Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлiгiнiң 2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы

      Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсандағы Бюджет кодексінің 62-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
      1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлiгiнiң 2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары бекiтiлсiн.
      2. Осы қаулы 2011 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi және ресми жариялануға тиiс.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                           К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің      
2011 жылғы 8 ақпандағы
№ 102 қаулысымен   
бекітілген      

Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары

Мазмұны

      1. Миссиясы мен пайымдауы
      2. Ағымдағы ахуалды талдау және қызметтің тиісті салаларының (аяларының) даму үрдістері
      3. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы индикаторлар, іс-шаралар мен нәтижелер көрсеткіштері
      4. Функционалдық мүмкіндіктерді дамыту
      5. Ведомствоаралық өзара іс-қимыл
      6. Тәуекелдерді басқару
      7. Бюджеттік бағдарламалар

1. Миссиясы мен пайымдауы

      Миссиясы:
      жаңа, жоғары технологиялық, бәсекеге қабілетті өндірістерді дамытуға ықпал ететін жағдай жасау.

      Пайымдауы:
      бәсекеге қабілетті ғылымды қажетсінетін өнім әзірлеуді және өндіруді қамтамасыз етуге қабілетті тиімді ұлттық инновациялық жүйе;
      әлемдік стандарттарға сәйкес келетін және өлшем бірлігін қамтамасыз ететін техникалық реттеудің ұлттық жүйесі;
      отандық және шетелдік капиталды тартуға ықпал ететін қолайлы инвестициялық ахуал;
      электр энергетика ресурстарын өндірудің жедел қарқынымен қамтамасыз етілген экономикалық даму;
      жер қойнауын ұтымды және кешенді пайдалану.

2. Ағымдағы ахуалды талдау және қызметтің тиісті салаларының (аяларының) даму үрдістері Индустриялық-инновациялық даму үшін жағдайлар жасау

      Индустриялық-инновациялық даму үшін жағдайлар жасау ұлттық инновациялық жүйелерді дамыту, индустриялық дамуды және техникалық реттеу мен метрология жүйесін дамытуды инвестициялық қамтамасыз ету сияқты мақсаттарға қол жеткізумен негізделген.
      Ұлттық инновациялық жүйенің негізгі элементтерін қалыптастырудың 1-ші кезеңінде (2005 – 2007 жылдар) Ұлттық инновациялық қорды, Ғылым қорын, Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығын, 8 өңірлік технопаркті, 11 отандық және шетелдік венчурлік қорларды қамтитын қаржы және инновациялық инфрақұрылым құрылды.
      Бүгінде «ҰИҚ» АҚ 563 жобаны қарады, оның ішінде: 176 инвестициялық жоба, 383 ғылыми-зерттеу және тәжірибе-конструкторлық әзірлеме, 4 жоба NIF$50K жыл сайынғы конкурсының жеңімпаздары. 2010 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша тау-кен өндіру, мұнай-газ, химия және медицина өнеркәсібі, машина жасау, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы, ақпараттық технологиялар саласы, құрылыс, металлургия саяқты салаларда 46 ғылыми-зерттеу және тәжірибе-конструкторлық әзірлемелер мен 5 инвестициялық жоба аяқталды.
      Жоспарланған кезеңде Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстары мен Астана қаласында төрт өңірлік технопарк, технологияларды коммерцияландыру орталығы құрылатын болады, оның негізгі міндеті нарықтарға отандық инновациялық әзірлемелерді енгізу мен жылжыту, сондай-ақ нақты техникалық және технологиялық міндеттерді шешуде өнеркәсіп кәсіпорындары қажеттіліктері мен отандық зерттеушілер енгізу үшін ұсынылатын қолда бар ғылыми-техникалық әзірлемелердің деректер базасын құру және ұстау болып табылады.
      Инновациялық инфрақұрылымның қосымша элементтері ретінде 2010 - 2011 жылдары Шығыс Қазақстан облысында Металлургия орталығы, 2011 - 2012 жылдары ұйымдастырылатын Каспий энергетикалық хабы негізінде Мұнай-газ технологиялары орталығы құрылатын болады.
      Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру экономиканы инновациялық дамытудың маңызды құрауышы болып табылады.
      Қазақстанда шаруашылықтың барлық салаларында энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру қазіргі уақытта басым міндет болып табылады, оны шешу арқылы энергетикалық, экологиялық және экономикалық проблемалар кешені шешілетін болады.
      Энергия тиімділігі негізгі қорларды жаңғырту, басқару сапасын және өндірістік персоналдың біліктілігін арттыру, ауқымды инвестициялар тарту бойынша іс-шараларды қамтуы тиіс. Осыған орай іске асырудың қажетті шарты ғылыми-техникалық әлеуетті және жаңа инновациялық сананы пайдалану, қызметтің жаңа маманданған түрі ретінде энергия тиімділіктің инвестициялық тартымдылығын арттыру болып табылады.
      Энергия үнемдеу технологиялары мен жобаларды экономиканың өнеркәсіптік секторына енгізу көптеген пайдаларды алуға кепілдік береді. Жүргізілген зерттеулер энергия үнемдеу технологияларына салынған қаражат бірнеше айдан бастап 5-7 жылға дейінгі мерзімде ақталатынын көрсетіп отыр. Жаңа өндіргіш қуаттарды іске қосу кезінде бұл 2-3 есе артық уақытты қажет етеді. Сондай-ақ энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру Қазақстанға 2011 - 2015 жылдар кезеңінде 20-30 млн. тонна шартты отын болатын отын-энергетикалық ресурстарын үнемдеуге мүмкіндік береді.
      Кез келген өнім құнындағы үлкен энергетикалық құрауыш оның қымбаттауына және осының салдарынан бәсекеге қабілетсіздікке, экспорттық мүмкіндіктерді азайтуға, ал егер өнім ішкі нарықта сатылса – халықтың әл-ауқатын төмендетуге әкеледі.
      Электр және жылу энергиясын тиімсіз және ұтымсыз пайдалану оны ЖЭО, ГРЭС-терде өндірудің ұлғаюына және тиісінше экологиялық жағдайдың нашарлауына әкеледі.
      Көмірді, мұнайды, газды, электр энергиясы мен жылуды тиімсіз пайдалану таяу келешекте елді энергиямен қамтамасыз ету проблемасын туғызады, өйткені экономиканың электр және жылу энергиясына өспелі қажеттілігін жабу үшін қолда бар қуат өндіру, электр және жылу желілерін қайта жаңартып, ұлғайту, жаңаларын салу қажет.
      Қазіргі кезде өнеркәсіптің барлық салаларында дерлік жабдықтарды жаңғыртудың үлкен қажеттілігі бар. Еліміздің энергия сыйымдылық бойынша өнеркәсіп секторы ЕО елдерінің осыған ұқсас көрсеткіштерінен бес есеге көп. Мемлекеттік мекемелердің басым бөлігі (мектептер, ауруханалар т.б.), сондай-ақ тұрғын үй ғимараттары тиімсіз энергия жүйесімен жарақталған және жаңартуды талап етеді.
      Министрлік «Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы» және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» жаңа заң жобаларын әзірлеуді жүзеге асыруда.
      Индустриялық дамуды инвестициялық қамтамасыз ету де елдің индустриялық-инновациялық дамуына айтарлықтай әсер етеді.
      Бұл бағыт шеңберінде арнайы экономикалық және индустриялық аймақтарды дамыту көзделген. 2001 жылдан бастап 6 АЭА құрылатын болады, оларды шартты түрде мына топтарға бөлуге болады: 1) өнеркәсіптік-өндірістік аймақтар - «Ақтау теңіз порты», «Оңтүстік», «Астана - жаңа қала» индустриялық қосалқы аймақ бөлігінде (ИА Астана қ.), 2) сервистік - «Бурабай», «Астана - жаңа қала» құрылыс қосалқы аймағы бөлігінде, 3) техникалық-енгізу аймағы - «Ақпараттық технологиялар паркі». Бұдан өзге, Астана және Қарағанды қалаларында 2 индустриялық аймақ құрылды, бұл ретте Астана қ. ИА «Астана - жаңа қала» АЭА құрамына қосылған.
      2001 жылғы маусымда құрылған «Астана - жаңа қала» АЭА жұмыс істеуі кезінде оның аумағында бүгінде 255 объекті тіркелген. 976,6 млрд. теңге инвестициялар тартылған, оның ішінде 556,7 млрд. теңгесі – жеке инвестициялар. АЭА құрамына енгізілген индустриялық паркті дамытуға 2010 жылы 2 000 000 мың теңге бөлінген.
      Қазіргі кезде Индустриялық аймақта жалпы сомасы 170 млрд. теңгеден астам 41 жоба мәлімделген. 7 500–ден астам жұмыс орны құрылатын болады. Жыл сайын жалпы сомасы 105 млрд. теңгеге өнім өндіру жоспарлануда.
      2002 жылы сәуірде құрылған «Ақтау теңіз порты» АЭА аумағында жалпы сомасы 93 млн. АҚШ доллары инвестициясы болатын 3 жоба іске асырылуда:
      Металл конструкциялар зауыты («Keppel Kazakhstan» ЖШС);
      Мұнай сортаменті құбырларын шығару зауыты;
      Эпоксид негізіндегі шыны талшықты құбырлар зауыты («АЗСТ» ЖШС).
      Сондай-ақ, 500 млн. АҚШ долларына 3 жоба салыну үстінде:
      Сұйық дәрілік нысандары мен медициналық мақсаттағы өнімдер шығару бойынша фармацевтика кешені («Ча-Кур» Қазақстан ЖШС);
      Мұнай мен мұнай өнімдерін бөлу-жинақтау кешені («Хазар-Сервис» ЖШС, Қазақстан);
      Металл конструкциялар зауыты («Дос Марин» ЖШС, Норвегия–Қазақстан).
      5 жоба жобалау кезеңі үстінде:
      ПВХ терезе пішімдерін, құбырлар мен фитингтер өндіру зауыты («Funke Kunststoffe» компаниясы, Германия);
      Контейнерлерді жобалау және құрастыру кешені («T.E.S.C.O» ЖШС, Қазақстан);
      Мұнай және құрамында мұнай бар қалдықтарды қайта өңдеу мини-зауыты («ХакоОйл» ЖШС, Қазақстан);
      Аммиак-карбамид кешені («Каспий Азот» ЖШС);
      Минералды тыңайтқыштар өндірісі («Caspian Contractors Trust» ЖШС).
      2003 жылғы тамызда құрылған «Ақпараттық технологиялар парк» АЭА аумағында 23 жоба іске асырылуда. Аумақтың азаюымен байланысты «ИТП» АЭА ТЭН түзету бойынша жұмыстар жүргізілуде.
      2005 жылғы шілдеде құрылған «Оңтүстік» АЭА-да 3 жоба – «Хлопкопром-Целлюлоза» ЖШС, «Oxy-Textile» ЖШС және «Ютекс-KZ» АҚ іске асырылуда, 1 жоба («Есенжол-Назар» ЖШС) ЖСҚ әзірлеу кезеңінде тұр. 400 жұмыс орны құрылған. 2010 жылы өрт сөндіру депосын салуға және электрлік қуат кабелін төсеуге 247 727 мың теңге бөлінді. Инфрақұрылымды салу таяу уақытта аяқталатын болады.
      370 га алаңы бар «Бурабай» АЭА 2008 жылғы қаңтарда құрылды. Қазіргі кезде «Бурабай» туристік орталығын құрудың мастер-жоспары әзірленіп, бекітілді, оған сәйкес жобаны іске асыру жеті кезеңге бөле отырып, 2021 жылға дейін 12 жылға жоспарланған. 2010 жылға бөлінген қаражат сомасы – 19 383 мың теңге.
      «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» АЭА 2007 жылғы желтоқсанда инновациялық технологиялар негізінде Қазақстанның көмірсутегі шикізатын терең қайта өңдеу жөніндегі мұнай-химия өндірістерін дамыту мақсатында 2007 жылғы желтоқсанда құрылды. Жұмыс істеу мерзімі 2032 жылға дейін. АЭА аумағы 3 475,9 га құрайды. Уәкілетті орган - Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мүдделі тараптармен бірлесіп, АЭА шеңберінде іске асыруға арналған инвестициялық жобаларды пысықтауда. 2010 жылға екі бюджеттік бағдарлама бойынша 1 056 316 мың теңге бөлінген.
      Қазіргі кезде Индустриялық парк аумағы екі алаңда: бірінші алаң – Теміртау қаласының аумағында, оны салу үшін ТЭН мен ЖСҚ жобаланып, пысықталған; екінші алаң – Қарағанды қ. ЖЭО-3 ауданында. Индустриялық парк жерлерін игерудің ТЭН мен ЖСҚ әзірлеуге 538 млн. теңге (40 млн. теңге – ТЭН әзірлеуге жергілікті бюджеттен және 498 млн. теңге ЖСҚ әзірлеуге республикалық бюджеттен) мөлшерінде бюджет қаражаты бөлінген.
      Қазіргі кезде Қарағанды қ. индустриялық парк алаңын игеру бойынша жұмыс жүргізілуде. Бұл ретте Теміртау қ. индустриялық алаңға оны бұл кезеңде дамытудың экономикалық орынсыздығына орай (инфрақұрылымды әкелудің қиындығы мен оның қымбаттығы) инвесторлар тартылмаған. 2010 жылға 6 208 000 мың теңге бөлінді. Пайдалануға беру мерзімі – 2011 жыл.
      Негізгі проблемаларды талдау
      Заңнамалық бөлігі
      «Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтар туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 6 маусымдағы № 274 Заңы Қазақстанның индустриялық-инновациялық дамуы бойынша қойылған міндеттерді, әлемдік экономикалық дағдарыс тегеурінін ескере отырып, оны елеулі түрде қайта қарауды және түзетуді талап етеді, қабылданған заң редакциясы ендігі жерде декларативті және сілтеме сипатында емес.
      Атап айтқанда, Салық, Кеден, Жер кодекстеріне кезең сайын енгізілетін өзгерістер АЭА құру мен дамытудың ерекшелігін ескермейді, кейде олар АЭА тұжырымдамасына қайшы келіп жатады.
      Мысалы:
      Салық кодексінде инновациялық қызмет субъектілері үшін жеңілдіктер көзделмеген;
      АЭА аумағында қызметтер түрінің шектеулі тізбесі индустриялық-инновациялық дамудың көптеген қазіргі заманғы және перспективалық бағыттар қатысты болмайды;
      Салық кодексінің 477, 478-баптарымен жер учаскелерін уақытша қайтарымды жер пайдалану (жалға) алған заңды және жеке тұлғалар үшін жер учаскесін пайдаланғаны үшін төлем көзделген. Төлем ставкалары жер кодексіне сәйкес айқындалады. Сонымен қатар компания АЭА жерінің меншік иесі болмағандығына орай бағасы қымбат жерді жалдағаны үшін төлем төлеуге мәжбүр. Осыған байланысты жерге салық бойынша жеңілдіктер АЭА қатысушыларына қолданылмайтындықтан инвесторлар тарту үшін АЭА қатысушыларын жер пайдаланғаны үшін төлемнен босату қажет;
      Салық кодексінде 2009 жылға дейін АЭА қатысушылары үшін көзделген тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) АЭА аумағында сату бойынша айналымдарды, сондай-ақ әкімшілік және өндірістік мақсаттағы объектілерді іске асыру бойынша, АЭА аумағында көзделген қызмет түрлерін жүзеге асыруға арналған жобалау-сметалық құжаттамаға сәйкес мұндай объектілер бойынша құрылыс-монтаж жұмыстары айналымын ҚҚС-тан босату көзделген болатын. Алайда 2009 жылдан бастап бұл жеңілдік алынып тасталды, бұл АЭА қатысушыларының жағдайын елеулі түрде нашарлатты және ақпараттық және инновациялық технологиялар саласында инвестициялық жобаларды іске асыруды ынталандырмайды;
      «Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтар туралы» Қазақстан Республикасының қолданыстағы Заңында ескірген технологиялар мен жабдықтарды әкелу және енгізу бойынша шектеулерді, сондай-ақ шетел жұмыс күшін тарту туралы тәртіпті қолдану ескерілмейді, сондай-ақ отандық кадрларды даярлау мәселелерін реттемейді.
      Экономикалық бөлік
      Арнайы экономикалық аймақтарды дамытумен байланысты проблемалар мен қателіктер олардың дамытудың тұжырымдық негіздері мен стратегиясын елеулі түрде қайта қарау қажет екенін көрсетеді. Аймақтарды құрудың бұрынғы тұжырымдамалар мен негіздемелерде аймақтарды дамытудың мүмкіндігін айқындайтын мынадай негізгі факторлар ескерілмеген:
      экономикалық-географиялық жағдайдың тиімділігі мен аумақ мөлшерінің оңтайлылығы, ресурстық база;
      өңірде қажетті өндірістік және іскерлік инфрақұрылымның және сыртқы экономикалық қызмет үшін қолайлы жағдайлардың болуы;
      кадрлық әлеуеттің болуы.
      Жергілікті қамтуды дамыту индустриялық дамуды инвестициялық қамтамасыз етудің және бір міндеті болып табылады, оның үдерістерін құқықтық реттеу үшін 10-нан астам нормативтік құқықтық актілер әзірленіп, бекітілген.
      Тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатып алу кезінде қазақстандық қамту есебінің бірыңғай әдістемесі және қазақстандық қамту мониторингіне жататын тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді сатып алу ұйымдарының тізбесі бекітілген.
      Отандық тауар өндірушілер мен жұмыстар мен қызметтерді отандық жеткізушілерді мемлекеттік қолдау шаралары айқындалған.
      Барлық субъектілер үшін тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді сатып алу үшін есептеудің оңтайлы және барынша объективті әдістесін айқындау есебі және тауардың шыққан елін айқындау, тауардың шығу тегі туралы акті жасақтау және беру әрі ресімдеу, тауардың шығу тегі туралы сертификатты куәландыру мен беру бойынша ережелер, сондай-ақ Жер қойнауын пайдалану саласында қазақстандық қамтуды дамытуға бағытталған шараларды нығайту жөніндегі Іс-шаралар бекітілді.
      Қазақстандық өндірушілер жүргізетін Тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің бірыңғай тізілімі құрылды, оның негізінде 4 360 тұтынушы кәсіпорын және 364 өндіруші кәсіпорын (ШОБ субъектілерінің үлесі 95 %-ды құрайды) бойынша ақпарат орналастырылған.
      Отандық шығарылған тауарларды сертификаттаудың «СТ-KZ» жүйесі енгізілді, оның болуы отандық тауар өндірушілерге қосымша жеңілдіктерді көздейді.
      2009 жылға жоспарланған деңгейге қол жеткізілді – жүйе құраушы кәсіпорындардың тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді сатып алуының жалпы көлеміндегі қазақстандық қамту 60 %-ды құрады.
      Барлығына дерлік өңірлерде тауарлар, жұмыстар мен қызметтерді қазақстандық өндірушілердің республикалық форумы болып өтті, олар ірі компаниялардың шағын компаниялармен ынтымақтастық орнатуына мүмкіндік береді.
      Осының нәтижесінде жалпы сомасы 909,2 млрд. теңгеге 960 меморандум, жалпы сомасы 747,7 млрд. теңгеге 11 000 келісімшарттар жасалды.
      «Қазақстандық қамту» интернет-порталы іске қосылды, онда мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың, ұлттық компаниялар мен холдингтердің мемлекеттік сатып алу жоспарлары жинақталған. 2009 жылы 4 360 тұтынушы кәсіпорын және 364 өндіруші кәсіпорын бойынша ақпарат орналастырылған (ШОБ субъектілерінің үлесі 95%).
      Жергілікті қамтуды дамытудың негізгі проблемалары.
      Әлемдік стандарттар деңгейінде меншікті инжинирингтік базаның жоқтығы.
      Әлемдік деңгейдегі қызметтер көрсетуге бейім инжинирингтік компаниялар жоққа дерлік. Талдамалық зерттеулерден, жоба алды жұмыстарынан, ТЭН және жұмыс жобалау кезеңінен бастап, технологиялық қамтамасыз ету және Қазақстан аумағында барлық ірі жобаларды технологиялық сүйемелдеу мен қабылдауға дейін шетел компаниялары қызмет көрсетеді. Соңғы аталғандары Қазақстан өндірісінің ерекшеліктерін, стандартар мен ТЖ білмегеніне орай бірден шетелдік ерекшеліктерге жүгінеді. Осы жағдайда отандық өндірушілерге арналған дайын жобалар шеңберінде сатып алуды қайта бағдарлау өте қиын.
      Тауарларды, жұмыстар мен қызметтердің бәсекеге қабілеттігінің төмендігі жергілікті қамтуды дамытудың кідіртуші факторы болып табылады.
      Жер қойнауын пайдаланушылар келісімшарттарында бекітілген заңнаманың ерекше мәртебесі мен тұрақтылық режимі өкілетті мемлекеттік органдарға қазақстандық тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді сатып алу бойынша жер қойнауын пайдаланушылардың нақты міндеттемелерін белгілеу бойынша тиімді саясат жүргізуге мүмкіндік бермейді.
      ЕО елдерімен салыстырғанда техникалық реттеу құралы ретіндегі ұлттық стандарттар Қазақстан Республикасының экономикалық даму стратегиясын әзірлеу, мемлекеттік бағдарламаларды қалыптастыру және іске асыру, мемлекеттік мұқтаждықтар үшін сатып алулар ұйымдастыру мемлекеттік кредит беру және міндетті сақтандыру бағдарламаларын іске асыру кезінде тиісті бағалау ала алмады.
      Мемлекеттік органдар мен өндірістік кәсіпорындар тауарларды (жұмыстар, қызметтер) жеткізуге арналған шарттар мен келісімшарттардағы мемлекеттік стандарттарға сілтемелерді мүлде қолданбайды.
      Кәсіпорындар мемлекеттік стандарттарды әзірлеуге және қолдануға ұмтылмайды, ал оңайлатылған схема – ұйымдардың стандартын (азық-түлік шикізаты мен тамақ өнеркәсібі өнімінің шамамен 80 %-ы бастапқыда-ақ оңайлатылған технологиялар қойылған, ал алынатын өнім төмен тұтыну сапаларымен ерекшеленетін ұйым стандарттары бойынша шығарылады) пайдаланады.
      Техникалық реттеу және метрология жүйесін дамыту индустриялық-инновациялық даму үшін жағдайлар жасаудың үшінші мақсаты болып табылады.
      Бүгінде техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттік қоры стандарттау жөніндегі 57 000 нормативтік құжаттарды қамтиды, олардың қатарына мемлекеттік, халықаралық, ұлттық және өңірлік стандарттар жатады. Мемлекеттік стандарттар деңгейінде 2 800 бірлік стандарт қабылданған, олардың ішінде мемлекеттік талаптарымен үйлестірілгендері – 1 846 бірлік, бұл үйлестірудің 66% жалпы пайызын құрайды.
      Бұл ретте халықаралық стандарттармен үйлестіру көрсеткіштері бойынша барынша жоғары деңгей тамақ өнеркәсібі - 283 (61,1% немесе абсолютті көріністе 173) және жол-көлік және темір жол техникасы – 271 (үйлестіру деңгейі 73,8% немесе абсолютті көріністе 200 стандарт) сияқты салаларға тиесілі.
      Үйлестірілген стандарттардың ең азы химия технологиясы мен лак-бояу өнеркәсібі - 77 (70,1% немесе абсолютті көріністе 54), энергетика және электр техникасы – 77 (68,8% немесе абсолютті көріністе 53) және машина жасау – 66 (80,3% немесе абсолютті көріністе 53) саласында.
      Жыл сайын шамамен 350 мемлекеттік стандарт қабылданады. Бұл белгілі бір шамада үйлестірудің жалпы деңгейін 1-2 %-ға арттыруға мүмкіндік береді.
      2010 жылға арналған мемлекеттік стандарттау жөніндегі жұмыстар жоспарында Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының мемлекеттік бағдарламасы мен Қазақстанның индустрияландыру картасы жобаларын іске асыру шеңберінде экономиканың басым салаларын дамыту үшін 580 мемлекеттік стандарттарды әзірлеу көзделген.
      Экономиканың әртүрлі салаларында стандарттау жөніндегі жұмыстарды жүргізу мақсатында стандарттау бойынша 48 техникалық комитет құрылды, олардың құрамына мемлекеттік органдар, өндірушілер, тұтынушылар кіреді.
      Жыл сайын сертификатталған және менеджмент жүйесін енгізген, оның ішінде ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001, ISO 22000 и SA 8000 халықаралық стандарттары негізінде экспортқа бағдарланған кәсіпорындар саны ұлғайып келеді. 2010 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша менеджмент жүйесін енгізген кәсіпорындар саны 2 249-ды құрады, олардың ішінде ИСО 9001 – 2207, ИСО 14001 - 184, OHSAS 18001 – 122, ИСО 22000 – 38, SA - 1. Өнімдерін экспортқа шығаратын кәсіпорындар – 186, менеджмент жүйесін енгізу кезеңінде тұрғандар - 222.
      2010 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша республиканың эталон базасы 101 бірлік эталоннан және эталон жабдығынан тұрады, оның ішінде 52 бірлік мемлекеттік эталондар, 27 бірлік жұмыс эталондары және 22 бірлік эталон жабдығы.
      Аккредиттелген субъектілер тізілімінде сәйкестікті растау бойынша 185 орган (бұдан әрі - СРО), 526 сынақ зертханалары (бұдан әрі - СЗ), 289 салыстырып, тексеру зертханалары (бұдан әрі - СТЗ), 25 калибрлеу зертханалары (бұдан әрі - КЗ), 5 өлшемдерді орындау әдістемесін метрологиялық аттестаттау.
      Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында техникалық реттеу жүйесін одан әрі дамыту және құқықтық база құру үшін халықаралық талаптарды, оның ішінде бірыңғай кеден одағын қалыптастыруды ескере отырып, техникалық реттеу саласындағы заңнама негізінде жетілдіру қажет.
      Мемлекет пен кәсіпкерлік мүдделерін теңдестіруі тиіс техникалық регламенттерді бейімдік енгізу талап етіледі, бұл ретте Ең маңыздысы Қазақстанның сапалы әзірленген техникалық регламенті негізге алынатын ЕурАзЭҚ техникалық регламенттерін қабылдау кезінде Қазақстан мүдделерін ескеру болып табылады.
      Бүгінде Қазақстанда нормативтік актілерге қол жеткізу және елдің нормативтік техникалық базасын қалыптастыру проблемасы бар.
      Жұмыс істеп тұрған техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттік қоры әзірленген және қабылданған техникалық регламенттер, мемлекеттік, ұлттық, халықаралық, өңірлік стандарттар мен техникалық-экономикалық ақпараттың жіктеуіштері, ұйымдардың стандарттары туралы ресми ақпаратты қамтамасыз етеді. Алайда ол жоғарыда көрсетілген ведомстволық нормативтік актілерді қамтымайды, бұл одан әрі ДСҰ-ға мүше елдермен СТК мен ФСЖ шараларын сәйкестендіру мәселелері бойынша өзара іс-қимыл кезінде елеулі кедергі болмақ.
      Осыған байланысты Техникалық нормативтік құжаттардың бірыңғай қорын құру қажет, онда техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер ғана емес, экономиканың басқа да секторлары бойынша көптеген басқа техникалық нормативтік құжаттар (мысалы, авиациялық ереже, ветеринарлық, ветеринарлық-санитарлық нормалар мен ережелер, санитарлық нормалар, ережелер мен гигиеналық нормативтер, өрт қауіпсіздігі нормалары мен ережелері, құрылыс нормалары мен ережелері т.б.).
      Кәсіпкерлердің менеджмент жүйелерінің халықаралық стандарттарын енгізуге қызығушылығы төмен (бүгінде статистика деректер бойына республикада 303 527 заңды тұлға тіркелген, олардың ішінде 2 249 кәсіпорын ИСО-9000, 14000, 18000, 22000, SA 8000 стандарттарын енгізіп, сертификатталған).
      Іс жүзіндегі тәжірибе салалардағы мамандардың кәсіби деңгейінен өз қызметін техникалық реттеу саласында жүзеге асыратын (атап айтқанда, қызмет бағыттары бойынша сарапшы аудиторлар) мамандардың кәсіби деңгейі тым жоғары. Осыған байланысты, сынақ базасын жетілдіру үшін:
      жұмыс істеп тұрған зертханаларды жаңғырту;
      зертханалардың құзыреттігін тексеру үшін зертханаралық салыстырма сына мен салыстырып, тексерулер жүргізуді қамтамасыз ету қажет.
      Саудадағы техникалық кедергілерді жою үшін аккредиттеу жүйесінің, сертификаттар мен хаттамалардың, оның ішінде біріктірілген бірлестіктердің баламалығы бойынша көп жақты және екі жақты келісімдер жасасу жөнінде шаралар қабылдау қажет.
      Аккредиттеу жүйесін халықаралық деңгейде дамыту үшін аккредиттеу жөніндегі органның ILAC, IAF, PAC комитеттерінің жұмысына қатысуды, сондай-ақ аккредиттеу жөніндегі аудитор сарапшыларды, техникалық сарапшыларды даярлау және олардың біліктілігін арттыру қажет.
      Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Сыртқы:
      қабылданған және әзірленген техникалық регламенттер бойынша ақпараттық-насихаттау жұмысының жоқтығы;
      әзірленетін техникалық регламенттер деңгейінің төмендігі;
      техникалық регламенттерді әзірлеушілердің кәсіби деңгейінің төмендігі;
      техникалық регламенттер мен мемлекеттік стандарттарды енгізу бойынша мемлекеттік органдар жұмысының әлсіздігі;
      әлемдік нарық талаптарын ескере отырып, қолданыстағы нормативтік базаны біріздендірудің әлсіздігі.
      Ішкі:
      техникалық регламенттер сараптамасы бойынша тәжірибелі мамандардың жоқтығы;
      техникалық регламенттерді бейімдеу және енгізу тиісті деңгейде жүргізілмейді;
      техникалық регламенттерді әзірлеу кезінде ғылыми-негізделген статистикалық деректердің және олардың нәтижелерін пайдалану үшін сынақтардың жоқтығы.

Өнеркәсіп салаларын дамыту

      Белгілі бір нәтижелерге қарамастан, индустриялық-инновациялық даму саясаты дамушы нарықтары бар елдерге тән бірқатар жүйелік әсерлердің болуына байланысты толық көлемде іске асырылған жоқ, экономиканың шикізаттық бағыты сақталып отыр. Сондықтан Министрліктің Стратегиялық жоспарының негізгі құраушысы - өнеркәсіп салаларында отандық өнімнің жаңа, жоғары технологиялық, бәсекеге қабілетті өндірістерді дамытуға ықпал елетін жағдайлар жасау болып табылады.
      Тиісінше бұл үшін инновациялық қызметті ынталандыруға, қолайлы инвестициялық ахуал жасауға, техникалық реттеу және метрология саласын жетілдіруге, Қазақстандық қамтуды дамытуға, сондай-ақ шикізат ресурстарымен қамтамасыз етуге бағытталған шаралар іске асырылатын болады.
      Өнеркәсіп 2009 жылы тұтастай алғанда өнеркәсіп 9,1 трлн. теңгеге өнім өндірген, бұл 2008 жылдың деңгейімен салыстырғанда 102,7 %-ды құрады.
      Тау-кен өнеркәсібі мен карьерлер әзірлеуде 2009 жылы өнім өндірісі көлемі 5,5 трлн. теңгені құрап, нақты көлем индексі (бұдан әрі – НКИ) 2008 жылмен салыстырғанда 107,2 %-ды құрады. Тау-кен өнеркәсібіндегі өсім шикі мұнайды өндіруді 8,2 %-ға және табиғи газды 5,5 %-ға өсіру есебінен қамтамасыз етілген.
      Өңдеуші кәсіпорында 2,9 трлн. теңгеге өнім өндірілген, 2008 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 97,1 %-ды құраған. НКИ деңгейіне барынша жоғары әсер еткен тамақ өнімі өндірісі 102,2%, кокс және мұнай өңдеу өнімдерін өндіру – 104,7%, химия өнеркәсібі – 75,7%, өзге де минералды емес өнім өндірісі – 91,3%, металлургия өнеркәсібі – 96,5%, машина жасау – 82,5% болды.
      Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауаны желдетуде 574,5 млрд. теңге сомасына өнім (тауарлар және қызметтер) өндірілді, ол 2008 жылғы деңгеймен салыстырғанда 99,0 %-ды құрады. Бұл көрсеткіштің негізгі құрамдасы 417,3 млрд. теңге сомасына электр энергетикасын өндіру, беру және бөлу болып табылады НКИ деңгейімен - 98,1%.
      Өңдеуші өнеркәсіп
      Тау-кен металлургия кешені
      Металл кендерін өндіру көлемі 419,8 млрд. теңгені құрады, НКИ деңгейі 104,8%. Олардың ішінде темір кенін өндіру 135,2 млрд. теңге және түсті металдар кенін өндіру 284,7 млрд. теңге, КНИ деңгейімен тиісінше 100,1% және 107,3%. Металл кендерін өндіру үлесі республикалық деңгейде 2008 жылмен салыстырғанда 0,2 %-ға ұлғайып, 4,4 %-ды құрады.
      Металл өнеркәсібі өнімі өндірісінің көлемі 1,08 трлн. теңгені құрады, НКИ деңгейімен 96,5%. Металлургия өнеркәсібінің үлесі республикалық деңгейде 2008 жылмен салыстырғанда 2% төмендеп, 11,8% құрады.
      Машиналар мен жабдықтардан басқа, дайын металл бұйымдары өндірісінің көлемі 105,3 млрд. теңгені құрады, НКИ деңгейімен 102,4%. Бұл кіші сала үлесі республикалық көлемде 2008 жылмен салыстырғанда 0,1 %-ға ұлғайып, 1,2% құрады.
      Тау-кен металлургия кешенінің негізгі проблемалары шикізат базасының тозуы, пайдаланылатын шикізат кешенділігінің төмендігі, негізгі өндірістік қорлардың тозуының жоғары деңгейі, өнімнің жоғары дәрежеде энергияны, еңбекті және материалды қажетсінуі.
      Бұл тау-кен металлургия саласын дамытудың салалық бағдарламасы шеңберінде энергетика және көліктік инфрақұрылыммен қамтамасыз ету, білікті кадрларды даярлау бойынша шаралар кешенін, сондай-ақ металлургия саласында техникалық реттеу саласын жетілдіру, кәсіпорындарды технологиялық жаңғырту және инвестициялар тарту бойынша жағдайлар жасау арқылы саланы дамытуды қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар іс-шараларды іске асыру жоспарлануда.
      Химия өнеркәсібі
      2009 жылы химия өнеркәсібі өнімін өндіру көлемі 85,5 млрд. теңгені құрады, НКИ көлемімен 75,7%. Өндірістің республикалық көлеміндегі үлесі 2008 жылмен салыстырғанда 0,1 %-ға азайып, 0,9 %-ды құрады.
      Химия саласын дамытудың негізгі проблемасына шикізатты қайта өңдеудің төменгі деңгейін, негізгі қорлардың тозуын және негізгі қорларды жаңартудың төменгі коэффициентін, өнімді одан кейінгі қайта бөлу өндірісі үшін бірқатар базалық өндірістің жоқтығын жатқызуға болады.
      2010 - 2014 жылдары жоғары қайта бөлудің химия өнімі өндірісі мақсатында шикізатты кешенді қайта өңдеуді ұйымдастыруға бағытталған жобаларды іске асыру көзделетін болады. Атырау облысында полипропилен политені өндірісін, минералдық тыңайтқыштар, арнайы химикаттар мен тұтыну химиясын өндіруді ұйымдастыру көзделеді, бұл тұтастай алғанда 2014 жылы химия өнімі өндірісі көлемін 2 есеге жеткізуге мүмкіндік береді.
      Машина жасау
      Машина жасау саласы 281,3 млрд. теңгеге өнім өндірген, НКИ деңгейі 82,5 %-ды құраған.
      Бұл ретте өндірістің республикалық көлемдегі үлесі 2008 жылмен салыстырғанда 0,1 %-ға ұлғайып, 3,1 %-ды құрады.
      Қазақстандағы машина жасау өніміне сұраныс толықтай дерлік импорт есебінен қанағаттандырылады, ол ішкі өндіріс пен экспорттан 5 еседен астамға артық: 2009 жылғы импорт көлемі 11,2 млрд. АҚШ долларын, ал ішкі өндіріс шамамен 2,0 млрд. АҚШ долларын құрады.
      Машина жасау саласын дамытуға машина жасау өнімінің бәсекеге қабілеттігінің төмендігі мен Қазақстандық машина жасау өнімін тұтынудың төменгі үлесі мен саладағы инновациялық белсенділіктің елеусіз деңгейі кедергі болуда. Сонымен қатар, Кеден одағына кіруді және өндірілетін өнімді өткізу нарығының тиісінше ұлғаюын және шикізат пен жинақтауыштардың экспорты мен импорты рәсімінің оңайлайтынын ескерсек, бұл саланың дамуының үлкен әлеуеті бар.
      Фармацевтика өнеркәсібі
      Фармацевтика өнеркәсібінде 14,9 млрд. теңгеге өнім өндірілген, НКИ деңгейі 146,1 %-ды құрады. Өндірістің республикалық көлеміндегі үлесі 2008 жылмен салыстырғанда екі есеге ұлғайып, 0,2 %-ды құрады.
      Шамамен 11,7 млрд. теңге сомасына дәрі-дәрмектер және 1,8 млрд. теңгеге өзге де фармацевтикалық препараттар өндірілген, НКИ деңгейімен тиісінше 137,8% және 87,3%.
      Саладағы бар проблемалар негізінен отандық шығарылатын өнімнің «ауқымсыз» ассортиментімен, өндірістердің халықаралық стандарттарына (GMP және ISO 13485) сәйкес келмейтіндігімен және бұл саланы дамытуды реттейтін нормативтік-құқықтық базаның жеткіліксіздігімен байланысты болып табылады.
      Саланы дамыту үшін дәрілік заттарды мемлекеттік сатып алу, білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету, техникалық регламенттерді әзірлеу және енгізу, тікелей инвестицияларды тарту үшін тартымды жағдайлар жасау бөлігінде мемлекеттік қолдаудың секторалдық және жобалық шаралары көрсетілетін болады.
      Құрылыс индустриясы мен құрылыс материалдары өндірісі
      Құрылыс индустриясының жіктемесіне сәйкес 2009 жылы мықты металл емес минералдық өнім 182,6 млрд. теңге сомасына өндіріліп, НКИ деңгейі 91,3 %-ды құраған. Резеңке және пластмасса бұйымдар өндірісінің көлемі ақшалай көріністе 59,7 млрд. теңгені, НКИ деңгейі 92,4 %-ды құрады. Жиһаздан басқа, ағаш және тығын бұйымдары 9,1 млрд. теңге сомасына өндірілген, НКИ 96,7%. Тау-кен өндіру өнеркәсібінің өзге де салаларында 57,1 млрд. теңгеге өнім өндірілген, НКИ деңгейі 106,6%.
      Қазақстанда құрылыс материалдарын тұтынуды талдау олардың 75 %-ын цемент (38%), керамика (23%), шыны (14%) өнеркәсібі салалары құрайтынын көрсетті.
      Саланы дамытуға кедергі болатын негізгі проблемалардың ішінде елеулілері энергия қажетсінуінің жоғарылығы, кәсіпорындарға негізгі қорларды жаңартуға және жаңа технологияларды дамытуға инвестициялар салуға рентабелділігінің төмендегі, инженерлік және жұмысшы кадрларды даярлау мен олардың біліктілігін арттыру проблемасы болып табылады.
      Құрылыс индустриясын және құрылыс материалдары өндірісін дамыту бойынша салалық бағдарлама дамыту шеңберінде ішкі сұранысты қамтамасыз етуге және экспорттық мүмкіндіктерді ұлғайтуға бағытталған жұмыс істеп тұрған өндірістерді жаңғырту және жаңа өндірістер салу жүзеге асырылатын болады.
      Жеңіл өнеркәсіп
      Бүгінде Қазақстанның жеңіл өнеркәсібі кәсіпорындарының 80 %-нан астамын шағын және орта бизнес субъектілері құрайды, бұл ретте сала кәсіпорындарының шамамен 80 %-ы жүктелушіктің 30-40 %-ын құрайтын көне жабдықтармен жарақтандырылған.
      Саланы дамытудың жалпы үдерісі елдің өнеркәсіп көлеміндегі оның үлесінің төмендеуімен сипатталады, ол жұмыс орындарының қысқаруымен, отандық өндірушіні шетелдік өндірушілердің ішкі нарықтан тықсыруымен қатар жүреді, бұл сындарлы сипатта болып тұр.
      Егер, 2005 жылы жеңіл өнеркәсіпте жұмыс істейтіндер саны 20,0 мың адам болса, 2010 жылғы 1 қаңтардағы жай-күй бойынша ол 13,7 мың адамға азайған, бұл әлеуметтік шиеленістің өсуіне әкелмек.
      Жеңіл өнеркәсіпті дамытуға бағытталған салалық бағдарлама шеңберінде жергілікті шикізатты (мақта, жүн, былғары) тоқыма, тігін, былғары және аяқ-киім өндірістеріне қайта өңдеу бойынша өндірістерді жаңғырту және әртараптандыру үшін ынталандыру жоспарлануда.
      Мемлекеттік қолдаудың секторалдық және жобалық шаралары шеңберінде білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету, әкімшілік кедергілерді алып тастау, сапаның тиісті деңгейін және ғылыми-зерттеу жүргізу бойынша инженерлік орталықтар мен өнім сапасын бағалау зертханаларын құру мәселелерін қамтамасыз ету үшін техникалық регламенттерді енгізу бойынша іс-шаралар жүзеге асырылатын болады.

Экономиканың энергияны өспелі қажетсінуін қамтамасыз ету

      Энергетика кешенін дамыту
      Қазақстанның бірыңғай электр энергиясы жүйесі Ресейдің БЭЖ-мен және Орталық Азияның біріккен энергия жүйесімен қат-қабат жұмыс істейді.
      2009 жылы электр энергиясын өндіру 78,4 млрд. кВтч құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 1,6 млрд. кВтч немесе 2,0% кем, бұл 2008 жылмен салыстырғанда республикадағы энергия тұтынудың 2,6 млрд. кВтч немесе 3,3 %-ға төмендеуімен шарттасып, 77,9 млрд. кВтч құрады.
      Республиканың 2009 жылғы екінші жарты жылдықтағы электр энергиясын тұтынудың қалыптасқан серпіні 2010 жылы тұтыну өсімі 5,5 %-ға; өндіріс – 8,0% дейін өседі деп болжауға мүмкіндік береді. Республика экономикасын тұрақтандыру және одан әрі дамытуға орай 2015 жылға дейін орташа есеппен жылына 4% серпінімен электр тұтынудың тұрақты өсімі болжануда.
      Негізгі проблемаларды талдау
      Электр энергиясы саласының күшті жақтарына мыналар жатады:
      арзан көмірді пайдаланатын жылу электр станцияларындағы электр энергиясы өндірісінің жоғары үлесі (2009 жылғы өндірістің жалпы көлемінің шамамен 74 %-ы);
      220-500-1150 кВ кернеуі бар электр берудің жүйе құраушы желілерінің дамыған схемасы;
      шұғыл диспетчерлік басқарудың орталықтандырылған жүйесі жаңартылатын энергияның елеулі әлеуетінің болуы;
      Қазақстанның БЭЖ-нің Орталық Азия ОЭЖ-мен және Ресей ОЭЖ-мен қосарлы жұмысы;
      электр энергиясының көтерме-бөлшек нарығының тиімді жұмыс жасауы үшін нормативтік-құқықтық база қалыптастырылды;
      электр энергиясын жақын және таяу шетелге жеткізу мүмкіндігі мен республика аумағы бойынша транзиттің болуы.
      Электр энергетика саласының әлсіз жақтарына мыналарды жатқызуға болады:
      жинақтаушы жабдықтың парктік ресурстының елеулі түрде тозуы, бұл жұмыс істеп тұрған электр станцияларының электр энергиясы өндірісін шектейді (ұлттық маңызы бар ЖЭС-та қалдық парк ресурсі 18-30 %-ды құрайды);
      Қазақстан Республикасының электр желілік шаруашылығының жоғары тозуы кезінде тозған жабдықты қалпына келтіруді, жаңа электр желі объектілерін салуды, электр желілерді нығайтуды нақты қалпына келтіретін ЭТҚ-лар мен тұтынушылардың тариф белгілеу және өзара іс-қимылы көрнекілік тетігінің болмауы;
      генерациялық қуаттар құрылымына гидроэлектр станцияларының төменгі үлесіне (шамамен 12%) байланысты биік жүктемелерді жабу үшін айналма қуаттардың тапшылығы;
      генерациялық қуаттардың тең бөлінбеуі (Қазақстан ТЭС 42 %-дық қойылған қуаттары Павлодар облысында шоғырланған);
      Негізгі ішкі және сыртқы факторларды бағалау
      2010 жылғы 1 қаңтарға Қазақстанда орнатылған электр станциялар қуаты 19,1 мың МВт құрады, алынатын қуат – 14,8 мың МВт. Қуат бөліністері мен шектеулері – 4,3 мың МВт құрады.
      Шамамен 41% генерациялық қуаттар 30 жылдам астам өңдеп келеді, саны бойынша бұл Қазақстанның 53 жылу электр станцияларының ішінен 40 электр станция.
      Сондай-ақ саланың дамуы мыналарға әсер етеді:
      электр энергия саласының инвестициялық тартымсыздығы;
      генерациялық станциялардағы орнатылған және қондырылған қуаттар арасындағы қуаттардың барынша ара жігі;
      ОА ЭСО мен РФ ЖЭС-нің белгілі бір энергия жүйесімен электр энергия импортына байланысты болуы;
      өңірлік электр желілік компаниялардың электр желілерінің тозуының жоғары дәрежесі (~ 65-70%);
      Қазақстан ЖЭС-пен электр байланысының болмауына байланысты Ресейден электр энергия жеткізуден Қазақстан ЖЭС Шығыс аймақтарының (Батыс Қазақстан, Атырау облыстары) тәуелдігі;
      Атом энергетикасы және өнеркәсібінің дамуы экономиканың өспелі қажетсінуін қамтамасыз етудің және бір көзі болып тұр.
      Атом энергетикасы басқа энергия технологияларымен салыстырғанда маңызды принципті ерекшеліктерге ие:
      ядролық отын миллиондаған есе көп энергияның шоғырлануына және іс жүзінде сарқылмас ресурстарға ие;
      атом энергетикасының қалдықтары біршама аз көлемде болады және сенімді оқшауландырылуы мүмкін, ал олардың неғұрлым қауіптілерін ядролық реакторларда «біткенше жағуға» болады;
      ядролық отын циклі қалдықтардың радиоактивтілігі мен радиоулылығы олардың уран ендірілетін рудадағы мәнінен асып түспейтіндей болып іске асырылады.
      Осылайша, ядролық энергетика қазып алынатын органикалық отында энергетиканың едәуір бөлігінің біртіндеп орнын толтыру және басым энергия технологиясы ретінде қалыптасуы үшін барлық қажетті әлеуетті қасиетке ие болады.
      Атом энергиясын пайдалану саласындағы қауіпсіздікті мемлекеттік реттеуді ядролық және радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді қадағалау мен бақылауды жүзеге асыру, лицензиялау, нормативтік құжаттарды әзірлеу қауіпсіздікті мемлекеттік реттеу элементтері болып табылады. Тұтастай алғанда, рұқсаттама құжаттар саны 2014 жылы 2010 жылға қарағанда 30 %-ға төмендеуі жорамалданып отыр.
      Ұзақ мерзімді перспективада елдің кепілді энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін АЭС салу және оны іске қосу көзделуде, бұл отын цикліне уранның едәуір қорын тартуға және қолда бар көмірсутек шикізатын неғұрлым ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді.
      Осы міндеттерді шешу үшін Қазақстан Республикасында АЭС құрылысын негіздеуге техникалық-экономикалық зерттеу жүргізу, АЭС орналастыру үшін алаңдар таңдау, АЭС құрылысының техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеу, пайдаланатын ұйымды қалыптастыру, тендер жүргізу үшін нормативтік-құқықтық базаны дайындау тәрізді дайындық іс-шараларының толық кешенін өткізу қажет.
      Көмір өнеркәсібі де экономиканың энергия қажетсінуін қамтамасыз ету бойынша маңызды құрамдасы болып табылады. Қазақстан Республикасы әлемдік нарықтағы ірі көмір өндірушілердің ондығына кіреді, ал ТМД елдерінің арасында қорлар бойынша үшінші орында, өндіру бойынша екінші және халықтың жан басына шаққанда көмір өндіру бойынша бірінші орында.
      Сала Қазақстанда электр энергияның 78% өндіруді, іс жүзінде кокс-химия өндірісінің жүз пайыздық жүктемесін қамтамасыз етеді, коммуналдық-тұрмыстық сектор және тұрғындардың отынға сұранысын толық қанағаттандырады.
      2009 жылы көмір өндірудің көлемі 94,3 млн. тонна немесе 89,9 %-ын құрайды. Көмір өндіру көлемінің төмендеуінің негізгі себептері Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының тұтас электр станцияларының экономикалық дағдарыс салдарынан көмір өнімдерін тұтынуды азайтуы болып табылады.
      2010 жылы бекітілген Министрліктің көмір өндіруші компаниялардың тау жұмыстарын дамыту бағдарламаларына сәйкес көмірді өндірудің болжанатын көлемі өткен жылғы 94,3 млн. тоннамен салыстырғанда шамамен 98 млн. тоннаны құрады. Өсу қарқыны - 103,9%. Өндіруді өсіру Қазақстан мен Ресей Федерациясы электр станцияларының көмірді тұтыну көлемінің ұлғаюы, республика өнеркәсіп кәсіпорындары қызметінің тұрақтылығы есебінен жоспарланады.
      Негізгі проблемаларды талдау
      Көмір саласының күшті жақтарына қуаттар қалдығы және өнімді өсіру үшін үлкен әлеуетті мүмкіндіктер жатады. Мәселен, Екібастұз көмірін өндіруді дамытудың әлеуетті техникалық мүмкіндіктері жылына 85,0 млн. тоннамен бағаланады, бұл ретте әсіресе экспортты тұрақсыз тұтыну 2020 жылы 76,5 млн. тонна өндіруге мүмкіндік бермейді, Шұбаркөл көмірі жылына 20,0 млн. тоннаны құрайды, ал ішкі және сыртқы өткізу нарықтарында оларға болжамды қажеттілік 2020 жылы тек 13,4 млн. тоннаны құрайды. Бұл Қарағанды ГРЭС-4 құрылысының кейінге қалдырылуына байланысты болып отыр.
      Тұтынушыларды кокстелетін көмірмен қамтамасыз етудің әлсіз жақтарына Қарағанды көмір бассейнінде оларды өндірудің жеткіліксіз дамуын жатқызу қажет.
      Сондай-ақ, көмір мен газдың тосын шығарындысына, Қарағанды бассейніндегі көмір қабаттарының жоғары газдылығына байланысты техногендік апаттар қаупі де бар, бұл шахталардағы бірнеше дүркін аварияларға алып келді. Шахталық газ-метанды кәдеге жарату және шахталардың газтолымдылығын қауіпсіз деңгейлерге дейін төмендету бойынша жұмыс әлсіз жүруде. Өнеркәсіптік газды пайдалануға келсек, онда бұл жұмыстар үлкен инвестициялары бар ғылыми-зерттеу және өнеркәсіптік зерттеулер жүргізудің ұзаққа созылатын кезеңін талап етеді.
      Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      шахталық және карьерлік қорды жаңарту бойынша жұмыс жеткіліксіз түрде жүргізілуде.
      тарифтік саясат көлік саласында көмірдің едәуір қымбаттауына және жекеленген жағдайларда көміршілердің экспорттық мүмкіндіктерінің төмендеуіне алып келеді.
      соңғы жылдары шахтерлер ұжымдары қартайып барады. Бүгінде шахтерлердің орташа жасы 45-47-ні құрайды. Шахтер еңбегінің басымеместігін, жұмыстың ауыр жағдайларына, зейнеткерлікке кеш шығуға  (63 жас) байланысты жастар шахталар мен разрездерге жұмысқа бармайды.

Экономиканы шикізат ресурстармен қамтамасыз ету

      Геологиялық барлау жұмыстарын орындау нәтижесінде 2009 жылдың қорытындылары бойынша қатты пайдалы қазбалардың кейбір негізгі түрлері бойынша қорлар өсімі: алтын – 55,2 тонна; мыс – 1318,6 мың тонна; молибден - 8200,8 тонна; никель – 200,1 мың тонна; марганец кені – 66,2 млн. тонна; темір кені – 524,5 млн. тонна; мұнай – 45,2 млн. тонна; газ – 53,7 млрд. шаршы м. құрады.
      108 учаскеде іздестіру-барлау жұмыстары жүргізілді, қатты тапшылық көріп отырған бірінші кезектегі 1650 ауылдық елді мекеннің 509-ы ауыз су қорларымен қамтамасыз етілді.
      Каспий маңы ойпатының орталық бөлігіндегі Бекет-Бесоба учаскесі шегінде көмірсутегі шикізатына іздестіру-бағалау жұмыстары аяқталды. Бекет-Бесоба учаскесінде барлығы 8 іздестіру ұңғымалары орнатылды. Бекет тұзды күмбезінің сол қанатында орнатылған БК-2 ұңғымасында мұнай және газ ағыны алынды. Осылайша, жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде Бекет ашық мұнай және газ кенорны ашылды. Аталған кенорнының күтілетін геологиялық ресурстары мен мұнай қоры 16,3 млн. тоннаны құрайды.
      2009 жылы республиканың минералдық шикізат қорының мониторингі нәтижесінде анықтама-талдамалық жүйе негізінде автоматтандырылған жүйе қатты пайдалы қазбалардың, мұнайдың 35 түрі, конденсат және газ, жерасты сулары бойынша жаңа деректермен толықтырылып, жер қойнауын геологиялық зерделеу саласындағы стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша Автоматтандырылған деректер банкі (558 нормативтік құжат) құрылды.
      Жер қойнауының жай-күйін басқару бойынша іс-шараларды бағалау, болжау және әзірлеу мақсатында аудандарды көмірсутегін және қатты пайдалы қазбаларды қарқынды өндірудің геодинамикалық мониторингі жүйесін құру және оның жұмыс істеу бағдарламасын әзірлеу басталды.
      Геология және жер қойнауын пайдалану саласындағы қолданбалы ғылыми зерттеулер нәтижелері бойынша 2009 жылы мыналар жасалды:
      1) пайдалы қазбалардың негізгі түрлерін болжамды-перспективалық бағалау үшін негіз ретінде пайдаланылатын масштабы 1:1000000 мезозой-кайнозой қабатының минерагендік картасы;
      2) масштабы 1:2000000 түрлі-түсті тас шикізатының таралу картасы. Минералдардың толық сипаттамасы бар (барлығы 118 үлгі) электрондық үлгілер каталогы және кенорындарының, Қазақстанның гранитті пегматиттерінің түрлі-түсті тас шикізатының айқындалу каталогы жасалды.
      Ұңғыма іші бейне суреттерді шрифтау әдісі әзірленді: әртүрлі зерттелетін объектілердің үш өлшемді құрылыстары үшін бағдарламалар мен алгоритмдер жасалды.
      Көп оқпанды бұрғылау жүйесі үшін жоспарланған трассалар бойынша ұңғымалардың бүйірлік оқпанын бағдарлау технологиясы жетілдірілді: бүйірлік оқпан бағыттарын бағдарлау құрылғысын дайындау үшін конструкторлық құжаттама әзірленді.
      2009 жылы 58 өздігінен төгіліп жатқан ұңғыма жойылды.
      Нәтижесінде 234,2 мың.м² алаңда радионуклидті және химиялық ластану, тәулігіне 33,8 мың куб. м табиғи су ресурстарын жоғалту қаупі жойылды.
      Ағымдағы жылы 19 мұнай ұңғымасы, оның ішінде құрғақта – 8 ұңғыма, Каспий теңізінің су басу аймағында – 11 ұңғыма жойылды.
      2010 жылғы 1 қаңтарға барлығы 99 авариялық мұнай ұңғымасы, оның ішінде Каспий теңізінің су басу аймағында – 47, құрғақта – 52 ұңғыма және 510 өздігінен төгіліп жатқан гидрогеологиялық ұңғыма жойылды.
      Геологиялық саланың негізгі проблемалары:
      өндірілетін пайдалы қазбалардың көлемі, қорлардың өсім көлемінен асып отыр;
      жаңа кен орындарын табудың негізгі перспективалары үлкен тереңдіктер мен жолы қиын өңірлермен байланысты;
      пайдалы қазбалар сапасының төмендеуі;
      сапасы төмен барланған кендердің металдарын алудың тиімді технологиясының жоқтығы, бұл оларды әзірлеуге тартуды ұстап отыр;
      геологиялық барлау жұмыстарының барлық циклын өткізу үшін техника мен жабдықты сырттан жеткізуге кәсіпорындардың толық тәуелділігі;
      нарықтың сыртқы және ішкі конъюктурасына тәуелділік;
      білікті мамандар тапшылығы.

3. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы индикаторлар, іс-шаралар мен нәтижелер көрсеткіштері

      1. Индустриялық-инновациялық даму үшін жағдайлар жасау
      2. Өнеркәсіп салаларын дамыту
      3. Экономиканың энергияға өскелең қажеттіліктерін қамтамасыз ету
      4. Экономиканы шикізат ресурстарымен қамтамасыз ету

Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы көрсеткіштер, іс-шаралар мен нәтижелердің көрсеткіштері

      Ескерту. Кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2011.05.16 № 521, 2011.12.29 № 1651 Қаулыларымен.