Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің 2010 - 2014 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы

      «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 827 Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің 2010 - 2014 жылдарға арналған стратегиялық жоспары бекітілсін.
      2. Осы қаулы 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға тиіс.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                                    К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы 
Үкіметінің      
2010 жылғы 4 ақпандағы
№ 70 қаулысымен   
бекітілген      

Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің
2010 — 2014 жылдарға арналған стратегиялық
жоспары Астана

Мазмұны

      1. Миссиясы мен пайымдауы
      2. Ағымдағы ахуалды талдау
      3. Стратегиялық бағыттар
      4. Министрліктің функционалдық мүмкіндіктері
      5. Қатерлерді басқару
      6. Нормативтік құқықтық актілер
      7. Бюджеттік бағдарламалар

1. Миссиясы мен пайымдауы

      Миссия: ішкі және сыртқы нарықтардағы отандық тауарлардың бәсекеге қабілеттігін үдемелі индустриялық-инновациялық саясат арқылы қамтамасыз ету және отандық тұтынушыны сапасыз өнімнен қорғау.
      Пайымдау: Өнеркәсіптің өңдеуші салаларындағы қазақстандық өнімге деген отандық және шетелдік тұтынушылар сұранысының айтарлықтай ұлғаюымен сипатталатын экономиканы тиімді әртараптандыру.

2. Ағымдағы ахуалды талдау

1. Индустриялық даму Инвестициялық қамтамасыз ету Қазақстан экономикасының шикізаттық емес секторына¹ шетелдік
инвестицияларды тарту

      Ұзақ мерзімді бағдарламалық құжаттарды (оның ішінде Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарын), сондай-ақ Қазақстан Республикасының Үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру Қазақстан аумағында қосымша құны жоғарғы өндірістерді құру арқылы мүмкін болады. Жаңа өндірістерді құрған кезде Қазақстанда бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды әрі экономиканың шикізаттық емес секторларында, оның ішінде қазақстандық тауарлардың, жұмыстардың, қызметтердің экспортына және капиталына ықпал ететін инфрақұрылымды дамытумен және құрумен байланысты жобаларға басымдылық беріледі.
      Халықаралық деңгейдегі инвестициялық ынтымақтастық инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы екі жақты үкіметаралық келісімдердің нормативтік-құқықтық шеңберінде жүзеге асырылады.
      2009 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша Қазақстан Үкіметі 42 елмен инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы екі жақты келісімдерге қол қойды, олардың ішінде АҚШ, Біріккен Корольдік, Германия, Франция, Ресей, Нидерланды, Түркия, Иордания, Катар т.б. бар, сондай-ақ ЕурАзЭҚ-қа мүше мемлекеттер арасында бір көп жақты келісімге қол қойылды.
      1993 жылдан бастап 2008 жыл аралығы кезеңінде Қазақстанға барлығы 89,7 млрд. АҚШ долл. тікелей шетелдік инвестициялар тартылды. Негізгі инвестор елдер: АҚШ - (Қазақстанға тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы ағынының жалпы көлемінен 20,2 %), Нидерланды - (17,1 %), Ұлыбритания - (8,9 %). Виргиния аралдары (Ұлыбритания) (6,1 %), Франция - (5,1%).
      Тікелей шетелдік инвестициялардың салалық құрылымында 1993 жылдан бастап 2008 жыл аралығы кезеңінде тау-кен өндіру өнеркәсібіне (орташа көрсетілген кезеңге 37 %) және геологиялық барлау және іздестіруге (31,6 %) салынған инвестициялар басым болды. Өңдеуші өнеркәсіпке тікелей шетелдік инвестициялардың үлесі 1993 жылдан бастап 2008 жыл аралығы 9,5 %-ды құрады.
      2008 жылы Қазақстанға тікелей шетелдік инвестициялар ағыны 19,8 млрд. АҚШ долл. құрады.
      Салалық құрылымда 2008 жылы тартылған инвестициялардың барынша көп үлесі геологиялық барлау және іздестіру жүргізу қызметіне - 7,6 млрд. АҚШ долл. немесе 38,2 %, тау-кен өндіру өнеркәсібіне - 3,1 млрд. АҚШ долл. немесе 15,7 % тиесілі. Экономиканың шикізаттық емес секторына 3,3 млрд. АҚШ долл. немесе шетелдік инвестициялар жалпы көлемінің 16,8 %-ы, оның ішінде өңдеуші өнеркәсіпке 1,8 млрд. АҚШ долл. немесе 2008 жылы тартылған барлық тікелей инвестициялардың 8,9 %-ы тартылған.
      2009 жылғы 1-жарты жылдықта ТШИ 7,7 млрд. АҚШ долларын, оның ішінде шикізаттық емес секторға 0,9 млрд. АҚШ долларын құрады, бұл 2008 жылдың осыған ұқсас кезеңімен салыстырғанда 18 %-ға (9,4 млрд. АҚШ доллары) кем.
      Салалар белінісінде 2009 жылдың 1-ші жарты жылдығында тау-кен өнеркәсібіне - 2 144 млн. АҚШ доллары, өңдеуші өнеркәсіпке - 388,3 млн. АҚШ доллары, электр, газ бен суды өндіруге және бөлуге - 174 млн. АҚШ доллары тартылған.
      Бірлескен кәсіпорындарды құру инвестициялық ынтымақтастықтың кеңінен тараған түрлерінің бірі болып табылады. 2009 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша (жыл қорытындысы бойынша қалыптасады) Қазақстанда шетел капиталы қатысатын (137 ел) 19109 кәсіпорын тіркелген.

^{_______________________
      1} Бұл тұста және бұдан әрі мәтін бойынша шетелдік инвестицияларды шикізаттық емес секторға тарту қаржылық қызметті және жылжымайтын мүлікпен, жалдаумен және кәсіпорындар қызметтерімен жасалатын операцияларды ескермей қабылданады.

Қазақстан экономикасының басым салаларындағы инвестицияларды
мемлекеттік қолдау

      Экономиканың басым секторына бағытталған инвестицияларды мемлекеттік қолдау «Инвестициялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген және инвестициялық преференцияларды беру арқылы жүзеге асырылады.
      Инвестицияларды мемлекеттік қолдау шеңберінде инвестициялық преференцияларды көздейтін инвестицияларды жүзеге асыруға барлығы 425 келісім-шарт, мәлімделген инвестициялардың жалпы 2984,4 млрд. теңге сомасына жасалды. Олардың ішінде 2007 жылы - мәлімделген инвестициялардың жалпы 245,0 млрд. теңге сомасына 102 келісім-шарт, 2008 жылы өтініш берілген инвестициялардың жалпы 2283,5 млрд. теңге сомаға 107 келісім-шарт жасалды.
      Инвестицияларды мемлекеттік қолдау шаралары көрсетілген жобаларды іске асыру нәтижесінде нақты салынған инвестициялардың көлемі 2007 жылы - 1093,2 млн. АҚШ долларын, 2008 жылы - 2177,4 млн. АҚШ долларын құрады.
      Инвестициялар тарту мәселесінде инвестициялық преференциялар институты рөлінің төмендеуі инвестицияларды мемлекеттік қолдау саласындағы негізгі проблема болып табылады. Көптеген жағдайда инвестициялық преференциялар инвестицияларды жүзеге асыру туралы шешім қабылдауға ынталандыратын әсер етпейді, ал оларды инвесторлар инвестициялық жобаны іске асыру кезінде шығындарды төмендетудің қосымша тәсілі ретінде қолданады.
      Қазақстандық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыру қазақстандық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың маңызды факторларының бірі болып табылады. Қаржы құралдарының кең спектрін пайдалану жобаларды қаржыландыру мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтеді. Инвестицияларды, оның ішінде шетелдік инвестицияларды реттеу саласындағы айтарлықтай өзгерістерге қарамастан ең бірінші инвестициялар тарту, сондай-ақ инвестициялық инфрақұрылымды жақсарту мақсатында қаржылық құралдарды (венчурлік қаржыландыру, инвестициялық кредит беру, стратегиялық әріптестік, қаржылық лизинг т.б.) таңдау және қолдану негіздемесі проблемасының пысықталмағандығын атап өту керек.

Инвестициялар саласындағы негізгі проблемалар

      Экономиканың шикізаттық емес секторына жеткіліксіз инвестициялық тартымдылық (әкімшілік кедергілер, көлік және коммуникациялық инфрақұрылымның дамымағандығы, білікті жұмыс күшінің жеткіліксіздігі, қазақстандық нарық сыйымдылығының төмендігі);
      отандық өндірушілерді қолдау мен қорғау тетігі дамуының жеткіліксіздігі;
      инвестициялар салудың әлеуетті нарықтары мен шетелдік компаниялар үшін осы нарықтарға шығу тәсілдері туралы жеткілікті ақпараттың болмауы.

Индустриялық инфрақұрылымды дамыту

      Пилоттық жобаларды іске асыру және қамтамасыз етуші инфрақұрылымдарды (кластерлерді, технопарктерді, АЭА, индустриялық аймақтарды) салудың бастамасы жасалды.
      Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске асырудың 2-кезеңінде (2006 - 2010 жылдары) немесе «белсенді іске асыру сатысында» өнеркәсіпті жаңғырту және экономиканы әртараптандыру жөніндегі жобаларды іске асыру бойынша нақты міндеттер қойылады. Сондықтан ағымдық қызметтің өзекті бағыты басым салаларда өңдеуші технологиялық өндірістер құру болып табылады.
      Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, бизнесті дамытуға арналған, атап айтқанда, салық жеңілдіктері мен кедендік преференциялар берілетін қолайлы жағдайлар құрылатын аумақтар - арнайы экономикалық аймақтарды құру мейілінше тиімді ынталандыру тетіктерінің бірі болып табылады. Осыған байланысты арнайы салық және кедендік режимі бар АЭА құру және қажетті инфрақұрылымдық ресурстармен қамтамасыз ету отандық экспорт тауарларын қайта бөлуді тереңдету, қосылған құны жоғары өндірістер мен Қазақстанның көліктік әлеуетін дамыту көзқарасы бойынша перспективалық болып табылады.
      Шекара маңы өңірлерінде арнайы экономикалық аймақтар құру айрықша тартымды болып табылады, өйткені бұл жағдайда аймақ шегінде трансшекаралық аумақтың барлық ерекше проблемаларын ойдағыдай шешуге болады.
      Қазіргі уақытта Қазақстан аумағында 2001 жылдан бастап 2008 жылдар кезеңінде құрылған 6 арнайы экономикалық аймақ жұмыс істейді:
      «Астана - жаңа қала» АЭА (2001 ж.), «Ақтау теңіз порты» АЭА (2002 ж.), «Ақпараттық технологиялар паркі» АЭА (2003 ж.), «Оңтүстік» АЭА (2005 ж.), «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» АЭА (2007 ж.) және «Бурабай» АЭА (2008 ж.).
      «Ақтау» теңіз порты» мен «Астана - жаңа қала» АЭА ойдағыдай жұмыс істеуде, олардың әрекет ету мерзімі тиісінше 2028 және 2015 жылдарға созылады. «Ақпараттық технологиялар паркі» мен «Оңтүстік» АЭА - қалыптасу үдерісі үстінде. «Ұлттық индустриялық мұнай-химия паркі» АЭА-ның қызметін қамтамасыз ету үшін АЭА-ның әкімшілігі құрылды, «Бурабай» АЭА уәкілетті органы ретінде АЭА оператор-компаниясы анықталды, екі АЭА аумағында қажетті жағдайлар кеден және салық органдарының аумақтық бөлімшелері құрылуда.
      2009 жылғы 1 желтоқсанда үш АЭА мен ИА аумағында 184 жоба іске асырылған, оның ішінде «Астана — жаңа қала» — 160 жоба, «Ақтау теңіз порты» - 3 жоба, «Ақпараттық технологиялар паркі» - 19 жоба, Астана қ. ИА - 2 жоба іске асырылды.
      Бұдан өзге осы және «Оңтүстік» АЭА аумағында тағы 111 жоба (оның ішінде «Оңтүстік» АЭА - 3 жоба, «Астана - жаңа қала» - 95 жоба, «Ақтау теңіз порты» - 4 жоба, «АТП» - 5 жоба, ИА «Астана қ.» ИА - 4 жоба) іске асырылды.
      АЭА құруға және дамытуға салынған бюджеттік инвестициялардың жалпы көлемі 410 млрд. теңгені (оның ішінде «Астана — жаңа қала» - 390 млрд. теңге, «Ақтау теңіз порты» - 470 млн.теңге, «Ақпараттық технологиялар паркі» - 11,5 млрд. теңге, «Оңтүстік» - 7,7 млрд. теңге, «Бурабай» - 100 млн. теңге, «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» - 32 млн.теңге) құрады. Оның ішінде 2009 жылы - 17,4 млрд. теңге.

Экономиканың өңдеуші салаларын дамыту

      2008 жылы 10196,23 млрд. теңгеге өнім өндірілді, бұл 2007 жыл деңгейімен салыстырғанда 102,1 %-ды құрады.
      Тау-кен өндіру өнеркәсібінде 2008 жылы өндіріс көлемі 6229,76 млрд. теңгені құрады, нақты көлем индексі 2007 жылмен салыстырғанда 105,3 %-ды құрады. Тау-кен өндіру өнеркәсібіндегі өсу қарқыны шикі мұнай мен жанама газ өндірісінің 5,3 %-ға, табиғи газ өндірісінің 15,1 %-ға ұлғаюы есебінен өңдеуші өнеркәсіпке қарағанда жоғары болды.
      Өңдеуші өнеркәсіпте 2008 жылы нақты көлем индексі 2007 жылмен салыстырғанда 97,1 %-ды құрады.
      2009 жылғы қаңтар - қарашада Қазақстанның барлық өнеркәсіп кәсіпорындары (шағын кәсіпорындарды, қосалқы өндірістерді, үй шаруашылығы секторын қоса алғанда) қолданыстағы бағамен 7 925,4 млрд. теңгеге өнім өндірді, 2008 жылғы тиісті кезеңге есептік кезеңнің нақты көлем индексі 100,7 %-ды құрады.
      Тау-кен өндіру өнеркәсібінің өсу қарқыны есептік кезең үшін 105,7 %-ды құрады. Өсу табиғи газ өндірісінің (8,6 %-ға), шикі мұнай мен жанама газ өндірісінің 7,7 %-ға ұлғаюы есебінен қамтамасыз етілді.
      Өңдеуші өнеркәсіпте.
      2009 жылғы 11 ай ішінде өндіріс көлемі алдыңғы жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 6,3 пайыздық тармаққа (93,7 %) төмендеді.
      Қара металлургия өнімдері 392,7 млрд. теңгеге, түсті - 511,8 млрд. теңгеге өндірілді. Қара металлургиядағы нақты көлем индексі 94 %-ды, ал түсті металдар өндірісінде - 90 %-ды құрады.
      Химия және фармацевтикалық өнеркәсіпте 2008 жылы ІЖӨ-дегі химия өнеркәсібі үлесі 0,86 %-ды, 2009 жылғы 1-ші жарты жылдық үшін - 0,64 %-ды құрады. Химия өнеркәсібінің негізгі капиталына салынған инвестициялар 2008 жылы - 8 006 млн. теңгені және 2009 жылғы 10 ай үшін 21 897,7 млн. теңгені құрады.
      2009 жылдан бастап ауыл шаруашылығы өндірушілерінің отандық зауыттарынан сатып алатын минералдық тыңайтқыштардың құнын арзандату бойынша жаңа бюджеттік бағдарлама іске асырылады. Бұл ретте субсидиялар отандық тыңайтқыштар өндіретін зауыттарға іске асырылған тыңайтқыштардың 1 тоннасына арналған субсидиялар нормативтеріне сәйкес ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты сатып алған тыңайтқыштары үшін төленеді.
      Қазақстанның фармацевтика өнеркәсібі индустрияның дамушы саласы бола отырып, онда жалпы тұрғыда - медициналық мақсаттағы бұйымдарды ұсақ өндірушілерді қоса алғанда медициналық және фармацевтикалық өнім өндірушілерінің 79 кәсіпорыны бар.
      Бұл ретте Қазақстанда барлық шығарылатын дәрілердің ақшалай көрінісіндегі 90 %-дан астамы 5 анағұрлым ірі зауыттар үлесіне келеді. «Химфарм» АҚ, «Глобал Фарм» БК», «Ромат» ФК, «Нобел АФФ», «Нұр-Май Фарм» ЖШС, Қарағанды фармацевтикалық зауыты сияқты отандық кәсіпорындары өндірістің толық цикл бар кәсіпорынды білдіреді.
      Қазақстанның фармацевтикалық нарығының негізгі бөлігін құндық көріністе 90 %-ға дейін және заттай көріністе 70 % импортталған өнім құрайды, отандық дәрілік құралдардың үлесі тиісінше 10 % және 30 % құрайды. Қазақстандағы медикаменттердің жиынтықты нарығы шамамен 6000 атаулармен есептеледі.
      Дәрілер өндірісі баяу дамып келеді, он бес жыл ішіндегі нарықтағы отандық өндірушілердің үлесі 3 %-дан 10 %-ға дейін ұлғайды. Қазақстанның фармацевтикалық кәсіпорны республика тұтынатын медикаменттердің көлемінен құндық мәніндегі 10 %-дан астамын шығарады, бұл уақытта Ресей Федерациясында бұл көрсеткіш 33 %-дан астамын құрайды.
      Құрылыс индустриясында және құрылыс материалдарының өндірісінде:
      2008 жылы өндіріс көлемі 398,5 млрд. теңгені құрады, импорт 347,5 млрд. теңге сомасын құрайды, құрылыс материалдары өндірісін дамытуға бағытталған тартылған инвестициялар көлемі 53,6 млрд. теңгені құрады.
      2008 жылы Қазақстан Республикасының тұтынуындағы құрылыс материалдарының жалпы өндіріс үлесінің көлемі 53,3 %-ды құрады.
      2009 жылғы қаңтар - қазанда құрылыс материалдарының, бұйымдардың және конструкциялардың өндіріс көлемі 150,2 млрд. теңгені құрады. Құрылыс материалдарының, бұйымдардың және конструкциялардың өнеркәсібін дамытуға бағытталған, тартылған инвестициялар көлемі 2009 жылғы қаңтар - қазан ішінде барлығы 22,9 млрд. теңгені құрады, алайда мұндай көлемдер саланы тұрақты дамыту үшін жеткіліксіз, бұл негізгі қорлардың, әсіресе олардың белсенді беліктерінің бірден ескіруіне алып келеді.
      Құрылыс индустриясының өнеркәсіптік базасы құрылыс саласындағы өнімдердің көлемдері мен номенклатурасы бойынша қажеттілігін толық көлемінде қанағаттандырмайды. Құрылыс секторының қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін жеке өндірістік база: қазіргі заманғы цемент зауыттары, табақ шынысының, әрлеу материалдарының, темір бетон және керамика бұйымдарының өндірісі жеткілікті дамымаған немесе жоқ.
      Жеңіл және ағаш өңдеу өнеркәсібі.
      2008 жылы 2007 жылмен салыстырғанда тоқыма және тігін өнеркәсібіндегі өнімдер өндірісінде - 10,4 %-ға; былғары, былғарыдан жасалған бұйымдар өндірісінде және аяқ киімдер өндірісінде - 28,1 %-ға өсу байқалған. Өндірістің артта қалуы целлюлозды-қағаз өнеркәсібінде және баспа ісінде — 14,4 %, сүректі өңдеуде және ағаштан жасалған бұйымдар өндірісінде - 1,1 % болды.
      Тоқыма және тігін өнеркәсібінде 2009 жылғы қаңтар - қарашада 20,3 млрд. теңгеге өнімдер өндірілген, 2008 жылғы тиісті кезеңге есептік кезең үшін өнімдердің нақты көлемінің индексі 86,6 %-ды құрады.
      Былғары, былғарыдан жасалған бұйымдар мен аяқ киімдер өндірісінде 2009 жылғы қаңтар - қарашада 2,362 млрд. теңгеге өнімдер өндірілді, 2008 жылғы тиісті кезеңге есептік кезең үшін өнімдердің нақты көлемінің индексі 91,9 %-ды құрады.
      Өндірістің жүргізіліп отырған жаңғыртуына қарамастан саланың қолданыстағы кәсіпорындарында жоғары қосылған құны бар өнімдер (маталардың, тігін және тоқыма бұйымдарының және т.б.) үлесінің арттыруға бағытында жеңіл өнеркәсіп күрделі экономикалық жағдайда тұр.
      Дамудың жалпы үрдісі сала әлеуетінің төмендеуімен сипатталады, яғни әрекетін тоқтатқан өндіріс кәсіпорындарының саны құрылатын кәсіпорын сандарынан артық болады. Өндірістің өсу қарқынын және көлемдерін төмендету процесі халық өмір сүру деңгейінің өсуі мен ішкі нарықта киім және аяқ киім сатып алу сұранысынан ұлғаюы реңінде болады. Тек, 2005 - 2008 жылдар ішінде республиканың өнеркәсіп құрылымындағы салалар үлесі 2,1 %-дан 0,7 %-ға дейін төмендеді. Белсенді әрекет ететін кәсіпорындар саны 608-ден 514-ке дейін төмендеді.
      Ағаш өңдеу өнеркәсібінде 2009 жылғы қаңтар - қарашада 7881 млн. теңге сомаға өнім өндірілді, өнімнің нақты көлемінің индексі 2008 жылғы ұқсас кезеңге қатынасы бойынша 108,3 %-ды құрады.

Қазақстандық қамтуды дамыту

      Министрлік қойылған міндеттерді орындау үшін қазақстандық қамтуды дамыту саласындағы уәкілетті орган ретінде қазақстандық өнім шығаруға жәрдемдесу мен қолдаудың барлық қажетті шараларын алдын ала қабылдайды және жергілікті ресурстарды барынша пайдаланады.
      Қазақстандық қамтуды дамыту саласында қойылған міндеттерді шешу бойынша мақсаттар және қағидаттар және бағыттар айқындалды.
      Елдің ішкі резервті ұлғайту, елдің әлеуметтік дамуын арттыру бойынша тиімді шаралардың бірі барлық мемлекеттік органдардағы, ұлттық холдингтердегі және ірі шаруашылық субъектілеріндегі және жер қойнауын пайдаланушылардағы мемлекеттік сатып алудағы қазақстандық қамтуды ұлғайту болып табылады.
      Үкімет алдын ала қабылдайтын әрекеттерді нақты үйлестіру үшін тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді барлық сатып алулар төрт бағытқа бөлінген:
      мемлекеттік органдар жүзеге асыратын сатып алу;
      ұлттық компаниялар жүзеге асыратын сатып алу;
      жер қойнауын пайдаланушылар жүзеге асыратын сатып алу;
      жүйе құрушы органдар жүзеге асыратын сатып алу.
      Отандық тауар өндірушілер мен жұмыстарды, қызметтерді отандық жеткізушілерді мемлекеттік қолдау шараларын айқындау мақсатында «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1353 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 22 мамырдағы № 756 қаулысы қабылданды. Онда мемлекеттік сатып алуды жүргізу кезінде отандық тауар өндірушілер мен жұмыстарды, қызметтерді отандық жеткізушілердің тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді міндетті түрде сатып алуының нақты көлемдері белгіленген, міндетті түрде сатып алынуы тиіс тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің тізбесі айқындалды және толықтырылды. Бұл қаулыны қабылдау отандық тауар өндірушілер өндіретін тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді және отандық жеткізушілердің жұмыстары мен қызметтеріне жағдай жасап әрі қолдау көрсету болып табылады.
      Түпкілікті тауарда қазақстандық қамтудың (адволарлық үлесі) пайыздық үлесі көрсетілетін «СТ-КZ» тауарының шығуы туралы сертификат бланкінің жаңа нысанын енгізуді көздейтін «Тауардың шығу елін айқындау және тауардың шығуы туралы сертификатын беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 22 қазандағы № 1647 қаулысы қабылданды.
      Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 27 қаңтардағы Жарлығын іске асыру шеңберінде, сондай-ақ отандық тауар өндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу мақсатында «Орта мерзімдік кезеңге арналған қазақстандық қамтуды дамыту тұжырымдамасын бекіту туралы» (бұдан әрі - Тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулы жобасы әзірленді.
      Тұжырымдаманың негізгі мақсаты тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді отандық өндірушілерді бәсекеге қабілетті өнім өсіруге ынталандыру арқылы шикізаттық емес сектордың отандық өнеркәсібін дамытуды қамтамасыз ететін шарттарды құру болып табылады.
      Ақпараттандыру және байланыс агенттігімен бірлесіп мемлекеттік мекемелердің және кәсіпорындардың, ұлттық компаниялардың және холдингтердің сатып алу жоспарлары шоғырланған «Қазақстандық қамтудың» интернет-порталы әзірленді. Осы веб-порталды пайдалану отандық тауар өндірушілерге тапсырыс берушілердің қажеттілігіне сәйкес таяу жылдары перспективасына өз өндірістерін барынша тиімді жоспарлауға мүмкіндік береді. Бүгінгі күні сайтта 4 360 тұтынушы кәсіпорындар және 364 өндіруші кәсіпорындар бойынша ақпарат орналасқан (ШОБ субъектілерінің үлесі 95 %).
      Елдің инновациялық саясатын жүзеге асыру және одан әрі кеңейту шеңберінде негізгі мақсат Қазақстанның АТ-саласының жоғары бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету және оны одан әрі дамыту болып табылады. Қойылған міндеттің мүмкіндігі инновациялық саланы дамытудың кешенді құрылымымен сипатталады, яғни жоғары технологиялық және ғылымды қажетсінетін өндірістерді дамыту, біріншіден, оларды ақпараттық инфрақұрылыммен тиісті қызмет көрсетуді құрусыз мүмкін емес, екіншіден, АТ-салалар секторының қатарының өзі өндірістердің және қызметтер көрсетудің жоғары технологиялық және ғылымды қажетсінетін түрлері болып табылады.

Индустриялық даму саласындағы проблемалар

      Өңдеуші сектор өнімінің төменгі бәсекеге қабілеттілігі;
      кәсіпорындардың технологиялық деңгейінің төмендігі, жабдықтың нақты тозуы мен моральдық ескіруі;
      айналым қаражатының жеткіліксіздігі мен төменгі пайыздық ставкасы бар ұзақ кредиттерге қол жетпеушілік;
      отандық кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейінің төмендігі.

2. Инновациялық даму Ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыру

      Ұлттық экономиканы одан әрі жаңғырту, әртараптандыру және бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі табысты процесс мемлекеттің индустриялық-инновациялық саясатын кейіннен іске асыруына тікелей байланысты.
      Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарын іске асыру үшін инновациялық индустрияландыру шеңберінде мемлекеттің күш-жігерін шоғырлаңдыру қажетті жеті бағыт айқындалды. Бұлар агроөнеркәсіптік кешен және ауыл шаруашылығын қайта өңдеу; энергетика (таза энергетиканы дамытуды қоса алғанда); құрылыс индустриясын дамыту және құрылыс материалдарын өндіру; мұнайды қайта өңдеу және мұнай-газ секторының инфрақұрылымы; металлургия және дайын металлургиялық өнімдердің өндірісі; химия, фармацевтикалық және қорғаныстық өнеркәсіпті дамыту; көліктік және телекоммуникациялық инфрақұрылымды дамыту.
      Министрлік инновациялық дамыту саласындағы уәкілетті орган ретінде мемлекеттің, жеке бизнес пен азаматтық қоғамның басымдықтарын инновациялық қызметті жандандыруға және әлемдік экономикадағы қазіргі уақыттағы ауысуларда елдің технологиялық деңгейін арттыруға уақтылы қайта бағдарлау бойынша шараларды қабылдайды.
      Заңнамалық базаны жетілдіру шеңберінде «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осы Заңда негізгі қызметі инновациялық саланы дамытуға бағытталған әртүрлі заңды тұлғалардың мүдделерін кеңейтетін нормалар көзделген. Атап айтқанда, ол: «Инжиниринг және технологиялар трансферті» АҚ, «Ғылым қоры» АҚ және «ҚазАгроИнновация» АҚ даму институттарын қозғайды. Бұдан басқа жоғарыда көрсетілген заң жобасының тағы бір сипатты ерекшелігі инновациялық қызметті мемлекеттік қолдауды Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілетін және республикалық бюджет қаражатынан қаржыландырылатын Инновациялық дамыту шараларының кешенін қалыптастыру арқылы жүзеге асыру болып табылады. Инновациялық дамыту шараларының кешенін инновациялық қызмет саласындағы уәкілетті орган қалыптастырады және инновациялық даму институттары іске асырады.
      Ұлттық инновациялық жүйенің негізгі элементтерін қалыптастырудың 1-кезеңінде (2005 - 2007 жылдар) Ұлттық инновациялық қорды, Ғылым қорын, Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығын, 8 өңірлік технопарктерді, 11 отандық және шетелдік қорларды қамтитын қаржылық және инновациялық инфрақұрылым құрылды.
      «Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығы» АҚ.
      «ИТТО» АҚ-ға ұлттық инновациялық жүйеде инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру мен даму жөніндегі үйлестіруші рөлі бөлінді. Бұған байланысты, «ИТТО» АҚ өзіне ҰАЖ және ҒЗТҚЖ нәтижелерін дайындау элементін арнайы экономикалық аймақ, индустриялық аймақ және әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар негізінде инновациялық өндірісті тәжірибелік құру элементтерін де технопарктерін қамтитын бірыңғай ұлттық инновациялық құрылымды құру жөніндегі мақсатқа сай жұмысты жүргізеді.
      Алматы, Қарағанды және Орал қалаларында 3 өңірлік технопарктер құрылды. Өңірлік технопарктер өңірлерде жеткілікті дамымаған зертханалық кешен, оқыту орталықтарының қызметін, технология трансферттері, инжиниринг және т.б. бойынша қызмет көрсетеді. Қазіргі уақытта, ТЭН әзірленді және Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында және Астана қаласында төрт өңірлік технопарктерді құру бойынша жұмыс басталды.
      Бұдан басқа, «ИТТО» АҚ-ға берілген «Ақпараттық технология паркі» АЭА-ның және ҚАЗҒТУ технопаркі активтері республикадағы инновациялық инфрақұрылымды дамыту жөніндегі институттың әлеуетті мүмкіндіктерін кеңейтті.
      «ИТТО» АҚ ақпараттық алмасуды кеңейту және серпінді технологиялар трансфертін жүзеге асыру мақсатында Қазақстандық технология трансферттер желісімен (ҚТТЖ) құрылды. Қазіргі уақытта ҚТТЖ Ресей және Белоруссия технологиялар трансферті желілерінің сертификатталған мүшесі болып табылады және олардың сайттарында өз клиенттерінің әзірлемелерін орналастыру мүмкіндігіне ие. ҚТТЖ бұдан әрі Еуропалық технология трансферттері жүйесіне кіретіні болжанады. Құрылатын Инновация және патенттер банкі ҚТТЖ-ның әлеуетті мүмкіндіктерін кеңейтуге мүмкіндік береді.
      Қаржылық даму институттары.
      2003 жылы құрылған «Ұлттық инновация қоры» АҚ-ның негізгі мақсаты елде инновациялық белсенділікті арттыруға ықпалдасу және жоғары технологиялық және ғылымды қажетсінетін технологияларды дамыту болып табылады.
      Жоғары технологиялық және ғылымды қажетсінетін технологияларды дамыту мақсатында «ҰИҚ» АҚ мына міндеттерді кеңейтуге бағытталған еліміздің венчурлік индустриясын қалыптастыру және дамыту қызметін жүзеге асырады:
      экономиканың инновациялық секторына коммерциялық инвестицияларды тарту және тепе-тең бақылауды қамтамасыз ету;
      жаңа өндірістік қуаттарды игеру, жаңа жұмыс орындарын құру;
      отандық әзірлемелерді коммерцияландыру және нәтижесі ретінде инновациялық өнімнің отандық нарығының бәсекеге қабілеттілігін арттыру.
      2008 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша «ҰИҚ» АҚ-ға барлығы 502 жоба түсті, оның ішінде: 147 инвестициялық жобалар, 351 ғылыми-зерттеу және тәжірибелі-конструкторлық әзірлемелер, жыл сайынғы NIF$50К конкурсының жеңімпаздарының 4 жобасы. 2008 жылғы 31 мамырдағы жай-күй бойынша тау-кен өндіру, мұнай-газ, химия және медицина өнеркәсібі, машина жасау, ауыл және орман шаруашылығы, ақпараттық технологиялар саласы, құрылыс, металлургия тәрізді салаларда 33 ғылыми-зерттеу және тәжірибелі-конструкторлық әзірлемелер және 5 инвестициялық жобалар аяқталды.
      2009 жылғы 1 желтоқсанда 9 инвестициялық жоба, тәжірибелі-конструкторлық әзірлемелердің 15 жобасы іске асырылуда, 3 жоба әлі қарау сатысында тұр.
      Қор өз қызметі шеңберінде 6 қазақстандық венчурлік қорларды құрды:
      1. «ВФ Адвант» АҚ - фармацевтика және биотехнология;
      2. «АИФРИ «Сентрас» АҚ - әртүрлі салалар;
      3. «ФВТ Арекет» АҚ - старт-ап компанияларындағы инвестициялар;
      4. «Glotur Technology Fund» АҚ - ақпараттық технологиялар;
      5. «Almaty Venture Capital» АҚ — құрылыс материалдары және технологиялар;
      6. «LogyCom» АҚ - ақпараттық технологиялар.
      2009 жылдың 11 айы ішінде қазақстандық венчурлік қорлар жобаларды қаржыландыру бойынша 38 өтініштен артық қарады, қаржыландыруға құны 2 120,98 млн. теңге 3 жоба мақұлданды. 2009 жылғы 1 желтоқсандағы жай-күй бойынша жергілікті венчурлік қорлар 10,3 млрд. теңге жалпы сомаға 17 жобаны қаржыландыруда, Қордың үлесі 4,3 млрд. теңгені құрайды.
      Отандық венчурлік қорлардың жұмыс тиімділігін бағалау үшін кезең ішінде тартылған жобалар және инвестициялардың өсу саны бойынша Тиімділіктің басым көрсеткіштері әзірленді, келісілді және бекітілді.
      Отандық өндіріске қазіргі заманғы технологияларды дамыту және енгізу үшін Қор 5 шетелдік венчурлік қорлардың акционері болды.
      Бұдан басқа, отандық және шетелдік инвесторларды тартумен қазақстандық венчурлік инфрақұрылымды дамыту жөніндегі бағдарламаны іске асыру үшін инвестициялау географиясы бар, Қазақстан Республикасы аумағында шектелмеген отандық және шетелдік инвесторлармен бірлесіп 10 жылдық өмір сүру мерзімімен 2010 жыл ішінде 2 венчурлік қорды құру жоспарлануда.
      Сонымен қатар, қолданыстағы жобалардан және таза пайдадан жоспарланған шығындар қаражатының жартысы жаңа инновациялық жобаларды қаржыландыруға бағытталатын болады. 2010 жылдан бастап 2014 жыл аралығында 7 500 млн. теңге сомасына жаңа 15 жобаларды қаржыландыру жоспарлануда, жылына орташа есеппен жаңа 3 инновациялық жоба.
      Аталған жобаларды іске асыру жаңа жұмыс орындарын құруды, жаңа қызметтер мен өндірістерді дамытуды қамтамасыз етеді.
      Қазақстандағы кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейі 3 жыл бойы 4 %-дан сәл астам тербелісте тұр, бұл ЕО елдерінен анағұрлым төмен. Бұдан басқа, проблемалық мәселе осындай ғылымды қаржыландыру болып табылады. Осылайша, қолдағы деректер бойынша ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге мемлекеттің жыл сайынғы шығыстар орташа есеппен мыналарды (ЖІӨ-ден): АҚШ-та және Жапонияда - 3 %-ды, Германия мен Францияда - 2 - 2,5 %-ды, Швецияда - 4,0 %-ды құрайды.

Инновациялық саладағы проблемалар

      Қазақстанда өнертапқыштық коэффиценті төмен (Қазақстан Республикасында көрсеткіш Ресейге қарағанда 1,6 есе, АҚШ пен Германияға қарағанда 5-6 есе төмен және Жапониямен салыстырғанда 30 есе төмен)²;
      ғылыми-технологиялық тізбек аяқталуға жақындаған жағдайда өнертапқыштық белсенділік төмен (Талданатын кезең ішінде Қазақстанда өнеркәсіптік меншікке арналған қорғау құжаттарының 5 382 қолданыста болды, оның ішінде:
      өнертапқыштыққа - 3 432 (63,8 %), пайдалы модельдерге - 110 (2,04 %), өнеркәсіптік үлгілерге - 84 (1,6 %)³;
      кәсіпорынның технологиялық деңгейі төмен, физикалық тозу және жабдықтың моральдік ескіруі⁴.
      Осыған байланысты мыналармен байланысты жүйелік сипаттағы мәселелерді шешу алға қойылған:
      ұлттық инновациялық жүйені ыдырату;
      ғылым мен өндіріс арасындағы сақталатын алшақтық;
      ғылымды және инновацияны қаржыландырудың мемлекеттік тетігін жетілдіру және ғылыми қызмет басымдылықтарын қайта қарау.

^{___________________________
      2} Өнертапқыштыққа резиденттер берген өтінімдер саны 1 млн.адамға. Соңғы жылдар талдауы бойынша аталған коэффициент Қазақстанда 100,5 құрады (салыстыру үшін Ресейде 165, АҚШ-та - 599,6, Германияда - 652,7, Жапонияда - 3141,8).
      ³ Германияда (патенттік белсендік бойынша АҚШ пен Жапониядан кейін 3-ші орында) құрылым мынадай көрініс тапты: өнертапқыштыққа сақтау құжаттары - 21%, пайдалы модельдерге - 21%, өнеркәсіптік үлгілерге - 58%.
      ⁴ Мұнай өңдеумен және металл өндірумен байланысты емес салаларда жабдықтардың тозу деңгейі соңғы 3 жыл ішінде 45%-дан 62%-ға дейінгі көрсеткішті құрады. Өндіруші өнеркәсіп кәсіпорындарда толық тозған машиналар, жабдықтар мен көлік құралдарының үлес салмағы 12%-ға дейін жетті.

3. Сауданы дамыту Ішкі сауда

      Ішкі сауда экономиканың маңызды салаларының бірі ретінде қоғамдық қажетті функцияны - тауарды түпкілікті тұтынушыға дейін жеткізуді орындайды және республикадағы нарықтық қайта құру кезеңінде түбегейлі өзгерістерге ұшырады. Экономиканың басқа бір де бір саласындағы саудадағыдай жоғары кәсіпкерлік белсенділік қалыптасқан жоқ, бұл тұтыну нарығының дамуына дереу әсер ететін болады.
      2008 жылы жалпы бөлшек тауар айналымының көлемі 2442,8 млрд. теңгеге жетті, бұл 2007 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 3,1 %-ға артық.
      Жеке меншік нысандағы кәсіпорындардың және дара кәсіпкерлердің рыноктардағы тауарларды сатудан түскен түсімі - 2320,2 млрд. теңге (95,0 %). Ал басқа мемлекеттерде, олардың заңды тұлғалары мен азаматтары 122,1 млрд. теңге (5,0 %) сомасында алды.
      Бөлшек тауар айналымының жалпы көлемін қалыптастырудағы 39,9 % нарықтардағы саудаға және дара кәсіпкерлердің қызметтеріне жатады, олардың айналымы 973,9 млрд. теңгеге жетті.
      Бөлшек сауда айналымының жалпы көлеміндегі кәсіпорындар үлесі 2007 жылы 57,0 %-дан 2008 жылы 60,1 %-ға дейін ұлғайды.
      2008 жылда көтерме сауда айналымы 6963,2 млрд. теңгені құрады немесе 2007 жылға қарағанда 2,1, %-ға көп. Іс жүзінде көтерме сауданың барлық айналымы сауданың мемлекеттік емес секторының есебінен қалыптастырылды. Сыйақы үшін (комиссиялық агенттер арқылы) көтерме тауар айналымы 14,6 млрд. теңгені құрады.
      2008 жылда қоғамдық тамақтану қызметінің көлемі 100,9 млрд. теңгені құрады немесе 2007 жылға қарағанда 1,4 %-ға аз. Есептік кезең ішінде техникалық қызмет көрсету мен автомобильдерді, мотоциклдерді жөндеу және тұрмыстық бұйымдар мен жеке пайдалану заттарын жөндеу бойынша қызметтер көлемі 23,1 млрд. теңгені құрады. Осы қызметтердің үлкен бөлігі шағын кәсіпкерлік саласында (шағын кәсіпорындар және дара кәсіпкерлер) ұсынылады.
      Алайда Қазақстанда жаһандық экономикалық дағдарыс жағдайларында бөлшек және көтерме сауда саласында тұтынушылық сұраныстың төмендеуіне, кредиттік ресурстардың қолжетімділігінің нашарлауы мен теңге курсының төмендеуіне байланысты өсудің бәсеңдеуі байқалып отыр. Халықтың әл-ауқатының төмендеуі 2009 жылы бөлшек саудадағы айналымның және тұтынушылық тауарға сұраныстың қысқаруына алып келеді.
      Бұған қоса 2009 жылғы ақпан айында болған ұлттық валютаны құнсыздануға байланысты теңгенің курсының төмендеуі қазақстандық сауда желілерінің долларлық мәндегі салыстырмалы түсімінің өсуіне әсерін тигізеді. Осыған байланысты 2009 жылғы ақпан айынан бастап азық-түлік тауарларына бағаның өсуі байқалады.
      Бөлшек сауда айналымының көлемі 2009 жылғы қаңтар - қарашада 2 231,9 млрд. теңгені құрады (қоғамдық тамақтандыру айналымынсыз) және 2008 жылғы қаңтар - қарашамен салыстырғанда 4,4 %-ға азайды.
      Көтерме тауар айналымының көлемі 2009 жылғы қаңтар - қарашада 5 606,9 млрд. теңгені құрады және 2008 жылғы қаңтар - қарашамен салыстырғанда 1,0 %-ға азайды.
      Қазіргі уақытта ресми статистиканың деректеріне сәйкес сауда саласындағы халықтың жұмыспен қамтылу саны 1 млн.-нан астам адамды құрайды, бұл еңбекке қабілетті халықтың 15 % құрайды. Көрсетілген санның ішінде: шамамен 75 % зейнеткерлік жастың алдындағы адамдар, әйелдер мен жастар, ал жоғары білімі бар жұмыс істейтіндер саны - 48 %-ды құрайды.
      Сонымен қатар, нақты жағдай көрсетіп отырғандай, сауда саласында жұмыс істейтіндер саны жоғарыда көрсетілген саннан шамамен 2 есе артық және елдің еңбекке қабілетті халқының 27 %-ын құрайды.
      Осыған байланысты сауда саласы мамандарға толы және әлеуметтік жағынан әлсіз екенін түсінуге болады.
      Ішкі сауданы дамытудың ілгерінді үрдістері келеңсіз көріністермен қатар өрбіп келеді.
      Ішкі саудада, басты түрде сауда базарларында көлеңкелі айналымның айтарлықтай көлемі жинақталған, олар: сатушы кәсіпкерлердің де, базарлардың өздерінің де салық төлеу жүйесінің ашық еместігін; контрабандалық және контрафактілік өнімді сатудың жоғары деңгейін; белсенді алып-сатарлық қызметті; сатылатын тауарларға қолдан жасалған сапа сертификаттарын кең пайдалануды; бақылаушы органдар тарапынан ақша жинауды қамтиды.
      Қазақстанда сауда алаңдарының жетіспеушілік проблемасы сол күйінде қалып отыр, бұл базар иелерінің бәсекеге қарсы әрекеттеріне және жалдау ақысының қымбаттауына әкеліп, осының бәрі сатылатын тауардың құнына әсер етеді.
      Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректеріне сәйкес халықтың, оның ішінде сауда базарларындағы сауда алаңдарымен орташа қамтылуы республика бойынша бір мың адамға 111,7 шаршы м. құрайды. Сауда алаңдарымен ең аз қамтылу Қызылорда (48,8 шаршы м.), Оңтүстік Қазақстан (40 шаршы м.) және Жамбыл (59,3 шаршы м.) облыстарында болса, ал көп қамтылу Солтүстік Қазақстан облысында (186,6 шаршы м.), Астана қаласында (198,7 шаршы м.) және Алматы қаласында (260 шаршы м.) болып отыр.
      Салыстыру үшін, Францияда 1 мың тұрғынға 450 шаршы м. қазіргі заманғы сауда алаңдары тиесілі екен, бұл көрсеткіш Польшада - 350 шаршы м., Чехияда - 200 шаршы м. Бұған қоса әлемнің көптеген елдерінде сауда алаңдарымен қамтылудың нормативтері қабылданған. Мәселен, Белоруссияда ол 1 мың адамға 260 шаршы м., Ресейде қалалық жерлерде бұл норматив 230 шаршы м. деп белгіленген. Қазақстанда мұндай норматив жоқ.
      Министрлік осы жағдайды түзету үшін Қазақстанда жаңа сауда алаңдарын құру бойынша жұмыстар бастады.
      Бірінші кезеңде әкімдіктер қолданыстағы сауда нарықтарының қызметін сауда қызметі саласындағы заңнаманың талаптарына сәйкес келтіру және оларға санаттар беру бойынша жұмыстарды аяқтады.
      Жалпы алғанда Қазақстан Республикасында 800 сауда нарықтары, атап айтқанда: Ақмола облысында - 37, Ақтөбе облысында - 44, Алматы облысында 76, Атырау облысында - 21, Шығыс Қазақстан облысында - 96, Жамбыл облысында - 59, Батыс Қазақстан облысында - 43, Қарағанды облысында - 65, Қостанай облысында — 25, Қызылорда облысында - 32, Маңғыстау облысында - 17, Павлодар облысында - 33, Солтүстік Қазақстан облысында - 36, Оңтүстік Қазақстан облысында — 141, Астана қаласында — 25 және Алматы қаласында 50 сауда нарықтары есептелген.
      Нарықтық қатынастарды дамытумен байланысты сауда айналымы оның қатысушыларының арасындағы өзара іс-қимылдың жаңа нысандарын туғызады.
      Осы мақсатта Министрлік дамушы елдерде өткен ғасырдың екінші жартысынан бастап кеңінен қолданыс тапқан және жүзеге асырылып жүрген «Кэш энд Кэрри» - «қойма-жаймалар» қағидаты бойынша шағын көтерме сауданы қолдану тәжірибесін Қазақстанда дамытуға және құруға ерекше назар аударып отыр. Қазақстанда қазірдің өзінде «РАМСТОР», «АСТЫҚЖАН», «АРЗАН» сияқты және т.б. «қойма-жаймалар» қағидаты бойынша жұмыс істейтін компаниялар бар.
      Қазақстанда ірі айналымы бар компания топтарының пайда болуы байқалды, бұл нарықтардағы бәсекенің шиеленісуіне алып келді. Желілер жұмысын нақты форматтар негізінде құруды бастайтындығы жалпы үрдіс болып табылады; осы процестің табыстылығына байланысты ұлттық мәртебеге үміттенетін салалардың көшбасшылары ресімделе бастайды. Қазіргі уақытта ірі бөлшек желілердің сатуының төмендеуі ішінара кірістердің төмендеуіне байланысты қазақстандық тұтынушы біртіндеп, бірақ тапжылмай неғұрлым қымбат тағам өнімдерінен неғұрлым арзан тағам өнімдеріне көшетіндігіне байланысты да болып отырады. Егер таяуда ғана сыйақылық, орташа бағалық және эконом-сегменттер пайыздық арақатынаста орташа алғанда 20/50/30 құраса, онда ағымдағы жағдай осы арақатынасты нақты тұрақты орташа бағалық тұтыну кезінде эконом-сегменттің пайдасына жоспарлы түрде өзгертеді. Сондықтан сату орталығы әдеттегі ыңғайлылыққа айналған супер және гипермаркеттерден «С» тобындағы дүкендер мен базарларға тезірек араласып кетеді.

Сыртқы сауда

      2008 жылы Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымының көлемі (ұйымдастырылмаған сауда есебінсіз кедендік статистика мәліметтері бойынша) 109,1 млрд. АҚШ долларын құраған және 2007 жылмен (80,5 млрд. АҚШ долл.) салыстырғанда 35,5 %-ға ұлғайған.
      Қазақстан Республикасының сауда айналымының жалпы көлеміндегі ең көп үлес салмағын қазақстандық өнімнің таяу және алыс шетелдерге экспортының көлемі құрап отыр - 66,5 %. Бұл ретте импорт көлемі жалпы тауар айналымы көлемінің 33,5 % құрайды. Қазақстандық тауарлар экспортының басым бөлігі (84,4 %) алыс шетелдерге тиесілі (60,1 млрд. АҚШ доллары), 2008 жылы ТМД елдеріне 11,1 млрд. АҚШ доллары сомасына қазақстандық тауарлар әкетілген (15,6 %).
      Қазақстандық өнімнің негізгі сатып алушылары: Италия (экспорттың жалпы көлемінің 16,7 %), Швейцария (15,8 %), Қытай (10,8 %), Ресей Федерациясы (8,7 %), Франция (7,6 %), Нидерланды (6,5 %), Иран (2,9 %).
      2008 жылы алыс шетелдерден 20,4 млрд. АҚШ доллары сомасына (53,8 %), ТМД елдерінен 17,5 млрд. АҚШ доллары сомасына (46,2 %) тауарлар жеткізілді.
      Импорттық өнімнің негізгі жеткізушілері: Ресей Федерациясы (импорттың жалпы көлемінің 36,3 %), Қытай (12 %), Германия (6,8 %), АҚШ (5,1 %), Украина (5,6 %), Италия (3,3 %), Франция (2,1 %).
      Сыртқы сауда құрылымы. 2008 жылы экспорттың негізгі үлесін минералды өнімдер (73 %), металдар мен одан жасалған бұйымдар (15,2 %), өсімдік және мал шаруашылығы өнімдері, дайын азық-түлік тауарлары (4,2 %), химиялық және онымен байланысты өнеркәсіп салаларының өнімдері (каучук пен пластмассаны қоса алғанда) (3,5 %), машиналар, құрал-жабдық, көлік құралдары, құралдар мен аппараттар (1,8 %) құрады.
      2008 жылы импорт құрылымында мына тауарлардың түрлері ең үлкен үлеске ие: машиналар, жабдықтар, көлік құралдары, приборлар мен аппараттар (40,8 %), минералдық өнімдер (15,8 %), металдар мен одан жасалған өнімдер (16,8 %), химиялық және онымен байланысты өнеркәсіп саласының өнімдері (каучук пен пластмассаны қоса алғанда) (10,5 %), өсімдік және мал шаруашылығы өнімдері, дайын азық-түлік тауарлары (7,9 %), ағаш және одан жасалған бұйымдар (2,8 %).
      Келтірілген көрсеткіштер бүгінде қалыптасқан қазақстандық экспорттық шикізаттың бағыттылығын және экономиканың қайта өңдеу деңгейі жоғары тауарлар импортына тәуелділік үрдісін көрсетеді.
      Сыртқы сауда айналымының өсу қарқыны 2009 жылғы 10 айда 56,6 %-ды құрады және 2008 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 1,7 (93,7) есе төмендеді, экспорттың жалпы көлеміндегі шикізаттық емес тауарлар үлесі 33 %-ды құрады⁵.

_______________________
      ⁵ Көрсеткіштер алдыңғы жылмен салыстыруда ұсынылған (ШЭК жіктемесіне сәйкес өңделген өнім, металдар мен олардан жасалған бұйымдарды қамтиды).

Сыртқы сауда қатынастарын дамыту

      2008 жылғы жағдай бойынша Қазақстан әлемнің 191 елімен экспорттық-импорттық операциялар, оның ішінде экспорттық операцияларды әлемнің 120 елімен, импорттық операцияларды әлемнің 186 елімен жасайды. Көпшілігімен барынша қолайлы жағдай жасау режимі негізінде сауда жүргізілетін 50-ден астам елдермен сауда-экономикалық келісімдер жасалды. ТМД елдерімен еркін сауда режимі орнатылып, өңірлік интеграциялық процестерді тереңдету жөніндегі жұмыстар жалғастырылуда.
      Қазақстан экономикасын әлемдік сауда жүйесіне ойдағыдай ықпалдастыру мақсатында Үкімет экономикалық пайдалы жағдайда Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жөніндегі келіссөздер процесін аяқтау бойынша жұмысты жалғастырып келеді.
      Бүгінде Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі жұмыс тобына мүше 22 елмен тауарлар және қызметтер нарығына ену жөнінде, оның ішінде 2007 жылы - Израилмен, Бразилиямен және Малайзиямен, 2008 жылы - Канадамен және Австралиямен, 2009 жылы — Үндістанмен екі жақты келіссөздер аяқталды. Қазақстандық заңнаманы ДСҰ-ның міндетті келісімдерінің ережелерімен толықтай сәйкес келтіру, іскер қоғамдастыққа ДСҰ-ның құралдары туралы ақпарат беру бойынша жұмыстар жалғасын табуда.
      Қазақстанның ДСҰ-ға әлемдік сауда жүйесінің толыққанды мүшесі ретінде қосылуы сауданы реттеудің халықаралық танылған тетіктерін және ДСҰ жүйесінің басымдықтарын, оның ішінде сауда дауларын шешу тетігін пайдалануға мүмкіндік береді.
      Қазақстанның сыртқы сауда саясатының негізгі басымдықтарының бірі Еуразиялық экономикалық қоғамдастық жұмысына қатысу болып табылады. ЕурАзЭҚ-қа мүше мемлекеттердің олардың дайындық шараларына қарай кейінгі қосылуларымен ЕурАзЭҚ шеңберінде Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясымен кеден одағын құру жөнінде белсенді жұмыс жүргізілуде.
      Кеден одағы елдер арасындағы кедендік шекараларды алып тастайтын, үшінші елдермен қарым-қатынас бойынша сауда режимін біріздендіретін бірыңғай кеден аймағын құруды болжауда, тауар айналымын реттеу саласында заңнама үйлесімдендірілді. 2009 жылғы 1 қаңтардан бастап, кеден одағының бірыңғай реттеуші органы болып табылатын Кеден одағы комиссиясы жұмысын бастады.
      Бүгінгі күнде 2010 жылға дейін кеден одағын қалыптастыру жөніндегі әрекет жоспарына сәйкес кеден одағының шарттық-құқықтық базасын қалыптастыру жөніндегі жұмыс аяқталуда. Беларус Республикасы, Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясының кеден одағы шарттық-құқықтық базасын қалыптастыру аяқтау шеңберінде 2009 жылы 13 халықаралық шартқа қол қойылды.
      2009 жылғы 9 маусымда өткен кеден одағы Жоғарғы органының мәжілісі барысында үш мемлекеттің үкімет басшылары Кеден одағының бірыңғай кедендік тарифінің жобасын мақұлдады және бірыңғай кеден аумағы ретінде Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясы кеден одағының ДСҰ-ға кіруі жөніндегі келіссөздер процесінің басталғаны туралы шешім қабылдады.
      Қазақстан үшін ЕурАзЭҚ кеден одағының жұмыс істеуі ЕурАзЭҚ бірыңғай экономикалық кеңістігін қалыптастыруға ықпалдастырудың кейінгі кезеңі үшін алаң қызметін атқарады. Перспективада Қазақстан ЕурАзЭҚ-ты бастамашысы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев болып табылатын мемлекеттердің Еуразия экономикалық қоғамдастығына барар жолдағы ықпалдасу процестерінің қадамдап дамуы сатысы ретінде қарастырады.
      Министрлік өткізген Дүниежүзілік экономикалық форумның бәсекеге қабілеттілігінің Жаһандық индексі рейтингтерінде көрсеткіштерді жақсарту бойынша жұмыс маңызды болып табылады. Бұл ретте бұрын Министрліктің 2009 - 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарына бәсекеге қабілеттіліктің жаһандық индексінің мынадай көрсеткіштері енгізілгендігін ескерген жөн: «Өңірлік сату дәрежесінде», «ЖІӨ-ге импорт %», «ЖІӨ-ге экспорт %», «Халықаралық нарықтар кеңдігі», «Міндетті стандарттардың болуы». Осы индикаторлар олардың Дүниежүзілік экономикалық форумының бәсекеге қабілеттілігінің Жаһандық индексі рейтингтерінде болмауына байланысты «Стратегиялық бағыттар, мақсаттар мен міндеттер» 3-бөлімнен алынып тасталды.

Сауда саласындағы проблемалар

      Сауда қызметін реттеу саласындағы (экспортты реттеу мәселелері бойынша) заңнамалық қамтамасыз етудің әлсіздігі;
      отандық өндірушілердің тауарлардың өспелі, демпингтік және субсидияланған импортынан қорғау мүмкіндігі туралы ақпарат алуының жеткіліксіздігі;
      экспорттық бақылау және лицензиялау жүйесін техникалық қамтамасыз етушілігінің әлсіздігі;
      ішкі сауда инфрақұрылымын дамыту деңгейінің төмендігі (сауда алаңдарының жетіспеушілігі, қазіргі заманғы сауда-логистикалық орталықтардың жоқтығы);
      шикізаттық емес тауарлар экспортын сервистік қолдау деңгейінің жеткіліксіздігі (Қазақстанның шетелдердегі сауда өкілдіктері желісінің дамымағандығы);
      халықаралық нарықтардың талаптары туралы ақпарат алушылықтың әлсіздігі;
      экспортты өткізуді мемлекеттік қолдаудың әрекетті құралдарының жоқтығы;
      экспорт құрылымын әртараптандырудың әлсіздігі;
      экспортты дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың жетілдірілмеуі;
      кәсіпорындарда экспорттық қызметті жүргізудің, сондай-ақ маркетингтің қазіргі заманғы әдістері мен экспортқа тауар жылжытудың әлсіз деңгейі.

4. Техникалық реттеу және метрология жүйесін дамыту

      2007 жылдың басынан бастап Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 4 мамырдағы № 361 қаулысымен бекітілген Техникалық регламенттерді әзірлеудің 2007 — 2009 жылдарға арналған жоспарына сәйкес Қазақстан Республикасында бірінші рет техникалық регламенттерді әзірлеу бойынша жұмыс басталды. Белгіленген техникалық регламенттердің талаптарын сақтауды мемлекеттік қадағалау және бақылау объектілері өнімдер, оның тіршілік циклінің процестері, сәйкестікті растау органдары және техникалық регламенттің күші қолданылатын сынақ зертханалары болып табылады.
      Жоғарыда көрсетілген Техникалық регламенттерді әзірлеудің 2007 - 2009 жылдарға арналған жоспарына сәйкес 97 техникалық регламенттер әзірлеу көзделуде, бүгінгі күнде оның 49 техникалық регламентін Қазақстан Республикасы Үкіметі қабылдады.
      Техникалық реттеудің жаңа жүйесіне көшу жағдайында стандарттаудың негізгі мақсаты халықаралық талаптармен үйлесімдендірілген мемлекеттік стандарттар түріндегі техникалық регламенттерге деректер базасын қалыптастыру болады.
      Жыл сайын экономиканың басымдықты салалары (тоқыма өнеркәсібі, тамақ, мұнай-газ, машина жасау т.с.с.) бойынша мемлекеттік стандарттар әзірлеуді қамтитын Мемлекеттік стандарттау жөніндегі жұмыс жоспары қалыптастырылып, іске асырылуда, сондай-ақ, экономикалық салаларға мемлекеттік стандарттарды енгізу мақсатымен қабылданған стандарттарды қарастыратын стандарттаудың салалық жоспарларын әзірлеу жөніндегі жұмыс жүргізілуде. Мемлекеттік стандарттаудың 2009 жылға арналған жұмыс жоспарын орындау үшін 427 әзірлеуге жататын мемлекеттік стандарттардың 400 мемлекеттік стандарттары әзірленді және бекітілді.
      2008 жылы үйлесімдендірудің мемлекеттік стандарттарының жалпы пайызы 62,7 %-ды, 2009 жылдың 11 айында - 66 %-ды құрады. Экономиканың нақты секторында үйлесімдендірілген стандарттардың деңгейі 69 %-ды құрады.
      Халықаралық стандарттармен үйлесімдендіру көрсеткіштерінің жоғарғы деңгейі жол-көлік және темір жол техникаларын өндіру саласы, тамақ өнеркәсібі, мұнай және газ, құрылыс материалдары және құрылыс салаларына және төменгі деңгейі энергетика және электротехника, машина жасау салаларына тиесілі болып отыр.
      Қазіргі таңда халықаралық тәжірибе есебімен стандарттарды әзірлеу үшін республикада құрамында мемлекеттік органдар, өндірушілер, тұтынушылар және т.б. бар 49 техникалық комитет пен стандарттау жөніндегі 2 мемлекетаралық техникалық комитет жұмыс істейді. 2009 жылдың басынан бастап стандарттау бойынша 6 техникалық комитеттерді құру бойынша жұмыс жүргізілді. Өнеркәсіптік қоғамдық қауіпсіздік және төтенше жағдайлардағы қауіпсіздік саласында техникалық комитет құру бойынша жұмыс жалғасуда.
      Мұнай-газ саласындағы стандарттау жөніндегі техникалық комитеттердің РГ 4 «Терминология» ИСО/ТК 193 «Табиғи газға» енуі бойынша рәсімдер өткізілді. Халықаралық стандарттарды әзірлеу сатысында қазақстандық тауар өндірушілердің мүдделерінің ескерілуіне мүмкіндік беретіндіктен, қазақстандық техникалық комитеттердің халықаралық және мемлекетаралық техникалық комитеттердің қызметіне қатысуын жандандыру бойынша жұмыс жүргізілуде.
      Қазақстан стандарттау жөніндегі халықаралық ұйымдардың (ИСО және МЭК) мүшесі ретінде ИСО 17 техникалық комитетінің толық құқықты мүшесі және қауымдастырылған мүшелер сипатындағы 4 ИСО/ТК бақылаушы-мүшесі болып табылады.
      Халықаралық комитеттермен өзара бірлесіп әрекет ету шеңберінде халықаралық стандарттар жобасы қаралып, республиканың мүдделі адамдарының қатысуымен сайлау рәсімі өткізіліп жатыр.
      ДСҰ-ға мүше мүдделі елдерге Қазақстан Республикасында қолданыстағы стандарттар бойынша мағлұмат беру үшін 2005 жылы Үкімет өңірлердегі аумақтық бөлімшелермен және ауылшаруашылығы, денсаулық сақтау мнинистрліктері жанындағы ішкі орталықтармен саудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық шаралар жөніндегі Ақпарат орталығын құрды.
      ДСҰ Хатшылығынан, ДСҰ-ға мүше елдерден түскен ТБТ және СФС мәселелері жөніндегі хабарландыруларды Ақпарат орталығы өңдеп, www.memst.kz сайтына, ал филиалдар және кіші орталықтар өңірлердегі әкімдіктер мен жергілікті басқару органдарының сайттарына орналастырады.
      Соңғы 3 жылда Дүниежүзілік сауда ұйымының саудадағы техникалық кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық өлшемдер жөніндегі Келісімінің шеңберінде ДСҰ Хатшылығы мен ДСҰ-ға мүше елдерден саудадағы техникалық кедергілер жөніндегі - 3 977, санитарлық және фитосанитарлық өлшемдер жөніндегі - 3 761 хабарландыру түсіп, өңделді.
      «Техникалық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес техникалық регламенттер мен стандарттардың Мемлекеттік қоры қалыптасып жұмыс істеуде, оның нормативтік құжаттарының жалпы саны 55 646 атаулардан тұрады, оның ішінде 2 382 мемлекеттік, 19 527 мемлекетаралық стандарттар; 19 000 мыңнан астам халықаралық стандарттар т.с.с.
      Әл-ауқат бойынша аккредиттеу тізілімінде 2009 жылдың 1 шілдесіне 1022 субъект тіркелді, оның ішінде сәйкестікті растау бойынша 188 орган, 515 сынақ зертханалары, 292 сенім білдірілген және 27 калибрленген зертханалар, 3 ұйым өлшемдерді орындау әдістемелерінің метрологиялық аттестациясын өткізу құқығына аккредиттелді.
      2009 жылғы 1 қаңтарда Қазақстан бойынша сериялары ИСО 9000, 14000, 22000, ОНSАS 18000. SА 8000 талаптарына сәйкес келетін сапа менеджменті жүйесін енгізген кәсіпорындардың жалпы саны - 2 249. Экспортқа бағдарланған кәсіпорындар саны - 186. 222 кәсіпорын енгізу және сертификаттау сатысында тұр.
      Отандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілетті өнімдерінің өндірісін ынталандыру мақсатында Республикада Қазақстан Республикасы Президентінің «Алтын сапа» сыйлығын алу үшін жыл сайын конкурс өткізіледі.
      Қазақстандық өнімнің ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекеге қабілетін арттыру үшін жағдайлар жасау мақсатында техникалық реттеу және менеджмент жүйесі саласында қолданбалы ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
      Техникалық реттеу және менеджмент жүйесі саласындағы мамандарды қайта даярлау және біліктілігін арттыру шеңберінде 2008 жылы 416 адамды оқыту жүзеге асырылды.
      Оқыту рәсімін жетілдіру мақсатында қашықтықтан оқыту мен электронды тестілеуді енгізу жөніндегі шаралар кешені (қашықтықтан оқытуды енгізудің теориялық тәжірибесін зерттеу, электронды тестілеудің деректер базасын құру үшін тестілер әзірлеу, электронды оқулық жобасын жасау) әзірленуде. Бұдан басқа, кадрларды даярлау және олардың біліктілігін арттыру жөніндегі біріңғай орталық құру мәселелері талқылануда.
      Метрологиялық қызметтің негізгі мақсаты «Өлшем бірліктерін қамтамасыз ету туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге асырылатын өлшемдердің дұрыс емес нәтижелерінің салдарынан ел экономикасының мүдделері мен азаматтарының құқықтарын қорғау болып табылады.
      2009 жылғы 1 желтоқсандағы жай-күй бойынша республиканың эталондық базасы 98 эталондық бірліктерден және эталондық жабдықтан тұрады, оның ішінде 50 бірлігі мемлекеттік эталондар, 27 бірлігі жұмыс эталондары және 21 бірлігі эталондық жабдықтардан тұрады.

Техникалық реттеу саласындағы проблемалық мәселелер

      Өнеркәсіптің базалық салаларында (мұнай-газ секторы, құрылыс, тау-кен металлургиялық кешені, өнеркәсіптік және өрт қауіпсіздігі, ауыл шаруашылығы) техникалық регламенттер мен стандарттарды енгізу;
      халықаралық талаптармен стандарттау саласындағы нормативтік құжаттарды үйлесімдендіру деңгейінің жеткіліксіздігі (Қазақстанның стандарттары - 2382 бірлік, үйлесімдендіру деңгейі - 62,7 %, МЕМСТ-тар - 19518 бірлік, үйлесімдендіру деңгейі — 12 % астамды, жыл сайын қайта қабылданған үйлесімдендірудің МЕМСТ деңгейі 50 % астамды құрайды);
      республикалық кәсіпорындарға сапа менеджменті жүйесін енгізу деңгейінің жеткіліксіздігі;
      кәсіпкерліктің менеджмент жүйесінің халықаралық стандарттарын енгізуге қызығушылығының төмендігі (бүгінгі күні республикада статистика деректері бойынша 247 930 заңды тұлға тіркелген, оның ішінде 2 065 кәсіпорын ИСО-9000, 14000, 18000, 22000, SА 8000 стандарттарын сертификаттады);
      республикада өлшем құралдарын метрологиялық қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі және өңірлерде сынақтық зертханалар желілерін тең емес орналастыру.

3. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар мен міндеттер

      1. Индустриялық даму
      2. Инновациялық даму
      3. Сауданы дамыту
      4. Техникалық реттеу және метрология жүйесін дамыту

^{_______________________
      6} Көрсеткіштер алдыңғы жылмен салыстырғанда берілген.
      ⁷ ҚР өндірілетін өнімдер жөніндегі экспорттың болжамы соңғы 4 жыл ішінде (алдыңғы жылмен салыстырғанда) құрылған үрдістер негізінде орындалды (ТЭК классификациямен тең өңделген өнім, металлдар және олардан жасалған өнімдер)
      ⁸ Келтірілген көрсеткіштер Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2008 - 2010 жылдарға арналған орта мерзімді жоспарына сәйкес келеді
      ⁹ Францияда 1 мың тұрғынға 450 шаршы м қазіргі заманғы сауда алаңдары келеді, Польшада - 350 шаршы м, Чехияда - 200 шаршы м.

4. Министрліктің функционалдық мүмкіндіктері

      Қазіргі уақытта Министрліктің жаңа ұйымдастырушылық құрылымы қабылданды.
      Оның негізіне мынадай алғышарттар қойылған:
      «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңын іске асыру шеңберінде стратегиялық, реттеуіш, іске асырушылық және бақылау функцияларын бөлу және оларды Министрліктің комитеттері мен орталық аппаратының арасында қайта бөлу;
      Министрліктің функцияларын құрылымдық бөлімшелердің арасында дәл бөлу және бөлімше басшыларының салалық жауапкершіліктерін дербестендіру;
      санды қайта бөлу жолымен құрылымдық бөлімшелердің әрқайсысына салалық жүктемені оңтайландыру;
      құрылымдық бөлімшелердің арасындағы функционалдық міндеттердің қайталануын болдырмау.
      Заң жобалау қызметі - Министрлік қызметінің оған жүктелген функцияларды іске асыруға себепші болатын негізгі бағыттарының бірі.
      Министрлік үшін заң жобалау қызметі бөлігінде 2008 жыл неғұрлым белсенді жыл болды. Үкіметтің заң жобалау жұмыстарының 2008 жылға арналған жоспарында көзделген 65 заң жобасының ішінде Министрлік 12 заң жобасын әзірледі, бұл 20 %-ын құрады, Жоспардан тыс - 17. 2009 жылы 11 заң жобасы әзірленді. Заң жобалау жұмыстарының жоспары бойынша — 1 заң жобасы, жоспардан тыс — 10 заң жобасы әзірленді. Ағымдағы жылы Мемлекет басшысы 6 заңға қол қойды.
      Алда үдемелі индустриялық-инновациялық даму, экономиканың одан әрі дамуы және ел халқының әл-ауқатын арттыру жөніндегі, оның ішінде өнеркәсіп салаларын тұрақты дамыту жөніндегі нақты міндеттерді іске асыру тұр.
      Алға қойылған міндеттерді Министрліктің іске асыруы заң жобалау қызметімен сүйемелденуі мүмкін еместігі түсінікті, қолданыстағы заңнама жетілдірілуі тиіс.
      Заң жобалау жұмысы — қиын, күрделі тынымсыз жұмыс. Ол тәртіпке салынғандықты, заң шығару үдерісінің барлық қатысушыларының ұйымдастырушылығын талап етеді.
      Заң шығару қызметінің сапасын жетілдіру мақсатында мыналар қажет:
      заң жобаларын әзірлеудің тәжірибесіне Министрлікте құрылатын жеке бөлімшелерді емес, жұмыс топтарын енгізу;
      жұмыс тобының құрамын құрылымдық бөлімшелер мен ведомстволар мамандарының ішінен қалыптастыру, сондай-ақ әзірлеуге қатысуға ғалымдарды, бизнес-қоғамдастықтың, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдерін, депутаттарды және тәуелсіз сарапшыларды шақыру. Бұл әзірленетін жобалардың сапасын арттырады және мамандардың кең тобын тартуға көмектеседі, ішкі келісу рәсімін қысқартады;
      заң жобасымен бірге оны іске асыру бойынша заңға қатысты актілердің жобаларын әзірлеу;
      жобаларды әзірлеуде тапсырманы бақылаудан алу ұстанымы бойынша емес, жоспарлы түрде жүргізу.
      Заң жобалау қызметінде ең бастысы - теріс әлеуметтік-экономикалық және құқықтық салдарын болдырмайтын, мемлекет пен қоғам мүддесінің теңгерімін қамтамасыз ететін сапалы заң жобаларын әзірлеу.

Ведомствоаралық өзара іс-қимыл

      Министрліктің таңдалған стратегиялық мақсаттары бойынша мақсаттарға қол жеткізу табыстылығы көп жағдайда басқа мүдделі тараптармен үйлесімділік және өзара іс-қимыл дәрежесіне байланысты болады:

5. Қатерлерді басқару

      Оларды басқару үшін тәуекелдің түрі мен көздеріне қатысты стандартты және жағдаяттық арнайы шаралар іске асырылатын болады.

6. Нормативтік құқықтық актілер

      1. Қазақстан Республикасының Конститутциясы;
      2. «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» 1995 жылғы 18 желтоқсандағы Конституциялық заң;
      3. 1999 жылғы 1 шілдедегі Азаматтық кодекс;
      4. 2003 жылғы 5 сәуірдегі Кеден кодексі;
      5. 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек кодексі;
      6. 2008 жылғы 4 желтоқсандағы Бюджеттік кодекс;
      7. «Нормативтік құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы № 213 Заңы;
      8. «Тауарлар импорты жағдайында ішкі рынокты қорғау шаралары туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 28 желтоқсандағы № 337 Заңы;
      9. «Демпингке қарсы шаралар туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі № 421 Заңы;
      10. «Субсидиялар және өтем шаралары туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедегі № 441 Заңы;
      11. «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 7 маусымдағы № 53 Заңы;
      12. «Әкімшілік рәсімдер туралы» Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 27 қарашадағы № 107 Заңы;
      13. «Мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 19 қаңтардағы № 146 Заңы;
      14. «Инвестициялар туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 қаңтардағы № 373 Заңы;
      15. «Сауда қызметін реттеу туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 12 сәуірдегі № 544 Заңы;
      16. «Техникалық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы № 603 Заңы;
      17. «Халықаралық шарттар туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 30 мамырдағы № 54 Заңы;
      18. «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 23 наурыздағы № 135 Заңы;
      19. «Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтар туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 6 шілдедегі № 274 Заңы;
      20. «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 31 қаңтардағы № 124 Заңы;
      21. «2000 жылғы 10 қазандағы Еуразиялық экономикалық қоғамдастық құру туралы шартқа өзгерістер енгізу туралы хаттаманы ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 22 сәуірдегі № 6 Заңы;
      22. «Бірыңғай кеден аумағын құру және кеден одағын қалыптастыру туралы шартты ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 24 маусымдағы № 44 Заңы;
      23. «Кеден одағының комиссиясы туралы шартты ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 24 маусымдағы № 45 Заңы;
      24. «Бірыңғай кедендік-тарифтік реттеу туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 18 қарашадағы № 81 Заңы;
      25. «Үшінші елдерге қатысты тарифтік емес реттеудің бірыңғай шаралары туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 18 қарашадағы № 82 Заңы;
      26. «Үшінші елдерге қатысты кедендік әкету баждары туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 18 қарашадағы № 83 Заңы;
      27. «Тауарлардың шығарылған елін айқындаудың бірыңғай ережесі туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 17 ақпандағы № 136 Заңы;
      28. «Сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 5 шілдедегі № 61 Заңы;
      29. «Кеден одағының тауарларымен сыртқы және өзара сауданың кедендік статистикасын жүргізу туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 17 ақпандағы № 137 Заңы;
      30. «Кеден одағының кедендік шекарасы арқылы өткізілетін тауарлардың кедендік құнын айқындау туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 23 ақпандағы № 139 Заңы;
      31. «Үшінші елдерге қатысты арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шараларын қолдану туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 21 наурыздағы № 142 Заңы;
      32. «Кеден одағында тауарлардың экспорты мен импорты, жұмыстар орындау, қызметтер көрсету кезінде жанама салықтар алу принциптері туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 3 сәуірдегі № 148 Заңы;
      33. «Тауар биржалары туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 мамырдағы № 155 Заңы.

7. Бюджеттік бағдарламалар

мың теңге

      * - олардың тұрақты саны кезінде семинарларды өткізуге кететін шығындардың ұлғаюы бір семинарға қатысушылардың (тыңдаушылардың) санын жылына 25 адамға көбейтуге жоспарлаумен байланысты
      ** - бір мемлекетті стандартты әзірлеудің құнын көрсету мүмкін емес, өйткені ол стандартты әзірлеудің күрделілігі мен оның көлеміне байланысты болады.
      *** - сатып алынған халықаралық, өңірлік және ұлттық стандарттардың құнын көрсету мүмкін емес, өйткені ол стандарт түрі мен оның көлеміне байланысты болады