Ескерту. Күші жойылды – ҚР Үкіметінің 21.07.2022 № 512 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

      Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің 16-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Қоршаған ортаны ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау ережесі бекітілсін.

      2. "Қоршаған ортаны ластаудан келтірілген зиянды экономикалық бағалауды белгілеу ережесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 мамырдағы N 486 қаулысының (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2006 ж., N 20, 199-құжат) күші жойылды деп танылсын.

      3. Осы қаулы алғаш рет ресми жарияланған күнінен бастап он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қоршаған ортаны ластаудан келтірілген залалды
экономикалық бағалау ережесі

      1. Осы Қоршаған ортаны ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау ережесі (бұдан әрі - Ереже) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің 16-бабының 7) тармақшасына сәйкес әзірленді және қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау тәртібін айқындайды.

      2. Қоршаған ортаға келтірілген зиянды экономикалық бағалауды қоршаған ортаны қорғау саласындағы лауазымды тұлғалар мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыру барысында экологиялық заңнаманы бұзушылықтарды анықтаған кезде белгілейді.

      3. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның лауазымды тұлғалары қоршаған ортаға залал келтіру фактісі анықталған күнінен бастап бір ай мерзімде қажетті материалдарды жинауды әрі талдауды жүргізеді және қоршаған ортаны ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалауды айқындайды.

      4. Залалды экономикалық бағалау қоршаған ортаны қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар жолымен келтірілген залалды толық жою мүмкіндігіне қарай тікелей немесе жанама әдістермен жүзеге асырылады.

      5. Залалды экономикалық бағалаудың тікелей әдісі Экологиялық

      кодекстің 109-бабына сәйкес жүзеге асырылады.

      6. Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 110-бабына сәйкес залалды экономикалық бағалаудың жанама әдісі атмосфералық ауаның, су ресурстарының ластануы, жер қойнауының заңсыз пайдаланылуы, сондай-ақ өндіріс пен тұтыну қалдықтарын, оның ішінде радиоактивті қалдықтарды белгіленген нормативтерден тыс орналастыру және табиғи ресурстарды нормативтерден тыс алып қою жағдайлары үшін қолданылады.

      7. Залалды экономикалық бағалаудың жанама әдісі қоршаған ортаға нақты әсер мен ластаушы заттардың барлық түрлері бойынша белгіленген нормативтер арасындағы айырмаға, сондай-ақ айлық есептік көрсеткіш мөлшеріне, экологиялық қауіптілік пен экологиялық тәуекел деңгейлеріне негізделеді.

      8. Эмиссиялардың нақты көлемінің белгіленген нормативтерден асып түсуі құралмен өлшеу жолымен не заңнамада белгіленген тәртіппен бекітілген қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындау әдістемесіне сәйкес есептеу жолымен айқындалады.

      Ластаушы заттың нақты массасын шартты тоннаға ауыстыру оның тоннадағы массасын заттың 1/ШЖБК мәніне тең қауіптілік коэффициентіне (А_i) көбейту жолымен жүзеге асырылады.

      9. Экологиялық заңнаманың бұзылуынан туындаған экологиялық

      қауіптілік, сондай-ақ экологиялық қатер деңгейін осы Ережеге 1,

      2-қосымшаларда келтірілген өлшемдердің негізінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның лауазымды тұлғалары анықтайды.

      10. Стационарлық көздерден атмосфералық ауаның ластануынан, су ресурстарының ластануынан, өндіріс және тұтыну қалдықтарын белгіленген нормативтерден тыс орналастырудан келтірілген залалды экономикалық бағалау осы Ережеге 3-қосымшада көзделген есептеулерге сәйкес жүзеге асырылады.

      11. Жылжымалы көздерден атмосфералық ауаның белгіленген нормативтерден тыс ластануынан келтірілген залалды экономикалық бағалауды айқындау үшін осы Ережеге 4-қосымшаға сәйкес есептеулер қолданылады.

      12. Қоршаған ортада радиоактивті қалдықтарды, иондаушы сәуле шығару көздерін белгіленген нормативтен тыс орналастырудан, сондай-ақ қоршаған ортаға орналастырылған құрылыс материалдарынан, тау-кен өндірісінің атжалдары мен шламдарынан, ағын және кеніш суларынан келтірілген залалды экономикалық бағалау осы Ережеге 5-қосымшада көзделген есептеулерге сәйкес белгіленеді.

      13. Егер қоршаған ортанының ластануы, қалдықтарды орналастыру экологиялық рұқсат алусыз орын алған жағдайда осы Ережеге 3-қосымшаға сәйкес есептеулер формулалары қолданылады, мұнда қоршаған ортаға эмиссиялардың нормативтері нөльге тең болып қабылданады.

      14. Жерасты суларының ластануынан келтірілген залалды экономикалық бағалау оларды тазалау жөніндегі іс-шаралардың құны бойынша тікелей әдіспен не өз бетімен ағын суларды төгудің іс жүзіндегі көлемін ескере отырып, жанама әдіспен айқындалады.

      15. Жобалық және жобадан тыс бөгеттердің, бөгендердің, жолдардың бұзылуы салдарынан, сондай-ақ шаруашылық қызметтен болған шұқанақтар мен жыралардың пайда болуы салдарынан топырақтың гидрографиялық желісінің ластануы топырақтың гидрографиялық желісіне тасталған салмағы өлшенген бөлшектердің авариялық шығарындысы ретінде қабылданады.

      Осындай ластанудың залалын экономикалық бағалау осы Ережеге 3-қосымшаның 2-тармағына сәйкес айқындалады.

      16. Кең таралған пайдалы қазбаларды (бұдан әрі – КПҚ), жерасты суларын, емдік балшықтарды өз бетімен өндірудің немесе оларды заңсыз пайдаланудың залалын экономикалық бағалау өндірілген пайдалы қазбаның және/немесе КПҚ-дан, жерасты суларынан, емдік балшықтардан алынған тауар өнімі құнының он еселенген мөлшерінде айқындалады.

      Өндірілген КПҚ, жерасты суларының, емдік балшықтардың және алынған тауар өнімінің құны бұзушылық анықталған күннен бастап бір тоқсаннан аспайтын кезең үшін тауар өнімін өткізудің орташа нарықтық бағасы негізге алына отырып айқындалады.

      Тауар өнімі өткізілмеген жағдайда өндірілген КПҚ-ның, жерасты суларының, емдік балшықтардың құны бұзушылық анықталған тоқсан алдындағы тоқсанда осы әкімшілік-аумақтық бірлікте ұқсас қызметті жүзеге асыратын табиғат пайдаланушыларда қалыптасқан орташа нарықтық баға негізге алына отырып айқындалады.

      Көрсетілген мәліметтер жер қойнауын зерделеу және пайдалану жөніндегі уәкілетті органнан не жергілікті атқарушы органдардан сұратылады.

      16-1. Жер қойнауына мемлекеттік меншік құқығын бұзу (жер қойнауын заңсыз пайдалану) салдарынан келтiрiлген залалды экономикалық бағалау нақты өндірілген пайдалы қазбалар және/немесе игеру және бастапқы өңдеу кезінде өндірілген тауар өнімі (КПҚ, жерасты суларын, емдік балшықтарды қоспағанда) құнының он еселенген мөлшерінде айқындалады.

      Жер қойнауын қорғау саласындағы талаптардың бұзылуы және жер қойнауына мемлекеттік меншік құқығының бұзылуы (жер қойнауын заңсыз пайдалану) салдарынан келтiрiлген залалды экономикалық бағалау жер қойнауын зерделеу мен пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi органмен бiрлесіп айқындалады.

      Өндірілген пайдалы қазбалардың құны Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 12 наурыздағы № 292 қаулысымен бекітілген Нарықтық бағалар туралы ресми танылған ақпарат көздерінің тізбесіне сәйкес бұзушылық анықталған күннен бастап бір тоқсаннан аспайтын мерзімдегі тауар өнімін сатудың орташа нарықтық бағасы негізге алына отырып айқындалады.

      Анықталған сома залал анықталған сәтке Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі белгілеген Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының шетелдік валютаға шаққандағы ресми бағамына көбейтіледі.

      Жер қойнауын зерделеу және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi орган Мемлекеттік теңгерім есебінде тұрған қатты пайдалы қазбалар бойынша құрамы туралы мәліметтерді күнтізбелік 15 күн ішінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға береді.

      Сынақ зертханасы Мемлекеттік теңгерім есебінде тұрмаған қатты пайдалы қазбалар бойынша құрамы туралы мәліметтерді күнтізбелік 15 күн ішінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға береді.

      17. Егер шаруашылық жүргізуші субъект қалпына келтіру мүмкін емес не арнайы жұмыстар (жерді қалпына келтіру, ағаш отырғызу және басқа да жұмыстар) жүргізуді талап ететін жерлердің ерекше шаруашылық, ландшафтық-рекреациялық және экожүйелік (су реттеуші, топырақты қорғау) құнарынан толық айырылуға әкеп соққан іс-әрекетті жүзеге асырған жағдайда, залалды экономикалық бағалау топырақтың айырылған қасиеттерін қалпына келтіру үшін қажетті шығындар құны мөлшерінде тікелей әдіспен не ағын суларды және өзге де сұйық ластаушы заттарды өз бетімен төгудің іс жүзіндегі көлемі не қалдықтарды өз бетімен орналастыру көлемі негізге алына отырып жанама әдіспен осы Ережеге сәйкес жүзеге асырылады.

      18. Оларды ауыл шаруашылығын және орман шаруашылығын жүргізуге байланысты емес мақсаттарда пайдалану үшін ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы алқаптарын алып қоюмен, сондай-ақ жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлеміне жануарлар мен өсімдіктерді заңсыз аулаумен, дайындаумен, зақымдаумен немесе жоюмен жер және орман ресурстарына тікелей келтірілген залалды экономикалық бағалау жер, орман заңнамасының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы, сондай-ақ жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы заңнамасының талаптарына сәйкес айқындалады.

      Жер, су және өсімдік ресурстарының ластануы, жойылуы немесе зақымдануы арқылы жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлеміне, балық қорларына және гидробиониттерге келтірілген залалды экономикалық бағалау қолданыстағы заңнамаға сәйкес жиынтық көлемде жер, су және өсімдік ресурстарына келтірілген залалды экономикалық бағалау нәтижелері бойынша айқындалады.

      19. Су (теңіз) бетіне төгілген мұнайдың (мұнай өнімдерінің) залалын экологиялық бағалау осы Ережеге 6-қосымшаға сәйкес айқындалады.

      Мұнайдың (мұнай өнімдерінің) ауданы мен шоғырлануы су бетін зерттеу жөніндегі және Қазақстан Республикасында қолданылатын тиісті нормативтік және әдістемелік құжаттардың негізінде жүргізілген зертханалық талдаулардың деректері негізінде анықталады.

      Су объектілерін ластаушы мұнайдың (мұнай өнімдерінің) массасы мәні барынша еру жағдайында шекті шоғырлануға сәйкес келетін мұнайдың (мұнай өнімдерінің) суда еріген әрі эмульгирленген массасын және су объектісінің бетінде қабыршақты мұнай (мұнай өнімдерінің) массасын қосумен айқындалады.

      20. Зымыран дайындау және "Байқоңыр" ғарыш айлағынан ұшыру кезінде авариялар туындаған жағдайда қоршаған ортаның ластануынан келтірілген залалды экономикалық бағалау осы Ережеге 7-қосымшаға сәйкес айқындалады.

      Экологиялық заңнаманы бұзудан туындаған экологиялық

      қауіптің деңгейін анықтау өлшемдері

      Экологиялық заңнаманы бұзудан туындаған экологиялық

      тәуекелдің деңгейін анықтау өлшемдері

Атмосфералық ауаны стационарлық көздердің шығарындыларымен ластаудан, су ресурстарын ластаудан, өндіріс пен тұтыну қалдықтарын белгіленген нормативтерден тыс орналастырудан келтірілген залалды экономикалық бағалауды айқындау есептемелері

      Ескерту. 3-қосымша жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 21.06.2016 № 367 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

      1. Атмосфералық ауаны стационарлық көздерден және газды алау етіп жаққаннан болған шығарындылармен і-лік ингредиент бойынша белгіленген нормативтерден тыс ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау жанама әдіспен мынадай формула бойынша айқындалады:

      U_і= C_{іс жүз.і –} C_нормі х 3600/1000000 х А_і х Т х 2,2 АЕК х 10 х К₁ х К₂,

      мұндағы:

      U_і – стационарлық көздерден және газды алау етіп жағудан атмосфералық ауаны і-ингредиентпен ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау, теңге;

      C_{іс жүз.і} – мемлекеттік не өндірістік экологиялық бақылау барысында анықталған і-лік ластаушы заттың іс жүзіндегі шығарындысы, г/сек;

      C_нормі – і-лік ластаушы зат шығарындысының нормативі, г/сек;

      А_і – салыстырмалы қауіптілік коэффициенті, мына формула бойынша айқындалады:

      А_і – 1/ШЖБШ_от, мұнда ШЖБШ_от – атмосфералық ауада ластаушы заттың шекті жол берілетін орташа тәуліктік шоғырлануы;

      Т – мемлекеттік не өндірістік экологиялық бақылау барысында жүргізілген соңғы тексеруден бері өткен уақыт ретінде қабылданатын залал келтіру кезеңіндегі жабдықтың жұмыс уақыты (сағатпен);

      АЕК – тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      10 – арттыру коэффиценті;

      К₁ – экологиялық қауіптілік коэффициенті, осы Ережеге 1-қосымша;

      К₂ – экологиялық тәуекел коэффициенті, осы Ережеге 2-қосымша.

      2. Су ресурстарын белгіленген нормативтерден тыс і-лік ингредиент бойынша ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау мына формула бойынша айқындалады:

      U_і = C_{іс жүз.і –} C_нормі х V_{іс жүз}. х 30 АЕК х А_і х 10 х К₁ х К₂, мұндағы:

      U_і – і-лік ингредиентпен су ресурстарын ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау (теңге);

      C_{іс жүз.і} – сарқынды сулардағы і-лік ластаушы заттың нақты шоғырлануы, мг/л;

      C_нормі – і-лік ластаушы зат төгіндісінің нормативі, мг/л;

      V_{іс жүз} – мемлекеттік не өндірістік экологиялық бақылау барысында жүргізілген соңғы тексеруден бері өткен уақыт ретінде қабылданатын кезеңдегі су бүру көлемі, млн. текше м;

      N = 30 – сарқынды суларды су объектілеріне ағызу үшін;

      N = 18 – жинақтауыштарға, жер бедеріне және сүзу алқаптарына сарқынды суларды ағызу үшін;

      АЕК – тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      А_і – салыстырмалы қауіптілік коэффициенті, мына формула бойынша айқындалады:

      А_і = 1/ШЖБШ₃, мұнда ШЖБШ₃ – осы түрдегі су объектісінде ластаушы заттың шекті жол берілетін шоғырлануы;

      10 – арттыру коэффиценті;

      К₁ – экологиялық қауіптілік коэффициенті, осы Ережеге 1-қосымша;

      К₂ – экологиялық тәуекел коэффициенті, осы Ережеге 2-қосымша.

      3. Өндіріс және тұтыну қалдықтарының і-лік түрін белгіленген нормативтерден тыс орналастырудан келтірілген залалды экономикалық бағалау мына формула бойынша айқындалады:

      U_{і =} (Fіс жүз.і – F_нормі) х С_қал х 10 Х К) Х К₂

      мұндағы:

      U_і – өндіріс және тұтыну қалдықтарының і-лік түрін орналастырудан келтірілген залалды экономикалық бағалау, теңге;

      F_{іс жүз.і} – тексерілетін кезеңде өндіріс және тұтыну қалдықтарының і-лік түрін орналастырудың іс жүзіндегі көлемі, тонна;

      F_нормі – тексерілетін кезеңде өндіріс және тұтыну қалдықтарының і-лік түрін орналастырудың нормативтік көлемі, тонна;

      С_қал – өндіріс және тұтыну қалдықтарының і-лік түрінің 1 тоннасын орналастыру үшін Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес белгіленген төлемақы мөлшерлемесі, теңге;

      10 – арттыру коэффициенті;

      К₁ – экологиялық қауіптілік коэффициенті, осы Ережеге 1-қосымша;

      К₂ – экологиялық тәуекел коэффициенті, осы Ережеге 2-қосымша.

      4. Радиоактивті қалдықтар болып табылмайтын, шектеулі пайдаланылатын материалдарға жататын және белгіленген нормативтерден тыс өнеркәсіптік қалдықтарды көму орындарында орналастырылуға тиіс, құрамында жасанды және табиғи радионуклидтер санитарлық нормалардан 0,3 кБк/кг-нан асатын, бірақ альфа сәулесін шығаратын радионуклидтер үшін 10 кБк/кг-нан аспайтын радионуклидтер және бета сәулесін шығаратын радионуклидтер үшін 100 кБк/кг-нан аспайтын радионуклидтер бар құрылыс материалдарын, тау-кен өндірісінің атжалдары мен шламдарын, сарқынды сулар мен кеніштер суларын қоршаған ортада орналастырудан келтірілген залалды экономикалық бағалау осы қосымшаға сәйкес жасыл индекс бойынша айқындалады.

      5. Егер құралмен өлшеуді жүргізу мүмкін болмаса, онда і-лік ингредиент бойынша атмосфералық ауаны, газды алау етіп жағудан және су ресурстарын ластаудан келетін залалды экономикалық бағалау мына формула бойынша айқындалады:

      U_{і =} (С_{іс жүз.і} – С_нормі) х N АЕК х А_і х 10 х К₁ х К₂

      мұндағы:

      U_і – і-лік ингредиент бойынша атмосфералық ауаны және су ресурстарын ластаудан келетін залалды экономикалық бағалау, теңге;

      С_{іс жүз.і} – і-лік ластаушы заттың қоршаған ортаға залал келтіру кезеңінде іс жүзіндегі шоғырлануы мемлекеттік не өндірістік экологиялық бақылау барысында табиғат пайдаланушылардың есептік деректерін, сондай-ақ электрондық құралдардың көрсеткіштерін және т.б. негізге ала отырып есептеу әдісімен айқындалады, тонна;

      С_нормі – і-лік ластаушы зат шығарындысының не төгіндісінің нормативі, тонна;

      N = 2,2 – стационарлық көздерден және газды алау етіп жағудан ластаушы заттардың шығарындыларымен қоршаған ортаны белгіленген нормативтерден тыс не экологиялық рұқсатсыз ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау үшін;

      N = 30 – су объектілеріне ластаушы заттардың төгінділерімен қоршаған ортаны белгіленген нормативтерден тыс не экологиялық рұқсатсыз ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау үшін;

      N = 18 – жинақтауыштарға, жер бедеріне және сүзу алқаптарына белгіленген нормативтерден тыс не экологиялық рұқсатсыз ластаушы заттардың төгінділерімен қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау үшін;

      АЕК – тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      А_і – салыстырмалы қауіптілік коэффициенті, мына формула бойынша анықталады:

      А_і = 1/ШЖБШ, мұнда ШЖБШ – атмосфералық ауада ластаушы заттың шекті жол берілетін орташа тәуліктік шоғырлануы не су ресурстарында ластаушы заттың шекті жол берілетін шоғырлануы;

      10 – арттыру коэффиценті;

      К₁ – экологиялық қауіптілік коэффициенті, осы Ережеге 1-қосымша;

      К₂ – экологиялық тәуекел коэффициенті, осы Ережеге 2-қосымша.

Жылжымалы көздерден атмосфералық ауаны белгіленген нормативтерден тыс ластаудан келтірілген залалды
экономикалық бағалау есептемесі

      Ескерту. 4-қосымшаға өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2010.01.26 № 24 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Қаулысымен.

      Автомотор отынының і-түрі бойынша жылжымалы көздерден атмосфералық ауаны белгіленген нормативтерден тыс ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау мына формула бойынша анықталады:

      U _i =(С _{іс жүз} -С _норм )/с _норм хR _{іс жүз.} ^і хС _шығ ^і х10

      мұнда:

      U _i - автомотор отынының і-түрін жағу кезінде жылжымалы көздердің атмосфералық ауаны ластауынан келтірілген залалды экономикалық бағалау, теңге;

      С _{іс жүз.} - мемлекеттік бақылау барысында айқындалған ластаушы заттың іс жүзіндегі шоғырлануы не шығарынды газдардағы түтін шығару көрсеткіші, көлемдік үлесі немесе %;

      С _норм - ластаушы зат шоғырлануының нормативі не шығарынды газдардағы түтін шығару көрсеткіші, көлемдік үлесі немесе %;

      R _{іс жүз.} ^і - мемлекеттік не өндірістік экологиялық бақылау барысында жүргізілген соңғы тексеруден өткен уақыт ретінде қабылданатын залал келтіру кезеңіндегі автомотор отынының і-түрінің шығысы, тонна;

      С _шығ. ^і - жылжымалы көздердің автомотор отынының і-түрінің 1 тоннасын жағу кезіндегі атмосфераға ластаушы заттардың шығарындылары үшін төлем ставкасы, теңге/тонна;

      10 - арттыру коэффициенті.

Қоршаған ортаға радиоактивті қалдықтарды, иондаушы сәуле
шығаруы көздерін белгіленген нормативтерден тыс
орналастырудан келтірілген залалды экономикалық бағалауды анықтау есептемесі

      Қоршаған ортаға радиоактивті қалдықтарды, сондай-ақ иондаушы сәуле шығару көздерін белгіленген нормативтерден тыс орналастыру кезінде келтірілген залалды экономикалық, бағалау радиоактивті қалдықтарды неғұрлым кең таралған радиоактивті уыттылығы жағынан 1 тоннасы радиоактивтіліктің 12 Гигабеккереліне (ГБк) тең радиактивті зат - табиғи уран белсендігі бойынша орналастырғаны үшін төлем нормативі негізге алына отырып белгіленеді.

      Бұл ретте трансурандық элементтерді қоспағанда, 12 ГБк жиынтықты альфа-сәуле шығару радионуклидтерінің орналастырғаны үшін төлем нормативі қоршаған ортаға Қалдықтардың янтарь тізіміне жататын өнеркәсіптік қалдықтардың 1 тоннасын орналастырғаны үшін төлем нормативіне теңестіріледі. 12 ГБк трансурандық элементтерді орналастырғаны үшін төлем нормативі қоршаған ортаға Қалдықтардың қызыл тізіміне жататын өнеркәсіптік қалдықтардың 1 тоннасын орналастырғаны үшін төлем нормативіне теңестіріледі. Осылайша,

      1ГБк трансурандық элементтерді орналастырғаны үшін төлем ставкасы мынаған тең:

      С _РАҚt =С _т1 /12;

      1 ГБк альфа радиоактивті қалдықтарды орналастырғаны үшін төлем ставкасы мынаған тең:

      С _{РАҚa(альфа)} =С _т2 /12;

      1 ГБк бета радиоактивті қалдықтарды орналастырғаны үшін төлем ставкасы мынаған тең:

      С _{РБҚb(бета)} =С _т2 /12х0,1;

      С _т1 , С _т2 - ағымдағы жылға жергілікті өкілді органдар бекіткен тиісінше қызыл немесе янтарь индекстегі өнеркәсіптік қалдықтардың 1 тоннасы үшін төлем ставкасы;

      0,1 - альфа-сәуле шығару радионуклидтерінің төменгі елеулі белсенділігімен (ТЕБ) салыстырғанда 10 есе кем бета-сәуле шығару радионуклидтері үшін ТЕБ-ті негізге ала отырып, бета радиоактивті қалдықтар үшін төмендеткіш коэффициент.

      Радиоактивті қалдықтарды немесе трансурандық элементтерді белгіленген нормативтерден тыс орналастырудан келтірілген залалды экономикалық бағалау мынадай формула бойынша анықталады:

      U=(Ғ _{іс жүз} -Ғ _норм )хСРАҚ _{a(альфа),b(бета),t} х10хК ₁ хК ₂

      мұнда:

      U - радиоактивті қалдықтарды белгіленген нормативтерден тыс орналастырудан келтірілген залалды экономикалық бағалау (теңге);

      Ғ _{іс жүз} - орналастырылған радиоактивті қалдықтардың іс жүзіндегі радиоактивтілігі, ГБк;

      Ғ _норм - радиоактивті қалдықтарды орналастырудың нормативтік радиоактивтілігі, ГБк;

      С _РАҚ - тиісінше 1ГБк радиоактивті қалдықтарды немесе трансурандық элементтерді орналастырғаны үшін төлем ставкасы, теңге/ГБк;

      10 - арттыру коэффициенті;

      К ₁ - экологиялық қауіптілік коэффициенті, осы Ережеге 1-қосымша;

      К ₂ - экологиялық тәуекелдік коэффициенті, осы Ережеге 2-қосымша.

Су (теңіз) бетіне төгілген мұнайдан келтірілген
залалды экономикалық бағалау есептемесі

      Ескерту. 6-қосымшаға өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2010.01.26 № 24 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Қаулысымен.

      1. Су (теңіз) бетіне мұнай төгілген кезде қоршаған ортаға келтірілетін залалдың шамасын айқындайтын негізгі факторлар мыналар болып табылады:

      1) су объектісінің ластанған ауданы;

      2) төгілген мұнайдың массасы;

      3) су объектісінің ластану дәрежесі.

      2. Су объектілерінің мұнаймен ластанған ауданын мемлекеттік экологиялық инспекторлар:

      1) сараптамалық бағалау әдісімен;

      2) құралдық әдіспен;

      3) аэрофототүсіру әдісімен анықтай алады.

      3. Сараптамалық бағалау әдісін қолдану кезінде масштаб ретінде көлемі белгілі заттар немесе құрылыстар пайдаланылады және жергілікті жердегі фото-бейне түсірулермен расталады, олардың негізінде мұнай дағының ұзындығын, енін немесе радиусын анықтайды.

      4. Ластану ауданын құралдық әдіспен анықтау үшін жергілікті жердегі тірек нүктелерді таңдап, олардың арасындағы бұрыштар мен арақашық анықталады. Алынған деректер картаға түсіріледі, содан кейін картаның масштабына сәйкес іздеу ауданын анықтайды. Тірек нүктелері өлшеулер жүргізілген кезде тіркелген және құралдық зерттеулермен расталған төгілу ауданындағы кемелердің координаттары болуы мүмкін.

      5. Аэрофототүсіру әдісін қолданған кезде дақтың мөлшерін

      аэрофотосурет бойынша анықтайды, ол үшін:

      1) фотосуретке (немесе негативтің өзіне) квадрат қабырғалары

      1 мм тор суреттелген кальканы салады;

      2) төгілген дақ ауданын жауып тұрған квадраттар санын анықтайды;

      3) квадраттар санын калькадағы 1 мм ² сәйкес келетін аудан шамасына (аэрофототүсірудің таңдап алынған масштабы кезінде) көбейтеді;

      4) аэрофототүсірудің масштабын m (1) бойынша ұшақтың навигациялық құралдар көрсеткіштерімен анықталатын фотоға түсіру сәтіндегі ұшу биіктігінің Н фотоаппараттың фокустық арақашықтығына b ара қатынасы ретінде анықтайды.

      m= H (1)

      b

      6. Су объектісінің бетіне төгілген мұнайдың массасы M _m мынадай

      тәсілдердің бірімен анықталады:

      1) мұнаймен ластанған су объектісінің бетіндегі құралдық өлшеулердің нәтижелері бойынша;

      2) авариялық төгілуді жою кезінде мұнай жинағыш құралдармен

      жиналған мұнайдың көлемі бойынша;

      3) егер олар белгілі болса не оны есептеу тәсілдерімен анықтауға мүмкіндік болса, мұнайдың төгілген көлемінің іс жүзіндегі деректері бойынша.

      Егер су бетіне төгілген мұнай массасын анықтау әртүрлі нәтижелер беретін бірнеше тәсілмен жүргізілген жағдайда есептемеге ең үлкен шама алынады.

      7. Құралдық өлшеулер деректері пайдаланылған кезде су объектісіне түскен мұнай массасын есептеу мынадай формуламен жүргізіледі:

      M _m =(m _m -m _ф )*Ғ _М *10 ^-6 +(C _m -C _ф )*V _m *10 ^-6 , (2)

      мұнда: m _m - 1 м ² су бетіне төгілген мұнайдың үлес массасы, г/м ² ;

      m _ф - мұнай төгілмеген 1 м ² су бетіндегі фондық мұнайдың үлес массасы, г/м ² ;

      Ғ _М - мұнай төгілген су бетінің ауданы, м ² ;

      Cm - мұнай төгілу аймағында 0,3м тереңдіктегі су объектісінде еріген және/немесе эмульсияланған мұнайдың шоғырлануы, г/м ³ ;

      С _ф - мұнай төгілмеген аймақтан тыс 0,3 м тереңдіктегі су объектісінде еріген және/немесе эмульгирленген мұнайдың фондық шоғырлануы, г/м ³ ;

      Vm - құралдық өлшеулер сәтінде төгілген мұнай еріп кеткен судың көлемі, Vm=0,3*F _M , м ³ .

      8. (2) формулаға кіретін құралдық өлшеулер деректерін алу үшін мыналар қажет:

      1) 4-6-төгілу нүктелерінде көлденең қимасының ауданы белгілі сынама алатын құралмен мұнай алуды жүргізу. Сынама алу нүктелері, олардың 2-3-уі төгілу ортасына жақынырақ, ал басқа 2-3 оның шетінде болуы керек болып таңдалады. Алынған сынамалардан ортақ сынама жасалып, салмақтық әдіспен мұнайдың массасы анықталады. Табылған масса бойынша мұнайдың үлестік массасы m _m есептеледі;

      2) суда еріген және эмульсияланған мұнайдың шоғырлануын Сm анықтау үшін мұнай алынатын нүктелерде 0,3 м тереңдіктен судың сынамасы алынады (С _m , шоғырлануы Қазақстан Республикасында қабылданған әдістердің бірімен анықталады);

      3) су объектісі бетіндегі мұнай төгілу әсеріне ұшырамаған

      1-2-нүктелерде көлденең қимасының ауданы белгілі сынама алатын құралмен онда мұнайдың болуын және оның массасын анықтау үшін су сынамалары алынады. Табылған масса бойынша массасы m _ф анықталады;

      4) массасын m _ф табу үшін су сынамалары алынатын нүктелерде 0,3 м тереңдіктен судағы мұнайдың фондық шоғырлануын С _ф анықтау үшін су сынамалары алынады (су сынамалары мұнай төгілген орында мұнайдың фондық шоғырлануы туралы деректер белгісіз болған жағдайда жүргізіледі).

      9. Сараптамалық бағалау тәсілі мұнай төгілген жерде қабаттық қалыңдығы 1 мм едәуір аз болған жағдайда қолданылуы мүмкін. Су беті сипатын сараптамалық бағалау және мұнай қабыршағының сыртқы белгілері негізінде су объектісінің бетіне төгілген мұнай массасының есептемесі мынадай формуламен есептеледі:

      Mm=(m _m -m _ф )*Ғ _м *10 ^-6 . (3)

      Төгілген мұнайдың массасын осы тәсілмен бағалаған кезде m _m және m _ф мәндері 1 кесте бойынша қабылданады.

      1-кесте. Мұнай қабыршағының әр түрлі сыртқы түріне

      қарай 1 м ² су бетіндегі мұнай массасы

      10. Су айдындары үшін төгілу орнының астындағы эмульгирленген және еріген мұнайдың іс жүзіндегі шоғырлануларының, сондай-ақ төгілген мұнайды жинау жөніндегі іс-шараларды жүргізгеннен кейін су объектісінің ластанған су қабатының қалыңдығын бақылау өлшеулерін жүргізуге рұқсат етіледі.

      11. Мұнай төгілу салдарын жою жөніндегі міндетті іс-шаралар

      жүргізілгеннен кейін су бетінде қалған қабыршақты мұнай массасы мынадай формуламен есептеледі:

      М _{каб.қалд.} =m _{каб.қалд.} *Ғ _н.қалд. *10 ^-6 (4)

      мұнда: М _{каб.қалд} - төгілу салдарын жою жөніндегі іс-шаралар жүргізілгеннен кейін су бетінде қалған қабыршақты мұнай массасы, т;

      m _{каб.қалд} - төгілген мұнайды жинау аяқталғаннан кейін 1 м ² су бетіндегі қабыршақты мұнайдың үлес массасы, г/м ² ;

      F _н.қалд - мұнай төгілу салдарын жою жөніндегі жұмыстар аяқталғаннан кейін қабыршақты мұнаймен жабылған су бетінің ауданы, м ² ;

      m _{каб.қалд} мәні 1-кесте бойынша қабылданады.

      12. Су объектілерінің ластану дәрежесі суда еріген және (немесе) эмульгирленген мұнай массасымен анықталады.

      13. Су қабатын ластайтын мұнай массасы мынадай формулалармен

      есептеледі:

      1) су айдындары үшін

      М _м.с-к =5,8*10 ^-3 *V _m *(С _м -С _ф ) , (5)

      2) су ағындары үшін

      М _м.с-а =8,7*10 ^-4 *V _m *(С _м -С _ф ) , (6)

      мұнда: М _м.с-к - еріген және (немесе) эмульгирленген мұнай массасы,m;

      М _м.с-а - тиісінше су айдынын, су ағынын ластайтын еріген және (немесе) эмульгирленген мұнай массасы, т.

      Бұл ретте қанығу шоғырлануы Сқ су айдындары үшін 26 г/м ³ , су ағындары үшін 122 г/м ³ болып табылады.

      Фондық шоғырлану С _ф туралы деректер су объектілерін бақылайтын жергілікті органдардан алынуы немесе ластану аймағынан тыс жерден іріктеп алынған су сынамаларының зертханалық талдау нәтижелері бойынша анықталуы мүмкін.

      14. Су қабатын ластайтын мұнай массасын массалардың теңгерімдік арақатынасы арқылы есептеуге болады:

      М _{м.с-к(м.с-к)} =М _m -М _су.жин. -М _су.б -М _{каб.қалд} , (7)

      мұнда: М _су.жин - жиналған мұнай массасы, т;

      М _су.б - мұнай төгілген сәттен бастап оны жинауға дейін су объектісі бетінен буланған мұнайдың ұшпалы төменгі молекулярлық көмірсутектерінің массасы мынадай формуламен анықталады:

      М _су.б =q _су.б *Ғ _м *10 ^-6 , (8)

      мұнда: q _су.б - суға төгілген 1 м ² мұнайдың бетінен шығатын көмірсутектердің шығарындыларының үлес шамасы, г/м ² .

      Шығарындылардың үлес шамасы q _су.б мынадай параметрлерге қарай төменде келтірілген 2-кесте бойынша алынады: булану бетінің орташа температурасы:

      t _су.б =0,5*(t _ж +t _ауа ), (9)

      мұнда: t _су.б - судағы булану бетінің орташа температурасы, ^о С;

      t _в - судың жоғары қабатының температурасы, ^о С;

      t _воз - ауа температурасы, ^о С.

      2-кесте. Мұнай бетінен атмосфераға ұшатын көмірсутектер

      шығарындыларының үлес шамасы, г/м ²

      (мұнайдың тығыздығы 0,850 т/м ³ дейін)

      кестенің жалғасы

      Егер t _су.б <4 ^о С, онда шығарындылардың үлес шамасы нөлге тең болып қабылданады.

      Су бетінде қалқып тұрған мұнай қабатының қалыңдығы:

      /\ _cу = Mm , (10)

      F _м * р

      мұнда: р - мұнайдың тығыздығы, кг/м ³ ;

      - су бетіндегі мұнай қабатының қалыңдығы, м;

      - су бетінде қалқып тұрған мұнайдың булану үдерісінің ұзақтығы

      J _су.б =J _шк -J _су.жин (11)

      мұнда: J _су.б - су бетінде қалқып тұрған мұнайдың булану үдерісінің ұзақтығы, сағ.;

      J _шк - су объектісінің бетіне мұнайдың төгіле бастаған уақыты (шығарылу сәті), сағ.;

      J _су.жин - су бетіндегі бос мұнайды жинау жөніндегі іс-шараларды аяқтау уақыты, сағ.

      2-кестеде көрсетілмеген параметрлердің аралық мәндері кезінде көмірсутек шығарындыларының үлес шамасын анықтау үшін сабақтас мәндер арасында сызықтық интерполяция жасалады.

      15. Авариялық төгілуі кезінде су объектісін ластағаны үшін ақыны есептеуге қолданылатын мұнай массасы М, мынадай формуламен анықталады:

      М ₃ =М _{м.с-к(м.с-а)} +М _су.б +М _{каб.қалд.,} (12)

      мұнда: М _{м.с-к(м.с-а)} (5), (6) немесе (7) формулаларға сәйкес анықталады.

      Егер іс-шараларды жүргізу нәтижесінде қабыршақты мұнай толығымен жойылса, онда (12) формуланың үшінші қосылғышы нөлге тең болып қабылданады.

      16. Су объектілерінің мұнаймен ластануынан келтірілген залалды есептеу мынадай формуламен орындалады:

      U=Mm*A _м *30 АЕК*10, (13)

      мұнда:

      U _м - су (теңіз) бетін мұнаймен ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау (теңге);

      Mm - су объектісінің бетіне төгілген мұнай массасы, т;

      A _м - мынадай формуламен анықталатын мұнайдың салыстырмалы қауіптілік коэффициенті:

      А _м = 1

      ПДК _су.м

      мұнда ПДК _су.м - су объектісінің осы түріндегі рұқсат берілетін мұнайдың шекті шоғырлануы;

      АЕК - тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      10 - арттыру коэффициенті.

      Ескерту. Ереже 7-қосымшамен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 2010.01.26 № 24 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Қаулысымен.

"Байқоңыр" ғарыш айлағынан зымыран тасығыштарды ұшыруға
дайындау және ұшыру барысында авариялар туындаған кезде
қоршаған ортаның ластануынан келтірілген залалды
экономикалық бағалауды анықтау есептемесі

      "Байқоңыр" ғарыш айлағы инфрақұрылымы объектілеріндегі (өнеркәсіптік кәсіпорындар, энергетика объектілері, қойма шаруашылығы) авариялық жағдай салдары қоршаған ортаға мынадай әсерлердің түрлері болып табылады:

      атмосфераға ластаушы заттардың дүркін шығарылуы;

      ағынды сулармен ластаушы заттардың дүркін тасталуы;

      зымыран тасығыштың авариясы салдарынан қоршаған ортаға қалдықтарды орналастыру.

      1.1 Авариялық жағдайға байланысты атмосфераға ластаушы заттардың дүркін шығарылуынан қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі мына формула бойынша жүзеге асырылады:

      С_А = Q_і х 2,2 АЕК х К^а₁ х К₂^а (1)

      мұндағы:

      С_А — атмосфераға ластаушы заттардың дүркін шығарылуынан атмосфералық ауаға келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q_і - атмосфераға і-лік ластаушы заттың авариялық шығуының көлемі, шартты тонна;

      АЕК - тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      К^а₁ — атмосфераны авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициенті;

      К^а₂ - атмосфераның ластануының экологиялық қауіптілігін ескеретін еселеу коэффициенті.

      Атмосфераны авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициенті - К^а₂, 1-кестеге сәйкес анықталады.

      Атмосфераның ластануының экологиялық қауіптілігін ескеретін еселеу коэффициенті - К^а₂, 2-кестеге сәйкес анықталады.

      1.2 Авариялық жағдаймен сарқынды сулармен ластаушы заттардың дүркін төгілуіне байланысты қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі мына формула бойынша жүзеге асырылады:

      С_с = Q_і х 30 АЕК х К^с₁ х К^с₂ (2)

      мұндағы:

      Сс - сарқынды сулармен ластаушы заттардың дүркін төгілуі салдарынан қоршаған ортаға келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q_і - сарқынды сулармен түскен і-лік ластаушы заттың авариялық төгілу көлемі, шартты тонна;

      АЕК - тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      К^с₁ - қоршаған ортаны ластаушы заттардың төгінділерімен авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициенті;

      К^с₂ - қоршаған ортаны ластаушы заттардың авариялық төгінділерімен ластауының экологиялық қауіптілігін ескеретін еселеу коэффициенті.

      1.3 Зымыран тасығыштың авариясы салдарынан қалдықтарды арнайы жабдықталған жерлерден тыс орналастырудан қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі (С_о) мына формуламен анықталады:

      С_қ = Q_і х С^і_қалд х К² (3)

      мұнда:

      С_қ - қалдықтарды арнайы жабдықталған жерден тыс қалдықтарды орналастырудан қоршаған ортаға келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q_і - арнайы жабдықталған жерден тыс орналастырылған і түріндегі қалдықтардың көлемі, тонна;

      С^і_қалд - Қазақстан Республикасы салық заңнамасына сәйкес белгіленген өндіріс және тұтыну қалдықтарының і-лік түрінің 1 тоннасын орналастырғаны үшін төлемақы ставкасы, теңге;

      К^қ₂ - қалдықтарды арнайы жабдықталған жерден тыс орналастырудың экологиялық қауіптілік коэффициенті.

      Қалдықтарды арнайы жабдықталған жерден тыс орналастырудың экологиялық қауіптілік коэффициентінің мәні (К^қ₂) 3-кестеге сәйкес сақтау орнының елді мекендерге, қорғау аумақтарына қатысты қалдықтарды сақтау орнының орналасуына, жапсарлас және басқа учаскелерді шаруашылыққа пайдалану түріне байланысты белгіленеді.

Зымыран тасығышты ұшыру мен оны ұшырудың бірінші фазасы
(2 км-ге дейін) кезеңіндегі авариялық жағдай кезінде
қоршаған ортаның ластануынан келтірілген залалды
экономикалық бағалауды анықтау есептемесі

      Зымыран тасығышты ұшыру мен ұшудың бірінші фазасы (2 км-ге дейін) кезеңіндегі авариялық жағдай салдары қоршаған ортаға әсер етудің мынадай түрлері болып табылады:

      көп көлемді ластаушы заттар - зымыран отыны құрауыштарының жану өнімдерінің атмосфераға дүркін шығарылуы;

      зымыран тасығыш пен ұшыру кешені жабдықтарының бүлінуі салдарынан пайда болған улы қалдықтар - металл сынықтарын авариялық орналастыру.

      2.1. Көп көлемді ластаушы заттар - зымыран отыны құрауыштарының жану өнімдерінің авариялық жағдайға байланысты дүркін шығарылуы салдарынан қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі мына формуламен жүзеге асырылады:

      С_АЖ = Q_і х 2.2 АЕК х К^а₁ х К^а₂ (4)

      мұндағы:

      С_АЖ - көп көлемді ластаушы заттар - зымыран отыны құрауыштарының жану өнімдерінің атмосфераға дүркін шығарылуы салдарынан атмосфералық ауаға келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q_і - атмосфераға і-лік ластаушы заттың авариялық шығуының көлемі, шартты тонна;

      АЕК — тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      К^а₁ - атмосфераны авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициенті, 1-кестеге сәйкес анықталады;

      К^а₂ - атмосфераның ластануының экологиялық қауіптілігін ескеретін еселеу коэффициенті, 2-кестеге сәйкес анықталады.

      2.2. Қалдықтарды зымыран тасығышты ұшыру кезеңі мен ұшудың 1 фазасында болған авария кезінде орын алған арнайы жабдықталған жерден тыс орналастырудан қоршаған ортаға келтірілген залалды (С_қо) экономикалық бағалау есептемесі мына формуламен анықталады:

      С_қо= Q_іх С^і_қалд х К^а₂ (5)

      мұндағы:

      Q_і - зымыран тасығышты ұшыру кезеңіндегі авария кезінде арнайы жабдықталған жерден тыс орналастырылған і түріндегі қалдықтардың көлемі, тонна;

      С_қалд - Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес белгіленген өндіріс және тұтыну қалдықтарының і-лік түрінің 1 тоннасын орналастырғаны үшін төлемақы ставкасы, теңге/тонна;

      К^қ₂ - қалдықтарды арнайы жабдықталған жерден тыс орналастырудың экологиялық қауіптілік коэффициенті, 3-кестеге сәйкес анықталады.

      Зымыран тасығышты ұшыру кезеңіндегі авария салдарынан қоршаған ортаға орналастырылған і түріндегі қалдықтардың көлемі - Q_і аспаптық немесе есептік жолмен, зымыран тасығыштың құрайтын металл мен бұзылған сөре жабдықтарының массасын ескере отырып анықталады.

Зымыран тасығыштың жер төңірегіндегі кеңістікте ұшу кезеңіндегі
авариялық жағдай кезінде қоршаған ортаның ластануынан
келтірілген залалды экономикалық бағалауды анықтау
есептемесі

      Зымыран тасығыштың жер төңірегіндегі кеңістікте (жоғары тропосфера, стратосфера және ионосфера) ұшу кезеңіндегі авариялық жағдайының салдары қоршаған ортаға әсерлердің мынадай түрлері болып табылады:

      ластаушы заттар - зымыран отыны құрауыштарының жану өнімдерінің атмосфераға дүркін шығарылуы;

      жоғары уытты қалдықтарды - зымыран тасығыштың бүлінуі салдарынан пайда болатын металл сынықтарын орналастыру.

      3.1. Ластаушы заттардың - зымыран отыны құрауыштарының атмосферада жану өнімдерінің атмосфераға дүркін шығарылуымен қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі мына формуламен жүзеге асырылады:

      С_ап = Q_і х 2,2 АЕК х К^а₁ х К^а₂ (6)

      мұндағы:

      С_ап - зымыран тасығыштың жер теңірегіндегі кеңістікте авариясы кезінде атмосфераға ластаушы заттардың - зымыран отыны құрауыштарының жану өнімдерінің дүркін шығарылуымен келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q_і - зымыран тасығыштың жер төңірегіндегі кеңістікте авариясы кезінде і-лік ластаушы зат шығарындыларының - зымыран отыны құрауыштарының жану өнімдерінің көлемі, шартты тонна;

      АЕК - тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      К^а₁ - атмосфераны авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициенті, 1-кестеге сәйкес анықталады;

      К^а₂ - атмосфераның ластануының экологиялық қауіптілігін ескеретін еселеу коэффициенті, 2-кестеге сәйкес анықталады.

      Q_і - і-лік ластаушы заттың көлемі мына формуламен анықталады:

      Q_і = Q^Ф_ох а_і (6.1)

      мұндағы:

      Q^{іс жүз}_о — авария болған сәтте зымыран тасығыштың отын сақтау сыйымдылығында қалған зымыран отыны құрауыштарының физикалық көлемі (тонна);

      а_і - зымыран отыны құрауышының 1 тоннасы жанған кезде түзілетін і-лік ластаушы заттың меншікті мөлшері, тонна;

      Q^{іс жүз}_о= Q ^{іс жүз} н - Q^{іс жүз}_р (6.1.1)

      мұндағы:

      Q ^{іс жүз} н - авариялық зымыран санатына жататын зымыран тасығыштың зымыран отыны құрауыштарымен толық жабдықталуының физикалық нормативті көлемі, тонна;

      Q ^{іс жүз} _ш - болған сәтке дейін зымыран тасығыш жұмсаған зымыран отыны құрауышының физикалық көлемі (тонна), мына формуламен анықталады:

      Q_і^{іс жүз} _ш = q ^{іс жүз} _p x Т_ұ (6.1.2)

      мұндағы:

      q ^{іс жүз} _ш - осы санаттағы зымыранды ұшыруды қамтамасыз ету үшін зымыран отыны құрауышының меншікті нормативті шығысы, тонна/сек;

      Т_ұ - сөреден авария болған сәтке дейінгі авариялық зымыранның ұшу ұзақтығы, сек;

      3.2. Зымыран тасығыштың жер төңірегіндегі кеңістіктегі авариясы салдарынан пайда болған қалдықтарды орналастырудан қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі мына формуламен есептеледі:

      С_жк = Q_і х С^і_қалд х К^о₂ (7)

      мұндағы:

      С_жк ^_ зымыран тасығыштың жер төңірегіндегі кеңістіктегі авариясы салдарынан пайда болған қалдықтарды орналастырудан қоршаған ортаға келтірілген залалдың сомасы, теңге;

      Q_і - авария салдарынан пайда болған і түріндегі қалдықтардың көлемі, тонна;

      С^і_қалд - Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес белгіленген өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастырғаны үшін төлемақы ставкасы, теңге/тонна;

      К^қ₂ - қалдықтарды арнайы жабдықталған жерден тыс орналастырудың экологиялық қауіптілік коэффициенті, 3-кестеге сәйкес анықталады.

      Зымыран тасығыштың жер төңірегіндегі кеңістікте авариясы салдарынан пайда болған және қоршаған ортаға орналастырылған қалдықтардың көлемі (Q_і) есептік әдіспен анықталады және ол зымыран тасығыштың металл құрауышының массасына тең қабылданады. Егер авариялық жағдай бөліну бөлшектері ажырағаннан кейін болса, онда қалдықтардың көлемін есептеген кезде олардың массасының сандық мәні зымыран тасығыштың металл құрауышының жалпы нормативтік массасынан шегеріп тасталады:

      Q_і = Q^н_пі - Q_оі (7.1)

      мұндағы:

      Q^н_пі - авария болған зымыран тасығыш тобына жататын зымыран тасығыштың металл құрауышының нормативтік массасы, тонна;

      Q_оі - одан авария болғанға дейін ажыраған зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің массасы, тонна.

Қазақстан Республикасының аумағының үстінен зымыран тасығыштың
бірінші және екінші сатыларының белсенді жұмыс учаскесінде ұшу
траекториясы бойынша авариялық жағдай кезінде қоршаған ортаның
ластануынан келтірілген залалды экономикалық бағалауды анықтау
есептемесі

      Зымыран тасығыштың бірінші және екінші сатыларының белсенді жұмыс учаскесінде ұшу траекториясы бойынша авариялық жағдайдың салдары қоршаған ортаға әсерлердің мынадай түрлері болып табылады:

      бөліну бөлшектерінің құлауы барысында және ол жерге түскеннен кейін зымыран отыны құрауыштарының булануы кезінде оның құрауыштарының шығарындыларымен, сондай-ақ егер жерге түскен соң жану басталса, зымыран отыны құрауыштарының жануы өнімдерінің шығарындыларымен атмосфералық ауаның ластануы;

      ол жерге соғылғаннан кейін бүлінген кезде бөліну бөлшектерінен тасталған зымыран отыны құрауыштар тасталған кезде топырақ қабатының ластануы;

      зымыран отыны мен оның ыдырау өнімдерінің бөліну бөлшектері құлау орнынан шайылып жер үсті су көздеріне түсуі салдарынан жер беті суларының ластануы;

      зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің талқандалуы салдарынан пайда болатын қауіпті қалдықтармен - металл сынықтарымен ластану.

      4.1. Зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің құлау ауданында (бұдан әрі - ЗТББҚА) зымыран-тасығыштың авариялық жағдайымен және атмосфераның зымыран отыны құрауыштары мен оның ыдырау өнімдерінің булары шығарындыларымен ластануына байланысты қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі мына формуламен жүзеге асырылады:

      С^а_қа=Q^аф_қа х АЕК х К^а₁ х К^а₂ (8)

      мұндағы:

      С^а_қа — атмосфералық ауаға ЗТББКД-да зымыран отыны құрауыштарының булануы салдарынан келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q^аф_қа - ЗТББҚА-да атмосфераға буланған зымыран отыны құрауыштарының физикалық көлемі, кг;

      АЕК - тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      К^а₁ — атмосфераны авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициенті, 1-кестеге сәйкес анықталады;

      К^а₂ - атмосфераның ластануының экологиялық қауіптілігін ескеретін еселеу коэффициенті, 2-кестеге сәйкес анықталады.

      ЗТББҚА-ның атмосферасына буланған ЗОҚ-ның физикалық көлемінің есептемесі мына формула бойынша жүргізіледі:

      Q^аф_қа = Q^н_қа х К^а_р (8.1)

      мұндағы:

      Q^аф_қа - ЗТББҚА-ның атмосферасына буланған ЗОҚ-ның физикалық көлемі, кг;

      Q^н_қа - зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің бактарында қалған ЗОҚ-ның физикалық нормативтік көлемі, кг;

      К^а_т - ЗОҚ-ның қоршаған орта құрауыштары бойынша таралу коэффициенті. Атмосфера үшін оның мәні 0,2-ге тең.

      ЗТББҚА-ның қоршаған ортасында буланған ЗОҚ-ның физикалық көлемі (Q^аф_қа) жеке құрауыштардың физикалық көлемінің сомасына тең(q^Aф_i);

      Q^аф_қа = q^Aф (9)

      4.2. Егер ажырайтын бөлшектердің ЗТББҚА-ға түсуі кезінде ЗОҚ жанса, онда олардың жану өнімдерімен атмосфераға келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі мына формуламен жүзеге асырылады:

      С_А = Q_і х 2,2 АЕК х К^а₁ х К₂^а (10)

      мұндағы:

      С_А - ластаушы заттардың атмосфераға дүркін шығарындыларымен атмосфералық ауаға келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q_і - атмосфераға і-лік ластаушы заттың авариялық шығарындысының көлемі, шартты тонна;

      АЕК — тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      К^а₁ - атмосфераны авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициенті, 1-кестеге сәйкес анықталады;

      К^а₂ - атмосфераның ластануының экологиялық қауіптілігін ескеретін еселеу коэффициенті, 2-кестеге сәйкес анықталады.

      Бұл жағдайда авариялық шығарындының көлемі:

      Q_i = Q^аф_жн х а_{і (10.1)}

      мұндағы:

      а_і - зымыран отыны құрауыштарының жануы кезінде і-лік ластаушы заттың түзілуінің меншікті нормасы, тонна.

      Бұл ретте жерге түскен соң тұтанған ЗОҚ-ның жанып кеткен физикалық көлемі мына формуламен анықталады:

      Q^аф_вз Q^н_қа х К_жн (10.2)

      мұндағы:

      Q^аф_жн - ЗТББҚА-да бөліну бөлшектері түскеннен кейін тұтанған ЗОҚ-ның физикалық көлемі, тонна;

      Q^н_қа - зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің бактарында қалған ЗОҚ-ның физикалық нормативтік көлемі, кг;

      К_жн - жерге түскен кезде зымыран отыны құрауыштарының жану коэффициенті, оның мәні 0,8-ге тең.

      4.3. Бөліну бөлшектері авариялық жағдайда түскен жерден зымыран отыны құрауыштары мен оның ыдырау бөлшектерінің жер үсті су көздеріне шайылып түсуі кезінде жер үсті су көздерінің ластануынан келтірілген залалды экономикалық бағалау есептемесі мына формуламен жүзеге асырылады:

      С^қа_с = Q^қа_с х АЕК х К^с₁ х К^с₂ (11)

      мұндағы:

      С^қа_с - зымыран тасығыштың бөліну бөлшектері түскен жерден ЗОҚ төгінділерімен су көздеріне келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q^қа_в - ЗОҚ-ның су көздеріне төгілген физикалық көлемі, кг;

      АЕК - тиісті қаржы жылына арналған заңнамалық актілерде белгіленген айлық есептік көрсеткіш;

      К^с₁ - қоршаған ортаны ластаушы заттардың төгінділерімен авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициенті;

      К^с₂ - қоршаған ортаны ластаушы заттардың авариялық төгінділерімен ластауының экологиялық қауіптілігін ескеретін еселеу коэффициенті.

      Зымыран тасығыштың бөліну бөлшектері авариялық жағдайда түскен жерден жер үсті су көздеріне тасталған ЗОҚ-ның физикалық көлемі мына формуламен жүзеге асырылады:

      Q^қа_с = Q^н_қа х К^С_р (11.1)

      мұнда:

      Q^қа_с - зымыран тасығыштың бөліну бөлшектері түскен жерден жер үсті су көздеріне төгілген ЗОҚ-ның физикалық көлемі, кг;

      Q^н_қа - зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің бактарында қалған ЗОҚ-ның физикалық нормативтік көлемі, кг;

      К^с_т - ЗОҚ-ның қоршаған орта құрауыштары бойынша таралу коэффициенті. Су көздеріне авариялық тастандылар үшін оның мәні 0,4-ке тең.

      Жер үсті су көздеріне түскен ЗОҚ-ның физикалық көлемі - Q^оф_қа, жеке құрауыштардың физикалық көлемінің сомасына (q^сф_і) тең:

      Q^қа_в = q^сф_і (11.2)

      4.4. Зымыран тысығыштың бөліну бөлшектері құлау жерлерінде қоршаған ортаға ЗОҚ - сұйық қалдықтардың авариялық орналасуынан келтірілген залал мына формуламен анықталады:

      С^о_қа = Q^о_қа х С^і_қалд х К^о₂ (12)

      мұндағы:

      С^о_қа - арнайы жабдықталған жерлерден тыс ЗОҚ-ның сұйық қалдықтарын орналастырудан қоршаған ортаға келтірілген залал сомасы, теңге;

      Q^о_қа - ЗТББҚА шегінен тыс қоршаған ортада орналастырылған сұйық қалдықтардың көлемі, тонна;

      С^і_қалд - Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес белгіленген өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастырғаны үшін төлемақы ставкасы, теңге;

      К^к₂ - қалдықтарды орналастыру орнының экологиялық қауіптілік коэффициенті, 3-кесте сәйкес анықталады.

      ЗТББҚА шегінен тыс қоршаған ортада орналастырылған қалдықтардың - ЗОҚ-ның көлемі (Q^о_қа) мына формуламен анықталады:

      Q^о_қа = Q^н_қа х К^о_р (12.1)

      мұндағы:

      Q^н_қа - зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің бактарында қалған ЗОҚ-ның физикалық нормативтік көлемі, кг;

      К^қ_т - ЗОҚ-ның қоршаған орта құрауыштары бойынша таралу коэффициенті. ЗОҚ-ны авариялық орналастыру үшін оның мәні 0,4-ке тең.

      4.5. Зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің бүлінуі салдарынан қоршаған ортаға төтенше қауіпті қалдықтарды - металл сынықтарын авариялық орналастыру салдарынан келтірілген залал мөлшері мына формуламен анықталады:

      С^қт_қа = Q^от_қа х С^і_қалд х К^о₂ (13)

      мұндағы:

      С^қт_қа - бөліну бөлшектерінің бүлінуі салдарынан пайда болатын қауіпті қалдықтарды арнайы жабдықталмаған жерлерде авариялық орналастырудан келтірілген залал сомасы, теңге;

      С^қт_қа - дайындалмаған жерлердегі орналастырылған қауіпті қалдықтардың көлемі, тонна;

      С^і_калд - Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес белгіленген өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастырғаны үшін төлемақы ставкасы, теңге/тонна;

      К^к₂ - қалдықтарды арнайы жабдықталған жерден тыс орналастырудың экологиялық қауіптілік коэффициенті, 3-кестеге сәйкес анықталады.

      4.6. Зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің бүлінуі кезінде түзілген қауіпті қалдықтардың көлемі (Q^қт_қа), оның массасының нормативті мәніне тең қабылданады, яғни:

      Q^қт_қа = Q^бб_н (13.1)

      мұндағы:

      Q^бб_н - зымыран тасығыштың бөліну бөлшектерінің массасы, тонна.

1-кесте. Ластаушы заттардың шығарындыларымен (тегінділерімен) авариялық (өздігінен) ластағаны үшін еселеу коэффициентінің
мәні К^а

2-кесте. Ластаушы заттардың авариялық шығарындыларымен
(төгінділерімен) қоршаған ортаны ластағаны үшін экологиялық
қауіптілікті ескеретін еселеу коэффициентінің мәні К^а

3-кесте. Қалдықтарды арнайы жабдықталған жерден тыс
орналастырудың экологиялық қауіптілігі коэффициентінің мәні