Тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтер бағасын байқау бойынша әдістемені бекіту туралы

      "Қазақстан Республикасының "Мемлекеттік статистика туралы" Заңының 12-бабы 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 5 қазандағы № 427 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі туралы ереженің 17-тармағы 22) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

      1. Қоса беріліп отырған Тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтер бағасын байқау бойынша әдістеме бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Баға статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ және орыс тілдерінде қағаз және электрондық түрдегі көшірмесінің ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

      3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесінің мерзімді баспасөз басылымдарында ресми жариялауға жіберілуін;

      4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Г.М. Керімханова) жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтер бағасын байқау бойынша әдістеме

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтер бағасын байқау бойынша әдістеме (бұдан әрі – Әдістеме) халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылатын және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына (бұдан әрі – Заң) сәйкес бекітілетін статистикалық әдіснамаға жатады.

      2. Әдістеме тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтерге бағаны байқаудың негізгі аспектілері мен әдістерін айқындайды.

      3. Осы Әдістемені Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы (бұдан әрі - Бюро) және оның аумақтық бөлімшелері тұтыну тауарларының және көрсетілетін қызметтердің (бұдан әрі – тауарлар (көрсетілетін қызметтер) бағаларына жалпымемлекеттік статистикалық байқау жүргізу кезінде қолданады.

      4. Осы Әдістемеде келесі анықтамалар пайдаланылады:

      1) баға белгіленімі – бұл белгілі бір сауда объектісінде тіркелген, нақты тұтыну қасиеттері бар (атауы, өндірушісі, өзіне тән ерекшеліктері) тауардың (көрсетілетін қызметтің) бағасы;

      2) бағаны тіркеу – жалпымемлекеттік статистикалық байқауларды жүргізу кезінде тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің бағалары (тарифтері) туралы алғашқы статистикалық деректерді жинау;

      3) базалық объект – ондағы бағаларды байқау және тіркеу үшін іріктелген объекті;

      4) ерекшелік – бағаны тіркеу үшін іріктелген жеке тауарды (көрсетілетін қызметтерді) сәйкестендіру үшін пайдаланылатын суреттеме немесе сипаттамалар тізбесі;

      5) өкіл-тауар (көрсетілетін қызмет) – бұл тауардың (көрсетілетін қызметтердің) сапасы мен негізгі тұтыну қасиеттеріне әсер етпейтін және мақсаты бойынша біртекті бір-бірінен елеусіз ерекшеліктерімен (бөлшектерімен) айрықшаланатын тауар тобындағы белгілі бір тауар түрлерінің жиынтығы;

      6) өкіл-тауардың (көрсетілетін қызметтердің) мәртебесі – баға тіркеу кезінде тіркелетін тауардың, көрсетілетін қызметтердің сатылымда болуын, уақытша болмауын немесе болмауын сипаттайтын және оның өткен кезеңмен салыстырғанда салғастырмалылығын қамтамасыз ететін белгі.

2-тарау. Тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтер жиынтығын қалыптастыру

      5. Тауарлар (көрсетілетін қызметтер) жиынтығы (бұдан әрі – жиынтық) барлық өңірлер үшін орталықтандырылған түрде белгіленеді. Облыс орталықтары, республикалық маңызы бар қалалар және астана үшін бағаларды байқауға арналған жиынтық осы Әдістемеге 1-қосымшада, қалалар және аудан орталықтарының іріктемелі тобы үшін бағаларды байқауға арналған жиынтық осы Әдістемеге 2-қосымшада келтірілген.

      6. Жиынтыққа кіретін тауарлардың (көрсетілетін қызметтердің) әрбір түрі бойынша олардың өкіл тауарларының (көрсетілетін қызметтердің) нақты өзге түрлерін таңдалынады. Өңірлік деңгейде өкіл тауарды (көрсетілетін қызметтерді) сипаттау үшін баға тіркеу кезінде қандай тауар (көрсетілетін қызмет) бағаланатынын көрсететін құрал болып табылатын ерекшелік пайдаланылады.

      Осы берілген ерекшелік шеңберінде өңірдегі неғұрлым репрезентативті тауарларды (көрсетілетін қызметтерді) іріктеу және оларға толық сипаттамалар жасалынады. Толық сипаттама тауарды (көрсетілетін қызметтерді) толық сипаттау мақсатында жалпы ерекшелікті нақтылау жолымен әзірленеді.

      7. Өңірдің тұтыну нарығында жиынтыққа кіретін тауарлардың (көрсетілетін қызметтердің) жекелеген түрлері болмаған жағдайда, олар байқаудан алып тасталады.

      Әрбір өкіл тауарға (көрсетілетін қызметке) 6 (алтыдан) кем емес баға белгіленімі тіркеледі.

      Көрсетілетін қызметтердің жекелеген түрлері (тұрғын үй-коммуналдық, байланыс, көлік, мәдениет, қол сағаттарының қуат көзінің элементін ауыстыру, табыт жасау, көму және басқалары), сонымен қатар тауарлардың жекелеген түрлері (жаңа ауланған балық, шикі сүт, отын, скутерлер және басқалары) ерекшелік болып табылады.

      Нақты өкіл тауарға (көрсетілетін қызметтерге) баға белгіленімінің санын анықтау кезінде өңірдегі халықтың тұтыну құрылымының ерекшелігі, тауарлардың (көрсетілетін қызметтердің) тұтыну нарығының қамтылуы мен қанықтылығы, сауда мен көрсетілетін қызметтер саласының базалық объектілерінің даму деңгейі есепке алынады.

3-тарау. Тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтер бағасын байқау

      8. Тауарлар (көрсетілетін қызметтер) бағасын байқау жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанына сәйкес бағаны тіркеу арқылы жүзеге асырылады.

      9. Бағаны тіркеу:

      1) ай сайын тұтыну бағасының индексін (бұдан әрі – ТБИ) есептеу үшін пайдаланылатын тауарлар (көрсетілетін қызметтер) өкілінің барлық жиынтығы бойынша, есепті айдың 7 (жетісінен) бастап 25 (жиырма бесіне) дейінгі күндері. Тұтыну нарығындағы бағалардың жоғары волатильділік кезеңінде өзгерістерге шалдыққыш тауарларға (көрсетілетін қызметтерге) бағаны (тарифтерді) бірнеше рет жинау;

      2) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 1 наурыздағы №145 қаулысымен бекітілген әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының тізбесі бойынша апта сайын (аптасына 1 рет).

      Апта сайын өкіл тауарларға бағалық ақпарат ай сайынғы тіркеумен байланыстырылады және сол бір байқаудың базалық объектілерінде жүргізіледі.

      Тіркеу мерзімдері сәйкес келген жағдайда онда апта сайынғы тіркеу барысында алынған базалық объектілер бойынша ақпарат ай сайынғы режимде жиналатын ақпараттық массивке қосылады.

      10. Бағалық ақпаратты жинау келесі тәсілдермен жүзеге асырылады:

      1) бағалық ақпаратты жинау базалық объектілерді аралау арқылы тауарды (көрсетілетін қызметтерді) өткізу орындарында тікелей жүргізу, бағалықта (жазба белгісінде) көрсетілген бағаларды (тарифтерді) белгілеу, орналастырылған бағатізбесі негізінде немесе ақылы қызметтер көрсететін адамдардың пікіртерімі жүргізіледі;

      2) бағаларды тіркеу кезінде Интернет желісінде сұраулар нәтижесінде алынған деректер пайдаланылады (жолаушылар теміржол көлігі және әуе көлігі қызметтері, ұялы байланыс, медициналық көрсетілетін қызметтің жекелеген түрлері, тұрмыстық техника, дыбыс-бейне шолу жабдығы, ұялы телефондар және басқалары).

      Қазақстан Темір жолы" bilet.railways.kz, Эйр Астана www.airastana.com, Скат www.scat.kz, Флай Арыстан flyarystan.com, Авиата www.aviata.com сайттарында жолаушылар көлігі қызметтеріне бағаларды, Sulpak.kz, Technodom.kz, Mechta.kz Интернет-дүкендерінде тауарларға бағаларды тіркеу кезінде салғастырымдылықты қамтамасыз ету үшін жеткізу құнынсыз бағалар (тарифтер) белгіленеді.

      Ай сайын бағаларды тіркеу жолаушылар теміржол көлігі қызметтеріне 20 (жиырмасыншы) күнгі жағдай бойынша жүзеге асырылады. Егер есепті айдың 20 (жиырмасыншы) күні демалыс немесе мерекелік күнге түссе, онда жұмыс күндеріндегі баға тіркеледі. Демалыс немесе мерекелік күндегі билет құны күрт ауытқуларға ұшырайды және бұл күндері баға өзгерісін есепке алу салыстыруға келмейді;

      3) ұсыну шарттары стандартты болып келетін баға деңгейі мезгілдің белгілі бір уақытында (мысалы, химиялық тазарту, киімдерді жуу, көліктерді жуу қызметтерінің бағалары) белгіленетін көрсетілетін қызметтердің кейбір түрлеріне бағалық ақпаратты телефон арқылы тіркейді. Бағалық ақпаратты телефон арқылы алған кезде олардың қызметкерлерімен жеке байланысты ұстау мақсатында және бағаны анықтау кезінде өкіл-тауарлар, көрсетілетін қызметтерді таңдау уақытында қателерді болдырмау, сондай-ақ іріктелген өкіл-тауарлар, көрсетілетін қызметтер ерекшеліктерінің салғастырымдылығына көз жеткізу мақсатында мамандар базалық объектілерді мезгіл-мезгіл (тоқсанына бір рет) аралап шығады;

      4) ұзақ уақыт кезеңінде бағаны (тарифті) белгілеу тән ұйымдарға (санаторийлер, медицина және білім беру мекемелері, салт және басқа да көрсетілетін қызметтер ұсынатын ұйымдар) көрсетілетін қызметтерге баға (тариф) туралы ақпаратты беру өтінішімен ресми хаттар жолданады. Бағалар (тарифтер) ұсынылған прейскуранттар негізінде тіркеледі, бірақ деректердің анықтығын бақылау мақсатында алынған бағалық ақпаратты растау үшін мамандар тоқсанына бір реттен кем емес базалық объектілерді аралап шығады;

      5) тұрғын үй-комуналдық қызметтердің тарифтері тиісті қөрсетілетін қызмет түрлеріне ақы төлеу үшін халыққа берілетін төлем құжаттары (түбіртектер) негізінде тіркеледі. Тарифтер өзгерген жағдайда табиғи монополиялар саласында және реттелетін нарықта, осы қызметтің түрлерін көрсететін ұйымдарға басшылық жүргізетін мемлекеттік органдардың бұйрықтарымен олардың жаңа деңгейі расталады.

4-тарау. Базалық объектілерді, тауарларды және көрсетілетін қызметтерді алмастыру

      11. Базалық объектіні алмастыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының міндетін атқарушының 2015 жылғы 30 желтоқсандағы № 230 бұйрығымен бекітілген, Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12955 болып тіркелген Тұтыну бағасының индексін құру әдіснамасының (бұдан әрі – Әдіснама) 34-тармағына сәйкес жүзеге асырылады.

      Базалық объектіні таңдау бөлшек сауда көлемі бойынша ішкі сауда статистикасының деректері негізінде жүзеге асырылады. Байқауға тұтыну қасиеттері мен баға деңгейі бойынша, жаппай тұтынуға арналған тауарларды өткізетін өңірдегі тауар айналымының едәуір үлесі бар объектілер кіреді.

      Маусымдық тауарлар бойынша базалық объектілер байқалатын тауар өте ұзақ уақыт мерзім ішінде (алты айға дейін) жоқ болған жағдайда сақталады.

      12. Тауарды (көрсетілетін қызметтерді) алмастыру Әдіснаманың 35-тармағына сәйкес жүргізіледі.

      Тауарды (көрсетілетін қызметтерді) алмастыру рәсімі тауар жоқ болғанда, едәуір көлемде сатылмайтын немесе сауданың қалыпты жағдайында сатылмағанда жүзеге асырылады.

      Сатылымда тауардың (қөрсетілетін қызметтердің) жоқ болуы уақытша, сондай-ақ тұрақты сипатқа ие.

      Базалық объектіде екі айдан көп сатылымда жоқ және болашақта оны өткізу көзделмейтін тауар (көрсетілетін қызметті) тұрақты түрде болмайтын тауарға жатады.

      Базалық объектіде болашақта тауарды (көрсетілетін қызметті) өткізу қайта жаңартылатындығы жөнінде мәліметтер бар болса, онда ол уақытша жоқ деп саналады. Бағаны байқауда қатысатын нақты тұтыну қасиеттері бар тауарлар өнімге сұраныстың болмауынан, көліктік тасымалдау қиындықтарынан оларды шығаруды тоқтатуға байланысты себептерден уақытша жоқ болып келеді.

      Өндіріс және өткізудің маусымдық сипаты бар тауарлар уақытша жоқ. Мұндай тауарлар жыл сайын бір уақытта жоқ болып кетеді және олардың жоқ болуы алдын ала болжанады (мысалы, киімнің және аяқкиімнің кейбір түрлері, спортқа арналған тауарлар және басқалар). Уақытша жоқ маусымдық тауарлар үшін Әдіснаманың 42-тармағы 3) тармақшасына сәйкес шартты есептеу тәсілі пайдаланылады.

      Тұрақты жоқ тауарларға (көрсетілетін қызметтерге) жататын тауарларды (көрсетілетін қызметтерді) алмастыру кезінде, сондай-ақ байқауға олардың моральді ескірген түрлерін ауыстыратын жаңа тауарларды (көрсетілетін қызметтерді) енгізген кезінде өзінің көрінісін бағада табатын тауарлардың (көрсетілетін қызметтердің) сапалық сипаттарының өзгеруі ескеріледі.

      Тауардың (көрсетілетін қызметтердің) сапасында өзгеріс болған жағдайда ауыстыратын тауардың (көрсетілген қызметтердің) бағасына тауардың (көрсетілетін қызметтердің) сапасы өзгеруіне түзету қолданылады. Бағаны түзету үшін Әдіснаманың 42-тармағы 2) тармақшасына сәйкес "біріктіру" тәсілі қолданылады.

      Тауардың (көрсетілетін қызметтің) сапасында жаңа тауардың (көрсетілетін қызметтің) сипаттамасының негізгі параметрлеріне әсер етпейтін азғантай өзгеріс кезінде Әдіснаманың 42-тармағының 1) тармақшасына сәйкес "бағаны тікелей салғастыру" тәсілі қолданылады.

      13. Ассортименттік түрі және сипаттамаларының өзгеруі жиі ауысуымен сипатталатын тауарлар үшін сатылымнан тауардың толық жоғалуын күтпей мақсатты алмастырулар жүргізіледі. Мұндай тауарларға байланыс құралдары, тұрмыстық техника, аудиовизуальді жабдық, автомобильдер, сондай-ақ сән, нарық талаптарына байланысты өзгеріске ұшыраған киім және аяқкиімнің жекелеген түрлері жатады. Олар бойынша жылына бірнеше рет нақты тұтыну белгілерімен байқалатын тауарларды ішінара алмастыру жүзеге асырылады.

      Тауардың жаңа моделіне бағаны байқау оның тұтыну нарығында пайда болған сәтінен басталады, ал жаппай сату кезеңінде, тауарды өткізу барлық жерде жүргізіліп жатқан уақытта орташа бағалар және баға индекстері есептеуге қосылады.

      Теледидарды және автомобильды алмастыру рәсімінің мысалы осы Әдістемеге 3 және 4-қосымшаларда келтірілген.

5-тарау. Маусымдық тауарларға және көрсетілетін қызметтерге бағаны байқаудың ерекшеліктері

      14. Маусымдық тауарларға (көрсетілетін қызметтерге) бағаны тіркеудің және ТБИ есептеу кезінде олардың серпінін есепке алудың өз ерекшеліктері бар.

      Жылдың нақты кезеңінде кейбір тауарларды сату және көрсетілетін қызметтердің жекелеген түрлерін көрсету тұтыну нарығында жаппай сипатқа ие. Жылдың маусымдық емес кезеңінде аталған тауарлар (көрсетілетін қызметтер) шектелген тұтыну сұранысы мен ұсынысы жағдайында аз көлемде сатылады (көрсетіледі).

      15. Маусымдық тауарлар айқын көрінетін және байқалмайтын түрлерге бөлінеді. Маусымдық тауарлардың түрлері Әдіснаманың 36-тармағында сипатталады.

      Байқалмайтын маусымдық тауарлар ауыстыру әдісін қолдануды қажет етпейді, бірақ олар бойынша бағалар серпінінде көрсетілетін жылдан-жылға бағалар ауытқуының циклділігі қайталанатын заңдылық байқалады. Оған жеміс-көкөніс өнімдерінің жекелеген түрлері жатады. Жазғы кезеңде оған бағаны тіркеуді ағымдағы жылғы егіннің ерте және өткен жылғы егіннен бөлек жүргізіледі. Ерте жеміс-көкөністің бағасы сатылымның жалпы көлемінде оның өспелі үлесін ескере отырып есептеуге біртіндеп қосылады. Елді мекен бойынша сатылымның жалпы көлеміндегі ерте жеміс-көкөністің сатылым көлемінің үлесі тіркеу күніне оған сәйкес баға белгілерінің саны арқылы сарапшылық бағалаумен анықталады.

      Бұл есептеу тәсілі ағымдағы жылғы жеміс-көкөніс өнімінің бағасын өткен жылғы өнімінің бағасымен үйлестіруді жүргізуге мүмкіндік береді.

      Айқын көрінетін маусымдық тауарлардың сатылымда жоқ болуы кезеңінде (оның жаңа маусымда жеткілікті көлемде және ассортименте пайда болуына дейін) бағалық ақпарат қатардың үздіксіздігін сақтау үшін Әдіснаманың 42-тармағы 3) тармақшасына сәйкес "жалпы орта мәнді шартты есептеу" әдісі пайдаланылады. Айқын көрінетін маусымдық тауарларға киім және аяқкиімнің, спортқа арналған тауарлардың жекелеген түрлері және басқалар жатады.

      Маусым емес кезеңде айқын көрінетін маусымдық тауарлар бойынша бағаларды есептік есептеу орталықтан жүзеге асырылады. Айқын көрінетін маусымдық тауарлардың тізбесі осы Әдістемеге 5-қосымшада келтірілген.

      Өткен маусымда байқалған бағалар бойынша киім немесе аяқкиімнің жекелеген түрлері сатылымнан жоғалған жағдайда және жаңа маусымда нарықтың, сәннің жаңа үрдісін көрсететін сипаттамасында өзгешелігі бар жаңа тауарлар пайда болғанда олардың ауыстырылуы сападағы өзгерістерді есепке алу арқылы Әдіснаманың 42-тармағы 3) тармақшасына сәйкес "біріктіру" әдісімен жүзеге асырылады.

      16. Маусымдылық факторы, сондай-ақ көрсетілетін қызметтердің жекелеген түрлеріне, атап айтқанда туристік қызметтер тобы бойынша бағалар, тарифтер өзгерістерінде көрінеді.

      Маусымдық сипатқа ие көрсетілетін қызметтер бойынша ауыстыру әдісін қолданудың өз ерекшеліктері бар.

      Туристік қызметтер бойынша келесі ауыстыру әдістері қолданылады:

      1) елеулі инфляция қарқыны кезеңінде, сондай-ақ ұлттық валютаға қатысты шетел валютасының (АҚШ доллары) бағамының елеулі өзгеру қарқыны жағдайында жолдама бағасын теңгеге қатысты шетел валютасы бағамының өзгеру қарқынына сәйкес индекстеуге болады;

      2) қарқыны төмен инфляция кезеңінде бағаны қайталау әдісі. Бақылауға арналған іріктелген тауарлар жолдамаларының нақты түрде сатылымда жоқ барлық кезеңі бойынша жолдаманың маусым кезеңінде тіркелген соңғы бағасын ауыстыру.

6-тарау. Жеке пікіртерімнің компьютерлендірілген жүйесі

      17. Бағаны жинаудың автоматтандырылған процесі жеке пікіртерімнің компьютерлендірілген жүйесін (бұдан әрі – ЖПКЖ) білдіреді. ЖПКЖ енгізудің бірінші жылында бағаларды жинау қағаз жеткізгіште және тасымалды есептегіш құралдардарын (бұдан әрі – ТЕҚ) қолданумен қатар жүзеге асырылды.

      18. ТЕҚ пайдаланумен тұтыну тауарларына (көрсетілетін қызметтерге) бағалар мен тарифтерді жинау белгіленген тәртіппен бекітілген жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың электрондық статистикалық нысаны бойынша жүзеге асырылады.

      19. Деректерді енгізудің электрондық нысанын жүктегенде баға жинау процесі зерттелетін базалық объектідегі тауардың (көрсетілетін қызметтердің) мәртебесіне арналған сәйкестендіруші-кодты таңдаудан басталады.

      Нақты тауарлар (көрсетілетін қызметтер) бойынша мәртебелер бағаларды тіркеу сәтінде өкіл-тауардың (көрсетілетін қызметтердің) сапалы жағдайын сипаттауға арналған.

      Тауарлар (көрсетілетін қызметтер) мәртебесі үшін сәйкестендіруші-кодтар:

      1) С – салғастырмалы, өкіл-тауар (көрсетілетін қызмет) сипаттамасы бойынша салғастырмалы болған жағдайда. Тауардың өткен кезеңмен салыстырмалы мәртебесін таңдағанда деректер сипаттамасы, өндіруші ел және орамасы бойынша есепті кезеңге көшіріледі;

      2) УЖ – уақытша жоқ болуы, өкіл-тауар (көрсетілетін қызмет) тіркеу үшін қолжетімсіз болғанда, бірақ сатушымен кеңескеннен кейін тауардың (көрсетілетін қызметтің) жоқ болуы уақытша екені анықталады. Аталған тауардың мәртебесін екі айдан көп қолданылмайды. Уақытша жоқ мәртебесін таңдаған жағдайда сипаттама, өндіруші ел, бөлшектеп өлшеу және баға бойынша деректер есепті кезеңге көшеді;

      3) Ж – жоқ өкіл-тауар (көрсетілетін қызмет) баға тіркеу үшін қолжетімсіз болғанда және сатылымда пайда болуы жоспарланбайтындығы сатушымен кеңескеннен кейін анықталады. Тауардың жоқ мәртебесін таңдаған жағдайда сипаттама, өндіруші ел, бөлшектеп өлшеу және бағасы бойынша деректер уақытша жоқ мәртебесі сияқты өткен кезеңнен есепті кезеңге көшеді;

      4) СТ – салыстырылмайтын тауар, өкіл-тауар (көрсетілетін қызмет) сипаттамасы барлық параметрі бойынша өзгеше. Салыстырылмайтын тауар мәртебесін таңдаған жағдайда өткен және есепті кезеңдегі сипаттама, өндіруші ел, бөлшектеп өлшеу және баға бойынша деректер түзету және енгізу үшін ашық;

      5) МТ – маусымдық тауар, өкіл-тауар (көрсетілетін қызмет) маусым емес кезеңде сатылымда болмауы. Маусымдық тауар мәртебесін таңдаған жағдайда сипаттама, өндіруші ел және бөлшектеп өлшеу бойынша деректер есепті кезеңге көшеді;

      6) А – ауыстыру, өкіл-тауар (көрсетілетін қызмет) сипаттамасы ұқсас, айтарлықтай өзгешеліктері жоқ басқа тауарға (көрсетілетін қызметке) ауыстырған жағдайда қолданылады. Ауыстыру мәртебесін таңдаған жағдайда сипаттама, өндіруші ел, бөлшектеп өлшеу және баға бойынша деректер түзету және енгізу үшін ашық;

      7) Ж – жаңа, өкіл-тауардың (көрсетілетін қызметтің) жаңа түрі пайда болғанда қолданылады.

      Баға тіркеу кезінде тауарлардың (көрсетілетін қызметтердің) мәртебелерін қолдану комбинациялары осы Әдістемеге 6-қосымшада келтірілді.

      20. ТЕҚ қолдану арқылы баға тіркеудің электрондық технология әдісінде ұсынылған автоматтық бақылаулар:

      1) тіркелген бағаны стандарттық өлшем бірліктегі бағаға қайта есептеу. Тіркелген бағаны стандарттық өлшем бірліктегі бағаға автоматы түрде қайта есептеу тіркеу сәтіндегі бағаны тауардың орамасына бөлу және стандарттық өлшем бірліктегі салмағына (санына) көбейту арқылы жүзеге асырылады;

      2) өткен кезеңге баға индексін есептеу. Өкіл-тауар (көрсетілетін қызмет) бойынша өткен кезеңге баға индексі есепті кезеңнің қайта есептелген бағаны өткен кезеңдегі қайта есептелген бағаға бөлу және 100% көбейту арқылы есептеледі;

      3) баға индекстеріне ең жоғары және ең төмен шектерін қою және индекс көлемінің қойылған шектерден асқан кезде баға өзгерісінің себебін көрсету. Егер баға индексі 90%-дан аз немесе 110%-дан үлкен болса ескертпеде өкіл-тауардың (көрсетілетін қызметтің) баға өзгерісінің себебі көрсетіледі. Аталған функция бағаның және индекстің дұрыс көрсетілуін қосымша бақылайды.

Облыс орталықтары, республикалық маңызы бар қалалар және астана үшін бағаларды байқауға арналған тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтер жиынтығы

      Ескерту. 1-қосымша жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 31.08.2021 № 16 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қала және аудан орталықтарының іріктелген тобы үшін бағаларды байқауға арналған тұтыну тауарлары мен көрсетілетін қызметтер жиынтығы

      Ескерту. 2-қосымша жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 31.08.2021 № 16 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Теледидарды алмастыру рәсімінің мысалы

      Базалық объектіде екі айдан аса келесі сипаттамалармен теледидар жоқ:

      1) теледидардың түрі – сұйықкристалды;

      2) экранның көлемі (диагоналі) – 102 см;

      3) сауда маркасы және моделі – LG KDL-40R453 Smart;

      4) бағасы – 129 990 теңге.

      Теледидарды алмастыру рәсімін жүзеге асыру үшін теледидардың тұтыну сегменті анықталады. Тұтыну сегменті өлшемшарттарының бірі теледидардың қолданылу мақсатын айқындайтын теледидар диагоналінің өлшемі болып табылады.

      Базалық объектіде экранның диагоналі 102 см үлкен теледидар байқалды. Теледидар экранының көлеміне сүйене отырып, тауар сай келетін түрлерінің моделдері бойынша, сауда маркасы және басқа да сипаттамаларына бөлінеді.

Тиісті сипаттамалары бойынша базалық объектідегі теледидарлар модельдерін бөлудің үлгісі

      "LG KDL-40R453 Smart" теледидарын алмастыру үшін сай келетін "Samsung UE40H6500ATXKZ Smart 3D" моделі болып табылады. Алмастыру үшін алынған "Samsung UE40H6500ATXKZ Smart" теледидар моделі бірдей сипаттамаларға ие (диагоналі, түрі, экранның рұқсаттылығы, ұңғалау жиілігі және бейненің форматы) және сол сауда маркасына жатады (орташа бағалық белгіленім).

      Әдіснаманың 42-тармағының 1) тармақшасына сәйкес тауарды алмастыруды "бағаны тура салғастыру" әдісімен жүзеге асырылады. "Samsung UE40H6500ATXKZ Smart" теледидарының бағасын (132 500 теңге) бағасы жоқ "LG KDL-40R453 Smart" (129 990 теңге) моделімен тура салыстырылады және 101,9% баға индексі көрсетіледі.

Баға белгіленімі бойынша теледидар сауда маркаларының классификациясы

      Ауыстыруға таңдалған "Samsung UE40H6500ATXKZ Smart" (диагоналі 102 см) теледидары көп сатылым моделіне жатпаса және нарықта аз көлемде сатылған жағдайда тауардың репрезентативті моделі таңдалады. Алмастыру сатылым көлемінің үлесін анықтау арқылы жүзеге асырылады, үлесті бағалау базалық объекті сатушысының көмегі арқылы жүзеге асырылады (мысалы, сарапшылық әдіс арқылы алмастыру үшін ең өкілді модель ретінде "Samsung UE-43J5500AUXKZ Smart" теледидары бағасы 154 990 теңге анықталды).

      "Samsung UE-43J5500AUXKZ Smart" теледидарының алмастыратын моделі "LG KDL-40R453 Smart" бұрынғы моделінен экран көлемі (диагоналі 107 см) бойынша өзгешеленеді. Ауыстыратын тауар жоқ тауармен сәйкес емес болғанда тауар сапасындағы айтарлықтай өзгеріс болған жағдайда Әдіснаманың 42-тармағының 2) тармақшасына сәйкес "біріктіру" әдісімен тауар сапасына бағаны түзетуді қолдану ұсынылады.

      "LG KDL-40R453 Smart" теледидарын "Samsung UE-43J5500AUXKZ Smart" алмастыру жоқ тауардың алдыңғы бағасын (129 990 теңге) алдыңғы кезеңдегі алмастыратын бағаға (154 990 теңге) түзету арқылы жүзеге асырылады.

Автомобильді алмастыру рәсімінің мысалы

      Автомобиль нарығы тұрмыстық электр техникасы нарығы сияқты жиі технологиялық өзгерістерге ұшырайды. Автомобиль позициясы бойынша алмастыру рәсімі белгілі марканың бір моделі шеңберінде, сол сияқты автомобильдің әртүрлі маркалары шеңберінде жүзеге асырылады. Модель белгілі автомобиль маркасының әртүрлі өнімін білдіреді.

Автомобильдер маркаларының, модельдерінің және комплектацияларының мысалдары

      Тауарды алмастыру рәсімін жүзеге асыру кезінде автомобиль шанағының типі әсіресе автомобильдің бір маркасы және моделі шеңберінде алмастыру кезінде қарастырылады.

      Шанақ типі бойынша жеңіл автомобильдер төмендегідей жіктелімдерге бөлінеді:

      1) седан;

      2) универсал;

      3) хетчбэк;

      4) жолсызбен жүретін автомобиль;

      5) минивэн.

      Шанақ типі туралы ақпараттымен бірге автомобиль кластары туралы деректер ескеріледі. Автомобильдер класы латын әріптерімен (негізгі түрлері "A", "B", "C", "D", "Е") белгіленеді.

      Бір моделді шанақ типі седан, класы D (мысалы, Volkswagen Passat) автомобилін басқа моделді шанақ типі седан, класы E (мысалы, BMW 5) автомобилімен салыстырылмайды. D класты автомобильдер – орташа, ал Е класты автомобильдер жоғары орташа класқа жатады, бұл автомобиль бағасына едәуір әсер етеді.

      Бір марка, модель және комплектация шеңберінде, бірақ шығарылған жылдары әртүрлі автомобильді алмастыру кезінде Әдіснаманың 42-тармағы 1) тармақшасына сәйкес "бағаны тікелей салғастыру" тәсілі қолданылады.

      Белгілі бір маркалы және модельді автомобиль өндірістен шығарылған кезде сипаттамалары ұқсас (комплектациясы, шанақ типі, класы және шығарылған жылы) басқа маркалы және модельді автомобиль таңдалынады.

      Шартты мысал, есепті кезеңде Renault маркалы Logan модельді, Access комплектациялы (ауабаптағышсыз, шанақ типі седан, B класты, 2015ж. шығарылған) құны 3 000 500 теңге тұратын автомобиль таныла қоймады және оның сатылу көлемдері төмендеді. Автомобиль салоны нарықта тауардың репрезентативті болмауына байланысты мұндай комплектациядағы автомобильді сатпау туралы шешім қабылдады.

      Автокөлікті ауыстыруды жүзеге асыру үшін сатылымда бар модельдер мен комплектациялар бойынша Renault маркалы автокөлік нарығын зерделенеді. Ауыстыратын тауарды таңдау кезінде оның репрезентативтілігі, сатылымда тұрақты болуы және сатылу көлемі ескеріледі. Осындай маркалы автокөлік нарығын зерделеп, ауыстыру үшін құны 3 720 000 теңге Logan-ның неғұрлым репрезентативті модельді Confort (ауа баптағышпен, шанақтың типі седан, В класты, 2016 жылы шығарылған) комплектациясы таңдалады.

      Автомобильдің ауыстыратын моделі жоқ автомобильмен салыстырғанда сипаттама параметрлері бойынша айтарлықтай өзгешеліктері бар (ауа баптағыштың болуы). Тауар сапасының өзгерісінде айтарлықтай өзгешеліктер болған жағдайда Әдіснаманың 42-тармағы 2)-тармақшасына сәйкес "бірлестіру" тәсілімен бағаға түзету қолданылады.

      Access комплектациялы Renault маркалы Logan модельді (3 000 500 теңге) тек Confort (бағасы 3 720 000 теңге) комплектациясына алдыңғы бағаны ауыстырылатын бағаға түзету арқылы ауыстырылады

Айқын көрінетін маусымдық тауарлардың тізбесі

      Ескерту. 5-қосымша жаңа редакцияда - ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 31.08.2021 № 16 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Бағаларды тіркеу кезінде тауарлардың (көрсетілетін қызметтердің) мәртебелерін қолдану комбинациялары

      Ж1-Ж9 мәртебелердің белгілері:

      Ж1 – Тауар бір кезең сатылымда жоқ;

      Ж2 – Тауар екі кезең бойы сатылымда жоқ;

      Ж3 – Тауар үш кезең бойы сатылымда жоқ;

      Ж4 – Тауар төрт кезең бойы сатылымда жоқ;

      Ж5 – Тауар бес кезең бойы сатылымда жоқ;

      Ж6 – Тауар алты кезең бойы сатылымда жоқ;

      Ж7 – Тауар жеті кезең бойы сатылымда жоқ;

      Ж8 – Тауар сегіз кезең бойы сатылымда жоқ;

      Ж9 – Тауар тоғыз кезең бойы сатылымда жоқ.