Медициналық қызмет көрсету, дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың айналысы салаларында тексеру парақтарының нысандарын бекіту туралы

Күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2011.08.05 № 25-03-02/459 және ҚР Экономикалық даму және сауда министрінің м.а. 2011.08.12 N 238 (алғаш ресми жарияланған күннен бастап он күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгізіледі) бірлескен бұйрығымен.

      «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасы Заңы 38-бабының 2-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫЗ:
      1. Қоса беріліп отырған:
      1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы тәуекелдер деңгейін бағалау критерийлері;
      2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы Тексеру парағының нысаны бекітілсін.
      2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті (Нысанбаев Е.Н.):
      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін қамтамасыз етсін;
      2) осы бұйрықтың мемлекеттік тіркелуінен кейін оның ресми жариялануын қамтамасыз етсін;
      3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.
      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Жауапты хатшысы Е.И. Аманға жүктелсін.
      4. Осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелу күнінен бастап күшіне енеді және ол бірінші рет ресми жарияланған күннен кейін он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
      5. Осы бұйрыққа 2-қосымшаның 399-413-тармақтарының күші 2011 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылады.

      Қазақстан Республикасы          Қазақстан Республикасы
     Ауыл шаруашылығы министрі       Экономика және бюджеттік
     ___________ А. Күрішбаев        жоспарлау министрі
     2010 жылғы 1 наурыз             ____________ Б. Сұлтанов
                                      2010 жылғы 26 ақпан

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрінің
2010 жылғы 1 наурыздағы
      № 133 және
Қазақстан Республикасы
Экономика және бюджеттік
жоспарлау министрінің
2010 жылғы 26 ақпандағы
№ 111 бірлескен бұйрығына
1-қосымша

Орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы тәуекелдер деңгейін бағалау критерийлері

1. Жалпы ережелер

      1. Орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы тәуекелдер деңгейін бағалау критерийлері (бұдан әрі - Критерийлер) «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 38-бабының 2-тармағына сәйкес әзірленді және бақылау субъектісінің тікелей қызметімен, салалық дамудың ерекшеліктерімен және осы дамуға әсер ететін факторлармен байланысты, бақылау субъектілерін әртүрлі тәуекел деңгейлеріне жатқызуға мүмкіндік беретін сандық және сапалық көрсеткіштердің жиынтығын айқындайды.
      2. Осы Критерийлерде мынадай ұғымдар пайдаланылады:
      1) тәуекел – ормандар мен жануарлар дүниесіне нұқсан келтірудің ықтималдылығы, сондай-ақ бақылау субъектілері қызметі зардаптарының ауырлығы деңгейін ескере отырып, осы қызметтің салдарынан ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жай-күйінің нашарлауы;
      2) бақылау субъектісі - орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында қызмет атқаратын субъект.

2. Бақылау субъектілері қызметінің тәуекелдерін бағалау

3. Орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылау субъектілерін әртүрлі тәуекел деңгейлеріне бастапқы жатқызу объективті критерийлерді ескере отырып жүзеге асырылады.
4. Орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылау субъектілерін әртүрлі тәуекел деңгейлеріне содан кейінгі жатқызу субъективті критерийлерді ескере отырып жүзеге асырылады.

3. Орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы тәуекелдер деңгейін бағалау критерийлері

      5. Критерийлер бақылау субъектілерінің маңыздылығына қарай – объективті және Қазақстан Республикасының заңдары мен Қазақстан Республикасы Үкіметі қаулыларының бұзылуына қарай – субъективті критерийлер болып бөлінеді.
      6. Өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, табиғи-қорық қоры объектілерінің құндылығы мен саны орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы тәуекелдер деңгейін бағалаудың объективті критерийлері болып табылады.
      7. Бақылау субъектілері орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін (балықтан және басқа су жануарларынан өзге) қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы тәуекелдер деңгейін бағалаудың объективті критерийлері ескеріле отырып, мынадай тәуекел топтарына:
      1) жоспарлы тексерулерді жүргізу кезеңділігі жылына бір рет қана жоғары деңгейдегі тәуекел тобына – орман шаруашылығы мемлекеттік мекемелері, республикалық және жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, республикалық маңызы бар мемлекеттік орман иеленушілер, ұзақ мерзімді пайдалануға орман реурстары берілген орман пайдаланушылар, аңшылық ісін пайдаланушылар;
      2) жоспарлы тексерулерді жүргізу кезеңділігі үш жылда бір рет қана орташа деңгейдегі тәуекел тобына – ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлеріндегі жалгерлер, республикалық маңызы бар темір және автомобиль жолдарының бойындағы қорғаныштық орман жиектерінің мемлекеттік орман иеленушілері, жануарлар дүниесі объектілерін қоршауда және жартылай еркін ұстаумен, өсірумен айналысатын жеке және заңды тұлғалар, азаматтарды аңшылық минимумына оқытумен айналысатын ұйымдар;
      3) жоспарлы тексерулерді жүргізу кезеңділігі бес жылда бір рет қана болымсыз деңгейдегі тәуекел тобына – зоологиялық коллекциялардың иелері, хайуанаттар бақтары, биологиялық орталықтар жатады.
      8. Өрескел, елеулі түрде және болымсыз бұзу деп жіктелетін Қазақстан Республикасының заңдары мен ҚР Үкіметінің қаулыларын бұзу субъективті критерийлер болып танылады.
      9. Өрескел тәртіп бұзуға мыналар жатады:
      1) орман қоры учаскелерін орманға мемлекеттік меншік құқығын бұзатын сатып алу-сату, сыйға тарту, кепілге салу, заңсыз иелену және айырбастау, сондай-ақ орман пайдалануды жүзеге асыру құқығын басқа біреуге заңсыз беру;
      2) жануарлар дүниесі объектілерін пайдалану құқығын басқа біреуге заңсыз беру, сондай-ақ жануарлар дүниесіне мемлекеттік меншік құқығын тікелей немесе жасырын нысанда бұзатын басқа да мәмілелер жасау, сол сияқты пайдалануға рұқсат алу талап етілетін қорықтар мен ерекше қорғалатын басқа да табиғи аумақтардағы жануарлар дүниесі объектілерін заңсыз пайдалану;
      3) өсімдіктер дүниесі объектілерін пайдалану құқығын басқа біреуге заңсыз беру, сондай-ақ өсімдіктер дүниесіне мемлекеттік меншік құқығын тікелей немесе жасырын нысанда бұзатын басқа да мәмілелер жасау, сол сияқты пайдалануға рұқсат алу талап етілетін өсімдіктер дүниесі объектілерін заңсыз пайдалану;
      4) тиiстi рұқсатсыз тамырымен жұлу, құрылыстар салу, сүректi қайта өңдеу, қоймалар тұрғызу және басқа мақсаттар үшiн орман қоры учаскелерiн заңсыз пайдалану;
      5) ағаштар мен бұталарды, сондай-ақ орман қорына кiрмейтiн және кесуге тыйым салынған ағаштар мен бұталарды, қылмыстық жазалау әрекетiнiң белгiлерi жоқ заңсыз кесу және зақымдау;
      6) орман питомниктерi мен плантацияларындағы орман дақылдарын, себiндiлердi не көшеттердi, сондай-ақ көктеп шыққан табиғи өскiндердi, жас шыбықтарды, сондай-ақ орманды қалпына келтiруге арналған алаңдардағы өздiгiнен көктеген өскiндердi жою немесе зақымдау;
      7) ормандарды, сол сияқты орман қорына кiрмейтiн екпелердi отқа немесе өзге де аса қауiптi көздерге абай болмау салдарынан жою немесе зақымдау;
      8) орман қорын, сол сияқты орман қорына кiрмейтiн екпелердi қасақана жағып жiберу, өзге де жалпы қауiптi тәсiлмен не зиянды заттармен, қалдықтармен, шығарындылармен немесе төгiндiлермен ластау салдарынан жою немесе зақымдау;
      9) орманда өрт қауiпсiздiгi талаптары мен санитариялық ережелердi бұзу;
      10) кесiлетiн орман қорын пайдаланудың, сүректер дайындау мен әкетудiң, шайыр мен ағаш шырындарын, екiншi дәрежелi орман материалдарын алудың белгiленген тәртiбiн бұзу;
      11) мемлекеттік орман қорының уақытша иеленiп отырған учаскелерiн қайтару мерзiмдерiн бұзу немесе оларды мақсатты түрде пайдалану үшiн жарамды жай-күйге келтiру жөнiндегi мiндеттердi орындамау;
      12) ағашы кесiлген жерлерге және орманды қалпына келтiру мен орман өсiруге арналған орман қорының басқа да санаттағы жерлерiне ағаш егудiң тәртiбi мен мерзiмдерiн бұзу;
      13) орман үшін пайдалы фаунаны жою;
      14) ормандардың қурап қалуына немесе ауруға шалдығуына не ластануына ұшырататын сарқынды сулармен, химиялық заттармен, өнеркәсіптік және тұрмыстық төгінділермен, қалдықтармен және тастандылармен орманды бүлдіру;
      15) орман қоры жеріндегі орман құрғату жыраларын, дренаж жүйелері мен жолдарды жою немесе бүлдіру;
      16) орманды пайдалануды рұқсат құжаттарында көзделген мақсаттарға немесе талаптарға сәйкес келмейтiн ретпен жүзеге асыру;
      17) орманның жай-күйiне және оны ұдайы молайтуға зиянды ықпал етуге әкеп соғатын объектiлердi салу және пайдалану;
      18) ағаш кесетiн жерлердi бөлiп беру мен бағасын шығарудың  белгiленгентәртiбiн бұзу;
      19) сүректi есептiк ағаш кесуден артық мөлшерде дайындауға жол беру;
      20) селекциялық-гендік мақсаттағы объектілерді: артықшылығы бар ағаштарды, артықшылығы бар ағаштардың мұрағаттық клондарын, географиялық дақылдарды, популяциялар мен будандардың сынақ дақылдарын бүлдіру немесе жою;
      21) аң аулау ережелерін, сондай-ақ жануарлар дүниесін пайдаланудың басқа да түрлерін жүзеге асыру ережелерін қылмыстық жаза қолданылатын әрекет белгілері жоқ бұзу және осы баптың екінші және үшінші бөліктерінде көзделген аң аулау ережелерін бұзу;
      22) жарылғыш құрылғыларды, авиа-, авто-, мотокөлік құралдарын, оның ішінде қарда жүретін техниканы қолданып заңсыз аң аулау, сондай-ақ әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған аң аулау ережелерін бұзу;
      23) қылмыстық жаза қолданылатын әрекет белгiлерi жоқ, балық аулау ережелерiн, сондай-ақ су жануарларын пайдаланудың басқа да түрлерiн жүзеге асыру ережелерiн бұзу;
      24) қылмыстық жаза қолданылатын әрекет белгiлерi жоқ, балық аулау ережелерiн (тыйым салынған мерзiмдерде тыйым салынған құралдармен немесе тәсiлдермен, тыйым салынған жерлерде балықты өнеркәсiптiк жолымен аулау және балық аулау), сондай-ақ су жануарларын пайдаланудың басқа да түрлерiн жүзеге асыру ережелерiн өрескел бұзу;
      25) балықты бас саға құрылыстарына түсiп кетуден қорғау үшiн арнайы қондырғылар салмай, балық шаруашылығы су қоймаларынан су алу;
      26) аң аулау алаптары мен балық шаруашылығы су қоймаларын бекiту, пайдалану мен қорғау тәртiбiн бұзу;
      27) заңнамада белгіленген лицензиялық ережелер мен нормаларды бұзу, соның ішінде лицензияланатын қызмет түрлеріне қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келмеу;
      28) лицензиаттың лицензия алған кезде көрінеу дұрыс емес ақпарат беруі, сол сияқты Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 357-2-баптың бірінші бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған іс-әрекеттер (әрекетсіздік), сондай-ақ лицензияның қолданылуын тоқтата тұру мерзімі аяқталғаннан кейін әкімшілік жауаптылыққа әкеп соққан лицензиялық ережелер мен нормалардың бұзылуын жоймау;
      29) мемлекеттiк инспекциялар мен мемлекеттiк бақылау және қадағалау органдарының лауазымды адамдарына өз құзыретiне сәйкес қызметтiк мiндеттерiн орындауына қызмет туралы, кiрiстер туралы, сақтандыру жарналарын есептеу және төлеу туралы қажеттi құжаттарды, материалдарды, ақпаратты, атом энергиясын пайдалану туралы статистикалық және басқа мәлiметтердi беруден бас тарту арқылы, уәкiлеттi органның қаулысы бойынша ревизия, тексеру, түгендеу, сараптама және заңдармен көзделген басқа да әрекеттердi жүргiзуге жiберуден бас тарту арқылы кедергi келтiру немесе оларды жүзеге асыруға өзге де кедергiлер келтiру не жалған ақпарат беру;
      30) мемлекеттiк бақылау мен қадағалау органдары (лауазымды адамдар), мемлекеттік органдардың лауазымды адамдары өз құзыретi шегiнде берген заңды талаптарын немесе нұсқауларды, ұсынымдарын, қаулыларды орындамау немесе тиiсiнше орындамау.
      10. Елеулі түрде тәртіп бұзуға мыналар жатады:
      1) сату немесе оны басқа адамдарға беру мақсатымен топырақтың құнарлы қабатын жою немесе заңсыз алу, бұлай алу топырақтың құнарлы қабатының бiржола жоғалуын болдырмау үшiн қажет болған жағдайларды қоспағанда;
      2) сақтау, пайдалану немесе тасымалдау кезiнде улы химикаттармен, тыңайтқыштармен, өсiмдiктердiң өсуiн күшейтетiн дәрiлермен және өзге де қауiптi химиялық, биологиялық және радиоактивтi заттармен жұмыс iстеу ережелерiн бұзу салдарынан шаруашылық немесе өзге де қызметтiң зиянды өнiмдерiмен жердi уландыру, ластау немесе өзге де бүлдiру, сол сияқты бактериялық-паразиттiк немесе ерекше зиянды организмдермен, бiрақ адамның денсаулығына немесе қоршаған ортаға зиян тигiзуге әкеп соқпаған ластау;
      3) орман қоры жерлерiнде шабындықтар мен жайылымдық жерлердi бүлдiру;
      4) орманда және орман қоры жерлерiнде заңсыз шөп шабу және мал жаю;
      5) дәрiлiк өсiмдiктердi және техникалық шикiзатты бұған тыйым салынған немесе орман билетi бойынша ғана жiберiлетiн учаскелерде заңсыз жинау;
      6) Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 317-1-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, өсімдік қорғау құралдарын, олардың өсуiн жылдамдататын заттарды, минералдық тыңайтқыштарды және қоршаған ортаны ластауға не жануарлар дүниесiне залал келтiруге соқтырған немесе соқтыруы мүмкiн басқа да препараттарды тасымалдау, сақтау және қолдану ережелерiн бұзу;
      7) өсiмдiктер өсетiн жерлер мен жануарлардың тiршiлiк ортасын қорғау ережелерiн, жануарлардың өсiп-өну жағдайларын, орын ауыстыру жолдары мен шоғырланатын орындарын, зоологиялық және ботаникалық коллекцияларды жасау, сақтау, есепке алу мен пайдалану ережелерiн бұзу, сол сияқты жануарларды заңсыз қоныс аударту, жерсiндiру, керi жерсiндiру мен шағылыстыру;
      8) Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 317-1-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, елдi мекендердi, кәсiпорындарды және басқа да объектiлердi орналастыру, жобалау мен салу, өндiрiс процестерiн жүзеге асыру және көлiк құралдарын пайдалану, өсiмдiк қорғау құралдарын, минералдық тыңайтқыштарды және басқа да препараттарды қолдану кезiнде жануарлар мен өсiмдiктердi қорғау ережелерiн бұзу;
      9) жергiлiктi өкiлдi органдар белгiлеген жасыл желектердi күтiп ұстау мен қорғау ережелерiн бұзу.
      11. Болымсыз тәртіп бұзуға мыналар жатады:
      1) орман қорындағы орман орналастыру мен орман шаруашылығы белгiлерiн жою немесе бүлдiру;
      2) жерді пайдаланудың табиғат қорғау режимі талаптарын орындамау;
      3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жекелеген түрлерінде жеке тұлғалардың болу тәртібін бұзу;
      12. Тәуекелдерді анықтау үшін мәліметтер ретінде бақылау субъектілері туралы бір жылға жинақталған деректер, оның ішінде жоспардан тыс тексерулердің нәтижелері бойынша алынған деректер де пайдаланылады.
      13. Бақылау субъектісі жол берген өрескел бұзу 20 балға, елеулі түрде бұзу 10 балға және болымсыз бұзу 5 балға бағаланады.
      14. Тәртіп бұзудың ауырлығын ескере отырып бақылау субъектісі мынадай тәртіппен белгілі бір тәуекел деңгейіне айқындалады:
      1) 20 және одан да көп балл жинаған бақылау субъектілері жоғары деңгейдегі тәуекел тобына ауыстырылады;
      2) 10 балдан 15 балға дейін жинаған бақылау субъектілері орташа деңгейдегі топқа ауыстырылады;
      3) 5 бал жинаған бақылау субъектілері болымсыз деңгейдегі топқа ауыстырылады.
      Бастапқыда жоғары деңгейдегі тәуекел тобына жатқызылған орман шаруашылығы мемлекеттік мекемелерін, республикалық және жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды, республикалық маңызы бар мемлекеттік орман иеленушілерді қоспағанда, жыл ішінде тәртіп бұзушылыққа жол бермеген жағдайда бақылау субъектісі тәуекел деңгейі аз топқа ауыстырылады.
      15. Бір тәуекел деңгейіндегі бақылау субъектілерін тексеруді жоспарлаудың бірінші кезектілігіне:
      1) орманды жерлер пайызының барынша көп болуы;
      2) ормандардың жоғары деңгейде жануы;
      3) орманның зиянкестермен және аурулармен барынша көп залалдануы;
      4) объектілердің осы санатында орман тәртібін бұзудың көбеюі;
      5) тексерілмеген кезеңнің барынша ұзақ болуы;
      6) жануарлар дүниесі объектілері санының қысқаруы;
      7) осы аумақта браконьерлік фактілерінің көбеюі негіз болып табылады.

нысан

Орман шаруашылығы, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылау субъектілерінің тексеру парағы

__________ __________________ (күн) (толтырылған жер)

____________________________________________________________________
       (бақылауды жүзеге асыратын лауазымдық тұлғаның Т.А.Ж.)
____________________________________________________________________
    (заңды тұлғаның атауы немесе тексерілетін субъектінің Т.А.Ж.)
____________________________________________________________________
                            (заңды мекен-жайы)

р/с №	Талаптар	Мәселенің құзыреті	Иә/Жоқ/ Қажет емес	Ескерту
1	2	3	4	5
1	Бақылау субъектісінде тұрақты жер пайдалану құқығына актісі бар	ММ, ЕҚТА, МО, РММО
2	Бақылау субъектісінде орман орналастыру жобалары мен орман орналастыру материалдары бар	ММ, ЕҚТА, МО, РММО
3	Бақылау субъектісінде ормандарды өртке қарсы жабдықтау жобалары бар	ММ, ЕҚТА, МО, РММО
4	Бақылау субъектісі орман өрттерiнiң алдын алу, оларды дер кезiнде байқау және жою жөнiнде iс-шаралар ұйымдастырған және жүргiзген	ММ, ЕҚТА, МО, РММО, ОП, ЖА, АП
5	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қорының аумағындағы барлық жұмыс iстеушiлердiң және онда орналасқан ұйымдардың, сондай-ақ орманда жүрген жеке тұлғалардың ормандардағы өрт қауiпсiздiгi ережесi мен санитарлық ереженi сақтауын қамтамасыз еткен	ММ, ЕҚТА, МО, РММО, ОП
6	Бақылау субъектісі ормандарды заңсыз ағаш кесуден, зақымданудан, талан-таражға салудан және Қазақстан Республикасының орман заңнамасын бұзудың басқа да әрекеттерiнен күзетуді, coндай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлерiн күзетуді қамтамасыз еткен	ММ, ЕҚТА, МО, РММО, ОП
7	Бақылау субъектісі Қазақстан Республикасының орман заңдары, Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесiн қорғау, молайту мен пайдалану және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзу фактiлерi жөнiндегi ақпаратты, талап-арыздарды және өзге де материалдарды мемлекеттiк органдарға және құқық қорғау органдарына, сотқа жiбереді	ММ, ЕҚТА, МО, РММО, АП
8	Бақылау субъектісі өз құзыретi шегiнде жеке және заңды тұлғаларға анықталған тәртiп бұзушылықтарды жою жөнiнде жазбаша нұсқаулар береді	ММ, ЕҚТА, МО, РММО
9	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде ормандардың ресурстық және экологиялық әлеуетiн арттыруды ағаш кесудiң ғылыми негiзделген жүйесiн iске асыру, ормандарды молықтыру, олардың тұқымдық құрамын жақсарту, селекциялық-гендiк негiзде тұрақты тұқым базасын жасау мен оны тиiмдi пайдалану, су-орман мелиорациясы, күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу мен санитарлық мақсатта ағаш кесудi қоса алғанда, орманды күтiп-баптау, орман шаруашылығына арнап жол салу, басқа да орман шаруашылығы iс-шараларын өткiзу нәтижесiнде жүзеге асырады.	ММ, ЕҚТА, МО, РММО, ОП
10	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде ормандарды молықтыру жөнiндегi iс-шараларды орман өсiру жағдайы мен экономикалық мақсатқа сәйкестiгi ескерiле отырып, экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық талаптар сақталып, неғұрлым қысқа мерзiмде өнiмдiлiгi жоғары және төзiмдi екпелер жасауды қамтамасыз ететiн әдiстермен жүргiзеді	ММ, ЕҚТА, МО, РММО, ОП
11	Мемлекеттiк орман қорында ормандарды молықтыру мен орман өсiру жөнiндегi жұмыстар көлемi орман орналастыру және осы салаға маманданған басқа да жобалау-iздестiру ұйымдары әзiрлеген, мемлекеттiк экологиялық сараптамадан өткен жобалармен айқындалады	ММ, ЕҚТА, МО, РММО, ОП
12	Бақылау субъектісі орманды молықтыру мен орман өсiру жөнiндегi жұмыстарды бағалы тұқым қуалаушылық қасиеттерi бар және себу сапасы жоғары тұқымдармен қамтамасыз еткен, сондай-ақ селекциялық-гендiк негiзде тұрақты орман тұқым базасын қалыптастырған	ММ, ЕҚТА, МО, РММО
13	Бақылау субъектісінде селекциялық-тұқым шаруашылығы мақсатындағы объектiлер бар	ММ, ЕҚТА, РММО
14	Бақылау субъектісінде селекциялық-гендiк мақсаттағы объектiлер бар	ММ, ЕҚТА, РММО
15	Бақылау субъектісі орман тұқымдарын дайындауды тұрақты орман тұқым базасы объектiлерiнде жүзеге асырады, ал олар жетiспеген жағдайда қалыпты екпелерде жүргізеді	ММ, ЕҚТА, РММО
16	Бақылау субъектісі орман пайдаланушылардың сүректi түбiрiмен босату ережесiн және орман пайдаланудың басқа да түрлерiнің ережелерiн орындауын қамтамасыз еткен	ММ, ЕҚТА, МО, РММО
17	Бақылау субъектісі орман зиянкестерi мен ауруларының ошақтарын дер кезiнде анықтауды, олардың таралуына болжам жасауды және олармен күресуді қамтамасыз еткен	ММ, ЕҚТА, МО, РММО, ОП, ЖА
18	Бақылау субъектісі биотехникалық iс-шаралар жүргiзеді	ММ, ЕҚТА, РММО, АП
19	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қopы аумағында аң және балық аулау ережелерiнiң сақталуын қамтамасыз еткен	ММ, ЕҚТА, РММО, АП
20	Бақылау субъектісінде мемлекеттiк орман күзетi қызметкерлерінің, орман күтушілер мен қорықшылардан басқа, жоғары немесе орта орман шаруашылығы, орман-техникалық білімі бар	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
21	Жалпы орта білiмi бар орман күтушілер (қорықшылар) жұмысқа қабылданған кезде орман мекемелерiнде мiндетті түрде оқиды және ормандар мен жануарлар дүниесiн күзету, қорғау мәселелерi бойынша техникалық минимум тапсырады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
22	Мемлекеттiк орман күзетiнiң лауазымды тұлғалары нысандық киiммен, арнайы қорғаныс құралдарымен және қызмет бабында пайдаланылатын жер телiмдерiмен қамтамасыз етіледi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
23	Бақылау субъектісінің орман мастерлерi, орман күтушілері, орман күзету және қорғау жөнiндегi инженерлері таңбалармен қамтамасыз етілген	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
24	Мемлекеттiк орман күзетiнде жұмыс iстеу кезiнде бақылау субъектісінің орман күтушілері (қорықшылары) қызмет бабында пайдаланылатын үй-жайлармен (кордондармен) қамтамасыз етілген	ММ, ЕҚТА, РММО
25	Мемлекеттік орман күзетінің қызметкерлері ауысқан кезде мемлекеттік орман қорының учаскелерін, техникалық құжаттаманы, негiзгi құрал-жабдықтарды және мүлікті қабылдау-тапсыру жүзеге асырылады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
26	Мемлекеттiк орман күзетінің лауазымды тұлғалары қызмет қаруымен қамтамасыз етілген	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
27	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры аумағында ормандағы өрттердiң алдын алу және оларға қарсы күрес жөнiндегi iс-шаралардың жыл сайынғы жоспарларын орындауда	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
28	Бақылау субъектісі жеке және заңды тұлғаларды, сондай-ақ ұйымдардың өрт сөндiру техникаларын, көлiктерi мен басқа да құралдарын ормандағы өрттердi сөндiруге тарту тәртiбiн айқындайды, осы жұмысқа тартылған жеке тұлғаларды жүрiп-тұру өрт сөндiру құралдарымен, тамақпен және медициналық көмекпен қамтамасыз етедi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
29	Бақылау субъектісі орманда өрт қаупi болатын маусымда мемлекеттiк орман қоры аумағында өрттердi сөндiру үшiн жанар-жағар май материалдарының резервiн жасайды	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
30	Бақылау субъектісі шаруа қожалықтары мен өзге де ауыл шаруашылығы ұйымдарының орман қорына iргелес аумақтардағы ауыл шаруашылығы алқаптарында, жайылымдық және шабындық жерлерде сабантүбiн, аңыздарды және өзге де өсiмдiк қалдықтарын өртеуiне, қау шөбiн өртеуiне бақылау жасауды қамтамасыз етедi	ММ, ЕҚТА, РММО
31	Бақылау субъектісі өртке қарсы насихатты, бұқаралық ақпарат құралдарында ормандарды сақтау, ормандарда өрт қауiпсiздiгi ережелерiн орындау туралы мәселелердiң тұрақты берiлуiн ұйымдастырады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
32	Бақылау субъектісі орман қоры аумағында орман зиянкестерiмен және ауруларымен күрес және орманның санитарлық жай-күйiн жақсарту жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастырады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
33	Бақылау субъектісі орман зиянкестерi мен ауруларына қарсы күресте авиахимиялық, авиабиологиялық және аэрозольдық iс-шаралар жүргiзген кезде, сондай-ақ орманда өрт қаупi жоғары болып тұрған кезеңдерде жеке тұлғалардың мемлекеттiк орман қоры аумағында болуына тыйым салу туралы, орман пайдалану құқығын тоқтата тұру туралы шешiм қабылдайды	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
34	Бақылау субъектісі ормандарды күзету, қорғау, молықтыру мен орман өсiру, тұрақты орман тұқымдары учаскелері мен орман тұқымдары плантацияларын күтiп-ұстау, орман тұқымдарын дайындау, ұқсату мен сақтау жөнiндегi iс-шараларды орындайды	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
35	Бақылау субъектісі орман орналастыру жобаларына сәйкес орман пайдалану орындары мен олардың көлемiн айқындайды	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
36	Бақылау субъектісі орман ресурстарын тендерге қою үшiн материалдар әзiрлейдi	ММ, ЕҚТА
37	Бақылау субъектісі орман ресурстарының ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз етедi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
38	Бақылау субъектісі орман пайдалануға арналған ағаш кесу және орман билеттерiн бередi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
39	Бақылау субъектісі орман қорының мемлекеттiк есебiн, мемлекеттiк орман мониторингiн жүргiзедi, мемлекеттiк орман кадастрын жүргiзу жөнiндегi жұмыстарға қатысады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
40	Бақылау субъектісі аяқталған объектiлер мен орман пайдаланушылардың орман шаруашылығы iс-шараларын жүргiзуi нәтижесiнде өндiрiлген дайын өнiмдi қабылдауды жүзеге асырады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
41	Бақылау субъектісі ормандардың молықтырылуын, күзетiлуiн, қорғалуын, санитарлық жай-күйiн жақсартуды және күтiп-бапталуын, олардың өнiмдiлiгiнiң, қорғаныштық және өзге де пайдалы қасиеттерiнiң артуын, орманның көп мақсатқа ұтымды пайдаланылуын ұйымдастыруды, орман орналастыруды, ормандар мен жануарлар дүниесiнiң есебiн жүргiзудi, сондай-ақ мемлекеттік табиғи-қорық қорлары объектiлерiнiң, мәдени және табиғи мұраның сақталуын қамтамасыз еткен	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, АП
42	Бақылау субъектісі орманның орта құрайтын және ортаны қорғайтын функцияларының сақталуын, сондай-ақ екпелердi, дәрi-дәрмектiк, тағамдық және техникалық шикiзатты дер кезiнде қалпына келтiру жағдайларын қамтамасыз ететiн экологиялық жағынан оңтайлы тәсiлдермен және әдiстермен жұмыс жүргiзуде, мемлекеттiк орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсiру жөнiндегi өзге де талаптарды орындауда	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, ЖА
43	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры аумағының өртке қарсы және санитарлық орналастырылуын қамтамасыз етуде, өрт қауiпсiздiгi мен орман пайдалану ережелерi бұзылуының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқа да бұзушылықтың алдын алуға, оны дер кезiнде байқап, жолын кесуге, ормандағы өрттердi сөндiру, орман зиянкестерi мен ауруларына қарсы күрес, Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесiн қорғау, молайту мен пайдалану және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарын бұзушылыққа қарсы күрес жөнiнде қажеттi шаралар қолдануда	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, ЖА
44	Бақылау субъектісі орман пайдаланушылар өртке қарсы күрес iс-шаралары жоспарларын әзiрлеген кезде оларға жәрдем көрсетеді	ММ, ЕҚТА, РММО
45	Бақылау субъектісі орман айналмаларына тексеру жүргізеді	ММ, ЕҚТА, РММО
46	Бақылау субъектісі Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен ормандағы өрттердi және олардың зардаптарын тiркеудi жүргiзеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
47	Бақылау субъектісі ұзақ мерзiмдi орман пайдалану шартының талаптарын, сондай-ақ ағаш кесу билетiмен, орман билетiмен белгiленген талаптарды сақтайды	ММ, ЕҚТА, ОП
48	Бақылау субъектісі жұмысты топырақ эрозиясының пайда болуына жол бермейтiн, ормандардың жай-күйi мен молайтылуына, сондай-ақ су және басқа да табиғи объектiлердiң жай-күйiне терiс әсердi болдырмайтын немесе оны шектейтiн және жануарлар дүниесi мен олар тiршiлiк ететiн ортаның сақталуын қамтамасыз ететiн тәсiлдермен жүргiзеді	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, ВС
49	Бақылау субъектісі сүрек дайындаған кезде Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк экологиялық сараптамадан өткiзiлген техника мен технологияларды пайдалана отырып ормандарды табиғи түрде молықтыру үшiн оңтайлы жағдайларды сақтау жөнiндегi талаптарды ұстанады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
50	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қорының өздерiне орман пайдалану үшiн бөлiнiп берiлген учаскелерiнде өрт қауiпсiздiгi ережелерiн сақтайды, өртке қарсы iс-шараларды жүргiзеді, ал орман өртi пайда болған жағдайда оны сөндiрудi қамтамасыз етеді	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, АП
51	Бақылау субъектісі ұзақ мерзiмдi орман пайдалану кезiнде мемлекеттiк орман иеленушiлермен келiсе отырып өртке қарсы iс-шаралар жоспарын әзiрлейді және бекiтеді, сондай-ақ оларды белгiленген мерзiмдерде жүзеге асырады	ОП, АП
52	Бақылау субъектісінде мемлекеттiк орман қоры аумағында өздерi мәдени-сауықтыру, рекреациялық, туристiк, спорттық және басқа да iс-шаралар мен жұмыстарды өткiзетiн жерлерде өрт сөндiретiн құралдар бар	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, АП, ВС
53	Бақылау субъектісі ағашы кесiлетiн жерлерде оны дайындау мен тасып әкетудiң белгiленген мерзiмi аяқталған соң кесiлмеген және дайындалған ағаш сүректерiн қалдырмайды	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
54	Бақылау субъектісі кеспеағаш аймағын кесiлген ағаштардың қалдықтарынан сүрек дайындаумен бiр мезгiлде тазартады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
55	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қорының орман пайдалану үшiн бөлiнген учаскелерiнде заңсыз ағаш кесуге және Қазақстан Республикасының орман заңдарын, Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесiн қорғау, молайту мен пайдалану туралы және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарын өзге де бұзушылықтарға жол бермейді	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, АП, ВС
56	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде жұмыс аяқталғаннан кейiн оларды мемлекеттiк орман иеленушiлерге тапсырады	ОП
57	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде басты пайдалану мақсатында ағаш кескен кезде, орман орналастыру жобасына сәйкес, орманды қайта жаңартуды қоса алғанда, ағашы кесiлген алаңының екi еселенген мөлшерiнен астам алаңына орманды молықтыруды жүзеге асырады	ОП
58	Бақылау субъектісі ағашы кесiлген жерлерде және өздерiнiң қызметi салдарынан өскiндер жойылған, ағаш пен бұта өсiмдiктерi құрып кеткен алаңдарда ормандарды молықтыруды өз есебiнен жүзеге асырады	ОП
59	Бақылау субъектісі Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен орман шаруашылығы шеккен шығындар мен шығасыны өтейді	ОП
60	Бақылау субъектісі Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен орманды пайдаланудың төлемақысын уақтылы енгiзеді	ОП
61	Бақылау субъектісі ормандардың санитариялық жай-күйiн қамтамасыз ету мен жақсарту жөнiндегi ережелердi (бұдан әрi - ормандардағы санитарлық ережелер) сақтайды	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
62	Бақылау субъектісі ұзақ мерзiмдi орман пайдалану кезiнде мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн орман зиянкестерi мен ауруларынан қорғау жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асырады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
63	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман иеленушiлердi мемлекеттiк орман қорының орман пайдалану үшiн өздерiне бөлiнiп берiлген учаскелерiнде орман зиянкестерi мен ауруларының пайда болғаны туралы хабардар етеді.	ОП
64	Бақылау субъектісі өзге орман пайдаланушылардың құқықтарын бұзбайды.	ОП
65	Бақылау субъектісі Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен уәкiлеттi органға және оның аумақтық органдарына, облыстық атқарушы органдар мен мемлекеттiк статистика органдарына орман қорының мемлекеттiк есебiн, мемлекеттiк орман кадастрын, мемлекеттiк орман мониторингiн жүргiзу, орман пайдалану төлемақысының мөлшерiн анықтау үшiн қажеттi ақпаратты берiп тұрады.	ОП
66	Бақылау субъектісі Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне сәйкес қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыру кезінде экологиялық рұқсат алады.	ОП
67	Бақылау субъектісі жеке тұлғалар өрт қауiпсiздiгi сақтауға, ағаштар мен бұталарды сындырмауға және кеспеуге, орман ағаштарының зақымдануына, ормандардың ластануына, құмырсқа илеулерiнiң, құс ұяларының бұзылуына жол бермеуге, жабайы өскен тағамдық орман ресурстарын, дәрiлiк шикiзатты олардың молықтырылуына нұқсан келмейтiн мерзiмде және тәсiлдермен жинауға мiндеттi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
68	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қорындағы ағаш өспеген алқаптарды орманды алқаптарға айналдыруды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүргізеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
69	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қорында құрылыс жұмыстарын жүргiзуді, кең таралған пайдалы қазбаларды өндiруді, коммуникациялар тартуды және орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдалануға байланысты емес өзге де жұмыстарды орындауды, егер бұл үшiн мемлекеттiк орман қорының жерiн басқа санаттарға ауыстыру және (немесе) оларды алып қою қажет болмаса, мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған жағдайда уәкiлеттi органның келiсiмi бойынша облыстық атқарушы органның шешiмi негiзiнде жүзеге асырады.	ОП
70	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қорын орман зиянкестерi мен ауруларынан қорғауды мемлекеттiк орман қорының жай-күйiн жүйелi түрде қадағалап отыруды, ошақтардың пайда болуының алдын алу, оларды оқшаулау мен жою шаралары арқылы орман зиянкестерi мен ауруларының ошақтарын дер кезiнде анықтауды қамтамасыз етедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
71	Бақылау субъектісі темiр жолдарға, автомобиль жолдарына, каналдарға, магистральдық құбырларға және басқа да желiлiк құрылыстарға бөлiп берiлген белдеулердегi қорғаныштық екпелердi, оларды өсiру жобаларына сәйкес орманды күтiп-баптау мақсатында кесумен, санитарлық мақсатта кесумен, бағалылығы төмен екпелердi, сондай-ақ қорғаныштық, су сақтау және басқа да функцияларын жоғалта бастаған екпелердi қайта жаңғыртумен байланысты кесумен және өзге де мақсаттардағы кесумен айналысады	МО
72	Бақылау субъектісі темiр жолдарға, автомобиль жолдарына, каналдарға, магистральдық құбырларға және басқа да желiлiк құрылыстарға бөлiп берiлген белдеулердегi қорғаныштық екпелердi күзетудi, қорғауды және пайдалануды жүзеге асырады	МО
73	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде сүрек дайындауды толысқан және қураған сүрекдiңдерде жүргiзiлетiн, басты мақсатта пайдалану үшiн, аралық мақсатта пайдалану үшiн (орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу, iрiктеп санитарлық мақсатта ағаш кесу және құндылығы төмен орман екпелерiн, сондай-ақ қорғаныштық, су сақтау және басқа қасиеттерiн жоғалтқан екпелердi қайта жаңғыртуға байланысты ағаш кесу, жас шыбықтарды жекелеп кесу), өзге де мақсатта пайдалану үшiн (жаппай санитарлық мақсатта ағаш кесу, су тораптарының, құбырлардың, жолдардың құрылысына байланысты, орман соқпақтарын тарту, өртке қарсы жыралар жасау кезiнде орман алаңдарын тазарту, өтiмдi үйiндiлердi жинау, өзге де мақсаттар үшiн ағаш кесу) ағаш кесу тәртiбiмен жүзеге асырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
74	Бақылау субъектісі жергiлiктi халықтың ағашқа деген мұқтажын олардан өтiнiм болған жағдайда аралық пайдалану мақсатында ағаш кесу және өзгедей мақсатта ағаш кесу есебінен қамтамасыз еткен.	ММ, ЕҚТА, РММО
75	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде шайыр мен ағаш шырындарын дайындауды толысқан және қураған сүрекдiңдерде жүзеге асырады, олар сөл алудың белгiленген мерзiмi аяқталғаннан кейiн басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуге арналады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО,
76	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде өнеркәсiптiк өңдеу және тұрғын халықтың қажетін қанағаттандыру үшін қосалқы сүрек ресурстарын дайындауды орманға зиян келтiрмей жүзеге асырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
77	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде ағаш кесу жұмыстарын жүргiзу тәртiбiмен кесiлген ағаштардан ғана қабық және бұтақ дайындайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
78	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде сыпыртқыларды, сыпырғыларды және басқа да сол сияқты заттарды өру, сондай-ақ әзiрлеу үшiн бұтақтарды ағаш кесу “Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ағаш кесу ережесін бекіту туралы” Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 14 ақпандағы N 141 Қаулысымен айқындалған тәртiппен өсiп тұрған ағаштардан дайындайды (бұдан әрі – Ағаш кесу ережесі).	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
79	Бақылау мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде жабайы жемiстер, жаңғақтар, саңырауқұлақтар, жидектер, дәрiлiк өсiмдiктер және техникалық шикiзат дайындау мен жинауды, марал шаруашылығын, аң шаруашылығын, ара ұялары мен омарталар орналастыруды, бау-бақша және өзге де ауыл шаруашылығы дақылдарын өсiруді орманға зиян келтiрiлмей жүзеге асырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, ВС, АП
80	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қорының шөп шабуға және мал жаюға болатын учаскелерiн орман орналастыру жобаларына немесе ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды басқару жоспарларына сәйкес мемлекеттiк белгiлейдi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
81	Бақылау субъектісінде мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде ешкi жаю арнайы бөлiнiп қоршалған учаскелерде ғана жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
82	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн аңшылық шаруашылығының қажетiне пайдалануды орманға нұқсан келтірмей және жабайы жануарлар үшін жайлы мекендеу ортасын сақтай отырып жүзеге асырады.	ОП, АП
83	Бақылау субъектісінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспорты бар.	ЕҚТА
84	Бақылау субъектісінде табиғат қорғау ұйымын басқару жоспары бар.	ЕҚТА
85	Бақылау субъектісінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы, Қазақстан Республикасының орман заңнамасы бұзылған жағдайда тексеру жүргізу нәтижелері бойынша актілердің, әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамалардың, тәртіп бұзушылықты жою туралы өкімдердің, кінәлі тұлғаларды әкімшілік жауапкершілікке тарту туралы қаулылардың, содай-ақ сот шешімі шығарылғанға дейін уақытша сақтау үшін атыс қаруын, олжалау құралдарын, заңсыз олжаланған өнімді, көлік және суда жүзу құралдарын алып қою туралы қаулылардың бланкілері бар.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, АП
86	Бақылау субъектісі мемлекеттік табиғи қорық пен оның күзет аймағының биологиялық саналуандығын қорғау және қалпына келтіру режимін қамтамасыз етеді.	ЕҚТА
87	Бақылау субъектісі Табиғат жылнамасын жүргізуді қоса алғанда, мемлекеттік табиғи-қорық қорының экологиялық жүйелерін, объектілерін зерделеу және олардың мониторингі жөнінде ғылыми зерттеулер ұйымдастырады және жүргізеді.	ЕҚТА
88	Бақылау субъектісіэкологиялық-ағартушылық қызметті жүргізеді.	ЕҚТА
89	Бақылау субъектісі мемлекеттік табиғи қорықтың экологиялық жүйелеріне зиянды әсер етуі мүмкін шаруашылық және өзге объектілерді орналастыру жобалары мен схемаларының мемлекеттік экологиялық сараптамасына қатысады.	ЕҚТА
90	Бақылау субъектісі мемлекеттік табиғи қорық пен оның күзет аймағының аумағын экологиялық-ағартушылық, ғылыми және шектеулі туристік мақсаттарда пайдалануды реттеп отырады.	ЕҚТА
91	Бақылау субъектісі мемлекеттік табиғи-қорық қорының табиғи кешендерін, бірегей және эталондық табиғи учаскелерін, объектілерін, табиғи және тарихи-мәдени мұраны сақтайды.	ЕҚТА, ЖА, ОП
92	Бақылау субъектісі мемлекеттік ұлттық табиғи парк пен оның күзет аймағының күзет режимін қамтамасыз етеді.	ЕҚТА
93	Бақылау субъектісі экологиялық ағартушылықты жүзеге асырады.	ЕҚТА
94	Бақылау субъектісі биологиялық саналуандықты сақтаудың ғылыми әдістерін әзірлейді.	ЕҚТА
95	Бақылау субъектісі Табиғат жылнамасы бағдарламасы бойынша экологиялық жүйелер мен жекелеген табиғи объектілердің мониторингін жүргізеді.	ЕҚТА
96	Бақылау субъектісі мемлекеттік табиғи-қорық қорының бүлінген табиғи кешендерін, объектілерін, табиғи және тарихи-мәдени мұра объектілерін қалпына келтіреді.	ЕҚТА
97	Бақылау субъектісі мемлекеттік ұлттық табиғи парк пен оның күзет аймағының аумағын экологиялық-ағартушылық, ғылыми, рекреациялық, туристік және шектеулі шаруашылық мақсаттарда пайдалануды реттеп отырады.	ЕҚТА
98	Бақылау субъектісі биологиялық және ландшафтық саналуандықты, табиғи экологиялық жүйелерді сақтайды және қалпына келтіреді.	ЕҚТА, ЖА
99	Бақылау субъектісі мемлекеттік табиғи резерваттың күзет режимін қамтамасыз етеді.	ЕҚТА, ЖА
100	Бақылау субъектісі табиғи ресурстарды пайдаланудың экологиялық-экономикалық принципі негізінде аумақтың орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қолдайды.	ЕҚТА, ЖА
101	Бақылау субъектісі аумақты қорғау және орнықты дамыту, сондай-ақ экологиялық ағартушылық және тәрбие беру мақсаттарында зерттеулер мен мониторинг жүргізеді.	ЕҚТА, ЖА
102	Бақылау субъектісі мемлекеттік табиғи резерват аумағын және оның күзет аймағын экологиялық-ағарту, ғылыми, рекреациялық, туристік және шектеулі шаруашылық мақсаттарда пайдалануды реттеп отырады	ЕҚТА
103	Бақылау субъектісі Қазақстанның жануарлар дүниесін сақтаудың, өсімін молайту мен пайдаланудың, дүниежүзілік маңызы бар Қазақстан фаунасының ресурстарын игерудің ғылыми негіздерін әзірлейді.	ЕҚТА
104	Бақылау субъектісі Қазақстанның өсімдіктер дүниесін сақтаудың, молықтырудың және пайдаланудың, Қазақстанның дүниежүзілік маңызы бар флорасының ресурстарын игерудің ғылыми негіздерін әзірлейді.	ЕҚТА
105	Бақылау субъектісі Қазақстанның ағаш өсімдіктерін сақтаудың, молықтырудың және пайдаланудың, Қазақстанның дүниежүзілік маңызы бар флорасының ресурстарын игерудің ғылыми негіздерін әзірлейді.	ЕҚТА
106	Бақылау субъектісінің техникасы мен жабдықтарымемлекеттік орман қоры учаскелерiнде ормандарды күзету және қорғау жөнiндегi iс-шараларды орындауға арналған техника мен жабдықтарға тиесілік нормаларына сәйкес келеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
107	Бақылау субъектісінің техникасы мен жабдықтарымемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде орманды молайту және орман өсiру жөнiндегi iс-шараларды орындауға арналған техника мен жабдықтарға тиесілік нормаларына сәйкес келеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
108	Бақылау субъектісінде мемлекеттік орман күзеті қызметкерлерінің штат саны мемлекеттік орман қоры жерлерiндегi ормандарды қорғау нормативтерiне сәйкес келеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
109	Бақылау субъектісінде өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мемлекеттік инспекторлардың штат саны ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiндегі ормандарды қорғау нормативтеріне сәйкес келеді.	ЕҚТА
110	Бақылау субъектісі өрт қауiпсiздiгi ережесiн сақтайды, ағаштар мен бұталардың сынуына және кесiлуiне, орман дақылдарының бүлiнуiне, ормандардың ластануына, құмырсқа илеулерiнiң, құс ұяларының зақымдануына жол бермейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
111	Бақылау субъектісі жабайы өсетін азықтық орман ресурстарын, дәрi-дәрмектік шикiзатты оларды молықтыруға нұқсан келтiрмейтiн мерзiмде және тәсiлдермен жинайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
112	Бақылау субъектісі мемлекеттік орман қоры учаскелерiнде мәдени-сауықтыру, рекреациялық, туристік және спорттық iс-шаралар жүргізуді автотұрақтарда, спорт алаңдарында, туристік маршруттармен және соқпақтарда, мемлекеттік орман иеленушiнiң рұқсатымен басқа да объектілермен жабдықталған арнайы бөлiнген учаскелерде жүзеге асырады.	ОП
113	Бақылау субъектісінде мәдени-сауықтыру, рекреациялық, туристiк және спорттық мақсаттар үшiн берiлген мемлекеттік орман қоры учаскелерiнде объектiлер орналастыру, жобалау, салу және пайдалануға беру кезiнде орман пайдаланушылар ормандарды сарқынды сулардың, өнеркәсiп және коммуналдық-тұрмыстық тастандылардың, қалдықтар мен қоқыстардың терiс әсерiнен қорғауды қамтамасыз ететiн iс-шараларды көздейді және жүзеге асырады.	ОП
114	Бақылау субъектісі рәміздерді әзірлеу кезінде мынадай негізгі талаптарды сақтайды: эмблемада табиғат қорғау мекемесінің табиғи және/немесе тарихи-мәдени кешендері мен объектілерінің тән ерекшеліктерін көрсететін сөздік, бейнелік және/немесе көлемдік белгілер не олардың аралас үлгілері бейнеленеді, сондай-ақ оның мемлекеттік тілдегі атауы жазылады; жалау мемлекеттік табиғат қорғау мекемесінің эмблемасы мен мемлекеттік тілдегі толық атауы орналасатын мата түрінде болады. Жалау енінің оның ұзындығына ара-қатынасы - 1:2.	ЕҚТА
115	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн ғылыми-зерттеу мақсаттарында пайдалануға мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған жағдайда орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi органмен (бұдан әрi - уәкілеттi орган) және ғылым мен ғылыми-техникалық қызмет саласында басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы органмен келiсiп алынатын ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағдарламаларына сәйкес жүзеге асырылатын орман табиғаты мен оның құраушыларын тану, соның негiзiнде орман ресурстарын күзету, қорғау, молықтыру және ұтымды пайдалану жөнiнде тәсiлдер, әдiстер және технологиялық процестер, оның iшiнде жаңа техника жасау үшiн кешендi және мамандандырылған (ботаникалық, зоологиялық, орман өсiру, орман-патологиялық, топырақтану және басқа да) ғылыми зерттеулер мен экспериментальдық жұмыстар (бұдан әрi - ғылыми-зерттеу жұмыстары) жүргiзу, сондай-ақ мемлекеттiк орман қоры аумағында орналасқан өзге де табиғи объектiлердi зерделеу жатады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП, АП
116	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде, су қорғау аймақтары мен алқаптарында жүргiзiлетiн судың жай-күйiне әсер ететiн экспериментальдық жұмыстарды су қорын пайдалану және қорғау саласындағы уәкiлеттi органның аумақтық органдарымен келiсе отырып жүргiзедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, ОП
117	Бақылау субъектісі тәжiрибелiк-өндiрiстiк тексерулер жүргiзу мен ғылыми және конструкторлық талдамаларды орман шаруашылығы өндiрiсiне енгiзу, тұрақты ағаш тұқымдары базасы объектiлерiн құру уәкiлеттi органмен келiсе отырып осы Ережеге сәйкес жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО
118	Бақылау субъектісінде жұмыстардың түрлерi (стационарлық, далалық, бағыттық), ерекшелiгi (ботаникалық, орман өсiру, топырақтану және басқалар), басталу және аяқталу мерзiмдерi, ғылыми зерттеулердiң бағыттары, экспериментальдық объектiлердi орналастыру орындары мен көлемi, пайдаланудың арнайы режимi, шектеулердiң түрлерi мен мерзiмдерi белгiленетiн мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнiң алқабы көрсетiлiп, орман пайдаланудың басқа түрлерiнiң шектеулерi немесе оларға тыйым салушылықтар, аталған жұмыстарды жүргiзудiң басқа да ережелерi уәкiлеттi органның немесе қарауында мемлекеттiк орман қоры учаскелерi болатын облыстық атқарушы органдардың және орман пайдаланушылардың арасында жасалатын ұзақ мерзiмдi орман пайдалану шартымен және (немесе) орман билетiмен айқындалады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
119	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн ғылыми-зерттеу мақсаттары үшiн пайдалануды орманның экологиялық жүйелерiне және олардың құраушыларына нұқсан келтiрмей жүзеге асырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, ОП
120	Бақылау субъектісінде басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу кезiнде өсiп тұрған сүректi босату толысқан және қураған екпелерде жүзеге асырылады, бұл орайда бiрiншi кезекте, ағаш кесудiң жоспарына қарамастан, өздерiнiң жай-күйiне қарай (өрт, жел, жауын-шашын, орман зиянкестерi, ластайтын заттардың қалдықтары (тастандылары), басқа да қолайсыз әсер етулер салдарынан бүлiнген) кесу талап етiлетiн екпелердi, өткен жылдардан кесiлмей қалған ағашты, сөлi алынған сүрекдiңдердi кесу белгiленедi.	ММ, ОП
121	Бақылау субъектісінде аралық мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу кезiнде өсiп тұрған сүректi босату орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу (сирексiту, тазарту, сирету, өтпелiк кесу), санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесу, қайта жаңарту үшiн ағаш кесу және құндылығы аз сүрекдiңдердi кесуге байланысты өзге де ағаш кесулер, сондай-ақ қорғаныштық, судан қорғау және басқа функцияларын жоғалта бастаған екпелердi кесу, жас шоғырларындағы жекелеген ағаштарды кесу кезiнде жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
122	Бақылау субъектісінде басқа да ағаш кесу кезiнде өсiп тұрған сүректi босату үй және құрылыс салу, су тораптарының (cу қоймаларымен толтырылатын аймақтарды қоса алғанда), құбырлар, жолдар, байланыс және электр беру желiлерiн салу және пайдалану үшiн орман жерлерiн тазарту жүргiзген, пайдалы қазбаларды өндiру кезiнде және орман жерлерiн орман емес жерлерге белгiленген тәртiппен көшiруге байланысты өзге де жағдайларда, сондай-ақ орман соқпағын салу өртке қарсы ор қазу, орман өсiру, өртке қарсы, орман-мелиоративтiк және басқа орман шаруашылық жұмыстарын жүргізу, санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесу, жойылуға тиiс қоқыстарды жинау кезiнде жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
123	Бақылау субъектісінде уақытша орман тұқымдық учаскелер ретiнде бөлiнген екпелердi орман сүректi ағаштарының тұқымдарын даярлау мақсатында бiтiк шыққан жылдарда ғана кесуге жол берiледi. Ұзақ мерзiмдi орман пайдалануға берiлген мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде уақытша орман тұқымдық учаскелерiн бөлу шартта көзделген жағдайларда жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО
124	Бақылау субъектісінде сүpeк даярлауға, мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн пайдалану мерзiмiне қарамастан, ағаш кесу билеттерi бойынша ғана рұқсат етiледi. Ағаш кесу билетiн мемлекеттiк орман иеленушi нақты кеспеағаш аймағына жыл сайын бередi және ол орман пайдаланушыға сүректi белгiленген көлемде және белгіленген мерзiмде даярлау мен әкетудi жүзеге асыруға құқық беретiн құжат болып табылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
125	Бақылау субъектісінде ағаш кесудiң барлық түрлерi жағдайында кеспеағаш аймағын әзiрлеу технологиялық карталар бойынша жүргiзiледi, онсыз ағаш кесу билеттерi берiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
126	Бақылау субъектісі заңсыз дайындалған, соның iшiнде мемлекеттiк орман қоры учаскесiн пайдалану құқығын тоқтата тұру немесе тоқтату және ағаш кесу билетiнiң қолданылуын тоқтату туралы шешiм шығарылғаннан кейiн орман пайдаланушылар дайындаған, белгiленген мерзiмдерi өткеннен кейiн әкетiлмеген сүректi алады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
127	Бақылау субъектісі сүрек дайындауға ағаш кесу билетiн алғаннан кейiн ғана кiрiседі.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
128	Бақылау субъектісі өзендер мен жылғалардың арнасын ағызу, сондай-ақ ағашты сүйрету және ағаш тасу жолы ретiнде пайдалануға жол бермейді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
129	Бақылау субъектісі қар жоқ кезеңде ағаштарды кесу мен кесiндi қалдықтарынан алаңды тазарту арасындағы алшақтықтың 15 күннен асуына жол бермей, кеспеағаш аймағын тазалауды, сондай-ақ орманда өрт қаупi бар кезең басталғанға дейiн қысқы кеспеағаш аймағын тазалауды іске асырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
130	Бақылау субъектісі ағаш кесу және жол бойын тазалау, орман қоймаларын орналастыру, құрылыстар салу кезiнде мемлекеттік орман қоры учаскелерiн ластауға, сондай-ақ кесiлген күйi салбырап қалған ағаштарды және үйiнділердi қалдыруға жол бермейді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
131	Бақылау субъектісі тұқымдық, артықшылығы бар және басқа да кесілуге жатпайтын ағаштардың, өскiндердiң кеспеағаш аймағына iргелес жатқан әрбiр жағынан алғандағы енi 50 метр белдеулердегi екпелердiң сақталуын, сондай-ақ орман орналастыру және орман шаруашылығы белгiлерiнiң, ағаштар мен түбiрлердегi жапсырмалардың бүтiндiгiн қамтамасыз етеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
132	Бақылау субъектісі сүректi әкеткен және өзге жүктердi тасымалдаған кезде жолдарды, көпiрлердi және орман соқпағын, сондай-ақ құрғату тораптарын, жол, гидро-мелиоративтiк және басқа құрылғыларды, суағарларды, жылғаларды, өзендердi сақтау және олар бұзылған жағдайда өз есебiнен тиiстi жай-күйiне келтiреді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
133	Бақылау субъектісі ұзақ мерзiмдi орман пайдалануға құқығы бар орман пайдаланушылардың өтiнiмдерi негiзiнде, оларға аралық мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу мен өзге де ағаш кесуге арналған өздерiнiң өтiнiмдерiн енгiзе отырып, өсiп тұрған сүректi жыл сайын босатуға жиынтық материалдар қалыптастырады.	ММ
134	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман иеленушiлер ағаш кесу жүргiзуге арналған кеспеағаш аймағын бөлу мен оны материалдық-ақшалай бағалауды орман орналастыру жобасына, ағаш кесу жоспарына сәйкес, сондай-ақ кеспеағаш аймағы ағаш кecугe түсуден бiр жыл бұрын жергiлiктi халықтың отындық сүрекке деген қажеттерiн ескере отырып жүргiзедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
135	Бақылау субъектісі жыл сайын 15 қаңтардан кешiктiрмей, мемлекеттiк орман иеленушiлерге, ұзақ мерзiмдi пайдалану шартына сәйкес ағаш кесу жүргiзiлген алаң және даярланған сүректiң мөлшерi, соның iшiнде өткен жылғы iске жарамдылары (1 қаңтардағы жағдай бойынша) туралы, сондай-ақ әрбiр ағаш кесу билетi бойынша (кеспеағаш) ағаш кесу аяқталмаған кеспеағаш аймағында өсiп тұрған сүректiң алаңы мен кейiнге қалдырылатын қалдықтары туралы жазбаша мәлiмет ұсынады.	ОП
136	Бақылау субъектісінде өсiп тұрған cүpeктi ағаштың алаңын және кесуге белгіленген санын ескере отырып босату кезiнде сүректi оны даярлаумен бiр мезгiлде әкетуге рұқсат етіледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
137	Бақылау субъектісінде өсiп тұрған сүректi даярланған сүректiң санын ескере отырып босату кезiнде оны ағаш кесу билетiнде көрсетiлген уақытша орман қоймасына әкелуге ғана жол берiледi. Бұл сүректi әкетуге даярланған сүректiң мөлшерi куәландырылғаннан кейiн рұқсат етедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
138	Бақылау субъектісінде сүректiң өрт салдарынан бүлiнген екпелерден даярланған санын ескере отырып, сондай-ақ боран сындыру мен жел құлатудан әзiрлеу есебiнен босату кезiнде осы сүректердi есепке алу ұйымдастырылған жағдайда ғана оларды әкетуге рұқсат етіледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
139	Бақылау субъектісінде, егер сүрек темiр жол мен тас жолдардың маңында орналасқан қоймаларға, қайта өңдеуге арналған қондырғыларға және құрылғыларға, сондай-ақ мемлекеттiк орман иеленушiмен келiсiлген және ағаш кесу билеттерiнде көрсетiлген орындарда орналастырылған жыл бойы жұмыс iстейтiн ағаш тасымалданатын жолдардағы аралық қоймаларға әкелiнсе, ол ағаш кесетiн жерден әкетiлген деп есептеледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
140	Бақылау субъектісінде су тораптарын, құбырлар, жолдар, байланыс және электр беру желiлерiн салуға, карьерлер әзiрлеу мен пайдалы қазбалар өндiруге байланысты тазартылуға тиiс алаңдарда cүpeктi босату, сондай-ақ орман алаңдарын орман емес жерлерге көшiруге байланысты өзге де жағдайларда ағаш кесу, жобалау құжаттамаларында осы жұмыстарды жүргiзу үшін белгіленген мерзiмдерде жүргiзiледi. Ағаш кесу билеттерi бұл орайда ағымдағы жылда игеру көзделген сүрек мөлшерiне жыл iшiнде жазылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
141	Бақылау субъектісі сүрек дайындауды және тасып әкетуді кейінге қалдыру мүмкіндігін орман пайдаланушының жазбаша өтініші бойынша береді, ол сүрек дайындауды немесе сүректі тасып әкетуді аяқтаудың белгіленген мерзімімен кеш берілмеуге тиіс.
142	Бақылау субъектісі сүрек дайындау мерзiмi кейiнге қалдырылған ағаштардың және тасып әкетілмеген сүректің орман пайдаланушының өтінімінде көрсетілген мөлшерге сәйкестігіне бақылау тексеруін жүргізеді.
143	Бақылау субъектісі реттелмелі туризм мен рекреацияны дамыту мақсатында ғимараттар мен құрылыстар салу (қайта жаңарту) үшін жер учаскелерін жалға беруді Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туристік және рекреациялық мақсаттағы oбъектілерді салуға конкурстар өткізу ережелеріне сәйкес жүзеге асырады.	ЕҚТА
144	Бақылау субъектісі жер учаскелерін жеке және заңды тұлғаларға ұлттық парктің аумағын мақсатты пайдалану мен зондылауды ecкepe отырып, оларды туристік соқпақтар мен бағыттар, демалу тұрақтары, шатырлы лагерлер, жағажайлар, тамашалау алаңдары үшін пайдалануға, сондай-ақ уақытша құрылыстарды (сауда орындары, дүңгіршектер, жазғы кафелер, қайық станциялары және жалға беру пункттері, жылжымалы вагондар, трейлерлер) орналастыру үшін 5 жылға дейінгі қысқа мерзімге жалға береді.	ЕҚТА
145	Бақылау субъектісі жер учаскелерін ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті орган бекіткен ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспортына сәйкес туристік соқпақтар мен бағыттар, демалу тұрақтары, шатырлы лагерьлер, жағажайлар, тамашалау алаңдары үшін, сондай-ақ уақытша құрылыстарды (сауда орындары, дүңгіршектер, жазғы кафелер, қайық станциялары және жалға беру пункттері, жылжымалы вагондар, трейлерлер) орналастыру үшін пайдаланады.
146	Бақылау субъектісі жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты өзгерген жағдайда, заңды тұлға бірігу, біріктіру, бөліну немесе қайта құрылу нысанында қайта ұйымдастырылған, атауы өзгерген кезде ол отыз күнтізбелік күн ішінде көрсетілген мәліметтерді растайтын тиісті құжаттармен қоса, лицензияны қайта ресімдеу туралы өтініш береді.	ОП
147	Бақылау субъектісі лицензияның қолданылуы тоқтатылған кезде лицензиат он жұмыс күні ішінде лицензияны лицензиарға қайтарып береді.	ОП
148	Бақылау субъектісінде мамандығы бойынша (ағаш дайындау, орман инженерлік ісі, ағаш өңдеу, орман шаруашылығы) жоғары кәсіби білімі немесе тиісті орта кәсіби білімі және мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі бар инженер-техник қызметкер - жауапты орындаушылары бар.	ОП
149	Бақылау субъектісінде ағаш құлату, бұтақтар кесу, сүректі сүйрей тасу, сүректі тиеу және тасып әкету жөніндегі жұмыстарды жүргізуге үйретілген қызметшілер бар.	ОП
150	Бақылау субъектісінде меншік құқығындағы материалдық-техникалық база бар: тарту күшінің сыныбы 14 kН-нан аспайтын (сүйреу және тиеу құрылғылары бар) сүректі сүйрей тасуға, тиеуге және тасып әкетуге арналған, тракторлардың немесе тарту күшінің сыныбы 40 kH-нан аспайтын арнайы сүйрей тасу тракторларының, ағаш тасушының, техникалық сипаттамалары бар әбзелдердің, аспаптар мен құрылғылардың, ағаш кесудің белгіленген жыл сайынғы көлемін және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 14 ақпандағы № 141 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік орман қоры учаскілерінде ағаш кесу ережесімен белгіленген ағаш кесу жұмыстарын жүргізу кезінде ағаш өсіру - экологиялық талаптарын орындауды қамтамасыз ететін ағаштарды кесіп құлатудан бастап оларды тиеуге және тасып әкетуге дейінгі жұмыстар кешенін орындауға арналған бензин моторлы аралардың немесе ағаш кесу машиналары болады.	ОП
151	Бақылау субъектісінде Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2004 жылғы 13 желтоқсандағы № 268 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасының ормандарында өрт қауіпсіздігі ережесінде көзделген өрт сөндіру жабдықтары мен құралдары бар.	ОП
152	Бақылау субъектісінде еңбекті қорғау мен қауіпсіздік техникасына жауапты маман бар.	ОП
153	Бақылау субъектісі жеке және заңды тұлғалардың ағаштар мен бұталарды заңсыз кесіп және олардың өсуін тоқтату дәрежесіне дейін зақымдап, сүрек ұрлап келтірген залалдың мөлшерін есептеу үшін базалық ставкаларды қолданады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
154	Бақылау субъектісі жеке және заңды тұлғалардың ағаш және бұта тұқымдастарын, екпелерді, көшеттерді, орман фаунасы үшін пайдалы шөп өсімдіктерін жойып немесе зақымдап, ормандағы санитарлық ережелерді, ағаш кесу ережелерін бұзып келтірген залалдың мөлшерін есептеу үшін базалық ставкаларды қолданады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
155	Бақылау субъектісі жеке және заңды тұлғалардың жердің барлық санаттарында Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктерді заңсыз өндіріп, дайындап, зақымдап немесе жойып келтірген залалдың мөлшерін есептеу үшін базалық ставкаларды қолданады.	ММ, ЕҚТА, РММО
156	Бақылау субъектісі орман заңнамасын бұзудан келтірілген залалдың мөлшерін есептеуге арналған базалық ставкаларда көзделген жеке және заңды тұлғаларға талап-арыздарды есептейді және ұсынады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
157	Бақылау субъектісі тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 1-күнінен кешіктірмей өзі тіркелген орны бойынша салық органдарына орман заңнамасын бұзудан келтірілген залалдың мөлшерін есептеуге арналған базалық ставкаларда көзделген, келтірілген залал үшін бюджетке өндіріп алынған сома бойынша мәліметтер жібереді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
158	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман кадастрын жүргiзу жөнiндегi жұмыстарға қатысады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
159	Бақылау субъектісі мемлекеттік орман кадастрын жүргiзу үшiн қажет материалдарды орман шаруашылығы саласындағы уәкілеттi органға бередi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
160	Бақылау субъектісі есептi жылдан кейiнгі жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша ағымдағы өзгерiстер мен орман қорының жай-күйi туралы мәлiметтердi орман кадастрының материалдарына енгізедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
161	Бақылау субъектісі есептi жылдан кейiнгi 20 қаңтарға дейiн орман қорында болған өзгерiстер туралы мәлiметтердi уәкiлеттi орган белгiлеген нысан бойынша ведомстволық тегiне қарай уәкілетті органның аумақтық органдарына немесе орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды қайта өндiру және өсiру саласындағы облыстық атқарушы органдарға бередi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
162	Бақылау субъектісі ормандардың мемлекеттік мониторингiн жүргiзудi Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында бiрыңғай жүйе бойынша жүзеге асырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
163	Бақылау субъектісіөтінiм-лоттарды орман өсiру материалдарына сәйкес және орман ресурстары нарығының қажеттiлiктерi туралы ақпараттың негiзiнде әзiрлейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО
164	Бақылау субъектісінде өтiнiм-лот мемлекеттiк орман иеленушi куәландырған мына материалдарды қамтуға тиiс: 1) ықтимал орман пайдаланушы үшiн орман телiмдерi мен орамдары желiсiн, соқпақтар мен жол желiсiн, аралас жер пайдалану белгiсiн және басқа да қажеттi картографиялық ақпаратты қамтитын орман карталарының материалдары бойынша орындалған ұзақ мерзiмдi орман пайдалану учаскесiнiң абрисi; 2) орман телiмдерi мен орамдарының тiзбесi қосылған, апандар мен қажетті бағалау деректерi көрсетiлген учаскенiң сипаттамасы; 3) өтiнiм-лотқа енгiзілген орман пайдаланудың әрбiр түрi бойынша ресурстық деректер; 4) өтiнiм-лотқа енгiзілген орман пайдаланудың әрбiр түрi бойынша жыл сайынғы орман пайдаланудың қолданыстағы тексеру кезеңi шегiндегi рұқсат етiлген көлемдерi; 5) өтiнiм-лотқа енгiзілген орман пайдаланудың әрбiр түрi бойынша салық заңнамасына сәйкес белгiленген ақы төлеу мөлшерлерi; 6) ұзақ мерзiмдi орман пайдалану учаскелерiне тiкелей жақын маңда елдi мекендердiң бар-жоғы, оларда тұратын халықтың саны туралы мәлiметтер, сондай-ақ жергiлiктi халықтың жұмыспен қамтылуы, орман пайдаланудың дәстүрлi түрлерi, әлеуметтiк iс-шараларды iске асыруға және елдi мекендердiң инфрақұрылымын қолдауға қажеттiлiктер туралы деректер.	ММ, ЕҚТА, РММО
165	Бақылау субъектісінде тендерге қатысушыға тапсыратын тендер өтiнiмi: 1) үмiткердiң тендерге қатысуға келiсiмiн қамтитын тендерге қатысуға берiлген өтiнiмдi және оның тендер талаптарын орындау және тиiстi шарт жасасу жөнiндегi мiндеттемелерiн; 2) тендерге қатысушыға қойылатын талаптарға сай келетiнiн растайтын құжаттар тiзбесiн: заңды тұлғалар - нотариалды түрде куәландырылған жарғының, заңды тұлғаны мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiктiң, салық төлеушi куәлiгiнiң көшiрмелерiн; жеке тұлғалар - кәсiпкерлiк қызметпен айналысу құқығын растайтын нотариалды түрде куәландырылған құжаттың көшiрмесiн, сондай-ақ жеке куәлiгiнiң немесе төлқұжатының көшiрмесiн және салық төлеушiнiң куәлiгiн; тендерге қатысушының орман пайдалану құқығын растайтын лицензиялардың және/немесе патенттердiң, куәлiктердiң, сертификаттардың, дипломдардың, басқа құжаттардың нотариалды түрде куәландырылған көшiрмесiн (не заңмен белгiленген нысанның көшiрмесiн); бухгалтерлiк теңгерiмдi; тендер өтiнiмдерi салынған конверттер ашылатын күннiң қарсаңында үш айдан астам iшiнде банк (банктер) алдында теңдерге қатысушының мерзiмi өткен берешегi жоқ екенi туралы банктiң (банктердiң) анықтамасын; салықтық берешегi жоқ екенi туралы салық органының анықтамасын; тендерге қатысушыда орман пайдалануды жүзеге асыру, ормандарды күзету, қорғау және молықтыру жөнiндегi iс-шараларды өткiзу үшiн қажет қаражат пен өндiрiстiк қуаттардың бар екенi туралы құжаттарды (оның iшiнде қызметкерлердiң бiлiктiлiгi көрсетiлiп олардың бар екенi және саны, мамандықтары бойынша жұмыс стажы туралы құжаттарды); 3) ормандарды күзетуге және молықтыруға, жаңа жұмыс орындарын құруға, жергiлiктi халыққа қызметтер көрсетуге бағытталған ұсынылатын қосымша қызметтер мен жұмыстарды; 4) тендер құжаттамасына сәйкес ұсынылуы қажет басқа да құжаттарды қамтуға тиiс.	ММ, ЕҚТА, РММО
166	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман иеленушi тендер өткiзiлгенге дейiн тендерге қатысушыларды тендерге қойылатын орман пайдалану учаскелерiмен таныстырады.	ММ, ЕҚТА, РММО
167	Бақылау субъектісінде тендер өтiнiмдерiн бағалауды тендер комиссиясы конверттер ашылған күннен бастап жетi жұмыс күнi iшiнде жүргiзедi.	ММ, ЕҚТА, РММО
168	Бақылау субъектісінде тендер комиссиясының шешiмi бойынша ұсыныстары тендер құжаттамасында айтылған барлық талаптарға сай келетiн және тендер шарттарын орындау бөлiгiнде таңдаулы болып табылатын қатысушы тендер жеңiмпазы болып танылады. Назарға сондай-ақ ұсынылған тендер өтiнiмдерiнiң қосымша техникалық, бiлiктiлiк, ұйымдық және өзге де артықшылықтары алынуы мүмкiн	ММ, ЕҚТА, РММО
169	Бақылау субъектісінде басқа үмiткерлер болмаған жағдайда, егер лот бойынша тендердiң бiрден-бiр қатысушысы тендер өтiнiмiне қойылатын негiзгi талаптарды сақтаған және орман пайдалануды ұйымдастыру мен жүзеге асыру жөнiнде ол жасаған ұсыныстар тендер шарттарына сай келетiн болса, сол қатысушы тендер жеңiмпазы болып танылады.	ММ, ЕҚТА, РММО
170	Бақылау субъектісінде, егер теңдерге қатысушылардың ұсыныстарын тендер комиссиясы тендер шарттарын қанағаттандырмайтын ұсыныстар деп таныса, ол өтпедi деп танылады.	ММ, ЕҚТА, РММО
171	Бақылау субъектісінде тендерге қатысушылар қатарынан оның жеңiмпазын таңдау тендер комиссиясы мүшелерiнiң жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда тендер комиссиясының отырысында жүргiзiледi. Тендер комиссиясының шешiмi ашық дауыс беру арқылы қабылданады және, егер оған тендер комиссиясының қатысып отырған мүшелерi жалпы санының көпшілік даусы берiлсе, қабылданған болып есептеледi. Дауыстар тең болған жағдайда, конкурстық комиссияның төрағасы дауыс берген шешiм қабылданған болып есептеледi.	ММ, ЕҚТА, РММО
172	Бақылау субъектісінде тендер комиссиясының әрбiр лот бойынша хаттамасына тендер комиссиясының қатысқан барлық мүшелерi, сондай-ақ оның хатшысы қол қояды.	ММ, ЕҚТА, РММО
173	Бақылау субъектісі тендер комиссиясының хаттамасы ұсынылғаннан кейiн тендер жеңiмпазына (жеңiмпаздарына) хабарлама жiбередi және он күн мерзiмде онымен мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде ұзақ мерзiмдi орман пайдалану шартын жасасады.	ММ, ЕҚТА, РММО
174	Бақылау субъектісі тендер нәтижелерi туралы хабарды тендер өткiзу туралы хабарландыру жарияланған баспа басылымында жариялайды.	ММ, ЕҚТА, РММО
175	Бақылау субъектісі тендер нәтижелерi туралы есепті тендер комиссиясының хаттамасына қол қойылғаннан кейiн жетi күн мерзiмде орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi органға ұсынады.	ММ, ЕҚТА, РММО
176	Бақылау субъектісі есеп деректерiн жыл сайын жаңартып отырады. Оны жаңартуға және есеп құжаттарына өзгерiстер енгiзуге орман өсiрудi жоспарлау материалдары және орман иеленушiлер: 1) шаруашылық қызметпен қамтылған немесе табиғи факторлар салдарынан өзгерiстерге ұшыраған учаскелердi қаз-қалпында куәландыру актiлерi; 2) мемлекеттiк органдардың: жер учаскелерiн орман қорының жерлерi және (немесе) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi санатына енгiзу; мемлекеттiк орман қорының жерлерiн алу; мемлекеттiк орман қорын санаттарға жатқызу, бiр санаттан басқасына ауыстыру, сондай-ақ ерекше қорғаныштағы учаскелердi бөлiп алу; орманды жерлердi орман шаруашылығын жүргiзуге және орман пайдалануға байланысты мақсаттарда пайдалану үшiн оларды мемлекеттiк орман қорындағы ормансыз жерлерге ауыстыру; ормансыз жерлердi мемлекеттiк орман қорындағы орманды жерлерге ауыстыру; мемлекеттiк орман қорының жерлерiн орман шаруашылығын жүргiзумен байланысты емес мақсаттар үшiн басқа санаттар жерiне ауыстыру және (немесе) мемлекеттiк орман қорының жерлерiн мемлекеттiк қажеттiлiктер үшiн алу жөнiндегi шешiмдерi негiзiнде орман қоры есебiнiң деректерiне жыл сайын енгiзiлiп отыратын деректер негiздеме болып табылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
177	Бақылау субъектісі есеп жүргiзу үшiн қажеттi материалдарды: өздерiнiң қарауындағы мемлекеттiк орман иеленушiлер бойынша облыстық атқарушы органдар және өзге де мемлекеттiк органдар; уәкiлеттi органның қарауындағы мемлекеттiк орман иеленушілер; жекеше орман иеленушiлер уәкiлеттi органның аумақтық органдарына бередi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
178	Бақылау субъектісі мемлекеттік орман иеленушілер тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірмей өзінің орналасқан жері бойынша салық органдарына уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша төлемақы төлеушілер мен салық салу объектілері туралы мәліметтер береді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
179	Бақылау субъектісі төленуге тиіс төлемақы мөлшерін: сүректі түбірімен босатқан кезде – Қазқстан Республикасының заңамаларымен белгіленген коэффициенттерді ескере отырып, орман пайдалану көлеміне және төлемақы ставкаларына сүйене отырып; орман пайдаланудың өзге түрлері кезінде – орман пайдалану көлеміне және (немесе) алаңына, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті өкілді органдары белгілейтін орман пайдаланудың өзге түрлері үшін төлемақы ставкаларына сүйене отырып айқындайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
180	Бақылау субъектісі төлемақы сомасын бюджетке орман пайдалану объектісі орналасқан жері бойынша мынадай мерзімдерде: 1) ұзақ мерзімді орман пайдалану кезінде – орман пайдаланудың жыл сайынғы көлемінің жалпы сомасының тең үлестерімен тоқсан сайын есепті тоқсаннан кейінгі айдың 20-сынан кешіктірілмей; 2) қысқа мерзімді орман пайдалану кезінде – рұқсат құжаттарын алғанға дейін немесе сол күні төленеді. Бұл ретте рұқсат құжатында төлем құжатының деректемелері көрсетіле отырып, ақы төлеудің жүргізілгені туралы белгі қойылады; 3) түбірімен босатылатын сүрек үшін – жазылып берілген ағаш кесу билеттері бойынша жылдық төлемақы сомасының тең үлестерімен тоқсан сайын есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-інен кешіктірілмей төлейді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
181	Егер сүректі түбірімен, шайырды, ағаш шырындарын және қосалқы орман ресурстарын босату кезінде дайындалған сүректің, шайырдың, ағаш шырындарының және қосалқы орман ресурстарының жалпы көлемі ағаш кесу билетінде көзделген көлеммен (алаңмен) сәйкес келмеген жағдайда бақылау субъектісі нақты дайындалған көлем үшін төлемақы сомасына қайта есептеу жүргізеді. Қайта есептеу кезінде белгіленген төлемақы сомасы оны төлеудің кезекті мерзімінде төленеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
182	Бақылау субъектісі төлемақы сомасын төлеу банктер немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арқылы аудару, не оны уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша қатаң есептілік бланкілерінің негізінде мемлекеттік орман иеленушілер кассасына қолма-қол ақшамен енгізу жолымен жүргізеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
183	Бақылау субъектісі қолма-қол ақшамен қабылданған төлемақы сомаларын мемлекеттік орман иеленушілер кейіннен оларды бюджетке есепке алу үшін ақша қабылдау жүзеге асырылған операциялық күннен кейінгі күннен кешіктірмей банктерге немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға тапсырады. Егер қолма-қол ақшаның күн сайынғы түсімдері айлық есептік көрсеткіштің 10 еселенген мөлшерінен аз болған жағдайда бюджетке есептелетін ақшаны тапсыру ақша қабылдау жүзеге асырылған күннен кейінгі үш операциялық күнде бір рет жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
184	Бақылау субъектісі республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшiн төлемақы ставкасы республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану қажеттiлiгi туындайтын тиiстi қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болған 0,1 айлық есептiк көрсеткiш есебiнен ерекше қорғалатын табиғи аумақта болған әрбiр күн үшiн айқындалады.	ЕҚТА
185	Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың шекарасындағы жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушы жеке және заңды тұлғалар: 1) жұмыскерлерді пайдаланған кезде – әрбір жұмыскер үшін; 2) ерекше қорғалатын табиғи аумақта стационарлық емдеу, демалыс мекемелері, спорттық-сауықтыру мекемелері болған кезде – осындай мекемелерде болатын әрбір жеке тұлға үшін төлемақы енгізеді. Жеке тұлға төлемақы сомасының төленгенін растайтын құжат көрсеткен кезде қайталап төлемақы алынбайды.	ЕҚТА
186	Бақылау субъектісі төлемақы сомасы ерекше қорғалатын табиғи аумақ орналасқан жер бойынша төлейді	ЕҚТА, ЖА, ОП
187	Бақылау субъектісі төлемақы сомасын бюджетке төлеуді банктер немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арқылы аудару, не оны бақылау-өткізу пункттерінде, не Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңнамалық актісінде айқындалған табиғат қорғау ұйымдары орнататын өзге де арнайы жабдықталған орындарда уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша қатаң есептілік бланкілерінің немесе аталған соманы растайтын бақылау-касса машиналары чегінің негізінде қолма-қол ақшамен енгізу жолымен жүргізеді.	ЖА, ВС, ОП
188	Қолма-қол ақшамен қабылданған төлемақы сомаларын «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Қазақстан Республикасының Заңында айқындалған табиғат қорғау ұйымдары кейіннен оларды бюджет есебіне жатқызу үшін ақша қабылдау жүзеге асырылған операциялық күннен кейінгі күннен кешіктірмей банктерге немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға тапсырады. Егер қолма-қол ақшаның күн сайынғы түсімі айлық есептік көрсеткіштің 10 еселенген мөлшерінен кем болса, ақшаны тапсыру, ақша қабылдау жүзеге асырылған күннен кейінгі үш операциялық күнде бір рет жүзеге асырылады.	ЕҚТА
189	Бақылау субъектісі ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жануарлар дүниесі ресурстарын және орман ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы төлеуді Қазақстан Республикасының заңамаларымен сәйкес жүргізеді.	ЕҚТА, АП, ОП, ЖА
190	Бақылау субъектісі мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде сүрек дайындауды ағаш кесудiң мына түрлерін жүргізу тәртібімен жүзеге асырады: 1) пiсiп-жетiлген және қураған сүрекдiңдерде жүргізiлетін басты мақсатта пайдалану; 2) аралық пайдалану (орманды күтiп-баптау мақсатында кесу, iрiктеп санитарлық мақсатта кесу және құндылығы аз орман екпелерiн, сондай-ақ қорғаныштық, су қорғау және басқа да функцияларынан айырыла бастаған екпелердi қайта жаңғыртуға байланысты кесу, балауса талдар iшiндегi бiрлi-жарым ағаштарды кесу); 3) өзге де кесу (жаппай санитарлық кесу; су тораптарын, өткiзгiш құбырларды, жолдарды салуға байланысты; орман соқпақтарын тарту, өртке қарсы жыралар қазу; өтiмдi қоқысты жинау кезiнде орман алаңдарын тазарту; өзге де мақсаттарда кесу) түрлерiн жүргiзу тәртiбiмен жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
191	Бақылау субъектісі мемлекеттік орман қорының учаскелерiнде ағаш кесуді баурайдың құламасы мен экспозицияларын ескере отырып жүзеге асырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
192	Бақылау субъектісі ағаш кесудiң жыл сайынғы ықтимал көлемiн және оны жоспарлауды кейiнгi өзгерiстерді ескере отырып, орман орналастыру материалдары бойынша айқындайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
193	Бақылау субъектісінде орман учаскелерiн қаз-қалпында кесуге алдын ала iрiктеудi орманшы немесе оның тапсырмасы бойынша орманшының көмекшiсi жүргiзедi. Жекелеген учаскелердiң таксациялық сипаттама мен планшеттер деректерiне сәйкес келмеуi анықталған жағдайда тиiстi түзетулер енгізіледi (актілер жасала отырып) немесе олар кесуден алынып тасталады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
194	Бақылау субъектісі кеспеағаш аймағын бөлуді, ағаштарды қайта есептеуді және таңбалауды 02.03.2004 ж. № 32 Мемлекеттік орман қоры учаскелерiнде кеспеағаштарды бөлу және таксациялау нұсқаулығына және 04.05.2003 ж. № 100 Қазақстан Республикасының орман қорында таңбалауды қолдану ережесiне сәйкес жүргізедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
195	Бақылау субъектісі дайындау жұмыстары жүргізiлгенге және оны қаз-қалпында бөлгенге дейiн әрбiр кеспеағашқа технологиялық карта жасайды, онда ағаш кесу және сүректi, сүйретiп тасу, ағашы кесiлген жерлердi кесу қалдықтарынан тазарту тәсiлдерi, орманды молықтыру әдiсi; ағаш тасу жолдарын, оны сүйретіп шығаратын қиғаш және соқпақ жолдарды, тиеу алаңдарын орналастыру схемасы, қоймалар, механизмдер тұрақтары және жұмысшыларға қызмет көрсету объектiлерi орналасқан орындар; кесуге жатпайтын өскiндер мен жас шыбықтар сақталуға тиiс алаңдар, күзет аймақтарына алынған ағаштар, құмырсқа илеулері; топырақты эрозиядан қорғау және сүрекдіңнің қалған бөлiгiн сақтау жөнiндегi талаптар көрсетiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
196	Технологиялық карталарды қарауында мемлекеттiк орман қоры бар орман шаруашылығының мемлекеттiк мекемелерi немесе ұйымдар (бұдан әрi - орман мекемелерi) жасайды, оның директоры - бас орманшы (бұдан әрi - бас орманшы) бекiтедi. Егер орман пайдаланушыға мемлекеттiк орман қорының орманшылық мөлшерiндегi учаскелерi сүрек дайындау үшiн ұзақ мерзiмдi орман пайдалануға бекiтiп берiлген жағдайда орман пайдаланушыға бекiтiп берiлген кеспеағаштың технологиялық карталарын орман пайдаланушының мамандары әзiрлейдi және ағаш кесу билетiн беретiн орман мекемесiнiң бас орманшысына бекiтуге ұсынады. Егер технологиялық картада Ағаш кесу ережесiнен ауытқушылыққа жол берiлсе, онда орман мекемесiнiң нұсқауы бойынша оған өзгерiстер енгізiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
197	Бақылау субъектісі кеспеағашты игеруді бекiтiлген технологиялық карталарға қатаң сәйкестiкте жүргiзедi және мiндеттi түрде ағаш кесу билетiне қоса тiркейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
198	Бақылау субъектісі кеспеағаш жұмыстары басталғанға дейiн технологиялық картаға сәйкес қаз-қалпында кеспеағашты алаңшаларға бөлуді, тиеу алаңдарын, қоймаларды, магистралдық және алаңшалық сүйретiп шығару жолдарын, сүйрету қондырғыларының арқандарына арналған жолдарды шектеуді, қауіпті ағаштарды жинауды және басқа да жұмыстарды жүргiзедi. Жер бедерi тегiс болған жағдайда алаңшалар түзу сызықты нысаналармен бөлiнедi. Ағын сулармен және төбешiктермен қатты бүлiнген учаскелердегі алаңшалардың шекарасы олар үшiн белгіленген енi сақталып, қисық сызықты болуы мүмкiн.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
199	Бақылау субъектісі жазық жерлердегі кеспеағаштарды жел қатты соғатын жаққа ұзын жағымен көлденең тартады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
200	Бақылау субъектісі тау жағдайында орманның ағаш кесiлетiн учаскелерiн жергiлiктi жер бедерiн ескере отырып бөледi. Кесуге белгiленген учаскелердi шектейтін сызықтар мүмкiндiгінше табиғи шекаралармен (cу бөлiктерiмен, жолдармен, жыралармен және басқалар) ұштастырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
201	Бақылау субъектісінде технологиялық карта кеспеағаштарды алаңшаларға шектеудi және жазықта енi 3-5 метрлiк және таулы жерлерде 5-7 метрлiк ағаш сүйрету жолдарын (технологиялық дәлiздер) тартуды көздейдi. Оларды табиғи кедергілерден айналып өтудi ескере отырып (шығыңқы тастар, батпақты учаскелер, өскiндер шоғыры және сол сияқтылар) орналастырады. Соқпаққа шыға берiсте ағаш сүйрету жолдары енi жазықта - 7 метрге дейiн және таулы жағдайларда 9 метрге дейiн айналып өтетiндей мөлшерде болуы тиiс. Олардың бұрылыстарындағы тосқауыл ағаштарды механикалық зақымданудан арнайы қаптамалармен немесе дәнекерленген айырлармен қорғау керек.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
202	Бақылау субъектісітехнологиялық дәлiздер ретiнде табиғи сүрекдiңдерде бiрiншi кезекте бар жолдар, сүрекдiң соқпақтары, соқпақтар және ағаштар арасындағы ашық жерлерді пайдаланады. Ағаш кесу учаскесiнде олар жергіліктi болған жағдайда технологиялық дәлiздер кесiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО
203	Бақылау субъектісінде кесiлген ағаштар мен дайындалған сортименттердi жинау орындары және сүрек тиеу бекеттерi мүмкiндiгiнше жолдар мен орамдық соқпақтарда, алаңқайларда, ашық жерлерде және орман көмкермеген басқа да жерлерде орналасады. Ағаш сүйрету жолдары мен тиеу алаңдарын ерекше қорғалатын учаскелер шегiнен тыс жерлерде және су арналарының бойымен орналастырылған.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
204	Бақылау субъектісі ағаш сүйрету жолдары мен тиеу бекеттерiнің технологиялық желiсiн ағашты кесудiң басқа да түрлерi мен әдiстерiн және орман шаруашылығы iс-шараларын жүргiзу кезiнде олардың қайталап пайдаланылуын ескере отырып ұйымдастырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
205	Бақылау субъектісі ағаш кесу бойынша дайындық жұмыстарын тексерудi мемлекеттiк орман күзетiнiң қызметкерлерi әрбiр орманшылық пен орман иелiгі бойынша қаз-қалпында кесу басталғанға дейiн жүргізедi. Тексеру процесiнде алаңы, сүректiң жасы, құрамы және ағаш кесудiң түрi бойынша учаскенiң бекiтiлген жоспарға сәйкес келуi анықталады. Учаскелердi шектеу бойынша қаз-қалпындағы жұмыстардың сапасы (қажет болған жерлерде нысаналарды кесу мен тазалаудың мұқияттылығы, бұрыштарда тиiстi жазбалары бар бағаналардың болуы және т.б.), таксациялық жұмыстардың орындалу дұрыстығы: ағаштардың сапалық санаттарға бөлiнуi, биiктiк разрядтардың белгiленуi және сортименттік кестелердiң таңдалуы, ағаштардың қайта есептелуi, кеспеағаштың материалдық және ақшалай бағалануы анықталады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
206	Бақылау субъектісі басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуді мемлекеттік орман қорының "егiстiк және топырақ қорғайтын ормандар" санатының пiсiп-жетілген және қураған сүрекдiңдерiнде және мемлекеттік орман қорының "өзендер, көлдер, су қоймалары, арналар және басқа да су объектiлерi жағалауларындағы тыйым салынған орман белдеулерi" санатының бұтақшалану жолымен қалпына келетiн жайылма жапырақты сүрекдiңдерде жүргiзедi. Мемлекеттiк орман қорының санатына, өсiп тұрған жерiнiң жағдайларына, ағаш тұқымдарының биологиялық ерекшелiктерiне, екпелердiң жас құрылымына, пiсiп-жетiлуiне, баурайлардың құламасы мен экспозицияларына, топырақтың эрозияға қарсы төзiмдiлігіне, басты тұқымдар өскiндерiнiң болуына және олардың жай-күйiне қарай осы Ережеге сәйкес басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесiлетiн жекелеген екпелерде мақсаты бойынша шектеулер белгiленедi.	ММ, ОП
207	Бақылау субъектісін Ағаш кесу ережесінiң көрсетілген мемлекеттiк орман қоры санаттарында басты мақсатта ағаш кесу белгiленбейтiн ерекше қорғаныштық учаскелерді бөлiп алады.	ММ
208	Бақылау субъектісі басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуді сондай-ақ құнды, сирек кездесетін, эндемикалық және құрып бара жатқан ағаш тұқымдары (самырсын қарағай, шарын шағаны, сағақты емен, грек жаңғағы, арша, Семенов үйеңкiсi, тораңғыл, ақ сексеуiл, таудаған, шеркес, қайыңтоз, ақ қараған, тiкенекағаш, қандағаш, шетен, жиде, алма ағашы, алмұрт, өрік, пiсте, тұт, миндаль, шие) және талдарды, жыңғылды және сары қарағанды қоспағанда, Қызыл кiтапқа енгізiлген басқа да тұқымдар, барлық бұталар басым екпелерде белгiлемейдi.	ММ, ОП
209	Бақылау субъектісі екпелерді өзге де бiрдей жағдайларда басты мақсатта пайдалану үшiн кесуге мынадай ретпен белгілейдi: 1) өзiнiң жай-күйiне қарай кесудi қажет ететiн пiсiп-жетiлген және қураған орман учаскелерi, толық кесiлмеген ағаштар және өткен жылдардың пайдаланылмаған кеспеағаштары, шайыры ағып таусылған екпелер; 2) шымылдығындағы басты тұқым қанағаттанарлық дәрежеде түлеген (жуандығы 0,3 - 0,4) шiрiген және жiңiшке аласа екпелер; 3) өзiнiң өсу қабiлетiн жоғалтып бара жатқан жапырақты ормандар; 4) бiрiншi қабаттағы пiсiп-жетiлген бөлiгiнiң жуандығы 0,3 және одан жоғары, ал екiншi қабаттағысы - 0,4-тен кем болмайтын қос қабатты екпелер; 5) кескен соң 1-2 жыл iшiнде ағашы кесілген жерлерде алдын ала дақылдарды немесе орман дақылдарын отырғызған жағдайда шымылдығында қанағаттанарлық дәрежеде не қанағаттанғысыз түлеген (шәкiл бойынша) жуандығы 0,3-0,5 екпелер; 6) жуандығы 0,5 және одан жоғары таза және аралас әртүрлi жастағы екпелер; 7) қураған екпелер; 8) басқа да пiсiп-жетiлген екпелер	ММ
210	Бақылау субъектісін жазық жерлердегi ормандар мен Қазақтың шағын адырлы ормандарында басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуді тұтастай тар кеспеағаштық және ерiктi-iрiктеп кесу түрiнде жүргізедi.	ММ, ОП
211	Бақылау субъектісі шағын адырлы ормандар бойынша және жазық жерлер бойынша шоқ ағашты ормандардың оңтүстік шетiнiң екпелерiнде олардың өсiп тұрған кезiндегi жоғары рөлi мен молықтырудың қиындығы салдарынан басты мақсатта ағаш кесуді жүргiзбейдi. Оларда орманға күтiм жасау мақсатында кесу мен санитарлық кесу ғана белгiленедi. Жаппай санитарлық кесу болған алаңдарда кесуден кейiнгi алғашқы жылы-ақ орман дақылдары отырғызылады.	ММ, ОП
212	Бақылау субъектісін орманды далалық және далалық аймақтардың байырғы шоқ ағашты ормандарында көлемi 5 гектардан астам орман учаскелерінде ағаш өскіндерінің болуына және сүрекдiңнiң жуандығына қарамастан жаппай тар кеспеағаштық кесуді жүргізедi. Кеспеағаштың енi - 40 метрге дейiн немесе екпе биiктігінiң екi еселiк мөлшерiнен аспайды, кеспеағаштың ұзындығы орам өлшемдерiмен шектеледi, алаңы - 5 гектардан аспайды, жанасуы - ықтырмалы жанасу. Телiмнiң енi кемiнде 100 метрден кем болған жағдайда жанасуы - бiр белдеуден кейiн (бiр кеспеағаштан кейiн), жанасу мерзiмi - 2 жыл. Кесу жылы жанасу мерзiмiне қосылмайды. Кеспеағаштар ұзын жағымен жел қатты соғатын жаққа көлденең тартылады. Ағаш кесудiң бағыты - жел қатты соғатын жаққа қарсы. Алаптың жел өтi жағында соңғы кеспеағаш кесiлгеннен кейiн 2 жылдан соң кесiлетiн кеспеағаштың енi шегiнде қорғаныштық белдеу қалдырылады. Сүрекдiңнiң жуандығына және ағаш өскiндерiнiң болуына қарамастан көлемi 5 гектардан кем шоқ ағаштарда олардың қорғаныштық әсерiн сақтау мақсатында жаппай тар кеспеағаштық кесу екi кезекте жүргізiледi. Бiрiншi кезекте оның жел өтiндегi жартысы кесiледi. Шоқ ағаштың екiншi жартысы ағашы кесiлген жердi ойдағыдай қалпына келтiру және өскiннiң биiктiгі 1,5 метрден асуы үшiн қажет мерзiм аяқталғаннан кейiн iрiктеп алынады. Шоқ ағаштың кесiп алынған бөлiгі қанағаттанарлық дәрежеде қалпына келмеген жағдайда онда орман дақылдары отырғызылады; екпелердiң екiншi жартысы олар отырғызылғаннан кейiн үш жылдан соң кесуге белгiленедi	ММ, ОП
213	Бақылау субъектісін басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу рұқсат етілген жайылма сулардағы жапырақты сүрекдiңдерде кеспеағаштың енiн 25 метрден аспайтын мөлшерде белгiлеп, ұзына бойымен өзен арнасына немесе көл жағалауының шетiне қарама-қарсы орналастырады. Кеспеағаштың ең үлкен көлемi - 1,5 га. Ағаш кесу бағыты - өзен ағысына немесе қатты соғатын желдерге қарама-қарсы. Кеспеағаштардың жанасуы - бiр жолақтан кейiн (бiр кеспеағаштан кейiн), жанасу мерзiмi - 2 жыл, және де кесу жылы жанасу мерзiмiне қосылмайды	ММ, ОП
214	Бақылау субъектісі табиғи өскен сары қараған жыңғылдарында немесе басты тұқым жойылғаннан кейiн қалған жасанды жолмен өскен екпелерде жаппай кеспеағаш кесуді жүргізедi. Кеспеағаштардың енi - 40 метрге дейiн, тiкелей жанасу мерзiмі - 2 жыл	ММ, ОП
215	Бақылау субъектісі шоқ ағашты ормандарда ағаш өскiндерiн өсiру үшін ағаш кесудiң оңтайлы мерзiмiн- қазан айынан сәуiр айының ортасына дейiнгі мерзімді сақтайды. Ағаш дайындау кезiнде томарды жаруға және оның қабығын сыдыруға жол берiлмейдi. Егер ағашы кесiлген жерлерде кейiннен орман дақылдары отырғызылатын болса, кесу мерзiмiне шек қойылмайды.	ММ, ОП
216	Бақылау субъектісі Қазақтың шағын адырының қарағайлы ормандарында ерiктi-iрiктеп және жаппай кеспеағаш кесуді жүргiзедi. Ерiктi-iрiктеп кесу құламасы 21-30 градус барлық экспозицияның баурайларында өсетін жуандығы 0,6-1,0 орманның ылғалды, таза және құрғақ түрлерi қарағайының қарапайым және күрделi, таза және аралас бiр жастағы және әртүрлi жастағы екпелерiнде және құламалығы 0-20 градус тiк қияның барлық экспозицияның баурайларында өсетiн орманның құрғақ түрлерiнiң дәл осындай екпелерiнде жүргiзiледi. Жуандығы 0,8-1,0 сүрекдiңдерде қордың 20-25 пайызы, ал жуандығы 0,6-0,7 екпелерде - 15-20 пайызы таңдап алынады. Барлық жағдайда сүрекдiңнiң жуандығы 0,5-тен кемiмейдi. Кеспеағаш көлемi 10 гектарға дейiн. Келесi ағаш кесу кезеңi қарапайым сүрекдiңдер жуандығының 0,6-ға және одан көп мөлшерге немесе бiрiншi қабаттың жуандығы 0,3 және одан көп мөлшерге жетуiне және екiншi қабаттың жуандығы жас талдар үшін кемiнде 0,4, орта жастағылары үшін - 0,3 болып күрделi екпенiң қалыптасуына қарай жүргiзiледi	ММ, ОП
217	Бақылау субъектісі жаппай кеспеағаш кесуді құламалығы 20 градусқа дейiнгi барлық экспозициялардың баурайларында өсетiн орманның таза және ылғалды түрлерiнiң қарапайым таза және аралас бiр жастағы және әртүрлi жастағы екпелерiнде жүргiзедi. Қарағай жеткiлiктi түрде қалпына келмейтiн екпелерде олар алғашқы 2 жылда қарағай дақылдарын отырғызу арқылы жүзеге асырылады. Кеспеағаш енi 40 метрден аспайды, көлемi - 2 гектарға дейiн. Жанасу мерзiмi - кесу жылын есептемегенде 5 жыл. Кеспеағаштардың жанасуы - тiкелей. Кеспеағаштар ұзын жағымен жел қатты соғатын жаққа қарама-қарсы, құламалығы 10 градустан астам баурайларда көлденең тартылады, ағаш кесудiң бағыты баурай бойынша жоғарыдан төмен қарай.	ММ, ОП
218	Бақылау субъектісі Қазақтың шағын адырының жапырақты ормандарында жаппай кеспеағаштық және ерiктi-iрiктеп кесуді жүргiзедi. Ағаш өскiндерiнiң болуына қарамастан жуандығы 0,3-1,0 байырғы қайыңдар мен көктеректерде, сондай-ақ қарағай өскіні жоқ қолдан өсiрiлген сүрекдiңдерiнде Ағаш кесу ережесінiң 29, 32-тармақтарына сәйкес жаппай кеспеағаш кесу жүргiзiледi. Кеспеағаштың ең үлкен ауданы баурайдың құламалығы және шоқ ағаштың 2 гектарға дейiнгi көлемi ескерiле отырып белгiленедi. Құламалығы 10 градустан асатын баурайларда олар ұзын жағымен көлденең тартылады, кесу бағыты баурай бойынша жоғарыдан төмен қарай. Туынды екпелерде кесуден кейiнгi бiрiншi жылы қарағай дақылы отырғызылады. Жанасу мерзiмi - олар отырғызылғаннан кейiн 3-5 жыл.	ММ, ОП
219	Бақылау субьектісі қарағаймен араласқан туынды сүрекдiңдерде және қанағаттанарлықтай дәрежедегі қарағай өскiнi бар таза жапырақты екпелерде Ағаш кесу ережесінiң 24-тармағында көзделген технология бойынша ерiктi-iрiктеп кесуді белгiлейдi. Бұл ретте жапырақты ағаш тұқымдарын қылқан жапырақты ағаштарға алмастыру мақсаты көзделедi. Кезектердiң қайталануы - 15 жыл, кеспеағаштар көлемi 10 гектарға дейiн.	ММ, ОП
220	Бақылау субъектісі аралдағы қарағайлы ормандарда ерiктi-iрiктеп және жаппай кеспеағаш кесуді жүргізедi. Ерiктi-iрiктеп кесу өсiп тұрған жерiнiң құрғақ жағдайларында қарапайым және күрделi, таза және аралас бiр жастағы және әртүрлi жастағы жуандығы 0,6-1,0 қарағай екпелерде жүргiзiледi. Жуандығы 0,8-1,0 қарапайым және күрделi сүрекдіңдерде қор бойынша iрiктеу қарқындылығы 25-30 пайызды, жуандығы 0,6-0,7 болса - 15-20 пайызды құрайды. Ерiктi-iрiктеп кесудi өткiзу кезiнде сүрекдiңнiң жуандығы 0,5-тен көп төмендемейдi. Кесудiң кейiнгi кезектерi қарапайым сүрекдiңдердiң жуандығы 0,6-ға және одан көп мөлшерге жетуiне немесе бiрiншi қабаттың жуандығы 0,3 және одан жоғары күрделi екпелердiң қалыптасуына, ал екiншi қабатта жас шыбықтар үшiн пiсiп-жетiлу - кемiнде 0,4, орта жастағылар - 0,3-ке жетуiне қарай жүргiзiледi. Күрделi екпелерде ерiктi-iрiктеп кесу пiсiп-жетiлген бөлiгiн сирету арқылы жүргізiледi. Екiншi қабаттың жуандығы 0,4 және одан жоғары болған жағдайда оның қорының 50 пайызына дейiн, ал жуандығы 0,3 болған жағдайда - 30 пайызына дейiн iрiктеп алынуы мүмкiн. Кеспеағаштың ең үлкен ауданы 10 гектарға дейiн	ММ, ОП
221	Бақылау субъектісі қарағайдан тұратын екiншi қабаты бар қарапайым және күрделi әртүрлi жастағы, таза және аралас екпелерде ағаш өскiндерiнiң болуына қарамастан орманның жас және ылғалды түрлерiнде жаппай тар кеспеағаштық кесуді жүргізедi. Әртүрлi жастағы екпелерде кесуге орманның пiсiп-жетiлген және қурап қалған ұрпақтарының ағаштары ғана белгіленедi. Кеспеағаштың енi - 40 м, көлемi - 2 гектарға дейiн. Кеспеағаштардың тiкелей жанасу - мерзiмі кесу жылын есептемегенде 5 жыл. Кеспеағаштың бағыты - жел қатты соғатын жаққа көлденең, кесу бағыты - жел қатты соғатын жаққа - қарсы. Қарағайдың қалпына келуi жеткiлiксiз екпелерде олар алғашқы екi жылы қарағай дақылдарын жасау арқылы жүргізiледi	ММ, ОП
222	Бақылау субъектісі аралдағы қарағайлы ормандардың жапырақты екпелерiнде басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуді Қазақтың шағын адырының жапырақты ормандарында көзделген нормативтер мен технологияларға сәйкес жүргізедi.	ММ, ОП
223	Бақылау субъектісі жел эрозиясына шыдамды топырақта (саздақ, сазды, тақырлау) өсетiн қара сексеуіл екпелерiнде қара сексеуiлдi де, ақ сексеуiлдi де жинай отырып, жаппай кеспеағаштық кесуді жүргiзедi. Кеспеағаш енi 75 метрге дейiн. Жанасу тәсiлi - бiр белдеуден кейiн, жанасу мерзiмi - 3 жыл. Қалдырылған белдеулер кесуге бұдан бұрын ағашы кесiлген белдеулерде 1 гектарда 3-5 жастағы 500 данадан астам сексеуiл өскiнi болған жағдайда немесе оларды орман көмкерген жерлерге ауыстыруды қамтамасыз ететiн сандық нормативтiк көрсеткiштер болған жағдайда орман дақылдары отырғызылғаннан кейiн 3-4 жылдан соң белгiленеді. Табиғи түлеудi есепке ала отырып, басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу белгіленген сексеуiл тоғайларында мал жаю кесуден 5 жыл бұрын тоқтатылады және кесуден кейiн 5 жыл бойы жүргізiлмейдi. Өскiнмен қайта жаңғырған 300-ден аз данасы бар немесе 1 гектарда 3-5 жастағы сексеуіл өскiнiнiң 500-ден аз данасы бар ағашы кесiлген жерлер қанағаттанарлықсыз түрде қайта жаңғыртылған жағдайда оларда орман дақылдарын отырғызу қажет. Аралас түрде қайта жаңғырту кезiнде тұқымдық өскiннiң жалпы санын 0,6 коэффициентке көбейтедi және бәрiн өскiн баламасымен көрсете отырып өскiнмен қайта жаңару көрсеткiшiне қосады. Сексеуiл екпелерiнде ағаш кесу тұқым пiсiп-жетілгеннен және вегетация тоқтатылғаннан кейiн: 1) жусанды-тұзды шөлейттiң солтүстiк кiшi аймағында (Алматы облысы, Жамбыл облысының шығыс бөлiгi, Солтүстiк Арал өңiрi) кеспеағаштарды табиғи қайта жаңғыртуға бағдарлау кезiнде және 1 гектарда 30 жасқа дейiнгi сексеуiлдiң кем дегенде 300 данасы немесе өскiннiң 500 данасы немесе өскiн беруге қабiлеттi даналар мен өскiндердiң қажеттi жиынтық мөлшерi болған жағдайда - желтоқсаннан наурызға дейiн; 2) оңтүстiк кiшi аймақта (Жамбыл облысының батыс бөлiгі, Оңтүстiк Қазақстан және Қызылорда облыстары) - жоғарыда айтылғандар минимумнан жоғары болған жағдайда - желтоқсаннан ақпанға дейiн жүргiзiледi. Ағашы кесiлген жерлерде екпелердi жасанды жолмен қалпына келтiру кезiнде сексеуiлдi бүкiл жыл бойына сындыруға рұқсат етiледi.	ММ, ОП
224	Бақылау субъектісі ерекше қорғаныш учаскелерiн қоспағанда, "өзендер, көлдер, су қоймалары, арналар және басқа да су объектілерi жағалауларындағы тыйым салынған орман белдеулерi" мемлекеттiк орман қоры санатының өскiн арқылы қайта жаңғыратын су жайылмалы жапырақты сүрекдiңдерде жаппай тар кеспеағаштық кесуді белгiлейдi. Бұл ретте көлемi 1 гектардан асатын барлық телiмдер енi 40 метрге дейiнгi кеспеағаштарға бөлiнедi, жанасуы - ықтырмалы (2 кеспеағаштан кейiн), ал телiмнiң енi 80 метрден кем болған кезде - бiр белдеуден кейiн (бip кеспеағаштан кейiн), кесу жылын есептемегенде жанасу мерзiмi – 2 жыл. Көлемi 1 гектардан аз таксациялық телiмдер олардың пiшiмiне қарамастан кесуге тұтастай белгiленедi. Өзен арнасын бойлай орналасқан телiм енi 40 метрден кем болған кезде кеспеағаштың ұзын жағы (200 метрден аспайтын) өзен бойлай орналасуы мүмкiн, бiрақ бұл жағдайда оның көлемi 1 гектардан аспауы тиiс. Барлық екпелер үшiн кеспеағаш бағыты су арнасының басты бағытына көлденең, ал кесу бағыты - ағынға қарама-қарсы. Жайылмалы екпелердегi өскiннiң барынша жақсы қайта жаңғыруын қамтамасыз ету мақсатында ағаш кесу қыркүйектен бастап сәуiр айының басына дейiн жүргiзiледi. Өскiн беру қабiлетiн жоғалтқан екпелер жаз кезiнде шабылады. Yйеңкілік сүрекдiңдердi ағын сулар басылғаннан кейiн жаз кезiнде (тамызға дейiн) кесуде белгiленедi	ММ, ОП
225	Бақылау субъектісі жайылмалардың талды жыңғылдарында жаппай тар кеспеағаштық кесуді жүргiзедi. Кеспеағаштар енi - 40 метрге дейiн. Жанасуы - 2 жылдық мерзiммен тiкелей. Ағаш кесу қар сулары азайған соң жаз кезiнде жүргізiледi.	ММ, ОП
226	Бақылау субъектісі тоғайлы талдарда (Жоңғар және Вильгельм талдары) және жыңғылдарда енi 40 метрден аспайтын кеспеағаштарда жаппай тар кеспеағаштық кесуді жүргiзедi, жанасуы - 3 жылдық мерзiммен бiр белдеуден кейiн. Қалдырылған белдеулерде ағаш кесу аралас кеспеағашта ағаштың қайта жаңаруы қанағаттанарлық деңгейде болған жағдайда жүзеге асырылады. Ағаш кесудi жүргiзу уақыты - қыс немесе ерте көктем.	ММ, ОП
227	Бақылау субъектісі тоғайлы талдарда, сондай-ақ барлық басқа табиғи аймақтардың талдарында енi 40 метр кеспеағашта жаппай тар кеспеағаштық кесуді жүргiзедi. Жанасуы - 2 жылдық мерзiммен тiкелей. Ағаш кесу уақыты - жаз кезiнде қар суының тасуы басылғаннан кейiн. Кесу бағыты кеспеағаштың ұзын жағы өзен арнасына көлденең орналасып, оның ағысына қарсы белгiленедi.	ММ, ОП
228	Бақылау субъектісі топырақтың эрозияға қарсы төзiмдiлiгiне қарамастан барлық экспозициялардың қиялы, еңiстi және тік баурайларында өсетiн жуандығы 0,6-1,0 орман түрлерінің барлық топтарының қарағайлы екпелерiнде ерiктi-iрiктеп кесуді жүргiзедi. Ағаш кесу қарқындылығы екпелердiң жуандығына байланысты, бiрақ одан қор бойынша 30 пайыздан астам мөлшерде асып кетпеу керек. Екпелердiң жуандығын 0,5-тен төмендемеуге жол берiлмейдi. Екiншi және үшiншi кезектер 20 жылдан соң өткiзiледi, кеспеағаш көлемi - 10 гектардан аспайды.	ММ, ОП
229	Бақылау субъектісі бiр жастағы майқарағай және шырша екпелерiнде, төзiмдi және төзiмсiз топырақты солтүстiк экспозициялардың қиялы, еңiстi баурайларында, сондай-ақ топырағы төзiмдi құламаны баурайларда бiртiндеп ағаш кесуді жүргiзедi. Жуандығы 0,9-1,0 екпелерде біртіндеп үш кезекпен ағаш кесу жүргiзiледi. Бiрiншi кезекте жуандығын 0,6 - 0,7-ге дейін кемiте отырып, қордың 30 пайызына дейiн, екiншi кезекте - 40 пайыздан аспайтын мөлшерi шабылады. Жуандығы 0,6-0,8 екпелерде бiрiншi кезекте қордың 40 пайызына дейiнгi мөлшерi iрiктелiп, бiртіндеп екі кезекпен ағаш кесу жүргiзiледi. Екi жағдайда соңғы кезек жақсы қайта жаңғыру орын алған кезде жүргiзiледi. Ағаш кесудiң қайталану мерзiмi - 10-15 жыл. Кеспеағаш көлемiн қиялы және еңiсті баурайларда 20 гектардан, тiк қияларда - 15 гектардан арттыруға жол берілмейді	ММ, ОП
230	Бақылау субъектісі топырағы төзiмдi солтүстік экспозициялардың қиялы және еңiстi баурайларында және топырағы төзiмсiз солтүстiк экспозициялардың қиялы баурайларында жуандығы 0,6-1,0 әртүрлi жастағы майқарағай мен шырша екпелерiнде, егер сүрекдiңдердiң орташа жастағы және өсiп-жетiлiп қалған бөлiгiнiң жуандығы 0,4-тен кем болмаса, ұзақ мерзiмдi-бiртiндеп кесуді жүргiзедi. Бiрiншi кезекте пiсiп-жетiлген, қураған және уақыты өтiп кеткен ағаштарды аластау есебiнен қордың 50 пайызына дейiн кесiледi. Екпелердiң жуандығын 0,3-0,5-тен төмендетуге жол берiлмейдi. Қорытынды кезек жақсы қайта жаңғыру орын алған (шәкiл бойынша) кезде жүргiзiледi. Ағаш кесудiң қайталану мерзiмi - қалған ұрпақ пiсiп-жетiлу жасына жеткеннен кейiн - 30-40 жыл. Кеспеағаш алқабын 20 гектардан асыруға жол берiлмейдi	ММ, ОП
231	Бақылау субъектісі жуандығы 0,6-1,0 майқарағай мен шырша екпелерiнде ерiктi-iрiктеп кесуді былай жүргізеді: 1) егер орташа жастағы және өсiп-жетiлiп қалған ағаштардың жуандығы 0,4-тен кем болса, топырағы төзiмдi солтүстiк экспозициялардың қиялы және еңiстi баурайларындағы, топырағы төзiмсiз солтүстiк экспозициялардың қиялы баурайларындағы әртүрлi жастағы екпелерiнде; 2) топырағы төзiмсiз солтүстік экспозициялардың еңiстi (6-кесте, 2.6-тармақ) және топырағы төзiмдi солтүстiк экспозициялардың тiк қиялы баурайларында әртүрлi жастағы екпелерiнде; 3) топырағы төзiмсiз солтүстiк экспозициялардың тiк қиялы баурайларында әртүрлi жастағы және бiр жастағы екпелерде; 4) топырақтың төзiмдiлiгiне қарамастан оңтүстiк экспозициялардың қиялы, еңiстi және тiк қиялы бiр жастағы және әртүрлi жастағы екпелерiнде жүргiзiледi. Топырағы төзiмдi солтүстiк экспозициялардың баурайларында ағаш кесудiң қарқындылығын екпелердiң жуандығын 0,5-тен төмен болмайтын мөлшерге жеткiзiп, бастапқы қордың 30 пайызынан, топырағы төзiмсiз оңтүстiк экспозициялардың баурайларында - 20 пайызынан астам арттыруға жол берiлмейдi. Екiншi және үшiншi кезектер бiр жастағы екпелерде 10 жылдан кейiн, әртүрлi жастағы екпелерде - 20 жылдан кейiн жүргiзiледi. Кеспеағаштың көлемi баурайлардың құламалығына қарай 15-20 гектардан аспайтын мөлшерде белгiленедi.	ММ, ОП
232	Бақылау субъектісі топырағы төзiмдi барлық экспозицияның қиялы және еңiстi баурайларындағы бiр жастағы шыршалы екпелерде әрбiр кезекте қордың 30-40 пайызы кесiлiп, екi-үш кезекте бiртiндеп кесуді жүргізеді.	ММ, ОП
233	Бақылау субъектісі жуандығы 0,6-1,0 шыршалы екпелерде epiкті-iрiктеп кесуді былай жүргізеді: 1) топырақтың төзiмдiлiгiне қарамастан барлық экспозицияның қиялы және еңiстi баурайларындағы әртүрлi жастағы екпелерде; 2) топырақтың төзiмділігiне қарамастан барлық экспозициялардың тiк қиялы баурайларындағы бiр жастағы және әртүрлi жастағы екпелерде жүргiзiледi. Ағаш кесудiң жиiлiгiн екпелердiң жуандығын 0,5-тен төмен болмайтын мөлшерге жеткiзiп, бастапқы қордың 25-30 пайызынан астам арттыруға жол берiлмейдi. Екiншi және үшiншi кезектер 25-30 жылдан кейiн өткiзiледi. Кеспеағаштың көлемi баурайлардың құламалығына қарай 15-20 гектардан аспайтын мөлшерде белгiленедi	ММ, ОП
234	Бақылау субъектісі топырағы төзiмдi және төзiмсiз барлық экспозициялардың қиялы еңiстi және тiк қиялы баурайларындағы майқарағайлы бiр жастағы және әртүрлi жастағы екпелерде ерiктi-iрiктеп кесуді жүргiзедi (6-кесте, 3.3, 3.5-тармақтар). Топырағы төзiмсiз тiк қиялы баурайларда ағаш кесудiң жиiлiгiн екпелердiң жуандығын 0,5-тен төмен болмайтын мөлшерге жеткiзiп, бастапқы қордың 20 пайызынан, қиялы және еңiстi баурайларда 30 пайызынан астам арттыруға жол берiлмейдi. Кеспеағаштың көлемi баурайлардың құламалығына қарай 15-20 гектардан аспайтын мөлшерде белгiленедi	ММ, ОП
235	Бақылау субъектісі топырағы төзiмдi барлық экспозициялардың қиялы және еңiстi баурайларындағы (6-кесте, 4.1-тармақ), сондай-ақ топырағы төзiмсiз барлық экспозициялардың қиялы және еңiстi баурайларындағы (6-кесте, 4.2-тармақ) бiр жастағы жапырақты екпелерде бiртiндеп кесуді жүргiзедi. Жуандығы 0,9-1,0 екпелерде бiрiншi кезекте қордың 30 пайызына дейiнгi мөлшерi кесiлiп, үш кезектi бiртiндеп кесуде жүргiзiледi. Екiншi кезекте 40 пайызынан аспайтын мөлшерi кесiледi. Жуандығы 0,6-0,8 екпелерде бiрiншi кезекте қордың 40 пайызына дейiнгi мөлшерi iрiктеле отырып, екi кезектi бiртiндеп кесуде жүргiзiледi. Ағаш кесудi қайталау мерзiмi - 10 жыл. Кеспеағаштың көлемiн 20 гектардан, соңғы кезек кезiнде - 10 гектардан астам мөлшерге арттыруға жол берiлмейдi. Екi жағдайда қорытынды кезек жақсы қайта жаңару орын алған жағдайда жүргізіледі	ММ, ОП
236	Бақылау субъектісі топырағы төзiмдi солтүстiк экспозициялардың қиялы және еңiстi баурайларында және топырағы төзiмдi оңтүстiк экспозициялардың қиялы баурайларында өсетiн әртүрлi жастағы жапырақты екпелерде, егер өсiп-жетiлу жасына жетпеген сүрекдiңдердiң жуандығы кемiнде 0,4-тi құраса, бiртiндеп ұзақ мерзiмдi кесуді жүргiзедi. Бiрiншi кезекте қураған, пiсiп-жетiлген және ұзақ тұрып қалған ағаштарды аластау есебiнен қордың 50 пайызына дейiнгi мөлшерi кесiледi. Екпелердiң жуандығын 0,3-0,5-тен төмендетуге жол берiлмейді. Қорытынды кезек жақсы қайта жаңару орын алған жағдайда (шәкiл бойынша) жүргiзiледi. Қайталану мерзiмi - 30 жыл. Кеспеағаштың көлемiн 10 гектардан астам мөлшерге арттыруға жол берiлмейдi	ММ, ОП
237	Бақылау субъектісінде жуандығы 0,6-1,0 жапырақты екпелерде ерiктi-iрiктеп кесу былай жүргізіледі: 1) егер өсiп-жетілу жасына жетпеген сүрекдiңнiң жуандығы 0,4-тен кем болса, топырағы төзiмдi солтүстік экспозициялардың қиялы және еңiстi баурайларындағы, оңтүстiк экспозициялардың қиялы баурайларындағы әртүрлі жастағы екпелерде; 2) топырағы төзiмсiз барлық экспозициялардың қиялы және еңiсті баурайларындағы әртүрлi жастағы екпелерде; 3) топырағы төзiмдi оңтүстiк экспозициялардың еңiсті баурайларындағы әртүрлi жастағы екпелерде; 4) топырағы төзiмсiз барлық экспозициялардың тiк қиялы баурайларындағы әртүрлi және бiр жастағы екпелерде; 5) топырағы төзiмдi барлық экспозициялардың тік қиялы баурайларындағы бiр және әртүрлi жастағы екпелерде жүргiзiледi. Топырағы төзiмдi баурайларда ағаш кесудiң жиілігін 30 пайыздан, топырағы төзiмсiз тiк қиялы баурайларда - 20 пайыздан астам мөлшерге (ағаш сүйретiп шығару жолын тартуға кесiлген сүрек көлемiн есепке алмай) арттыруға жол берiлмейдi. Екiншi және үшiншi кезектер бiр жастағы екпелерде 10 жылдан кейiн, әртүрлi жастағы екпелерде - 20 жылдан кейiн жүргізiледi. Тiк қиялы баурайларда кеспеағаштың көлемiн 15 гектардан, қиялы және еңiстi баурайларда - 20 гектардан астам мөлшерге арттыруға жол берiлмейдi.	ММ, ОП
238	Бақылау субъектісіндежапырақты-майқарағайлы екпелерде бiрiншi кезекте кесуге майқарағай ағаштары жатады.	ММ, ОП
239	Бақылау субъектісі топырағы төзiмсiз барлық экспозициялардың еңiстi және тiк қиялы баурайларында алдын ала қайта жаңғырудың орын алуына қарамастан ормандардың байырғы және туынды түрлерiнiң жуандығы 0,6-1,0 қайың екпелерiнде (6-кесте, 5.1-тармақ), сондай-ақ топырағы төзiмдi барлық экспозициялардың қиялы, еңiстi және тік қиялы баурайларында және топырағы төзiмсiз қиялы баурайларында қылқан жапырақты ағаш тұқымдарының жақсы (шәкiл бойынша) қайта жаңғыруы орын алған жағдайда орманның туынды түрлерiнiң екпелерiнде (6-кесте, 5.4-тармақ) бiртiндеп екi кезектi ағаш кесуде жүргiзiледi. Бiрiншi кезекте iрiктеу - қордың 50 процентiне дейiнгi мөлшерi. Екпелердiң жуандығын 0,3-0,5-тен төмендетуге жол берiлмейдi. Қорытынды кезек жақсы (шәкiл бойынша) қайта жаңғыру орын алған жағдайда жүргiзiледi. Қайталану мерзiмi - 10 жыл. Кеспеағаш ауданын 15 гектардан, ал қорытынды кезек кезiнде 10 гектардан астам мөлшерге арттыруға жол берiлмейдi	ММ, ОП
240	Бақылау субъектісі алдын ала қайта жаңғыруына қарамастан орманның байырғы түрлерiнiң қайыңдықтарында, ал қылқан жапырақты ағаш тұқымдары қанағаттанарлық және қанағаттанарлықсыз дәрежеде (шәкiл бойынша) қайта жаңғыруы орын алған жағдайда орманның туынды түрлерiнiң екпелерiнде жаппай кеспеағаштық кесуді топырағы төзiмдi барлық экспозициялардың қиялы, еңiстi және тiк қиялы баурайларында және топырағы төзiмсiз қиялы баурайларда жүргiзедi. Кеспеағаштың енi - 100 м. Кеспеағаштың жанасуы - тiкелей, жанасу мерзiмi - 2 жыл, кеспеағаштың көлемi баурайлардың құламалығына қарай 10-15 гектардан аспайды. Пiсiп-жетiлу жасына жетпеген қылқан жапырақты тұқымдар ағаштарын (құрғап бара жатқан және қуағаштардан басқа) кесуге жол берiлмейдi	ММ, ОП
241	Бақылау субъектісі орманның түрiне және топырақтың төзiмдiлiгiне қарамастан барлық экспозициялардың қиялы, еңiстi және тiк қиялы баурайларында өсетiн көктерек, терек және ағашқа ұқсас тал екпелерiнде жаппай кеспеағаштық кесуді жүргiзедi. Өскiннiң пайда болуы үшiн ағаш кесудi жүргiзудiң ең жақсы мерзiмi - қазанның екiншi жартысынан сәуiрдiң орта тұсына дейiн. Томарды қиып, оның қабығын сыдыруға жол берiлмейдi. Пiсiп-жетiлу жасына жеткен қылқан жапырақты ағаштардың бiрлi-жарым қоспасы орман шымылдығы астында қылқан жапырақты өскiн болмаған жағдайда кесуге жатпайды. Егер сүрекдiң шымылдығы астында қылқан жапырақты ағаш тұқымдарының жақсы (шәкiл бойынша) қайта жаңғыруы орын алса, пiсiп-жетiлу жасына жеткен қылқан жапырақты ағаштар кесу процесiнде кесiлуi мүмкiн. Кеспеағаштың жанасуы - тiкелей, жанасу мерзiмi - 1 жыл. Кеспеағаштың көлемi - 100 м. Кеспеағаштың көлемiн баурайлардың құламалығына қарай 10-15 гектардан астам мөлшерге арттыруға жол берiлмейдi.	ММ, ОП
242	Бақылау субъектісі барлық экспозициялардың қиялы және еңiстi баурайларындағы тау бұталары жыңғылдарында әр белдеуден кейiн жанасатын енi 40 м кеспеағаштарда жаппай кеспеағаштық кесуді жүргiзедi, кеспеағаштың ауданы 2,5 гектардан аспайды. Қалдырылған белдеулер өскiн 1 м биiктiкке жеткен соң 2 жылдан кейiн кесiледi.	ММ, ОП
243	Бақылау субъектісі барлық экспозициялардың қиялы, еңiсті және тік қиялы баурайларындағы мемлекеттiк орман қорының "өзендер, көлдер, су қоймалары, арналар және басқа да су объектiлерiнiң жағалауларындағы ормандардың тыйым салынған белдеулерi" санатының өскiндiк тәсiлмен қайта жаңғыратын жайылмалы жапырақты сүрекдіңдерде және бұта жыңғылдарында жаппай кеспеағаштық кесуді жүргiзедi. Кеспеағаш енi - 75 метрге дейiн, бұталарда - 40 метр. Жанасуы - тiкелей. Жанасу мерзiмi - 3 жыл, бұталарда - 2 жыл. Кеспеағаш бағыты өзен ағысына көлденең, кесу бағыты - өзен ағысына қарсы. Кеспеағаш ауданы - 2,5 гектарға дейiн. Келесi кеспеағаштарды кесу кеспеағашта жақсы (шәкiл бойынша) қайта жаңғыру орын алғаннан кейiн немесе өскін кемiнде 1 м биiктiкке жеткеннен кейiн жүзеге асырылады. 1 гектарға дейiнгi және одан кем таксациялық телiмдер кесуге тұтас күйiнде белгіленедi.	ММ, ОП
244	Бақылау субъектісі басты мақсатта пайдалану үшiн iрiктеп және бiртiндеп ағаш кесудi (соңғы кезектен басқа) жүргiзу үшiн кеспеағаштар бөлу кезiнде пiсiп-жетiлу жасына жетпеген қылқан жапырақты және қатты жапырақты ағаш тұқымдары кесуді белгiлемейді. Қайта жаңғырмаған ағашы кесiлген жерлерге жанасатын екпелерде кеспеағаштарды жаппай кесуге бөлуге және бiртiндеп кесудiң қорытынды кезегiне "жақсы" деген бағамен табиғи қайта жаңғыру немесе орман дақылдары отырғызу орын алған жағдайда ғана жол берiледi.	ММ, ОП
245	Бақылау субъектісі жаппай тар кеспеағаштық кесу кезiнде кеспеағаштардағы алаңшаның енiн былай белгілейді: 1) жазық жерлердегі ормандарда және Қазақтың шағын адырлы ормандарында - сүрекдіңдердiң бiр жарым еселік биiктігінен аспайтын мөлшерде; 2) баурайының құламалығы 15 градусқа дейiнгі тау ормандарында - сүрекдiңдердiң екi еселiк биiктiгiнен, ал кеспеағаштарды қиғаш тауларда кесу кезiнде - 100 метрден аспайтын мөлшерде белгiленедi.	ММ, ОП
246	Бақылау субъектісі орманның табиғи жолмен қайта жаңғыруын есепке ала отырып басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесудi жүргізу үшiн белгiленген екпелерде мал жаюды сексеуiлдi қоса алғанда, қылқан жапырақты және қатты жапырақты сүрекдіңдерде бес жыл бұрын тоқтатады.	ММ, ОП
247	Бақылау субъектісікеспеағаштарда сүрек дайындау мен оларды сүйретiп шығаруды топырақ эрозиясының пайда болуына жол бермейтiн, ормандардың, су айдындарының және басқа да табиғи объектiлердiң жай-күйiне теріс әсер етпейтiн немесе оны шектейтiн, шаруашылық жағынан бағалы тұқымдардың өскiнi мен жас шыбығын сақтауды қамтамасыз ететiн тәсiлдермен және құралдармен жүргiзеді. Қазақтың шағын адырлы ормандарында құламалығы 10 градустан астам және тау ормандарында 15 градустан астам баурайларда трактормен сүйретiп шығаруға ағаш кесу қалдықтарымен бекiтiлген сүйретiп шығару соқпақтарымен ғана жол берiледi. Сүректi сыпталған ағаш түрiнде де, сортименттер түрiнде де сүйретiп шығаруға рұқсат етiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, ОП
248	Бақылау субъектісі қарсыз кезеңде ағаш кесу процесiнде жерге үлестi қысымы 0,4-0,5 кг/см²-ден аспайтын ағаш дайындау техникасын пайдалануы керек.	ММ, ЕҚТА, РММО, ОП
249	Бақылау субъектісінде кесілетін ағаштардың басым көпшiлiгі үшiн ағаштарды бір бағытта құлату әдiсi қолданылады, ол алаңшаларда 45 градустан аспайтын бұрышпен сүйретiп шығару жолына қарай төбесi жағымен жүргізiледi. Ағаштарды жүйесiз құлату мен сүйретіп шығаруға жол берiлмейдi. Тым ылғалданған саз балшықты және балшықты топырақтарда өсетiн барлық сүрекдіңдерде ағаш кесудi жүргiзуге қысқы кезеңде ғана жол берiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, ОП
250	Бақылау субъектісінде кейiннен табиғи қайта жаңғырту жоспарланып отырған кеспеағаштарда ағаш дайындау процесiнде тұқымдықтардың, тұқымдық топтардың, шоқ ағаштар мен жолақтардың сақталуы былай қамтамасыз етілген: 1) табиғи қайта жаңғыру белгiленген жаппай кесу жүргізiлетiн кеспеағаштарда (тар кеспеағаштық кесудi қоспағанда) жеке дара тұрған желге төзiмдi тұқымдықтар түрiндегi тұқым шашқыштар қалдырылады. Қарағайлы тау ормандарында оларды алаң бойынша бiркелкi орналасқан 3-5 ағаштан тұратын топтармен 1 гектарға 15-20 дана мөлшерiнде қалдыру керек; 2) қылқан жапырақты ағаш тұқымдарының тұқымдықтарын қалдырумен бiрге майқарағайлы және шыршалы ормандарының тұқымдық құрамын жақсарту және оларды сауықтыру мақсатында 1 гектарға 20-25 ағаш мөлшерiнде қайың тұқым шашқыштары да қалдырылады; 3) таза және қайың араласқан самырсын ағаштарында тұқым шашқыштар 3-5 ағаштан тұратын топтармен кемiнде 25-30 дана, ал самырсын-майқарағай екпелерiнде - 1 гектарға басты тұқымның 30-35 ағашы қалдырады; 4) шым топырақта өсетiн қылқан жапырақты ағаштұқымдары араласқан жапырақты туынды екпелерде араларындағы қашықтық 100 метрге жуық болатын көлемi 0,1-0,25 га аралас қылқан жапырақты-қайың шоқ ағаштары қалдырылады. Нашар шымдалған топырақтарда шоқ ағаштар мөлшерi 0,3-0,4 гектарға дейiн жеткiзiледi, ал олардың арасындағы қашықтық 150-200 метрге дейiн ұлғайтылады; 5) кеспеағаштарда: табиғи жолмен жақсы қайта жаңғыратын немесе жасанды жолмен қалпына келтiруге белгiленген; жапырақты ағаш тұқымдарының; құмайт, құмды және тасты топырақтардағы қарағайлы ормандардың құрғақ түрлерiнiң, сондай-ақ топырағы тым көп шымданған жас және ылғалды қарағайлы ормандардың тұқым шашқыштары қалдырылмайды; 6) ағаштар топтары бiрлi-жарым ағаштар түрiндегi тұқым шашқыштарды дiңдерiндегi қабықты жеңiл-желпi қырып (шырайландырып) белгiлеп, бояумен нөмiрлейдi. Тұқымдық гүл өсетiн топырақты шектеу шектесетiн ағаштарда сыртқы жағында қабығында жеңiл сүйкеу және бұрыштағы ағаштарда дiңгегiнiң маңындағы қабығын қыру жолымен жүргізiледi. Тұқымдықтар мен тұқымдық топтардағы ағаштар, сондай-ақ тұқымдық гүл өсетiн тұқымдық ағаштар бояумен белгiленедi	ММ, ЕҚТА, РММО, ОП
251	Бақылау субъектісі ағаш кесудi жүргізу кезiнде қолданылып жүрген ормандағы санитарлық ережелер мен ағаш дайындаудағы техника қауiпсiздiгiн сақтайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, ОП
252	Бақылау субьектісінде кесiлген ағаштарды өрт қаупі бар кезеңде кеспеағаштарда қалдырған жағдайда оларды бұтақтарынан тазарту қажет, ал дайындалған ағаш өнiмiн қатар-қатар немесе текшелеп жинап қою керек. Бұл ретте жазға қалдырылған сүрегi және (немесе) ағаш кесу қалдықтары бар ағаш кесу орындарын көктем кезінде кейіннен кеспеағашта қосымша тазалап, тиiсті өртке қарсы және санитарлық жай-күйге келтiру керек.	ММ, ЕҚТА, РММО, ОП
253	Бақылау субъектісінде басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесудi жүргізу кезiнде сексеуiл тоғайларында дайындаудың сым арқанмен сүйреп тарту тәсiлiн қолдануға тыйым салынады. Сексеуiлдi сындыру қолмен немесе тумервалды пайдалана отырып жүргізіледi, оның жұмыс бөлiгі жер бетiнен 40 см деңгейде орнатылады.	ММ, ОП
254	Бақылау субъектісінде барлық ағаш кесу жұмыстарынан кейiн орман пайдаланушылар өскiндi ағаш кесу қалдықтары мен топырақ үйiндiлерiнен босату жолымен барлық қалған өскiндi түзетiп қоюы, сынған және қатты зақымданған өскiндi ағаш кесу қалдықтарымен бiрге кесiп және алып тастауы; ой-шұңқырларды тегiстеу, фашиндер орнату, ағаш кесу қалдықтарын төсеу және нығыздау жолымен топырақ эрозиясының пайда болған ошақтарын жоюы, жоғарғы қоймалар мен тиеу алаңдары орналасқан жерлердi ормандарды молықтыру жөнiндегi жұмыстарды жүргізуге жарамды күйге келтiруi қажет.	ММ, ОП
255	Бақылау субъектісіндекеспеағаштағы жоғарғы қоймалар мен тиеу алаңдары орналасқан 10 гектардан кем алаңның кеспеағаш алаңының 4 пайызынан астам, ал 10 гектардан астам алаңның 2 пайызынан астам артып кетуiне жол берілмейдi.	ММ, ОП
256	Бақылау субъектісіндекеспеағаштарды ағаш кесу қалдықтарынан (бұталардан, бұтақтардан, ұшар басынан) тазарту ағаш кесу қалдықтарын пайдалану, орманның қайта жаңғыру жағдайларын жақсарту, сондай-ақ орман өрттерiнiң шығуының, орман үшiн зиянды жәндiктердiң көбеюiнiң және саңырауқұлақ ауруларының алдын алу және қатерiн жою мақсатында ағаш кесумен бiр мезгiлде жүргiзедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
257	Бақылау субъектісінде ағаш кесу қалдықтары бiрiншi кезекте өнеркәсiптiк ұқсату және халыққа сату үшiн пайдаланылады. Бұл жағдайларда олар өрт қауiпсiздiгі шараларын сақтап, ағаш сүйретiп шығаратын соқпақтар бойы мен жолдарда сүрекдiңнiң алаңқайлары мен бос жерлерiне (терезелерде) үйiп қойылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
258	Бақылау субъектісінде ағаш кесу қалдықтарын пайдалану мүмкiндiгi болмаған жағдайда кеспеағашты тазарту мынадай тәсiлдермен жүргізiледi: 1) орманның құрғақ түрлерi мен топырағы әлсiз және тастақ жерлерде өсетін екпелерде ұзындығы 1 метрге дейiнгі ағаш кесу қалдықтарын ұнтақтау және оларды ағашы кесiлген бүкiл алаңға бiркелкi етiп шашып тастау жолымен; 2) орманның шөпті-батпақты және шөптi-сфагнумды (жаңа, дымқыл, шикi, ылғалды) түрлерінде оларды енi 2 метрге дейiн жалдарға немесе шiру үшiн қалдыра отырып, диаметрi 3 метрден және биiктiгi 0,5-0,6 метрден аспайтын үйiндiге жинау жолымен. Шiру үшін қылқан жапырақты ормандарда 1 гектарға 200, жапырақты ормандарда - 100 данадан астам мөлшерде үйiндiлер қалдыруға жол берiлмейдi; 3) кейiннен оларды сүйрету барысында нығыздай отырып, ағаш сүйрету жолдарына жинау жолымен; 4) оларды кеспеағаштан тыс жерге алаңқайларға шығару, оларды кейiннен өрт қаупi бар кезеңде қолдан өртей отырып, үйiндiге жинау жолымен; 5) ағаш кесу қалдықтарын үйiндiлерге жинау кезiнде үйiндiлер орман шетiнен 10 м және текшелеп жиналған орман өнiмiнен 5 м жақын орналастырылмайды. Кеспеағашты тазартудың аталған тәсiлдерi аралас күйiнде қолданылуы мүмкін. Орман иеленушi ағаш кесу орындарын тазартудың тәсiлдерiн ағаш кесу билетінде көрсетедi. Қар қалыңдығы 50 сантиметрден асатын қысқы кезеңде ағаш кесудi жүргiзу кезiнде кеспеағашты, ерекшелiк ретiнде, өрт қаупi бар маусым басталғанға дейiн көктемде тазартуға жол берiледi. Кеспеағашта ағаш кесу қалдықтарын оның көлемiнiң 20 пайыздан астам мөлшерiн қалдыруға жол берiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
259	Бақылау субъектісінде барлық ағаш кесу жұмыстары аяқталғаннан кейiн кеспеағашты қаз-қалпындағы күйiнде қарап шығу және құжаттарды зерделеу негiзiнде басты тұқымдардың өскiнi мен жас шыбықтарының сақталуын қоса алғанда, ағаш кесудi орындау сапасы және негiзгi орман өсiру талаптарының сақталу деңгейi тексерiледi, сондай-ақ: 1) уәкiлетті орган айқындайтын тәртiппен ағаш кесу орындарын куәландыру жүргiзiледi және акт жасалып, оған өз бетiмен кесiлген сүректiң көлемi, зақымдалған ағаштардың саны және ағаш кесу кезiнде жол берiлген басқа да тәртiп бұзушылықтар көрсетiле отырып, бүкiл учаскеде дайындалған сүректің мөлшерi текшеметрмен енгiзiледi. Акт учаскеде дайындалған сүректiң мөлшерiн растайтын құжат ретiнде ағаш кесу билетiне қоса тiркеледi; 2) ағаш кесу орындарын куәландыру актiсi жасалғаннан кейiн бiр айлық мерзiмде орман мекемесiнiң лауазымды тұлғасы қадағалау және бақылау тәртібiмен акт бойынша орманшылықтан орындалған жұмыстар көлемiнiң кемiнде 20 пайызын қабылдайды. Орманшылық бойынша ағаш жұмсау кiтаптары мен кеспеағаштар абристерi, қайта есептеу ведомстволары, орман орналастыру материалдарындағы жүргiзiлген ағаш кесулер туралы белгiлер және тұрақты сынақ алаңдары бойынша материалдар тексерiледi; 3) бiртiндеп және iрiктеп кесудiң әрбiр кезегі аяқтағаннан кейiн кеспеағаштарда құламалығы 15 градусқа дейiнгі баурайларда қатты бүлiнген (дiң сыртының үштен бiрiнiң қабығын сыдыру, тамырларының зақымдануы, бүкіл массасының үштен бiрiнен астамы мөлшерiнде ұшар басының сынуы) ағаштар санының түбiрiнде қалдырылатын ағаштардың жалпы санының 8 пайызынан, ал құламалығы 5 градустан астам баурайларда - 12 пайызынан асып кетуiне жол берiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
260	Бақылау субъектісінде ағаш дайындау процесінде ағаш сүйретіп шығару жолдарының және тиеу алаңдарының барлық ауданымен бiрге алғанда топырақты минералдандырудың жалпы көлемiнiң кеспеағаштың жалпы көлемiнен 20 пайыздан астам мөлшерде асып кетуіне жол берілмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
261	Бақылау субъектісінде ағаш кесуден кейiн орманның табиғи қайта жаңғыруының жай-күйi барлық ағаш дайындау операцияларынан кейiн сақталып қалған өскiн, ағаш кесу орындарын тазартуды және өскiннiң түзетілуiн есепке алу арқылы, ал оның өмiршеңдiгі ағаш кесу орындарын куәландыру кезiнде анықталады. Қайта жаңғыруды бағалау шәкiлдер бойынша айқындалады. Есептеу нәтижелерi бойынша акт жасалып, онда өскіннің мөлшерi мен сақталу пайызы, оның жай-күйiнiң жалпы сипаттамасы және алаң бойынша орналасуы, ағашы кесiлген жердің қажет тұқымдармен күтілетін қайта жаңғыруын бағалау, ағашы кесiлген жерлердегi орманды молықтыру жөнінде iс-шаралар өткiзу қажеттiлiгi мен олардың тәсілдерi көрсетіледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
262	Бақылау субъектісі дайындау маусымына және ағаш кесу тәсілiне қарай алаңшадағы өскiн мен жас шыбықтың оның ағаш кесуге дейiн есепке алынған мөлшерiнiң 50 пайызынан 80 пайызына дейiн сақталуын қамтамасыз етеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
263	Бақылау субъектісінде ағашы кесiлген жерлерде қажеттi тұқымдардың жақсы қайта жаңғыруы орын алған жағдайда оларда орманды молықтыру жөнiнде iс-шаралар жүргiзу қажет болмайды, ал қанағаттанарлық дәрежеде қайта жаңғырған жағдайда табиғи қайта жаңғыруға жәрдемдесу шаралары немесе iшiнара орман дақылдары белгiленеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
264	Бақылау субъектісінде табиғи қайта жаңғырумен қамтамасыз етiлмеген ағашы кесiлген жерлерде орман пайдаланушылар мiндеттi түрде ағаш кесуден кейiн екі жыл iшiнде шаруашылық жағынан бағалы тұқымдардың орман дақылдарын отырғызу жөнiндегі жұмыстарды жүргiзедi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
265	Бақылау субъектісінде орманның табиғи қайта жаңғыруына жәрдемдесу жөнiндегі іс-шаралар өткiзiлген, орман дақылдары отырғызылған немесе табиғи өсiп-өнуге қалдырылған орман құрайтын барлық тұқымдардың жаппай ағаш кесiлген жерлерде, сондай-ақ ағашы кесiлген жердiң сыртқы жағына жанасқан 10 метрлiк белдеулерде өскiннiң көп бөлiгi жануарлардың оның жоғары басын бүлдіруiне мүмкiндiк бермейтін биiктiкке жеткенге дейiн мал жаю мен шөп шабуға жол берілмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
266	Бақылау субъектісі орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуді жоғары дәрежеде пiсiп-жетілген (0,8-1,0) екпелер пайда болған сәттен бастап жүргiзедi және әдетте басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесу жүргiзуге жол берiлетiн екпелерде басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуге дейiн жарты сыныпта аяқтайды және басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуге жол берiлмейтiн екпелерде өсу кезеңi бойына жүргізедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
267	Бақылау субъектісі орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуді Қазақстан Республикасының Орман кодексiнде белгiленген орман пайдалануды шектеу режимдерiн ескере отырып, мемлекеттiк орман қорының барлық санаттарының ормандарында жүргізедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
268	Бақылау субъектісі екпелердiң жасына (даму кезеңiне) және тұқымдық құрамына қарай орманды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң мынадай түрлерiн: жарықтандыру, тазарту, сирету және өтпелi ағаш кесуді жүргiзедi. Ағаш кесудiң жекелеген түрлерiнiң мақсаты мыналар болып табылады: жарықтандыру - аралас жас шыбықтарда құрамды күтiп-баптау және жиiлiгiн реттеу. Тазарту жасында күтiп-баптаудың осы түрi негiзiнен басты тұқымдардың екпелер құрамына қажеттi мөлшерде қатысуын қамтамасыз етуге тиiс; тазарту - екпелер құрамы мен пiшiнiн күтiп-баптау, сондай-ақ оның жиiлiгiн реттеу; сирету - екпелердiң сапасы мен құрылымын жақсарту үшiн дiң мен ұшарбастың пiшiнiн күтiп-баптау; өтпелi ағаш кесу - таңдаулы ағаштарда өскiндi көбейту, техникалық тұрғыдан пiсiп-жетiлген сүректiң сапасын бiр мезгiлде арттыра отырып, оны өсiру мерзiмiн қысқарту және екпелердi басты ағаш кесулерге дайындау мақсатында екпелердi баптап-күту.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
269	Бақылау субъектісікүтiп-баптау мақсатында ағаш кесу кешiктiріліп немесе тұрақсыз жүргiзiлген, екпелер әртүрлi жастағы екпелер болып, күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң жекелеген түрлерiнiң алаңдарын бөлiп алу мүмкiн болмайтын жағдайларда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң барлық түрлерiнiң нысаналы мiндеттерiн белгiлi бiр учаскеде бiр мезгiлде шешуге немесе оларды кешендi түрде жүргiзуге жол бередi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
270	Бақылау субъектісі күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуді екпелердiң селекциялық-генетикалық қасиеттерi мен биологиялық орнықтылығын төмендетпей, орманды одан әрi кезең-кезеңмен пайдалануды ескере отырып жүзеге асырады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
271	Бақылау субъектісі Ағаш кесу ережесінiң 89-тармағында аталған күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу түрлерiн оларды қолдану рұқсат етілген екпелерде олардың жасына, құрамына, өнiмдiлiгiне, ұшарбастарының майысуына немесе жуандығына байланысты жүргiзедi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
272	Бақылау субъектісі күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудi жүргiзу кезiнде ағаштарды жiктеуді жүргiзедi, барлық дарақтар шаруашылық және биологиялық белгiлерi бойынша үш санатқа: I - таңдаулылар, II - қосалқылар, III - аластауға тиiстiлер деп бөлiнетiн биотоптар бөлiп алынады: 1) таңдаулыларға - биiктеп жақсы өскен, зақымданбаған түзу, толық сүректi және бұтақтарынан жақсы тазартылған діңі бар, терең тамырланған, қылқан жапырақтары (жапырақтары) қалыпты өскен, бiркелкi дамыған, жiңiшке бұтақты, жіңішке үшкір ұшарбасы бар басты тұқымның сау ағаштары жатады. Жапырақты екпелерде тұқымдық ағаштарға және шiрiкке төзiмдi ағаштардың нысандарына артықшылық беру керек. Таңдаулы ағаштар негізiнен Крафт бойынша өсудiң I, II және III сыныптарының ағаштарынан және олардың өсу орнының жағдайларына сәйкес келуiн ескере отырып iрiктеп алынады. Күрделi екпелерде мұндай ағаштар бiрiншi қабаттан да, екiншi дәрежелi қабаттардан да iрiктеп алынады. Екпелердiң жекелеген топтарында I санаттағы ағаштар болмаған жағдайда өсiп тұрғандарының салыстырмалы түрде таңдаулылары қалдырылады. Күтiп-баптау кезiнде таңдаулы ағаштар iшiнен пiсiп-жетілу жасына дейiн қалдырылатын мақсатты ағаштар бөлiп алынады. Бұл ағаштар сирету жасынан бастап бөлiнедi; 2) қосалқыларға - таңдаулы ағаштардың бұтақтарынан тазаруына, олардың дiңдерi мен ұшарбастарының қалыптасуына ықпал ететiн, топырақ қорғау және топырақ жақсарту функцияларын орындайтын негiзiнен шымылдықтың төменгi бөлiгiндегi немесе екiншi қабатты құрайтын ағаштар жатады. Оларға сондай-ақ егер олар алаңқайлар мен орман шетінде орналасқан болса, таңдаулылар санатына енбеген жоғарғы шымылдықтың бiрлi-жарым ағаштары, сондай-ақ егер олар басты тұқымның өскiнiне кедергi жасамаса, аласа ағаш нысанындағы бұталар мен ағаштар жатады; 3) аластауға жататын ағаштарға: кеуiп қалған, дауыл әсерiнен құлаған, қураған, өсуiн тоқтату дәрежесiне дейiн саңырауқұлақ ауруларынан және зиянкестерден зақымданған; егер бұл ағаштар екпеде пайдалы рөл атқармаса, күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуден кейiн оңала алмаса (тегіс, шар тәрiздi және үрмелi ұшарбасы бар) және оларды кесу үлкен ашық алаңқайлар құрамаса, қисайған, қос тармақты, жоғарғы басы жоқ, iрi-iрi өгей бұтақшалары бар, қатты өсiп, ұшарбасы тым төмен иiлген және қатты сүйiрленген, көп күйзелiс көрген; iрiктеп алынған таңдаулы және қосалқы ағаштардың өсуiне және ұшарбастарының қалыптасуына бөгет жасайтын (сабалайтын, тартатын, қысатын және тағы да басқалар) ағаштар, егер оларды кесу екпелердiң бүлiнуiне душар етсе, iлеспе тұқымдар мен басты тұқымның өкiлдерi; егер олар өте қалың шоғырлар құраса, жекелеген қалыпты дамыған және күйзелмеген ағаштар жатады. Егер олар оқшауланып өссе және кеуiп қалмаған болса, қуыстар мен құс ұялары бар, дiңдерiнiң техникалық қасиеттерi нашар ағаштар кесуге тағайындалмайды	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
273	Бақылау субъектісікүтiп-баптау мақсатында ағаш кесуге тартылатын барлық екпелерде учаскелерде таңдаулы және қосалқы (пайдалы) ағаштарды қалдыруға және тиiсiнше Ағаш кесу ережесінiң 93-тармағында келтiрiлген жiктемелер мен нұсқамаларға сәйкес кесуге жататын ағаштарды аластауға мүмкiндiк беретiн күтіп-баптаудың төменгi және жоғарғы әдiстерiн бiр мезгiлде қолдануы мүмкін.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
274	Бақылау субъектісі таза екпелерде негізiнен екпенiң бағынысты бөлiгінен мөлшерi мен өсу сыныптары әртүрлі ағаштарды шаба отырып, күтіп-баптау мақсатында ағаш кесудiң белсендi төменгi әдiсiн қолданады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
275	Бақылау субъектісі аралас және күрделi екпелерде ағаштар кесуді өнiмдiлігі жоғары және өрттерге барынша төзiмдi екпе қалыптастыру үшiн орман шымылдығының барлық бөлiктерiнде жүргiзедi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
276	Бақылау субъектісі күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу үшiн ағаштар iрiктеу оларда бiр немесе бiрнеше таңдаулы ағаш таңдап алынатын жекелеген биотоптар бойынша жүргiзiледi, ал содан соң оларға қосалқы (пайдалы) ағаштар және аластауға жататын ағаштарды белгiлейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
277	Бақылау субъектісіжарықтандырылған және тазартылған жерлерде ағаштарды кесуге белгі салуды бүкiл учаскеде жүргізмейдi. Бұл үшiн учаскенiң үйреншiкті жерлерiнде кейіннен мұқият кесуге ұшырайтын және бүкiл ауданда күтiп-баптау жұмысын жүргізу үшiн үлгi ретiнде пайдаланылатын бiрнеше сынақ алаңы немесе жолақтық сынама салынады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
278	Бақылау субъектісі сирету және өтпелi кесу кезiнде ағаштарды кесуге учаскенiң бүкiл алаңында, бiрақ онда таңдаулы ағаштарды бiркелкi орналастыру мүмкiндігін ескере отырып iрiктейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
279	Бақылау субъектісі басты тұқым ағаштары бiркелкi бөлiнбеген жас шыбықтарда басты тұқым топтарында күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң шоғырлық тәсiлiн қолданады, мұнда басты тұқым топтарында және екiншi дәрежелi ағаш шымылдығы биiктiгiнiң жартысына тең қашықтықта олардың айналасындағы iлеспе тұқымдардың барлық ағашы шабылады. Қалған алаңда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу жүргізiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
280	Бақылау субъектісі бiр қабатты қылқан жапырақты - жапырақты екпелерде қылқан жапырақты ағаш тұқымдары биотоптарындағы екіншi дәрежелi тұқымдарды толық аластайды (жоғарғы әдiспен күтіп-баптау), олардың қою, таза биотоптарын шамалы сиретедi (төменгі әдiспен күтiп-баптау) және жапырақты ағаш тұқымдарының биотоптарын сәл ғана сиретедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
281	Бақылау субъектісі бiр қабатты жапырақты - қылқан жапырақты жас шыбықтарда және екiншi қабаттағы басты тұқыммен күрделi әртүрлi жастағы екпелерде жапырақты тұқымды ағаштарды кесуді учаскенiң бүкiл алаңында жүргiзедi, бұл ретте қылқан жапырақты ағаш тұқымдары өскiнiнiң бiркелкi орналасуын және соңғыларының орманның қалдырылатын бөлiгiнiң құрамында басым болуын қамтамасыз ету керек.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
282	Бақылау субъектісі қылқан жапырақты ағаш тұқымдары тым көлегейленіп, 0,5-тен кем мөлшерде түйiскен болса, жапырақты ағаш шымылдығын шабуды белдеулермен жүргiзедi. Белдеулер ені екiншi дәрежелi қабаттың екі биiктiгіне тең етiп белгіленедi. Бұл ретте бiріншi кезекте күтiп-баптау жапырақты ағаш тұқымдарының барлық ағаштары таңдалып, қылқан жапырақты ағаштар қалдырылатын учаскенің бүкіл алқабының кем дегенде 50 пайызында жүргізiледi. Кесу белдеулерi қалдырылатын ені дәл осындай қорғаныштық ықтырмалармен алмасып отырады. Белдеулер бағыты құрғақшылық жағдайларда батыстан шығысқа қарай, ал таулы аудандарда - баурайға көлденең күйiнде қабылданады. 4-5 жылдан соң қалдырылған ықтырмалардағы жапырақты ағаш тұқымдарының ағаштары кесіледi және бiр мезгiлде бұдан бұрын кесiлген белдеулерiндегi басты тұқымды күтiп-баптау жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
283	Бақылау субъектісі белдеулiк (дәлiздiк) күтiп-баптауды ілеспе тұқым немесе басты тұқым бұталарының жекелеген қатарлары шабылатын, ал қалған қатарларда селекциялық сирету жүргiзiлетiн аралас орман дақылдарына да, таза орман дақылдарында да қолданады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
284	Бақылау субъектісітоптық-әртүрлi жастағы екпелерде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу әдiстерiн бiр жастағы сүрекдiңдердi бiртiндеп қалыптастыруға бағытталған ағаштардың әрбiр тобының құрамымен және даму кезеңiмен айқындайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
285	Бақылау субъектісінде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу ылғал үнемi жетiспейтiн немесе ол артығымен болатын жекелеген екпелердi қоспағанда, Қазақстан Республикасының Орман кодексi мен Ағаш кесу ережесінде рұқсат етiлген мемлекеттiк орман қорының барлық учаскелерiнде жүргiзiледi: 1) шаруашылық тұрғыдан алғанда қажет емес екпе құрамы, алаң бiрлiгiндегi ағаштар саны (тығыздығы), дiңдердiң әртараптануының жоғары деңгейі және жуандығы, ағаштардың бір бiрiне өзара күштi әсер етуі және сүрекдiңнiң жалпы нашар жай-күйi күтіп-баптау мақсатында ағаш кесудi белгiлеу қажеттiлігінiң негiзгi көрсеткiштерi болып табылады; 2) аралас екпелер күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуге басты тұқымды ілеспе тұқымдар күйзелткен және тиісті орман өcipу жағдайларына сәйкес келетiн шаруашылық тұрғыда бағалы екпелердiң қалыптасу процесiне iлеспе тұқымдар жайсыз әсер еткен жағдайларда белгiленедi; 3) ағаштар шоғыр-шоғыр болып орналасқан таза және аралас сүрекдiңдерде, егер жекелеген шоғырларда (топтарда) басты тұқымдарды екiншi дәрежелі тұқымдардың көлегейлеп тастау қатерi орын алса немесе таза шоғырлар қатты көлегейленiп қалған болса, олардың жалпы түйісуi мен жуандығына қарамастан күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу белгіленедi; 4) туынды екпелер (уақытша орман түрлері), қай жерде бар болса, сонда басты тұқымдардың (қылқан жапырақты, қатты жапырақты және басқалар) өмiршең ағаштарының жеткiліктi мөлшерi олардың жуандығына қарамастан күтiп-баптау мақсатында кесуге белгiленуi мүмкiн; 5) қылқан жапырақты ағаш тұқымдарының өскіні жоқ немесе оның мөлшерi жеткiлiксiз жапырақты туынды жас шыбықтарда болашақта түйiскен екпелер қалыптастыру үшiн қайта жаңарту шараларын жүргізу керек, ал бұл мүмкiн болмаса, онда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудi жапырақты ағаш тұқымдарының сүрекдiңдерiн қалыптастыруға бағдарлау керек	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
286	Бақылау субъектісінде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу ең алдымен таңдаулы орман өсiру жағдайларында аралас, көлегейленген, пiсiп-жетiлу деңгейi жоғары және бонитетi жоғары екпелерде белгiленедi. Өзге де тең жағдайларда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу мынадай ретпен белгiленедi: 1) бірiншi кезек - жарықтандыру, тазарту және сирету; оларды қажетсіз тұқымдар көлегейлеп тастайтын жағдайларда, кеспеағашты игеру кезiнде сақталып қалған басты тұқымдардың дақылдары мен жас шыбықтарында; екiншi дәрежелi тұқымдар шымылдығындағы басты тұқымдары бар жас шыбықтарда; бip шымылдықтағы басты және екiншi дәрежелi тұқымдар бар аралас шыбықтарда; бағалы тұқымдардың көлегейленiп тасталған таза шыбықтарында, сондай-ақ тұқымдық-өскiннен өсіп-өнген шыбықтарда; екiншi дәрежелi тұқымдар шымылдығы астындағы басты тұқымы бар аралас екпелерде; 2) екiншi кезек: таза екпелердегi сирету; аралас және күрделi екпелердегi өтпелi кесу; 3) үшiншi кезек - таза екпелердегi өтпелi кесу	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
287	Бақылау субъектісіндеағаштардың бiркелкi орналастыру кезiнде сирету мен өтпелi кесу әдетте жуандығы 0,7-ден жоғары екпелерде белгiленедi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
288	Бақылау субъектісінде бонитетi V сыныптан төмен екпелер күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесуге белгiленбейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
289	Бақылау субъектісі күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесу уақытын былай сақтайды: 1) аралас және күрделi шыбықтарда күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу басты тұқымдарды екiншi дәрежелі тұқымдардың көлегейлеп тастау қатерi байқала салысымен, ал таза шыбықтарда - ұшарбастар қысылып, жапырақтары түсе басталған бойда жүргiзiледi. Жасанды жолмен өсiрiлген қарағай шыбықтарында бiрiншi peт күтіп-баптау қатарлардағы ағаштардың ұшарбастары түйiскен сәттен бастап жүргiзiледi; 2) ағаштардың жапырақтары түсiп қалған жағдайда жарықтандыру мен тазарту бүкiл вегетациялық кезең бойы жүргiзiледi. Жергiлiктi климаттық жағдайларға байланысты ағаш кесу мерзiмі вегетациялық кезеңнің басталуына, орта тұсына немесе аяғына белгiленуі мүмкiн; 3) кеш сиретiлген, дiңдерi тым шығыңқы және жеткiлiкті дәрежеде орнықты емес қалың шыбықтарда, сондай-ақ далалық аймақтың жапырақты шыбықтарында оны негiзiнен көктем кезiнде жүргізуге болады; 4) далалық аудандардағы қарағайдың орман дақылдарын қоса алғанда, шабылатын ағаштарды жаңа жылдық шыршалар ретiнде сату мақсатында күз аяғы мен қыс басында ағаш кесуге жол беріледі; 5) сирету мен өтпелi ағаш кесудi қар аз кезде жүргiзген жөн. Күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу объектiлерiн және оны жүргізу уақытын таңдау аңшылық шаруашылығы, жанама орман пайдалану және табиғат қорғау мүдделерi ескерiле отырып жүргiзiледi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
290	Бақылау субъектісі күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесудiң қарқындылығы мен қайталануын былай сақтайды: 1) күтіп-баптау мақсатында ағаш кесудiң қарқындылығы немесе ағаш шымылдығының жабылу және екпелердiң жуандығы деңгейiмен, немесе тиiсiнше кесуге дейiнгi дiңдер саны мен екпелер қорының пайызымен көрсетiлетiн шабылатын дiндер мен екпелер қорының мөлшерімен, немесе 1 гектарға шаққанда ағаштар кесу алаңдарының бастапқы сомасын төмендету деңгейiмен айқындалады; 2) opманды күтіп-баптау мақсатында ағаш кесудiң қарқындылығы ормандардың тағайындалуына, орманның түріне, құрамына, жасына, жуандығына, бонитет сыныбына, екпелердiң құрылымына, жалпы жай-күйiне және күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң мақсатына қарай белгiленедi; 3) көрсеткiштердiң төмендеу шамасы бойынша күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу қарқындылығының мынадай дәрежелерi болады: өте баяу - 10 пайызға дейiн, баяу - 11-20%; бiрқалыпты - 21-35%; күшті - 36-50% және өте күшті 50%-дан астам; 4) шыбықтарда күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу қарқындылығы әдетте ағаш шымылдығы жабылуының төмендеу дәрежесiмен айқындалады. Орта жастағы және пiсiп-жетiліп қалған ағаштарда, ал орман шаруашылығын қарқынды жүргізу аймағында (далалық және орманды далалық аймақтар) және сирету жасындағы сүрекдіңдерде - таксациялық жуандығы мен шабылған сүрек қоры бойынша айқындалады; 5) орта жастағы және пiсiп-жетіліп қалған екпелермен салыстырғанда жас шыбықтарда неғұрлым қарқынды ағаш кесу қолайлы болады. Өсу шапшаңдығымен едәуiр өзгешеленетін тұқымдардан тұратын аралас екпелерде кесу қарқындылығы таза екпелермен салыстырғанда жоғары. Тез өсетiн және жарық сүйгiш тұқымдардан тұратын екпелерде күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу қарқындылығы баяу өсетiн және көлеңкеге шыдамды екпелермен салыстырғанда неғұрлым жоғары, ал бонитеттерi жоғары сүрекдiңдерде - өнiмдiлігі төмен екпелермен салыстырғанда неғұрлым күштi. Желге онша төзiмдi емес тұқымдардан тұратын қалың екпелерде, ылғалы көп және майда топырақтарда өсетiн сүрекдіңдерде күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу қарқындылығы салыстырмалы түрде баяу болуға тиiс; 6) күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң қайталануы белгілі бір учаскеде олардың бiр түрiн жүргізу жиiлiгiн бiлдiредi, екпенiң жай-күйiне, шаруашылық жүргізудiң экономикалық жағдайларына байланысты және екпенiң өнiмділігі мен оны сирету қарқындылығына, сондай-ақ жұмыстардың механикаландырылу деңгейiмен байланысты болады. Таза екпелерде қайталану күрделi және аралас екпелермен салыстырғанда сирек. Орман өсу жағдайлары неғұрлым жақсы және екпелер жас болса, күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу солғұрлым жиi жүргiзiлетiн болады; 7) аралас талдарда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң қайталануы 5 жылды, таза шыбықтарда - 10 жылды, ал I-III бонитеттердің сүрекдiңдерiнде сирету және өтпелi кесу 10-15 жылды және IV-V бонитеттердің екпелерiнде - 15-20 жылды құрайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
291	Бақылау субъектісі күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесу алаңдарын жоспарлауды және бөлуді былай жүргізеді: 1) өсiруге және күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуге алаңдар бөлу, ағаштар iрiктеу, оларды таңбалау және шыбықтарды қоспағанда, екпелерде қайта есептеу кесуге дейiн бір жыл бұрын - жапырақты ағаштар бойынша көктемгi-жазғы кезеңде, ал қылқан жапырақты ағаштар бойынша - жыл бойына жүргiзiледi; 2) кәдiмгі учаскелерде шыбықтарды кесуге бөлу кезiнде бүкiл учаскеде жарықтандыру мен тазарту жүргізу үшін эталон ретiнде қызмет ететiн бақылау сынақ алаңдары немесе жолақтық сынақ үлгілерi қалдырылады. Олардың көлемi бүкiл учаскенiң кемiнде 3-5 пайызын және күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудің әрбiр түрi бойынша кемiнде 0,5 гектарды құрайды; 3) сирету және өтпелi ағаш кесу кезiнде кесуге белгіленген ағаштар диаметрi 8 см (жер бетiнен 1,3 м биiктiкте) және одан да жоғары ағаштардан бастап жуандығының 2-4 сантиметрлiк сатысы бойынша қайта есептелiп, олар iскерлiк, жартылай iскерлiк және отындық ағаштарға бөлiнiп, көлденең сызықпен белгi қойылады және тамыр мойнынан таңбаланады. Бiр мезгілде кесуге бөлiнген ағаштарда кейіннен биіктiк кестесін жасау және кестелер бойынша екпелердiң биiктiк разрядын айқындау үшiн жуандығының 5 орталық сатысында 3 ағаштың биiктiгi өлшенедi; 4) күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуге учаскелер бөлу және сынау алаңдарын, шыбықтарда эталондық кесу, сондай-ақ сирету мен өтпелi ағаш кесу кезiнде ағаштарды кесуге iрiктеу орманшының немесе оның көмекшiсiнiң басшылығымен жүргiзiледi. Бұл ретте бағдар ретiнде және практика жүзiнде көрнекiлеп көрсету үшiн әрбiр орман мекемесi учаскелерінде ағаш тұқымдары басым барлық екпелерде және күтіп-баптау мақсатында ағаш кесудiң әрбiр түрi бойынша қалдырылатын екi секциялық (бiрi - бақылау, екiншiсi - ағаш кесiлетiн) тұрақты сынау алаңдары пайдаланылады. Өздерiне бөлiнген учаскелерде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудi жүргiзудiң негізгі шарттары күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу бойынша учаскенi игерудiң технологиялық картасында көрсетiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО
292	Бақылау субъектісі кесiлетiн сүректерді есепке алуды былай жүргізеді: 1) жарықтандыру және тазарту кезiнде барлық шабылатын сүректiң көлемi сынақ алаңдарында немесе жолақтық сынақ үлгiлерiнде дайындалған оның мөлшерi бойынша айқындалады, ол өз кезегiнде осы аудан үшiн бекiтiлген шағын көлемдi дiндер көлемiнiң кестелерi бойынша немесе кейіннен тиiстi коэффициенттер бойынша тығыз текше метрлерге көшiрiлiп, қоймалық текше метрлермен айқындалады (9-кесте); 2) сирету және өтпелi ағаш кесу кезiнде шабылатын сүрек қоры кесуге белгіленген ағаштарды қайта есептеу деректерi бойынша анықталады. Бұл ретте 1,3 м биiктiкте диаметрi 8 сантиметрден аз ағаштар бойынша қор учаскенiң бүкiл көлемiне көшiре отырып, арнайы қалдырылатын сынақ алаңдарында қоймалық текше метрлермен айқындалады. Мұндай алаңдардың мөлшерi учаске көлемiнің 2-3 пайызын, бiрақ кемiнде 0,5 гектарды құрайды. Диаметрi 8 сантиметрден астам (1,3 м биiктiкте) ағаштарда қорды және сортты ағаштардың шығымын есептеу осы аудан үшін бекiтiлген биiктiк сызбасы мен сортты ағаштар кестелері бойынша белгiленген биiктiк разрядтары бойынша әрбiр тұқым үшiн жүргізiледi. Технологиялық дәліздер (ағаш сүйрету жолдары) кесу көзделген күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу учаскелерінде оларда кесiлетін сүрек осы ағаш кесу кезiнде дайындалатын көлемге енгiзiледi. 3) сирету мен өтпелi ағаш кесуге арналған ағаш кесу билеттерi дiңдердiң саны бойынша ("түбiрлер" бойынша), ал жарықтандыру мен тазартуға арналған ағаш кесу билеттерi - мөлшерлi саны бойынша ескерiле отырып жазып берiледi. Егер сирету мен өтпелi ағаш кесудi жүргiзу кезiнде учаскеде кесiлетiн ағаштардың 15 пайыздан астамының жер бетiнен 1,3 м биiктiктегi диаметрi 10 сантиметрден кем болса, ағаш кесу билетi дайындалатын сүректi мөлшерлi саны бойынша есепке алу тәсiлi көрсетiле отырып берiледi; 4) орманшылық бойынша кеспеағашты материалдық және ақшалай тұрғыда бағалау нәтижелерiнiң негізiнде бүкiл орман мекемесi бойынша кезектi жылдық кеспеағаштың жиынтық ведомосы қалыптасатын жылдық кеспеағаш ведомосы жасалады. Күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуге бөлiнген барлық учаскелерге абристер жасалады, олар күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу бойынша жылдық кеспеағаштың альбомы түрiнде түптеледi, кезектi жылдық кеспеағаштың ведомосымен бiрге - бiр данасы орман мекемесiнде, екiншiсi - орманшылықта сақталады; 5) ағашы кесілген алаңдар туралы деректер орманшылық бойынша жүргiзiлетiн орманның шығыс кiтабына енгiзiледi, ал учаскелердiң өздерi уәкiлетті орган бекiтетiн Мемлекеттiк орман қорының учаскелерiнде кеспеағаштар бөлу және олардың таксациясы жөнiндегі нұсқаулыққа сәйкес алаңы, ағаш кесу жылы және ағаш кесу түрiнiң қысқартылған белгiсi көрсетiлiп, планшеттерге көкшiл бояумен тұтас сызықпен белгiленедi. Бiр мезгiлде таксациялық сипаттамаға ағаш кесу жылы, ағашы кесiлген алаң, ағаш кесудің түрі, тұқымдары бойынша кесiлетiн қор, ал өскiндер үшiн - кесуден кейiнгi ағаштың құрамы мен жуандығы енгізiледi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
293	Бақылау субъектісі таза қарағайлы екпелерде ағаш кесуі Ағаш кесу ережесінің 10-кестесінде келтiрiлген көрсеткiштерді ескере отырып, жүзеге асырады: 1) таза қарағайлы екпелерде (екiншi дәрежелi тұқымдардың 1 бiрлiгiне дейiн) жарықтандыру жүргiзiлмейдi; 2) тазарту олардың төзiмдiлiгi мен су режимін арттыру мақсатында биотоптар мен тік қиялардағы ағаштары қисық өскен қалың қарағайлы жас өскiндерде ғана жүргiзiледi. Егер оларда ағаштардың орналасуы бiркелкi болса және өспей қалған ағаштар байқалмаса, онда тазарту тағайындалмайды және күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудi бастау мерзiмi жастың 2 сыныбына жылжытылады. Қарағайдың қатардағы дақылдарында "саңылау" қалдырмай, бойлап өспей қалған, ауру және бүлiнген ағаштарды (бұтақты, ұшарбасы көп, қисық және т.б.) аластау арқылы екпелерді біркелкi сирету жүргiзiледi. Оларда сондай-ақ әрбiр бесiнші қатарды жаппай кесуге жол беріледі және технологиялық дәліздер жасау мен өрт қаупiн азайту мақсатында олардан дақылдардың жекелеген блоктарын немесе секцияларын қалыптастыратын әрбiр 200-250 м сайын орташа биiктiктегi ағаштарда енi 1,5-2 болатын жаппай қарама-қарсы ағаш кесу жүргiзiледi. Қарағайдың ықтырма дақылдарында ағаш кесу жойылып бара жатқан ағаштар есебiнен жүргiзiледi. Орман шетіндегi қатарларда ағаш жинау ең аз мөлшерде жүргiзiледi; 3) сирету кезiнде тек ауру, зақымданған және бойлап өспей қалған дарақтарды ғана жинап, қарағайдың ең таңдаулы ағаштарын қалдыруға және оларды бiркелкi орналастыруға ұмтылу қажет, бұл ретте сүрекдіңнің жуандығын қатты төмендетуге жол берiлмейдi; 4) өтпелi кесудiң бастапқы кезектерi жуандығы жоғары деңгейдегi қарағай екпелерiнде ғана жүргiзiледi. Басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуге тыйым салынған екпелерде өтпелi кесудiң кейiнгi кезектерiн өткiзу кезiнде учаскелерде қарағай өскінінің болуын және орналасуын ескеру, өтпелi ағаш кесудi немесе аналық екпенi қарағайдың жас ұрпағымен толық ауыстырып болғанға дейiн қорғаныштық, су қорғау және басқа да экологиялық функцияларынан айырыла бастаған екпелерге қолданылатын ағаш кесу тәсiлдерiн бiртiндеп пайдалана отырып, оның өсуiне бөгет жасайтын ағаштарды жинау керек. Бұл арада орман шымылдығын орынсыз көп сиретiп жiберген жағдайда топырақтың құрғап қалу қатері аса зор болатын жаңа жағдайлар ғана оған кiрмейдi, сондықтан негiзгі шымылдықтағы ағаштар әдетте кесiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
294	Бақылау субъектісі аралас қарағайлы екпелерде күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесуді Ағаш кесу ережесінің 11-кестесінде келтiрiлген көрсеткiштердi ескере отырып, жүзеге асырады: 1) аралас қарағайлы-жапырақты талдарда жарықтандыру шөп тектес өсiмдiктер сиреп кетiп, қарағайдың басты бәсекелесі жапырақты ағаш тұқымдары болатын сәттен бастап жүргiзiледi. Орман өсу жағдайларына байланысты оны қарағайдың орташа биiктiгi 2-2,5 м болатын 5-15 жас мөлшерiнде тағайындайды. Күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу қарағай ағаштарының бойлап өсуi нашарлай бастаған уақыттан бастап айқындалады. Жарықтандыру 40%-дан астам мөлшерде жапырақты ағаш тұқымдары бар қалың өскен талдарда 5-8 жастан және орман шымылдығы 0,7-0,8-ден астам мөлшерде жанасқан жағдайда 11-13 жастан басталады. Жапырақты ағаш тұқымдары 20-40% мөлшерде болған жағдайда майысып өскен талдарда оны 13-15 жаста өткiзедi. Қарағай ағаштарының мөлшерi жеткiлiксiз болған жағдайда (ұшарбасының жанасуы 0,5-0,6-дан аз) және олар қатты зардап шеккенде жарықтандыруды орман жолақтарымен немесе әр тұстан ойып-ойып өткiзедi. Бұл жағдайда тұқымдықтар болған жағдайда алқаптарға қосымша қарағай отырғызу үшін жапырақты орман шымылдығын қарағайдың өз тұқымын өзi шашуын туғызу үшiн ұшарбасының жанасуын 50 пайызға дейiн сирету, немесе табиғи түлеп өсуiне жәрдемдесу шараларын жүргiзу, немесе жекелеген орман дақылдарын отырғызу керек. Жарықтандыру, егер талдар iшiнде қарағай таза тұрақты топтар күйінде өсiп тұрса және алаңда бiркелкi орналастырылған болса, сондай-ақ орман шымылдығының жанасуы 0,7 және одан кем екпелерде жүргiзiлмейдi; 2) тазарту ең алдымен жарықтандыру дер кезiнде жүргiзілмеген және қарағай ағаштары орынсыз көп зардап шеккен аралас екпелерде жүргiзiледi. 25 жасқа дейiн жүйелi күтiм жасалмаған осындай екпелерде, бiрiншi кезекте, қарағай ағаштарының өмiршеңдік деңгейi және олардың негiзiнде қарағай басым екпелер қалыптастыру мүмкiндiгi анықталады. Егер мұндай екпелердi қалыптастыру мүмкiн болмаса, қайта жаңарту iс-шаралары белгіленедi немесе жапырақты ағаш екпелерi қалыптастырылады. Ал күтiп-баптау жүйелi түрде жүргiзiлiп тұрған жағдайда аралас қарағайлы екпелерде тазарту Ағаш кесу ережесінiң 102-тармағының ұсынымдарына сәйкес жүргiзiледi; 3) аралас қарағайлы екпелерде сирету жұмысын жүргiзу кезiнде қарағайдың ең таңдаулы ағаштары және басқа тұқымдардың қажеттi қоспасы құрамда сақталып қалады, олардың алаң бойынша бiркелкi орналастырылуы қамтамасыз етіледi. Нашар және дер кезiнде жиналмаған ағаштар, сондай-ақ жапырақты ағаш тұқымдарының артық қоспасы кесіледi. Қайталама сирету екпелерде қарағайды жапырақты ағаштар тұқымдары басып кету фактісi орын алғанда немесе бойлап өспей қалған ағаштардың көп мөлшерi болғанда тағайындалады; 4) өтпелi кесу кезiнде аралас қарағайлы екпелердiң жоғарғы шымылдығының құрамындағы жапырақты ағаш тұқымдарының қоспасы барынша азайтылады (I бiрлiк). Бiр мезгiлде майда тоғай қарағайдың өз тұқымын өзi шашуын кешiктiрсе, ол сиретiлетiн болады. Қалдырылатын ағаштар арасындағы орташа қашықтық тазарту кезiнде сүрекдiңнiң орташа биiктiгiнiң 1/4, ал сирету және өтпелi кесу кезiнде - 1/5 болуы тиiс. Аралас қарағайлы екпелерде кесудiң барлық түрiн өткiзу кезiнде бiрiншi кезекте көктерек, ал содан соң қайың ағаштары кесiледi. Күтiп-баптау мақсатында жүйелi түрде кесу кезiнде жапырақты ағаштар қоспасы мүмкiндiгiнше екiншi қабатқа көшiріледi. Құмайт топырақтарда көктеректiң өсуiнiң бiрқатар жағдайлары қарағайдың таралуына жәрдемдеседі, сондықтан оны кесу қалыптасқан тұрақты қарағай биотоптарын жарықтандыру мақсатында ғана жүргізілуге тиiс	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
295	Бақылау субъектісі жапырақты ағаш екпелерiнде күтіп-баптау мақсатындағы кесуді қарағай екпелерiндегi сияқты жүргiзедi. Оны өткiзу кезiнде екiншi қабат пен майда тоғай қалыптастыру үшін көлеңкеге төзiмдi тұқымдар (шырша, майқарағай) мен бұталар қоспасын сақтап қалу қажет. Жапырақты ағаш екпелерiнде күтiп-баптау мақсатында кесу қарқындылығы қарағай екпелерi үшiн күтiп-баптау мақсатында кесу көрсеткiштерi бойынша (10 және 11-кестелер) және осы Ереженiң 125, 126-тармақтарында баяндалған тау жағдайында күтiп-баптау мақсатында кесу ерекшелiктерi ескеріле отырып айқындалады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
296	Бақылау субъектісі таза және аралас самырсын екпелерiнде: 1) күтiп-баптау мақсатында кесуді олардың жуандығы 0,7 және одан жоғары болған жағдайда жүргiзедi. Ол сондай-ақ құрамында 1-2 бiрлiктен астам самырсыны бар жаңғақ кәсiпшiлiгі аймағының барлық тұқымдар екпелерiнiң талдарында жүргiзiледі; 2) оны өткізу кезiндегi негiзгi мiндет екпелер құрамында самырсынның болу үлесiн ұлғайту, ағаштардың жемiс бере бастау мерзiмiн қысқарту және олардың жаңғақ беру қабiлетiн арттыру (12-кесте) болып табылады. Кесуге учаскелер iрiктеу кезiнде жолдарға жақын маңда және келiп-кетуге оңай жерлерде орналасқан тау беткейлерiнiң төменгі бөлiктерiндегі самырсынның талдары мен орта жастағы екпелерiне айрықша назар аударылады; 3) самырсын ормандарында күтiп-баптау мақсатында кесудi жүргiзу кезiнде әсiресе шөп қабатының өсiп-өну қаупi бар тау беткейлерiнiң төменгi бөлiгiнде "саңылаулардың" пайда болуына жол бермей, бiрнеше ұрпақтан тұратын әртүрлі жастағы екпелердiң қалыптасуына ұмтылу керек. Самырсын ағаштары жуан, кең көлемдi және төмен иiлген ұшарбасын қалыптастыруы үшін оларға емiн-еркiн өсiп тұру жағдайдың қалыптастыру да мiндетті шарт болып табылады; 4) шаруашылық жаңғақтардың барынша көп мөлшерiн алу бағдарланған 60-80 жастағы самырсын екпелерiнде ағаш кесу әрбiр гектар орманға самырсынның 100-150 таңдаулы ағашын бiркелкi орналастырып, сүрекдіңдердің жанасуын 0,3-0,4-кe жеткiзiп, жоғары жиiлiкпен жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
297	Бақылау субъектісі шырша және майқарағай екпелерiн күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуді Ағаш кесу ережесінің 13-кестесінде келтiрiлген көрсеткiштерді ескере отырып жүзеге асырады: 1) шырша және майқарағай жас шыбықтарында жарықтандыру әдетте жүргізiлмейдi, өйткенi бұл тұқымдар көлеңкеге айтарлықтай төзiмдi, ал олардың қалпына келу кезеңi ұзақ мерзiмдi болып келедi; 2) таза және аралас шырша мен майқарағай жас шыбықтарында тазарту болымсыз қарқындылықпен жүргізiледi, бұл ретте әлсiреген және ауру дарақтар, сондай-ақ дiңiнiң пiшiнi нашар ағаштар кесiледi. Қалың шоқ ағаштарда ол ағаштарды алаң бойынша бiркелкi бөлу мақсатында жүргiзiледi; 3) шырша-жапырақты ағаш жас шыбықтарында желге, қарға, зиянкестерге жақсы қарсы тұратын және жақсы қорғаныштық қасиеттермен ерекшеленетін әртүрлі жастағы екпелер қалыптастыру керек; 4) жапырақты ағаш тұқымдарының шымылдығы астында екiншi қабатта орналасқан шырша және майқарағай жас шыбықтарында жапырақты ағаштар қоспасымен қылқан жапырақты екпелер қалыптастыру мақсатында тазарту кезiнде зардап шеккен, құрып бара жатқан және зақымданған ағаштар есебiнен шырша мен майқарағайдың жоғарғы шымылдығын, сондай-ақ олардың қалың биотоптарын қатты сирету жүргiзiледi; 5) аралас екпелерде шырша мен майқарағайдың өсуi үшiн оңтайлы жағдайларға қарқындылығы күштi дәліздік (алқаптық) күтiп-баптау кезiнде қол жеткiзiледi. Бұл ретте жоғарғы шымылдық ағашының биiктігіне тең ендi алқапта жапырақты ағаш тұқымдары кесiледi, ал ауру және зақымданған ағаштардан басқа барлық қылқан жапырақты ағаштар және жапырақты ағаштардың таңдаулы үлгiлерi сақталады. Күтiп-бапталатын белдеулер арасында енi дәл осындай күтiп-бапталмайтын белдеулер қалдырылады, оларда күтiп-баптау қайталама тазарту кезiнде жүргiзiледi; 6) таза шырша және майқарағай екпелерiнде сирету негiзiнен желге төзiмдi екпелер қалыптастыру мақсатында жүргiзiледi. Жоғарғы шымылдықтың таңдаулы ағаштары сақталады. Екпелердiң жуандығы 0,8-ден төмендемеуге тиiс. Егер таза қалың екпелерде ағаш кесу бұдан бұрын жүргiзiлмесе, оларда сирету қарқынды жиiлiкпен жүргізiлмейдi, бiрақ жиi қайталанады; 7) аралас екпелерде шыршаның көлеңкеленуін жою мақсатында орман шымылдығын бiркелкi сирету жүргiзiледi. Жұмсақ жапырақты тұқымдардың артық қоспасы шауып тасталады және олардың орман құрамына қатысуы 3-4 бiрлiкке дейiн азайтылады. Екпелердiң жуандығын 0,7-ден кем мөлшерге төмендетуге жол берiлмейдi; 8) жоғарғы шымылдығы жапырақты тұқымдардан және төменгісi шырша мен майқарағайдан тұратын күрделi екпелерде жапырақты тұқымдардың қатысуымен қылқанжапырақты екпелер қалыптастырылады. Жоғарғы қабатты сирету бүкiл аудан бойынша бiркелкi немесе басты тұқымдар шоғыр-шоғыр болып орналасқан жағдайда жеке топтармен жүргiзiледi. Бiр мезгілде бойлап өспей қалған, ауру және құрып бара жатқан ағаштарды шабу есебiнен басты тұқымдар қабатында да баяу қарқынды күтiп-баптау жүргiзiледi. Ағаш шабудың қарқындылығы шырша мен майқарағайдың күйзелiске ұшырау дәрежесіне байланысты. Аз күйзелiске ұшыраған жағдайда қарқындылығы күштi ағаш кесу пайдаланылады; 9) жуандығы жоғары дәрежедегi таза шыршалы және майқарағайлы екпелерде өтпелi ағаш кесу таңдаулы ағаштардың өсуіне бөгет жасайтын нашар ағаштарды шабу жолымен жүргiзiледi. Екпелердiң жуандығын 0,8-ден кем мөлшерде төмендетуге жол берiлмейдi. Аралас екпелерде олар таңдаулы қылқан жапырақты ағаштарды күтiп-баптау мақсатын көздейдi. Жапырақты ағаш тұқымдарының қоспасы шабылады және екпе құрамында 2 бiрлiкке дейiн жеткiзiледi. Жоғарғы қабатта жапырақты ағаш тұқымдары қатысатын күрделi екпелерде өтпелi ағаш кесу кезiнде шырша мен майқарағайдың таңдаулы ағаштарын баптап-күту жұмыстары жүргізiледi. Жапырақты ағаштар қоспасы екпе құрамында 2 бiрлiкке дейiн азайтылады. Бiр мезгiлде қайта жаңғыртуды қамтамасыз ету мақсатында майда тоғайларды сирету жүргізiледi. Аралас және күрделi екпелерде екпелердiң жуандығын 0,7 кем мөлшерде төмендетуге жол берiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
298	Бақылау субъектісі қайың екпелерiнде күтіп-баптау мақсатындағы ағаш кесуді Ағаш кесу ережесінің 14-кестесінде келтiрiлген көрсеткiштерді ескере отырып жүзеге асырады: 1) бұтақшалы қайың ормандарын қылқан жапырақты тұқымдар (қарағай, майқарағай және шырша) араласқан тұқымдық аралас және күрделi екпелерге көшiру мақсатында жүзеге асырылады. Қылқан жапырақты ағаш тұқымдарының өскiні мен шыбықтарының мөлшерiне және оларды алқап бойынша орналастыру сипатына байланысты күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң бiркелкi, белдеулiк немесе шоғырлық тәсiлдерi қолданылады. Ойпат жерлерде өсетiн орманды дала аймағының шоқ ағашты қайыңдықтарында күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу де желдiң өтiн азайту жолымен олардың астындағы учаскелердi тұщыландыруға олардың ықпалын күшейту мақсатында пайдаланылады (жоғарғы әдiспен), ал қалған шоқ ағашты қайыңдықтарда керiсiнше оларды қардың бiркелкi бөлiнуiне жәрдемдесетiн екпелердiң жел өтiне ұшырауын күшейту жолымен (төменгi әдiспен) олардың қорғаныштық мәнiн күшейту мақсатында пайдаланады; 2) таза қайың шыбықтарында оларда басқа бағалы тұқымдар болмаған жағдайда жарықтандыру әдетте жүргiзiлмейдi. Қарағай, шырша мен майқарағай араласқан қайың талдарында жарықтандыруды басты және неғұрлым бағалы тұқымдардың (оларды таза биотоптар күйiнде қалдырған жөн) қатысуын ұлғайту және ауру, өспей қалған, зақымданған және нашар бұтақшалы қайың ағаштарын, сондай-ақ қылқан жапырақты ағаш тұқымдарының көлегейлеп тастайтын ағаштарды жинау есебiнен екпелердiң қажет құрамын қалыптастыру үшiн пайдаланады; 3) тұқымдық және бұтақшалы қайың шыбықтарында тазарту артық жиiлiктi жою, бұтақшалардың кесiлген түбiрде бiркелкi орналасуын қамтамасыз ету және мүмкiндiгiнше тұқымнан өсiп-өнген ағаштар iшiнен таңдаулы нұсқаларды одан әрi өсiру үшiн iріктеп алу мақсатында жүргiзiледi. Оларда қылқан жапырақты және басқа да бағалы тұқымды ағаштардың қоспасын арттыруға бағытталған екпелер құрамын да күтiп-баптау одан әрi жалғасады. Орман дақылдарында қайың 1 гектарда 6-8 мың дана болған жағдайда алғашқы ағаш кесудi өткiзу кезiнде қордың 15-25 пайызын және бар ағаштардың 20-30 пайызын таңдап алу керек; 4) таза қайың екпелерiнде сирету жұмысын жүргiзу кезiнде қайыңның тұқымдық және бұтақшалы үлгiлерiнiң таңдаулы ағаштары қалдырылады. Aуpу, бойлап өспей қалған және зақымданған ағаштар шабылады, қайыңның бұтақшалы ұялары сиретiледi, оларда 2-3-тен таңдаулы дiңдер қалдырылады. Аралас екпелерде таңдаулы ағаштар қайыңнан да, қоспасы екпе құрамында болуы қажет басқа тұқымдардан да iрiктеп алынады. Өмiршең қылқан жапырақты өскiннiң жеткiлiктi мөлшерi болған жағдайда сирету арқылы қылқан жапырақты ағаш тұқымдарынан екiншi қабат қалыптастырылады, ал жоғарғы қайың шымылдығы көп мөлшерде сиретiледi, бiрақ екпенiң жуандығы 0,7-ден кем мөлшерге төмендетiлмейдi; 5) өтпелi кесу қайың екпелерiнде сиретуге ұқсас жүргiзiледi. Таза қайың ормандарында өтпелi кесу кезiнде қайыңның таңдаулы тұқымдық және бұтақшалы ағаштарын күтiп-баптау жалғаса бередi. Аралас қайың ормандарында таңдаулы ағаштар сонымен бiрге екпе құрамына қатысуы жөн болатын қылқан жапырақты және басқа да бағалы тұқымдар iшiнен iрiктеп алынады. Өсiп тұрған майда тоғай күтіп-баптау кезiнде сақталады, ал қажет болған жағдайда – жасартылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
299	Бақылау субъектісі көктерек екпелерiнде күтіп-баптау мақсатындағы ағаш кесуді Ағаш кесу ережесінің 15-кестесінде келтiрiлген көрсеткiштерді ескере отырып жүзеге асырады: 1) сүрекдiңдердi сауықтыру және таза көктерек тоғайларын қылқан жапырақты ағаш тұқымдары қатысатын аралас екпелерге ауыстыру мақсатында барлық қылқанжапырақты ағаштарды және өзегiн шiрiк шалмаған таңдаулы көктерек дарақтарын қалдыру және ауру, бойлап өспей қалған үлгілерiн жинау жолымен жүзеге асырылады; 2) жарықтандыру қарағаймен және балқарағаймен араласқан көктерек екпелерiнде ғана жүргiзiледi. Оларды жүргiзу кезiнде қажет тұқымдарды күйзелiске ұшыраудан барынша жарықтандыру үшiн екпелер жоғары қарқынмен бiркелкi сиретіледi. Зақымданған бойлап өспей қалған қисық өскен және ұшарбасы көп, бағалы тұқымдарды көлегейлеп тастайтын көктерек дарақтары шабылып, оның таңдаулы үлгiлерi қалдырылады; 3) таза көктерек екпелерiнде тазарту жүргiзілмейдi. Аралас көктерек екпелерiнде тазарту кезiнде қылқан жапырақты ағаш тұқымдарының және шаруашылық тұрғыдан бағалы жапырақты ағаш тұқымдарының қоспасын, сондай-ақ көктеректiң таңдаулы сау даналарын күтiп-баптау жұмысы жүргiзiледi. Бағалы тұқымдарды көлегейлеп тастайтын көктерек шабылады. Көктерек шымылдығы астында қылқан жапырақты ағаш тұқымдары өскiнiнiң жеткiлiктi мөлшерi болған жағдайда осы шыбықтарды қылқан жапырақты-жапырақты екпелерге ауыстыру мақсатында көктерек шымылдығын қатты сирету жүргізiледi; 4) аралас және таза көктерек екпелерiнде сирету жүргiзу кезiнде күтiп-баптау бағалы тұқымдар мен көктеректiң таңдаулы ағаштарына жасалады. Таңдаулы ағаштар ретiнде діңнiң пiшiнi жақсы өсу сыныбы I-II көктерек ағаштары iрiктеп алынады. 1 гектар жерге алаң бойынша бiркелкi орналастырылған 3000-3200-ден аспайтын мөлшерде таңдаулы ағаштар қалдырылады; 5) өтпелi ағаш кесу негiзiнен бонитет сыныбы I-ІІ көктерек екпелерiнде жүргізiледi. Таза көктерек екпелерiнде өтпелi ағаш кесу кезiнде көктеректiң таңдаулы ағаштарын, аралас екпелерде - бағалы тұқымдардың қоспасын және көктеректiң таңдаулы ағаштарын күтiп-баптау жалғаса бередi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
300	Бақылау субъектісі жалпақ жапырақты ағаш тұқымдары (емен, шаған, шегіршiн) қатысатын екпелерде күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесудiң барлық түрiн басты тұқымдардың сақталуын қамтамасыз ету және оларға қатысуын көбейту мақсатында жүргiзедi: 1) оларда жарықтандыру жүргiзу кезiнде басты тұқымдар төбесiнiң көлеңкеленуiн жою, бiрақ бүйiрiнiң көлеңкеленуiн ("тонын") сақтау қажет; 2) бұдан бұрын күтіп-баптау жүргізiлмеген, жоғарғы шымылдығы екiншi дәрежелi тұқымдардан (ақтерек, терек, қаратерек, ақтал) тұратын, жоғары дәрежеде пiсiп-жетілген жалпақ жапырақты ағаш тұқымдары (10-20 жыл) қатысатын шыбықтарда жоғарғы шымылдықты сирету оның қабысуын 0,4-0,5-ке дейiн төмендетiп жүргізiледi; 3) шегiршiн екпелерiнде таңдаулы ағаштарды iрiктеу кезiнде тұқымдық даналарға, ал өскiндiк екпелерде - жақсы тамырланған және дiңi мен ұшар басының пiшiнi таңдаулы ағаштарға артықшылық берiледi. Бұтақшаның ұясы сиретiледi. Айырланған, қисық өскен, ұшарбасы тым қоюланған және жуан бұтақтары бар, ұзақ тұрып қалған және орнықсыз (түбiрiнде биiк тұрған) дарақтар аластатылады. Ағаш кесу мүмкiндігінше вегетациялық кезеңнiң бас кезiнде жүргізiледi. Шегіршiннiң тiршiлiк етуге қабiлеттi даналарының жеткiлiктi мөлшерi жоқ шыбықтарда (өсiмдiктердiң көпшiлiгінде ұшарбастар тым нашар дамыған және олардың ұшарбастары қурап бара жатқан жағдайда) күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудi жоғарғы шымылдық тұқымдарынан екпелер қалыптастыруға бағдар ұстану керек.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
301	Бақылау субъектісінде қаратерек пен ақтерек екпелерiнде күтіп-баптау мақсатындағы ағаш кесу көктеректермен іс жүзiнде бiрдей және Ағаш кесу ережесінің 16-кестесінде келтiрiлген көрсеткiштер ескерiле отырып жүзеге асырылады: 1) ақтерек екпелерiнде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудi жүргізу кезiнде төменгi бұтақтарды кесiп тастаған жөн; 2) қаратерек пен ақтерек екпелерiнде жарықтандыру әдетте жүргiзiлмейдi; 3) едәуір мөлшерде талдар қатысатын қаратерек пен ақтерек екпелерiнде тазарту негізiнен соңғыларын жинау есебiнен жүргiзiледi. Шыбықтарда таңдаулы ағаштарды iрiктеу кезiнде тұқымдық даналарға артықшылық берiледi. Бойлап өспей қалған, ауру және дiңiнiң пiшiнi нашар ағаштар аластатуға жатады. Сау ағаштар iшiндегi басқа ағаш тұқымдарының қоспасы сақталады; 4) сирету мен өтпелi ағаш кесудi жүргiзу кезiнде қаратерек пен ақтеректiң қалдырылған таңдаулы ағаштарын одан әрi күтiп-баптау жалғаса бередi; 5) терек дақылдарындағы оңтайлы құрылымға дүркін-дүркін қатты сиретудi жүргізу кезiнде қол жеткiзiледi. Оларда күтіп-баптау мақсатында ағаш кесудi 4-5 жылда қайталай отырып 5 жастан 20 жасқа дейiн жүргiзу керек, өйткенi 20 жастан асқан екпелерде олар ерекше нәтиже бере қоймайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
302	Бақылау субъектісінде ақтал екпелерiнде күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесу ұзындығы бойынша жеткiлiктi дәрежеде дамыған ұшарбастары бар жақсы өскен ағаштардан тұратын сүрекдіңдер ecipуге бағытталған, ол Ағаш кесу ережесінің 16-кестесінде келтiрiлген көрсеткiштер ескеріле отырып жүзеге асырылады: 1) ақтал екпелерiнде жарықтандыру әдетте жүргiзiлмейдi; 2) тазарту ағаштардың ұшарбастары қосыла бастайтын және олар биiктiгi бойынша айырмашылыққа ұшырайтын 6-10 жаста жүргiзіледi. Бұл ретте бойы өспей қалған ағаштар аластатылады. Ақталдың тұқымдық дарақтары сақталып оларды көлегейлеп тастаған өскіндерден босатылады. Бұтақшалы ақтал екпелерiнде бұтақшалар тым көбейiп кеткен жағдайда оны сирету бар дiндер санының 50 пайызына дейiн жинай отырып жүргiзiледi. Ақтал дақылдарында тазарту табиғи жас шыбықтардағы сияқты жүргiзiледi; 3) ақталдың тұқымдық сүрекдiңдерiнде сирету 11-15 жаста жүргізiледi. Оларды жүргiзу кезiнде бойлап өспей қалған, кеуiп бара жатқан, дiнi мен ұшарбасының пiшiнi нашар ағаштар аластатылады, ал бұтақшалы екпелерде - бұтақшаның қалың ұялары сиретiледi және бар тұқымдық ақталды күтiп-баптау жалғаса бередi; 4) өтпелi ағаш кесу кезiнде ақталдың таңдаулы ағаштары неғұрлым дамыған iрi даналар iшiнен iрiктеп алынады. Бойлап өспей қалған, сондай-ақ басқалардың өсуiне бөгет жасайтын ағаштар шауып тасталады. Басқа шапшаң өсетiн тұқымдардың (терек, қайың және басқалары) қоспалары сақталады. Күтiп-баптау мақсатында белгiлi бiр түрдi кесудi қайталау әдетте қажет етiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
303	Бақылау субъектісінде гpeк жаңғағы екпелерiнде күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесудің негiзгi мiндетi жемiс беруiн арттыру және қорғаныштық ролiн бiр мезгілде сақтай отырып, олардың жай-күйiн жақсарту болып табылады. Оларды ұшарбастары жақсы дамыған гектардағы ағаштардың белгiлі бiр мөлшерiн өсiру үшiн пайдаланады. Грек жаңғағы екпелерiнде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу мынадай тәртiппен жүзеге асырылады: 1) жарықтандыру 7-8 жаста бiр рет өткiзiледi. Бұл ретте екпелердiң артық жиiлiгiн азайту үшiн бойлап өспей қалған үсiкке шалынған және зақымданған өсiмдiктер аластатылады; 2) тазарту өсiмдiктердi алқапта бiркелкi орналастыра отырып шаруашылық жағынан бағалы тұқымдары бар өсiмдiктердi iрiктеуді қамтамасыз ету үшiн жүргізiледi. Оларда ағаштардың емiн-еркiн тұруын қамтамасыз ету көзделедi, бiрақ жуандығын 0,4-тен кемiтуге жол берiлмейдi; 3) грек жаңғағы екпелерiнде күтіп-баптау мақсатында ағаш кесудiң келесi кезеңiнде ағаштарда жақсы дамыған ұшарбастар қалыптастыруға және олардың жемiс беруi үшiн барынша толық жағдай жасауға күш жұмсалып, кесу ұшарбастардың 0,6 және одан жоғары мөлшерде түйiсуi жағдайында жүргiзiледi. Бiр гектарға қалдырылатын ағаштар саны екпелердiң мынадай өлшемдерiне бағдар ұстана отырып, олардың нақты биiктеп өсуi бойынша белгiленедi: 4) ағаш кесудiң әрбiр кезеңi кезінде грек жаңғағы екпелерiнiң түйiсуiн кесу айналымының кезеңiн ескере отырып қалыптастыру керек, өйткенi келесi кесу сәтiне қарай ол 0,6-дан көп болмауға тиiс, ал кесуден кейiн 0,4-тен төмендемеуi тиiс. Күтiп-баптаудың кезеңдiлiгi екпелердiң 8 метрге дейiнгi орташа биiктiгiн 1 метрге, ал кейiннен - 2 метрге көбейту үшiн қажет кезеңге тең кезеңділiк қабылданады. Күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудiң соңғы тәсiлi ұшарбастардың түйiсуi күтiп-баптаудан кейiн 0,4-ке, ал 1 гектардағы ағаштар саны 40 данаға жеткiзiлетiн екпелердiң орташа биiктігі 14-15 метр болуы жағдайында жүргiзiледi. Күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу дер кезiнде жүргiзiлмеген екпелерде қалдырылатын ағаштар саны ағаш шымылдығының тиiстi дәрежеде түйiсуiн қамтамасыз ету үшiн көбейтіледi; 5) грек жаңғағы ағаштарын шабу негiзiнен ағаш шымылдығының төменгi бөлігiнде жүргізiледi. Ұшарбастары өте жақсы дамыған, биiк өскен, шаруашылық жағынан бағалы тұқымдары бар, мол жемiс беретiн, аурулар мен зиянкестерге қарсы төзімді дарақтар қалдырылады. 1 гектардағы 40-80 дана мөлшердегi таңдаулы ағаштар жер бетiнен 1,3 метр биiктiкте бояумен белгiленедi, оларда 1,5 метр биiктiкке дейiн дiңi тазартылады, сынған және зақымданған бұталары алып тасталады; 6) грек жаңғағының екпелерiнде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесудi жүргiзу қатар аралықтардағы және дiң айналасындағы топырақты күтiп-баптаумен және кесiлген ағаштардың түбiрлерiнен шығатын бұтақшаларды кесiп тастаумен ұштастырылады. Таңдаулы ағаштардың ұшарбастарын күтіп-баптау және олардың дiңдерiн қалыптастыру бақ үлгісiндегі дақылдарда жүргiзiлетiн жұмыстарға ұқсас жағдайда жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
304	Бақылау субъектісінде тау ормандарында күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесу олардың сапалық жай-күйiн арттыруға, қорғаныштық, эрозияға қарсы және суды реттеушілік маңыздарын сақтауға және жақсартуға бағытталған. Ол баурайлардың құламалылығы мен экспозицияларын, сүрекдiңнiң жуандығын және топырақтың төзiмдiлігін ескере отырып жүргізiледi. Онда тамыр жүйесi мен ұшарбасы жақсы дамыған төзiмдi ағаштардан тұратын әртүрлi жастағы және аралас екпелер құруға мүмкiндiгiнше ұмтылу керек. Тау ормандарында күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу кезiнде шағын тоғайлар сақталады және жасарту мақсатында ғана сиретiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
305	Бақылау субъектісінде тау ормандарында күтiп-баптау мақсатындағы ағаш кесудiң қарқындылығы теңiз деңгейiнен биiктiктiң, баурайлар құламалылығының ұлғаюына, топырақтың төзiмдiлiгі мен қуаттылығының азаюына байланысты, сондай-ақ оңтүстiк баурайларда төмендейдi. Құламалылығы 10^о дейiн барлық баурайларда және топырағының қуаттылығы жеткiлiктi (70 см астам) құламалылығы 20^о дейiн солтүстiк баурайларда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу жазық жерлердегi ормандардың осындай екпелерiндегi ағаш кесу сияқты жүргiзiледi. Күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу жүргiзiлгеннен кейiн екпелердiң қалдырылатын бөлiгiнiң жуандығын мына мөлшерден төмендетуге жол берiлмейдi: солтүстік экспозициялардың 20^о-қа дейiнгi баурайларында - 0,7; оңтүстік экспозициялардың 20^о-қа дейiнгi баурайларында - 0,8; солтүстік экспозициялардың 20^о-тан асатын баурайларында - 0,8; оңтүстік экспозициялардың 20^о-тан асатын баурайларында - 0,9. Төзiмдiлiгi нашар топырақтарда (құмайт және құмды) және көшкiн болатын учаскелерде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу құлап қалуы мүмкiн жекелеген қисайған ағаштары шабумен ғана шектеледi. Аралас шыбықтарда басты тұқымдарды екiншi дәрежелi тұқымдар көлегейлеп тастайтын кезде соңғыларының түйiсуiн солтүстiк экспозициялардың құламалығы 20^о-қа дейiнгi баурайларында - 0,5-ке дейiн, оңтүстiк экспозицияларда - 0,6-ға дейiн, солтүстiк экспозициялардың құламалығы 21-30^о-қа дейiнгi баурайларында - 0,6-ға дейiн, оңтүстік экспозицияларда - 0,7-ге дейiн төмендетуге жол берiледi. Оңтүстік экспозициялардың баурайларында өтпелi ағаш кесу таза екпелерде жуандығы 1,0 болған жағдайда ғана жүргiзiледi. Баурайлар құламалығы 30^о асатын барлық экспозициялардың баурайларында сирету мен өтпелi кесу, құрып бара жатқан ағаштарды шабуды қоспағанда, белгiленбейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
306	Бақылау субъектісінде орман генетикалық резерваттары мен мемлекеттiк орман табиғат ескерткiштерiн қоса алғанда, ғылыми маңызы бар орман учаскелерiнде және тұрақты сынақ алаңдары орналасқан орман учаскелерiнде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу жүргiзiлмейдi. Мұндай учаскелердiң айналасында қорғаныштық аймақтар құрылады, ал олардың өздерi ұқыпты күзетуге жатады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
307	Бақылау субъектісінде көне және эндемикалық тұқымдары бар, өнiмдiлiгі мен гендiк қасиеттерi бойынша бiрегей сирек кездесетiн ерекше құнды орман алаптары мен ерекше қорғаныштық учаскелердiң ормандарына байланысты оларды күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу олардың өсiп-өнуi және табиғи қайта жаңғыруы үшiн жайлы жағдайлар жасауды көздейдi. Олар екiншi дәрежелi тұқымдардың ерекше құнды орман учаскелерiне терiс әсер етуiн болдырмауға және олардың орнықтылығын сақтауға тиiс	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
308	Бақылау субъектісінде жаңғақ кәсiпшiлiгі аймақтарында және орман жемiс екпелерiнде, әдетте, оларды қалыптастыру үшiн ең жоғары және ұзақ уақытқа жемiс салу үшiн қолайлы жағдай туғызу мақсатында учаске алаңы бойынша ағаш шымылдығының болымсыз тұтасқан және тегіс орналасқан сүрекдiңнiң таза немесе болар-болмас араласқан екiншi дәрежелi тұқымдары қолданылады. Осындай екпелердiң түрлерiн қалыптастыру үшiн негізiнен мақсатты ағаш тұқымдарын күтiп-баптау арқылы бiркелкi сирету әдiсi қолданылады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
309	Бақылау субъектісінде мемлекеттік орман жолақтарында күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу олардың орналасқан жерi мен жай-күйін ескере отырып жүргізiледі және олардың төзiмдiлігі мен тиiмдiлiгін арттыруға бағытталады. Су айрығының жолақтарында олардың cу реттегiш қасиеттерін күшейту үшiн жүргізiледi. Күтiп-баптау тұқымдардың өзара әсерi ескерiле отырып, екпе шымылдығының барлық бөлiктерiнде жүргiзiледi. 0,7-0,6 аспайтын ағаш кесудің тәсiлiнде екпелердiң тұйықталуын төмендетуге жол берiлмейдi. Жер үсті ағыстарын жер астына ауыстыру және эрозиялық процестердiң алдын алу мақсатында өзен аңғарларындағы тік жар қабатының жағалауындағы алқаптарда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу тұтасуы 0,8-0,7 кем болмайтын екпелердi қалыптастыру үшiн жүргiзіледi. Құм баурайының шымылдығында гидрологиялық жағдайлардың ерекшелiктерi мен минералдық қоректiлiктiң жеткiлiксiздігін ескеру қажет. Осындай алқаптарда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу кезiнде ағаш шымылдығындағы өскiндер мен 0,6 кем болмайтын екпелердiң тұтасуын мiндетті түрде сақтау қажет.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
310	Бақылау субъектісінде жоғары рекреациялық жүктемені алып жүретiн әрi эстетикалық және орташа қорғаныштық маңызы бар қалалық ормандар мен орман парктерiнде күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу халықтың өмiр сүруi үшiн қолайлы ортаны сақтауға, мәдени-сауықтыру және спорттық iс-шараларды жүргiзуге бағытталған неғұрлым төзiмдi, ұзақ жасайтын, әсемдiк екпелер мен орман ландшафтарын қалыптастыруды көздейтiн жеке жобалар бойынша жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
311	Бақылау субъектісінде парк ландшафтарын (ашық, жартылай ашық және жабық) қалыптастыру жөнiндегi ағаш кесу әдiстерi сүрекдiңнiң құрылымы, шымылдығының тұтасуы және мақсатты тапсырмаларымен анықталады және табиғи екпелерге сияқты, жасанды екпелерге де қолданылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
312	Бақылау субъектісінде елдi мекендер мен емдеу-сауықтыру мекемелерiнiң жасыл аймақтарында күтiп баптау мақсатында ағаш кесу ормандардың рекреациялық жүктемесiне төзiмдiлердi өсiруге бағытталған. Оларды жүргізу кезiнде мүмкіндігінше жапырақты тұқымдардың (2-3 бiрлiкке дейін) қоспасын сақтау және өрт пайда болған жағдайда төменгі жақтағы өрттің жоғарыға көшу ықтималдығын азайту мақсатында ұшарбасы төмен түскен ағаштарды тазартқан жөн.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
313	Бақылау субъектісінде эрозияға қарсы ормандарда күтіп-баптау мақсатында ағаш кесу табиғи процестер барысында олардың функционалдық құндылығы нашарлаған жағдайда ғана жүргiзiледi. Ағаш кесу режимi мен оларды жүргiзу тәсiлдерi тамыр жүйесi мықты әртүрлі жастағы, жуандығы жоғары (жуандығы 0,7-0,8) және аралас екпелердiң қажеттiлігін негізге ала отырып анықталады. Мұндай екпелерде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесуден сүректi сүйреу және тасу тек қысқы кезеңде ғана жүргізiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
314	Бақылау субъектісінде өзендер, көлдер, су қоймалары, арналар және басқа да су объектiлерi жағалауларындағы ормандардың тыйым салынған алқаптарында күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу аласа ағаштар түрiндегі бұталары бар, топырақтың жоғарғы қабатын тек бұзылудан сақтап қана қоймай, сондай-ақ тиiстi дәрежеде су қорғаныштық және реттеуiш рөлiн атқаруға қабiлеттi төзiмдi және көп жағдайда аралас екпелердi өсiруге бағытталған. Оларды жүргiзу кезiнде екпелердiң тұйықталуын 0,7-0,8-ден төмендетуге жол берiлмейдi. Өзендер, көлдер және басқа да су қоймаларының жағалауларындағы алқаптарда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу жер үсті ағыстарын топырақ арасына ауыстыруға қабiлеттi жуандығы жоғары сүрекдiңдердi қалыптастыруға бағытталған. Мұндай ормандарда күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу мен сүректi сүйреу жер асты қатқан қысқы кезеңде басымырақ жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
315	Бақылау субъектісінде халықаралық және республикалық маңызы бар жалпы пайдаланымдағы темiр жол және автомобиль жолдарының, магистральды өткiзгіш құбырлары мен басқа да желiлiк құрылыстар жолақтарындағы қорғаныштық екпелерде күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу осы объектiлердi қолайсыз табиғи құбылыстардан қорғауды күшейту, қоршаған ортаның ластануын және тұрғылықты халыққа олардың шулы әсерiн азайту мақсатында жүргізiледi. Олар күрделi нысандағы аралас екпелердi отырғызуға бағытталған. Қардың бiркелкi төселуi мен қар басуды болдырмау үшiн бұл екпелердiң жоғарғы шымылдығы 0,6-0,7 жуандыққа дейiн сиретiледi, ал түктенетiн және топырақ қорғаныштық бұталар олардың толық тұйықталуы кезiнде 50 пайызға дейiн бiркелкi сиретiледi. Жолға жанасқан енi 25-30 м орман пұшпағындағы технологиялық дәлiздердi кесуге жол берiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
316	Бақылау субъектісінде халықаралық және республикалық маңызы бар жалпы пайдаланымдағы темiр жол мен автомобиль жолдары бойындағы қорғаныштық орман алқаптарында күтiп-баптау мақсатында ағаш кесу Ағаш кесу ережесінiң 136-тармағында келтiрiлгендей жүргізіледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
317	Бақылау субъектісінде аграрлық мелиоративтiк екпелерге (дала қорғаныштық орман жолақтары мен басқа да қорғаныштық екпелер) күтiм жасау мақсатында ағаш кесу олардың бағытын ескере отырып және олардың мелиоративтiк маңыздылығын күшейту мақсатында жүргiзiледi. Олардың негізiнде орман белдеулерiнде жолақтардың мынадай құрылымдары құрылады әрі қолданады: 1) жел соғатын жолақтар - далада қарды бiркелкi бөлу үшiн. Оларда дiңдердiң және жолақтың жер үстіндегi 1,5 метрлiк бөлігінiң арасындағы ашық жер көлемi 60-70 пайызды, ұшарбасы арасында - 15 пайызды құрайды. Мұндай жолақтарда қардың орташа биiктiгi қыс маусымының аяғында 80-90 см дейiн, ал қар шлейфінің жалпы ұзындығы ағаш биiктігiнiң 30 және одан көбіне дейiн жетедi; 2) өрнектелген - қатты желдер мен шаң дауылдарының терiс ықпалын әлсiрету үшiн. Оларда бүкiл профилi бойынша ашық жерлер көлемi (дiңдер мен ұшарбасы арасында) 25-35 пайызды құрайды. Мұндай жолақтарда қардың орташа биiктігі 90-140 см дейiн және қар жалының жалпы ұзындығы ағаш биiктігінің 15-29 дейiн жетедi; 3) жел соқпайтын (тығыз) - топырақты су эрозиясынан, ал тоғандар мен су қоймаларын лайланып кетуден қорғау үшiн - төтесiн ашық жерлерсiз. Оларда қардың орташа биiктігі 140 см жоғары, ал қар жалының жалпы ұзындығы 15 ағаш биiктiгiнен аспайды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
318	Бақылау субъектісінде қалыңдығы, тұқымдық құрамы мен жолақтардың жай-күйiне байланысты дала қорғаныштық орман жолақтарында жас шамасына қарай күтiм жасау мақсатында ағаш кесу үш кезеңге бөлiнедi: 1) бiрiншi кезең - жолақтардың толық жанасуына дейiн - 3 жастан 6 жасқа дейiн, ал қылқан және қатты жапырақтылар үшiн - 6 жастан 10 жасқа дейiн (жарық түсіру); 2) екiншi кезең - жолақтардың тиiстi құрылымын қалыптастыру - 7 жастан 15 жасқа дейiн, ал қатты жапырақтылар үшін - 11 жастан 20 жасқа дейiн (тазарту); 3) үшiншi кезең - қажеттi құрылым мен тiршiлiк етуге қабілетті жолақтарды қолдау - 16 жастан бастап және одан жоғары, ал қылқан және қатты жапырақтылар үшін - 21 жастан бастап және одан жоғары	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
319	Бақылау субъектісінде біріншi кезеңде күтім жасау мақсатында ағаш кесу ұшар басының жанасу сәтiнен бастап басталады және басты тұқымдардың өсу жағдайын жақсартуға, оларды кедергі келтiретiн тұқымдар мен бұталардан босатуға бағытталады. Топырақ-климаттық жағдайға байланысты бұталардың 25%-дан 50%-ға дейiнi кесiледi. Бұталардың қалған бөлiгiн кесу жолақтың байқалған құрылымына байланысты олардың өсiмiне қарай жүргiзiледi. Бiрiншi кезеңнiң соңына қарай 2500-4000, ал қою қызғылт топырақтарда - 1 гектарға 1500-2500 ағаш қалдырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
320	Бақылау субъектісінде екінші кезеңде күтім жасау мақсатында ағаш кесудi жүргізу кезiнде басты тұқымдарға күтiм жасау жалғасады және тиiстi қар бөлу қасиеттерi бар дала қорғаныштық жолақтың нақты құрылымы қалыптастырылады. Бұл ретте құрғап қалған, ауруға ұшыраған, бүлiнген, кеуіп бара жатқан ағаштар, сондай-ақ басты тұқымдардың өсуiне кедергi келтiретiн өсiмтал тұқымдардың сау ағаштары кесiледi. 1 гектарға 2000-3000, ал қою қызғылт топырақтарда - 1500-2000 ағаш қалдырылады. Жел соғатын құрылымы бар жолақты құру кезiнде басты тұқымдарға терiс әсерiн тигізетiн барлық бұталар кесiледi. Көлеңкелi-сүрек түрiндегi биiктiгі 1 м және бұталы-сүрек түріндегі биiктiгі 1,5 м орман жолақтарындағы барлық ағаштардың бүйiр бұталарын кесу жүргiзiледi. Бұл кезеңде жел соғатын жолақтар ұшар басы мен дiңдердегi жарық түсiру мөлшерiне бойынша, сондай-ақ қар бөлу қасиеттерi бойынша қалыптастырылады. Ол арқылы күтiм жасаудың қайталанушылығы және оның қарқындылығы реттеледi. Өрнектелген құрылым жолақтарын қалыптастыру кезiнде бұталардың жартысына дерлігі жолақтың ұзындығы бойынша бiркелкі кесiледi, ал бұталардың қалған жартысы бiртiндеп жасартылады. Биiктiгi 1,0-1,5 м ағаш бөлiктерiнiң бүйiр бұтақтарын кесу жүргiзiледi. Сүрек шымылдығының ұшар басының тұйықталуы жарық түсіру мөлшерiмен және қар бөлу сипатымен реттеледi. Екпелердiң құрамына кiретiн жемiс ағаштарының ұшар бастарын жемiс салуын арттыру мақсатында сиреткен жөн.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
321	Бақылау субъектісінде үшiнші кезеңде күтiм жасау мақсатында ағаш кесу жолақтың қажеттi құрылымын, өмiршеңдiгін және ұзақ жасауын сақтау қамтамасыз етіледi. Жолақтардың барлық құрылымында күтiм жасау мақсатында ағаш кесудi жүргізу кезiнде кеуіп бара жатқан, ауруға ұшыраған, бүлінген, басты тұқымдарға кедергі келтiретiн қатты әлсiреген ағаштар кесіледi. Шамамен 1500-2000, ал қою қызғылт топырақтарда 1 гектарға - 1000-1500 ағаштар қалдырылады. Осы кезеңде жолақтарда ағаштардың ұшар басының тұйықталуын 0,7-0,8-ден төмендетуге жол берiлмейдi. Жел соғатын құрылым жолағында және оның айналасында қардың көп мөлшерде жиналуын болдырмау мақсатында күтім жасау мақсатындағы ағаш кесу кезiнде шеткi қатарларда орналасқан ағаштардың биiктiгi 2 м дейiнгі бұталары кесiледi. Өрнектелген және жел соғатын құрылым жолақтарында үшіншi кезеңде оларды жасарту мақсатында бұталарды бiртiндеп кесу жалғасады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
322	Бақылау субъектісінде эрозияға қарсы, су реттегіш және басқа да қорғаныштық екпелердi өсiру кезiнде күтiм жасау мақсатында ағаш кесу негiзiнен 0,8 кем болмайтын деңгейде сүрек шымылдығының тұйықталуын қолдау мақсатында жүргiзiледi. Ағаштардың төзiмдiлiгiн жоғарылатуға бағытталған, осындай алқаптардың шекараларында өсiрiлетiн екпелердiң шетіне күтiм жасау бiр уақытта жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
323	Бақылау субъектісінде сай-сала мен жыра маңындағы орман жолақтары мен алқаптарда сай-саланың баурайын көлеңкелеу, топырақтың шайылуын болдырмау және күтiм жасау мақсатында ағаш кесу арқылы олардың қар жинақтау функцияларын сақтау мақсатында бұталар мен екiншi қатардағы тұқымдардан орман шетiн сақтай отырып, орман шымылдығының жоғары тұйықталуын қолданады. Сай-сала мен жыра екпелерiнде күтiм жасау мақсатында ағаш кесу қалың ормандардағыдай жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
324	Бақылау субъектісінде орманға күтім жасаудың басқа түрлеріне екпелерде бұталарды кесу, орман шетiне күтім жасау мен аласа ағаштарға күтiм жасау жатады, бұл көбiнесе екпелерде күтiм жасау мақсатында ағаш кесудiң бiрнеше түрлерiн жүргiзу арқылы байланысады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
325	Бақылау субъектісінде кылқан жапырақты екпелерде бұталарды кесу оның сапасын жақсартады және iскерлiк жоғары сортты сүректің шығуын жоғарылатады және жұмсақ жапырақты екпелерде iшкi шiрiктiң пайда болуының алдын алуға жәрдемдеседi, жабайы жемiс тұқымдарында, самырсын мен грек жаңғағында - жемiс берудi жақсартады, бұл негiзiнен орман шаруашылығы қарқынды жүргiзiлетiн аудандарда жүргiзiледi: 1) терек плантацияларында және кейбiр жемiс ағаштарында төменгі бөлiгiндегi бұтақтар мен жас өскіндердің тармақтарын жою мiндетті болып табылады; 2) екпелерде бұтақтарды кесу әсiресе 10-12 жаста басталады және биiктiгі 6-7 метрге дейiн дiңдердi тазарту мақсатында өлiп қалған және әлсiреген бұталардың пайда болуына қарай 7-10 жыл сайын қайталанады; 3) бұтақтарды кесу дiңнiң бүйiр бетiмен қатар, қабық бетiнiң деңгейiнде жүргiзiледi. Бұл ретте қабыққа зақым келтiруге жол берiлмейдi, тегіс кесу керек. Тұқымдар (терек) қатарынан қураған бұтақтарды жою қадамен қаптау арқылы жүргiзiлуi мүмкiн; 4) өсу кезең басталғанға дейiнгi ерте көктем бұтақтарды кесудi жүргiзу үшiн жақсы уақыт болып табылады. Жаз бен күздiң аяғында орманда саңырауқұлақ ұрықтарын жаппай себу жүргiзiлетiндiктен, бұл уақытта осы жұмыстарды жүргiзбеген жөн.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
326	Бақылау субъектісінде орман шетiне күтiм жасау олардың белдеулерiнiң шекаралық төзiмдiлiгiн жоғарылату мақсатында жүргізiледi. Олардың көмегімен халық аз қоныстанған аудандарға жақын ормандарда орман шекарасы ағаштарда екпелердiң жуандығын 0,4-0,5-ке дейiн сирету арқылы енi 5-10 м белдеуде төмен иiлген ұшарбастарын құру жолымен "жабылады" және халық тығыз қоныстанған аудандарға, жолдарға және аңыздық, сабан және құрғақ шөп қалдырылатын ауыл шаруашылық жерлерге жақын ормандарда дала өрттерiнiң орман өрттерiне ұласып кетуiнiң алдын алу үшiн, керiсiнше, шеткi ағаштардың ұшар бастары төмен иiлген олардың бұтақтарын кесу арқылы көтерiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
327	Бақылау субъектісінде аласа ағаштарға күтім жасау орман мен құнды тұқымдардың өскiндерiнiң өмiрiнде оның атқаратын рөлiне байланысты жүзеге асырылады. Анық терiс әсер туғызған жағдайда ол сиретiледi, толық немесе iшiнара кесiледi, оң әсерi кезiнде - сақталады. Бiрақ бұл шаралар аласа ағаштардың жалпы экологиялық функциялары мен жергiлiктi флора және фауна үшiн оның пайдасы ескерiле отырып жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
328	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесу орман қорғаныштық iс-шараларына жатады және ағаштардың iшiнен өсу мерзiмi аяқталған ағаштарды және орман аурулары мен зиянкестерiмен бүлiнгендерiн тазарту жолымен сүрекдiңдердi сауықтыруға бағытталған және алдағы уақытта күтiм жасау мақсатында ағаш кесудiң қарапайым түрлерiн жүргiзу жоспарланбаған шұғыл араласуды талап ететiн санитарлық жай-күйі кезiнде тағайындалады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
329	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесу төзiмдiлiгiнен айрылған екпелерде жүргiзіледi, мұндай екпелерде табиғи түрде қурағанмен салыстырғанда зиянкестердiң жаңадан қоныстануы, кеуiп кетуі, қурауы, жел сұлатпа, дауыл құлатқан, қар басқан, қар жапқан, аурулармен зақымданған, діңдік зиянкестер қоныстанған және ағаштардың санитарлық жай-күйiнiң шәкiлiне сәйкес анықталған жай-күйінің 1,6-дан 3,5-ке дейiн орташа өлшемдi баллы бар ағаштар өсуiн тоқтатқанға дейiнгi өзге де жолмен бүліну пайда болуының жоғарлауы байқалады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
330	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесу екпелердiң тұтастығы мен төзiмдiлігінiң бұзылуына әкелмеуi тиiс. Олай болмаған жағдайда екпелер санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесуге және қайта жаңғыртуға жатады. Санитарлық мақсатта iріктеп ағаш кескеннен кейiн екпелердiң жуандығы 0,5-тен төмен, ал шырша мен майқарағай екпелері үшiн 0,6-дан төмен болмауы тиiс. Қажет болған жағдайда орман патологиялық тексеру материалдарының негізiнде жуандығы одан әрi төмендетiлуi мүмкiн. Гаузер қабық кемiргiшi мен микрофаг зақымдаған, жуандығының төмен болуы олардың табиғи жай-күйi болып табылатын екпелерде (арша, пiсте, сексеуiл және басқалары), сондай-ақ ландшафты ормандарда және Шренк шыршасының таулы ормандарында санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесу кезiнде жуандықты 0,3-ке дейiн төмендетуге жол беріледі.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
331	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесудi жүргізу орман орналастыру деректерi немесе арнайы орман патологиялық тексеру негізiнде жоспарланады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
332	Бақылау субъектісінде ағаштарды кесуге iрiктеу және таңбалау орманшылардың, олардың көмекшiлерiнің немесе учаскелiк техниктердің (орман шеберлерiнің) басшылығымен жүргiзіледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
333	Бақылау субъектісінде өртпен, желмен, қармен мүлдем әлсiреген, орман игеру кезінде айтарлықтай бүлiнген ағаштар оларға дiңдiк зиянкестер қоныстанғанға және аурулармен зақымданғанға дейiн iрiктеуге жатады. Ірiктеп ағаш кесуге ағаштарды iрiктеу кезiнде ағаштың бүлiну (зақымдану) деңгейін, зиянкестер мен ауру қоздырғыштар биологиясының ерекшелiктерін басшылыққа алады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
334	Бақылау субъектісінде орман өрттерiнен кейiн санитарлық мақсатта ағаш кесуге ағаштарды iрiктеудi ұшар басының, дiңiнiң, түп табандарының отпен бүлiнуiн, ағаштардың жалпы жай-күйiн бағалай отырып жүргiзедi. Жас қарағайларда алғашқы екі жылда дiңдердегi күйiк биiктiгi (қабығы жұқа аймақтың төменгі бөлiгiнiң күйігі қауiптi), сондай-ақ құрғақ және өте құрғақ түрлерде - түп табандары мен тамыр мойындарының күюі (айналасының қауiптi деңгейi 75% немесе одан көп) ағаштардың тiршiлiк етуге бейiмдiлiгiнiң неғұрлым шынайы белгiлерi болып табылады. Балқарағай мен көктерек ұқсас сипатта бағаланады. Өртеңдерде жедел жинап алынады. Санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесуге ағаштар отпен бүлiнгеннен кейін шұғыл түрде кірісу қажет және кесуді көктемгi өртеңдерде - келесі жылдың 1 маусымына дейiн, ерте жазда - 1 тамызға дейін, кешiрек жазда және күзде - келесі жылдың 1 мамырына дейiн аяқтау қажет.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
335	Бақылау субъектісінде жел сұлатқан ағаштарды тасу немесе сындыру кезiнде толық немесе iшiнара құлаған немесе сынған ағаштарды тазарту жатады; бұл ретте бүлінген орманды игеру мынадай мерзiмдерде аяқталуы тиiс: бүлiну қоңыр күзде және күзгі-көктемде болған кезде - 1 мамырға дейiн, көктемгi кезде - 1 шілдеге дейiн, ерте жаз кезiнде - 1 тамызға дейiн. Алаңы жағынан жел сұлатқан және дауыл құлатқан көлемдi учаскелер ағаш кесу мерзімдерi мен кезектiлігін қадағалау арқылы өзгертiле отырып, 1-2 жылда игеріледі.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
336	Бақылау субъектісінде қар және мұз қату салдарынан бүлiнген екпелерде ұшарбасының 2/3 және одан астамы бүлiнген ағаштар, сондай-ақ құлаған ағаштар мiндетті түрде кесуге жатады. Мұндай ағаштарды тазартудың ұсынылған мерзiмдерi - 1 шiлдеге дейiн, бiрақ келесi жылдың 1 мамырынан кешіктiрiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
337	Бақылау субъектісінде дiңдiк зиянкестер қоныстанған ағаштарды iрiктеу өрттермен, жел сұлатқан, қар басқан, қурап қалған, шамадан тыс ылғалданған, өндiрiстiк қалдықтармен, қылқан жапырақ кемiргіш жәндіктермен, тамыр шiруiмен және басқа да қауiптi аурулармен, өзге де себептермен немесе себептер кешенiмен бүлiнген немесе әлсiреген екпелерде пайда болған олардың көбею ошақтарында жүргiзiледi. Зиянкестер жаңадан қоныстанған ағаштарды iрiктеу, таңбалау және кесу кезiнде ағаштардың құруының түрлi типтері кезiнде зиянды жәндiктердiң қоныстануын сипаттайтын белгiлердi, cүpeк тұқымдары мен зиянкестер түрлерiнiң биологиялық ерекшелiктерiн, аймақтық және ауа райының жағдайын басшылыққа алады, бұл ретте қылқан жапырақты тұқымдарда қабық кемiргiштердiң қоныстануы жетекшi индикатор болып табылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
338	Бақылау субъектісінде тамыр аузы мен опенка бүлдiрген қылқан жапырақты екпелерде жай-күйінің III-IV-санатты ағаштары кесуге жатады, бұл ретте аталған аурулармен бүлінген және құрғап қалған ағаштарды iрiктеу кеуіп кеткен учаскелерде де жүргiзiледi. Түбiр шiрiктерiнiң ошақтары болған, дiң зиянкестерiнiң саны көбейiп кеткен жағдайларда ауру ағаштарды iрiктеудi жәндiктердiң даму мерзімдерi олардың биологиясының ерекшелiктерi, аурулардың таралу жайы, ошақтың кезеңi ескеріле отырып, жаңадан отырғызылған ағаштарды iрiктеуге тұспа-тұс келтiредi. Емен ағаштары мен басқа да жапырақты екпелердегі опенка ошақтарында санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесу осылай жүргiзiледi. Тамыр ауруы ошақтарында санитарлық мақсатта ірiктеп ағаш кесудi басқа да қорғаныштық және орман шаруашылығы iс-шараларымен ұштастыру, сондай-ақ ағаш кесу қарқындылығы әрбiр нақты жағдай бойынша айқындалады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
339	Бақылау субъектісінде серянка - шайыр iсiгiмен зақымданған емен екпелерiнде бiрiншi кезекте аурулардың жоғарғы деңгейiмен зақымданған (ұшар басының төменгi бөлiгiндегi зақым дiңнiң айналасының 2/3 қамтиды), қылқан жапырақтары сарғайған, дiңдiк зиянкестер қоныстанған, сондай-ақ Крафт бойынша өсудiң IV-V сыныптарының әлсiреген ағаштары ең алдымен iрiктеп алынуы қажет. Екiншi кезекте шыңдары құрғақ ағаштар кесiледi. Бүлiнудiң бастапқы деңгейiндегі ұшар басы сиреген және қалыпты қылқан жапырақтары бар ағаштар қарағайдың аурумен одан әрi зақымдануына қарай кесiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
340	Бақылау субъектісінде тамыр микозасымен зақымданған емен ормандарында жай-күйiнiң IV-VI санатындағы ағаштары, сондай-ақ III-IV санаттың шегiршiн ағаштарының голланд аурулары ошақтарындағы ағаштарды тазарту жатады. Ағаш кесудi күзгi-қысқы кезеңде жүргізген дұрыс, бұл ретте осы ағаштарды iрiктеу және таңбалау зиянкестер жаңадан қоныстанған ағаштарды iрiктеу уақытына тұспа-тұс келтiрiледі әрi оны жәндiктердiң қауiптi түрлерiнiң биологиясын ескеретiн мерзiмдерде жүргiзедi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
341	Бақылау субъектісінде майқарағай, балқарағай және жапырақты тұқымдардың некроздың iсiк шалған ошақтарында ауру ағаштарды iрiктеу дiңнiң айналасының 1/2 астамы жаралармен зақымданған кезде, сондай-ақ кеуiп бара жатқан және кеуiп кеткен, дiңдiк зиянкестер қоныстанған немесе өңделген кездерде жүргiзіледi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
342	Бақылау субъектісіне қылқан жапырақты және шаруашылық тұрғыдан құнды жапырақ тұқымдары дiңдердiң шiрiк ауруларына ұшыраған кезде жемiс беретін ағаштар іріктелуге жатады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
343	Бақылау субъектісінде ағаштарды сындыруды күзгі-қысқы кезеңде жүргiзу орынды. Сүректi тасып әкетудiң аяқталу мерзiмi мамырдың аяғына дейiн.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
344	Бақылау субъектісінде таулы аймақтарында Шренк шыршалары екпелерiнде ашық сары, өткен жылда қылқан жапырақтары қарқынды түскен және селдiреген қабық кемiргiш ағаштар кесiледi. Жұмыстар күзде, қыста немесе ерте көктемде (наурыз, сәуiр) - зиянкестердiң жазда пайда болуына дейiн жүргізiледi. Оларды жүргiзу мерзімдерi ауа райы жағдайын, тік аймақтылықты және өзгелерiн ескере отырып нақтыланады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
345	Бақылау субъектісінде арша екпелерде қатты әлсiреген және зиянкестер қоныстанған, ұшарбасы 75%-ға селдiреген, сондай-ақ қылқан жапырақтары сарғайған ағаштар кесіледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
346	Бақылау субъектісінде құндылығы төмен орман екпелерiн, сондай-ақ қорғаныштық, су сақтау және басқа да функцияларын жоғалтқан екпелердi қайта жаңғырту бойынша ағаш кесулер орман көмкерген жерлердi тиiмдi пайдалануға бағытталған және сол жерде өсiп тұрған сүрекдiңдi неғұрлым өнiмдi әрi екпелердiң осы учаскелерде өсу жағдайына айтарлықтай сәйкес келетiн жаңа ұрпағына айырбастауды бiлдiредi. Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 44-бабы 2-тармағының 1)-6) тармақшаларында аталған мемлекеттік орман қорының санаттарын қоспағанда, олар мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған кезде тек уәкiлеттi органның рұқсаты бойынша жүргізiлуi мүмкiн мемлекеттiк орман қорының барлық санаттарында аталған кесулерді жүргiзуге жол беріледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
347	Бақылау субъектісінде аталған кесулерді жүргiзудi қажет ететін ормандар алаңы негiзiнен кезектi орман орналастыру кезеңiнде анықталады. Қайта жаңғыртуға, әдеттегiдей, орманның өндiрістік (уақытша) типтерінің екпелерi, сондай-ақ түрлi себептермен бұзылған, ыдыраған, үлкен шаруашылық маңызы жоқ және өзiнiң қорғаныштық функцияларын толық орындаған, оларды одан әрi ұстау орынсыз болатын екпелер тағайындалады. Құндылығы төмен екпелердi қайта жаңғырту арнайы дайындалған жоба бойынша жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
348	Бақылау субъектісінде құндылығы төмен екпелердi қайта жаңғырту кезiнде томарларды қопару арқылы немесе қопарусыз орман дақылдарын жаппай және топырақты белдеудi өңдей отырып, орман дақылдарын бiртiндеп отырғызу әдiсi жиі пайдаланылады. Құндылығы төмен екпелердi қайта жаңғырту жөнiндегі жұмыстардың көлемiн есепке алу кесiлген сүрек қоры сияқты алаңы бойынша да жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
349	Бақылау субъектісінде жас талдар арасынан бiрлi-жарым ағаштарды кесу аралық пайдалану құрамына кiредi және негізiнен өзiнiң мақсатын орындаған тұқымдық ағаштар мен толық кесiлмеген түрдегi аналық екпелерден сақталған жекелеген ағаштарды жинауға бағытталған.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
350	Бақылау субъектісінде бiрлi-жарым ағаштарды кесу олардың бүлiнуiн болдырмайтын тәсілдер мен әдiстер арқылы жас талдардың жай-күйін және қалыңдығын ескере отырып жүзеге асырылады. Оларда ағаштарды құлату жас талдардың сирек бөлігі, алаңқайлар, соқпақтар және ескі жолдар жағына қарай, ал сүректі сүйретіп шығару – сортименттермен жүргізіледі.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
351	Бақылау субъектісінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қорық аймақтары мен қорық ядросының және ерекше қорғаныштық учаскелердiң шекараларында өсетiн жас талдарда жай-күйi бойынша кесудi талап етпейтiн бiрлі-жарым ағаштар кесiлмейдi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
352	Бақылау субъектісінде өзге де ағаш кесулер (санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесу; су тораптарын, құбыр өткiзгiштердi, жолдар салумен байланысты орман алқаптарын тазарту; орман соқпақтарын салу, өртке қарсы жыралар жасау кезiнде; өтiмдi үйiндiлердi жинау) Қазақстан Республикасы Орман кодексiнiң 44-бабы 2-тармағының 1)-6) тармақшаларында санамаланған мемлекеттік орман қорының санаттарынан басқа, өзге де ағаш кесулерді жүргізуге мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған кезде тек уәкiлетті органның рұқсаты бойынша жол берiлетін мемлекеттiк табиғи резерваттарды тұрақты дамыту аймақтарын қосқандағы мемлекеттiк орман қорының барлық санаттарында оларды жүргізу ережелерiне сәйкес жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
353	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесулер орман аурулары мен зиянкестерiнiң жаппай етек алуы, орман өрттерi немесе басқа да қолайсыз табиғи құбылыстар салдарынан олардың өсуi толық тоқтап қалған жағдайға дейiн зақымданған орманды тазарту мақсатында жүргізіледi және әрi олардың зардаптарын жоюға, әрi оларда орман дақылдарын отырғызу немесе олардың табиғи қайта жаңғыруына жәрдемдесу үшiн орман алқаптарын тазартуға бағытталған.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
354	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесу 3,6-дан 5,0-ге дейiнгі жай-күйiнiң орташа өлшемдi баллы бар, төзiмдiлiгi 3-сыныбының екпелерiнде жүргiзiледi. Санитарлық мақсатта ағаш кесу, егер қалған зақымданбаған екпелердiң жуандығы 0,2-нi құраса және одан төмен болса, жаппай кесу деп саналады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
355	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта iрiктеп ағаш кесу екпелердi ендi сауықтыра алмайтын және екпелер жуандығының 0,5-тен төмендеп кетуiне әкеп соғатын кезде жас шамасына қарамастан санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесу тағайындалады; шырша мен майқарағай екпелерi үшiн - 0,6-дан төмен (жiңiшкелiгi табиғи болмысы болып табылатын ағаш тұқымдары бұған қосылмайды). Бүлiнген және әлсiреген, пiсiп-жетiлген екпелер олардың тiршiлiк ету қабiлетiнiң бұзылу дәрежесiне қарамастан бiрiншi кезекте кесуге тағайындалады. Мұндай ағаш кесу басты мақсатта ағаш кесу тәртiбiмен жүргiзiледi, оларды жүргiзу кезiнде зиянкестердiң қауiптi түрлерi мен ауру ошақтарының көбеюiн болдырмау жөнiндегi қосымша шаралар олардың биологиясы мен нақты жағдайларын ескере отырып қолданылады. Қорғаныштық, су қорғау, санитарлық-гигиеналық және сауықтыру маңызы бар ормандарда (қала ормандары мен орман парктерi, қала маңындағы жасыл аймақ, басқа да елдi мекендер мен өнеркәсiп кәсiпорындары ормандары, сумен қамту көздерiн санитарлық қорғау округтерiнiң ормандары және курорттарды санитарлық қорғау аймағының ормандары, өзендер, көлдер, су қоймалары мен басқа да су қоймаларының жағаларындағы ормандардың тыйым салынған белдеулерi, эрозияға қарсы ормандар), сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ормандарында санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесуге өзiнiң мақсатты функцияларын толық жоғалтқан екпелер Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген ерекше жағдайларда кейiннен ағашы кесiлген алқаптарда ормандарды бiрiншi кезекте қалпына келтiрудi мiндеттi түрде жүргiзумен тағайындалады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
356	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесуге белгіленген екпелерде мiндеттi түрде орман мекемесiнiң бас орманшысы, орманшысы немесе оның көмекшiсi, орман патолог-инженерi, ал қажет болған жағдайда басқа да мамандары қатысатын орманды патологиялық зерттеу жүргiзiледi. Тексеру материалдарын орман мекемесiнiң бас орманшысы бекiтедi. Орман орналастыру кезiнде санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесуге белгiленген орман учаскелерi, егер бұған орман патолог-инженерi қатыспаса, сол сияқты тексеруге жатады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
357	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесудi жүргiзу кезiнде әрбiр мөлдек алаңы 5 га-дан аспауы тиiс. Санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесудi жүргiзуге рұқсатты уәкiлеттi орган бередi. Кесiлетiн сүрек кеспеағаш қорының жылдық белгіленген лимиті есебiнен берiледi, ал қажет болған жағдайда одан жоғары болады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
358	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесу белгiленген әрбiр орамда екпелердiң орман патологиялық жай-күйiнiң сипаттамасы үшiн тік бұрышты немесе ұзына бойына созылған сынақ алаңдары салынады және жалпы сынақ алаңы тексерiлетiн учаскенiң көлемi 100 га-ға дейiн болған жағдайда - оның алаңының 2%-нан; 100 га-дан жоғары болған жағдайда - 1%-нан кем болмауы тиiс. Сынақ алаңдары бойынша материалдар уәкілетті орган белгілеген нысандар бойынша ресімделеді.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
359	Бақылау субъектісі санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесудi жүргiзуге арналған рұқсатты алу үшiн мынадай құжаттама ұсынады: кесуге белгiленген екпелердi комиссияның тексеру немесе зерттеу актісi; санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесудi қажет ететiн екпелердiң уәкiлеттi орган белгiлеген нысандағы жиынтық ведомосы; биологиялық төзiмдiлiгiнен айырылған екпелерде қалдырылған сынақ алаңдарының уәкiлеттi орган белгiлеген нысандағы жиынтық ведомосы; орамдарды, олардың алаңдарын көрсете отырып және сынақ алаңдарын белгiлей отырып, жаппай ағаш кесуге белгiленген учаскелерге арналған планшеттiң көшiрмесi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
360	Бақылау субъектісінде кесуге белгiленген екпелердi комиссия тексеру немесе зерттеу актiсiнде: мемлекеттiк орман қорының қорғаныштық санаты, екпелердiң бағалау сипаттамасы, олардың бүлiну себептерi, жаппай санитарлық ағаш кесудi жүргiзу қажеттiгiнiң негiздемесi, кесу жеделдiлiгi және оны жүргізу белгіленген мерзiмдер, одан кейiнгi қайта жаңартуды қамтамасыз ету жөнiндегi шаралар және аралас екпелердiң күйзелiсiн болдырмау үшін қажеттi іс-шаралар көрсетiледi. Актiге комиссияның барлық мүшелерi қол қояды.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
361	Бақылау субъектісі санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесу кезiнде мынадай шарттарды сақтайды: 1) ағашы кесiлетін алқап оның өсуi табиғи түрде мүмкiн болмайтын жағдайда бiрiншi кезекте орман дақылдарын отырғызуға тағайындалады; 2) аралас сау екпелердi орман патологиялық қадағалау белгіленедi, онда ауру және діңдік зиянкестер жаңадан пайда болған ағаштарды уақтылы тазарту және қоқыстардан тазарту жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
362	Бақылау субъектісінде санитарлық мақсатта жаппай ағаш кесудi талап ететiн жел сұлатқан, дауыл құлатқан, зиянкестер бүлдiрген немесе аурулармен зақымдану нәтижесiнде кеуіп кеткен өртеңдер немесе екпелер учаскелерi өрттердiң таралуын, зиянды жәндiктердiң көбеюiн болдырмау және сүректің техникалық сапаларын жоғалтпау мақсатында алаңдарды кесiлгеннен кейiнгi қалдықтар мен қоқыстардан ұқыпты тазартумен, мүмкiндiгiнше қысқа мерзiмде игерiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
363	Бақылау субъектісінде мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде пайдалану үшін мүмкiн болатын жел сұлатқан, дауыл құлатқан немесе қылқан жапырақты кемiргiш жәндіктермен бүлiнген (кеуiп қалу және дiңдiк зиянкестердiң қоныстану белгiлерi болған кезде), сондай-ақ жоғары немесе төменгi дәрежелi өрттермен бүлінген қылқан жапырақты екпелер ағаш кесуге бiріншi кезекте шығарылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
364	Бақылау субъектісінде орман соқпақтарын тарту мен өртке қарсы жыралар жасауға байланысты ағаш кесулер орман орналастыру материалдары, ормандардың өртке қарсы құрылғыларының бас жоспарларының негізiнде: 1) орман мекемелерінің орамдық желiлерiн бастапқы ұйымдастыру кезiнде; 2) орман мекемелерiнiң орман орналастыру разрядын өзгерту кезiнде; 3) орманды күзету және қорғау жүйесiн жақсарту мақсатына қарай айтарлықтай қайта қарау жағдайларында жүзеге асырылады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
365	Бақылау субъектісінде орамдық (жартылай орамдық) соқпақтар мен өртке қарсы жыралар салуға байланысты ағаш кесулер жаппай ағаш кесу тәртiбiне сәйкес жүргiзiледi.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
366	Бақылау субъектісінде орамдық соқпақтар мен өртке қарсы жыралар салуға байланысты ағаш кесу көлемi сүрек қоры мен ағаш кесу алаңы бойынша олардың нормативтiк ені мен ұзындығын негiзге ала отырып, айқындалады.	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
367	Бақылау субъектісі өтімдi қоқыстарды жинауды эстетикалық мақсаттарда және орман өрттерiнiң алдын алу, желсұлатпа, дауыл құлатқан, қар басқан, сондай-ақ ағаштардың механикалық бүлiнуiнiң болуы кезiнде орман зиянкестерi мен ауруларының көбеюi мен таралуын болдырмау мақсаттарында жүргiзедi. Ең алдымен ағаш діңі зиянкестері ошақтарының пайда болу қатері бар жаңадан жел сұлатқан, механикалық бүлінген ағаштар учаскелері жиналады. Жинау мерзімдері зиянкестердің негізгі түрлерінің биологиясымен байланыстырылады	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
368	Бақылау субъектісінде мемлекеттiк орман қоры учаскелерiнде су тораптары, құбыр өткiзгiштерi, жолдар, басқа да желiлiк құрылыстар (объектілер) құрылыс объектiлерi болуы мүмкін. Объектiлердi салу үшiн орман алқаптарын тазарту заң белгiлеген тәртiппен уәкілетті органның рұқсаты бойынша жаппай ағаш кесудi жүргізу тәртібiне сәйкес жаппай ағаш кесу жолымен жолақтар немесе алқаптар түрiнде жүзеге асырылады. Орман алқаптарын тазарту бойынша ағаш кесу көлемi дайындалатын орман материалдарының саны бойынша есептеледi	ММ, ЕҚТА, РММО, МО, ОП
369	Бақылау субъектісі Марқакөл мемлекеттік табиғи қорығының күзет аймағында жергілікті халықтың мұқтажы үшін рұқсат етілетін әуесқойлық (спорттық) балық аулау жөніндегі талаптарды сақтайды.	ЕҚТА
370	Бақылау субъектісі Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығының бөгендерінде балықтардың қырылуына жол бермеу іс-шараларын өткізу жөніндегі талаптарды сақтайды.	ЕҚТА
371	Бақылау субъектісінде аң аулайтын алқаптарды бекітіп беру туралы құжаттар бар (облыстық атқарушы органның шешімі, аңшылық шаруашылығын жүргізу шарты)	АП
372	Бақылау субъектісі шаруашылықiшiлiк аңшылық iсiн ұйымдастыруды жүргізген	АП
373	Бақылау субъектісінде аумақтық уәкiлеттi органмен келiсілген Аңшылық шаруашылығын жүргізу жоспары бар	АП
374	Бақылау субъектісі аңшылық шаруашылығын жүргiзу жоспарын 100 % орындаған	АП
375	Бақылау субъектісі жануарлар объектiлерiн есепке алуды ұйымдастырады және өткізеді	АП, ММ, ЕҚТА
376	Бақылау субъектісінде жануарлар дүниесi объектiлерiнiң өндiрiстiк мониторингi бойынша талдамалық анықтама бар.	АП, ЕҚТА
377	Бақылау субъектісінде уәкiлеттi органның аумақтық органына берген жылдық есеп бар	АП, ЕҚТА
378	Бақылау субъектісі жануарлардың мекендеу ортасын қорғау, көбею жағдайларын, қоныс аудару жолдары мен шоғырлану орындарын ұйымдастырған	АП, ММ, ЕҚТА
379	Бақылау субъектісінде дамылдау аймақтары мен күндері бар	АП
380	Бақылау субъектісі жергiлiктi халық арасында жануарлар мен өсімдіктер дүниесiне ұқыпты қарау идеяларын насихаттайды	АП, ММ, ЕҚТА
381	Бақылау субъектісі табиғи апаттар кезiнде және басқа да себептер салдарынан ауруға, өлiм-жiтiм қауiптерi жағдайында жануарларға көмек көрсетеді.	АП, ММ, ЕҚТА
382	Бақылау субъектісінде міндетті іс-шараларды қамтитын Iшкi тәртiп ережесi бар	АП
383	Бақылау субъектісі қорықшылық қызметті аңшылық шаруашылығының санатына сәйкес жасақтаған	АП
384	Бақылау субъектісі жабайы жануарларды қосымша қоректендiріп отырады	АП, ММ, ЕҚТА
385	Бақылау субъектісі жасанды суаттар құру жұмыстарын жүргізеді.	АП, ММ, ЕҚТА
386	Бақылау субъектісі қорғаныштық өсiмдiктер отырғызады және жасанды ұялар салады.	АП, ММ, ЕҚТА
387	Бақылау субъектісі жыртқыш жануарлардың санын реттеу бойынша іс-шаралар жүргізеді.	АП, ММ, ЕҚТА
388	Бақылау субъектісі шартқа сәйкес iлме тақталар, трафареттер, плакаттар, аншлагтарды орнатады.	АП
389	Бақылау субъектісі бұдан бұрын орнатылған аншлагтарды жыл сайын жөндеп, жаңартып отырады	АП
390	Бақылау субъектісі аң аулайтын алқаптарды бекітіп беру жөніндегі конкурсқа қатысу кезінде пайдаланушы мәлімдеген міндеттемелерді орындайды.	АП
391	Бақылау субъектісінің кәсіпшілік аң аулауды жүзеге асыруда аңшылық шаруашылығы ұйымымен жасалған шарты бар.	АП
392	Бақылау субъектісінің кәсiпшiлiк журналы бар (кәсіпшілік аң аулау үшін).	АП
393	Бақылау субъектісінің кәсiпшiлiк журналы күн сайын аң аулау аяқталғаннан кейін толтырылады.	АП
394	Бақылау субъектісінің кәсіпшілік аң аулау кезінде аңшылық шаруашылығы ұйымы берген жолдамасы бар.	АП
395	Бақылау субъектісінің иттермен және қыран құстармен аң аулау кезінде (кәсіпшілік аң аулау) - оларды тiркеу туралы құжаттары бар.	АП, ВС
396	Бақылау субъектісінің уәкілетті органның аумақтық органында жыл сайын тіркелген аңшылық минимумы бойынша емтихан тапсырғаны және Қазақстан Республикасының салық заңнамасы белгілеген аң аулау құқығына рұқсат берiлгенi үшiн мемлекеттiк бажды төлегені туралы белгi қойылған аңшылық куәлігі бар (кәсіпшілік аң аулау кезінде).	АП
397	Бақылау субъектісінде кәсіпшілік кезінде аңшылық атыс қаруын қолданып аң аулаған кезде - Қазақстан Республикасы iшкi iстер органдарының аңшылық атыс қаруын сақтау және алып жүру құқығына берген рұқсаты бар.	АП
398	Бақылау субъектісі СИТЕС Конвенциясының Қосымшасына енгізілген жануарлар түрлерін тасымалдауды осы Конвенция белгілеген тәртіппен жүзеге асырады.	АП, ВС, ЗОО
399	399-413-тармақтарының күші 2011 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылды

Ескерту:
ММ – орман шаруашылығының мемлекеттік мекемесі
ЕҚТА – ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
РММО – республикалық маңызы бар мемлекеттік орман иеленушілер
ОП – орман ресурстары ұзақ мерзімді орман пайдалануға берілген орман пайдаланушылар
АП – аңшылық ісін пайдаланушылар
ЖА – ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жеріндегі жалгерлер
МО – республикалық маңызы бар темір және автомобиль жолдарының бойындағы қорғаныштық орман жиектерінің мемлекеттік орман иеленушілері
ВС – жануарлар дүниесі объектілерін қоршауда және жартылай ерікті жағдайда бағып-күтумен, көбейтумен айналысатын жеке және заңды тұлғалар
ААОҰ – азаматтарды аңшылық минимумына оқытумен айналысатын ұйымдар
ЗОО – зоологиялық коллекциялардың, хайуанаттар бақтарының, биологиялық орталықтардың иелері


Дата вступления в силу	12.03.2010
Дата изменения акта	01.01.2011
Дата принятия акта	01.03.2010
Информация об официальном опубликовании акта	"Юридическая газета" от 13 апреля 2010 года № 51 (1847); "Заң газеті" 2010 жылғы 13 сәуірдегі № 51 (1673); "Казахстанская правда" 2010 жылғы 22 қыркүйектегі № 249 (26310); "Егемен Қазақстан" 2010 жылғы 19 қазандағы № 429-432 (26275)
Место принятия	Астана қаласы
Орган, принявший акт	Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі (ҚР Президентінің 25.01.2017 ж. N 412 Жарлығымен құрылды; бұрынғы атауы: ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі; ҚР Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігінің Денсаулық сақтау комитеті; ҚР Денсаулық сақтау, білім және спорт министрлігінің Денсаулық сақтау комитеті; ҚР Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттігі) Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі (ҚР Президентінің 06.08.2014 ж. N 875 Жарлығымен таратылды; бұрынғы атауы: ҚР Экономикалық даму және сауда министрлігі; ҚР Экономикалық жоспарлау жөніндегі агенттігі)
Регион действия	Қазақстан Республикасы
Регистрационный номер акта в Государственном реестре нормативных правовых актов Республики Казахстан	51341
Регистрационный номер НПА, присвоенный нормотворческим органом	143
Статус акта
Сфера правоотношений	Халықты дәрі-дәрмектермен, дәрілік заттармен және медициналық мақсаттағы бұйымдармен қамтамасыз ету Халыққа емдеу-профилактикалық жәрдем көрсету
Форма акта
Юридическая сила	Орталық атқарушы органдардың бірлескен актісі

№
1	Медициналық қызмет көрсету, дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың айналысы салаларында тексеру парақтарының нысандарын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2010 жылғы 1 наурыздағы N 143 және Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрінің 2010 жылғы 5 наурыздағы N 123 бірлескен бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2010 жылғы 12 наурызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 6123 болып енгізілді	"Юридическая газета" от 13 апреля 2010 года № 51 (1847); "Заң газеті" 2010 жылғы 13 сәуірдегі № 51 (1673); "Казахстанская правда" 2010 жылғы 22 қыркүйектегі № 249 (26310); "Егемен Қазақстан" 2010 жылғы 19 қазандағы № 429-432 (26275)	01.03.2010
2	Медициналық қызмет көрсету, дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың айналысы салаларында тексеру парақтарының нысандарын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2010 жылғы 1 наурыздағы N 143 және Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрінің 2010 жылғы 5 наурыздағы N 123 бірлескен бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2010 жылғы 12 наурызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 6123 болып енгізілді. 2011 жылдың 1 қаңтарына дейін күшін сақтайды	"Юридическая газета" от 13 апреля 2010 года № 51 (1847); "Заң газеті" 2010 жылғы 13 сәуірдегі № 51 (1673); "Казахстанская правда" 2010 жылғы 22 қыркүйектегі № 249 (26310); "Егемен Қазақстан" 2010 жылғы 19 қазандағы № 429-432 (26275)	01.01.2011

1. Жалпы ережелер

2. Бақылау субъектілері қызметінің тәуекелдерін бағалау

Режим открытия документов