РҚАО-ның ескертуі!
Осы бұйрық 2013.01.01 бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінің 116-бабының 2-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса берілген Есеп саясаты бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есептің, аудиторлық қызметтің әдістемесі департаменті (А.О. Төлеуов) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін және заңнамада белгіленген тәртіппен ресми жариялануын қамтамасыз етсін.
3. Осы бұйрық 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енеді.
Министр Б. Жәмішев
Қазақстан Республикасы
Қаржы министрінің
2010 жылғы 7 қыркүйектегі
№ 444 бұйрығымен
бекітілген
Есеп саясаты
1. Кіріспе
1. Есеп саясаты Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне және Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2010 жылғы 3 тамыздағы № 393 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есепті жүргізудің ережелеріне (Нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6443 болып тіркелген) сәйкес әзірленген (бұдан әрі - Бухгалтерлік есеп ережесі).
2. Есеп саясаты мемлекеттік мекемелерде қаржы есептілігін құрастырғанда және ұсынғанда қолданылатын, барлық мемлекеттік мекемелерге бірыңғай болып табылатын принциптерді, негіздерді, ережелерді, қағидалар мен практиканы қамтиды.
2. Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептілігін жасаудың
принциптері мен негізгі сапалық сипаттамасы
3. Есептеу және қызметтің үздіксіздігі бухгалтерлік есепті жүргізу мен қаржы есептілігін жасаудың принциптері болып табылады.
4. Есептеу принципі төлем уақытына қарамастан, оларды жасау фактісі бойынша операция қорытындыларын танумен қамтамасыз етіледі.
5. Қызметтің үздіксіздік принципі мемлекеттік мекеме көз жетерлік болашақта жұмыс істеуге ниеті бар екенін, қызмет ауқымын тарату немесе елеулі қысқарту қажеттігі болмайтындығын білдіреді.
6. Түсініктілік, орындылық, сенімділік және салыстыруға келетіндік қаржы есептілігінің негізгі сапалы сипаттамасы болып табылады.
Түсініктілік – қаржы есептілігінде ұсынылатын ақпарат пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс.
Орындылық – шешім қабылдайтын пайдаланушылар үшін ақпарат орынды және оларға оқиғаны бағалауға көмектесуі, олардың өткен бағалауларын растайтын немесе түзететін болуы тиіс.
Сенімділік – пайдаланушылар ақпаратты ақиқат сияқты қабылданғанда елеулі қателер мен бұрмалаулардың болмауы.
Салыстыруға келетіндік - әр кезеңде және әртүрлі мемлекеттік мекемелерде ақпаратты салыстыру мүмкіндігінің болуы. Біркелкі операциялардың қаржылық нәтижелері барлық мемлекеттік мекемелерге бір болып табылады әдіснама бойынша есептеледі.
3. Қаржылық есептілік элементтері мен оларды тану
7. Активтер, міндеттемелер және таза активтер/капитал қаржы жағдайын бағалауға байланысты қаржылық есептілік элементтері болып табылады.
Активтерге өткен оқиғалар нәтижесінде мемлекеттік мекеменің бақылауындағы ресурстар жатқызылады, олардан болашақта экономикалық пайда немесе сервистік әлеует күтіледі.
Мемлекеттік мекеменің реттелуі экономикалық пайданы немесе сервистік әлеуетті қамтитын ресурстардың шығып қалуына әкеп соқтыратын өткен оқиғалардан туындайтын елеулі міндеті міндеттеме болып табылады.
Барлық міндеттемелерді алып тастағаннан кейін қалатын активтердегі үлес таза активтер/капитал болып табылады.
8. Кірістер мен шығыстар қаржы қызметінің қорытындылары туралы есепте қызмет нәтижелерінің өлшемдеріне тікелей байланысты элементтері болып табылады.
Активтердің қосылуы немесе өсімі нысанында есепті кезең ішінде экономикалық пайданың немесе сервистік әлеуеттің өсуі немесе капиталға қатысатын тұлғалардың жарналарына байланысты өсуден өзгеше таза активтердің/капиталдың өсуіне әкеп соғатын міндеттемелердің азаюы кірістер болып табылады.
Активтердің азаюы немесе кетуі түрінде есепті кезең ішінде экономикалық пайданың немесе сервистік әлеуеттің азаюы немесе капиталға қатысатын тұлғалардың арасында бөлінуге байланысты азаюдан өзгеше таза активтердің/капиталдың азаюына әкелетін міндеттемелердің пайда болуы шығыстар болып табылады.
9. Қаржы есептілігі элементтерінің анықтамасына жауап беретін бап мынаны, егер:
1) бапқа байланысты кез келген болашақтағы экономикалық пайда немесе сервистік әлеует мемлекеттік мекемемен алынады немесе жұмсалады деген ықтималдық болса;
2) объектінің құны немесе объектіні сатып алуға нақты шығындар сенімді түрде өлшене алатын болса танылуы тиіс.
10. Актив келесі кез келген критерийлерге сәйкес келген жағдайда айналымды ретінде жіктеледі:
1) оның өткізілуі немесе сатылуы немесе қалыпты операциялық топтама барысында тұтыну үшін болжанады;
2) ол негізінен сауда мақсатына арналған;
3) есепті күннен кейінгі 12 ай ішінде оны сату болжанады;
4) есепті күннен кейінгі ең болмағанда 12 айға оны айырбастауға немесе міндеттеме бойынша есептеу үшін қолдануға тыйым салынбаса, бұл ақшалай қаражаттар немесе ақша баламалары.
Өзге активтер ұзақ мерзімді ретінде жіктеледі.
11. Міндеттеме мына критерийлердің кез келгенін қанағаттандырғанда, қысқа мерзімді ретінде:
1) оны өтеу қалыпты операциялық цикл шегінде жүргізу болжанған болса;
2) ол негізінен сауда мақсатына арналған болса;
3) ол есеп мерзімінен кейін 12 ай ішінде өтелуі тиіс болса;
4) мемлекеттік мекеме есепті күннен кейінгі ең болмағанда, 12 айға міндеттемені өтеуді кейінге қалдырудың шартсыз құқығына ие болса жіктеледі.
Өзге активтер ұзақ мерзімді ретінде жіктеледі.
12. Есепті жылдың соңында ұзақ мерзімді берешек ұзақ мерзімді берешектің қысқа мерзімді (ағымдағы) бөлігін бөліп шығару мақсатымен қайта қаралады.
4. Қаржылық есептілік
13. Мемлекеттік мекемелердің қаржылық есептілікті жасауы және беруі бекітілген нысандарға және Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2010 жылғы 8 шілдедегі № 325 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6352 болып тіркелген) Қаржы есептілігін жасаудың және ұсынудың ережесіне сәйкес жүзеге асырылады.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің шоғырландырылған қаржылық есептілікті жасау және беру Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2010 жылғы 25 маусымдағы № 303 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6339 болып тіркелген) Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің шоғырландырылған қаржылық есептілік жасау ережесіне сәйкес жүзеге асырылады.
14. Жылдық қаржылық есептілік үшін есепті кезең қаржы жылы болып табылады.
Қайта құрылған мемлекеттік мекеме үшін бірінші есептілік жыл оның мемлекеттік тіркеу кезінен сол жылдың 31 желтоқсанын қоса алғандағы кезден басталады.
Жылдық есеп есептіден кейінгі жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша, тоқсандық есептер - ағымдағы қаржы жылының 1 шілдедегі және 1 қазандағы жағдай бойынша жасалады.
Қаржылық есеп беру Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында ұсынылады.
5. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
15. Республикалық және жергілікті бюджеттер есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есепті жүргізудің тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесімен және Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2010 жылғы 15 маусымдағы № 281 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6314 болып тіркелген) Мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі шоттарының жоспарына (бұдан әрі - Шоттар жоспары) сәйкес жүзеге асырылады.
16. Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісім бойынша өз жүйесінің мемлекеттік мекемелерінде олардың қызметінің ерекшелігін ескере отырып және мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есеп жүргізуді және есеп саясатын сақтай отырып, бухгалтерлік есеп жөніндегі жалпы ережелерді қолдану тәртібі туралы нұсқаулар беруі мүмкін.
Мемлекеттік мекеме бухгалтерлік есепті Бухгалтерлік есеп ережесіне сәйкес бухгалтерлік есептің мемориалдық-ордерлік нысаны бойынша жүзеге асырады.
6. Ақша қаражаттары мен олардың баламалары
17. Мемлекеттік мекемелермен ақшалай қаражаттарды қолдану қатаң мақсатты тағайындау бойынша жүзеге асырылады. Ағымдағы қаржы жылының 31 желтоқсанының аяғына дейінгі мерзімді қоса алғандағы қолданылмаған жоспарлы тағайындаулардың қалдықтары жойылады. Мемлекеттік мекеме тура әдісті қолдана отырып, қаржыландыру көздері бойынша мемлекеттік мекеменің ақшалай қозғалысы туралы есепте операциялық қызметтен ақшалай қаражаттарының қозғалысы туралы деректерді ұсынады.
18. Мемлекеттік мекемеде ақша қаражатын және олардың баламаларын есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Ақша қаражатын және олардың баламаларын есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
7. Қаржы инвестициялары
19. Қаржы инвестициялары бастапқы танылған кезде мәміле бағасы болып табылатын әділ құны бойынша бағаланады.
Қаржылық қорытындыны танығандағы әділ құны бойынша ескерілетін қаржы инвестициялары бастапқы танығанда оларды сатып алу немесе шығаруға тікелей қатысты мәміле бойынша шығындарды қосқанда оларды сатып алу құны бойынша көрсетіледі.
20. Кейіннен бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі:
1) қаржылық нәтижені танығанда әділ құны бойынша ескерілетін қаржы инвестициялары;
2) таза активтерді\капиталды танығанда әділ құны бойынша - сатуға қолда бар қаржы инвестицияларының таза активтерді\капиталды;
3) пайыздың тиімді мөлшері әдісін қолдану арқылы амортизацияланған құн бойынша - өтегенге дейін ұсталатын қаржы инвестициялары;
4) нақты жұмсалған шығындар (өзіндік құн) бойынша – квазимемлекеттік сектордың субъектілеріне қаржы инвестициялары.
21. Белсенді нарық болмаған жағдайда әділ құны бойынша бағаланатын қаржы инвестициялар өзіндік құн бойынша ескеріледі.
22. Мемлекеттік мекемелердің қаржы инвестициялары мен қаржы міндеттемелерін есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Қаржы инвестициялары мен қаржы міндеттемелерін есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
8. Дебиторлық берешек
23. Нысаналы трансферттер бойынша дебиторлық берешектің сомалары қаражаттардың мақсатты қолдануы бойынша есептерді ұсынғанға дейін төменде тұрған бюджеттерге аударған кезден бастап бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінің есебінде танылады.
24. Субсидиялар бойынша дебиторлық берешек жеке және заңды тұлғаларға Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына сәйкес қаражатты алған сәттен бастап төлегенге дейін мемлекеттік мекеменің есебінде көрсетіледі.
25. Зейнетақы мен әлеуметтік жәрдемақыны төлеуге бағытталған қаражаттар зейнетақы төлеу бойынша Мемлекеттік Орталыққа аударған сәттен бастап жеке тұлғаларға зейнетақы мен әлеуметтік жәрдемақыны төлеу туралы есептердің негізінде есептен шығарғанға дейін халықты әлеуметтік қорғау саласында реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік органда көрсетіледі.
26. Мемлекеттік мекеме дебиторлармен есептеулерді түгендеу нәтижелері бойынша есеп кезеңінің соңында сатушылар мен тапсырыс берушілердің шарттары бойынша күмәнді берешектерді өндіріп алу жөніндегі жұмыс нәтижелерін ескере отырып, түгендеу комиссиясының актісіне сәйкес қабылданған мемлекеттік мекеме басшысының шешімі негізінде:
1) күмәнді берешектер бойынша төлем немесе тауарлар (жұмыстар және көрсетілетін қызметтер) жеткізу бойынша мерзімін өткізіп алу туындағанда резерв құрады:
180 күннен 1 жылға дейін - берешек сомасынан 50% көлемінде;
1 жылдан асқанда - берешек сомасынан 100% көлемінде.
Кейіннен күмәндіге жататын дебиторлық берешекті қайтару жүзеге асырылса, онда күмәнді дебиторлық берешек бойынша резервтерді құру жөніндегі бұрын танылған шығынды қалпына келтіру керек;
2) мынадай:
өндіріп алудан сот бас тартқан, оның ішінде талап арыздың мерзімі өтіп кету себебі бойынша;
оның мүлкінің жетпеуіне байланысты борышкерді жойғанда, сондай-ақ таратушы балансты бекіткенге дейін кредитормен шағымдалмағанда қанағаттандырылмаған;
борышкердің қайтыс болуына байланысты міндеттеме тоқтаған жағдайда, егер орындау борышкердің жеке қатысуынсыз жүргізіле алмаса немесе міндеттеме өзге жағдаймен борышкердің тұлғасымен байланысты болса өндіріп алуға үмітсіз дебиторлық берешекті есептен шығарады.
27. Бюджеттік төлемдер, бюджетпен есеп айырысу, сатушылар мен тапсырыс берушілер, ведомстволық есеп айырысулар бойынша дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
9. Қорлар
28. Қорлар бастапқы танылғанда, жас төлдің төлдеуі мен салмақ өсімін қоспағанда, олардың кіріске жазылуы жоспарланған өзіндік құн бойынша жүзеге асырылатын, олардың нағыз орны мен жағдайына қорлар келтіру үшін тартылған сатып алуға, қайта өндіруге және өзге де шығындарды қамтитын олардың нақты өзіндік құны бойынша көрсетіледі.
29. Басқа мемлекеттік мекемеден алынған қорлар тапсыратын мемлекеттік мекеме қорларының баланстық құны бойынша танылады. Мемлекеттік мекемелермен өтеусіз негізде үшінші тараптардан алынған қорлардың өзіндік құны болып оларды алған күнгі қорлардың әділ өзіндік құны танылады.
30. Есеп жылының соңында қорлардың баланстық құны олар зақымдалған, толық немесе жартылай ескірген жағдайда немесе олардың сату бағасы төмендегенде, активтердің баланстық құны қайтарылмайтыны көрсетілген жағдайлардағы оқиғалар мен өзгерістерді ескере отырып, мемлекеттік мекеменің басшысымен бекітілген түгендеу қорытындысы бойынша қайта қарастырылады.
Осы ретте, тегін тарату үшін немесе нақтылы құны бойынша тарату үшін тауарларды өндіру процесінде тегін таратуға немесе нақтылы құны бойынша таратуға сақталатын қорлар құнның ең аз мөлшері мен ағымдағы қалпына келтіру құны бойынша бағаланады. Қалған қорлар екi шаманың ең кiшiсi бойынша: өзiндiк құн және таза iске асырылған құн бойынша бағаланады.
31. Түгендеу актісінде ағымдағы қалпына келтіру құнына немесе сатудың таза құнына дейін қорлар құнының құнсыздану себебі көрсетіледі.
Ағымдағы қалпына келтіру құнына немесе сатудың таза құнына дейінгі қорлар құнының құнсыздануына арналған резерв мемлекеттік мекеме басшысының бұйрығына сәйкес баппен немесе қор баптарының ұқсастары үшін немесе бір біріне байланысты топтары бойынша жасалады.
32. Баланстан қорларды есептен шығару мынадай:
1) өзара алмастырылмайтын болып табылатын қорлар үшін, сонымен қатар арнайы жобалар үшін өндірілген не арналған, бұл ол сатып алынды ма әлде өндірілді ме айырмасыз - шығындарды арнайы теңестіру;
2) басқа қорлар үшін - орташа өлшемді құны әдістерін қолдана отырып жүзеге асырылады.
33. Қорларды есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Қорларды есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
10. Негізгі құралдар
34. Негізгі құралдардың объектісі бастапқы танылғанда өзіндік құны бойынша, яғни нақты шығындары бойынша көрсетіледі.
Мемлекеттік мекеме басқа мемлекеттік мекемеден алынған негізгі құралдардың өзіндік құны ретінде негізгі құралдардың тапсырылатын баланстық құнын таниды. Үшінші тараптан қайтарусыз негізде мемлекеттік мекемемен алынған негізгі құралдардың өзіндік құны болып негізгі құралдардың түсу күніндегі әділ құны танылады.
35. Негізгі құралдардың келесі есебін мемлекеттік мекеме нақты шығындар бойынша есептеу моделін қолдана отырып жүзеге асырады: актив ретінде бастапқы танылғаннан кейін негізгі құралдар объектісін есепке алу оның кез келген амортизациясын немесе құнсызданудың нәтижесінде кез келген жинақталған шығындарды алып тастағанда оның өзіндік құны бойынша жүргізіледі.
36. Негізгі құралдардың алғашқы құнының өзгеруі Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешіміне сәйкес жүргізілетін активтерді бағалау жағдайларында рұқсат етіледі.
37. Негізгі құралдардың объектісіне қызмет көрсетуге шығындар жөндеуге және негізгі құралдардың объектілерін қамтамасыз етуге шығыстар туындаған кезеңде ағымдағы шығындар құрамында көрсетіледі.
Өндіру нормалары активті тану талаптарына сәйкес келгенде өндірудің алғаш бағаланған негізгі құралдардың жағдайын жақсартатын құрылысқа шығындар және негізгі құралдарды қайта жөндеуге шығындарды мемлекеттік мекеме капиталдандырады және аяқталмаған құрылыс есебіне жатқызылады.
38. Аяқталмаған құрылыс нақты шығындар бойынша өлшенеді.
Аяқталмаған және аяқталған, бірақ пайдалануға тапсырылмаған құрылыс және реконструкциялау объектілері бойынша шығындар келесі жылдың балансына ауысады. Пайдалануға тапсырылған және аяқталған құрылыстың объектілері қабылдау актілері негізінде оларға жүргізілген шығындардың толық көлемінде ұзақ мерзімді активтерді есепке алу шотына жатқызылады.
39. Мемлекеттік мекеме «Мемлекеттік мекемелердің негізгі құрал-жабдықтары (активтері) бойынша тозудың жылдық нормаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 3 қыркүйектегі № 1308 қаулысымен бекітілген (бұдан әрі - № 1308 қаулы) амортизацияның жылдық нормаларын қолдана отырып, біркелкі есептеу әдісі бойынша негізгі құралдардың амортизациясын ай сайын есептейді.
Сатып алынған негізгі құралдардың амортизациясын есептеу мынадай:
1) монтаж жүргізу талап етілмесе, сатып алулар;
2) егер монтаж өткізу керек болса, пайдалануға енгізу есептеу айының 1-інен бастап жүргізіледі.
Шығып қалған негізгі құралдардың амортизациясын есептеу негізгі құралдар объектісінің шығып қалған айынан, айдың 1-нен тоқтатылады.
40. Мемлекеттік мекеменің негізгі құралдарының таратушы құны нөлге тең.
Негізгі құралдың құнынан 100% асқан амортизацияға есептеу жүргізілмейді. Әрі қарай пайдалануға жарамды, негізгі құралдар объектілерінің құны 100% көлемде жинақталған амортизация толық тозу себебі бойынша есептен шығаруға негіз бола алмайды.
41. Негізгі құралдың объектісі тұрып қалса немесе белсенді қолданылмаса және шығып қалу үшін ұсталынса, амортизация толық амортизацияланғанға дейін тоқтатылмайды.
42. Есеп жылының соңында өткізілген түгендеу қорытындылары бойынша, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерімен келісілген, мемлекеттік мекеме басшысы бұйрығына сәйкес құрылған түгендеу комиссиясының актісі негізінде, егер орны толтырылатын құн осы активтің баланстық құнынан төмен болса, есепте негізгі құралдар объектісінің құнсыздану фактісі жазылады. Түгендеу актісінде құнсыздану себептері көрсетіледі.
Негізгі құралдарды түгендеу мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
Негізгі құралдар құнының құнсыздану есебі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Активтердің құнсыздануы» бөлімінің қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.
43. Негізгі құралдарды баланстан шығару мемлекеттік мүлікті басқару және мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
Мемлекеттік мүлікті басқару саласында негізгі құралдардың есептен шығарылуы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
44. Мемлекеттік мекеме негізгі құралдардың объектілерін Бухгалтерлік есеп ережесінің «Негізгі құралдарды есепке алу тәртібі» бөлімінің қағидаларына сәйкес ескереді.
11. Инвестициялық жылжымайтын мүлік
45. Инвестициялық жылжымайтын мүлiк бастапқы танылғанда өзiндiк құн бойынша, яғни нақты шығындар бойынша көрсетіледі.
Егер объектінің бөлігі жалақы алу үшін немесе капиталды өсіру үшін қолданылса, ал бөлігі – әкімшілік мақсаттарға, онда объектінің мұндай бөліктері бір-біріне қатыссыз іске асырылуы мүмкін болса, мемлекеттік мекеме объектінің көрсетілген бөліктерін бөлек-бөлек ескереді. Егер де объект бөліктерін жеке-жеке іске асыру мүмкін болмаса, онда объект инвестициялық жылжымайтын мүлік болып, тек оның анағұрлым бөлігі әкімшілік мақсаттарға ғана арналады.
46. Инвестициялық жылжымайтын мүлікті келесі есепке алуды мемлекеттік мекеме нақты шығындар бойынша модельді қолдана отырып жүзеге асырады: актив ретінде танылғаннан кейін инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісін есепке алу кез келген жинақталған амортизацияны және шығындардың құнсыздануы нәтижесінде жинақталған кез келген оның өзіндік құны бойынша жүргізіледі.
47. Мемлекеттік мекеме ай сайын инвестициялық жылжымайтын мүліктің амортизациясын тең есептеу әдісімен, № 1308 қаулымен белгіленген негізгі құралдар үшін амортизацияның жылдық нормаларын қолдана отырып есептейді.
48. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің таратушы құны нөлге тең.
Инвестициялық жылжымайтын мүліктің құнынан 100% асқан амортизацияға есептеу жүргізілмейді.
49. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің объектісі тұрып қалғанда немесе белсенді қолданылмаса және шығып қалу үшін ұсталынса, амортизация толық амортизацияланғанға дейін тоқтатылмайды.
50. Есеп жылының соңында өткізілген түгендеу қорытындылары бойынша, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерімен келісілген, мемлекеттік мекеме басшысы бұйрығына сәйкес құрылған түгендеу комиссиясының актісі негізінде егер орны толтырылатын құн осы активтің баланстық құнынан төмен болса, есепте инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің құнсыздану фактісі жазылады. Түгендеу актісінде құнсызданудың себептері көрсетілу тиіс.
Негізгі инвестициялық жылжымайтын мүліктерді түгендеу мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
Активтер құнының құнсыздану есебі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Активтердің құнсыздануы» бөлімінің қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.
51. Инвестициялық жылжымайтын мүлік санатына ауыстыру немесе одан алып тастау тек оны қолдану тағайындауы өзгергенде жүргізілу керек. Инвестициялық жылжымайтын мүлікті негізгі құралдар немесе қорлар не керісінше ауыстыру ауыстырылатын объектілердің баланстық құнын өзгертусіз жүргізіледі.
52. Негізгі инвестициялық жылжымайтын мүліктерді мемлекеттік мүлікті басқару және мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
53. Инвестициялық жылжымайтын мүлікті есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Инвестициялық жылжымайтын мүлікті есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
12. Биологиялық активтер
54. Бастапқы тану кезінде және әрбір есеп кезеңінде биологиялық актив сатуға қосымша шығындарды есептемегенде әділ құны бойынша өлшенеді.
Нарықтық баға немесе басқа да құн көрсеткіштері болмаған жағдайда биологиялық активті жинақталған амортизация мен оның құнсыздануынан шығындарды алып тастағандағы өзіндік құн бойынша бағалаған жөн (нақты шығындар бойынша есептеу моделі).
55. Биологиялық активтерді сату не тапсыру негізгі құралдармен жүргізілетін операцияларға ұқсас ескеріледі.
Малдың құны сойғанда алынған өнімді кейіннен кіріске жазу арқылы есептен шығарылады.
56. Негізгі биологиялық активтерді түгендеу мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
57. Биологиялық активтер мен ауыл шаруашылығы өнімдерін есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Биологиялық активтерді есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
13. Материалдық емес активтер
58. Материалдық емес активтер бастапқыда нақты баға бойынша, яғни нақты шығындар бойынша танылады.
Мемлекеттік мекеме материалдық емес активтердің құны ретінде басқа мемлекеттік мекемеден алынған материалдық емес активтердің тапсырылатын баланстық құнын таниды. Үшінші тараптан өтеусіз негізде мемлекеттік мекемемен алынған материалдық емес активтердің өзіндік құны болып материалдық емес активтерді алу күніндегі әділ құны танылады.
59. Мемлекеттік мекемемен материалдық емес актив құрылғанда:
1) зерттеу кезеңінде ғылыми әзірлемелер бойынша шығындар үнемі шығындар болып танылады;
2) ғылыми әзірлемелер (ғылыми-зерттеу және тәжірибе–конструкторлық жұмыстар, ғылыми зерттеулер, ғылыми–техникалық жұмыстар және т.б.) бойынша жұмыстарды орындауға әзірлену кезіндегі шығындар активтерді тану өлшемдеріне сәйкес болған жағдайда күрделі салымдар есебінің шотына жатқызылады.
60. Күрделі салымдар нақты шығындар бойынша өлшенеді.
Аяқталмаған және аяқталған, бірақ ғылыми әзірлемелердің қабылданбаған нәтижелері бойынша күрделі шығындар келесі жылдың балансына ауысады.
Ғылыми жұмыстардың аяқталған және қабылданған қорытындылары қабылдау актілері негізінде тану критерийлерін сақтағанда материалдық емес есептің шотына жатады. Материалдық емес активтер тану критерийлеріне сәйкес болмаған жағдайда шегілген шығындар шығыстарға жатқызылады.
61. Материалдық емес активті кейіннен есепке алу нақты шығындар жөніндегі есептеу моделі бойынша: жинақталған амортизацияны және құнсызданудан жиналған шығындарды алып тастағанда өзіндік құн бойынша жүргізіледі.
62. Мемлекеттік мекеме ай сайын № 1308 қаулымен белгіленген амортизацияның жылдық нормасын қолдана отырып, біркелкі есептеу әдісімен материалдық емес активтердің амортизациясын есептейді.
63. Материалдық емес активтің жойылу бағасы нөлге тең.
Материалдық емес активтің құнынан 100% асқанда амортизацияны есептеу жүргізілмейді.
64. Есеп жылының соңында өткізілген түгендеу қорытындылары бойынша, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерімен келісілген, мемлекеттік мекеме басшысы бұйрығына сәйкес құрылған түгендеу комиссиясының актісі негізінде, егер орны толтырылатын құн осы активтің баланстық құнынан төмен болса, есепте материалдық емес активтің құнсыздану фактісі жазылады. Түгендеу актісінде құнсыздану себептері көрсетіледі.
Негізгі материалдық емес активтерді түгендеу мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
65. Материалдық емес активтерді есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Активтердің құнсыздануын есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
Материалдық емес активтер құнының құнсыздануын есепке алу Бухгалтерлік есеп ережесінің «Активтердің құнсыздануы» бөліміне сәйкес жүзеге асырылады.
66. Негізгі материалдық емес активтерді мемлекеттік мүлікті басқару және мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
14. Қаржылық міндеттемелер
67. Қаржылық міндеттемелер бастапқы танылған кезде мәміле бағасы болып табылатын әділ құны бойынша бағаланады.
Қаржы нәтижесіне тану арқылы әділ құны бойынша ескерілмейтін қаржылық міндеттемелер бастапқы тануда, оларды сатып алуға немесе шығаруға тікелей қатысты мәміле бойынша шығындарды қосқанда әділ құны бойынша көрсетіледі.
68. Мемлекеттік мекемемен бастапқы танылғаннан кейін қаржылық міндеттемелер пайыз ставкасының тиімді өлшемі әдісін қолдана отырып, әділ құны бойынша қаржылық нәтижеге бағытталған қаржылық міндеттемелерді есептемегенде, амортизациялық құны бойынша бағаланады.
69. Мемлекеттік мекеме қаржылық міндеттемені (немесе қаржылық міндеттеменің бөлігін) ол толық өтелгенде, яғни шартта көрсетілген міндеттеме орындалғанда, жойылғанда немесе қызмет ету мерзімі өтіп кеткенде есептен шығарып тастайды.
70. Қаржылық міндеттемелерді есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Қаржы инвестициялары мен қаржы міндеттемелерін есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
15. Кредиторлық берешек
71. Мемлекеттік мекеме салықтар мен басқа да төлемдер сомаларын есептеуді Қазақстан Республикасының салықтық заңнамасына сәйкес жүзеге асырады.
72. Мемлекеттік мекеменің басшысы Есеп айырудың түгендеу актісі дебиторлармен және кредиторлармен Есеп айырудың актісіне анықтама сондай-ақ Түгендеу комиссиясының хаттамасы негізінде кредиторлық берешекті есептен шығару туралы бюджеттік бағдарламалардың әкімшісіне ол туралы он күннің мерзімінде хабарлай отырып шешім қабылдайды.
Түгендеу комиссиясының актісіне сәйкес мемлекеттік мекеме басшысының қабылданған шешімі негізінде мемлекеттік мекеме есеп жылының соңында өндіріп мүмкін емес кредиторлық берешекті есептен шығарады:
1) кредитор жойылған жағдайда;
2) егер қарыздан босату туралы шешім кредитор мүлігінің иесімен немесе соған уәкілетті тұлғамен қабылданған жағдайда кредитормен берешек кешірілгенде;
3) мемлекеттік мекемеден өндіріп алудан сот бас тартқанда, оның ішінде талаптың мерзімі өтіп кету себебіне байланысты.
73. Кредиторлық берешекті есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Дебиторлық және кредиторлық берешектерді есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
16. Қызметкерлермен есеп айырысу
74. Мемлекеттік мекеме есеп жылының соңында қызметкерлермен қолданылмаған демалыстар бойынша резервті таниды.
Резерв мөлшері ағымдағы жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша демалыстың қолданылмаған күндері үшін демалыс ақысы сомаларын қайта есептеу жолымен анықталады.
75. Қызметкерлер алдындағы кредиторлық берешекті есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Қызметкерлермен айырысуды есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
17. Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер
мен шартты активтер
76. Бағалау міндеттемелері жыл соңында қайта қаралады және ағымдағы ең жақсы есептеу бағасын көрсету үшін түзетіледі. Егер бағалау міндеттемелері тану талаптарына жауап бермесе, онда бағалау міндеттемелері жойылады.
Мемлекеттік мекеме бағалау міндеттемелері мен шартты активтерді танымайды, қаржылық есептілікке олар туралы ақпаратты түсініктеме жазбада береді.
77. Бағалау міндеттемелерін есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Бағалау міндеттемелерін, шартты міндеттемелерді және шартты активтерді анықтау» бөлімінде анықталған.
18. Өзге активтер мен өзге де міндеттемелер
78. Мемлекеттік мекеменің өзге активтеріне берілген аванстар, болашақ кезеңдердің шығыстары мен өзге де активтер кіреді.
Мемлекеттік мекеменің өзге міндеттемелеріне алынған аванстар, болашақ кезеңдердің кірістері мен өзге де міндеттемелер кіреді.
79. Мемлекеттік мекемелер өзге активтер мен міндеттемелерді есепке алу тәртібін Бухгалтерлік есеп ережесінің «Өзге активтер мен міндеттемелерді есепке алу тәртібі» бөлімінің қағидаларына сәйкес жүзеге асырады.
19. Валюталық бағамдардың өзгеруінің ықпалы
80. Шетел валютасында берілген және ақшалай қаражатпен алуға немесе өтеуге жататын есепті кезеңнің соңында өтелмеген дебиторлық немесе кредиторлық берешек сомалары есепті кезеңнің соңғы күнінде қолданыста болған валюта айырбастаудың нарықтық бағамы бойынша және Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісімен бірлесіп белгілеген тәртіппен анықталған Бухгалтерлік есеп ережесінің «Валюталық бағамдардың өзгеруінің ықпалы» бөлімінің ережелеріне сәйкес ұлттық валютамен көрсетіледі.
20. Жалдық операциялар
81. Қаржылық жалға актив алған мемлекеттік мекеме жал мерзімінің басында өз балансында:
1) активтердің объектілері ретінде – қаржылық жал шегінде сатып алынған активтерді;
2) жалдың міндеттемелеріне қатысты міндеттемелер ретінде таниды.
Активтер мен міндеттемелер жыл басындағы мерзімдегі жалданатын мүліктің әділ құнына тең сомада танылады.
Қаржылық жалға алынған актив өзіндік амортизациялау активтері үшін қабылданған амортизациялық саясатқа сәйкес жалға алушымен амортизацияланады.
82. Мемлекеттік мекемемен активті жалға тапсыру операциялық жал ретінде ескеріледі. Операциялық жалға берілген активтер жалға берушінің балансында ескеріледі. Операциялық жалдан жалдық кіріс бюджеттің кірісі болып табылады.
Жалға алушылар жалдық төлемдерді жал мерзімі бойы тура негізде бөлінген шығыстар ретінде таниды.
Жалға алушыда жалданған активтер жалға берушімен берілген түгендеу нөмірлерімен балансталған 01 «Жалданған активтер» шотында ескеріледі.
83. Жалдық операцияларды есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Жалдауды есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
21. Қаржыландыру мен резервтер
84. Күрделі салымдарды қаржыландыру күрделі салымдар бойынша міндеттемелерді қабылдауға жоспарлы тағайындауларды немесе күрделі сипаттағы байлаулы гранттар мен сыртқы қарыздар есебінен жобалар бойынша міндеттемелерді қабылдауға жоспарлы тағайындауларды мемлекеттік мекемеге бөлгенде танылады.
Күрделі салымдарды қаржыландыру жүйелі негіздегі тиісті шығыстар ретінде сол кезеңдердің кірістері ретінде танылады.
85. Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалауға резервтерді мемлекеттік мекеме Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалау кезінде қалыптастырады.
86. Күрделі салымдар мен мемлекеттік мекеменің ұзақ мерзімді активтерін қайта бағалауға резервтерді қаржыландырудың есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің «Таза активтер\капиталдарды есепке алу тәртібі» бөлімінде анықталған.
22. Кірістер мен шығыстар
87. Мемлекеттік мекеме айырбасталмайтын және айырбасталатын операциялардан, активтерді басқарудан және өзге кірістерден алады, сонымен қатар операциялық кірістерді, бюджеттік төлемдер бойынша, активтерді басқару бойынша шығыстар мен өзге де шығыстарды жүргізеді.
88. Активтерді сатудан түскен, түгендеу барысында анықталған жетіспеушіліктерді өтеу мен келтірілген залалдардан түскен, өткен жылдардың дебиторлық берешегін өтеуден түскен, тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) сатудан түскен ақшаның түсуі мен жұмсалуы жоспарымен қарастырылған сомалардан тыс түскен қаражаттар бюджет кірісі болып табылады.
89. Активтерді басқарудан кірістер, оның ішінде инвестиция объектісінің таза кірісі бөлігінің, акцияның мемлекеттік пакеттеріне дивидендтердің түсімі мен заңды тұлғаларда қатысудың үлесіне кірістер, мүлікті жалға беруден түскен кірістер Қазақстан Республикасы бюджетінің кірістері болып табылады.
90. Есеп кезеңі аяқталған соң мемлекеттік мекеме есеп кезеңінің қаржылық қорытындысына кірістер мен шығыстар шоттарының жабылуын жүргізеді.
91. Ақылы қызметтер көрсетуге байланысты кірістерді, шығыстар мен шығындарды, есепке алу тәртібі Бухгалтерлік есеп ережесінің мынадай «Кірістерді есепке алу тәртібі», «Шығыстарды есепке алу тәртібі» мен «Өндіріске шығындар мен басқа мақсаттарды есепке алу тәртібі» бөлімдерінде анықталған.
23. Есепті күннен кейінгі оқиғалар
92. Мемлекеттік мекеменің активтеріне немесе міндеттемелеріне анағұрлым қаржылық әрекет ететін есеп мерзімінен кейінгі оқиғалар Бухгалтерлік есеп ережесінің «Есепті күннен кейінгі оқиғалар» бөлімінің қағидаларына сәйкес тиісті ақпаратты ашу жолымен көрсетіледі.
24. Баланстан тыс шоттар
93. Мемлекеттік мекеме мемлекеттік мекемедегі уақытша және оған тиесілі емес, балансталған шоттардағы активтердің есебін жүргізеді.
Баланстан тыс шоттардағы есеп жалғыз (қарапайым) жазу бойынша жүргізіледі.
Негізгі баланстан тыс шоттарда есепке алынған активтерді түгендеу мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
25. Ауыспалы ережелер
94. Есептеу әдісімен бухгалтерлік есеп жүргізуге ауысқан кезде мемлекеттік мекеме Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық департаменті директорының 1998 жылғы 27 қаңтардағы № 30 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есептер жөніндегі нұсқаулыққа (Нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 489 болып тіркелген), Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2009 жылғы 27 ақпандағы № 89 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік мекемелермен және бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерімен бюджеттік есептілікті құрастыру және ұсыну ережесіне (Нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 5612 болып тіркелген), Бухгалтерлік есеп ережесіне, Қаржылық есептілік ережесіне және Шоттар жоспарына сәйкес жасалған бухгалтерлік баланстың тиісті сальдосына, Мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік шоттары жоспарына Өту сызбасы бойынша (бұдан әрі - Өту сызбасы) сәйкес активтер мен міндеттемелерді тану критерийлерін ескере отырып, 2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайы бойынша баланстың сальдосын ауыстырады.
95. Мемлекеттік мекеме «Арзан құнды және тез тозатын заттар» шотының сальдосын:
1) егер қызмет ету мерзімі бір жылдан кем болмаса қорлар шотына (заттардың құнына байланысты емес);
2) егер қызмет ету мерзімі бір жылдан артық болса құрал-жабдықтар шотына (арнайы киім мен аяқ-киімді және жеке қолдану заттарын есептемегенде) ауыстырады.
96. Өту сызбасына сәйкес ауыстырғаннан кейін биологиялық активтердің шоттары бойынша сальдо «Өткен жылдардың қаржылық қорытындысы» шотына биологиялық активтер құнының әділ құнының айырма сомасына түзетіледі.
97. Өту мерзімінде бюджеттік бағдарламалар әкімшілері инвестицияларды квазимемлекеттік сектор субъектілерінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе толықтыруға Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешіміне сәйкес жүргізілген мөлшерде квазимемлекеттік сектордың субъектілеріне таниды.
98. Мемлекеттік мекеме есептеу әдісіне ауысу нәтижесі болып табылатын нәтижені «Өткен жылдардың қаржылық қорытындысы» шотының алғашқы сальдосын түзетуі ретінде таниды.
26. Қорытынды ережелер
99. Есеп саясатына өзгерістер мен толықтырулар бюджеттің орындалуы бойынша орталық уәкілетті органмен енгізіледі.