"Электр энергетикасы туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 5-бабының 70-14) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

      1. Мыналар:

      1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Диірмен-желдеткіштердің жұмыс қалақтары мен ұлу сауытының металы шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес Мұнаралы градирняларды жөндеу кезіндегі кесілген ағаш материалдары шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      3) осы бұйрыққа 3-қосымшаға сәйкес Гидроэлектр станцияларындағы су ағынын есепке алу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      4) осы бұйрыққа 4-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларындағы сорбенттердің шығыс нормаларын есептеу әдістемесі;

      5) осы бұйрыққа 5-қосымшаға сәйкес Күлді тасымалдау үшін аэронауалар мен пневмоаппараттарды жөндеуге арналған материалдар, қалқалар шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      6) осы бұйрыққа 6-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларындағы жылу автоматикасы және өлшеу құралдарын күрделі жөндеуге арналған қосалқы бөлшектер шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      7) осы бұйрыққа 7-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларының өндірістік сарқынды ағын суларды тазарту қондырғыларын іске қосу және ретке келтіру жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      8) осы бұйрыққа 8-қосымшаға сәйкес Газ-мазуттық қазандықтардың жану процесін реттеу жүйесін ретке келтіру жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      9) осы бұйрыққа 9-қосымшаға сәйкес Шамадан тыс қысымды энергия блоктарының қазандықтарын пайдалану үшін химиялық тазарту жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      10) осы бұйрыққа 10-қосымшаға сәйкес Жуу құралдарының биологиялық ажырайтын су ерітінділерін қолдана отырып, турбоагрегаттардың май жүйелерін пайдалану үшін тазартуларды жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      11) осы бұйрыққа 11-қосымшаға сәйкес Электр беру желілері мен тарату құрылғыларының иілімді өткізгіштерін тексеру жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      12) осы бұйрыққа 12-қосымшаға сәйкес Электр станциялары үшін күштік кәбілдер мен кәбілдік арматуралар шығысының және резервтік запасының нормаларын есептеу әдістемесі;

      13) осы бұйрыққа 13-қосымшаға сәйкес Гидроэлектр станцияларына жөндеу-пайдалану қызметін көрсету үшін шағын механикаландыру құралдарына, механикаландырылған қол құрал-саймандарына және арнайы керек-жарақтарға қажеттілік нормаларын есептеу әдістемесі;

      14) осы бұйрыққа 14-қосымшаға сәйкес 330-1150 киловольт электр қондырғылардың негізгі электр жабдықтары жұмысының жарты фазалы режимдерін қолдану жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      15) осы бұйрыққа 15-қосымшаға сәйкес Электр станцияларының тозаң дайындау жабдықтарын жөндеу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      16) осы бұйрыққа 16-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларының жылу механикалық жабдықтарының инфрақызыл диагностикасы жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      17) осы бұйрыққа 17-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларындағы азот шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      18) осы бұйрыққа 18-қосымшаға сәйкес Жылу көзіне жылумен жабдықтаудың бу жүйесінен қайтқан конденсат шығысы мен санын өлшеу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      19) осы бұйрыққа 19-қосымшаға сәйкес Жылу көзіндегі жылумен жабдықтаудың су жүйесінің құбыржолдарындағы жылу тасығыштың шығысы мен санын өлшеу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      20) осы бұйрыққа 20-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларына арналған гидразин шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      21) осы бұйрыққа 21-қосымшаға сәйкес Белгіленген қуаты сағатына 100 гигакалория және одан жоғары қазандық қондырғыларының тозаң дайындау жүйесін жөндеуден пайдалануға қабылдап алу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      22) осы бұйрыққа 22-қосымшаға сәйкес Электр станцияларындағы отынның үлестік шығыстарының өзгерістерін талдау жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      23) осы бұйрыққа 23-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларындағы арнайы тарылтатын құрылғыларды қолдану арқылы мазут шығысын өлшеу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      24) осы бұйрыққа 24-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларындағы энергияны үнемдеу іс-шараларының экономикалық тиімділігін экспресс-бағалау жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      25) осы бұйрыққа 25-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларының релелік қорғаныс және автоматика құрылғыларын жаңғырту, реконструкциялау және ауыстыру жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      26) осы бұйрыққа 26-қосымшаға сәйкес Энергия жүйесінің электр бөлігіндегі аварияларды жою жөніндегі әдістемелік нұсқаулықтар;

      27) осы бұйрыққа 27-қосымшаға сәйкес Кернеуі 110 киловольттан жоғары күштік кәбілдік желілерді пайдалану жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      28) осы бұйрыққа 28-қосымшаға сәйкес Электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғыларының жай-күйін бақылау жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      29) осы бұйрыққа 29-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларындағы отынның үлестік шығыстарын нормалау жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      30) осы бұйрыққа 30-қосымшаға сәйкес Электр желілеріндегі электр энергиясы шығындарының нормативтік шамасын есептеу әдістемесі;

      31) осы бұйрыққа 31-қосымшаға сәйкес Энергия жүйесіндегі технологиялық бұзушылықтардың алдын алу және оларды жою үшін электр энергиясын (қуатын) тұтынуды шектеу кестелерін жасау және қолдану жөніндегі әдістемелік нұсқаулықтар;

      32) осы бұйрыққа 32-қосымшаға сәйкес Салалық нұсқаухаттар мен аварияға қарсы нұсқамаларды әзірлеу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      33) осы бұйрыққа 33-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларындағы сутегі шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      34) осы бұйрыққа 34-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларындағы көмірқышқыл газы шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      35) осы бұйрыққа 35-қосымшаға сәйкес, Жылу электр станцияларының релелік қорғаныс және автоматика құрылғыларына қызмет көрсету жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      36) осы бұйрыққа 36-қосымшаға сәйкес Кернеуі 110 киловольт және одан жоғары электр беру желілерін жөндеуге және оларға техникалық қызмет көрсетуге арналған материалдар мен бұйымдар шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      37) осы бұйрыққа 37-қосымшаға сәйкес Кернеуі 110 киловольт және одан жоғары қосалқы станциялар жабдықтарын жөндеуге және оларға техникалық қызмет көрсетуге арналған материалдар мен бұйымдар шығысының нормаларын есептеу әдістемесі;

      38) осы бұйрыққа 38-қосымшаға сәйкес Электр станциялары үшін күштік кәбілдер мен кәбілдік арматуралар шығысының және резервтік запасының нормаларын есептеу әдістемесі;

      39) осы бұйрыққа 39-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларының бу турбиналарына экспресс-сынақтарды жүргізу жөніндегі әдістемелік нсұқаулықтар;

      40) осы бұйрыққа 40-қосымшаға сәйкес Электр станцияларындағы өндірістік санитария бойынша жұмыстарды ұйымдастыру жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      41) осы бұйрыққа 41-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларының жылу энергетикалық жабдықтарын технологиялық қорғау схемаларын орындау жөніндегі әдістемелік нұсқаулар;

      42) осы бұйрыққа 42-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларының турбиналық жабдығының автоматты реттегіштерін ретке келтіру жөніндегі әдістемелік нұсқаулар бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Электр энергетикасы департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

      2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкінде орналастыру үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

      3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

      4) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шараларды орындағаны туралы мәліметтер ұсынуды қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Энергетика вице-министріне жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Диірмен-желдеткіштердің жұмыс қалақтары мен ұлу сауытының металы шығысының нормаларын есептеу әдістемесі

      1. Осы Диірмен-желдеткіштердің жұмыс қалақтары мен ұлу сауытының металы шығысының нормаларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Электр энергетикасы туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 70-14) тармақшасына сәйкес әзірленген және жылу электр станцияларының диірмен-желдеткіштердің жұмыс қалақтары мен ұлу сауыты металының нормативтік шығысын айқындауға арналған.

      2. Осы Әдістемеде мынадай негізгі ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) электр станциясы – электр және жылу энергиясын өндіруге арналған, құрылыс бөлігін, энергияны түрлендіруге арналған жабдықты және қажетті қосалқы жабдықты қамтитын энергетикалық объект;

      2) сауыт – беріктігі, тұтқырлығы мейлінше жоғары, көрсеткіштердің жоғары деңгейінде тұрған басқа да механикалық параметрлері бар материалдың қорғағыш қабаты, осы қабатпен қапталған объектіге күші мен қарқындылығы жағынан әртүрлі әсерге тосқауыл функциясын орындайды;

      3) дымқыл қоңыр көмір – құрамында 10 %-дан астам ылғал бар қоңыр көмір.

      Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге ұғымдар мен анықтамалар Қазақстан Республикасының электр энергетикасы саласындағы заңнамасына сәйкес қолданылады.

      3. Жоғары дәрежеде дымқыл қоңыр көмірді жағуға желдеткіш диірмендері бар оттықтар арналған.

      4. Диірмен-желдеткіш соққылармен жабдықталған қалақты аспап түріндегі ротордан тұрады және сауыт пен сепаратордың ішкі жағынан қапталған металл корпуста болады. Отынды ротордың соққылары үгітеді.

      5. Диірмен-желдеткіштердің тозатын элементтерін (сауыт, жұмыс дөңгелектері) қарап тексеру және қажет болған жағдайда ауыстыру немесе жөндеу Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 30 наурыздағы № 247 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11066 болып тіркелген) Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына сәйкес жүйелі түрде график бойынша жүргізіледі.

      6. Диірмен-желдеткіштердің жұмыс қалақтарының металл шығысы нормаларының есебін жасау кезінде жұмыс қалақтарының екі конструкциясы бастапқы ретінде қабылданды:

      1) беріктігі 58-60 HRC болатын Т-590 немесе Т-620 типіндегі қатты қорытпа 5 мм қабатпен балқытып қапталған көміртекті болаттан жасалған қалыңдығы 50 миллиметр (бұдан әрі – мм) тікбұрышты нысандағы ұсақтаушы қалақтар;

      2) дәл осындай кескінделген биметалл қалақтар.

      7. Отынның негізгі маркалары үшін ұсақтаушы қалақтардың үлестік металл шығысының нормативтік мәндері (заттай отынға қайта есептелген) осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 1-кестеде келтірілген.

      8. Отын басқа қоспалармен көп ластанған және оны тазалау қанағаттанарлықсыз түрде ұйымдастырылған кезде 110Г13Л типіндегі болаттан жасалған қалақтарды қолданған неғұрлым ұтымды.

      9. Осы Әдістеменің 6-тармағында көрсетілген жағдайлардан ерекшеленетін жағдайлар үшін металдың үлестік шығысының мәні, грамм/тонна (бұдан әрі – г/т), мынадай формуламен айқындалады:

      мұндағы И_норм – отынның негізгі маркалары үшін сауыттың үлестік шығысының нормалары (заттай отынға қайта есептелген), г/т;

      К_к, К_и және К_пол – тиісінше қалақ конструкциясының, материалының әсері және олардың сынуына байланысты металдың үлестік шығысының ұлғаюы ескерілетін коэффициенттер.

      Төменде осы коэффициенттердің мәндері келтірілген.

      Ұсақтаушы қалақтар конструкциясының әсерін ескеретін К_к коэффициенті осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 2-кестеде келтірілген.

      Қалақтар материалдарының әсерін ескеретін К_и коэффициенті осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 3-кестеде келтірілген.

      Қалақтардың сынуына байланысты металдың үлестік шығысының өсуін ескеретін К_пол коэффициенті отынды металдан және отынға басқа да қоспалардан тазарту сапасымен, сондай-ақ отынды ұсақтау сапасымен немесе диірменге ірі қатты қоспалардың түсуінің үлкен ықтималдығымен анықталады. К_пол коэффициентінің 1,15-тен артық ұлғаюы жабдықтың отын дайындауға байланысты қанағаттанарлықсыз жағдайы туралы куәландырады.

      10. Диірмен-желдеткіштердің ұлу сауыты металының үлестік шығысының нормалары ұлу сауытын 40x90 мм (Ст 3 типіндегі болат) мөлшерлі кесектерден жасау жағдайлары үшін құрастырылған.

      Отынның негізгі маркалары үшін сауыттың үлестік шығысының нормалары (заттай отынға қайта есептелген) осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 4-кестеде келтірілген.

      11. Осы Әдістеменің 10-тармағында көрсетілген жағдайлардан өзгешеленетін жағдайлар үшін сауыттың үлестік шығысы (1) формула бойынша есептеледі, онда К_к мәні 1-ге тең деп қабылданады, ал сауыт материалы ескерілетін К_и коэффициентінің мәні осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 5-кестеде келтірілген.

      12. Электр станциясының жұмыс қалақтары мен ұлу сауытына арналған металға жылдық қажеттілік мына формула бойынша айқындалады

      мұндағы В_г – заттай отынның жылдық шығыны, тонна;

      13. Электр станциясының ұсақтаушы қалақтары мен ұлу сауытына металға жылдық қажеттілікті есептеу үлгісі осы Әдістемеге 2-қосымшада келтірілген.

      1-кесте

Отынның негізгі маркалары үшін ұсақтаушы қалақтар металының үлестік шығысының нормативтік мәндері

      2-кесте

Ұсақтаушы қалақтар конструкциясының әсері ескерілетін
К_к коэффициенті

      3-кесте

Қалақтар материалының әсері ескерілетін К_и коэффициенті

      4-кесте

Отынның негізгі маркалары үшін сауыттың үлестік шығысының нормалары

      5-кесте

Сауыт материалы ескерілген К_к коэффициенті

      1-сурет. Кескінделген қалақтар

      6-кесте

Кескінделген қалақтардың мөлшері мен салмағы

Ұсақтауыш қалақтар мен ұлу сауытының металына электр станциясының жылдық қажеттілігін есептеу үлгісі

      Диірмен-желдеткіштердің ұсақтауыш қалақтары мен сауытының металына бір электр станциясының қажеттілігін есептеу:

Мұнаралы градирняларды жөндеу кезіндегі кесілген ағаш материалдары шығысының нормаларын есептеу әдістемесі

      1. Осы Мұнаралы градирняларды жөндеу кезіндегі кесілген ағаш материалдары шығысының нормаларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Электр энергетикасы туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 70-14) тармақшасына сәйкес әзірленген және жылу электр станцияларының мұнаралы градирняларын жөндеу кезіндегі кесілген ағаш материалдарының шығысын айқындауға арналған.

      2. Осы Әдістемеде мынадай негізгі ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) жөндеу – жабдықтың жарамдылығын немесе жұмысқа қабілеттелігін қалпы келтіру және оның құрамдас бөліктерінің ресурстарын қалпы келтіру жөніндегі операциялар кешені;

      2) электр станциясы – құрылыс бөлігін, энергияны түрлендіру үшін жабдықты және қажетті қосалқы жабдықты қамтитын, электр және жылу энергиясын өндіруге арналған энергетикалық объект;

      3) гидросалқындатқыш – циркуляциялық суды салқындатуға арналған жылу алмастарытын құрылыс;

      4) градирня – салқындатылатын судың температурасын тиімді төмендету үшін ауа күші пайдаланылатын гидросалқындатқыш;

      5) мұнаралы градирня – күш сорғыш мұнараның көмегімен жасалатын градирня.

      Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен анықтамалар Қазақстан Республикасының электр энергетикасы саласындағы заңнамасына сәйкес қолданылады.

      3. Әдістемеде нормаларды есептеу кезінде градирнялардың ағаш суландырғыштарының неғұрлым оңтайлы техникалық шешімдерін, реконструкцияларын іріктеу орындалды.

      4. Турбиналарды пайдалану режимінің өзгеруіне байланысты бірқатар градирнялардың шашыратқыш типке ауысуына байланысты, Әдістемеде судың шашыратқыш градирнялардан шығарылуын болғызбайтын су ұстағыштарды құрылғылауға материалдар шығысының нормалары келтірілген.

      5. Градирнялардың ағаш бөлшектерінің талап етілетін мөлшері осы Әдістемеге қосымшаға сәйкес 1 – 5-кестелерде келтірілген.

      6. Мұнаралы градирняның суландырғышын жөндеуге кесілген ағаш материалдары шығысының нормалары осы Әдістемеге қосымшаға сәйкес 1-кестеде келтірілген.

      8. Суландыру алаңы 432 м² болатын желдеткішті градирняның суландырғышын жөндеуге кесілген ағаш материалдары шығысының нормалары осы Әдістемеге қосымшаға сәйкес 2-кестеде келтірілген.

      9. Градирня су ұстағышының құрылғысын жөндеуге кесілген ағаш материалдары шығысының нормалары осы Әдістемеге қосымшаға сәйкес 3-кестеде келтірілген.

      10. Градирняның суландырғышын жөндеуге кесілген ағаш материалдары шығысының жиынтық кестесі осы Әдістемеге қосымшаға сәйкес 4-кестеде келтірілген.

      11. Суландырғышты құрылғылау үшін қималар бойынша кесілген ағаш материалдарының шығысы осы Әдістемеге қосымшаға сәйкес 5-кестеде келтірілген.

      1-кесте

Мұнаралы градирняның суландырғышын жөндеуге кесілген ағаш материалдары шығысының нормалары

      2-кесте

Суландыру алаңы 432 м² болатын желдеткішті градирняның суландырғышын жөндеуге кесілген ағаш материалдары шығысының нормалары

      3-кесте

Су ұстағыштың құрылғысын жөндеуге кесілген ағаш материалдары шығысының нормалары

      4-кесте

Градирняның суландырғышын жөндеуге кесілген ағаш материалдары шығысының жиынтық кестесі

      5-кесте

Суландырғышты құрылғылау үшін қималар бойынша кесілген ағаш материалдарының шығысы

Гидроэлектр станцияларындағы су ағынын есепке алу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Гидроэлектр станцияларындағы су ағынын есепке алу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар (бұдан әрі – Әдістемелік нұсқаулар) "Электр энергетикасы туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 70-14) тармақшасына сәйкес әзірленген және гидроэлектр станцияларында (бұдан әрі – ГЭС) су ағынын есепке алуды ұйымдастыру мен өткізуге арналған әрі белгіленген қуаты 5 МВт астам барлық гидроэлектр станцияларына таралады.

      2. Осы Әдістемелік нұсқауларда мынадай негізгі ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) гидроэлектр станциясы – су ағынының энергиясын энергия көзі ретінде пайдаланатын электр станциясы;

      2) эжекциялық әсер – қысымы неғұрлым төмен суды қысымы неғұрлым жоғары су ағынымен ұлғайту.

      Осы Әдістемелік нұсқауларда пайдаланылатын өзге ұғымдар мен анықтамалар мен анықтамалар Қазақстан Республикасының электр энергетикасы саласындағы заңнамасына сәйкес қолданылады

2-тарау. ГЭС-те ескерілетін су ағынының негізгі құрауыштары

      3. Су торабының жармасы арқылы өтетін су ағыны, гидроагрегаттар арқылы су шығынынан, түрлі су өткізетін құрылыстардан (бос жолдар арқылы су ағызу, шлюздер, жуып-шаю галереялары) ағызылатын шығыннан, сүзгілеуге және түрлі ағып кетулерге (қақпақтардың тығыз емес жерлерінен, гидротурбиналардың жабық бағыттайтын аппараттарынан, шлюздердің қақпалары) кеткен шығыннан және жеке мұқтаждыққа арналған шығыннан құралады.

      4. Су торабы арқылы өтетін су ағынының жалпы теңгерімінде гидроагрегаттар арқылы су шығыны, түрлі су өткізетін құрылыстардан (бос жолдар арқылы су ағызу, шлюздер, жуып-шаю галереялары) ағызылатын шығын, сүзгілеуге және түрлі ағып кетулерге (қақпақтардың тығыз емес жерлерінен, гидротурбиналардың жабық бағыттайтын аппараттарынан, шлюздердің қақпалары) кеткен шығын және жеке мұқтаждыққа арналған шығын бірдей емес. Каскадтардың құрамына кіретін жеткілікті көлемде су қоймасы бар электр станциялары судың барлық шығынын негізінен гидротурбиналар арқылы жібереді. Су өткізу құрылыстары тасқынды кезеңде немесе гидроагрегаттарды тоқтату уақытында және су қоймасында бос орын болмаған кезде қысқа уақыт жұмыс істейді.

      5. Су торабы құрылысының астынан және жер плотиналары арқылы суды сүзгілеу шығындары, қақпақтардың тығыз емес жерлерінен, гидротурбиналардың жабық бағыттайтын аппараттарынан су ағулар тәулік сайын өлшенбейді, тұрақты құрамдас бөлігі ретінде қабылданады. Сүзгілеу шығындары су ағызатын дренаждық құдықтардағы су деңгейіне жеткен кезде автоматты түрде жұмысқа қосылатын дренаждық сорғының қосылу санын есептеу жолымен айқындалады және жобалау деректерінен алынады.

      6. ГЭС-тағы су ағулардың (қақпақтардың және гидротурбиналардың бағыттайтын аппараттарының тығыз жабылған жерлері арқылы ағу) барлық түрінен жиынтық сүзгілеу шығындары әдетте көп емес және су торабы арқылы жалпы шығынның азғантай бөлігін құрайды, гидротурбиналар мен суды ағызушылардың шығындарын өлшеудің нақтылығы шеңберінде аз болғандықтан ескерілмейді.

      7. Кейде сүзгілеу шығындары жалпы пайдаланылған судың басым бөлігін құрайтын шағын ГЭС-тарда олардың мәнін заттай нақтылау ұсынылады.

      8. ГЭС-та су ағынын дұрыс есептеу үшін жергілікті пайдалану нұсқаулықтарын жасау кезінде су торабының жармасында жекелеген бөліктер де, судың жиынтық шығынының да дәлсіздіктері бағаланады.

3-тарау. Гидроагрегаттар арқылы су ағынын есепке алу

      9. Гидроагрегаттар арқылы су ағынын ГЭС типіне, орнатылған гидротурбиналардың санына, жүктеменің тәуліктік кестесінің сипаттамасына, дәлдік талаптарына қарай пайдалану сипаттамасы бойынша есепке алу әдістемесі гидротурбиналар арқылы судың орташа тәуліктік шығынын анықтаудың 5 тәсіліне бөлінеді:

      1) бірінші тәсіл – тәуліктің әр сағатында агрегаттың жүктемесін N, киловатт (бұдан әрі – кВт) және жұмыс тегеурінін H, метр (бұдан әрі – м) айқындайды. Бұл деректер бойынша, пайдалану сипаттамасын пайдалана отырып, әр сағат ішіндегі су шығынын табады Q_час, текше метр/секунд (бұдан әрі – м³/с). Орташа тәуліктік шығынды мына формула бойынша айқындайды:

      мұндағы Q_час – әр сағаттағы су шығыны;

      2) екінші тәсіл – электр қуатын өндіруді есепке алу аспабы бойынша су агрегатының (немесе егер, есептеу барлық гидротурбиналар үшін бірден жүргізілсе, гидроагрегаттардың) тәулік ішіндегі орташа жүктемесін айқындайды:

      мұндағы N_ср – су агрегатының тәулік ішіндегі орташа жүктемесі, кВт;

      Э – уақыттың есептік интервалы (тәулік) ішіндегі су агрегатының (барлық су агрегаттарының) электр қуатын өндіріп шығаруы, сағатына киловатт (бұдан әрі – кВт*сағ).

      Жоғары және төменгі бьефтердің деңгейлерін жекелеген өлшеу деректері бойынша тәулік ішіндегі орташа жұмыс тегеуріні айқындалады. Су агрегатының шығындық сипаттамасы бойынша қуаттың және тегеуріннің алынған орташа мәні үшін гидротурбиналар арқылы судың орташа тәуліктік шығыны айқындалады;

      3) үшінші тәсіл – электр энергиясын өндіруді есепке алу аспабы бойынша су агрегатының (немесе егер, есептеу барлық гидротурбиналар үшін бірден жүргізілсе, гидроагрегаттардың) жұмыс істеген кезіндегі орташа жүктемесі айқындалады:

      мұндағы N_ср.р - су агрегатының жұмыс істеген кездегі орташа жүктемесі, кВт;

      t_р – тәулік ішінде су агрегатының (су агрегаттарының) жұмыс істеу ұзақтығы, сағат.

      Жоғары және төменгі бьефтердің деңгейлерін жекелеген өлшеу деректері бойынша тәулік ішіндегі орташа жұмыс тегеуріні айқындалады. Су агрегатының шығындық сипаттамасы бойынша қуаттың және тегеуріннің алынған орташа мәні үшін ол жұмыс істеген уақыттағы гидротурбиналар арқылы судың орташа шығыны айқындалады (Q_ср._р). Гидротурбиналар арқылы судың орташа тәуліктік шығынын, м³/с, мына формула бойынша айқындалады:

      4) төртінші тәсіл – осы Әдістемелік нұсқаулардың 12-тармағының 3) тармақшасында сипатталған тәсілге ұқсас, бірақ жұмыс істеген кездегі орташа шығынды (Q_ср.р) анықтау кезінде тегеурін орташа тәуліктік мән бойынша емес, су агрегатының жұмыс істеген кезіндегі орташа мән ретінде ескеріледі;

      5) бесінші тәсіл – тегеурінге q=f(H) немесе жоғарғы бьефтегі су деңгейіне q=f(

      10. Өлшемдердің өздерін жүргізуге және одан арғы есептеулерге өндірістегі ең төмен шығындану кезінде алынатын нәтиженің қажетті дәлдігін қамтамасыз ету орташа тәуліктік шығынды анықтаудың сол немесе басқа тәсілін таңдаудың негізгі өлшемшарты болып табылады. Осы Әдістемелік нұсқаулардың 9-тармағының 1) тармақшасында сипатталған тәсіл бойынша гидроагрегаттар саны аз ГЭС-тардаға орташа тәуліктік тегеурін айқындалады.

      11. Осы Әдістемелік нұсқаулардың 9-тармағының 5) тармақшасында сипатталған тәсіл бойынша судың үлестік шығынының кестелері болған кезде орташа тәуліктік тегеурін айқындалады.

      12. Тәулік бойы жоғары бьеф деңгейінің толқуы байқалмайтын болса, осы Әдістемелік нұсқаулар қолданылады. Тегеуріннің төмендеуіне әкеп соғатын толқулар кезінде үлестік шығындардың мәндері өзгереді, су ағынын есепке алу судың үлестік шығындарының кестелері бойынша жүргізіледі.

      13. Судың гидротурбиналар арқылы шығынын есепке алу үшін пайдаланушылық сипаттамаларды пайдалану гидроагрегат пен тегеурін қуатын өлшеу арқылы айқындалады.

4-тарау. Пайдалану сипаттамаларының дәлсіздігі

      14. Заттай энергетикалық сынақтардың негізінде жасалған пайдалану сипаттамалары, олар бойынша шығынды әдетте 1 – 2% шегіндегі дәлсіздікпен анықтауды қамтамасыз етеді. Пайдалы әрекет коэффициентінің (бұдан әрі – ПӘК) зауыттық мәнінің іс жүзіндегі мәннен ауытқуы жұмыс дөңгелектерінің және ағын бөлігінің тозуынан, қалақтық-бұру типіндегі турбиналарда оңтайлы комбинаторлық тәуелділіктің бұзылуынан және басқа себептер бойынша 6%-ға жетуі мүмкін.

      15. Оңтайлы комбинаторлық тәуелділік кезінде гидротурбинаның бағыттайтын аппаратын ашу жұмыс дөңгелегі қалағының бұру бұрышымен гидроагрегаттың кез келген жұмыс режимінде ПӘК-тің ең көп мәні орын алатындай қатынаста болады. Зауыттық сипаттама дәл сол оңтайлы комбинаторлық тәуелділік үшін жасалған. Оңтайлы комбинаторлық тәуелділігі бұзылған гидротурбина арқылы шығынды анықтау әрдайым іс жүзінде жіберілетінмен салыстырғанда шығын мәнін азайтуға әкеп соғады.

      16. Судың үлестік шығынының кестесі пайдалану сипаттамаларының дәлсіздіктерін ескере отырып, гидроагрегаттардың пайдалану сипаттамаларының негізінде гидроагрегаттар арқылы орташа тәуліктік ағынды есепке алу үшін пайдаланылады.

5-тарау. Гидротурбиналардың тегеурінін өлшеудің дәлсіздігі және шығасыны есепке алу

      17. Гидротурбина арқылы су шығынын анықтаудың айтарлықтай дәлсіздігі гидротурбинаның нақты тегеурінін дұрыс емес анықтаудан туындауы мүмкін.

      18. Гидротурбиналардың тегеурінін анықтаудың жиынтық дәлсіздігі жоғары және төменгі бьефтердің су деңгейлерін өлшеу дәлсіздіктерінен, қоқысты ұстап қалушы торлардағы тегеуріннің шығасысын анықтаудан, су жүретін жолдар бойына тегеуріннің шығасысын анықтаудан, эжекциялық әсер мен желкөтерме-айдау құбылыстарын (желдік донивеляция) есепке алмаудан құралады.

6-тарау. Бьефтердегі су деңгейін өлшеу және өлшеуіш аспаптардың дәлсіздіктері

      19. Бьефтердегі су деңгейін өлшеу дәлсіздіктері өлшеуіш аспаптарды орнату орындарына да, олардың құрылымдарына да байланысты. Өлшеудің дәлдігіне орнату орнының әсері аспапты қарау үшін ыңғайлы, мүмкіндігінше жүзіп жүрген бөренелерден, суға батқан бөренелерден, қоқыстан және тағы басқадан қорғалған, су деңгейін желдің және толқынның толқытуы барынша аз жерлердебастапқы аспапқа қатысты болады. Аспаптар мұз қату кезінде сенімді жұмыс істеуді қамтамасыз етуі тиіс және мұзды қозғалту немесе мұз еру кезінде, бьефтердің лайлануы кезінде бүлінбеуі қажет. Аспаптардың көрсеткіштері су ағызатын құрылыстың барлық бағыты бойынша бьеф деңгейінің жағдайын сипаттауы тиіс. Ені үлкен бьефтерде дұрыс өлшеу мейлінше қиындық туғызады, сондықтан егеурінді дұрыс өлшеу үшін соңғы талап көп жағдайда, әсіресе су деңгейінің іс жүзіндегі жағдайы өлшенетін жағдайдан ауытқуы байқалады.

      20. Сенімді нәтиже алу және аспаптардың қатардан ерте шығуына жол бермеу үшін су деңгейін қадағалау жабдықтарын, аспаптарын таңдау кезінде динамикалық және статикалық сипаттамалары ескеріледі.

      21. Аспаптардың өлшеу дәлсіздігі олардың сыныбымен және пайдалану шарттарымен сипатталады. ГЭС-қа орнатылатын деңгей өлшеуіштердің және айырма өлшеуіштерінің түрлі типтері 2,0 және 2,5 санатында болады. Дәлсіздігі өлшенетін тегеуріннің

      22. Бьефтердегі су деңгейі және қоқысты ұстап қалушы торлардағы тегеуріннің айырмасы ақпаратты қашықтықтан ГЭС-тің орталық басқару тетігіне бере отырып аспаптармен өлшенеді.

      Бьефтердегі су деңгейін және торлардағы тегеуріннің айырмасын өлшеу жүйелерін тексеру жылына 2 рет – су тасқынына дейін және кейін Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидалары туралы Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 30 наурыздағы № 247 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11066 болып тіркелген) сәйкес жүргізіледі.

      23. Су өлшегіш қондырғылардың және төрткілдештердің нөлдерін белгілеу белгілеудің біртұтас жүйесі бойынша берілуі тиіс және нивелирлеу арқылы жүйелі түрде (5 жылда 1 реттен сиретпей) тексеріледі. Деңгей өлшегіштердің жарамдылығын бақылау үшін бастапқы аспаптың қасына қарапайым су өлшегіш төрткілдеш орнатады.

7-тарау. Қоқысты ұстап қалушы торлардағы тегеуріннің шығасысын анықтау

      24. ГЭС-тегі нақты тегеурінді дәл анықтау тәулік ішінде өзгеруі мүмкін және жоғары бьефтің жағдайына қарай болатын қоқысты ұстап қалушы торлардағы тегеуріннің шығасысын дұрыс анықтауға байланысты болады.

      Жүзіп жүрген қоқыс (тасқында), қабыршақ мұз немесе мұз (қыста) болған кезде олар елеулі түрде және керісінше жоғары бьеф таза болғанда – аз ғана болып жоба деректерінен айырмашылық аз болуы мүмкін.

      25. Гидроагрегаттың жүктемесі қоқысты ұстап қалушы торлардағы тегеуріннің шығасысына әсер ететін басқа фактор болып табылады. Үлкен жүктеме кезінде торлардың қақпағында ағынның шығыны және жылдамдығы көбейеді және шаршыға тепе тең жылдамдықта оларға шығасы өседі. Бұл екі фактордың – бьефтің ластану деңгейі мен тәулік ішінде гидроагрегаттың жүктемесін өзгертудің үйлесуімен – жалпы шығасы айқындалады.

      26. Гидроагрегаттары аз (3-тен 5-ке дейін) ГЭС-та қоқысты ұстап қалушы торлардағы шығасы іс жүзінде өлшенген мән бойынша әрбір агрегат үшін жеке ескеріледі.

      27. Агрегаты көп ГЭС-та әрбір гидроагрегат бойынша шығасыны есепке алу орташаландыру және орташа мәнді қабылдау арқылы жүргізіледі. Егер торлардағы тегеурін шығасысының орташа мәні аз ғана өзгерсе, оларды тұрақты ретінде қабылдайды.

      28. Жедел бақылау кезінде тегеурін шығасысының орташа мәні мынадай формула бойынша айқындалады:

      мұнда, К - ГЭС жүктемесінің тәуліктік кестесінің 0,7-1,0 тең конфигурациясына байланысты коэффициент, интерполирлеу әдісімен қаьылданады;

      Q_cр - гидротурбина арқылы орташа тәуліктік шығын, м³/с;

      Q_m - максимум сағатында өлшенген гидротурбина арқылы шығын, м³/с;

8-тарау. Су жүретін жолдар бойына тегеуріннің шығасысын анықтау

      29. Жоғары тегеурінді немесе ұзындығы 100 диаметрден асатын деривациялық құбыржолы бар ГЭС-та ұзындығы бойынша тегеурін шығасысы айтарлықтай болады және оларды дұрыс емес есепке алу тегеурінді өлшеуде қателіктерге жол береді.

      30. Су жүретін жолдар бойына тегеуріннің шығасысы ағын жылдамдығының шаршысына тең. Олар гидроагрегаттарды арнайы гидроэнергетикалық сынаулар кезінде немесе пайдалану процесінде айқындалады және міндетті түрде турбиналардың шығындық пайдалану сипаттамаларын жасаған кезде ескеріледі.

      31. Пайдалану жағдайында тегеурінді жолдар бойына шығасы су жүретін жолдың басында және соңында орнатылған екі манометрдің көрсеткіштері бойынша айқындалады. Су жүретін жолдар бойына жалпы шығасы, м, мынадай өрнекпен айқындалады:

      мұнда

9-тарау. Эжекциялық әсерді есепке алмаудан болған дәлсіздіктер

      32. Біріккен типтегі ГЭС-та су ағызатын құрылыстарды іске қосқан кезде қолданыстағы тегеурін эжекциялық әсер салдарынан төменгі бьефтегі су деңгейінің төмендеуінен ұлғаяды. Су ағызу қақпаларын ашу деңгейі мен гидротурбинаның жұмыс режимінің және су торабы құрылысының бағыты бойынша ағызу шығынын бөлу сипатының үйлесуіне қарай төменгі бьефтің төмендеуі әр түрлі болады.

      Гидроэлектр станциясының толық тегеурініне қарағанда бұл 2-8% құрайды. Егер эжекция есебінен тегеуріннің ұлғаюы ескерілмесе немесе дұрыс емес ескерілсе, гидротурбина арқылы су шығыны дәл осындай тәртіптегі дәлсіздіктермен айқындалады.

      Біріктірілген гидроэлектр станцияларында міндетті түрде эжекция салдарынан тегеурінге түзету енгізіледі.

10-тарау. Желкөтерме-айдау құбылыстарынан болатын дәлсіздіктер

      33. Желдің әсерінен көп агрегатты ГЭС-та гидротехникалық құрылыстардың бағытының алдында су деңгейінің көлденең қиғаштануы байқалады. Жекелеген гидроагрегаттарда тегеуріндер бір бірінен айырмашылықта болады. Нәтижесінде, егер, барлық турбиналар үшін тұрақты бір ғана тегеурін қабылданса гидротурбиналар арқылы су ағынын есепке алуда дәлсіздік болуы мүмкін.

      Жоғары бьеф деңгейінің көлденең қиғаштануы ескерілмейді.

11-тарау. Өлшейтін уақыт аралығында тегеуріннің орталануынан болатын дәлсіздіктер

      34. Орташа тәуліктік шығынды дәл айқындау үшін тегеурін мен жүктемені өлшеу жүргізіледі, гидротурбина арқылы шығын әр сағат сайын айқындалады, орташа тәуліктік мән сағат сайынғы өлшемнен орташа ретінде айқындалады.

      Әдістемелік нұсқаулар гидроагрегаттары аз ГЭС-те қолданылады.

      Көп агрегатты ГЭС-те көбінесе жүктеме мен тегеуріннің орташа мәні бойынша орташа тәуліктік шығынды анықтау әдістемесін қолданады.

      Есептеулерге сағат сайынғы өлшеудің орташа мәні ретінде тегеуріннің орташа арифметикалық мәні енгізіледі. Гидроагрегаттың жүктемесіне және тегеурініне қарай турбина арқылы өтетін су шығыны өзгеріп отырады.

      35. Гидротурбиналар арқылы судың орташа тәуліктік шығыны су шығыны бойынша орташа сараланған тегеурін ретінде айқындалады.

      36. Тегеуріннің орташа арифметикалық және орташа сараланған мәндері арасындағы айырмашылық мына факторларға байланысты:

      1) жүктеменің кестесі:

      2) гидроагрегаттардың пайдалану сипаттамасы;

      3) жоғары және төмен бьефтердің гидравликалық сипаттамасы.

      Орташа тәуліктік шығынды анықтаудың дәлсіздігі оның ауытқуына байланысты болады.

      37. Жүктеменің кез келген ең жоғары деңгейдегі кестесі үшін орташа сараланған тегеурін әрдайым орташа арифметикалық мәннен аз болады.

      Дәлсіздікорташа өлшенген тегеуріннің 1-ден 4 %-ына дейін болады. Егер орташа сараланған тегеурін мен орташа арифметикалық мән арасындағы айырмашылық 3% құраса, оны 1,03-ке көбейте отырып алынған шығынды ұлғайту керек.

      38. Су қоймасының көлемі үлкен ГЭС-та (мысалы, маусымдық немесе көп жылдық реттеу), негізінен тегеуріннің өзгеруі төменгі бьефтің ауытқуы есебінен болады. Жоғары бьеф тәуліктік бөлікте барынша аз ауытқымалы болады, өйткені айтарлықтай реттейтін көлем бар. Мұндай ГЭС үшін толық орташа тәуліктік тегеурін мынадай жолмен айқындалады.

      1) жоғары бьефтің деңгейі оның тәулік ішіндегі орташа мәніне тең тұрақты болады;

      2) төменгі бьефтің деңгейі агрегаттардың жұмыс істеген уақыты ішіндегі орташа мәнге тең ретінде қабылданады;

      3) жоғары және төменгі бьеф деңгейінің арасындағы айырма толық орташа тәуліктік тегеурін бюолып табыоады;

      4) төменгі бьеф жағдайының орталануы есебінен орташа сараланған мәннің орнына орташа арифметикалық мән бойынша тегеурінді анықтаудағы дәлсіздік 1 % болса немесе одан асса, ағынды есепке алуға арнайы актімен ресімделетін тиісті түзету (тұрақты мән) енгізіледі.

      39. Жүктемелердің тәуліктік кестелерінің түрлі сипаты кезінде (мысалы, тасқынды және межелік кезеңдер) және дәлсіздіктің мәні әр түрлі болғанда ГЭС әрбір осы режиміне түзету енгізуге болады.

12-тарау. ГЭС-та тегеурінді өлшеудің жиынтық дәлсіздігі

      40. ГЭС-та орташа тәуліктік тегеурінді анықтау кезінде туындайтын түрлі дәлсіздіктердің түрлі белгілері, мәндері бар және жергілікті жағдайларға қарай жүйелі немесе кездейсоқ сипатта болуы мүмкін.

      41. Төмен, орташа және жоғары тегеурінді гидроэлектр станцияларында негізгі дәлсіздіктер тиісінше:

      1) 1,8; 1,2 және 0,6% - қоқысты ұстап қалушы торлардағы шығасыны есепке алмастан тегеурінді анықтағаннан болған(

      2) 4,2 және 1% - орташа тәуліктік тегеурінді орташа арифметикалық мән бойынша анықтағаннан болған (

      3) 1-2% - аспаптық дәлсіздіктен болған (

      4) 2-8% - біріктірілген гидроэлектр станцияларында эжекция әсерін ескермегендіктен болған (

      42. Жүйелі дәлсіздіктер:

      1) қоқысты ұстап қалатын торлардағы шығасы есепке алынбаған кезде;

      2) тегеурін орташа арифметикалық мән бойынша айқындалған кезде туындайды.

      Олар мына формула бойынша айқындалатын жиынтық дәлсіздікті құрайды:

      43. Тегеурінді анықтаудың жалпы дәлсіздігі мынадай:

      1) төмен тегеурінді ГЭС үшін (су тегеуріні 20 метрге (бұдан әрі – м) дейінгі ГЭС ұсынылады):

      немесе орташа - 5,8%;

      2) орташа тегеурінді ГЭС үшін (су тегеуріні 70 м дейінгі ГЭС ұсынылады):

      немесе орташа - 3,2%;

      3) жоғары тегеурінді ГЭС үшін (су тегеуріні 70 м жоғары ГЭС ұсынылады):

      немесе орташа - 1,6%.

      44. Өлшем дәлсіздіктері былайша азайтылады:

      1) төмен, орташа және жоғары тегеурінді гидроэлектр станциялары үшін торлардағы шығасыны есепке алған кезде тиісінше

      2) орташа тәуліктік тегеурінді орташа арифметикалық мән бойынша анықтаған кезде - 1% дейін.

      45. Тегеурінді анықтаудың жиынтық дәлсіздігі

      46. Орташа аспаптық дәлсіздікті қолдану ь

      1) жоғары тегеурінді ГЭС үшін:

      немесе орташа - 1%;

      2) орташа тегеурінді ГЭС үшін:

      немесе орташа - 1%;

      3) төмен тегеурінді гидроэлектр станциялары үшін:

      немесе орташа - 1% құрайды.

      47. Деңгей өлшегіштердің және ауытқу өлшегіштердің бар типтерімен осы Әдістемелік нұсқауларды пайдаланған кезде мына қағидаларды орындау қажет:

      1) деңгей өлшегішті орнату орнын тиянақты таңдап алу, оның жұмыс істеп тұруын әрдайым қарап отыру, деңгей өлшегіштің көрсеткішін су өлшегіш төрткілдештердің көрсеткіштерімен салыстыра отырып бақылау өлшеулерін жүйелі түрде жүргізу;

      2) толық орташа тәуліктік тегеурінді жоғары бьефтің орташа тәуліктік деңгейі мен агрегаттың жұмыс істеген уақытындағы төменгі бьефтің орташа деңгейі арасындағы айырмашылық ретінде табу. Осылайша анықталған тегеуріннің оның орташа сараланған мәнінен 1% және одан да көп ауытқуы кезінде тиісті тұрақты түзету енгізу керек;

      3) алынған толық тегеуріннен жұмыс тегеурінін анықтау үшін тегеуріннің қоқысты ұстап қалушы торлардағы шығасының орташаландырылған мәнін алып тастау, ал деривациялық ГЭС пен ұзын су таратқыштары бар ГЭС үшін бұған қоса - су жүретін жолдар бойына шығасының орташа мәнін алып тастау;

      4) тегеурін шығасысының орташаландырылған мәнін гидроагрегаттар жүктемесінің бірнеше сипатты кестелері үшін анықтау, сосын алынған орташа тәуліктік мәндерден орташа арифметикалық ретінде есептеп шығару және одан әрі тұрақты мән етіп қабылдау. Егер бұл 1% астам дәлсіздікке әкеп соқтырса, шығасыны тұрақты мән, бірақ жүктеменің түрлі кестелері үшін әр түрлі етіп қабылдау қажет;

      5) қажет болған кезде түзету коэффициенттерін енгізумен орташа тәуліктік тегеурінді анықтаудың дәлдігін арттыру.

13-тарау. Гидроагрегаттың қуатын және электр энергиясын өндіруін өлшеу

      48. Тәулік ішінде жұмыс істеген уақытында орташа тәуліктік шығасыны анықтау үшін қажетті гидроагрегаттың орташа қуаты, ваттметрлер көрсеткіштерінің орташа арифметикалық мәні ретінде болады:

      мұнда,

      49. Тәулік ішінде гидроагрегаттың жүктемесі өзгеріп тұрады. Тұрақты жүктеме кезінде өлшеу тәулігіне 1 рет жүргізеді және гидроагрегаттың қуаты бірдей оның орташа тәуліктік мәні бола алады.

      50. Гидроагрегаттың орташа тәуліктік қуаты (10) формуланы пайдалана отырып ваттметрлердің көрсеткіштері бойынша есептегіші бойынша анықталған тәулік ішінде шығарылған электр энергиясының мөлшерімен де табылады.

      51. Гидроагрегаттың қуатын қалқанды аспаптар бойынша өлшеудің дәлсіздігі өлшейтін трансформаторлардың санатымен анықталады.

14-тарау. Судың орташа тәуліктік шығынын анықтау

      52. Судың орташа тәуліктік шығынын анықтау дәлсізді гидроагрегаттар ПӘК өзгеруінен жүктеменің ауыспалы тәуліктік кестесі кезінде туындайды.

      53. Гидроагрегат тәулік ішінде тұрақты жүктемемен жұмыс істесе, гидротурбиналар арқылы су шығыны нгидроагрегаттың орташа жүктемесі бойынша есепке алу дұрыс. Жүктеме өзгерген кезде дәлсіздік 4 % деп қабылданады.

      54. Берілген дәлсіздік кезінде орташа тәуліктік шығынды есептеу үшін мына формула пайдаланылады:

      мұнда,

      55. Есептеулерді оңайлату үшін гидроагрегаттың ПӘК тұрақты, жұмыс істейтін уақыт ішінде (бұл жағдайда тәулік ішінде) ең көп және ең аз мәндердің орташа мәніне тең ретінде қабылдайды.

      56.

15-тарау. Судың шығынын анықтаудың жиынтық дәлсіздігі

      57. Судың шығынын анықтаудың жиынтық дәлсіздігі гидроагрегаттың тегеурінін, қуатын және ПӘК анықтау дәлсіздіктеріне байланысты болады. Жоғары, орташа, төмен тегеурінді гидроэлектр станцияларында тегеурінді анықтау дәлсіздігі 0,2-ден 2,0%-ға дейінгіні құрайды.

      58. ПӘК үшін орташа мән қолданылатын тәуліктік жүктеменің ең жоғары деңгейдегі кестесі кезінде ПӘК-тің ескерілмеген өзгерістерінен болатын дәлсіздіктер:

      1) қалақтық-бұру турбиналар және жүктеменің тәуліктік кестесінің әр түрлі режимдері үшін 0-ден 1,8-ге дейін;

      2) сәулелі-білікті турбиналар үшін 0,6-дан 1,1 %-ға дейін құрайды.

      59. Гидроагрегаттың қуатын электр қуатын өндіріп шығару есептегіші немесе ваттметрлер бойынша өлшеудің дәлсіздіктері көбінесе өлшейтін аспаптың санатымен анықталады; есептегіштер бойынша есептеп шығару үшін олар шамамен 1 % тең қабылданады.

      60. Гидротурбиналардың заттай шығындық және пайдалану сипаттамаларының дәлдігі 1,5% сыныбында болады. Сәулелі-білікті және дұрыс жөнге салынған комбинаторлық тәуелділік кезінде қалақтық-бұру турбиналар үшін зауыттық сипаттамалардың дәлсіздігі 3% тең деп болады. Жоғарыда келтірілген ұсынымдарды орындау шартымен дәлсіздіктер былайша қабылданады:

      1) тегеуріннің

      2) сәулелі-білікті гидротурбиналардың ПӘК

      3) қалақтық-бұру гидротурбиналардың ПӘК

      4) қуаттың

      5) табиғи пайдалану сипатының

      6) зауыттық пайдалану сипатының

      61. Орташа тәуліктік шығынның жиынтық дәлсіздігі

      62. Заттай пайдалану сипаттарын пайдалану кезінде дәлсіздік мынаны құрайды:

      63. Зауыттық сипаттары бойынша есептеу кезінде дәлсіздік:

      64. Кейбір өлшеудің орташа жағдайларында сипаттамалар бойынша шығынның орташа тәуліктік мәндерін анықтау 2-3% жеткілікті түрде жоғары нақтылықпен қамтамасыз етіледі.

16-тарау. Гидротехникалық құрылыс арқылы су ағынын есепке алу

      65. Есепке алу арнайы мақсаттағы құрылыс – балық жіберетін құрылығыны, анжыр ағызушыны, шаятын құрылғыларды, көлік құрылғыларын (сал жүргіштер, бөрене өткізушілер, шлюздер) қоса алғанда, су торабының құрамына кіретін барлық суағар, су ағызушы және су жинақтайтын құрылыстар арқылы жүргізіледі. Су ағызушы тесіктердің қақпақтары конструкцияларының тығыз емес жерлерінен ағатын суды қоса отырып жұмыс істейтін тесіктер арқылы тәулік ішінде өткен барлық ағын есепке алуға жатады. Деривациялық ГЭС-та ағынды есепке алу стационарлық торапта да, бас торапта да жүргізіледі.

      66. Су құрылыстарының барлық су өткізетін тесіктері үшін аталған гидротехникалық құрылыс арқылы су ағынының есепке алынатын мәнін анықтау процесінде негізгі жұмыс құжаты болып табылатын шығындық сипаттама жасалады.

      67. Су құрылыстары тесіктерінің шығындық сипаттамасы су торабы жағдайында аталған саңылаудың жұмысының барлық мүмкін болатын жағдайларын ескере отырып жасалады.

      68. Жобалаудағы және салынып жатқан гидротехникалық құрылыстардың су ағызушы тесіктерінің шығындық сипаттамасы құрылыс жобасының міндетті бөлігі болып табылуы және құрылысты пайдалануға енгізу кезеңінде мынадай тәуелділіктерді пайдалана отырып тексеріледі:

      1) тегеурінді режимде жұмыс істейтін тесіктер үшін:

      мұнда

      мұнда

      2) тегеурінсіз режимде жұмыс істейтін тесіктер үшін:

      мұнда m - бос қотару кезінде шығын коэффициенті (жоба деректері бойынша қабылданады);

      в - жарықта су өткізетін тесіктің ені, м;

      H - суағардың алдындағы тегеурін, м.

      69. Жұмыс істейтін су тораптарындағы су ағызушы тесіктердің шығындық сипаттамасы заттай гидравликалық сынақтармен ескеріледі немесе пайдалану тәжірибесімен расталады. Оларды нақтылағаннан кейін шығындық сипаттамаға өзгерістер енгізуге тиісті негіздемелер болған кезде жол беріледі.

17-тарау. Пайдалану сипаттамалары бойынша судың орташа тәуліктік шығынын есепке алу

      70. Пайдалану шығындық сипаттама су ағызғыш жұмысының барлық мүмкін болатын жағдайларын қамти отырып ауытқымалардың сериясы түрінде жасалады. Кесте көрнекі түрде қақпақты ашу деңгейінің барлық өзгеру ауқымында су ағызғыш арқылы шығын өзгерістерін немесе тегеуріннің өзгерісін сипаттайды.

      71. Су құрылысы арқылы өтетін шығынды анықтау кезеңділігі регламенттелмейді. Су ағызғыштың жұмыс режиміне қарай кезеңділік сағат сайынғыдан бастап тәулігіне бір реттен кем емеске дейін кеңінен ауытқып отырады.

      72. Су ағызғыш арқылы өткен орташа тәуліктік су шығыны (м

      мұнда

      73. Су құрылысы арқылы жалпы орташа тәуліктік шығын тесіктердің әрқайсысының шығындарының орташа тәуліктік мәндерін қосумен анықталады.

18-тарау. Су ағызғыш гидротехникалық құрылыстар арқылы су ағынын есепке алу

      74. ГЭС су ағызу құрылыстарында гидротурбиналар арқылы шығындық сипаттамалары болады.

      75. Су ағызу гидроқұрылыстарының сипаттамалары есептеу негізінде, ал жекелеген ірі немесе жауапты құрылыстар үшін - модельдік сынақтардың негізінде, құрылыстардың салыстырмалы шектелген саны үшін (2-ден аз) сипаттамалар заттай сынау негізінде жасалады.

      76. Шығындық сипаттама су құрылысын пайдалану процесінде де, оның тораптарын жөндегеннен немесе ішінара қайта құрастырғаннан кейін, ағыстың су ағызғышқа келу жағдайының өзгеруінен, су қоймасының лайлануы кезінде және басқа себептермен өзгереді. Шығындық сипаттаманың жобадан 20% айырмашылығы болады.

      77. Су торабы құрылысының әрбір тесігінің немесе бір типті тесіктер тобының шығындық сипаттамасы графиктер мен кестелер түрінде жасалады және бастапқы деректер және оларды пайдалану бойынша нұсқамалар жазылған қысқаша түсіндірме жазбамен қамтамасыз етіледі. Шығындық сипаттама кестелерінің және таблица сатыларының ауқымы 0,5%-дан аспайтын дәлсіздікпен су шығынының есептеу мәнін анықтау үшін таңдап алынады.

      78. Өлшейтін құрылғылардың және өлшеудің қолданылатын әдістерінің техникалық мүмкіндіктері су құрылыстарында су ағынын есепке алуды мынадай дәлсіздіктермен қамтамасыз етіледі:

      1) суағар (тегеурінсіз) тесіктер үшін – 4%-дейін;

      2) түбіндегі (тегеурінді) тесіктер үшін – 6% дейін;

      3) шлюздер мен көлік жүйелері арқылы – 5% дейін;

      4) қызметтік және қосымша тесіктер үшін – 10% дейін.

      79. Балық жіберетін құрылыстар, анжыр ағызушылар және басқа да көлік құрылғылары арқылы су ағынын есепке алу осы құрылыстарды пайдаланушы персонал оларды пайдалану жөніндегі қолданыстағы және осы Әдістемелік нұсқауларда қарастырылмаған қолданыстағы нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі.

      80. Қақпақтардың тығыз емес жерлері арқылы ағатын суды есепке алуды олардың мәні су ағызғыштың іс жүзіндегі шығынынан 0,5% асқан жекелеген жағдайларда жүргізіледі.

19-тарау. Шығын өлшеуіштерді орнату

      81. Шығын өлшеуіштерді барлық су жинау және су ағызу құрылыстарында орнату жиналатын және ағызылатын судың мөлшерін өлшеу үшін былайша қамтамасыз етіледі:

      1) өлшеу жүргізуге кететін уақытты және еңбек шығынын азайту;

      2) өлшеудің дәлдігін арттыру;

      3) жабдықтың жұмысы туралы құжаттамалық деректерді алу;

      4) басқаруды су режимімен автоматтандыру мүмкіндігі.

20-тарау. Шығын өлшеуіштерге қойылатын талаптар

      82. Шығын өлшеуішті таңдау кезінде қойылатын негізгі талап – сенімділік пен жұмыс істеу мерзімінің ұзақтығы. Сенімділікті бағалу аспаптардың үздіксіз жұмысының орташа ұзақтығы бойынша жүргізіледі. Сенімділік көрсеткіштерін әзірлеушілер дайындаушы зауытпен бірлесіп тәжірибелік-өндірістік партияның үлгілерінде анықталады. Шығын өлшеуіштердің және деңгей өлшеуіштердің кепілдік жұмыс істеу мерзімі кемінде 18 ай.

      83. ГЭС-те шығын өлшеуіштер мынадай мәндерден аспайтын дәлсіздіктермен орнатылады:

      1) ГЭС-тің гидроагрегаттары - 3%;

      2) тегеурінсіз су құю тесіктері - 4%;

      3) шлюздер мен көлік құралдары - 5%;

      4) тегеурінді су құю тесіктері - 6%.

      84. Бұл талаптарды орындау үшін гидротурбиналардың шығын өлшеуіштері 2,0-ден, ал гидротехникалық құрылыстар үшін шығын өлшеуіштер - 2,5-тен төмен емес санатта қамтамасыз етіледі.

      85. Аспапты жасау үшін қолданылатын конструкция элементтері, материалдар мен бөлшектер жоғары ылғалдылық әсерінен, температураның ауытқуынан, дірілден пайда болатын коррозияға қарсы тұрақты болады. ГЭС-те орнатылатын шығын өлшеуіштер ауаның 65

      86. Шығын өлшеуіштер мен жиынтықтайтын құрылғыларда біріздендірілген шығарылым дабылы болу керек, ол су шығыны бойынша деректерді тіркеу және өңдеу үшін жазатын немесе жалпы жиынтықтайтын құрылғыларға немесе тікелей есептегіш машинаға берілуі мүмкін.

      87. Су шығынын есеспке алуға немесе су қоймасының жұмыс режимдерін басқаруға арналған шығын өлшеуіштер 5-тен 10 минутқа дейінгі кезеңділікпен қабылданады.

      88. Қоректендіретін желінің кернеуі мен жиілігінің өзгеруінен, аспапты қоршап тұрған кеңістікте күшті магниттік алаңның болуынан және өзгеден болған қосымша дәлсіздіктер кедергіден қорғалу құрылғыларының есебінен дәлсіздіктің жол берілетін шегінде өлшеу нәтижесін алуды қамтамасыз ететін мәнге дейін азайтылады.

      89. Шығын өлшеуіштердің метрологиялық сипаттамалары – сілтеуіштің барлық шкаладан өту уақыты (тез әсер ету), диаграмма түрі, диаграмма дискісінің немесе жолағының айналу жылдамдығы, аспаптың габариттік мөлшері және оның сыртқы безендірілуі – өлшем жүргізудің қолайлылығы тұрғысынан белгіленеді.

Жылу электр станцияларындағы сорбенттер шығысының нормаларын есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Жылу электр станцияларындағы сорбенттер шығысының нормаларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Электр энергетикасы туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 70-14) тармақшасына сәйкес әзірленген және жылу электр станцияларында ағынды суларды тазалаудың технологиялық схемаларының сорбициялық сүзгіштерінде пайдаланылатын сорбенттердің шығыс нормаларын есептеу үшін қолданылады.

      2. Осы Әдістемеде мынадай негізгі ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) сорбент – қоршаған ортадағы газдарды, буларды іріктеп сіңіретін қатты денелер немесе сұйықтықтар немесе еріген заттар;

      2) сорбат – сорбент сіңірген зат;

      3) белсендірілген көмір – қоршаған ортадан әртүрлі заттарды тазалау, бөлу және алу үшін қолданылатын, шығу тегі органикалық әртүрлі көміртекті материалдардан алынатын борпылдақ зат;

      4) өнеркәсіптік ағынды сулар – өндірістік қажеттіліктер үшін пайдаланылған және қоспалармен ластанған сулар.

      Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен анықтамалар Қазақстан Республикасының электр энергетикасы саласындағы заңнамасына сәйкес қолданылады.

2-тарау. Жылу электр станцияларында сорбенттердің шығыс нормаларын есептеу

      3. Осы Әдістемеде ағынды суларды өңдеу үшін сорбенттердің шығыс нормаларын есептеу Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 30 наурыздағы № 247 бұйрығымен бекітілген Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына (Нормативтік-құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11066 болып тіркелген) сәйкес ағынды суларды тазарту дәрежесін барынша қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі.

      4. Нормаларды есептеу сорбция процесінің тиімділігін анықтау негізінде жүргізілген, ол былайша:

      1) сорбент құрылымымен;

      2) ластанудың химиялық табиғатымен және концентрациялануымен;

      3) температурасымен;

      4) ортаның белсенді реакциясымен айқындалады.

      5. Температураның көтерілуі сорбциялау дәрежесін төмендетеді, қышқылдық шамасының төмендеуі ағынды сулардың органикалық заттарының сорбциялануын ұлғайтады.

      6. Судан еріген органикалық заттарды жоюға арналған тиімді сорбенттер – белсендірілген көмір болып табылады, оның тиімділігі микротесіктерінің болуымен айқындалады.

      7. Белсендірілген көмірлердің адсорбциялық қасиеті физикалық қасиеттеріне сәйкес тесіктердің құрылымы мен мөлшеріне байланысты болады, олар үш түрге бөлінеді:

      1) макро тесіктер – 0,1-2 микрометр (бұдан әрі – мкм);

      2) өтпелі – 0,004-0,1 мкм;

      3) микро тесіктер – 0,004 мкм.

      8. Микро тесіктердің жиынтық көлемі белсендірілген көмірдің әрбір маркасының негізгі қасиеті болып табылады.

      9. Белсендірілген көмір 90-99%-ға дейін органикалық қосындылардың концентрациялануы кезінде ағынды суларды терең тазалау сатысында шығу тегі табиғи емес органикалық заттарды адсорбциялайды.

      10. Микро тесіктердің жиынтық көлемі белсендірілген көмірдің әрбір маркасы үшін мынадай формулалар бойынша айқындалады:

      мұндағы, m₁- құрғақ көмір массасы, грамы (бұдан әрі – г);

      m - дымқыл көмір массасы, г;

      - судың тығыздығы, грамм/текше сантиметр (бұдан әрі - г/см³), судың тығыздығы, 35 градус Цельсияға (бұдан әрі - ⁰С) дейін температура кезінде кез келген су үшін 1г/см³ тең қабылдайды.

      11. Көмір сүзгіштеріне су берер алдында тотықтырғыштар (озонды немесе хлорды) қосқан кезде ауыстырғанға дейінгі белсендірілген көмірдің қызмет ету мерзімі ұзартылады, тазартылған судың сапасы жақсарып, азот қосындыларын тазалау жүргізіледі.

      12. Соның негізінде шығыс нормаларын есептеу жүргізілетін сорбенттің адсорбциялық қасиеттері осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес суретке сай сорбция изотермасымен айқындалады.

      13. Ағынды сулардың әлсіз концентрацияланған ерітіндісін ескере отырып, үлестік адсорбция мынадай формула бойынша айқындалады:

                                    а =k_адс*C_тең,                                    (2)

      мұндағы а – үлестік адсорбция, килограмм/килограмм (бұдан әрі - кг/кг);

      k_адс– сорбент пен ерітінді арасында сорбентті бөлудің адсорбциялық константасы, оның шамасы температураға байланысты болады және қолданылатын сорбенттің физикалық шарттарына сәйкес қабылданады;

      С_тең – сорбенттегі зат ерітіндісінен адсорбцияланатын тең концентрация суды тазалау шарттары бойынша беріледі кг/кг.

      14. Үстінгі бетіндегі ерітілген заттың және сондай көлемде ерітінді ішіндегі концентрацияның әртүрлілігі осы заттың беткі артылуы ретінде қабылданады.

      15. Беткі-белсенді заттар үшін беткі қабаттағы ерітілген заттың және сондай көлемдегі ерітінді ішіндегі концентрацияның әртүрлілігі нөлден көп.

      16. Ерітінді концентрациясының ұлғаюымен концентрацияның әртүрлілігі шекті мәніне жетеді.

      17. Ағынды суларды адсорбциялық тазалаудың оңтайлы жылдамдығы w = 1,8 метр/сағатына (бұдан әрі – м/ч) тең болып қабылданады, бұл ретте дәндердің диаметрі d_з = 2,5 миллиметр (бұдан әрі – мм).

      18. Сорбциялау кезінде ұстап қалынатын заттар саны мынадай формула бойынша айқындалады:

                                    V = (H – h)*F*a_д                               (3)

      мұндағы h – эмпирикалық константа, ағынды суларды жете тазалау сүзгіштерінде қолданылатын адсорбенттердің техникалық шарттарына сәйкес 0, 089 тең қабылданады;

      F – сүзгіш алаңы, шаршы метр (бұдан әрі - м²);

      а_д – сорбенттің динамикалық белсенділігі, сорбенттердің дайындаушы-зауыттарының деректеріне сәйкес немесе зертханалық талдаулар негізінде қабылданады, килограмм/текше метр (бұдан әрі - кг/м³).

      19. Сорбент саны мынадай формула бойынша айқындалады:

      мұнда С_тең – сорбенттегі зат ерітіндісінен адсорбцияланатын тең концентрация суларды тазалау шарттары бойынша беріледі, кг/кг.

      20. Сорбциялаудың бір сатылы схемасы кезінде ағынды сулардағы сорбенттің енгізілетін санына есептегендегі сорбенттің концентрациясы мынадай формула бойынша айқындалады:

      мұндағы Q – өңделетін ағынды сулардың көлемі, текше метр (далее - м³);

      С_н – ластанудың бастапқы концентрациясы, кг/кг;

      С_к – ластанудың түпкілікті концентрациясы, кг/кг;

      k_adc – сорбент пен ерітінді арасында сорбентті бөлудің адсорбциялық константасы температурасына байланысты болады және кемінде 20 градус Цельсия (бұдан әрі – ⁰С) кезінде ағынды сулар үшін 1,2, 20⁰С температура кезінде 1,4 және одан жоғары қолданылады;

      m – сорбент саны, килограмм (бұдан әрі – кг).

      21. Екі сатылы тазалау кезінде сорбентті дәйекті түрде енгізе отырып ағынды судағы сорбенттің енгізілетін көлеміне есептегендегі сорбаттың концентрациясы мынадай формула бойынша айқындалады:

      мұнда С_2к – екінші сатыдан кейінгі сорбент көлемі, кг/м³;

      m₂ – енгізілетін сорбент көлемі, кг.

      22. Сатылар саны n болған кезде тазалағаннан кейін енгізілетін сорбент көлеміне есептегендегі концентрация мынадай формула бойынша айқындалады:

      23. Әбір сатыға енгізілетін сорбент дозасы m_n, мынадай формула бойынша есептеледі:

      24. Сорбенттің шығыс нормасы мынадай формула бойынша айқындалады:

                                    m = n m_n.                                    (9)

      мұнда n- тазалау сатысының саны.

      25. Сорбенттер шығысын есептеу осы Әдістемеге 2-қосымшаға сәйкес кестеде ұсынылған сорбенттер сипаттамаларына сәйкес жүргізіледі.

      1-сурет. Сорбция изотермасы

      а – статикалық жағдайларда, б – динамикалық жағдайларда.

      Кесте

Сорбенттер сипаттамалары

Күлді тасымалдау үшін аэронауалар мен пневмоаппараттарды жөндеуге арналған материалдар, қалқалар шығысының нормаларын есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Күлді тасымалдау үшін аэронауалар мен пневмоаппараттарды жөндеуге арналған материалдар, қалқалар шығысының нормаларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Электр энергетикасы туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 70-14) тармақшасына сәйкес әзірленген және аэронауалар, пневоаппараттардың (пневмоқабатты жаптырықтардың, пневмоқабатты ауыстырып-қосқыштардың) және пневмо-күлтаратқыштардың (жылу электр станцияларының (бұдан әрі – ТЭС) құрғақ күлұстағыштар шанаптарынан күлді эвакуациялау және пневмотасымалдау кезінде күлдің қабатын үздіксіз режимде жалған сұйылту қағидаты бойынша жұмыс істейтін пневмокүлжойғыш жүйелерінің) ауатаратқыш қалқаларына арналған материалдар шығысының нормасын есептеуге арналған.

      2. Осы Әдістемеде мынадай негізгі ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) аэронауа – құрғақ ұнтақ материалдарды тасымалдау үшін пайдаланылатын пневматикалық құрылғы;

      2) пневмоаппарат – жұмыс ортасының ағынын басқаруға арналған пневмоқұрылғы.

      Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен анықтамалар Қазақстан Республикасының электр энергетикасы саласындағы заңнамасына сәйкес қолданылады.

2-тарау. Күлді тасымалдауға арналған аэронауалар мен пневмоаппараттарды жөндеуге материалдар, қалқалар

      3. Ауатаратқыш қалқакүлді аэронауаның бүкіл ұзындығы бойынша тиімді түрде жалған сұйылтуды қамтамасыз ету үшін ауаны аэронауаның бүкіл ұзындығы бойынша бірқалыпты таратуға арналған және Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 30 наурыздағы № 247 бұйрығымен бекітілген Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11066 болып тіркелген) (бұдан әрі – ТЭС-ті техникалық пайдалану қағидалары) қолданылады.

      Қалқа ретінде пайдаланылатын материалдар:

      1) "Мемлекетаралық стандарт. Мақта-мата және аралас қатты сүзгі маталар" МемСТ 332-91 бойынша аэронауалар үшін қолдану талаптарына сәйкес екі қабатты немесе төрт қабатты мақта-мата тасымалдау таспасы;

      2) "Мемлекетаралықстандарт. Шыны иірілген кешенді жіптерден жасалған сүзілген маталар. Техникалық талаптар" МемСТ 10146-74 бойынша бейтарап, әлсізсілтілі, қышқылды сұйық және газ орталарды 350 Цельсий градусынан (бұдан әрі –

      3) көмір, энергетика өнеркәсібінде қолдануға арналған полиэфирлі кешенді жіптерден жасалған сүзгі маталарға қойылатын талаптарға сәйкес жылумен өңделген лавсанды сүзгі мата;

      4) сүзгі материал ретінде ерітінділерді сүзу кезінде өнеркәсіптің әртүрлі салаларында қолданылатын қатта мақта-мата және аралас қатты сүзгі маталарға қойылатын талаптарға сәйкес астарлап өрілген мақта-мата сүзгі бельтинг;

      5) "Мемлекетаралық стандарт. Тоқылған сым сүзгі торлар. Техникалық талаптар" МемСТ 3187-76 бойынша сүзуге, құрғатуға және кептіруге арналған, төмен көміртекті және жоғары шынықтырылған болаттан, түсті металдар мен қорытпалардан жасалған, сым, маталы торларға қойылатын талаптарға сәйкес П80, П90, П100, П120, С80, С90, С100, С120, СД80, СД120, СД160 типіндегі аэронауаларға арналған кенептен, астарлап немесе екі қабат астарлап өрілген маталы сүзгі сым тор;

      6) ұнтақ тәрізді және сусымалы заттарды тасымалдау кезіндеметалл құбыртүтіктерге арналған техникалық талаптарға сәйкесгерметикалық емес құбыртүтік.

      4. Бірін-бірі алмастыратын табиғи және жасанды тоқылған материалдар. Тоқылған материалдарды механикалық зақымданудан, күюден қорғауға және қажалып тозуды төмендетуге арналған сүзгі тор.

3-тарау. Күлді тасымалдауға арналған аэронауалар мен пневмоаппараттарды жөндеуге материалдар, қалқалар шығысының нормаларын есептеу

      5. Күлді тасымалдауға арналған аэронауалар мен пневмоаппараттарды жөндеуге материалдар, қалқалар шығысының нормаларын есептеу ТЭС-тің пневмо-күлжойғыш жүйелерінің (бұдан әрі – ПКЖ) аэрогравитациялық пневнокөліктік жабдығын жөндеуге арналған жылдық қажеттілікті ескере отырып жүргізіледі.

      6. Жылдық шығыс нормасы ПКЖ жүйесінің құрамына кіретін аэронауалар мен пневмоаппараттардың барлық кешеніне қатысты болады.

      7. Нормалар аэронауаныңнемесе пневмоаппараттың ауатаратқыш қалқаларының істен шыққан материалын толық ауыстыруға есептеледі.

      8. Жөндеуге арналған матреиалдардың шығыс нормалары пайдалану жылына белгіленеді және ТЭС-ті техникалық пайдалану қағидаларының негізінде жасап шығарушы зауыттың және іске қосу-ретке келтіру ұйымдарының паспорттарымен, нұсқауларымен және режимдік карталарымен оңтайлы режимде айқындалады.

      9. ПКЖ жүйесінің аэронауаларын жөндеуге арналған қалқа материалының толық есептік шығысы мына формула бойынша айқындалады:

      мұнда M_a – аэронауалардың кешенін жөндеуге арналған қалқа материалының толық жылдық шығысы, метр/жыл, (бұдан әрі – м/жыл);

      m_a – күлді тасымалдауға арналған аэронауалар мен пневмоаппараттарды жөндеуге пайдаланылатын материалдар, қалқалардың техникалық талаптарына сәйкес қабылданатын, бір типтегі мөлшерлі аэронауаны жөндеуге арналған материалдың үлестік шығысы, м/жыл;

      L_B – барлық типтегі мөлшерлі аэронауалардың ауажеткізгіш камераларының жиынтық ұзындығы, метр (бұдан әрі – м);

      n_a – барлық типтегі мөлшерлі аэронауалардың жалпы саны, дана;

      c – 1 м болатын және аэронауаның ауажеткізгіш камерасында қалқаларды бекітуге қажетті материалдар, қалқалардың қосымша ұзындығы.

Жылу электр станцияларындағы жылу автоматикасы және өлшеу құралдарын күрделі жөндеуге арналған қосалқы бөлшектер шығысының нормаларын есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Жылу электр станцияларындағы жылу автоматикасы және өлшеу құралдарын күрделі жөндеуге арналған қосалқы бөлшектер шығысының нормаларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Электр энергетикасы туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 70-14) тармақшасына сәйкес әзірленген және блок басқару қалқандарында немесе жылу электр станцияларының оқшауланған қалқан үй-жайларында пайдаланылатын жылу автоматикасы мен өлшеу құралдарын күрделі жөндеуге қосалқы бөлшектер шығысының нормаларын есептеуге арналған.

      2. Осы Әдістемеде мынадай негізгі ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) ағымдағы жөндеу – бұйымның жұмысқа қабілеттілігін қамтамасыз ету немесе қалпына келтіру үшін орындалатын және жекелеген бөліктерді ауыстыруды және қалпына келтіруді білдіретін жөндеу;

      2) күрделі жөндеу – базалықтарын қоса алғанда, оның кез келген бөліктерін ауыстыра немесе қалпына келтіре отырып, бұйымның жарамдылығын қалпына келтіру және оның ресурсын толық қалпына келтіру үшін орындалатын жөндеу;

      3) қосалқы бөлшек – бұйымның жарамдылығын немесе жұмысқа қабілеттілігін ұстау және қалпына келтіру мақсатында пайдалануда болған дәл осындай бөлікті ауыстыруға арналған бұйымның құрамдас бөлігі.

      Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен анықтамалар Қазақстан Республикасының электр энергетикасы саласындағы заңнамасына сәйкес қолданылады.

2-тарау. Жылу электр станцияларындағы жылу автоматикасы мен өлшеу құралдарын күрделі жөндеуге қосалқы бөлшектер шығысының нормаларын есептеу

      3. Тозаңдануын, ластануын және дірілін ескерген кезде тораптар мен бөлшектерге жоғары тозу тән, жергілікті басқару қалқандарында немесе қолданыстағы жабдыққа жақын орнатылған аспаптар үшін нормалар Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 20 ақпандағы № 122 бұйрығымен бекітілген Электр станцияларының және жылу желілерінің жылу-механикалық жабдықтарын пайдалану кезіндегі қауіпсіздік техникасы қағидаларына сәйкес коэффициентпен қолданылады (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10859 болып тіркелген):

      1) 1,4 – тозаңды көмірлі отында жұмыс істейтін электр станциялары үшін;

      2) 1,25 – газды-мазутты отында жұмыс істейтін электр станциялары үшін.

      4. Аспап пен құрылғы бойынша шығыс нормаларын есептеу (H_i) жылу электр станцияларындағы жылу автоматикасы мен өлшеу құралдарының бүкіл аспаптарына қолданылады және мынадай формаула бойынша айқындалады:

      мұнда

      5. Температураны өлшеуге арналған аспаптар мен түрлендіргіштерді жөндеуге қосалқы бөлшектер шығысының нормалары:

      1) манометрлік термометрлер;

      2) өлшеу түрлендіргіштері үшін ағымдағы және күрделі жөндеу кезінде 100 бұйымға шығыс нормаларын қамтиды.

      6. Температураны өлшеуге арналған аспаптар мен түрлендіргіштерді жөндеуге қосалқы бөлшектер шығысының нормалары осы Әдістемеге 1-қосымшаға сай 1, 2, 3-кестелерге сәйкес қабылданады.

      7. Қысымды өлшеуге және реттеуге, қысым айырмасы мен сиретуге арналған аспаптарды жөндеуге қосалқы бөлшектер шығысының нормалары:

      1) қысым түрлендіргіштер;

      2) әртүрлі типтегі және түрдегі манометрлер, вакуум өлшегіштер, мановакуум өлшегіштер;

      3) тартым өлшегіштер, арын өлшегіштер, күш-арын өлшегіштер үшін ағымдағы және күрделі жөндеу кезінде 100 бұйымға шығыс нормаларын қамтиды.

      8. Қысымды өлшеуге және реттеуге, қысым айырмасы мен сиретуге арналған аспаптарды күрделі жөндеуге қосалқы бөлшектер шығысының нормалары осы Әдістемеге 2-қосымшаға сай 1-39-кестелерге сәйкес қабылданады.

      9. Газдар мен сұйықтықтардың құрамы мен қасиеттерін айқындауға арналған аспаптардың қосалқы бөлшектер шығысының нормалары:

      1) автоматты газ талдағыштар;;

      2) сутегі газ талдағыштары;

      3) оттегіге газ талдағыштар;

      4) термохимиялық газ талдағыштар;

      5) тұз өлшегіштер;

      6) будағы тұздар мөлшерінің индикаторлары;

      7) өнеркәсіптік түрлендіргіштер үшін ағымдағы және күрделі жөндеу кезінде 100 бұйымға шығыс нормаларын қамтиды.

      10. Газдар мен сұйықтықтардың құрамы мен қасиеттерін айқындауға арналған аспаптардың қосалқы бөлшектер шығысының нормалары осы Әдістемеге 3-қосымшаға сай 1-8-кестелерге сәйкес қабылданады.

      11. Екінші аспаптардың қосалқы бөлшектері шығысының нормалары:

      1) теңдестірілген көпірлер;

      2) потенциометрлер;

      3) тіркеуші аспаптар;

      4) көпнүктелі бақылау аспаптары үшін ағымдағы және күрделі жөндеу кезінде 100 бұйымға шығыс нормаларын қамтиды.

      12. Екінші аспаптардың қосалқы бөлшектер шығысының нормалары осы Әдістемеге 4-қосымшаға сай 1-21-кестелерге сәйкес қабылданады.

      13. Технологиялық процестерді реттеу аспаптары мен құрылғыларына қосалқы бөлшектер шығысының нормалары:

      1) реттеуші аспаптар;

      2) түзетуші аспаптар;

      3) релелік реттеуші блоктар;

      4) аналогты реттеуші блоктар;

      5) импульсаторлар;

      6) тоқ сигналдарына арналған өлшеу блоктары;

      7) тоқ сигналдарын жинақтау блоктары;

      8) шектеу блоктары;

      9) саралау блоктары;

      10) динамикалық түрлендіру блоктары;

      11) аналогты-релелік түрлендіргіштер;

      12) келісуші приставкалардың блоктары;

      13) сигнал беру блоктары;

      14) есептеу операцияларының блоктары;

      15) селекциялау блогы;

      16) желілік емес түрдендіру блоктары;

      17) дәл интеграциялау блоктары;

      18) импульстік реттеуші блоктар;

      19) кондуктивтік бөлу және жинақтау блоктары;

      20) төрт тоқ сигналын салыстыру блоктары;

      21) реттеуші құрылғылар;

      22) реттеуші және түзетуші аспаптар;

      23) тапсырғыш құрылғы;

      24) сигналдарды көбейткіштер;

      25) жай-күй индикаторлары;

      26) релелік реттеуіштің басқару блоктары;

      27) атқарушы тетіктер;

      28) қосқыштар;

      29) қысым релесінің датчиктері;

      30) ағыс релесінің датчиктері;

      31) арын датчиктері;

      32) жартылай өткізгіштердің деңгей релесі үшін ағымдағы және күрделі жөндеу кезінде 100 бұйымға шығыс нормаларын қамтиды.

      14. Технологиялық процестерді реттеу аспаптары мен құрылғыларына қосалқы бөлшектер шығысының нормалары осы Әдістемеге 5-қосымшаға сай 1-45-кестелерге сәйкес қабылданады.

Температураны өлшеуге арналған аспаптар мен түрлендіргіштерді жөндеуге қосалқы бөлшектер шығысының нормалары

      1-кесте

МКТ-100 және МКТ-200 типті манометрлік термометрлер

      2-кесте

ТПП-СК және ТПГ-СК типті манометрлік термометрлер

      3-кесте

НП-ТЛ1-М, НП-СЛ1-М типті өлшеу түрлендіргіштері

Қысымды өлшеуге және реттеуге, қысым айырмасы мен сиретуге арналған аспаптарды жөндеуге қосалқы бөлшектер шығысының нормалары

      1-кесте

МЭД типті 22364 және 22365 модельдерінің өзара алмастырылатын қысым түрлендіргіші

      2-кесте

МПЭ типті шәкілсіз серіппелі электр манометрі

      3-кесте

ОБМ1-100, ОБМ1-100б, OБB1-100, ОБВ1-100б, ОБМВ1-100 және
ОБМВ1-100б сериялы көрсетуші манометрлер, вакуум өлшегіштер, мановакуум өлшегіштер

      4-кесте

ОБМ1-160, OБM1-160б, OБB1-160, ОБВ1-160б, ОБМВ1-160 және
OБMB1-160б сериялы көрсетуші манометрлер, вакуум өлшегіштер, мановакуум өлшегіштер

      5-кесте

ОБМГн1-100 және ОБМГн1-100б сериялы көрсетуші манометрлер

      6-кесте

ОБМГн1-160 және ОБМГн1-160б сериялы көрсетуші манометрлер

      7-кесте

ОБМГв1-160 және ОБМГв1-160б сериялы көрсетуші манометрлер

      8-кесте

МОШ1-100, ВОШ1-100 және МВОШ1-100 сериялы көрсетуші манометрлер, вакуум өлшегіштер, мановакуум өлшегіштер

      9-кесте

МОШ1-160, ВОШ1-160 және МВОШ1-160 сериялы көрсетуші манометрлер, вакуум өлшегіштер, мановакуум өлшегіштер