Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің 2014 - 2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы

      РҚАО-ның ескертпесі!
      Осы қаулы 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

      2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 62-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің 2014 – 2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспары бекітілсін.
      2. Осы қаулыға қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдерінің күші жойылды деп танылсын.
      3. Осы қаулы 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға тиіс.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                                     С. Ахметов

Қазақстан Республикасы  
Үкіметінің        
2013 жылғы 31 желтоқсандағы
№ 1561 қаулысымен     
бекітілген        

Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің
2014 – 2018 жылдарға арналған
стратегиялық жоспары

1. Миссиясы және пайымы

      Миссиясы – Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі (бұдан әрі – Министрлік) көлік-коммуникация кешенін және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (бұдан әрі – АКТ) дамыту мақсатында көлік және коммуникация, байланыс және ақпараттандыру, сондай-ақ мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді автоматтандыру саласында Қазақстан Республикасының тиімді мемлекеттік саясатын қалыптастырады және жүргізеді.
      Пайымы – экономика мен халықтың көлік қызметіне қажеттілігін толық көлемде қанағаттандыра алатын жоғары технологиялық бәсекеге қабілетті көлік-коммуникация кешені, сондай-ақ ақпараттық қоғамға және инновациялық экономикаға көшуді қамтамасыз ететін дамыған және қолжетімді ақпараттық коммуникациялық инфрақұрылым.

2. Ағымдағы жағдайды және даму үрдісін талдау

      1. 1-cтратегиялық бағыт. Қазақстан Республикасының көлік инфрақұрылымын дамыту

      1. Дамудың негізгі параметрлері

      Теміржол, автомобиль, өзен, әуе көлік түрлерін, автомобиль және теміржолдарды, кеме жолдарын білдіретін республиканың көлік кешеніне шаруашылықаралық және мемлекетаралық байланыстарды жүзеге асыруда маңызды рөл беріледі. Республиканың жалпы ішкі өніміндегі көлік үлесі 2013 жылы 7,4 % құрады (2013 жылдың 1-жартыжылдығы бойынша жедел мәліметтер).
      2014 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстанның жалпы пайдаланымдағы көлік желісі 14,7 мың км теміржолдан; 97,4 мың км автомобиль жолынан; 4,04 мың км ішкі су кеме қатынасы жолынан тұрады.
      2013 жылы республика аумағындағы қатынас жолдарының тығыздығы 1000 ш.км аумаққа жалпы пайдаланымдағы теміржолдар бойынша 5,5 км; жалпы пайдаланымдағы қатты жамылғысы бар автомобиль жолдары бойынша 31,5 км-ді құрайды.
      Коммерциялық тасымалдаумен айналысатын жеке кәсіпкерлердің тасымалдау көлемін бағалауды ескере отырып, көліктің барлық түрлерімен жүк тасымалдау көлемі 2013 жылдың 10 айы бойынша 2 631,6 млн. тоннаны құрады, бұл 2012 жылдың ұқсас кезеңдегі көлемінен 8,6 % артық.
      Коммерциялық тасымалдаумен айналысатын жеке кәсіпкерлердің тасымалдау көлемін бағалауды ескере отырып, жолаушыларды тасымалдау 2013 жылдың 10 айы бойынша 7,6 %-ға ұлғайды және 16 409,6 млн. адамды құрады.

      Теміржол саласы
      Қазақстанның көлік жүйесінде теміржол көлігі жетекші рөлге ие. Тасымалдаудың үлкен арақашықтығы, жолаушылар мен жүктерді тасымалдаудың салыстырмалы түрдегі арзан тарифтері теміржол көлігін пайдаланушылар үшін неғұрлым қажетті етуде.
      Қазақстан теміржолының пайдалану ұзындығы 14,7 мың км құрайды (оның ішінде екі жолды желілер – 4,8 мың км (34 %), электрлендірілген желілер – 4,1 мың км (29 %), тығыздығы – 1000 шаршы км-ге 5,5 км, жүк тасымалдылығы – км-ге 21,8 млн. тонна-км–ді құрайды.
      «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының (бұдан әрі – «ҚТЖ» ҰК» АҚ) негізгі өндірістік-экономикалық көрсеткіштері.

      Елдің жалпы жүк айналымы мен жолаушылар айналымындағы теміржол көлігінің үлесі шамамен 60 %-ды құрайды, бұл ретте барлық көлік түрлерімен тасымалдаудан түскен кірістердегі оның үлесі 20 % құрайды.
      Теміржол көлігіндегі реформаларды іске асыру кезінде соңғы 10 жыл ішінде мынадай мақсаттар айқындалды:
      1) магистральдық теміржол желісін (бұдан әрі – МТЖ) мемлекеттік бақылау сақталған жағдайда теміржол көлігін нарыққа бейімдеу;
      2) тасымалдау және қамтамасыз ететін қызметте бәсекелестікті дамыту есебінен теміржол көлігі қызметтерінің қолжетімділігін, тиімділігін, қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ету;
      3) салаға жеке бастамалар мен инвестициялар тарту үшін институционалдық жағдай жасау;
      4) теміржол көлігінің импорт алмастыратын өндірістік базасын дамыту.
      Қазақстан Республикасының теміржол саласын реформалау барысында мынадай аралық нәтижелерге қол жеткізілді:
      1) шаруашылық қызметтің бейінсіз түрлері және мектептер мен ауруханалар сияқты әлеуметтік-тұрмыстық активтер бөлінді және жергілікті билік органдарына берілді;
      2) бәсекелі секторға жөндеу кәсіпорындары бөлінді;
      3) жолаушылар мен жүк тасымалдауды ұйымдастыру және қаржылық бөлу жүзеге асырылды. Жолаушылар тасымалын ішінара мемлекеттік субсидиялау басталды.
      2013 жылғы қорытындылар бойынша локомотивтер паркінде 1 892 локомотив, оның ішінде 556 электровоз, 1 336 тепловоз бар. Локомотив паркінің жай-күйі 66,7 % жететін жоғары тозумен сипатталады.
      2013 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасы жүк вагондарының жалпы паркі 180 138 бірлікті құрайды, оның ішінде 65 366 бірлік немесе 36,2 % - мүкәммалдық, ал 114 772 бірлік немесе 63,7 % жеке меншік болып табылады. Жүк вагондарының мүкәммалдық паркінің негізгі проблемасы жететін оның 47,7 % әбден тозуы болып табылады.
      Жүк вагондары меншік иелерінің жүк вагондарын беру жөніндегі қызметтерге бағалық реттеудің болмауы жылжымалы құрамды жаңарту үшін қолайлы жағдай жасайды.
      2013 жылғы жағдай бойынша жолаушыларды тасымалдауға арналған вагондар паркі 2043 бірлікті құрады. Пайдалану мерзімі бойынша мүкәммал паркінен 2013 жыл ішінде шығаруға жататын вагондар саны 102 бірлік немесе мүкәммал паркінен 5,3 % құрады. 2014 жылға дейінгі кезеңде жолаушылар айналымының өсуін ескере отырып, жолаушылар вагондары шығуының орнын толтыру үшін 757 жолаушылар вагонын сатып алу қажет.
      Бұл ретте 2012 – 2014 жылдар кезеңінде бюджет қаражаты есебінен кредиттік негізде 420 «Тальго» жолаушылар вагонын сатып алу жоспарланған.
      Сондай-ақ меншікті қаражаты есебінен:
      2011 жылы – 34 жолаушылар вагоны;
      2012 жылы – 49 жолаушылар вагоны;
      2013 жылы – 49 жолаушылар вагоны сатып алынды.
      Парктің тозу деңгейі қазіргі уақытта 60,2 % құрайды.
      Қазіргі уақытта республикада облысаралық қатынастардағы теміржол жолаушылар тасымалын мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс бойынша конкурстық негізде субсидиялардың бөлінуімен мемлекеттік және жеке меншік компаниялар жүзеге асырады.
      Саланың бәсекелестік моделінде жолаушылар тасымалын жүзеге асыратын компанияларға толық бақылау және тасымалдау процесіне тартылған активтердің, атап айтқанда, вагондар мен локомотивтердің жаңартылуы үшін жауапкершілік қажет.
      Реттеудің қолданыстағы практикасына сәйкес қатынас түрі мен жүк тегіне байланысты тарифтер сараланған. Нәтижесінде тасымалдардан түсетін кірістер қатынастар түрімен және жүк тегімен айқындалатын нарық сегментіне байланысты ерекшеленеді.
      Көрсетілген тасымалдар сегменттерінен үш топты бөліп атауға болады.
      1 – кірісі төмен тасымалдар: таскөмір (экспорт, облысаралық қатынас), кен (экспорт, облысаралық қатынас), құрылыс жүктері (импорт), нан (экспорт, облысаралық қатынас), қалған жүктер (облысаралық қатынас);
      2 – кірісі жоғары тасымалдар: мұнай жүктері (экспорт), қара металл (экспорт, импорт, облысаралық қатынас), химиялық және минералдық тыңайтқыштар (экспорт, импорт, облысаралық қатынас), қалған жүктер (импорт);
      3 – өз шығынын өтейтін тасымалдар: тас көмір (импорт), мұнай жүктері (импорт, облысаралық қатынас), кен (импорт), құрылыс жүктері (экспорт, облысаралық қатынас), нан (импорт), қалған жүктер (экспорт).
      Қазіргі уақытта «ҚТЖ» ҰК» АҚ Қазақстан Республикасының нарығындағы жалғыз жүк тасымалдаушы болып табылады. Бұл ретте тасымалдауды жүзеге асыру үшін «ҚТЖ» ҰК» АҚ «Локомотив» АҚ, «Қазтеміртранс» АҚ жылжымалы құрамын, басқа да теміржол әкімшіліктерінің мүкәммалдық вагондары мен операторлық компаниялар вагондарының жеке паркін пайдаланады.

      Қатынастар бойынша мынадай жүктер тасымалданды:

      2018 жылға дейін 4 мың км магистральдық желіні сауықтыру, 564 бірлік локомотив және 19 369 бірлік жүк вагонын сатып алу жоспарлануда.

      Негізгі инфрақұрылымдық жобалар:

      Автожол саласы
      2013 жылғы жағдай бойынша Қазақстанда автомобиль жолдарының жалпы ұзақтығы 152 мың км құрайды. Олардың 97,4 мың км астамы жалпы пайдаланымдағы жолдар (республикалық маңызы бар - 23,5 мың км, жергілікті - 73,9 мың км), 44 мың км елді мекендер көшелері және шамамен 11 мың км өнеркәсіптік кәсіпорындарға, кеніштерге, фермерлік және орман шаруашылықтарына, техникалық жолдар рөлін атқаратын басқа өндірістерге кіреберістер түріндегі шаруашылық жолдары.
      2005 жылдан бастап барлық жол түрлерін салу мен қайта жаңарту жұмыстары оське 13 тоннаға дейін есептік жүктемемен, барлық халықаралық дәліздер - II техникалық санаттан төмен емес параметрлер бойынша қайта жаңартылады.
      Соңғы 13 жылда саланы дамытуға жергілікті желіні қоса алғанда, 1 859,1 млрд. теңге бөлінді, бұл ретте 2001 жылы қаржыландыру 27,7 млрд. теңге болса, 2013 жылы 323,2 млрд. теңге болды. Осы жылдары жалпыға ортақ пайдаланылатын жолдың 97,4 мың км – реконструкцияланды және 51,9 мың км астам жол, оның ішінде 28,0 мың км республикалық желі әртүрлі жөндеу түрлері жүргізілді.
      Автожол саласындағы ең ірі жоба – «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық транзит дәлізін қайта жаңартуды іске асыру жалғастырылуда.
      Осы жобаны 3 көзден қаржыландыру көзделген: қарыз қаражаты, республикалық бюджет және концессиялық негіздегі жеке инвестициялар.
      Жобаны қаржыландырудың негізгі үлесін 5 халықаралық қаржы институтының сыртқы қарыздары құрайды, жалпы сомасы 5,5 млрд. АҚШ долларын құрайтын Қарыз туралы келісімге қол қойылды.
      Жұмыс бес облыс (Алматы, Ақтөбе, Қызылорда, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан) аумағында жүргізілуде. 4,5 мың бірлік техника, 30 асфальт-бетон және 28 цемент-бетон зауыттар және 34 бөлшектеу құрылғылары жұмылдырылған.
      35 мыңнан астам жол құрылысшысы (оның ішінде 34,4 мың адам – қазақстандық персонал және 579 адам – шетелдік персонал) тартылды.
      2014 жылғы 1 қаңтарға республикалық маңызы бар автожолдар желісінің жай-күйі мынадай: жақсы – 31 %; қанағаттанарлық – 50 %; қанағаттанғысыз – 19 %.
      Жергілікті маңызы бар автожолдардың жай-күйі: жақсы – 17 %; қанағаттанарлық – 49 %; қанағаттанғысыз – 34 %.
      2014 – 2018 жылдар кезеңінде шамамен 21,6 мың км автожолды реконструкциялау және жөндеу жоспарлануда, оның ішінде 4,0 мың км – реконструкциялау, 7,6 мың км – республикалық маңызы бар автожолдар және 10 мың км жергілікті маңызы бар жолдар жөндеу жоспарланған.
      Жаңалық нарықтық тәсілдерді енгізу болып табылады және осы мақсаттар үшін ақылы қызметті енгізе отырып, мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктерін қолданудың маңызы аз емес. Осы бағыт бойынша «ҮАААЖ» жобасын іске асыру жоспарлануда.
      2019 жылға дейін «Батыс Қытай – Батыс Европа» халықаралық транзиттік дәлізін қоса алғанда, барлық 6 халықаралық дәліздегі және елдің астанасын облыс орталықтарымен қосатын учаскелерде, сондай-ақ көрші елдерге негізгі шығуларда жұмыстарды толығымен аяқтау жоспарлануда. Қазақстан Республикасы көлік жүйесінің инфрақұрылымын дамытудың және ықпалдастырудың 2020 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасында көрсетілген, автожолдар саласындағы инвестициялық жоба құрамына кіретін жобаларды іске асыру бойынша жұмыстар, атап айтқанда Алматы – Астана – Петропавл, Самара – Шымкент, Омбы – Павлодар – Майқапшағай, Астрахань – Атырау – Ақтау – Түрікменбашы, Ташкент – Шымкент – Алматы – Қорғас, Ақтөбе – Мартөк, Астана – Қостанай – Челябі, Таскескен – Бақты, Алматы – Өскемен, Астана – Шідерті – Павлодар және Құрты – Бурылбайтал автомобиль жолдары учаскесін реконструкциялау бойынша жұмыстар жалғасуда.
      2013 жылғы 23 қаңтарда Қазақстан Республикасы Үкіметінің кеңейтілген отырысында Қазақстан Республикасының Президенті берген тапсырма шеңберінде автомобиль жолдарын салу және реконструкциялау бойынша жұмыстар мынадай үш бағытта жалғасатын болады:
      1) Астана – Қарағанды – Балқаш – Құрты – Қапшағай – Алматы – 1257 км;
      2) Астана – Павлодар – Семей – Қалбатау – Өскемен – 951 км;
      3) Астана – Арқалық – Шалқар – Бейнеу – Ақтау – 1 527 км.
      «ЭКСПО-2017» дайындалу шеңберінде мынадай жобаларды іске асыру жоспарлануда:
      1) Астана – Теміртау – 178 км;
      2) Астана – Павлодар – 413 км;
      3) Астана қаласын Оңтүстік – Батыста айналу - 31 км;
      4) Щучье – Зеренді – 80 км.

      Азаматтық авиация
      Республикада 50 авиакомпания және әуе кемелерінің пайдаланушылары қызметін жүзеге асырады, оның ішінде 24 авиакомпания коммерциялық әуе тасымалдарын және 1 авиакомпания коммерциялық емес әуе тасымалдарын, әуе кемелерінің 25 пайдаланушысы авиациялық жұмыстарды (авиация-химиялық, орманды бақылау, мұнай-газ құбырларын айналып ұшып өту және басқа жұмыс түрлері) орындайды.
      Қазақстан Республикасының Азаматтық әуе кемелерінің мемлекеттік тізілімінде 516 әуе кемесі есепте тұр.
      «Эйр Астана» АҚ, «Скат» АҚ сияқты Қазақстандық авиатасымалдаушылар 18 шет мемлекеттің аумағында ұшуды орындайды. Қазақстанға тұрақты жолаушылар ұшуын әлемнің 18 елінен 30 шетелдік авиакомпания жүзеге асырады. Ішкі авиақатынастар саласында 48 бағыт бойынша тұрақты ұшу жүзеге асырылады.
      Жердегі инфрақұрылым объектілерін жаңғырту және дамыту жөніндегі бағдарлама іске асырылуда. Бүгінгі күні халықаралық рейстерге қызмет көрсетуге рұқсат берілген 15 әуежайдың 12-ы Халықаралық азаматтық авиация ұйымының стандарттары (ИКАО) бойынша санатталған: ИКАО санаты бойынша Астана мен Алматы қалаларының әуежайлары – IIІ санат, Атырау – ІІ санат, Павлодар, Шымкент, Қарағанды, Жезқазған, Ақтау, Ақтөбе, Өскемен, Қызылорда, Көкшетау әуежайлары – I санат.
      Қауіпсіздік деңгейін қамтамасыз ету және арттыру мақсатында 2014 – 2015 жылдары Орал және Петропавл қалаларының әуежайларында жасанды ұшу-қону жолақтарын реконструкциялау жоспарланған, бұл ИКАО халықаралық стандарттарына сәйкес келетін әуежайлар санын ұлғайтуға мүмкіндік береді.
      Республиканың транзиттік әлеуетін одан әрі дамыту бойынша үлкен жұмыс жүргізілді, оны тиімді пайдалану азаматтық авиация үшін қосымша табыс табуға бағытталған шара және оны дамытудың жоғарғы серпінін сақтау болып табылады.
      2005 – 2008 жылдар кезеңінде Қазақстанның әуе кеңістігі арқылы әуе кемелерінің транзиттік қозғалысының өсуі жылына 10 % астам құрады.
      Егер 2005 жылы транзит 84,8 млн. ұшақ-километрді құраса, ал 2010 жылы – 128,4 млн. ұшақ-километр, 2011 жылы – 155,7 млн. ұшақ-километр, 2012 жылы – 164,4 млн. ұшақ-километр, 2013 жылдың 10 айы бойынша – 140,8 млн. ұшақ-километр құрады.
      Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, Амстердамдағы KLM, Дубайдағы Emirates, Франкфурттағы Lufthansa, Шереметьево және Домодедоводағы «Аэрофлот» және «Трансаэро» сияқты ірі авиакомпаниялардың даму әлеуеті елдің авиатасымалдауға қажеттілігінен асып кетуі мүмкін, бұл мықты транзиттік тораптардың қалыптасуына және ұшу желілерінің едәуір кеңеюіне жағдай жасайды. Мысалы, «Сингапур Эйрлайнс» Чанги әуежайы арқылы жыл сайын 37 млн. жолаушыны тасымалдайды, ал бүкіл Сингапур халқының саны 4 млн. Франкфурт әуежайы жыл сайын 60 млн. астам адамға қызмет көрсетеді, оның 80 % - Lufthansa жолаушылары. «Аэрофлот» және «Трансаэро» жаңа ұшу бағыттарын аша отырып, дамудың жоғарғы қарқынын көрсетуде (жылына 25 %-дан жоғары).
      «Эйр Астана» АҚ-ның халықаралық маршрут тораптары 20-дан астам бағыттарды қамтиды. Халықаралық авиатасымалдарының жалпы көлеміндегі транзит үлесі 10 %-дан аспайды. Сөйте тұра, трансферттік тасымалдау үлесі 30 %-дан астам құрайтын Ресейді қоса алғанда, Өзбекстан, Түрікменстан және Әзербайжан ұлттық авиакомпанияларының дамуы мысалында Орталық Азия өңірінде қазірдің өзінде өткір бәсекелестік күрес бар.
      Халықаралық мойындалған стандарттар деңгейінде өсіп отырған қажеттілікті қанағаттандыруға қабілетті үш әуежайлық кешен негізінде Астана қ. - астаналық ретінде, Алматы қ. – қаржы орталығы ретінде және Атырау қ. – мұнай өнімі орталығы ретінде өңірде ірі мамандырылған «хабтар» дамуда.
      2017 жылдан бастап Қазақстан аумағында географиялық қолайлы жағдайы бар индустриялық орталық ретінде Қарағанды қаласының әуежайы «хаб» ретінде жұмыс істей бастайды.

      Су көлігі
      Қазақстан Каспий бассейніндегі жүк ұйымдастыратын мемлекет болып табылады және экспортталатын жүктердің негізгі түрлері мұнай, металл, астық және басқалары болып табылады.
      2013 жылдың 11 айында Ақтау порты арқылы жүктерді ауыстырып тиеу көлемі өткен жылғы тиісті кезең көрсеткішінің 10 %-ын құрайтын 9,2 млн. тоннаны құрады.
      Көлемдердің төмендеуіне Иранға астық кіргізуге жоғары экспорттық баж енгізу және мұнай жеткізуге экономикалық эмбарго енгізу, сондай-ақ мұнайдың бөлігін экспорттау бағыттарының өзгеруі (құбыржолды пайдалану) ықпалын тигізді.
      2013 жылдың 11 айында «Қазтеңізкөлікфлоты» ұлттық кеме компаниясы 8,2 млн. тонна немесе өткен жылдың ұқсас кезеңдегі көрсеткішінің 75 %-ын тасымалдады.
      Бүгінгі күні компания флоты 23 кемеден тұрады, оның ішінде: жүккөтергіштігі 12-13 мың тонна 8 мұнай құюшы танкер, Aframax типті 2 танкер, жүккөтергіштігі 3 600 тонна болатын 8 барж-алаңдар, 5 буксир бар.
      2014 жылы теңізде жүзу қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында кеме қозғалысын басқару жүйесін құру жоспарлануда.
      Өзендегі кеме қатынасы үш су бассейнінде жүзеге асырылады: жалпы ұзақтығы 4040,5 км су жолдары учаскелеріндегі Ертіс, Жайық-Каспий және Іле-Балқаш.
      Өзен көлігінің республиканың көлік жұмысының жалпы көлеміндегі үлес салмағы аз. 2013 жылдың 11 айы бойынша кеме қатынасы көлігімен 1 092,6 мың тонна жүк тасымалданды, 2012 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 14,2 %-ға кему байқалады. 92,9 мың жолаушы тасымалданды, бұл 2012 жылдың ұқсас кезең көлемінен 4,6 %-ға кем.

      Автомобиль көлігі
      Нарықтық инфрақұрылымды дамытуда, ішкі және сыртқы сауданы кеңейтуде автомобиль көлігі маңызды рөл атқарады.
      Республиканың автомобиль паркінде 4 млн. 66 мың автокөлік бар, оның ішінде 414 мың жүк автомобилі, 98,4 мың автобус, 3553,8 мың жеңіл автомобиль. Бұдан басқа республикада 50 мың мотокөлік, сондай-ақ 149,3 мың автомобиль тіркемелері тіркелген.
      Коммерциялық тасымалдаумен айналысатын жеке кәсіпкерлердің тасымалдау көлемін бағалауды есепке алғанда, республика автокөлігімен 2013 жылғы 10 айда 2 393,5 млн. тонна жүк тасымалданды, жүк айналымы – 116,5 млрд. ткм құрады. 2012 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда жүк тасымалдау көлемі 9,9 % өсті, жүк айналымы 10,2 % өсті. 16382,7 млн. жолаушы тасымалданды, жолаушылар айналымы – 166,6 млрд. жкм құрады. 2012 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда бұл көрсеткіштер тиісінше 7,6 % және 10,9 % артты. 2013 жылғы I жартыжылдықта халықаралық қатынаста 2 174,2 мың тонна жүк, оның ішінде импорттық қатынаста 1 583,0 мың тонна, экспорттық қатынаста 591,2 мың тонна жүк тасымалданды.
      Халықаралық автомобильдік тасымалдарға шамамен 20 мың автокөлік құралы жіберілді, оның ішінде «халықаралық жол тасымалдары» жүйесі (бұдан әрі – ХЖТ) бойынша қазіргі уақытта 6 684 автомобиль тартылған. Жүктерді тасымалдауды үздіксіз қамтамасыз ету мақсатында жыл сайын Еуропа мен Азияның 38 елімен шамамен 140 мың дана рұқсаттар бланкілерін алмасу жүргізілуде.
      Қазіргі уақытта автомобиль көлігімен халықаралық қатынаста жүк тасымалдау нарығындағы қазақстандық тасымалдаушылардың қатысу үлесі 36 % құрайды.
      Тұрақты қатынас бойынша 137-нан артық халықаралық және 254 облысаралық тұрақты жолаушылар маршруттары бар.
      Автомобильдер паркі жоғары тозумен сипатталады – 12 жылдан жоғары пайдалануда болған автокөлік құралдарының үлес салмағы 70 % құрайды, оның ішінде 80 % – автобустар және 60 % – жүк автокөліктері.
      Осыған байланысты Қазақстан Республикасы стационарлық көздерден атмосфераға зиянды заттар шығарындысы шамамен жылына 2,5 млн. тоннаны құрайды, ал көлік шығарындылары жылына 1 млн. тоннадан асады.
      Еуро стандарттарды кезең-кезеңмен енгізу ескірген автомашиналарды әкелуді шектеуге, қазақстандық автоқұрастыру кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, сондай-ақ өндірілетін және импортталатын отынның сапасын арттыруға мүмкіндік береді.
      Сонымен қатар, 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап көлік құралдарын техникалық тексеріп-қарау функциялары Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінен бәсекелес ортаға берiлді, ал техникалық байқауды ұйымдастыру мен жүргiзуге бақылау құзыреті Министрлiкке берілген.
      Жаңа тәртіпке сәйкес көлік құралдарының техникалық байқауын техникалық бақылаудың стационарлық және ұтқыр желілері бар жекеменшік орталықтар жүргізеді, олар тежеуіш жүйесінің, рульдік басқарудың, аспалық бөлшектердің, атмосфераға шығарындылардың тиімділігін автоматты түрде анықтайды.

      2. Негізгі проблемаларды талдау

      Теміржол саласы
      Теміржол саласында теміржолдар желісі жеткілікті дамымаған, негізгі құралдардың тозуы, жолаушылар жылжымалы құрамының тапшылығы өсуде. Сервистің төмен деңгейі мен бәсекелестіктің болмауы орын алады, сондай-ақ теміржол көлігін жаңарту мен дамытуды қаржыландырудың жеткіліксіздігі байқалады. Тариф белгілеудің қолданыстағы қағидаттары мен реттеу тетігі тасымалдаушының клиентке бағдарлануына жол бермейді. Елдің транзиттік әлеуетін барынша тиімді іске асыру қажет және теміржол желілерін дамытуға жаңа (жеке) субъектілерді тарту қажет, олар өз кезегінде көлік-коммуникация кешенінде бәсекелес ортаны құруға және көлік құралдары паркін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
      Субсидиялаудың шетелдік тәжірибесі операциялық және инвестициялық қажеттілікті және мемлекет пен тасымалдаушы арасында ұзақ мерзімді келісімшарттар жасалғанын ескере отырып, тасымалдаушының әлеуметтік мәні бар тасымалдар бойынша түсетін кірістерін өтеуді көздейді.
      Жолаушылар тасымалының пайдалылығына қатысты айтатын болсақ, барлық тасымалдау біржақты шығынды деген пікір дұрыс емес. Жолаушылар көлігі пайда әкелетін елдер бар – мысалы, олар Швейцария мен Жапония. Ал АҚШ, Франция, Германия және басқа да көптеген елдерді қоса алғанда, қалған елдердің көпшілігінде жолаушылар кешені тұтастай алғанда шығынды болып табылады.
      Осы көзқарас тұрғысында, АҚШ сияқты Ресей де алыс жол жүрудегі жолаушылар кешенін оң қаржы нәтижесіне жеткізе алмай отыр: пойыздың көлік түрі ретінде әлеуметтік маңыздылығы да бар. Еуропада мүмкіндік көбірек, өйткені бензинге бағаның қарқынды өсуі аясында орташа тасымалдауда жеке автокөліктің үлесі біртіндеп төмендей бастады.
      Ресейде теміржол көлігінің тасымалдау құрылымы жүк тасымалы түріне өзгерген, ал халқы жоғары тығыздықпен орналасқан шағын елдерде жолаушылар тасымалының үлесі жоғарырақ.
      Ұзақ жылдар бойы жолаушылар тасымалдарын жүк тасымалдары, сондай-ақ экономиканың басқа салалары (тау-кен өндірісі, құрылыс және агроөнеркәсіп кешені) есебінен, бағаның өсуіне қарай теміржол тарифтерінің төмендеуі есебінен тоғыспалы субсидиялауға жол беретін экономикалық саясат активтерінің «жылыстауына» және мемлекеттің көлік инфрақұрылымы сапасының нашарлауына әкеп соқтырады.
      Саланың негізгі қорларының әдбен тозуы теміржол көлігінің технологиялық тұрақтылығын жоғалту қаупін тудырады және өз ресурстарын өндіретін жылжымалы құрамды және инфрақұрылым объектілерін жаңартуға инвестицияның едәуір қажеттілігін айқындайды.
      Теміржол көлігінің тиімділігі, қолда бар ассортимент, пайдаланушыларға ұсынылатын қызметтің қолжетімдігі мен сапасы, қызметке инновацияларды енгізу деңгейі нарықтың қазіргі заманғы талаптарына толық жауап бере алмайды.
      Теміржол көлігі жұмысының мемлекет экономикасының барлық салалары үшін маңыздылығын ескере отырып, Министрлік «ҚТЖ» ҰК» АҚ-мен бірлесіп, Қазақстан Республикасы теміржол көлігін одан әрі дамыту бойынша Қазақстан Республикасы көлік жүйесінің инфрақұрылымын дамытудың және ықпалдастырудың 2020 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасының теміржол көлігі бөлімінің негізін құраған кешенді тәсілдерді әзірлеу бойынша ауқымды, жүйелі жұмыстарды жүргізді.
      Бұл ретте осы бағдарламаның негізгі міндеті теміржол саласының оңтайлы жұмыс істеу жүйесін қалыптастыру және бәсекелестік үшін жағдай жасау мен ұлттық жүк және жолаушылар тасымалдаушыларын дамыту болып табылады.
      Сондай-ақ, бағдарламада жүк тасымалын, жолаушылар тасымалын дамыту, теміржол инфрақұрылымын, вокзал шаруашылығын жаңғырту және дамыту, теміржол саласында өндірістің негізгі құралдарын жаңарту және жаңғырту, отандық теміржол машинасын жасауды дамыту көзделген.

      2013 жылғы жағдай бойынша вагондар:

      2013 жылғы жағдай бойынша локомотивтер:

      Өсу нәтижесіндегі жолаушылар вагондарының тапшылығы

      Автожол саласы
      Автокөлік инфрақұрылымының едәуір бөлігі нормативтік мерзім шегінен тыс пайдаланылады, басқасы осы мерзімге жақындайды, осыған байланысты көлік жұмысының кауіпсіздігі бойынша жағдай едәуір нашарлауда.
      Қолда бар жол пайдалану техникасының жоғары тозушылығы; қалпына келтіру жұмыстарының көп капиталды қажет етуі; жол қызметінің жөндеуаралық мерзімін сақтау және республикалық маңызы бар автожолдарды дамытуды жеткіліксіз қаржыландыру; қолданыстағы автожолдар желісінің техникалық параметрлерінің төмендігі (бірлікке түсетін жүктеме есебі, санаттары бойынша т.б.); екі жолақты қозғалысы бар жолдарда авариялық және қаза табу тәуекелінің жоғарылығы; жергілікті бюджеттен жеткіліксіз қаржыландыру салдарынан облыстық және аудандық маңызы бар автомобиль жолдары деңгейінің төмендігі; 1 861 ауылдық елді мекенге қатты жамылғылы кіреберіс автожолдарының болмауы орын алып отыр.

      Азаматтық авиация
      Азаматтық авиация саласындағы негізгі проблемалар:
      1) Халықаралық азаматтық авиация ұйымының (ИКАО) стандарттарына сәйкес келмейтін өңірлік әуе кемелерінің ескірген паркі;
      2) әуе кемелерін қабылдау-ұшыру үшін бірқатар өңірлік әуежайлардың ИКАО халықаралық стандарттарына сәйкес келмеуі;
      3) арнайы техниканың, жарық сигнал беру жабдығының және электрмен жабдықтау жабдығының, коммуникациялардың едәуір тозуы;
      4) авиакөлік инфрақұрылымының жердегі техникамен, жүк қоймаларымен және терминалдармен жарақтануының қажетті деңгейде болмауы;
      5) көрші мемлекеттермен салыстырғанда қымбат бағалы авиаотын;
      6) авиация персоналы жетіспеушілігі болып табылады.
      Жоғарыда көрсетілген проблемалар экономикалық жазықтық пен әуежайлар инфрақұрылымын дамуды қаржыландыру мүмкіндіктеріне байланысты.
      Осылайша әуе кемелерін жаңарту авиатасымалдардың кірісіне және бәсекелестікті дамыту деңгейіне байланысты, ол авиатасымалдаушылардың өз кеме парктерін жаңартуға ынталандырады.
      Азаматтық авиация саласының қалыптасуы бастапқы кезеңдегі әуежайлар инфрақұрылымын дамытуды, мемлекеттік бюджеттен қаржылық қолдауды талап етеді.
      Жердегі инфрақұрылымның дамуы, оның ішінде әуежайларды реконструкциялау, жердегі инфрақұрылымның материалдық-техникалық жарақталуы (ҰҚЖ, аэровокзал, арнайы техника және басқалар). Кейбір әуежайлардың ұшу-қону жолақтарының жай-күйі кауіпсіздік талаптарына толық мөлшерде жауап бермейді.
      Кадрлық әлеуетті қалыптастыру азаматтық авиация саласы проблемаларының бірі болып табылады. Бұл мамандықтардың арнайы бейінді болып табылуына, сондай-ақ кадрлар даярлауды жүзеге асыратын оқу орындарының материалдық-техникалық базасының жеткіліксіз деңгейіне байланысты. Бұдан басқа, түлектер ағылшын тiлiн білудің төмен деңгейіне және қазіргі заманғы оқу тренажерларының болмауына, сондай-ақ практикалық ұшулар тәжірибесінің жеткіліксіздігіне байланысты еңбек нарығында сұранысқа ие емес. Осыған байланысты, бүгінгі күнде кадрлар даярлау саланың қажеттіліктерін қамтамасыз ете алмауда. Бұл ретте ұқсас жағдай көршілес елдерде де байқалады.

      Су көлігі
      Су көлігі саласында порттық және қызмет көрсету инфрақұрылымының жеткіліксіз қуаты, білікті отандық мамандардың тапшылығы, техникалық қауіпсіздіктің жеке талаптарына кеме қатынасы шлюздерінің сәйкессіздігі, сауда флотының жеткіліксіз саны, мемлекеттік техникалық флоттың тозғандығы байқалады.
      Осыған байланысты теңіз сауда флотын және теңіз операцияларын қолдау флотын сатып алу, мемлекеттік техникалық өзен флотын ауыстыру, Шүлбі шлюзінің қорғаныш гидротехникалық құрылысы, кеме қозғалысы мен теңізде құтқару операцияларын басқарудың мамандандырылған жүйесін құру бойынша жұмыстарды жалғастыру қажет.

      Автомобиль көлігі
      Экологиялық жағдай мемлекеттің экономикалық әл-ауқаты деңгейіне әсер ететін дамудың неғұрлым маңызды факторы болып табылады.
      Елдегі экологиялық жағдайды одан әрі жақсарту мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1372 қаулысымен «Қазақстан Республикасының аумағында айналымға шығарылатын автокөлік құралдарының зиянды (ластаушы) заттар шығарындыларына қойылатын талаптар туралы» техникалық регламент бекітілді. Осы техникалық регламентте Еуро экологиялық стандарты талаптарына сәйкес келмейтін автокөлік құралдарын ел аумағына әкелуге және өндіруге тыйым салу белгіленген. Қазақстан Республикасы аумағына автокөлік құралдарын әкелуге Еуро-3 санаттағы экологиялық стандарттары 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап белгіленді. Еуро-4 стандарты 2013 жылғы 1 шілдеден бастап енгізілді.
      Бұл шара қолданыстағы автомашина паркін жаңарту үшін жағдайлар жасайды.
      Көліктегі қауіпсіздік шараларын сақтауға тиімді бақылау жеткіліксіз, көліктің және объектілер инфрақұрылымының қанағаттанғысыз жай-күйі көліктегі қауіпсіздіктің қазіргі жағдайын айтарлықтай қиын деп белгілейді.
      Жалпы алғанда қазіргі заманғы телекоммуникациялық және спутниктік жүйелердің көмегімен жолаушы тасымалдарына толыққанды мониторингті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің дамымағандығы байқалады.
      Көліктегі қауіпсіздікті қамтамасыз етуге тиімді бақылауды ұйымдастыру бірінші кезектегі міндеттердің бірі және саланы дамытудың жоғары деңгейін қамтамасыз ету бойынша құрамдастың бірі болып табылады.
      Көліктегі авариялық деңгейіне әсер ететін негізгі факторлар мыналар болып табылады:
      1) көлік процесіне қатысушылар біліктілігінің жеткіліксіздігі мен тәртібінің төмендігі;
      2) тасымалдауды ұйымдастырудың технологиялық процестерін сақтамау;
      3) көліктік бақылау органдарының материалдық-техникалық жағынан жеткіліксіз жарақтандырылуы;
      4) көлік құралдарының физикалық тозуы және қанағаттанғысыз техникалық жай-күйі;
      5) қазіргі заманғы телекоммуникациялық және спутниктік жүйелер арқылы тұрақты қалааралық және халықаралық автобус тасымалдауларының мониторингі жүйесінің жер-жерде қызмет істемеуі болып табылады.
      2013 жылғы 9 ай ішінде 15 397 жол-көлік оқиғалары (бұдан әрі – ЖКО) болды, оның ішінде 10 457 жеңіл автокөліктердің қатысуымен, бұл ЖКО жалпы санының 74,5 % құрайды. Жүк және жолаушылар көліктерінің үлесіне барлық ЖКО жалпы санының тиісінше 2,9 % және 3 % келеді.
      Бұл ретте, барлық ЖКО 99 % жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің жол жүру ережелерін сақтамауынан болып отыр. Техникалық ақаулықтардың себептерінен тек 29 ЖКО тіркелген, бұл барлық жалпы тіркелген ЖКО 0,2 % санын құрайды.
      Автомобильдердің 80 % астамы (3,1 млн.) 7 жылдан артық пайдалануда және батыс стандарттары бойынша ескірген болып саналады.
      Осылайша, орталықтардың техникалық тексеріп-қарауы 2013 жылғы қаңтар-қазан кезеңінде нәтижесі бойынша техникалық тексеріп-қарауға 1 886 167 автокөлік қатыстырылды, олардың ішінде міндетті техникалық тексеріп-қараудан бірінші реттен 246 846 бірлік автокөлік өтпеді. 2012 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда техникалық тексеріп-қарауға 1 446 302 бірлік автокөлік қатыстырылды, олардың ішінде міндетті техникалық тексеріп-қараудан 101 999 автокөлік өтпеген.
      Бұл ретте 2011 жылғы көрсетілген кезеңде жол полициясы органдарында 130 мыңнан астам автокөлік тексерілді, олардың ішінде 7 % жарамсыз деп танылды.
      Дегенмен техникалық тексеріп-қараудың жаңа жүйесінің нәтижесі техникалық тексеріп-қараудың сапасы мен объективтілігін көрсетеді.
      2013 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша республикада техникалық тексеріп-қараудың 715 желісі бар 366 техникалық тексеріп-қарау орталықтарының жұмыстары ұйымдастырылды.
      Техникалық тексеріп-қарау орталықтарының саны 38 қаланы және 80 әкімшілік ауданды (барлығы 160 әкімшілік аудан) қамтиды.
      Техникалық тексеріп-қарау орталықтары жоқ елді мекендерде 291 мобильді желілері қызмет көрсетеді.

      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау

      Сыртқы факторлар.
      1) теміржол саласы:
      жүк тасымалы көлемінің шикізаттың дүниежүзілік бағасының ауытқуына тәуелділігі;
      саланың активтерін қысқартуға алып келетін тарифтерді ұстап тұру саясаты;
      өнеркәсіп объектілерінің құрылысын шикізат көздеріне жақын жерде салу арқылы жүк тасымалына сұраныстың төмендеуі;
      машина жасаудың әлсіз отандық базасы, тиісінше импортқа тәуелділіктің жоғары болуы;
      2) автожол саласы:
      Қазақстанның Еуразия құрлығының ортасында геосаяси орналасуы;
      Еуропа мен Азия арасындағы негізгі транзиттік дәліздердің Қазақстан аумағы арқылы өтуі;
      жергілікті ресурстарды пайдаланудағы үлкен әлеует;
      Ресей және Қытай көрші елдерінен Қазақстан транзитіне ықтималды қаупі (транзиттің Қазақстан аумағын айналып өтуі);
      алдыңғы қатарлы техникалық және экологиялық регламенттерді, стандарттарды енгізу;
      3) азаматтық авиация:
      Қазақстанның әуежайлары негізінен Еуропаны Азиямен, Оңтүстік Шығыс Азиямен байланыстыратын әуе трассаларының жолында орналасқан, соның негізінде халықаралық әуе қатынастарын кеңейтуде және қазақстандық авиакомпаниялардың таяу және алыс шетелдерге ұшуларын ұлғайтуда елеулі әлеуеттің болуы;
      Еуропаны Азиямен, Оңтүстік-Шығыс Азиямен байланыстыратын бірнеше баламалы халықаралық әуе дәліздерінің болуы;
      энергия көздерінің ішкі бағаларының инфляциямен салыстырғанда озыңқы өсуі мемлекеттік және жеке меншік көлік кәсіпорындары шығындарының, отын сатып алу шығыстарының өсуіне алып келеді;
      Қазақстанға іргелес елдермен өз аумақтары арқылы транзиттік әуе қозғалысы ағындарын қайта бағыттау бойынша жұмыс белсенді жүргізілуде, ол Қазақстанның транзиттік авиакөлік әлеуетіне қауіп төндіруі мүмкін;
      4) су көлігі:
      Қазақстан Республикасының Еуразия құрлығының ортасындағы геосаяси орналасуы;
      Қазақстан аумағы арқылы Еуропа мен Азия арасындағы негізгі транзиттік дәліздердің өтуі;
      Каспий маңы мемлекеттерімен халықаралық-шарттық базаны кеңейту;
      Каспий маңы елдері тарапынан жоғары бәсекелестік;
      контрагент мемлекеттердің порт инфрақұрылымына тәуелділігі;
      дүниежүзілік мұхитқа еркін шыға алмауы;
      5) автомобиль көлігі:
      халықаралық қатынастағы жүк және жолаушылар тасымалдары қажеттілігінің болуы;
      шетелдік тасымалдаушылар тарапынан халықаралық автокөлік қызметтерінің нарығындағы бәсекелестіктің болуы;
      Кеден одағы шеңберінде жоғары баждың енгізілуіне байланысты автокөліктік құралдар паркін жаңартудың нақты мүмкіндіктерінің жоқтығы.
      Ішкі факторлар:
      1) теміржол саласы:
      негізгі құралдардың (инфрақұрылымдар мен жылжымалы құрам) физикалық және моральдық жағынан айтарлықтай тозуы;
      жылжымалы құрам паркінің тапшылығы;
      әлеуметтік маңызы бар бағыттар бойынша жолаушылар тасымалының шығындарын мемлекеттік бюджеттен субсидиялаудың толық емес көлемі;
      негізгі жүк тасымалдаушылар өндірісі көлемінің төмендеуі, тиісінше жүк тасымалы көлемінің төмендеуі;
      2) автожол саласы:
      жекелеген өңірлер үшін автожолдар жалғыз көлік қатынасы болып табылады;
      теміржол және су жолдарының төмен тығыздығы;
      жол-көлік оқиғаларының жоғары деңгейі;
      тауарлардың құнында көлік құрауышының жоғарылығы;
      3) азаматтық авиация:
      қымбат авиаотын және отандық мұнай өңдеу зауыттарында оны жеткіліксіз өндіру авиациялық қызметтер құнының көтерілуіне алып келеді;
      икемді тарифтік жүйенің болмауы, мемлекеттік органдардың қызметтер құнын қатаң реттеуі әуежайларда техникалық, транзиттік қону үшін шетелдік әуе кемелерін тарту бойынша іс-шараларды іске асыруға әуежайларға толық көлемде мүмкіндік бермейді;
      өңірлік әуежайларда негізгі өндірістік қорлардың (ұшу-қону жолақтары мен терминалдар) тозуы және батыста өндірілген әуе кемелеріне қызмет көрсетуге арналған қазіргі заманғы арнайы техникалардың болмауы;
      бюджеттік қаржыландыруды қысқарту;
      4) су көлігі:
      негізгі құралдардың моральдық және физикалық жағынан айтарлықтай тозуы;
      су жолдары тығыздығының төмендігі;
      экспорттық қатынастарда Ақтау теңiз порты арқылы тасымалданатын жүктердiң дәстүрлi түрлерiнің (металл, дән) өндiрісіне тәуелдiлiгі;
      көліктің аралас түрлері инфрақұрылымының дамуы;
      ішкі су жолдарының навигациялық кезеңге тәуелділігі;
      5) автомобиль көлігі:
      автокөлік құралдарының қатты тозуы және әлсіз техникалық жағдайы;
      тұрғындардың және ел экономикасы кәсiпорындарының тасымалдауға жоғары қажеттiлігі;
      басқарудың институционалдық құрылымдарының болуы және автокөлiктiң жұмыс істеуінің нормативтiк құқықтық базасының деңгейi;
      автокөлiктiң жұмыс істеуінің нарықтық тетіктері: тасымалдауларды жүзеге асыруға заңды және жеке тұлғалардың қолжетімділігі, еркін бағалар, тасымалдаушылар арасында жолаушылар көлiгi маршруттарын конкурстық бөлу жүйесi.

      2. 2-стратегиялық бағыт. Қазақстан Республикасының транзит-көлік әлеуетін дамыту

      1. Дамудың негізгі параметрлері

      Қазақстан Еуропа мен Азияның арасындағы коммуникациялық ағынның орталығында орналасқан және ұлттық транзиттік ресурстарды іске асыруға қабілеті орасан зор көлік әлеуетіне ие. Осы бірегей геосаяси жағдайды пайдалану қажет. Нақты айтқанда, құрлықішілік тасымалдарды жүзеге асыру кезінде Солтүстік-Оңтүстік және Батыс-Шығыс бағытындағы бағыттардың көпшілігінде өңірді айналып өту мүмкін емес, соның өзі ортаазиялық көлік дәліздерінің басымдылық жағын көрсетеді.
      Соңғы жылдары Еуразия құрлығында халықаралық экономикалық байланыстардың жаһандану процесінің тереңдеуіне және Шығыс Азия мен Еуропа арасында жүк ағынының өсуіне байланысты «Ұлы Жібек жолын» жаңғырту – кешенді еуразиялық трансқұрлықтық көпір құру өзекті мәселе болып отыр.
      Оңтүстік Батыс, Оңтүстік және Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің ТМД және Еуропа елдерімен сауда-экономикалық қарым-қатынастарын өзекті ету Қазақстанның экспорт-импорттық және транзиттік мүмкіндіктерін дамытудың маңызды факторы болып табылады. Сонымен бірге Орталық Азиядағы өңірді Қытаймен байланыстыратын және экспортталатын қытай жүктерінің бөлігін Таяу Шығыс және Еуропа бағытында Орталық-Азия магистральдарына қайта бағдарлауға мүмкіндік беретін жаңа көлік бағыттарын құруға үлкен үміт артылып отыр.
      Маңызды факторлардың бірі басты серіктесі Еуропалық Одақ болып табылатын, сыртқы сауда айналымының ерекше жоғары қарқынын көрсетіп отырған Қытайдың қарқынды дамыған экономикасы (2006 жылдың қорытындылары бойынша шамамен 1,7 трлн. АҚШ доллары көлемінде) болып табылады. Одан басқа Қытай Жапониядан, Кореядан және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінен Еуропаға тауар тасымалдауға мүдделі, бұл жерде бағыттардың үштен бір бөлігі біздің аумағымыздан өтеді, ол өз кезегінде транзиттен мол табыс алуға мүмкіндік береді.
      Қазіргі уақытта Еуропа мен Азия арасындағы тауар айналымының көлемі шамамен 700 млрд. АҚШ долларын құрайды, кейбір болжамдар бойынша 2015 жылға қарай аталған көрсеткіш 1 трлн. АҚШ долларына, ал Қазақстан транзитінен түсетін табыс 2015 жылға қарай шамамен 1,1 млрд. АҚШ долларына жетеді (2007 жылы – 500 млн. АҚШ доллары) деп болжануда. Жалпы алғанда Оңтүстік-Шығыс және Шығыс Азия – Еуропа бағыттарындағы транзиттік ағындар шамамен 330 – 400 млрд. АҚШ долларына бағалануда, бұл жерде осы ағымдардың 20 %-ы Қазақстан аумағы арқылы өтуі мүмкін.
      Иран Парсы шығанағы мен Үнді мұхиты порттарына, сондай-ақ Түркия мен ЕО нарығына шығатын жолдағы маңызды дәліз болып табылады және шетелдік жүк жөнелтушілерге транзиттік операцияларда Иран аумағын барынша кеңінен пайдалануға мүмкіндік беретін жаңа көлік дәліздері мен инфрақұрылымдық объектілерді дамытуға барынша күш жұмсайтын болады.
      Оңтүстік Азиядағы ең тұрақты нарық және басты жүк қабылдаушы мен жүк жөнелтуші Үндістан болып табылады, ол өнеркәсіп өндірісінің жедел қарқыны мен өндіріс саласындағы шетелдік инвестициялардың өсуіне байланысты болып отыр. Үндістан экономикасының жыл сайынғы өсімі шамамен 9-10 %-ды құрайды, үнді тауарларын АҚШ-қа экспорттау қазіргі кезде пайыздық арақатынасы Қытайға қарағанда барынша жылдам өсуде, бірақ көлемі жағынан біршама төмен, ал үнді экономикасындағы шетелдік инвестициялардың 2/3 бөлігі өндірістік салаға бағытталған.
      Теміржол саласындағы құрылыс пен электрлендірудің барлық жобалары бірінші кезекте жаңа көлік дәліздерін құруға, келешегі бар желілерді дамытуға, жеткізу қашықтығы мен уақытын қысқартуға бағытталған.
      Қазақстан Республикасының трансқұрлықтық тасымалдарды жүзеге асыру саласындағы транзиттік әлеуетін дамыту көбінесе республика аумағындағы көлік дәліздері мен олардың тармақтарын дамытуға байланысты:
      1) Еуропа – Кавказ – Азия халықаралық көлік дәлізі (бұдан әрі – ТРАСЕКА): негізгі бағыт Түрікменбашы порты – Сарыағаш – Достық арқылы, Ақтау – Достық тармағы (ұзақтығы 3 836 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі – 19 тәулік; 2010 жылы – 129,67 мың тонна, 2011 жылы – 51,42 мың тонна, 2012 жылы – 219,56 мың тонна, 2013 жылғы 10 айда – 183,0 мың тонна тасымалданды);
      2) Солтүстік – Оңтүстік дәлізі: Қазақстанның Ақтау теңіз порты учаскелерінде қатысуы арқылы - Ресейдің Орал өңірлері – Никельтау – Ақтау және кері қарай Солтүстік Еуропа – Парсы шығанағының елдері Ресей мен Иран арқылы (ұзақтығы 1 235 км, Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі – 7 тәулік; 2010 жылы – 17,6 мың тонна, 2011 жылы – 9,8 мың тонна тасымалданды, 2012 – 2013 жылдары – болған жоқ).
      3) Ортаазиялық дәліз: Сарыағаш – Өзіңкі, Өзіңкі – Сарыағаш (ұзақтығы – 2 147 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі – 11 тәулік; 2010 жылы – 972 мың тонна, 2011 жылы – 756 мың тонна, 2012 жылы – 766 мың тонна, 2013 жылғы 10 айда – 498,4 мың тонна тасымалданды).
      4) Трансазиялық дәліз (солтүстік бағыт): Достық – Петропавл, Петропавл – Достық (ұзақтығы – 1 910 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі – 10 тәулік; 2010 жылы – 117 мың тонна, 2011 жылы – 103,6 мың тонна, 2012 жылы – 2 381,6 мың тонна, 2013 жылғы 10 айда – 1 738,9 мың тонна тасымалданды).
      5) Трансазиялық дәліз (орталық бағыт): Достық – Сарыағаш, Сарыағаш – Достық (ұзақтығы – 1 831 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі – 9 тәулік; 2010 жылы – 1 828 мың тонна, 2011 жылы – 1 936 мың тонна, 2012 жылы – 2 327 мың тонна, 2013 жылғы 10 айда – 1 800 мың тонна тасымалданды).
      2013 жылы Қазақстан Республикасы аумағы арқылы өткізілген контейнерлік пойыздар туралы ақпарат

      2016 жылға қарай Достық станциясынан Ақтау теңіз портына дейін 1 200 км қашықтықты қысқартатын «Бейнеу-Жезқазған» теміржолын салу жобасын іске асыру жоспарланады. Жоба Қазақстандағы көлік дәліздерінің тиімділігін арттыруға себеп болады және бүгінгі күні Орталық Қазақстан өңір үшін осы жобаны іске асыру ең маңызды оқиға болып табылады.
      Қазақстан аумағы арқылы 70 халықаралық әуе дәлізі өтеді. Алматы, Астана, Қарағанды және Атырау әуежайларында «EL AL» (Израиль) «KLM» (Нидерланд), «FedEx» (АҚШ) және т.б авиакомпанияларының Боинг-747 жүк тасымалдайтын тағы басқа әуе кемелері тұрақты түрде жанармай құюды жүзеге асырады.
      Қазақстандағы ең ірі жоба Батыс Еуропа елдеріне шығу арқылы Қазақстан мен Ресей аумақтарымен өтетін «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» трансқұрлықтық автокөлік дәлізін ұйымдастыру жобасын іске асыру басталды. Жоба құрамында Орталық Азия елдерінен, соның ішінде Өзбекстан мен Қырғызстаннан шығатын барлық дәліздерді қайта жаңарту көзделген. Бағыттың жалпы ұзақтығы 8 445 км, оның ішінде: Ресей арқылы – 2 233 км, Қазақстан арқылы – 2 787 км (2 552 км – реконструкциялауға жатады), Қытай арқылы – 3 425 км құрайды.
      Ақтау порты «ТРАСЕКА», «Солтүстік – Оңтүстік», «Иногейт» үш халықаралық көлік дәлізінің құрамдас бөлігі болып табылады.
      Каспий бассейнінің су қатынасында тасымалданатын жүктердің жалпы көлемі шамамен 30 млн. тоннаны құрайды. Бұл ретте Ақтау портының үлесі жалпы көлемінің 38 % құрайды.
      Қазақстанның Еуразия құрлығының орталығында, ең iрi сауда әрiптестерi Қытай және Еуропа арасында орналасуы Қазақстан Республикасының көлік-логистика жүйесін дамыту үшiн басты түрткі болады. Қазiр осы сауда әрiптестердiң арасындағы жалпы тауар айналымының 0,5 пайыздан азы Қазақстанның үлесіне тиесілі. Қазақстан міндеті – Қытай Халық Республикасы және Еуропалық Одақ арасындағы республиканың аумағы арқылы жерүсті маршрутымен өтетін транзиттік жүк ағынының ұлғаюын қамтамасыз ету. Қытайдан Еуропаға Қазақстан Республикасы арқылы транзиттік маршрутының бірқатар артықшылықтары бар: ол Суэц арнасы арқылы теңiз маршрутымен салыстырғанда жылдамырақ және Қытай Халық Республикасынан Еуропаға әуе тасымалына қарағанда арзанырақ. Осылайша, ол болашақта Қытайдан Еуропаға теңiздегi, сондай-ақ әуе жолындағы жүк ағынының бiр бөлiгiн тартуы мүмкін.
      Транзиттік әлеуетті iске асыруымен қатар Қазақстан Республикасының көлік-логистика жүйесі қазақстандық өнеркәсiптiң көлiк-логистика қызметтерiне қажеттiгiн қанағаттандыруы тиіс.
      Көлiк-логистика жүйесі Қазақстан өңірлерiнiң арасындағы экономикалық байланыстарды iске асырудың негiзгi құралы, сондай-ақ әлемдiк нарықтарға қазақстандық тауарлар экспортының негізгі өткiзгiшi болып табылады.
      2020 жылға қарай Қазақстанның экспорттық операцияларының көлемi 96 млн. тоннадан 147 млн. тоннаға дейін 1,5 есе өсуі мүмкін, ол өз кезегінде көлік-логистика жүйесінен Ресейге, Қытайға, Оңтүстік Кореяға, Еуропаға және Орта Азияға қосымша жүк ағынына қызмет көрсетуін талап етеді. Сонымен бiрге Қазақстанмен шекаралас елдер арасындағы сауда операцияларының көлемi 1,5 есеге өсіп, 2020 жылы 1 трлн. долларға жетеді деп күтiлуде және ол өз алдына Қазақстан Республикасы арқылы транзиттік әлеуетті құрайды. Қытай Халық Республикасы, Ресей және Еуропа елдері арасында тауар айналымының көп артуы болжануда. Осыны ескере отырып, «Батыс Қытай – Батыс Еуропа» және «Батыс Қытай – Ресей Федерациясы» транзиттік дәлізін дамыту аса перспективалы болып табылады.
      Әлемдік үрдістер, экспорттың өсуi және iшкi тасымалдардың өсуі шартты логистика нарығының дамуына әкеледі. 2015 жылға қарай Қазақстанның келісімшарттық логистика нарығының әлеуеті 320 бастап 810 миллион АҚШ долларын құрай алады.

      2. Негізгі проблемаларды талдау

      Халықаралық тасымалдардың әлемдік тәжірибесі көлік маршруттарының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету тек қана техникалық проблемаларды шешумен ғана шектелмейтіндігін куәландырады. Барлық мүдделі тараптармен келісілген халықаралық көлік дәліздерін дамыту бойынша саясаттың болмауы, шекаралық өткелдер арқылы жүктерді өткізу технологиясының жетілдірілмеуі, құқық саласындағы және т.б. ақпараттық қамтамасыз етудің жетіспеушілігі сияқты транзиттік жүк ағындары жолында физикалық емес кедергілерді жоюдың маңызы зор.
      Көлік инфрақұрылымының кейбір техникалық параметрлерінің халықаралық стандарттарға және Қазақстанның қазіргі сауда серіктестерінің жүйелеріне сәйкес келмеуі сауда-көлік байланысын дамыту және өңірлік ықпалдастық жолындағы ерекше кедергі болып табылады.
      Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының барлық аумағында көліктік-коммуникациялық желінің теңгерімсіз орналасуы бірыңғай экономикалық кеңістіктің дамуы халық ұтқырлығының өсіміне кедергі келтіреді.
      Жүк тасымалдарының өзекті проблемаларын мынадай топтарға бөлуге болады:
      1) инфрақұрылымдық шектеулер және жылжымалы құрамның тапшылығы;
      2) жүк АКҚ (ершiктi тартқыштар) өндірісінің жоқтығы;
      3) логистикалық сервис деңгейiнің төмендігі;
      4) дамымаған экспедиторлық қызмет.
      Жүк тасымалдары секторында кешендi логистикалық сервис деңгейiнің жеткiлiксiздігін және жүк жөнелтушілер үшін тартымдылықты төмендететiн маршруттар мен дәліздердің жүйелiк басқаруының жоқтығын атап өткен жөн. Жолаушылар тасымалында мұндай «бейінді» проблемаларға бірінші кезекте ыңғайлылық пен тасымалдау қауiпсiздiгінің жоғарғы деңгейiнің жеткiлiксiздігі жатады.
      Халықтың ұтқырлығын арттыру және Қазақстан Республикасының туристiк әлеуетін iске асыру көлiк жүйелерiнен сапалы қызметтердi; жайлылықтың және қауiпсiздiктің биiк деңгейiн; негізгі экономикалық және туристiк орталықтардың жақсы көлiк орамдылығын; агломерациялардың iшкi орамдылығын; тасымалдар бағасының қолжетімділігін талап етедi. Алайда, жолаушылар тасымалы секторының ағымдағы жай-күйi көрсетiлген талаптардың ешқайсысына сәйкес келуге мүмкiндiк бермейдi.
      Жолаушылар тасымалының өзекті проблемаларын мынадай топтарға бөлуге болады:
      1) инфрақұрылымдық шектеулер және жылжымалы құрамның тапшылығы;
      2) тасымалдар қолжетімділігінің, сапасының және қауiпсiздiгінiң төмен деңгейi.

      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау

      Сыртқы факторлар:
      1) «Ұлы Жібек жолын» жаңғырту – кешенді еуразиялық трансқұрлықтық көпірді құру;
      2) Оңтүстік Батыс, Оңтүстік және Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің ТМД және Еуропа елдерімен сауда-экономикалық қарым-қатынастарын жаңарту.
      Ішкі факторлар:
      1) Қазақстанның экспорттық-импорттық мүмкіндіктерін және ұлттық транзиттік ресурстарын іске асыру;
      2) Қазақстанның бірегей геосаяси орналасуы;
      3) қосымша халықаралық әуе дәліздерінің бар болуы;
      4) Қазақстандағы ең ірі жоба Батыс Еуропа елдеріне шығу арқылы Қазақстан мен Ресей аумақтарымен өтетін Батыс Еуропа – Батыс Қытай трансқұрлықтық автокөлік дәлізін ұйымдастыру жобасын іске асыру;
      5) Достық станциясынан Ақтау теңіз портына қашықтықты қысқартатын «Бейнеу-Жезқазған» темір жолын салу жобасын іске асыру.

      3. 3-стратегиялық бағыт. Мультимедиалық қызметтерді ұсынуға бағытталған, қазіргі заманғы технологияларға негізделген қызметтерді, өндірістерді және АКТ инфрақұрылымын дамыту

      1. Дамудың негізгі параметрлері

      Ақпаратты қоғамға өту үшін жағдай жасау мақсатында АКТ саласын дамыту «Ақпаратты Қазақстан - 2020» мемлекеттік бағдарламасының басым бағыттарының бірі болып табылады, бұл оның қазіргі заманғы Қазақстан экономикасы үшін маңызды екенін көрсетеді.
      АКТ ақпараттық технологиялар, телекоммуникациялар және телерадио хабарларын тарату саласындағы қызметтер және өндіріс салаларын қамтиды. Осы саланы дамыту байланыс технологиясының, ақпараттық технологиялардың туындауымен өзара байланысты, олар соңғы онжылдықта бүкіл әлемде байқалуда.
      Осы саланы дамыту мақсатында Министрліктің алдында елдің ұзақ мерзімді бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін АКТ-ны тұтынуды және қолдануды айтарлықтай ұлғайту, АКТ-дағы жергілікті қамтуды ұлғайту міндеті тұр.
      Жоғары жылдамдықты оптикалы және сымсыз технологияларға негізделген инфрақұрылымды дамыту, халыққа және ұйымдарға мультимедиалық қызмет ұсыну, телерадио хабар таратудың сандық технологияларын енгізу және дамыту, сондай-ақ жергілікті телефон байланыстарын цифрландыру деңгейін көтеру телекоммуникация саласының үрдісі болып табылады.
      Интернет желісіне қолжетімділікті қамтамасыз ету бойынша байланыс желілерін дамыту озық қарқында іске асырылуда. Қазақстан тұрғындарының 69,3 %-ы Интернет желісінің пайдаланушылары болып табылады (Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2013 жылғы 3 тоқсандағы жедел деректеріне сәйкес).
      Телекоммуникация саласын дамытудың негізгі мақсаты Қазақстан Республикасының тұрғындарын Интернет желісіне CDMA/EVDO, FTTH/B, 3G, 4G сияқты қазіргі заманғы технологияларды пайдаланумен кең жолақты қолжетімділік (бұдан әрі – КЖҚ) қызметімен қамтамасыз ету болып табылады.
      Бүгінгі күні, барлық перспективалық және электр энергиясымен қамтамасыз етілген АЕМ жеке және/немесе ұжымдық қолжетімділік арқылы 100 % телефондандырылған.
      2013 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша тіркелген байланыс абоненттерінің саны 4,3 млн. құрайды, тіркелген телефон байланысымен қамтылған, тиісінше үй шаруашылықтарының санын есепке ала отырып, шамамен 3,5 млн. құрады, көрсетілген нарықтың даму үрдісі байқалады.
      Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының барлық аумағында CDMA/EVDO технологиясын пайдаланумен кең жолақты қолжетімділік қызметін ұсыну бойынша жоба іске асырылған, жобаның аяқталуы 2015 жылдың соңына жоспарлануда.
      Жоғары жылдамдықты КЖҚ қызметіне өскен сұранысты қанағаттандыру және көрсетілген қызметтің спектрін кеңейту мақсатында 2011 жылы талшықты–оптикалық әмбебап Fiber to the Home (FTTH) қолжетімділік желісінің құрылысы басталды. Жоба Алматы, Астана қалаларының көп пәтерлі үйлері мен коттедждер құрылысын және Қазақстан Республикасының облыс орталықтарын 100 % қамтуды көздейді.
      Қазақстан Республикасының облыс орталықтарын және Алматы, Астана қалаларын Интернет желісіне кең жолақты қолжетімділікпен қамтамасыз етумен FTTH жобасының аяқталуы 2015 жылдың соңына қарай жоспарлануда.
      Қазір, мобильді байланыс желілерінде үшінші буынды 3G стандарты енгізілуде, бұл желімен Астана, Алматы қалалары, барлық облыс орталықтары және халық саны 50 мың және одан да көп елді мекендер қамтылған, 2015 жылға қарай бұл қызметті аудан орталықтарының тұрғындары және тұрғындар саны 10 мың және одан көп елді мекендер алады.
      2012 жылдан бастап төртінші буынды (4G стандарт) желілердің құрылысы бойынша жобаның іске асырылуы басталды, бұл деректерді жоғары жылдамдықпен беруді сипаттайтын мобильді байланыстың перспективалық буыны, 4G желісін енгізу халыққа және бизнеске жоғары жылдамдықты мобильді КЖҚ қызметін пайдалануға мүмкіндік береді.
      2012 жылдың соңында Астана және Алматы қалаларында мобильді байланыс желісінің 4G стандарты (LTE) пайдалануға берілді, 2014 жылға қарай бұл желілер барлық облыс орталықтарында, 2015 жылға қарай халық саны 50 мың және одан көп елді мекендерде, ал 2018 жылға қарай барлық аудан орталықтарында салынуы тиіс.
      «Қазтелерадио» АҚ телерадиохабарларын таратудың ұлттық операторы 2011 жылғы 18 қаңтарда MPEG-4 компрессиясы форматында DVB-S2 стандартын пайдаланумен Ұлттық спутниктік телерадио хабарларын тарату желісін пайдалануға енгізуді жүзеге асырған болатын, 2012 жылғы 3 шілдеде DVB-T2 стандартын пайдаланумен эфирлік цифрлық хабар таратуды пайдалануға енгізу жүзеге асырылды: қазіргі уақытта цифрлық эфирлік хабар тарату Астана, Алматы, Қарағанды, Жезқазған және Жаңаөзен қалаларында және жақын арадағы елді мекендерде пайдалануға енгізілген, тұрғындарды қамту 2012 жылдың соңында 23 % құрады. Цифрлық эфирлік телерадио хабарларын таратуда облыс орталықтары және Астана, Алматы қалаларының деңгейінде 30 телеарнаға дейін, аудан орталықтарында және ауылдық округтерде – 15 телеарнаға дейін трансляциялау көзделген.
      Телекоммуникациялық салаларды дамыту жөніндегі өткізіліп жатқан іс-шаралар кестеде көрсетілген мынадай көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндік берді:

      Ескертпе:
      * 2013 жылғы 1 қарашадағы жағдайда СА жедел деректеріне сәйкес
      ** - 2013 жылғы 1 қазандағы жағдайда СА жедел деректеріне сәйкес

      Пошта байланысы саласында қызмет көрсету нарығының негізгі жеткізушісі ұлттық оператор болып табылатын «Қазпошта» акционерлік қоғамы болып қалады. Еліміздің барлық аумағын қамтитын 3229 пошта байланыс бөлімшелері/пункттері қызмет көрсетуді жүзеге асырады.
      Ақпараттандыру және әлемдік қоғамдастықтың тұтастыққа қозғалысы жағдайында еңбек мамандары нарығына сай жоғары білікті, кәсіби мамандарды даярлау қажет. Қазіргі заманғы қоғамның мамандардың кәсіби дайындық деңгейіне қоятын талабы жоғары және шет елдермен ынтымақтастық аясының кеңеюі, сондай-ақ коммуникацияның жаңа құрал-жабдықтарының пайда болуы жағдайында басқа елдердегі әріптестермен өзара іс-қимыл жасау мүмкіндігі туындайды.
      Ақпараттық коммуникация саласында білім беруді дамыту мақсатында «Ақпараттық технологиялар халықаралық университеті» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – АТХУ) АҚШ-тың Carnegie Mellon университетімен тығыз жұмыс істейді.
      Бұдан басқа «Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету», «Ақпараттық жүйелер», «Жобаларды басқару», «Математикалық компьютерлік үлгілеу» мамандықтары бойынша магистратурада оқыту жүргізілуде; «Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету» және «Ақпараттық жүйелер» мамандықтары бойынша PhD докторантуралары ашылды. Малайзия, Сингапур, Корея және Ресейдің жоғары оқу орындарының арасынан АТХУ үшін қосымша шетелдік әріптестерге іріктеу жүргізілуде.
      2011 жылы екі R&D зертханасы ашылды. Біреуі АТХУ базасында (open source) және екіншісі Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің базасында (ақпараттық технологиялар) құрылды.
      IT құрылымында үш ірі секторды бөліп көрсетуге болады: АТ-жабдықтарының өндіріс секторы, қораптық (лицензиялық) бағдарламалық қамтамасыз ету секторы және ІТ-қызметтер секторы.
      Қазақстанның ІТ-нарығы құрылымындағы өндіріс және ІТ-жабдығын іске асыру секторы жалпы көлемінде басыңқы болып табылады (81,9 % астам), ол қазақстандық қоғамды ақпараттандыру процесін сүйемелдейтін компьютерлерге, желілік және перифериялық компьютерлік жабдыққа сұраныстың жоғары екендігін көрсетеді.
      2012 жылғы 26 маусымда Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі, «Зерде» ҰИКХ» АҚ және ірі қазақстандық коммуникациялық компаниялардың, оның ішінде «Қазақтелеком» АҚ, «Кар-Тел» ЖШС және «Кселл» АҚ қолдауымен және бастамашылығы бойынша ақпараттық коммуникациялық технологиялардың корпоративтік даму қоры құрылды. Қордың негізгі мақсаты инновациялық кәсіпкерлікті қалыптастыру және отандық АКТ саласының бәсекеге қабілеттілігін арттыру болды. Қор өз қызметін 2 бағытта жүргізеді: АКТ саласындағы стартап-жобаларды, өзінің бастапқы кезеңіндегі стартап-жобаларды инвестиция салу арқылы акселерациялау, сараптамалық қолдау көрсету және қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету, сондай-ақ Астаналық экономикалық форум шеңберінде жыл сайынғы салалық «ASTEX» көрме – конференциясын өткізу.
      Бұдан басқа, «Инновациялық технологиялар паркі» аумағында АКТ-кластерін құру жөніндегі жоба іске асырылуда. АКТ-кластері ауданы 14 га аумақта орналасады, онда ғылыми-зерттеу кешенін, бизнес орталығын, дата-орталығын салу, бизнес инкубациялау және дамыту институттарының АКТ-кластерінің жұмыс істеуі үшін қажетті басқа да функциялары бар себу қорын салу көзделген.
      Қазақстан Республикасында АКТ қарқынды дамытудың маңызды аспектісі мемлекеттің жоғарыда аталған саланың даму институттарын құруы болып табылатынын атап өткен жөн.

      2. Негізгі проблемаларды талдау

      Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар саласындағы негізгі проблемалар:
      1) Қазақстан Республикасы геосаяси жағдайына байланысты (халықтың орналасу тығыздығы төмен салыстырмалы үлкен аумақ) үй шаруашылықтарының Интернет желісіне КЖҚ қызметімен толық қамтылмауы. Елдің үй шаруашылықтарын толық қамтуды қамтамасыз ету үшін Министрлік байланыс операторларымен бірлесіп байланыс желісін сымсыз технологиялар (CDMA/EV-DO, 3G и 4G) бойынша дамыту шараларын қолдануда;
      2) Қазақстан Республикасында цифрлық эфирлік телерадио хабарларын таратуды дамыту республикалық бюджеттен бөлінетін қаражат есебінен жүзеге асырылады;
      4) АКТ құралдарының отандық өндірісі деңгейінің төмендігі және оның импортқа тәуелділігі;
      5) ақпараттық коммуникациялар саласындағы басым мамандықтар бойынша талаптардың біліктілік анықтамалығының жоқтығы;
      6) ІТ-білім берудің халықаралық стандарттары мен жаңа білім беру технологияларын трансферлеу мақсатында отандық жоғарғы оқу орындарының шетел университеттерімен ынтымақтастықты дамыту деңгейінің төмендігі;
      7) елде ақпараттық инфрақұрылым құру үшін білікті мамандардың жетіспеушілігі болып табылады.

      3. Негізгі ішкі және сыртқы факторларды бағалау

      Ішкі факторлар:
      1) Интернет желісіне КЖҚ қызметтерін қоса алғанда, телекоммуникация саласын дамыту радиожиілік спектрінің шектеулі ресурстарын, нөмірлеу ресурсын пайдаланумен тікелей байланысты;
      2) Қазақстан Республикасында цифрлық эфирлік телерадио хабарларын таратуды дамыту республикалық бюджеттен бөлінетін қаражаттар есебінен жүзеге асырылады;
      3) Қазақстанда бағдарламамен қамтамасыз ету нарығында шетелдік өндірушілердің өнімі үстем жағдайына ие;
      4) қазақстандық кәсіпорындар негізінен белгілі халықаралық өндірушілердің қондырғыларын өткізумен және компьютерлік техниканы жинаумен айналысады.
      Сыртқы факторлар:
      1) байланыс кәсіпорындарының кірісіне халықтың саны, орналасу тығыздығы және қозғалысы әсер етеді;
      2) телекоммуникациялық нарықтың жағдайы еліміздегі экономикалық белсенділікке тікелей байланысты:
      3) АКТ секторының импортқа тәуелділігінің жоғарылығы.

      4. 4-стратегиялық бағыт. Мемлекеттік қызметтерді көрсету, техникалық қолдау процесін жетілдіру, мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін интеграциялау, оның ішінде Кеден одағының ақпараттық инфрақұрылымын дамыту үшін жағдайлар және тетіктер жасау.

      1. Дамудың негізгі параметрлері

      Бүгінгі күні IТ ақпараттық қоғамды қалыптастыруға арналған маңызды құрал болып табылады, ал мемлекет пен халық қатынастарындағы «байланыстырушы» «электрондық үкімет» болып отыр.
      Бұл ретте мемлекеттік органдарда АТ-ны қолдану бірінші кезекте халыққа және бизнеске электронды нысанда қызмет көрсетуге, мемлекеттік органдардың ашықтығын және есептілігін арттыруға бағытталуы тиіс.
      Қазіргі уақытта халыққа және ұйымдарға мемлекеттік электрондық қызметтер көрсетудің жай-күйі мынадай деректермен сипатталады:
      1) орталық және жергілікті атқарушы органдар интернет-ресурстар арқылы халыққа және бизнеске интерактивті қызметтер көрсетеді (басшылар блогы, электрондық мемлекеттік сатып алу, интерактивтік сауал және т.б.) және транзакциялық қызметтер көрсетуге ауысуды жүзеге асырады;
      2) «электрондық үкімет» инфрақұрылымы құрылды, оның шеңберінде өнеркәсіптік пайдалануға 20 АT-ден астам жоба енгізілген;
      3) мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді, 92 лицензияны және 80 рұқсат беру құжатын оңтайландыру және автоматтандыру жөніндегі іс-шаралар жоспарлары әзірленді және бекітілді;
      4) «электрондық үкімет» сәулетін құру және эталондық үлгілерді әзірлеу бойынша жұмыстар жүзеге асырылды. Қазіргі уақытта қызметтің 15 бағыты бойынша эталондық үлгілерді толтыру жүргізілді (тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жұмысқа орналастыру және халықтың жұмыспен қамтылуы, халықты әлеуметтік қамсыздандыру, денсаулық сақтау, мәдениет және БАҚ, халықаралық қатынастар, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстар, байланыс және пошта қызметтері, көлік және коммуникация, білім беру, азаматтық, көші-қон және көшіп келу, өнеркәсіп, әділет, ауыл шаруашылығы). Осы эталондық үлгілерді өзекті ету бойынша жұмыстарды жалғастыру жоспарлануда;
      5) «Е-лицензиялау» мемлекеттік деректер базасы ақпараттық жүйесін (бұдан әрі - МДҚ «Е-лицензиялау») енгізу бойынша жұмыстар жүргізілді. 2012 жылы осы жүйе барлық мемлекеттік органдарда – лицензиарларда енгізілген. 2012 жылғы «Е-лицензиялау» МДҚ арқылы қалыптастырылған электрондық лицензиялар саны 19740 лицензияны, 2013 жылғы қаңтар-қараша бойынша 19 432 электрондық лицензияны құрады.
      Бүгінгі күні мүдделі мемлекеттік органдардың, толығымен «ақпараттық қоғам» үшін «электрондық үкіметті» қалыптастыруға бағытталған бірлескен нәтижесі бойынша жұмысы, («Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне рұқсат беру құжаттарын қысқарту және мемлекеттік органдардың бақылау мен қадағалау функцияларын оңтайландыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2012 жылғы 10 шілдедегі № 36-V Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес) «электрондық үкімет» инфрақұрылымымен электрондық түрде 344 астам интерактивті және транзакциялық қызметтер, оның ішінде 184 астам электрондық қызмет, 81 электрондық лицензия және 80 рұқсат беру құжаттары ұсынылады. «Электрондық үкімет» порталының көрсетілетін қызметтер санына 110 астам электрондық көрсетілетін қызметтер, 28 қосымша сервистер, мемлекеттік алымдардың 21 түрі, мемлекеттік баждың 17 түрі, салық төлемдерінің 4 түрі, сондай-ақ Жол жүру ережесін бұзғаны үшін айыппұлдар және коммуналдық қызметтің 3 түрін төлеу кіреді. Бұдан басқа, ақпараттық сипаттағы қызметтер де қолжетімді.
      2012 жылы Қазақстанның көрсетілетін қалалары мен аудандарында «электрондық үкімет» және «электрондық қызметтер» тақырыбы бойынша оқыту семинарлары өткізілді. Осылайша, 2012 жылғы 67 000 адам, 2013 жылғы 61 500 адам оқытылды;
      6) сақтау мерзімі 10 жылдан асатын құжаттар үшін орталық мемлекеттік органдардың құжаттарын қағаз жеткізгіште қайталамай электрондық құжат айналымына көшіру бойынша жұмыстар жүргізілуде;
      7) «электрондық үкімет» веб-порталы арқылы азаматтардың мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың басшыларына электрондық өтініш беру жүйесі құрылды;
      8) электрондық әкімдіктерді дамыту шеңберінде әкімдіктер көрсететін мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру мүмкіндігімен «Электрондық үкіметтің» өңірлік шлюзі» жобасы жүзеге асырылды, оның ішінде 4 қызмет «электрондық үкімет» порталында көрсетіледі.
      Бүгінгі күнге халыққа қызмет көрсету орталықтарының (бұдан – ХҚО) жұмысын жақсарту мақсатында үлкен жұмыстар атқарылды.
      Қазіргі уақытта ХҚО-да 171 мемлекеттік қызмет көрсетіледі. Бүгінгі күні ХҚО-ға ұсыну кезінде құжаттардың 19 түрі алынып тасталған: неғұрлым жиі сұратылатын, мысалы, азаматтың жеке куәлігінің көшірмесі, туу туралы куәліктің көшірмесі, некеге тұру туралы куәліктің көшірмесі, некені бұзу туралы куәліктің көшірмесі, бала некесіз туылған жағдайда № 4 нысан бойынша анықтама, жылжымайтын мүлікке құқық белгілеуші құжаттардың көшірмесі, мүгедектік туралы анықтама, зейнеткер куәлігінің көшірмесі және т.б.
      Тұрақты негізде ХҚО қызметкерлерінің біліктілік деңгейін арттыру жөніндегі іс-шаралар жүргізілуде.
      ХҚО қызметкерлерінің біліктілігін арттыру шеңберінде 2012 жылы ХҚО қызметкерлерін аттестаттау жүргізілді. 5 019-ы аттестатталды, 3919 қызметкер немесе 78 % аттестаттаудан өтті, өтпегендері – 1100 қызметкер.
      ХҚО-ның көрсететін қызметтер сапасын және халыққа кері байланысты қамтамасыз ету бөлігіндегі қызметін мониторингілеу мақсатында Ахуал орталығы (бұдан әрі – орталық) құрылды және ойдағыдай жұмыс істеуде. 162 ХҚО-да орнатылған камералар арқылы Орталық on-line режимінде қызметке бейне-мониторинг жүргізеді, ол өз кезегінде жұмыс процесіндегі кемшіліктерге шұғыл әрекет етеді, сыбайлас жемқорлық көріністерін бақылауға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, Орталықтың жұмыс істеуі орталық және жергілікті мемлекеттік органдар басшыларының азаматтарды қабылдауын жүргізеді, ведомстволық бағынысты мекемелермен бейне-конференциялар мен кеңестер өткізуге, барлық өңірлердегі ХҚО қызметкерлерін қашықтықтан оқытуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
      Орталығы арқасында ХҚО кінәсінен 20 минуттан артық күту уақыты 92 % қысқартылды, ХҚО кінәсінен 20 минуттан артық құжаттарды ресімдеу уақыты 17 % қысқартылды, «нашар» баға 44 % қысқартылды.
      Бүгінгі күні 252 ХҚО жаңғыртылған. Еліміз бойынша барлық ХҚО-да қазірдің өзінде азаматтарға кедергісіз қызмет көрсету қағидаты енгізілген. ХҚО-ны жаңғырту кезінде жаңа бизнес-үрдістер, мониторинг және мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасын бағалау іске асырылуда, азаматтар үшін қолайлы жағдайлар жасалуда. Электрондық үкімет бұрыштары ашылған, онда азаматтар egov.kz порталының қызметтерімен танысып, электрондық цифрлық қолтаңба ала алады.
      Азаматтарға ыңғайлы болу үшін балаларға арналған алаңдар жабдықталған, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді көрсетуге бақылау жүргізуге, азаматтардың кезек күту уақытын қадағалап отыруға мүмкіндік беретін бірыңғай электрондық кезек енгізу көзделген. Азаматтарға қызмет көрсету сапасын сенсорлық қайталаушы мониторлар арқылы бағалайды, онда әрбір азамат сол жерден-ақ ХҚО қызметкерлерінің жұмысына баға бере алады.
      Тұрақты негізде «мystery shopping» - ұйымдастырушылық міндеттерді шешу, мысалы қызметкерлердің клиенттерге қызмет көрсету стандарттарын сақтаудың деңгейін өлшеу мақсатында өткізілетін зерттеулер әдісін пайдаланумен тексерулер жүргізіледі.
      Жүргізілген зерттеулер қорытындылары бойынша халықтың ХҚО қызметтеріне қанағаттанушылық деңгейі 2010 жылы - 65 %; 2011 жылы – 76 %; 2012 жылы - 81,6 % құрады.
      Қазақстан Республикасының Президенті – Ұлт көшбасшысы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауын іске асыру үшін Министрлік Іс-шаралар жоспарын (жол картасын) әзірледі, онда 2012 жылы мамандандырылған ХҚО ашу бойынша шаралар көзделген.
      Бүгінгі күні Қарағанды, Алматы, Ақтау және Астана қалаларында мамандандырылған ХҚО ашылды. 2013 жылы Тараз қаласында мамандандырылған ХҚО ашу жоспарлануда. Сондай-ақ 2015 жылға дейін мамандандырылған ХҚО республиканың қалған қалаларында да ашу жоспарлануда: 2014 жылы - Қызылорда, Павлодар, Петропавл және Талдықорған, 2015 жылы – Ақтөбе, Атырау, Көкшетау, Қостанай, Орал, Өскемен және Шымкент.
      Осы мамандандырылған ХҚО-да «жалғыз терезе» қағидаты бойынша қажет инфрақұрылым және халыққа жағдай жасау, автокөлік құралдарын тіркеу және жүргізуші куәліктерін беру бойынша мемлекеттік қызметтер көрсетіледі.
      Осы ХҚО-да халық жүргізуші куәлігін алу үшін теориялық және практикалық емтихан тапсыра алады, нөмірлік агрегаттарын салыстыруды өте алады, жүргізуші куәліктерін, міндетті техникалық тексеріп-қараудан өткені және мемлекеттік тіркеу нөмірлік белгілері туралы куәлік ала алады.
      Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру есебінен халықтың ұсынатын құжаттар тізбесі қысқартылды, қажетті мәліметтер тартылған мемлекеттік органдардың дерекқорларынан электрондық форматта алынатын болады.
      Бұдан басқа ақпараттандыру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру шеңберінде Министрлік компьютерлік оқиғаларға қарсы іс-қимыл мәселелерін мемлекеттік деңгейде, атап айтқанда Қазақстан Республикасының ақпараттық инфрақұрылымына бірігетін ұлттық электрондық ақпараттық ресурстарды және ақпараттық жүйелерді техникалық сүйемелдеу есебінен реттеуде.
      Қазіргі уақытта веб-хостинг қызметтеріне сұранысты, деректерді бастапқы және резервтік сақтауды және сыртқы нарыққа кезең-кезеңмен шығуды қамтамасыз ету мақсатында есептеу орталықтарының (бұдан әрі – дата-орталықтары) дамуын жандандыру қажет. Дата-орталықтары инфрақұрылымының болуы, Қазнетті, электрондық коммерцияны, электрондық көрсетілетін қызметтерді және «электрондық үкіметті» дамыту үшін негізгі шарт болып табылады.
      Деректер алмасу кезінде мемлекетаралық және ведомствоаралық ақпараттық жүйелердің өзара іс-қимылын қамтамасыз ету үшін Қазақстан, Ресей және Белорусия арасындағы Кеден одағы шеңберінде ақпарат алмасу үшін мемлекетаралық шлюзді (Кеден одағының сыртқы және өзара сауданың интеграцияланған ақпараттық жүйесінің ұлттық сегменті) құру қажеттігі туындайды.
      Жүйе Кеден одағының кедендік аумағында экономикалық интеграциялануды дамыту және интеграцияланған ақпараттық ресурстарды қолданудың нәтижесінде сыртқы және өзара сауданың экономикалық көрсеткіштерін жақсарту сияқты оң нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
      2012 жылғы 21 желтоқсанда Кеден одағының сыртқы және өзара сауданың интеграцияланған ақпараттық жүйесінің ұлттық сегментін жасау жобасының шеңберінде Кеден одағы Қазақстан Республикасының ұлттық шлюзі (бұдан әрі – КО ҚР ҰШ) және Қазақстан Республикасының Сенімді үшінші тарапы (бұдан әрі – ҚР СҮТ) құрылды және тәжірибелі пайдалануға берілді.
      КО ҚР ҰШ және ҚР СҮТ өнеркәсiптiк пайдалануға беру мен одан әрі дамыту үшін Кеден одағының сыртқы және өзара сауданың интеграцияланған ақпараттық жүйесінің ұлттық сегментімен және Беларусь Республикасының, Ресей Федерацияның, Еуразиялық экономикалық комиссиясының (бұдан әрі – ЕЭК) Сенімді үшінші тараптарымен интеграциялау қажет.

      2. Негізгі проблемаларды талдау

      Электрондық қызмет көрсетуді және «электрондық үкіметті» дамытуды тежейтін негізгі проблемалар:
      1) ақпараттық-коммуникациялық жүйелердің, ақпараттық жүйелердің және мемлекеттік органдардың ресурстарының қорғалу деңгейінің төмендігі;
      2) электрондық түрде мемлекеттік қызмет көрсетуге бағытталған мемлекеттік органдардың бизнес-процестерін автоматтандырудың төмен қарқыны;
      3) электрондық нысанда «бір терезе» қағидатымен мемлекеттік қызмет көрсетулер деңгейінің жеткіліксіздігі;
      4) хостинг қызметін көрсету үшін дата-орталықтар инфрақұрылымының толық дамымағандығы;
      5) мемлекеттік органдардың есептеу ақпараттық жүйелерінде өзекті емес деректердің болмауы және/немесе болуы;
      6) электрондық форматта мемлекеттік қызметтерді көрсету процесінде әрекет етуші ақпараттық жүйелердің және ақпараттық-техникалық құралдардың жұмыс істеу сапасының төмендігі;
      7) халықтың компьютерлік сауаттылық деңгейінің жеткіліксіздігі;
      8) Кеден одағының сыртқы және өзара сауданың интеграцияланған ақпараттық жүйесінің ұлттық сегменттерінің және Ресей Федерациямен Беларусь Республиканың, ЕЭК СҮТ дайындығының болмауы және жобаны іске асыру мерзімінің өту тәуекелі бар.

      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау

      Ішкі факторлар:
      1) мемлекеттік қызметтерді электрондық нысанда көрсету үшін мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйесін дамыту;
      2) ақпараттық коммуникация саласында білім беру қызметтеріне сұранысты тұрақты арттыру;
      3) электрондық нысандағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді және «электрондық үкіметті» ілгерілету;
      4) мемлекеттік қызметтер көрсету сапасы мен мерзімдеріне әсер ететін, электр энергиясын беруге, байланыс арналарын қамтамасыз етуге, ХҚО жұмысын тоқтатуға қабілетті өзге де факторларға байланысты ақпараттық жүйелердің техникалық іркілістері болуы;
      5) ХҚО кадрларының тұрақсыздығы.
      Сыртқы факторлар:
      1) ақпараттық коммуникациялық технологияларды дамытудың жедел қарқыны;
      2) ақпараттық қоғамға және инновациялық экономикаға қарай жылжу;
      3) халықаралық нарықта IT-мамандар даярлаудағы жоғары бәсекелестік;
      4) өңірлердегі жергілікті атқарушы органдардың электрондық қызмет көрсетудің ақпараттық жүйесін хостингтеу үшін серверлік тұғырнаманы дамыту;
      5) ХҚО өтініштерді қабылдау бойынша барлық функцияларды беру жұмыстарының толығымен аяқталмауы және дайын құжаттарды «бір терезе» қағидаты бойынша беруі және осы жағдайларға байланысты мемлекеттік қызметтерді көрсету кезіндегі уәкілетті органдарға жеке аймақ құрудың қажеттілігі.

3. Қызметтің стратегиялық бағыттары, мақсаттары, нысаналы
индикаторлары, міндеттері, іс-шаралары, нәтижелерінің
көрсеткіштері

3.1. Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация
министрлігінің стратегиялық бағыттары, мақсаттары, міндеттері,
нысаналы индикаторлары, іс-шаралар мен нәтижелер көрсеткіштері

      1-стратегиялық бағыт. Қазақстан Республикасының көлік инфрақұрылымын дамыту
      1.1-мақсат. Көлік-коммуникация кешенінің озыңқы даму қарқынына қол жеткізу
      Осы мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың коды 001, 002, 003, 005, 006, 009, 014, 015, 016, 019, 020, 028, 030, 033, 051, 052, 054, 055, 056, 069

      2-стратегиялық бағыт. Қазақстан Республикасының транзиттік-көліктік әлеуетін дамыту
      2.1-мақсат. Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзиттік тасымалдар көлемін ұлғайту
      Осы мақсатқа қол жеткізуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың коды 010, 011

      3-стратегиялық бағыт. Мультимедиалық қызметтерді ұсынуға бағытталған, қазіргі заманғы технологияларға негізделген қызметтерді, өндірістерді және АКТ инфрақұрылымын, инновацияларды дамыту
      3.1-мақсат. Ақпараттық коммуникациялық инфрақұрылымның дамуын қоса алғанда, ЖІӨ-дегі АКТ секторы үлесінің өсуіне қол жеткізуді қамтамасыз ету
      Осы мақсатқа қол жеткізуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың коды 001, 025, 026, 027, 029, 035, 036, 037, 038, 039, 040, 041, 042, 057

      4-стратегиялық бағыт. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді ұсыну, техникалық сүйемелдеу процестерін жетілдіру және мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін интеграциялау, оның ішінде Кеден одағының ақпараттық инфрақұрылымын дамыту үшін жағдайлар және тетіктер жасау
      4.1-мақсат. Электрондық форматта мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасын және халыққа қызмет көрсету орталықтарының жұмыс істеу деңгейін арттыру
      Осы мақсатқа қол жеткізуге бағытталған бюджеттік бағдарламалар коды 024, 039, 043, 046, 050, 053