Сақтандыру портфелін беру ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2010 жылғы 29 қарашадағы № 171 Қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2011 жылы 5 қаңтарда № 6722 тіркелді

Қолданыстағы

      РҚАО-ның ескертуі!
      Қаулының қолданысқа енгізілу тәртібін 3-тармақтан қараңыз.

      2000 жылғы 18 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңын жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасы (бұдан әрі – Агенттік) ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Сақтандыру портфелін беру ережесіне қоса беріліп отырған қосымшаға сәйкес бекітілсін.
      2. Мыналар:
      1) Агенттік Басқармасының 2006 жылғы 25 наурыздағы "Сақтандыру портфелін беру ережесін бекіту туралы" № 86 қаулысының (Нормативті құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде № 4209 тіркелген);
      2) Агенттік Басқармасының 2008 жылғы 26 ақпандағы "Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 25 наурыздағы "Сақтандыру портфелін беру ережесін бекіту туралы" № 86 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" № 22 қаулысының (Нормативті құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде № 5176 тіркелген) күші жойылды деп танылсын.
      3. 2012 жылғы 1 қаңтарда енгізілетін осы қаулының қосымшасындағы 9-тармақтың екінші бөлігін қоспағанда, осы қаулы алғаш ресми түрде жарияланған күннен он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізілсін.
      4. Сақтандыру нарығының субъектілерін және басқа қаржы ұйымдарын қадағалау департаментіне (Д.Ш.Қарақұлова):
      1) Заң департаментімен (Н.В.Сарсенова) бірігіп, осы қаулының Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуіне қатысты шаралар қабылдасын;
      2) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап он күндік мерзімде Агенттіктің мүдделі бөлімшелеріне, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарына, "Кепілдендірілген сақтандыру қоры" Акционерлік қоғамына, "Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығы" заңды тұлғалар бірлестігіне мәлімет үшін жеткізсін.
      5. Агенттік төрайымының қызметі (А.А. Кенже) Қазақстан Республикасы бұқаралық ақпарат құралдарында осы қаулының жариялануы бойынша шаралар қабылдасын.
      6. Осы қаулының орындалуын бақылау Агенттік Төрайымының орынбасары А.Ө. Алдамбергенге жүктелсін.

      Төрайым                                     Е. Бахмутова

Қазақстан Республикасы   
Қаржы нарығын және қаржы  
ұйымдарын реттеу мен қадағалау
агенттігі Басқармасының  
2010 жылы 29 қарашадағы  
№ 171 қаулысымен бекітілген

Сақтандыру портфелін беру ережесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Ереже 2000 жылғы 18 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі - Заң) сәйкес әзірленді және сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының, консервация сатысындағы немесе сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын мәжбүрлеп тарату туралы сот шешімі заңды күшіне енгенге дейін уақытша әкімшіліктің (уақытша басқарушы), мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының тарату комиссиясының сақтандыру портфелін беру тәртібін белгілейді.
      2. Осы Ережеде пайдаланылатын негізгі түсініктер:
      сақтандыру портфелін беру – сақтандыру ұйымына (уақытша әкімшілікке (уақытша басқарушы), тарату комиссиясына) шарт (шарттар) негізінде бір немесе бірнеше сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымымен, осы сақтандыру ұйымының сақтанушыларымен жасалған сақтандыру шарттарының барлығы немесе бір бөлігі негізінде туындаған құқықтар және міндеттерді беру;
      сақтандырушы-алушы - сақтандыру портфелін қабылдайтын сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы;
      әлеуетті сақтандырушы-алушы - сақтандыру портфелін қабылдауға мүдделілік танытқан сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы;
      уәкілетті орган – қаржы нарығын және қаржы ұйымын реттеу мен қадағалау жөніндегі мемлекеттік орган.
      3. Осы Ереженің қолданылуы Қазақстан Республикасының заңнамасы негізінде әмбебап құқық иеленушілік кезде, мүлік кешені сияқты сақтандырушының кәсіпорнын сату кезінде сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушының құқықтары мен міндеттерінің көшу жағдайларына таралмайды.

2 тарау. Сақтандыру портфелін беру

      4. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сақтандыру шарттары бойынша құқықтары мен міндеттерін беру (қабылдау) құқығы (міндеті) бар кез келген сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының (бұдан әрі – сақтандыру ұйымы) бастамасы бойынша жасалған сақтандыру шарттары бойынша міндеттерді аудару осы Тарауға сәйкес сақтандыру портфелін беру үшін негіз болып табылады.
      Сақтандыру ұйымы сақтандыру портфелін беру туралы шартты ерікті түрде тарату туралы шешімді қабылдағанға дейін кез келген уақытта жасай алады.
      Сақтандыру портфелін консервация сатысындағы немесе сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп тарату туралы сот шешімі күшіне енгенге дейін беру сақтандыру ұйымының уақытша әкімшілігімен, ал сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп тарату туралы сот шешімі күшіне енгеннен кейін – сақтандыру ұйымының тарату комиссиясымен жүзеге асырылады.
      5. Сақтандыру ұйымын сақтандыру портфелін беру шартын жасауда мәжбүрлеуге жол берілмейді.
      6. Заңмен және осы Ереженің 44-тармағының 2) тармақшасымен4861-тармақтарымен қарастырылған жағдайларды қоспағанда, сақтандыру портфелін беру сақтанушының келісімі болған жағдайда ғана жүзеге асырылады.
      7. Сақтандыру портфеліне енгізілетін және Заңның 37-1-бабының 3-тармағымен белгіленген талаптарға сәйкес сақтандыру шарттары берілетін сақтандыру сыныптарын жүзеге асыруға лицензиялары бар сақтандырушыға (сақтандырушыларға) сақтандыру портфелі беріледі.
      8. Сақтандырушы сақтандыру портфелін қабылдауды сақтандырушының уәкілетті органының тиісті шешімі негізінде жүзеге асырады.
      9. Сақтандырушының сақтандыру портфелін беруіне мынадай:
      сақтандыру портфелін қабылдайтын сақтандырушы-алушы оны қабылдау кезінде пруденциялық нормативтер бойынша және қабылданатын сақтандыру портфелін есепке ала отырып, нормалар мен лимиттерді қадағалауға қатысты өзге міндетті талаптарды қадағаламаған;
      Заңмен және осы Ереженің 44-тармағының 2) тармақшасымен4861-тармақтарымен қарастырылған жағдайларды қоспағанда, сақтандырушыны ауыстыруға сақтанушылардың келісімі болмаған;
      сақтандырушы-алушының сақтандырудың қабылданатын сыныбы (сыныптары) бойынша лицензиясы болмаған;
      сақтандыру ұйымының берілетін сақтандыру портфелі бойынша міндеттемелерді (сақтандыру резервтерін) өтеуге жеткілікті активтері болмаған жағдайларда жол берілмейді.
      Берілетін портфель бойынша міндеттемелердің (сақтандыру резервтерінің) мөлшерін бағалауды тәуелсіз актуарий жүзеге асырады.
      10. Ереженің 9-тармағының бесінші абзацындағы ереже сақтандыру портфелін Заңның 69-1-бабына сәйкес беру жағдайына таралмайды.
      11. Сақтандыру шарты бойынша міндеттемелерді беру осы шарт бойынша сақтандыру ұйымының борышкерлері немесе кредиторларының олармен байланысты құқықтары немесе міндеттемелерін бір мезгілде беру арқылы жүргізіледі. Осы сақтандыру шартынан туындаған тек құқықтарды немесе тек міндеттерді беруге болмайды.
      12. Бір сақтандыру шартынан сақтандыру міндеттемелерінен басқа, өзге де міндеттемелер туындаған жағдайда, онда сақтандыру ұйымының құқықтары мен міндеттерінің берілуі Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте өзге міндеттемелер бойынша оның құқықтары мен міндеттерін бір мезгілде беру арқылы жүзеге асырылады.
      13. Сақтандыру шарттары бойынша құқықтар мен міндеттерді беруімен бір мезгілде қайта сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру портфелін беретін сақтандыру ұйымының - қайта сақтанушының құқықтары мен міндеттерін беруі мүмкін.
      Егер қайта сақтандыру шарты бойынша сақтандыру портфелін беретін сақтандыру ұйымы - қайта сақтанушының құқықтары мен міндеттері бір мезгілде оның қайта сақтандырылған сақтандыру шарттарынан туындаған құқықтары мен міндеттері берілмеген жағдайда, сақтандыру ұйымы - қайта сақтанушы қайта сақтандыру объектісі толық немесе ішінара жойылғаны туралы хабарлайды.
      14. Сақтандыру портфелін беру кезінде сақтандыру шарттарын беру бойынша сақтандыру ұйымының құқықтары мен міндеттері сақтандырушыға сақтандыру портфелін беру кезінде болатын сол көлемде және сол талаптарда көшеді.
      Сақтандырушы - алушының сақтандыру портфелін беру туралы шартта көрсетілген сақтандыру шарттары бойынша құқықтар мен міндеттері оған көшкен кезден бастап, барлық тоқтатылмаған құқықтарға ие болады және берілетін сақтандыру шарты күшіне енген кезден бастап туындаған сақтандырушы ұйымның тоқтатылмаған міндеттеріне жауап береді.
      15. Сақтандыру ұйымы басқа сақтандырушыға (сақтандырушыларға) сақтандыру портфелін бергенге дейін осы Ереженің 1-қосымшасына сәйкес берілетін сақтандыру портфелінің құрамына енгізілетін сақтандыру шарттарының тізімін (бұдан әрі - Тізім) жасайды. Шарттардың тізімі сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттарының Тізілімінің мәліметтері негізінде қалыптастырылады, оның тізбесі Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметін жүзеге асыруға қойлатын, оның ішінде сақтандыру нарығына қатысушылармен өзара қарым-қатынасы бойынша талаптардың 5-1 тармағында және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2010 жылғы 1 наурыздағы № 25 қаулысымен (Нормативті құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеудің Тізілімінде № 6164 тіркелген) бекітілген сақтандыру агентінің делдалдық қызметті жүзеге асыру өкілетінде белгіленген.
      Шарттардың тізімі оның құрамында бар ақпаратты өзгерту немесе жаңасын алуына қарай жаңартылуы тиіс (шартты бұзу, сақтандыру шартын беруге сақтанушыдан келісім алу немесе бас тарту, сақтандыру жағдайы туралы өтініш алу, сақтанушының сақтандыру сыйлықақысын төлеуі, жүзеге асырылған сақтандыру төлемі және басқа да ақпараттардың өзгерістері).
      16. Шарттардың тізімін жасағаннан кейін сақтандыру ұйымы әрбір сақтандыру шарты бойынша сақтандыру резервтерінің мөлшеріне алдын ала есептеу жүргізеді. Әрбір сақтандыру шарты бойынша сақтандыру резервтерінің құрамына:
      еңбек сіңірілмеген сыйлықақы резерві;
      туындаған, бірақ сақтандыру сыныбы бойынша еңбек сіңірілмеген сыйлықақының біріккен резервінде сақтандыру шарты бойынша еңбек сіңірілмеген сыйлықақы резерві үлесін негізге ала отырып есептелген, мәлімденбеген шығындар резерві енгізіледі.
      Сақтандыру резервтерін есептеу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2002 жылғы 3 маусымдағы № 211 қаулысымен (Нормативті құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде № 1921 тіркелген) бекітілген Қазақстан Республикасының сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру резервтерін есептеу әдістемесіне қойылатын талаптар туралы нұсқаулыққа сәйкес жүргізіледі.
      17. Берілуі болжанған сақтандыру міндеттемелеріне сәйкес сақтандыру резервтерінің алдын ала мөлшерін айқындағаннан кейін сақтандыру ұйымы сақтандыру портфелімен бірге берілуі болжанып отырған активтердің тізбесін жасайды.
      Активтердің тізбесі мыналарды қамтуы тиіс:
      1) сақтандыру міндеттемелерінің берілуі болжанып отырған тиісінше сақтандыру резервтерінің алдын ала мөлшерінің шамасы;
      2) сақтандыру портфелінің құрамында берілуге тиіс активтердің мөлшері, түрі және тізбесі (сақтанушының дебиторлық берешегі және басқа активтер);
      3) Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2008 жылғы 22 тамыздағы N 131 Қаулысымен (Нормативті құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде № 5331 тіркелген) (бұдан әрі - № 131 Қаулы) бекітілген Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының пруденциалдық нормативтер есебінің нормативтік мәні мен әдістемесі, пруденциалдық нормативтердің орындалғандығы жөніндегі есепті беру нысандары мен мерзімі туралы Нұсқаулықтың талаптарына сәйкес сақтандыру резервтерін өтеуде қабылданатын активтеріне сәйкес келетін активтердің мөлшері, түрі және тізбесі;
      4) жеткіліксіз сомаға өзге активтердің мөлшері, түрі мен тізбесі және № 131 қаулыға сәйкес сақтандыру резервтерін өтеуге қабылданатын активтерге сәйкес келетін активтерге оларды ауыстыру түрлері (берілуі болжанып отырған сақтандыру міндеттемелеріне сәйкес сақтандыру резервтердің мөлшеріне қатысты № 131 қаулының талаптарына сәйкес сақтандыру резервтерін өтеуге қабылданатын активтерге сәйкес келетін активтер мөлшерінің жеткіліксіз жағдайда).
      18. Сақтандыру портфелімен берілетін активтердің № 131 қаулыға сәйкессіздігінде, сақтандыру ұйымы сәйкес келмейтін сақтандырушы-алушы қабылдамайтын активтерді ауыстыруға бағытталған қажетті іс-шараларды (сатып алу-сату, ауыстыру және басқа да операциялар) жүргізеді.
      19. Нақты сақтандыру шарты бойынша сақтандырушыны ауыстыруға қажетті келісім алу қажеттілігі бойынша сақтандыру ұйымы әрбір осындай шарт бойынша сақтандыру портфелін беруімен бір мезгілде беруге жататын құжаттар жиынтығын құрастырады.
      20. Сақтандыру портфелінің құрамында сақтандыру шарттарын беруге сақтанушыдан келісім алу үшін мерзімі аяқталғаннан кейін сақтандыру ұйымы Шарттың тізімге тиісті өзгерістер енгізеді және сақтандыру портфелін беру туралы шартты дайындауды және оның талаптарын сақтандырушы-алушымен бірге келісуді бастайды.
      21. Сақтандыру портфелін беру туралы шартты жасағаннан кейін сақтандыру ұйымы сақтандырушы-алушыға сақтандыру портфелін беру туралы шартта тараптар келісілген мерзімде, тәртіпте және талаптарында сақтандыру портфеліне жататын барлық құжаттарды, тиісті сақтандыру міндеттемелеріне берілетін сақтандыру резервтерінің мөлшеріндегі активтер, сақтандыру портфелін беру туралы шарт талаптарына сәйкес ақпарат және басқа мәліметтер мен құжаттарды береді.
      22. Берілген сақтандыру портфеліне енгізілген құқықтар мен міндеттердің көшу кезінен бастап сақтандыру портфелін қабылдаған сақтандырушы-алушы берілген сақтандыру портфелі бойынша барлық құқықтарды иеленеді және міндеттерге жауап береді. Сақтандыру ұйымы сақтандыру портфелін беру туралы шартта тараптармен келісілген талаптарда сақтандырушы-алушыға сақтандыру портфелін бергеннен кейін сақтандыру портфелін берген сақтандырушыға келіп түскен барлық құжаттар мен ақпаратты береді.
      23. Сақтандыру ұйымы берілетін сақтандыру портфеліне сәйкес сақтандыру резервтерінің мөлшерін есептеу үшін сақтандыру портфелін беру күніне актуарийді тартады. Сақтандырушы-алушы сақтандыру резервтерінің мөлшерін есептеуді жүзеге асыру дұрыстығын тексеру үшін актуарийді тартуы мүмкін.
      Сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп тарату кезінде сақтанушыларға (сақтандырылғандар, пайда алушылар) сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруға кепілдеме беретін ұйым өткізетін сақтандыру ұйымына және сақтандырушы -алушының актуарийлерінің есептеуді бағалау үшін актуария тартуы мүмкін.

3-тарау. Сақтандыру ұйымының ерікті тәртіпте беретін сақтандыру портфеліне енгізілетін құқықтар мен міндеттерді беруге сақтанушының келісімі

      24. Сақтандырушыны ауыстыруға сақтанушының келісімін алу үшін сақтандыру ұйымы сақтанушыға осы Ереженің 2-қосымшасына сәйкес жазбаша сұрату жібереді.
      25. Сақтандыру портфелін беру туралы шарттың мазмұнында қайта сақтандырушыны (қайта сақтанушыны) ауыстыруға қайта сақтанушының (қайта сақтандырушының) келісімі туралы ереже болған және оған қайта сақтандырушы (қайта сақтанушы) қол қойған жағдайда қайта сақтандыру шарттары бойынша қайта сақтандырушыны (қайта сақтанушыны) ауыстыруға қайта сақтанушының (қайта сақтандырушының) келісімі алынды деп есептелінеді.
      26. Сақтандырушыны ауыстыруға сақтанушының келісімі туралы сұрату мазмұнында олар жауап беруге тиісті күні бар. Сақтандырушыны ауыстыруға келісім туралы сұрату адресаттың өз қолына қолхатпен немесе сұратудың дерегін және алған күнін растайтын өзге де тәсілмен берілуі мүмкін.
      27. Сақтандырушыны ауыстыруға келісімі туралы сақтанушыларға берілетін сұратуында сақтандырушы олардың сақтандырушыны ауыстырудан және сақтандыру шартының мерзімін ұзартудан бас тартуға құқығын түсіндіреді. Сақтанушы алдыңғы сақтандыру шартының қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін сақтандыру шартының мерзімін ұзарту бойынша сақтандыру сыйлықақысын төлеген жағдайда, мерзімі ұзартылған шарт оған қойылатын талаптарды ескере отырып, берілетін сақтандыру портфеліне енгізілуі мүмкін.
      28. Сақтандырушы-алушының сақтандыру ережесі сақтандыру портфелінің құрамында берілетін сақтандыру шарттарының талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, сақтандырушыны ауыстыруға келісімі туралы сұратуымен бір мезгілде сақтанушыға шарттың талаптары өзгеруіне және (немесе) сақтандырудың жаңа ережелеріне оферта жіберіледі.
      29. Сақтандырушыны ауыстыруға келісімі туралы сұратуымен бір мезгілде сақтандыру ұйымы сақтанушыларды сақтандыру портфелін беру болжанған күні туралы хабардар етеді.
      Сақтандыру портфелін бергеннен кейін сақтандыру ұйымы сақтанушыларды сақтандыру портфелін беру болған күні туралы хабардар етеді және оған сақтандыру портфелін қабылдаған сақтандырушы туралы ақпаратты хабарлайды (мекенжайы, телефондары, Қазақстан Республикасындағы сақтандырушының өкілдері туралы ақпаратты, олардың жұмыс уақыты туралы және сақтандыру шарты бойынша олардың құқықтары мен міндеттерін бұдан әрі іске асыру үшін қажетті басқа ақпаратты).
      Сақтандырушы сақтанушыға сақтандырушыны ауыстыру болғаны туралы хабарлайды және көрсетілген ақпаратты бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау арқылы жаңа сақтандырушы туралы ақпаратты жібереді.
      30. Сақтандыру ұйымы сақтанушылар сақтандырушыны ауыстырудан бас тартқан жағдайда, сақтандыру шарттарын бермейді.
      31. Сақтандыру ұйымы сақтанушыдан сұратуда көрсетілген мерзімде сақтандыру шартындағы сақтандырушыны ауыстыруға келісімі немесе бас тарту бар жазбаша жауабын алмаған жағдайда, келісім алынбады деп есептелінеді. Сақтандыру ұйымы осындай сақтандыру шартын берілетін сақтандыру портфеліне енгізбейді.
      32. Сақтандырушыны ауыстыруға келісімі туралы сұратуымен бір мезгілде сақтанушыға шарттың талаптары өзгеруіне және (немесе) сақтандырудың жаңа ережелеріне оферта жіберілген болса, ал сақтанушы сақтандыру шартының талаптарын өзгертуден бас тартқан жағдайда, онда сақтандырушыны ауыстыруға сақтанушының келісімі алынбады деп есептелінеді.
      33. Сақтандыру портфелін беру мүмкіндігі сақтанушыдан сақтандыру портфелін беруге келісімі алынбаған себебінен барлық жағдайларда сақтандыру міндеттемелерде тұлғаларды ауыстыру жүргізілмейді және осы шарт оның тараптарына және өзге қатысушыларға (сақтандырушыға, сақтанушыға, өзге кредиторға (пайда алушыға) және шарттың басқа да қатысушыларына) қатысты одан әрі қолданыста болады.
      34. Заңның 37-1-бабының 2-тармағымен немесе шартпен көзделген жағдайда, сақтандыру портфелінің құрамына берілмеген сақтандыру шарты өзгертіледі, бұзылады немесе Қазақстан Республикасының заңнамасында немесе шартта белгіленген тәртіппен және талаптарында өзге тәсілмен тоқтатылады.
      35. Сақтандыру портфелінің құрамындағы қандай да болмасын сақтандыру шартын беру мүмкіндігі болмаған кезде, осы шартта сақтандырушыны ауыстыруға келісім берген сақтанушылар сақтандыру міндеттемесінде тұлғалардың ауыстырылмағаны туралы хабардар етіледі.

4-тарау. Сақтандыру портфелін беру туралы шарт

      36. Сақтандыру портфелін беру туралы шарт жазбаша нысанда жасалады.
      37. Сақтандыру портфелін беру туралы шарт мынадай:
      1) берілетін сақтандыру портфеліндегі сақтандыру шарттары туралы;
      2) сақтандыру портфеліне берілетін сақтандыру шарттарында көзделген құқықтары мен міндеттері туралы (төленбеген сақтандыру сыйлықақысының мөлшері, сақтандыру сыйлықақысын мерзімін кейінге қалдырып төлеуді немесе бөліп төлеуді ескере отырып төлеу мерзімі, сақтандыру сыйлықақысын төлеу мөлшері мен өткен мерзімі, жасалған сақтандыру төлемдері, жарияланған, бірақ реттелмеген шығындар);
      3) сақтандыру шарттарын беру күні туралы;
      4) берілетін сақтандыру шарттары бойынша құжаттарды, сондай-ақ сақтандыру шартының орындалуын көрсететін құжаттарды (сақтандыру шарттарының түпнұсқалары, сақтандыру сыйлықақысын (сақтандыру жарналарын) төлеуін растайтын құжаттары, сақтандырушы сақтандыру жағдайларын реттеу кезде жинаған құжаттарды, сондай-ақ сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды растайтын құжаттаманы, реттелмеген сақтандыру жағдайлары бойынша құжаттарды) беру тәртібі мен мерзімдері туралы;
      5) сақтандыру портфелін бергеннен кейін сақтандыру ұйымына келіп түскен берілген сақтандыру портфелі бойынша құжаттарды және ақпараттарды беру тәртібі мен мерзімдері туралы;
      6) осы Ереженің 16-тармағына сәйкес сақтандыру портфелін беретін сақтандыру ұйымының және сақтандырушы-алушының актуарийлері есептеген және сақтандыру портфелін беру күніне лайықты сақтандыру шарттарына сәйкес берілетін сақтандыру резервтерінің мөлшері туралы;
      7) берілетін активтердің мөлшері мен құрамы және оларды беру туралы мәліметтерден тұрады.
      38. Сақтандыру ұйымына сақтандыру портфелін беру туралы барлық маңызды шарттың талаптары мәлім болған, оны беруге тиісті келісімдер алған және сақтандыру портфелін беруге қажетті өзге талаптар бұзылмаған жағдайда, сақтандырушы бір немесе бірнеше сақтандыру ұйымына сақтандыру портфелін беру туралы шарт жасау ұсынысымен оферта жіберуі мүмкін.
      Сақтандыру портфелін беру туралы шартты жасау ұсынысын сақтандыру ұйымы жария оферта арқылы жасауы мүмкін.
      39. Сақтандыру ұйымы сақтандыру портфелін беруге ниет білдірсе, бірақ оған берілетін сақтандыру портфелінің құрамына енгізуге жататын құқықтар мен міндеттерінің түпкілікті көлеміне қатысты сақтандыру портфелін беру туралы шарттың барлық талаптары мәлім болмағанда, сақтандыру ұйымы және сақтандырушы - алушы сақтандыру портфелін беру туралы алдын ала шарт жасай алады.
      Сақтанушы және сақтандырушы-алушы сақтандыру портфелін беру туралы алдын ала шарты бойынша болашақта сақтандыру портфелін беру туралы шартты (негізгі шарт) болашақта алдын ала шартта көзделген талаптарға сай жасауға міндеттенеді.
      Алдын ала шарт жазбаша нысанда жасалады, онда шарттың мәнін белгілеуге мүмкіндік тудыратын жағдайлары, сондай-ақ тараптар шартты жасауға міндеттенетін мерзімін көрсете отырып, сақтандыру портфелін беру туралы шарттың басқа тараптарының жағдайлары болуы тиіс.
      40. Сақтандыру ұйымының құжаттарын беру осы Ереженің 3-қосымшасына сәйкес қабылдау-өткізу актісі бойынша беріледі.
      41. Сақтандыру ұйымы және сақтандырушы-алушының мөрімен куәландырылған берілген құжаттардың көшірмелері сақтандыру ұйымында сақталады.

5-тарау. Сақтандыру ұйымын консервациялағанда, лицензиясынан айыру кезінде сақтандыру портфелін берудің ерекшеліктері

      42. Уәкілетті органмен келісілген уақытша әкімшіліктің шешімі консервация сатысында немесе сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп тарату туралы сот шешімі күшіне енгенге дейін сақтандыру портфелін беруге негіздеме болып табылады.
      43. Консервация сатысында немесе лицензиядан айыру кезінде сақтандыру портфелін беруді уәкілетті органмен келісімімен және сақтандыру шарттарын қамтамасыз етуге активтер жеткілікті болған жағдайда уақытша әкімшілік жүзеге асырады.
      44. Сақтандыру ұйымында консервация енгізуге байланысты тағайындалған уақытша әкімшілік:
      1) отыз күнтізбелік күн ішінде сақтандырудың бір немесе біренеше сыныбы бойынша сақтандыру портфелін толық немесе оның бір бөлігін беру туралы шешімді қабылдайды;
      2) сақтандыру ұйымын лицензиядан айырған күннен бастап он жұмыс күн ішінде сақтандыру портфелін толық көлемде беру туралы шешім қабылдайды;
      3) осы тармақтың үшінші абзацымен белгіленген сақтанушылардың жазбаша түрде қарсылық білдіруге арналған мерзімі аяқталған күннен бастап үш күнтізбелік күн ішінде сақтандыру портфелін беруге келісетін сақтандырушылар тізімін қалыптастырады.
      45. Сақтандыру портфелін беру туралы шешімді қабылдағаннан кейін мынадай ақпарат бере отырып, осы операцияны жүргізу туралы мәселені келісу үшін уақытша әкімшілік уәкілетті органға өтініш береді:
      1) сақтандыру сыныптары мен объектілеріне бөлінген сақтандыру шарттары бойынша берілуі болжанатын міндеттердің мөлшері;
      2) активтердің түрі, активтердің балансты (бар болса – бағаланатын) құны көрсетілген сақтандыру ұйымының берілуі болжанған активтерінің мөлшері, олардың дебиторлық берешегі бойынша талап ету құқығын, сондай-ақ берілуі болжанған активтерге сақтандыру ұйымының меншік құқығын растайтын құжаттамасы көрсетілген сипаттамасы;
      3) сақтандыру портфелін беру туралы шарттың жобасы.
      46. Уәкілетті орган қажет болған жағдайда уақытша әкімшіліктен сақтандыру портфелін берумен байланысты бар құжаттарды сұратады.
      47. Уәкілетті орган он жұмыс күнінен аспайтын мерзімде уақытша әкімшілікке сақтандыру портфелін беруді келіседі немесе келісуден бас тартады.
      Сақтандыру портфелін беру мәселесін келісу туралы уәкілетті органның жазбаша жауабында сақтандыру портфеліне енгізілетін сақтандыру шарттары берілетін сақтандыру сыныптарын жүзеге асыруға берілетін лицензиясы бар сақтандырушылар туралы ақпарат көрсетіледі.
      48. Уәкілетті орган консервация сатысындағы сақтандыру портфелін беру туралы шешімді келіскеннен кейін уақытша әкімшілік сақтандырушылардың келісімін алу мақсатында бес жұмыс күннен кешіктірмей алдағы сақтандыру портфелін беру туралы Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қазақ және орыс тілдерінде таратылатын мерзімді баспасөз беттерінде қарсылықтарды беру тәртібі, мерзімі және сақтандырушылардың қарсылықтары қабылданатын мекенжайы көрсетілген хабарламаны жариялауды жүзеге асырады.
      Сақтандырушылар сақтандыру шартын берумен келіспеген жағдайда, жазбаша қарсылықты хабарландыру жарияланған күннен бастап он күнтізбелік күн ішінде бермеуі, олардың сақтандыру шарттарын беруге келісуі ретінде қарастырылады.
      49. Консервация сатысында жұмыс істейтін уақытша әкімшілік сақтандырушылардың жазбаша түрде қарсылық беруіне арналған мерзім аяқталған күннен бастап, үш күнтізбелік күн ішінде, сақтандыру ұйымын лицензиясынан айырғанда жұмыс істейтін уақытша әкімшілік сақтандыру портфелін беруге уәкілетті органның келісімін алған күннен бастап, бес күнтізбелік күн ішінде сақтандырушыға берілетін сақтандыру Шарттарының тізімін құрастырады.
      50. Уақытша әкімшілік жоғарыда аталған іс-шараларды жүргізгеннен кейін сақтандырушыларға Ереженің 52-тармағының талаптарына сәйкес қарау және бес жұмыс күнінен кешіктірмей жауапты беру мерзімімен сақтандыру портфелін қабылдау туралы ұсыныс-хат жібереді.
      Бұл ретте хатта берілетін сақтандыру шарттарының болжалды көлемі көрсетіледі.
      51. Сақтандыру шарттары және сақтандыру ұйымының активтері бойынша берілетін міндеттемелер бойынша құжаттамаларды әлеуетті сақтандырушы - алушылар алғанда құпиялылықты сақтау және сақтандыру портфелін қабылдау мүмкіндігін қарауға байланысты алынған ақпаратты жария етпеу туралы келісімге (міндеттемеге) қол қояды.
      Әлеуетті сақтандырушы-алушының сұратуы бойынша уақытша әкімшілік заңмен қорғалатын құпиядан тұратын мәліметтерді жария етпеу туралы Қазақстан Республикасы заңнамалық актілерімен бекітілген талаптарды қадағалаумен қосымша ақпарат береді.
      52. Әлеуетті сақтандырушы-алушы мынадай талаптарға сай болуы керек:
      сақтандыру портфеліне енгізілетін, олар бойынша сақтандыру шарттары берілетін сақтандыру сыныптарын жүзеге асыруға берілген уәкілетті органның лицензиясы болуы керек;
      соңғы есепті күнге және алдағы қабылданатын сақтандыру портфелін ескере отырып пруденциялық нормативтерді орындауы керек;
      өтініш беру кезінде уәкілетті орган қолданған шектеулі ықпал ету шаралары және санкциялары қолданыста болмауы керек;
      сақтандыру ұйымының клиенттеріне қызмет көрсетуге арналған филиалдары болуы керек.
      53. Уақытша әкімшілік сақтандырушы-алушыны таңдайды.
      54. Дебиторлық берешектер бойынша талаптардың берілетін құқығының құны балансты және баланстан тыс шоттардың есепте болатын берешек сомасы ретінде анықталады.
      Сақтандыру портфелін беру кезінде сақтандыру шарттары бойынша активтердің құны мен міндеттемелердің мөлшері уақытша және сақтандырушы-алушымен келісілген беру күні есептеледі.
      55. Сақтандыру портфелін беретін сақтандыру ұйымы және сақтандырушы – алушы арқылы жүзеге асырылған, берілетін сақтандыру портфеліне енгізілген сақтандыру шарттары бойынша активтер құнын және міндеттемелер көлемін есептеудегі келіспеушіліктер болған жағдайда, уақытша әкімшілік бағалаушының актуариясын қарастырады.
      56. Сақтандыру портфелін беру сақтандырушы ұйымның сақтандырушы-алушымен жасалған шарты негізінде жүзеге асырылады.
      57. Сақтандыру ұйымының уақытша әкімшілігімен және сақтандырушы-алушының арасында қосымша мынадай мәліметтері бар қабылдау-өткізу актісі ресімделеді, онда мынадай мәліметтер көрсетілген:
      1) сақтандыру шарттары бойынша берілетін міндеттемелер көлемі, сақтандырушының тегі, аты, бар болса әкесінің аты көрсетілген сақтандыру шарттарының тізбесі, сақтандыру шарты жасалған күн және оның нөмірі, шарттың қолданылу мерзімі, сақтандыру мерзімі, сақтандыру объектісі, сақтандыру сомасы және сақтандыру сыйлықақысының мөлшері;
      2) атауы, инвентарлық нөмірі, баланстық (бар болса бағаланған) құны, сақтандыру ұйымының құқығын растайтын құжаттар көрсетілген сақтандыру ұйымының берілетін активтерінің мөлшері, тізбесі және түрлері;
      3) дебиторлардың тегі, аты, әкесінің аты (бар болса), атауы, дебиторлық берешектің сомасы ескерілген шоттардың нөмірі, берешектің туындауына негіздеме көрсетілген дебиторлық берешек бойынша талаптардың берілетін құқығының құны мен тізбесі;
      4) берілетін құжаттар (шарттар, куәліктер мен басқа да құжаттар).
      58. Сақтандыру ұйымының уақытша әкімшілігі сақтандыру портфелін беру туралы шарт жасаған және қабылдау-өткізу актісіне қол қойған күннен бастап бір жұмыс күннің ішінде уәкілетті органға көрсетілген құжаттардың көшірмесін жібереді.
      59. Уақытша әкімшілік сақтандырушы-алушымен бірге пресс-конференция жүргізеді және уәкілетті органның ресми интернет-ресурсында орналастыруға арналған пресс-релизді уәкілетті органға береді.
      60. Сақтандырушы-алушы сақтандыру ұйымының сақтандыру портфелін қабылдаған күннен бастап бес жұмыс күн ішінде сақтандыру ұйымының уақытша әкімшілігі сақтандыру портфелін беруді жүзеге асыру туралы хабарламаны Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында таралатын мерзімді баспасөз басылымдарында қазақ және орыс тілдерінде жариялайды.
      Хабарламада:
      1) сақтандыру портфелінің берілген күні;
      2) сақтандырушы-алушының атауы және байланыс телефондары көрсетілген оның орналасқан жері туралы ақпарат бар.

6-тарау. Сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп таратқанда сақтандыру портфелін берудің ерекшелігі

      61. Тарату комиссиясының сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп тарату туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап, мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының тарату комиссиясы сақтандыру төлемдерін кепілдендіру жүйесіне енгізілген сақтандырудың кепілдірілген түрлері бойынша сақтандырушының келісімінсіз сақтандыру портфелін беруді толық көлемде жүзеге асырады.
      62. Сақтандыру портфелін беруді сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп тарату туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап тоқсан күнтізбелік күн ішінде жүзеге асырады.
      Мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының сақтандыру портфелін мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымын тарату комиссиясымен сақтандырудың және (немесе) қайта сақтандырудың кепілдендірілген түрлері жөнінде лицензиясы бар және оның (олардың) осы Ереженің 52-тармағымен бекітілген талаптарына сәйкес бір немесе бірнеше сақтандырушыға беріледі.
      63. Сақтандыру портфелін беру сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп таратқанда сақтанушыларға (сақтандырылғандарға, пайда алушыларға) сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруға кепілдеме беретін ұйымның есебінен жүзеге асырылады.
      64. Сақтандыру портфелін беру туралы шарт мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының тарату комиссиясы, сақтандырушы–алушы және сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп таратқанда сақтанушыларға (сақтандырылғандарға, пайда алушыларға) сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруға кепілдеме беретін ұйым арасында жасалады.
      65. Берілетін сақтандыру портфелінің құрамына:
      1) сақтандыру жағдайлары бойынша сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру бойынша мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының міндеттері басталған сақтандыру шарттары, олардың басталғандығы туралы мәлімделген және олар бойынша сақтандыру төлемдері жүзеге асырылмаған немесе толық көлемде жүзеге асырылмаған;
      2) сақтандыру шарттары тізілімінде және (немесе) мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының деректер базасында жоқ сақтандыру шарттары;
      3) тараптары сақтандырушы-алушы (сақтандырушы, қайта сақтанушы, қайта сақтандырушы) болып табылатын сақтандыру шарттары енгізілмейді.
      66. Тарату комиссиясы сақтандырушы-алушыны таңдауды және сақтандыру портфелін беруді осы Ереженің 5051525354555657585960 тармақтарында белгіленген тәртіпте жүзеге асырады.
      Сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп таратқанда сақтандыру портфелін беруді жүзеге асыру туралы хабарламада осы Ереженің 60-тармағында көзделген мәліметтерден басқа мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының тарату комиссиясының және сақтандырушыларға (сақтандырылғандарға, пайда алушыларға) сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруға кепілдеме беретін ұйымның байланыс телефондары көрсетілген орналасқан жері туралы ақпарат болуы керек.
      67. Мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының сақтандыру портфелі берілген (қабылданған) күннен бастап қабылданған сақтандыру шарттары бойынша туындайтын міндеттемелерді сақтандырушы-алушы атқарады.
      Берілген сақтандыру шарттары онда белгіленген мерзім аяқталғанға дейін қолданыста болады.
      Мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының сақтанушыларымен жаңа сақтандыру шартын жасаудың немесе мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының сақтанушыларымен жасалған сақтандыру шартына өзгерістер енгізудің қажеті жоқ.
      68. Сақтандыру ұйымын мәжбүрлеп тарату туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап, сақтанушылардың сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруға кепілдеме беретін ұйым сақтандырушыға (сақтандырылғандарға, пайда алушыларға) берілетін мәжбүрлеп таратылатын сақтандыру ұйымының сақтандыру портфелін төлеу міндеттемелерін өзіне қабылдайды.

Сақтандыру портфелін
беру Ережесінің 
1-қосымшасы   

Берілетін сақтандыру портфелінің құрамына енгізілетін сақтандыру шарттарының тізімі

1.

Сақтандыру шартының нөмірі (сақтандыру полисі)






2.

Сақтандыру шартының жасалған күні






3.

Сақтандырушының атауы немесе аты, бар болса әкесінің аты






4.

Сақтандыру сыныбы






5.

Сақтандыру шартының күшіне енген және қолданылуының аяқталған күні






6

Сақтандыру сомасының мөлшері






7.

Сақтандыру сыйлықақысының мөлшері






8.

Сақтандыру сыйлықақысының мөлшері және төленген күні






9.

Сақтандыру жағдайлары туралы өтініштің түскен күні






10.

Сақтандыру жағдайларының басталған күні






11.

Сақтандыру төлемі (төлемдері) жүргізілген күн (күндер).






12.

Жүргізілген сақтандыру төлемінің (төлемдері) мөлшері (мөлшерлері).






13.

Жүргізілмеген сақтандыру төлемін (төлемдерін) төлеу мерзімі






14.

Жүргізілмеген сақтандыру төлемінің (төлемдерінің) мөлшері (мөлшерлері)






15.

Сақтандыру төлемінен (төлемдерінен) бас тартқан күн (күндер)






16.

Сақтандыру шарты бойынша қалыптастырылған сақтандыру резервінің мөлшері (мөлшерлері):
- еңбек сіңірілмеген сыйлықақы резерві;
- орын алған, көрсетілмеген шығындар






17.

Сақтандыру портфелін беруге келісім алу туралы мәліметтер (заңнамамен белгіленген жағдайларда)






      Сақтандыру портфелін беру
      сәтінде сақтандыру ұйымына
      басшылық ететін тұлғаның қолы _________ _____________________
                                      (қойылған қолды ашып жазу)

      Қол қойылған күн "___" _____________20___жыл.
      Мөрдің орны

      Ескерту:
      Осы Тізім 9-15-жолдары бойынша ақпарат сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын мәжбүрлеп тарату туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап берілетін сақтандыру портфелінің құрамына кіретін сақтандыру шарттары бойынша толтырылмайды.

Сақтандыру портфелін
беру Ережесінің 
2-қосымшасы   

Сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру ұйымын ауыстыруға сақтанушылардың келісімі туралы сұрату

      Сіздерге ____ _____ № ________ сақтандыру шарты бойынша біздің
құқықтарымыз бен міндеттерімізді беру ниетіміз туралы хабардар
етеміз, ол бойынша Сіз сақтандырудың тиісті сыныбында _____ № ______
лицензиясы бар _____________________ сақтандыру ұйымының сақтанушысы
              (сақтандырушының атауы)
болып табыласыз.
      Біздің көрсетілген құқықтарымыз бен міндеттерімізді беруіміздің
нәтижесінде сақтандыру ұйымы ____________________________ көрсетілген
                               (сақтандырушының атауы)
сақтандыру шарты бойынша сақтандырушы болады және оны бұдан әрі оның
талаптарына сәйкес орындайды немесе оны орындауды мына жағдайларда жалғастырады _______________________________________________________
                   (өзгертілген жағдайларды көрсетіледі немесе
____________________________________________________________________
               сақтандырудың жаңа ережелерін қоса беріледі)
      Көрсетілген сақтандыру шарты бойынша құқықтар мен міндеттерді
беру үшін Сіздің жазбаша келісіміңізді алуымыз қажет.
      Сіздің сақтандыру ұйымын (сақтандырушыны) ауыстырудан бас тарту
құқығыңыз бар.
      Егер Сіз ____________________ сақтандыру ұйымына сақтандырушыны
ауыстырғаннан кейін сақтандыру шартын өзгертуге келіспесеңіз, Сіздің,
бұл сақтандырушыны ауыстырудан бас тартып отырғандығыңызды
білдіретініне назар аударамыз.
      Сізді мына төмендегі бағанды таңдаған жауап нұсқасын V
белгісімен белгілеп толтыруды және осы хатты 20__ жылғы "___" ______
кешіктірмей біздің мекен жайымызға жіберуіңізді өтінеміз.
      ______________________________________________________________
      (сақтандырушының қарауы бойынша қосымша ақпарат көрсетіледі)
      Мен, _________________________________________________________,
             (сақтанушының тегі, аты, бар болса - әкесінің аты )
      ______ сақтандыру ұйымын сақтандырушыға ауыстыруға келісемін.
      ______ сақтандыру ұйымын сақтандырушыға ауыстыруға келіспеймін.
      ______ сақтандыру шартын бұзуға келісемін

      20__ жылғы "____" _________
              толтырған күні

      Сақтанушының қолы

      Ескерту:
      1) сақтанушылардың сақтандыру бойынша сақтандыру ұйымын ауыстыруға келісім беруін сұрату (бұдан әрі - Сұрату) сақтандыру ұйымының бланкісінде толтырылады;
      2) егер Қазақстан Республикасының заңнамасымен сақтандыру шарттарын бұзу көзделсе, Сұратуда сақтандыру ұйымын ауыстыруға келіспегенде мұндай шарттар бұзылатындығын көрсету керек.

Сақтандыру портфелін
беру Ережесінің 
3-қосымшасы  

Құжаттардың қабылдау-өткізу актісі

      Сақтандыру портфелін беру туралы _____ жылғы ____ № __________ Шарты бойынша
____________ қаласы                        _____жылғы "___" ________
_________________________________________ негізінде іс-әрекет ететін
(тегі, аты, бар болса тұлғаның әкесінің аты)
___________________________
(сақтандыру ұйымының атауы) сақтандыру ұйымы бұдан әрі "1-тарап" деп аталады
____________________________________________________________________
      (тұлғаның құзыретін анықтайтын құжаттың деректемелері)

арқылы, бір жағынан және ___________________________________________
                       (тегі, аты, бар болса - тұлғаның әкесінің аты)

сақтандыру ұйымы, негізінде іс-әрекет ететін _______________________
                                          (сақтандыру ұйымының атауы)
____________________________________________________________________
        (тұлғаның құзыретін анықтайтын құжаттың деректемелері)

арқылы, бұдан әрі "2-тарап" деп аталады екінші жағынан, бұдан әрі
бірігіп "Тараптар" деп аталады да осы Сақтандыру портфелін беру
туралы ______ жылғы ________ № ________ Тараптар арасында жасалған
шарттың (бұдан әрі - Шарт) құжаттардың қабылдау-өткізу актісіне қол
қою арқылы мыналарды:
      1. Осы Актінің қосымшасына сәйкес 1-тарап құжаттарды бергенін, ал 2-тараптың қабылдағанын.
      2. 2-тарап Осы Актінің қосымшасында көрсетілген құжаттардың тізбесіне талап-шағымы жоқ екенін.
      3. Акт заң күші бірдей екі данада жасалғанын және оған қол қойылғанын.
      4. __________________________________________________ растайды
                (қосымша мәліметтер (бар болса)

      1-тарап:                             2-тарап:
      _________________(қолы)              ________________ (қолы)

      мөрдің орны                          мөрдің орны