Радиоактивтi қалдықтарды және пайдаланылып болған ядролық отынды жинауды, сақтауды және көмудi ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы

      "Атом энергиясын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасы 2016 жылғы 12 қаңтардағы Заңының 6-бабының 29)-тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

      1. Қоса беріліп отырған Радиоактивтi қалдықтарды және пайдаланылып болған ядролық отынды жинауды, сақтауды және көмудi ұйымдастыру қағидалары бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 18 наурыздағы № 209 "Радиоактивтi қалдықтарды жинау мен көмудi ұйымдастыру қағидасын бекіту туралы" бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10834 тіркелген, 2015 жылғы 12 мамырда "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде жарияланған) күші жойылды деп танылсын.

      3. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Атомдық және энергетикалық қадағалау мен бақылау комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

      2) осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгенінен кейін он күнтізбелік күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің Эталондық бақылау банкіне енгізу үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

      3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің ресми интернет-ресурсында және мемлекеттік органдардың интранет-порталында орналастыруды;

      4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 2) және 3) тармақшаларымен көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді беруді қамтамасыз етсін.

      4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Энергетика вице-министріне жүктелсін.

      5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасының

      Ұлттық экономика министрi

      __________________ Е. Досаев

      2016 жылғы 26 ақпан

Радиоактивтi қалдықтарды және пайдаланылып болған ядролық
отынды жинауды, сақтауды және көмудi ұйымдастыру қағидалары
1. Жалпы ережелер

      1. Осы Радиоактивтi қалдықтарды және пайдаланылып болған ядролық отынды жинауды, сақтауды және көмудi ұйымдастыру қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 12 қаңтардағы "Атом энергиясын пайдалану туралы" Заңының (бұдан әрі – Заң) 6-бабының 29) тармақшасына сәйкес әзірленді және Радиоактивті қалдықтар жинауды, сақтауды және көмуді және пайдаланылып ядролық отынды жинауды ұйымдастыру тәртібін айқындайды.

      2. Осы Қағидалардың талаптары атом энергиясын пайдалану объектілерін жобалау, салу, пайдалану және пайдаланудан шығару кезінде сақталады.

      3. Осы Қағидаларда мынадай терминдер мен анықтамалар қолданылады:

      1) компаунд – радиоактивті қалдықтар қосылған матрицалық материал;

      2) радиоактивті қалдықтарға арналған контейнер – радиоактивті қалдықтарды жинау және (немесе) тасымалдау және (немесе) сақтау және (немесе) көму үшін пайдаланылатын ыдыс;

      3) радиоактивті қалдықтарды жинау – радиоактивті қалдықтарды арнайы бөлінген және жабдықталған жерлерге жинау;

      4) радиоактивті қалдықтарды кондициялау – радиоактивті қалдықтарды сақтауға, және (немесе) тасымалдауға және (немесе) көмуге жарамды қалыпқа ауыстыру операциялары. Кондициялау қалдықтарды тұрақты қалыпқа ауыстыруды және радиоактивті қалдықтарды контейнерлерге орналастыруды қамтуы мүмкін.

      5) радиоактивті қалдықтарды қайта өңдеу – радиоактивті қалдықтар көлемін азайту және (немесе) радионуклидтерді радиоактивті қалдықтардан шығару және (немесе) радиоактивті қалдықтардың құрамын өзгерту жөніндегі технологиялық операциялар;

      6) орауыш – пайдаланылып болған ядролық отын бар немесе радиоактивті қалдықтарды тасымалдауға және (немесе) сақтауға және (немесе) көмуге дайындалған орама жиынтық;

      7) пайдаланылып болған ядролық отынды сақтау және онымен жұмыс істеу жүйелерінің кешені – пайдаланылып болған ядролық отынды сақтауға, тиеуге, түсіруге, тасымалдауға және бақылауға арналған жүйелердің, құрылғылардың, элементтердің жиынтығы;

      8) радиоактивті қалдықтарды шынылау – радиоактивті қалдықтарды шыны тәрізді матрицалық материалға қосу;

      9) сұйық радиоактивті қалдықтарды битумдау – радиоактивті қалдықтарды битумды матрицалық материалға қосу;

      10) сұйық радиоактивті қалдықтардың ұсталымы - қысқа мерзімдік радионуклидтердің ыдырауы есебінен радиоактивтілігі мен жылу бөлуін азайту мақсатында сұйық радиоактивті қалдықтарды сақтау.

      11) сұйық радиоактивті қалдықтарды цементтеу – сұйық радиоактивті қалдықтарды цемент матрицалық материалға қосу;

      12) сұйық радиоактивті қалдықтарды шеттету – радионуклидтердің қоршаған ортаға жылыстау мүмкіндігін азайту мақсатында сұйық радиоактивті қалдықтарды қатты агрегат күйге ауыстыру;

      13) тосқауыл – радионуклидтердің қоршаған ортаға таралу жолындағы бөгет. Үй-жайлар мен қоймалардың бітеу қоршаулары, құрамында радиоактивті қалдықтар бар жабдықтар мен құбырлар, кондицияланған радиоактивті қалдықтардың физикалық-химиялық формасы тосқауыл болады.

      14) шілтер адымы – тұрақты шілтер түйінінде орналасқан көршілес жылу бөлетін құрастырмалар, пеналдар немесе буып-түюлердің біліктері арасындағы қашықтық.

      Өзге терминдер мен анықтамалар Қазақстан Республикасының атом энергиясын пайдалану саласындағы заңнамасына сәйкес пайдаланылады.

2. Радиоактивті қалдықтарды жинауды, сақтауды және көмуді
ұйымдастыру тәртібі
1-параграф. Радиоактивті қалдықтарды жинау, сақтау және көму
кезіндегі жалпы талаптар

      4. Пайдаланушы ұйым радиоактивті қалдықтармен (бұдан әрі - РАҚ) жұмыс істеген кезде:

      1) барлық пайда болатын қалдықтардың есебін жүргізеді және оларды жинаудан көмуге дейінгі барлық сатыда бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етеді;

      2) объектіні пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, ол үшін:

      қауіпсіздікті және қоршаған ортаға әсерін бағалауды жүзеге асырады;

      персоналды, халықты және қоршаған ортаны қорғаудың қажетті деңгейін қамтамасыз етеді;

      қажетті ұйымдық құрылымды құрады;

      персоналды іріктеу мен дайындауды ұйымдастырады;

      сапалы жабдықтың қажетті санын сатып алады;

      РАҚ-пен жұмыс істеу кезінде сапаны қамтамасыз ету бағдарламасын әзірлейді және жүзеге асырады;

      РАҚ түзілуі, сақтау және көму туралы ақпаратты жинау және сақтау жүйесін құрады;

      технологиялық процесті қадағалау мен бақылауды жүзеге асырады.

      5. Атом энергиясын пайдалану объектілерінде РАҚ-пен жұмыс істеу кезінде радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі ұйымдастыру шаралары мен техникалық құралдар осы объектілерде РАҚ ең жоғары ықтимал белсенділігін бағалау мен есепке алу негізінде анықталады.

      6. РАҚ-пен жұмыс істеген кезде РАҚ жіктеу Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 307-бабына сәйкес пайдаланылады.

      7. РАҚ жинау, сақтау және көму кезінде бұл үшін пайдаланылатын жабдықтарды, құбырларды, контейнерлерді және үй-жайларды қатерсіздендіру қамтамасыз етіледі.

      8. РАҚ жинау, өңдеу, сақтау және кондициялау үшін агрессияшыл ортада тоттану беріктігіне ие, радиоактивті заттарға қатысты сіңіру қабілеті төмен және жеңіл қатерсіздендіретін жабдықтар қолданылады.

      9. РАҚ жинау, сақтау және көму құжатталады:

      1) жинау кезінде осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша РАҚ есепке алу журналы жүргізіледі;

      2) сақтау және көму кезінде РАҚ есепке алу журналы жүргізіледі және осы Қағидаларға 1 және 2-қосымшаларға сәйкес нысандар бойынша РАҚ партиясына паспорт толтырылады.

      10. РАҚ жинау, сақтау және көму Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің міндетін атқарушысының 2015 жылғы 27 наурыздағы № 261 бұйрығымен бекітілген "Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын ескере отырып жүргізіледі (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11205 болып тіркелген) (бұдан әрі – Санитариялық қағидалар).

2-параграф. Сұйық радиоактивті қалдықтарды жинау,
сақтау және көму тәртібі

      11. Сұйық радиоактивті қалдықтарды жинау (бұдан әрі - СРҚ) СРҚ арнайы ыдыстарда және орамаларда жинау арқылы оларды қайта өңдеуге, сақтауға және кондициялауға дайындаудың міндетті кезеңі болып табылады.

      12. СРҚ-мен жұмыс істеу жүйесінің жобалық құжаттамасында СРҚ ұйғарынды көлемі, олардың радионуклидті құрамы, белсенділігінің шамасы мен СРҚ сақтау мерзімі белгіленеді және негізделеді, сондай-ақ СРҚ қауіпсіз сақтау бойынша қажетті техникалық құралдар мен ұйымдастыру шаралары көзделеді.

      13. СРҚ үлкен көлемін сақтау радионуклидтердің қоршаған ортаға Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 27 ақпандағы № 155 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10671 болып тіркелген) "Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" гигиеналық нормативтерінде (бұдан әрі – Гигиеналық нормативтер) белгіленген ұйғарынды деңгейден жоғары мөлшерде түсуін болдырмайтын физикалық тосқауылдар жүйесі мен құрылымы бар арнайы жабдықталған қоймаларда жүзеге асырылады. Физикалық тосқауылдар СРҚ-мен жұмыс істеу жүйесінің жобалық құжаттамасында белгіленеді және негізделеді.

      14. СРҚ қоймасының құрылымдық материалдары өзі орналасқан технологиялық жүйенің, қондырғының немесе кәсіпорынның (мекеменің, ұйымның) пайдалану мерзімінен кем түспейтін СРҚ қоймасының қызмет мерзімін қамтамасыз ету үшін таңдап алынады.

      15. СРҚ қоймасы сыйымдылығының көлемі СРҚ қажетті технологиялық ұстауды оларды қайта өңдегенге дейін және (немесе) қысқа мерзімдік радионуклидтер ыдырағанға дейін қамтамасыз ету үшін жобаланады.

      16. СРҚ қайта өңдеу СРҚ көлемін азайту, агрегаттық күйін және (немесе) физикалық-химиялық қасиеттерін өзгерту мақсатында жүргізіледі. СРҚ қайта өңдеудің техникалық әдістері мен құралдары СРҚ-мен жұмыс істеу жүйесінің жобалық құжаттамасында белгіленеді және негізделеді.

      17. СРҚ шеттетудің технологиялық процесі сапа көрсеткіштерімен РАҚ сақтау және (немесе) көму пунктінің жарамдылық өлшемдерін қанағаттандыратын өнім алуды қамтамасыз ету үшін таңдап алынады.

      18. СРҚ шеттету цементтеу, битумдау, және шынылау әдістерімен жүргізіледі. СРҚ шеттету әдісін таңдау кезінде СРҚ-ның физикалық және химиялық сипаттамалары, матрицалық материалдың қасиеттері, кондицияланған қалдықтарды сақтау және (немесе) көмудің болжанған тәсілі ескеріледі.

      19. СРҚ-ны цементтеу әдісімен шеттету мынадай қауіпсіздік талаптарын сақтай отырып жүргізіледі:

      1) цементтеу қондырғысын желдету жүйесімен жабдықталған жеке үй-жайда орналастыру;

      2) цемент матрицаның сапасы пайдаланылатын органикалық емес тұтқыр материалдармен (цемент, портландцемент, шлакопортландцемент және т.б.) қамтамасыз етіледі;

      3) цемент матрицаға уытты заттардың түзілуімен бірге құрамында цементпен өзара әрекеттесетін заттар бар СРҚ қосылмайды.

      20. Цемент компаундты контейнерлерге өлшеп буып-түю кезінде төгілуін болдырмау үшін:

      1) цемент компаундқа арналған контейнердің төгетін келте құбырдың астына орналасуын бақылау;

      2) ыдыстың цемент компаундпен толтырылуын бақылау;

      3) цемент компаунд салынған контейнерді толтырылған орнынан шеттету үшін ұстау орнына дейін тасымалдау кезінде төгілу мүмкіндігін болдырмайтын құрылғымен қамтамасыз етіледі.

      21. СРҚ-ны битумдеу әдісімен шеттету мынадай қауіпсіздік талаптарын:

      1) битумдеу қондырғысын желдету жүйесімен, өрт дабылдамасымен және өрт сөндіру құралдарымен жабдықталған жеке үй-жайда орналастыру;

      2) матрицалық материал ретінде пайдаланылатын битумға қойылатын талаптар:

      жарқыл температурасы 200⁰С-ден төмен емес;

      тұтану температурасы 250⁰С-ден төмен емес;

      өздігінен тұтану температурасы 400⁰С-ден төмен емес;

      3) битумдік матрицаға экзотермиялық әсерлермен, уытты немесе жарылыс қауіпті заттар түзілуімен, пайда болған компаундтың сапасының төмендеуімен ілесіп жүретін, компоненттері олармен химиялық өзара әрекетке түсетін, СРҚ қосылмайды;

      4) СРҚ құрамында битумдеу процесінде газды фазада жарылыс қауіпті концентрация жасауға қабілетті мөлшерде жеңіл ұшатын қосылыстар түзетін органикалық заттар болмауы және ұшпа газдардағы мұндай қосылыстардың құрамын бақылауды қамтамасыз етуді сақтай отырып жүргізіледі.

      22. Битумдік компаундтың буып-түю кезінде төгілуін болдырмау үшін:

      1) битумдік компаундқа арналған контейнердің ағызғыш келте құбырдың астына орналасуын бақылау;

      2) сыйымдылықтың битумдік компаундпен толтырылуын бақылау;

      3) битумдік компаунд салынған контейнерді толтырылған орнынан салқындату үшін ұстау орнына дейін тасымалдау кезінде төгілуі мүмкіндігін болдырмайтын құрылғымен қамтамасыз етіледі.

      23. СРҚ-ны шынылау әдісімен шеттету мынадай қауіпсіздік талаптары:

      1) шынылау қондырғысын желдету жүйесімен жабдықталған жеке үй-жайда орналастыру;

      2) шыны тәрізді материалды өлшеп буып-түю кезінде төгілуін болдырмау үшін:

      шыны тәрізді материалға арналған контейнердің ағызғыш келте құбырдың астына орналасуын бақылау;

      сыйымдылықтың шыны тәрізді материалмен толтырылуын бақылауды;

      шығарындылардағы радионуклидтердің, зиянды және қауіпті газдар мен аэрозольдердің концентрациясын бақылау;

      шыны тәрізді материал салынған контейнерді оны толтыру орнынан салқындату үшін ұстау орнына дейін тасымалдау кезінде төгілу мүмкіндігін болдырмайтын құрылғымен қамтамасыз етіледі.

3-параграф. Қатты радиоактивті қалдықтарды жинау,
сақтау және көму

      24. Қатты радиоактивті қалдықтарды (бұдан әрі - ҚРҚ) жинау, сақтау, қайта өңдеу, кондициялау жүйесі:

      1) арнайы орындарда радиоактивті емес қалдықтарды радиоактивті қалдықтардан бөлек жинауды;

      2) ҚРҚ арнайы үй-жайларда жинауды;

      3) ҚРҚ олардың жіктелуіне сәйкес сұрыптауды;

      4) радиоактивті қалдықтарды тасымалдау үшін контейнерлерді, көтергіш көлік жабдығы мен арнайы көлікті пайдалануды көздейді.

      25. РАҚ сұрыптау салыстырмалы белсенділігі мен радионуклидтік құрамына (соның ішінде альфа-сәулелендіруші радионуклидтер бойынша), физикалық табиғатына және болжанған қайта өңдеу әдісіне байланысты жүргізіледі. ҚРҚ қайта өңдеу және кондициялау кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын талаптар. ҚРҚ қайта өңдеу мен кондициялаудың технологиялық операциялары олардың көлемін қысқарту және оларды қауіпсіз сақтауды және (немесе) көмуді қамтамасыз ететін түрге ауыстыру мақсатында жүргізіледі.

      26. ҚРҚ-ны қайта өңдеу жағу, сығымдау, ұсақтау (фрагментация), қайта балқыту (металл қалдықтар үшін) әдістерімен жүргізіледі. ҚРҚ қайта өңдеудің нақты техникалық әдістері мен құралдары ҚРҚ-мен жұмыс істеу жүйесінің жобалық құжаттамасында белгіленеді және негізделеді.

      27. ҚРҚ жағу оларды сақтау мен көму кезінде жану көлемін азайту және өрт қауіптілігін болдырмау мақсатында жүргізіледі.

      28. Жағуға жіберілетін ҚРҚ кірерде бақылаудан өтеді. Құрамында жарылыс қауіпті заттар бар ҚРҚ жағуға болмайды. Жағылатын ҚРҚ-да жағу нәтижесінде Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 28 ақпандағы № 168 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11036 болып тіркелген) "Қалалық және ауылдық елді мекендердегі атмосфералық ауасының гигиеналық нормативтерін бекіту туралы" (бұдан әрі - Атмосфералық ауасының гигиеналық нормативтер) белгіленген шектерден асатын мөлшерде агрессивті және уытты заттар пайда болатын материалдардың мөлшері шектеледі.

      29. Радиоактивті заттардың атмосфераға жол берілген шығарындыларының артуын болдырмау үшін ҚРҚ жаққан кезде мынадай:

      1) ҚРҚ жанған кезде пайда болатын газдарды радионуклидтер мен химиялық зиянды заттардан Гигиеналық нормативтерде және Атмосфералық ауасының Гигиеналық нормативтерде белгіленген деңгейге дейін тазарту;

      2) жағу процесінің параметрлерін, оның ішінде жағу пешіндегі температура мен қысымды (сейілту), газды фазадағы жарылыс қауіпті компоненттердің мөлшерін, шығарылған газдардың радионуклидтік құрамын бақылау;

      3) жағу процесін автоматты түрде және (немесе) қашықтан басқару;

      4) жабдық пен үй-жайларды қатерсіздендіру;

      5) өрт туралы хабарлау және өрт сөндіру үшін техникалық құралдар алдын ала ескеріледі.

      30. ҚРҚ жағу процесінің технологиялық режимінің параметрлері пиролиз бен жанудың аралық өнімдерінің толық тотығуын қамтамасыз етеді.

      31. ҚРҚ жағу нәтижесінде пайда болған күл матрицалық материалды пайдалану арқылы монолит күйге ауыстырылады.

      32. Жанбайтын ҚРҚ көлемін азайту мақсатында оларды сығымдау жүргізіледі.

      33. ҚРҚ сығымдау кезінде мынадай техникалық құралдарды алдын ала ескеру қажет:

      1) шаң мен радиоактивті аэрозолдың атмосфераға шығуын болдырмау;

      2) сығымдалатын ҚРҚ-дан бөлінетін ылғалды бұрып әкету және жинау;

      3) сығымдалған қалдықтарды контейнерлерге буып-түю;

      4) технологиялық процесті автоматты және (немесе) қашықтан басқару.

      34. Сығымдауға жіберілетін ҚРҚ кірерде бақылаудан өтеді. Осы заттардың сығу кезінде жарылуына жол берген мөлшерде құрамында пирофорлық және жарылыс қауіпті заттар бар ҚРҚ сығымдауға жатпайды.

      35. Жағылмайтын және сығымдалмайтын ҚРҚ көлемін азайту үшін оларды кесу және үгіту жолымен ұсақтау жүргізіледі. ҚРҚ ұсақтау кезінде үй-жайдағы ауаны радиоактивті шаң мен аэрозолдан тазарту үшін, радиоактивті заттардың жұмыс үй-жайларына және қоршаған ортаға дозалық шектен және шығарындылардың нормативтерінен артуына әкелетін мөлшерде түсуін болдырмайтын техникалық құралдар алдын ала ескеріледі.

      36. Металл ҚРҚ көлемін азайту мақсатында оларды қайта балқыту жүргізіледі. ҚРҚ қайта балқытуға осы мақсат үшін арнайы бөлінген балқыту пештерінде немесе қондырғыларда ғана рұқсат етіледі. ҚРҚ металл өнімін дайындауға болатын металды қорытуға арналған пештерде қайта балқытуға тыйым салынады.

      37. Металл ҚРҚ қайта балқытқан кезде мынадай техникалық құралдар алдын ала ескеріледі:

      1) ҚРҚ радиациялық бақылау;

      2) процесті автоматты түрде және (немесе) қашықтан басқару;

      3) процесс параметрлерін, оның ішінде пештегі температураны, тазартылғаннан кейінгі газды фазадағы радионуклидтердің мөлшерін, газ тазарту жүйесіндегі сүзгілердің кедергісін бақылау;

      4) радиоактивті қождарды түсіру және қайта өңдеу;

      5) жабдық пен үй-жайларды қатерсіздендіру;

      6) өрт туралы хабарлау және өрт сөндіру.

      38. Қайта балқытуға жіберілетін ҚРҚ барынша мүмкін болатын дәрежеде органикалық жабындардан және органикалық емес материалдардан тазартылады.

      39. Қайта балқытуға жіберілетін ҚРҚ қажет болған жағдайда оларды балқыту пешіне салу мүмкіндігін қамтамасыз ететін көлемге дейін ұсақталады (фрагменттеледі). Металл ҚРҚ ұсақтау үшін механикалық кесу, термиялық (газды плазмалық, плазмалық) кесу әдістері мен құралдары, сондай-ақ жұмыс үй-жайларының үстіңгі қабаттары мен ауасының радиоактивті заттармен барынша аз ластануын қамтамасыз ететін басқа да құралдар мен әдістер пайдаланылады.

      40. ҚРҚ балқыту кезінде радионуклидтерден бөлінетін газдарды гигиеналық нормативтерде белгіленген деңгейге дейін тазарту қамтамасыз етіледі, сондай-ақ қоршаған ортаға жол берілетін шекті концентрациясы Атмосфералық ауасының гигиеналық нормативтермен белгілінген мәндерге сәйкес келетін деңгейге дейін химиялық зиянды заттардан тазарту жүргізіледі.

      41. Металл ҚРҚ балқыту кезінде пайда болатын қайталама РАҚ (қож, пайдаланылған отқа төзімді материалдар, газ тазарту жүйесінен шыққан тозаң, пайдаланылған сүзгілер, газ тазарту жүйелері және т.б.) осы Қағидалардың талаптарына сәйкес, ҚРҚ ретінде жинауға, сақтауға, қайта өңдеуге және кондициялауға жатады.

      42. ҚРҚ кондициялау ҚРҚ-ны алдағы уақытта сақтауға және (немесе) көмуге жарамды түрге келтіруді қамтамасыз етеді.

      43. ҚРҚ сипаттамаларына және алдағы уақытта кондицияланған ҚРҚ-мен жұмыс істеу, оның ішінде оларды тасымалдау, қайта өңдеу және (немесе) сақтау және (немесе) көму тәсілдеріне байланысты ҚРҚ-ны кондициялау төмендегі операцияларды немесе олардың жиынтығын қамтиды:

      1) ҚРҚ-ны контейнерге орналастыру;

      2) ҚРҚ-ны контейнерге орналастыру және монолиттеу;

      3) ҚРҚ орамасын қосымша контейнерге орналастыру.

      44. Жағуға және (немесе) сығымдауға жіберілетін ҚРҚ көп қабатты қағаз немесе полиэтилен қаптарға буып-түйіледі және персоналды радиациялық қорғауды қамтамасыз ететін контейнерлерге орналастырылады.

      45. Сығымдауға жатпайтын ҚРҚ кондициялау алдында олардың көлемін азайту және ораманың тығыздығын арттыру мақсатында кесу және ұсақтау жолымен қайта өңделеді.

      46. Шағын дисперстік және шаң тәрізді ҚРҚ монолит қалыпқа ауыстырылады.

      47. Кондицияланбаған және кондицияланған ҚРҚ-ға арналған қоймалар көзделеді.

      48. ҚРҚ қоймасының құрылымы және құрылымдық материалдары радионуклидтердің қоршаған ортаға Гигиеналық нормативтерде белгіленген шектерден артық мөлшерде шығуын болдырмау және қойманың қызмет көрсету мерзімінің жинау, қайта өңдеу, кондициялау және сақтау жүйесінің пайдалану мерзімінен кем болмауын қамтамасыз ету үшін таңдап алынады.

      49. ҚРҚ қоймаларында мынадай:

      1) ҚРҚ-ны қарау, тексеру және қоймадан шығару;

      2) эквиваленттік дозалар жоғары қуатты болған жағдайда ҚРҚ салынған контейнерлердің орын ауыстыруын қашықтан басқару;

      3) қоймадағы ылғалды жинау және айдап шығару;

      4) өрт сөндіру және өрт дабылдамасы (жанғыш ҚРҚ қоймасында);

      5) желдету және радиациялық бақылау;

      6) үй-жайлардың ішкі үстіңгі қабаттарын қатерсіздендіруге арналған техникалық құралдар алдын ала ескеріледі.

3. Пайдаланылып болған ядролық отынды сақтауды
ұйымдастыру тәртібі
1-параграф. Пайдаланылып болған отынды сақтау кезіндегі
жалпы талаптар

      50. Пайдаланылып болған ядролық отынмен (бұдан әрі – ПЯО) жұмыс істеу және сақтау жүйесін пайдаланатын ұйымдар:

      1) ПЯО жұмыс істеу және сақтау жүйелерінің кешені жобасының материалдарын (бұдан әрі – кешен);

      2) ядролық зерттеу қондырғыларының қауіпсіздік талаптарын регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерін;

      3) кешенде ПЯО сақтау, тасымалдау, артық тиеу кезінде ядролық, радиациялық, ядролық физикалық қауіпсіздікті жөніндегі нұсқаулықты басшылыққа алу керек.

      51. Кешеннің қауіпсіздігі ПЯО қоймасын орналастыру үшін алаң таңдаумен, қойманың айналасындағы санитариялық-қорғаныш аймағы мен бақылау аймағын белгілеумен, жабдықты техникалық жетілдірумен және оның сенімділігімен, оның жай-күйін бақылаумен, сондай-ақ нормативтік құқықтық актілердің, пайдалану құжаттарының талаптарына сәйкес жұмыстарды ұйымдастырумен және орындаумен, кәсіптік біліктілікпен және персоналдың тәртібімен қамтамасыз етіледі.

      52. Кешенді жобалау және пайдалану кезінде мынадай талаптарды орындау керек:

      1) нейтрондар көбеюінің тиімділік коэффициенті (К_тиімд) қалыпты пайдалану жағдайында және жобалық авариялар кезінде 0,95-тен аспауға тиіс;

      2) ПЯО сақтауға және уақытша орналастыруға жобада белгіленген, арнайы арналған жерлерде ғана рұқсат етіледі;

      3) басқа пайдалану аймақтарына ПЯО сақтау және оны уақытша орналастыру орындары арқылы жолдар салуға тыйым салынады;

      4) егер олар көтергіш және жүкті ауыстырып тиейтін құрылғылардың бөлшектері болып табылмаса сақтаудағы ПЯО жүктерінің орнын ауыстыру қажеттілігін болдырмау;

      5) ПЯО тасымалдау маршруттарын олар қысқа және қарапайым болуы және орамалар ПЯО-дан құлаған кезде аварияның ықтималдығын болдырмау үшін таңдау керек;

      6) ПЯО артық тиеу, сақтау, тасымалдау процесінде ПЯО орналасуын, санын және орын ауыстыруын есепке алу мен бақылауды қамтамасыз ету қажет;

      7) жылу бөлетін құрастырмаларды, ПЯО-дан жасалған пеналдарды және көлік құралдарымен тасымалданатын орамаларды олардың қалыпты пайдалану жағдайында, ең жоғары есептік жер сілкіну және кешеннің орналасу ауданына тән басқа табиғи құбылыстар кезінде төңкерілуін болдырмау үшін бекіту қажет;

      8) қоймалардағы пеналдардың, стеллаждардың құрылымдарын, қалыпты пайдалану жағдайында, ең жоғары есептік жер сілкіну және кешен орналасқан аумақтағы басқа да табиғи құбылыстар кезінде олардың орнықтылығын қамтамасыз ететін ПЯО тасымалдау арналған көлік құралдары;

      9) негізінен белгілі бір шілтер қадамымен ПЯО-дан есептік бірлікті орналастыру жолымен ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін кешен жабдығының құрылымы;

      10) қалыпты пайдалану кезінде орамалардың, жылу бөлетін құрастырмалардың (бұдан әрі - ЖБҚ) немесе ПЯО-дан жасалған панелдардың құлау ықтималдығын, сондай-ақ орамалардың, ЖБҚ немесе панелдардың құлауын туындататын бастапқы оқиғалар кезінде аварияға әкеп соқтыруы мүмкін зақымдалуын болдырмайтын ПЯО-мен жұмыс істеуге арналған жабдық;

      11) ПЯО жұмыс істеу үшін жабдықтардың бақыланбайтын, өздігінен болатын орын ауыстыруын болдырмайтын техникалық құралдарды алдын ала ескеру қажет;

      12) ПЯО сақтау судың астында жүзеге асырылатын қоймалар үшін су беруге, тазартуға, салқындатуға арналған құрылғылар мен жүйелердің, желдеткіштің, судың радиоактивтілігін, температурасын, деңгейін, химиялық құрамын және қажет болған жағдайда сутегінің мөлшерін бақылаудың болуын алдын ала ескеру қажет;

      13) құрғақ қоймалар үшін радиоактивті заттардың қойма атмосферасына жиналуын бақылау және шектеу, судың, ылғалдың, температураның түсуін бақылау жөніндегі шараларды алдын ала ескеру қажет;

      14) істен шығуы пайдалану қауіпсіздігі шарттарының бұзылуына әкелетін бастапқы оқиғалар себепші болуы мүмкін жүйелер мен элементтерді техникалық қызмет көрсетуге және жөндеуге шығаруға байланысты жұмыстар міндетті түрде тіркелген арнайы техникалық шешім бойынша жүргізіледі.

      53. ПЯО қоймалары үшін реактордың жанында радиоактивтілігі мен жылу бөлуді азайту үшін ПЯО ұстауға жағдай туғызатын қойманың жеткілікті сыйымдылығы болуын алдын ала ескеру қажет. Пайдаланудың кез келген сәтінде бір толық белсенді аймақты түсіру үшін бос көлемнің болуын алдын ала ескеру қажет.

      54. ПЯО сақтау, ауыстырып тиеу, тасымалдау кезінде ядролық қауіпсіздік Заңның талаптарына сәйкес қамтамасыз етіледі.

      55. ПЯО сақтау, ауыстырып тиеу, тасымалдау кезінде радиациялық қауіпсіздік Гигиеналық нормативтермен және Санитариялық қағидалармен регламенттеледі.

      56. Кешенді жобалаудың, салудың, пайдаланудың және пайдаланудан шығарудың барлық кезеңінде, сондай-ақ ПЯО-мен жұмыс істеген кезде, оның ішінде тасымалдау кезінде кешеннің ядролық физикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет. Ядролық физикалық қауіпсіздік Заңның талаптарына сәйкес қамтамасыз етіледі.

2-параграф. Пайдаланылып болған ядролық отынды суда
сақтауды ұйымдастыру тәртібі

      57. Жылу бөлетін құрастырмалар (бұдан әрі – ЖБҚ) мен пеналдардың стеллаждардағы, құндақтардағы және ұяшықтардағы орналасу қадамы қойманың нейтрондардың көбеюінің тиімділік коэффициенті К_тиімд 0,95-тен аспауы үшін таңдап алынады.

      58. ЖБҚ құндақтарда сақтаған кезде құндақтың құрылымы құндақтар өздері сақталатын суда немесе басқа ортада тығыз орналасқан кезде нейтрондардың көбею коэффициентін 0,95-тен асырмай қамтамасыз етеді.

      59. ЖБҚ орналасу қадамын техникалық шаралардың (күйіп кету тереңдігін бақылау қондырғысының) көмегімен қамтамасыз етілетін қоймадағы күйіп кетуді бақылау шартымен күйіп кетуді ескере отырып белгілеуге рұқсат етіледі.

      60. Қойма қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін қажетті мынадай:

      1) суды салқындату (қоймадағы су температурасының жобалық мәнінің артуын болдырмайтыны дәлелденген жағдайларды қоспағанда және арнайы салқындатусыз);

      2) су тазарту;

      3) технологиялық бақылау (қажет болған жағдайда температураны, су деңгейін, су-химиялық режимін, ауадағы сутегінің мөлшерін, судағы гомогендік сіңіргіштердің немесе стеллаждардағы гетерогендік сіңіргіштердің мөлшерін, егер бұл жүйелер жобада көзделген болса);

      4) радиациялық бақылау,

      5) желдету;

      6) бассейнді толтыру және босату;

      7) ағуды бақылау, жинау және қайтару;

      8) толықтыру жүйелерімен жабдықталады.

      61. Герметизациясын жоюды, твэлдердің бүлінуін, радиоактивті заттардың шығарындыларын болдырмау үшін ПЯО-дан қалған жылуды бұрып жіберу керек. Бұл ретте, мынадай талаптарды орындау қажет:

      1) салқындату жүйесін қоймадағы судың температурасы қалыпты пайдалану және жобалық авариялар кезінде жобалық шектерден аспауы үшін жобалау қажет. Қоймадағы су температурасының жобалық мәнінің артуы қалыпты пайдалану және жобалық авариялар кезінде резервте сақтай отырып сенімді энергия көзінің көмегімен, сондай-ақ сорғыларды, арматураларды, құбырларды, жылу алмастырғыштарды резервте сақтай отырып жойылады. Салқындату жүйелерін жобалау кезінде су арқылы іске қосылатын пассив құрылғыларды пайдалануға тырысу керек;

      2) қоймаларда бірнеше жекелеген бөліктер болған кезде әрбір бөлікте суды салқындату мүмкіндігін алдын ала ескеру қажет.

      62. Қойманы бассейннің сумен толуын болдырмайтын құрылғылармен қамтамасыз ету қажет.

      63. Бақылау жүйесімен және үй-жайдағы басқару пультінің дабылдамасымен бірге судың деңгейін, температурасын, меншікті активтілігін, гомогендік сіңіргіштердің концентрациясын өлшеуге арналған жабдықты алдын ала ескеру қажет.

      64. Сақтау кезінде тазартылған суға арналған талаптарға жауап беретін суды пайдалану қажет. Су тазарту жүйесін:

      1) судың сапа көрсеткіштерін қамтамасыз етуге;

      2) судың мөлдірлігіне әсер ететін өлшемді бөлшектер мен ерітілген қоспаларды жоюға;

      3) бассейнде ұсталған судан радиоактивті, ионды және әсіресе қалыңдығы 30 сантиметр беткі қабатынан қатты қоспаларды жоюға болатындай етіп жобалау қажет.

      65. ЖБҚ, құндақтар бассейннің түбіне түскен жағдайда барлық ауыстырып тиеу және тасымалдау жұмыстарын оларды алғанға дейін тоқтату қажет.

      66. қабыршақтардың герметикалығын бақылау нәтижелері бойынша герметикалық емес және ақаулы ЖБҚ пайдаланылған ЖБҚ-дан қалған жылу бөлу нәтижесінде, сондай-ақ отын мен оның қабығының және пеналдағы жұмыс жағдайы арасындағы химиялық реакцияның салдарынан туындайтын температура мен қысымды ұстайтын пеналдарда сақтау қажет.

      67. ОЯТ-тан пеналдардың герметикалығын бақылауды қамтамасыз ету қажет.

      68. Пеналдардан жоғары активті суды шығарып жіберу үшін осы суды пеналдан оларды бассейнде ұсталған сумен араластырмай-ақ шығарып жіберуге мүмкіндік беретін құрылғыны алдын ала ескеру қажет.

      69. Қоймаларда Санитариялық қағидалардың талаптарына сәйкес радиациялық бақылауды жүзеге асыру қажет.

3-параграф. Пайдаланылып болған ядролық отынды құрғақ
қоймаларда сақтауды ұйымдастыру тәртібі

      70. ПЯО құрғақ қоймасын жайғастыруды нейтрондарды баяулататын материалдардың (судың отын сақтайтын аймаққа тағы басқа) төгілуін болдырмайтындай етіп орындау қажет.

      71. ПЯО құрғақ сақтаған кезде твэлдердің қабығының температурасы жобалық мәннен аспауын ескере отырып ықтиярсыз немесе табиғи түрде салқындатуды алдын ала ескеру қажет.

      72. ПЯО құрғақ сақтау үшін жабдықтың құрылымын нейтрондардың көбею коэффициенті қойманы сумен толтырған кезде де, сондай-ақ бастапқы оқиға нәтижесінде судың мөлшері таралуы және тығыздығы нейтрондардың көбеюінің ең жоғары тиімділік коэффициентіне әкелетін мөлшерде де 0,95-тен аспайтындай етіп жобалау қажет.

      73. ЖБҚ пеналдарда, стеллаждарда, орамаларда орналасу қадамын қойма нейтрондарының көбеюінің тиімділік коэффициенті қалыпты пайдалану және жобалық авариялар кезінде 0,95-тен аспайтындай етіп таңдау қажет.

      74. Қойма автоматты немесе бастапқы өрт сөндіру құралдарымен жабдықталады. Өртті К_тиімд мәнін көтеруі мүмкін құралдармен, мысалы сумен немесе көбікпен сөндіруге рұқсат етілмейді.

      Жанғыш материалдарды, сондай-ақ өрт кезінде қауіпті қасиеттері бар (мысалы, химиялық уытты, коррозиялық активті, жарылыс қаупі), буып-түю жинақтарының құрамына кірмейтін материалдарды қоймада сақтауға рұқсат етілмейді.

      Кабельдерді ПЯО-мен жұмыс істеуге арналған жабдыққа тікелей электр энергиясын беруге байланысы жоқ кабельдерді, және жанғыш және жарылыс қаупі бар сұйықтықтар мен газдар болатын құбырларды сақтау аймағы арқылы өткізуге рұқсат етілмейді.

      Жобада қойма желдеткішінің онда өрт туындаған кезде автоматты түрде ажыратылуын алдын ала ескеру қажет.

      75. Қойма күзет және өрт дабылдамасымен, жұмысшы және апатты жарықпен және қажет болған жағдайда бейнебақылау жүйесімен қамтамасыз етіледі.

      76. Қоймаларда радиациялық бақылау жүзеге асырылады.

      Нысан

Радиоактивтік қалдықтарды есепке алу журналы

      Нысан

      Өңдеуге, кондициялауға, сақтауға, көмуге тапсырылатын

      радиоактивтік қалдықтартардың партиясына

      № _____ ПАСПОРТ

      (керек емесін сызып тастау)

      Радиоактивтік қалдықтар

      тапсырған мекеменің атауы __________________________________

      Радиоактивтік қалдықтар

      қабылдаған мекеменің атауы _________________________________

      20___ ж. "__" _______________

      Радиоактивтік қалдықтарды

      тапсыруға жауапты _______________ ______________________

      (Қолы, күні) (Аты-жөні, лауазымы)

      Радиоактивтік қалдықтарды

      қабылдауға жауапты ________________ ______________________

      (Қолы, кұні) (Аты-жөні, лауазымы)