Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің 2014 - 2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы

      РҚАО-ның ескертпесі!
      Осы қаулы 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

      2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 62-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің 2014 – 2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспары бекітілсін.
      2. Осы қаулы 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға тиіс.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрi                                     С. Ахметов

Қазақстан Республикасы  
Үкіметінің        
2013 жылғы 31 желтоқсандағы
№ 1587 қаулысымен     
бекітілген        

Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігінің 2014 – 2018 жылдарға арналған стратегиялық
жоспары

1-бөлім. Миссия және пайымы

      Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің (бұдан әрі – Министрлік) миссиясы – елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарына қол жеткізуге және басым міндеттерді іске асыруға бағытталған тұтас және тиімді мемлекеттік жоспарлау жүйесін қалыптастыру, сондай-ақ сауда қызметін дамыту.
      Пайымы:
      Қазақстан Республикасының тиімді әлеуметтік-экономикалық саясаты.
      Қолайлы инвестициялық ахуал.
      Теңгерімді бюджеттік саясат пен жоспарлау.
      Әлемдік шаруашылық байланыстар жүйесіне интеграцияланған ұлттық экономика.
      Нәтижелі мемлекеттік сектор.

2-бөлім. Ағымдағы жағдайды және қызметтің тиісті салаларын
(аяларын) дамыту үрдістерін талдау

      1-стратегиялық бағыт. Елдің тиімді әлеуметтік-экономикалық саясаты
      Макроэкономикалық саясат саласы
      1. Негізгі даму параметрлері
      2012 жылы Қазақстан экономикасы еуроаймақ елдерінің борыштық проблемаларының ушығуына АҚШ-та сақталып отырған жұмыссыздықтың жоғарғы деңгейіне және Қытай экономикасының бәсеңдеуіне байланысты әлемдік экономикадағы өршіп келе жатқан дағдарыс құбылыстарының ықпалымен дамыды.
      2013 жылғы 9 ай ішінде Қазақстан экономикасы ішкі факторлардың теріс ықпалына ұшырауды жалғастырды. Бір жағынан Қазақстанның негізгі әріптес елдері экономикасы өсуінің баяулауы нәтижесінде қазақстан экспортының өніміне сұраныс төмендеді, екінші жағынан әлемдік нарықта мұнай мен металдар бағалары конъюнктурасының нашарлауы байқалады.
      Сыртқы экономикалық конъюнктураның қолайсыздығына қарамастан, отандық экономика жоғары нәтижелерге қол жеткізді, алдын ала бағалау бойынша 2013 жылғы қаңтар-қыркүйекте жалпы ішкі өнімнің (бұдан әрі – ЖІӨ) өсімі 5,7 % құрады. 2013 жылғы 1 жартыжылдықта басқа елдермен салыстырғанда ЖІӨ өсімі: АҚШ-та – 1,25 %, Ресейде – 1,4 % (9 айда – 1,3 %), Беларусьте – 1,4 % (1,1 %) құрады.
      2 тоқсанда: АҚШ-та – 1,6 %, Қытайда – 7,5 %, Германияда – 0,5 %, Жапонияда – 1,3 %, Ұлыбританияда – 1,3 %, Ресейде – 1,2 %, Беларусьте – (-0,6 %) құрады.
      Сыртқы факторлардың нашарлауы жағдайларында экономиканың өсуі бірінші кезекте ішкі өсу көздерінің есебінен қамтамасыз етілді.
      2012 жылмен салыстырғанда елде инвестициялық белсенділіктің жандануы байқалады. 2013 жылғы 9 ай ішінде негізгі капиталға салынған инвестициялар 7,9 %-ға өсті, бұл 2009 жылғы дағдарыстан кейінгі ең жоғары өсу.
      Үй шаруашылықтары тарапынан тұтынудың өсуі және қызметтер көрсету саласының озық өсуі байқалады. 2013 жылғы 9 айда қызметтер көрсету саласындағы өсу 7,7 %-ды құрады, қызметтер көрсету өндірісінің ЖІӨ өсіміне үлесі 70 %-ды құрады.
      Сондай-ақ, нақты секторда тұрақты өсу байқалады. 2013 жылғы қаңтар-қыркүйекте өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі 2,1 %-ға, оның ішінде тау-кен өнеркәсібі мен карьерлерді өңдеудің 3,0 %-ға өсуі және өңдеу өнеркәсібінің 1,2 %-ға өсуі есебінен ұлғайды. 2013 жылғы қаңтар-қыркүйекте ауыл шаруашылығының көлемі 5,5 %-ға өсті. 18,5 миллион тонна мөлшерінде күтілетін жалпы астық жинау ауыл шаруашылығындағы өсуді ағымдағы жылы 2012 жылмен салыстырғанда кемінде 12 %-ға қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
      Тауар өндіру және қызметтер көрсету көлемінің ұлғаюымен сипатталатын экономика салаларының дамуы жұмыспен қамтудың өсуіне ықпал етті.
      Әлемдік экономиканың қалпына келуі және әлемдік тауар нарықтарындағы бағалар деңгейінің өсуі аясында отандық экономиканың өсуі ішкі бағалардың артуына ықпал етеді. 2013 жылғы қаңтар-қыркүйекте инфляция деңгейі 6,2 % құрады, ал 2012 жылғы ұқсас кезеңде аталған көрсеткіш 4,9 %-ды құраған. 2013 жылғы қаңтар-қыркүйекте инфляцияның өсуіне едәуір үлес ақылы қызметтерге бағалардың өсуін қамтамасыз етті, олар 11,4 %-ға артты. Азық-түлік тауарларына бағалардың өсуі 4,6 %-ды, азық-түлік емес тауарларға – 3,1 %-ды құрады.
      Сыртқы экономикалық коньюнктураның тұрақсыздығы сыртқы сауда айналымы көлемдерін қысқартудың негізгі себебі болды. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректеріне сәйкес 2013 жылғы қаңтар-тамызда Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 85,9 миллиард АҚШ долларын құрады, бұл 2012 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 1,5 %-ға аз, оның ішінде экспорт – 55,2 миллиард АҚШ долл. (5,1 %-ға төмендеді), импорт – 30,7 миллиард АҚШ долл. (5,7 %-ға артты) құрады. Есептік кезең үшін тауар айналымының төмендеуі бірінші кезекте негізгі экспорт тауарлары экспортының төмендеуіне байланысты.
      Сауда теңгерімінің оң сальдосы 24,5 миллиард АҚШ долларын (2012 жылғы қаңтар-тамызда – 34,2 миллиард теңге АҚШ долларын) құрады.
      2013 жылғы қаңтар-тамызда Қазақстан мен Кеден одағына мүше басқа елдер арасындағы тауар айналымы 15,6 миллиард АҚШ долларын құрады және 2012 жылғы қаңтар-тамызбен салыстырғанда 3,2 %-ға өсті, оның ішінде экспорт 4,1 миллиард АҚШ долларын құрап, 3,7 %-ға қысқарды, импорт 11,5 миллиард АҚШ долларын құрап, 5 %-ға өсті.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Сонымен бірге, Қазақстан экономикасы әлемдік экономиканың әлсіз өсуі жағдайларында дамыды, 2013 жылғы 9 айда ЖІӨ өсу қарқыны жоспарланған параметрлерден біршама төмен қалыптасты. Оған сыртқы сұраныстың қысқаруы, өндiрiстік секторда өсу қарқынының төмендеуі негізгі себеп болды.
      Өнеркәсіптегі өсу өңдеу өнеркәсібіндегі төмен көрсеткіштерге байланысты 2,1 % құрады (болжанған өсу 4,0 % болғанда, ауытқу 1,9 пайыздық тармақты құрады).
      Есепті кезеңде өңдеу өнеркәсібінде қазақстандық экспорт өнімдеріне, оның ішінде металлургия өнімдеріне әлемдік сұраныстың қысқаруы нәтижесінде болжанатын көрсеткіш 5,0 % болған кезде өсу 1,2 % болды. Металлургия өнеркәсібіндегі өндірістің нақты көлемінің индексі (бұдан әрі – НКИ) 94,9 % құрады, бұл болжанатын деңгейден 7,6 п.т. төмен.
      Тау-кен өнеркәсібінде өсу қарқыны 103,0 % құрады және болжанатын деңгейден темір кенін өндірудің 0,8 %-ға төмендеуі есебінен 0,4 п.т. төмен болды, бұл болжанатын деңгейден 0,8 п.т. төмен.
      Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауаны баптау НКИ-і 1,1 %-ға ұлғайды, бұл болжанатын көрсеткіштен 2,8 п.т. төмен. Қырғыз Республикасынан электр энергиясын қабылдауға байланысты өз электр станцияларымен электр энергиясын өндіру көлемі 353,6 миллион кВт-қа төмендеді, оны сатып алу вегетациялық кезеңде Қазақстанның оңтүстік өңірлері үшін суды жеткізумен өзара байланысты болып отыр.
      3. Негізгі ішкі және сыртқы факторларды бағалау
      Қазақстан экономикасы дамуының серпіні әлемдік экономикалық жүйенің құрамдас бөлігі ретінде көбінесе әлемдік экономиканың серпініне байланысты. Осыған орай, АҚШ, Қытай, Жапония, Еуроаймақ елдері және Қазақстанның басқа негізгі сауда әріптес елдері экономикасы өсуінің бәсеңдеуі әлемдік нарықта ел экспортының 80 %-дан астамын құрайтын мұнай мен металл бағаларының төмендеуіне алып келді. 2013 жылдың басынан бастап әлемдік нарықта мұнай бағасының серпiнi төмендеу үрдісіне ие болды, сондай-ақ жыл басындағы олардың кейбір өсуіне қарамастан металдарға бағаның төмендеуі байқалады. 2013 жылғы қаңтар-қыркүйекте Дүниежүзілік Банктің деректері бойынша Brent сұрыпты мұнайдың орташа әлемдік бағасы барреліне 108,7 АҚШ долларын құрады, бұл 2012 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 3,4 %-ға төмен. 2013 жылғы 9 айда мыстың орташа әлемдік бағасы 7,4 %-ға, алюминий – 7,7 %-ға, мырыш – 2,0 %-ға төмендеді.
      Бағалау бойынша 2013 жылы экономиканың өсуі әлемдік экономикадағы тұрақсыздықтың теріс әсеріне қарамастан тұрақты болуы тиіс. Сонымен қатар, қазанда Халықаралық валюта қоры өз болжамдарын тағы да төмендетті. 2013 жылы әлемдік ЖІӨ өсуі бұрын болжанған 5,2 % орнына 5,0 % құрады. Осылайша, бірқатар проблемаларды еңсерудегі прогреске қарамастан, позицияларды қалпына келтіру үрдістерін кез келген сәтте нашарлата алатын тәуекелдер сақталуда.
      Алдын ала есептеулер бойынша 2013 жылы Қазақстан экономикасының өсуі 2012 жылға қарағанда 6 %-ға бағаланады.
      ЖІӨ өсiмiнiң негізгі көзі ішкі сұраныс болады: түпкілікті тұтыну және жалпы жинақтау. 2013 жылы түпкілікті тұтыну 6,0 %- ға, жалпы жинақтау 7,0 %-ға өседі.
      Сыртқы жағдайлардың салдарын нивелирлеу мақсатында ішкі көздер мен резервтер есебінен экономикалық өсуге ерекше назар аударылатын болады.
      Бұдан басқа, экономиканың дамуына әсіресе экономиканың шикізат емес секторларына сыртқы және ішкі инвестициялардың өсуі ықпал ететін болады.
      Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің бағалауы бойынша 2013 жылы тауарлардың құндық мәндегі экспорты 87,5 миллиард АҚШ долларын, импорт 53,8 миллиард АҚШ долларын құрады.
      2013 жылдың қорытындылары бойынша инфляция 6,0-8,0 % дәлізі шеңберінде қалыптасты, осы мақсатта Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ұлттық Банкінің инфляцияға қарсы іске асырылатын үйлестірілген саясаты жалғастырылатын болады.
      Қазақстан Республикасының инвестициялық ахуалының саласы
      1. Негізгі даму параметрлері
      Қазақстан Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің (бұдан әрі – ДЭФ ЖБИ) рейтингісінде «Тікелей шетелдік инвестицияларға реттеу әсері» көрсеткіші бойынша 2012 жылдың қорытындыларына сәйкес 91-орын алады.
      Қазақстан Республикасының Үкіметі бизнесті жүргізу және инвестициялық қызметке қолайлы жағдайлар жасау, сондай-ақ Қазақстанда тікелей шетелдік инвестицияларды орналастыру үшін инвестициялық бизнес-ахуалдың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдайды. Осылайша, Қазақстан Республикасында инвестицияларды тарту, арнайы экономикалық аймақтарды дамыту және экспортты ынталандыру жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған бағдарлама әзірленіп қолданылуда.
      Сонымен қатар, қарыз қаражатты есебінен қаржыландыруды 2 есеге (123 337 миллион теңге) және шетел инвестициялары есебінен (31 019 миллион теңге) 3 есеге ұлғайтуға байланысты экономиканың шикізаттық емес секторларына отандық және шетелдік инвестициялар 2012 жылы 504 570 миллион теңгені құрады, бұл 2011 жылмен салыстырғанда 33,2 %-ға артық (359 774 миллион теңге).
      Бұдан басқа, Үкімет Қазақстанның инвестициялық мүмкіндіктерімен таныстыру үшін бизнес-форумдар мен конференциялар өткізу, шетелдік инвесторлармен жүйелі жұмыс жасау, арнайы экономикалық аймақтарды дамыту жолымен отандық және шетелдік инвесторлар үшін инвестициялық ахуалды одан әрі жақсарту бойынша жұмыс жүргізуде, бұл елдің экономикасына тікелей шетелдік инвестициялар ағымының, оның ішінде шикізаттық емес секторға елеулі ұлғаюына ықпал ететін болады, бұл Қазақстанның әлемдік аренадағы бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
      Бүгінгі күні Қазақстан инвестицияларды өзара қорғау және көтермелеу туралы 48 халықаралық келісімге қол қойды.
      1993 жылдан бастап 2012 жылдың 31 желтоқсанын қоса алғанға дейінгі кезеңде ел экономикасына 171,2 миллиард АҚШ доллары тікелей шетелдік инвестициялар тартылды. 2012 жылы Қазақстан экономикасына шамамен 22,5 миллиард АҚШ доллары тікелей шетелдік инвестициялар тартылды, бұл 2011 жылға (21 миллиард АҚШ доллары) қарағанда 7 %-ға көп.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Қазақстанның инвестициялық бизнес-ахуалының бәсекеге қабілеттілігіне және инвестициялық тартымдылығына теріс әсер ететін түйінді проблемалар: бүгінгі күні әлемдік нарықтардан алшақтауы мен географиялық жағдайы, ішкі нарық сыйымдылығының аздығы, ашықтығының жеткіліксіздігі және Қазақстанның реттеу жүйесінің болжамдалуы, шетелдік инвесторларға әкімшілік және сыбайлас жемқорлық жүктемесі, ұлттық нарыққа шетелдік инвесторлардың шығуын тиімді сүйемелдеудің жеткіліксіздігі, көлік-логистика инфрақұрылымының дамымауы, жалпы заңнамалық базаның тұрақсыздығы, іскерлік ақпарат нарығының дамымауы, қаржылық және іскерлік инфрақұрылымның шетелдік фирмалардың қажеттіліктеріне сәйкессіздігі.
      3. Ішкі және сыртқы негізгі факторларды бағалау
      Сыртқы факторларға әлемдік экономика коньюнктурасы мен интеграциялық және жаһандандыру процестері жатады. Мысалы, әлемдік қаржылық дағдарыстың салдары, еуропалық нарықтарға балама ретінде инвестициялар үшін жаңа дамушы нарықтарды қарайтын әлемдік нарықтарда капиталдың болуын және әлемдік экономикада өсу қарқынының баяулауын білдіреді. Кеден одағы жиынтық нарығының 170 миллион адамға дейін ұлғаюымен қатар, Кеден одағына мүше елдердің инвестицияларды тарту бәсекесін күшейтеді.
      Оң ішкі факторларға: табиғи ресурстардың болуы, инвестицияларды қолдаудың мемлекеттік саясаты мен инвестициялық және кәсіпкерлік қызметті ынталандырудың дәйектілігі жатады. Сонымен қатар, инфрақұрылымның дамымауы, білікті кадр ресурстарының жеткіліксіздігі, нашар қаржы нарығы сияқты теріс ішкі факторлар сақталады.
      Мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктерін дамыту саласы
      1. Дамудың негізгі параметрлері
      «Концессиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңын қабылдау арқылы концессия тетігін қолдана отырып, инвестициялық жобаларды іске асыру үшін жеке секторға қаржылық және технологиялық ресурстарды инвестициялауға мүмкіндік беретін құқықтық негіз салынды.
      Қазіргі уақытта 3 объект іске асырылу сатысында, олардың жалпы құрылыс құны – 45,6 миллиард теңге.
      Үкімет Орта мерзімді кезеңге концессияға беруге ұсынылатын объектілер тізбесін қалыптастырды.
      Мемлекет басшысы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінің 21–жалпы отырысында атап өткендей, мемлекеттік қолдау шараларын жүйелендіру, жергілікті деңгейде жобаларды іске асыру кезінде, әсіресе әлеуметтік және тұрғын үй-коммуналдық сала объектілерінің құрылысы кезінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік құралдарын ілгерілету маңызды болып табылады.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Мемлекеттік-жекешелік әріптестікті (бұдан әрі – МЖӘ) дамыту саласындағы негізгі проблемалар концессиялық заңнаманың жетілдірілмегендігі, МЖӘ жобаларын дайындау рәсімдерінің ұзақтығы және күрделiлiгi, жобалардың төмен инвестициялық тартымдылығы, МЖӘ әртүрлі келісімшарттарын қолдану мүмкіндігінің болмауы, МЖӘ бойынша нашар салааралық үйлестiру және мемлекет пен инвесторлардың мүдделерін қорғау мәселелерінің пысықталмауы болып табылады.
      Сондай-ақ, жобаларға бастамашы мемлекеттік органдардың төмен белсенділігі байқалуда. Мемлекеттік және жергілікті органдар кадрлар мен жергілікті бюджеттердің инвестициялық мүмкіндігінің болмауына байланысты (ұзақ мерзімді концессиялық міндеттемелерді қабылдау) инвестициялық жобаларды МЖӘ (концессия) тетігін пайдалану арқылы іске асыруға толықтай мүдделі емес.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Оң сыртқы факторларға мынадай мән-жайларды жатқызуға болады:
      1) халықаралық инвесторлар ірі инвестициялық жобаларға қатысу үшін жаңа дамып келе жатқан нарықтарды іздейді, олар Қазақстандағы МЖӘ жобалары болуы мүмкін;
      2) дамыған елдерде МЖӘ жобаларының көп болуы;
      3) шетелдік ноу-хау және МЖӘ жобаларымен жұмыс істеудің үлкен тәжірибесінің болуы;
      Сыртқы теріс факторлар 2007 – 2009 жылдары болған әлемдік дағдарыстың салдары, Қазақстандағы инвестициялық мүмкіндіктерді жеткілікті түсінбеу және білмеу болып табылады.
      Ішкі оң факторларға: әлеуметтік инфрақұрылым және халық пен мемлекеттің тіршілікті қамтамасыз ету объектілерін құру және реконструкциялаудағы мұқтаждығы және қазақстандық экономиканың тұрақты өсуі жатады.
      Институционалды инвесторлар санының азаюы теріс ішкі фактор ретінде бағаланады.
      Салық саясатының саласы
      1. Дамудың негізгі параметрлері
      Қалыптасу кезінде, сондай-ақ соңғы бірнеше жыл ішінде Қазақстан Республикасында салық саясатының негізгі бағыттары: салық жүктемесін азайту, әкімшілік кедергілерді жою, салық төлеушілер қызметінің барлық салаларында салықтық әкімшілендіруді жетілдіру болып табылды.
      2001 жылдан бастап салық реформаларын Үкімет бірнеше бағыттарда жүзеге асырды. Шағын бизнеске, жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу тетіктері, негізінен өндірістердің жаңасын құру және ескісін жаңарту үшін жағдайларды ынталандыру мақсатында амортизация және өзге де корпоративтік табыс салығының құрамдас бөлігі жаңғырту мен жетілдіруге жатты.
      Қазақстан – бұл нарықтық экономикасы бар әлеуметтік-бағдарланған мемлекет. Халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру бойынша міндеттемелер көлемін мемлекетке сақтай отырып, салық жүктемесінің деңгейі ЕО-ның жоғары дамыған елдерімен, Жапония, АҚШ және Канадамен салыстырғанда елеусіз болып қалады.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Қазіргі салық жүйесі озық әлемдік тәжірибені ескере отырып құрылған.
      Бұл ретте әлемде қалыптасып отырған экономикалық жағдайды, яғни жаһандық экономикалық және қаржылық дағдарыстың әсерін ескере отырып, Қазақстан салық жүктемесін елеулі азайтуды көздей отырып, алға озды.
      Тұтастай алғанда, Қазақстанның салық заңнамасын жетілдіру бойынша тұрақты жүргізілетін жұмыс экономикалық белсенділікті ынталандыруға ықпал етеді және әлемдік экономикалық және қаржылық дағдарыс жағдайларында Қазақстан экономикасын тұрақтандыру бағдарламасында маңызды болып табылады.
      3. Ішкі және сыртқы негізгі факторларды бағалау
      Мемлекет басшысының және Үкіметтің тапсырмасын ескере отырып, салық заңнамасын жетілдіру бойынша жұмыстар жүргізілуде.
      2013 жылғы 5 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңымен Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне салық салу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізілді, оларда мыналар көзделеді:
      1) сән-салтанат бұйымдарына салық салу бөлігінде мүлік салығының және көлік салығының фискалдық функциясын күшейту;
      2) алкогольге, темекі бұйымдарына акциздерді және мұнай өнімдеріне акциздер ставкаларын арттыру;
      3) игерілмейтін жерлерге салынатын салық ставкаларын арттыру.
      Салық заңнамасын жетілдіру бойынша жүргізілген жұмыс қорытындыларының бірі ретінде инвесторлар мен бизнес үшін салықтардың ауыртпалығын, сондай-ақ салық жүктемесінің деңгейін көрсететін Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі көрсеткіштерінің жақсаруы болып табылады.
      Кеден саясаты саласы
      1. Дамудың негізгі параметрлері
      Кедендік реттеу саласындағы халықаралық келісімдерді Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісіммен байланыста кодификациялауды қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты Еуразиялық экономикалық одақтың Кеден кодексінің жобасын әзірлеу байланысты жұмысы басталды. Осы жұмыс кеден заңнамасын жетілдіруді де қамтиды.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Кеден одағы мен Қазақстан Республикасының кеден заңнамасын жетілдіру бойынша жұмысты жүзеге асырудың негізгі себептері ретінде мыналарды атап өткен жөн:
      1) кеден заңнамасының айқындылық, транспаренттілік, төрешілдік рәсімдерді азайту бақылаудың қазіргі заманғы автоматтандырылған нысаны мен әдістерін барынша қолдану қағидаттарына сәйкестігінің қажеттілігі;
      2) кеден органдарының тәжірибелік қызметі және кеден заңнамасының қолданыстағы ережелерін талдау қолданыстағы Кеден одағының Кеден кодексінің бірқатар елеулі кемшіліктерін анықтады;
      3) халықаралық келісімшарттарды имплементациялау қажеттілігі.
      3. Ішкі және сыртқы негізгі факторларды бағалау
      Қазақстан Республикасындағы кедендік реттеу Кеден одағының кеден заңнамасына, ал мұндай заңнамамен реттелмеген бөлікте Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      Кеден одағының кеден заңнамасына өзгерістер енгізу кезінде Кеден одағына басқа қатысушы мемлекеттермен қандай да бір нормаларды келісу қажеттілігі туындайды.
      Ішкі сауда саласы
      1. Дамудың негізгі параметрлері
      Сауда саласы отандық экономиканың негізгі секторларының бірі болып табылады. Осылайша, бүгінгі күні сауда саласында 1,2 миллион адам немесе экономикалық белсенді халықтың шамамен 13,4 %-ы жұмыспен қамтылған. Бұл ауыл шаруашылығынан (2,2 миллион адам) кейінгі екінші нәтиже.
      ЖІӨ құрылымындағы ішкі сауда үлесі тұрақты деңгейде және 15,2 %-ды (немесе 4,6 трлн. теңгені) құрайды.
      Ішкі сауда құрылымында базарлардағы (жеке кәсіпкерлердің саудасын қоса алғанда) сауда көлемінің жоғары үлесі сақталуда, ол барлық тауар айналымының 46,3 % құрайды. Бұл ретте сауданың қазіргі заманғы форматтарының үлесі 4 %-дан аспайды, ал дамыған елдерде ол 70-ға жетеді (ал сауда нарықтарының үлесі 15 %-дан аспайды).
      Соңғы жылдары ішкі сауда саласында бірқатар заңдар қабылданды, олар сала дамуына қосымша серпін беруге мүмкіндік берді, оны статистиканың ресми деректері куәландырады.
      Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2012 жылы бөлшек сауда айналымы 4567,7 миллиард теңгені құрады немесе 2011 жылмен салыстырғанда 13,4%-ға ұлғайды. Республиканың көтерме сауда айналымы 11832,5 миллиард теңгені құрады, 2011 жылмен салыстырғанда 13,6-ға көп.
      2012 жылы республикада 13 тауар биржасы жұмыс істеді, оларда спот-тауар бойынша 179474 мәміле жасалды. 2012 жылы биржалық мәмілелердің жалпы көлемі 1 447,2 миллиард теңгені құрады және 2011 жылмен салыстырғанда 3,1 есеге ұлғайды.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Ішкі сауда дамуының оң үрдістері бірқатар проблемалардың сақталуымен сүйемелденеді.
      Бөлшек сауда саласы әлі ішкі нарықтағы азық-түлік тауарларына бағаларды тұрақтандырудың пәрменді институты бола алған жоқ.
      Әлемнің экономикалық дамыған елдерімен салыстырғанда отандық сауда нарығы әлі де тиімсіз және бәсекеге қабілетсіз болып қала береді. Стихиялық нарықтардағы (базарлар, барахолка) сауда басым болады, олардың үлесіне бөлшек сауда айналымы көлемінің 51 %-ы және сауда алаңдарының 67 %-ы келеді.
      Бөлшек сауданың қазіргі заманғы форматтарының нашар дамуы бөлшек сауда секторындағы елеулі операциялық шығыстарға әкеп соғады. Еуропа елдерінің тәжірибесін қарастыратын болсақ, мұнда ірі сауда форматтарының үлесі бөлшек сауданың жалпы көлемінде кіші сауда форматтарынан әлдеқайда көп. Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде ірі сауда форматтарының ең көп шоғырлануы Австрияда байқалады, онда барлық сауда алаңдарының 75 %-ын сауда алаңы 3 000 шаршы метрден астам гипермаркеттер сияқты сауда форматтары, сондай-ақ супермаркеттер (сауда алаңы 400 – 2 500 шаршы метр) және дискаунттер (1 000 – 2 000 шаршы метр) алады.
      Дәл осындай форматтар пайдасыз делдалдар қызметіне мықты тосқауыл қояды және қазіргі заманғы көтерме инфрақұрылымын қалыптастырады. Соңғы 4 жылда Қазақстанға бір де бір ірі шетелдік ритейл «келмегенін» атап өту керек.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Министрлік қызметінің басым бағыттарының бірі ішкі нарықты қорғау және отандық өнімді сыртқы нарықтарға, оның ішінде Кеден одағы мен Бірыңғай экономикалық кеңістіктің жұмыс істеуі шеңберінде ілгерілету болып табылады.
      Қазіргі уақытта Кеден одағына мүше мемлекеттердің кедендік-тарифтік және тарифтік емес реттеу, сондай-ақ арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтемақы шараларын қолдану саласындағы ұлттық өкілеттіктері Еуразиялық экономикалық комиссияға берілді.
      Тергеу жүргізу жөніндегі өкілеттіктердің Еуразиялық экономикалық комиссияға берілгеніне қарамастан, Министрлік қорғаудың жаңа шараларына бастамашылық ету, сондай-ақ отандық бизнес-құрылымдар мен салалық қауымдастықтарға консультациялық қолдау көрсету мақсатында тауарлардың ішкі нарығына дербес талдау жүргізу жолымен қазақстандық бизнес мүдделерін қорғау бойынша жұмысты жалғастырып, жандандырды, бұл бизнес пен мемлекет арасында белсенді диалог құруға мүмкіндік береді.
      Қазіргі уақытта экономикасы дамыған мемлекеттерде жетекші биржа тұғырнамаларындағы қазіргі заманғы биржа саудасын дамытуда электрондық түрдегі биржалық сауда-саттық арта түсуде, себебі бұл бірқатар мүмкіндіктерді береді: іс-жүзінде жедел ден қою, клиенттерді жоғары деңгейде қолдау, мәмілелерді адал жасасу және тиімділіктің, сенімділік пен жұмыс істеу деңгейлерін үздіксіз арттыру.
      Қазіргі заманғы заңнамада биржа саудасының дамуына, биржалық сауда-саттықты жүргізудің тиімділігі мен ашықтығына кері әсер ететін ақаулықтар бар.
      Министрлік Қазақстан Республикасында бөлшек саудасының бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, отандық ауыл шаруашылығы құрылымдарын ынталандыруға, сауда жүйесіндегі пайдасыз делдалдарды азайтуға және әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бағаларды тұрақтандыруды қамтамасыз етуге баса назар аударады. Заманауи талаптар мен халықаралық тәжірибені ескере отырып, биржа саудасын, сондай-ақ сауда саласын заңнамалық жетілдіру іске асырылады.
      Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар субъектілерінің қызметін мемлекеттік реттеу, бәсекелестікті қорғау және монополистік қызметті шектеу салаларындағы саясат саласы
      1. Дамудың негізгі параметрлері
      Қазақстан БЭФ ЖБИ рейтингінде «Монополияға қарсы саясаттың тиімділігі» көрсеткіші бойынша 2011 жылдың қорытындылары бойынша 91-орынды иеленді.
      Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар салаларындағы тиімді саясатты қамтамасыз ету мақсатында тиісті нормативтік құқықтық база құрылуда.
      Осылайша, қолданыстағы заңнамаға электр станцияларының, табиғи монополиялар және реттелетін нарық субъектілерінің инвестициялық қызметінің ашықтығын, олардың инвестициялық міндеттерді орындаудағы жауапкершілігін арттыруға, сондай-ақ қуат нарығын енгізу арқылы Қазақстан экономикасының электр энергиясы мен қуатына қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған өзгерістер енгізілді.
      Сондай-ақ, бәсекелестікті қорғау және монополистік қызметті шектеу саласындағы заңнамаға енгізілетін өзгерістерде мемлекеттің экономикаға араласуын қысқарту және мемлекеттік монополияны ұлттық қауіпсіздікті, мемлекеттің қорғаныс қабілеттілігін, қоғамдық тәртіпті қорғау, адам құқығы мен бостандығын, ел тұрғындарының денсаулығын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің қатысуын талап ететін айрықша жағдайларда ғана енгізу; БЭК құру шеңберінде монополияға қарсы заңнаманы үндестіру, нарық субъектілерінің монополияға қарсы заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершілігін күшейту көзделген.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Табиғи монополиялар саласындағы және бәсекелестікті қорғау саласындағы саясатты қалыптастыруды талдау бірқатар проблемаларды анықтауға мүмкіндік береді:
      1) мемлекеттік органдардың бәсекелестікті дамыту негізінде нарықтық қатынастарды қалыптастыру бойынша шараларды жеткілікті түрде қабылдамауы және монополистік қызмет пен жосықсыз бәсекені шектеу бойынша шараларды жетілдірудің қажеттілігі;
      2) табиғи монополиялар субъектілері активтерінің тозуы, салдарында реттеліп көрсетілетін қызметтерге тарифтердің өсуі.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Табиғи монополиялар және бәсекелестікті қорғау салаларындағы саясаттың тиімділігіне институционалдық, экономикалық және әлеуметтік факторлар әсер етеді.
      Осылайша, институционалдық сипаттағы факторларға табиғи монополиялар және бәсекелестікті қорғау салаларындағы нормативтік құқықтық базаның жетілдірілуі жатады.
      Бизнесті жүргізуге экономикалық жағдайлардың қаншалықты әсер ететінін айқындайтын экономикалық фактор табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне қолданыстағы тарифтер мен бағалардың деңгейі, сондай-ақ бәсекелестікті қорғаудың және монополистік қызметті шектеу деңгейі, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің өнімділігі, инновациялық технологияларды қолдануды қамтиды.
      Әлеуметтік факторларға өндірілген өнімнің сапасын жақсартудан көрініс табатын кәсіпкерлік белсенділікті, бәсекелестікті адвокаттандырудың (насихаттаудың) маңыздылығын жатқызуға болады.
      Негізгі сыртқы әсер етуші факторлардың тобына әлемдік экономиканың жаһандануы, монополияға қарсы, сондай-ақ салалық заңнаманы жетілдіруге және үндестіруге мүмкіндік беретін ТМД, Еуразиялық экономикалық қоғамдастық, Бірыңғай экономикалық кеңістік шеңберіндегі интеграциялық процестердің дамуы жатады.
      Халықтың көші-қоны аясындағы саясат саласы
      1. Дамудың негізгі параметрлері
      Қөші-қон жағдайларын талдау Қазақстан Республикасында көші-қон процестеріне жоғары дәрежелі белсенділік тән екенін куәландырады.
      Алдағы кезеңде Қазақстан Республикасының мемлекеттік көші-қон саясатының міндеттері:
      1) ішкі көші-қонды дамытуға – азаматтардың экономикалық даму аймақтарына ерікті көшуіне жәрдемдесу;
      2) шетелде тұрып жатқан отандастардың, эмигранттардың және шетел азаматтарының жеке санаттарының республикаға тұрақты тұруға көшуі үшін жағдайлар жасау және ынталандыру;
      3) шетелдік жұмыс күшін тарту, іріктеу және пайдаланудың сараланған тетіктерін әзірлеу;
      4) білім көші-қонына жәрдемдесу және академиялық ұтқырлықты қолдау;
      5) көшіп-қонушылардың бейімделуіне, көшіп-қонушылар мен қабылдайтын қоғамдастық арасындағы сындарлы өзара іс-қимылдың қалыптасуына жәрдемдесу;
      6) заңсыз көші-қонға қарсы іс-қимыл болып табылады.
      Сыртқы көші-қонның негізгі ағыны Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау, Алматы, Шығыс Қазақстан облыстарына, сондай-ақ Алматы мен Астана қалаларына келеді.
      Ішкі көші-қонның тартылыс өңірлері Алматы мен Астана қалалары, Ақтөбе мен Маңғыстау облыстары болып табылады.
      Кету Ақмола, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Солтүстік Қазақстан және Оңстүстік Қазақстан облыстарында байқалады. Басқа өңірлерде өніраралық көші-қон теңгерімі тұрақтандырылған.
      Еңбекші көшіп-қонушыларының көпшілігін ер адамдар құрайды және 50 %-дан астамы біліксіз мамандар болып табылады, олар ауыр жұмыс істейді.
      Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында республикаға шетелдік мамандарды тарту үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі жыл сайын квота белгілейді.
      2013 жылға республиканың экономикалық белсенді халқына 1,2 % мөлшерінде квота белгіленген, ол 108,1 мың бірлікті құрайды.
      Соңғы үш жыл ішінде шетелден тартылатын шетелдік жұмыс күші санының төмен үрдісі байқалады. Осылайша, 2009 жылы – 30,9 мың адам, 2010 жылы – 29,2 мың адам, 2011 жылы – 27,1 мың адам, 2012 жылы – 22,0 мың адам тартылған.
      Жергілікті жұмыс күшінің сапалы құрамын арттыруға байланысты 2008 жылдан бастап (54 мың адам) шетелден тартылған жұмыс күшінің саны екі есеге қысқартылды.
      Бұдан басқа, 2012 жылғы 7 маусымда Астана қаласында Ресей Федерациясының аумағында Қазақстан Республикасы азаматтарының және Қазақстан Республикасының аумағында Ресей Федерациясы азаматтарының болу тәртібі туралы келісімге қол қойылды, оған сәйкес екі мемлекеттің азаматтары сапар мақсатына тәуелсіз екінші Тараптың аумағында тіркеусіз 30 күнтізбелік күнге дейін бола алады.
      Шетелдіктерді дербес есепке алу қамтамасыз етілген, ол нақты уақыт режимінде жағдайды қадағалауға, рұқсат етілген болу мерзімі өткеннен кейін елден кетпеген шетелдіктерді уақтылы анықтауға мүмкіндік береді.
      Сондай-ақ, ішкі көші-қонды реттеуге ерекше назар аударылады.
      Ішкі көші-қон мониторингі шамамен 80 % облысішілік көші-қонға және 17-20 % облысаралыққа жататынын куәландырады.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Қазіргі уақыттағы негізгі проблема визасыз елдер азаматтарының тиісті рұқсатсыз жұмыс істеуі болып табылады, тіркеу кезінде олар сапарын жеке мақсаттағы деп көрсетеді және бірқатар жағдайларда жалған мекенжайлар бойынша тіркеледі, бұл олардың болуын бақылауды қиындатады, сыбайлас жемқорлыққа жағдайлар жасайды, сондай-ақ еңбек көші-қоны саласының қылмыстылығына ықпал етеді.
      Заңды көшіп келу үшін жағдайларды жеңілдетумен бірге, заңсыз көші-қонның жолын кесу бойынша шаралар қолданылады.
      Сегіз елмен реадмиссия туралы шарттарға қол қойылды (ГФР, Швейцария, Норвегия, Чехия, Латвия, Литва, Ресей, Өзбекстан), тағы 13 мемлекетпен тиісті жұмыс жүргізілуде.
      Сонымен бірге, көші-қонды бақылау тиімділігіне кері әсер ететін, әсіресе, еңбек көші-қоны саласында заңсыз көші-қон проблемаларының бірі тексерулерді ұйымдастырудың қолданыстағы тәртібі болып табылады.
      Шетелдік жұмысшыларды заңсыз тартуды кез келген заңды немесе жеке тұлға жүзеге асыра алатынын ескере отырып, көші-қон заңнамасын сақтау тұрғысынан тексеруге жататын субъектілердің санын алдын ала анықтау мүмкін емес.
      Құжаттары жоқ еңбекші көшіп-қонушылар бейресми ақша аударымдары ағымының көзі болып табылады. Қазақстан Республикасы экономикасының тез дамуына байланысты еңбекші көшіп-қонушылардың танымал баратын жері болып табылады. Жыл сайынғы квоталар білікті жұмыс күшіне баса назар аударады, бұл ретте біліксіз жұмыс күшіне сұраныс елеулі болып қала береді. Бұдан басқа, шетелдік жұмысшыларды жалдау процесі мен рәсімдері ауыртпалық түсіреді, уақыт пен қаражаттың көп жұмсалуын талап етеді және бұл факторлар жұмыс берушілер мен жұмысшылардың ресми рәсімдерді ұстануын ынтыландырмайды. Бұл, өз кезегінде, Қазақстан Республикасында бейресми еңбекші көшіп-қонушылар санының ұлғаюына әкелді. Көшіп-қонушылардың құжаттандырылмаған мәртебесі оларды ресми ақша аудару арналарын айналып өтуіне мәжбүрлейді.
      Бейресми бағалау бойынша Қазақстан Республикасында еңбек маусымы нағыз қызып тұрған кезде бейресми еңбекші көшіп-қонушылардың саны 300 мыңнан 1 миллионға адамға дейін құрайды. Сондай-ақ, орташа есеп бойынша әрбір еңбекші көшіп-қонушы жылына шамамен 1350 АҚШ долларын аударғаны туралы ақпарат келтіріледі.
      Соның нәтижесінде ең алдымен, соңғы он жылдың ішінде ақшаны елден тысқары аударудың тіркелген көлемі елеулі өсті және қазір Қазақстан Республикасына сырттан ақша аударудың көлемінен он есе артады.
      Сонымен қатар, ақша аударымдары көлемінің ұлғаюы әлеуетті қауіп төндіреді. Қаржылық мекемелер талап ететін жеке куәлігі әрқашан бола бермейтін еңбекші көшіп-қонушылар, сондай-ақ салықтар мен кеден баждарын төлеуден жалтарғысы келетін жеке және заңды тұлғалар, шекара арқылы қолма-қол ақшаны іс жүзінде тасымалдау сияқты бейресми ақша аударымдарының арналарын пайдаланады.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Заңды көшіп-келушілердің келуі мен тіркелуі тәртібін жеңілдететін, бірқатар халықаралық келісімдер жасалды:
      1) Ресей Федерациясының азаматтары Қазақстан Республикасында тіркелусіз 30 тәулік бойы болады (Азаматтардың өзара сапарлары туралы келісім);
      2) Кеден одағының (Ресей мен Беларусь) азаматтарын тіркеу олар жасаған еңбек шартының қолданылу мерзіміне ресімделеді (еңбекші көшіп-қонушылар және олардың отбасы мүшелерінің құқықтық мәртебесі туралы келісім);
      3) Қырғызстан азаматтарын тіркеу 90 тәулікке ресімделеді және сол мерзімге ұзартылуы мүмкін (Азаматтардың келу тәртібі туралы келісім).
      Шетелдіктердің келуін және шығуын бақылау бойынша «Бүркіт» Бірыңғай ақпараттық жүйесінің (БАЖ) мүмкіндіктері кеңейтілді.
      48 экономикалық дамыған және саяси тұрақты елдің азаматтарына визаларды беру және тіркеуді ресімдеу қолайлы режимде жүргізіледі (виза шетелдіктің жеке өтініші бойынша қазақстандық қабылдаушы тараптың шақыруынсыз, ал тіркеу – 90 тәулікке дейінгі мерзімге халықаралық әуежайларда шекараны кесіп өткен кезде ресімделеді).
      «Жасыл экономика» саласы
      1. Негізгі даму параметрлері
      Экономикалық өсудің жасыл бағытына көшу мақсатында тұжырымдаманы қабылдау бұрын соңды болмаған өзекті мәселе болып отыр.
      Біріншіден, таяу арадағы 20 жылда Қазақстанда инфрақұрылымның елеулі жаңаруы мен дамуы орын алатын болады: 2030 жылға қарай осы активтердің жалпы көлемінен ғимараттардың 55 %-ы және электр станцияларының 40 %-ы жаңадан салынатын болады. Ресурстарды тиімді пайдаланатын жаңа инфрақұрылымды құрудың бірегей мүмкіндігі жасалады.
      Екіншіден, «жасыл» технологиялардың бәсекеге қабілеттілігі тез өседі – баламалы энергетиканың ең жаңа технологияларының жақын арада дәстүрлі көздермен салыстырғанның өзінде электр энергиясын өндірудің шығыны аз тәсілдерін ұсынуға әлеуеті бар.
      Қорыта айтқанда, бүгінгі күні мемлекеттік саясат саласында қайта құрудың жоғары қарқыны байқалды. «Қазақстан – 2050» Стратегиясы мынадай амбициялық мақсаттарды алға қояды:
      1) электр энергетикасында: баламалы және жаңартылатын электр энергиясының үлесі 2050 жылға қарай 50 %-ға жету;
      2) энергия тиімділігінде 2010 жылғы бастапқы деңгеймен салыстырғанда, ЖІӨ энергия сыйымдылығын 2015 жылға қарай 10 %-ға және 2020 жылға қарай 25 %-ға азайту;
      3) су ресурстары бойынша 2020 жылға қарай халықты ауыз сумен қамтамасыз ету және 2040 жылға қарай ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз ету проблемаларын шешу;
      4) ауыл шаруашылығында 2020 жылға қарай жер ресурстарының өнімділігін 2-3 есеге көтеру.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Шикізат ресурстары Қазақстанның экономикалық дамуында маңызды рөл атқаруын жалғастырғанымен, елдің «жасыл» экономикаға көшуін жүзеге асырудың пайдасына бірқатар маңызды экономикалық, экологиялық және әлеуметтік дәлелдер бар. «Жасыл» экономикаға көшу алғышарттарының қатарында мыналарды атап өтуге болады:
      1) энергия және жер ресурстарын тиімсіз пайдалану бірқатар бағалау бойынша Қазақстанда 2011 жылғы бағалармен ЖІӨ-нің кемінде 4-8 % құрады;
      2) көрші мемлекеттер экономикасының өсуі жағдайында өзендердің трансшекаралық ағындарының болжамды азаюына байланысты Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі тәуекелге ұшырап отыр;
      3) жер және су ресурстарының одан әрі сарқылуы мен нашарлауы өңірлік дамуда теңгерімсіздікке әкелуі мүмкін, бұл ең алдымен Қазақстанның неғұрлым аз қамтылған өңірлеріне әсер етеді;
      4) әлемдік қоғамдастық Қазақстаннан Орталық Азия өңірінде орнықты дамуға жәрдемдесу үшін «Болашақ энергиясы» деп аталатын ЭКСПО-2017 көрмесі мен «Жасыл көпір» әріптестік бағдарламасы сияқты маңызды жобалардың табысты іске асырылуын күтеді. Қазақстанның әлемдік қоғамдастық қолдаған тағы бір бастамасы Ғаламдық экологиялық стратегия болды. Еліміз өзіне және әлемге амбициялық және сұранысқа ие бастамалармен қатар, оларды табысты іске асырып, өңірде экономикалық дамудың «жасыл бағытына» көшуде пионер бола отырып басқа елдерге үлгі болуға тиіс;
      5) Қазақстанның экономикасы сыртқы шикізат нарығындағы бағалардың күрт ауытқуларының ықпалына ұшырап отыр.
      Екінші жағынан Қазақстанның ірі мұнай-газ кен орындары 2030 және 2040 жылдар аралығындағы кезеңде өндіру шыңына шығады. Елімізге мұнай-газ секторынан тұрақты кірістер түсіп тұрған кезде, экономиканы әртараптандыру және оның тұрақтылығын арттыру бойынша неғұрлым батыл шаралар қажет.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Қазақстанда «жасыл экономиканың» дамуына белсенді әсер ететін бірқатар ішкі және сыртқы факторлар бар.
      Сыртқы факторларға мыналар жатады:
      1) «жасыл технологиялардың» бәсекеге қабілеттілігі өсуінің жылдам қарқыны – балама энергетиканың жақын арада жаңа технологияларының дәстүрлі көздерімен салыстырғанда электр энергиясын өндірудің шығыны аз тәсілдерін ұсынуға әлеуеті бар;
      2) Қазақстанның халықаралық имиджін қолдау және көмірқышқыл газының шығарындыларын қысқарту бойынша міндеттемелерді орындау қажеттілігі. Әлемдік қоғамдастық Қазақстаннан Орталық Азия өңірінде орнықты дамуға жәрдемдесу үшін «Болашақ энергиясы» деп аталатын ЭКСПО-2017 көрмесі мен «Жасыл көпір» әріптестік бағдарламасы сияқты маңызды жобалардың табысты іске асырылуын күтеді. Қазақстанның әлемдік қоғамдастық қолдаған тағы бір бастамасы Ғаламдық экологиялық стратегия болды. Еліміз өзіне және әлемге амбициялық және сұранысқа ие бастамалармен қатар, оларды табысты іске асырып, өңірде экономикалық дамудың «жасыл бағытына» көшуде пионер бола отырып, басқа елдерге үлгі болуға тиіс;
      3) жақындап келе жатқан Үшінші индустриялық революция.
      4) Білім экономикасына ауысу.
      Ішкі факторлар мыналарды қамтиды:
      1) жақын арада инфрақұрылымды елеулі жаңарту және дамыту: осы активтердің жалпы көлемінен ғимараттардың 55 %-ы және электр станцияларының 40 %-ы 2030 жылға қарай жаңадан салынатын болады. Ресурстарды тиімді пайдаланатын жаңа инфрақұрылымды құрудың бірегей мүмкіндігі құрылады;
      2) елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсартуға бағытталған мемлекеттік бағдарламалардың бірқатары:
      - Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 елінің тізіміне кіруі жөніндегі тұжырымдама;
      - Су ресурстарын басқару жөніндегі мемлекеттік бағдарлама;
      - Агробизнес 2020 бағдарламасы;
      - Үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарлама;
      3) энергияны және жер ресурстарын тиімсіз пайдалануды азайту қажеттілігі (бірқатар бағалау бойынша Қазақстанға 2011 жылғы бағалар кемінде ЖІӨ 4-8 % келеді);
      4) көрші мемлекеттер экономикасының өсуі жағдайында өзендердің трансшекаралық ағындарының болжамды азаюына байланысты Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі тәуекелін азайту қажеттілігі;
      5) жер және су ресурстары сапасының жұтаңдануын және нашарлауын тоқтату қажеттілігі өңірлік дамудың теңгерімсіздігіне әкелуі мүмкін, бұл бәрінен бұрын Қазақстанның неғұрлым аз қамтамасыз етілген өңірлеріне әсер етеді;
      6) Қазақстан экономикасының сыртқы шикізат нарықтарындағы бағалардың ауытқуына тәуелділігін азайту қажеттілігі.

      2-стратегиялық бағыт. Бюджет саясаты және жоспарлау
      Бюджет саясаты саласы
      1. Негізгі даму параметрлері
      Мемлекеттік борышты қалыпты деңгейде ұстау және мемлекеттік қаржының тұрақтылығы үшін бюджет тапшылығын және ЖІӨ қатысты мұнай емес тапшылықты төмендету жоспарлануда.
      Қазақстан 2012 жылғы қорытындыларға сәйкес «Мемлекеттік бюджет теңгерімі (профицит/тапшылық)» көрсеткіші бойынша ДЭФ ЖБИ рейтингінде 13-орынды иеленді, 2012 жылғы қорытындыларға сәйкес «Мемлекеттік шығыстардағы ысырапшылдық» көрсеткіші бойынша 31-орынды иеленді.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Қазақстандағы бюджет саясатының тиімділігіне орта және ұзақ мерзімді кезеңде теріс әсер етуі мүмкін проблемалар бар.
      Бірнеше жылдар бойы мемлекеттің ағымдағы шығыстары мен міндеттемелерінің ұлғаю үрдісі байқалуда.
      Бұл ретте кіріс базасының өсуімен сүйемелденбейтін салық салу саясаты перспективада ұлғайып бара жатқан міндеттемелерге сәйкес болмауы мүмкін. Ұзақ мерзімді кезеңде бұл мемлекеттік қаржының теңгерімсізденуіне алып келуі мүмкін.
      Құрылымдық реформалардың аяқталмауына және жалғасуына байланысты Қазақстанда орта мерзімді бюджеттік жоспарлаудың тұрақтылығын қамтамасыз ету өте қиын.
      Бұдан басқа, қазіргі бюджет жүйесіне тән орталықтандыру бюджет жүйесіндегі теңгерімсіздікке әкеледі. Сүйемелдейтін (теңестіретін) сипатты ғана орындауға арналған өңірлерге берілетін нысаналы трансферттер жүйесі «екінші жергілікті бюджетке» айналды.
      Нәтижесінде өңірлердің әлеуметтік-экономикалық даму міндеттерін шешуде жергілікті органдар дербестігі мен жұмысының тиімділігі төмендейді.
      Мемлекеттік бюджет шығыстарының жыл сайынғы өсуіне қарамастан, олардың нәтижелілігі төмендейді.
      Жеке инвестициялар мемлекеттік инвестициялармен алмастырылады, бұл да олардың тиімділігін төмендеуде.
      Бюджеттік ресурстарды тиімді басқаруды іске асыруға әртүрлі мемлекеттік органдарға бекітілген бағдарламалар санының көп болуы да қиындата түседі. Қаржыландыру бағыттары мен бағдарламаларды іске асыру құралдарының қайталануы орын алып отыр.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      ЖІӨ өсуіне және республикалық бюджетке түсетін түсімдерге әсер ететін ішкі фактор елдегі іскерлік белсенділіктің төмендеуі немесе ұлғаюы болып табылады.
      Қазақстан экономикасына әсер ететін негізгі сыртқы фактор әлемдік нарықтағы мұнай мен металдар бағасының серпіні болып табылады.
      Әлемдік экономикадағы экономикалық жағдайдың нашарлауы немесе жақсаруы республикалық бюджетке түсетін түсімдер деңгейіне, Ұлттық қорға және бюджет шығыстарының құрылымына әсер ететін айқындаушы сыртқы фактор болып табылады.
      Мемлекет міндеттемелерін басқару және қаржы секторын дамыту саясатының саласы.
      1. Негізгі даму параметрлері
      Соңғы төрт жыл ішінде мемлекеттік борышқа жүргізілген талдау мемлекеттік борыштың абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерінің өсуін көрсетеді. Айталық, мемлекеттік борыштың ЖІӨ-ге қатынасы 2009 жылы – 12,3 % құрады, 2010 жылы – 14,4 % дейін төмендеуі байқалды, ол ЖІӨ-нің күрт өсуі арқылы қалыптасты, 2011 жылы 11,8 %, 2012 жылы – 12,7 % құрады.
      2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекеттік борыштың құрылымындағы ең үлкен үлес Үкіметтің борышы – 94,7 %, қалған бөлігі Ұлттық Банкке – 4,9 % және ЖАО тиесілі – 0,4 %.
      Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес үкіметтік қарыз алу республикалық бюджет тапшылығын қаржыландыру мақсатында іске асырылады. Жыл сайын үкіметтік борыш бағамдық айырмашылықты ескере отырып, қарыз алу есебінен тапшылықты қаржыландыру сомасына ұлғаяды.
      Жалпы, үкіметтік борыш мөлшерінің шектен тыс өсуіне тыйым салу мақсатында жоспарланған кезеңге Республикалық бюджет туралы заңда жыл сайын үкіметтік борышқа шектеу қойылады.
      Бұдан әрі үкіметтік борышты қауіпсіз деңгейде ұстау мақсатында республикалық бюджет тапшылығының мөлшерін азайту жоспарлануда.
      Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік борыш орнықтылығының жиі қолданылатын көрсеткіші борыштың ЖІӨ-ге қатынасы болып табылады.
      Бірыңғай экономикалық кеңістік елдерінің арасында қол қойылған Келісілген макроэкономикалық саясат туралы келісімге сәйкес мемлекеттік борыш ЖІӨ-нің 50 %-нан аспауға тиіс.
      Бүгінгі күнде қалыптасқан мемлекеттік борыш қолайлы деңгейде және оның шегінен шығуы елдің дамуына және экономиканың орнықтылығына қауіп туғызатын шектерден аспайды.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Әлемдік экономикалық жүйенің құрамдас бөлігі ретінде Қазақстан экономикасын дамыту серпіні көбінесе әлемдік экономика серпініне байланысты.
      Қазақстанда коллекторлық қызметтің заңнамалық базасын құру үшін мынадай проблемаларды атап өтуге болады: коллекторлық агенттіктерді аккредиттеудің болмауы; персоналға қойылатын біліктілік талаптарының болмауы; заңсыз қызметке борышкерлердің шағымдары кезінде коллекторлық агенттіктер қызметкерлерінің мінез-құлқын бағалау мүмкіндіктерінің болмауы.
      Контракция тәуекелдерін тәуелсіз бағалау институттарын (рейтингтік агенттіктерді, кредиттік бюроларды) және коллекторлық агенттіктерді одан әрі дамыту тұжырымдамасын іске асыру мақсатында 2014 жылы «Коллекторлық қызмет туралы» Заң жобасы әзірленеді.
      Банктер активтері сапасының төмендігі проблемаларын шешу мақсатында шаралар кешені іске асырылуда, сондай-ақ еншілес «Проблемалық кредиттер қоры» АҚ-ның жұмыс істейді.
      Сондай-ақ, соңғы жылдары ондаған мың құрылыс объектілерінің, оның ішінде ғимараттар мен тұрғын үй құрылыстарының бұзылуына әкеп соққан табиғи апаттар жиілеп кетті.
      Табиғи катаклизмдерді ескере отырып, қазіргі уақытта табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан сақтандыру жүйесін енгізу бөлігінде заңнамалық актілерге өзгерістер енгізуді көздейтін заң жобасы әзірленеді.
      Мемлекет басшысының 2013 жылдың соңына дейін банктер капиталынан шығуы жөніндегі тапсырмасын орындау үшін Министрлік қайта құрылымдауды жүзеге асырған екінші деңгейдегі банктерді одан әрі дамыту мәселелері жөніндегі Заң жобасын әзірледі, ол сондай-ақ және екінші деңгейдегі банктерді қайта ұйымдастыру процесін реттейтін заңнамалық базаны жетілдіруге бағытталған.
      Заң жобасы қаржы секторын шоғырландыру, Қазақстан Республикасы мемлекетінің қайта құрылымдауды жүзеге асырған банктерге қатысуын оңтайландыру, сондай-ақ ілеспе қосымша шығыстарды қысқарту мақсатында акционерлік қоғамдар, бағалы қағаздар нарығы мен банк қызметі мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру қажеттілігіне негізделген.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      2012 жылы ЖІӨ өсу қарқыны әлемдік экономиканың нашар өсуі жағдайларында жоспарланған параметрлерден біраз төмен қалыптасты.
      Мұнайға және металдарға әлемдік нарықтағы бағалардың серпіні Қазақстанның экономикасына әсер ететін негізгі сыртқы фактор болып табылады.
      Экономика өсуінің қолайлы қарқынын қамтамасыз етуге мүмкіндік берген түйінді ішкі фактор, мемлекеттік және жеке секторларды тұтынудың өсуі есебінен тұтыну нарығындағы сұраныстың ұлғаюы болып табылады.
      Сыртқы жағдайлардың салдарын нивелирлеу мақсатында ішкі көздер мен резервтер есебінен экономикалық өсуге басты назар аударылатын болады.
      Бұдан басқа, экономиканың дамуына, әсіресе экономиканың шикізат емес секторына, ішкі және сыртқы инвестициялардың өсуіне ықпал етеді.

      3-стратегиялық бағыт. Халықаралық экономикалық интеграция және сыртқы сауда қызметі
      Халықаралық экономикалық интеграция және сыртқы сауда қызметінің саласы
      1. Негізгі даму параметрлері
      Бүгінгі таңда маңызды интеграциялық серпілістердің бірі 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясының Кеден одағын іс жүзінде іске асыру болып табылады, ол Кеден одағына кірмейтін үшінші елдерге қатысты бірыңғай сауда саясаты мен бірыңғай кеден тарифін қолдана отырып, тауарлардың еркін сауда аймағы режимін іске асыруды білдіреді.
      2012 жылы қызметтер көрсетуге, капитал мен жұмыс күшінің еркін қозғалысы үшін жағдайлар жасауға, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіпті қолдаудың бірыңғай қағидаттары мен қағидаларын белгілеуге, тең бәсекелес жағдайлар жасауға және сыртқы нарықтарға қолжетімділіктің қолайлы жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталған Бірыңғай экономикалық кеңістік – интеграцияның неғұрлым тереңдетілген нысанының негізі болып табылатын базалық келісімдер күшіне енді.
      Қазіргі уақытта Еуразиялық экономикалық Кеңестің 2012 жылғы 14 мамырдағы № 29 шешімімен бекітілген БЭК-ті қалыптастыратын келісімдерді іске асыру мақсатында құжаттарды әзірлеудің күнтізбелік жоспарында көзделген қол жеткізілген уағдаластықтарды іске асыру бойынша жұмыс жалғасуда.
      2011 жылғы 18 қарашада қол қойылған Еуразиялық экономикалық интеграция туралы декларацияға сәйкес Кеден одағы мен Бірыңғай экономикалық кеңістік шеңберіндегі интеграцияны одан әрі дамыту бағыты Еуразиялық экономикалық одақты қалыптастыру болып табылады.
      Еуразиялық экономикалық одақтың 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап жұмыс істеуін қамтамасыз ету мақсатында 2012 жылы Кеден одағы мен Бірыңғай экономикалық кеңістіктің шарттық-құқықтық базасын кодификациялау жұмысы басталды.
      Қазақстан «Сауда кедергілерінің шамасы» көрсеткішіне сәйкес ДЭФ ЖБИ рейтингінде 2012 жылғы қорытындылар бойынша 48-орынға, «Сауда баждары (мөлшерлемелер көлемі) %» көрсеткішіне сәйкес 2012 жылғы қорытындылар бойынша 104-орынға, «Халықаралық дистрибуцияны бақылау» көрсеткішіне сәйкес 2012 жылғы қорытындылар бойынша 101-орынға ие болды.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Кеден одағы елдеріне қазақстандық экспортты қысқарту нәтижесінде Қазақстанның Кеден одағы елдерімен сауда теңгерімінің теріс сальдосының өсуі байқалады. Егер 2010 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда Кеден одағы елдерімен сауда теңгерімінің теріс сальдосы 18,9 %-ға ұлғайса, онда 2011 жылы теріс сальдоның өсуі 31 % құрады. Өз кезегінде, 2012 жылы сауда теңгерімінің сальдосы - 10,9 миллиард АҚШ долл. құрады, алайда оның өсімі қысқарды (2011 жылмен салыстырғанда теріс сальдо 24,1 %-ға өсті).
      3. Негізгі ішкі және сыртқы факторларды бағалау
      Жалпы Еуразиялық экономикалық қауымдастық (бұдан әрі – ЕурАзЭҚ) шеңберіндегі интеграциялық процестер елдің экономикалық әлеуетін ашу, бірлескен, өзара толықтырылатын өндірістерді құру жолымен бәсекеге қабілеттілігі жоғары әлемдік нарыққа шығу, сондай-ақ неғұрлым тиімді шарттарда өзара сауданы жүзеге асыру үшін жаңа мүмкіндіктерді ашуда.
      ЕурАзЭқ шеңберінде интеграциялық процестерді тиісті үйлестіру және мазмұнды пысықтау интеграциялық бастамалардың тиімді іске асырылуына қол жеткізуде Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделерін кешенді есепке алуды қамтамасыз ететін маңызды құрал болып табылады.
      Қазақстан үшін Дүниежүзілік сауда ұйымына (бұдан әрі – ДСҰ) кіру болжамды сауда және инвестициялық режимдегі мемлекет ретінде тани отырып, халықаралық сауда жүйесіне интеграциялану тұрғысынан аса маңызды болып табылады, ұлттық экономиканы әртараптандыру мақсатында инвестицияларды тарту үшін қажет.
      Осылайша, біздің мемлекетіміз үшін ДСҰ-ға кіру сыртқы экономикалық басымдықтардың бірі болып табылады.
      Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстанның ДСҰ-ға экономикалық пайдалы шарттарда кіруі жөніндегі жұмысты жалғастыруда.
      Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының Кеден одағын тәжірибелік іске асыру басталуымен, ДСҰ-ға кіру жөніндегі келіссөз процесі кейбір өзгерістерге ұшырады, олар ең алдымен мүше елдер ДСҰ-ға кіргеннен кейін Кеден одағының толыққанды жұмыс істеуі үшін жағдайлар жасау қажеттілігіне байланысты.
      Осы мақсаттарда біздің елдер ДСҰ-ға қосылу жөніндегі келіссөздерді Еуразиялық экономикалық комиссияның құзыретіне жататын мәселелер бойынша үйлестірілген ұстаным негізінде жүргізеді.
      Бүгінгі күні Қазақстан тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің қазақстандық нарығына қолжетімділік бойынша ДСҰ-ға 29 мүше елмен екіжақты келіссөздерді аяқтап, тиісті хаттамаларға қол қойды.
      Жақын уақытта сондай-ақ Қазақстан және Ресейдің импорттық баждары бойынша міндеттемелерін үйлестіру жағдайлары жөніндегі келіссөздерді, Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі көпжақты келіссөздерді, оның ішінде ауыл шаруашылығы мәселелері жөніндегі келіссөздерді аяқтау жоспарланып отыр.
      Қазақстан заңнамасын ДСҰ-ның міндетті келісімшарттарының ережелеріне толық сәйкестендіру бойынша жұмыс жалғасуда.
      Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі келіссөздер процесі аяқталу сатысында, оның шеңберінде Үкімет Қазақстанның Кеден одағы шеңберінде қабылдаған міндеттемелерін ескере отырып, ДСҰ-ға кіргеннен кейін ұлттық экономиканы одан әрі дамыту үшін барынша тиімді жағдайларды қорғауда.
      Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының оң нәтижелеріне қол жеткізуде сыртқы сауда қызметін кедендік-тарифтік, тарифтік емес реттеу шараларын қолдану маңызды атқарады.
      2010 жылғы 1 қаңтардан бастап Кеден одағы жұмыс істей бастады, оның негізгі міндеттерінің бірі үшінші елдерге қатысты бірыңғай сауда саясатын жүргізу болып табылады. Мәселен, Кеден одағына мүше елдердің кедендік-тарифтік, тарифтік емес реттеу және қорғау шараларын қолдану салаларындағы ұлттық өкілеттіктері Еуразиялық экономикалық комиссияға берілген.

      4-стратегиялық бағыт. Мемлекеттік басқару жүйесін және квазимемлекеттік секторды дамыту
      Мемлекеттік жоспарлау саласы
      1. Негізгі даму параметрлері
      Мемлекеттік басқарудың біртұтас және тиімді іске асырылуының жұмыс істеуі үшін Мемлекеттік жоспарлау жүйесі (бұдан әрі – МЖЖ) жұмыс істейді. Мемлекеттік жоспарлау Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының деңгейін арттыруға, азаматтар әл-ауқатының өсуіне және елдің қауіпсіздігін нығайтуға бағытталған елдің даму процесінің мемлекеттік билік органдары мен өзге де қатысушылардың қызметін қамтиды.
      Тиімді МЖЖ үшін оның құжаттарын әзірлеу, іске асыру, мониторингілеу, бағалау және бақылау процестерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер бекітілді.
      ДЭФ ЖБИ рейтингінде «Қабылданатын шешімдер ашықтығы» көрсеткіші бойынша Қазақстан 2012 жылғы қорытындылар бойынша 29-орынды иеленді.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Мемлекеттік жоспарлау саласындағы ағымдағы жағдай қолданыстағы МЖЖ одан әрі жетілдіруді талап ететін нақты негізгі проблемаларды көрсетеді, оның ішінде:
      1. Олардың тиімді іске асырылуын тежейтін МЖЖ-нің көптеген қабылданған және іске асырылатын құжаттары.
      2. МЖЖ әзірленетін құжаттарының саны және олардың іске асырылуының тиімділігі.
      3. МЖЖ құжаттары мен көрсеткіштерінің қайталануы.
      4. Стратегиялық, экономикалық және бюджеттік жоспарлаудың әлсіз өзара байланысы.
      5. Тәуекелдерді тиімсіз басқару.
      6. Жоспарлау процесінде жұмыспен қамтылған кадрлардың біліктілік деңгейі.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      МЖЖ тиімді жұмысқа қабілеттілігіне әсер ететін сыртқы факторлар МЖЖ жетілдірудің үлкен әлеуеті және Қазақстан Республикасының тұрақты дамитын экономикасы болып табылады.
      МЖЖ жұмыс істеуіне әсер ететін ішкі факторларға қойылған мақсаттар мен міндеттердің қол жетімсізділігі, мемлекеттік органдар қызметін тиімсіз басқару, бюджет қаражатын тиімсіз жұмсау және төрешілдіктің пайда болуы жатады.
      Нәтижеге бағдарланған мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру мен толыққанды жұмыс істеуінің саласы
      1. Негізгі даму параметрлері
      Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқару жүйесін кезең-кезеңмен жаңғырту жүзеге асырылып келеді.
      Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында сапалы жаңа мемлекеттік басқару моделін корпоративтік басқару, нәтижелілік, транспаренттілік және қоғамға есеп беру қағидаттарында қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізілуде.
      Сонымен қатар, мемлекеттік басқару жүйесін орталықсыздандыру, жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту, мемлекеттік басқарудың ауылдық деңгейін нығайту бойынша жұмыс жалғасуда.
      Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында 2011 жылдан бастап жүйелі негізде «Жетекшілік ететін саладағы/аядағы/өңірдегі стратегиялық мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу және іске асыру» бағыты бойынша орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар қызметінің тиімділігіне жыл сайынғы бағалау жүргізіледі, сондай-ақ барлық бағыттар бойынша тиімділікті жалпы бағалау қалыптастырылады.
      Жетекшілік ететін саладағы/аядағы/өңірдегі стратегиялық мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу және іске асыру» бағыты бойынша 2011 жылғы бағалау нәтижелері (83,37 балл) 2010 жылғы бағалау қорытындыларымен (69 балл) салыстырғанда мемлекеттік органдардың бағдарламалық құжаттарды жоспарлауы мен іске асыруының сапасындағы оң үрдістерді көрсетті. 2012 жылы аталған бағдар бойынша бағалау қорытындысына сәйкес орташа балл 84,21 құрады, бұл 2011 жылғы көрсеткіштен 0,84 балл жоғары.
      Мемлекеттік аппараттың қызметін халыққа мемлекеттік қызметтер көрсету (бұдан әрі – мемлекеттік қызметтер көрсету) сапасын арттыруға біртіндеп қайта бағдарлау бақыланады.
      Осылайша, 2012 жылы жеке және заңды тұлғаларға мемлекеттік қызметтер көрсетудің жаңартылған тізілімі қабылданды, оған 566 мемлекеттік қызметтер енгізілді, мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді стандарттау мен регламенттеу жұмысы тұрақты негізде жүргізіліп жатыр. 2012 – 2013 жылдар ішінде 480 көрсетілетін мемлекеттік қызметтер стандарты мен 3200 регламенті қабылданды.
      Осылайша, 2012 жылы 206 мемлекеттік қызметтен 566 қызметке кеңейтілген Жеке және заңды тұлғаларға мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімі қабылданды.
      2013 жылы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі – Заң) қабылданды.
      Жоғарыда көрсетілген Заң Қазақстан Республикасында бірінші кезекте, өз тұтынушысына бағдарланған мемлекеттік қызметтер көрсетудің жаңа тәсілдерін көздейді.
      Осыған байланысты, Заңды іске асыру үшін адамның тыныс-тіршілігінің әртүрлі салаларындағы 647 мемлекеттік қызмет көрсетуді көздейтін жаңартылған Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізілімі қабылданды.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату жөніндегі реформаның өткен кезеңінің оң нәтижелеріне қарамастан, мемлекеттік органдардың фунциялары мен мемлекеттік басқару деңгейлерін нақты бөлу мәселесіне әлі де назар аударуды қажет етеді.
      Осылайша, ықшамды үкімет құру тәсілі сақталмайды. 2012 жылы орталық атқарушы органдардың штат саны 71 511 бірлікті, ал жергілікті атқарушы органдардың штат саны 36 690 бірлікті құрады. Бұл ретте министрліктер мен агенттіктердің аумақтық органдарының саны 2007 жылы 1535-тен 2012 жылы 1749-ға дейін ұлғайды.
      Стратегиялық жоспарлар және аумақтарды дамыту бағдарламаларындағы талдау нашар, оның ішінде өзекті емес статистикалық деректерді пайдалану, сапасыз жоспарлау, тәуекелдердің туындауы және тәуекелдерді айқындау жағдайында жоспарланған шаралардың ресми сипаты, «іс-шаралар – тікелей нәтижелер көрсеткіштері – нысаналы индикаторлар – түпкілікті нәтиже» деңгейлері арасында қисынды байланыстың болмауы орын алуда.
      Бұдан басқа, орталық мемлекеттік органдардың, жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік көрсетілетін қызметтер мәселелері бойынша қызметінің ашықтығы деңгейінің төмендігі бақыланады, ол өз кезегінде қоғамның мемлекетке деген сенімінің деңгейін төмендетуге әкеледі.
      Сонымен бірге, жұртшылықты мемлекеттік қызметтер көрсету тәртібін жетілдіру процесіне тарту бойынша жұмыс салыстырмалы түрде төмен қарқында жүргізілуде, көрсетілетін қызметті алушылармен «кері байланыс» тетігі нашар дамыған.
      Осылайша, қазіргі уақытта мемлекеттік басқару саласында жетілдіру бойынша жүргізілетін жұмыс шеңберінде кешенді шешуді қажет ететін проблемалар бар.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Мемлекеттік басқару саласының дамуына әсер ететін негізгі сыртқы факторларға елдегі саяси қайта құрулар жатады.
      Негізгі ішкі факторларға жүргізілетін реформалар шеңберінде мемлекеттік басқару жүйесінің нормативтік құқықтық базасын жетілдіруге бағытталған іс-шараларды жатқызған жөн.
      Мемлекеттік активтерді басқару саясаты саласы
      1. Дамудың негізгі параметрлері
      Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік жоспарлау жүйесіне сәйкес акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың даму стратегиялары мен даму жоспарлары Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттары болып табылады.
      Акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың даму стратегиялары мен даму жоспарларын, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындар мен мемлекет бақылайтын акционерлік қоғамдар, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің даму жоспарларын орындау бойынша есептерді әзірлеу мен берудің бірыңғай тәртібі қалыптастырылуда. Министрлік жыл сайын есептіліктің бекітілген нысандары негізінде мемлекеттік мүлікті, оның ішінде мемлекеттік заңды тұлғаларға бекітілген мүлікті және заңды тұлғалардың жарғылық капиталында мемлекетке тиесілі акциялар мен қатысу үлестерін басқару жөніндегі қызметінің тиімділігіне байланысты мемлекеттік органдарға рейтингілік бағалау жүргізіледі.
      Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Стратегиялық объектілер жөніндегі комиссия шешімінің негізінде стратегиялық объектілерге үшінші тұлғалардың құқықтарымен ауыртпалық салу және/немесе иеліктен шығаруға тұрақты негізде мониторинг жүргізіледі.
      «Мемлекеттік мүлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мемлекет бақылайтын акционерлік қоғамдардағы корпоративтік басқаруды бағалау тәртібі айқындалған. Мемлекет бақылайтын акционерлік қоғамдардағы корпоративтік басқаруды бағалау қағидалары қабылданған және мемлекет қатысатын акционерлік қоғамдарда корпоративтік басқаруға бағалау жүргізіледі.
      2. Негізгі проблемаларды талдау
      Бүгінгі күні стратегиялық объектілермен, оның ішінде иелігінде стратегиялық объектілер бар заңды тұлғалармен жасалатын мәмілелерді мониторингілеу және бақылау өзекті проблема болып табылады.
      Осы міндетті орындау үшін стратегиялық объектілерге ауыртпалық салу және (немесе) иеліктен шығару бойынша жасалатын азаматтық-құқықтық мәмілелерге тұрақты бақылау қамтамасыз етілген.
      Қолданыстағы заңнаманы талдау Экономикалық ынтымақтастық және дамыту ұйымдарының (бұдан әрі – ЭЫДҰ) корпоративтік басқару қағидаттарына сәйкестігі тұрғысынан Қазақстанда мемлекет қатысатын акционерлік қоғамдарда корпоративтік басқаруды енгізудің төмен деңгейі анықталғанын көрсетті.
      Корпоративтік басқару деңгейін арттыру үшін нормативтік құқықтық база жетілдірілуде.
      3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Саяси-құқықтық факторлар қалыптастыратын теріс өзгерістер (ішкі саяси жағдай, сыртқы қауіп-қатерлердің болуы, Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастарындағы проблемалар) мемлекет қатысатын компаниялар қызметіне кері әсерін тигізуі мүмкін.
      Мемлекеттік активтер құрылымына мемлекет қатысатын 5 987 ұйым, оның ішінде мемлекеттік кәсіпорын - 5 449 және 538 акционерлік қоғамдар және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер кіреді. Жүргізілген талдау қорытындылары бойынша мемлекеттік активтер құрылымында квазимемлекеттік сектор субъектілері қызметінің тиімділігін төмендететін бейінді емес активтердің елеулі үлесі бар екені анықталды.
      Осы ұйымдарда активтерге қайта құрылымдауды жүргізу компаниялар қызметінің олардың негізгі қызметіне және шешуші құзыретіне шоғырландыруға, олардың операциялық және қаржылық тиімділігін арттыруға бағытталған.
      Бұдан басқа, Министрлік жұмылдыру дайындығы саласында уәкілетті орган ретінде мемлекеттік органдар мен ұйымдардың жұмылдыру іс-шараларын орындауға дайындығын арттыруға бағытталған жұмысты жалғастырады.

3-бөлім. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы
индикаторлар, іс-шаралар және нәтижелер көрсеткіштері

3.1. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы индикаторлар, іс-шаралар және нәтижелер көрсеткіштері

1-стратегиялық бағыт. Елдің тиімді әлеуметтік-экономикалық
саясаты

1.1-мақсат. 2020 жылға қарай қазақстандық экономиканың 2009
жылғы деңгейге қатысты нақты мәнде үштен бірінен аса артуын
қамтамасыз ету

      Бюджеттік бағдарламалар коды: 001, 002, 003, 006, 007, 008, 011, 013, 017, 021, 022

3.2. Мемлекеттік органның стратегиялық бағыттары мен
мақсаттарының мемлекеттің стратегиялық мақсаттарына сәйкестігі

4-бөлім. Функционалдық мүмкіндіктерді дамыту

5-бөлім. Ведомствоаралық өзара іс-қимыл

      Министрліктің таңдалған стратегиялық бағыттар бойынша алға қойған мақсаттарына қол жеткізу көбінесе басқа да мүдделі тараптармен өзара іс-қимылының тиімділігі дәрежесіне байланысты болады.

6-бөлім. Тәуекелдерді басқару

      Министрлік өз қызметі процесінде бірқатар тәуекелдердің туындауымен бетпе-бет келуі мүмкін. Тәуекелдің түрі мен пайда болу көзіне байланысты оларды басқару үшін Министрлік стандартты және жағдаяттық арнайы шараларды іске асыратын болады. Төменде негізгі тәуекелдердің тізбесі келтіріліп отыр.