Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 21.08.2015 № 657 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

      РҚАО-ның ескертпесі.
      ҚР мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мәселелері бойынша 2014 жылғы 29 қыркүйектегі № 239-V ҚРЗ Заңына сәйкес ҚР Энергетика министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы № 236 бұйрығын қараңыз.

      «Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі Заңының 4-бабының 16) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Электр қондырғыларын орнату қағидалары бекітілсін.
      2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                                 С. Ахметов

Қазақстан Республикасы 
Үкіметінің      
2012 жылғы 24 қазандағы
№ 1355 қаулысымен 
бекітілген     

Электр қондырғыларын орнату қағидалары

1. Жалпы ережелер

      1. Осы Қағидалар «Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 4-бабының 16) тармақшасына сәйкес әзірленді және қолданыстағы электр қондырғыларын жобалау, қайта жаңғырту және пайдалану кезінде қолданылады.
      2. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар мен терминдер пайдаланылады:
      1) электр қондырғысы – электр энергиясын өндіруге, түрлендіруге, трансформациялауға, беруге, таратуға және оны энергияның басқа түріне түрлендіруге арналған машиналардың, аппараттардың, желілер мен қосалқы құралдардың (олар орнатылған құрылыстар мен үй-жайларымен бірге) жиынтығы.
      Электр қауіпсіздігінің шарттары бойынша электр қондырғылары Қағидаларда 1 кВ дейінгі электр қондырғылары және 1 кВ жоғары (кернеудің қолданыстағы мәні бойынша) электр қондырғылары болып бөлінеді;
      2) ашық немесе сыртқы электр қондырғылары - ғимаратты атмосфералық әсер етуден қорғамайтын электр қондырғылары.
      Тек қана қалқамен, торлы қоршаулармен және т.с.с. қорғалған электр қондырғылары сыртқы электр қондырғылары ретінде қаралады;
      3) жабық немесе ішкі электр қондырғылары – атмосфералық ықпалдан қорғайтын ғимараттың ішінде орналастырылған электр қондырғылары;
      4) электр үй-жайы – білікті қызмет көрсетуші персонал үшін ғана қолжетімді электр қондырғылары орнатылған үй-жай немесе үй-жайдың оқшауланған бөлігі;
      5) құрғақ үй-жайлар – ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 60 %-дан аспайтын үй-жай. Осындай үй-жайларда 1-тармақтың 9) - 11) тармақшаларында келтірілген жағдайлар болмаған кезде олар қалыпты деп аталады;
      6) ылғалды үй-жайлар – бу немесе конденсатты ылғал аз мөлшерде тек қысқа уақытта ғана бөлінетін, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 60 %-дан астам, бірақ 75 % аспайтын үй-жайлар;
      7) сызды үй-жайлар – ұзақ уақыт бойы ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 75 %-дан асатын үй-жай;
      8) өте сызды үй-жайлар – ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 100 %-ға жақын (төбе, қабырға, еден және үй-жайдағы сызданған құралдар) үй-жай;
      9) ыстық үй-жайлар – түрлі жылу шығару әсерінен температура үнемі немесе анда-санда (1 тәуліктен аса) + 35^оС-тен асатын үй-жай (құрғатқыштары, құрғататын және күйдіретін пештері бар бөлмелер, қазандықтар және т.б.);
      10) тозаңды үй-жайлар – өндіріс жағдайында технологиялық тозаңның соншалықты көп бөлінуінен, олардың сымдарға, машиналардың, аппараттардың және т.б. ішіне тұрып қалуы мүмкін үй-жайлар.
      Тозаңды үй-жайлар ток өткізетін тозаңды үй-жай және ток өткізбейтін тозаңды үй-жайға бөлінеді;
      11) химиялық белсенді немесе органикалық орталы үй-жайлар – тұрақты немесе ұзақ уақыт бойы агрессивті булар, газдар, сұйықтықтар түзілетін, электр қондырғыларындағы ток жүргізу бөліктерді және оқшаулатқыштарды қирататын шөгінділер немесе өңездер түзілетін үй-жайлар;
      12) май толтырылған аппараттар – жекелеген элементтерінің және барлық қалыпты ұшқынды бөліктерінің немесе арасында доға түзілетін бөліктерінің майға соншалықты толтырылғандығынан осы бөліктер мен қоршаған ауаның арасындағы жанасу мүмкіндігі жоққа шығарылған аппараттар;
      13) параметрдің атаулы мәні (атаулы параметр) – қондырғыны пайдалану және сынақтан өткізу кезінде осы мәннен ауытқушылықты есептеу үшін бастапқы болып табылатын электр техникалық қондырғы шығарушысының көрсеткен параметр мәні;
      14) білікті қызмет көрсетуші персонал – аталған жұмыс (лауазым) үшін міндетті көлемдегі білімін тексеруден өткен және электр қондырғыларын пайдалану кезінде Қауіпсіздік техникасы қағидаларында көзделген қауіпсіздік техникасы бойынша біліктілік тобына өткен, арнайы дайындалған тұлғалар;
      15) энергетикалық жүйе (энергожүйе) – ортақ басқарудың аталған тәртібінде электр және жылу энергиясын өндіру, түрлендіру және таратудың үздіксіз үрдісінде режимдердің ортақтығымен байланысты және бір-бірімен жалғанған электр станцияларының, электр және жылу желілерінің жиынтығы;
      16) энергожүйенің электрлік бөлігі – энергожүйенің электр станциялары мен электр желілерінің электр қондырғылары жиынтығы;
      17) электр энергетикалық жүйе – электр энергиясын өндіру, беру, тарату және тұтыну үдерісінің ортақтығымен біріктірілген, электр энергиясының қабылдағыштары, одан қоректенетін энергожүйенің электрлік бөлігі;
      18) электрмен жабдықтау – тұтынушыларды электр энергиясымен қамтамасыз ету;
      19) электрмен жабдықтау жүйесі – электр энергиясымен тұтынушыларды қамтамасыз етуге арналған электр қондырғыларының жиынтығы;
      20) орталықтандырылған электрмен жабдықтау – тұтынушыларды энергожүйеден электрмен жабдықтау;
      21) электр желілері – белгілі бір аумақта жұмыс істейтін қосалқы станциялардан, тарату қондырғыларынан, ток сымдардан, электр берілісінің әуе және кәбіл желілерінен құралатын электр энергиясын беруге және таратуға арналған электр қондырғыларының жиынтығы;
      22) электр энергиясының қабылдағышы (электрқабылдағыш) - электр энергиясын энергияның басқа түріне түрлендіру үшін арналған аппарат, агрегат, механизм;
      23) электр энергиясын тұтынушы – технологиялық үрдіспен біріктірілген және белгілі бір аумақта орналасқан электр қабылдағыштар немесе электр қабылдағыштар тобы, сондай-ақ меншігінде осы электр қабылдағыштар бар заңды және жеке тұлғалар;
      24) электр қабылдағыштар немесе электр қабылдағыштар тобын қоректендірудің тәуелсіз көзі – осы электр қабылдағыштардың басқасында немесе басқа қорек көздерінде кернеу болмаған кезде, авариядан кейінгі режим үшін осы Қағидалармен регламенттелетін шектегі кернеу сақталынатын қорек көзі.
      Тәуелсіз қорек көзінің қатарына бір немесе екі электр станциясының және қосалқы станцияның екі секциясы немесе шиналар жүйесінің төмендегі екі шартты:
      секцияның әрқайсысының немесе шиналар жүйесінің өз кезегінде тәуелсіз қорек көзінен қоректендірілуі;
      шиналар секциясы (жүйесі) өзара бір-біріне байланысты емес немесе шиналар секциясының (жүйесінің) біреуі қалыпты жұмысын бұзған кезде автоматты ағытылатын байланысының бар болуын бірмезгілде сақтаған кезде жатқызылады;
      25) электр энергиясын коммерциялық есепке алу – нарық субъектілерінің арасында коммерциялық есеп айырысулар жүргізу мақсатымен электр энергиясының мәнін анықтау;
      26) қуатты бақылау – электр қуатының өндірімі мен тұтыну кестесін орындауды ағымдағы (нақты уақыт тәртібінде) бақылау;
      27) коммерциялық есепке алу санауышы – электр энергиясын коммерциялық есептеуге арналған, заңнамада белгіленген тәртіппен қолдануға рұқсат етілген техникалық қондырғы;
      28) электр энергиясын есепке алудың коммерциялық өлшемдік кешені (бұдан әрі – ЭЕӨК) – есепке алу нүктесінде электр энергиясының шамасын және басқа да электрлік шамаларды өлшеу үшін өлшемдік дабылдың үздіксіз жүру жолын түзетін, техникалық және нормативтік құжаттамаға сәйкес байланыс желісімен өзара байланысқан (екінші тізбекпен) өлшемдік техниканың (ауқымды өлшемдік түрлендіргіштердің - автоматтандырылған өлшем құралдарының – электр энергиясының санауышының ток трансформаторлары (бұдан әрі – ТТ) және кернеу трансформаторлары (бұдан әрі – КТ)) құралдары жиынтығы;
      29) электр энергиясын коммерциялық есепке алудың автоматтандырылған жүйесі (бұдан әрі – ЭКЕАЖ) – есеп нүктесі арқылы жүретін электр энергиясының шамасын автоматты анықтауы үшін энергия нысандарда орнатылған ЭЕӨК өлшемдер нәтижесін жинау, беру және сұрыптаудың тиісті құрал-жабдықтарымен біріктірілген техникалық құралдар кешені.
      Коммерциялық санауыштар ақпаратты жинақтау, сақтау, кодтау қызметін атқаруы және берілген уақыт аралығымен қуатты өлшеудің әрбір берілген сәтінде белгіленген, есепке алынған электр энергиясы туралы ақпаратты және коммерциялық есепке алудың мәліметтерін жинау және сақтау қондырғыларына автоматты түрде беріп отыруы тиіс;
      30) электр энергиясының техникалық (бақылаулық) есебі – электр станциясы, қосалқы станциялар, кәсіпорын және т.с.с. ішінде электр энергиясының жұмсалуын бақылаудың есебі;
      31) тиімді бейтарапты жерге тұйықталған электрлік желі – 1 кВ жоғары кернеудегі үш фазалы электр желісі, ондағы жер үстінде тұйықталған коэфициенті 1,4-тен аспайды.
      Үш фазалы электр желісінде жер үстінде тұйықталған коэфициенті басқа және екі басқа фазасының осы нүктеде тұйықтауға дейін фазалар мен жердің арасындағы әлеуеттердің түрлілігіне басқа және екі басқа фазаның жерге тұйықтау нүктесінде бүлінбеген фаза мен жердің арасындағы әлеуеттің түрлілік қарым-қатынасымен анықталады;
      32) тікелей жерге тұйықталған бейтарап – тікелей немесе аз кедергі арқылы жерге тұйықталған қондырғыға жалғанған трансформатор немесе генератор бейтарабы;
      33) оқшауланған бейтарап – жерге тұйықталған қондырғыға жалғанбаған немесе оған дабыл, өлшем, қорғау құралдары және көп кедергісі бар осыған ұқсас қондырғы арқылы жалғанған трансформатор немесе генератор бейтарабы;
      34) жерге тұйықтау – жерге тұйықтау қондырғысы бар электр қондырғысы немесе құрал-жабдықтар, қандай да бір желі нүктесінің мақсатты электрлік жалғанымы;
      35) қорғаныстық жерге тұйықтау – электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында орындалатын жерге тұйықтау;
      36) жұмыстық жерге тұйықтау – электр қондырғылардың жұмысын қамтамасыз ету үшін қажетті электр қондырғылардың ток жүргізу бөлігінің қандай да бір нүктесін жерге тұйықтау;
      37) 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қондырғыларды нөлдеу – электр қауіпсіздігі мақсатында атқарылатын тұрақты токтың желісіндегі көздің жерге тұйықталған нүктесімен бірфазалы ток көзінің тікелей жерге тұйықталған шықпасымен, үш фазалы ток желісіндегі тікелей жерге тұйықталған генератор немесе трансформатор бейтарабымен кернеу астында қалыпты емес электр қондырғылар бөліктерінің мақсатты жалғанымы;
      38) жерге түйісу – электр қондырғыларының кернеудегі ток жүру бөліктерінің жермен кездейсоқ жалғануы. Корпусқа тұйықтау деп кернеу астында қалыпты емес конструкциялық бөліктермен электр қондырғының кернеу астындағы бөліктерінің кездейсоқ жалғануы аталады;
      39) жерге тұйықтау құрылғысы – жерге тұйықтағыштың және жерге тұйықтағышты өткізгіштердің жиынтығы;
      40) жерге тұйықтағышты – өткізгіш немесе жермен жанасып жатқан сымдардың өзара металды жалғануының жиынтығы;
      41) жасанды жерге тұйықтағыш – арнайы жерге тұйықтау мақсатында орындалатын жерге тұйықтағыш;
      42) табиғи жерге тұйықтағыш – жерге тұйықтау мақсатында пайдаланылатын өндірістік және басқа мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстардың, коммуникацияның электр өткізгіш бөліктерінің жермен жанасуы;
      43) басты жерге тұйықтаушы шина – 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қондырғылардың жерге тұйықтау құрылымы болып табылатын және әлеуетті теңдестіру мен жерге тұйықтау мақсатында бірнеше сымдарды жалғауға арналған шина;
      44) ашық өткізгіштік бөлігі - кернеу астында қалыпты емес, бірақ оқшаулануы бүлінген кезде кернеу астында қалуы мүмкін, адамның жанасуына бөгетсіз электр қондырғының электр өткізгіш бөлігі;
      45) сыртқы өткізгіштік бөлігі – электр қондырғысының бөлігі болып табылмайтын электр өткізгіштік бөлігі;
      46) ток жүргізу бөлігі – жұмыс кернеуі астындағы жұмыс үрдісінде жатқан электр қондырғыларының электр өткізгіштік бөлігі;
      47) жерге тұйықтаушы өткізгіш – жерге тұйықталатын бөлікті жерге тұйықтағышпен жалғайтын сым;
      48) қорғаушы өткізгіш – электр қауіпсіздігі мақсатына арналған өткізгіш;
      49) қорғаушы жерге тұйықтаушы өткізгіш – қорғау үшін жерге тұйықтауға арналған қорғаушы өткізгіш;
      50) әлеуетті теңестірудің қорғаныстық өткізгіші – әлеуетті қорғаныстық теңестіру үшін арналған қорғаныстық өткізгіш;
      51) нөлдік қорғаушы өткізгіш – қорек көзінің тұйықтап жерге қосылған бейтарабына ашық өткізгіштік бөліктерді қосуға арналған 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғылардағы қорғаушы өткізгіш;
      52) нөлдік жұмыстық өткізгіш – бір фазалы ток көзінің жерге мығым тұйықталған, тұрақты ток желісінде жерге мығым тұйықталған ток көзімен, үш фазалы ток желісінде генератор немесе трансформатордың жерге мығым қосылған бейтарабымен қосылған 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қабылдағыштардың қорегі үшін пайдаланылатын өткізгіш;
      53) нөлдік жұмыспен үйлестірілген және нөлдік қорғаушы өткізгіш – нөлдік қорғаушы үйлестіру функциясы және нөлдік жұмыс өткізгіш;
      54) жайылу аймағы – жерге тұйықтау және нөлдік әлеует аймағы арасындағы жердің аумағы;
      55) нөлдік әлеует аймағы – электрлік әлеуеті нөлге тең деп қабылданатын қандай да бір жерге тұйықтауыштың ықпал аймағынан тыс жатқан жердің аумағы;
      56) жерге тұйықтау қондырғыдағы кернеу – жерге тұйықтаушы қондырғыға ток кірісінің нүктесі және нөлдік әлеует аймағы арасындағы жерге тұйықтағыштан ток өткенде пайда болатын кернеу;
      57) жанасу кернеуі – адамның бір мезгілде жанасуы кезінде өткізгіш бөліктердің арасында немесе екі электр өткізгіштердің арасындағы кернеу;
      58) қадам кернеуі – адам қадамының ұзындығына тең деп қабылданатын бір-бірінен 1 м қашықтықтағы жер үстіндегі екі нүктенің арасындағы кернеу;
      59) тікелей жанасудан қорғау – кернеу астындағы токөтер бөліктерге жанасуды болдырмас үшін қорғау;
      60) жанама жанасу кезіндегі қорғау – оқшаулаудың бүлінген кезінде кернеу астында қалған ашық өткізгіш бөліктерге жанасқан кезде электр тоғының зақымдануынан қорғау;
      61) жерге тұйықтағыш қондырғының кедергісі – жерге тұйықтағыштен жерге енген токқа жерге тұйықтағыш қондырғыдағы кернеудің қарым-қатынасы;
      62) бірыңғай емес құрылыммен жердің эквивалентті меншікті кедергісі – біртекті құрылымды жердің меншікті кедергісі жердің бірыңғай құрылымындағыдай мәнге ие.
      Осы Қағидаларда қолданылатын «меншікті кедергі» термині бірыңғай құрылымды жер үшін «эквивалентті меншікті кедергісі» ретінде түсінген жөн;
      63) қорғаушы автоматты ажырату – бір немесе бірнеше фазалы өткізгіштердің тізбегінің, қажет болса электр қауіпсіздігі мақсатында нөлдік жұмыстық өткізгіштің автоматты ажырауы.
      Қағидаларда пайдаланылатын қолданылатын «қоректі автоматты ажырату» терминін «қоректі қорғаныштық автоматты ажырату» ретінде түсінген жөн;
      64) әлеуетті теңдестіру – әлеуеттің теңдігіне қол жеткізу үшін өткізгіш бөліктердің электрлік жалғанымы;
      65) әлеуетті қорғау теңдестіру – электр қауіпсіздігі мақсатында орындалатын әлеуетті теңдестіру.
      Осы Қағидаларда қолданылатын «әлеуетті теңдестіру» терминін «әлеуетті қорғау теңдестіру» ретінде түсінген жөн;
      66) әлеуетті теңестіру – жер немесе еден бетіндегі әлеуеттің әркелкілігін (кернеу қадамын) жерде, едендегі немесе оның бетінде салынған және жерге қосылатын қондырғыға жалғанған қорғаушы өткізгіштер көмегімен немесе жердің арнайы жабынын қолдану жолымен төмендету;
      67) негізгі оқшаулама – өзінің негізгі мақсатынан тыс, тікелей жанасудан қорғау қамтамасыз ететін ток жүретін бөліктерді оқшаулау;
      68) қосымша оқшаулама – жанама жанасу кезінде қорғау үшін негізгі оқшаулауға қосымша орындалатын 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қондырғыларындағы тәуелсіз оқшаулау;
      69) қосарлы оқшаулама – негізгі және қосымша оқшауламаның жиынтығы;
      70) күшейтілген оқшаулама – қосарлы оқшауламамен қамтамасыз етілетін қорғаушы тең бағалы электр тогының зақымдауынан қорғайтын дәрежені қамтамасыз ететін 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғылардағы оқшаулама;
      71) аз кернеу – ауыспалы токтың 42 В және тұрақты токтың 110 В көп емес кернеу;
      72) бөлектеуші трансформатор – бірінші реттік орамасы қорғаушы электрлік бөлектеуші тізбектің көмегімен екінші реттік орамадан бөлектенген трансформатор;
      73) қауіпсіз бөлектеуші трансформатор – аз кернеулі тізбектің қорегі үшін арналған бөлектеуші трансформатор;
      74) қорғаушы экран – басқа тізбектің ток жүргізу бөліктерінен электр тізбегін немесе өткізгіштерді бөлектеуге арналған өткізгіш экран;
      75) тізбекті қорғанышты электрлік бөлектеу:
      қосарлы оқшауламаның;
      негізгі оқшаулама мен қорғаушы экранның;
      күшейтілген оқшауламаның көмегімен 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғыларда бір электрлік тізбекті екінші электрлік тізбектен бөлектеу;
      76) өткізбейтін (оқшаулайтын) үй-жайлар (аймақтар) – қорғаушы жанама жанасу кезінде еден мен қабырғаның жоғары кедергісін қамтамасыз ететін және онда жерге тұйықталған электр өткізгіш бөліктері жоқ үй-жайлар, алаңдар, аймақтар;
      77) өндірістік жиіліктің сынақ кернеуі – тәжірибелік синусоидты, берілген уақыт ішінде сынақтың белгілі бір жағдайларында электр құрал-жабдықтарының сыртқы және ішкі оқшауламасы шыдауы тиіс 50 Гц жиіліктегі кернеудің қолданыстағы мәні;
      78) қалыпты оқшаулауы бар электр құрал-жабдықтары – найзағайдан қорғау бойынша қарапайым шаралар кезінде атмосфералық асқын кернеулердің әрекетіне ұшырайтын электр қондырғыларды пайдалануға арналған электр құрал-жабдықтары;
      79) жеңілдетілген оқшаулауы бар электр құрал-жабдықтары – атмосфералық асқын кернеулердің әсеріне ұшырамайтын электр қондырғыларды ғана қолдануға арналған немесе өндірістік жиіліктегі сынақ кернеуінің амплитудалы мәнінен аспайтын, атмосфералық асқын кернеулердің амплитудалы мәнін шектейтін мәнмен шектелетін найзағайдан қорғаудың арнайы қондырғысымен жабдықталған құрал-жабдықтар;
      80) аппараттар – барлық санаттағы кернеудің ажыратқыштары, айырғыштары, бөлектеуіштері, қысқа тұйықтауыштары, сақтандырғыштар, токшектеуіш реакторлары, конденсаторлары, кешенді экрандандырылған ток сымдары;
      81) нормаланбаған өлшенетін шама – абсолюттік мағынасы нормативті нұсқаулармен регламенттелмеген шама. Бұл жағдайда құрал-жабдықтардың жағдайын бағалау көрінеу жақсы мінездемеге ие біртипті құрал-жабдықтардағы ұқсас өлшемдердің мәліметтерімен немесе қалған сынақтар нәтижесімен салғастыру жолымен жүргізіледі;
      82) электр жабдықтарының кернеу класы – осы электр жабдықтарының жұмысына арналған электрлік жүйенің атаулы кернеуі;
      83) жылыстау жолының тиімді ұзындығы – ластану және сыздану жағдайында оқшаулатқыштың немесе оқшаулатқыш құрылымның электрлік беріктігін айқындайтын жылыстау жолы ұзындығының бөлігі;
      84) жылыстау жолының меншікті тиімді ұзындығы – электр қондырғысы жұмыс істейтін желідегі неғұрлым көп жұмыстық фазааралық кернеуге жылыстау жолының тиімді ұзындығының қатынасы;
      85) жылыстау жолының ұзындығын пайдалану коэффиценті (k) - оқшаулатқыштың немесе оқшаулатқыш құрылымның жылыстау жолының ұзындығын пайдалану тиімділігін есепке алатын түзету коэффициенті;
      86) ластану дәрежесі (бұдан әрі – ЛД) – электр қондырғылардың оқшаулатқышының электрлік беріктігін төмендетуге атмосфера ластануының әсерін есепке алатын көрсеткіш;
      87) ластану дәрежесінің картасы (бұдан әрі – ЛДК) – ЛД бойынша аумақты аудандастыратын географиялық карта;
      88) тарату құрылғысы (бұдан әрі – ТҚ) – электр энергиясын қабылдау және тарату үшін қызмет ететін және коммутациялық аппараттардан, жинақтаушы және жалғаушы шиналардан, көмекші құрылғылардан (компрессорлы, аккумуляторлы және басқа), сондай-ақ қорғаныстық, автоматтық құрылғы мен өлшеуіш аспаптарынан тұратын электр қондырғысы;
      89) ашық тарату құрылғысы (бұдан әрі – АТҚ) – барлық немесе негізгі құрал-жабдықтары ашық ауада орналастырылған ТҚ;
      90) жабық тарату құрылғысы (бұдан әрі – ЖТҚ) – құрал-жабдықтары ғимарат ішінде орналасқан ТҚ.
      Құрама ажыратқыш деп өздігінен және рұқсатсыз түрде жерге тұйықтаудың (жерге тұйықтаудың) ажыратылуы мен тұйықтағыштың қосылуын болдырмайтын ажыратқыш пен жерге қосқыштардың жетегін механикалық және электрлік блоктауы, стационарлы жерге тұйықтау (жерге тұйықтағыштардың) дәйекті түрде көзделген құрылым және оқшауламаның беріктігіне қатысты айырғыштарға қойылатын талаптарды қанағаттандыратын ажыратылған қалыптағы ажыратқыш;
      91) жинақы тарату құрылғысы – жинақталған немесе жинақтау үшін толық дайындалған түрде жеткізілетін аппараттары, қорғау және автоматикалық құрылғысы қоса орнатылған блоктардан немесе толықтай жекелей жабық шкафтардан тұратын ТҚ.
      Ішкі қондырғыға арналған жинақы тарату құрылғысы қысқаша ЖТҚ деп белгіленеді. Сыртқы қондырғы үшін арналған жинақы тарату құрылғысы қысқаша СЖТҚ деп белгіленеді;
      92) қосалқы станция – электр энергиясын түрлендіру және тарату үшін қызмет ететін және трансформаторлардан немесе энергияны өзге түрлендіргіштерден, тарату құрылғыларынан, басқару құрылғылары мен көмекші құралымдардан тұратын электр қондырғысы.
      Қандай да бір қызметіне байланысты қосалқы станциялар трансформаторлық немесе түрлендіргіш деп аталады;
      93) қоса салынған қосалқы станция (қоса салынған ТҚ) – негізгі ғимаратқа тікелей жанасқан қосалқы станция (ТҚ);
      94) кіріктірілген қосалқы станция (кіріктірілген ТҚ) – негізгі ғимараттың контурына кіретін жабық қосалқы станция (жабық ТҚ);
      95) цех ішіндегі қосалқы станция – өндірістік ғимараттың (ашық немесе жеке жабық бөлмеде) ішінде орналасқан қосалқы станция;
      96) жинақталған трансформаторлық (түрлендіргіш) қосалқы станция – трансформаторлардан (түрлендіргіштерден) және жинақталған немесе жинақтау үшін толықтай дайындалған түрде жеткізілетін блоктардан (ЖТҚ немесе СЖТҚ және басқа элементтерден) тұратын қосалқы станция. Жинақталған трансформаторлық (түрлендіргіш) қосалқы станциялар (ЖТС, ЖТС) немесе олардың бөліктері жабық үй-жайда орналастырылса, ішкі қондырғыларға, ашық ауада орнатылатындары – сыртқы қондырғыларға жатқызылады;
      97) бағаналы (діңгекті) трансформаторлық қосалқы станция – барлық құрал-жабдықтары жоғарыда, қосалқы станцияның қоршауын қажет етпейтін құрылымдарда немесе ӘЖ тіректерінде орнатылған ашық трансформаторлық қосалқы станциялар;
      98) тарату пункті (бұдан әрі – ТП) – қосалқы станция құрамына енбейтін түрлендірусіз және трансформацияланусыз бір кернеуде электр энергиясын қабылдауға және таратуға арналған ТЖ;
      99) камера – аппараттар мен шиналарды орнатуға арналған үй-жай;
      100) жабық камера – барлық жағынан жабық және тұтас (торлы емес) есіктері бар камера;
      101) қоршалған камера – жартылай тұтас емес қоршаудан немесе толық қорғаушы қуыстары бар камера.
      Аралас қоршаулар ретінде тұтас табақтар мен торлардан тұратын қоршаулар түсіндіріледі;
      102) жарылғыш камера – жарылғыш дәлізге немесе сыртқа шығу есігі бар және онда орнатылған аппараттардың зақымдалуы кезінде ықтимал авариялық салдарды оқшаулауға арналған жабық камера;
      103) қызмет көрсету дәлізі – аппараттар мен шиналарға қызмет көрсетуге арналған ЖТҚ шкафтарының немесе камераларының бойындағы дәліз;
      104) жарылыс дәлізі – жарылыс камерасының есіктері шығарылған дәліз;
      105) түрлендіру агрегаты – агрегаттың жұмысы мен оны қосуға қажетті трансформатордың, сондай-ақ құралдар мен аппараттың бір немесе бірнеше жартылай өткізгішті түрлендіргіштерінен тұратын жабдықтың жинағы;
      106) жартылай өткізгішті түрлендіргіш – түрлендіргіштің жұмысы мен оны қосу үшін қажетті әуе немесе сумен салқындату жүйесі бар шкафтарда немесе жақтауларда орнатылған жартылай өткізгіш тетіктердің (басқарылатын немесе басқарылмайтын), сондай-ақ құралдар мен аппараттардың жиынтығы;
      107) қоректендіретін жарық беруші желі – қосалқы станцияның тарату құрылғысынан немесе электр берілісінің әуелік желілерінен СҚ, СТҚ, БТҚ-на дейін тармақталған желі;
      108) бөлу желісі – СҚ, СТҚ, БТҚ-нан бөлу пункттеріне, жарықтандыруды қоректендіретін қалқандар мен орындарға дейінгі желі;
      109) топтық желі – қалқандардан шамдалдарға, ашалы розеткаларға және басқа да электр қабылдағыштарға дейінгі желі;
      110) сыртқы жарықтандыруды қоректендіру пункті – сыртқы жарықтандырудың топтық желісін қуат көзіне қосуға арналған электр тарату құрылғысы;
      111) түнгі режимнің фазасы – түнгі уақытта ағытылмайтын сыртқы жарықтандырудың бөлу желісі немесе қоректену фазасы;
      112) сыртқы жарықтандыруды басқарудың каскадты жүйесі – сыртқы жарықтандырудың топтық желісі учаскесінің тізбекті қосылуын жүзеге асыратын жүйе;
      113) шамдалдың зарядтау сымдары – желіге қосу үшін (ішінде ашалы ойығы немесе жанасу қыспақтары, желіге шамдалды қосу орнының кәбілдері немесе сымдары жоқ шамдал үшін) онда орнатылған ашаны ойықтар немесе жанасу қыспақтарынан шамдалдағы орнатылған шамдардың қысқыштары мен аппараттарына дейінгі шамдалдың ішіне төселетін сымдар;
      114) кәбілдік желі – май толтырылған желілер үшін, тіреу бөлшектері мен шеткі, бітеуіш және шеткі муфталары (бітемелері) бар бір немесе бірнеше қосарлас кәбілдерден тұратын, одан басқа май қысымы дабылының жүйесі және қоректендіру аппараттарымен оның бөлек импульстар немесе электр энергиясын беру желісі;
      115) кәбілдік құрылыс - онда кәбілдерді, кәбілді жалғастырмаларды, сондай-ақ май толтырылған кәбілдік желілердің қалыпты жұмысын қамтамасыз етуге арналған маймен жабдықталатын аппараттарды және басқа да жабдықтарды орналастыруға арналған арнайы құрылыс. Кәбілдік құрылыстарға мыналар жатады: кәбілді туннель, каналдар, қораптар, блоктар, шахталар, қос едендер, кәбілді эстакадалар, галереялар, камералар, қоректендіретін пунктер;
      116) кәбілді туннель – кәбілдерді және кәбілді муфталарды орналастыруға арналған тіреу конструкциялары орналастырылған, кәбілді ұзына бойына төсеуге, кәбіл желілерін жөндеуге және қарауға мүмкіндік беретін еркін өтпелі жабық құрылыс (дәліз);
      117) кәбілді канал – жерге, еденге, жабынға және оған ұқсас (ішінара немесе толық) кіріктірілген, онда жабынды алып тастағанда ғана кәбілдерді төсеуді, қарауды және жөндеуді жүргізуге болатын және жабық, өте алмайтын құрылыс;
      118) кәбілдік шахта – биіктігі қимасы жағынан бірнеше есе үлкен, адамдар оның жанынан жүруі үшін (өтпелі шахта) саты және қапсырмамен жабдықталған немесе толықтай алынбалы немесе жартылай қабырғалы (өте алмайтын шахта) тік кәбілді құрылыс;
      119) кәбілдік қабат – еден және төсем немесе жабынның шығыңқы бөліктерінің арасы кемінде 1,8 м қашықтығы бар, еденмен және жабынмен, төсеммен шектелген ғимараттың бір бөлігі;
      120) кәбілдік блок – кәбілдерді төсеу үшін оларға жатқызылатын құдықтары мен құбырлары (каналдары) бар кәбілді құрылыс;
      121) кәбілдік камера – блоктарға кәбілдерді тарту үшін немесе кәбілдік муфталарды төсеу үшін алынбалы-салынбалы бітеу бетон плитамен жабылатын жер асты кәбілдік құрылысы. Оған кіруге арналған қақпағы бар камера кәбілдік құдық деп аталады;
      122) кәбілдік эстакада – жерүсті немесе жерасты, ашық, көлденең немесе еңіс тартылған кәбілдік құрылыс. Кәбілдік эстакада өтпелі немесе өтпелі емес болуы мүмкін;
      123) кәбілдік галерея – жер үсті немесе жер асты, толық немесе жартылай жабық (бүйір қабырғалары жоқ) көлденең немесе еңіс тартылған өтпелі кәбілдік құрылыс;
      124) қосарлы еден – қабаттар арасындағы аражабынды және (бүкіл алаңда немесе оның бір бөлігінде) алынбалы-салынбалы плиталары бар үй-жайдың еденмен және қабырғамен шектелген қуысы (алаңның он бағытына немесе бір бөлігіне);
      125) төмен немесе жоғары қысымды май толтырылған кәбілдік желі – желілері ұзақ уақыт бойы жол берілген артық қысымы мыналарды құрайды:
      қорғасын қабықтағы төмен қысымды кәбілдер үшін - 0,0245-0,294 МПа (0,25-3,0 кгс/см²);
      алюминий қабықтағы төмен қысымды кәбілдер үшін - 0,0245-0,49 МПа (0,25-5,0 кгс/см²);
      жоғары қысымды кәбілдер үшін 1,08-1,57 МПа (11-16 кгс/см²);
      126) төмен қысымды май толтырылған кәбілді желінің секциясы – бітеуіш муфталардың немесе бітеуіш және шеткі муфталардың арасындағы желілердің учаскесі;
      127) қосалқы қоректендіру пункт – қосалқы қоректендіретін аппараттары мен (қоректі бак, қысым багі, қосалқы қоректендіру агрегаты және басқалары) құрал-жабдығы бар жер үсті, жер асты және жердегі құрылыс;
      128) бөлу құрылғысы – бір фазалы шеткі муфталар мен болат құбырдың шеті арасындағы жоғары қысымды кәбілдік желінің бөлігі;
      129) қосалқы қоректендіретін агрегат – жоғары қысымды кәбіл желісін маймен жабдықтауды қамтамасыз етуге арналған бактардан, сорғылардан, құбырлардан, орағытпа клапандардан, вентильдерден, автоматика қалқанынан және басқа құрал-жабдықтан тұратын автоматты түрде істейтін құрылғы;
      130) В-І класының аймақтары – ашық ыдыстардағы ТЖС құю немесе сақтау, технологиялық аппараттарды тиеу мен түсіру кезінде, жұмыстың қалыпты тәртібі кезінде ауамен жарылыс қауіпті қоспаны түзуі мүмкін осындай қасиетпен және осындай мөлшерде ТЖС жанғыш газдары немесе буы бөлінетін үй-жайларда орналасқан аймақтар;
      131) В-Іа класының аймақтары – қалыпты пайдалану кезінде жанғыш газдары (тұтанудың төмен шоғырлану шегіне қарамастан) немесе ТЖС буы ауамен жарылыс қауіпті қоспалар түзілмейтін, олар тек қана ақаулардың немесе авариялардың салдарынан қалыптасуы мүмкін үй-жайларда орналасқан аймақтар;
      132) В-Іб класының аймақтары – қалыпты пайдалану кезінде ТЖС буы немесе жанатын газдар ауамен жарылыс қауіпті қоспалар түзілмейтін, тек қана ақаулардың немесе аварияның салдарынан қалыптасуы мүмкін мынадай айырмашылықтармен ерекшелінетін үй-жайларда орналасқан аймақтар:
      1) бұл аймақтардағы жанғыш газдардың тұтануының жоғары төмен шоғырлану шегіне ие болатын (15 %) және рұқсат етілетін шоғырлану шегінде өткір иісі бар;
      2) газ түріндегі сутектің айналымымен байланысты, технологиялық үрдістің шарттары бойынша үй-жайдың бос орнының 5%-ынан аспайтын көлемде жарылыс қауіпті қоспаның түзілуін болғызбайтын, үй-жайдың жоғарғы бөлігінде ғана жарылыс қауіпті аумағы бар өндірістік үй-жай. Жарылыс қауіпті аймақ еденнің деңгейінен санағанда, бірақ крандық жолдан биік емес, (су электролизінің үй-жайлары, оталдырғыш және тартымды аккумулятор батареялардың зарядтау станциялары) егер ондай болса, үй-жайдың жалпы биіктігінің 0,75 белгісімен шартты түрде алынады.
      Осы Қағидалардың 131-тармағының 2) тармақшасы сутекті салқындатуымен турбогенераторлары бар электр машиналық үй-жайларға табиғи қоздырумен сыртқа тарта желдетуді қамтамасыз еткен жағдайда қолданылмайды, бұл электр машиналардың үй-жайлары қалыпты ортаға ие.
      В-Іб класына, сондай-ақ жанғыш газдар мен ТЖС үй-жайдың бос аймағының 5 %-нан аспайтын көлемде жарылыс қауіпті қоспаны дайындау үшін жеткіліксіз, аз мөлшерге ие жанғыш газдарымен және ТЖС-мен жұмыстар ашық алау қолданылмай жүргізілетін зертхана аймағы мен басқа да үй-жайлар жатқызылады. Жұмысы жүргізілетін бұл аймақтар, егер жанғыш газдары мен ТЖС жұмыстары сорып шығаратын шкафтар мен сыртқа тартатын шатырлар астында жүргізілсе, жарылыс қауіптілерге жатпайды;
      133) В-Іг класының аймақтары – сыртқы қондырғылар кеңістігі: ТЖС немесе жанғыш газдары бар технологиялық қондырғылар, (осы Қағидалардың 1399-тармағына сәйкес жүргізілетін электр жабдықты таңдау, сыртқы компрессорлы қондырғыларды қоспағанда), ТЖС немесе жанғыш газдары бар жерасты және жерүсті резервуарлары (газгольдерлер), ТЖС құйып және ағызып алатын эстакадалары, қалқып жүрген мұнай қабыршақтарын тұндырғыш бөгеттер, ашық мұнай тұтқыштары торлары және т.б.
      В-І г класының аймағына, сондай-ақ В-І, В-Іа және В-ІІ кластарының жарылыс қауіпті аймақтары бар үй-жайларының сыртқы қоршау құрылысы артының ойықтарындағы кеңістік (шыны блоктарымен толтырылған терезелердің ойығы кірмейді) кез келген кластың жарылыс қауіпті аймақтарындағы үй-жайлардың сыртқа тарта желдету жүйесінен ауаны шығару үшін құрылғы орнатылған болса, олар сыртқы жарылыс қаупінің шегінде болса, сыртқы қоршайтын құрылымның кеңістігі; жанар газдар мен ТЖС бар технологиялық аппараттардың және сыйымдылықтың тыныс және сақтандырғыш қақпақшаларының кеңістігі жатады;
      134) В-ІІ класының аймақтары – жұмыстың қалыпты режимі кезінде ауамен жарылыс қауіпті қоспаларды пайда болуға қабілетті, осындай қасиеттермен және осындай мөлшерде өлшенген жанғыш күйіне өтетін тозаң бен талшық бөлінетін үй-жайларда орналасқан аймақтар.
      В-ІІа класының аймақтары – қалыпты пайдалану кезінде осы тармақта көрсетілген қауіпті жағдайлар болмайтын үй-жайларда орналасқан аймақтар олар тек қана ақаулар немесе авария нәтижесінде болуы мүмкін.
      3. Электр қондырғыларында қолданылатын электр жабдығы мен материалдар белгіленген тәртіпте бекітілген, техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттардың талаптарына сәйкес болуы тиіс.
      4. Қолданылатын машиналардың, аппараттардың, құралдардың және басқа да электр жабдықтардың, сондай-ақ кәбілдердің және сымдардың құрылымы, орындалуы, оларды орнатудың тәсілі және оқшаулау класы желілердің немесе электр қондырғысының параметрлеріне, қоршаған ортаның жағдайына және осы Қағидалардың тиісті тарауларының талаптарына сәйкес болуы тиіс.
      5. Электр қондырғыларында қолданылатын электр жабдығы, кәбілдер мен сымдар өздерінің қалыптасқан, кепілдендірілген және есептелген сипаттамаларымен осы қондырғы жұмысының шарттарына сәйкес болуы тиіс.
      Пайдалануда қосымша торлардың, қорғаушы, технологиялық үрдістің автоматтандырылуы мен басқару аппаратурасы мен қондырғыларының қалыпты жұмыстың шарттары (жұмыс параметрлерінің номиналды ауытқуы, рұқсат етілетін температурасы, діріл, кедергілер деңгейі және басқалар) қамтамасыз етіледі.
      6. Электр қондырғылары және олармен байланысты құрылымдар қоршаған ортаның әсер етуіне берік болуы немесе осы ықпалдан қорғалуы қажет.
      7. Электр қондырғыларының құрылыс және санитариялық-техникалық бөлігі (ғимараттың құрылымы және оның элементтері, жылыту, желдету, сумен жабдықтау және басқалар) осы Қағидаларда келтірілген қосымша талаптарды міндетті түрде орындау кезінде қолданыстағы құрылыс нормаларына және қағидаларына (бұдан әрі – ҚНжҚ) сәйкес орындалуы қажет.
      8. Электр қондырғылары дірілдің, электр өрістерінің, шудың әсер етуі немесе қоршаған ортаның зиянды ластануы туралы қолданыстағы директивалы құжаттардың талаптарын қанағаттандыру қажет.
      9. Электр қондырғыларында қалдықтарды: химиялық заттар, майлар, қоқыстар, техникалық суларды және т.б. жинау және жою қарастырылуы қажет. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қолданыстағы талаптарға сәйкес аталмыш қалдықтардың су қоймасына, нөсер суды ағызу жүйесіне, сайларға, сондай-ақ осы қалдықтарға арналмаған аймақтарға түсу мүмкіндігі болмауы тиіс.
      10. Электр қондырғыларының схемасын, құрылымын және құрылысының кестесін таңдау мен жобалау техникалық-экономикалық салыстырулар, сенімді және қарапайым схемаларды қолдану, түрлі-түсті және басқа тапшы материалдарды, құрал-жабдықтардың және т.б. аз жұмсау, пайдалану тәжірибесін есепке ала отырып жаңа техниканы енгізу негізінде жүргізіледі.
      11. Электр коррозиясының немесе топырақтық коррозияның қаупі туындаған кезінде құрылыстарды, құрал-жабдықты, құбырларды және басқа да жер асты коммуникациясын қорғау бойынша тиісті шаралар алдын ала қарастырылады.
      12. Электр қондырғыларында олардың жеке элементтеріне жататын бөліктерді (түсін, таңбасын, жазуларын, электр жабдығының тиісті орналасуын, схемалардың көрнекілігін және қарапайымдылығын) оңай тану мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
      13. Әр электр қондырғысында атаулары бір шиналардың түстік және әріптік-цифрлық белгілері бірдей болуы қажет.
      Шиналар былайша белгіленеді:
      1) ауыспалы үш фазалы ток кезінде: А фазалы шиналар – сары түспен, В фазалы – жасыл, С фазалы – қызыл, нөлдік жұмыс – көгілдір, нөлдік қорғаушы ретінде қолданылатын осы шина – сары және жасыл түсті жолақпен;
      2) ауыспалы бір фазалы ток кезінде: ток көзі ораманың басына қосылған А шинасы – сары түспен, ораманың соңына қосылған В – қызыл түспен.
      Егер бір фазалы шиналар үш фазалы жүйенің тармағы болған жағдайда тиісті үш фазалы ток шиналары ретінде белгіленеді;
      3) тұрақты ток кезінде: оң шина (+) – қызыл түспен, теріс (-) – көк және нөлдік жұмыс М – көгілдір түспен;
      4) резервті – резервтелетін негізгі шина ретінде егер резервті шина негізгі шиналардың кез келгенін ауыстыра алатын болса, онда ол негізі шиналардың түстерінің көлденең жолақтарымен белгіленеді.
      Түстік белгі, егер ол сондай-ақ қарқынды салқындау үшін немесе тотығуға қарсы қорғау үшін көзделген болса, шиналардың жалпы ұзындығы бойынша орындалуы қажет.
      Түстік белгілеу неғұрлым қарқынды салқындату немесе тоттануға қарсы қорғаныс үшін көзделген жағдайда шинаның ұзына бойы ұзындығы бойынша орындалуы тиіс.
      Егерде түстік немесе тек әріптік-түстік белгілеу немесе шинаның қосылған орындарында түстік белгінің әріптік-сандықпен үйлесуі болған кезде түстік белгілеуді шинаның ұзына бойы ұзындығында орындауға жол беріледі; егерде оқшауланбаған шиналар кернеуде болған кезеңде қарау үшін қолжетімсіз болған кезде, онда оларды белгілемеуге рұқсат беріледі. Бұл жағдайда электр қондырғыға қызмет көрсеткен кезде қауіпсіздік және көріктілік деңгейі төмендемеуі тиіс.
      14. Тарату қондырғыларында шиналарды (зауытта жасалған КТҚ басқа) орналастыру кезінде мынадай талаптарды сақтау қажет:
      1) ауыспалы үш фазалы ток көзінде жабық тарату қондырғыларындағы шиналарды былайша орналастыру қажет:
      құрама және айналыс шиналары, сондай-ақ секциялық шиналардың барлық түрлері тігінен орналасқан кезде А-В-С – жоғарыдан төмен; көлденең орналасқан кезде, еңкейіңкі немесе үшбұрыш тәріздес, біршама алыстағы А, ортадағы В, қызмет көрсету дәлізіне жақын С;
      құрама шиналардан тармақталған – егер шиналарға қызмет көрсету дәлізінен (орталықтан үш дәліз болған жағдайда) қарайтын болсақ, сол жақтан оң жаққа қарай А-В-С;
      ауыспалы үш фазалы токтың төрт және бес сымды торында кернеу тогы 1 кВ электр қондырғыларда:
      тігінен орналасқан жағдайда – үстінен төмен қарай А-В-С-N - RE (REN);
      көлденең немесе еңкейіңкі түрде орналасқан кезде – біршама алыс тұрған шина – А, қызмет көрсету дәлізіне жақын - RE (REN) орналасу реттілігі – А-В-С-N- RE (REN);
      құрама шиналардан тармақталған – егер шиналарға қызмет көрсету дәлізінен (орталықтан үш дәліз болған жағдайда) қарайтын болсақ, сол жақтан оң жаққа қарай RE (REN) шиналарынан бастап;
      2) ашық тарату құрылғыларында ауыспалы үш фазалы ток көзінде шиналар былайша орналасуы қажет:
      құрама және айналыс шиналары, сондай-ақ секциялық шиналардың, тұйықталған мойнақтардың және шеңбер, біржарымдық және т.б. схемалардағы мойнақтардың барлық түрлерінде жоғары кернеудегі басты трансформатордың жағынан А шинасы болуы қажет;
      ашық тарату құрылғыларындағы құрама шиналардан тармақталған шиналардың жағынан трансформаторға қарағанда шиналардың жалғасуы сол жақтан оң жаққа қарай А-В-С қосылуы қажет.
      Ұялардағы тармақталған шиналардың орналасуы олардан тәуелсіз орналасуы құрама шиналарға қатысты бірдей болуы қажет;
      3) тұрақты ток көзінде шиналар мынадай тәртіппен орналасуы қажет:
      құрама шиналар тігінен орналасқан кезде: жоғары М, ортаңғы (-) және төменгі (+);
      құрама шиналар көлденең орналасқан кезде: шиналарға қызмет көрсету дәлізінен қарағанда неғұрлым алыс орналасқан М, ортадағы (-) және жақын (+);
      құрама шиналар тармақталған: шиналарға қызмет көрсету дәлізінен қарағанда сол жақ шина М, ортадағы (-) және оң жақ (+).
      Осы Қағидалардың 13-тармағының 1) - 3) тармақшасында келтірілген кейбір жағдайларда талаптардан ауытқуға жол беріледі, егер олардың орындалуы елеулі күрделі электр қондырғыларға байланысты (әуелік желілер (бұдан әрі – ӘЖ) сымдарын транспозициялау үшін қосалқы станцияның жанына арнайы тіреулердің орнатылуын қажет етеді) немесе егер қосалқы станцияда трансформацияның екі немесе одан да көп сатысы қолданылса.
      15. Қондырғысы 1 кВ дейінгі электр үй-жайларда егер жергілікті жағдайлар бойынша осындай қорғану, қандай да бір басқа мақсатқа қажет болса, жанасудан қорғаушы оқшауланған және оқшауланбаған ток жүргізу бөліктерін қолдануға жол беріледі. Бұл ретте қолжетімді бөліктер әдеттегі қызмет көрсетуде олармен жанасу қаупімен қатар келмейтіндей орналасуы тиіс.
      16. Барлық қоршайтын және жабылатын құрылғылар жергілікті талаптарға сәйкес жеткілікті механикалық берік болуы тиіс. Кернеу тогы 1 кВ жоғары болғанда қоршайтын және жабылатын металл құрылғының жуандығы кемінде 1 мм болуы қажет. Механикалық ақаулардан кәбілдер әуе қорғау сымдары үшін арналған құрылғылар машиналарға, аппараттарға және құралдарға орнатылуы тиіс.

2. Электрмен жабдықтау және электр желілері

1. Жалпы ережелер

      17. Электрмен жабдықтау желілерінің жүйесін жобалау мен электр қондырғыларын қайта жаңғырту кезінде мынадай мәселелер қарастырылады:
      1) кернеудің басқа класс желілерімен қайта құрастырылатындары мен қайта құрастырылатын қолданыстағы электр желілерінің оңтайлы үйлесімділігін есепке ала отырып, электрмен жабдықтау жүйелері мен электр жүйелерінің келешектегі дамуы;
      2) ведомстволық тиесілігіне қарамастан, электр желілерінің әрекет ету аймағында орналасқан барлық тұтынушылардың кешенді орталықтандырылған электрмен жабдықтауды қамтамасыз етілуі;
      3) келешекке белгіленген шекті деңгеймен ҚТ тогын шектеу;
      4) электр энергиясының шығынын азайту.
      Бұл ретте, кешенде технологиялық резервтеудің экономикалық тиімділігін және мүмкіндігін есепке ала отырып, ішкі және сыртқы электрмен жабдықтау қарастырылады.
      Резервтеу мәселесін шешу кезінде электр қондырғы элементтерінің жүктелу қабілеті, сондай-ақ технологиялық жабдықтағы қордың бар болуы есепке алынады.
      18. Электрмен жабдықтау жүйелерін дамыту мәселесін шешу кезінде жөндеу, апаттық және апаттан кейінгі режимдер есепке алынады.
      19. Энергия жүйесінің нысандары болып табылатын өзара резервтелетін тәуелсіз ток көзін таңдау кезінде, жүйелі ауыр авариялар кезінде осы ток көздерінде кернеу тогының бір мезгілде ұзақ мерзімге жоғалуы, сондай-ақ энергия жүйесінің электр бөлігіндегі ақаулары кезінде релелік қорғаушы мен автоматиканың әрекетінде кернеу тогының толық жоғалуы немесе бір мезгілде тәуелді аз уақытқа төмендеуі есепке алынады.
      20. Электр желілерін жобалау оларға қызмет көрсетудің түрі (тұрақты кезекшілік, үйдегі кезекшілік, көшпелі бригадалар және т.б.) есепке алынып жүзеге асырылады.
      21. Кернеу тогы 3-35 кВ электр желілерінің жұмысы резистор немесе доға сөндіруші реактор арқылы жерге тұйықтау, бейтараптамамен, сондай-ақ оқшауланған бейтараптамамен қарастырылған.
      110 кВ электр желілерінің жұмысы тұйық жерге қосылған, сондай-ақ тиімді жерге тұйықталған бейтараптамамен қарастырылуы тиіс.
      220 кВ электр желілерінің жұмысы тек қана тұйық жерге қосылған бейтараптамамен қарастырылуы тиіс.
      Тұйықталған ток сыйымдылығының қарымталануы токтық тұрақты режимі кезінде қолданылуы тиіс:
      1) ӘЖ темір-болат және металл тіреулері бар 3-20 кВ желілерінде және барлық 35 кВ және 10 А жоғары желілерде;
      2) ӘЖ темір-болат және металл тіреулері жоқ: 3-6 кВ және 30 А жоғары кернеу тогы; 10 кВ және 20 А жоғары; 15-20 кВ және 15 А жоғары кезінде;
      3) схемада 6-20 кВ трансформатор-генератор (генераторлық кернеу тогында) блоктарынан – 5 А жоғары.
      Токтың жерге 50 А аса тұйықталуы кезінде екіден кем емес жерге тұйықтау доға сөндіргіш реактор қолданылады.

2. Электр қабылдағыштардың санаттары және электрмен
жабдықтаудың сенімділігін қамтамасыз ету

      22. Электрмен жабдықтаудың сенімділігін қамтамасыз етуге қатысты электр қабылдағыштар мынадай үш санатқа бөлінеді:
      І санаттағы электр қабылдағыштар – электрмен жабдықтаудағы үзілісі адамдардың өміріне қауіп төндіретін, кәсіпорындардың экономикасына айтарлықтай зардап тигізетін, негізгі қымбат жабдықтың зақымдалуы, өнімнің жаппай бүлінуі, күрделі технологиялық үрдістің бұзылуы, коммуналдық шаруашылықтың аса маңызды элементтерінің қызмет етуінің бұзылуына әкеліп соғатын электр қабылдағыштар.
      І санаттағы электр қабылдағыштардың құрамынан іркіліссіз жұмысы адам өміріне қауіп төндірудің, жарылыстардың, өрттердің және негізгі қымбат тұратын құрал-жабдықтардың бұзылуының алдын алу мақсатында өндірістің авариясыз тоқтамауына қажет электр қабылдағыштардың ерекше тобы бөлінеді.
      ІІ санаттағы электр қабылдағыштар – өнімнің жаппай шығарылмауына, жұмысшылардың, механизмдердің және өнеркәсіптік көліктің жаппай тоқтап тұруына, қала және ауыл тұрғындарының айтарлықтай санының қалыпты қызметінің бұзылуына әкелетін электр қабылдағыштар.
      ІІІ санаттағы электр қабылдағыштар – І және ІІ санаттағы электр қабылдағыштарға жатпайтын электр қабылдағыштар.
      23. І санаттағы электр қабылдағыштар екі тәуелсіз өзара резервтегі қорек көздерінен электр энергиясымен жабдықталады, қорек көздерінің біреуінен электрмен жабдықтаудың бұзылуы кезінде олардың электрмен жабдықталу үзілісі қоректі автоматты қалпына келтіру уақытында болуына ғана жол беріледі.
      І санаттағы электр қабылдағыштардың ерекше тобын электрмен жабдықтау үшін тәуелсіз өзара резервтейтін үшінші қорек көзінен қосымша қоректендіру көзделген.
      Электр қабылдағыштардың ерекше тобына арналған үшінші тәуелсіз қорек көзі және І санаттағы қалған электр қабылдағыштарға арналған екінші тәуелсіз қорек көзі ретінде жергілікті электр станциялары, энергия жүйесіндегі электр станциялар (жекелей, генераторлық кернеу шиналары), тоқтаусыз қоректендірудің арнайы агрегаттары, аккумуляторлық батареялар және т.б. қолданылады.
      Егер электрмен жабдықтаудың резервтелуімен технологиялық үрдістің қажет үздіксіздігін қамтамасыз ету мүмкін болмаса немесе электрмен жабдықтаудың резервтелуі экономикалық лайықсыз болса, технологиялық резервтеу жүргізіледі.
      Аса күрделі тоқтаусыз технологиялық үрдісі бар І санаттағы жұмыс тәртібі қалпына келуі үшін ұзақ уақытты қажет ететін, техникалық–экономикалық негіздемелері бар электр қабылдағыштардың электр жабдықталуы технологиялық үрдістің ерекшеліктерімен анықталатын қосымша талаптар қойылатын екі тәуелсіз өзара резервтейтін қорек көздері арқылы жүзеге асырылады.
      24. ІІ санаттағы электр қабылдағыштар екі тәуелсіз өзара резервтейтін ток көздері арқылы электр энергиясымен қамтамасыз етіледі.
      ІІ санаттағы электр қабылдағыштар үшін қорек көзінің біреуінен электрмен жабдықтау бұзылған кезде, кезекші қызметкерлердің немесе жедел-көшпелі бригаданың қимылымен резервтік қоректі қосу үшін қажет уақытқа электрмен жабдықтауда үзіліске жол беріледі.
      25. ІІІ санаттағы электр қабылдағыштар үшін электрмен жабдықтау жүйесінің зақымдалған элементін жөндеуге немесе ауыстыруға арналған электрмен жабдықтаудағы үзіліс уақыты 1 тәуліктен аспаса, электрмен жабдықтау бір қорек көзінен жүзеге асырылады.

3. Кернеудің деңгейлері және оны реттеу, реактивті қуатты қарымталау

      26. Кернеуді реттеу құрылғылары ең көп жүктемелер кезінде номиналды 105 %-дан төмен емес және осы желілердің ең аз жүктемелері кезінде 100 %-дан аспайтын таратушы желілер қосылған 6-20 кВ кернеуі бар станциялар мен қосалқы станциялар кернеулерінің сақталуын қамтамасыз етуі тиіс.
      27. Тұтынушыда орналастырылатын реактивті қуатты қарымталау құрылғылары осы тұтынушының электр құрылғыларын жалғау шарттарының көрсетілген шегіндегі реактивті қуатты энергожүйесінің тұтынуын қамтамасыз етуі тиіс.
      28. Электр желілеріндегі реактивтік қуаттың қарымталау құрылғыларын таңдау және орналастыру қолданыстағы реактивті қуатты қарымталау бойынша нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылады.

3. Өткізгіштерді қыздыру, токтың экономикалық тығыздығы
және тәж шарттары бойынша таңдау

1. Қолданылу аясы

      29. Қағидалардың осы тарауы электр өткізгіштердің (оқшауланбаған және оқшауланған өткізгіштер, кәбілдер және шиналар) қыздыру, токтың экономикалық тығыздығы және тәждің шарттары бойынша қимасын таңдауда қолданылады. Егер осы шарттар бойынша анықталған өткізгіштің қимасы басқа шарттар бойынша (ҚТ токтарында жылулық және электр динамикалық беріктілік, кернеудің жоғалуы және ауытқуы, механикалық беріктік, асқын жүктелуден қорғау) талап етілетін қимадан кем болса, осы шарттармен талап етілетін ең үлкен қима қолданылуы тиіс.

2. Қыздыру бойынша өткізгіштердің қималарын таңдау

      30. Кез келген мақсаттағы өткізгіштер тек қалыпты режимді ғана емес, авариядан кейінгі, жөндеу жұмыстары кезіндегі және желі, шиналар секциялары арасындағы токтың бірқалыпты таралмауы және т.б. режимді ескергенде мүмкін болатын шекті рұқсат етілетін қыздыруға қатысты талаптарды қанағаттандыруы тиіс. Қыздыруды тексеру кезінде желінің осы элементінің орташа жарты сағаттық тогының ең көбі, жарты сағаттық токтың максимумы қабылданады.
      Электр қабылдағыштардың қайта-қысқа мерзімді және қысқа мерзімді жұмыс тәртібінде (жалпы ұзақтық циклі 10 мин дейінгі және жұмыс кезеңі уақыты 4 мин артық емес) қыздыру бойынша өткізгіштер қимасын тексеру үшін есептік ток ретінде ұзақ режимге келтірілген ток қабылданады. Бұл ретте:
      1) мыс өткізгіштер үшін қимасы 6 мм² дейін, ал алюминий өткізгіштері үшін қимасы 10 мм² дейінгі ток ұзақ жұмыс тәртібіндегі құрылғыларға арналғанындай қабылданады:
      2) мыс өткізгіштер үшін қимасы 6 мм² асатын, ал алюминий өткізгіштері үшін қимасы 10 мм² асатын ток мүмкін болатын токтың коэффициентіне көбейтіндісімен анықталады, мұндағы ТҚС.в.- салыстырмалық бірліктердегі жұмыс кезеңінің ұзақтығы (циклдің ұзақтылығына қатысты қосудың ұзақтылығы).
      31. Қоршаған ортаның температурасына дейін өткізгіштердің суытылуы үшін жеткілікті болатын қосулар арасында тоқтату және қосу ұзақтығы 4 минуттан аспайтын қысқа мерзімді жұмыс режимі үшін ең көп жіберілетін токтар қайта–қысқа мерзімді, режим нормалары бойынша анықталады. Қосудың 4 минуттан асатын ұзақтығы кезінде, сондай-ақ қосылулар арасында жеткіліксіз ұзақтықтағы тоқтауы кезінде, ең көп рұқсат етілетін токтар ұзақ жұмыс тәртібіндегі құрылғылар үшін қолданылатындай анықталады.
      32. Номиналдықтан төмен жүктемедегі қағаз сіңдірілген оқшауламасы бар 10 кВ кернеу кәбілдері үшін осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 1-кестеде көрсетілген қысқа мерзімді асқын жүктемеге рұқсат етіледі.
      33. Авариядан кейінгі режимді жою кезеңінде егер осы тәуліктің басқа кезеңдерінде жүктеме номиналдықтан аспаса, 5 тәулік ішінде 6 сағаттан аспайтын ұзақтықтағы жүктеме максимум уақытына номиналды полиэтиленді оқшауламасы бар кәбіл үшін асқын жүктеме 10 %-ға дейін, ал поливинхлоридті оқшауламасы бар кәбілдер үшін 15 %-ға дейін болуға рұқсат етіледі.
      Апаттан кейінгі режимдегі жойылу кезеңінде қағаздық оқшаулануы бар 10 кВ дейінгі қуаттандырылған кәбілдер үшін осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 2-кестеде көрсетілген деңгейде 5 тәулік ішіндегі жүктеме қолданылады.
      15 жылдан асқан қолданыстағы кәбілдік желілер үшін асқын жүктемелер 10 % төмендетілуі тиіс.
      Кернеуі 20–35 кВ кәбілді желілерде асқын жүктемеге рұқсат етілмейді.
      34. Қалыпты жүктеме және апаттан кейінгі асқын жүктеме талаптары кәбілдерге және оларда орналастырылған жалғастырушы және шеткі муфталарға және шеткі бітемелерге қойылады.
      35. Үш фазалық токтың төрт өткізгіштік жүйесінде нөлдік жұмыс өткізгіштерінде фазалық өткізгіштердің өткізгішті кемінде 50 % болуы тиіс; қажет болған жағдайларда ол өткізгіштердің фазалық өткізгіштігі 100 %-ға көтерілуі қажет.
      36. Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 12 - 15 және 22-кестелерінде келтірілген температурадан мейлінше ерекшеленетін ортада салынған кәбілдер, оқшауланбаған және оқшауланған өткізгіштер мен шиналар үшін, сондай-ақ қатты және иілгіш ток өткізгіштері үшін рұқсат етілетін ток ұзақтығын анықтағанда осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 3-кестеде келтірілген коэффициенттер қолданылады.

3. Резеңке және пластмасса оқшауламасы бар сымдар,
баулар және кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар

      37. Резеңке және поливинилхлорид оқшауламасы бар сымдар, резеңке оқшауламасы бар баулар, қорғасын, поливинилхлорид және резеңке қабықшаларымен резеңке және пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасының 4 - 11-кестелерінде келтірілген. Олар: талсым +65, қоршаған ауа +25 және жердің +15^оС температурасы үшін қабылданған.
      Бір құбырға төселетін (немесе көп талсымды өткізгіштің талсымы) желілердің санын анықтау кезінде үш фазалы ток жүйесінің төрт желілі нөлдік жұмыс өткізгіші, сондай-ақ жерге тұйықтаушы және нөлдік қорғаушы өткізгіштері есепке қабылданбайды.
      Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 4 және 5-кестелеріндегі мәліметтер оларды төсеу орны (ауада, жабындарда, іргетастарда) мен құбырлар санына қарамастан қолданылады.
      Қораптарда, сондай-ақ жаймаларда түйіндермен төселген кәбілдер мен желілер үшін жіберілетін ұзақ мерзімді токтар қабылдануы тиіс: желілер үшін – осы Қағидалардың 5-қосымшасының 4 және 5-кестелері бойынша құбырларға төселген желілерге арналған сияқты, ауаға салынған кәбілдер үшін – 6 - 8-кестелер бойынша. Құбырларға, қораптарға, сонымен қатар шоқ түрінде лоттардағы бір уақытта қойылған өткізгіштер саны төрттен асатын болса, ашық (ауада) орнатылған өткізгіштер тәрізді 5 пен 6 үшін 0,68; 7-9 үшін 0,63 және 10-12 үшін 0,6 төмендетілген коэффициентті енгізумен, токтар 4 және 5-кестеге сәйкес қабылдануы тиіс.
      Екінші тізбектегі сымдар үшін төмендетілген коэффициенттер енгізілмейді.
      38. Бір қатарлы төсеуде (шоқтарда емес) жаймаларға төселген сымдар үшін, ауада орнатылған сымдар сияқты ұзақ мерзімді токтар рұқсат етіледі.
      Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 12-кестесінде көрсетілген төмендетілген коэффициентті қолдана отырып ашық (ауада) орнатылған дара сымдар мен кәбілдерге арналғанындай, қораптарда төселген сымдар мен кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасының 4 - 7-кестелерінде көрсетілгендей қабылданады.
      39. Қорғасын, алюминий немесе поливинилхлоридті қабықшадағы кәбілдік қағаз сіңдірілген оқшауламасы бар кернеуі 35 кВ дейінгі кәбілдер үшін, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар кәбілдер талсымының рұқсат етілетін температурасына сәйкес қабылданады:

      40. Жерге төсейтін кәбілдер үшін, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасының 13, 16, 19 - 22-кестелерінде көрсетілген. Олар жердің 120 см к/Вт меншікті кедергісі кезінде және жердің +15⁰С температурасында бір кәбілден көп емес 1,7–1,0 м тереңдіктегі орда төсеу есебімен алынған.
      Жоғарыда аталған кестеде көрсетілген токтық жүктемеге қажет 120 см к/Вт ерекшеленетін жердің меншікті кедергісі кезінде, осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 23-кестеге сәйкес түзету коэффициенттері қолданылады.
      41. Суда төселетін кәбілдер үшін, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 13, 16, 22, 21-кестелерде келтірілген. Олар судың +15⁰С температурасы есебімен алынған.
      42. Ауада, ғимараттың іші мен сыртында төселетін кәбілдердің кез келген санында және ауаның +25⁰С температурасындағы төселетін кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5 қосымшасының 14, 19, 20, 21, 23, 24-кестелерінде келтірілген.
      43. Жердегі құбырларда төселінетін дара кәбілдер үшін, ауада, жердің температурасына тең температурада төселген кәбілдерге арналғанындай, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар қабылданады.
      44. Кәбілдерді аралас төсегенде суытудың неғұрлым нашар жағдайларындағы учаске үшін, егер оның ұзындығы 10 м асатын болса, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар қабылдануы тиіс. Аталған жағдайларда үлкен қимадағы кәбілді қыстырмалар қолданылады.
      45. Жерге бірнеше кәбілдерді төсеген кезінде (құбырлардағы төсеуді қоса алғанда) осы Қағидалардың 5-қосымшасының 26-кестесінде көрсетілген коэффициенттерді енгізу арқылы, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар төмендетілуі тиіс. Бұл ретте резервтік кәбілдер есепке алынбауы керек.
      Аралықтары 10 мм кем қашықтықта бірнеше кәбілдерді жерге төсеуге рұқсат етілмейді.
      46. Май және газ толтырылған бір талсымды сауытталған кәбілдер, сондай-ақ жаңа құрылымды кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтарды өндіруші-зауыттар белгілейді.
      47. Блоктарда орнатылған кәбілдер үшін, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар эмпирикалық формула бойынша анықталады

      І=а b c I₀

      мұндағы I₀ - осы Қағидалардың 5-қосымшасының 27-кестесінде көрсетілген қола және алюминий талсымы бар 10 кВ кернеулі үш талсымды кәбіл үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді ток; а – блоктағы кәбілдің орналасуына және қимасына байланысты осы Қағидалардың 5-қосымшасының 28-кестесінде таңдалатын коэффициент; b – кәбілдің кернеуіне байланысты таңдалатын коэффициент:

      с – барлық блоктың орташа тәуліктік жүктемесіне байланысты таңдалатын коэффициент:

      Жұмыс кәбілдері ажыратылғанда, олар жұмыс істесе, блоктың нөмірленбеген каналдарында резервтік кәбілдерді орнатуға болады.
      48. Блоктардың арасындағы қашықтыққа байланысты таңдалатын коэффициенттерге көбейту арқылы бірдей конфигурациялы екі параллельді блоктарға орналастырылған кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар төмендетілуі тиіс:

      49. Оқшауланбаған сымдар және боялған шиналар үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасының 29 -  35-кестелерінде келтірілген. Ауаның +25 С температурасында оларды +70 С қыздырудың рұқсат етілетін температурасы есебінен алынған.
      ПА500 және ПА600 маркалы алюминий қуыс сымдары үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді ток қабылданады:

      50. Тік бұрышты қимадағы шинаны орналастырғанда осы Қағидалардың 5-қосымшасының 33-кестесінде келтірілген токтың жалпақтығы сызықтар ені 60 мм дейінгі шиналар үшін 5 % дейін және сызықтар ені 60 мм асатын шиналар үшін 8 % төмендетілуі тиіс.
      51. Үлкен қимадағы шиналарды таңдаған кезде беттік әсерден және жақындық әсерінен, салқындатудың анағұрлым жақсы жағдайларынан (қапшықтағы жолақтар санының азаюы, қапшықтың оңтайлы құрылымы, кескінді шиналардың қолданылуы және т.б.) ең аз туындаған қосымша шығындарды қамтамасыз ететін, өткізу қабілеті шарттары бойынша неғұрлым үнемді құрылымдық шешімдерді таңдау қажет.
      52. Өткізгіштердің қимасы токтың экономикалық тығыздығы бойынша тексерілуі тиіс. Экономикалық лайықты қима S, мм², мына қатынастан анықталады:

      осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесі бойынша таңдалатын берілген жұмыс жағдайлары үшін мұнда І – энергиялық жүйенің максимумындағы сағаттағы есептік ток, А; J_эк – токтың экономикалық тығыздығының қалыпты мәні, А/мм².
      Көрсетілген есептеу нәтижесінде алынған қима жанындағы стандартты қимаға дейін дөңгелектенеді. Есептік ток қалыпты жұмыс тәртібі үшін қабылданады, яғни, апаттан кейінгі және жөндеу жұмыстары тәртібіндегі токтың ұлғаюы есептелмейді.
      53. 330 кВ және одан жоғарғы кернеулі тұрақты және токтың ауыспалы электр берілісі желілерінің, сондай-ақ жүйе аралық байланыстар желілерінің, барынша көп сағатқа жұмыс істейтін қуатты және иілгіш ток өткізгіштерінің сымдар қимасын таңдау техникалық-экономикалық есептердің негізінде жүзеге асырылады.
      54. Токтың экономикалық тығыздығын қанағаттандыру мақсатында электрмен жабдықтау сенімділігі шарттары бойынша қажеттен тыс желілер немесе тізбектің санын арттыру техникалық-экономикалық есептің негізінде жүзеге асырылады. Мұның өзінде желілер немесе тізбектердің санының көбеюін болдырмау үшін осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесінде келтірілген нормалық мәндерді екі есе асыруға рұқсат етіледі.
      Техникалық-экономикалық есептерде желінің екі ұшындағы құрал-жабдықтар мен тарату құрылғысының камерасын қоса алғанда, қосымша желіге енгізілетін барлық есептеулер есепке алынады. Желі кернеуін арттырудың тиімділігі тексеріледі.
      Жүктеменің өсуі жағдайында токтың экономикалық тығыздығын қамтамасыз ету үшін қосымша желілерді төсеуде немесе бар сымдарды үлкен қимадағы сымдарға ауыстыру кезінде осы нұсқауларды басшылыққа алу керек. Мұндай жағдайларда желілердің құрал-жабдықтарын барлық алу және салу жұмыстарының толық бағасы, аппараттар мен материалдардың бағасы қоса есептелуі қажет.
      55. Мыналар токтың экономикалық тығыздығы бойынша тексеріске жатпайды:
      1) 4000-5000 дейін кәсіпорынның құрылыс жүктемесін максималды сағаттар саны ішінде пайдаланудағы 1 кВ дейінгі кернеудегі өнеркәсіптік кәсіпорындар мен ғимараттардың желілері;
      2) кернеуі 1 кВ дейінгі жеке электр қабылдағыштардың тармақтануы, сондай-ақ өнеркәсіптік кәсіпорындар, тұрғын және қоғамдық ғимараттардың жарықтандыру желілері;
      3) барлық кернеулердегі ашық және жабық тарату құрылғылары шегіндегі шина жасау және электр құрылғылардың жинақтық шиналары;
      4) резисторларға, қосу реостаттарына және т.б. баратын өткізгіштер;
      5) уақытша құрылыстар желілері, сондай-ақ қызмет мерзімі 3 - 5 жыл болатын құрылғылар.
      56. Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесін қолданғанда мынаны басшылыққа алу қажет:
      1) түнгі уақыттағы жүктеменің максимумында токтың экономикалық тығыздығы 40 %-ға артады;
      2) 16 мм² және одан аз қиылысатын оқшауланған өткізгіштер үшін экономикалық тығыздық 40 %-ға артады;
      3) n жүктемемен тарамдалған бірдей қимадағы желілер үшін экономикалық тығыздық желінің басында ғана k_у рет жоғарылайды, k_у формуламен анықталады:
                        k_у

      мұнда І₁, І₂....,І_n – желінің жеке учаскелерінің жүктемелері; l₁, l₂....,l_n– желінің жеке учаскелерінің ұзындықтары; L – желінің толық ұзындығы;
      4) n біртиптік, өзара резервтелген электр қабылдағыштардың (сумен жабдықтау сорғылары, түрлендіргіш агрегаттары және т.б.), қоректенуі үшін өткізгіштер қимасын таңдағанда, соның ішінде m бір мезгілде жұмыс істесе, токтың экономикалық тығыздығы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесінде келтірілген шамаға қарсы k_n рет артады,
      k_n тең:

      57. Ауылдық жерде жүктемедегі кернеуді реттейтін трансформаторларлы 35/6-10 кВ төмендеткіш қосалқы станцияларды қоректендіретін 35 кВ ӘЖ сымдардың қимасы токтың экономикалық тығыздығына байланысты таңдалуы керек. Сымдардың қимасын таңдауда есептік жүктеме ӘЖ пайдалануға қабылданған жылынан бастап есептегенде алдағы 5 жылға қабылданады. Ауылдық жерлерде 35 кВ желілерде резервтеуге арналған ӘЖ 35 кВ үшін, апаттан кейінгі және жөндеу жұмыстарындағы тәртіптегі электр энергиясымен тұтынушыларды қоректендіруді қамтамасыз етуге байланысты, сымдар минималды қималарын рұқсат етілетін ұзақ мерзімді ток бойынша барынша аз қолдану керек.
      58. Қуатты аралық іріктеуге әуе сымдарының және кәбіл желілері талсымдарының экономикалық қимасын таңдау әр учаске үшін учаскелердің есептеулеріне сәйкес жүзеге асырылады. Бұл ретте учаскелер үшін экономикалық қима шамасының арасындағы айырмашылық стандарттық қималар шкаласы бойынша бір сатыдағы деңгейде орналасса, басым тартылған учаске үшін экономикалық сәйкес келетін бірдей сым қимасын рұқсат етілетін көршілес учаскелер үшін қабылдауға болады. Ұзындығы 1 км дейін тармақталған тармақталу жүргізілетін әуе желісіндегідей болса қабылданады. Тармақталудың үлкен ұзындығында экономикалық қима осы тармақтардың есептік жүктемесімен анықталады.
      59. Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесінде көрсетілген кернеуі 6-20 кВ болатын электр берілісінің желілері үшін ток тығыздығының шамасы кернеуді реттеу мен реактивті қуатты қарымталауда қолданатын құралдарды есепке алғанда, рұқсат етілетін шектен жоғары электр энергиясының қабылдағыштарында кернеуден ауытқуды тудырмағанда ғана қолданылуы мүмкін.
      60. Кернеу 35 кВ және одан жоғары болғанда өткізгіштің келтірілген радиусы, сондай-ақ өткізгіштердің тегіс еместік коэффициентін келтіріп, теңіз деңгейінен жоғары аталған электр қондырғыларының орналасқан биіктігіндегі орташа жылдық тығыздық шамасы мен ауаның температурасын есепке ала отырып, тәждің пайда болу жағдайлары бойынша тексерілуі тиіс.
      Осының өзінде пайдалану кернеуіндегі анықталған кез келген өткізгіштің беткі қабатындағы ең үлкен кернеу өрісі орташа жалпы тәждің пайда болуына, сәйкес электр өрісінің бастапқы кернеуінен 0,9 аспауы тиіс.
      Одан басқа, өткізгіштер үшін тәждерден радио кедергілердің рұқсат етілетін деңгейін шарттар бойынша тексеру қажет.

4. Қысқа тұйықталу шарттары бойынша электр
аппараттарын және өткізгіштерді таңдау

1. Жалпы талаптар

      61. Қысқа тұйықталу (одан әрі – ҚТ) тәртібінде мыналар тексерілу қажет:
      1) 1 кВ-тан асатын электр құрылғыларында:
      электрлік аппараттар, ток өткізгіштер, кәбілдер және басқа да өткізгіштер, сондай-ақ олар үшін тіреу және ұстап тұратын құрылғылар;
      ҚТ токтарының динамикалық қимылында сымдардың бір-біріне соғылуының алдын алу үшін 50 кА ҚТ және одан асатын соққылық токтағы электр берілісінің әуе желілері.
      Бұдан басқа, тармақталған сымдары бар желілер үшін тармақталған сымдардың тірегіштері арасындағы қашықтық тірегіштер мен сымдар соғылған кезде зақымдалудың алдын алу үшін тексерілуі қажет.
      Тез әрекет еткіш автоматты қайталап қосудың құрылғыларымен жабдықталған ӘЖ сымдары термиялық төзімділігі бойынша тексерілуі тиіс;
      2) 1 кВ дейінгі электр құрылғыларында – тек үлестіруші қалқандар, ток сымдары және күштік шкафтар. Тек ҚТ тәртібіндегі ток трансформаторлары тексерілмейді.
      ҚТ токтарын ажыратуға арналған немесе өзінің жұмыс жағдайы бойынша қысқа тұйықталу тізбегін қоса алатын аппараттар, бұдан басқа барлық мүмкін болатын ҚТ токтарында осы операцияларды жасай алатындай қабілетке ие болу керек.
      ҚТ токтарына, олардың одан әрі қалыпты пайдалануына кедергі жасайтын электрлік, механикалық және деформациялық өзге де қирауға кез болмай, есептік жағдайларда осы токтарға шыдас беретін аппараттар мен өткізгіштер төзімді деп есептеледі.
      62. Кернеуі 1 кВ асатын ҚТ тәртібінде тексерілмейтіндер:
      1) электр динамикалық төзімділігі бойынша 60 А дейінгі номиналды токтағы қыстырмасы бар балқымалы сақтандырғыштармен қорғайтын аппараттар мен өткізгіштер;
      2) термиялық төзімділігі бойынша олардың номиналды токтағы мен түріне тәуелді емес балқымалы сақтандырғыштармен қорғалған аппараттар мен өткізгіштер.
      Егер оның ағыту қабілеті осы Қағидалардың шарттарына сәйкес таңдалған болса және осы тізбекте мүмкін болатын ең аз апаттық токты ажыратуға қабілетті болса, тізбек балқымалы сақтандырғышпен қорғалған болып есептеледі;
      3) жеке электр қабылдағыштарға баратын тізбектегі өткізгіштер, соның ішінде жалпы қуаты 2,5 МВ^.А және жоғарғы кернеуі 20 кВ тең цехтық трансформаторларға, егер мынадай шарттар бір уақытта сақталған болса:
      технологиялық үрдістің тәртібі жойылуын тудырмайтындай етіп орындалған қабылдағыштардың көрсетілген электр қабылдағыштардың ажыратылуы резервте сақтаудың қажетті деңгейі электрлік немесе технологиялық бөлімде көзделген;
      ҚТ кезінде өткізгіштің бұзылуы жарылыс немесе өртті тудырмайды;
      өткізгішті едәуір қиындықсыз ауыстыруға болады.
      4) осы Қағидалардың 62-тармағының 3-тармақшасында көрсетілген жеке электр қабылдағыштарға өткізгіштер, сондай-ақ егер мұндай электр қабылдағыштар мен таратқыш тармақтар шағын кіші тарату орындары және шарттардың біреуі орындалса, өзінің мақсатына жауапсыз болып табылады;
      5) трансформаторлар мен реактивті желілерді қоректендіретін 20 кВ дейінгі тізбектердегі ток трансформаторлары, қосылған өлшеуіш құралдар дәлдігінің қажетті класын қамтамасыз ете алмаса, ҚТ шарттары бойынша трансформацияның аса көтерілуі коэффициентін талап ететін жағдайларда; бұл ретте күштік трансформаторлар тізбектерінде жоғарғы кернеу жағында ҚТ тогына төзімді емес токтың трансформаторларын пайдалануды болдырмау керек, ал есепке алу құралдары кернеудің төменгі жағына қосылуы тиіс;
      6) ӘЖ сымдары;
      7) кернеу транформаторлары тізбектерінің аппараттары мен шиналары оларды жеке камераға немесе сақтандырғышқа немесе бөлек орнатылған қосымша резисторға орналастырғанда.
      63. ҚТ токтарын анықтау үшін есептік схеманы таңдағанда осы электр құрылғылардың ұзақ мерзімді жұмыс жағдайларын көздеуіне сүйену және ұзақ пайдалануға көзделмеген электр құрылғыларын схемасының қысқа мерзімділік түрін өзгертуімен санаспау қажет. Электр құрылғылардың жөндеу және авариядан кейінгі жұмыстарындағы тәртіп схеманың қысқа мерзімділік өзгерістеріне қатысты емес.
      Есептік схема пайдалануға енгізу жоспарланғаннан 5 жылға кем емес мерзімде қарастырылып отырған құрылғы электрлік байланысатын сыртқы желілер мен генераторлық көздердің даму келешегін есепке алуы тиіс.
      Бұл ретте ҚТ токтарының есебін ҚТ бастапқы кезеңіне жақындата жүргізуге рұқсат етіледі.
      64. ҚТ есептік түрі ретінде қабылданады:
      1) үш фазалық ҚТ – қосалқы және тіреу болатын құрылғылары жатқызылатын аппараттар мен қатты шиналардың, электр динамикалық төзімділігін анықтау үшін;
      2) үш фазалық ҚТ - аппараттар мен өткізгіштердің термиялық төзімділігін анықтау үшін; электр станциясының генераторлық кернеуінде – үш фазалық немесе екі фазалық, олардың қайсысының қызуы жоғары болатынына байланысты;
      3) коммутациялық қабілеті бойынша аппараттарды таңдау – жерге (жерге үлкен токпен тұйықталу желілерінде) үш фазалық және бір фазалық ҚТ жағдайларынан пайда болатын белгілерден; егер сөндіргіш екі коммутациялық қабілеттілік белгісімен сипатталса – үш фазалық және бір фазалық – тиісінше шаманың екеуі бойынша.
      65. ҚТ есептік тогы қарастырылып отырған тізбектің аппараттары мен өткізгіштері ҚТ кезінде неғұрлым ауыр жағдайларда қалған осы нүктесіндегі бұзылу жағдайларына сүйене отырып анықталады. Схеманың екі түрлі нүктесінде түрлі фазалардың жерге бір уақыттағы тұйықталу жағдайларымен санаспауға рұқсат етіледі.
      66. Сөрелермен, жабындармен және т.б. бөлінетін қоректендіретін жинақтық шиналардан (желіден таралатын – негізгі тізбектің элементтерінен) бөлінген және реакторға дейінгі өткізгіштер мен аппараттар орналасқан жабық тарату қондырғыларының реактивті желілерінде, егер реактор сол ғимаратта орналасса және шиналарымен жалғанса реактор артындағы ҚТ тогы бойынша таңдалады.
      Жинақтық шиналардан шиналық тармақтар бөлгіш сөрелерге дейін және соңғысындағы оқшауланған өткізгіш ҚТ-дан реакторға дейін таңдалуы тиіс.
      67. Термиялық төзімділікті есептеу кезінде есептік уақыт ретінде жақын ажыратқыштың ҚТ орнына орнатылған негізгі қорғаныстың әрекетінің және осы ажыратқыштың толық ағытылу уақытының (доғаның жану уақытын қоса), (СЖТ-әрекетін қоса) қосындысынан пайда болатын уақыт жиынтығы алынады.
      Негізгі қорғаныстың сезімтал емес аймағы бар болса (ток, кернеу, тежегіш және т.б. бойынша) термиялық төзімділікті ажыратқыштың толық сөну уақытын қоса осы аймақтағы зақымдануына әсер ететін қорғаныш әрекеті уақытына сүйене отырып қосымша тексеру қажет. Мұның өзінде ҚТ есептік тогы ретінде осы зақымдалу орнына сәйкес шамасы қабылданады.
      Қуаты 60 МВт және одан асатын генераторлар тізбектерінде қолданылатын және осындай қуаттағы генератор – трансформатор блоктарының тізбектеріндегі аппатура мен ток сымдары ҚТ тогы 4 сек. уақыт өткізгіштігімен анықталатын термиялық төзімділікпен тексерілуі тиіс.

2. Аппараттар мен өткізгіштерді таңдау үшін қысқа
тұйықталу токтарын анықтау

      68. Мыналар токтың экономикалық тығыздығы бойынша тексеруге жатпайды:
      1 кВ және одан асатын электр қондырғыларында ҚТ токтарын ұстап тұратын құрылымдарға аппараттар мен өткізгіштерді таңдау үшін және анықтау үшін:
      1) қарастырылған ҚТ нүктесінің қоректендіруіне қатысатын барлық көздер бір уақытта номиналды жүктемеде жұмыс атқарады;
      2) барлық синхронды машиналар кернеудің автоматты реттеуіштеріне және қоздыруды еселеудің құрылғыларына ие;
      3) ҚТ тогы аса үлкен мәнде болғанда қысқа тұйықталу орын алады;
      4) барлық қоректену көздерінің электр қозғалтқыш күштері фаза бойынша сәйкес келеді;
      5) әр сатының есептік кернеуі желінің номиналды кернеуінен 5 % жоғары қабылданады;
      6) осы желіге жалғанған синхронды компенсаторлардың және асинхрондық электр қозғалтқыштардың ҚТ токтарына әсері есепке алынуы тиіс. Асинхрондық электр қозғалтқыштардың ҚТ тогына әсері, электр қозғалтқыштардың бірліктегі 100 кВт дейін қуаты болса, егер электр қозғалтқыштар ҚТ орнынан трансформацияның бір сатысымен бөлінсе, сондай-ақ, егер олар кез келген қуатта ҚТ орнынан екі немесе одан да көп трансформацияның сатысымен бөлініп тұрса, егер олардан ток ҚТ орнына негізгі ҚТ ток өтетін элементтер арқылы өтсе және олар айтарлықтай кедергіге (желілер, трансформаторлар және т.б.) ие болса ескерілуі керек.
      69. 1 кВ жоғары электр қондырғыларда есептік кедергі ретінде электрлік машиналардың, күштік трансформаторлардың және автотрансформаторлардың, реакторлардың, әуе және кәбіл желілерінің, сондай-ақ ток сымдары индуктивті кедергісі қабылданады. Активті кедергі тек қана шағын қималы сымдары және болат сымдары бар тек ӘЖ, сондай-ақ үлкен активті кедергісі бар шағын қималы кәбілді желілер үшін есептеледі.
      70. 1 кВ дейінгі электр қондырғыларда есептік кедергі ретінде оған тізбектің барлық элементтерінің индуктивті және активті кедергілерін қоса алғанда, тізбектің өткізгіш активті кедергілері қабылданады. Егер бұл ретте тізбектің толық кедергісі 10 % аса кішіреймесе, бір түрдің (активті немесе индуктивті) кедергісін елемеуге рұқсат етіледі.
      71. 1 кВ дейінгі электр желілерінің төмендеткіш трансформаторлардан қоректену кезінде ҚТ тогын есептегенде, трансформаторға келген кернеу өзгеріссіз қалса бастапқы шартқа және оның номиналды кернеуге тең екендігіне сүйену қажет.
      72. Ток шектеуші әрекеті бар балқымалы сақтандырғышпен қорғалған тізбектің элементтері электр динамикалық төзімдікке сақтандырғыш арқылы өтетін ҚТ токтың міндетті белгісіне қатысты тексеріледі.

3. Өткізгіштер мен оқшаулатқыштарды таңдау, қысқа
тұйықталу токтарының динамикалық әрекеттерінің
шарттары бойынша негізгі құрылғыларды тексеру

      73. Қатты шиналарға ықпал ететін және олар арқылы оқшаулатқышқа берілетін және қатты құрылғыларды ұстайтын әрекеттер шиналық құрылғының механикалық тербелісін есепке алмағанда және фазалардағы токтар арасындағы ығысуды есепке ала отырып ең көп жылдам шамадағы үш фазалық ҚТ i_у бойынша есептеледі. Жекелеген жағдайларда шиналардың механикалық тербелісі және шиналардың құрылғысы есепке алынуы мүмкін.
      Иілгіш өткізгіштерге және оларды қолдайтын оқшаулатқыштарға, құрылымдарға, шықпаларға әсер ететін күштің импульстары көршілес фазалар арасындағы екі фазалық тұйықталудың орта шаршылық (өту уақыты ішінде) тогы бойынша есепке алынады. Тармақталған өткізгіштер және иілгіш ток өткелдерінде ҚТ тогының өзара әрекеті дәл сол фаза өткізгіштерінде үш фазалық қолданыстағы шама бойынша анықталады.
      Иілгіш ток сымдары шырматылудан тексерілуі қажет.
      74. Өткерме және тіреу оқшаулатқыштарының қатты шиналарымен ҚТ кезінде берілген есептеумен табылған 110 сәйкес механикалық әрекет дара оқшаулатқыштарды қолданғанда ең төмен қиратқыш күштеменің тиісті кепілдік шамасының 60 % аспайтынын қолданғанда; біріккен тірегіш оқшаулатқыштарда - бір оқшаулатқыш қиратқыш күштеменің 100 % аспайтындай құрауы тиіс.
      Құрамды салалы шиналарды қолданған кезде (көп сызықтық, екі швеллерден және т.б.) механикалық кернеулер фазалардың өзара әрекеттесуі мен әрбір шина элементтерінің өзара әрекетесуінен кернеудің арифметикалық сомасындай болады.
      Қатты шиналар материалындағы ең көп механикалық кернеу үзілуден 0,7 уақытша кедергісінен асып түспеуі тиіс.

4. Қысқа тұйықталу кезіндегі қыздыру жағдайында өткізгіштерді таңдау

      75. ҚТ кезінде өткізгіштердің қыздыру температурасы шекті рұқсат етілетін мынадай шамадан жоғары болмауы тиіс, ⁰С:

      76. Осы Қағидалардың 60 және 61-тармақтарына сәйкес талап етілген жағдайларда кәбілдерді ҚТ токтарының қыздыруға қатысты кәбілдерін:
      1) кәбілдің басында ҚТ-ға сүйене отырып бір құрылыс ұзындығының дара кәбілдері;
      2) жаңа қималы әр учаскенің басында ҚТ-сүйене отырып ұзындық бойынша сатылы қималы дара кәбілдер;
      3) тікелей шоқ артындағы ҚТ-ға сүйене отырып (ҚТ өтпе ток бойынша) екі немесе одан көп параллельді қосылған кәбілдердің шоғы тексерілуі тиіс.
      77. АҚҚ тез әрекет ететін құрылғылармен жабдықталған өткізгіш желілер мен аппараттарды термиялық төзімділікке тексеру кезінде осындай желілер бойынша ҚТ тоғының өтуінің жиынтық ұзақтығының артуынан қыздырудың артуы есепке алынуы тиіс.
      Қыздыруға тексерген кезде ӘЖ тарамдалған сымдары ҚТ жағдайларында жиынтық қималы бір сым ретінде қарастырылады.

5. Коммутациялық қабілеті бойынша аппараттарды таңдау

      78. 1 кВ жоғары ажыратқыштар:
      1) қалпына келетін кернеудің параметрлерін есепке ала отырып ажырату қабілеті бойынша;
      2) қосқыштық қабілеті бойынша таңдалады. Бұл ретте генераторлық кернеу жағында орнатылған генераторлардың ажыратқыштары қарсы фазалар жағдайында синхронды емес қосылуға ғана тексеріледі.
      79. Сақтандырғыштар ажырату қабілеті бойынша таңдалады. Бұл ретте, есептік ток ретінде сақтандырғыштардың ток шектеуіш қабілетін есепке алмай, бастапқы ҚТ тогын құрайтын қолданыстағы кезеңді шама қабылданады.
      80. Жүктеме ажыратқыштары және қысқа тұйықтауыштары ҚТ-ға қосқан кезде пайда болған шекті рұқсат етілетін тогы бойынша таңдалады.
      81. Бөліктеуіштер мен айырғыштарды ҚТ кезінде коммутациялық қабілеті бойынша тексеру талап етілмейді. Жүктелмеген желілерді, жүктелмеген трансформаторларды немесе параллельді тізбектердің теңдеу токтарын, ажырату-қосу үшін бөліктеуіштер мен айырғыштарды қолдану кезінде – бөліктеуіштер мен айырғыштар осындай ажырату-қосу тәртібі бойынша тексеріледі.

5. Электр энергиясын есепке алу және қуатты бақылау

1. Жалпы талаптар

      82. Белсенді электр энергиясын есепке алу:
      1) электр станциясының генераторларымен өндірілетін;
      2) қосалқы станция мен электр станциясының жеке және шаруашылық қажеттілігіне тұтынылған;
      3) электр станция шиналарынан таралатын желілер бойынша тұтынушылар мен көтерме сатып алушыларға тікелей босатылған;
      4) басқа энергия жүйелеріне және мемлекеттерге босатылған немесе олардан алынған;
      5) электр желілерінен тұтынушылар мен көтерме сатып алушыларға тікелей босатылған энергияның санын анықтауды қамтамасыз етеді.
      83. Бұдан басқа, белсенді электр энергиясын есепке алу:
      1) энергожүйе кернеулерінің түрлі кластарындағы электр желілеріне электр энергиясының түсуін анықтау;
      2) теңгерімдік тиесілік шегінде шаруашылық субъектілерімен электр энергиясының теңгерімін құрастыру;
      3) тұтынушылардың өздері берген тұтыну тәртібін және электр энергиясының теңгерімін сақтауды бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
      84. Қуатты бақылау:
      1) электр станциясының генераторларымен өндірілетін;
      2) электр станциялары мен қосалқы станциялардың жеке және шаруашылық қажеттіліктеріне тұтынылатын;
      3) тұтынушыларға тікелей электр станцияларынан таралатын желілер бойынша көтерме сауда сатып алушыларына және тұтынушыларға тікелей босатылатын;
      4) басқа энергия жүйелеріне және мемлекеттерге босатылған немесе олардан алынған;
      5) электр желілерінен көтерме сауда сатып алушыларына және тұтынушыларға тікелей босатылған белсенді қуат туралы ақпаратты басқарудың жоғары деңгейіне өлшеу (берілген аралықтарымен нақты уақыт режимінде), жинау, сақтау және тапсыруды қамтамасыз етеді.
      Мұның өзінде:
      электр энергиясын көтерме нарық субъектілері мен теңгерімдік тиесілік шекарасындағы шаруашылық субъектілерінің қуат теңгерімін құрастыруы;
      көтерме нарық субъектілерінің қуат теңгерімі мен тұтыну тәртібін сақтауды бақылау мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.
      85. Реактивті электр энергиясын есепке алу, егер осы мәліметтер бойынша берілген қарымталауыш құрылғылардың жұмыс тәртібіне есептеулер немесе бақылау жүргізілсе, тұтынушының электрмен жабдықтаушы ұйымнан алған немесе оған босатылған реактивті электр энергиясының санын анықтау мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

2. Электр энергиясын есепке алу құралдарын орнату пункттері

      86. Коммерциялық санауыштарды (соның ішінде коммерциялық есеп жүйесінің құрамына кіретіндер) электр энергиясы нарығының субъектілерімен электр энергиясын сатып алу-сату нүктелерінде және тұтынушы мен электрмен жабдықтаушы ұйымның желілерінің бөлініс шекарасында орнатылуы қажет.
      87. Белсенді электр энергиясының коммерциялық санауыштары электр станцияларда:
      1) генератормен өңделген барлық электр энергиясы есепке алынатындай әр генератор үшін осындай есеппен;
      2) электр энергиясы ағымы бағытының өзгеруі мүмкін болатын кернеу генераторы шиналарының барлық жалғанымдары үшін - электр энергиясын екі бағытты санауышы;
      3) жүйеаралық және мемлекетаралық электр берілісінің желілері үшін – босатылған және алынған электр энергиясын есепке алатын электр энергиясының екі бағытты санауышы;
      4) тұтынушылардың иелігіндегі және электр станциясы шиналарынан таралатын барлық сыныптардағы кернеудің желілері үшін орнатылуға тиіс.
      Электр станциялары шиналарынан таралатын 10 кВ дейінгі желілер үшін есептеу тізбегін, қыспақтау жанамасын орындау, сондай-ақ санауыштарды орнату үшін орын қарастыру қажет;
      5) өз қажеттіліктерінің (ӨҚ) негізгі кернеу шиналары (1 кВ жоғары) қоректенетін барлық желілер және трансформаторлар үшін орнатылуы тиіс:
      Санауыштар жоғары кернеу жағына орнатылады; егер электр станциясының ӨҚ трансформаторлары 35 кВ және одан жоғары шиналарынан немесе 10 кВ жоғары кернеуге бұғаттанудан тармақтарынан қоректенетін болса санауыштарды трансформаторлардың төменгі кернеуі жағына орнатуға жол беріледі;
      6) электр станциясының ӨҚ тарату құрылғысына жалғанған сыртқы тұтынушылар мен шаруашылық қажеттілік желілері үшін;
      7) коммерциялық есепке алуы бар жалғанымдар үшін орағытпа ретінде пайдаланылатын шина жалғаушы ажыратқыш (секцияаралық) үшін немесе әр орағытпалы ажыратқыш үшін – электр энергиясының екі бағытты санауышы орнатылуы тиіс.
      Автоматтандырылған коммерциялық есепке алу жүйелерімен жабдықталған электр станцияларында көрсетілген жүйелер электр энергиясын орталықтандырылған коммерциялық, сондай-ақ техникалық есепке алу үшін пайдаланылады.
      88. Қуаты 1 МВт дейінгі электр станцияларында активті электр энергиясының коммерциялық санауыштарын тек қана тарамдалатын желілер мен генераторлар үшін немесе ӨҚ трансформаторлары мен генераторлары үшін ғана орнатуға рұқсат беріледі.
      89. Энергожүйенің қосалқы станциясында белсенді электр энергиясының коммерциялық санауыштары:
      1) тұтынушылардың иелігіндегі электр берілісі желілерінен тарамдалатын әр желі үшін;
      2) электр берілісінің жүйеаралық желілері үшін – босатылған және алынған электр энергиясын есепке алатын электр энергиясының екі бағытты санауышы, осы желілерден басқа энергия жүйелеріне тармақталу болғанда – осы энергия жүйелерінің қосалқы станцияларындағы кірмелерде алынған және босатылған электр энергиясын есепке алатын электр энергиясының екі бағытты санауышы;
      3) ӨҚ трансформаторларында;
      4) ӨҚ шиналарына қосылған сыртқы тұтынушылардың (кент және т.б.) немесе шаруашылық қажеттілік желілері үшін;
      5) коммерциялық есепте бар, жалғаным үшін орағытпа ретінде қолданатын шина жалғастырғыш (секцияаралық) ажыратқыш үшін немесе әр орағытпа ажыратқыш үшін – электр энергиясының екі бағытты санауышы орнатылуы тиіс.
      10 кВ дейінгі желілер үшін барлық жағдайларда қысқыштардың жинағы, есепке алу тізбектері орындалуы, сондай-ақ санауыштарды орнату орындары қарастырылуы тиіс.
      90. Тұтынушыға иелігіндегі қосалқы станцияда белсенді электр энергиясының коммерциялық санауыштары:
      1) қоректенетін кернеуде басқа тұтынушы немесе энергожүйенің басқа қосалқы станциясымен электрлік байланыс болмаса, тұтынушының қосалқы станциясының электр берілісі желілерінің кірмесінде (қабылдау соңында);
      2) қоректенуші кернеуде басқа тұтынушының болуы немесе энергия жүйесінің басқа қосалқы станциясымен электрлік байланысы болғанда тұтынушының қосалқы станциясы трансформаторларының жоғары кернеу жағына орнатылады.
      ҚТ тогы шиналарды дифференциалды қорғау сипаттамалары бойынша таңдалған ток трансформаторы жағдайларында электр энергиясын есепке алудың талап дәлдігін қамтамасыз етпесе, сондай-ақ қолданыстағы ток трансформаторларында 0,5 дәлдік сыныбындағы орама болмаса, трансформаторлардың төменгі кернеу жағына санауыштарды орнатуға жол беріледі.
      Коммерциялық санауыштарды (КЕҚ, ҚЕҚҚ) қосу үшін күштік трансформаторлардың төменгі кернеу жағынан қосымша ток трансформаторлары жинақтарын орнату мүмкін болмаған жағдайда 6-10 кВ тарамдық желілерде есепке алуды ұйымдастыруға жол беріледі.
      Тұтынушының екі немесе одан көп есепке алу орындары болғанда, сондай-ақ жиынтықты 1 МВт жоғары қуатты тұтыну кезінде электр энергиясын коммерциялық есепке алудың автоматтандарылған жүйесін қолдану қажет;
      3) егер жоғары кернеу жағында өлшеу трансформаторларын қолдану басқа мақсатты қажет етпесе, күштік трансформаторлардың орташа және төменгі кернеуі жағына;
      4) егер өз қажеттіліктеріне босатылған электр энергиясы ӨҚ трансформаторларында басқа санауыштармен есепке алынбаса; мұның өзінде санауыштарды төменгі кернеу жағына орнату қажет;
      5) егер тұтынушылардың трансформаторлары мен желілерінен олардан басқа дербес теңгерімдегі сыртқы тұтынушы (субабонент) қоректенетін болса, негізгі тұтынушы мен сыртқы тұтынушының шекара бөлінісінде.
      Әр тарификациялық топтың тұтынушылары үшін жеке коммерциялық санауыш орнатылады.
      91. Коммерциялық есепке алу үшін активті және реактивті энергияны бір мезгілде есепке алатын коммерциялық санауыштарды қолдану кезінде реактивті энергияның жеке санауыштарын орнату талап етілмейді.
      Реактивті энергияны бір мезгілде есепке алатын, активті энергияны коммерциялық есепке алу үшін микропроцессорлы санауыштарды қолдану кезінде реактивті энергияның жеке санауыштарын орнату талап етілмейді. Қалған жағдайларда реактивті электр энергиясының санауыштары орнатылады:
      1) реактивті қуатты қолдануға рұқсат етілгендігін есепке ала отырып электр энергиясы үшін төлем жасайтын тұтынушылар үшін активті электр энергиясының санауыштары орнатылған схеманың сол элементтерінде;
      2) егер энергожүйенің желілеріне берілген электр энергиясы үшін есеп айырысу жүргізілетін болса немесе берілген жұмыс тәртібін бақылауды жүзеге асыратын болса, тұтынушылардың реактивті қуат көздерінің жалғанымдарында орнатылады.
      Егер тұтынушы тарапынан энергия жүйесінің келісімімен реактивті электр энергиясын энергожүйе желілеріне беру жүргізілсе, активті электр энергиясының коммерциялық санауыш орнатылған схеманың сол элементтерінде реактивті электр энергиясының екі бағытты санауышы орнатылады. Қалған жағдайларда реактивті электр энергиясын реверстенбеген санауышы орнатылады.

3. Коммерциялық санауыштарға қойылатын талаптар

      92. Коммерциялық ретінде қолданылатын электр энергиясының санауышы сертификатталуы және Қазақстан Республикасының өлшемдер бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің тізіліміне енгізілуі тиіс.
      Әрбір орнатылған коммерциялық санауыш бекіту құрылғысында қаптамасы, тексерілген таңбасы бар пломбалары, ал электр санауыштардың қысқыштар қатарына қол жетімділікті болдырмайтын, басқа құрылғыда немесе қысқыш қалпағында электрмен жабдықтаушы және (немесе) энергия беруші ұйымның пломбасы болуы тиіс.
      Жаңадан орнатылатын санауыштарда орнатылған мерзімі 12 айдан аспайтын тексеру пломбасы болуы тиіс.
      93. Үш фазалы токтың активті және реактивті электр энергиясын есепке алуды үш фазалы санауыштардың көмегімен жүргізілуі қажет.
      94. Есептеудің әртүрлі нысандары үшін активті және реактивті электр энергиясын коммерциялық есепке алудың санауышының дәлдік сыныбы осы Қағидалардың 5-қосымшаның 37-кестесінде келтірілген.
      Осы Қағидалардың 94 - 103 тармақтарына сәйкес сымдардағы кернеудің түсуін есепке ала отырып, кернеу мен ток трансформаторларының санауыштарының кінәратын қоса алғанда, коммерциялық есепке алу кешенінің жалпы кінәраты жүктеме қуаттың пайызы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 38-кестесінде келтірілгеннен аспауы тиіс.

4. Өлшеуіш трансформаторларды қолдану арқылы есепке алу

      95. Электр энергиясын коммерциялық есепке алу санауыштарын жалғау үшін ток және кернеу трансформаторларының дәлдік сыныбы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 39-кестесінде келтірілгеннен төмен болмауы тиіс.
      Өлшеуіш құралдарын, техникалық есепке алудың санауыштарын жалғау үшін дәлдік сыныбы 0,5 кернеу және ток трансформаторларын қолдану қажет.
      96. Егер ток жалғанымның ең жоғары жүктемесі кезінде ток трансформаторының екінші реттік оралымында номиналды ток санауышын 40 % кем емес, ал ең төмен жұмыс жүктемесінде – 5 % кем емес болғанда жоғарылатылған трансформация пайызымен (электр динамикалық және термиялық беріктігінің немесе шиналарды қорғау шарттары бойынша) ток трансформаторын қолдануға жол беріледі. Ток трансформаторларының екінші реттік орамасына санауыштардың ток орамасын жалғау қорғаныс тізбесінен бөлек және электр өлшеуіш аспаптармен жүргізіледі.
      97. Оларды жеке жалғау қосымша ток трансформаторларын орнатуды талап етсе, ал бірге жалғау есепке алуға қызмет ететін трансформаторлардың тізбектерінің сенімділігіне және дәлдік сыныбының төмендеуіне әкелмесе және релелік қорғау құрылғыларының қажетті сипаттамаларын қамтамасыз етпесе, ток тізбектерін бірлестіре жалғауға жол беріледі.
      Коммерциялық санауыштарды жалғау үшін аралық ток трансформаторларын қолдануға тыйым салынады.
      98. Санауыштар жалғанатын өлшеуіш трансформаторлардың екінші реттік оралымының жүктемесі номиналды шамадан аспауы қажет.
      Коммерциялық санауыштардың кернеу тізбектеріндегі сымдар мен кәбілдердің ұзындығы мен қимасын осы тізбектегі кернеу шығындары дәлдік сыныбы 1,0 кернеу трансформаторларынан қоректену кезінде 0,5 % аспауы және дәлдік сыныбы 0,5 кернеу трансформаторларынан қоректену кезінде 0,25 % номиналды кернеуден аспайтындай етіп таңдалуы тиіс. Осы талапты қамтамасыз ету үшін кернеу трансформаторынан санауыштарға дейін жеке кәбілдерді қолдануға жол беріледі.
      Кернеу трансформаторынан техникалық есепке алу санауыштарына дейінгі кернеу шығындары номиналды кернеудің 0,5 %-ынан артпайтындай құралуы тиіс.
      Мемлекетаралық ӘЖ, 110 кВ және одан жоғары ӘЖ, 10 МВ.А және одан жоғары генераторлардың, трансформаторлардың электр энергиясының санауыштары кернеу трансформаторларына жеке кәбілдермен (ТҚ аталған секциясының санауыштар тобына немесе әрбір жалғанымның санауыштары үшін жеке кәбіл) қосылуы тиіс.
      99. 110 кВ және одан жоғары электр берілісі желілерінде коммерциялық санауыштарды жалғау үшін қосымша ток трансформаторларын орнатуға жол беріледі (санауыштарды жалғау үшін екінші реттік орамасы жоқ болса, талап етілетін дәлдік сыныбында санауыштар жұмысын қамтамасыз ету үшін екінші реттік орамалар жүктемесінің шарттары бойынша және т.б.)
      100. Санауыштардың тізбектерін қоректендіру үшін бір фазалы, сондай-ақ үш фазалы кернеулер трансформаторы, соның ішінде оқшаулауды бақылау үшін қолданылатын төрт және бес өзекті трансформаторларда қолданылуы мүмкін.
      Есепке алу тізбегі дербес қыспақтар жинамасына немесе қыспақтардың ортақ қатарындағы секцияларға шығарылады. Қыспақтары жоқ жинамасы болмаса, онда сынаулар блоктарын орнату қажет.
      Қыспақтар ток трансформаторларының екінші реттік тізбегінің қысқа тұйықталуын, санауыштың токтық тізбектерін және санауыштардың әрбір фазасында кернеу тізбектерін оларды ауыстыру немесе тексеру кезінде ажыратылуын, сондай-ақ сымдар мен кәбілдерді ажыратусыз үлгілік санауыштардың қосылуын қамтамасыз етуі тиіс.
      Коммерциялық санауыштардың және қыспақтарының жинамасы және қорапшаларының құрылымы оларды пломбалау мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
      101. Есепке алу үшін ғана қолданылатын және жоғары кернеу жағында сақтандырғышпен қорғалған кернеу трансформаторларында сақтандырғыштың бүтіндігіне бақылау болуы тиіс.
      102. Шиналардың бірнеше жүйелерінде және әрбір кернеу трансформаторын тек өзінің шина жүйесіне жалғағанда әрбір жалғанымдағы санауыштар тізбегін тиісті шиналар жүйесінің кернеу трансформаторына ауыстырып қосу үшін арналған қондырғы болуы тиіс.
      103. Коммерциялық есепке алу үшін пайдаланылатын кернеу трансформаторларының жоғары кернеулері жағында сақтандырғыштары орнатылған қосалқы станциялардың торларының және есіктерінің құралымдары олардың пломбалану мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
      Коммерциялық есепке алу үшін пайдаланылатын кернеу трансформаторларының ажыратқыш жетек саптарының пломбалайтын тетігі болуы тиіс.

5. Санауыштарды орнату және оларға қосылатын электр сымдары

      104. Санауыштар қызмет көрсету үшін оңай қолжетімді, құрғақ үй-жайларда, жұмыс істеуіне барынша кең және қысылтың емес, қысқы уақыттағы температурасы 0⁰С төмен емес жерде орнатылуы тиіс.
      Жалпы өндірістік орындаудағы санауыштарды өндірістік жағдайлар бойынша температурасы +40⁰С жиі артатын, сондай-ақ агрессивті орталық үй-жайларда орналастыруға рұқсат етілмейді.
      Санауыштарды жылытылмайтын үй-жайларда және электр станцияларының және қосалқы станциялардың тарату қондырғыларының дәліздерінде, сондай-ақ сыртқы құрылғы шкафтарында орналастыруға жол беріледі. Мұның өзінде жылыту шкафтары, бүркеншік ішінде оң, бірақ +20⁰С жоғары емес температураны қамтамасыз ету үшін ішінде электр лампасы немесе қыздыру элементтері бар ауаны жылытатын қалпақтар арқылы қыс уақытында олардың стационарлық қымталуы қарастырылуы тиіс.
      105. Электр энергиясын есепке алуға арналған жалпы өнеркәсіптік орындаудағы санауыштар дайындаушы зауыт белгілеген диапазондағы, қоршаған ортаның температурасындағы үй-жайларда орнатылады. Осындай үй-жайлар болмаса санауыштар жыл бойы қажет температура сақталатын арнайы шкафтарға орналастырылады.
      106. Санауыштар қатты құралымы бар шкафтарда, жинақтық тарату қондырғыларының камераларында (ЖТҚ, ЖТҚК), панельдерде, қалқандарда, қуыс орындарда, қабырғаларда орнатылады.
      Санауыштарды пластмасса немесе металл қалқандарда бекітуге жол беріледі.
      Еденнен санауыштардың қыспақтар қорабына дейінгі биіктігі 0,8-1,7 м шегінде болуы тиіс. 0,8 м-ден кем, бірақ 0,4 м кем емес биіктікке жол беріледі.
      107. Санауыштардың механикалық зақымдану қаупі бар немесе олар ласталатын орындардағы, немесе бөгде адамдар үшін қол жетімді орындардағы (өтпелерде, баспалдақтар алаңы және т.б.) санауыштар үшін циферблат деңгейінде әйнегі бар жабылатын шкаф қарастырылуы тиіс. Осыған ұқсас шкафтар осылайша төменгі кернеу жағында (тұтынушылардың кірмесінде) есепке алуды орындау кезінде санауыштар мен ток трансформаторларын бірлестіре жайғастыру үшін орнатылуы тиіс.
      108. Шкафтардың, қуыстардың, қалқандардың және т.б. құралымдары және көлемдері санауыштардың қыспақтарына және ток трансформаторларына еркін кіруді қамтамасыз етуі тиіс. Одан басқа, санауышты ыңғайлы ауыстыру және 1⁰ кемінде еңіспен орнату мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс. Оның бекіту құралымы санауышты өң жағынан орнату және орнынан алу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
      109. Санауыштарға электр тартылымдары осы Қағидалардың 15-тарауында келтірілген талаптарға жауап беруі тиіс.
      110. Есептік санауыштар электр тартылымдарында дәнекерлеудің болуына жол берілмейді.
      111. Санауыштарға жалғанған сымдар мен кәбілдердің қимасы осы Қағидалардың 837-тармағына сәйкес қабылдануы тиіс.
      112. Тікелей қосылатын санауыштарды жалғау үшін электр таратылымдарын монтаждау кезінде санауыштардың жанынан ұзындығы 120 мм кем емес сымдардың ұшын қалдыру қажет. Санауыш алдындағы оқшаулаудың немесе ұзындығы 110 мм нөлдік сым қабықшасының айрықша бояуы болуы тиіс.
      113. 380 В дейінгі кернеу желісінде санауыштарды қауіпсіз орнату және ауыстыру үшін санауышты оған дейін кемінде 10 м қашықтықта орнатылған коммутациялық аппарат немесе сақтандырғыштармен ағыту мүмкіндігін қарастыру тиіс.
      Кернеуді алу санауышқа жалғанған барлық фазалардан қарастырылуы тиіс.
      380 В дейінгі кернеуде санауыштарды жалғау үшін пайдаланылатын ток трансформаторлары, қуат ағымының бағыты бойынша коммутациялық аппараттардан кейін орнатылуы тиіс.
      114. Санауыштарды және ток трансформаторларын жерге тұйықтау (нөлдеу) осы Қағидалардың 7-тарауының талаптарына сәйкес орындалуы тиіс. Мұның өзінде, 1 кВ дейін ток трансформаторларынан және санауыштардан жерге тұйықтау және нөлдеу қорғаныс өткізгіштері ең жақын кернеу қыспақтар жинамасына дейін мыс болуы тиіс.
      115. Нысанда санауыштардың панельдерінде электр энергиясының жеке есепке алумен бірнеше жалғанымдар бар болса, жалғанымдар атаулары жазылуы тиіс.

6. Техникалық есепке алу

      116. Ақпараттық немесе басқарушы есептеуші кешендерімен жабдықталмаған агрегаттары (блоктары) бар жылу және атом электр станцияларында стационарлық орнатылады немесе техникалық-экономикалық көрсеткіштерді есептеу мүмкіндігі үшін СП жүйесінде техникалық есепке алудың көшірмелі инвентарлы санауыштары қолданылады. Мұның өзінде, активті электр энергиясының санауыштарын орнату өз қажетінің негізгі кернеудегі (1 кВ жоғары) тарату қондырғысының шиналарынан қоректенетін барлық электр қозғалтқыштардың тізбектерінде және осы шиналардан қоректенетін барлық трансформаторлардың тізбектерінде жүргізіледі.
      117. Көлденең байланысты (ортақ бу құбырына ие) қосалқы станцияларда жоғарылатқыш трансформатордың генераторлы кернеу жағында коммерциялық генераторлық санауыштар жұмысының дұрыстығын бақылау үшін қолданылатын активті электр энергиясының техникалық есепке алу санауыштарын орнатудың техникалық мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
      118. Техникалық есепке алу үшін активті электр энергиясының санауыштары кернеуі 35 кВ және одан жоғары қосалқы станцияларда: энергия беруші ұйымның теңгеріміндегі күштік трансформаторлардың орташа және төменгі кернеу жақтарында; 6 кВ және одан жоғары электр берілісінің әрбір тарамдалған желілерінде орнатылады.
      Реактивті электр энергиясын техникалық есепке алу 35 кВ және одан жоғары қосалқы станциялардың күштік трансформаторларының орташа және төменгі кернеулер жағында ұйымдастырылады. Активті электр энергиясын есепке алу үшін микропроцессорлық санауыштарды қолдану кезінде реактивті энергияның жеке санауыштарын орнату талап етілмейді.
      119. Кәсіпорындарда стационарлық (пайдаланым жағдайында) немесе өнімнің немесе жартылай фабрикаттың бірлігіне электр энергиясының шығынын анықтау үшін, цехтардың, технологиялық желілердің, жекелеген энергия сыйымды агрегаттардың электр энергиясы шығынының лимиттерін сақтауды бақылау үшін инвентарлық көшпелі санауыштарын қолдану қарастырылады.
      Кәсіпорынның кірмесінде техникалық (бақылау) есепке алу санауыштарын, егер де осы кәсіпорынмен коммерциялық есепке алу энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың қосалқы станцияларында немесе электр станцияларында орнатылған санауыштар бойынша жүргізілсе, орнатуға жол беріледі.
      Кәсіпорындарда техникалық есепке алу санауыштарын орнатуға және орнынан алуға энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың рұқсаты талап етілмейді.
      120. Кәсіпорындарда техникалық есепке алу құралдары (санауыштар және өлшеуіштік трансформаторлар) тұтынушылардың өз қарауларында болуы тиіс және осы Қағидалардың 91-тармағының (энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың пломбасының болуы туралы талаптарды қоспағанда), 92 және 93-тармақтарының талаптарын қанағаттандыруы тиіс.
      121. Активті электр энергиясы санауыштарының және техникалық есепке алу құралдарының дәлдік сыныбы 0,5 кем болмауы тиіс. Қуаты кемінде 1 МВ.А электр қондырғысы үшін дәлдік сыныбы 1,0 техникалық есепке алу құралдарын пайдалануға жол беріледі.
      Реактивті электр энергиясы санауыштарының және техникалық есепке алу құралдарының дәлдік сыныбын активті электр энергиясын коммерциялық есепке алу санауыштарының дәлдігінің тиісті сыныбынан бір сатыға төмен таңдауға жол беріледі.

6. Электрлік шамаларды өлшеу

1. Жалпы талаптар

      122. Барлық өлшеу құралдары заңмен белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасында қолданылуға рұқсат етілген болуы тиіс. Электрлік шамалардың өлшеу құралдары мынадай негізгі талаптарды қанағаттандыруы тиіс:
      1) өлшеуіш аспаптардың дәлдік тобы 2,5 аспауы тиіс;
      2) өлшеуіш шунттардың, қосымша резисторлардың, трансформаторлардың және түрлендіргіштердің дәлдік класы осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 40-кестеде келтірілгендерден аспауы тиіс;
      3) құралдарды өлшеу шегі номиналды шамадан өлшем шамасына неғұрлым ұзақ ауытқушылық болуы мүмкіндігін есепке ала отырып таңдалуы тиіс.
      123. Өлшеуіш құралдарды орнату басқару жүзеге асырылатын орыннан жүзеге асырылуы тиіс.
      Қосалқы станцияларда және гидро электр станцияларында жедел қызметкерлердің тұрақты кезекшілігінсіз стационарлы көрсететін құралдарды орнатпауға жол беріледі, мұның өзінде арнайы оқытылған персоналдың көшпелі құралды жалғауы үшін орын көзделуі тиіс.
      124. 110 кВ және одан жоғары электр берілісі желілеріндегі, сондай-ақ генераторлар мен трансформаторларда өлшеулер үздіксіз жүргізіліп отырылуы тиіс.
      Өлшеулерді көрсететін құралдар кешенінің бірнеше жалғанымына (бірінші абзацта көрсетілгендер бұған кірмейді) ортақ «шақыру бойынша», сондай-ақ орталықтандырылған бақылаудың басқа құралдарын қолдануға жол беріледі.
      125. Басқару орнының жедел контурында тіркелген құралдарды орнату кезінде сол шамадағы үздіксіз өлшеуге арналған көрсететін құралдарды орнатпауға жол беріледі.
      126. Токты өлшеу, технологиялық үрдіс немесе құрал-жабдықтарды жүйелі бақылау үшін қажет болғанда, барлық кернеу тізбегінде жүргізілуі тиіс.
      127. Тұрақты токты өлшеу мына тізбектерде жүргізілуі тиіс:
      1) тұрақты ток генераторларында және күштік түрлендіргіштерде;
      2) аккумуляторлы батареялар, зарядты, зарядасты және разрядты қондырғыларда;
      3) синхронды генераторларды, компенсаторларды, сондай-ақ реттелетін қоздырылатын электр жылжытқыштарды қоздыру.
      Тұрақты токтың амперметрлері егер ток бағытын өзгерту мүмкін болса екі жақты шкаласы болуы тиіс.
      128. Ауыспалы үш фазалы токтың тізбегінде бір фазалы ток өлшенеді.
      Әр фазаның тогын өлшеу жүргізілуі тиіс:
      1) қуаты 12 МВт және одан көп синхронды турбогенератор үшін;
      2) фазалық басқарумен электр берілісі желісі үшін, негізделген жағдайларда, 220 кВ және одан жоғары үш фазалық басқарудағы электр берілісі желілерінің әрбір фазасындағы токты өлшеу көзделеді;
      3) доғалық электр пештері үшін.
      129. Кернеуді өлшеу жүргізілуі тиіс:
      1) жеке жұмыс істей алатын тұрақты және ауыспалы токтың жинақтық шиналарының секцияларында.
      Өлшеудің бірнеше нүктесіне ауыстырып қосумен бір құралды орнатуға болады.
      Қосалқы станцияларда, егер жоғары кернеу жағындағы кернеу трансформаторларын орнату басқа мақсаттарды қажет етпесе, төмен кернеу жағында ғана кернеуді өлшеуге жол беріледі;
      2) тұрақты және ауыспалы токтың генераторларының, синхрондық компенсаторларының тізбегінде, сондай-ақ жекелеген жағдайларда арнайы мақсаттағы агрегаттар тізбектерінде.
      Генераторларды немесе басқа да агрегаттарды автоматты түрде іске қосу кезінде оларда кернеуді үздіксіз өлшеу үшін құралдарды орнату міндетті емес;
      3) қуаты 100 кВт және одан жоғары синхрондық машиналарды қоздыру тізбектерінде. Гидрогенераторларды қоздыру тізбектерінде өлшеулер міндетті емес;
      4) күштік түрлендіргіштердің, аккумулятор батареяларының, зарядтау қондырғыларының тізбектерінде;
      5) доға сөндіру реакторларларының тізбектерінде.
      130. Үш фазалы желілерде бір фазааралық кернеуді өлшеу жүргізіледі. Тиімді жерлендірілген бейтарапта 1 кВ жоғары кернеу желілерінде бір құралды кернеуімен (ауыстырып қосумен) тізбектердің ақаусыздығын бақылау үшін үш фазааралық кернеулерді өлшеуге жол беріледі.
      131. Кернеу бойынша оларда энергия жүйенің тәртібі жүргізілетін 110 кВ және одан жоғары электр станциялары мен қосалқы станцияларының (немесе берілген шамадан кернеудің ауытқуы) жинама шиналарының бір фазааралық кернеуінің шамаларын тіркеу жүргізілуі тиіс.
      132. Доға сөндіргіш реактор бейтарабы арқылы оқшауланған немесе жерге тұйықталған 1 кВ жоғары ауыспалы ток желілерінде, оқшауланған бейтараппен 1 кВ дейінгі ауыспалы ток желілерінде және оқшауланған полюстерімен немесе оқшауланған орташа нүктелі тұрақты ток желілерінде көрсететін құрал көмегімен (ауыстырып қосумен) асимметрия кернеуін кейіннен бақылауға алумен, берілген шамадан төмен фазалардың (немесе полюс) оқшаулау кедергісі төмендеген кезде дабылға әсер ететіндей оқшаулағыштың автоматты бақылау орындалуы тиіс.
      Кернеу асимметриясын көзбен шолып бақылау мақсатында кернеулерді кезеңдік өлшеу жолымен оқшаулауды бақылауды жүзеге асыруға жол беріледі.
      133. Қуатты өлшеу осы Қағидалардың 122-тармағына сәйкес мына тізбектерде жүргізілуі қажет:
      1) активті және реактивті қуат генераторларында;
      Қуаты 50 МВт және одан жоғары генераторларда құралдарды көрсететін қалқандарды орнату кезінде дәлдік класы кемінде 1,0 болуы тиіс.
      Егер параметрді жедел басқарудың жоғары тұрған деңгейіне автоматты түрде беру қажет болса, электр станцияларында жиынтық активті қуат өлшенуі тиіс;
      2) қуаты 25 МВА және одан жоғары конденсаторлық батареяларда және синхрондық компенсаторларда – реактивті қуат;
      3) кернеуі 6 кВ және одан жоғары өз қажетіне ӨҚ қоректендіретін трансформаторларда және желілерде, жылу электр станцияларында - активті қуат;
      4) электр станциялардың екі орамалы жоғарылатқыш трансформаторларда – активті және реактивті қуат. Жоғарылатқыш үш орамалы трансформаторлар (немесе төмен кернеу орамасын пайдаланумен авто трансформаторларды) тізбектерінде активті және реактивті қуатты өлшеу орташа және төмен кернеулер жағынан жүргізілуі тиіс;
      Блокта генератормен жұмыс істейтін трансформаторлар үшін төменгі кернеу жағынан қуатты өлшеу генератор тізбегінде жүргізіледі;
      5) 110 кВ және одан жоғары төмендетілген трансформаторларда - активті және реактивті қуат.
      Екі орамалы төмендеткіш трансформаторлар тізбектерінде қуатты өлшеу жоғары және төменгі кернеу жағынан жүргізілуі тиіс, үш орамалы төмендетілген трансформаторлар тізбектерінде – орташа және төменгі жағынан, қажет болған жағдайда жоғары кернеу жағынан.
      110 кВ және одан жоғары қосалқы станцияларда, жоғары кернеу тарапынан ажыратқыштарсыз, ток және кернеу трансформаторларын орнату мүмкін болмаған кезде, қуатты өлшеу төменгі тарап бойынша жүргізіледі. Сондай-ақ бақылаушы көрсететін немесе тіркейтін құралдарды жалғау үшін орындар қарастырылуы керек;
      6) кернеуі 110 кВ және одан жоғары желілер, сондай-ақ орағытпа ажыратқыштарда активті және реактивті қуат. Кернеуі 35 кВ және одан төмен желілерде – онда желілер тәртібін бақылау үшін активті және реактивті қуат ағындарын өлшеу қажет;
      7) қосалқы станцияның басқа элементерінде, онда желілер тәртібін мезгілдік бақылау үшін активті және реактивті қуат ағындарын өлшеу қажет, бақылау көшпелі құралдарын жалғау мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
      134. Тізбектерде қалқандық көрсеткіш құралдарын орнату кезінде, онда қуат бағыты өзгеруі мүмкін, осы құралдардың екі жақты шкалаға ие болуы қажет.
      135. Тіркеу жүргізілуі керек:
      1) турбогенераторлардың активті қуатын;
      2) электр станциясының жиынтық қуатын.
      136. Жиілікті өлшеу жүргізілуі тиіс:
      1) генератор кернеуі шинасының әрбір секциясында;
      2) блоктық жылу немесе атом электр станциясының әрбір генераторында;
      3) электр станциясының жоғары кернеу шиналарының әрбір жүйесінде (секция);
      4) энергия жүйесін синхронды емес жұмыс бөлігінде бөлу мүмкін торапта.
      137. Жиілікті тіркеу немесе берілген шамадан оның ауытқуы жүргізілуі мүмкін:
      1) қуаты 200 МВт және одан жоғары электр станцияларында;
      2) қуаты 6 МВт және одан жоғары оқшаулана жұмыс істейтін электр станцияларында.
      138. Қуатты реттеуге қатысатын электр станцияларында тіркелетін жиілік өлшеуіштердің абсолюттік қателігі +0,1 Гц кем болмауы керек.
      139. Дәл синхрондау кезінде (қолмен немесе жартылай автоматты) өлшеулер үшін мынадай көзделуі қарастырылады: екі вольтметр (немесе екілік вольтметр); екі жиілік өлшеуіш (немесе екілік жиілікөлшеуіш); синхроноскоп.
      140. Энергия жүйесінің электрлік бөлігінде авариялық үрдістерді автоматты тіркеу үшін авариялық оқиғалардың (автоматты цифрлық осциллографтар) тіркеуіштері немесе аталған қызметті орындайтын басқа да микроқұрылғылар қарастырылуы керек.
      Нысандарда апатты оқиғалар тіркеуіштерін жайғастыру, сондай-ақ олармен тіркелінетін электрлік параметрлерді таңдау осы Қағидалардың 5-қосымшасының 41-кестесінде келтірілген талаптарға сәйкес жүргізіледі.
      141. Энергожүйемен байланысы бар тұтынушыларға тиесілі электр станцияларында (блок-станцияларда) авариялық оқиғалардың тіркеуіші көзделуі тиіс. Бұл құралдар блок-станцияны жүйемен байланыстыратын шиналар, электр берілісі желілерінің токтар (фазалық және нөлдік реттілік) жүйесіне тиісті кернеуді (фазалық және нөлдік реттілік) тіркеуі қажет.
      142. 110 кВ және одан жоғары желілердің бүлінген орнын анықтау үшін белгілеу құралдары немесе бүлінген орынды анықтау қызметі қоса орнатылған АРҚ-дың микропроцессорлы құрылғысы көзделуі тиіс.

7. Жерге тұйықтау және электр қауіпсіздігін қорғау шаралары

1. Жалпы ережелер

      143. Электр қауіпсіздігі шараларына қатысты электр қондырғылар былайша бөлінеді:
      1) тікелей жерге тұйықталған немесе жерге тиімді тұйықталған бейтарабымен желілерде 1 кВ жоғары кернеулі электр қондырғылар;
      2) доғасөндіргіш реактор немесе бейтарап резисторы арқылы оқшауланған немесе жерге тұйықталған 1 кВ жоғары кернеулі электр қондырғылары;
      3) тікелей жерге тұйықталған бейтарабымен 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қондырғылар.
      144. Электр қондырғыларының ток өткізгіш бөліктері кездейсоқ жанасу үшін қолжетімді болмауы, ал жанасуға қолжетімді ашық және бөгде өткізгіш бөліктер электр қондырғыларының қалыпты жұмысы кезінде, сондай-ақ оқшауламаның бүлінген кезінде электр тогымен зақымдану қаупін келтіретін кернеу астында болмауы тиіс.
      145. Қалыпты режимде электр тогымен зақымданудан қорғау үшін тікелей жанасудан қорғаудың мынадай шарттары жекелей немесе үйлесімді қолданылуы тиіс:
      1) ток өткізгіш бөліктердің негізгі оқшауламасы;
      2) қоршаулар мен қабықшалар;
      3) бөгесіндерді орнату;
      4) аймақтан тыс орналастыру.
      146. Оқшаулама бүлінген жағдайда электр тоғынан зақымданудан қорғау үшін жанама жанасу кезінде қорғаудың келесі шарттары жекелей немесе үйлестіріле қолданылуы тиіс:
      1) қорғаныстық жерге тұйықтау;
      2) қоректендіруді автоматты ажырату;
      3) әлеуетті теңдестіру;
      4) әлеуетті деңгейлестіру;
      5) екі қабатты немесе күшейтілген оқшаулама;
      6) аз кернеу;
      7) тізбекті қорғаныстық электрлік бөліктеу;
      8) өткізбейтін (оқшауланған) үй-жай, аймақтар, алаңдар.
      147. Электр тогынан зақымданудан қорғау шаралары электр қондырғыда немесе оның бөлігінде қарастырылуы, болмаса жекелеген электр қабылдағыштарға қолданылуы және электр құрал-жабдықтарын дайындау кезінде, болмаса электр құрал-жабдықтарын монтаждау үрдісінде, болмаса осы жағдайлардың екеуінде жүзеге асырылуы тиіс.
      Электр қондырғыларда екі немесе одан көп қорғаныс шараларын қолдану әрқайсысының тиімділігін төмендететін өзара ықпал етпеуі тиіс.
      148. Жанама жанасу кезінде қорғаныс егер электр қондырғыларда кернеу 42 В ауыспалы және 110 В тұрақты токтан аспаса барлық жағдайда орындалуы тиіс.
      Қауіптілігі жоғары, аса қауіпті панажайларда және сыртқы электр қондырғыларында жанама жанасу кезінде қорғанысты жасау Қағидалардың тиісті тарауларының талаптары болса және неғұрлым төмен кернеулерде талап етіледі.
      Егер электр құрал-жабдықтары потенциалды теңдестіру аймағында орналасса, ал ең жоғары жұмыс кернеуі қауіптілігі жоғары емес панажайларда 25 В ауыспалы және 60 В тұрақты токтан аспаса және барлық жағдайда 6 В ауыспалы және 15 В тұрақты токтан аспаса тікелей жанасудан қорғау талап етілмейді.
      149. Электр қондырғыларды жерге тұйықтау үшін жасанды және табиғи жерге тұйықтағыштар қолданылуы мүмкін. Егер табиғи жерге тұйықтағыштарды пайдаланған кезде жерге тұйықтағыш құрылғының кедергісі немесе жанасу кернеуі ұйғарынды шамаға ие болса, сондай-ақ жерге тұйықтағыш құрылғыда қалыпты шамасы және табиғи жерге тұйықтағыштарда ұйғарынды ток тығыздығы қамтамасыз етілсе, онда 1 кВ дейінгі электр қондырғыларда жасанды жерге тұйықтауды орындау міндетті емес. Жерге тұйықтағыш құрылғы ретінде табиғи жерге тұйықтағыштарды пайдалану қысқа тұйықталу токтарының олармен өту кезінде олардың бүлінуіне және олармен байланысты құрылғылар жұмысының бұзылуына әкеліп соқпауы тиіс.
      150. Түрлі кернеудегі және түрлі мәндегі, аумағы жақын электр қондырғыларда жерге тұйықтау үшін бір ортақ жерге тұйықтаушы құрылғы орнатылады.
      Осындай электр қондырғыларды жерге тұйықтау үшін пайдаланылатын жерге тұйықтау құрылғысы оқшаулау бүлінген кезде электр тогынан адамдардың зақымдануынан қорғау, желілердің жұмыс тәртібінің шарттарына, асқын кернеуден электр құрал-жабдықтарын қорғау және т.с.с. осылардың әрқайсысының жерге тұйықталуын пайдаланудың барлық кезеңінде қойылатын барлық талаптарды қанағаттандыруы тиіс.
      Ғимараттар мен үймереттердің электр қондырғыларының жерге тұйықтау және осы ғимараттар мен үймереттердің 2 және 3-ші санаттағы найзағайдан қорғау құрылғылары ортақ болуы мүмкін.
      Ақпараттық және бөгеттің ықпалына сезімтал басқа да құрал-жабдықтардың жұмыс жағдайы бойынша жұмыстық жерге тұйықтаудың жекелеген (тәуелсіз) жерге тұйықтағышын орындаған кезде оқшаулама бүлінгенде потенциалдың қауіпті түрлілігіне түсіп кету қаупі бар бөліктерге бірмезгілде жанасуды болдырмайтын электр тогының зақымдануынан қорғаудың арнайы шаралары қолданылуы тиіс.
      Түрлі электр қондырғыларының жерге тұйықтағыш құрылғыларын біріктіру үшін табиғи және жасанды жерге тұйықтаушы өткізгіштер пайдалануы мүмкін. Олардың саны екеуден кем болмауы тиіс.
      151. Жерге тұйықталу токтарының және жылыстау тогының олардан ағылуы кезінде жерге тұйықтағыштарды құрылғылардың жанасуы мен кедергісінің талап етілетін кернеу шамасы ауа-райының неғұрлым қолайсыз жағдайларында қамтамасыз етілуі тиіс.
      Жерге тұйықтағыш құрылғылардың кедергісін анықтау табиғи және жасанды жерге тұйықтағыштарды есепке ала отырып, орындалуы тиіс.
      Жердің есептегіш ретінде үлес қарсылығын айқындаған кезде неғұрлым қолайсыз жағдайларға тиісті оның маусымдық мәні қабылданады.
      Жерге тұйықтағыш құрылғылар жерге кететін токтың тұйықталуына механикалық, термикалық төзімді және динамикалық берік болуы тиіс.
      152. Тұрғын үй, қоғамдық және өндірістік ғимараттардың 1 кВ дейінгі ауыспалы ток кернеулі электр қондырғылар, сондай-ақ 1 кВ дейінгі сыртқы электр қондырғылары тікелей тұйықталған бейтарапты көзден қоректенуі тиіс; бұл ретте электр қондырғыларының ашық өткізгіш бөліктері бейтарапқа қосылуы тиіс.
      Жанама жанасу кезінде осындай электр қондырғыларында электр тогының зақымдауынан қорғау үшін осы Қағидалардың 173-174 тармақтарына сәйкес қоректендіруді автоматты ағыту орындалуы тиіс.
      153. Ауыспалы токтың 1 кВ дейінгі кернеуіндегі электр қондырғыларды оқшауланған бейтарапты, электр қабылдағыштардың жерлендірілген ашық өткізгіш бөліктерінің көзінен қоректендіру жерге және әлеуеттерді теңдестіру жүйесімен байланысты ашық өткізгіш бөліктерге бірінші тұйықталу кезінде қоректің үзілісіне жол берілмеген кезде орындалады. Осындай электр қондырғыларында жанама жанасу кезінде қорғау үшін жерге бірінші тұйықталу кезінде желінің оқшауламасын бақылау құрылғысымен үйлескен қорғаныстық жерге тұйықтау орындалуы немесе 30 мА аспайтын дифференциалды токты номиналды ажырататын қорғаныстық ажырату құрылғысы (ҚАҚ) қолданылуы тиіс.
      Жерге екі рет бірге тұйықталудан электр қондырғыны қорғау үшін осы Қағидалардың 176-тармағына сәйкес қоректендіруді автоматты ағыту орындалуы тиіс.
      154. Тікелей тұйықталған бейтарапты және бейтарапқа жалғанбаған жерге тұйықтағыштың көмегімен ашық өткізгіш бөліктері жерге тұйықталған көзден 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғыларын қоректендіру тек қана тікелей бейтарапқа жерге тұйықтағышты жалғағанда электр қауіпсіздігі талаптары қамтамасыз етілмеген жағдайларда ғана жол беріледі. Жанама жанасудан қорғау үшін осындай электр қондырғыларында ҚАҚ-ты міндетті түрде қолдана отырып қоректі автоматты ағытуды орындау қажет. Мұның өзінде мынадай шарт сақталуы тиіс:

R_aI_a < 50 В,

      мұнда I_a – қорғаныс құрылғысының іске қосылу тогы; R_a – жерге тұйықтағыш пен жерге тұйықтаушы өткізгіштің жиынтық кедергісі. Бірнеше электр қабылдағыштарды қорғау үшін ҚАҚ-ты қолдану кезінде - бұл неғұрлым алыстатылған электр қабылдағыштың жерге тұйықтағышының және жерге тұйықтауыш өткізгішінің кедергісі.
      155. Қоректі автоматты ағытуды пайдаланған кезде осы Қағидалардың 177-тармағына сәйкес әлеуетті теңдестірудің негізгі жүйесі, ал қажет болғанда сондай-ақ әлеуетті теңдестірудің қосымша жүйесі осы Қағидалардың 178-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
      156. Тікелей тұйықталған бейтарапты қорғаныс өткізгіштері жалғанған электр қондырғыларда ғимаратқа кірмеде, сондай-ақ басқа да қолжетімді орындарда осы өткізгіштерді қайта жерге тұйықтау орындалады.
      Қайта жерге тұйықтау үшін бірінші кезекте табиғи жерге тұйықтағыштар қолданылады. Қайта жерге тұйықтауда жерге тұйықтағыштың кедергісі нормаланбайды.
      Үлкен және көпқабатты ғимараттардың ішінде ұқсас қызметті басты жерге тұйықтағыш шинаға нөлдік қорғаныс өткізгішін жалғау жолымен әлеуетті теңдестіру арқылы орындалады.
      Әуе желілері бойынша қорек алатын 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғыларды қайта жерге тұйықтау осы Қағидалардың 198 - 199-тармақтарына сәйкес орындалуы тиіс.
      157. Егер қоректі автоматты ажырату осы Қағидалардың 173, 174, 176-тармақтарының талаптарын қанағаттандырмаса, онда электр қондырғының жекелеген бөліктері немесе жекелеген электр қабылдағыштар үшін жанама жанасу кезінде қорғаныс оқшауланатын үй-жай, аймақтар, алаңдардың электрлік бөлініс тізбегінің (ІІІ сыныпты электр құрал-жабдықтары) аз кернеуі (ІІ сыныпты электр құрал-жабдықтары) екі бірдей немесе күшейтілген оқшаулау орындалады.
      Адамды электр тогының зақымдануынан қорғау тәсілі бойынша құрал-жабдықтардың жіктелуі және оны қолдану шарттары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 42-кестесінде келтірілген.
      158. 1 кВ жоғары кернеу желісіндегі трансформатор арқылы байланысқан оқшауламалы бейтараптағы 1 кВ дейінгі электр желісі трансформатордың жоғары және төмен кернеу орамасының арасындағы оқшаулама бұзылған жағдайда тесілме сақтандырғышпен қорғалуы тиіс.
      159. Электр тогының зақымдауынан қорғау үшін оқшауланған немесе тиімді жерге тұйықтау бейтарабымен 1 кВ жоғары кернеудегі электр қондырғыларында ашық өткізгіштік бөліктерінің қорғаныстық жерге тұйықталуы орындалуы тиіс.
      160. Оқшаулама бейтарабымен 1 кВ жоғары кернеудегі электр қондырғыларында жерге тұйықталуды жылдам табу мүмкіндігі қаралуы тиіс. Жерге тұйықталудан қорғау қауіпсіздік шарттары бойынша (желілер, көшпелі қосалқы станциялар және механизмдер және т.с. үшін) қажет болған жағдайларда барлық электрлі байланысқан желілердегі ажыратуға әрекет ете отырып орнатылуы тиіс.
      161. ӘЖ тіректерінде орнатылған, кернеуі 1 кВ дейінгі электр жабдығының (күштік және өлшеу трансформаторлары, айырғыштар, сақтандырғыштар, конденсаторлар және өзге аппараттар) қорғану жерлендірілуі (нөлденуі) Қағидалардың тиісті тараулары, сондай-ақ осы тарауда келтірілген талаптардың сақталуымен орындалуы тиіс.
      Жабдық орнатылған ӘЖ тірегінің жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі 11 және 12-тараулардың талаптарына сәйкес келуі керек.

2. Тікелей жанасудан қорғану шаралары

      162. Ток өткізгіш бөліктерінің негізгі оқшаулануы ток өткізгіш бөліктерін жауып, пайдалану кезінде өз қасиеттерін сақтауы тиіс. Оқшаулауды жою, тек оны бұзу арқылы мүмкін болуы тиіс. Нақты бұйымдарға техникалық шарттармен арнайы ескертілген жағдайлардан басқа, лакты бояу жабындары электр тогынан қорғайтын оқшаулама болып табылмайды. Жинақтау кезінде оқшалау орындаған кезде, осы Қағидалардың 8-тарауының талаптарына сәйкес сыналуы тиіс.
      Негізгі оқшаулау әуе аралығымен қамтамасыз етілсе, ток өткізгіш бөліктеріне тікелей жанасу немесе оларға қауіпті арақашықтыққа жақындаудан қорғану қабықша, қоршау, тосқауылдар немесе қол жету аймағынан тыс жерде орналасу арқылы орындалуы тиіс.
      163. Электр жабдығының дұрыс жұмыс жасауы үшін үлкен саңылаулар қажетті болған жағдайлардан басқа, кернеуі 1 кВ дейінгі электр қондырғыларындағы қоршаулар мен қабықшалардың IР2Х кем емес қорғану дәрежесі болуы тиіс.
      Қоршаулар мен қабықшалар сенімді бекітіліп, тиісті механикалық беріктігі болуы тиіс.
      Қоршаудан өту немесе қабықшаны ашу тек арнайы кілт немесе сайман арқылы немесе ток өткізгіш бөліктерден кернеу алынғаннан соң мүмкін болуы тиіс. Бұл шарттар сақталуы мүмкін болмаса, IР2Х қорғану дәрежесі бар аралық қоршаулар орнатылуы тиіс, олардың жойылуы да тек арнайы кілт немесе сайман арқылы мүмкін.
      164. Тосқауылдар кернеуі 1 кВ дейін электр қондырғыларына кездейсоқ жанасу немесе кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғыларының ток өткізгіш бөліктеріне қауіпті арақашықтыққа жақындаудан қорғануға арналады. Кедергілер әдейі алуға мүмкін болмайтындай бекітілуі тиіс. Тосқауылдар оқшаулағыш материалдарынан жасалуы тиіс.
      165. Қол жету аймағынан тыс жерде орналастыру осы Қағидалардың 161 – 163 тармақтарында көрсетілген шаралар орындалуы мүмкін болмаған жағдайда немесе олар жеткіліксіз болған жағдайда қолданылады. Бұл ретте кернеуі 1 кВ дейін электр қондырғыларының ток өткізгіш бөліктеріне бір уақытта мүмкін болатын жанасу арақашықтығы 2,5 м-ден кем болмауы тиіс. Қол жету аймағы ішінде әр түрлі әлеуеттермен бір уақытта жанасу мүмкін болатын бөліктер болмауы тиіс.
      Тік бағытта, 1 кВ дейін электр қондырғыларында қол жету аймағы, адамдар орналасқан жерден 2,5 м жерде болуы тиіс.
      Көрсетілген мөлшерлер қосалқы құралдардың (сайман, саты, т.с.с.) қолдануы есепке алынбай беріледі.
      166. Тосқауылдарды орнату мен қол жету аймағынан тыс жерге орналастыру тек білікті персонал кіре алатын бөлмелерде рұқсат етіледі.
      167. Кернеу 1 кВ дейін электр қондырғылары үй-жайларында мынадай шарттар бір уақытта орындалған кезде, тікелей жанасудан қорғану қажет етілмейді:
      1) бұл үй-жайлар айқын белгіленіп, және оларды тек кілтпен ашуға болады;
      2) сыртынан кілттенсе де, үй-жайдан кілтсіз шығу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі керек;
      3) қызмет көрсету өтулерінің аз мөлшерлері осы Қағидалардың 16-тарауының талаптарына сәйкес.
      168. 1 кВ дейін электр қондырғыларындағы кіші кернеу (әрі қарай – КК) тізбектердің қорғанысты электр бөлуімен немесе қоректендіруді автоматты ажыратумен бірге тікелей және жанама жанасу кезінде электр тогынан қорғану кезінде қолданылады.
      Екі жағдайда да КК тізбектерін қоректендіру көзі ретінде бірдей қауіпсіздік деңгейін қамтамасыз ететін, қауіпсіз бөлектейтін трансформатор немесе өзге КК көзі қолданылады.
      КК тізбектерінің ток өткізгіш бөліктері, өзге тізбектерден бөлектейтін трансформатордың бастапқы және қайталама орамалары арасындағы бөлуге бірдей тізбектердің электрлік бөлінуі қамтамасыз етілетіндей бөлінуі тиіс.
      КК тізбектерінің өткізгіштері, жоғары кернеуі олардан жоғары өткізгіштері мен қорғану өткізгіштерінен бөлек төселуі немесе олардан жерге тұйықтау металдық экранымен (қабықшамен), немесе негізгі оқшауламаға қосымша металдық емес қабықшаға енгізілуі тиіс.
      КК тізбектеріндегі штепсельдік жалғағыштарының вилкалары мен розеткалары өзге кернеулердегі вилкалар мен розеткаларға қосылуына жол бермеуі тиіс.
      КК тізбектеріндегі штепсельдік розеткалар қорғаныс түйіспесіз орындалуы тиіс.
      Ауыспалы ток 25 В, ал тұрақты ток 60 В жоғары КК шамалары кезінде де 1 мин. ішінде ауыспалы токтың сынау кернеуі 500 В сәйкес келетін қоршаулар немесе қабықшалар немесе оқшауламалар көмегімен тікелей жанасудан қорғаныс қолданылуы тиіс.
      169. Тізбектердің электрлік бөлінуімен КК қолданғанда, электр жабдығының бөгде өткізгіш бөліктерімен қосылу қажет болып, бұл бөліктердегі кернеу КК мәнінен аспаған жағдайдан басқа, ашық өткізгіш бөліктері жерге тұйықтағышқа, қорғану өткізгіштеріне немесе өзге тізбектердің ашық өткізгіш бөліктеріне және бөгде өткізгіш бөліктеріне әдейі қосылуына рұқсат етілмейді.
      КК тізбектерінде ғана емес, өзге тізбектерде зақымдану кезінде де КК көмегімен электр тогынан қорғануды қамтамасыз ету қажет болған кезде, тізбектердің электрлік бөлінуімен КК қолданылады.
      170. КК-ні қоректендіруді автоматты ажыратумен бірге қолданған кезде КК көзі шығарылымдарының біреуі және оның корпусы көзді қоректендіретін тізбектің қорғау өткізгішіне қосылуы тиіс.
      171. Электр қондырғысында ең жоғары жұмыс кернеуінің ауыспалы тогы 42 В, бұл ретте тұрақты тогы 110 В аспайтын электр жабдығы қолданса, бұл ретте осы Қағидалардың 167 – 169 тармақтарының талаптары сақталған кезде, бұл кернеу тікелей және жанама жанасудан қорғану шарасы ретінде қолданады.

3. Жанама жанасудан қорғаныс шаралары

      172. Жанама жанасу кезіндегі қорғаныс кезінде талаптары мыналарды қамтиды:
      1) электр машиналарының корпусына, трансформаторларға, аппараттарға, шамдарға және т.с.с.;
      2) электр аппараттарының жетектеріне;
      3) тарату қалқандарының, басқару қалқандарының, қалқаншалар мен шкафтардың қаңқаларына, сондай-ақ түсіргіш және ашылатын бөліктеріне, оларда ауыспалы тогы кернеуі 42 В, ал тұрақты тогы кернеуі 110 В асатын электр жабдығы орнатылса (ауыспалы тогы кернеуі 25 В немесе тұрақты тогы кернеуі 60 В асатын жағдайларда – Қағидалардың тиісті тарауларында ескерілсе);
      4) тарату құрылғыларының металдық құралымдарына, кәбілдік муфталарға, бақылау және күштік кәбілдерінің қабықшалары мен сауытына, сымдардың қабықшаларына, электр сымының жеңдері мен құбырларына, шина өткізгіш (ток өткізгіш) қабықшалары мен тіректік құралымдарына, науаларына, қорапшаларға, ішектерге, кәбілдер мен сымдар тіркелген арқандар мен белдіктерге (нөлденген немесе жерге тұйықталған металдық қабықша немесе сауыты бар кәбілдер жүргізілген ішектер, арқандар жерге тұйықталған орнына жерге тұйықтау және белдіктерден басқа) және өзге электр жабдығы орнатылған металдық құралымдарына;
      5) осы Қағидалардың 147-тармағында көрсетілген кернеуден аспайтын, жалпы металдық құрылымдарында жүргізілген бақылау және күштік кәбілдер мен сымдардың металдық қабықшалары мен сауытына, оның ішінде: кернеуі жоғарылау кәбілдерімен, сымдарымен жалпы құбырларға, қорапшаларға, лотоктарға және т.с.с.;
      6) жылжымалы және тасымал электр қабылдағыштарының металдық корпусына;
      7) қозғалатын станоктар, машина және тетiктердің бөлiктерiне қойылған электр жабдығына.
      Қоректендірудің автоматты ажыратылуы қорғау шарасы ретінде қолданған кезде, көрcетiлген ашық өткiзушi бөлiктер қатты жерлендірілген бейтараптамаға қосылуы немесе жерге тұйықтаушы құрылғысы ретінде жерге тұйықталуы тиіс.
      173. Мыналарды бейтараптамаға әдейі қосуға және жерге тұйықтауға болмайды:
      1) жабдық корпустармен аппараттар негіздемелермен сенімді электрлік түйісуі қамтамасыз етіліп, қоректендіру көзі бейтараптамасына қосылған немесе жерге тұйықтау, металдық негіздерге орнатылған электр жабдығы мен аппараттардың тұрықтарына (құрылымдарға, тарату құрылғыларына, қалқандарға, шкафтарға, станоктар тұғырына, машиналар мен тетіктерге);
      2) осы құрылымдар мен қорғаныс өткізгішіне қосылған және оларда орнатылған электр жабдығы арасында сенімді электрлік түйіспе қамтамасыз етілген кезде, осы Қағидалардың 171-тармағында көрсетілген құралымдарға;
      3) тарату құрылғылары, шкафтар, қоршаулар, т.с.с. камераларының металдық қаңқаларының түсіргіш немесе ашылатын бөліктерінде, түсіргіш (ашылатын) бөліктерде электр жабдығы орнатылмаса немесе орнатылған электр жабдығының кернеуі осы Қағидалардың 147-тармағында көрсетілген шамалардан аспаса;
      4) электр берілісі әуе желілері оқшауламаларының арматурасына және оған қосылатын бекіту бөлшектеріне;
      5) екі еселік оқшауламасы бар электр жабдығының ашық өткізгіш бөліктеріне;
      6) металдық тұтқалар, тіркемелер, алаңы 100 см² дейінгі қабырғалар, аражабындар, өзге электр өткізгіштердің ұқсас бөлшектерінен өту жерінде кәбілдердің механикалық қорғанысының құбырлар бөлшектеріне, оның ішінде жасырын электр өткізгіштерінің тартылған және тармақталған қорапшаларына.
      174. 1 кВ дейінгі электр қондырғыларында қоректендіруді автоматты ажырату кезінде барлық ашық өткізгіш бөліктер қабылданған кезде тұйықтау жүйесіне қабылданғанға қарай қоректендіру көзінің бекем жерге тұйықтау бейтараптамасына қосылуы немесе жерге тұйықталуы тиіс.
      Бұл ретте қоректендіретін тораптың номиналды фазалық кернеуіне сәйкес қорғану-коммутациялық аппараты мен тізбектің ажыратылуының нақты шамаланған уақыты қамтамасыз етілуі үшін қорғану аппараттарының сипаттамалары мен қорғану өткізгіштерінің параметрлері келісуі тиіс.
      Қорғану ретінде қоректендіруді автоматты ажырату қолданылатын электр жабдықтарында әлеуеттер теңестірілуі тиіс.
      Қоректендіруді автоматты ажырату үшін артық ток немесе дифференциалды тогына жауап беретін қорғану-коммутациялық аппараттары қолданылуы мүмкін.
      175. Ашық өткізгіш бөліктер нөлденген кезде қоректендіруді автоматты ажырату уақыты осы Қағидалардың 5-қосымшасы 43-кестесінде көрсетілген шамалардан аспауы тиіс.
      Көрсетілген ажырату уақыты шамалары электр қауіпсіздігін, оның ішінде І класты қолды сайман, тасымал және жылжымалы электр қабылдағыштарын қоректендіретін топтық тізбектерде қамтамасыз етуге жеткілікті болып саналады.
      Тарату, топтық, қабаттық және өзге қалқаншаларды қоректендіретін тізбектерде ажырату уақыты 5 секундтан аспауы тиіс.
      Ажырату уақыты шамалары 43-кестеде көрсетілгеннен асуына жол беріледі, бірақ 5 секундтан аспауы тиіс тарату қалқаншаларынан қоректенетін тек тұрақты электр қабылдағыштары немесе мына шараларды орындаған кездегі қалқандарынан соң рұқсат етіледі:
      1) басты жерге тұйықтау шиналары және болу қалқаны арасындағы қорғаныс өткізгішінің толық кедергісінің шамалары мына белгіленген формуладан аспайды:

Z_n = 42 . Z_ц / U₀,

      бұл жерде Z_n – қорғаныс өткізгішінің толық кедергісі, Ом; Z_ц – «фаза - нөл» тізбегінің толық кедергісі, Ом; U₀ – тізбектің номиналдық фазалық кернеуі, В; 42 – басты жерге тұйықтағыш шинасы мен болу қалқаны (қалқаншасы) арасындағы қорғаныс өткізгішінің аймағындағы кернеудің азаюы, В;
      2) болу қалқаны (қалқаншасы) жерге тұйықтау шинасына әлеуеттерді теңестірудің негізгі жүйесі сияқты бөгде өткізгіш бөліктерін қамтитын әлеуеттерді теңестірудің қосымша жүйесі қосылған.
      Дифференциалды тогына әсер ететін ҚАҚ қолданылуына рұқсат етіледі.
      176. Төрт өткізгіш үш фазалық тізбектерінде дифференциалды тогына әсер ететін ҚАҚ қолданылуына рұқсат етілмейді. Мұндай тізбектерден қоректенетін жекелеген электр қабылдағыштарын қорғау үшін ҚАҚ қолданылуы қажет болса, электр қабылдағышының қорғау өткізгіші қорғану-коммутациялық аппаратына дейін бейтараптамаға қосылуы тиіс.
      177. Оқшауланған бейтараптамасы бар үш фазалық тораптарында ашық өткізгіш бөліктеріне екі еселік тұйықталу кезіндегі қоректендірудің автоматты ажыратылуы уақыты осы Қағидалардың 5-қосымшасы 44-кестесінде көрсетілгенге сәйкес келуі тиіс.
      178. 1 кВ дейінгі электр қондырғыларындағы әлеуеттерді теңестірудің негізгі жүйесі мына өткізгіш бөліктерін өзара қосуы тиіс:
      1) қоректендіретін желінің тұйық жерге қосылған бейтараптамасын;
      2) электр қабылдағыштары ашық өткізгіш бөліктерінің жерге тұйықтаушы өткізгіштерін;
      3) ғимаратқа кіруде қайта жерге тұйықтау жерге тұйықтағышына қосылған жерге тұйықтағыш өткізгіштерін;
      4) ғимаратқа кіретін қатынас-байланыстық металл құбырлары (ыстық және суық сумен жабдықтау, жылу, кәріз, газбен жабдықтау және т.с.с.).
      Егер газбен жабдықтау құбырының үйге кірмесінде оқшаулайтын тетігі болса, әлеуеттерді теңестірудің негізгі жүйесіне құбырдың тек ғимарат ішіндегі бөлігі қосылады;
      5) ғимарат қаңқасының металл бөліктері;
      6) желдету мен шартқа сәйкестендіру, орталықтандырылған жүйелерінің металл бөліктері осы жүйелердің қоректендіру қалқандарының жерге тұйықтау шиналарына қосылады;
      7) 2 және 3-санаттағы найзағайдан қорғау жүйесінің жерге тұйықтау құрылғысы;
      8) қорғану жерге тұйықтауының жерге тұйықталатын құрылғысына жұмыстық жерге тұйықтау торабына қосылуға шектеулер болмаса, функционалды (жұмыстық) жерге тұйықталатын өткізгіш;
      9) телекоммуникациялық кәбілдерінің металл қабықшалары.
      Ғимараттардың сыртынан кіретін өткізгіш бөліктер ғимараттарға кірменің қасынан қосылуы тиіс.
      Әлеуеттерді теңестірудің негізгі жүйесімен қосылу үшін барлық көрсетілген бөліктер әлеуеттерді теңестірудің жүйесі өткізгіштердің көмегімен басты жерге тұйықтау шинасына қосылуы тиіс.
      179. Әлеуеттерді теңестірудің қосымша жүйесі жанасуға қол жететін ғимарат құрылыс құралымдарының металл бөліктері, штепсельдік розеткалардың қорғану өткізгіштерімен қоса қорғану жерге тұйықтау және нөлдік өткізгіштерді қоса алғанда барлық бір мезетте жанасуға мүмкін стационарлық электр жабдығының ашық өткізгіш бөліктері мен бөгде өткізгіш бөліктерінен болуы тиіс.
      180. Әлеуеттерді теңестіру үшін электр тізбегі өткізу қабілеті  мен іркіліссіз жұмысына қарай қорғану өткізгіштеріне қойылатын осы Қағидалардың 214-тармағы талаптарын қанағаттандырса, арнайы ескерілген өткізгіштер немесе ашық және бөгде өткізгіш бөліктері қолданылуы мүмкін.
      181. Екі еселік немесе күшейтілген оқшаулама көмегімен қорғану ІІ класты электр жабдығы қолдануымен немесе ток өткізгіш бөліктерінің тек негізгі оқшауламасы бар электр жабдығын оқшаулайтын қабықшаға енгізу арқылы қамтамасыз етіледі.
      Екі еселік немесе күшейтілген оқшауламасы бар жабдықтың өткізгіш бөліктері қорғану өткізгішіне немесе әлеуеттерді теңестірудің жүйесіне қосылмауы тиіс.
      182. Тізбектерді қорғаудың электрлік бөлінуі бір тізбек үшін қолданылады.
      Бөлінетін тізбектің ең жоғары жұмыс кернеуі 500 В аспауы тиіс.
      Бөлінетін тізбектің қоректенуі бөлгіш трансформаторынан немесе оған тең қауіпсіздік дәрежесін қамтамасыз ете алатын өзге көзден жасалуы тиіс.
      Бөлгіш трансформаторынан қоректенетін ток өткізгіш бөліктердің өзге тізбектердің жерге тұйықталған бөліктері мен қорғану өткізгіштерімен қосылуы болмауы тиіс.
      Бөлгіш трансформаторынан қоректенетін тізбектер өткізгіштері өзге тізбектерден бөлек жүргізіледі. Ол мүмкін болмаса, мұндай тізбектер үшін, кәбілдер мен сымдардың номиналды кернеуі бірге жүргізілген тізбектердің ең жоғары кернеуіне сәйкес болып, әр тізбек артық токтан қорғалса, металл қабықшасы, сауыты, экраны жоқ кәбілдері немесе оқшаулама құбырлары, қорапшаларда және арналарда жүргізілген, оқшауланған сымдары қолданылуы қажет.
      Бөлгіш трансформаторынан қоректенетін электр қабылдағыштарының ашық өткізгіш бөліктері қорғану өткізгіштеріне және өзге тізбектердің ашық өткізгіш бөліктеріне қосылмауы тиіс.
      Бірнеше электр қабылдағыш бөлгіш трансформаторынан қоректенетін болса, мына жағдайлар орындалуы тиіс:
      1) электр қабылдағыштарының ашық өткізгіш бөліктерінің трансформатордың металл корпусымен электрлік байланысы болмауы тиіс;
      2) электр қабылдағыштарының ашық өткізгіш бөліктері өзара әлеуеттерді теңестірудің жергілікті жүйесінің оқшауланған орынды өткізгіштерімен қосылуы тиіс;
      3) барлық штепсельдік розеткалардың әлеуеттерді теңестірудің жергілікті жерге тұйықталмаған жүйесіне қосылған қорғану түйіспесі болуы тиіс;
      4) ІІ класты жабдықты қоректендіретіндерден басқа барлық икемді кәбілдердің әлеуеттерді теңестірудің өткізгіші ретінде қолданылатын қорғаныс өткізгіші болуы тиіс;
      5) ашық өткізгіш бөліктеріне екі фазалық тұйықталу кезіндегі қорғану құрылғысының ажыратылуы уақыты осы Қағидаларға 5-қосымшаның 44-кестесінде көрсетілген шамалардан аспауы тиіс.
      183. Қоректендірудің автоматты ажыратылуы талаптары орындалуы мүмкін болмаса, ал өзге қорғаныс шараларының қолдануы мүмкін емес немесе жерге тұйықталмаған болмаса, 1 кВ дейінгі электр қондырғыларына оқшаулайтын (өткізбейтін) үй-жайлар, аймақтар, алаңдар қолдануы мүмкін.
      Мұндай үй-жайлардың және аймақтардың, алаңдардың кез келген нүктедегі оқшаулайтын еденнің жекелеген жеріне кедергісі мыналардан төмен болмауы тиіс:
      мегаомметрмен 500 В кернеуіне өлшенген 500 В дейін қоса электр қондырғысының номиналды кернеуі кезінде – 50 кОм;
      мегаомметрмен 1000 В кернеуіне өлшенген 500 В астам номиналды кернеуі кезінде – 100 кОм.
      Оқшаулайтын (өткізбейтін) үй-жайлар (аймақтар, алаңдар) үшін, ең болмағанда, мынадай үш шарт орындалғанда, 0 класты электр жабдығын қолдануға рұқсат етіледі:
      1) ашық өткізгіш бөліктер бір бірінен және бөгде өткізгіш бөліктерінен кем дегенде 2 м алыстатылған. Бұл арақашықтықты 1,25 м дейін азайтуға болады;
      2) ашық өткізгіш бөліктер бөгде өткізгіш бөліктерінен оқшаулау материалынан жасалған кедергілермен бөлінген. Бұл жерде 1) тармақшада көрсетілген арақашықтықтар кедергінің бір бөлігі жағынан қамтамасыз етілуі тиіс;
      3) бөгде өткізгіш бөліктері 1 мин ішінде 2 кВ кем емес ауыспалы тогының сынамалы кернеуін ұстайтын оқшаулаумен жабылған.
      Оқшаулайтын бөлмелерде (аймақтарда) қорғану өткізгіші ескерілмеуі тиіс.
      Бөтен өткiзушi бөлменiң бiр бөлiктерiне әлеуеттің күртiгiне қарсы шара сырттай ескерілуi керек.
      Айырғыш бөлмелердiң еденіне және қабырғаларына дымқылдық әсерi тимеуі керек.

4. Желілердегі 1 кВ кернеуінен жоғары тиімді жерге тұйықталған
бейтараптамасымен электр қондырғыларының
жерге тұйықтау құрылғылары

      184. Бейтараптамасы тиімді жерге тұйықталған желінің 1 кВ жоғары кернеуі бар электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары осы Қағидалардың 185-тармағына сәйкес олардың кедергісіне не болмаса осы Қағидалардың 187-тармағына сәйкес жанасу кернеуіне қойылатын талаптарды сақтаумен, сондай-ақ осы Қағидалардың 188 және 189-тармақтарына сәйкес олардың құрылымдық орындалуына және осы Қағидалардың 184-тармағына сәйкес жерге тұйықтау қондырғысында кернеуді шектеуге қойылатын талаптарды сақтаумен орындалады. Осы Қағидалардың 183 – 189-тармақтарының талаптары ӘЖ тiректерінің жерге тұйықтау құрылғыларына қатысты қолданылмайды.
      185. Жерге тұйықталған тогы жерге ағып түсетін жерге тұйықтау құрылғысындағы кернеу 10 кВ аспауы тиіс. 10 кВ жоғары кернеу әлеуеттердің шығаруы, ғимараттардың сыртына шығарған және электр қондырғылардың сыртқы қоршау жерге тұйықтау құрылғыларда рұқсат етiледi. Жерге тұйықтау құрылғысында 5 кВ жоғары кернеу болғанда, байланыс және телемеханиканың шегiнетiн кәбілдерiнiң оқшауламасын қорғау бойынша және қауiптi әлеуеттерді электр қондырғының сыртына шығаруын алдын алу бойынша шаралар көзделуі керек.
      186. Жылдың кез келген уақытында оның кедергiсiне талаптардың сақталуымен орындалатын жерге тұйықтау құрылғысында, табиғи және жасанды жерге тұйықтағыштар, кедергiлерін қоса алғанда 0,5 Ом-нан аспайтын кедергісі болуы тиіс.
      Аумақтағы жерге тұйықтағышқа электр әлеуеті және электр жабдықтың қосуын қамтамасыз етудiң теңестiрулерi, бос емес жабдықпен, ұзынынан және көлденең жерге тұйықтау мақсаттардағы және отырғызатын торға олар өзара жалғастыруға салынады.
      Ұзынынан жерге тұйықтағыштар, электр жабдықтың жер тереңдiгі 0,5 -0,7 метр қызмет көрсету және iргетастың немесе жабдықтың негiздерiн 0,8 - 1,0 метр қашықтықта салу керек. Егер қызмет көрсету туралы тарап бiр-бiрiне аударса, жабдықтың екi қатары үшiн немесе бiр жай тартқышты төсеммен 1,5 м дейiн жабдық негiздерiнiң іргетасы қашықтықтарының ұлғаюына рұқсат етiледi немесе екi қатардың негiздерi мен iрге арасындағы қашықтық 3,0 м аспайды.
      187. Көлденең жерге тұйықтағыштар 0,5 - 0,7 м тереңдікке жермен жабдықтың аралығында жайлы орындарда салынады. Олар арасындағы қашықтық өсiп келе жатқан жерге тұйықтағыш тордың орталығына шеттегiден қабылданады. Сонымен бiрге шеттен бастап бiрiншi және кейінгі қашықтық тиісінше 4,0; 5,0; 6,0; 7,5; 9,0; 11,0; 13,5; 16,0 және 20,0 м аспауы тиіс. Күш беретiн трансформаторлар және тұйықтағыштарының оны қосудың орындарына, құрылымға шемудi жерге тұйықтауға тұстасқан жерге тұйықтағыш торлардың ұяшықтарының өлшемдерi 6x6 м аспауы тиiс.
      Көлденең жерге тұйықтағыштар тұйық контурларды құрастыратындай етiп атқаратын жерге тұйықтау құрылғысы орналасқан аумақтың шеті бойынша салынады.
      Егер жерге тұйықтайтын құрылғыны, электр қондырғыны сыртқы қоршау шектерiнде орналастырса, онда оның аумағына кiрулер және кiрулерiнде сыртқы көлденең жерге тұйықтағышқа керiсiнше қосылған екi тiк жерге тұйықтағыштарды қою жолымен әлеует тегiстеледi. Тiк жерге тұйықтауыштар ұзындығы 3-5 метр болуы керек, ал арасындағы қашықтық кiру немесе кiру күші тең болуы керек.
      188. Жанасу кернеуiне қойылатын талаптарды сақтаумен орындалатын жерге тұйықтау құрылғысы кез келген жыл мезгілінде одан жерге тұйықталу тогы аққан кезде қалыптыдан аспайтын жанасу кернеуінің мәнін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл ретте жерге тұйықтау құрылғысының кедергiсі жерге тұйықтау құрылғыда жол берілетін кернеу және жерге тұйықталған тогы бойынша анықталады.
      Рұқсат етілетін жанасу кернеуінің шектi мәнін анықтауда ықпал етудің есептi уақыты ретiнде қорғау әсерiнiң уақыты және сөндiргiштiң толық ажыратылу уақытының сомасы қабылданады. Негiзгi қорғау жанасу кернеулерi мүмкiн мәндердiң анықтауында резервтегi қорғаудың әсерiнiң уақыты жанында әсерi тиiп кетуi үшiн қызметшiге ауыстырып қосу субұрғыш құрылғы ҚТ түсiнiктi есептi уақыт ретiнде жедел ауыстырып қосуларды өндiрiсте пайда бола алған жұмыс орындары үшiн қабылданады.
      Ұзындығына және көлденең жерге тұйықтағыштарды орналастыру мөлшерленген мәндерге дейiн жанасу кернеулерiнiң шектеуiнiң талаптары және жерге қосылатын жабдықтың жерге тұйықтағыш оралымдылығымен анықталуы керек. Ұзындығы және көлденең жасанды жерге тұйықтағыштардың арасындағы қашықтық 30 метрден аспауы керек, ал жерге олардың салуын тереңдiк жанасу кернеуiн төмендету үшiн кемiнде 0,3 м болуы тиіс. Жанасу кедергісін төмендету үшін негіздеме жағдайларда жұмыс орындарында 0,1 - 0,2 м қалыңдықта қиыршық тас төсемін салу жүргізіледі.
      189. Осы Қағидалардың 185 және 187-тармақтарының талаптарына қосымша және осы Қағидалардың талаптарын сақтаулармен оның кедергiсiне немесе жанасу кернеу көрсетiлетiн жерге тұйықтау құрылғылары орындауына қосымша:
      1) жердегi жабдық немесе жерге тұйықтағыш құрылғы жалғауыш жерге тұйықтау өткiзгiштерi кемiнде 0,3 м тереңдiкке салу;
      2) күш беретiн трансформаторлардың жерге қосылатын бейтараптарының қоныстары осы маңай, тұйықтағыш (төрт бағытта) өзеннiң көлденең жерге тұйықтағыштар ұзындығынан салу.
      Жерге тұйықтау құрылғысы электр қондырғының қоршауынан тыс жерге шығып кеткенде, электр қондырғының аумағынан тыс орналасқан көлденең жерге тұйықтағыштар кемінде 1 м тереңдігінде салынады. Осы жағдайда жерге тұйықтау құрылғысының сыртқы контуры доғалы немесе дөңгелектелген бұрыштары бар көпбұрыштың түрiнде орындалады.
      190. Электр қондырғыларды сыртқы қоршауды жерге тұйықтағыш құрылғыға қосуға рұқсат етiлмейдi. Егер электр қондырғылар 110 кВ және одан жоғары ӘЖ жүрсе, оның барлық периметрі бойынша қоршаудың бағандарында 20-50 м, тік периметрдің көмегімен 2-3 м ұзындыққа жерге тұйықталады. Мұндай жерге тұйықтауды орнату үшін арматурасы электрлі темір буындармен жалғанған, темір және темірбетон табантіректерімен қоршау қажет емес.
      Сыртқы қоршаумен ішкі, сыртқы және екі жағынан бойлай орналасқан, жерге тұйықталған қондырғылар элементтерінің арасында, электр байланысын болдырмау үшін арақашықтары 2 м кем болмауы керек. Металдық коммуникациялар және басқа көлденең жерге тұйықтағыштар, құбыр және металдық қабығы бар кәбілдер кiретiн қоршаудың сыртына кемiнде 0,5 м қоршау табандылардың арасындағы тереңдiкке ортасында салуы керек. Ішкi металдық қоршауларды сыртқы қоршауға қабысулар орындарында кемiнде 1 м ұзындықтағы кiрпiш немесе ағаш орнатылуы тиіс.
      Электр қабылдағыштардың орналасуында олардың қоректенуi сыртқы қоршауда бөлгiш трансформаторлар арқылы iске асырылады. Бұл трансформаторларды қоршауда орнатуға рұқсат етiлмейдi. Қоршауда орналасқан сызық, бөлгіш трансформаторларының жалғастырғыш екінші кезектік орамасы және электр қабылдағышы, жерге тұйықтағыш қондырғылардағы маңызы есептелген кернеу жерден оқшаулануы керек.
      Егер көрcетiлген шаралардың, ең болмаса, біреуі орындалуы мүмкiн болмаса, онда жерге тұйықталған қондырғы, металдық қоршаудың бiр бөлiктерi және сыртқы және қоршаудың iшкi жақтарымен жанасу кернеуi мүмкiн мәндердi аспайтындай етiп, әлеуеттерді теңестiрулердi орындауға қосады. Кедергi бойынша құрылымның осы мақсатпен орындаудың жанында оған және тереңдiкке 1 м, көлденең жерге тұйықтағыш қоршаудың сыртынан 1 м қашықтықта салуы керек. Бұл жерге тұйықтағыш, кемінде төрт нүктедегі жерге тұйықталып қондырғыларға қосылады.
      191. Егер электр қондырғының жерге тұйықтау құрылғысы, басқа электр қондырғының жерге тұйықтау құрылғысымен металл қабығы бар кәбілмен, орамсауытпен немесе басқа металдық байланыстар арқылы тұйықталса, онда ғимарат айналасында басқа электр қондырғыны әлеуеттi теңестiру үшiн немесе оған мына шарттардың бiрi қолданылуы керек:
      1) ғимараттың іргетасы немесе жабдығы орналасқан аумақтың периметрi, бұл ғимарат немесе аумақ әлеуеттерінің теңестiру жүйесімен бiрлескен жерге тұйықтағыш 1 м тереңдiкке және 1 м қашықтықта төсеу, ал ғимаратқа кіреберістерде немесе кіретін жерлерде өткізгіштерді жерге тұйықтағыштан 1 және 2 м қашықтықта тиісінше 1 және 1,5 м тереңдікке төсеу және осы өткізгіштерді жерге тұйықтағышпен қосу;
      2) егер бұл ретте әлеуеттерді теңестірудің рұқсат етілетін деңгейі қамтамасыз етілсе, осы Қағидалардың 204-тармағына сәйкес жерге тұйықтағыштар ретінде темірбетонды іргетасты қолдану.
      Егер ғимарат айналасында асфальт жыртыстары, соның ішінде кіреберіс және көлік кіреберісінде болса, 190-тармақтың 1 және 2-тармақшаларында көрcетiлген шарттардың орындалуы қажет болмайды. Егер, кейбір кіреберістерде (кіретін жерде) тармағы болмаса, 1-тармақта көрсетілгендей немесе 190-тармақтың 2-тармақшасының талаптары сақталса орындалуы мүмкін. Барлық жағдайларда осы Қағидалардың 191-тармағының талаптары орындалуы тиіс.
      192. Әлеуетті шығаруды болдырмау үшiн бейтарап жерге тұйықтаумен желiнiң жоғары 1 кВ электр қондырғылардың жерге тұйықтағыш құрылғыларының шектерiне тиiмдi болатын электр қабылдағыштардың жасалынған кәбілдiң жоғары 1 шаршы кернеумен электр қондырғыны жерге тұйықтағыш құрылғының шектерiндегi мұндай электр қабылдағыштардың қоректенуi керек болса, сызық бойынша 1 кВ тарапта ажыратылған бейтараптандырғышы бар трансформатордан iске асыруға болатын трансформаторлардың бейтарап жерге тұйықтауы бар 1 кВ орамдарынан қоректену металдық қабықсыз және бронсыз рұқсат етiлмейдi немесе ылғалға арналған кәбілмен жүзеге асырылады.
      Жерге тұйықтағыш құрылғыда бұл кернеуде тесiлетiн сақтандырғыш, ажыратылған бейтараптандырғышы бар трансформатордың тарапқа орнатылған төменгi кернеуiн iстеудi кернеу асуы керек.
      Мұндай электр қабылдағыштардың қоректенуi сондай-ақ бөлгiш трансформатор арқылы iске асады. Егер ол 1 кВ-ден жоғары электр қондырғының жерге тұйықтау құрылысы алып жатқан аумақ бойынша өтсе, электр қабылдағышқа, оның екiншi орамынан бөлгiш трансформатор және сызық, атқаратын жерге тұйықтағыш құрылғымен орындалады.

5. Оқшауланған бейтарабы бар желiлердегi кернеуі 1 кВ жоғары
электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары

      193. R, Ом жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі оқшауланған бейтарабы бар 1 кВ жоғары электр қондырғыларында табиғи жерге тұйықтағыштардың кедергісін есепке алып, кез келген жыл мезгілінде есептік жерге тұйықтау тогы өтуі кезінде болуы тиіс:
      R < 250/I, бірақ 10 Ом-нан көп емес,
      мұндағы I – жерге тұйықтаудың есептік тогы, А.
      Есептік ток ретінде мыналар қабылданады:
      1) сыйымды токтар өтелмейтін желiлерде - жерге толық тұйықталатын ток;
      2) сыйымды токтар өтелетін желiлерде:
      өтейтін аппараттар қосылған жерге тұйықталған құрылғылар үшін – осы аппараттардың ең қуаттысының 125 % номиналды тогына тең ток.
      өтейтін аппаратар қосылмаған жерге тұйықталған құрылғылар үшін – өтейтін аппараттардың ішінен ең қуаттысын өшіргенде осы желіде өтетін жерге тұйықталатын ток.
      Есептi жерге тұйықтау тогы бұл токтың ең көп мәні бар желі схемаларын пайдалануда мүмкін болып айқындалуы тиіс.
      194. Оқшауландырылған бейтарабы бар кернеуі 1 кВ дейiн электр қондырғылары үшiн жерге тұйықтау құрылғылары қолданғанда бiр уақытта осы Қағидалардың 200-тармағының шарттары орындалуы тиіс.
      Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғылары үшін бір мезгілде жерге тұйықтау құрылғысын пайдаланғанда, жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі осы Қағидалардың 197-тармағында көрсетілгеннен артық болмауы тиіс немесе жерге тұйықтау құрылғысына осы кәбілдердің ортақ ұзындығы кемінде 1 км болғанда, кемінде екі кәбілдің (кез келген кернеудегі) қабықшалары мен сауыттары қосылуы керек.
      195. 6-10/0,4 кВ кернеудiң қосалқы станциялары үшiн бiр ортақ жерге тұйықтау құрылғысы орындалуы керек, оған мыналар қосылуы тиіс:
      1) 1 кВ дейiн тарапта трансформатордың бейтарабы;
      2) трансформатордың корпусы;
      3) кәбілдердiң металдық қабықтары және сауыты;
      4) 1 кВ дейін және одан жоғары кернеудегі электр қондырғылардың ашық өткiзушi бөлiктерi;
      5) сыртқы өткiзушi бөлiктер.
      Қосалқы станция алып жатқан алаңның айналасында кемінде 0,5 тереңдікте және қосалқы станция ғимараты іргетасының шетінен немесе ашық орнатылған жабдық іргетасының шетінен 1 м аспайтын қашықтықта жерге тұйықтау құрылғысына қосылған жабық көлденең жерге тұйықтағыш (контур) салынуы тиіс.
      196. Тиімді жерге тұйықталған бейтарабы бар 1 кВ жоғары кернеулі желінің жерге тұйықтау құрылғысымен бір ортақ жерге тұйықтау құрылғысына біріктірілген оқшауландырылған бейтарабы бар, 1 кВ жоғары кернеулі желінің жерге тұйықтау құрылғысы сондай-ақ осы Қағидалардың 185 және 186-тармақтарының талаптарын қанағаттандыруы тиіс.

6. Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар желiлердегi 1 кВ-ге дейiн
кернеудегі электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары

      197. Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар электр қондырғыларында генератордың немесе үш фазалық айнымалы ток трансформаторының бейтарабы, тұрақты ток көзiнiң орташа нүктесi, бiр фазалы ток көзi шығарындыларының бiрi жерге тұйықтағышқа қосылуы тиіс.
      Бейтарапты жерге тұйықтауға арналған жасанды жерге тұйықтағыш генератордың немесе трансформатордың жанында орналасады. Цех iшiндегi қосалқы станциялар үшiн жерге тұйықтағышты ғимарат қабырғасының жанында орналастыруға рұқсат етiледi.
      Егер қосалқы станция орналасқан ғимараттың iргетасы табиғи жерге тұйықтағыштар ретiнде қолданылса, трансформатордың бейтарабы кемінде екі металды бағаналарға немесе кемiнде екi темiрбетон iргетастың арматурасына пiсiрiп дәнекерленген бөлшектеріне қосу жолымен жерге тұйықталады.
      Кіріктірілген қосалқы станциялар көпқабатты ғимараттың түрлі қабаттарында орналастырылғанда, осындай қосалқы станциялардың трансформаторлар бейтарабының жерге тұйықталуы арнайы салынған жерге тұйықтау өткізгіші арқылы орындалуы тиіс. Бұл жағдайда жерге тұйықтау өткізгіші трансформаторға ең жақын орналасқан ғимараттың бағанасына қосымша қосылуы тиіс, ал оның кедергiсi трансформатордың бейтарабы қосылған жерге тұйықтау құрылғының кедергiсін айқындауда есепке алынуы тиіс.
      Барлық жағдайларда жерге тұйықтау тізбегінің үзiлiссiздiгiн қамтамасыз ету және жерге тұйықтау өткiзгiштi механикалық зақымданулардан қорғау шаралары қолданылуы тиіс.
      Егер трансформатордың немесе генератордың бейтарабын тарату құрылғысының нөлдік шинасымен жалғайтын өткізгіште ток трансформаторы орнатылған болса, онда жерге тұйықтау өткiзгiші трансформатордың немесе генератордың бейтарабына тiкелей емес, бiрден ток трансформаторынан кейін нөлдiк өткiзгiшке қосылуы тиіс. Сондай-ақ ток трансформаторына бөлiнуi бар жүйесiндегi электр қондырғы жұмысының жағдайындағы нөлдiк қорғаныш өткiзгiшiн қосу нөлдiк жұмыс және нөлдiк қорғайтын өткізгішпен орындалуы тиіс.
      Токтың трансформаторын генератордың (трансформатордың) бейтарабы шығатын жеріне жақын орналастыру керек.
      198. Генератордың немесе трансформатордың бейтараптары немесе бiр фазалы ток көзiнiң шығатын жерлері қосылған жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі кез келген жыл мезгілінде үш фазалы ток көзінің 660, 380 және 220 В немесе бір фазалы ток көзінің 380, 220 және 127 В сызықтық кернеулерінде тиісінше 2, 4 және 8 Ом аспауы тиіс. Бұл кедергi табиғи жерге тұйықтағыштарды, сондай-ақ кемінде ығысатын екі желі болғанда, ӘЖ нөлдік өткізгіштің қайталама өткізгіштерінің жерге тұйықтағыштарын пайдалану есебімен қамтамасыз етілуі керек. Бұл ретте генератордың немесе трансформатордың бейтарабынан немесе бір фазалы ток көзінің шығатын жерінен тікелей жақындықта орналасқан жерге тұйықтағыштың кедергісі үш фазалы ток көзінің 660, 380 және 220 В немесе бір фазалы ток көзінің 380, 220 және 127 В сызықтық кернеулерінде тиісінше 15, 30 және 60 Ом аспауы тиіс.
       Жердің үлестік кедергісі с > 100 Ом^.м болғанда, жоғарыда көрсетілген нормаларды 0,01 с есе, бірақ он еседен артық емес ұлғайтуға рұқсат етіледі.
      199. Ұзындығы 200 м артық ӘЖ ұштарында (немесе оның тармақтарында), сондай-ақ жанама тиіп кеткен кезде қауіпсіздік шаралары ретінде электр қондырғы автоматты түрде өшетін ӘЖ-ден бастап электр қондырғыларына енгізулерде нөлдік жұмыс сымдарын қайта жерге тұйықтау қажет. Бұл ретте, ең алдымен, табиғи жерге тұйықтағыштар (жер астындағы тiреулердiң бөлiктерi, сондай-ақ найзағайдан болатын асқын кернеулерден қорғау үшін жасалған жерге тұйықтау құрылғылары) қолданылады.
      Егер осыдан жиi жерге тұйықтаулар найзағайдан болатын асқын кернеулерден қорғау шарттары бойынша керек болмаса, көрcетiлген қайтадан жерге тұйықтаулар орындалады.
      Тұрақты ток желiлерiндегi нөлдiк өткiзгiштiң қайтадан жерге тұйықтаулары, жер астындағы құбырлармен металды жалғағыштары жоқ жекеленген жасанды жерге тұйықтағыштар көмегiмен iске асырылуы тиіс. ӘЖ-дегі найзағайдың шамадан тыс кернеуінен қорғау үшін орнатылған тұрақты токтың жерге тұйықтағыш құрылғылары нөлдік жұмыс сымын қайта жерге тұйықтау үшін қолданылады.
      Нөлдiк өткiзгiшті қайтадан жерге тұйықтауға арналған жерге тұйықтау өткiзгiштерінің көлемі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 45-кестесінде келтірілген көлемнен кем болмауы керек.
      200. Кез келген жыл мезгіліндегі әрбiр ӘЖ-дiң нөлдiк жұмыс өткiзгiшiнiң барлық қайтадан жерге тұйықтауларының (соның iшiнде табиғи) жерге тұйықтағыштарын ортақ кедергiсі үш фазалы ток көзінің 660, 380 және 220 В немесе бір фазалы ток көзінің 380, 220 және 127 В сызықтық кернеулерінде тиісінше 5, 10 және 20 Ом аспауы тиіс.
      Жердің үлестік кедергісі с > 100 Ом^.м болғанда, жоғарыда көрсетілген нормаларды 0,01 с есе, бірақ он еседен артық емес ұлғайтуға рұқсат етіледі.

Оқшауландырылған бейтарабы бар желiлердегi кернеуі 1 кВ-ге
дейін электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары

      201. Оқшауландырылған бейтарабы бар 1 кВ-ге дейінгі желінің ашық өткізгіш бөліктерін қорғаныс жерге тұйықтау үшін қолданылатын жерге тұйықтау құрылғыларының кедергісі:
      R < U_пр /І шартына сәйкес келуі тиіс.
      мұндағы R – жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі, Ом; U_пр – жанасу кернеуі, оның мәні 42 В тең деп қабылданады; І – жерге тұйықтаудың толық тогы, А.
      Трансформаторлардың немесе генераторлардың 100 кВ^.А аспайтын қуаты кезінде 10 Ом дейінгі жерге тұйықтау құрылғысының кедергісіне рұқсат беріледі. Кедергінің осы мәні, сондай-ақ жинақ қуаты 100 кВ^.А жоғары емес параллельді жұмыс істейтін бірнеше генераторлар (трансформаторлар) үшін де рұқсат етіледі.

8. Үлкен шекті жер кедергісі бар аудандардағы жерге тұйықтау
құрылғылары

      202. Жердің меншікті кедергісі жоғары болып келетін аудандарда тиімді жерге тұйықтау бейтарабы бар кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары жанасу кернеуіне қойылатын талаптар сақтала отырып орындалады.
      Тасты құрылымдарда осы Қағидалардың 188 - 190-тармақтарында көрсетілгендерден кем, бірақ 0,15 м кем емес тереңдікте көлденең жерге тұйықтағыштың төселуіне жол беріледі. Сонымен қатар осы Қағидалардың 185-тармағында талап етілген, кіретін жерлердегі тік жерге тұйықтағыштардың орындалмауына жол беріледі.
      203. Жердің меншікті кедергісі жоғары болып келетін аудандарда жасанды жерге тұйықтағыштарды орнату кезінде мынадай іс-шаралар орындалады:
      1) егер де жердің меншікті кедергісі тереңдеген кезде төмендейтін, ал табиғи тереңдетілген жерге тұйықтағыш болмаған кезде, ұзындығы ұлғайтылған тік жерге тұйықтағыш құрылғылар;
      2) егер де электр қондырғысының жанында (2 км-ге дейін) жердің меншікті кедергісі аз орындар болатын болса, шығаратын жерге тұйықтағыш құрылғылар;
      3) көлденең жерге тұйықтағыш маңындағы орға тасты құрылымдардың сулы балшықты топырағының бетін тегістеп, ордың бетіне дейін қиыршық тасты төсеу;
      4) егер де басқа әдістер қолданылмайтын немесе тиісті әсер етпейтін болса, оның меншікті кедергісін азайту мақсатында топырақтың жасанды өңделуін пайдалану.
      204. Меншікті кедергісі 500 Ом^.м жоғары жер үшін ажыратылған бейтарабы бар желілердегі 1 кВ-ден жоғары, сондай-ақ 1 кВ-ге дейін кернеудің электр қондырғыларында осы Қағидалардың 201 - 202-тармақтарында көзделген іс-шаралары бар, экономикалық тұрғыдан қолайлы емес жерге тұйықтағыштарды алуға жол берілмейді, осы тарауда талап етілетін жерге тұйықтау құрылғылары кедергілерінің мағынасын 0,002 с есе арттыруға жол беріледі, мұндағы с – жердің баламалы меншікті кедергісі, Ом^.м. Бұл ретте осы тарауда талап етілетін жерге тұйықтағыш құрылғысының кедергісін ұлғайту он еседен аспауы тиіс.

9. Жерге тұйықтағыштар

      205. Табиғи жерге тұйықтағыштар ретiнде мыналар қолданыла алады:
      1) ғимараттардың металдық және темiрбетон конструкциялары және топырақпен жақын болатын, нашар агрессивтi және орташа агрессивтi орталарда болатын, судан қорғайтын жамылғылары, соның iшiнде темiрбетон iргелері;
      2) су құбырының жерге салған металдық құбырлары;
      3) бұрғы ұңғымаларының шеген құбырлары;
      4) гидротехникалық ғимараттарды металдық шпунттардың, затворлардың бiр бөлiгiнiң суағарлары, кепiлдеме қағаздары және т.с.с;
      5) рельстер арасындағы қасақана қойылған ұстатқыштар магистральдық электрленбеген темiр жолдардың рельс жолдары және кiрiс жол рельс жолдары болған жағдайда;
      6) жерде болатын басқа, металл құралым және ғимарат;
      7) жерге салған сауыт қапталған кәбілдердiң металдық қабықтары; кәбілдердiң қабықтары табиғи жерлендiргiштер мен кәбілдер санында екiден кем емес қызмет көрсете алады.
      Жерге тұйықтағыштар ретінде кәбілдердiң алюминий қабықтарын қолдануға рұқсат етiлмейдi.
      206. Жерге тұйықтағыштар ретінде орталық жылу және кәріз құбырларын, жанғыш сұйықтық, жанғыш немесе жарылыс қауіпі бар газдар мен қоспалардың құбырларын қолдануға рұқсат етілмейді. Көрсетілген шектеулер осы Қағидалардың 178-тармағына сәйкес әлеуеттерді теңестіру мақсатында осындай құбырларды жерге тұйықтау құрылғысына қосу қажеттілігін жоққа шығармайды.
      Алдын ала кернеулi арматурасы бар ғимараттар мен темірбетонды құрылыстары жерге тұйықтағыштар ретiнде пайдаланылмайды, бірақ бұл шектеу ӘЖ тiреулеріне және АТҚ-ның тіреуіш құрылыстарына қолданылмайды.
      Токтардың ол бойынша тығыздығының шарты бойынша табиғи жерге тұйықтағыштарды қолдану мүмкiндiгi ағатын, темiрбетон iргелердiң арматуралық сырықтарына ғимараттар мен конструкциялардың темiрбетон iргелерiнiң арматуралық сырықтарының дәнекерлеуi, құрыштан жасалған бағаналардың анкерлiк бұрандамаларын дәнекерлеудiң қажеттiлiгi, сонымен бiрге күштi агрессивтi орталардағы iргелердi қолданудың мүмкiндiгiн есептеумен анықталуы тиіс.
      207. Жасанды жерге тұйықтағыштар қара немесе мырышталған болаттан немесе мыстан жасала алады.
      Жасанды жерге тұйықтауыштар боялмауы тиіс.
      Жерге тұйықтағыштардың материалдары мен ең кiшi өлшемдерi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 45-кестесінде келтiрiлген мәндерге сәйкес келуi керек.
      208. Кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғылары үшiн көлденең жерге тұйықтағыштардың қимасы рұқсат етілетін 400⁰С қыздыру температурасында ыстыққа төзімділігі шарты бойынша (ажыратқыштың қорғаныс әрекетінің уақытына және сөнуіне сәйкес келетін қысқа мерзiмдi қыздыру) болып таңдалады.
      Жерге тұйықтау құрылғыларының коррозиясы қатері болған жағдайда жерге тұйықтағыштардың және жерге тұйықтау өткізгіштерінің қимасын олардың қызмет ету мерзімін есепке алумен үлкейту керек немесе гальваникалық жабындысы бар немесе мыс жерге тұйықтағыштар мен жерге тұйықтау өткізгіштерін қолдану керек.
      Бұл ретте коррозияға байланысты болуы мүмкiн жерге тұйықтағыш құрылғылар кедергiсінiң ықтималды ұлғаюы есепке алынады.
      Көлденең жерге тұйықтағыштарға арналған орлар қиыршықтаспен және шағылтасы мен құрылыс қоқысы жоқ бiркелкi топырақпен толтырылуы керек.
      Жер құбырлар жылудың әсерiнен және т.с.с. кептірілетін орындарда жерге тұйықтағыштар қолданылмайды.

10. Жерге тұйықтағыш өткізгіштер

      209. 1 кВ-ге дейiнгі кернеулі электр қондырғыларындағы жерге тұйықтағыштардың қималары қорғайтын өткiзгiштерге осы Қағидалардың 217-тармағының талаптарына сәйкес келуі тиіс.
      Жерде өткізілген жерге тұйықтау өткізгіштерінің ең кiшi қималары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 45-кестесінде келтiрiлгендерге сәйкес келуі тиiс.
      Жерге алюминий оқшауланбаған өткізгіштерді төсеуге жол берілмейді.
      210. Кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғыларда жерге тұйықтағыш өткізгіштердің қималары тиімді жерге тұйықталған бейтарабы бар электр қондырғыларында олар бойынша бір фазалы ҚТ ең үлкен тогы немесе оқшауландырылған бейтарабы бар электр қондырғыларында екі фазалы ҚТ тогы өткенде, жерге тұйықтау өткізгіштерінің температурасы 400⁰С аспайтындай (ажыратқыштың қорғаныс әрекетінің уақытына және сөнуіне сәйкес келетін қысқа мерзiмдi қыздыру) таңдалуы тиіс.
      Оқшауланған бейтарабы бар кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғыларда қимасы мыс бойынша 25 мм²-ге дейін немесе оған тең басқа материалдардан жасалған жерге тұйықталған өткізгіштердің өткізу қабілеті фазалық өткізгіштердің өткізу қабілетінің 1/3-нен кем болмауы тиіс. Қималары 25 мм² асатын мыс, 35 мм² асатын алюминий, 120 мм² болат өткізгіштерін қолдану талап етілмейді.
      211. Жерге тұйықтау құрылғының жайлы орнында кедергiнi өлшеуді орындау үшiн жерге өткiзгiшiн ажырату мүмкiндiгі ескерiлуі тиіс. Кернеуі 1 кВ дейiн электр қондырғылардағы мұндай орын бас жерге тұйықтағыш шина болып табылады. Жерге тұйықтағыштың өткiзгiшiн ажырату тек қана құралдың көмегімен орындалуы мүмкiн.
      Кернеуі 1 кВ дейiн электр қондырғыларда жерге тұйықтағышты жұмыстық (істеп тұрған) жерге тұйықтағышын бас тұйықтағыш шинасына қосатын жерге тұйықтау өткiзгiшінің қимасы мыналардан кем болмауы тиіс: мыс - 10 мм², алюминий - 16 мм², болат - 75 мм².
      Ғимараттарға тұйықтағыш өткізгіштерді енгізу орындарында айырым белгісі көзделуі тиіс.

11. Басты жерге тұйықтағыш шинасы

      212. Басты жерге тұйықтағыш шина электр қондырғы iшiнде немесе одан бөлек орындалады.
      Басты жерге тұйықтағыш шина ретiнде енгiзу құрылымы iшiнде нөлдiк қорғайтын шина қолданылады.
      Бас жерге тұйықтағыш шинаны жеке орнатқанда, енгiзу құрылғысының жанында қызмет көрсету үшiн қолжетімді, ыңғайлы жерде орналасады.
      Бөлек орнатылған басты жерге тұйықтағыш шинаның қимасы қоректендіру желісінің нөлдiк өткiзгiшiнiң қимасынан кем болмауы керек.
      Бас жерге тұйықтағыш шина мыстан орындалуы тиiс. Бұл мақсаттарда болатты қолдануға рұқсат етiледi. Алюминийді қолдануға рұқсат етiлмейдi.
      Шина конструкциясында оған қосылған өткізгіштердің жеке ажыратылу мүмкiндiгi ескерiлуі керек. Ажыратылуы құралдың көмегімен ғана қарастырылуы керек.
      Тек қана білікті персоналдың қолы жетімді жерлерде бас жерге тұйықтағыш шина ашық орнатылады. Бөгде адамдардың қолы жетімді жерлерде ол кілтпен жабылатын есігі бар (жәшiкке) шкафқа орналастырылуы керек.
      Есікте немесе қабырғада шинаның үстіңгі жағында тану белгісі салынады.
      213. Егер ғимаратта бірнеше өзгешеленген кіреберістері болса, бас жерге тұйықтағыш шина әрбір енгізу құрылым үшін орындалуы тиіс. Кiрiктiрiлген трансформаторлық қосалқы станциялар болған жағдайда басты жерге тұйықтағыш шина олардың әрқайсыларының жанында орнатылуы керек. Осы жағдайда барлық орнатылған жерге тұйықтағыш шиналар қимасы қиманы ең үлкен алатын қосалқы станциялар кернеуiнiң шегiнетiн аласа қалқандарының арасында сол сызығының нөлдiк өткiзгiшiнiң қимасының жартысы болуы керек болатын әлеуеттерді теңестiруiн өткiзгiшпен тұйықтауы керек. Егер олар үзiлiссiздiкке және электр тiзбегiнiң өткiзу қабiлеттерi 300 талаптарына сәйкес келсе, бiрнеше бас жерге тұйықтағыш шиналардың қосулары үшiн бөтен өткiзушi бөлiктер қолданыла алады.

12. Нөлдік қорғау өткізгіштері

      214. Кернеуі 1 кВ-ге дейiн электр қондырғыларында нөлдiк қорғайтын өткiзгiштер ретiнде мыналар қолданыла алады:
      1) әдейi көзделген өткiзгiштер:
      көп талсымды кәбілдер талсымдары;
      фаза өткiзгiштерi бар қабықтағы оқшауланған және оқшауланбаған өткiзгiштерi;
      тұрақты салынған оқшауланған немесе оқшауланбаған өткiзгiштер;
      2) электр қондырғылардың ашық өткiзушi бөлiктерi:
      кәбілдердiң алюминий қабықтары;
      электр өткiзгiштiктердiң құрыштан жасалған құбырлары;
      металдық қабықтар және зауытта жасалған шина өткізгіштерінің және жиынтық құрылымдарының тiрек конструкциялары;
      электр өткiзгiштiктерiнiң металдық қораптары және науаларын қораптар мен науалардың конструкцияларында осындай пайдалану көзделген жағдайда қорғау өткізгіштері ретінде қолдануға рұқсат етіледі, ол туралы жасап шығарушының құжаттамасында нұсқау болады, олардың орналастырылуы механикалық зақымдану мүмкiндiгін жоққа шығарады;
      ғимараттардың металл құралымдары (ферма, бағана және т.с.с).
      3) кейбiр сыртқы өткiзушi бөлiктер:
      ғимараттар мен имараттардың металды құрылыс конструкциялары (фермалар, бағаналар және т.с.с.);
      осы Қағидалардың 214-тармағы талаптарының орындалуы шартында ғимараттардың темірбетонды құрылыс құрылымдарының арматурасы;
      өндірістік мақсаттағы металл құрылымдары (кран астындағы рельстер, галереялар, алаңдар, лифтердің, көтергіштердің және элеваторлардың шахтасы, жиектеу арналары және т.с.с.).
      215. Егер электр тiзбегiнiң үзiлiссiздiгi ұзына бойына қамтамасыз етілсе және олар осы тараудың өткізгіштік туралы талаптарына жауап берсе, ашық және бөгде өткізуші бөліктерді қорғау өткізгіштері ретінде пайдалануға рұқсат етіледі.
      Егер олар бұдан басқа, бiр уақытта келесi талаптарға жауап берсе, сыртқы өткiзушi бөлiктерi қорғайтын өткізгіштер ретінде қолдана алады:
      1) электр тiзбегiнiң үзiлiссiздiгi не конструкциямен, немесе механикалық, химиялық және басқа зақымданулардан қорғалған тиiстi қосылыстармен қамтамасыз етiледi;
      2) тізбектің үзіліссіздігін және оның өткізгіштігін сақтау бойынша шаралар көзделмесе, осы бөлшектерді бұзуға рұқсат етілмейді.
      216. Мыналарды қорғайтын өткізгіштер ретінде қолдануға рұқсат етiлмейдi:
      оқшаулаушы құбырлар және металл жеңнiң түтiк тәрiздi өткiзгiштерiнiң трос электр өткiзгiштiгiнiң жанында арқан жүк көтергiш металдық қабықтары, сонымен бiрге өткiзгiштер және кәбілдердiң қорғасын қабықтары;
      жанармайлар және жарылыс қауіпi бар заттар және басқа қоспалардың құбырлары, газбен жабдықтау құбырлары, кәріз және орталық жылыту құбырлары;
      оларда оқшаулау ендірмелері болған кезде су өткізу құбырлары.
      217. Басқа тізбектер бойынша қоректендірілетін электр жабдықты нөлге теңестiру үшiн бiр тізбектердің нөлдiк қорғаушы өткiзгiштерiн қолдануға, сондай-ақ оларға қорғау өткізгіштерін керекті жерде қосу мүмкіндігін қамтамасыз ететін зауытта шығарылған шина өткізгіштері мен жиынтық құрылғылардың қабықшалары мен тірек конструкцияларын қоспағанда, электр жабдықтардың ашық өткiзушi бөліктерін басқа электр жабдықтар үшін нөлдік қорғаушы өткізгіштер ретінде қолдануға рұқсат етілмейді.
      Арнайы төселген қорғаушы өткізгіштерді басқа мақсаттарға қолдануға рұқсат етілмейді.
      218. Қорғайтын өткізгіштердің ең кiшi қималары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 46-кестесіне сәйкес келуi тиіс.
      Қималардың аудандары қорғайтын өткiзгiштер фаза өткiзгiштерi жасалған дәл сол материалдан жасалған жағдайлар үшін келтірілген. Басқа материалдардан жасалған қорғайтын өткiзгiштер қималары өткiзу қабiлетi бойынша кестеде келтiрiлгендерге баламалы болуы тиіс.
      Егер ол төмендегі формула бойынша (ажыратылу уақыты үшін ғана < 5 с) есептелсе, қажет болғанда, қорғайтын өткізгіштің қимасын талап етілетіндерден аздау етіп қабылдауға рұқсат етіледі:

      мұндағы S – қорғайтын өткізгіштің көлденең қимасының ауданы, мм²; I – осы Қағидаларға 5-қосымшаның 43 және 44-кестесіне сәйкес тізбекті қорғау аппаратымен ажыратылу уақытын және осы Қағидалардың 174-тармағына сәйкес 5 с аспайтын уақытты қамтамасыз ететін қысқа тұйықталу тогы, А; t – қорғау аппаратының іске қосылу уақыты, с; k – мәні қорғайтын өткізгіштің материалына, оның оқшаулануына, бастапқы және соңғы температураларына байланысты коэффициент. Түрлі жағдайлардағы қорғайтын өткізгіштер үшін k мәні осы Қағидаларға 5-қосымшаның 47 - 50-кестесінде келтірілген.
      Егер есептеген кезде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 46-кестесінде келтірілгеннен өзгеше қима болып шықса, ең жақын үлкен мәні таңдалады, ал стандартты емес қима болып шыққанда – ең жақын үлкендеу стандартты қимасындағы өткізгіштер қолданылады.
      Қорғайтын өткізгіштің қимасын айқындағандағы максималды температураның мәндері 3-бөлімге сәйкес ҚТ өткізгіштер қызуының шекті рұқсат етілетін температураларынан аспауы тиіс.
      219. Кәбілдің құрамына кірмейтін немесе ортақ емес қабықшаға (құбырға, қорапқа) салынбаған фазалық өткізгіштермен бір арнашықта болмайтын мыс қорғаушы өткізгіштердің қимасы барлық жағдайларда мыналардан кем болмауы тиіс:
      2,5 мм² – механикалық қорғау болған жағдайда;
      4 мм² – механикалық қорғау болмаған жағдайда.
      Бөлек салынған алюминий қорғау өткізгіштерінің қимасы кемінде 16 мм² болуы тиіс.
      220. 1 кВ-қа дейін тұйық жерге қосылған бейтарапты электр қондырғыларында осы Қағидалардың 217-тармағының талаптарын қамтамасыз ету үшін нөлдік қорғайтын өткізгіштер бірге немесе фаза өткізгіштерімен тікелей жақындықта салынады.
      221. Оқшауланбаған нөлдік қорғайтын өткізгіш пен металды қабықша немесе конструкция арасындағы ұшқындау салдарынан фазалық өткізгіштердің зақымдануы мүмкін жерлерде нөлдік қорғайтын өткізгіштерде фазалық өткізгіштердің оқшауламасына тең оқшауламасы болуы тиіс.
      222. Оқшауланбаған қорғайтын өткізгіштері коррозиядан қорғалған болуы тиіс. Өткізгіштердің кәбілдермен, құбыржолдармен, темір жолдармен қиылысқан жерлерде, олардың ғимараттарға кіру жерлерінде және қорғайтын өткізгіштердің механикалық зақымдануы мүмкін басқа жерлерде өткізгіштер қорғалуы тиіс.
      Температуралы және шөгінді тігістердің қиылысқан орындарында қорғаныс өткізгіштердің ұзындығын өтеу қарастырылуы тиіс.

13. Қиыстырылған нөлдiк қорғайтын және нөлдiк жұмыс өткiзгiштерi

      223. Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар және талсымдары мыс бойынша кемінде 10 мм² немесе алюминий бойынша кемінде 16 мм² қималы талсымдары бар тұрақты салынған кәбілдер үшін ашық өткізуші бөліктері нөлденген көп фазалық тізбектерде нөлдік қорғайтын және нөлдік жұмыс өткізгіштерінің функциялары бір өткізгіште үйлесуі мүмкін.
      224. Нөлдiк қорғайтын және нөлдiк жұмыс өткiзгiші функцияларын бiр фазалы және тұрақты токтың тізбектерінде үйлестіруге рұқсат етiлмейдi.
      Мұндай тізбектердегі нөлдiк қорғайтын өткiзгiш ретiнде жеке үшiншi өткiзгiш көзделуі тиіс. Бұл талап электр энергиясының бiр фазалы тұтынушыларына 1 кВ дейінгі кернеумен ӘЖ тармақтарына қолданылмайды.
      225. Қиыстырылған нөлдік өткізгіш ретінде бөтен өткiзгіш бөліктерді қолдану рұқсат етiлмейдi. Әлеуеттерді басқару жүйесіне оларды қосу кезінде қосымша қиыстырылған өткізгіш ретінде ашық және бөтен өткізгіш бөліктерді қолдану рұқсат етіледі.
      226. Арнайы қарастырылған қиыстырылған нөлдік өткізгіштер осы Қағидалардың 217-тармағында қорғайтын өткізгіштердің қимасына, сондай-ақ нөлдік жұмыс өткізгішіне қойылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс.
      Қиыстырылған нөлдік өткізгіштердің оқшаулануы фазалы өткізгіштердің оқшаулануына тең болуы тиіс. 1 кВ дейін кернеу құрылғыларының құрастырмалы шиналарының нөлдік шинасын оқшаулау талап етілмейді.
      227. Нөлдік қорғайтын және нөлдік жұмыс өткізгіштері электр қондырғыларының қандай да бір нүктесінен бастап бөлінетін кезде, электр энергиясын үйлестіру кезінде оларды осы нүктеге біріктіру рұқсат етілмейді. Өткізгіштер бөлінген жерде жеке қысқыштар немесе бөлінетін өткізгіштер үшін шиналар қарастырылуы қажет. Қоректендірілетін желінің қиыстырылған нөлдік өткізгіші нөлдік қорғайтын өткізгіштің қысқышына (шинасына) қосылған болуы тиіс.

14. Әлеуеттерді теңдестiру жүйесiнiң өткiзгiштерi

      228. Әлеуеттерді теңдестiру жүйесінің өткiзгiші ретiнде ашық және осы Қағидалардың 213-тармағында көрсетілген сыртқы өткiзушi бөлiктер немесе арнайы салынған өткiзгiштер, не болмаса олардың үйлесімі қолдана алады.
      229. Егер әлеуеттерді теңдестiру өткiзгiшiнiң қимасы мыс бойынша 25 мм² аспаса немесе басқа материалдардан оған тең болса әлеуеттерді теңдестiрудi негiзгi жүйесiнiң қимасы электр қондырғыны қорғайтын өткiзгiштiң ең үлкен қимасының кемінде жартысы болуы керек. Әлеуеттерді теңдестiрудi негiзгi жүйесiнiң өткiзгiшінің қимасы кез келген жағдайда мынадай болуы керек: мыс - 6 мм², алюминий - 16 мм² - 50 мм² құрыштан жасалған.
      230. Әлеуеттерді теңдестiрудiң қосымша жүйесi өткізгіштерінің қимасы мыналардан кем болмауы керек:
      1) екi ашық өткiзушi бірге қосылғанда – осы бөліктерге қосылған қорғау өткізгіштері кiшiсiнің қимасы;
      2) ашық өткiзушi бөлiк және сыртқы өткiзушi бөлiк қосылғанда – ашық өткізуші бөлікке қосылған қорғау өткізгіші қимасының жартысы.
      Әлеуеттерді қосымша теңдестіру өткізгіштерінің кәбіл құрамына кірмейтін қималары осы Қағидалардың 218-тармағының талаптарына сәйкес болуы тиіс.

15. Жерге тұйықталатын және қорғаныс өткізгіштерінің қосылыстары

      231. Жерге тұйықталатын, қорғаныс өткізгіштерін және әлеуеттерді теңдестіру және теңестіру жүйесінің өткізгіштерін қосу немесе біріктіру сенімді және электр тізбегінің үзіліссіздігін қамтамасыз етуі тиіс. Болат өткізгіштердің қосылулары дәнекерлеу арқылы орындалады.
      Қосылыстар коррозия және механикалық зақымданулардан қорғалған болуы тиіс.
      Болттық қосылыстар үшін өлшем түйіспесінің бәсеңдеуіне қарсы шаралар қарастырылуы тиіс.
      232. Қосылыстар қарау және сынақтан өткізу үшін қолжетімді болуы тиіс. Конструкциялық тұрғыдан жабық жасалған қосылыстар (герметизацияланған, компаунд толтырылған және т.с.с.), сондай-ақ едендерде, қабырғаларда, аражабындарда және жерде жылыту жүйелеріндегі қосылыстар бұған жатпайды.
      233. Жерге тұйықтау тізбегінің үзіліссіздігін бақылау қондырғыларын қолданғанда, қорғаныс өткізгіштерін айыруға жол берілмейді.
      234. Жерге тұйықталатын және қорғайтын өткізгіштердің ашық өткізуші бөліктерге қосылуы болттық қосулар немесе дәнекерлеудің көмегімен орындалуы тиіс. Осындай өткізгіштерді жиі бөлшектеуге ұшырайтын немесе жылжымалы не болмаса сілкіністер пен дірілдерге ұшырайтын негіздерде орнатылған жабдық бөліктеріне қосу иілгіш өткізгіштердің көмегімен орындалуы тиіс.
      Электр сымдары мен ӘЖ-ның қорғайтын өткізгіштерінің қосылыстары фазалы өткізгіштердің қосылыстары секілді әдістермен орындалады.
      235. Жерге тұйықтау өткізгіштерін ұзына созылған табиғи жерге тұйықтағыштарға қосудың орындары және әдiстерi жөндеу жұмыстары үшін жерге тұйықтағыштарды ажыратқан кезде, жанасу кернеуінің күтілетін шамалары мен жерге тұйықтау құрылғысы кернеуінің есептік мәндері қауіпсіз мәндерден аспайтын болып таңдалуы тиіс.
      Су өлшеуiштер, ысырмалар және т.б. шунттау құбырдың: әлеуеттерді теңестіру жүйесінің қорғайтын өткізгіші, нөлдік қорғайтын өткізгіш немесе қорғайтын жерге тұйықтау өткізгіші ретінде қолданылуына байланысты орындалады.
      236. Электр қондырғысының әрбір ашық өткізуші бөлігінің нөлдік қорғайтын немесе қорғайтын жерге тұйықтау өткiзгiшіне қосылуы жеке тармақ арқылы орындалуы тиіс. Қорғайтын өткiзгiшке ашық өткiзушi бөліктерді кезектілікпен қосуға рұқсат етiлмейді.
      Өткізуші бөліктерді әлеуеттерді теңдестiрудің негізгі жүйесiне қосу жеке тармақтар көмегiмен орындалуы тиіс.
      Өткізуші бөліктерді әлеуеттерді теңдестірудің қосымша жүйесіне қосу жеке тармақтар көмегімен де, бір айырылмайтын өткізгішке қосылу арқылы да орындалады.
      237. Электр қабылдағыштарды штепсельдік қосқыштар арқылы қоректендіру жағдайларын қоспағанда, коммутациялық аппараттарды қорғайтын өткізгіштер тізбектеріне қосуға жол берілмейді.
      Бiр уақытта барлық өткізгіштерді сөндіру ӘЖ-нің бір фазалық тармақтарынан қоректенетін жеке тұрғын, саяжайлық үйлер және оларға ұқсас объектілердің электр қондырғыларға кіреберісте рұқсат етіледі. Бұл ретте, нөлдік өткізгішті қорғайтын және жұмыс өткізгішіне бөлу коммутациялық енгізу аппаратына дейін орындалуы тиіс.
      238. Фазалық және қорғайтын өткізгіштерді бір уақытта айыратын штепсельдік қосқышты пайдаланғанда, штепсельдік қосқыштың розеткасы мен шанышқысында оларға қорғайтын өткiзгiштерді қосу үшiн арнайы қорғайтын түйіспелері болуы тиіс.
      Егер штепсель розеткасының корпусы металдан орындалса, ол розетканы қорғайтын түйіспесіне қосылуы тиіс.

16. Тасымалды электр қабылдағыштары

      239. Тасымалды электр қабылдағыштарына оларды пайдалану процесіндегі адамның қолында бола алатын электр қабылдағыштар (қол электр сайманы, тасымалды тұрмыстық электр аспаптары, тасымалды радиоэлектронды аппаратурасы және т.с.с.) жатады.
      240. Тасымалды электр қабылдағыштардың қоректенуі кернеуі 380/220 В аспайтын желіден орындалады.
      Адамдарға электр тогымен зақым келтіру қауіптілігінің деңгейі бойынша үй-жайлардың санатына байланысты тасымалды электр қабылдағыштарды қоректендіретін тораптарда жанама жанасу кезіндегі қорғаныс үшін қоректенуді автоматты сөндіру, тізбектерді электрлік қорғанысты айыру, төмен кернеу, қосарлы оқшаулау қолданылуы мүмкін.
      241. Қоректенуді автоматикалық сөндіруді қолдану кезінде, қосарланған оқшауламалары бар электр қабылдағыштарды қоспағанда, тасымалданатын электрқабылдағыштардың металл корпустары жерге тұйықталуы немесе нөлге теңестірілуі қажет, ол үшін штепсельдік қосқыш шанышқысының қорғау контактісіне және электрқабылдағыштардың корпусына қосылатын өткізгіштермен (кәбілдің және өткізгіштің үшінші талсымы тұрақты және бірфазалық электрқабылдағыштар үшін, төртінші немесе бесінші талсым – үш фазалық электрқабылдағыштар үшін) бір қабықта орналасқан арнайы қорғау өткізгіші ескерілуі қажет. Қорғайтын өткізгіш иілгіш болып, мыстан орындалуы тиіс, оның қимасы фазалық өткізгіштердің қимасына тең болуы керек. Бұл мақсат үшін нөлдік жұмыс өткізгішін, соның ішінде фазалық өткізгіштермен ортақ қабықшада орналасқан өткізгішті қолдануға рұқсат етілмейді.
      242. Сынау зертханалары және олардың жұмыс кезінде орнын ауыстыру көзделмейтін эксперименталды қондырғылардың тасымалды электр қабылдағыштары үшiн тұрақты және жеке тасымалды қорғайтын өткiзгiштердi рұқсат етiледi. Бұл ретте, тұрақты өткiзгiштер осы Қағидалардың 213 - 221-тармақтарының талаптарын қанағаттандыруы керек, ал тасымалды өткiзгiштерi иілгіш болып, мыстан орындалуы тиіс және олардың қимасы фазалық өткізгіштер қимасынан кем болмауы керек.
      243. Тікелей жанасудан және қосымша қорғау үшін және жанама жанасуда сыртқы қондырғының номиналдық тогы 20 А жоғары емес штепсельдік розеткалар, сондай-ақ ғимараттардан тыс немесе қауіптілігі жоғары және аса қауіпті үй-жайларда қолданылатын тасымалды электр қабылдағыштары қосылуы мүмкін ішкі қондырғы розеткалары номиналдық сөндіретін дифференциалдық тогы 30 мА аспайтын қорғанысты сөндіру құрылғыларымен қорғалады. ҚСҚ ашаларымен жабдықталған қолдық электр құрал саймандарын қолдануға рұқсат етіледі.
      Аса қауіпті үй-жайларда тораптарды қорғанысты электрлік айыруды қолдану кезінде әрбір розетка жеке таратушы трансформатордан немесе оның дара орамасынан қоректенуі тиіс.
      Төмен кернеуді қолданған кезде тасымалды электр қабылдағыштардың қоректенуі қауіпсіз таратушы трансформатордан іске асырылуы тиіс.
      244. Тасымалды электр қабылдағыштарды қоректенетін желіге қосу үшін осы Қағидалардың 237-тармағының талаптарына сәйкес келетін штепсельдік қосқыштар қолданылады. Бұл ретте, қорек көзінің жағында өткізгіш розеткаға, ал электр қабылдағыш жағында - ашаға жалғануы тиіс.
      245. Розеткалы тораптардың ҚСҚ таратушы (топтық, пәтерлі) қалқандарда орналастырады.
      ҚСҚ розеткаларын қолдануға рұқсат беріледі.
      246. Тасымалды өткізгіштердің қорғанысты өткізгіштері мен кәбілдері сары-жасыл жолақтармен белгіленуі тиіс.

17. Жылжымалы электр қондырғылары

      247. Жылжымалы электр қондырғыларына қойылатын талаптар:
      1) кеме электр қондырғыларына;
      2) станоктардың, машиналар мен механизмдердің қозғалатын бөліктерінде орналастырылған электр жабдықтарына;
      3) электрлендiрiлген көлiкке;
      4) тұрғын автофургондарға қолданылмайды.
      248. Жылжымалы электр қондырғылар тұрақты немесе автономды жылжымалы электр энергиясы көздерінен қоректене алады. Автономды көздер ретiнде тұтынушыларды тұрақты электр энергиясы көздерінен тәуелсіз қоректендіруді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін көздер түсініледі.
      Жылжымалы электр қондырғылардың тұрақты электр желiден қоректенуі нөлдік жұмыс және қорғайтын өткізгіштері бөлінген жерге тұйық қосылған бейтарабы бар көзден орындалады. Осы өткізгіштердің бөлінуі қондырғыны қоректендіру көзіне қосу нүктесінде орындалуы тиіс. Аталған өткізгіштерді жылжымалы электр қондырғының ішінде біріктіруге рұқсат етiлмейдi.
      Жылжымалы электр қондырғысы автономдық көзден қоректендірілгенде, оның бейтарабы оқшаулануы тиіс.
      249. Автономдық жылжымалы қорек көздерінен стационарлық электр қабылдағыштарының қоректенуі кезінде қорек көзі режимінің бейтарабы мен қорғаныс шаралары стационарлық электр қабылдағыштар үшін қабылданған бейтарап режимі мен қорғаныс шараларына сәйкес болуы тиіс.
      250. Тұрақты қоректену көзінен қоректендірілетін жылжымалы электр қондырғыларында жанама жанасудан қорғау үшін асқын токтардан қорғау құрылғыларын қолданумен осы Қағидалардың 176-тармағына сәйкес қоректендіруді автоматты ажырату орындалуы тиіс. Бұл ретте, осы Қағидалардың 5-қосымшасының 43-кестесінде келтірілген ажырату уақыты екі есе азайтылуы тиіс немесе асқын токтардан қорғау құрылғысына қосымша сараланатын токка ден қоятын қорғаныстық ажыратылу құрылғысы қолданылуы керек.
      Жерге қатысты корпус әлеуетіне ден қоятын арнайы электр қондырғыларында ҚСҚ қолдануға жол беріледі. Мұндай жағдайда сөндіретін кернеудің мәні бойынша ұстаным ажыратылу уақыты 5 сек. аспағанда, 25 В тең болуы тиіс.
      251. Жылжымалы электр қондырғының қоректену көзiне қосылған нүктесінде асқын токтардан қорғау құрылғысы және сараланған токты елейтін ҚСҚ орнатылуы керек. Осы ҚСҚ-ның номиналды ажыратушы сараланған тогы жылжымалы электр қондырғыға енгізуде орнатылған ҚСҚ тиісті тогынан 1 – 2 саты артық болуы тиіс.
      Қажет болған жағдайда жылжымалы электр қондырғыға енгiзуде осы Қағидалардың 181-тармағына сәйкес тізбектерді қорғайтын электр бөлiнісі қолданылады. Бұл ретте, таратқыш трансформатор, сондай-ақ енгiзу қорғайтын құрылғысы оқшаулайтын қабыққа орналастыруы керек.
      Жылжымалы электр қондырғыға қоректенудiң енгiзуiн қосу құрылғысында қосарланған оқшауламасы болуы керек.
      252. Жылжымалы электр қондырғыларда жанама жанасу кезінде қорғаныс үшін оқшауланған бейтарабы бар желіде қоректің автоматты сөнуін қолдану кезінде:
      1) дабылға әсер ететін оқшаулауды үздіксіз бақылаумен үйлесімдегі қорғанысты жерге тұйықтау;
      2) ашық өткізуші бөліктерге екі фазалық тұйықтау кезінде осы Қағидалардың 5-қосымшасының 51-кестесіне сәйкес сөндіру уақытын қамтамасыз ететін қоректенуді автоматты сөндіру орындалуы тиіс.
      Қоректенуді автоматты сөндіруді қамтамасыз ету үшін сараланған токқа әсер ететін ҚСҚ-мен немесе ажыратуға әсер ететін оқшаулауды үзіліссіз бақылау құрылғысымен бірге не болмаса осы Қағидалардың 249-тармағына сәйкес жерге қатысты корпус әлеуетіне әсер ететін ҚСҚ-мен бірге асқын токтардан қорғау құрылғысы қолданылуы тиіс.
      253. Жылжымалы электр қондырғыға енгiзуде бас жерге тұйықтау шинасына осы Қағидалардың 211-тармағының талаптарына сәйкес келетін әлеуеттерді теңдестiрудің бас шинасы көзделуі тиіс, оған мыналар қосылуы керек:
      1) қоректендіретін желінің қорғайтын өткiзгiшi;
      2) оған ашық өткiзушi бөліктердің қорғайтын өткiзгiштерiмен қосылған жылжымалы электр қондырғының қорғайтын өткiзгiші;
      3) жылжымалы электр қондырғысы корпусының және басқа да сыртқы өткізуші бөліктерінің әлеуеттерін теңестіру өткізгіштері;
      4) жылжымалы электр қондырғының жергiлiктi жерге тұйықтауышына қосылған (бар болғанда) жерге тұйықтау өткiзгiші.
      Қажет болған жағдайда ашық және сыртқы өткiзушi бөлiктер әлеуеттерді қосымша теңестiру өткізгіштері арқылы өзара қосылуы тиіс.
      254. Оқшауландырылған бейтарабы бар жылжымалы электр қондырғының қорғаныстық жерге тұйықтауы ашық өткізуші бөліктерге бір фазалы тұйықталуда оның кедергісі не жанасу кернеуіне қойылатын талаптарды сақтаумен орындалуы тиіс.
      Жерге тұйықтау құрылғысын оның кедергісіне қойылатын талаптарды сақтаумен орындаған кезде кедергінің мәні 25 Ом аспауы керек. Көрсетілген кедергіні осы Қағидалардың 203-тармағына сәйкес көтеруге жол беріледі.
      Жерге тұйықтау құрылғысын оның жанасу кернеуіне қойылатын талаптарды сақтаумен орындаған кезде жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі нормаланбайды. Бұл жағдайда мынадай шарт орындалуы тиіс:

R_з < 25/I_з,

      Мұндағы R_з - жылжымалы электр қондырғының жерге тұйықтау құрылғысының кедергiсі, Ом; I_з – жылжымалы электр қондырғысының ашық өткiзушi бөлiктерiне бiр фаза тұйықталудың толық тогы, А.
      255. Оқшауланған бейтарабы бар жылжымалы автономды қоректену көзінен қоректенетін жылжымалы электр қондырғыларды қорғаныс тұйықталуы үшін жергілікті жерге тұйықтауды мынадай жағдайда орындамауға рұқсат етіледі:
      1) автономды қоректену көзi және электр қабылдағыштар жылжымалы электр қондырғыда тікелей орналастырылып, олардың корпустары өзара қорғайтын өткізгішпен қосылуы тиіс, сол көзден басқа электр қондырғылары қоректенбейдi;
      2) автономды жылжымалы қоректену көзiнде қорғаныш жерге тұйықтау үшiн өзінің жерге тұйықтау құрылғысы болады, жылжымалы электр қондырғының барлық ашық өткiзушi бөлiктерi, оның корпусы және басқа сыртқы өткiзушi бөлiктер автономды жылжымалы көздiң корпусымен қорғайтын өткiзгiш көмегiмен сенімді қосылған, жылжымалы электр қондырғының электр жабдығының корпусына екi фазалы тұйықталу болғанда қоректендіруді автоматты ажырату уақыты осы Қағидаларға 5-қосымшаның 52-кестесіне сәйкес қамтамасыз етіледі.
      256. Оқшауланған бейтарабы бар автономды жылжымалы қоректену көзінде жарық және дыбыс сигналдары бар корпусқа (жерге) қатысты оқшаулау кедергісін үздіксіз бақылау құрылғысы болуы тиіс. Оқшаулағышты бақылау құрылғысының жұмыс істеуін және ажыратылуын тексеру мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
      Осындай автономды жылжымалы көзден қоректендірілетін жылжымалы электр қондырғысында сигналға әсер ететін оқшаулау кедергісін үзіліссіз бақылау құрылғысын осы Қағидалардың 254-тармағының шарты орындалған жағдайда орнатпауға болады.
      257. Жылжымалы электр қондырғыларында тура жанасудан қорғау ток өткізуші бөліктерді, қоршаулар мен қабықшаларды негізгі оқшаулауды қолдану арқылы қамтамасыз етілуі тиіс. Тосқауылдарды қолдануға және қолы жетпейтін жерлерде орналастыруға жол берілмейді.
      Электр қабылдағыштарды жылжымалы электр қондырғылардың үй-жайынан тыс қосуға арналған штепсельдік розеткаларды қоректендіретін тізбектерде осы Қағидалардың 242-тармағына сәйкес қосымша қорғау орындалуы тиіс.
      258. Жылжымалы электр қондырғының қорғайтын өткiзгiштерi иілгіш болуы тиіс, мыстан орындалып, фаза өткiзгiштерiмен ортақ қабықшада орналасуы керек. Өткiзгiштер қимасы мынадай талаптарға:
      1) нөлдiк – осы Қағидалардың 217 - 218 тармақтарына;
      2) жерге тұйықтаушы – осы Қағидалардың 208-тармағына;
      3) әлеуеттерді теңдестiру – осы Қағидалардың 227 - 229 тармақтарына сәйкес болуы керек.
      259. Жылжымалы электр қондырғы қоректендіретін желінің барлық өткізгіштерін, қорғайтын өткізгішті қоса алғанда, бір коммутациялық аппарат (тiркеуiш) көмегiмен бiр уақытта ажыратуға рұқсат етiледi.
      260. Егер жылжымалы электр қондырғы штепсельдік қосқыштарды қолдануымен қоректендірілсе, қосқыштың шанышқысы жылжымалы электр қондырғысы жағынан қосылып, оқшаулағыш материалдан қабығы болуы керек.

18. Жануарларды ұстауға арналған үй-жайлардың электр
қондырғылары

      261. Мал шаруашылық үй-жайлардың электр қондырғыларын қоректендіру бейтарап жерге тұйықтауы бар айнымалы токтың 380/220 В кернеудегі желiден орындалады.
      262. Жанама жанасу кезінде адамдар мен жануарларды қорғау үшін қоректендіруді автоматты ажыратылу орындалу керек. Қоректендіретін желіде нөлдік жұмыс және нөлдік қорғайтын өткізгіштер бөлінуі тиіс. Өткізгіштерді бөлу енгізу қалқаншасында орындалады. Осындай электр қондырғылары кіріктірілген және жапсырма салынған қосалқы станциялардан қоректендірілгенде, өткізгіштерді бөлу трансформатор бейтарабында орындалады, бұл ретте нөлдік жұмыс өткізгішінде оның барлық ұзындығында фазалық өткізгіштер оқшауламасына тең оқшауламасы болуы тиіс.
      Жануарларды ұстауға арналған үй-жайларда, сондай-ақ олармен сыртқы өткізуші бөліктермен байланысқан үй-жайларда қоректенуді автоматты ажырату қорғау уақыты осы Қағидаларға 5-қосымшасының 52-кестесіне сәйкес келуі тиіс.
      Егер ажыратудың көрcетiлген уақытына кепілдік берілмесе, қосымша қорғау шараларын орындау қажет.
      263. Үй-жайға енгiзудегi қиыстырылған нөлдiк өткiзгiш қайтадан жерге тұйықталуы керек. Қайтадан жерге тұйықтау кедергiсінiң мәнi осы Қағидалардың 199-тармағына сәйкес келуi керек.
      264. Жануарларды ұстауға арналған үй-жайларда бір уақытта жанасуға қолжетімді барлық ашық және сыртқы өткiзушi бөлiктерді (су құбырлары, вакуум құбыры, қотанның метал қоршаулары, металл көгендері және т.б.) қосатын әлеуеттерді теңдестiрудiң қосымша жүйесі орындалуы керек.
      265. Жануарларды орналастыру аймағында еденде металды тор немесе басқа құрылғының көмегімен әлеуеттердi теңестiру орындалуы тиіс, ол әлеуеттерді теңестірудің қосымша жүйесімен қосылуы керек.
      266. Әлеуеттерді теңестiру және теңдестiру құрылғылары электр жабдықтардың қалыпты жұмыс режимінде 0,2 В аспайтын, апаттық режимде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 52-кестесінде көрcетiлген ажырату уақытында қауіптілігі жоғары, аса қауіпті үй-жайларда және сыртқы қондырғыларда - 12 В-тан аспайтын жанасу кернеуін қамтамасыз етуі тиіс.
      267. Штепсельдік розеткаларды қоректендіретін барлық топтық тізбектер үшін 30 мА аспайтын номиналдық ажырататын сараланған токпен ҚСҚ көмегімен тура жанасудан қосымша қорғау орындалуы тиіс.
      268. Әлеуеттерді теңестіруді орындауды талап ететін жағдайлар жоқ мал шаруашылық үй-жайларда енгізу қалқаншасында орнатылатын 100 мА кем болмайтын номиналдық ажырататын сараланған токпен ҚСҚ көмегімен қорғау орындалуы тиіс.

8. Қабылдау-тапсыру сынауының нормалары

1. Жалпы ережелер

      269. Энергия өндіретін, энергиямен жабдықтайтын, энергия тарататын ұйымдардың және тұтынушылардың пайдалануға қайта енгізілген 500 кВ дейінгі электр жабдықтары осы тараудың талаптарына сәйкес қабылдау-тапсыру сынақтарына ұшыратылады.
      Осы нормалармен қамтылмаған электр жабдықтарын қабылдау-тапсыру сынақтарын жүргізген кезде дайындаушы-зауыттардың нұсқаулықтарын және жеткізуші-фирмалардың нұсқамаларын басшылыққа алу керек.
      Жалпы мақсаттағы электр жабдықтау жүйелерiне электр энергиясының тұтынушылары ортақ қосылу нүктелерінде электр энергиясының сапа көрсеткiштерiнiң өлшемдерiн қосылуға дейін және қосылғаннан кейін энергия жабдықтау және/немесе энергия тарату ұйымдары тұтынушының электр қондырғыларын пайдалануға берудің алдында өткізеді, ал пайдалану процесінде электр энергиясының сапасы көрсеткіштерін өлшеу мерзімділігі «Жалпы мақсаттағы электрмен жабдықтау жүйелеріндегі электр энергиясы сапасының нормалары» МемСТ-13109-97, Электр энергиясын пайдалану қағидаларының және басқа да нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарына сәйкес белгіленеді.
      270. Электр станциялары мен қосалқы станциялардағы релелiк қорғау және электр автоматика құрылғылары белгіленген тәртіппен бекiтiлген нұсқаулықтар бойынша тексеріледi.
      Тұтынушылардың электр жетекті және басқа да электр жабдықтарын қорғау және автоматика құрылғылары Қазақстан Республикасының мүдделi министрлiктері және ведомстволарының нұсқаулықтары бойынша тексеріледi.
      271. Осы тарауда көзделген сынаулардан басқа барлық электр жабдықтар зауыттық және монтаждық нұсқаулықтарға сәйкес механикалық бөлiгі жұмысының тексеруден өтуі керек.
      Жабдықтың пайдалануға дайындығы жабдықтың осы бiрлiгіне жататын барлық сынаулардың нәтижелерiмен қарастыру негiзiнде анықталады.
      272. Қолданыстағы директивалық құжаттарға, өндіруші зауыттардың нұсқаулықтарына және осы нормаларға сәйкес монтаждау процесінде монтаждау персоналы, сондай-ақ іске қосып реттеу персоналы электр жабдықты тікелей пайдалануға берудің алдында жүргізген барлық өлшемдері, сынаулары мен сынақтары тиісті актілермен және хаттамалармен ресімделуі тиіс.
      273. Кернеуі жоғары энергия өндіруші, энергиямен жабдықтаушы, энергия таратушы ұйымдарда және тұтынушыларда осы тарауда айтылған жағдайларды қоспағанда, барлық 35 кВ және одан төмен электр жабдықтары, ал сынақ құрылғылары болған кезде кернеуі 35 кВ жоғары электр жабдықтар да сыналуы тиіс.
      274. Номиналдық кернеуі олар қолданылған қондырғының номиналдық кернеуінен асып түсетін оқшаулағыштар мен электр жабдықтары электр қондырғыны оқшаулаудың тиісті класына арналған нормалар бойынша жоғарылатылған кернеумен сынала алады.
      275. Шетелдік фирмалардың осы тараудың нормаларымен көзделгеннен төмен электр беріктігі бар электр жабдықтарды оқшаулау (айналмалы машиналардан басқа), егер жеткізу фирмалардың басқа нұсқаулары жоқ болса, зауыттық сынақ кернеуінің 90 %-ын құрайтын кернеумен сыналуы тиіс.
      276. Аппараттар оқшауламасын өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғарылатылған кернеуiмен сынау таратқыш құрылғының шиналарын оқшаулауын сынауымен бiрге (шинаны алмай) жасалуы керек. Бұл ретте, сынау кернеуiн ең кiшi сынау кернеуі бар жабдықтарға арналған нормалар бойынша қабылдауға рұқсат етiледi.
      Электр жабдықтардың оқшауламасын сынаудың бірнеше түрін өткізгенде жоғарылатылған кернеумен сынаудың алдында оны сынаудың басқа түрлері өткізілуі керек.
      277. 1 кВ тең өнеркәсiптiк жиiлiктiң кернеуi оқшаулағышын сынауы оқшаулау кедергісінің бір минуттық мәнін 2,5 кВ арналған мегаомметрмен өлшеумен алмастырылады. Егер бұл ретте кедергінің мәні нормаларда келтірілген мәндерден аз болса, өнеркәсіптік жиілікті 1 кВ кернеуімен сынау міндетті болады.
      Электр қондырғыларды жұмыс кернеуі 60 В жоғары қайталама тізбектерді оқшаулаудың өнеркәсіптік жиілігі кернеуімен сынау энергия өндіруші, энергиямен жабдықтаушы, энергия таратушы ұйымдар және тұтынушылар үшін міндетті.

2. Синхронды генераторлар, компенсаторлар мен коллекторлық қоздырғыштар

      278. Қуаттылығы 1 МВт жоғары кернеуі 1 кВ жоғары синхронды генераторлар, сондай-ақ синхрондық компенсаторлар мен коллекторлық қоздырғыштар осы параграфтың толық көлемінде сыналуы тиіс.
      Қуаттылығы 1 МВт дейін кернеуі 1 кВ жоғары генераторлар 278-тармақтың 1) - 5), 7) - 15)-тармақшалары бойынша сыналуы тиіс.
      Олардың қуаттылығына тәуелсiз кернеуі 1 кВ дейiн генераторлар 278-тармақтың 2), 4), 5), 8), 10) – 14)-тармақшалары бойынша сыналуы тиіс.
      1) Қағазды-майлы оқшауламасы бар генераторлар үшін кептіру қажеттілігі өндіруші зауыттың нұсқаулығына сәйкес белгіленеді.
      ТГВ-300 үлгісінің турбогенераторлары үшiн, егер оқшаулағыштың өзге сипаттамалары (R60/R15 және R60) белгіленген нормаларға сәйкес келсе, 3-тен астам сызықтық емес коэффициентiнде кептірусіз қосуға рұқсат етiледi.
      2) Оқшаулағыштың кедергiсiн өлшеу. Оқшаулағыштың кедергiсi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 53-кестесінде келтiрiлген мәндерден кем болмауы керек.
      3) Фазалар бойынша токтың ағып кетуін өлшеумен жоғары түзетілген кернеулi статор орамдарының оқшаулануын сынау. Сынауға әрбiр фаза немесе тармақ корпусқа қосылған басқа фазалар немесе тармақтарда жеке ұшырайды.
      Статор орамасы сумен салқындатылатын генераторларда оны сынау мүмкіндігі генератор конструкциясында көзделген болса жүргізіледі.
      Сынау кернеуiнiң мәндерi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 54-кестесінде келтiрiлген.
      ТГВ 300 үлгісіндегі турбогенераторлары үшiн сынау тармақтар бойынша жүргізіледі.
      ТГВ-200 және ТГВ-300 үлгісіндегі турбогенераторлары үшiн сынақтық түзетілген кернеуi осы генераторларды пайдалану нұсқаулығына сәйкес қабылданады.
      Олардың кернеуден тәуелділік қисықтарын құру үшін ағып кету токтарын өлшеу түзетілген кернеудің кемінде бес мәнінде жүргізіледі - 0,2 U_max тең сатылармен U_max дейін. Әрбiр сатыда кернеу 1 мин бойы ұсталады. Бұл ретте, ағып кету токтары 15 және 60 сек. кейін тіркеледі.
      4) Оқшаулауды өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеумен сынау. Сынау осы Қағидаларға 5-қосымшаның 55-кестесінде келтiрiлген нормалар бойынша жүргiзiледi.
      Корпуспен қосылған басқа фазалар немесе тармақтарда жеке сынауға әрбір фаза немесе тармақ ұшырайды.
      Нормаланған сынау кернеуiн қолдану ұзақтығы 1 мин.
      Оқшаулауды өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеумен сынау кезінде мыналарды басшылыққа алу керек:
      генератор статоры орамдарының оқшаулағышының сынауы роторды статорға енгiзуiне дейiн жүргізіледі. Егер гидрогенератор статорының ұштастыруы және құрастыруы монтаждау алаңдарында iске асырылса және кейiннен, статор жиюлы түрдегi шахтаға орнатылса, онда оның оқшаулануы: монтаждау алаңында құрастырудан кейiн және роторды статорға енгiзуiне дейiн шахтаға статорды қойғаннан кейiн екi рет сыналады.
      Сынау процесінде машинаның қарсы бөліктерінің күйіне бақылау жүзеге асырылады: турбогенераторларда – алынған бүйірлік қалқаншаларда, гидрогенераторларда - ашық желдету люктерiнде;
      сумен салқындатылатын машиналар үшiн статор орамы оқшаулағышының сынауы кемiнде 75 кОм/см меншiктi кедергiсi бар және номиналды шығында салқындату жүйесiнде тазартылған су айналымы кезінде жүргізіледі;
      статор орамын жоғары кернеумен сынағаннан кейiн 1 мин. бойы 10 кВ және жоғары генераторларда сынау кернеуi генератордың номиналды кернеуiне дейiн азайтылады және статор орамдарының қарсы бөліктерінің тәждануын бақылау үшiн 5 мин. бойы ұсталады. Бұл ретте, жеке нүктелерде шоғырланған сары немесе қызыл түстi жарық шығуы, түтіннің пайда болуы, құрсаулар бықсуы және соған ұқсас құбылыстардың болуына жол берілмейді, көгiлдiр және ақ жарықтың шығуына жол беріледі;
      турбогенератор роторы орамының оқшаулағышын сынау ротордың номиналды айналу жиiлiгi кезінде жүргізіледі.
      5) Тұрақты токқа кедергiнi өлшеу. Тұрақты токқа кедергiнiң мүмкiн ауытқуларының нормалары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 56-кестесiнде келтiрiлген.
      6) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң айнымалы тогына ротор орамы кедергiсiн өлшеу. Қуаты 1 МВт-тан астам генераторлары үшiн жүргізіледі. Өлшем 220 В айналу жиiлiктерiнiң үш-төрт баспалдақтарындағы, номиналды, сонымен бiрге жылжымайтын күйде қоса аспайтын кернеуде жүргізіледі. Өлшем анық полюстi машиналардың жылжымайтын күйдегi қиықтарының оқшауланбаған қосылыстары үшiн полюстің әрбiр мәніне жеке немесе жұп бойынша жүргізіледі. Өлшенген мәндердiң өндіруші зауыт немесе полюстердің орташа кедергiсiнен өлшеу дәлдiгi шектерiнде болуы керек.
      7) Генератордың статоры мен роторының арасындағы әуе саңылауын өлшеу. Егер жеке үлгідегі генераторлардың нұсқаулықтарында неғұрлым қатаң нормалар көзделмесе, онда диаметралдық қарама-қарсы нүктелердегі саңылаулар бiр-бiрiнен кемінде мынадай айырмашылықта бола алады:
      орташа мәннен 5 % (олардың жартылай сомасына тең) - өткiзгiштері тiкелей салқындатылатын 150 МВт және жоғары турбогенераторлар үшiн;
      10 %-ға - басқа турбогенераторлар үшiн;
      20 %-ға - гидрогенераторлар үшiн.
      Анық полюстi машиналарда саңылауды өлшеу барлық полюстардың астында жасалады.
      8) Қоздыру жүйесін тексеру және сынау. Электр машина қоздырушыларын тексеру және сынау осы Қағидаларға 5-қосымшаның 56-кестесіне сәйкес жүргізіледі. Жартылай өткiзгiш жоғары жиiлiктi қоздырушыларды тексеру және сынау өндіруші зауыттың нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
      9) Генератор сипаттамаларын анықтау:
      үш фазалық ҚТ. Сипаттама токтың номиналдыға дейiн өзгерiсiнде алынады. Зауыт сипаттамасынан ауытқулар өлшеу дәлдiгi шектерiндегi болуы керек.
      Өлшеу дәлдiгiнен асатын өлшенген сипаттаманың төмендеуi ротордың орамында орамды тұйықталулардың бар болуын куәландырады.
      Трансформаторы бар блокта жұмыс iстейтiн генераторларда (трансформаторға закоротка қоюмен) барлық блоктың ҚТ сипаттамасы алынады. Егер өндіруші зауыттар стендінде тиiстi сынаулардың хаттамалары болса, трансформаторы бар блокта жұмыс iстейтiн генератор сипаттамасын айқындамауға рұқсат етіледі.
      Егер зауытта алынған сипаттама болмаса, үш фазалық ҚТ сипаттамаларын алу iлеспе компенсаторларда екпінді қозғалтқышсыз сол жағдайында жүргізіледі:
      Бос жүрiс. Бос жүрiстегi номиналды жиiлiктiң кернеуiн көтеру турбогенераторлар және iлеспе компенсаторлардың 130 % номиналды кернеуi, гидрогенераторлардың 150 % номиналды кернеуiне дейiн жүргізіледі. Статордың орамында кернеу генератордың айналу жиiлiгiне төмендетiлген күйiндегі қоздыруды номиналды токқа дейiн турбо және гидрогенератордың бос жүрiсiнiң сипаттамасын не шарт кезiнде 1,3 номиналды асып түспеуге шығуда алуға рұқсат етiледi. Iлеспе компенсаторларда сипаттаманы шығуда алуға рұқсат етiледi. Трансформаторлары бар блок жұмыс iстейтiн генераторларда блоктiң бос жүрiсiнiң сипаттамасы алынады (трансформатормен шектеледi), 1,15 номиналды кернеуге дейiн бұл генераторда қыздырмайды. Егер тиiстi сынаулар хаттамалары зауытта болса - өндіруші болса блоктiң трансформатор ажыратылған генератор шындығында бос жүрiстiң сипаттамасын шешпеуге рұқсат етiледi. Бос жүрiстiң сипаттамасының ауытқуын зауыт мөлшерлемейдi, бiрақ ПҚА болуы тиіс.
      10) Орам аралығындағы оқшаулауды сынау. Сынау мәнге дейiн бос жүрiсiнде генератордың номиналды жиiлiгiнiң кернеуiн көтерумен жүргізіледі, тиiстi гидрогенераторлардың статордың тиiстi 150 % номиналды кернеуi, 130 % - турбогенераторлар және iлеспе компенсаторлар. Осы тармақтың 9-тармақшасына сәйкес трансформаторы бар блокта жұмыс iстейтiн генераторлар үшiн фазалар бойынша кернеулердiң симметриясы тексеріледі. Кернеу ең үлкен күйiнде сынаудың ұзақтығы - 5 мин. Оқшаулауды орам арасындағы сынау бос жүрiстiң сипаттамасын алумен бiр уақытта өндiрiп алады.
      11) Дiрiлдi өлшеу. Үш бағытта өлшенген синхронды генераторлар мен компенсаторлардың және олардың қоздырушылары мойынтіректерінің (тiк орындалған гидрогенераторларда кiрiстiрiлген бағдарлаушы мойынтіректермен оларда айқастырманың дiрiлін өлшеу жүргізіледі) дiрiлi (екi есе еселенген тербелiстер амплитудасы) осы Қағидаларға 5-қосымшаның 57-кестесінде келтiрiлген мәндерден аспауы тиіс.
      12) Салқындату жүйесiн тексеру және сынау. Өндіруші зауыттың нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
      13) Маймен жабдықтау жүйесін тексеру және сынау. Өндіруші зауыттың нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
      14) Генератор (компенсатор) жұмысы кезінде мойынтірек оқшаулауын тексеру жүргізіледі. Бiлiк ұштарының арасындағы, сонымен бiрге негiз тақтамен және шеттетiлген мойынтірек корпусының арасындағы кернеуді өлшем жолымен жүргізіледі. Бұл ретте негiз тақтамен және мойынтіректің аралығындағы кернеу бiлiк ұштарының арасындағы кернеуден аспауы тиіс. Кернеулердiң арасындағы 10 %-дан астам айырмашылық оқшаулаудағы ақаулықты көрсетеді.
      15) Жүктемедегі генераторды (компенсаторды) сынау. Жүктеме қабылдау-тапсыру сынақтары кезеңінде практикалық мүмкiндiктермен анықталады. Аталған жүктемеде статордың қызуы төлқұжат деректеріне сәйкес келуi тиіс.
      16) Ротор тізбегінде АГК ажыратылған кезде генератордың қалдық кернеуiн өлшеу. Қалдық кернеудiң мәнi нормаланбайды.
      17) Индукциялы кедергiлер және генератордың уақыт тұрақтыларын анықтау. Индукциялы кедергiлер мен уақыт тұрақтыларының мәндерi нормаланбайды.

3. Тұрақты ток машиналары

      279. Қуаты 200 кВ-ге дейінгі, кернеуі 440 В-ге дейінгі тұрақты ток машиналары Қағидалардың осы тарауының 1), 2), 4-3), 8) тармақтары бойынша, қалғандары – қосымша 3), 4-1), 5) тармақтары бойынша саналады.
      Синхронды генераторлар мен компенсаторларды қоздырушылар осы параграфтың 1)-6), 8)-тармақшалары бойынша сыналады.
      Қағидалардың осы тарауының 7) тармақшасы бойынша бөлшектенген түрде монтаждау орнына түскен машиналар үшiн жүргізіледі.
      1) Тұрақты ток машиналарын құрғатусыз қосу мүмкіндігін анықтау;
      2) Оқшаулағыш кедергісін өлшеу. Машинаның корпусы мен бандаждарына қатысты орамалар оқшаулануы кедергісін, сондай-ақ орамалар арасында өлшеу 1 кВ кернеуге арналған мегаомметрмен жүргізіледі.
      Оқшаулағыштың кедергiсi мыналардан төмен болмауы тиіс:
      орамдардың арасындағы және корпусқа қатысы әрбiр орамның 10-30⁰С температура кезінде - 0,5 МОм;
      зәкiрлер бандаждары (қоздырушылардан басқа) нормаланбайды;
      қоздырушы зәкiр бандаждары - 1 МОм.
      3) Оқшаулағышты өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеуiмен сынау. Сынау 58-кестеде келтірілген нормалар бойынша жүргізіледі. Нормаланған сынау кернеуін қолдану уақыты 1 мин;
      4) Тұрақты токқа кедергiнi өлшеу:
      қоздыру орамдары. Кедергi мәнiнің өндіруші зауыт деректерінен айырмашылығы 2 %-дан көп болмауы тиіс.
      зәкiр орамдары (коллектор пластиналарының арасындағы). Кедергiлерi мәндерiнің біреуі екіншісінен, бұл шамалардың заңды тербелiстерi орамдардың қосу схемасымен шартталған жағдайларды қоспағанда, 10 %-дан көп болмауы тиіс;
      реостаттар және іске қосу реттеу резисторлары. Жалпы кедергi өлшенедi және дәнекер түсiрулердiң тұтастығы тексеріледi. Кедергiлер мәндерiнің айырмашылығы дайындаушы зауыт деректерінен 10 %-дан көп болмауы тиіс.
      5) Бос жүрiстiң сипаттамасын алу және орамды оқшаулауды сынау. Кернеудi көтеру 130 % номиналды кернеуге дейiн тұрақты токтың генераторлары үшiн; қоздырушылар үшiн - ең үлкен (төбе) немесе өндіруші зауыт қойған кернеуге дейiн жүргізіледі. Көршi коллектор пластиналарының арасындағы полюстар саны төрттен астам машиналардың орамды оқшаулаулары сынау кезінде орташа кернеу 24 В-тан аспауы тиіс. Орамды оқшаулағышты сынау ұзақтығы 5 мин.
      Алынған сипаттама мәндерінің зауыттық сипаттама мәндерінен ауытқуы өлшеу дәлдігі шегінде болуы тиіс.
      6) Жүктеме сипаттамасын алу. Генераторды қоздыру номиналды тогынан төмен емес мәнiне дейiн жүктеме қоздырушылары үшiн жүргізіледі. Зауыт сипаттамасынан ауытқу нормаланбайды.
      7) Полюстар арасындағы әуе саңылауларын өлшеу. Қарама-қарсы нүктелердегi саңылау өлшемдерi бірі-бірінен саңылаудың орташа мөлшерінен 10 %-дан көп емес аспауы тиіс. 300 МВт турбогенераторлар қоздырушылары үшiн бұл айырмашылық 5 %-дан және одан жоғары көп болмауы тиіс.
      8) Бос жүрiсте және жүктемеде сынау. Зауыт және жобалау деректеріне сәйкес келуi тиіс айналу жиiлiгiн немесе кернеуді реттеу шегі айқындалады.
      Жүктемемен жұмыс iстегенде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 59-кестесінде келтiрiлген шәкiл бойынша бағаланатын ұшқындау дәрежесі тексеріледi.
      Егер ұшқындау дәрежесін өндіруші зауыт арнайы ескертпесе, онда ол номиналды режимде 1,5-тен артық болмауы тиіс.

4. Айнымалы ток электр қозғалтқыштары

      280. 1 кВ-ге дейiн айнымалы токтың электр қозғалтқыштары осы Қағидалардың 279-тармағының, 2), 4-2), 10), 11) тармақшалары бойынша сыналады.
      1 кВ-ден жоғары айнымалы тогының электр қозғағыштары осы Қағидалардың 279-тармағының 1) 4), 7), 9)-11) тармақшалары бойынша сыналады.
      Осы тармақтың 5), 6), 8) тармақшалары бойынша бөлшектенген кезде монтаждауға түсетін электр қозғалтқыштары сыналады.
      1) 1 кВ-ден жоғары кернеудегі электр қозғалтқыштарын құрғатусыз қосу мүмкiндiгiн айқындау;
      2) Оқшаулау кедергiсiн өлшеу. 1 кВ-ден жоғары кернеудегі электр қозғалтқыштарды оқшаулау кедергiсiнiң мүмкiн мәндерi осы Қағидалардың 279-тармағында көрcетiлген нұсқаулық талаптарына сәйкес келуі тиіс. Оқшаулаудың кедергiсi қалған жағдайларда осы Қағидаларға 5-қосымшаның  60-кестесінде келтiрiлген нормаларға сәйкес келуi тиіс;
      3) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау. Толық жиюлы электр қозғалтқышта жүргізіледі.
      Статор орамын сынау корпусқа қажетті әрбiр фаза үшiн жеке корпуспен жалғанған екi басқа жүргізіледі. Әрбір фазаның шығыстары жоқ қозғалтқыштар үшін корпусқа қатысты барлық орамды сынауды жүргізуге жол беріледі.
      Сынау кернеулерiнің мәндері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 60-кестесiнде келтiрiлген. Нормаланған сынау кернеуiн қолдану ұзақтығы 1 мин;
      4) Тұрақты токқа кедергiнiң өлшемi:
      статор және ротор орамдары. Электр қозғалтқыштарының қуаты 300 кВ және одан жоғары болған кезде жүргізіледі.
      Әр түрлi фазалар орамдарының өлшенген кедергiлерiнің айырмашылығы зауыт деректерінен 2 %-дан көп емес болуы тиіс.
      реостаттар және іске қосу реттеу резисторлары. Жалпы кедергi өлшенедi және дәнекер түсiрулердiң тұтастығы тексеріледi. Кедергi мәнiнің айырмасы төлқұжат деректерінен 10 %-дан көп болмауы тиіс;
      5) Ротор және статор болатының арасындағы саңылауды өлшеу. Ротор осіне қатысты 90⁰-қа жылжытылған қарама-қарсы нүктелердегi әуе саңылауларының өлшемдердің айырмашылығы ротордың осiне 10 %-дан көп емес болуы тиіс;
      6) Сырғанау мойынтiректерiндегi саңылауларын өлшеу. Саңылауларды өлшеу осы Қағидаларға 5-қосымшаның 62-кестесiнде келтiрiлген;
      7) Электр қозғалтқышы мойынтіректерінің дiрiлiн өлшеу. Әрбiр мойынтіректе өлшенген дiрiл мәндері төменде келтiрiлген мәндерден аспауы тиіс:

      8) Осьтік бағыттағы ротор екпiнiн өлшеу. Сырғанау мойынтiректері бар электр қозғалтқыштары үшiн жүргізіледі. Осьтік екпiн 2-4 мм-ден аспауы тиіс;
      9) Ауа суытқышты гидравликалық қысыммен сынау. 0,2-0,25 МПа артық гидравликалық қысыммен (2-2,5 кгс/см²) жүргізіледі. Сынаудың ұзақтығы 10 мин. Бұл ретте, қысымның түсуi немесе сынау қолданылатын сұйыққа ағып кету байқалуы керек;
      10) Электр қозғалтқышының жұмысын бос жүрiспен немесе жүктелмеген тетiкпен тексеру. Тексеру ұзақтығы кемiнде 1 сағат;
      11) Электр қозғалтқышының жұмысын жүктемемен тексеру. Пайдалануға өткiзу сәтіне қарай технологиялық жабдықпен қамтамасыз етiлетiн жүктемемен жүргізіледі. Бұл ретте, реттелетiн айналу жиiлiктерiмен электр қозғалтқышы үшiн реттеудiң шектерiмен анықталады.

5. Күштік трансформаторлар, автотрансформаторлар, май
реакторлары және жерге тұйықтайтын доға өшiретiн реакторлар
(доға өшiретiн катушкалар)

      281. 1,6 МВ^.А дейiн қуаттың майға толған трансформаторлары осы Қағидалардың 280-тармағының 1), 2), 4), 8), 9), 11) – 14)-тармақшалары бойынша сыналады.
      1,6 МВ^.А қуаттың майға толған трансформаторлары электр станциясының өз мұқтаждығынан қоректенеді.
      Барлық қуаттарды трансформаторлар құрғақ және төлмен толтырылған осы Қағидалардың 208-тармағының 1)-8), 12), 14) тармақшалар бойынша сыналады.
      1) Трансформаторларды қосу шарттарын анықтау. «Күштік транформаторлар. Тасымалдау, түсіру, сақтау, монтаждау және пайдалануға енгізу» нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі;
      2) Оқшаулағыш сипаттамасын өлшеу. R₆₀ оқшаулау кедергiсiнiң мүмкiн мәндерi, R₆₀/R₁₅ сору коэффициенті, диэлектриялық жоғалтулар мен С₂/С₅₀ және қатынасы бұрышының тангенсi осы Қағидалардың 279-тармағы бойынша нұсқаулармен реттеледi.
      3) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау:
      енгiзулермен бiрге орамдарының оқшаулауы. Сынау кернеулерi осы Қағидалардың 5-қосымшаның 63-кестесiнде келтiрiлген. Нормаланған сынау кернеуiн қолдану ұзақтығы 1 мин.
      Маймен толтырылған трансформаторлардың орамдары оқшаулаудың өнеркәсiптiк жиiлiгiнiң үлкен кернеуiмен сынау пайдалануға қосуда мiндеттi емес.
      Құрғақ трансформаторлардың орамдары оқшаулауын өнеркәсiптiк жиiлiгiнiң үлкен кернеуiмен сынау мiндеттi және жеңiлдiктi оқшаулауы бар аппараттар үшiн осы Қағидаларға 5-қосымшаның 63-кестесiнде келтiрiлген нормалар бойынша жүргізіледі.
      Егер олар осы трансформатор зауытта сынап көрген кернеуден аспаса, импорттық трансформаторларды осы Қағидаларға 5-қосымшаның 63-кестесiнде келтiрiлген кернеулермен сынауға рұқсат етiледi.
      35 кВ-ге дейiн кернеуге жерге тұйықтаушы реакторларды сынау тиiстi сыныптағы трансформаторлар үшiн келтiрiлген кернеуге ұқсас болып келеді.
      110 кВ және одан жоғары кернеулі (85 және 100 кВ сынау кернеуi) бейтараптың толық емес оқшаулауы болатын кластарындағы трансформатор орамының сызықты шығысының оқшаулауы тек индукцияланған кернеумен, бейтараптың оқшаулауы - қосымша тiркелген кернеумен сыналады;
      қолжетімді тұтастырғыш түйрегіштердің, сығымдағыш сақиналардың және мойынағаш арқалықтардың оқшауланулары. Сынау белсенді бөлігін қарау кезінде жүргізіледі. Сынау кернеуі 1-2 кВ. Нормаланған сынау кернеуін қолдану ұзақтығы 1 мин.
      4) Тұрақты токқа орамдардың кедергiсiн өлшеу. Егер ол үшiн өзектiң қуысы талап етілмесе, барлық тармақтарда жүргізіледі. Басқа фазалардың осындай тармағынан алынған кедергiден немесе өндіруші зауыттың деректерінен 2 %-ға аспайтын айырмашылығы болуы керек.
      5) Трансформациялау коэффициентiн тексеру. Ауыстырып қосудың барлық сатыларында жүргізіледі. Трансформациялау коэффициентiнің Басқа фазалардың осындай тармағынан алынған кедергiден немесе өндіруші зауыттың деректерінен 2 %-ға аспайтын айырмашылығы болуы керек. РПН бар трансформаторлар үшін трансформациялау арасындағы айырмашылықтар реттеу сатысының мәнінен аспауы тиіс.
      6) Үш фазалық трансформаторлардың қосу тобын және бiр фазалық трансформаторлардың шығыстары полярлығын тексеру. Егер төлқұжат деректері болмаса немесе осы деректердің ақиқаттығына күдiгi бар болса, монтаждау кезінде жүргізіледі. Қосу тобы төлқұжат деректеріне және қалқаншадағы белгілерге сәйкес болуы керек.
      7) Ток пен бос жүріс шығындарын өлшеу. Төменде көрсетілген өлшемдердің бірі жүргізіледі:
      номиналды кернеу кезінде. Бос жүріс тогы өлшенеді. Токтың мәні нормаланбайды;
      шағын кернеу кезінде. Өлшеу шығындарды номиналды кернеуге жеткізумен немесе жеткізбей (салыстыру әдісі) жүргізіледі.
      8) Ауыстырылып қосылатын қондырғының жұмысын тексеру және айналмалы диаграммасын алып тастау. Барлық жағдайда ауыстырылып қосылатын айналмалы диаграммасы жасалады. Айналмалы диаграмманың дайындаушы зауытта жасалғаннан айырмашылығы болмауы тиіс. Ауыстырылып қосылатын қондырғының іске қосылу мен түйіспелер қысымын тексеру зауыт нұсқаулықтарына сәйкес жүргізеді.
      9) Радиаторлары бар бактi гидравликалық қысыммен сынау. Герметизацияланған және кеңейткіші жоқ трансформаторлардан басқа барлық трансформаторларға жасалады.
      Сынау жүргізіледі:
      кернеуі 35 кВ-ге дейiн трансформаторларды қоса алғанда - толтырылған кеңейткiш деңгейiнiң үстiнде биiктiгi 0,6 м құрайтын май бағанасының гидравликалық қысымымен толтырылған бактары бар трансформаторлар және май бағанасының биiктiгi үшiн 0,3-ке тең қабылданатын пластинкалы радиаторларды қоспағанда;
      майының қабыршақты қорғауы бар трансформаторларда – иілгіш қабықшаның ішінде 10 КПа ауаның артық қысымын жасау арқылы;
      өзге трансформаторларда - кеңейткiш май үсті кеңiстiгiнде құрғақ 10 КПа азотты артық қысым немесе май үсті құрғақ ауаны жасау арқылы.
      Барлық жағдайлардағы сынау ұзақтығы - кемiнде 3 сағ.
      Кернеуі 150 кВ-ге трансформаторларды сынау кезінде бактағы май температурасы – 10^оС төмен емес, басқалары – 20-дан төмен емес.
      Егер тексеруден кейін май ағуы байқалмаса, трансформатор майтығызды болып есептеледі.
      10) Салқындату жүйесiн тексеру. Жiберу және мұздатқыш құрылымдар жұмысының тәртiбi өндіруші зауыт нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
      11) Силикагелдiң күйiн тексеру. Индикатор силикагелi бiр қалыпты көгiлдiр түске боялуы тиіс. Түстiң өзгеруі силикагелдiң сулануын куәландырады.
      12) Трансформаторлардың фазировкасы. Фазалар бойынша сәйкестік болуы кажет.
      13) Трансформаторлық майды сынау. Жаңа майсыз келетiн жаңадан іске қосылатын трансформаторлардың құю алдында осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесiнің 1), 2), 4)–12) тармақшаларындағы көрсеткiштер бойынша сыналуы тиіс.
      Майсыз тасымалданатын трансформаторлардан монтаждың басталуына дейiн май қалдықтарының (түбінен) сынамалар алуы жүргізіледі.
      110-220 кВ кернеуі бар трансформаторлардағы май қалдықтарының электр берiктiгi 35 кВ төмен емес және 330-500 кВ-ге кернеуі бар трансформаторлардағы 45 кВ төмен емес болуы керек.
      Маймен тасымалданатын 110 кВ және одан жоғары кернеуі бар трансформаторлардың майы монтаждау басталғанға дейін осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесі 1)-5) және 10) тармақшаларының көрсеткіштері бойынша жүргізіледі.
      Май массасы 1 т-дан астам маймен келетін трансформаторлардағы майды сынау зауыттық хаттамасы болмаған кезде майды сынау жұмысқа қосар алдында осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 1)–9) тармақшалары бойынша жүргізіледі, ал 110 кВ және одан жоғары кернеулі трансформаторлардың майы бұдан басқа осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 10) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Трансформаторға құйылған майды оны монтаждаудан кейін кернеуге қосудың алдында сынау осы Қағидаларға 5-қосымшасының 93-кестесінің 1)–5) тармақшалар бойынша жүргізіледі.
      110 кВ және одан жоғары кернеулі трансформаторлардың майын осы Қағидаларға 5-қосымшасының 93-кестесіндегі 1)–5) тармақшалар бойынша сынаған кезде майдың диэлектрлік шығындары бұрышының тангенсін өлшеу жүргізіледі. Майдың диэлектрлік шығындары бұрышының тангенсін өлшеу сондай-ақ оқшаулаудың диэлектрлік шығындары бұрышы тангенсінің жоғарылатылған мәні бар трансформаторларда да жүргізіледі.
      Монтаждауға маймен толтырылып келетін І және ІІ габаритті трансформаторлардың майын оны жұмысқа қосудың алдындағы 6 ай бұрын өткізілген нормаларды қанағаттандыратын зауыттық сынау көрсеткіштері болғанда, осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 1) және 2) тармақшалары бойынша ғана сынауға рұқсат етіледі.
      14) Номиналды кернеуге түрткi арқылы қосумен сынау. Трансформаторды номиналды кернеуге 3-5 еселенген қосу процесiнде трансформатордың қанағаттанарлықсыз жұмысын көрсететін құбылыстар орын алмауы тиіс.
      Генераторы бар блоктың схемасы бойынша құрастырылған трансформаторлар кернеудi нөлден көтерумен желiлерге қосылады.
      15) Енгiзулердi сынау. Осы Қағидалардың 298-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      16) Токтың кiрiстiрiлген трансформаторларын сынау. Осы Қағидалардың 281-тармағына сәйкес жүргізіледі.

6. Өлшеу трансформаторлары

      282. Өлшеу трансформаторлары осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
      1) Оқшаулау кедергiсiн өлшеу:
      Ток трансформаторының негiзгi оқшаулау кедергісін, өлшеу конденсаторының және конденсаторлық типтегі қағаз-май оқшаулаудың соңғы мұқабасының кедергiсiн өлшеу 2500 В мегаомметрмен жүргізіледі.
      Ток трансформаторларының екiншi орамдары мен аралық каскадты орамдарының цокольге қатысты кедергiсiн өлшеу 1000 В мегаомметрмен жүргізіледі. Оқшаулау кедергісінің өлшенген мәні осы Қағидаларға 5-қосымшаның 64-кестесiнде келтiрiлген мәндерден төмен болмауы тиіс.
      Токтың каскадты ток трансформаторларындағы оқшаулау кедергiсі жалпы ток трансформаторлары үшiн өлшенедi. Мұндай оқшаулау кедергiсiн өлшеу нәтижелерi қанағаттанғысыз болған жағдайда сатылар бойынша қосымша өлшенедi.
      2) Оқшаулаудың диэлектрлік жоғалтуларының бұрыштық тангенсiн өлшеу. 110 кВ және одан жоғары кернеудегі ток трансформаторлары үшiн жүргiзіледi.
      +20⁰С температура кезінде ток трансформаторлары оқшаулаудың диэлектрлік жоғалтуларының бұрышты тангенсi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 65-кестесінде келтiрiлген мәндерден аспауы тиіс.
      3) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеуiмен сынау:
      бастапқы орамдардың оқшаулағышы. Сынау (шығарулардың бiрiнiң баяу оқшаулағышы бар кернеулі трансформаторларынан басқа) кернеуі 35 кВ-ге дейiнгі трансформаторлар және ток трансформаторлары үшiн арналған.
      Өлшеу трансформаторлары үшiн сынау кернеуiнің мәндері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 66-кестесiнде көрсетiлген.
      Нормаланған сынау қосымшасының ұзақтығы: кернеулі трансформаторлар үшiн 1 мин; керамика, сұйық немесе қағаз-май оқшаулағышы бар ток трансформаторлары үшiн 1 мин; қатты органикалық материалдар немесе кәбілдiк массалардан оқшаулағышы бар ток трансформаторлары үшiн 5 мин;
      екiншi орамдардың оқшаулағыштары. Шынжырлармен қосылған екінші орамды оқшаулағыштары үшін кернеудің мәні 1 кВ-ні құрайды. Нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы – 1 мин.
      4) Бос токты өлшеу. Екiншi орамда кернеуі 110 кВ және одан жоғары каскадты трансформаторлары үшiн номиналды кернеуде жүргізіледі. Бос токтың мәнi нормаланбайды.
      5) Ток трансформаторларының магнит өткiзгiшінің магниттелуiнiң сипаттамаларын алу. Егер ол үшiн 380 В-ден жоғары кернеу қажет болмаса, токтың нөлден номиналдыға өзгерiсiнде жүргізіледі. Ауытқуларды, теңгерімсіз токты және токтың номиналдыдан жоғары өту шарттарына қатысты рұқсат берілген жүктемесін есептеу қажет болған кезде релелiк қорғау, автоматты авариялық осциллографтар, белгілеу аспаптары және т.б. құрылғыларды қуаттандыруға арналған ток трансформаторларының сипаттамасын алу токты өлшеу нөлден бастап ток магнит өткізгіштер қанықтырыла бастаған мәнге дейін өзгерген кезде жүргізіледі.
      Орамдар тармақталған болса, сипаттамасы жұмыс тармақтарында алынады.
      Алынған сипаттамалар үлгiлік магниттеу сипаттамасымен немесе токтың басқа бiр типті жөнделген трансформаторлары магниттелуiнiң сипаттамаларымен біріздендіріледі.
      6) Шықпалардың (бiр фазалық) полярлығы немесе өлшеу трансформаторларын (үш фазалық) қосу тобын тексеру. Егер паспорттық мәлiметтер болмаса немесе бұл мәлiметтердiң дұрыстығына күдiгi бар болса монтаждау кернеуде жүргізіледі. Қосу полярлығы және тобы паспорт деректеріне сәйкес келуi тиіс.
      7) Барлық тармақтардағы өзгеру коэффициентiн өлшеу. Кіріктірілген ток трансформаторлары және ауыстырып қосатын (ауыстырып қосқыштың барлық жағдайларында) құрылғысы бар трансформаторлар үшiн жүргізіледі. Коэффициенттiң анықталған мәнiнiң паспорттағыдан ауытқуы өлшеу дәлдiгi шегінде болуы тиіс.
      8) Орамдардың тұрақты токқа кедергiсiн өлшеу. 10 кВ және одан жоғары кернеудiң ауыстырып қосатын құрылымы болатын токтардың алғашқы трансформатор орамдарында және кернеудiң каскадты трансформаторларын байланыстыратын орамдарда жүргізіледі. Орам кедергiсiнiң өлшенген мәнiнiң ауытқуы паспорт немесе басқа фазалар орамдарының кедергiсiнен 2 %-дан аспауы тиіс.
      9) Трансформаторлық майды сынау. Осы Қағидалардың 300-тармағына сәйкес 35 кВ және одан жоғары өлшеу трансформаторларында жүргізіледі.
      Оқшаулаудың диэлектрлік жоғалтуларының бұрыштық тангенсiнiң үлкен мәні болатын өлшеу трансформаторлары үшiн майды сынау осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесiнiң 10-тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Майға толған каскадты өлшеу трансформаторларында жеке сатыдағы майдың жай-күйiн бағалау сатының (каскад) номиналды жұмыс кернеуiне сәйкес нормалар бойынша жүргізіледі.
      10) НДГ түрiндегі кернеулi көлемді трансформаторларды сынау. Өндіруші зауыт нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
      11) НДГ түрiндегі кернеулi трансформаторларының вентильдiк разрядниктерін сынау. Осы Қағидалардың 295-тармағына сәйкес жүргізіледі.

7. Май ажыратқыштары

      283. Кернеудiң барлық кластарының май ажыратқыштары осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
      1) Оқшаулау кедергiсiн өлшеу:
      органикалық материалдан жасалған бағдарлаушы және жылжымалы бөліктер. Кернеуі 2,5 кВ мегаомметрмен жүргізіледі.
      Оқшаулау кедергiсi төменде келтiрiлген мәндерден кем болмауы тиіс:

      екiншi шынжырларды, қосу және ажырату электромагниттерін және т.с.с. өлшеу осы Қағидалардың 301-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      2) Енгiзулердi сынау. Осы Қағидалардың 298-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      3) Бак iшiндегi оқшаулаудың жай-күйiн және доға өшiргiш құрылғылардың оқшаулауын бағалау. Оқшаулау жоғалтуларының диэлектрлік бұрыштары тангенсiн өлшеу жолымен қойылған енгiзулерi бар 35 кВ ажыратқыштар үшiн жүргізіледі. Егер тангенстiң өлшенген мәнi енгiзулердiң жоғалтуларын диэлектрлік бұрышының доға өшiргiш құрылымдарының бак iшiндегi оқшаулау ықпалының толық шығару өлшенген тангенсiнен 2 есе артық болса, яғни ажыратқышқа енгiзулердi орнатуға дейiн бак iшiндегi оқшаулау құрғатуға жатады.
      4) Оқшаулауды өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау:
      корпус немесе тiрек оқшаулауға қарағандағы ажыратқыштардың оқшаулаулары. Кернеуі 35 кВ дейін ажыратқыштар үшiн жүргізіледі.
Ажыратқыштар үшін сынау кернеуі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 67-кестесiне сәйкес қабылданады.
      Мөлшерленген сынау кернеуiн қою ұзақтығы 1 мин;
      екiншi шынжырлар және қосынды және ажыратудың электр магниттерi орамдарының оқшаулары. Сынау кернеуінің мәні 1 кВ. Мөлшерленген сынау кернеуiн қою ұзақтығы 1 мин.
      5) Тұрақты токқа кедергiнi өлшеу:
      май ажыратқыштардың қосылуларын. Ажыратқыш полюсінің ток өткiзетiн жүйесiнiң кедергiсi және жеке оның элементтерi өлшенедi. Тұрақты токқа қосылулардың мәнi өндіруші зауыт деректеріне сәйкес келуі тиіс;
      доға өшiргiш құрылғылардың шунтталатын резисторлары. Кедергiнiң өлшенген мәнi зауыттық мәлiметтерiнен кемінде 3 %-ға айырмашылығы болуы тиіс;
      қосу және ажырату электромагниттерінің орамдары. Орамдар кедергiлерiнің мәнi өндіруші зауыт деректеріне сәйкес келуi тиіс.
      6) Ажыратқыштардың жедел және уақытша сипаттамаларын өлшеу. Уақытша сипаттамаларды өлшеу кернеудiң барлық кластарының ажыратқыштары үшiн жүргізіледі. Қосу және ажырату жылдамдығын өлшеу 35 кВ және одан жоғары ажыратқыштар үшiн жүргізіледі, сондай-ақ бұл өндіруші зауыт нұсқаулығында талап етілген жағдайларда кернеудiң класына тәуелсiз болады. Өлшенген сипаттамалар өндіруші зауыт мәліметтеріне сәйкес келуi тиіс.
      7) Ажыратқыштың, қосу кезіндегі контактілердің жылжымалы бөлістерінің (траверс) тығыздаулауды контактілерді, бiр уақытта тұйықталуын және ажыратылуын өлшеу. Алынған мәндер өндіруші зауыт деректеріне сәйкес келуі тиіс.
      8) Ажыратқыштардың және жетектердің, механизмдердің реттеу және орнату сипаттамаларын тексеру ажыратқыштардың және жетектердің әрбiр түрі жетек паспорттары және өндіруші-зауыт нұсқаулықтарының нормалары мен көлемі бойынша жүргізіледі.
      9) Еркiн ажырату тетiгінiң әрекетiн тексеру. Жылжымалы контактілердің учаскесінде сөндiру кезінде жүргізіледі – жағдайдың ажыратқыштың алғашқы шынжырының тұйықталу сәтінен бастап толық қосылуына (олар қосылған кезде пайда болатын контактілерінің арасындағы аралықты есепке ала отырып) дейін жүргізіледі. Сонымен бiрге қосу электр магнитінің өзегі толық көтерілген немесе серіппелері іске қосылмаған (жүк) кезде жетектің құрылымына байланысты және еркін тіркеуін ағыту тетігінің қолданысын тексеру қажеттілігін айқындайтын ерекше талаптар есепке алынуы тиіс.
      10) Ажыратқыштар жетектерінің жұмыс кернеуiн (қысым) тексеру. Жетектердің электр магниттерiнiң қысқыштары немесе ажыратқыштары жанында жұмысқа қабiлеттiлiктерін сақтайтын пневможетектердегі ауа қысымында кернеудiң нақты мәндерiнiң анықтау мақсатымен (ажыратқыштардың алғашқы шынжырында токсыз) жүргізіледі, яғни қосу және ажырату операцияларын басынан аяғына дейін орындайды. Сонымен қатар уақытша және жедел сипаттамалар нормаланатын мәндерге сәйкес келмеуi мүмкiн.
      Жетек электр магниттерiнiң қысқыштарындағы жұмыс кернеуiнің төменгi шегi 15-20 % аз пневможетектердiң iстеуiн қысым - қалыпты қысымды төменгi шек 20-30 %-дан аз болуы тиіс. Серiппелi жетегі бар ажыратқыштардың жұмысқа қабiлеттiлiгi қосатын серiппелердiң керiлiсi кiшiрейген күйiнде өндіруші-зауыт нұсқауларына сәйкес тексеру тиіс.
      Май сөндiргiштер жетек электр магниттерiнiң қысқыштарында сенiмдi жұмысты кернеудiң келесi мәндерiнде қамтамасыз етуi тиіс: ажыратуда 65-120 % номиналды; ажыратқыштардың қосуларында (қосулар номиналды токпен 50 кВ-ге дейiн) 80-110 % номиналды және (қосулар номиналды тогымен 50 кВ-ден астам) 85-110 % номиналды. Қалыпты қысымды өзгерiс диапазоны пневможетектерi бар ажыратқыштар үшiн кемiнде 90–110 % номиналды болуы тиіс. Жетектердің жұмыс кернеуiнiң (қысым) төменгi шегі мәндерiнiң көрcетiлген мәндері сөндіргіштер өндіруші зауыт нормалайтын уақыттық және жылдамдық сипаттамаларын қамтамасыз етуi керек.
      11) Бiрнеше рет қосу және ажырату арқылы ажыратқыштарды сынау. Май ажыратқыштарды бiрнеше рет байқау электр магниттердiң қысқыштарында кернеуде жүргізіледі: iске қосылудың 110, 100, 80 (85) % номиналды және ең төменгi кернеудегi қосулары; iске қосудың 120, 100, 65 % номиналды және ең төменгi кернеудегi ажыратулары.
      Төмен және жоғары кернеу кезіндегі операциялардың саны 3-5, номиналды кернеуде – 10 болуы керек.
      Сонымен қатар, ажыратқыштар (уақытты ұстамай) В-О циклде 3-5 еселенген байқауға, ал АҚҚ-ның режімінде жұмыс iстейтін ажыратқыштарда О-В және В-О-О циклдердегi 2-3-еселi байқауға ұшырайды. Күрделi циклдердегi ажыратқыштардың жұмысы жанында жетек электр магниттерiнiң қысқыштарындағы 80 % (85 %) номиналды кернеу кезінде тексерілуi тиіс.
      12) Ажыратқыштардың трансформаторлық майын сынау. Майды 110 кВ және одан жоғары кернеудегі және аз көлемдi ажыратқыштардың барлық кластарының бак ажыратқыштарында сынау майды ажыратқыштарға құйғанға және одан кейін жүргізіледі.
      35 кВ дейін май аз көлемдi ажыратқыштарда доға өшiргiш камераларында құюға дейiн сыналады. Майды сынау осы Қағидалардың 300-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      13) Кiрiстiрiлген ток трансформаторларын сынау. Осы Қағидалардың 281-тармағына сәйкес жүргізіледі.

8. Әуе ажыратқыштар

      284. Кернеудiң барлық класындағы әуе сөндiргiштерi осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
      1) Оқшаулау кедергісін өлшеу:
      тiрек оқшаулағышын, өшiру камераларының және бөлгiштердің оқшаулағыштарын, кернеулердiң барлық кластарының ажыратқыштардың оқшаулау тартпаларының оқшаулау кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеуде немесе түзеткіш токтың кернеу көзінен мегаомметрмен жүргізіледі.
      Қажет болған жағдайда тiрек оқшаулағыштарының, өшiру камераларының және бөлгiштер оқшаулағыштарының оқшаулау кедергiсiн өлшеу сыртқы бетіне қорғау сақиналарын орнатумен жүргізіледі.
      Оқшаулау кедергісі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 68-кестесінде келтiрiлген мәннен аз болмауы керек.
      екiншi тізбектердің, қосу және сөндіру электр магниттерi орамаларының оқшаулау кедергісін өлшеу осы Қағидалардың 301-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      2) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау:
      ажыратқыштардың оқшаулағыштары. 35 кВ дейiнгі ажыратқыштар үшiн мiндеттi. Ажыратқыштардың тұтас фарфор оқшаулау тірегі осы Қағидалардың 5-қосымшаның 67-кестесiне сәйкес өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеуiмен сыналады. Мөлшерленген сынау кернеуiн орнату ұзақтығы - 1 мин.
      Көп элементтi оқшаулағыштардан тұратын сөндiргiштердi оқшаулау осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес сыналады;
      екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерiнiң орамасын оқшаулау осы Қағидалардың 301-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      3) Ток өткiзгіш (бас шынжыр) контурдың тұрақты токқа кедергiсiн өлшеу:
      ток өткiзгіш контурдың кедергiсi жеке-жеке, яғни әрбір доға өшiргiш құрылғы (модуль) үшін, өшіру камерасы мен және бөлгiш (ажырату) элементі үшін, полюсішілік шиналау және т.б. үшін жеке өлшенуi керек. Әуе ажыратқыштардың байланысу кедергiлерінiң ең үлкен шекті мәндерi осы Қағидалардың 5-қосымшасының 69-кестесiнде келтiрiлген;
      ажыратқыштардың қосу және сөндіру электр магниттерінiң орамасы. Ажыратқыштардың әрбiр түрi үшiн осы Қағидаларға 5-қосымшаның 70-кестесiне немесе жасап шығарушы зауыттың деректеріне сәйкес белгіленеді;
      кернеудi бөлгiштер және сөндiргiштiң шунтталатын резисторлары. Олар үшін нормалар жасап шығарушы зауыттың деректері бойынша белгіленеді.
      4) Ажыратқыштардың сипаттамасын тексеру. Ажыратқыштардың қарапайым операциялар және күрделi циклдер кезіндегі номиналды, ең төменгi және ең жоғары жұмыс қысымдары кезінде алынған сипаттамасы жасап шығарушы зауыттың деректеріне сәйкес келуі тиiс.
      5) Кернеу төмен болған кезде ажыратқыш жетегінің iске қосылуын тексеру. Бактарда ауа қысымы (21,0 кгс/см²) 2,06 МПа өте жоғары болған кезде басқару электр магниттерiнiң iске қосылу кернеуі номиналдыдан 65 % көп болмауы керек.
      6) Ажыратқыштарды бiрнеше рет қосып және ажыратып сынау. Әрбiр сөндiргiш орындайтын операциялар мен күрделi циклдердiң саны осы Қағидаларға 5-қосымшаның 71-кестесiне сәйкес белгіленеді.
      7) Әуе ажыратқыштардың кернеудi бөлгiштерiнiң конденсаторларын сынау. Осы Қағидалардың 294-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      8) Басқару электр магниті зәкiрінің жүрiсін тексеру. Үдемелі электромагнит зәкірінің жүрісі 8 (-1) мм тең болуы тиіс.

9. Жүктеме ажыратқыштары

      285. Жүктеменiң толық жиылған және реттелген сөндiргiшi осы параграфта көзделген көлемде сыналады:
      1) Екiншi тораптар мен басқару электр магниттерi орамдарының оқшаулау кедергiсiн өлшеу. Осы Қағидалардың 301-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      2) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау:
      жүктеме ажыратқыштардың оқшаулағыштары. Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 67-кестесiне сәйкес жүргізіледі;
      екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерi орамдарының оқшаулағыштары. Осы Қағидалардың 301-тармағымен сәйкес жүргізіледі.
      3) Тұрақты токқа кедергiнi өлшеу:
      ажыратқыштардың контактілері. Полюстің ток өткiзгіш жүйесiнiң кедергiсiн және жұмыс контактілерінің әрбiр жұбын өлшеу жүргізіледі. Кедергiнiң мәнi жасап шығарушы зауыттың деректеріне сәйкес келуi керек;
      басқару электр магниттерінiң орамдары. Кедергiнiң мәнi дайындаушы зауыттың деректеріне сәйкес келуi керек.
      4) Еркiн ажырату тетiктерінің әрекетін тексеру. Еркiн ажырату тетігі жұмыс барысында осы Қағидалардың 283-тармағының 9) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      5) Төмендетілген кернеулі кезінде жетек әрекетін тексеру осы Қағидалардың 283-тармағының 10) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      6) Жүктеме ажыратқыштарды көп мәрте байқау арқылы сынау осы Қағидалардың 283-тармағының 11) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      7) Сақтандырғыштарды сынау осы Қағидалардың 298-тармағына сәйкес жүргізіледі.

10. Элегаз сөндiргiштері

      286. Толық жиылған және реттелген элегаз сөндiргiші осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
      1) Екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерi орамалары оқшаулағыштарының кедергiсiн өлшеу. Осы Қағидалардың 302-тармағының  1) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      2) Оқшаулауды сынау: Осы Қағидалардың 302-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жүргізіледі:
      өнеркәсiптiк жиiлiгінің 50 Гц жоғары кернеуiмен. Оқшаулаудың электр берiктiгiн сынау 35 кВ және одан төмен кернеумен толық жиюлы аппаратта жүргізіледі.
      Сынау кернеуiнің мәні осы Қағидаларға 5-қосымшаның 67-кестесiне сәйкес қабылданады;
      екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерінiң орамдарымен сынау. Осы Қағидалардың 302-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      3) Мыналардың тұрақты токқа кедергісін өлшеу:
      бас тізбектің. Полюстің бүкіл ток өткізгіш контурына да, доға өшiргiш әрбір құрылымға жеке-жеке де жүргізіледі (егер аппараттың құрылымы оған мүмкiндiк берсе);
      басқару және олардың тізбегіндегі қосымша резисторлардың электр магниттерінiң орамдары. Кедергiнiң мәнi зауыттық нормаларға сәйкес келуi керек.
      4) ажыратқыштардың іске қосылуының ең төменгi кернеуiн тексеру. Сөндiргiштер 0,7 U_ном аспайтын кернеуде жетегі тұрақты токтың көзiнен қоректенген кезде iске қосылуы керек; жетегі айнымалы ток желiсiнен қоректенген кезде жетек резервуарларындағы сөндiргiш қуыстары ең үлкен қалыпты қысымда элегаздың номиналды қысымы 0,65 U_ном болған кезде. Электромагниттерге кернеу соққы арқылы берілуі керек.
      5) Кернеудi бөлгiштердiң конденсаторларын сынау. Сынау осы Қағидалардың 294-тармағының нұсқауларына сәйкес орындалуы тиіс. Өлшенген ыдыстың мәнi жасап шығарушы зауыттың нормасына сәйкес келуi керек.
      6) Ажыратқыштардың сипаттамасын тексеру. Элегаздық ажыратқыштардың жұмысын тексеру кезінде зауыттың нұсқаулығында жазылған сипаттамалар айқындалуға тиіс. Тексеру және өлшеу нәтижесі паспорт мәлiметiне сәйкес келуi керек. Операциялар және күрделi циклдердiң түрлерi, сөндiргiштердiң сипаттамалары тексерілуге тиіс жетек резервуарындағы қысымдардың мәні және жанында осы Қағидаларға 5-қосымшаның 71-кестесiнде келтiрiлген. Ажырату және қосудың меншікті уақытының мәні жетек резервуарларындағы сөндiргiштiң доға өшiргiш камераларында, жетек резервуарларындағы қысылған ауаның бастапқы артық қысымы элегаз номиналды қысымда, номиналдыға тең және басқару электромагниттерi тізбектерінің қорытындыларындағы номиналды кернеу қамтамасыз етiлуi керек.
      7) Ажыратқыштарды бiрнеше рет байқау арқылы сынау. Осы Қағидалардың 283-тармағының 11) тармақшасына және осы Қағидалардың 5-қосымшасының 71-кестесiне сәйкес жүргізіледі.
      8) Газ жылыстауының бар болуын бақылау. Саңылаусыздықты тексеру саңылау iздегіш арқылы жүргізіледі. Саңылау iздегіш сүңгiсi арқылы газ жылыстауы анықталған жағдайда түйiскен қосындыларды нығайту орны мен ажыратқыштардың дәнекерлеу жіктері бақыланады.
      Саңылау iздегіштің сүңгі құралы саңылауды көрсетпесе саңылаудың бар болуын бақылау нәтижесi қанағаттанарлық болып есептеледi. Бақылау элегаздың номиналды қысымында жүргізіледі.
      9) Элегаздың құрамында ылғалдың болуын тексеру. Шық нүктесін өлшеу негiзiнде анықталады. Элегаздың шық нүктесiнiң температурасы минус 50⁰ С жоғары болмауы керек.
      10) Токтың кiрiктiрiлген трансформаторларын сынау. Осы Қағидалардың 282-тармағына сәйкес жүргізіледі.

11. Вакуум сөндiргiштерi

      287. Толық жиылған және реттелген вакуум сөндiргiш осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
      1) Екiншi тізбектер мен басқару электромагниттерi орамдары оқшаулағыштарының кедергiсiн өлшеу. Осы Қағидаларға 302-тармағының 1) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      2) Оқшаулағышты мыналардың 50 Гц жиiлiкті жоғары кернеуімен сынау:
      сөндiргiш. Сынау кернеуiнің мәні осы Қағидаларға 5-қосымшасының 67-кестесiне сәйкес қабылданады;
      екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерінiң орамдары. Осы Қағидалардың 302-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      3) Сөндiргiштiң iске қосылуының ең төменгi кернеуiн тексеру.
      Вакуум сөндiргiштерiнiң басқару электр магниттерi:
      қосындының электр магниттерi кемiнде 0,85 U_ном кернеуде;
      ажыратудың электр магниттерi кемiнде 0,7 U_ном кернеуде iске қосылуы керек.
      4) Ажыратқыштарды көп реттік сынақтармен сынау. Электр магниттердің шығыс бөлігінде кернеу нақты болатын жағдайда, ажыратқыштардың орындауына жататын күрделі циклдер мен операциялардың саны:
      қосу және ажыратудың 3-5 операцияларын;
      операциялар арасындағы В-О уақыт өлшемегенде 2-3 циклді құрауы тиіс.

12. Ажыратқыштар, бөлектегіштер және қысқа тұйықтағыштар

      288. Кернеудің барлық тобының толық жинақталған және реттелген ажыратқыштар, бөлектегіштер және қысқа тұйықтағыштар осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
      1) Оқшаулама кедергісін өлшеу:
      органикалық материалдардан жасалған жетектердің және тартпалардың оқшаулама кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеумен мегаомметрмен жүргізіледі. Оқшаулама кедергісі осы Қағидалардың 283-тармағының 1) тармақшасында келтірілген шамадан төмен болмауы тиіс;
      көп элементті оқшаулағыштардың оқшаулама кедергісін өлшеу осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес жүргізіледі;
      басқару электр магниттерінің қайталама (екінші ретті) тізбектері мен орамдарының оқшаулама кедергісін өлшеу осы Қағидалардың 302-тармақтарының 1) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау:
      ажыратқыштар, бөлектегіштер және қысқа тұйықтағыштардың оқшауламасын өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау. Осы Қағидаларға 5-қосымшасының 67-кестесіне сәйкес жүргізіледі;
      басқару электр магниттерінің қайталама (екінші ретті) тізбектері мен орамдарының оқшауламасын өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау. Осы Қағидалардың 302-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
      3) Тұрақты токтың кедергісін өлшеу:
      байланыс жүйесінің кернеуі 110 кВ және жоғары ажыратқыштар, бөлектегіштердің тұрақты ток кедергісін өлшеу. Өлшенген шамалар дайындаушы зауыттың немесе осы Қағидаларға 5-қосымшаның 72-кестесінде берілген мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс;
      басқару электр магниттері орамдарының тұрақты ток кедергісін өлшеу. Орамдар кедергісінің шамасы дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
      4) Қозғалмайтын түйіспелерден қозғалатынның созылу күшін өлшеу. 35 кВ ажыратқыштар мен бөлектегіштерде жүргізіледі, ал энергия өндіруші, энергия жабдықтау, энергия тарату ұйымдарының және тұтынушылардың электр қондырғыларында кернеу класына тәуелсіз болады. Түйісу беттерінің майсызданған күйінде созылу күшінің шамасын өлшеу дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы қажет, ал ол болмаған жағдайда осы Қағидаларға 5-қосымшаның 73-кестесінде көрсетілген мәліметтерге сәйкес болуы тиіс.
      Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 73-кестесінде көрсетілген нормалардан басқа, 35-220 кВ номиналды тогымен 630-2000 А сыртқы қондырғылардың ажыратқыштары үшін дайындаушы зауыт орнатқан созылу күшінің жалпы нормасы жұп ламельге 78,5-98Н (8-10 кгс) сәйкес болуы керек.
      5) Жұмысты тексеру. Қолмен басқарылатын аппараттарды тексеру қосу және ажыратудың 10-15 операциясын орындау арқылы жүргізіледі. Номиналды кернеу басқарумен қашықтан басқарылатын аппараттарды тексеру 25 қосу және ажырату циклдерін және электр магниттердің (электр қозғалтқыштардың) қысқыштарындағы номиналды кернеудің 80 % дейін төмендетілген 5-10 қосу және ажырату циклдерін орындаумен жүргізіледі.
      6) Уақыт сипаттамаларын анықтау. Қысқа тұйықтағыштарда қосу кезінде, ал бөлектегіштерде ажырату кезінде жүргізіледі. Өлшенген шамалар дайындаушы зауыт мәліметтеріне, ал ол болмағанда осы Қағидаларға 5-қосымшаның 74-кестесінде берілген мәліметтерге сәйкес болуы тиіс.

13. Ішкі және сыртқы қондырғыларының
(КТҚ және КТҚС) жиынтықты
тарату құрылғылары

      289. Жиынтықты тарату құрылғылары монтаждаудан кейін орнатылған орында осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
      Майлы ажыратқыштардың, өлшеу трансформаторларының, жүктеме ажыратқыштарының, вентильді разрядтауыштардың, сақтандырғыштардың, ажыратқыштардың, күштік трансформаторлардың және трансформатор майының КТҚ элементтерін сынау нормалары осы тараудың тиісті параграфтарында көрсетілген.
      1) Оқшаулау кедергісін өлшеу:
      бастапқы тізбектердің оқшаулау кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеудегі мегаомметрмен өлшенеді.
      Сынау нәтижелеріне әсер тигізуі мүмкін, тораптар мен бөлшектер орнатылған толығымен жинақталған бастапқы тізбектердің оқшаулағышының кедергісі 1000 МОм кем болмауы қажет;
      екінші ретті тізбектер 0,5-1 кВ кернеудегі мегаомметрмен жүргізіледі. Барлық қосылған аппараттармен (реле, құралдармен, ток және кернеу трансформаторларының екінші ретті орамдары және т.б.) екінші реттік тізбектердің әрбір жалғаудың оқшаулама кедергісі 1 МОм кем болмауы тиіс.
      2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау:
      КТҚ және КТҚС ұяшықтарының бастапқы тізбектерінің оқшаулауы. Жұмыс күйіне алынған, толығымен монтаждалған КТҚ және КТҚС ұяшықтары арбашада және жабық есіктерде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 75-кестесінде сынама кернеуі көрсетілген.
      Керамикалық оқшаулағышы бар ұяшықтар үшін нормаланған сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы – 1 мин; қатты органикалық материалдардан жасалған оқшаулағышы бар ұяшықтар үшін – 5 мин;
      екінші ретті тізбектердің оқшаулағышы 1 кВ кернеумен жүргізіледі. Нормаланған сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин.
      3) Тұрақты ток кедергісін өлшеу. Алынатын және болтты қосылыстардың кедергісі тұрақты токқа осы Қағидаларға 5-қосымшаның 76-кестесінде көрсетілген шамалардан аспауы тиіс.
      4) Механикалық сынау. Дайындаушы зауыт нұсқамаларына сәйкес жүргізіледі. Механикалық сынауларға:
      жылжымалы элементтерді ажыратқыш түйіспелерінің, сондай-ақ пердешелердің, блоктаулардың, фиксаторлардың және т.б. өзара кіруін тексерумен домалатып кіргізу және шығару;
      бірінші реттік ажыратқыш түйіспелерін жанасқан басуды өлшеу;
      жерге тұйықталған ажыратқыштардың жұмысын және түйіспелердің күйін тексеру жатады.

14. Ауа салқындатқышы бар жиынтықты экрандалған ток
өткізгіштері және шина өткізгіштер

      290. Ток өткізгіштері және шина өткізгіштеріне (генератор, күштік және өлшеу трансформаторлары т.б.) қосылған қондырғылардың сынау көлемі мен нормасы осы тараудың тиісті параграфында көрсетілген.
      Толық орнатылған ток өткізгіштері осы параграфта қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау. Генератор, күштік трансформаторлардың және кернеу трансформаторлары орамының ажыратылған күйдегі ток өткізгішінің оқшаулағышын сынау кернеуі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 77-кестесіне сәйкес орнатылады.
      Таза фарфор оқшаулағышы бар ток өткізгіштер үшін нормаланған сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин., егер ток өткізгіш оқшаулағышының құрамында қатты органикалық материалдардың элементтері болса, сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы 5 мин созылады.
      2) Болтты және дәнекерлеу арқылы жалғанған қосылыстардың сапасын тексеру. Ток өткізгіштің болтты қосылысының ішке тартудың таңдаулы тексеру.
      Егер ток өткізгіш монтажы тапсырыс берушінің болмауында жүргізілетін болса, түйіспелі қосылысының орындалу сапасын тексеру мақсатында ток өткізгішінің 1-2 болтты қосылысының таңдаулы сұрыптауы жүргізіледі.
      Дәнекерлеу қосылыстары алюминийді дәнекерлеу нұсқамасына сәйкес немесе тиісті құрылғының, рентген немесе гамадефектоскопия немесе дайындаушы зауыттың басқа ұсынылған әдістерінің бар болуы тексеруге ұшырайды.
      3) Оқшаулау төсемелерінің күйін тексеру. Тіреуіш металл конструкцияларынан қабы оқшауланған ток өткізгіштерінде жүргізіледі. Оқшаулама төсемелерінің бүтіндігі секциялардың тұғыр арасындағы металл конструкцияларында жүретін, фаза секциясының оқшаулама төсемелерінде кернеу төмендеуін салыстырмалы өлшеулерді немесе токты өлшеу арқылы тексеріледі.
      4) Ток өткізгішінің жасанды салқындату құрылғысын тексеру және қарау. Дайындаушы зауыт нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.

15. Құрама және біріктіруші шиналар

      291. Шиналар: 1 кВ дейінгі кернеуге осы тармақтың 1), 3), 5)тармақшалары бойынша, 1 кВ асатын кернеуге осы Қағидалардың 290-тармағының 2), 6) тармақшалары бойынша осы параграфта қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Оқшаулау кедергісін өлшеу. 1 кВ кернеуге мегаомметрмен өлшенеді. Оқшаулау кедергісі 0,5 МОм кем болмауы тиіс.
      2) Оқшаулауды өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау:
      бір элементті тіреуіш оқшаулағыштар. Ішкі және сыртқы қондырғылардың керамикалық бір элементті тіреуішті оқшаулағыштары осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес сыналады;
      тіреуіш көп элементті және аспалы оқшаулағыштар. Істікшелі және аспалы оқшаулағыштар осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес сыналады.
      3) Шиналардың болтты түйіспелі жалғауларын орындау сапасын тексеру. Түйіспелердің ішке тарту және қосылыстардың 2-3 % ашылу сапасын таңдаулы тексерісі жүргізіледі. Түйіспелі қосылысының ауыспалы кедергісін өлшеу 2-3 % қосылысына 1000 А және одан астам құрама және біріктіруші шиналарында таңдаулы түрде жүргізіледі. Шина учаскесінде (0,7-0,8 м) кернеу немесе кедергі төмендеуі түйіспелі қосылыс орнында шина учаскесінің ұзындығы және қимасы 1,2 есе кернеу немесе кедергі төмендеуінен аспауы тиіс.
      4) Шиналардың қысылған түйіспелі қосылыстарын орындау сапасын тексеру. Қысылған түйіспелік қосылыстар мынадай жағдайларда ақауы бар деп танылады:
      олардың геометриялық өлшемдері осы типтегі қосылу қысқышты монтаждау бойынша нұсқаулықтың талаптарына сәйкес болмаса;
      жалғағыш немесе қысқыштың бетінде сызат, айтарлықтай тоттанған немесе механикалық бүлінген болса;
      қысылған қосылыстың қисықтығы оның ұзындығының 3 % асатын болса;
      қысылған темір өзекше симметриялы емес орнатылған жағдайда.
      Қысылған түйіспелік қосылыстардың 3-5 % өтпелі кедергісін таңдаулы өлшеу қажет.
      Қосылыс учаскесінде кернеу немесе кедергі төмендеуі түйіспелі қосылыс орнында өткізгіш учаскесінің ұзындығы және қимасы 1,2 есе кернеу немесе кедергі төмендеуінен аспауы тиіс.
      5) Дәнекерленген түйіспелі қосылыстарды бақылау. Егер дәнекерлеуді орындағаннан кейін:
      өткізгіштің сыртқы орамын күйдіріп жіберу немесе қосылған өткізгіштерді ию кезінде дәнекерлеудің бұзылуы;
      дәнекерлеу орнында өткізгіштің тереңдігі 1/3 диаметрінен асатын отыру қабыршағы анықталған жағдайда дәнекерленген түйіспелі қосылыстар ақаулы болып саналады.
      6) Өтпелі оқшаулағыштарды сынау осы Қағидалардың 298-тармағына сәйкес орындалады.

16. Құрғақ ток шектеуіш реакторлар

      292. Құрғақ ток шектеуіш реакторлар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналуы тиіс.
      1) Бекітпе болттарына қатысты орамаларының оқшаулағышының кедергісін өлшеу 1-2,5 кВ кернеуге мегаомметрмен жүргізіледі. Оқшаулағыштың кедергісі 0,5 МОм кем болмауы тиіс.
      2) Реакторлардың фарфорлық тіреу оқшауламасын өнеркәсіптік жиіліктің жоғары кернеуімен сынау. Толық жинақталған реактордың тіреу оқшауламасының сынау кедергісі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 78-кестесіне сәйкес орнатылған.
      Нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы – 1 мин.
      Құрғақ реакторлардың тіреу оқшаулағышын өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеуімен сынау ұяшықтарды шиналау оқшаулағыштарымен бірге жүргізіледі.

17. Электр сүзгілері

      293. Электр сүзгілері осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналуы тиіс.
      1) Қоректену агрегатының трансформатор орамның оқшаулама кедергісін өлшеу 1000-2500 В кернеуде мегаомметрмен өлшенеді.
      380 (220) В кернеудегі орамалардың оқшаулағышының кедергісі оған жалғанған тізбектерді қосқанда 1 МОм кем емес болуы тиіс.
      Жоғары кернеудегі орамның оқшаулама кедергісі 25^о С температурада 50 МОм кем болмауы немесе агрегат паспортында көрсетілген шамадан 70 % кем болмауы тиіс.
      2) Қоректену агрегатының 380 (220) В тізбегінің оқшауламасын сынау 50 Гц жиілікте 2 кВ кернеумен 1 мин ішінде жүргізіледі*.
      3) Жоғары кернеудегі кәбілдің оқшауламасының кедергісін өлшеу 2500 В кернеуімен мегаомметрмен өлшенген оқшауламаның кедергісі 10 МОм кем болмауы тиіс.
      4) Жоғары кернеу кәбілінің оқшауламасын және шеткі кәбілдік муфталардың оқшауламасын сынау 75 кВ тұрақты ток кернеуімен 30 мин ішінде жүргізіледі.
      5) Трансформатор майын сынау. Майдың тесу кернеуінің шекті шамасы: құйғанға дейін – 40 кВ; құйғаннан кейін – 35 кВ.
      Май құрамында судың тамшылары болмауы тиіс.
      6) Жабдықтардың элементтерінің жерге тұйықтауының дұрыстығын тексеру. Жерге тұйықтау шиналарын жерге тұйықтағыштарға және жабдықтың келесі элементтеріне бекітудің сенімділігін тексеру: жобаға сәйкес, отырғызу электродтары, қоректену агрегатының оң полюсі, электр сүзгісінің корпусы, трансформаторлар мен электр қозғалтқыштарының корпустары, қайта қосқыштардың табаны, панелдердің каркасы мен басқару қалқандары, жоғары кернеу кәбілінің қабығы, оқшаулағыш қорабының есіктері, кәбіл муфтілерінің қораптары, оқшаулағыш фланецтері және басқа да металл конструкцияларына жүргізіледі.
      7) Жерге тұйықтау құрылғылардың кедергісін тексеру. Жерге тұйықтағыштың мен қосқыштың кедергісі – 4 Ом, ал жерге тұйықтағыш құрылғылардың өтпелі кедергісі – 0,05 Ом аспауы тиіс.
      8) Вольт-амперлік көрсеткіштерді алу. Электр сүзгілерінің вольт-амперлік көрсеткіштері (берілген кернеуінен тәж өрісінің ток тәуелділігі) ауада және түтінді газда осы Қағидаларға 5-қосымшасының 79-кестесінің нұсқауына сәйкес алынады.

18. Өнеркәсіптік мақсаттарына арналған статикалық
түрлендіргіштер

      294. Жиынтықты статикалық түрлендіргіштер осы параграфпен қарастырылған көлемде: иондық реверсивтік емес осы Қағидалардың 293-тармағының 1)-8), 10), 11) тармақшалары бойынша, иондық реверсивтік 1)-11) тармақшалары бойынша, жартылай өткізгіш басқарылатын реверсивтік емес осы Қағидаларға 293-тармағының 1)-4),  6)-8), 10), 11) тармақшалары бойынша, жартылай өткізгіш басқарылатын реверсивтік осы Қағидалардың 293-тармағының 1)-4), 6)-11) тармақшалары бойынша, жартылай өткізгіш басқарылмайтын осы Қағидалардың 293-тармағының 1)-4), 7), 10), 11) тармақшалары бойынша сыналады.
      Осы параграф синхронды генераторлар мен компенсаторлардың тиристорлы қоздырғыштарына таралмайды.
      1) Элементтердің оқшауламасының және түрлендіргіштің тізбектерінің кедергісін өлшеу. Дайындаушы зауыттың нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
      2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау:
      иондық түрлендіргіш пен түрлендіргіш трансформатор тізбектерінің мен тораптарын оқшаулағышы 1 мин ішінде өндірістік жиіліктегі сынау кернеуіне шыдауы тиіс. Сынау кернеуінің шамасы 80-кестеде көрсетілген, мұндағы U_d – түрлендіргіш агрегаттың бос жүрісінің кернеуі.
      Вентильдің катоды мен корпусының арасындағы сына кернеуі оқшауланған катоды бар түрлендіргішке жатады.
      Қарсы келетін-параллельді схемалар үшін катодтың әрбір фазасында және вентиль корпусында электр жетекке арналған түрлендіргіштер және түрлендіргіштер тізбекті қосылысты вентильдер үшін, сондай-ақ катодпен қосылған тізбектер үшін 2,25 U_d+3500 кернеуімен сыналуы қажет;
      жартылай өткізгіш түрлендіргіштің тізбектері мен тораптарының (күштік тізбектер – корпус және күштік тізбектер – өз қажеттігінің тізбектерінің) оқшаулағышы 1,8 кВ немесе дайындаушы зауыттың көрсеткен, өнеркәсіптік жиіліктегі сынақ кернеуіне 1 мин. ішінде шыдауы тиіс.
      Айнымалы және түзетілген кернеудің қуат тізбектері сынау уақытында өзара электрмен жалғануы тиіс.
      3) Түрлендіргіштің қорғаудың барлық түрлерін тексеру. Қорғаудың іске қосылу шегі жобада есептелген көрсеткіштерге сәйкес болуы тиіс.
      4) Түрлендіргіш трансформатор мен реакторды сынау осы Қағидалардың 280-тармағына сәйкес жүргізіледі.
      5) Тұтануды тексеру. Тұтану тұтандыру жүйесінің ұзақ соғуынсыз, нақты жүруі тиіс.
      6) Фазалауды тексеру. Басқару импульсінің фазасы реттеу диапазонындағы анодтық кернеу фазасына сәйкес болуы тиіс.
      7) Салқындату жүйесін тексеру. Сынапты түрлендіргіштің салқындату жүйесінің кірісі мен шығысындағы су температурасының айырмашылығы дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
      Ауамен қолдан салқындатылатын жартылай өткізгіш түрлендіргіштің салқындату ауаның жылдамдығы дайындаушы зауыттың көрсеткіштеріне сәйкес болуы тиіс.
      8) Тураланған кернеуін реттеу диапазонын тексеру. Реттеу диапазоны дайындаушы зауыттың көрсеткіштеріне сәйкес болуы тиіс, түзетілген кернеудің шамасы біртіндеп өзгертілуі тиіс. Реттеу көрсеткішін алу 0,1 номиналдыдан кем емес жүктемеде түрлендіргіштің жұмысы барысында жүргізіледі. Сынау кезінде қолданылатын жүктеменің көрсеткіштері түрлендіргішке қарастырылатын жүктеме көрсеткішіне сәйкес болуы тиіс.
      9) Статикалық теңестіретін токты өлшеу. Өлшеу реттеудің барлық диапазонында жүргізіледі. Теңестіру тогы жобада қарастырылған шамадан аспауы тиіс.
      10) Жүктемемен жұмыс істеп тұрған түрлендіргіштің жұмысын тексеру (реттеудің барлық диапазонындағы реттеу түрлендіргіштер үшін). Бұл ретте токтың фаза және вентильдер бойынша біркелкі таралуын тексеру жүргізіледі. Әркелкілік түрлендіргіштің қандай да бір фазасының шамадан тыс арнасынан асуын болдырмауы тиіс.
      11) Түрлендіргіштің параллельді жұмысын тексеру. Жүктеме түзеткіш агрегаттардың параллельді жұмыс істеп тұрған параметрлеріне сәйкес тұрақты таралуы тиіс.

19. Қағаз-майлы конденсаторлар

      295. Қағаз-майлы байланыс, қуатты іріктеу конденсаторлары, бөлу конденсаторлары, бойлық компенсацияның конденсаторлары, қуат пайызын арттыру конденсаторлары осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады; 1 кВ төмен кернеудегі қуат пайызын арттыру конденсаторлары осы Қағидалардың 294-тармағының 1), 4), 5) тармақшасы бойынша, 1 кВ және жоғары кернеудегі қуат пайызын арттыру конденсаторлары осы Қағидалардың 294-тармағының 1), 2), 4), 5) тармақшасы бойынша, байланыс, қуатты іріктеу конденсаторлары, бөлу конденсаторлары осы Қағидалардың 294-тармағының 1)-4) тармақшалары бойынша сыналады.
      1) Оқшаулама кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеудегі мегаомметрмен жүргізіледі. Шығыс бөлігінің және конденсатордың корпусына қатысты арасындағы және R₆₀/R₁₅ оқшаулама кедергісі нормаланбайды.
      2) Сыйымдылықты өлшеу. 15-35 ⁰С температурада жүргізіледі. Өлшенген сыйымдылық осы Қағидалардың 5-қосымшасының 81-кестесінде келтірілген көрсеткіштер мен өлшем қателігін есепке алғандағы паспорт мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
      3) Диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсін өлшеу. Байланыс, қуатты іріктегіш және бөлгіш конденсаторлары үшін жүргізіледі. 15-35 С температурада конденсаторлардың барлық типтерінің диэлектрлік шығындарының бұрышының тангенсінің өлшенген шамалары 0,4 % аспауы тиіс.
      4) Жоғары кернеумен сынау қуат пайызын арттыруға арналған конденсаторлардың сынау кернеуі 82-кестеде берілген; байланыс, қуатты іріктегіш және бөлгіш конденсаторларға осы Қағидаларға 5-қосымшасының 83-кестесінде, бойлық компенсация конденсаторлары үшін осы Қағидалардың 5-қосымшасының 84-кестесінде келтірілген.
      Сынау кернеуін қосымша ұзақтығы 1 мин.
      Қажетті қуаттағы ток көзі болмаған жағдайда, өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау, осы Қағидалардың 5-қосымшасының 82-84-кестелерінде көрсетілгенге қатысты екі еселенген шаманы түзетілген кернеумен сынаумен алмастырылады.
      Шығыс бөлігі бар және корпуспен жалғанған, қуат пайызын арттыруға арналған (немесе бойлық компенсация конденсаторларына) конденсаторлардың оқшаулағышының корпусына қатысты өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау жүргізілмейді.
      5) Конденсаторлар батареяларын үш мәрте қосу арқылы сынау. Әрбір фаза бойынша токтың көрсеткішін бақылай отырып, номиналды кернеуге қосу арқылы жүргізіледі. Әр түрлі фазалардағы токтар бір бірінен ерекшеленуі 5 % артық болмауы тиіс.

20. Вентильді разрядтаушылар және
асқын кернеулерді тежегіштер

      296. Вентильді разрядтаушылар мен асқын кернеулерді тежегіштерді орынға орнатқаннан кейін осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Разрядтаушы элементінің кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеуіндегі мегаомметрмен жүргізіледі. Элементтің оқшаулағыштың кедергісі нормаланбайды. Оқшаулағышты бағалау үшін разрядтаушы бірдей фазасының элементтерінің оқшаулама кедергісінің өлшенген шамалары салыстырылады; одан басқа, бұл шамалар басқа фазалар жиынтығының немесе дайындаушы зауыттың элементтерінің оқшаулама кедергісімен салыстырылады.
      РВН, РВП, РВО, GZ разрядтаушылардың кедергілері 1000 МОм кем болмауы тиіс.
      РВС разрядтаушы элементтерінің кедергісі зауыт нұсқаулығының талаптарына сәйкес болуы тиіс. РВМ, РВРД, РВМГ, РВМК разрядтаушылардың элементтер кедергісі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 85-кестесінде келтірілген мәліметтерге сәйкес болуы тиіс.
      Өткізу мүмкіндігінің имитатор кедергісі 1000 В кернеудегі мегаомметрмен өлшенеді. Өлшенген кедергінің шамасы зауыт өлшемдері немесе қолданыстағы бұрынғы өлшемдердің нәтижелерінен 50 % астам емес айырмашылығы болуы тиіс.
      Іске қосылу регистраторлары бар разрядтауыштардың табандарын оқшаулайтын оқшауламаның кедергісін 1000-2500 В кернеудегі мегаомметрмен өлшейді. Оқшауламаның өлшенген кедергісінің шамасы 1 МОм кем болмауы тиіс.
      3 кВ дейінгі номиналды кернеуімен асқын кернеуді шектеуіштердің кедергісі 1000 МОм кем болмауы тиіс.
      3-35 кВ номиналды кернеуімен асқын кернеулерді шектеуіштердің кедергісі дайындаушы зауыттың нұсқаулықтар талаптарына сәйкес болуы тиіс.
      110 кВ және одан жоғары номиналды кернеумен асқын кернеуді шектеуіштердің кедергісі 3000 МОм кем болмауы тиіс, айырмашылығы қолданыстағы бұрынғы өлшемдердің нәтижесінде алынған немесе паспортта келтірілген мәліметтерден ± 30 % астам емес айырмашылығы болуы тиіс.
      2) Тураланған кернеудегі вентильді разрядтаушылар өткізу тогын (ток азаюы) өлшеу. Вентильді разрядтаушылардың жеке элементтерінің мүмкін өткізу тогы (ток азаюы) осы Қағидалардың 5-қосымшасының 86-кестеде көрсетілген.
      3) Асқын кернеуді тежегіштің өткізу тогын өлшеу. Асқын кернеуді тежегіштердің мүмкін өткізу тогы осы Қағидаларға 5-қосымшасының 87-кестесінде келтірілген.
      4) Жұмыс кернеуіндегі асқын кернеуді тежегіштің өткізу тогын өлшеуге арналған жабдық жиынтығына кіретін элементтерді тексеру. Желіден ажыратылған асқын кернеуді тежегіште жүргізіледі.
      Оқшауланған шығарымның электр беріктігін тексеру АКТ-330 және 500 кВ тежегіштері үшін пайдаланудың алдында және тежегіш қосылған қондырғының жөндеуге шығаруда 6 жылда 1 реттен жиі емес жүргізіледі.
      Уақытты сақтамай 10 кВ дейінгі 50 Гц жиіліктегі кернеуді біртіндеп көтеру арқылы сынау жүргізіледі.
      ТФҚ-10-750 оқшаулағыштың электрлік беріктігін тексеру 1 мин ішінде 50 Гц жиіліктегі 24 кВ кернеумен жүргізіледі.
      Қорғаныс резисторының ток өткізгіштігін өлшеу 50 Гц жиіліктегі 0,75 кВ кернеуде жүргізіледі. Ток шамасы 1,8-4,0 мА деңгейінде болуы тиіс.
      5) Өнеркәсіптік жиіліктегі тесіп өтетін кернеуді өлшеу. Өнеркәсіптік жиіліктегі вентильдік разрядтаушылардың элементтерінің ұшқындық аралықтарының тесіп өтетін кернеуі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 88-кестесінде көрсетілген шаманың маңында болуы тиіс.
      Шунттайтын резисторлары бар, разрядтаушылардың өнеркәсіптік жиіліктегі тесіп өтетін кернеуді өлшеу, разрядтаушы арқылы токты 0,1 А дейін шектеуге мүмкіндік беретін және кернеу қосымша ұзақтығы 0,5 с дейін болады.

21. Түтікті разрядтаушылар

      297. Түтікті разрядтаушылар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Разрядтаушы бетінің жағдайын тексеру. Разрядтауышты тірекке орнатудан бұрын тексеру арқылы жүргізіледі. Разрядтауыштың сыртқы бетінде сызат және қабаттануы болмауы тиіс.
      2) Сыртқы ұшқын аралығын өлшеу. Разрядтауышты орнату тіреуінде жүргізіледі. Ұшқын аралығы берілген шамадан аспауы тиіс.
      3) Шығару орналасу аймағын тексеру. Разрядтауышты орнатқаннан кейін жүргізіледі. Шығару аймақтары Разрядтауыштың ашық ұшының потенциалынан ерекшеленетін потенциалы бар, конструкциялар мен өткізгіштердің элементтерімен жанаспаулары және қамтымауы тиіс.

22. 1 кВ жоғары кернеудегі сақтандырғыштар,
сақтандырғыштар-ажыратқыштар

      298. 1 кВ жоғары кернеудегі сақтандырғыштар, сақтандырғыштар-ажыратқыштар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сақтандырғыштардың тіреу оқшауламасын сынау. Сынау кернеуі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 78-кестесіне сәйкес орнатылады.
      Нормаланған сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин. Сақтандырғыштардың тіреу оқшауламасын өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау ұяшықтарды шиналайтын оқшаулағыштарды сынаумен бірге жүргізіледі.
      2) Ток тежегіш резисторлар мен балқымалы енгізулердің бүтіндігін және олардың жоба мәліметтеріне сәйкестігін тексеру. Балқымалы енгізулер және ток тежегіш резисторлар калибрленуі қажет және жоба мәліметтеріне сәйкес болуы қажет. Кварц құмы бар сақтандырғыштарда балқымалы енгізулердің бүтіндігі қосымша тексеріледі.
      3) Сақтандырғыш-ажыратқыш патронының ток жүретін бөлігінің тұрақты тогына кедергісін өлшеу. Кедергінің өлшенген шамасы патрондағы калибровканың номиналды тогының шамасына сәйкес болуы тиіс.
      4) Сақтандырғыш-ажыратқыш алмалы-салмалы контактілеріндегі контактілі басуын өлшеу. Контактілі басуының өлшенген шамасы зауыт мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
      5) Сақтандырғыш-ажыратқыштың патронының доға сөндіргіш бөлігінің жағдайын тексеру. Сақтандырғыш-ажыратқыштың патронының доға сөндіргіш бөлігінің ішкі диаметрі өлшенеді.
      Патронның ішкі доға сөндіргіш бөлігінің диаметрінің өлшенген шамасы зауыт мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
      6) Сақтандырғыш-ажыратқыштың жұмысын тексеру. Сақтандырғыш-ажыратқышты қосу және ажырату операциясының 5 циклі орындалады.
      Әрбір операция бірінші талпыныстан сәтті орындалуы тиіс.

23. Кірмелер және өтпелі оқшаулағыштар

      299. Кірмелер және өтпелі оқшаулағыштар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Оқшауламаның кедергісін өлшеу. Қағаз-майлы оқшауламасы бар кірмелерде 1-2,5 кВ кернеуге мегаомметрмен жүргізіледі. Қосылыс төлкесіне қатысты кірменің соңғы және өлшейтін қоршауының оқшауламасының кедергісі өлшенеді. Оқшаулама кедергісі 1000 МОм кем болмауы тиіс.
      2) Диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсін өлшеу. Ішкі негізгі майды бөгегіш, қағазды-майлы және бакелиттік оқшауламасы бар, өтпелі оқшаулағыштар мен кірмелерде жүргізіледі. Кірменің диэлектрлік шығындары және өтпелі оқшаулағыштардың бұрыштарының тангенсі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 89-кестесінде көрсетілген шамадан аспауы тиіс.
      Арнайы шықпасы бар потенциометрлік құрылғыға (ПМН) кірмелер мен өтпелі оқшауламаларда, негізгі оқшауламаның және өлшеуіш конденсатордың оқшауламасының диэлектрлік шығындарының бұрышының тангенсі өлшенеді. Бір мезгілде сыйымдылықты өлшеу жүргізіледі.
      Өлшеуіш конденсаторлардың оқшауламасына арналған диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсі бойынша ақаулы нормалар негізгі оқшауламаның ақауларымен бірдей.
      Оқшауламаның соңғы қабатының (диэлектрлік шығындардың бұрышын өлшеу) орамынан өлшейтін шықпасы бар кірмелерде осы оқшауламаның диэлектрлік шығындардың тангенсі өлшенеді.
      Диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсін өлшеу 3 кВ кернеумен жүргізіледі.
      Кірменің қағаз-майлы оқшауламасының соңғы орамының жағдайын анықтау үшін, диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсінің орта тәжірибелік шамаларына негізделуі қажет: 110-115 кВ үшін – 3 % және 220 кВ кірмелер үшін – 2 % және 330-500 кВ кірмелері үшін – негізгі оқшауламаға қабылданған, диэлектр шығындар бұрышының тангенсінің шекті шамалары жатады.
      3) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау. Сынау 35 кВ дейінгі кернеудегі кірмелер мен өтпелі оқшаулағыштарға міндетті жүргізіледі.
      Кірмелер мен өтпелі оқшаулағыштарға қажетті сынау кернеуі жеке сыналған немесе тарату құрылғысына орнатқаннан кейін май ажыратқышына және т.б. осы Қағидалардың 5-қосымшасының 90-кестесіне сәйкес қабылданады.
      Күштік трансформаторларына орнатылған кірмелерді сынау күштік трансформаторларына арналған нормалар бойынша соңғы орамды сынаумен бірге жүргізіледі.
      Негізгі керамикалық, сұйық немесе қағаз-майлы оқшауламасы бар кірмелер мен өтпелі оқшаулағышқа арналған нормаланған сынау кернеуін қосымша ұзақтығы 1 мин, ал бакелит немесе басқа да қатты органикалық материалдардан негізгі оқшауламаларға 5 мин. Трансформаторлардың орамдарымен бірге сыналған кірмелерге қажетті нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин.
      Егер майда (маймен толтырылған кірме) ойық, жабын, сырғанақ разряд және жарым-жарты разрядтар, газдың бөлінуі, сондай-ақ егер сынаудан кейін оқшауламаның жергілікті қызып кетуі табылмаған жағдайда, кірме сынаудан өтті деп саналады.
      4) Кірмелердің тығыздығының сапасын тексеру. 98 кПа (1 кгс/см²) артық қысымды жасау арқылы қағаз-майлы оқшауламасы бар 110-500 кВ кернеудегі тұмшаланбаған маймен толтырылған кірмелер үшін жүргізіледі. Сынау ұзақтығы 30 мин. Сынау кезінде майдың ағу белгілері болмауы тиіс.
      5) Маймен толтырылған кірмелердің трансформаторлық майды сынау. Май жаңа құйылған кірмені сынау осы Қағидалардың 300-тармағына сәйкес сыналуы тиіс.
      Монтаждаудан кейін құйылған майды сынау осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 93-кестенің 1-5-тармақшаларының көрсеткіштері бойынша жүргізіледі, ал диэлектрлік шығындардың бұрышының жоғары тангенсі бар кірмелер және 220 кВ және одан жоғары кернеудегі кірмелерде, майдың диэлектрлік шығынының бұрышының тангенсі өлшенеді. Көрсеткіштердің шамалары осы Қағидалардың 5-қосымшасының 93-кестесінде көрсетілген шамадан кем болмауы тиіс, ал диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсінің шамасы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 91-кестесінде көрсетілген шамадан астам болмауы тиіс.

24. Фарфорлық аспалы және тіреу оқшаулағыштары

      300. Фарфорлық аспалы және тіреу оқшаулағыштары осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      Тіреу-стержендік оқшаулағыштарды өндірістік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау қажет емес.
      Шыны аспалы оқшаулағыштарға электрмен сынау жүргізілмейді. Олардың күйі сыртқы тексеру арқылы бақыланады.
      1) Аспалы және көп элементті оқшаулағыштардың оқшауламасының кедергісін өлшеу. Ауаның қолайлы температурасында ғана 2,5 кВ кернеуде мегаомметрмен жүргізіледі. Оқшаулағыштарды тексеру олардың электр тарату желілері мен тарату құрылғыларына тікелей орнатудың алдында тексеріледі. Әрбір аспалы оқшаулағыштың немесе істікше оқшаулағыштың әрбір элементінің оқшаулама кедергісі 300 МОм кем болмауы тиіс.
      2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау:
      бір элементті тірек оқшаулағыштар. Ішкі және сыртқы қондырғылардың осы оқшауламалары үшін сынақ кернеуінің шамасы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 92-кестесінде көрсетілген. Нормаланған сынау кернеуін қосымша ұзақтығы 1 мин;
      көп элементті тіреу және аспалы оқшаулағыштар. Жаңа орнатылған істікшелі және ауыспалы оқшаулағыштар оқшаулағыштың әрбір элементіне қамтылған 50 кВ кернеумен сыналады.
      Негізгі оқшауламасы органикалық материалдар болып табылатын оқшаулағыштар үшін нормаланған сынау кернеуін қосымша ұзақтығы 5 мин, керамикалық оқшаулағыштар үшін 1 мин.

25. Трансформатор майы

      301. Жабдықты монтаждау орнындағы трансформатор майын сынау осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Жабдыққа құюдан бұрын майды талдау. Зауыттан жаңа келіп түскен трансформатор майының әрбір партиясы жабдыққа құюдан бұрын осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінде көрсетілген осы тармақтың  13) тармақшасынан басқа көрсеткіштер бойынша бір реттен сынаудан өтуі тиіс.
      Сынау кезінде алынған көрсеткіштердің шамасы, осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінде көрсетілген шамадан кем болмауы тиіс.
      Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінде көрсетілмеген техникалық шарттар бойынша дайындалған майлар, сол көрсеткіштер бойынша сыналуы тиіс, бірақ сынау нормалары осы майларға арналған техникалық шарттарға сәйкес қабылданады.
      2) Жабдықты іске қосудың алдында майды талдау. Жабдықты монтаждаудан күйін кернеуге қосудың алдында алынған май осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 1-5 және 11-тармақтарында көрсетілген көлемде, ал 110 кВ және одан жоғары жабдықтарға осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 10) тармақшасымен, ал азотты қорғанышы бар жабдықтарға осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің13) тармақшасымен қарастырылады.
      3) Аппараттардан алынатын майлардың оны араластыру кезіндегі тұрақтылығын сынау. Аппараттарға әртүрлі маркадағы кондициялық майларды құю кезінде қоспаның араласу пропорциясындағы тұрақтылығы тексеріледі және қоспаның тұрақтылығы, тұрақтылығы төмен араласқан майлардың бірінің тұрақтылығынан кем болмауы тиіс. Май қоспасының тұрақтылығын тексеру тек қана ингибирленген және ингибирленбеген майлардың араласуы жағдайында жүргізіледі.

26. Кернеуі 1 кВ дейінгі электр аппараттар, екінші
ретті тізбектер және электр өткізгіштер

      302. Электр аппараттары және қорғаныс схемаларының екінші ретті тізбектері, басқару, дабыл және өлшеулер осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады. Кернеуі 1 кВ дейінгі электр өткізгіштер тарату нүктелерінен электр қабылдағыштарға дейін осы Қағидалардың 301-тармағының 1) тармақшасына сәйкес сыналады.
      1) Оқшаулама кедергісін өлшеу. Оқшаулама кедергісі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 94-кестесінде көрсетілген шамадан кем болмауы тиіс.
      2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау. Барлық қосылған аппараттармен (автоматты ажыратқыштар, магниттік қосқыштар, контакторлар, реле, құралдар және т.б.) қорғаныс, басқару, дабыл және өлшеу екінші ретті тізбек схемасы үшін сынау кернеуі 1 кВ. Нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин.
      3) Автоматты ажыратқыштардың ток ағытқыштарының әсерін тексеру. Ток ағытқыштардың әсерін тексеру (ең жоғарғы, тәуелді, нөлдік, дифференциалды және т.б.) барлық типтегі автоматты ағытқыштарда бірінші ретті токпен жүргізіледі. Ағытқыштардың әрекет шегі зауыт көрсеткіштеріне сәйкес болуы тиіс.
      4) Оперативтік токтың төмен және номиналды кернеуіндегі автоматты ажыратқыштармен контакторлардың жұмысын тексеру. Көп ретті қосу және ажыратылатын автоматты ажыратқыштар мен контакторларды сынау кезіндегі операциялардың саны мен кернеудің шамалары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 95-кестесінде келтірілген.
      5) Релелік аппаратураны тексеру. Қорғаныс, басқару, автоматика және дабыл релелерін және басқа құрылғыларды тексеру қолданыстағы нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі. Жұмыс жарғыларындағы реленің іске қосылу шегі есептік көрсеткіштерге сәйкес болуы тиіс.
      6) Жедел токтың әртүрлі шамасындағы толық жиналған схемалардың дұрыс жұмыс істеуін тексеру. Схемалардың барлық элементтері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 96-кестесінде келтірілген оперативтік токтың шамасындағы жобамен қарастырылған кезектілікте сенімді жұмыс істеуі тиіс.

27. Аккумулятор батареялары

      303. Монтаждаумен аяқталған аккумулятор батареясы осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Оқшаулама кедергісін өлшеу. Өлшеу вольтметрмен жүргізіледі (вольтметрдің ішкі кедергісі нақты белгілі болуы тиіс, тобы 1-ден төмен емес).
      Толық алынып тасталған жүктемеде қыспақтардағы және әрбір қыспақ пен жердің арасындағы батареяның кернеуі өлшенуі тиіс.
      R_х оқшаулама кедергісі келесі формуламен есептеледі:

^,

      мұндағы, R_q – вольтметрдің ішкі кедергісі;
      U – батареяның қыспағындағы кернеу;
      U₁ және U₂ – оң қысқыш және жердің арасындағы кернеу және теріс қысқыш пен жердің арасындағы кернеу.
      Батареяның оқшауламасының кедергісі төменде көрсетілген шамадан кем болмауы тиіс:

      2) Форматталған аккумулятордың сыйымдылығын тексеру. Толық зарядталған аккумуляторларды 3 немесе 10 сағаттық режимдегі токпен ажыратылады.
      +25 С температураға келтірілген, аккумулятор батареясының сыйымдылығы дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
      3) Электролит температурасы мен тығыздығын тексеру. Әрбір элементтің электролитінің температурасы мен тығыздығы батареяның заряды мен разрядының аяғында дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс. Зарядтау кезіндегі электролиттің температурасы +40 ⁰С жоғары болмауы тиіс.
      4) Электролитті химиялық талдау. Қышқылды аккумуляторлық батареяларға құюға арналған электролит А сортты күкіртті аккумулятор қышқылы мен дистилденген судан жасалады.
      Араластырылған электролиттегі қоспаның құрамы мен ұшып кетпейтін қалдық құрамы төменде келтірілген шамалардан аспауы тиіс.

      5) Элементтердегі кернеуді өлшеу. Разрядтың аяғында қалып қоятын элементтердің кернеуінің айырмашылығы, қалған элементтердің орташа кернеуінен 1-1,5 % аспауы тиіс, ал қалып қоятын элементтердің саны батареядағы олардың жалпы көлемінен 5 % кем болмауы тиіс.

28. Жерге тұйықтағыш құрылғылар

      304. Жерге тұйықтағыш құрылғылар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Жерге тұйықтау құрылғылардың элементтерін тексеру. Тексеруге мүмкін деңгейде жерге тұйықтау құралдарының элементтерін тексеру арқылы жүргізіледі. Жерге тұйықтау құрылғылардың өткізгіштігі мен қимасы осы Қағидалардың талаптарына және жобаның мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
      2) Жерге тұйықтағыш пен жерге тұйықтау элементтерінің арасындағы тізбекті тексеру. Жерге тұйықтау және нөлдеу сымдарының қимасы, олардың қосылыстары мен жалғанымдарының бүтіндігі және беріктігі тексеріледі. Аппаратты жерге тұйықтау контурымен қосатын жерге тұйықтау сымдарда үзілу және көзге көрінетін ақаулар болмауы тиіс. Дәнекерлеу жұмысының сенімділігі балғамен соғып тексеріледі.
      3) 1 кВ дейінгі электр қондырғыларындағы теспелі сақтандырғыштардың жағдайын тексеру. Теспелі сақтандырғыштар ақаусыз және электр қондырғысының нақты кернеуіне сәйкес болуы тиіс.
      4) Нейтралы тұтас жерге тұйықталған 1 кВ дейінгі электр қондырғыларындағы нөл-фазаның тізбегін тексеру. Тексеру мына тәсілдердің бірімен жүргізіледі: корпусқа немесе сымға бір фазалы тұйықталудың тогын арнайы құралдар көмегімен тікелей өлшеу арқылы; бір фазалы тұйықталу тогын кезекті есептей отырып, нөл-фазасының ілмегінің толық кедергісін өлшеу арқылы.
      Корпусқа немесе нөлдік сымға бір фазалы тұйықталу тогы осы Қағидалардың тиісті тарауларындағы берілген коэффициенттерді есепке ала отырып, қорғаныстың сенімді іске қосылуын қамтамасыз етуі тиіс.
      5) Жерге тұйықтау құрылғыларының кедергісін өлшеу. Кедергі шамалары осы Қағидалардың тиісті тарауларында берілген шамаларды қанағаттандыруы тиіс.
      6) Жанасу (жанасу кернеуіне норма бойынша орындалған электр қондырғыларында) кернеуін өлшеу. Жерге тұйықтау құрылғылардың монтажынан, қайта құрастырудан және күрделі жөндеуден кейін жүргізіледі. Өлшеу жалғанған табиғи жерге тұйықтағыштар мен ӘЖ арқанда жүргізіледі.
      Жанасу кернеуі жобалау кезіндегі есептеумен шамалар анықталған, бақылау нүктелерінде өлшенеді. Әсер етудің ұзақтығы деп, релелік қорғаудың әсер ету уақыты және ажыратқышты ажыратудың жеке уақытының жиынтық уақытын атайды. 110-500 кВ АТҚ қосалқы станцияның жанасу кернеуінің шекті шамалары төменде келтірілген:

      7) Электр станциялары мен қосалқы станциялардың ТҚ тұйықталу тогының жерге ағуы кезінде жерге тұйықтау құрылғысында кернеуді тексеру. Монтаждаудан, қайта құрастырудан кейін жүргізіледі және нейтралы тиімді жерге тұйықталған желістегі 1 кВ жоғары кернеудегі электр жабдықтары үшін 12 жылда 1 рет жүргізіледі.
      Жерге тұйықтау құрылғысындағы кернеу:
      ғимараттан тыс және электр қондырғының сыртқы қоршауынан әлеуеті алып тасталған электр қондырғылары үшін шектелмейді;
      10 кВ астам емес, егер шығатын байланыс және телемеханика кәбілдерінің оқшауламасын қорғау және потенциалдарды шығаруды алдын алу шаралары қарастырылған жағдайда;
      қалған басқа да жағдайда 5 кВ астам болмауы тиіс.

29. Қуат кәбіл желілері

      305. 1 кВ дейінгі кернеудегі қуат кәбіл желілері 1), 2), 7), 13) тармақтары бойынша, 1 кВ жоғары және 35 кВ дейінгі кернеудегі 1)-3), 6), 7), 11) 13) тармақтары бойынша, 110 кВ және жоғары кернеудегі осы Қағидалардың 29-тармағында қарастырылған толық көлемде сыналады.
      1) Кәбіл талсымдарының бүтіндігі мен фазалауды тексеру. Кәбілдің жалғанған талсымдары фазаларының белгілерінің тұтастығы мен сәйкестігі тексеріледі.
      2) Оқшаулама кедергісін тексеру. 2,5 кВ кернеуге мегаомметрмен жүргізіледі. 1 кВ дейінгі күштік кәбілдері үшін оқшаулама кедергісі 0,5 МОм кем болмауы тиіс. 1 кВ жоғары күштік кәбілдері үшін оқшаулама кедергісі нормаланбайды. Өлшеу кәбілді жоғарылатылған кернеумен сынағанға дейін және одан соң жүргізіледі.
      3) Тураланған токты жоғарылатылған кернеумен сынау. 1 кВ жоғары күштік кәбілдері тураланған токтың жоғарылатылған кернеуімен сыналады.
      Сынау кернеуінің шамалары мен нормаланған сынау кернеуін қосымша ұзақтығы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 97-кестесінде келтірілген.
      1 кВ дейінгі кернеуге резеңке оқшауламасы бар кәбілдер жоғарылатылған кернеумен сыналмайды.
      Тураланған токты жоғарылатылған кернеумен сынау үдерісінде шығу тогының өзгеру сипаттамасына назар аударылады.
      Өлшеу кезіндегі ағылудың шекті тогы сынақ кернеуіне қарай және ассиметрия пайызының шекті шамасы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 98-кестесінде көрсетілген.
      Егер жылыстаған разрядтар, тесік және шығатын токтың соққылары болмаса немесе оның белгілі шамаға жеткеннен кейін қайта арту жағдайы болмаған кезде кәбіл сынаудан өтті деп саналады.
      4) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау. Тураланған токтың орнына 110-220 кВ желістерге жүргізуге болады; сынау кернеуінің шамасы: 110-220 кВ желістеріне (жерге қатысты 130 кВ); 220-500 кВ желістеріне (жерге қатысты 288 кВ). Нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы 5 мин.
      5) Талсымдардың активті кедергісін анықтау. 20 кВ және одан жоғары желістерге жүргізіледі. 1 мм² қимаға, 1 м ұзындыққа және 20⁰С келтірілген тұрақты токқа кәбіл желістерінің талсымдарының активті кедергісі, мыс талсымдарға 0,01793 Ом астам емес және алюминий талсымдары үшін 0,0294 Ом астам емес болуы тиіс.
      Өлшенген кедергі көрсетілген шамалардан 5 % астам емес айырмашылығы болуы мүмкін.
      6) Талсымдардың электрлі жұмыс сыйымдылығын анықтау. 20 кВ және одан жоғары желістерге жүргізіледі. Меншікті шамаларға келтірілген, өлшенген сыйымдылық зауыттық сынау нәтижелерінен 5 % астам емес болуы қажет.
      7) Бір талсымды кәбілдер бойынша токтың таралуын өлшеу. Кәбілдерде токтың таралуының әркелкілігі 10 % аcтам болмауы қажет.
      8) Кезбе токтардан қорғанысты тексеру. Орнатылған катодтық қорғаудың әрекеті тексеріледі.
      9) Ерімеген ауаның бар болуына сынау (сіңдірілген сынау). 110-220 кВ маймен толтырылған кәбіл желістері үшін жүргізіледі. Майдағы ерімеген ауаның құрамы 0,1 % астам болмауы қажет.
      10) Қоректендіру агрегаттарын және шеткі муфтаның автоматты қызуын сынау. 110-220 кВ маймен толтырылған кәбіл желістері үшін жүргізіледі.
      11) Тоттануға қарсы жабынның жағдайын тексеру. 110-220 кВ маймен толтырылған кәбіл желістерінің болат құбыр жолдары үшін жүргізіледі.
      12) Майдың және оқшаулау сұйықтың сипаттамасын анықтау 110-500 кВ маймен толтырылған кәбіл желістерінің барлық элементтеріне және 110 кВ кернеудегі пластмассалы оқшауламасы бар кәбілдердің шеткі муфтасы (трансформаторға және ЖТҚЭ енгізу) үшін жүргізіледі.
      С-220, 5-РА, МН-3 және МН-4 маркасындағы майлардың үлгісі және ПМС маркасындағы оқшаулау сұйықтың үлгісі осы Қағидаларға 5-қосымшасының 99 және 100-кестелерінің норма талаптарын қанағаттандыруы қажет.
      Егер МН-4 майының дегазациясының деңгейі мен электр беріктігінің шамалары нормаға сәйкес болса, tgd шамасы 100-кестеде көрсетілген нормадан асатын болса, онда майдың үлгісін үздіксіз tgd өлшей отырып, 2 сағ. ішінде 100 ⁰С температурада қосымша ұстап отырады. Tgd шамасын азаю кезінде майдың үлгісі негізгі шама ретінде қабылданған шаманы алғанға дейін 100 ⁰С температурада ұстайды.
      Төмен қысымдағы МНКЛ май үлгісін коллектордан, ал қанағаттанарлықсыз нәтиже болған жағдайда қысым бактарынан алуға болады.
      13) Жерге тұйықтау кедергісін өлшеу. Шеткі бітеулердің барлық кернеуінің желістерінде, 110-220 кВ желістерінде, сондай-ақ кәбілдік құдықтардың металл конструкциялары мен қоректендіру орындарында жүргізіледі.

30. 1 кВ жоғары кернеудегі электр таратудың әуе желілері

      306. Электр таратудың әуе желілері осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
      1) Оқшаулағыштарды тексеру. Осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес жасалады.
      2) Сымдардың жалғануын тексеру. Сырттан тексеру және кернеудің немесе кедергінің төмендеуін өлшеу арқылы жүргізіледі.
      Престелген өткізгіш мына жағдайларда жарамсыз деп танылады:
      престелген жалғағыштың темір өзекшесі симметриялы емес орнатылса;
      геометриялық өлшемдері (ұзындығы және престелген бөліктің диаметрі) осы типтегі жалғағыш қыспақтардың монтажы бойынша нұсқаулықтың талаптарына сәйкес болмаса;
      жалғағыштың немесе қыспақтың бетінде сызат, тоттың және механикалық бүлінудің ізі болса;
      жалғанған аймақтағы кернеудің немесе кедергінің төмендеуі, сол ұзындықтағы өткізгіштің (сынау таңдаулы 5-10 % жүргізіледі) аймағындағы кернеу немесе кедергінің төмендеуінен 1,2 есеге артатын болса;
      престелген жалғағыштың қисықтығы оның ұзындығынан 3 % асатын болса.
      Дәнекерленген жалғаулар, егер:
      сыртқы өткізгіштердің күюі немесе жалғанған өткізгіштерді иген кездегі пісірудің бұзылғаны анықталған жағдайда;
      пісірген жердегі шұңқыр өткізгіштің 1/3 диаметрінен асатын тереңдікте, ал 150-600 мм² қимасы бар болат-алюминий өткізгіштер үшін – 6 мм астам емес;
      кернеу немесе кедергінің төмендеуі, сол қашықтықтағы өткізгіш аймағындағы кернеу немесе кедергінің төмендеуінен 1,2 есе асатын болса жарамсыз деп саналады.
      3) Тірек, олардың тіктеуіш кермелері және арқанның жерге тұйықтау кедергісін өлшеу. Осы Қағидалардың 303-тармағына сәйкес жүргізіледі.

9. Айнымалы токтың электр қондырғыларының оқшауламасы

1. Жалпы талаптар

      307. Фарфор немесе әйнектен жасалған оқшаулайтын конструкциялар немесе оқшаулағыштарды таңдау, электр қондырғыларының орнатылған жеріндегі ЛД және оның нақты кернеуіне қарай ағу жолының үлесті тиімді ұзындығы бойынша жүргізіледі. Фарфор немесе әйнектен жасалған оқшаулайтын конструкциялар немесе оқшаулағыштарды таңдау, сондай-ақ ластанған және ылғал күйіндегі разрядтық көрсеткіштері бойынша жүргізіледі.
      Электр қондырғыларының орнатылған жеріндегі ЛД және оның нақты кернеуіне қарай полимер оқшаулағыштар немесе конструкцияларды таңдау ластанған және ылғал күйіндегі разрядтық көрсеткіштері бойынша жасалады.
      308. ЛД анықтау ластау көздерінің көрсеткіштері мен олардан қондырғыға дейінгі арақашықтыққа байланысты жүзеге асырылады (осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-117-кестелері). Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-117-кестелерін пайдалану мүмкіндігі болмаған жағдайда, онда ЛД анықтау ЛДК бойынша жүргізіледі.
      Өнеркәсіптік кешендерге жақын, ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың ластайтын аймақтары, ЖЭС және электр өткізгіштігі жоғары ылғалдандыру көздері бар аймақтарда ЛД, ЛДК бойынша анықталады.
      309. Фарфор немесе әйнектен жасалған оқшаулайтын конструкциялар немесе оқшаулағыштардың L ағылу жолының ұзындығы мына формула бойынша анықталады:

      Мұндағы l_э – 101-кесте бойынша ағылу жолының меншікті тиімді ұзындығы, см/кВ;
      U – фаза аралық ең жоғарғы жұмыс кернеуі,кВ;
      k – ағылу жолының ұзындығын пайдалану пайызы (осы тараудың 6-параграфы).

2. ӘЖ оқшаулау

      310. Металл және темірбетон тіректеріндегі ӘЖ істікшелі оқшауламасы мен оқшаулағыштардың гирляндыларын сақтап тұратын сейілу жолының үлесті тиімді ұзындығы ЛД және нақты кернеуге қарай (теңіз деңгейінен 1000 м дейінгі биіктікте) осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесі бойынша алынуы тиіс.
      Теңіз деңгейінен 1000 м жоғары биіктіктегі ӘЖ істікшелі оқшауламасы мен оқшаулағыштардың тіркесін сүйемелдейтін сейілу жолының меншікті тиімді ұзындығы осы Қағидаларға 5-қосымшасындағы 101-кестесіндегі нормаланған көрсеткішпен салыстырғанда арттырылуы тиіс:
      1000-2000 м дейін – 5 %;
      2000-3000 м дейін – 10 %;
      3000-4000 м дейін – 15 %.
      311. Ток өткізгіштің әуедегі тіректің жерге қосылған бөлігіне дейінгі оқшаулайтын арақашықтығы 17-тараудың талаптарына сәйкес болуы тиіс.
      312. Металл және темірбетон тіректеріндегі ӘЖ қажетті сүйемелдеуші тіркесіндегі және арнайы конструкциядағы (V-тәрізді, L-тәрізді, - тәрізді, - тәрізді және т.б., бір типтегі оқшаулағыштардан құрылған) оқшаулағыштың тіркесінің кезекті тізбегіндегі кермелі тәрелке тәріздес оқшауламаның саны келесі формула бойынша анықталады:

      мұндағы L_и - стандарт бойынша немесе нақты типтегі оқшауламаның техникалық шарттары бойынша бір оқшаулағыштың ағылу жолының ұзындығы, см. Егер есептеу тұтас сан бермесе, онда келесі тұтас сан таңдалады.
      313. Металл және темірбетон тіректеріндегі 6-20 кВ кернеудегі ӘЖ кермелі және сүйемелдеуші тіркестерде кермелі тәрелке тәріздес оқшаулағыштың саны осы Қағидалардың 9-тарауының 2-тармағы бойынша анықталуы тиіс және тірек материалына қарамастан екеуден кем болмауы тиіс.
      Тіркестері жерге қосылып бекіткіштері бар металл, темірбетон және ағаш тіректі 35-110 кВ кернеудегі ӘЖ барлық типтегі кермелі тіркестердегі тәрелке тәріздес оқшаулағыштардың саны 1-2-ші аймақтарында ЛД осы Қағидалардың 9-тарауының 2-тармағы бойынша алынған көлеммен салыстырғанда, әрбір тіркесте бір оқшауламаға арттырылады.
      Металл және темірбетон тіректеріндегі 150-750 кВ кернеудегі ӘЖ кермелі тіркестердегі тәрелке тәріздес оқшаулағыштардың саны осы Қағидалардың 9-тарауының 2-тармағы бойынша анықталуы тиіс.
      314. Металл және темірбетон тіректеріндегі ӘЖ арналғанға қарағанда, ағаш тіректермен 35-220 кВ кернеуіндегі ӘЖ ЛД 1-2 аймақтарында әйнек және фарфордан жасалған тәрелкелі ілмелі оқшауламалардың саны 1-ден кем емес алынуы қажет.
      Ағаш тіректермен немесе металл және темірбетон тіректеріндегі ағаш траверса 6-20 кВ кернеудегі ЛД 1-2 аймақтарында ӘЖ оқшаулағыштардың ағу жолында тиімді меншікті жолының ұзындығы 1,5 см/кВ кем емес болуы қажет.
      315. Жоғары өту жолындағы тірек тіркестерінде 6-35 кВ кернеудегі ӘЖ үшін l_э=1,9 см/кВ және 110-750 кВ кернеудегі ӘЖ үшін l_э=1,4 см/кВ болғандағы бір тізбекті тіркестерге анықталған қалыпты орындалатын оқшаулағыштардың санына қатысты, 50 м жоғары тірек биіктігінен асатын әрбір 10 м фарфор немесе әйнекті бір қосымша тәрелке тәріздес оқшаулағыштан қарастырылады. Бұл ретте гирляндадағы оқшаулағыш саны өту аймақтарының ластану шарттары бойынша талаптардан кем емес болуы қажет.
      316. 100 м биіктікке ілінген фарфор немесе әйнекті тәрелке тәріздес оқшаулағыштардың тіркестерінде осы Қағидалардың 9-тарауының 6-тармағына сәйкес анықталғаннан екі қосымша оқшаулағыштар қарастырылады.
      317. Оқшауланған өткізгіші бар ӘЖ оқшауламаны таңдау осы тараудың 6-параграфына сәйкес жүргізілуі тиіс.

3. Электр жабдықтардың және АТҚ сыртқы әйнек
және фарфор оқшауламасы

      318. 6-750 кВ кернеудегі АТҚ оқшаулағыштары мен электр жабдықтарының және ЛД және номиналды кернеуге (теңіз деңгейінен 1000 м биіктікте) қарай ЖТҚ кірме бөлігінің сыртқы бөлігінің сыртқы фарфорлық оқшауламасының сейілу жолының үлесті тиімді ұзындығы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесі бойынша қабылдануы тиіс.
      1000 м биіктіктен астам орнатылған 6-220 кВ кернеудегі АТҚ оқшаулағыштары мен электр жабдықтарының сыртқы оқшауламасының сейілу жолының үлесті тиімді ұзындығы: 2000 м дейінгі биіктікте – 101-кесте бойынша, 2000-3000 м дейінгі биіктікте - нормамен салыстырғанда ластанудың бір деңгейіне жоғары қабылдануы тиіс.
      319. АТҚ оқшауламасын таңдау кезінде АТҚ ток өткізгіш бөлігінен жермен қосылған конструкцияларға дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 17-тарауының талаптарына сәйкес болуы тиіс.
      320. АТҚ кермелі және сүйемелдеуші тіркестеріндегі тәрелке тәріздес оқшаулағыштардың саны 110-150 кВ дейінгі кернеудегі тіркестің әрбір тізбегіне – біреу, 220-330 кВ - екі, 500 кВ - үш, 750 кВ - төрт оқшаулағыштарды қоса отырып, осы Қағидалардың 9-тарауының 3-тармағына сәйкес анықталады.
      321. Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесінің талаптарына сай, 3-4-ші ЛД аймақтарға арналған электр жабдықтары болмаған жағдайда, 5-қосымшадағы 101-кестені қанағаттандыратын оқшаулағышы бар жоғары нақты кернеудегі жабдықты, оқшаулағышты және кірмелерді пайдалануға болады.
      322. 4-деңгейді, ЛД асатын ластану жағдайындағы аймақтарда ЖТҚ құрылысы қарастырылады.
      323. 500-750 кВ кернеудегі АТҚ және 110-330 кВ кернеудегі АТҚ 3-4 ЛД аймақтарында орнатылмауы тиіс.
      324. 110 кВ және одан жоғары кернеудегі ЖТҚ электр жабдықтарын және оқшауламалардың сыртқы оқшауламасының сейілу жолының үлесті тиімді ұзындығы 1-ші ЛД аймақтарында 1,2 см/кВ кем емес және 2-4-ші ЛД аймақтарында 1,5 см/кВ кем емес болуы тиіс.
      325. 1-3 ЛД аймақтарында осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 101-кесте бойынша оқшауланатын ЖТҚС және ЖТҚС қолданылуы тиіс. 4-ші ЛД аймақтарында арнайы орындалатын оқшаулағышы бар ЖТҚС және ЖТҚС қолдануға жол беріледі.
      326. Иілмелі және қатты сыртқы ашық ток сымдарының оқшаулағыштары 101-кестесі бойынша ағылу жолының меншікті тиімді ұзындығы бойынша анықталуы тиіс: 1-3 ЛД аймақтарында 10 кВ ток өткеліне қажетті 20 кВ номиналды кернеудің _э=1,9 см/кВ; 4-ші ЛД аймақтарында 10 кВ ток өткеліне қажетті 20 кВ нақты кернеуге л_э=3,0 см/кВ; 1-4-ші ЛД аймақтарындағы 13,8-24 кВ ток өткеліне қажетті номиналды кернеуге _э=2,0 см/кВ.

4. Разрядтық көрсеткіштер бойынша оқшауламаны таңдау

      327. 6-750 кВ кернеудегі ӘЖ тіркестері, 6-750 кВ кернеудегі АТҚ оқшаулағыштар мен электр жабдықтарының сыртқы оқшауламасы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-кестесінде келтірілген шамалардан төмен емес, ластанған және ылғал күйдегі өндірістік жиіліктегі 50 % разрядтық кернеуі болуы тиіс.
      Ластану қабатының меншікті беткі өткізгіштігі:
      -1-ші ЛД үшін – 5 мкСм, 2-ші ЛД үшін – 10 мкСм, 3-ші ЛД үшін – 20 мкСм, 4-ші ЛД үшін – 30 мкСм кем емес болып қабылдануы тиіс.

5. Ластану деңгейін анықтау

      328  Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесіндегі нормаланғанға қарағанда өнеркәсіптік ластау көздерінің (ормандар, тундра, орманды тундра, шағындық) әсер ету аймағына кірмейтін аймақтарға 1-ші ЛД арналған, ағылу жолының меншікті тиімді ұзындығы аз оқшаулама қолданылады.
      329. 1-ші ЛД аймақтарға өнеркәсіптік және табиғи ластау (ми батпақ, таулы аймақтар, аз тұздалған топырақ аймағы, ауыл шаруашылығы аймақтары) көздерінің әсер ететін аймағына кірмейтін аумақтар жатады.
      330. Өнеркәсіптік аймақтарда негізгі көрсеткіштері болған жағдайда, аймақтарға 4-ші ЛД арналған осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесіндегі нормаланғанға қарағанда, ағылу жолының меншікті тиімді ұзындығы жоғарылатылған оқшауламасы қолданылады.
      331. Өнеркәсіптік кәсіпорындарының маңының ластану деңгейі шығарылатын өнімнің түрі мен есептік көлеміне және ластау көзіне дейінгі арақашықтығына қарай осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-111-кестелері бойынша анықталады.
      Өнеркәсіптік кәсіпорынның шығаратын өнімінің көлемі өнімнің барлық түрін қосу арқылы анықталады. Қолданыстағы немесе салынатын кәсіпорынның қалдық шығару аймағындағы ЛД кәсіпорынның келешек даму жоспарын (алдағы 10 жылдан астам емес) есепке ала отырып, өнімнің жоғары жылдық көлемі бойынша анықталады.
      332. ЖЭС жақын және өнеркәсіптік қазандықтардың аймағының ластану деңгейі отынның түрі, станцияның қуаты және түтін құбырларының биіктігіне қарай осы Қағидаларға 5-қосымшаның 112-кестесі бойынша анықталуы тиіс.
      333. Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-112-кестелері бойынша арақашықтықты есептеу кезінде ластау көзінің шегі болып, тиісті кәсіпорынның (ЖЭС) атмосфераға тастайтын қалдықтардың барлық жерін қамтитын қисық табылады.
      334. Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-112-кестелерінде көрсетілген көлеммен салыстырғанда, ЖЭС қуаты мен шығаратын өнімінің көлемнің асатын жағдайында ЛД бір сатыға арттырылады.
      335. Бір кәсіпорында бірнеше ластау көзі болған жағдайдағы шығарылатын өнімнің көлемі жекелеген цехтар өнімінің көлемін қосу арқылы анықталады. Егер жекелеген өндірістің ластайтын заттарды тастау көзі кәсіпорынның басқа ластау көлдерінен 1000 м қашықтықта тұрса, онда өнімнің жылдық көлемі осы өндірістер және кәсіпорынның қалған бөлігі үшін жеке анықталуы тиіс. Бұл жағдайда есептік ЛД осы Қағидалардың тармағына сәйкес анықталады.
      336. Егер бір кәсіпорында осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-111-кестелерінде көрсетілген өнеркәсіптің бірнеше салаларының өнімдері шығарылатын болса, онда ЛД осы Қағидалардың 329-тармағына сәйкес анықталады.
      337. Мұндай ЛД аймақ шегі, желдің ұйытқуы есепке ала отырып, мына формула бойынша түзетіледі:

S=S_о.W/W_о;

      мұндағы, S – ластау көзінің аймағынан желдің айналмалы ұйытқуын есепке алумен, тиісті ЛД аумағының шегіне дейінгі арақашықтық, м;
      S_о – ластау көзінің аймағынан желдің айналмалы ұйытқуы кезіндегі тиісті ЛД аумағының шегіне дейінгі нормаланған арақашықтық, м;
      W – қарастырылған желдің ұйытқуының жылдық қайталанушылығы, %;
      W_о – желдің айналмалы ұйытқуындағы бір румбадағы желдің қайталанушылығы, %.
      S/S_о шамалары 0,5< S/S_о<2 шектерімен шектелуі тиіс.
      338. Тұтанған материалдар, қойма ғимараттары мен құрылыстары, кәріз-тазарту құрылыстарына жуық ластану деңгейі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 113-кестесі бойынша анықталады.
      339. Қысқы уақытта химиялық тайғаққа қарсы құралдарды көп пайдаланатын автокөлік жолдарына жуық ластану деңгейі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 114-кестесі бойынша анықталады.
      340. Теңіздің жағалау аймақтары, тұзды көлдер және су қоймаларының маңының ластану деңгейі, судың тұздылығына және жағалауға дейінгі арақашықтығына қарай осы Қағидаларға 5-қосымшасының 115-кестесі бойынша анықталады. Судың есептік тұздылығы гидрологиялық карталар бойынша акваторияның 10 км тереңдігіндегі судың беткі қабатының тұздылығының жоғарғы шамасы ретінде анықталады. 0,1 км аймақ үшін осы Қағидаларға 5-қосымшаның 115-кестесінен қарағанда тұзданған су қоймаларының бетіндегі ластану деңгейі бір сатыға жоғары алынады.
      341. Теңіз жағынан (10 жылда бір рет мерзімді) жылдамдығы 30 м/с болатын желге бейім аймақтардың 115-кестеде келтірілген жағалаудан арақашықтығы 3 есеге арттырады.
      1000-10000 м² су қоймаларында ЛД осы Қағидаларға 5-қосымшаның  115-кестесінің көрсеткіштерімен салыстырғанда бір сатыға төмендетуге болады.
      Градирняларға және бүркитін бассейндердің маңының ластану деңгейі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 116-кестесімен анықталуы қажет.
      342. Циркуляциялық судың үлесті өткізгіштігі 1000-3000 мкСм/см болса, 117-кесте бойынша және үлесті өткізгіштігі 1000 мкСм болса.
      343. Осы Қағидалардың 336-тармағы бойынша желді ескере отырып айқындалған екі тәуелсіз көздерден ластану аймағындағы есептік ЛД өнеркәсіптік немесе табиғи ластану түріне қарамастан осы Қағидаларға 5-қосымшаның 118-кестесі бойынша анықталады.

6. Оқшаулағыштар мен оқшаулайтын конструкциялардың
негізгі типтерін (әйнек және фарфор) пайдалану коэффициенттері

      344. Бір типтік оқшаулағыштардан жасалған оқшаулағыш конструкцияларды k пайдалану коэффициенттері:

K = k_и.k_к,

      мұндағы k_и - оқшаулағышты пайдалану пайызы;
      k_к - қатарлы немесе кезекті-қатарлы тармақтары бар конструкцияны пайдалану пайызы.
      345. Оқшаулау бөлшегінің төменгі беті төмен кермелі тәрелке тәріздес оқшаулағыштарды k_и пайдалану коэффициенттері, оқшаулағыштың ағылу жолының ұзындығының L_и оның тәрелкесінің диаметріне D қатынасына қарай осы Қағидаларға 5-қосымшаның 119-кестесі бойынша анықталады.
      346. Беті жақсы жасалған k_и арнайы кермелі тәрелке тәріздес оқшаулағыштарды пайдалану коэффициенттері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 120-кестесі бойынша анықталады.
      347. Беті нашар жасалған істікшелі оқшаулағыштарды (сызықтық, тіректі) k_и пайдалану коэффициенттері - 1,0 беті жақсы жасалған 1,1 тең қабылдануы тиіс.
      348. Жеке оқшаулайтын конструкция түрінде жасалған сыртқы электр жабдықтардың сыртқы оқшауламасының k_и пайдалану коэффициенттері, оның ішінде 110 кВ дейінгі номиналды кернеуге сыртқы қондырғының тірек оқшаулағыштары және 110 кВ дейінгі номиналды кернеудің өзекше типтес кермелі оқшаулағыштар оқшаулағыштың сейілу жолының ұзындығының немесе оқшаулағыш конструкцияның L_и олардың оқшаулағыш бөлігінің ұзындығына Һ қатынасына қарай осы Қағидаларға 5-қосымшаның 121-кестесі бойынша анықталады.
      349. Бір типті оқшаулағыштардан жасалған бір тізбекті тіркестер мен бірлі-жарым тірек бағаналарының k_к пайдалану коэффициенттері 1,0 тең қабылданады.
      350. Бір типті элементтерден жасалған (екі тізбекті және көп тізбекті ұстап тұратын және тартпалы гирляндалары, екі және көп тіреулікті бағана) параллельді тармақтары бар (қосқышсыз) конструкцияларды k_к пайдалану коэффициенттері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 122-кестесі бойынша анықталады.
      351. Бір тізбекті тармақтары бар Л–тектес және V–тектес тіркестерді пайдалану коэффициенттері К_к 1,0-ге тең деп қабылданады.
      352. Бір типті ( немесе гирлянд түрлері, ұзындық бойынша параллельді тармақтарының тіреу бағаналар саны, сондай-ақ тартпалары мен қосалқы станцияның аппараттары) оқшаулағыштан жасалған кезекті-параллельді тармақтары бар конструкцияларды К_к пайдалану коэффициенттері 1,1 тең қабылданады.
      353. Әртүрлі типтегі оқшаулағыштардан жасалған k_и1 және k_и2 пайдалану коэффициенттерімен бір тізбекті тіркестер мен бірлі-жарым тірек колонкаларын пайдалану k_и коэффициенттері мына формула бойынша анықталады:

k=L₁+L₂/L₁+L₂/ k_и1 k_к2;

      мұндағы L₁, L₂ - тиісті типтегі оқшаулағыштардың конструкциясының аймағының ағылу жолының ұзындығы. Осы жолмен екіден көп оқшаулағыштардың әртүріндегі аталған түрдегі конструкцияға қажетті k_и шамасы анықталуы қажет.
      354. Ластанудың әртүрлі аймақтарына арналған кермелі оқшаулағыштардың конфигурациясы осы Қағидаларға 5-қосымшасының 123-кестесі бойынша анықталуы тиіс.

10. 220 кВ дейінгі кернеудегі кәбіл желістері

1. Жалпы ережелер

      355. Кәбіл желістерін жобалау және салу желісті дамытуды, желістің мақсаты мен жауаптылығын, жолдың сипатын, жабынмен жабу тәсілін, кәбілдердің конструкциясын және т.б. есепке ала отырып, техника-экономикалық есептеулердің негізінде жүргізілуі тиіс.
      356. Кәбіл желісінің жолын таңдау кезінде кәбілдің темір қабығына үйлеспейтін топырақты жерлерді алмау керек.
      357. Электр желістерін қорғаудың қолданыстағы Қағидаларына сәйкес, жер асты кәбіл желістері кәбілдің үстіндегі аудан көлемінде қорғау:
      1 м-ден 1 кВ астам кәбіл желістері үшін шеткі кәбілдердің әрбір жағынан;
      1 м-ден 1 кВ дейінгі кәбіл желістері үшін шеткі кәбілдердің әрбір жағынан, жаяу жүргіншілер жолының астынан өтетін кәбіл желістері үшін ғимаратқа қарай 0,6 м және көшенің көлік жүретін бөлігі – 1 м аймағы қарастырылуы тиіс.
      358. 1 кВ және одан жоғары су асты кәбіл желістеріне аталған Қағидаларға сәйкес, шеткі кәбілдерден 100 м арақашықтықта параллель түзумен белгіленген қорғау аймағы орнатылуы тиіс.
      359. Кәбіл желістерінің қорғау аймақтары электр желістерін қорғау Қағидаларының талаптарын сақтау арқылы пайдаланылады.
      360. Кәбіл желісінің жолы кәбілдің аз шығынын, механикалық әсерлерге оның төзімділігін, тоттанудан сақтауды қамтамасыз ету, діріл, қатты қызу, кәбілдердің бірінде ҚТ пайда болуы жағдайында электр доғасымен қатарлас кәбілдердің бөліну мүмкіндігін есепке ала отырып анықталуы тиіс. Кәбілдерді орнату кезінде оларды өзара қиыстыруға, құбыр жолдарымен қиылыстыруға жол бермеу қажет.
      361. Төмен қысымдағы кәбілдік май толтырылған желістің жолын таңдау кезінде желістерде толықтырғыш бактарды пайдалану және тиімді орналастыру үшін жергілікті жердің рельефін ескерген жөн.
      362. Кәбіл желістері монтаждау және пайдалану үдерісінде оларда қауіпті механикалық бүлінулердің пайда болуын болдырмайтындай етіп жасау қажет, ол үшін:
      1) кәбілдер топырақтың көшуі жағдайында және кәбілдің өзінің және олар төселген конструкцияның температуралық деформациясында пайдалану мүмкіндігімен ұзындығынан біраз қалдырылуы тиіс, кәбілдің артығын сақина (орам) түрінде орауға тыйым салынады;
      2) конструкциялар, қабырғалар, аралықтар бойынша горизонтальды салынған кәбілдер бөгеткіш және жалғағыш муфталарға, шеткі бітеулерге, шеткі нүктелерге қатты бекітілуі тиіс;
      3) конструкциялар, қабырғалар, аралықтар бойынша вертикальды салынған кәбілдер, сыртқы қабығы бүлінбейтіндей және кәбілдердің өздерінің салмағынан муфталардағы талсымдардың қосылысы үзілмейтіндей етіп орнатылуы тиіс;
      4) қапталмаған кәбілдер салынатын конструкциялар, кәбілдердің қабықтары механикалық бүлінбейтіндей етіп жасалуы тиіс және осы кәбілдердің қабықтары қатты бекітілген жерлер, эластикалық төсемдердің көмегімен механикалық бүліну және тоттанудан қорғалуы тиіс;
      5) механикалық бүлінуі мүмкін жерлерге орнатылған кәбілдер (автокөлік қозғалысы, механизмдер мен жүктердің қозғалысы) еденнен 2 м немесе жерде 0,3 м биіктікте қорғалуы тиіс;
      6) кәбілдерді қолданыстағы кәбілдермен қатар салу кезінде соңғыларының бүлінуін болдырмайтын шаралар қолданылуы тиіс;
      7) кәбілдер қызу беттерден қашық салынуы тиіс, ағытпа және фланецпен қосылған жерлерде ыстық заттардың жарылуынан кәбілдерді қорғау шаралары қолданылуы тиіс.
      363. Кезбе токтардан және топырақ коррозиясынан кәбілдерді қорғау осы Қағидалардың талаптарына қанағаттандыруы тиіс.
      364. Жер асты кәбіл жайларының конструкциялары кәбілдің салмағын, топырақтың салмағын, жол жабыны мен өтетін көліктің салмағын ескере отырып жасалуы тиіс.
      365. Кәбілдер салынатын кәбіл жайлары мен конструкциялары жанбайтын материалдардан жасалуы тиіс.
      366. Кәбіл жайларында басқа уақытша құрылғыларды жасауға, оларда материалдар мен жабдықтарды сақтауға тыйым салынады.
      367. Уақытша кәбілдер пайдалануға беруші мекеменің рұқсатымен, кәбілдік төсемдерге қойылатын барлық талаптарды сақтаған жағдайда салыну тиіс.
      368. Кәбіл желістерінің ашық төсемі күн сәулесінің тікелей әсерін және жылудың әртүрлі жылу сәулелерін ескере отырып жүргізілуі тиіс.
      369. Кәбілдердің иілісінің ішкі қисығының радиусында ішкі еселік диаметріне қатысты стандарттарда немесе техникалық шарттарда көрсетілген сәйкес кәбіл маркаларынан кем болмауы тиіс.
      370. Кәбілдердің талсымдарының иілісінің ішкі қисығының радиустары кәбілді бітеу кезінде еселік талсымдардың келтірілген диаметріне қатысты стандарттар немесе техникалық шарттарда көрсетілген кәбілдердің тиісті маркаларынан кем болмауы тиіс.
      371. Кәбілдерді салу және оларды құбырларға тарту кезіндегі ауырлық күші талсымдар мен қабықтарға қажетті механикалық кернеумен анықталады.
      372. Әрбір кәбіл желісінің өз нөмірі мен атауы болады. Егер кәбіл желісі бірнеше қатар кәбілдерден тұратын болса, онда олардың әрқайсысы А, Б, В және т.б. қоса отырып, сол нөмірді иеленуі қажет.
      373. Ашық салынған кәбілдер, және барлық кәбілдік муфталар кәбіл биркаларында және шеткі муфталарында маркасын, кернеуі, қимасы, желістің нөмірі немесе атауы, қосылыс муфталарында – муфталардың нөмірі немесе монтаждалған күні көрсетілген биркалармен жабдықталуы тиіс.
      374. Биркалар қоршаған ортаның әсеріне төзімді болуы тиіс. Кәбіл жайларында салынған кәбілдерде биркалар ұзындық бойынша әрбір 50 м-ден жиі емес орнатылуы тиіс.
      375. Жерде және салынып бітпеген жерлерге салынған кәбіл желістерінің қорғаныс аймағы ақпараттық белгілермен белгіленуі тиіс.
      376. Ақпараттық таңбалар 500 м сайын орнатылуы тиіс және кәбіл желісінің бағытының өзгеретін жерлеріне қойылуы тиіс.
      377. Ақпараттық белгілерде кәбіл желістерінің қорғау аймағының ені және кәбіл желістерінің иелерінің телефон нөмірлері болуы тиіс.

2. Төсеу тәсілдерін таңдау

      378. 35 кВ дейінгі қуат кәбіл желістерін салу тәсілдерін таңдау кезінде келесілерді негізге алу қажет:
      1) Бір траншеядағы жерге кәбілді төсеу кезінде кәбіл саны алтыдан аспауы тиіс. Кәбілдердің саны көп болған жағдайда оларды бөлек траншеяларға кәбіл топтарының арасындағы арақашықтық 0,5 м болатындай етіп немесе туннелдерде, эстакадаларда, галереяларда төсейді.
      2) Туннелдерде, эстакадаларда, галереяларда кәбілдерді төсеуде, бір бағытта жүретін 20 асатын күштік кәбілдері қажет етіледі.
      3) Блоктарға кәбіл төсеу теміржолдармен қиылысу жерлерінде, металдың төгілу мүмкіндігі, трассада тығыздықтың жоғары болуы жағдайында пайдаланылады.
      4) Қала аумағы бойынша кәбілдерді төсеудің тәсілдерін таңдау кезінде пайдалану-жөндеу жұмыстарының өндірісіне байланысты шығындар мен бастапқы күрделі шығындар есепке алынуы тиіс және жайларға қызмет көрсетудің ыңғайлылығы мен үнемділігі ескерілуі тиіс.
      379. Электр станцияларының аумағында кәбілдер туннелдерде, қораптарда, каналдарда, блоктарда, эстакада және галереяларда төселуі тиіс. Траншеяларға қуат кәбілдерін алты санынан аспайтын көлемде алшақ қосалқы объектілерге (отын қоймасы, шеберханалар) төсеуге рұқсат етіледі. Жалпы қуаты 25 МВт электр станцияларының аумағына кәбілдерді траншеяларға төсеуге рұқсат етіледі.
      380. Өнеркәсіп кәсіпорындарының аумағында кәбіл желістері жерге (траншеяға), туннелдерге, блоктарға, каналдарға, эстакадалар бойынша, галереяларда және ғимараттың қабырғалары бойынша төселуі тиіс.
      381. Қосалқы станцияларының маңына және тарату құрылғыларында кәбіл желістері туннелдерге, қораптарға, каналдарға, құбырларға, жерге (траншеяда), жер бетіндегі теміржол лотоктарына, эстакада бойынша, галереяларға салынуы тиіс.
      382. Қалалар мен ауылдарда жеке кәбіл желістері көлік жүрмейтін бөлігі бойынша (тротуар астында) жерге (траншеяда), аула және газон түріндегі техникалық жолақтар бойынша салынады.
      383. Жер асты коммуникацияларымен көп қамтылған көшелер мен аудандар бойынша 10 және одан көп көлемдегі кәбілдер желісін коллекторлар мен кәбіл туннелдерінде салу қарастырылады. Көше қиылыстары мен жетілдірілген жабындармен жабылған және көліктің қарқынды қозғалысы бар аймақтарда кәбіл желістерін блоктарда немесе құбырларда салыну тиіс.
      384. Ғимарат ішінде кәбіл желістері ғимарат конструкциялары (ашық және қорап немесе құбыр) бойынша, каналдарда, блоктарда, туннелдерде, едендер мен аралықтарда салынған құбырларда, машиналардың фундаменті бойынша, шахталарға, кәбіл қабаттарында және қосарлы едендерге салынады.
      385. Маймен толтырылған кәбілдер мен пластмассалы оқшауламасы (кәбілдің әртүрлі санында) бар кәбілдер туннелдерде және галереяларда және жерлерге (траншеяда) салынады, оны салу тәсілі жобамен анықталады.

3. Кәбілдерді таңдау

      386. Әртүрлі топырақ бойынша трассаға салынған кәбіл желістер үшін кәбілдердің конструкциялары мен қимасын таңдау, егер қолайлы жағдайдағы учаске ұзындығы кәбілдің салыну ұзындығынан аспайтын болса, ауыр жағдайдағы учаске бойынша жүргізіледі. Әртүрлі салынған трассаның жекелеген аймақтарының біршама ұзындығында олардың әрқайсысы үшін кәбілдердің тиісті конструкциялары мен қималары таңдалынады.
      387. Әртүрлі салқындату жағдайдағы трассаларға салынатын кәбіл желістері үшін, егер оның ұзындығы 10 м кем болмайтын болса, кәбіл қималары трассаның нашар салқындатылатын аймақтары бойынша анықталуы тиіс. 10 кВ дейінгі кәбіл желілеріне, су астыдан басқа, әртүрлі қималарды пайдалануға рұқсат етілген, тек үштен астам емес егер кесінді ұзындығы 20 м кем емес болатын болса.
      388. Жерге немесе суға салынатын кәбіл желістері үшін, брондалған кәбілдер көбірек қолданылуы тиіс. Бұл кәбілдердің металл қабықтары химиялық әсерлерден қорғауға арналған сыртқы қабықшасы болуы тиіс. Сыртқы қорғау қабықтардың (броньдалмаған) басқа конструкциялары бар кәбілдер топырақтың әр түрінде салу кезінде, блоктар мен құбырларға тарту кезінде механикалық әсерлерге төзімді болуы тиіс және пайдалану-жөндеу жұмыстары кезінде жылу және механикалық әсерлерге төзімді болуы тиіс.
      389. Жерге немесе суға салынған жоғары қысымдағы кәбілдік маймен толтырылған желістердің құбыржолдары жобаға сәйкес тоттануға қарсы қорғанысы болуы тиіс.
      390. Кәбіл жайлары мен өндірістік бөлмелерде механикалық бүліну қаупі болмаған жағдайда қапталмаған кәбілдер салынады, ал пайдалануда механикалық бүліну қаупі бар болса, қапталған кәбілдер немесе механикалық бүлінуден қорғалуы тиіс.
      Кәбілдік жайлардан тыс аймаққа қапталмаған кәбілдер қол жетпейтін биіктікке (2 м кем емес) салынады, төмен биіктікке салу олар механикалық бүлінулерден қорғалған жағдайында (қораптармен, бұрыштық темірмен, құбырлармен) қапталмаған кәбілдерді салуға рұқсат етіледі.
      Араласқан төсеуде (жер – кәбілді құрылыс немесе өндірістік үй-жай) сыртқы қорғаныс бетінде жанғыш емес, жерге салуға арналған кәбілдер қолданылады.
      391. Кәбіл жайларына кәбіл желістерін салу және өндірістік жайларда қапталған кәбілдердің қабының беті болмауы тиіс, ал қапталмаған кәбілдердің бетінде, жанғыш материалдардан қорғау қабығы, металл қабықтары болмауы тиіс.
      Ашық төсемдер үшін жанғыш полиэтиленді оқшауламасы бар қуат және бақылау кәбілдерін пайдалануға болмайды.
      Кәбілдер салынатын металл қабықшалары мен олар салынатын металл беттері тоттануға қарсы жабынмен қорғалуы тиіс.
      Қолайсыз ортасы бар жайларға осы ортаның әсеріне төзімді кәбілдер төселуі тиіс.
      392. Осы Қағидалардың 426-тармағында көрсетілген электр станциялары мен тарату құрылғылары мен қосалқы станциялардың кәбілдік желістеріне жанбайтын жабынмен қорғалатын, темір лентамен қапталған кәбілдер қолданылады. Электр станцияларында жанғыш полиэтиленді оқшауламасы бар кәбілдерді пайдалануға болмайды.
      393. Кәбіл блоктары мен құбырларға салынатын кәбіл желістері үшін, қорғасын қабықшадағы қапталған кәбілдер қолданылады. Блоктар мен құбырлардың аймағында және олардан 50 м дейінгі қашықтықтағы тармақтарда кәбіл жібінің сыртқы қабығынсыз қорғасын немесе алюминий қабықшадағы қапталған кәбілдерді салуға рұқсат етіледі. Құбырларда салынатын кәбіл желістеріне пластмасса немесе резеңке қабықшадағы кәбілдерді пайдаланған жөн.
      394. Кәбілдердің қаптамаларын бүлдіретін заттарды қамтитын топырақтарға (ақ сортаң, батпақ, шлакпен және құрылыс материалдары бар төгілген топырақ және т.б.), сондай-ақ электрмен тоттануға әсерінен қауіпті аймақтарда, қорғасын қабықшалары және Б_л, Б_2л типтеріндегі күшті қорғау жабындары бар кәбілдер немесе алюминий қабықшасы мен Бв, Бп типтеріндегі (ылғалға төзімді пластмасса шлангісіне) күшті қорғау жабындары бар кәбілдер қолданылуы тиіс.
      395. Батпақпен кәбіл желістерімен қиылысатын аймақтарда кәбілдер геологиялық жағдайды және химиялық және механикалық әсерлерді ескере отырып таңдалуы тиіс.
      396. Көшуге бейім топырақтарға сым қаптамасы бар кәбілдер қолданылуы тиіс және топырақ көшкен кезде сымды сауыты бар кәбілдер немесе кәбілге әсер ететін күштерді жою бойынша шаралар (тығыны немесе бағаналы қатармен және т.б. нығайту) қолданылуы тиіс.
      397. Көлшіктер, олардың жайылмасы және орлармен кәбілдік желістің қиылысатын аймақтарында жерге төселетін кәбілдер қолданылуы тиіс.
      398. Темір жол көпірлері және басқа да көлік көп жүретін көпірлер бойынша салынатын кәбіл желістеріне алюминий қабығы бар қапталған кәбілдер қолданылуы тиіс.
      399. Жылжымалы механизмдердің кәбілдік желістеріне көп рет июге болатын резеңке немесе сондай оқшауламасы бар икемді кәбілдер қолданылуы тиіс.
      400. Жер асты кәбіл желістеріне дөңгелек сымнан жасалған қаптамасы бар кәбілдер қолданылуы тиіс. Осы мақсатта бір талсымды кәбілдерді қолдануға рұқсат етіледі.
      Жағадан көлге өту жерлерде кәбілді желілерде қатты ағыс және сумен жуылатын жағасы бар өзендер учаскелерінде кәбілді салғанда, сондай-ақ үлкен тереңдікте (40-60 м дейін) екі еселенген метал сауыт қолданылады.
      Поливинилхлоридті қабықтағы резеңке оқшауламасы бар кәбілдер, сонымен қатар арнайы су жібермейтін жабыны жоқ алюминий қабықтағы кәбілдерді суға салуға болмайды.
      Кеме жүзбейтін, арнасы мен түбі тұрақты ені 100 м астам емес (жайылмасы толғанмен бірге) кәбілдерді төсеу кезінде таспалы броньді қолдануға жол беріледі.
      401. Кәбілдік маймен толтырылған желістер және 110-220 кВ кернеудегі пластмассалы оқшауламасы бар кәбілдік желістер үшін кәбілдердің типі мен конструкциясы жоба бойынша анықталады.
      402. Әртүрлі деңгейлі трассаның (жолдың) вертикалды және еңкіш аймақтарында 35 кВ дейінгі кәбіл желістерін салу үшін, ақпайтын ылғалдағыш массасы бар кәбілдер, ылғал қағаз оқшауламасы бар кәбілдер және резеңке немесе пластмассалы оқшауламасы бар кәбілдер қолданылуы тиіс. Аталған жағдайларға тұтқыр ылғалдылығы бар кәбілдерді тек осы кәбілдерге арналған деңгейлердің әртүрлі айырмашылықтарына сәйкес, трасса бойынша орналастырылған бекіткіш муфталары бар кәбілдерді пайдалану қажет.
      Төмен қысымдағы маймен толтырылған кәбілдік желістердің бекіткіш муфталарының арасындағы тік белгілердің айырмашылығы шекті жылу режимдеріндегі қоректенуді есепке ала отырып және тиісті техникалық шарттармен анықталады.
      403. Төрт сымды желістерде төрт талсымды кәбілдер қолданылуы тиіс. Нөлдік талсымдарды (төртінші талсымы) фазадан бөлек салуға болмайды. 1 кВ дейінгі кернеудегі алюминий қабықшадағы үш талсымды қуат кәбілдерін олардың қабықтарын пайдаланудың қалыпты жағдайында нөлдік сымдағы ток фазалық токтың шекті жоғары тогының 75 % құрайтын жарылысқа қауіпті ортасы және қондырғысы бар құрылғыларды қоспағанда, нейтралы тұтас жерге қосылған айнымалы токтың (жарықтандыру, күштік және аралас) төрт сымды желістерде нөлдік сым ретінде қолдана отырып қолдануға болады.
      Аталған мақсаттарға үш талсымды қуат кәбілдерінің қорғасын қабықтарын тек 220/127 және 380/220 кВ қайта салынатын қала электр желістерінде пайдалануға болады.
      404. 35 кВ дейінгі кәбіл желістері үшін үш талсымға қарағанда мыс немесе алюминийді үнемдеуге мүмкіндік беретін болса немесе қажетті құрылыс ұзындығындағы кәбілді пайдалану мүмкіндігі жоқ болған жағдайда бір талсымды кәбілдерді пайдалануға болады. Бұл кәбілдердің қимасы оларды қабықшаларға жіберілген токпен қосымша қызуын ескере отырып таңдалуы тиіс.
      Қатар қосылған кәбілдердің арасындағы токтың біркелкі таралуын қамтамасыз ету бойынша және олардың сырттарына қауіпсіз тию, жақын жерде тұрған металл бөліктерінің қызуын болдырмау және оқшаулайтын клицтерге кәбілдерді мықты бекіту бойынша шаралар орындалуы тиіс.

4. Кәбілдік маймен толтырылған желілердегі май
қысымының дабылы және қоректік құрылғылары

      405. Маймен толықтырғыш жүйе кез келген қалыпты және өзгермелі жылу режимдеріндегі сенімді жұмысты қамтамасыз етуі тиіс.
      406. Маймен толықтырғыш жүйедегі майдың көлемі кәбілді толықтыру шығынын есепке ала отырып анықталуы тиіс. Одан басқа, апатты жөндеу жұмыстарына және кәбіл желістерінің қашық секцияларын маймен толықтыруға қажетті май қоры болуы тиіс.
      407. Төмен қысымдағы желістің толықтырғыш бактары жабық жайларға орналастырылады. Ашық пункттерде толықтырғыш бактардың шағын көлемі (5-6) порталдарға, тіреуіштерге т.б. жеңіл жәшіктерде (қоршаған орта минус 35 ⁰С төмен болғанда) орналастырылады. Толықтырғыш бактарда май қысымы көрсетілуі және күн сәулесі түспейтін жерге қойылуы тиіс.
      408. Жоғары қысым желісінің толықтырғыш агрегаттары +10 ⁰С кем емес температурадағы жабық жайларда орнатылуы тиіс және кәбіл желістеріне қосатын жақын жерге қойылуы тиіс. Бірнеше қоректік агрегаттарды желіске май коллекторы арқылы қосады.
      409. Жоғары қысымдағы май толтырылған бірнеше кәбіл желістерін қатар төсеу кезінде, әрбір желіс жеке толықтырғыштан толтырылады немесе агрегаттарды кез келген желіске автоматты қосатын құрылғы орнатылуы тиіс.
      410. Толықтырғыш агрегаттар міндетті резервті автоматты қосатын құрылғысы бар, екі тәуелсіз қуат көздерінен алынатын электр энергиясымен қамтамасыз етіледі. Толықтырғыш агрегаттар бір бірінен өртке төзімділігі 0,75 сағаттан кем емес, жанбайтын аралық қабырғамен бөлінуі тиіс.
      411. Әрбір маймен толтырылған кәбіл желісінде кезекші персоналға майдың қысымының мүмкіндігі шектен асуы және түсуі туралы сигналдарды беруге және тіркеуге мүмкіндік беретін майдың қысымының дабыл жүйесі болуы тиіс.
      412. Төмен қысымдағы кәбілдік маймен толтырылған желістің әрбір секциясында ең болмағанда екі датчик орнатылуы тиіс, жоғары қысым желісінде әрбір қоректік агрегаттарда датчик болуы тиіс. Апат сигналдары пунктке персоналдың тұрақты кезекшілігімен беріліп тұруы тиіс. Майдың дабыл жүйесі күштік кәбіл желістерінің электр өрістерінің әсерінен қорғалуы тиіс.
      413. Төмен қысымдағы желістердегі қоректік орындар диспетчерлік орындармен бар телефон байланысымен жабдықталуы тиіс (желілік ауданның электр желілері).
      414. Қоректік агрегаттың коллекторын маймен толтырылған кәбіл желісіне жалғайтын май өткізгіш жылы температурадағы жайларға орнатылуы тиіс. Оларды жылы траншеяларға, лотоктарға, каналдарға қоршаған ортаның қолайлы температурасымен қамтамасыз етілген жағдайдағы тоңазу аймағынан төмен жерге төсеуге жол беріледі.
      415. Қоректік агрегатты автоматты басқаруға қажетті құралдары бар қалқан жайындағы діріл шекті шамалардан аспауы тиіс.

5. Кәбілдердің жалғанымдары және бітемелері

      416. Қуат кәбілдерін жалғау және ұштау кезінде олардың жұмыстарына және қоршаған ортаға сәйкес муфталардың конструкциясы қолданылады. Кәбіл желістерінде жалғанымдар мен бітемелер кәбілге ылғал және басқа қоршаған ортаның зиян келтіретін заттарының кіргізбейтіндей және жалғанымдар мен бітемелер кәбіл желісіне арналған сынақ кернеуіне шыдамды болатындай етіп жасалуы тиіс.
      417. 35 кВ дейінгі кәбіл желістеріне ұштайтын және жалғайтын муфталар белгілі тәртіппен бекітілген муфталардың техникалық құжаттамасына сәйкес қолданылуы тиіс.
      418. Төмен қысымдағы кәбілдік маймен толтырылған желістердің жалғағыш және бекіткіш муфталарына тек латунь және мыс муфталарын қолдану қажет.
      Пластмассалы оқшауламасы бар кәбіл желістеріне, пластмасса қабықтағы ұштайтын және жалғағыш муфталарды қолданған жөн.
      Төмен қысымдағы кәбілдік маймен толтырылған желістерде бекіткіш муфталарды орнату орны мен секциясының ұзындығы қалыпты және өзгермелі жылу режимдеріндегі маймен желісті толықтыруды есепке ала отырып анықталуы тиіс.
      Маймен толтырылған кәбіл желістерінің бекіткіш және жартылай бекіткіш муфталары кәбіл құдықтарына орнатылуы тиіс; жалғағыш муфталар кәбілді жерге төсеу кезінде кейін жерді құммен көмуге болатын камераларға орнатылады.
      Электрленген көлік жүретін аймақтарда (метрополитен, трамвай, теміржол) немесе металл қабықтар мен кәбіл желістерінің муфталарын қабылдамайтын топырақтар қатысты жалғағыш муфталар бақылауға болатын жерге салынуы тиіс.
      419. Қалыпты толықтырылған қағаз оқшауламасы бар және ақпайтын массамен толтырылған кәбілдермен жасалған кәбіл желістерінде муфталар, егер қалыпты толықтырылған оқшауламасы бар кәбілдерді салу деңгейі ақпайтын массасы бар кәбілдерді салу деңгейінен жоғары болатын болса, бекіткіш-өткізбелі муфталар арқылы жасалады.
      420. 1 кВ жоғары кәбіл желістерінде, резеңке шлангтардағы резеңке оқшауламасы бар иілмелі кәбілдерде кәбілдер ылғалға қарсы ыстық атқыланатын лакты жабынмен жалғанады.
      421. Жаңадан салынып жатқан кәбіл желістеріне 1 км жалғағыш муфталардың саны: 3х55 мм² дейінгі қимасы бар 1-10 кВ үш талсымды кәбілдерге - 4 дана; 3х120-3х240 мм² қималы 1-10 кВ үш талсымды кәбілдер үшін - 5 дана; үш фазалы кәбілдерге 20-35 кВ - 6 дана; бір талсымды кәбілдерге - 2 дана.
      110-220 кВ кәбіл желістері үшін жалғағыш муфта саны жобамен анықталады.
      Алшақ кәбіл желістерін салуға кәбілдердің аз көлемді кесінділерін пайдалануға болмайды.

6. Жерге тұйықтау

      422. Металл қабығы немесе броні бар кәбілдер, кәбілдер салынатын кәбіл конструкциялары 7-тарауда келтірілген талаптарға сәйкес жерге тұйықталуы немесе нөлденуі тиіс.
      423. Қуат кәбілдерінің металл қабықтарын және қаптамасын жерге тұйықтау немесе нөлдеуде, олар өзара және муфталардың корпусымен (шеткі, жалғанғыш және т.б.) икемді мыс сыммен жалғануы тиіс. Алюминий қабықшасы бар 6 кВ жоғары кәбілдерде қабықшасы мен қаптамасы жеке сымдардан жасалуы тиіс.
      Кәбілдердің қабықтарының өткізгіштігіне қарағанда өткізгіштігі жоғары жерге қосатын және нөлдейтін сымдарды пайдаланудың қажеті жоқ, бірақ барлық жағдайдағы қимасы 6 мм² кем болмауы тиіс.
      Тексеру кәбілдерінің жерге қосатын сымдарының қимасы осы Қағидалардың 174-176-тармақтарының талаптарына сәйкес таңдалынады.
      Егер конструкциясының тіреуінде сыртқы ұштағыш муфта және разрядтауыштардың комплекті орнатылған болса, онда металл қабықтарының қаптамасы мен муфта разрядтауыштары жерге тұйықтау құрылғысына жалғануы тиіс.
      424. Төмен қысымдағы маймен толтырылған кәбіл желістерінде шеткі, бекіткіш және жалғағыш муфталар жерге тұйықталады.
      Алюминий қабықтары бар кәбілдерде толтырғыш құрылғылар желістерге оқшаулағыш ендірмелер арқылы, ал шеткі муфталардың корпустары кәбілдердің алюминий қабықтарынан оқшаулануы тиіс. Көрсетілген шарттар трансформаторларға тікелей енгізілген кәбіл желістеріне қолданылмайды.
      Төмен қысымдағы маймен толтырылған кәбіл желістерге қапталған кәбілдерді қолдану кезінде кәбілдің қаптамасының әрбір шұңқырында муфтаның екі жағынан дәнекерленіп, жерге тұйықталуға тиіс.
      425. Төмен қысымдағы маймен толтырылған кәбіл желістеріндегі темір құбыржолы барлық шұңқырда және шеттері бойынша жерге қосылуы және ал салынған кәбіл жайларында-жобада қарастырылған аралық нүктелерде және шеттері бойынша жерге тұйықталуға тиіс.
      Темір құбыржолын тоттан қорғау үшін жерге тұйықтау осы қорғаудың талаптарына сай орындалуы тиіс және тоттануға қарсы жабынның электр кедергісін бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
      426. Кәбіл желісін әуе желісіне өзгерту кезінде және ӘЖ тірегінде жерге тұйықталатын құрылғының болмауы жағдайында, кәбіл муфталарын егер кәбілдің екінші шетіндегі кәбіл муфтасы жерге тұйықтағыш құрылғымен жалғанған немесе кәбіл қабығын жерге тұйықтау кедергісі осы Қағидалардың 7-тарауының талаптарына сәйкес болса, кәбілдің металл қабығына жалғау арқылы жерге тұйықтауға болады.

7. Электр станциялары, қосалқы станциялар және тарату
құрылғыларының кәбіл шаруашылығына қойылатын арнайы талаптар

      427. Осы Қағидалардың 426-432-тармақтарында келтірілген талаптар, 25 МВт қуаттағы жылу және су электр станцияларының кәбіл шаруашылықтарына және 220-500 кВ кернеудегі тарату құрылғылары мен қосалқы станцияларға, энергия жүйесінде маңызы зор тарату құрылғысына және қосалқы станцияларға қойылады.
      428. Электр жалғауларының негізгі схемасы, жеке қажеттілік схемасы және жабдықты басқару және жабдықты құрастырудың оперативтік тогының схемасы және электр станциялары мен қосалқы станциялардың кәбіл шаруашылығының схемасы, кәбіл шаруашылығында немесе одан тыс жерде өрт болған жағдайда, электр станциясының біреуден жоғары блогының жұмысының істен шығуын болдырмайтындай, өзара резервті жалғанған тарату құрылғылары мен қосалқы станцияларының бір мезгілде істен шығуын, өртті сөндіру және анықтау жүйесінің жұмысының істен шығуын болдырмайтындай етіп жасалуы тиіс.
      429. Электр станцияларында негізгі кәбіл ағымдарына технологиялық жабдықтан оқшауландырылған және кәбілдерге бөгде адамдардың кіруіне жол бермейтін кәбіл жайлары (қабаттар, туннелдер, шахталар және т.б.) қарастырылуы тиіс.
      Электр станцияларында кәбілдердің бастарын орналастыру кезінде кәбіл желістерінің жолдары:
      1) технологиялық жабдықтың қызатын беттерінен кәбілдердің қызуын болдырмау;
      2) шаң жүйесінің сақтандырғыш құрылғылары арқылы шаң шығару (өртену мен жарылыс) кезінде кәбілдердің бүлінуінің алдын алу;
      3) су тозаңды жою технологиялық туннелдерінде, химиялық сумен тазарту туннелдерінде және химиялық агрессивтік сұйықтығы бар құбыржолдары орналасқан жерлерде транзиттік кәбілдерді салуға тыйым салуға жол бермеуді есепке алуы.
      430. Өзара резервтелген негізгі кәбіл желістері (күштік, оперативті ток, байланыс, басқару, дабыл, өртті сөндіру құралдары және т.б.) өрт кезінде өзара резервтелген кәбіл желістерінің бір мезгілде істен шығу мүмкіндігінің алдын алатындай етіп салынуы тиіс. Кәбіл шаруашылығының апаттың өршу қаупі жоғары аймағында кәбіл ағындары бірі бірінен оқшауланған топтарға бөлінеді. Кәбілдерді топтарға бөлу жергілікті жердің жағдайына қарай анықталады.
      431. Бір энергия блогының деңгейінде 0,25 сағ. өртке төзімділік шегіндегі кәбіл жайын салуға рұқсат етіледі. Өрт көзі болып табылуы мүмкін технологиялық жабдық (майы бар бак, май станциялары және т.б.) осы жабдықта өрт болған жағдайда кәбілдің тұтану мүмкіндігін болдырмайтын 0,75 с. кем емес, өртке төзімділік шегіндегі қоршауы болуы тиіс.
      Электр станциясының бір энергия блогының деңгейінде, кәбілдерді арнайы кәбіл жайларынан тыс салуға, оларды механикалық бүлінуден және шаң басудан, технологиялық жабдығын жөндеу кезіндегі ұшқыннан немесе жалыннан сенімді қорғанысы, кәбіл желістеріне қажетті қалыпты температураны және оларға қызмет көрсетудің ыңғайлы жағдайы жасалған жағдайда рұқсат етіледі.
      5 м биіктікте орнатылған кәбілдерге қол жетімділікті қамтамасыз ету үшін арнайы алаңдар мен өту жолдары салынуы тиіс.
      Бірлі-жарым және шағын кәбіл топтарына (20 дейін) алаңдар салынбайды, бірақ пайдалану жағдайында кәбілдерді жөндеу және жедел алмастыру мүмкіндігімен қамтамасыз етілуі тиіс.
      Арнайы кәбіл жайларынан тыс бір энергия блогының деңгейінде кәбілдерді салу кезінде оларды әртүрлі жолдар бойынша өтетін жеке топтарға бөлінуі қамтамасыз етілуі тиіс.
      432. Электр станцияларының әртүрлі энергия блоктарының кәбілдері орналастырылған кәбіл қабаттары мен туннелдер, басқарудың блокты қалқандарының астындағы кәбіл қабаттары мен туннелдерді қосқанда, блок бойынша бөлініп, басқа жайлардан, кәбіл қабаттарынан, туннелдерден, шахталардан, қораптардан және жанбайтын арақабырғалары бар каналдардан және 0,75 сағат кем емес өртке төзімді деңгейдегі аралық жабындылардан бөлектенуі тиіс.
      Кәбілдерді қосымша ауыстыру және салу мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатында арақабырға мен аралық жабындар арқылы кәбілдердің өтуі мүмкін аймақтарда 0,75 сағат өртке төзімділік деңгейіндегі жанбайтын арақабырға қарастырылуы тиіс.
      Жылу электр станцияларының алшақ кәбіл жайларында 50 м кем емес аралықта орналастырылған апатты шығу жолдары қарастырылуы тиіс.
      Электр станцияларының кәбіл шаруашылықтарын желістік кәбіл туннелдерінен және 0,75 сағат кем емес, өртке төзімділік деңгейіндегі жанбайтын ара қабырғалардың коллекторларынан бөлектеу қажет.
      433. Жабық тарату құрылғыларының жайлары мен басқару қалқаны бар және ашық тарату құрылғыларын қорғау жайларына кәбілдердің кірген жерлерінде 0,75 сағат өртке төзімділік деңгейінде аралық қабырғалары болуы тиіс.
      Электр станцияларын басқарудың блок қалқандарына кәбілдің кіретін жері 0,75 өртке төзімділік деңгейдегі арақабырғамен жабылуы тиіс.
      Кәбіл шахталары кәбіл туннелдерінен, қабаттардан және басқа да кәбіл жайларынан 0,75 сағат кем емес, өртке төзімділік деңгейінде жанбайтын аралық қабырғалары болуы тиіс және жоғарысында және төменгі бөлігінде аралық жабыны болуы тиіс. Алшақ шахталар аражабындар арқылы өту кезінде, бірақ 20 м кем емес арақашықтықта, 0,75 сағат өртке төзімділік деңгейіндегі жанбайтын аралық қабырғалары бар отсектерге бөлінуі тиіс.
      Өтпелі кәбіл шахталардың кіретін есігі болуы тиіс және сатылармен немесе арнайы құралмен жабдықталуы тиіс.

8. Кәбіл желістерін жерге төсеу

      434. Кәбіл желістерін жерге төсеу кезінде кәбілдер траншеяларға салынуы тиіс және астында төсемесі мен үстінде тас, құрылыс қалдықтары және шлагы жоқ, жердің жіңішке қабатымен үйіндісі болуы тиіс.
      Кәбілдің барлық ұзындығы 35 кВ кернеудегі және одан жоғары кернеуі қалыңдығы 50 мм кем емес темірбетон плиталарымен, 35 кВ төмен кернеуде – плиталармен немесе қарапайым құм кірпіштермен кәбіл трассасынан көлденең бір қабатқа, траншеяны жер қазатын механизммен қазу кезінде фрезаның ені 250 мм, сондай-ақ бір кәбілге – кәбіл трассасының бойын жабу арқылы механикалық бүлінуден қорғалуы тиіс. Силикат, қуыс немесе тесік кірпіштерді қолдануға болмайды.
      1-1,2 м тереңдікке 20 кВ және одан төмен кәбілді (қалалық электр желілерінен басқа) төсеу кезінде механикалық бүлінуден қорғау қажет етілмейді.
      1 кВ дейінгі кәбілдердің механикалық бүлінулер болуы мүмкін аймақтарда ғана қорғанысы болуы тиіс. Көшелердің асфальтті жабындары қазулар сирек жағдайда жүргізілетін орындар ретінде қарастырылады.
      І санатты электр қабылдағыштарына қуаттандыратын 1 кВ жоғары желістерден басқа, 20 кВ дейінгі кәбіл желістері үшін, траншеяларға екіден аспайтын кәбіл желісін салуға рұқсат етілмейді және кірпіштің орнына ҚР министрлігі және ведомстволары бекіткен техникалық талаптарға сай дабылдама пластмасса таспаларды пайдалануға болады. Дабыл ленталарды кәбіл желістерінің инженерлік коммуникациялармен қиылысатын жерлерге және қиылысатын коммуникациядан әрбір жағына 2 м арақашықтықтағы кәбілдік муфталардың астына салуға және тарату құрылғылары мен 5 м радиустағы қосалқы станцияларға желістің кіре берістеріне салуға болмайды.
      Дабылдама таспасына кәбілдің астындағы траншеяға олардың беткі қабығынан 250 мм арақашықтықта салынуы тиіс. Траншеяға бір кәбілді салу үшін лента кәбілдің осі бойынша салынуы тиіс, кәбілдер көп болған жағдайда таспаның шеттері шеткі кәбілдерден 50 мм шығыңқы болуы тиіс. Траншеяның ені бойынша біреуден көп таспаларды салу кезінде - аралас таспалар ені 50 мм кем емес артық салынуы тиіс.
      Дабылдама таспасын пайдалануда траншеяда кәбілдік жастықтармен кәбілдерді төсеуде топырақтың бірінші қабатымен кәбілге шашу және таспаны салу, сонымен қоса ұзындық бойымен таспаға топырақ қабатын шашу электр монтажды ұйымның өкілінің және электр желілерінің басшысының болуында жүргізілуі қажет.
      435. Жоспарлы белгіден кәбіл желісін салу тереңдігі: 20 кВ дейінгі желісі үшін 0,7 м; 35 кВ үшін 1 м; көшелер мен алаңдардың қиылысуы жағдайында кернеуге қарамастан 1 м болуы тиіс.
      Кәбілдік маймен толтырылған желістер мен 110-220 кВ пластмассалы оқшауламасы бар кәбіл желістерінің жоспарлы белгіден 1,5 м кем емес көму тереңдігі болуы тиіс. Тереңдікті 5 м дейінгі ұзындықтағы ғимаратқа желістің кіре берісіндегі аймақта және механикалық бүлінуден кәбілдерді қорғау жағдайында олардың жер асты құрылыстарымен қиылысу аймақтарында 0,5 м дейін азайтуға болады.
      Айдалған жерлер бойынша 6-10 кВ кәбіл желістерін салу 1 м кем емес тереңдікте жүргізілуі тиіс және жол үстіндегі жерге егіс егуге болады.
      436. Жерге төселген кәбілден құрылыс іргетасына дейінгі арақашықтық 0,6 м кем болмауы тиіс. Іргетастың астындағы жерге кәбілдерді төсеуге болмайды.
      437. Кәбіл желістерін қатар төсеу кезінде кәбілдер арасындағы көлденең бойынша арақашықтығы:
      1) 10 кВ дейінгі күштік кәбілдерінің, сондай-ақ олар мен басқа кәбілдердің арасы 100 мм;
      2) 20-35 кВ кәбілдерінің арасындағы және олардың арасындағы және басқа да кәбілдер арасындағы арақашықтық 250 мм;
      3) Әртүрлі ұйымдармен пайдаланатын кәбілдер арасындағы және күштік кәбілдер мен байланыс кәбілдерінің арасында 500 мм;
      4) Май толтырылған кәбілдер және 110-220 кВ пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер арасында 500 мм; төмен қысымдағы май толтырылған кәбіл желістері бір-бірінен және басқа кәбілдерден көлденең қойылған темірбетон плиталармен бөлінеді, байланыс кәбіліне электр магниттік әсердің есебі жүргізіледі.
      Бір фазалы май толтырылған кәбілдер және пластмассалы оқшауламасы бар кәбілдер ортасында қажет жағдайда жерге қосатын өткізгіші болатын үшбұрыштың басы бойынша тығыз салынады. Желістік өткізгіш қабілетін жақсарту және жылуды жақындатпау үшін, егер қысқа тұйықталу тогының шарты бойынша жерге қосатын өткізгішті пайдалану талап етілмейтін болса фазалардың арасындағы арақашықтығы 100 мм болатын көлденең жазықтыққа салынады.
      Осы тармақтың 2 және 3-тармақшаларында көрсетілген арақашықтарды жергілікті жердің жағдайын ескере отырып, пайдаланушы ұйымдар өзара келісу арқылы 100 м дейін азайту, 10 кВ дейінгі күштік кәбілдері мен телефон байланысының тығыздалған, жоғарғы жиілікті жүйесінен басқа байланыс кәбілдерінің арасындағы арақашықтықты 250 мм дейін азайтуына болады, кәбілдің біреуінде (құбырларда төсеу, жанбайтын шымылдықты орнату және т.б.) ҚТ болу мүмкінін бұзылудан кәбілді қорғаныс шартарында жол беріледі.
      Бақылау кәбілдерінің арасындағы арақашықтық нормаланбайды.
      438. Көшет отырғызу аймағындағы кәбіл желістерін салу кезінде, кәбілден ағаш түбіріне дейінгі арақашықтық 2 м кем болмауы тиіс. Иелігіне жас көшеттер кіретін мекеменің келісімі бойынша бұл арақашықтықты қазу арқылы кәбілдерді құбырға салған жағдайда азайтуға болады.
      Бұталар отырғызылған жасыл аймақ шегінде кәбілдерді төсеу кезінде көрсетілген шамаларды 0,75 м дейін азайтуға жол беріледі.
      439. Қатар салу кезінде көлденең бойынша 35 кВ дейінгі кернеудегі кәбіл желістерінен, май толтырылған кәбілдер және пластмассалы оқшауламасы бар кәбіл желістерінен құбыржолдарына, су құбырына, канализация және дренажға дейінгі арақашықтық 1 м кем болмауы тиіс; төменгі (0,0049 МП1), орта (0,294 МП1) және жоғары (0,294 астам 0,588 дейін МП1) - 1 м; жоғары қысымдағы газ құбырларына дейінгі арақашықтық - 1 м; жоғары қысымдағы газ құбырына (0,588 астам 1,176 дейін МП1) дейінгі арақашықтық 2 м; жылу құбырына дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 439-тармағына сәйкес қабылданады.
      Тығыз жағдайда 35 кВ дейінгі кәбіл желістері үшін аталған арақашықтықтарды жанғыш сұйықтығы және газы бар құбырларға дейінгі арақашықтықты қоспағанда, кәбілдерді арнайы қорғамай 0,5 м дейін, кәбілдерді құбырларға салуда 0,25 м дейін азайтуға болады.
      Май толтырылған кәбілдер және пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер үшін 50 м аспайтын жанасу аймағында арақашықтықты жанғыш сұйықтығы және газы бар құбырларға дейінгі арақашықтықты қоспағанда, май толтырылған кәбілдер және 110-220 кВ пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер және механикалық бүлінуді болдырмайтын қорғау қабырғасының құбыржолының арасында құрылғының болуы жағдайында – 0,5 м дейін азайтуға болады. Кәбілдерді құбыржолдарының астына және үстіне параллель төсеуге жол берілмейді.
      440. Кәбіл желісін жылу құбырымен қатар төсеу кезінде кәбіл мен жылу каналының қабырғасының арасындағы арақашықтық 2 м-ден кем болмауы немесе жылу құбыры кәбілмен кез-келген жерде жанасу жағдайында жылу құбырының, қосымша жердің қызуы мен жылу құбыры кәбіл жүретін жерлерде жылдың кез-келген мерзімінде 10 кВ және 5 ⁰С дейінгі кәбіл желістері үшін 10 ⁰С және 20-220 кВ желістер үшін 5 ⁰С астырмайтын жылу оқшауламасы болуы тиіс.
      441. Кәбіл желістерін теміржол кәбілдерімен қатар салу кезінде, кәбілдер жолдың темір жол қарауына алынған аймақтан тыс салынады. Кәбілдерді темір жол қарауына алынған жерлер деңгейінде салу тек Жол қатынасы министрлігінің ұйымдарының келісімі бойынша салынады және кәбілден темір жол жолының осіне дейінгі арақашықтық 3,25 м астам емес, ал электрмен жүретін жолдарға – 10,75 м астам емес. Тарылу шарттарында көрсетілген арақашықтықтарының азаюына жол беріледі, бұл ретте кәбілдер барлық учаскеде блокқа немесе құбырларға салынуы қажет.
      Электрлендірілген жолдарда тұрақты токтағы блоктар мен құбырлар оқшауландырылған (асбестцементті, гудронмен немесе битуммен сіңдірілген және т.б.) тиіс.
      442. Кәбіл желістерін трамвай жолымен қатар салу кезінде, кәбілден трамвай жолының осіне дейінгі арақашықтық 2,75 м кем болмауы тиіс. Тығыз жағдайда бұл арақашықтықты азайтуға осы Қағидалардың 440-тармағында көрсетілген оқшаулағыш құбырларға және блоктарға салынатын жағдайда рұқсат етіледі.
      443. Кәбіл желістерін І және ІІ категориядағы автокөлік жолдарымен қатар салу кезінде, кәбілдер кюветтің сыртқы жағынан 1 м арақашықтықта немесе бордюр тасынан 1,5 м арақашықтыққа салуға рұқсат етіледі. Бұл арақашықтықтарды азайтуға, әр жағдайда тиісті жол басқармаларының келісімі бойынша рұқсат етіледі.
      444. Кәбіл желістерін 110 кВ және одан жоғары ӘЖ қатар салу кезінде кәбілден шеткі сым арқылы өтетін вертикальды жазықтыққа дейінгі арақашықтық 10 м кем болмауы тиіс.
      Кәбіл желістерінен ӘЖ жерге қосылған және жерге қосатын бөліктеріне дейінгі арақашықтық 35 кВ дейінгі кернеуде 5 м аспауы, 110 кВ 10, 110 кВ одан жоғары кернеуде 10 м болуы тиіс. Тығыз жағдайда кәбіл желістерінен 1 кВ жоғары ӘЖ жер астындағы бөліктері мен жекелеген тіректерінің жерге қосқыштарына дейінгі арақашықтық 2 м аспауы тиіс.
      Кәбіл желістерінен 1 кВ ӘЖ тіректеріне дейінгі арақашықтық 1 м кем болмауы, ал кәбілді оқшаулағыш құбырлардағы жанасу аймақтарында - 0,5 м болуы тиіс.
      Электр станциялары мен қосалқы станциялардың аумақтарында тығыз жағдайда, егер кәбіл желістерін әуе байланыстарының және 1 кВ жоғары ӘЖ тіректерінің жер асты бөліктерінен, егер осы тіректердің жерге тұйықтау бөліктері қосалқы станцияның жеге қосылған контурына жалғанған болса, 0,5 м арақашықтыққа салуға рұқсат етіледі.
      445. Басқа кәбілдердің қиылысу жағдайында олар жердің қабатының 0,5 м қалыңдығымен бөлінуі тиіс, бұл арақашықтықты тығыз жағдайларда 35 кВ дейінгі кәбілдерді, оң барлық қиылысу аймағында кәбілдерді 1 м әр жағын плиталармен немесе бетон құбырлармен немесе сондай материалдармен бөлінген жағдайында 0,15 м дейін азайтуға болады.
      446. Кәбіл желістері құбыржолдарымен, оның ішінде мұнай және газ құбырларымен қиылысу кезінде, кәбілдер мен құбырлардың арасындағы арақашықтық 0,5 м кем болмауы тиіс. Құбырларда әр жағынан 2 м-ден кем емес қиылысу учаскесін кәбілдерін төсеу шарттарында бұл арақашықтықты 0,25 м дейін азайтуға болады.
      Май толтырылған кәбілдер және пластмасса оқшауламасы бар кәбілдердің құбыржолдарымен қиылысу кезінде олардың арасындағы арақашықтық 1 м кем болмауы тиіс. Тығыз жағдайларда бұл арақашықтықты, егер кәбілдер қақпағы бар темірбетон лотоктар мен құбырларға салынған жағдайда 0,25 м деп алуға болады.
      447. Кәбіл желістері 35 кВ дейінгі жылу құбырымен қиылысу кезінде кәбілдер мен жылу құбырының аражабындарының арасындағы арақашықтық 0,5 м кем болмауы тиіс, ал тығыз жағдайда – 0,25 м кем болмауы тиіс. Бұл ретте жер температурасы жаздың ең жоғарғы температурасына қарасты және 15 ⁰С қыстың ең төмен температурасына қарасты 10 ⁰С астам емес артуы болмауы үшін жылу өткізгіші қиылысу учаскесі шеткі кәбілдердің әр жағына 2 м оқшауламаны қосу қажет.
      Аталған талаптар орындалмайтын жағдайларда, келесі шаралардың бірі орындалуы тиіс:
      1) кәбілдерді 0,7 м орнына, 0,5 м дейін тереңдету;
      2) жоғары қималы кәбіл ендірмесін қолдану;
      3) кәбілдерді құбыр жолдарының астына 0,5 кем арақашықтықта салу және құбырлар кәбілдерді ауыстыру жер жұмыстарының өндірусіз жүргізілетіндей етіп салынуы тиіс.
      Май толтырылған кәбілдер пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер жылу құбырларымен қиылысқан кезде кәбілдер мен құбыр жабыны арасындағы қашықтық кемінде 1 м болуы керек, ал одан аз болған жағдайда кемінде 0,5 м. Бұл ретте жер температурасы жылдың кез келген мерзімінде 5 ⁰С астам емес артуы болмауы үшін, жылу өткізгіші қиылысу учаскесі шеткі кәбілдердің әр жағына 3 м-ден қосуы оқшауламасы болуы қажет.
      448. Кәбіл желістері теміржол және автокөлік жолдарымен қиылысу кезінде, кәбілдер, темір жол полотносынан 1 м кем емес тереңдіктегі және су ағызатын орлардың түбінен 0,5 м теміржол мақсатына алынған жердің аймағының бүкіл ені бойынша туннелдерге, блоктарға немесе құбырларға салынады. Егер темір жол мақсатындағы аймақ жоқ болса, онда салудың аталған шарттары тек жолдың жабындысының екі жағы бойынша 2 м плюс қиылысу аймағында орындалуы тиіс.
      Кәбіл желістері темір жолдың электрлендірілген және электрлендіруге жататын блоктары мен құбырлары оқшауландырылуы тиіс. Қиылысу орны стрелкадан, айқастырмадан және кәбілдерді рельстерге жалғау орнынан 13 м арақашықтықта болуы тиіс. Кәбілдердің электрлендірілген рельстік көлік жолдарымен қиылысуы жол осіне 75-90⁰ бұрышпен жүргізілуі тиіс.
      Блоктар мен құбырлардың ұшы 330 мм тереңдікте су өткізбейтін (мыжылған) саз жағылған кендірмен өрілген сыммен батырылуы тиіс.
      Көлік аз жүретін өнеркәсіптік мақсаттағы тұйық жолдармен және арнайы жолдармен қиылысында кәбілдер тікелей жерге көміледі.
      Кәбіл желістерінің трассалары жаңадан салынып жатқан электрлендірілмеген теміржол және автокөлік жолдарымен қиылысу кезінде қолданыстағы кәбіл желістерін қайта салу қажет етілмейді. Қиылысқан жерлерде кәбілдерді жөндеу қажет болғанда пайдаланылатын шеттері тығыз бітелген резервтік құбырлар немесе блоктар болуы тиіс.
      Кәбіл желістерін әуе желістеріне ауыстыру кезінде кәбіл топырақ үйіндісінен немесе темір жол төсемінің шетінен 3,5 м кем емес арақашықтықтағы бетке шығарылуы тиіс.
      449. Трамвай жолдарымен кәбіл желістерінің қиылысу жағдайында кәбілдер оқшауландырылған блоктар немесе құбырларға салынуы тиіс. Қиылысу орны стрелкадан, айқастырмадан және кәбілдерді рельстерге жалғау орнынан 3 м арақашықтықта орындалуы тиіс.
      450. Кәбіл желістері автокөліктердің аулаға, тұраққа кіру жолдарымен қиылысуы кезінде кәбілдер құбырларға салынуы тиіс. Кәбілдер осындай тәсілмен орлар мен көлшіктермен қиылысу аймағында қорғалуы тиіс.
      Кәбіл желістерінде кәбіл муфталарын орнату кезінде кәбіл муфтасының корпусының және жақын жердегі кәбілдің арақашықтығы 250 мм кем болмауы тиіс.
      Биік еңіс трассаларда кәбіл муфталарын орнату кезінде олардың астында көлденең алаңдар болуы тиіс.
      Кәбіл желісінде муфталардың бүлінуі жағдайында оларды қайта монтаждау мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін муфталардың екі жағын артық салу керек.
      451. Кәбіл желісінің жолында қауіпті кезбе токтың болуы жағдайында:
      1) Қауіпті аймақтардан өту үшін кәбіл желісінің жолын өзгерту қажет.
      2) Жолды өзгерту мүмкін болмаған жағдайда: кезбе токтардың деңгейін барынша төмендету бойынша шараларды қарастыру; тоттануға қарсы төзімділігі жоғары кәбілдерді қолдану; электрмен тоттану әсерінен кәбілдерді қорғауды жүзеге асыру қажет.
      Агрессивті топыраққа және шекті шамадан тыс кезбе токтың болуы мүмкін аймақтарға кәбілдерді салу кезінде катодтық полярлау (электр дренаждарды, қорғаушыны, катодты қорғаныс) қолданылуы тиіс. Басқа да электр дренаж құрылғыларын қосудың әдістері бойынша сору учаскесінің потенциалдар айырмасының нормасын сақтау.
      Тоттанудан кәбіл желістерін қорғау қажеттілігі электр өлшемдері мен топырақтың үлгілерінің химиялық талдауларының жиынтық нәтижелері бойынша анықталуы тиіс. Кәбілдерді тоттанудан қорғау аралас жер асты құрылыстарының жұмысына қауіпті жағдай тудырмауы тиіс. Тоттанудан қорғау бойынша жобадағы жоспарланған шаралар жаңа кәбіл желісін іске қоспас бұрын жүзеге асырылуы тиіс. Жерде кезбе токтың болуы жағдайында кәбіл желістерінде қауіпті аймақтарды анықтауға мүмкіндік беретін бақылау орындарының орналастырылуы тиіс, ол қорғау құралдарын ары қарай тиімді таңдауға және орналастыруға қажет.
      Кәбіл желістерінде потенциалдарды бақылау үшін кәбілдердің трансформатор қосалқы станцияларына, тарату орындарына және т.б. шығатын жерлерін пайдалану керек.

9. Кәбіл блоктарына, құбырларда және темірбетон
тартпасына кәбіл желістерін төсеу

      452. Кәбіл блоктарын дайындау үшін, кәбілдерді құбырларға салу үшін темір, шойын, асбест-цементті, бетон, керамика және соған ұқсас құбырлар қолданылады. Блоктар мен құбырларға материалды таңдауда жер асты суларының деңгейі мен олардың агрессивтілігі, кезбе токтарының бар-жоғы ескеріледі.
      Төмен қысымды маймен толтырылған бір фазалы кәбілдер, пластмассалы оқшауламасы бар бір фазалы кәбілдерді тек асбест-цементті және магнитті емес материалдардан жасалған құбырларға салған дұрыс және әрбір фаза жеке құбырға салынады.
      453. Блоктардағы каналдардың шекті саны, олардың арасындағы арақашықтық және көлемі осы Қағидалардың 46-тармағына сәйкес қабылдануы тиіс.
      454. Әрбір кәбіл блогының 15 % дейін резервтік каналы, біреуден аспайтын каналы болуы тиіс.
      455. Жерге көмілген кәбіл блоктары мен құбырлардың тереңдігі жергілікті жердің жағдайы бойынша анықталуы тиіс, бірақ осы Қағидалардың 434-тармағында келтірілген арақашықтықтан кем болмауы тиіс. Жабық аумақтарда және өндірістік жайлардың едендеріне төселген кәбіл блоктары мен құбырлардың көму тереңдігі нормаланбайды.
      456. Кәбіл блоктары шұңқыр тұсына 0,2 % кем емес еңіс болуы тиіс. Осындай еңісті кәбілдерге арналған құбырды салуда да сақтаған жөн.
      457. Кәбіл желістеріне арналған құбырды тікелей жерге төсеу кезінде құбырлар арасындағы және олардың арасындағы және басқа кәбілдермен арасындағы аз арақашықтық құбырсыз салынған кәбілдерге алынған шамада анықталуы тиіс.
      Жайдың еденіне кәбіл желістерін құбырмен салу кезінде олардың арасындағы арақашықтық жерге салатын арақашықтыққа тең деп алынады.
      458. Блоктарға салынған кәбіл желістерінің жолдарының бағыты өзгеретін жерлерде және кәбілдер мен кәбіл блоктарының жерге ауысатын жерлерінде кәбілді тартуға және оларды блоктан шығаруға ыңғайлы кәбіл құдығы болуы тиіс. Бұндай құдықтар кәбілдердің шекті ауырлығымен анықталатын бір бірінен алшақ жолдың тік сызықты аймақтарында да жабдықталуы тиіс. Кәбіл саны 10 дейін және кернеу 35 кВ аспайтын жағдайда кәбілдерді блоктан жерге кәбіл құдықтарынсыз ауыстыруға болады. Кәбілдердің блоктан шығу тұстары су өткізбейтін материалдармен бітелуі тиіс.
      459. Блоктардан және құбырлардан ғимарат, туннель, өжірелерге кәбіл желістерін ауыстыру келесі тәсілдердің бірімен жүргізілуі тиіс:
      оларға тікелей блок және құбырды кіргізу, ғимарат ішіне құдық салу немесе сыртқы қабырғаға камера салу арқылы.
      Құбырлар арқылы ғимаратқа, туннелге майда жануарлардың кіру мүмкіндігін болдырмайтын шаралар қарастырылуы қажет.
      460. Кәбіл блоктарының каналдары, құбырлар, олардың шыға берісі және олардың жалғанымдары созу кезінде кәбілдердің қабықтары механикалық бүлінбеуі үшін, беттері өңделіп тазартылуы тиіс. Блоктардан кәбілдердің кәбіл жайларына және камераларға шыға берісінде үйкелуден және жарылудан кәбіл қабықшаларын қорғайтын шаралар (иілімді төсемді қолдану, бүгіліс қажетті радиусын сақтау және т.б.) қарастырылуы тиіс.
      461. Жер асты суларының жоғары деңгейінде АТҚ аумағында кәбілдерді төсеудің жер бетінде қолданылатын тәсілдері (науа, қораптарда) қолданылады. Жер бетіндегі лотоктар мен оларды жабатын плиталар темірбетоннан жасалуы тиіс. Лотоктар арнайы бетон подсадкаларға жаңбыр суының ағуына кедергі келтірмейтіндей жоспарлы жолдан 0,2 % кем емес еңіс орнатылуы тиіс. Жаңбыр суының ағуын қамтамасыз ететін науалардың түбінде қуыс болған жағдайда еңкіш жасау қажет етілмейді.
      Кәбілдерді төсеуге кәбіл науаларын пайдалану кезінде АТҚ аумағы бойынша көлік жүретін жол және жөндеу және пайдалану жұмыстарын орындауға қажетті машиналар мен жабдықтарға кіретін жол қарастырылуы тиіс. Бұл мақсат үшін тартпаларды бір деңгейде тұруын сақтай отырып, өтетін көлік жүктемесін ескергенде темірбетон плиталардың көмегімен науалар арқылы өту жолдары жасалуы тиіс. Кәбіл тартпаларын пайдалану кезінде науадан төмен тұрған каналдар мен траншеяларға, құбырларға және жолдың астына кәбілді төсеуге болмайды.
      Кәбілдердің науадан басқару және қорғау шкафтарына кіруін жерге көмілмеген құбырларда орындалуы тиіс. АТҚ бір ұяшығының деңгейінде кәбіл мойнағын траншеяға салуға болады және бұл жағдайда оларды басқару және релелік қорғау шкафтарына кіргізу кезінде кәбілдерді қорғау құбырларын пайдалануға ұсынылмайды. Механикалық зақымданудан кәбілдерді қорғау басқа тәсілдермен (түпкірді, швеллерді қолданумен) орындалуы тиіс.

10. Кәбіл құрылыстарында кәбіл желістерін төсеу

      462. Кәбіл құрылыстарының барлық түрлері жобамен қарастырылған кәбілдің көлемінің 15 % өлшемінде кәбілдерді қосымша төсеу мүмкіндігін (монтаждау үдерісінде кәбілдерді ауыстыру, келесі пайдалануда қосымша төсеніш және т.б.) ескере отырып орындалады.
      463. Кәбіл қабаттары, туннелдері, галереялар, эстакадалар бойынша және шахталар, басқа бөлмелер мен қатарлас кәбіл жайларынан, 0,75 с кем емес өртке төзімді деңгейдегі жанбайтын аралық қабырғалары мен аралық жабындардан бөлектенуі тиіс. Осындай аралық қабырғалармен алшақ туннелдер күштік және бақылау кәбілдері және маймен толтырылған кәбілдер мен пластмасса оқшаулығы бар кәбілдер болған жағдайда 150 м кем емес, ұзындықтағы отсектерге бөлінуі тиіс. Қосарлы еденнің әрбір отсегінің ауданы 600 м² кем болмауы тиіс.
      Кәбіл 0,75 с. өртке төзімділік деңгейіндегі аралық қабырғаларда және кәбіл жайларындағы есіктері осы Қағидалардың 426-тармағында аталған электр қондырғыларында 0,75 с өртке төзімділік шегінде және 0,6 с қалған электр қондырғыларында болуы тиіс.
      Кәбіл жайларынан шығу сырттан немесе Г және Д категориясының өндірістері бар жайлардан қарастырылуы тиіс.
      Кәбіл құрылыстарынан шығатын есіктің саны мен орналасуы жергілікті жердің жағдайын ескере отырып анықталуы тиіс, бірақ олар екіден кем болмауы тиіс. Кәбіл құрылыстар ұзындығы 25 м болған жағдайда бір шығатын есігі болуы тиіс.
      Кәбіл құрылыстарының есіктері мықты бітелген өздігінен жабылатындай болуы тиіс. Кәбіл құрылыстарының шығатын есіктері сырттан ашылатын және кәбіл жайынан кілтсіз ашылатын болуы тиіс, ал отсектер арасындағы есіктер жақын шығатын жердің бағыты бойынша ашылуы және оларды жабық күйінде ұстап тұратын құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
      Көпірлері бар өтпелі кәбіл эстакадаларының сатылары бар кіретін орны болуы тиіс. Кіре берістің арасындағы арақашықтық 150 м-ден кем болмауы тиіс. Эстакаданың шетінен кіре беріске дейінгі арақашықтық 25 м-ден аспауы тиіс.
      Кәбілдік көрмелер 0,75 сағат өртке төзімділік шегінде өртке қарсы жанбайтын бөгеттері бар бөліктерге бөлінуі тиіс. Бөліктердің ұзындығы 35 кВ-ке дейін кәбіл салынған кезде 150 м-ден аспауы және пластмассалық оқшаулағышы бар кәбілде, май толтырылған кәбілдер салынған кезде 120 м-ден аспауы тиіс. Жартылай жабық сыртқы кәбілдік көрмелерге берілген талаптар таралмайды.
      464. Туннелдер мен каналдарда оларға технологиялық су мен майдың түсуінің алдын алу бойынша шаралар қолданылуы және жер асты және жаңбыр суының ағып кетуіне жағдай жасалуы тиіс. Олардағы еденнің су қоймасына қарай еңісі немесе су канализациясы 0,5 % еңісі болуы тиіс. Туннелдің бірінен екіншісіне өту жолы 15 ^оС аспайтын көтеру бұрышы бар пандус арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Туннелдердің бөліктерінің арасындағы саты салуға болмайды.
      Жайлардан тыс және жер асты суларының деңгейінен жоғары салынатын кәбіл каналдарында қиыршықталған тас немесе құмнан үйілген қалыңдығы 10-15 см дренаждайтын үйінді болуы тиіс.
      Туннелдерде дренажды механизмдерді пайдалану қарастырылған және оларды судың деңгейіне қарай автоматты қосуға болады. Іске қосу аппараттары мен электр қорғалтқыштары олар өте ылғал жерлерде жұмыс істей алатындай болуы тиіс.
      Өтпелі типтегі эстакадалар мен галереялардың бір белгіден екіншісіне өту жолдарында 15 ^оС еңісті пандус орнатылуы тиіс. 1:1 еңісті сатыны орнатуға болады.
      465. Тарату құрылғылары мен жайларда кәбіл каналдары мен қосарлы едендер алмалы-салмалы жанбайтын плиталармен жабылуы тиіс. Электр машиналарында және соған ұқсас жайларда каналдар кедір-бұдырлы темірмен, ал паркетті-ағаш еденді басқару щиттары бар жайларда каналдар мен қосарлы едендер онымен жүретін жабдықтарға кедергі келмейтін етіп жабылуы тиіс.
      466. Ғимараттың сыртындағы кәбіл каналдары алмалы-салмалы плиталардың сыртынан қалыңдығы 0,3 м құммен көмілуі тиіс. Қоршалған аумақтарда кәбіл каналдарының үстіндегі алмалы-салмалы плиталардың үстін топырақпен көмудің қажеті жоқ. Қолмен ашылатын арқалық плиталардың салмағы 70 кг аспауы тиіс. Плиталар көтеретін құралмен жабдықталуы тиіс.
      467. Балқытылған металл, ыстық сұйықтар немесе кәбілдің қабығы бүлдіретін басқа да заттардың төгілуі мүмкін аймақтарда каналдарды салуға болмайды.
      Аталған аймақтарға коллекторлардағы және туннельдерге люк салуға болмайды.
      468. Ғимараттан тыс жер асты туннельдері жабынының үсті 0,5 м қалыңдықта құм қабатымен жабылуы тиіс.
      469. Кәбілдер мен жылу құбырларын бірге салу кезінде, жайларда кәбіл орнатылған жерде жылу құбырының ауаны қыздыруы кез келген мерзімде 5 ⁰С аспауы тиіс, ол үшін құбырларға жылуды оқшаулағыш пен желдеткіш орнатылуы тиіс.
      470. Кәбіл жайларында кәбілдер тұтас ұзындықта салынады, ал кәбілдерді жайларда келесі талаптарға сай орналастыру қарастырылады:
      1) Бақылау кәбілдері және байланыс кәбілдері тек қуат кәбілдерінің астына орнатылуы тиіс; оларды аралық қабырғамен ажыратады.
      2) Бақылау кәбілдерін 1 кВ қуат кәбілдерімен қатар салуға болады.
      3) 1 кВ-қа дейін күш беретін кәбілдер 1 кВ-тан жоғары кәбілдердің үстіне салынады; бұл жағдайда оларды қалқамен бөліп қояды.
      4) Әртүрлі топтағы кәбілдер, 1 кВ-тан жоғары трансформаторлардың, генераторлардың резервтегі кәбілдері мен жұмысшы кәбілдер және сол сияқты 1 категориялық электр қабылдағышпен қуаттанатын тағы да сол сияқтылар әртүрлі горизонталды деңгейлерде салынады және оларды қалқалармен бөліп қояды.
      5) 1), 3), 4) пункттерде көрсетілген және осы пунктте көрсетілген бөлгіш қалқалар отқа төзімділігі 0,25 сек-тан кем болмайтындай отқа жанбайтын болуы тиіс.
      Әуе-механикалық көбікті және бытыраңқы су қолданылатын автоматты өрт сөндіргішті қолданғанда 1), 3), 4) және осы пункте көрсетілген қалқаларды орнатпауға болады.
      Сыртқы кәбіл эстакадаларында және сыртқы жабық кәбіл галереяларда осы тармақтың 1), 3) және 4) тармақшаларында көрсетілген қалқаларды орнату міндетті емес. Сонда өзара сақтаулы күш беретін кәбілдер торабы (1 санаттағы ерекше топқа жататын электр қабылдағыштардың торабын қоспағанда) арақашықтығы 600 мм-ден кем болмайтын қашықтықта салынады және аралық конструкцияның (арқалық, ферма) екі жағынан эстакадаларға орналастырылады; галереяларда жүретін жолдан бастап жан-жағына орнатады.
      471. Май толтырылған кәбілдер мен пластмасса қорғанысы бар кәбілдер жекелеген кәбіл құрылыстарына салынады. Оларды өзге кәбілдермен бірге салуға болады; ол жағдайда май толтырылған кәбілдер мен пластмасса қорғанысы бар кәбілдер кәбіл құрылысының төменгі жағына орнатылады және басқа кәбілдерден өртке беріктігі 0,75 сек-тан кем емес көлденең қалқа арқылы бөлініп қойылады. Дәл осындай қалқалармен маймен толтырылған кәбілдер және пластмасса қорғаны бар кәбілдер де бөлінеді.
      472. Кәбілді құрылыстарда автоматты стационарлық құралдар мен өрт сөндіру құралдарының көлемі және қолданылуы белгіленген тәртіп бойынша бекітілген ведомстволық құжаттар негізінде анықталуы тиіс.
      Тікелей кіре беріске жақын жерге, люктер мен желдеткіш шахталарға (25 м-дей радиуста) өрт сөндіру краны орнатылуы тиіс. Эстакадалар мен галереяларға арналған өрт сөндіру гидранттары белгілі бір есеппен орнатылуы тиіс, яғни, эстакада мен галерея трассасы осінің кез келген нүктесінен жақын жердегі гидрант арақашықтығы 100 м-ден аспауы тиіс.
      473. Кәбіл құрылыстарында бақылау кәбілдерін және қимасы 25 мм² немесе одан да жоғары күш беретін кәбілдерді (қорғасынмен қапталған берік кәбілдерді қоспағанда) кәбіл конструкциясы бойынша орындайды.
      Сауыттанбаған бақылау кәбілдер, сауыттанбаған қорғасын қабықты күш беретін кәбілдер және қимасы 16 мм² және одан төмен орындалған сауытталмаған күш беретін кәбілдердің барлық түрлері тартпаларға немесе қалқаларға (тұтас немесе тұтас емес) салынады.
      Егер тереңдігі 0,9 м-ден аспайтын болса, канал түбіне кәбіл жүргізуге болады; онда 1 кВ-тан жоғары күш беретін кәбілдер мен бақылау кәбілдер тобы арасындағы арақашықтық 100 м-ден кем болмауы тиіс немесе бұл кәбіл топтары жанбайтын, отқа беріктігі сағатына 0,25-тен кем болмайтын қалқалармен қоршалуы тиіс.
      Жекелеген кәбілдердің арақашықтығы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 124-кестесінде көрсетілген.
      Кәбіл құрылыстарында өткелдердің биіктігі, ені және конструкция мен кәбілдердің арасындағы қашықтық осы Қағидалардың 5-қосымшасының 124-кестесінде келтірілген арақашықтықтан кем болмауы тиіс. Кестеде берілген арақашықтықпен салыстырғанда өткелдерді 800 мм-ге дейін тарылтуға немесе 1,0 м ұзындыққа биіктікті 1,5 м-ге төмендетуге рұқсат етіледі, соған сәйкес вертикал кәбілдердің арақашықтығын конструкция біржақты немесе екіжақты орналасқан жағдайда кемітуге болады.
      474. Бақылау кәбілдерін тартпаларға бір буда етіп салуға болады және металл қораптарға көп қабаттап салу үшін мына шарттарды қадағалау керек:
      1) кәбіл будаларының сыртқы диаметрі 100 мм-ден аспауы тиіс;
      2) бір қораптағы қабаттар биіктігі 150 мм-ден аспауы тиіс;
      3) будаларға және көп қабаттарға қабығы бір типті кәбілдер ғана салынады;
      4) будадағы, қораптағы көп қабатты кәбілдерде, тартпадағы буда кәбілдерде бекіту құрылғысының және өз салмағының ықпалымен кәбіл қабықтарында деформация болмайтындай етіп бекіту керек;
      5) өртке қауіпсіз болу мақсатында қораптар ішінде оттан қорғайтын белдік орнатылуы тиіс: вертикал учаскелерде – 20 м-дей қашықтықта, сонымен бірге кіре берісте жамылғы арқылы; көлденең учаскелерде – қоршаулар арқылы өтетін өткелдерде;
      6) кәбіл трассасының әрбір бағытында жалпы қорап сыйымдылығының 15 %-нан кем болмайтын сыйымдылықта қор болуы қарастырылуы тиіс.
      Күш беретін кәбілдерді будалап немесе қабаттап салуға болмайды.
      475. Жер асты коммуникациясымен толықтырылған орындарда Қағидалардың 5-қосымшасының 124-кестесінде қарастырылғанмен салыстырғанда биіктігі азайтылған, бірақ 1,5 м-ден кем болмайтын жартылай өткелді туннелдер жүргізуге болады, онда да мына талаптарды орындаған жағдайда: кәбіл торабының қысымы 10 кВ-тан аспауы тиіс; туннель ұзындығы 100 м-ден аспауы керек; қалған қашықтықтар кестедегі 5-қосымшаға сәйкес болу керек; туннель соңында шығатын есік немесе люк болуы тиіс.
      476. Төмен қысымдағы май толтырылған кәбілдер, пластмасса қорғанысы бар кәбіл тораптары металл конструкцияларға кәбіл айналасына тұйық магнитті контур түзілуін болдырмайтындай етіп бекіту керек; бекітілген орындар арақашықтығы 1 м-ден аспауы тиіс.
      Жоғары қысымды май толтырылған кәбілдердің болат құбырлары тіректерге орнатылады немесе алқаларға асып қойылады; тіректердің немесе алқалардың арақашықтығы торап жобасымен анықталады. Сонымен қатар құбырлар пайдалану барысында температуралық деформация болмас үшін қозғалмайтын тіректерге бекітіледі.
      Құбырдан тірекке түсетін салмақ тірек іргетасын бұзатындай немесе ауысушылыққа әкелмеуі тиіс. Көрсетілген тіректердің саны және орналасқан орны жобамен анықталады.
      Жоғары қуатты тораптардағы тармақталған құрылғының бекітпелері мен механикалық тіректері тармақталған құбырдың тербелуін болдырмауы тиіс, олардың айналасына тұйық магниттік контур түзілуін болдырмау керек, ал бекітілген орындарда немесе тірекке түйіскен жерлерде қорғаныс төсемдері болу керек.
      477. Кәбіл құдықтарының тереңдігі 1,8 м-ден кем болмау керек; камера биіктігі нормаланбайды. Байланыстыратын тоқтатқыш және жартылай тоқтатқыш муфталарға арналған кәбіл құдықтарының көлемі муфтаға қазбай монтаж жасауға болатындай болу керек.
      Су асты өткелдеріндегі жағалау құдықтарының көлемі резервтегі кәбілдерді және қуаттандыратын аппараттарды орналастыруға болатындай болуы тиіс.
      Құдық еденінде топырақ суын және жауын суын жинайтын шағын шұңқыр орнатылуы тиіс; сонымен бірге осы Қағидалардың 463-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес су шығаратын құрылғы қарастырылуы тиіс.
      Кәбіл құдықтары металл баспалдақтармен жабдықталуы тиіс.
      Кәбіл құдықтарында кәбілдер мен байланыстырғыш муфталар конструкцияда, тартпаларда және қоршауларда орнатылуы тиіс.
      478. Кәбіл құдықтары мен туннелдердегі люктердің диаметрі 650 мм-ден кем болмайды және екі металл қақпақпен жабылуы керек, оның астынғысы құлыппен жабылуға арналады және туннель жағынан кілтсіз ашылады. Қақпақтардың ашуға арналған қондырғысы болу керек. Бөлме ішінде екінші қақпақты қолданбаса да болады.
      479. Туннелдердегі, кәбіл этаждары мен каналдарындағы қуаттылығы 6-35 кВ күш беретін кәбілдердің байланыстырғыш муфталарында электр тесіп өткенде пайда болатын жарылыстар мен өртті жоюға арналған арнайы қорғаныс қап болу керек.
      480. Жоғары қысымды май толтырылған кәбіл тораптары ұшындағы муфталар жайлы температуралы бөлмелерде орналасуы тиіс немесе температура +5 ^оС-ден төмендегенде автоматты қыздырғыш қондырғымен жабдықталуы тиіс.
      481. Май толтырылған кәбілдерді, пластмасса қорғанысы бар кәбілдерді галереяға жүргізерде галереяның жылылығы талаптағы техникалық шарттарға сәйкес болу керек.
      Жоғары қысымды тораптардағы май сіңіретін агрегаттар бөлмелерінде табиғи желдеткіш болуы тиіс. Жер асты қуаттандырғыш пункттерді кәбіл құдықтарымен бірге қолдануға болады, ол жағдайда осы Қағидалардың 476-шы пунктіне сәйкес құдықтарға су шығаратын құрылғы орнату керек.
      482. Байланыстырғыш муфталарға арналған эстакадалар, құдықтар, каналдар мен камералардан басқа кәбіл құрылысы табиғи немесе жасанды желдеткіштермен жабдықталуы тиіс және де әрбір бөлекжай желдеткіші дербес болуы тиіс.
      Кәбіл құрылысы желдеткішінің есебі келіп түсетін және шығып кететін ауа арасындағы температураның құлауы 10 ^оС аспауына байланысты анықталады. Сонда туннель тарылғанда, бұрылыстарды, айналмаларда ыстық ауа қапшық тәрізді жиналмайды.
      Желдеткіш құрылғылар от тұтанып кеткен жағдайда ауаның келуін тоқтату үшін, сонымен бірге қыс мезгілдерінде туннелдің қатып қалуының алдын алу мақсатында тосқауылдармен жабдықталу керек.
      Бөлме ішіне кәбіл салу кезінде қоршаған орта температурасының көтерілуінен және технологиялық қондырғылардың ықпалынан кәбілдің қызып кетуін болдырмау керек.
      Байланыстырғыш муфтаға арналған құдықтардан, каналдардан, камералардан және ашық эстакадалардан басқа кәбіл құрылысы электр жарығымен және жылжымалы шамдар мен аспаптар қосуға арналған желілермен жабдықталуы тиіс. Жылу электр станцияларында аспаптарды қоректендіруге арналған желі қоймауға рұқсат етіледі.
      483. Коллекторлерге, технологиялық галереяларға және технологиялық эстакадаларға кәбіл ҚНжҚ талаптарына сәйкес салынады.
      Кәбіл эстакадасы мен галереясынан ғимараттар мен құрылыстарға дейінгі жарықтағы ең аз арақашықтық осы Қағидалардың 5-қосымшасының 125-кестесіне сәйкес келуі тиіс.
      Кәбілдер эстакадасы мен галереясының электр берілісінің әуе тораптарымен, завод ішіндегі теміржол мен автомобиль жолдарымен, өрт сөндіру жүрісімен, арқан жолдарымен, әуе байланыс тораптарымен және радиофикациямен, құбырлармен қиылысуы 30 ^оС бұрышта орындалады.
      Эстакадалар мен галереялардың әуе байланыс тораптарымен параллель жүру кезінде кәбілдер мен байланыс тораптарының сымдары арасындағы арақашықтықты кәбіл тораптарының байланыс және радиофикация тораптарына ықпалын есептеу арқылы анықтайды. Байланыс және радиофикация сымдары эстакада мен галереяның асты мен үстінде орналасады.
      Өндіріс кәсіпорны аумағындағы жүргінші жүрмейтін бөлігіндегі кәбілді эстакада мен галереяның ең төменгі биіктігі жердегі жоспарланған белгіден кәбілдердің ең төменгі қатарын 2,5 м-ден кем болмайтындай деңгейде салу мүмкіндігінің есебінен алынады.

11. Өндірістік үй-жайларда кәбіл тораптарын салу

      484. Өндірістік бөлмелерде кәбіл тораптарын салу кезінде төмендегідей талаптар орындалуы тиіс:
      1) кәбілдер жөндеуге қол жетерлік жерде болуы тиіс, ал ашық жүргізілгендер - бақылау үшін қолайлы болуы тиіс.
      Механизмдердің, қондырғылардың, жүк пен көліктің алмасатын орындарындағы кәбілдер (сауытталғандары да) осы Қағидалардың 361-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес зақымданудан қорғалған болуы тиіс.
      2) кәбілдер арасындағы қашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшаның 124-кестесіне сәйкес болуы тиіс.
      3) параллель орнатылған күш беретін кәбілдер мен әртүрлі құбырлар арасындағы арақашықтық 0,5 м-ден кем болмауы тиіс, ал газ құбырлары мен жанар май құбырлары арасы – 1 метрден кем болмау керек. Арақашықтық жақын болған жағдайда және кәбілдер қиылысып өткен жағдайда барлық жақындау учаскелерінде оның әрбір жағынан 0,5 м плюс, ал өте қажет жағдайларда қызып кетуден және механикалық зақымданудан (металл құбырлардан, қаптардан, т.б.) қорғалуы тиіс.
      Жолаушы жүретін жерлерде кәбілдердің қиылысуы еденнен 1,8 м биіктікте орындалу керек.
      Май құбырларының және жанар май құбырларының астымен және үстімен вертикалды жазықтықта кәбілдерді параллель салуға болмайды.
      485. Еденге және қабат аралық жабуларға салынатын кәбілдер каналдарда немесе құбырларда жүргізіледі; оларды кәбілмен бітеп тастауға болмайды. Ішкі қабырға және қайта жабылған жерлер арқылы кәбілді құбыр немесе тесік арқылы жүргізеді, кәбіл жүргізіп болғаннан кейін құбыр мен тесіктегі саңылауды жанбайтын материалмен жауып тастау керек.
      Желдеткіш каналдармен кәбіл жүргізуге болмайды. Бұл каналдармен болат құбырға жүргізілген бір кәбілмен қиысуына болады.
      Баспалдақ торы бойымен кәбілді ашық салуға болмайды.

12. Кәбіл тораптарын су астымен жүргізу

      486. Кәбіл тораптары өзенді, каналды қиып өткенде кәбілдер су аса бұзбайтын түбі және жағалауы бар учаскелерде салынады. Су бұзып өтетін арнасы мен жағалауы тұрақсыз өзендер арқылы кәбіл жүргізгенде жергілікті жағдайды ескере отырып қана кәбілді түбіне тереңдету керек. Кәбіл жүргізу тереңдігі жоба арқылы анықталады. Айлық, кемежай, паромды өткелдер зоналарында кәбіл жүргізгенде, әсіресе кемелер мен баржалардың қысқы тұрақтарында жүргізуге рұқсат етілмейді.
      487. Теңізге кәбіл тораптарын жүргізгенде оның тереңдігі, жылдамдығы, өткел жерлердегі судың ауысу стилі, үстемдік ететін желдер туралы, теңіз түбінің профилі мен химиялық құрамы жайлы, судың химиялық құрамы жайлы анықтамаларды ескерген жөн.
      488. Теңіз түбіне кәбіл салғанда түбіндегі тегіс емес жерде жатпауы керек; тік шығыңқы жерлерді жою керек. Трассадағы құм қайраң сана жерлер, тас тізбектері және өзге де су асты кедергілерін айналып өту керек және ол жерлерге траншея немесе өткел салу қарастырылады.
      489. Кәбіл тораптарымен өзендерді, каналдарды, т.б. кесіп өткенде, сонымен бірге кеме мен қайық жолдарында кәбілдерді жағалау сулары және таяз сулы учаскелерде тереңдігі 1 метрдей болатын теңіз түбіне тереңдету керек; май толтырылған кәбілді тораптармен қиып өткенде 2 метр тереңдікке орналастыру керек.
      Үздіксіз түбін тереңдетумен айналысатын су қоймаларында кәбіл жүргізгенде су көлігі ұйымдарының келісімімен анықталған белгіге дейін тереңдетіп жүргізеді.
      Кеме жүретін өзендер мен каналдарда 110-220 кВ-тық май толтырылған кәбілді тораптар салу кезінде оларды механикалық зақымданудан қорғау мақсатында траншеялар құм салынған қаптармен толтырылып, үстіне тастар тасталынады.
      490. Өзен түбіне, канал және тағы сол сияқты ені 100 метрдей су қоймалары бар жерлерге салынған кәбілдер ара қашықтығы 0,25 м-ден кем болмайды. Қайта салынатын су асты кәбіл тораптары көп жылдық судың орташа деңгейін есептей отырып, қолданыстағы кәбіл торабынан су қоймасы тереңдігі 1,25-тен кем болмайтындай қашықтықта салынуы тиіс.
      Ағыс жылдамдығы 1 м/с-тан аспайтын, 5-15 метр тереңдіктегі суда төмен қысымды кәбілдер салу кезінде параллель тораптардың жеке фазалары арасындағы (фазаларды өзара арнайы бекітпей) ара қашықтық – 0,5 метр, ал параллель тораптардың шеткі кәбілдерінің арасындағы қашықтық кемінде 5 м болуы керек.
      15 метр тереңдікте су астында кәбіл жүргізгенде және ағыс жылдамдығы 1 м/с-тан жоғары болғанда жеке фазалар мен тораптар ара қашықтығы жобаға сәйкес қабылданады.
      Май толтырылған кәбіл тораптары мен 35 кВ-тық тораптарды су астында параллель салған кезде олардың арасындағы көлденең ара қашықтық судың көп жылдық орташа деңгейі есептелініп, тереңдігі 1,25-тен кем болмауы, бірақ 20 метрден кем емес болуы керек.
      Өзен, канал, су қоймалары түбіне тереңдетілген кәбілдердің көлденең бойынан мұнай, газ жүргізілетін құбырларға дейінгі ара қашықтық құбыр мен кәбіл жүргізгенде орындалатын түбін тереңдететін жұмыстар түріне байланысты жобамен анықталуы тиіс және 50 метрден кем болмауы тиіс. Кәбіл тораптары мен құбырларды жүргізетін ұйымдардың келісімі бойынша бұл қашықтықты 15 метрге дейін азайтуға болады.
      491. Жағасы жетілдірілмеген жағалауларда су асты кәбіл өткелдерінің орнына өзенге ұзындығы 10 метрдей, теңізге 30 метр резерв қарастырылуы керек, ол сегіз формасында салынуы тиіс. Жетілдірілген жағаларда кәбілдерді құбырларда жүргізіледі. Кәбілдің шыға беріс жерлерінде кәбіл құдықтары орнатылу керек. Құбырдың жоғарғы ұшы жағалау құдығына кіріп тұрады, ал төменгісі - судың ең төмен деңгейімен салыстырғанда 1 метр тереңдікте жатуы тиіс. Жағалау учаскелеріндегі құбырлар берік жасалуы тиіс.
      492. Су бұзып зақымданған арналар мен жағалауларда мұз жүргенде және су тасығанда кәбіл жалаңаштанып қалмас үшін жағалауда бекіту жұмыстарын жүргізу (тас төсеу, шой дамбалар, қадалар, плита-тақталар, шпунттар, т.б.) керек.
      493. Су астында кәбілдер өзара қиылыспау керек.
      494. Су астындағы кәбіл өткелдері жағалауда ішкі кеме жолдары мен теңіз бұғаздары бойынша қолданылатын Қағидаларға сәйкес дабыл таңбаларымен белгіленіп көрсетілуі тиіс.
      495. Суда 35 кВ-қа дейінгі үш және одан да көп кәбілдер салғанда әрбір үш жұмысшы кәбілге бір резервті кәбіл қарастырылуы тиіс. Суда бір фазалы кәбілден тұратын май толтырылған кәбіл торабын жүргізгенде бір торапқа – бір фаза резерв, екі торапқа – екі фаза резерв, үш және одан да көп торапқа – жоба бойынша екі фазадан кем болмайтын резерв қарастырылуы керек. Резервтік фазалар кез-келген жұмысшы фазаның орнына пайдалануға қолайлы болатындай қойылуы тиіс.

13. Арнайы құрылыстар бойынша кәбіл тораптарын салу

      496. Металл, тас, темірбетон көпірлермен кәбіл тораптарын салғанда канал көпірінің жаяу жүргіншіге арналған бөлігіне немесе әрбір кәбілді жеке жанбайтын құбырларда жүргізу керек; ол құбырлар бойымен жауын-шашын сулары ақпауын қадағалау керек. Металл және темірбетон көпірлерге және оларға кәбіл жақындайтын жеріне асбесттіцементті құбырлар салу керек. Көпір конструкциясындағы өткел орындарда кәбіл топырағына да асбесттіцементті құбыр жүргізеді.
      Барлық жер асты кәбілдері металл және темірбетон жерлерден өткенде көпірдің металл бөлігінде электрден қорғаныс жасалуы тиіс.
      497. Ағаштан жасалған құрылыстарда (көпір, айлақ, пирс, т.б.) кәбіл тораптарын салу болат құбырларда орындалуы тиіс.
      498. Көпірдің температуралы тігістерінен және көпір конструкциясы тігістерінен кәбіл тораптары өтетін жерлерде кәбілдерге механикалық күш пайда болуын болдырмас үшін шара қолданылуы тиіс.
      499. Тоған, дамба, пирс және айлақтармен кәбіл тораптарын тікелей жер траншеяларында 1 метр жер қалыңдығында салуға рұқсат етіледі.
      500. Май толтырылған кәбілді тораптарды және пластмасса қорғанысы бар кәбіл тораптарын көпірмен жүргізуге болмайды.

11. 1 кВ-қа дейінгі кернеуліктегі электр берілісінің әуе
тораптары

1. Жалпы ережелер

      501. Әуе тораптарының (ӘЖ) элементтерінің механикалық есебі 12-тарауда бейнеленген әдістеме бойынша жүргізіледі.
      502. ӘЖ ғимаратқа кіре берісті және аулаға шығатын жолды жауып тұрмайтындай және көлік пен жаяу жүргінші қозғалысына кедергі келтіріп жолды жауып тұрмайтындай орналасу керек. Кейбір көлік келіп қалатын жерлерде (аулаға шыға берісте, жолдан шығатын жерлерде, жол қиылыстарында) тіректер көлік келуінен қорғап тұруы тиіс.
      503. ӘЖ тіректерінде жерден 2,2-3 метр биіктікте орнатылуы тиіс: тірек орнатылған жыл және реттік номері; ӘЖ тіректерінен кәбілді байланыс тораптарына дейінгі арақашықтық көрсетілген плакаттар (байланыс кәбіліне дейін 4 метрден кем болмайтын қашықтықтағы тірекке ілінуі тиіс), ал 250 метрден кейін ӘЖ магистралі бойымен – қорғау зонасының көлденеңі мен ӘЖ иесінің телефоны көрсетіледі.
      504. ӘЖ орман алаптарымен және көк орай егістіктермен өтетін болса, өзі алып жүретін қапталған сымдар (ӨҚС) қолданылады, олар ағаш кесіп орман жолдарын салуды қажет етпейді. Бұл жағдайда сым мен ағаштың және бұталардың арақашықтығы 0,3 м-дей болу керек.
      Оқшауланбаған сымдарды пайдаланған кезде ағаштарды кесу қажет емес. Сондай-ақ ең үлкен стрела кезінде сымдардан ағаштарға, бұталарға және басқаларға дейінгі арақашықтық 1 м-ден кем болмауы тиіс.
      505. ӘЖ-ның металл конструкциялары, бандаждары және т.с.с. тіректері шіріп тоттанбау үшін қорғалуы тиіс.
      506. 1 кВ кернеуліктегі электр берілісінің әуе тораптарының барлық элементтері бүкіл қызмет мерзімі бойынша жұмыс қабілеттілігін жоғалтпау керек.

2. Климаттың есептік жағдайы

      507. 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ есептеуге арналған климаттық жағдайлар 10 жылда 1 рет қайталанып отыруға арналған климаттың есептік жағдайға арналған, оларды қоректендіретін 10 кВ ӘЖ сияқты қабылдануы тиіс.
      508. Көлденең желдің ықпалынан қорғалған жерлерде (құрылыс тұтас салынған елді мекен пункттері, орман алаптары және ғимараттар биіктігі орташа бақшалық-парк егістіктері және ағаш биіктіктері тірек биіктігінен 2/3-тен кем болмайтын ӘЖ, тау алқаптары, аңғарлар, т.б.) салынған ӘЖ үшін нормативті жел қысымының мәні 40 %-ға төмендетіліп қабылданады.
      509. Сымдарға жел күшінің ықпалын есептесек, жел бағыты ӘЖ трассасының осіне 90^о бұрышпен қабылданады.
      Тіректерді есептеген кезде тірекке әсер ететін сыртқы күштің ең пайдалы үйлесімділігін беретін жел бағыты қабылданады.

3. Сымдар, арматуралар

      510. Қайта салынып, қайта конструкцияланатын ӘЖ үшін осы Қағидалардың 500-тармағын басшылыққа ала отырып, ашық ауада орналастырылған және тіректерге арматуралар арқылы бекітілген өзі көтеретін оқшауланған сымдар қолданылады.
      511. Механикалық беріктігі жағынан ӘЖ-ға оқшауланбаған сымдар қолданылады: алюминий - көк мұз қабырғасының есептік қалыңдығы 10 мм аудандарда - 25 мм² кем емес, көк мұз қабырғасының есептік қалыңдығы 15 мм және одан да жоғары аудандарда – 35 мм² шамасында, алюмендіболатты және балқытылған алюминийден – барлық климаттық аудандарда 25 мм² шамасында.
      512. Бұрын пайдаланғанда сымдар тоттанып шіріген жерлерге ӘЖ салған кезде (теңіз жағалауы, тұзды көлдер, өндіріс аудандары және тұзды құм басқан аудандар, оның маңындағы атмосфераның ластануы бойынша ІІ және ІІІ типтегі аудандар, сонымен қатар осы ізденулер мәліметі бойынша мұндай ластанудың мүмкін болатындығы) тоттанбайтын сымдар, немесе ӨОС қолданылады. Пайдалану мәліметтері жоқ жазық жерлердегі жағалау алқаптарының аумағы көрсетілген талаптарға сай 5 км деп, ал химиялық кәсіпорын тастайтын алаптар - 1,5 км деп қабылданады.
      513. Бір ӘЖ сымдарының екі қиылысуы ғана мүмкін болады.
      ӘЖ магистралы бір қималы сымдармен орындалады.
      ӘЖ магистралының фазалы сымдарының қимасы 50 мм²-ден қабылданады. 120 мм² қима қолдануға болмайды.
      514. Ғимараттарға енгізу үшін ӘЖ-тан тармақтандыру үшін механикалық берік, қоршаған орта ықпалына тұрақты, қимасы мыстан 6 мм², алюминийден 16 мм², оқшауланған сымдар қолданады.
      515. Ғимаратқа енгізу үшін ӘЖ-тан алынатын тармақтану аралығының ұзындығы тармақтауды орындайтын тірек беріктігіне байланысты, бірақ 25 м-ден аспайтын есеп бойынша анықталады. Аралық тармақтау ұзындығы 25 м болған жағдайда қосымша аралық тірек орнату қарастырылады.
      Есеп көк мұз режимінде екі жағдай үшін орындалуы тиіс:
      1) Жел бағыты ӘЖ осіне 90^о бұрышта, ӘЖ сымдары қалыңдығы b_э көк мұзбен жабылған, тармақталған сымдардағы көк мұз қабырғасының қалыңдығы - b_о = 0,5_b;
      2) Жел бағыты ӘЖ бойымен (О градус бұрыш), тармақтанған сымдардағы көк мұз қабырғасының қалыңдығы – b_о = b_э.
      Мұнда екі жағдайда да тіректің жоғары жағы ауытқығандағы тармақтанған сымдардың ауырлық редукциясы ескеріледі.
      516. Сымдар беріктігінің механикалық есебі мүмкінді кернеу әдісі бойынша жүргізіледі. Сонда сымдағы кернеу 126-кестеде көрсетілген мүмкін шамадан аспауы тиіс, ал сымдардан қиып өтетін құрылыс жерінің бетіне дейін және тіректің жермен жалғанған элементіне дейінгі ара қашықтық осы тарау талаптарына сәйкес болуы тиіс. Есептегенде сымдардың және зауыт каталогтарындағы физикалық-механикалық параметрлер қолданылады.
      517. Сымдардағы максимал кернеу мәндері анкер типті ӘЖ тіректерінің беріктігіне сәйкес келуі тиіс.
      518. Қуаттаушы және кернеулі анкерлі қыстырғыштың, бекіткіш түйіндердің және кронштейннің есептік күші қалыпты режимде бұзуға әкелетін механикалық салмақтан 40 %-дан аспауы тиіс.
      519. Ілгек пен штыр сенімділік коэффициенті 1:1 болатын бұзғыш салмақ әдісі бойынша есептелуі тиіс.
      520. Қапталмаған сымдарды ӘЖ тіректеріндегі изоляторға және оқшаулайтын траверске бекіту, қимаға арналған тіректерді есептемегенде, біреулік болуы тиіс. Сымдарды аралық тіректердегі штырлы изоляторларға бекіту проволкамен байлау арқылы немесе қыстырғышпен изолятор мойнына тірекке қаратып орындайды. ӘЖ-нан тармақталған сымдар бітеу бекітілуі тиіс.
      521. ӘЖ аралығында сымдарды 90 %-ға механикалық беріктік беретін байланыстырушы қыстырғыштар көмегімен байланыстырады.
      Әртүрлі металдан жасалған сымдарды немесе әртүрлі қималы сымдарды тек анкер тіректерінің ілмектерімен, ауыспалы қыстырғыш арқылы немесе пісіру арқылы байланыстырады. Осындай қыстырғыштар орнатылған ауыспалы қысқыштар мен сым учаскелеріне сым салмағынан механикалық күш түспеу керек.
      Бір аралықта әр сымға бір ғана байланыс болу керек.
      Инженерлік құрылысты ӘЖ қималарының аралықтарында ӘЖ сымдарын байланыстыруға болмайды.

4. Сымдардың тіректе орналасуы

      522. Тіректерде климат жағдайының ауданына қарамастан кез-келген фазалы сым орнатуға болады. Нөлдік сым фазалық сымнан төмен орналасады. Тіректер арқылы жүргізілген сыртқа жарық беретін сымдар ӘЖ сымдарымен бірге нөлдік сымдар үстіне орнатылады.
      Жерге жалғанған бейтарап желілердегі екі шынжырлы ӘЖ-да әрбір шынжырдың өз нөлдік сымы болу керек.
      523. Электр қабылдағыштарды қосуға арнап тірекке орнатылған аппараттар жер бетінен 1,6-1,8 м биіктікте орналастырылуы тиіс.
      Тірекке орнатылатын қалқымалы сақтандырғыштар, сонымен бірге қорғайтын, секцияға бөліп тұратын басқа да құрылғылар ӘЖ сымдарынан төмен орналасуы тиіс.
      524. Тіректегі және аралықтағы сымдардың ара қашықтығы 1,2 м аралықта жақын болу шартына байланысты төмендегіден кем болмауы тиіс:
      1) cымдар вертикал орналасқанда және сымдардың көлденең жылжығандағы орналасуы 20 см - 60 см-ден аспауы тиіс, бұл көк мұз қабырғасының нормативті қалыңдығы 15 мм-дей болатын аудандарда және көк мұз қабырғасының нормативті қалыңдығы 20 мм және одан жоғары болатын аудандарда – 90 см болады;
      2) көк мұзды басқа барлық аудандарда сымдар басқаша орналасқанда, желдің жылдамдығы 18 м/с-қа дейін – 40 см, ал жылдамдығы 18 м/с-та – 60 см болады.
      525. Тіректегі әртүрлі фазалы сымдар арасындағы вертикал арақашықтық ӘЖ-ден тармақталған кезде және ортақ тіректегі әртүрлі қиысулар кезінде 10 см-дей болу керек. Ось бойымен енгізу изоляторы арасындағы арақашықтық 40 см-дей болу керек.
      526. Тірекке түсер кездегі сымдар арасындағы көлденең арақашықтық 15 см-ден кем болмауы тиіс. Сымнан бағанға, траверске және басқа тіректің элементтеріне дейінгі ара қашықтық 5 см-ден кем болмау керек.
      527. 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдарын және оқшауланбаған 10 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдарын ортақ тірекке мына шарттарды сақтаған жағдайда бірге ілуге болады:
      1) 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ 10 кВ-қа дейінгі ӘЖ-дың климат жағдайының есебі бойынша орындалуы тиіс;
      2) 10 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдары 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдарынан жоғары орналасуы тиіс;
      3) бекітпе оқшаулағышына бекітілген 10 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдарында қос бекіткіш болуы тиіс;
      4) ортақ тіректе орналасқан, әртүрлі кернеулі жақын жатқан сымдар арасындағы вертикал арақашықтық, сонымен бірге желсіз қоршаған ортаның ауа температурасы +15 градус болғанда аралық ортасы 2 м-ден кем болмау керек.
      528. Ортақ тіректерге ӨОС-ті және 1 кВ-қа дейінгі оқшауланбаған ӘЖ сымдарын бірге ілгенде тіректе және аралықта вертикалды арақашықтығы қоршаған орта температурасы желсіз +15 ^оС болған жағдайда 0,4 м-ден кем болмауы тиіс.
      529. Белгіленген жүктемемен жекелеген тұтынушылар қуат алатын ӘЖ-ында жеті сым ілу қарастырылған, яғни ортақ нөлдік сыммен бір фазаны екі сымға ажырату арқылы жүзеге асырылады.

5. Оқшаулау

      530. Қадалық оқшаулауыштың сенімділік коэффициенті 2,5-нан кем болмау керек.
      531. Тірек материалы, атмосфераның ластану деңгейі және найзағай әрекетінің үдемелілігі қандай болса да, ӘЖ-ға оқшаулығыштар немесе оқшаулағыштық материалдардан жасалған траверстер қолданылады.
      532. ӘЖ-дан тармақталған жерлерде көпмойынды немесе қосымша оқшаулағыштар қолданылады.
      Нөлдік сымдар оқшаулағышқа немесе оқшаулайтын траверстерге бекітілу керек.

6. Жерге тұйықтау,
артық ток күшінен (кернеуден) қорғаныс

      533. ӘЖ тіректерінде жерге тұйықталатын құрылғы болу керек, ол нөлдік сымды қайта жерге тұйықтау үшін, атмосфералық аса қысымнан қорғау үшін, ӘЖ тіректеріне орнатылған электр қондырғыларын жермен байланыстыру үшін, қорғаныс аппараттарын қорғау үшін қажет.
      Найзағай кернеуінен қорғайтын жерге тұйықталған құрылғы нөлдік сыммен жермен қайта байланыстырылады.
      534. Металл тіректер, металл конструкциялар және темірбетон тіректердің арматуралары қорғаныс өткізгіші арқылы нөлдік сымға жалғануы тиіс.
      535. Темір бетон тіректерде нөлдік сым темірбетон қадалар мен тірек тіреуіштерінің жермен байланысқан арматурасымен байланыстырылады.
      536. Кейбір нөлдік сыммен қайта жерге байланыстырылған тіректерде және атмосфералық аса кернеуден қорғауға арналған жермен байланысуларды айтпағанда, ӘЖ ағаш тіректерінің ілгектері мен штырлары жермен байланысуға жатпайды.
      537. ӘЖ тіректерінің тартпалары жермен байланыстырылатын өткізгішпен жалғастырылуы тиіс.
      538. Қиылысу аралықтарымен шектелетін 1 кВ-қа дейінгі кернеулі ӘЖ тіректерінің ілгектері, штырлары және арматуралары жермен байланыстырылуы тиіс. Жермен байланыстыратын құрылғы кедергісі 30 Ом-нан аспауы тиіс.
      539. ӘЖ тіректеріне орналастырылған қорғаныс аппараттары найзағай кернеуінен сақтау үшін жермен байланыстырғышқа жеке түсіріп байланыстыру керек.
      540. Бір-екі этажды құрылыстар салынған елді мекендерде өнеркәсіптің түтінді және басқа құбырларымен, биік өскен ағаштармен, ғимараттармен экрандалмаған ӘЖ-да атмосфералық кернеулерден қорғайтын жермен байланыстыратын құрылғы болуы тиіс. Бұл жермен байланыстыратын құрылғылар кедергісі 30 Ом-нан аспауы тиіс, ал олардың арасындағы арақашықтық бір жылда найзағай 40 сағатқа дейін болатын аудандарда – 200 м-дей және бір жылда найзағай саны 40 сағаттан аса болатын аудандарда – 100 м болу керек.
      Сонымен қатар, жермен байланыстыратын құрылғылар мынадай түрде орындалуы тиіс:
      1) адам саны көп шоғырланатын бөлмеге кіргізу үшін тармақтары бар тіректерде (мектептер, бала бақшалар, ауруханалар, т.б.) немесе шаруашылық құндылығы зор бөлмелерде (мал ұстайтын бөлмелер, қоймалар, шеберханалар, т.б.);
      2) енгізуге арналған тармақтары бар тораптың соңғы тіректерінде, бұл жағдайда осы тораптың жермен байланысқан көрші қорғанысынан ең көп арақашықтығы - бір жылда болатын найзағай саны 40-50 болатын аудандарда - 100 м-ден, бір жылдағы найзағай саны 40-тан жоғары болатын аудандарда – 40-50-ден аспауы тиіс.
      541. Нөлдік сыммен қайта жермен байланыстыратын құрылғыларға арналған және нөлдік қорғаныс пен жермен байланыстыратын өткізгіштер таңдау талаптары 7-тарауда көрсетілген.
      542. ӘЖ тіректерінде жермен байланыстыратын өткізгіш ретінде тоттануға қарсы жамылғысы бар, диаметрі 6 мм дөңгелек болат қолданылады.
      543. Жермен байланыстыратын өткізгіштерді өзара байланыстыру, оларды темірбетон тіректер тіреуіштерінің, ілгектерінің, кронштейндеріне жермен байланыстыратын жоғарыдан шығып тұратын бөлігіне байланыстыру, сонымен бірге ӘЖ тіректеріне орнатылған жермен байланыстыратын металл конструкцияларға, жермен байланыстыратын электр қондырғыларға пісіру арқылы немесе бұрандамен байланыстыру арқылы орындау керек.
      Жермен байланыстыратын өткізгішті жердегі байланыстырғышқа пісіру арқылы немесе бұрандамен бұрау арқылы орындайды.

7. Тіректер

      544. Тіректер әртүрлі конструкциялық материалдардан жасалынады. Көбіне темірбетоннан жасайды.
      545. ӘЖ-ға мынадай тірек типтері қолданылады:
      1) Аралық тіректер, тікелей ӘЖ трассаларының учаскелерінде орнатылады. Бұл тіректер қалыпты жұмыс режимде ӘЖ бойымен бағытталған күшті қабылдамауы тиіс.
      2) Анкерлі тіректер, анкерлік аралықты шектеу үшін орнатылады, сонымен қатар, ӘЖ сымдарының қимасы мен маркасы, саны өзгерген орындарда орнатады.
      3) Бұрыш тіректері, ӘЖ трассасы өзгерген орындарға орнатылады. Бұл тіректер қалыпты жұмыс режимінде аралас аралық сымдардың салмағынан болатын жүкті қабылдауы тиіс. Бұрыш тіректері аралық болып және анкер типті болып орындалады.
      4) Ақырғы тіректер, ӘЖ басында және соңында қойылады, сонымен бірге үстеме кәбілдерді шектейтін орындарда қойылады. Олар анкерлік тип тіректері болып табылады және ӘЖ-ның қалыпты жұмыс режимінде барлық сымдар салмағын біржақты қабылдауы тиіс.
      5) Тармақтандыратын тіректер, ӘЖ-дан тармақтану орындалады.
      6) Айқасу тіректері, ӘЖ-ның екі бағытының қиылысуы орындалады.
      Тармақтандыратын және айқастыратын тіректер көрсетілген типтердің ең жоғарысы болуы мүмкін.
      ӘЖ-ды инженерлік құрылыспен қиып өту үшін барлық типтердің артық түрі қолданылады.
      546. Тірек конструкциясы төмендегілерді қондыруды қамтамасыз етуі тиіс:
      1) көшені жарықтандыратын шамдардың барлық типтері;
      2) соңғы кәбіл муфтасын;
      3) қорғаныс аппараттарын;
      4) секциялайтын және коммутациялық аппараттар;
      5) электр қабылдағышты қосуға арналған щиттерді және шкафты.
      Тіректердің барлық типтері тірек сымдарының төменіне де, жоғарысына да шам орнатуға мүмкіндігі болатындай қарастырылуы тиіс.
      547. Тіректер типі қандай болса да, еркін тұратын, тіреуішті және тартпалы болуы мүмкін.
      Тірек тартпалары жерге цилиндр тәрізді орнатылған анкерлерге немесе ғимараттар мен құрылыстардың металл, темірбетон, кірпіш, тас элементтеріне бекітіледі. Олар көп сымды болуы мүмкін немесе дөңгелек болаттан жасалуы мүмкін. Тартпа қималары есептеу арқылы анықталады.
      Бір сымды болат тартпалар қимасы 25 мм²-ден кем болмауы тиіс.
      548. ӘЖ-дың қалыпты жұмыс режимінде бірінші және екінші шектік жағдайға байланысты, климаттық салмаққа есептелуі тиіс және олардың үйлесімділігі осы Қағидалардың 506 және 507-тармақтары бойынша есептеледі.
      Аралық тіректер мынадай салмақ үйлесімділігіне есептелуі тиіс:
      1) сымға бір мезгілде көлденең жел ауырлығы ықпалына, еркін немесе көк мұзбен жабылған және тірек конструкцияларына, сонымен бірге тармақталған сымдардың салмағынан болатын жүк, еркін және аздап көк мұз жапқан (осы Қағидалардың 514-тармағы бойынша);
      2) енгізердегі сым тармақтарының ауырлығынан болатын салмаққа, көк мұз жамылғысынан болатын салмаққа, бұл жағдайда салмақтың ықпалымен тіректердің ауытқуын есептеуге болады;
      3) тіректің жоғарғы ұшына қойылған және ӘЖ осі бойымен бағытталған 1,5 кН-ға тең шартты есептік салмаққа.
      Бұрыш тіректері (аралық және анкерлі) сымға түсетін салмаққа және ӘЖ трассасының бұрылыс бұрышының биссектрисасы бойынша бағытталған сым ауырлығына мен жел қысымынан болатын тірек конструкциясына түсетін ауырлыққа есептелуі тиіс.
      Анкерлі тіректер аралас аралық сымдарының ауырлығының әртүрлілігіне және көк мұзда жел қысымынан болатын көлденең салмаққа және тірек конструкциясына түсетін салмақтың әр түрлілігіне есептелген. Ауырлықтың ең аз айырмасы барлық сымдардың бір жақты ауырлығының ең көп мәні 50 % қабылданады.
      Соңғы тіректер барлық сымдардың бір жақты салмағына есептелген.
      Тармақтандыратын тіректер барлық сымдардың ауырлығынан болатын реттегіш салмаққа негізделген.
      549. Анкерлі тіректің басының ауытқуы топырақтағы бұрылысты ескергенде 1/30 Н-нен аспауы тиіс, мұндағы Н – ӘЖ тірегінің биіктігі.
      Топырақтағы бір бағанды тірек бұрылысының бұрышы 0,02 рад-тан аспайды.
      Тірек басының ауытқуын, топырақтағы тірек бұрылысының бұрышын, ӘЖ тіректерінің темірбетон тіреуіштеріне түскен сызат пен жарылуды тексеру нормативті жүктемемен жүргізіледі.
      550. ӘЖ-ның ағаш тіректерінің бөлшектерін дайындау үшін қылқан жапырақты жыныстардың (қарағай, қайың, самырсын, бал қарағай) зауыттық әдіспен антисептиктер сіңірілген бірінші, екінші, үшінші сортты ағаш материалдары қолданылады.
      Тіректің ағаш бөлшектерінің сіңіру сапасы қолданыстағы стандарттарға сәйкес келуі тиіс. Ылғалданбаған бал қарағай қолдануға да болады. Конус тәрізді бөренені есептегенде 1 метр ұзындыққа 8 мм тең деп қабылданады.
      551. Тіректің есептелетін негізгі элементтеріне (бағандар, қосылыстар, траверстер) арналған бөрене диаметрі 16 см-ден кем болмау керек. Тіректің басқа элементтері үшін, сондай-ақ кірістерінің тармақтарында ғимараттар алдында орнатылатын тіректер үшін бөрене диаметрі үстіңгі жерінде 12 см-ден кем болмауы тиіс.
      552. Ағаш тіректер қосымшалары алдын ала керілген темірбетоннан дайындалуы тиіс. Тіректі қосымшасынан бөлшектеу қамыттың көмегімен жүзеге асырылады.
      553. Тіректерді қатайту әдісі және тереңдік өлшемі олардың биіктігіне, санына және тірекке бекітілетін сымдардың қимасына, топырақ жағдайына, сонымен бірге жер қазу жұмыстарын өндіру әдістеріне байланысты анықталады.
      554. Топырақты шайып кететін немесе мұз көшкінінің әсерінен трассаның су басатын учаскелеріне тірек орнатар кезде тіректер қатайтылу керек (банкеткалар орнату, төсеу, мұз кескіш орнату, т.б.).

8. Габариттер, түйісулер және жақындасулар

      555. ӘЖ сымынан жердің немесе судың бетіне дейін, сондай-ақ әртүрлі құрылысқа дейін ӘЖ өтер кезде ең аз арақашықтық (габариттер) былайша анықталады:
      1) сымдардың электр тоғымен қызуын ескермеген жағдайда, ауа температурасы жоғарылағанда және жел жоқ болған жағдайда;
      2) температура минус 5 ^оС көк мұз қабырғасының b_э есептік қалыңдығында және жел жоқ болған жағдайда.
      556. Елді мекенде және елсіз мекенде ӘЖ сымдарынан жер беті мен көшенің көлік жүретін бөлігіне дейін 6 метрден кем болмау керек.
      ӘЖ сымдарынан жерге дейінгі арақашықтықты жолы қиын жерлерде 3,5 м-ге дейін азайтуға болады және мүлдем қол жетпейтін жерлерде (тау сілемдері, жартастар, құздар) 1 метрге дейін азайтуға болады.
      Көшенің жүргінші жүрмейтін бөлігін ӘЖ тармақтары қиып өтер кезде сымдардан жерге дейінгі, тротуарға және жаяу жүргіншілер жолына дейін салмақ кемдігі көбірек жерде арақашықтықты 3,5 м-ге дейін азайтуға болады. Ғимаратқа енгізетін изоляторларда сымнан жерге дейінгі арақашықтықты 2,75 м-дей қалдыруға болады.
      Көрсетілген қашықтықты сақтау мүмкін болмаған жағдайда қосымша тірек немесе ғимарат конструкциясы орнатылуы керек.
      557. ӘЖ сымдарынан көлденең арақашықтық, ғимаратқа, құрылымға және құрылысқа дейін аздаған ауытқу болған жағдайда мынадан кем болмауы тиіс:
      1) 1,5 м - балконға, террасаларға және терезеге дейін;
      2) 1 метр - бітеу қабырғаға дейін.
      Ғимараттарға енгізетін ӘЖ-дан тармақтарды қоспағанда, ғимараттардың, құрылыстардың және құрылымдардың үстімен оқшауланбаған ӘЖ сымдарын жүргізуге болмайды.
      558. Тіректің су асты бөлігінен немесе ӘЖ-дың жермен байланыстыратын құрылғыларынан жер асты кәбілдеріне, құбырларына және жердегі әртүрлі мақсатқа қолданылатын колонкаларға дейін көлденең арақашықтық осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 127-кестеде келтірілгеннен кем болмауы тиіс.
      559. ӘЖ кеме жүретін өзендермен қиылысуға жол берілмейді. Егер кеме жүрмейтін және қатып қалған шағын өзендерді, каналдарды, т.б. кесіп өтетін болса, ӘЖ сымдарынан судың ең жоғары деңгейіне дейінгі арақашықтық 2 метрден кем болмау керек, ал мұзға дейін – 6 метрден кем болмаған дұрыс.
      560. ӘЖ әртүрлі құрылыстармен түйіскен жағдайда, сондай-ақ қалалардың көшелері мен алаңдарымен және басқа елді мекен тармақтарымен қиылысқанда, қиылысу бұрышы нормаланбайды.
      561. Кернеулігі 1 кВ ӘЖ 1 кВ-тан жоғары ӘЖ-мен қиылысуы, олар параллель жүргенде жақындасуы, сондай-ақ ӘЖ-ның ортақ тіректеріне сымдарын бірге ілу жұмыстары 11-тарауда келтірілген талаптарды қадағалау арқылы жүзеге асырылады.
      562. 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ-ның өзара қиылысуы қиылысу тіректерінде орындалады. ӘЖ-дың қиылысу орындарында анкерлі және аралық тіректер қолданылады.
      ӘЖ аралықта қиылысатын болса, қиылысу орны ӘЖ-дың жоғарғы түйісу тіректеріне жақын таңдалады. Бұл жағдайда түйісетін тіректер мен түйісетін ӘЖ сымдарының көлденең арақашықтығы 2 м-ден кем болмау керек, ал ӘЖ-да түйісетін жақын сымдар арасындағы тігінен арақашықтығы, қоршаған орта температурасы желсіз +15 ^оС болса, 1 метрден кем болмауы тиіс.
      563. 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ және 1 кВ-тан жоғары ӘЖ параллель жүргенде және жақындасқанда, олардың арасындағы көлденең арақашықтық 11-тарауда көрсетілгеннен кем болмау керек.
      564. ӘЖ байланыс тораптарымен және сигнализациямен (БЖ) және сыммен хабар тарату торабымен (СХ) түйіскенде төмендегі нұсқалардың бірімен орындалуы мүмкін:
      1) ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен және БЖ-ның (СХ) оқшауланған сымдарымен;
      2) ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен және жер асты немесе БЖ-ның (СХ) аспалы кәбілімен;
      3) ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен және БЖ-ның (СХ) механикалық беріктігі жоғары оқшауланбаған сымдарымен;
      4) ӘЖ-дың оқшауланған сымдарымен және БЖ-ның (СХ) оқшауланбаған сымдарымен;
      5) ӘЖ-ына жер асты кәбіл қондырғысымен және БЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен.
      565. ӘЖ-ның БЖ-мен (СХ) қиылысу бұрышы мүмкін болғанша 90 ⁰С жақын болуы тиіс. Тар жағдайларға арналған қиысу бұрышы нормаланбайды.
      566. ӘЖ сымдарынан БЖ-ның сымдарына дейін немесе аспалы кәбілдеріне дейінгі арақашықтық салмақ кемдігі көп болғанда аралық қиылысуларда мынадан кем болмауы тиіс:
      1) ауа температурасы өте жоғары болғанда ӘЖ сымдарының электр тоғымен қызуын ескермесек – 1,25 м;
      2) Б_э көк мұз қабырғасының қалыңдығын есептегенде және ауа температурасы минус 5 ^оС болса – 1 метр.
      ӘЖ сымдары СХ сымдарымен немесе аспалы кәбілдерімен ортақ тіректе қиылысқанда олардың арасындағы тігінен арақашықтығы 1,5 метрден кем болмауы тиіс. БЖ-ның сымдарын немесе аспалы кәбілдерін кронштейндерге орналастырған кезде бұл арақашықтық, ол сол ӘЖ тірегінің сол жағында орналасқан және онда БЖ-ның сымдары немесе аспалы кәбілдері бар ӘЖ сымынан қабылданады.
      ӘЖ сымдарының БЖ (СХ) сымдары мен аспалы кәбілдерімен аралықтағы қиылысу орны мүмкіндігінше ӘЖ тірегіне жақын орналасу керек, бірақ оған 2 метрден жақын болмауы керек.
      567. ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдары БЖ-ның (СХ) оқшауланған сымдарымен қиылысқан кезде төмендегі талаптар сақталуы тиіс:
      1) ӘЖ сымдары СХ сымдарымен қиылысуы, сондай-ақ кернеулігі 360 В–тан жоғары БЖ сымдарымен қиылысуы аралықта ғана орындалуы тиіс. ӘЖ сымдары кернеулігі 360 В-ға дейінгі БЖ сымдарымен қиылысуы аралықта да, ортақ тіректе де орындала береді;
      2) магистральды және аймақ ішіндегі байланыс желісінің БЖ-мен және ауылдық телефон байланысы (АТБ)-ның байланыстырушы тораптарымен аралық қиылысуын шектейтін ӘЖ тіректері, сондай-ақ, кернеулігі 360 В СХ тораптары анкер типті болуы тиіс. Қалған барлық БЖ мен ӘЖ қиылысқан кезде аралық типті ӘЖ тіректері қосымша приставкамен немесе тіреуішпен күшейтілуге болады;
      3) ӘЖ-ның сымдары БЖ-ның (СХ) сымдарының үстіне орналастырылады. ӘЖ сымдарының аралық қиылысуын шектейтін тіректерде ӘЖ сымдары қос бекіткішпен бекітілуі тиіс. Кейбір жағдайларда ӘЖ-ның 380/220 В-тық және одан төмен сымдары БЖ-ның (СХ) сымдарының астына орнатуға рұқсат етіледі. Бұл ретте аралық қиылысуды шектейтін тіреуіштерде қос бекіткіш болу керек;
      4) ӘЖ сымдарын, сондай-ақ БЖ-ның (СХ) сымдарын аралық қиылысуларда қосуға тыйым салынады. ӘЖ сымдары көп сымды болуы тиіс, және қимасы: алюминий сымдары үшін 35 мм² және балқытылған алюминий мен болат қосылған алюминий сымдар үшін 25 мм²-тан кем болмауы тиіс;
      5) 1 кВ-ға дейін кернеуліктегі ӘЖ-мен аралық қиылысуды шектейтін БЖ (СХ) тіректерінде 50 мм-ге үзіліп түсетін найзағайдан қорғаныс орнатылуы тиіс. Темірбетон қосымшалары бар тіректерде үзіліп түсу тіректің ағаш бөлігінде орындалады және қосымшадан 10-15 см-ге жоғары орналасады. Түсуді ағаш рейкамен жабудың қажеті жоқ.
      568. ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдары БЖ-ның (СХ) жер асты және аспалы кәбілдерімен қиылысқан кезде төмендегі талаптар орындалуы тиіс:
      1) ӘЖ мен БЖ трассаларын таңдаған кезде олардың келесі жақын тірекке дейінгі арақашықтығы мүмкіндігінше үлкен алынуы тиіс.
      БЖ-ның (СХ) жер асты кәбілдерінен ӘЖ-ның металл тіректеріне дейін немесе жерге тұйықтайтын құрылғысы жоқ темірбетон тіректердің жер асты бөлігі немесе жермен байланыстыратын бөлігіне дейінгі арақашықтық тұрғын елді мекендерде 3 метрден кем болмау керек.
      Тар жерлерде бұл арақашықтық 2 метрден кем болуға болады, бірақ 1 метрден кем болмайды; бұл жағдайда кәбіл болат құбырға салынуы тиіс немесе 3 м қашықтықта тіректің екі жағының ұзына бойына бұрыштық болатпен немесе швеллермен жабу керек. Ел тұрмайтын орындарда БЖ (СХ) жер асты кәбілдерінен ӘЖ тіректерінің жерге тұйықтағышқа дейін немесе жер асты бөлігіне дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 5-қосымшасының 128-кестесінде келтірілген мәннен кем болмауы керек.
      2) ӘЖ сымдары БЖ-ның аспалы кәбілдерінің үстіне орналасуы тиіс.
      3) Аралық қиысуда ӘЖ сымдарын БЖ (СХ)-ның аспалы кәбілдерімен байланыстыруға болмайды. ӘЖ сымдары БЖ-ның аспалы кәбілдерімен қиылысу аралығында қимасы алюминий сымдарға 35 мм²-ден кем болмайтындай, болат қосылған алюминий сымдарға – 25 мм²-ден кем болмайтындай көп сымды болу керек.
      4) Аспалы кәбіл мен тростың кәбіл ілулі тұратын металл қабығы қиылысу аралығын шектейтін тіректерде жерге тұйықталуы керек, бұл жағдайда жерге тұйықтау кедергісі 10 Ом-нан аспауы керек.
      5) Көлденең жазықта БЖ-ның кәбіл тіректерінің негізінен ӘЖ-ның жақын жатқан сымының проекциясына дейінгі көлденең арақашықтығы ӘЖ биіктігінен кем болмау керек.
      Осы параграфта айтылған ӘЖ-ның БЖ (СХ)-мен қиылысу нұсқасы мына жағдайда қолданылады, егер:
      1) БЖ-ға кәбіл ендірмесін қолданғанда, бұрын орнатылған күшейткіш пунктін тасымалдау қажеттігі немесе қосымша құрылғы орнату қажеттігі туындайды;
      2) СХ-ға кәбіл ендірмесін қолданса, СХ-дағы кәбіл қосымшасының жалпы ұзындығы тиісті мәннен асып түседі.
      569. ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдарын БЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен кесіп өткенде мына талаптарды сақтау керек:
      1) ӘЖ сымдарын БЖ сымдарымен және СХ сымдарымен қиылысуы тек аралықта орындалады. ӘЖ сымдары абоненттік және фидерлік СХ тораптарымен қиылысуы 360 В кернеулікте ӘЖ тіректерінде ғана орындалады;
      2) қиысу аралығын шектейтін ӘЖ тіректері анкер типті болу керек;
      3) ӘЖ сымдары БЖ (СХ) сымдарының үстінде орналасу керек. ӘЖ сымдарының қиылысу аралығын шектейтін тіректерде қос бекіткіш болу керек. 380/220 В және одан төмен кернеуліктегі ӘЖ сымдары СХ мен ГТС-тің тіреуішті тораптарының сымдарының астында орналасу керек. Бұл жағдайда қиылысу аралығын шектейтін СХ мен ГТС сымдары қос бекіткішпен бекітілу керек;
      4) ӘЖ сымдарын және БЖ (СХ) сымдарын қиылысу аралықтарында қосуға болмайды. ӘЖ сымдары қимасы алюминий үшін 35 мм²-ден кем болмайтын, болатты алюминий үшін 25 мм²-ден кем болмайтын көп сымды болу керек;
      5) қиылысу аралығын шектейтін БЖ (СХ) тіректерінде жай тартқыш орнатылады.
      570. Оқшауланған ӘЖ сымдары мен оқшауланбаған БЖ (СХ) сымдары қиылысқан кезде мына талаптар орындалуы тиіс:
      1) ӘЖ сымдары БЖ сымдарымен қиылысуы аралықта ғана орындалады. ӘЖ сымдары СХ сымдарымен аралықта да, ортақ тіректе де орындала береді;
      2) магистральды және аймақ ішіндегі БЖ байланыс желісімен және СТС байланыс тораптарымен қиылысу аралығын шектейтін ӘЖ тіректері анкер типті болу керек. Қалған барлық БЖ-ның ӘЖ-да қиылысуы кезінде қосымша приставкамен және тіреуіштермен күшейтілген аралық тіректер қолдануға болады;
      3) қиысу учаскесіндегі ӘЖ сымдарының атмосфера ықпалына төзімді оқшаулағышы болу керек, жергілікті жердің ең нашар метеорологиялық жағдайында созылу беріктігінің запас коэффициенті 2,5-тен кем болмау керек;
      4) ӘЖ сымдары БЖ (СХ) сымдарының үстінде орналасу керек. Қиысу аралығын шектейтін тіректерде ӘЖ-ның сымдары және көтеріп тұратын тростары қос бекіткішпен бекітілу керек және бітеу байлану керек. 380/220 В және одан да төмен кернеуліктегі ӘЖ сымдары СХ тіреуіш сымдарының астына орналасады, ол да қос бекіткішпен бекітіледі. Бұл жағдайда тіректегі қиылысу аралығын шектейтін СХ сымдары қос бекіткішпен бекітілу керек;
      5) ӘЖ сымдарын, сондай-ақ БЖ сымдарын қиылысу аралығында қосуға болмайды;
      6) қиысу аралығын шектейтін БЖ мен СХ тіректеріне жай тартқыш орнатылуы керек.
      571. ӘЖ жер асты кәбіл қосымшасын оқшауланбаған БЖ (СХ) сымдарымен қиып өткенде мына талаптар сақталу керек:
      1) ӘЖ жер асты кәбіл қосымшасынан БЖ (СХ) тіректеріне дейін және оның жерге тұйықтағышқа дейінгі арақашықтық 1 метрдей, ал оқшауландырылған құбырға кәбіл жүргізгенде – 0,5 метрден кем болмау керек;
      2) көлденең жазықтағы ӘЖ кәбіл табанынан ең жақын жатқан БЖ (СХ) сымдарының проекциясына дейінгі көлденең арақашықтық БЖ (СХ) тіректерінің биіктігінен кем болмау керек.
      572. ӘЖ әуедегі БЖ (СХ)-мен жақындасқанда осы тораптардың ең шеткі сымдарының арасындағы арақашықтық 2 метрден кем болмау керек, ал тар жағдайларда – 1,5 метрден кем болмауы тиіс. Қалған жағдайлардың барлығында тораптар арасындағы арақашықтық ӘЖ, БЖ және СХ тіректерінің өз биіктіктерінен кем болмау керек.
      ӘЖ жер асты немесе аспалы БЖ (СХ) кәбілдерімен жақындасқанда олардың арасындағы арақашықтық осы Қағидалардың 567-тармағындағы 1) және 4) тармақшаларында көрсетілгеннен кем болмау керек.
      573. Радио орталықтарын, радио орталық қабылдағыштарын тарататын антенна құрылыстарымен, радиофикация мен жергілікті радио тораптарға бөлінген қабылдау пункттерімен ӘЖ жақындасуы нормаланбайды.
      574. ӘЖ сымдары және БЖ (СХ) сымдарымен, телевизия кәбілдері және радиоантенналар түсуіндегі ӘЖ сымдары арасындағы көлденең арақашықтық 1,5 метр болу керек. Бұл ретте ӘЖ тіректеріндегі ғимаратқа енгізуге дейінгі сымдар және ӘЖ-ның ғимаратқа енетін сымдары БЖ-ның тармақталған сымдарымен қиылыспауы керек және БЖ (СХ) сымдарынан төмен орналаспауы керек.
      575. Жаңа салынған ӘЖ-ның ортақ тіректеріне оқшауланбаған ӘЖ, БЖ және СХ сымдарын бірге асып ілуге болмайды.
      Істен шығып тозығы жеткен ӘЖ орнына қайта салынған ӘЖ сымдарын ортақ тіректерде бұрыннан ілулі тұрған оқшауланбаған СХ сымдарымен және СХ сымдарымен бірге асып ілуге болады.
      Ол үшін мынадай шарттар қадағалануы керек:
      1) ӘЖ-ның ең төмен кернеуі 380/220 В-тан аспау керек;
      2) СХ сымдарының арасындағы ең төмен кернеу 360 В-тан аспау керек;
      3) СХ-ның төменгі сымдарынан жерге дейінгі арақашықтық, СХ тізбегі мен олардың сымдары арасындағы арақашықтық қолданыстағы «Әуе байланыс тораптары мен радио хабарлау желілерінің құрылысы мен жөндеу қағидаларына» сәйкес болу керек;
      4) ӘЖ сымдары СХ сымдарының үстінде орналасу керек; бұл жағдайда ӘЖ төменгі сымынан тігінен СХ-ның жоғарғы сымына дейінгі тіректегі арақашықтық, өзара қалай орналасса да 1,5-нан кем болмау керек, ал аралықта – 1,25-тен кем болмауы тиіс; СХ сымдары кронштейнде орналасса, бұл қашықтық сол СХ сымы тұрған жақтағы ӘЖ-ның төменгі сымынан алынады.
      576. Ортақ тіректерге 380/220 В аспайтын кернеулікте оқшауланған ӘЖ (ӨОС) сымдарын оқшауланбаған немесе БЖ-ның оқшауланған сымдарымен не кәбілдермен бірге және металл емес тамшылықты оптикалық кәбілдермен бірге (ОКСН) асып ілуге болады, бұл жағдайда арнайы келісілген шарттар және оқшауланған СХ сымдарына арналған 679-тармағының талаптары қадағалануы тиіс.
      577. ӘЖ сымдары темір жолмен, сондай-ақ І және ІІ деңгейлі автомобиль жолдарымен қиылысқанда немесе параллель жүргенде 11-тараудағы талаптар орындалуы тиіс.
      Қиылысулар ӘЖ-ның кәбіл ендірмелуі көмегімен орындалады.
      Қиылысу нұсқасын таңдау техникалық-экономикалық есептеулер негізінде жүргізілуі тиіс.
      ІІІ және V категориялы автомобиль жолдарымен ӘЖ қиылысқан жағдайда аз-маз салмақ кемдігі болса, ӘЖ сымдарынан жолдың жүргінші жүретін бөлігіне дейінгі тігінен арақашықтығы 6 метрден кем болмау керек. Бұл жағдайда елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындар аумағын сыртқы жарықтандырумен қамтамасыз ететін әуе желілеріне осы Қағидалардың 27-тарауында талаптар келтірілген.
      578. Автомобиль жолдарымен ӘЖ жақындасқанда және қиылысқанда ӘЖ сымдарынан жол белгілеріне дейін және оларды көтеріп тұратын тросқа дейінгі арақашықтық 1 метрден кем болмау керек. ӘЖ-мен қиылысатын орындарда көтеріп тұратын тростар 10 Ом-нан аса кедергісі бар жермен тұйықтау құрылғысымен жерге тұйықталуы тиіс.
      579. ӘЖ сымдары трамвайдың немесе троллейбус желілерінің байланыс сымдарымен және көтеріп тұратын тростарымен жақындасқанда және қиылысқанда төмендегі талаптар орындалуы керек:
      1) ӘЖ байланыс желілері бар және тіректер бар құрылыстар аймағынан тыс орналастырылады. Бұл аймақтарда ӘЖ тіректері анкер типті болу керек, ал оқшауланбаған сымдар қос бекіткішпен бекітілу керек;
      2) ӘЖ сымдары байланыс сымдарының көтеріп тұратын тростарының үстінде орналасу керек. ӘЖ сымдары көпсымды болу керек, қимасы алюминийде - 35 мм², болатты алюминийде – 25 мм²-ден кем болмау керек. ӘЖ сымдарын қиылысу аралықтарында қосуға болмайды;
      3) ӘЖ сымдарынан арақашықтық аз салмақ кемдігі болған жағдайда трамвай торабының рельстерінің басына дейін 8 м-ден кем болмау керек, ал троллейбус торабы жүретін аймақтағы көшенің жүргінші жүретін бөлігіне дейін 10,5 м болу керек. Бұл ретте барлық жағдайда да ӘЖ сымдарынан көтеріп тұратын тросқа дейін немесе байланыс сымдарына дейінгі арақашықтық 1,5 метрден кем болмауы тиіс. Байланыс желісі орналасқан аймақтарда ӘЖ тіректері анкер типті болу керек, ал сымдар қос бекіткішпен бекітілу керек;
      4) байланыс сымдары көлденең орналасқан жерлерде ӘЖ қиылысуы болуға болмайды;
      5) троллейбус тораптарында байланыс сымдарын және кернеуі 380 В-тан асатын ӘЖ сымдарын тіректерге бірге ілу үшін мына шарттар қадағалануы тиіс: троллейбус тораптарының тіректері ӘЖ сымдарын ілуге жеткілікті болатындай механикалық берік болу керек; ӘЖ сымдарымен кронштейн арасындағы немесе байланыс сымдарын көтеріп тұратын тросты бекіту құрылғысы арасындағы арақашықтық 1,5 метрден кем болмау керек.
      Бұл параграфтың талаптары көшені жарықтандыру тораптарына қолданылмайды.
      580. Арқанды жолдармен және жердегі металл құбырлармен ӘЖ жақындасқанда және қиылысқанда мына талаптар орындалуы тиіс:
      1) ӘЖ арқан жолдың астымен жүру керек; ӘЖ арқан жол үстімен жүруге тыйым салынады;
      2) арқан жолдардың төменгі жағында ӘЖ сымдарын қоршап тұру үшін баспалдақ өткел немесе тор болу керек;
      3) ӘЖ арқан жолдың астымен жүргізілген жағдайда немесе құбыр астымен жүрсе, ӘЖ сымдары олардан мынадай қашықтықта болу керек: арқан жолдың торларын қоршап тұрған өткелге дейін немесе құбырға дейін – 1 метрден кем болмау керек; құбырға дейін немесе арқан жол элементтеріне дейін сымдарда азғантай ауытқу болғанда және аз салмақ кемдігі болса – 1 метрден кем болмау керек;
      4) ӘЖ астына орнатылған құбырлармен ӘЖ қиылысқанда ӘЖ сымдарынан құбыр элементтеріне дейінгі арақашықтық салмақ кемдігі болған жағдайда 1 метрден кем болмау керек.

2. Қорғаныс және автоматика

12. Кернеулігі 1 кВ дейінгі электр желілерін қорғау

1. Қорғаныс аппараттарын таңдау және
оларға қойылатын талаптар

      581. Қорғаныс аппараттары ретінде автоматты ажыратқыштар немесе сақтандырғыштар қолданылады. Күрделі ажыратқышпен қамтамасыз етілген немесе құрастырылған автоматты ажыратқыштар да қолданылады.
      Жылдам әрекет етуді, сезімталдылықты және іріктеу талаптарын қамтамасыз ету үшін, қажет болған жағдайда, төзімді реле (жанамалы әрекеттегі реле) қолданылған қорғаныс қондырғылары да пайдаланылады. Бұл ретте, осы қорғаныс қондырғыларының сезімталдылық коэффициенті қорғау аймағының шегінде 1,5 кем болмауы тиіс.
      582. Қорғаныс аппараттары өзінің ажыратқыш қабілеттілігімен электр желілерінің қорғалатын учаскесінің ұшындағы қысқа тұйықталу тогының шектеу шегіне сәйкес болуы тиіс, яғни олар осы Қағидалардың 4-тарауының анықтамасына сәйкес осы токқа төзімді болуы қажет.
      Ток көзінің бағытында орналасқан топтасқан автоматты ажыратқыш немесе жақын орналасқан автоматты ажыратқыш қысқа тұйықталу тогын дер кезінде өшіруді қамтамасыз ететін болса, ҚТ тогының максималды шегінде төзімді бола алмайтын қорғаныс құралдарын орнатуға болады. Ол үшін, көрсетілген ажыратқыштардағы қас-қағым ӘЖ әрекет ететін ағытушының (сақталу уақытынсыз кесіндінің) қондырмасындағы ток қорғалатын топтағы әрбір аппараттың және егер аппараттардың барлық тобының мұндай іріктеусіз өшірілуі апаттық, қымбат тұратын жабдықтар мен материалдардың зақымдануы немесе күрделі технологиялық процестің бұзылуы қаупін төндірмейтін болса, бірмезгілдік шектік қосылғыштық бейімінің тогынан аз болуы керек.
      583. Электр желілерінің жеке учаскелерін қорғау үшін қызмет көрсететін сақтандырғыштың балқымалы ендірмелеріндегі қалыпты ток немесе автоматты ажыратқыштардың босатқыш тетігіндегі қалыпты ток, барлық жағдайда телімдердегі есептеулі токтан кем мөлшерде алынады немесе электр қабылдағыштарының қалыпты тогымен таңдалады. Осылайша уақытша келген асқын жүктеме кезінде (іске қосу тогы, технологиялық жүктеме шегі, өз бетінше қосылу кезіндегі ток және т.б.) қорғаныс аппараттары электр қондырғыларын ток көзінен ажыратылмауы тиіс.
      584. Тығын тәріздес автоматты ажыратқыштар мен сақтандырғыштар желілерге былайша қосылуы қажет: сақтандырғыштың (автоматты ажыратқыш) тығыны бұралып алынған кезде бұралмалы гильзада кернеу болмауы тиіс. Бір жақтан ток көзінен қамтамасыз етілген кезде, қоректендіру сымы (кәбіл немесе сым) қорғау коммутациялық аппараттың жылжымайтын контактісіне жалғануы тиіс.
      Қоректендіру сымы электр желісі автоматты ажыратқыштың қозғалушы контактісіне жалғанған жағдайда, кейбір автоматты ажыратқыштардың коммутациялық мүмкіндігі шегінен төмендейтінін ескеру қажет.
      585. Әрбір қорғаныс аппаратында, өзі қорғайтын желілеріне қажетті қалыпты ток деңгейі көрсетілген, босатқыш тетігі мен балқымалы ендірмесінің қалыпты тогы көрсетілген таңбасы болуы тиіс.
      Қорғаныс аппараттары орналасқан шкафтардың есіктерінде немесе қалқандарында желіні қорғауға арналған автоматты ажыратқыштардың босатқыш тетігі мен сақтандырғыштардағы балқымалы ендірмесінің қалыпты тогы көрсетілген схемалар орнатылуы тиіс.

2. Қорғанысты таңдау

      586. Электр желілерінде токтың қысқа тұйықталуы кезінде өшірілу уақыты мүмкіндігінше аз болатындай және іріктеу мүмкіндігін қамтамасыз ететіндей қорғаныс болуы тиіс.
      Қорғаныс токтың қысқа тұйықталуы белгілері анықталғанда, қорғалатын желінің соңына қарай зақымдалған учаскені өшіруді қамтамасыз етуі: бір-, екі- және үш фазалық желіде – бейтарап тұйықтау; екі-, үш фазалық желіде – бейтарап оқшаулануы тиіс.
      Токтың қысқа тұйықталуы белгілері анықталғанда қысқа тұйықталу желілерінің белсенді және индуктивті қарсылық көрсету деңгейі, электр доғасының қарсылық көрсету деңгейі, сондай-ақ желінің қызуы нәтижесінде қарсылық көрсету деңгейі ескерілуі тиіс.
      587. Желінің зақымдалған бөлігінің сенімді өшірілуі үшін, қорғалатын желінің соңында токтың қысқа тұйықталу есебін барынша шектеу шегіне жеткізу үшін мынадай шамасының еселенуі қажет:
      1) сақтандырғыштағы балқымалы ендірменің қалыпты тогына – кемінде 3;
      2) ток сипаттамасына кері бағынышты автоматты ажыратқыштардың босатқыш тетігіндегі қалыпты тогына – кемінде 3;
      3) ток сипаттамасына кері бағынышты автоматты ажыратқыштардың босатқыш тетігіндегі жинақталған ток бойынша басқару бөлігіне – кемінде 3;
      4) автоматты ажыратқыш іске қосылуына әсер ететін токтың жоғарғы шегі, дер кезінде іске қосылатын және токтың максимальды босатқыш тетігінде – кемінде 1,1.
      Өрт қаупі бар аумақтарға қысқа тұйықталу тогының еселігі 25-тарауда көрсетілген.
      588. Бойына оқшауланған сымдарды (БОС) пайдаланып тұрғызылған электр желілерінде, сондай-ақ үй-жайлардың ішіндегі желілерде де асқын жүктемеден сақтайтын қорғаныс болуы тиіс:
      1) сыртқы қабығы немесе сыртқы оқшауламасы қызатын сымдардан жасалған ашық орындалған электр желілері;
      2) тұрғын үй және қоғамдық ғимараттар мен құрылыстардың, сауда үй-жайларының, өндірістік кәсіпорындардағы қызметтік-тұрмыстық жайлардың, тұрмыстық және тасымалды электр қабылдағыштары желілерін қосқанда (үтік, шәйнек, плиталар, тоңазытқыштар, шаңсорғыштар, жуу және тігін машиналары және т.б.), сонымен қатар өртке қауіпті аймақтардың топтастырылған жарықтандыру желілері;
      3) тұрғын үй және қоғамдық ғимараттар мен құрылыстардың, сауда үй-жайларының, өндірістік кәсіпорындардың күш желілері – технологиялық процестер шарты бойынша немесе желінің жұмыс режимі бойынша өткізгіштерде ұзақ уақыт бойы асқын жүктеме пайда болатын болса;
      4) 6-бөлімнің талаптар бойынша арнайы қондырғылар желісі.
      589. Асқын жүктемеден қорғалатын желілерде ток аппараттардағы токтың еселенуі қорғалатын өткізгіштегі ток жүктемесінің рұқсат етілген ұзындығына қатынасы мыналардан артық болмауы тиіс:
      1) 0,8 – лезде әрекет ететін ажыратқышы бар, автоматты ажыратқыштардың қалқаншасы мен балқымалы ендірмелеріне арналған номиналды ток;
      2) 1,0 – кері байланысқа тәуелді реттелмейтін токпен сипатталатын автоматты ажыратқыштардың номиналды тогы (қиманың болуына тәуелсіз);
      3) 1,25 – кері байланысқа тәуелді реттелетін токпен сипатталатын автоматты ажыратқыштардың номиналды тогы (қиманың болуына тәуелсіз).
      590. Электр станциясының меншікті қажеттілігіне арналған кәбілдік желіден токты ажырату қорғалатын кәбілдің аяғындағы көп фаза және бір фаза аралық қысқа тұйықталудың сезімталдық коэффициенті 1,3 кем болмауы тиіс. Бұл кезде қорғалатын кәбілдің соңындағы бір фазалы қысқа тұйықталудан қорғауды қамтамасыз ету үшін бөлек қорғаныс орнатылуы қажет, ол қосылатын жерден жіберілетін ажырату тогының сезімталдық коэффициенті 1,5 кем болмауы тиіс. Егер токтан кері тәуелді сипаттамасы бар ажыратқыш жұмысында кәбілдің ыстыққа төзімділігі мен қорғауды іріктеу қамтамасыз етілсе қорғалатын кәбіл желісінің барлық ұзындығын қимамен қамтымауға болады.
      Электр станциясының меншікті қажеттілігіне арналған кәбілдік желілерде араласқан телімдерді қорғайтын резервтік қорғаныс болады.
      591. Тұрақты токтағы электр қондырғыларын қорғау үшін құрастырма айырғышы бар автоматты ажыратқыштар немесе арнайы тасымалды релелік қорғаныстар қолданылады. Сақтандырғыштарды да қолдануға рұқсат беріледі. Зақымдалған учаскені өшіру үшін іріктеуді қамтамасыз ету керек, ол үшін мына жағдайлар орындалуы тиіс:
      1) барлық қысқа тұйықталуға автоматты ажыратқыштарды қолдану кезінде қорғалатын негізгі аймақта сезімталдық коэффициенті 1,5 кем емес токтық ажыратылым жүзеге асырылуы тиіс; резервтеу аймағында сезімталдық коэффициенті 1,3 кем емес токтық ажыратылым жүзеге асырылуы керек. Резервтеу кезінде кәбілдердің ыстыққа төзімділігі қамтамасыз етілген болса, токқа кері бағынышты сипаттамасы бар ажыратқыштарды пайдалануға рұқсат етіледі;
      2) тасымалды релелік қорғаныстарын қолдану кезінде сезімталдық коэффициенті мынадан төмен болмауы тиіс: негізгі аймақ үшін – 1,5; резервтік аймақ үшін – 1,2;
      3) сақтандырғыштарды қолдану кезінде сезімталдық коэффициенті мынадан төмен болмауы тиіс: негізгі аймақ үшін – 5; резервтік аймақ үшін – 3;
      592. Екі тізбекті әуе желілерінде, егер бұл желілердің бойында жалпы нөлдік сымдар болатын болса, автоматты ажыратқыштың босатқыштары немесе тасымалды ток қорғанысы орнатылмайды.

3. Қорғаныс аппараттарын орнату жерлері

      593. Қорғаныс аппараттары қызмет көрсетуіне ыңғайлы, яғни кездейсоқ механикалық бүлінуде мүмкіндігі жоққа шығарылатын болатындай қолайлы үй-жайларда орнатылуы тиіс. Орнату жұмыстары кезінде мүмкіндігінше айналасындағы заттардың бүлінбеуі және персоналдың жұмыс кезіндегі қауіпсіздік шаралары қатаң сақталуы тиіс.
      Ашық ток жүргізуші бөліктері бар қорғаныс аппараттарына қызмет көрсетуге тек кәсіби біліктілігі жоғары персоналға ғана рұқсат беріледі.
      594. Қорғаныс аппараттары сым қимасы азайтылған электр тораптарында (электрэнергиясын тұтынатын орынға бағытталу бойынша) және қорғаныстың сезімталдылығымен және іріктелуімен қамтамасыз етуді қажет ететін орындарда орнатылады.
      595. Қорғаныс аппараттары қорғалатын өткізгіштің қоректенетін желілерге қосылған жерлерінде орнатылуы тиіс.
      Қоректенетін желілер мен тармақталатын орынның қосылған жерлерінің арасында біршама аралық болған жағдайда және келесі шарттар орындалған кезде тармақталған қорғаныс аппараттарын орнатуға рұқсат беріледі:
      1) қоректенетін желілерге қосылған орындардан бастап аппаратқа дейінгі учаскенің ұзындығы 3 метрден аспаса;
      2) қосылу орнындағы тармақталу тұтанбайтын немесе жанбайтын құбырларда, темірден жасалған қорғаныс қалқаншаларында, қорабшаларда жүргізілген оқшауламасы бар кәбілмен орындалады;
      3) осы учаскеге жақын жерлерге жанармай заттары орналаспайды.
      596. Желілері сақтандырғыш арқылы қорғаған жағдайда барлық қалыпты жерге тұйықталмаған полюстер мен фазаларда сақтандырғыш орнатылуы тиіс. Сақтандырғышты нөлдік өткізгіштерге орнатуға тыйым салынады.
      597. Желілерді автоматты ажыратқыштар арқылы қорғаған жағдайда олар барлық қалыпты жерге тұйықталмаған өткізгіштерге орнатылуы тиіс.
      Нөлдік өткізгіштердегі ажыратқыштарды орнатуға мынадай жағдайда, ажыратқыштар іске қосылған кезде бір мезетте барлық өткізгіштер желіден өшірілетін болса, рұқсат етіледі.
      598. Пайдалану шарттарына қарай орынды болса, қорғаныс аппараттарын мынадай орындарда:
      1) бір қалқанда орналасқан қалқан шинасынан бастап аппаратқа дейінгі аралықта орналасқан өткізгіштерді тармақтау, бұл кезде өткізгіштер тармақталатын ток есебі бойынша таңдалады;
      2) қоректенетін желінің ұзындығы бойынша және тармақталуына қарай қимасын қысқарту, егер желінің алдыңғы учаскесінің қимасы төмен учаскемен қорғалатын болса;
      3) қоректенетін желілерден өлшеу тізбектері, басқару және дабыл қағу өткізгіштерін тармақтау, егер бұл өткізгіштер тиесілі машинаның немесе қалқанның сыртына шығып тұрмаса немесе олардың сыртына шығып тұрса, бірақ жанбайтын құбырлар арқылы жүргізілген немесе сыртында жанбайтын қабықшалары болса орнатпауға да болады.
      Егер дабыл қағу және өлшеу, басқару тізбектерінің өшірілуі салдарынан қауіпті жағдайлар туындайтын болса (өрт сөндіру сорғысының, желдеткіштердің, электр станциясының қажетті меншікті механизмдерінің өшірілуі, жарылғыш қоспасының пайда болуы) қоректенетін желілерге қосылатын жерлерге қорғаныс аппараттарын орнатуға жол берілмейді. Бұл жағдайларда барлық тізбектер құбырлар арқылы жүргізілуі немесе сыртында жанбайтын қабықшалары өткізгіштермен орындалуы тиіс. Осы тізбектердің қимасы осы Қағидалардың 837-тармағында келтірілгеннен кем болмауы тиіс.

13. Релелік қорғаныс

1. Пайдалану саласы

      599. Қағидалардың осы тарауы электр жүйесінде қолданылатын электрлік бөлшек элементтеріндегі релелік қорғаныс қондырғыларына, өндірістік және 1 кВ жоғары басқа да электрқондырғыларына; генераторлар, трансформаторлар (автотрансформаторлар), генератор блоктары - трансформатор, электр тасымалдау желілері, шиналар мен синхронды компенсаторларға қолданылады.
      Қағидалардың осы тарауында 500 кВ-тан жоғары электр қондырғыларының барлық түрлері, 35 кВ-тан жоғары кәбілдік желілер, сондай-ақ атомдық электростанциялар мен тұрақты ток тасымалдау қондырғыларының қорғанысы қаралмайды.
      Осы және басқа да тарауларда қарастырылмаған, электр қондырғыларының элементтеріндегі релелік қорғаныс құрылғылары осы тараудың жалпы талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.

2. Жалпы ережелер

      600. Электр қондырғылар мыналарға арналған релелік қорғаныс құрылғыларымен жабдықталуы тиіс:
      1) бүлінген элементті электр жүйесінің (электрқондырғысының) бүлінбей қалған бөлігінен автоматты түрде ажырату үшін; егер бүліну электр жүйесінің жұмысын тікелей бұзбаса, релелік қорғаныс әрекеті тек қана сигналға рұқсат етіледі;
      2) электр жүйесіндегі элементтердің қауіпті, бейқалыпты жұмыс режиміне көңіл аудару (артық жүктеме, гидрогенератордағы статордың оралымындағы кернеудің артуы); электр қондырғысының жұмыс режиміне және пайдалану жағдайларына байланысты релелік қорғаныс сигналға әрекет етумен орындалуы керек немесе бүлінуге әкеліп соғуы мүмкін, жұмыс істеп тұрған элементтердің ажыратылуына.
      601. Электрқондырғыларын арзандату мақсатында автоматтық ажыратқыштың және релелік қорғаныстың орнына сақтандырғыш немесе балқытылмалы кірме қолданылады, егер олар:
      1) қажетті параметрлермен таңдалса (номиналды кернеу және ток, номиналды ажыратылуы тогы және басқа);
      2) қажетті іріктеу мен сезімталдықты қамтамасыз етсе;
      3) электрқондырғының жұмыс шарттары бойынша қажетті автоматиканы қолдануға бөгет жасамаса (автоматты қайта қосу – АҚҚ, резервті автоматты қосу – РАҚ және т.б.).
      Сақтандырғыштарды немесе ашық балқымалы кірмелерді қолданғанда толық емес фазалы режимде бейсимметрия деңгейіне және берілетін жүктеменің сипатына қатысты қабылдаушы қосалқы станцияда толық емес фазалы режимнен қорғаныс орнату қажеттілігі қарастырылады.
      602. Релелік қорғаныс қондырғылары жүйенің бүлінбеген бөлігінің үзіліссіз жұмысын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында қысқа тұйықталудан өшіп қалудың неғұрлым аз уақытын қамтамасыз етуі керек (электр жүйесінің және тұтынушылардың электрқондырғыларының тұрақты жұмысы, АҚҚ және РАҚ-тың табысты әрекетінің арқасында қалыпты жұмысты қалпына келтіруді қамтамасыз ету және т.б.) және элементтің бүліну дәрежесі мен аймағын шектеу.
      603. Ажыратуға әрекет ететін релелік қорғаныс іріктеу әрекетін қамтамасыз етуі керек, электрқондырғының кейбір элементтері бүлінген жағдайда тек қана осы бүлінген элемент өшіп қалуы керек.
      Қорғаныстың іріктелмеген әрекеті жұмыс істеуі мүмкін (АҚҚ мен РАҚ-тың кейінгі әрекетімен жөнделген):
      1) егер қажет болса ҚТ өшіруді жеделдетуді қамтамасыз ету үшін;
      2) бүлінген элементті токсыз паузаға өшіретін, желі тізбегінде немесе трансформаторларда бөлгіштермен қысқартылған негізгі электр схемаларын қолданғанда.
      604. Уақытша үзілістермен іріктеу әрекетін қамтамасыз ететін релелік қорғаныс құрылғыларын орындауға болады, егер:
      1) уақытша үзілістермен ҚТ-ды өшіргенде осы Қағидалардың 600-тармағының талаптарын орындалуы қамтамасыз ететін болса;
      2) қорғаныс резерв ретінде әрекет еткенде.
      Сатылы қорғаныс үшін (қашықтықты, көпфазалы ҚТ мен ҚТ–дан жерге болатын токтық) алғашқы сатылар желінің бір бөлігін қамтиды және осы учаскедегі бүлінуді қорғаныс сол заматта өшіреді (яғни, Т1 = 0,00 с). Келесі сатылар үшін уақыт сақталуы сатылы принцип бойынша таңдалады. Уақыт сақталуын таңдау кезінде таратуды қоса алғандағы күш ажыратқышының өшіру уақыты, қорғаныс құрылғысының қайту уақыты есепке алынуы тиіс. Элегазды ажыратқыштарды қолданған жағдайда қорғаныстың микропроцессорлық құрылғысының өзінің жұмысының уақытын есепке ала отырып іріктеу уақыты артығымен 0,2–0,4 сек. болып қабылдануы мүмкін (0,5 сек. емес – майлы және ауалы ажыратқыштардағыдай және электр механикалық қорғаныс релесінің схемасындай).
      605. Релелік қорғаныстың сенімді жұмыс істеуі (қосылуға жағдай пайда болғанда қосылуы және олардың жоқ кезінде қосылмауы) өзінің параметрлері мен орындалуы міндетіне сәйкес болатын және осы құрылғыларға тиісті қызмет көрсету жағынан кемшілігі жоқ құрылғыларды қолданумен қамтамасыз етілуі тиіс.
      Қажет кезінде жұмыс істеудің сенімділігін арттырудың арнайы шаралары қолданылады, мысалы, схемалық резервтеу, жағдайды үздіксіз немесе мерзімді бақылау, т.б. Сонымен бірге персоналдың релелік қорғаныспен қажетті операцияларды орындау кезіндегі қате әрекеттерінің мүмкін болуы есепке алынуы тиіс.
      606. Кернеу тізбегі бар релелік қорғаныс болған жағдайда мынадай құрылғылар есепке алынады:
      1) автоматты ажыратқыштар өшкенде қорғанысты әрекеттен автоматты шығаратын, сақтандырғыштар күйгенде және кернек тізбегіндегі басқа да бұзылулар болғанда (егер осы бұзылулар бірқалыпты режимде қорғаныстың жалған қосылуына әкеліп соқса) және осы тізбектегі бұзылулар туралы дабыл беретін;
      2) тізбектегі бұзылулар туралы дабыл беретін, егер бұл бұзылулар бірқалыпты режимде қорғаныстың жалған қосылуына әкеліп соқпаса, бірақ басқа жағдайда артық қосылуға әкеп соқтыруы мүмкін.
      607. Түтікті разрядтаушылары бар электр желілерінде жылдам әрекет ететін релелік қорғанысты орнату кезінде разрядтаушылардың жұмысынан оның арақашықтығы есепке алынуы тиіс, ол үшін:
      1) релелік қорғаныстың қосылуының өшіруге сигнал беру сәтінің ең қысқа уақыты разрядтаушылардың бір рет қосылуының уақытынан көп болуы керек, атап айтқанда: 0,06–0,08 сек аралығында;
      2) разрядтаушылардың ток импульсынан қосылатын қорғаныстың қосу органдары, мүмкіндігінше аз қайту уақыты болуы керек (импульстің жоғалып кету сәтінен 0,01 сек аралығында).
      608. Сақталу уақыты бар релелік қорғаныс үшін әрбір нақты жағдайда қорғаныстың қосылу жағдайының болмай қалуын болдырмау үшін токтың бастапқы мәнінен немесе ҚТ кезіндегі қарсыласудан қорғанысты қамтамасыз етудің мақсаттылығы қарастырылады (ҚТ токтарының уақыт кезінде сөнуінен, тербелістердің пайда болуының нәтижесінде, бүлінген жерде доғаның пайда болуынан, т.б.).
      609. 110 кВ және одан жоғары электр желілеріндегі қорғаныстың тербеліс кезінде немесе асинхронды жүрісте олардың әрекетін тоқтататын қондырғылары болуы керек, егер көрсетілген желілерде осындай тербелістер немесе асинхронды жүріс болатын болса, мұндай кезде қорғаныстар артық қойылуы мүмкін.
      Осыған ұқсас құрылғыларды электр энергиясын бір көзден алатын 110 кВ және одан төмен желілер үшін қолдануға болады (тербеліс пайда болу мүмкіндігіне қарап немесе асинхрондық жүрісіне және артық өшулердің салдарына).
      Тербеліс кезінде қорғанысты тоқтатусыз орындауға болады, егер ол тербеліс уақыт бойынша қалыптастырылған болса (қорғаныстың сақталу уақыты – 1,5-2 сек. аралығында).
      610. Релелік қорғаныстың әрекеті қосылу көрсеткіштерінің релесіне қойылған көрсеткіш релесімен, қосылу санының есептегіштерімен, апаттық оқиғалардың тіркегіштерімен (АОТ) және басқа құрылғылармен қорғаныстың жұмысын талдау мен есептеуге қажетті дәрежеде тіркелуі тиіс.
      611. Релелік қорғаныстың өшіруге арналған әрекетін тіркейтін құрылғылар әрбір қорғаныстың әрекеті, ал күрделі қорғаныс кезінде – оның кейбір бөліктері (қорғаныстың әртүрлі сатысы, бүлінудің әртүрлі түрінен қорғаныстың жеке жинағы және т.б.) дабыл беретіндей орнатылуы тиіс.
      612. Электрқондырғының элементтерінің әрқайсысында осы элементте орнатылған басқа қорғаныстарға қарағанда басқа қорғалатын элементтердің бүлінуіне әрекет ететін көлемдегі уақыттан аз уақытта әрекет ететін негізгі қорғаныс қарастырылуы тиіс.
      Электр қондырғының айрықша жауапты элементтерінде: 500 кВ желілерде, 500 кВ жоғары кернеудегі байланыс автотрансформаторларында, 500 кВ шунттаушы реакторларда, 500 кВ шиналарда және синхронды компенсаторларда, генераторларда және АЭС блоктарының трансформаторларында немесе жылу және гидравликалық станциялардың үлкен қуатында және ЖТҚЭ элементтерінде, негізгі қорғаныс екеуден орнатылады.
      613. Қорғаныс жұмыс істемей қалған кезде немесе жапсарлас элементтер ажыратқыштарының әрекет ету үшін қашық резервті әрекет етуді қамтамасыз етуге арналған резервті қорғаныс көзделеді.
      Егер элементтің негізгі қорғанысы абсолюттік іріктеуге ие болса (жоғары жиілікті қорғаныс, бойлық және көлденең дифференциалды қорғаныстар), онда осы элементте тек қана қашықтық емес, жақыннан резервтеу қызметін де, яғни осы элементтің негізгі қорғанысы жұмыс істемей қалғанда әрекет ететін немесе ол істен шыққан жағдайда атқаратын резервті қорғаныс орнатылуы тиіс. Егер фазалар аралығындағы тұйықталудан негізгі қорғаныс ретінде дифференциалдық-фазалық қорғаныс қолданылған болса, онда резервтік қорғаныс ретінде сатылы қашықтық қорғанысын қолдануға болады.
      Егер 110 кВ желінің негізгі қорғанысы салыстырмалы іріктеуге ие болса, онда:
      1) жеке резервті қорғанысты қарастырмауға болады, егер осы желіде қысқа тұйықталу (ҚТ) кезінде жапсарлас элементтер қорғанысының қашық резервтік әрекеті қамтамасыз етілсе;
      2) егер осы желіде қысқа тұйықталу (ҚТ) кезінде қамтамасыз етілмесе, жақыннан резервтеуді қамтамасыз ететін шаралар қарастырылуы тиіс.
      100 % «жақыннан» резервтеу (элементтің негізгі қорғанысы қашықтан ғана емес, сонымен бірге жақыннан резервтеу қызметін атқаратын абсолютті іріктеуге және осы элементте резервті қорғанысқа ие), АІШҚР болған кезде, осы элементтегі ҚТ кезінде қашықтық резервтеуді қамтамасыз етпеуге болады.
      614. 35 кВ және одан жоғары электр тасымалдау желілері үшін бүлінуді өшірудің сенімділігін арттыру мақсатында желінің басталуында қосымша қорғаныс ретінде осы Қағидалардың 622-тармағының талаптары орындалған жағдайда уақыттың сақталуынсыз токтық кесінді қарастырылуы мүмкін.
      615. Егер қашықтық резервтеудің толық қамтамасыз етілуі қорғаныстың біршама күрделілігімен немесе техникалық мүмкін болмауымен байланысты болса, мыналарға:
      1) трансформаторлардың арт жағындағы, реакторланған желілерде, 110 кВ және одан жоғары желілерде жақыннан резервтеу болған жағдайда ҚТ өшіруді резервтемеуге;
      2) жұмыстың сирек режимдерін есептеусіз және қорғаныстың каскадты ескере отырып;
      3) жапсарлас элементтердің ҚТ кезінде қорғаныстың іріктеусіз әрекетін қарастыруға (қашық резервтеу әрекеті кезінде – қорғаныстың соңғы сатысын қосылудың параметрі бойынша алдыңғы элементтердің қорғаныстарымен келіспеу және т.б.), кей жағдайларда қосалқы станциялардың токсыз қалу мүмкіндігімен, мұндай кезде бұл іріктеусіз өшірулер АҚҚ немесе РАҚ әрекетімен жөнделеді;
      4) 110–220 кВ трансформаторларда тәуелсіз әрекет ететін қосымша ең жоғарғы қорғанысты қарастыруға жол беріледі.
      616. Ажыратқыштар (АЖРҚ) жұмыс істемей қалған кезде резервтеу құрылғылары 110-500 кВ электр қондырғыларында қарастырылуы тиіс.
      Бүлінген элемент ажыратқыштарының біреуі істен шыққан кезде (желі, трансформатор, шиналар) АЖРҚ электр қондырғылары істен шыққан жапсарлас ажыратқыштардың өшуіне әрекет етуі тиіс.
      Егер қорғаныстар шығармалы ток трансформаторларына қосылған болса, онда АЖРҚ ҚТ кезінде осы ток трансформаторлары мен ажыратқыштардың арасында әрекет етуі тиіс.
      Кейбір элементтердегі ажыратқыштар ҚТ кезінде істен шыққанда бірыңғайланған АЖРҚ қолдануға болады; 35–220 кВ кернеуі кезінде, одан басқа, тек шинақосылғыш (секциялық) ажыратқыштың өшуіне әрекет ететін құрылғыларды қолдануға жол беріледі.
      Қашық резервтеудің тиімділігінің жеткіліксіздігі кезінде сенімділігін арттыру үшін АЖРҚ-қа қосымша жақыннан резервтеу қажеттілігі қарастырылады.
      617. Резервтік қорғанысты жеке жиынтық түрінде орындау кезінде жекелей тексеру мүмкіндігі немесе элемент жұмыс істеп тұрған элемент кезінде негізгі немесе резервті қорғанысты жөндеу қамтамасыз етіледі.
      Егер қосылу қорғанысы екі немесе одан көп өзара резервтелетін қорғаныс жүйесінен тұратын жағдайда, қорғаныстың әрбір жүйесі басқасынан толық тәуелсіз болуы тиіс – ҚТ кезінде қорғалатын аймақта бір жүйедегі қорғаныстың істен шығуы басқа қорғаныс жүйесіндегі істен шығуды немесе өшіру уақытының артуын болдырмауы тиіс. Көрсетілген релелік қорғаныс пен автоматика (РҚА) құрылғылары әртүрлі автоматтық ажыратқыштардан қоректенуі тиіс, дискретті кіру мен шығу бойынша бөлінуі тиіс, ток трансформаторларының әртүрлі екінші оралымына қосылуы тиіс және мүмкін болғанша кернеу тізбелерімен және қоректену көзімен, тұрақты оперативті ток бойынша басқару тізбелерімен бөлінуі тиіс. Бұл жағдайда негізгі және резервті қорғанысты оперативті тұрақты токпен қоректендіретін тізбелер немесе қорғаныстың жеке топтары әртүрлі кәбілдерде тартылуы тиіс. Аса жауапты жағдайларда (желілер мен 500 кВ автотрансформаторлар, т.б.) кәбілдер қорғаныстың екі тобынан өшірілетін тізбелермен әр түрлі трассаларда тартылады.
      618. Релелік қорғаныстың негізгі типтерінің сезімталдығын бағалау сезімталдық коэффициентінің көмегімен жүргізілуі тиіс, ол былайша анықталады:
      1) бүліну жағдайында артатын шамаларды сезінетін қорғаныстар үшін – осы шамалардың есептік маңызының қатынасы ретінде (токтың немесе кернеудің) металдық ҚТ кезінде қорғаныстың қосылу параметріне қорғалатын аймақтың шегінде;
      2) бүліну жағдайында төмендейтін шамаларды сезінетін қорғаныстар үшін – осы шамалардың есептік маңызының қатынасы ретінде (кернеу немесе кедергі) қорғалатын аймақтың шегінде металдық ҚТ кезінде.
      Бүлінген жердегі уақыт бойынша алдыңғы қорғаныс сатысының анағұрлым сезімтал қорғанысының келесі сатысынан электр доғасының дамуы нәтижесінде релелік қорғаныс әрекетінің баяулауын болдырмау үшін қосылу фиксациясы пайдаланылады.
      Шамалардың есептік мәндері бүлінудің анағұрлым жағымсыз түрлеріне қарап, бірақ электр жүйесі жұмысшының нақты мүмкін болатын режимі үшін орнатылуы тиіс.
      619. Негізгі қорғаныстың сезімталдығын бағалау мынадай ең аз деген коэффициенттерімен қамтамасыз етуден тұрады:
      1) Кернеудің босату және босатпау, бағытталған және бағытталмаған максималды токты қорғаныс, сонымен қатар қарсы немесе нөлдік кезектіліктен тұратын токты бірсатылы бағытталған және бағытталмаған түрде қорғаныс төмендегідей:
      ток органдары мен кернеу үшін – 1,5;
      қуаттың қарсы және нөлдік кезектілікпен бағыттау органдары үшін – қуаты бойынша 2,0 және ток пен кернеу бойынша 1,5;
      толық ток пен кернеуге қосылған қуаттың бағытталған органы үшін қуат және ток бойынша шамамен 1,5 нормаланбайды;
      трансформатордың 0,23–0,4 кВ төменгі кернеудегі токты максималды қорғаныс үшін ең аз деген сезімталдық коэффициенті шамамен 1,5 болуы мүмкін.
      2) Ток пен кернеуді немесе токты нөлдік кезектілікті құрайтын немесе толық ток пен кернеуге қосылған бағытталған және бағытталмаған деңгейдегі қорғаныс төмендегідей:
      резервті іс-әрекетті есептемегенде қорғаныс учаскесінің соңында ҚТ кезіндегі іс-әрекетке негізделген қорғаныс деңгейіндегі ток және кернеу органдары үшін – шамамен 1,5; барлық резервті деңгейлердің берік кезіндегі – шамамен 1,3 болады; желінің қарама-қарсы жағындағы шинаны жеке қорғау кезінде нөлдік кезектілікті қатардағы қорғаныс үшін қатысты сезімталдық коэффициенті (шамамен 1,5 және 1,3) каскадты өшіру кезінде қамтамасыз етіледі;
      нөлдік және қарсы кезектіліктегі қуат бағытының органы үшін – қуат бойынша шамамен 2,0; ток және кернеу бойынша шамамен 1,5 болады;
      толық ток пен кернеуге қосылған қуат бағытының органы үшін ток бойынша шамамен 1,5 және қуат бойынша нормаланбайды.
      3) Көп фазалы ҚТ-дан қашық қорғаныс, жерге ҚТ және БРАҚ қондырғысының таңдау органдары:
      қашықтықтағы қорғаныс органын көп фазалық ҚТ мен үшінші деңгейдегі қашықтықтағы органын босату үшін шамамен 1,5 болады;
      қорғаныстың екінші сатысының қашықтықтағы органы үшін көпфазалы ҚТ қорғаныс желі соңындағы ҚТ кезінде резервті әрекет есебінсіз шамамен 1,5 болады. Ал үшінші деңгейдегі қорғаныс кезінде шамамен 1,25 болады.
      Ток бойынша сезімталдық органын көрсету үшін шамамен 1,3 болуы қажет (токпен тура жұмыс жасау кезінде) сол нүктеде істен шыққан кезде.
      Жерге ҚТ кезде екінші деңгейдегі қашықтықтағы органы үшін және БРАҚ қарсыласу қондырғылардың таңдаулы органы үшін:
      қорғаныс желінің соңындағы жерге металлды ҚТ кезінде – шамамен 1,5 шамасында;
      қорғаныс желісінің каскадты өшірілген фаза соңында ауыспалы қарсы тұру арқылы жерге ҚТ кезінде шамамен 1,15;
      ток пен кернеу бойынша фильтрленген таңдаулы органның нөлдік және қарсы кезектіліктегі қорғаныс желі соңындағы металдық тұйықталу кезінде – шамамен 2,0 болады.
      Тербелуден болған қамау қамалған деңгейдегі дистанционды қорғаныстың әрекет аймағын шектемеу қажет.
      4) Генераторлар, трансформаторлар, желілер және басқа да элементтердің көлденең дифференциалды қорғаныстары, сонымен қатар шинаның толық дифференциалды қорғанысы – шамамен 2,0; токты босату органы үшін генератор кернеуіндегі шинаның толық емес қашықтықтағы және дифференциалды қорғаныс сезімталдығы – шамамен 2,0, ал генераторлы кернеудегі шинаны толық емес дифференциалды ток қорғанысының бүлінген түрде орындалған алғашқы қатары үшін шамамен 1,5 (шина ҚТ кезінде).
      Генераторлар мен трансформаторлардың дифференциалды қорғанысы үшін оның сезімталдығы ҚТ нәтижесінде тексеріледі. Осыған орай тікелей салқындатылған өткізгішпен гидрогенераторлар және турбогенераторлар үшін сезімталдық коэффициенті мәніне тәуелсіз қорғаныста іске қосылған ток генераторының номиналды тогынан кем қолданбайды. Автотрансформаторлар мен жоғарғы трансформаторлардың 63 MB·А және одан да жоғары қуаты үшін токты іске қосу тежелуді есептемегенде номиналдан аз қолданылады (автотрансформаторлар үшін – типті қуатпен сәйкес келетін токтан аз).
      Қалған трансформаторлардың 25 MB·А және одан да жоғары қуаты үшін тежелуді есептемегенде токты іске қосу трансформатордың 1,5 номиналды тогынан артық қолданбайды.
      Трансформатордың дифференциалды қорғанысы мен генератор-трансформатор блогы үшін сезімталдық коэффициентін төмендету мынадай жағдайлар бойынша:
      ҚТ кезінде төмендетілген трансформаторлардың қуаты 80 MB·А-дан аз төменгі кернеуді шығару (кернеуді реттеу есебімен анықталады);
      кернеу астына трансформаторды қосу режимінде, сонымен қатар оның жұмысының қысқа мерзімді режимі үшін шамамен 1,5 мәніне дейін жол беріледі.
      Қоректенетін элементтердің біреуіне қосылған бүлінген шинаға кернеуді тарату режимі үшін сезімталдық коэффициентін төмендетуге шинаның дифференциалды қорғанысы үшін шамамен 1,5 мәніне дейін жол беріледі.
      Көрсетілген 1,5 коэффициенті дифференциалды қорғаныс аймағына енетін трансформатордың төменгі кернеуінде қондырылған реактордан кейінгі ҚТ кезінде трансформатордың дифференциалды қорғанысы жатады. Реактордан кейінгі ҚТ кезінде сезімталдықтың талаптарын қанағаттандыратын және реакторды қамтитын басқа да қорғаныстар бар болса, осы нүктеде ҚТ кезінде трансформатордың дифференциалды қорғаныс сезімталдығы қамтамасыз етілмейді.
      5) Паралелльді желілердің қорғанысына бағытталған бойлық дифференциалдар:
      фазааралық ҚТ мен жерге тұйықталудан қорғаныс жиынтығының ток релесі мен кернеу релесінің жіберу органдары үшін – зақымдалған желінің екі жағындағы ажыратқыштың қосылып тұрған кездегі шамамен 2,0 және зақымдалған желінің қарама-қарсы жағындағы ажыратқыштың өшірулі тұрған кезінде шамамен 1,5 болады;
      нөлдік кезектіліктің кернеу қуатының органы үшін – қуат бойынша шамамен 4,0 және екі жақты ажыратқыштың қосылып тұрған кездегі ток пен кернеу бойынша шамамен 2,0 және қуат бойынша шамамен 2,0 және қарама-қарсы жақтағы ажыратқыштың өшірулі тұрған кездегі ток пен кернеу бойынша шамамен 1,5 болады;
      толық ток пен кернеуге қосылып тұрған кернеу қуатының органы үшін қуат бойынша нормаланбайды, ал ток бойынша – екі жақтан ажыратқыш қосылып тұрған кезде шамамен 2,0 және қарама-қарсы жақтағы ажыратқыш өшіріліп тұрған кездегі шамамен 1,5 болады.
      6) Жоғарғы жиілікті оқшаулағышы бар бағытталған қорғаныстар:
      өшіру шынжырын қадағалайтын қарсы және нөлдік кезектіліктегі кернеу қуатының органы үшін – қуат бойынша шамамен 3,0 ал ток пен кернеу бойынша шамамен 2,0 болады;
      өшіру шынжырын қадағалайтын жіберу органдары үшін – ток пен кернеу бойынша шамамен 2,0, қарсыласу бойынша шамамен 1,5 болады.
      7) Дифференциалды-фазалық жоғарғы жиілікті қорғаныс:
      өшіру шынжырын қадағалайтын жіберу органдары үшін – ток пен кернеу бойынша шамамен 2,0, қарсыласу бойынша шамамен 1,5 болады.
      8) Қорғанысты қондыру орнына ҚТ кезінде қуаты 1 МВт-ға дейін жететін генераторлар мен трансформаторларда орналастырылған тұрақсыз мезгілдегі токты кесіп тастау – шамамен 2,0.
      9) Оқшауланған нейтральмен бірге желідегі кәбілді желілердің жерге тұйықталуынан қорғаныс (белгі беру және өшіп қалған кезде әрекет етеді):
      негізгі жиілікті токқа әсер ететін қорғаныс үшін – шамамен 1,25;
      жоғарғы жиілікті токқа әсер ететін қорғаныс үшін – шамамен 1,5.
      10) Белгі беру және өшіп қалған кезде әрекет ететін оқшауланған нейтральді желіде жерге тұйықталудан қорғау – шамамен 1,5 болады.
      620. Осы Қағидалардың 617-тармағының 1), 2), 5) және 7) тармақшаларында көрсетілген сезімталдық коэффициентін анықтау кезінде мыналар міндетті түрде есепке алынуы тиіс:
      1) нөлдік тізбектелуімен кері жағдайда ғана токтық құрастырушы және күшті тек қана бағытталған қуат қосылған кернеу сезімталдық қуатын индукциондық реле тексеріледі;
      2) сезімталдық реле бағыттаушы күшті, атқарылған тізбектегі салыстырмалы (абсолюттік шама немесе фаза) тексеріледі: ток және кернеу қосылған жағдайда – токтар бойынша; қосылған жағдайда құрастыру токтары және кернеу нөлдік тізбектелуімен кері жағдайда – токтар және кернеу бойынша.
      621. Құрастырылған шиналарға жұмыс істейтін генераторларға, токтық қорғаныстың сезімталдығы жерге қысқа тұйықталудан статор орамындағы, өшіру әрекетіндегі, іске қосылуы токпен анықталады, сондай-ақ 5 А аспауы тиіс.
      Трансформаторы бар блокта істейтін генераторлар үшін статордың барлық орамын қамтитын жерге бірфазалы тұйықталулардан қорғаныстың сезімталдық коэффициенті 2,0-ден аспауы тиіс, статордың орамын толық қамтымайтын нөльдік тізбектілген қорғау үшін іске қосылу кернеуі 15 В аспауы тиіс.
      622. Электромагнитті ажыратуды шунтсыздандыру схемасы орындалатын ауыспалы оперативті токтағы қорғаныстың сезімталдығы шунттан ажыратудан соң трансформаторлық ток ауытқу тогының есебімен тексеріледі. Осының есебінен электромагнитті сезімталдық ажыратқыш минималды коэффициенттік көрсеткішін, сенімді қосылуын анықтау үшін 20 % көп шамамен қорғауын қабылдауы тиіс.
      623. ҚТ кезінде резервтік қорғаныс үшін жапсарлас элементтің соңында ең кіші сезімталдық немесе мынадай элементтерден анағұрлым қашықтағы резервтеу аймағына кіретін коэффициенттері:
      1) токтың, кернеудің, кедергінің органдары үшін – 1,2;
      2) кері және нөлдік реттіктерінің қуат бағыттарының органдары үшін – 1,4 қуат бойынша және 1,2 ток және кернеу бойынша;
      3) толық ток пен кернеуге қосылған қуат бағыттарының органдары үшін қуат пен кернеу бойынша нормаланбайды, ток бойынша 1,2 болуы тиіс.
      Жақындық резервтеуді іске асыратын резервтік қорғаныстардың сезімталдық дәрежесін бағалау кезінде, осы Қағидалардың 611-тармағында келтірілген сезімталдық коэффициенттерінен шығу қажет.
      624. Қорғаныстың сезімталдық бойынша анағұрлым ыңғайлы режимінде қорғаныстың орнатылған жерінде қысқа тұйықталу (ҚТ) кезінде желілерде орнатылатын және қосымша қорғаныс міндетін атқаратын уақыты сақталмайтын ток кесінділері үшін, сезімталдық коэффициенті 1,2-ге жақын болуы тиіс.
      625. Егер келесі элемент қорғанысының әрекеті алдыңғы элементтің жеткіліксіз қорғаныс сезімталдығының істен шығуының нәтижесінде мүмкін болса, онда бұл қорғаныстардың сезімталдығын өзара келістіру қажет.
      Қашықтық резервтеуге арналған бұл қорғаныстардың сатыларын өзара келістірмеуге болады.
      626. Жерге тұйық қосылған бейтарапты желілерде күш трансформаторларының бейтараптарының релелік қорғаныс жағдайына байланысты мынадай жерге тұйықталу режимі таңдалуы тиіс (яғни трансформаторларды жерге тұйықталған бейтараппен орналастыру), бұл токтар мен кернеулердің шамалары жермен тұйықталған кезде жүйе элементтерінің релелік қорғанысының әрекетін электр жүйесін пайдаланудағы мүмкін болатын барлық режимі кезінде қамтамасыз етеді.
      Жоғарылататын трансформаторлар мен бейтараптың шығатын жағындағы оралымның толық емес оқшаулағышына ие екі- және үшжақты қоректенетін трансформаторлар үшін (немесе синхронды электрқозғалтқыштардан немесе синхронды компенсаторлардан елеулі түрде қоректенетін), бөлінген шиналарға оқшауланған бейтарапқа немесе жерге бір фазамен тұйықталған 110-220 кВ желісінің теліміне арналған істеуге болмайтын жұмыс режимінің пайда болуын болдырмау керек.
      627. Қысқа тұйықталудан (ҚТ) релелік қорғаныс құралдарының токтық тізбелерін қоректендіруге арналған ток трансформаторлары мынадай талаптарға сай болуы керек:
      1) Қорғалуға жатпайтын аймақта ҚТ кезінде қорғаныстың артық қосылуын болдырмау мақсатында ток трансформаторларының дәлсіздігі (толық немесе токтық) 10 %-дан аспауы тиіс. Қорғаныстарды пайдалану кезінде олардың жоғары дәлсіздіктер кезіндегі дұрыс әрекеттері арнаулы іс-шаралардың көмегімен қамтамасыз етілсе, анағұрлым жоғары дәлсіздіктерді жіберуге болады. Көрсетілген талаптар:
      сатылы қорғаныстар үшін – ҚТ кезінде қорғаныс сатысының әрекет ету аймағының соңғы жағында, ал бағытталған сатылы қорғаныстар үшін – тағы да сыртқы ҚТ кезінде;
      қалған қорғаныстар үшін – сыртқы ҚТ кезінде немесе синхронсыз қосылыс кезінде;
      дифференциалды токтық қорғаныстар үшін (шиналардың, трансформаторлардың, генераторлардың және т.б.) толық дәлсіздік есепке алынуы керек, қалған қорғаныстар үшін – токтық дәлсіздік, ал соңғыларды екі және одан көп ток трансформаторларының токтарының сомасын қосқанда және сыртқы ҚТ режимі кезінде – толық дәлсіздік сақталуы тиіс.
      Ток трансформаторларына ұйғарымды жүктемені есептеген кезде бастапқы ретінде толық дәлсіздікті алуға болады.
      2) Ток трансформаторларының токтық дәлсіздігі қорғалатын аймақтың бас жағындағы ҚТ кезінде қорғаныстың істен шығуын болдырмау мақсатында мыналардан:
      реле қосылған жердегі жоғары дірілдің жағдайы бойынша қуаттың бағыттары немесе ток релесі – таңдалып алынған реленің рұқсат етілген шамалары;
      реленің рұқсат етілген шектері бойынша қуаттың бағыттары және бұрыштық дәлсіздіктің реле кедергісінің бағыттары – 50 % аспауы тиіс.
      3) Ток трансформаторларының екінші оралымындағы шығатын жерінде қорғалатын аймақтағы ҚТ кезінде релелік қорғаныс және автоматика (РҚА) құрылғылары үшін рұқсат етілген шамалардан аспауы тиіс.
      628. Электрөлшегіш құралдар мен релелік қорғаныстың токтық тізбелері (есептегіштермен бірге) ток трансформаторының әртүрлі оралымдарына қосылуы тиіс.
      Осы Қағидалардың 96, 99 және 625-тармақтарының талаптары орындалған жағдайда оларды ток трансформаторларының бір оралымына қосуға болады. Бұл ретте электрөлшегіш құралдарды тек қана аралық ток трансформаторлары арқылы, егер ток трансформаторлары аралық ток трансформаторларының екінші тізбесі ажыратылған жағдайда осы Қағидалардың 625-тармағының талаптарын қанағаттандыратын болса жол беріледі.
      629. Бірінші, сол сияқты екінші тікелей әрекет ету және ауыспалы оперативті токпен қорғаныс, егер бұл мүмкін болса және электрқондырғысының оңайлатуына және арзандатуына апаратын болса, қолданылады.
      630. ҚТ-дан қорғаныс үшін ауыспалы оперативті токтың көзі ретінде, қорғалатын элементтің ток трансформаторы пайдаланылады. Сонымен бірге кернеу трансформаторлары мен өзіндік қажетті трансформаторларды да пайдалануға жол беріледі.
      Нақты жағдайларға байланысты мына схемалардың біреуі қолданылуы тиіс: ажыратқыштарды өшірудің электр магниттерін шунтсыздандыру, қоректендіру блоктарын пайдалану, конденсаторы бар зарядтаушы құрылғыларды пайдалану.
      631. Жұмыстан жүйе режимінің шарттары, әрекеттің іріктелуі немесе басқа себептер бойынша шығарылатын релелік қорғаныс құрылғылары, оларды оперативті қызметкерлер жұмыстан шығаруы үшін арнайы құралдары болуы тиіс.
      Қорғаныс схемаларында пайдалану тексерулерін және сынауларын қамтамасыз ету үшін, қажет жерінде сынау блоктары немесе сынау қысқыштары қарастырылады.

3. Генераторлық кернеудегі құрастырылған шиналарға тікелей
жұмыс істейтін генераторларды қорғау

      632. Генераторлық кернеудегі құрастырылған шиналарға тікелей жұмыс істейтін қуаттылығы 1 кВ-тан, 1 МВт-тан жоғары турбиналық генераторлар үшін релелік қорғаныс құрылғылары қарастырылуы тиіс, олар қалыпты режимдегі жұмыстан мынадай ауытқушылықтар мен бұзушылықтар:
      1) генератор статорының орамасында және олардың шықпаларында көп фазалы тұйықталудан;
      2) статордың орамасында бір фазалы жерге тұйықталудан;
      3) жерге екі мәрте тұйықталудан, оның бірі статордың орамасында пайда болса, екіншісі - сыртқы торапта;
      4) статордың орамасында бір фаза орамдарының арасындағы тұйықталудан (орамдардың параллель буындары болған кезде);
      5) сыртқы қысқа тұйықталудан;
      6) кері тізбектелетін токпен асқын жүктемелеуден (қуаттылығы 30 СВт-тан жоғары генераторлар үшін), орамалары тікелей салқындатылатын барлық генераторлар үшін;
      7) статор орамасының симметриялық асқын жүктемесінен;
      8) токпен қоздыру арқылы ротор орамасын асқын жүктемелеу (орамдары өткізгішті тікелей салқындату арқылы жұмыс істейтін генераторлар мен су генераторлары үшін);
      9) асинхронды режимінен;
      10) қоздыру тізбегінің бір нүктесінде жерге тұйықталудан;
      11) қоздыру тізбегінің екінші нүктесінде жерге тұйықталудан (қоздырылу жүйесі щеткасыз турбиналық генераторлар, тікелей салқындатылатын генераторлар мен су генераторлары үшін);
      12) кері қуаттанудан;
      13) қоздыру шығындарынан айырылудан;
      14) кернеудің асқынуынан (орамалары тікелей салқындатылатын генераторлар мен су генераторлары үшін);
      15) агретаттар қозғалтқышы немесе синхронды қарымталаушы режимінде су агрегаттарын пайдалану кезіндегі кернеудің төменгі қорғаныстан қорғайды.
      633. Генераторлық кернеудегі құрастырылған шиналарға тікелей жұмыс істейтін қуаттылығы 1 кВ-тан және 1 МВт-тан жоғары турбиналық генераторлар үшін осы Қағидалардың 630-тармағының 1), 2), 3), 4), 7)-тармақшаларына сәйкес релелік қорғаныс құрылғылары қарастырылуы тиіс.
      Генераторлық кернеудегі құрастырылған шиналарға тікелей жұмыс істейтін, қуаттылығы 1 кВ-қа және 1 МВт-қа дейінгі турбиналық генераторлар үшін, релелік қорғаныс осы Қағидалардың 645-тармағына сәйкес орнатылады.
      634. Бейтараптылығы жағынан жеке фазалық шығарымдары бар, қуаттылығы 1 кВ-тан және 1 МВт-тан жоғары генераторлардың статор орамаларын көп фазалы тұйықталудан қорғау үшін көлденең дифференциалды токтық қорғау қарастырылуы тиіс. Қорғаныс генератордың барлық ажыратқыштары өшірілгенде, өрістер өшірілгенде, сонымен қатар турбиналары тоқтаған кезде іске қосылуы тиіс.
      Генератордан басқа қорғау іс-әрекеттері аймағына электр станцияларының құрастырмалы шиналары мен генераторлардың қосылулары да кіруі тиіс.
      Көлденең дифференциалды токтық қорғау 0,6 I_ном көп емес іске қосылу тогымен орындалуы тиіс. Қуаттылығы 30 МВт-тан жоғары жанама салқындатылатын генераторлар үшін қорғау – 1,3–1,4 I_ном іске қосылу тогымен орындалуы тиіс.
      Қорғаныстың токтық тізбегіндегі ақауды тексеру I_ном жоғары іске қосылу тогымен орындауды қарастырады.
      Көлденең дифференциалды токтық қорғау теңгерімінсіз токтың өткізу маңызын қамтамасыз етуі тиіс.
      Қорғаныс үш фазалы үш релелік орындалады. Екі жақты жерге тұйықталудан қорғайтын қорғанысы бар, қуаттылығы 30 МВт-ға дейінгі генераторлар үшін екі фазалы екі релелік қорғаныстар орнатуға жол беріледі.
      635. Қуаттылығы 1 кВ-тан жоғары және 1 МВт-қа дейінгі электр энергетикасы жүйесімен немесе басқа да генераторлармен қосарлы жұмыс істейтін генераторлардың статор орамасын көпфазалы тұйықталудан сақтау үшін генератор шықпасы мен құрастырмалы шинасы аралығына орнатылған, уақыт сақталымын қадағаламайтын токтық қырқу болуы тиіс. Егер токтық қырқу сезімталдық талаптарын қанағаттандырмаса оның орнына көлденең дифференциалды токтық қорғау орнатуға жол беріледі.
      Токтық қорғаныс орнына дифференциалды токтық қорғауды пайдалануға болады және ол нейтрал жағынан фазалық шығымы жоқ, қуаттылығы жоғары генераторлар үшін қолданылуы тиіс.
      Қуаттылығы 1 кВ-тан жоғары және қуаты 1 МВт-қа дейінгі жеке жұмыс істейтін генераторлар үшін статор орамасындағы көп фазалы тұйықтанудан қорғайтын қорғаныс ретінде сыртқы ҚТ қорғанысы пайдаланылады. Олар қорғаныс генераторының ажыратқыштары мен ток өрісі өшірген кезде іске қосылуы тиіс.
      636. Қуаттылығы 1 кВ жоғары және қуаты 50 МВт және одан да жоғары генераторлардың статор орамасын бір фазалық жерге тұйықталудан қорғау үшін жерге тұйықталу тогының сыйымдылық мөлшеріне қарамастан және жерге екі мәрте тұйықталудан қорғайтын селективті қорғаныс қарастырылуы тиіс. Қорғаныс ауыспалы процестерден құралуы және іс-әрекетке енгізілуі тиіс: жерге тұйықталу уақытының ұсталымы 0,5 сек. артық емес - генератор мен ток өрісін өшіру, агрегатты тоқтату және электрлік тежегіштерге тыйым салу (су генераторлары үшін); екі фазалық жерге тұйықталу кезеңінде уақыт ұстамын белгілемеу - сол сияқты бір фазалық тұйықталудан қорғау.
      Қуаттылығы 50 МВт-тан төмен генераторлар үшін жерге тұйықтаудан қорғау құралы ретінде оқшауламаны бақылау құралдарын пайдалануға болады, олар екі уақыт ұсталымдылығымен: бірі – генераторлық кернеудегі шинаны бөлу, екіншісі – генераторды өшіру, ток өрісін өшіру, агрегатты тоқтату және электрлік тежегіштерге тыйым салу (су генераторлары үшін) әрекет етеді. 5 А-ден төмен токпен тұйықталғанда қорғаныс құралдарының әрекетіне дабыл беруге рұқсат етіледі.
      Нөлдік тізбектегі трансформатордың генераторларында бір фазалы жерге тұйықталудан қорғайтын қондырғыны орнату кезінде осы ток трансформаторына қосылатын екі мәрте жерге тұйықтаудан қорғайтын токтық қорғаныс құралы ескерілуі тиіс.
      Үлкен кернеулі токтың іс-әрекеті кезінде сенімділікті арттыру үшін ток трансформаторымен қанық реле қолданылады. Бұл қорғаныс осы Қағидалардың 632 және 633-тармақтарында көрсетілген қорғаныс секілді әрекет етуі және уақыт кідіріссіз орындалуы тиіс.
      637. Параллель шығарылған тармақшалары бар генератор статорының орамасындағы бір фазалық тармақшалардың арасындағы тұйықталудан қорғау үшін уақыт кідірісі сақталмайтын көлденең дифференциалды токтық қорғау болуы қажет, ол осы Қағидалардың 632-тармағында көрсетілген қорғаныс секілді ескерілуі тиіс.
      638. Осы Қағидалардың 630-тармағының 6-тармақшасындағы генераторларды қысқа тұйықтау сыртқы симметриялы емес шарттасқан токтан, сонымен қатар кері тізбектелген ток жүктемесінен қорғау үшін екі уақыт кідірісі бар өшіруге әрекет ететін кері тізбектелген токтық қорғаныс қарастырылған.
      Орамасындағы өткізгіштері тікелей салқындатылатын генераторлар үшін қорғаныс - қорғалатын генератордың зауыттық сипаттамасына сәйкес қабылдай алатын асқын жүктемесімен, интегралдық тәуелділік сипаттамасымен орындалуы тиіс. Осыған байланысты тәуелділік сипаттамасы екінші уақыт ұстанымында (өте жоғары) кері тізбектелген токпен жұмыс істейтін генератордың қабылдай алатын асқын жүктемесінің сипаттамасынан артық болмауы тиіс.
      Орамасындағы өткізгіштері жанама салқындатылатын генераторлар үшін қорғаныс тәуелсіз уақыт кідірісі генераторды салқындату үшін қабылдай алатын кері тізбектелген токтың өтуі кезінде 2 минут ішінде орындалады; одан төмен уақыт кідірісі генератор шығымдарындағы екі фазалы қысқа тұйықталу уақытынан аспауы тиіс.
      Өшірулерге елең ететін кері тізбектелген токтық қорғаныс уақыт кідірісінен тәуелсіз дабылға әрекет ететін аса сезімтал элементтермен орындалуы тиіс. Бұл элементке әсер ететін ток осындай генераторлар үшін кері тізбектелген токты қабылдай алатындай ұзақтықтан артық болмауы тиіс.
      Тұрақты кезекшілік жасайтын қызметкері жоқ су станциялары үшін кері тізбектелген токтық қорғаудың сезімтал мүшесі уақыт кідірісі 2 минуттан аспайтын өшірулерге әрекет етуі тиіс.
      639. Статордың орамасындағы өткізгіштері тікелей салқындатылатын генераторларды қорғау үшін бір релелік қашықтан қорғау қарастырылуы тиіс, ол қысқа тұйықталудың сыртқы симметриясынан қорғайды және генераторды ішкі ақаулардан сақтайтын резерв болып табылады. Орамасындағы өткізгіштері жанама салқындатылатын генераторлар үшін бұл мақсатқа төменгі кернеу жіберу арқылы жоғары токтық қорғаныс қарастырылған. Аталған қорғаныстар екі уақыт кідірісімен жұмыс істейді.
      Статордың орамасындағы өткізгіштері тікелей салқындатылатын генераторларды қорғау үшін ішкі симметриялық қысқа тұйықталудан және генераторларды ішкі ақаудан сақтайтын генератор қорғанысын қорландыруға қажетті қашықтан қорғаныс қарастырылуы немесе төменгі кернеумен жіберілетін жоғары токтық қорғаныс қарастырылуы тиіс.
      Жоғарғы токтық қорғаныс іске қосылу үшін токтың шамасы 1,3–1,5 I_ном болуы тиіс, ал турбиналық генераторлар үшін кернеудің іске қосылу шамасы 0,6–0,6 U_ном, су генераторлары үшін – шамамен 0,6-0,7 U_ном болуы тиіс.
      640. Орамасындағы өткізгіштері жанама салқындатылатын, қуаттылығы 1 МВт-тан бастап 30 МВт-қа дейінгі генераторлар үшін сыртқы ҚТ-дан (симметриялық және симметриялық емес) және генераторларды ішкі ақаудан сақтайтын генератор қорғанысын қорландыруға екі фазалы екі релелі максимальды токтық қорғаныс қолданылады, ол фаза аралық кернеу қосу арқылы ең төменгі бір реле кернеуімен және ең төменгі реле кернеуінің тізбегін үзетін кері тізбектелу кернеуінің бір сүзгі-реле қондырғысы арқылы орындалған.
      Қорғаныстың іске қосылатын тогы мен кернеудің ең төменгі мүшесі іске қосылатын кернеулік осы Қағидалардың 637-тармағында көрсетілген көрсеткіштерге тең, сүзгі-реле қондырғысы іске қосылатын кернеулік кері тізбектелген кернеудің шамамен 0,1-0,12 U _ном тең.
      641. 1 кВ-тан жоғары қуаттылығы 1 МВт-қа дейінгі генераторлар үшін сыртқы тұйықталудан қорғау құралы ретінде ток трансформаторына нейтрал жағынан қосылған жоғары ток қорғанысы қолданылады. Қорғанысты орнату жүктеме тогы бойынша қажетті қорларды жию арқылы орындалады. Сонымен бірге, кернеудің қысқартылған минималды қорғанысын да (реле тогынсыз) қолдануға болады.
      642. Қуаттылығы 1 МВт-тан жоғары генераторларды сыртқы қысқа тұйықталумен шарттастырылған токтан қорғау үшін мынадай талаптар орындалуы тиіс:
      1) қорғаныс генератордың нейтрал жағындағы шығыстарына орнатылған ток трансформаторына қосылады;
      2) генераторлық кернеудің қалқандарын секцияға бөлу керек болған кезде қорғаныс екі уақыт ұстанымымен орындалады: аз ұстаныммен – тиесілі секциялық және қалқандарды қосу ажыратқыштарын өшіруге; көп ұстаныммен - генератор ажыратқыштары мен ток өрістерін өшіру.
      Генераторларға кері тізбектелген токтық қорғаныс пен ток трансформаторларына қашықтан қорғанысты қосуға тыйым салынбайды, бірақ ол үшін генераторлар құрастырылған шиналар жағынан қосылуы тиіс. Бұл кезде қосымша резервтік қорғаныс қарастырылуы тиіс, ол трансформаторға генератордың нейтрал жағынан қосылуы қажет және ол генератор зақымдалған кезде немесе желіден ажыратылған кезде дифференциалды қорғанысты қамтамасыз ету үшін қажет.
      643. Статордың орамасындағы өткізгіштері тікелей салқындатылатын генераторларда генератордың негізгі және қосымша жұмысы кезінде асқын жүктемеден қорғайтын роторы болуы тиіс. Бұл қорғаныс ротордың орамасындағы токтан ықпалдастырылған тәуелді уақыт кідірісімен орындалуы тиіс және ол токтың әсерімен іске қосылатын генератордың қабылдай алатын кернеулігінің сипаттамасына сәйкес келеді.
      Қажет болған жағдайда, ротор орамасындағы кернеуліктің көтерілуіне әрекет ететін қорғаныс уақыт кідірісіне тәуелсіз орындалуы да мүмкін.
      Қорғау генератордың сөндірілуіне және алаңның өшірілуіне әрекет етуі тиіс. Уақыттың аз ұстанымымен қорғаудан ротордың қайта жүктелуі жүргізілу тиіс.
      644. Тікелей салқындатылатын генераторларды симметриялы асқын кернеуліктен қорғау бір фазалы токтың уақыт ұстанымына ықпалдастырылған тәуелді орындалуы тиіс. Қорғаныс жүктемеге, қажет болған жағдайда генератордың өшірілуіне әрекеттенуі тиіс.
      Қорғаныс дабылға тәуелсіз уақыт кідірісімен әсер ететін сезімтал органмен толықтырылуы тиіс.
      Жанама салқындатылатын генераторларды симметриялық жүктемеден қорғау уақыт кідірісіне тәуелсіз дабылға әрекет ететін, бір фазалық токтан қорғалатын барынша көп токтық қорғау түрінде орындалуы мүмкін.
      645. Ротор орамасы жанама салқындатылатын турбиналық генераторларды өршу тізбегіндегі жерге тұйықталудың бірінші нүктесінде қорғау үшін уақыт ұстамдылығы сақталған дабылға әсер етуі, ал су генераторлары үшін – генераторлардың өшірілуі тиіс.
      Ротор орамасын тікелей салқындатылатын генераторларды қоздыру тізбегіндегі жерге тұйықталудан бірінші нүктесінде қорғау үшін оқшаулама деңгейін төмендету жөніндегі екі саты болуы тиіс. Бірінші саты уақыт кідірісіне сақталған ескерту дабылына әрекет етуі тиіс, ал екінші саты апаттық дабыл немесе генераторды өндіруші зауыттың талаптарына сәйкес генераторды өшіруге әрекеттенуі тиіс.
      Турбиналық генераторларды қыздыру тізбегіндегі жерге тұйықталудың екінші нүктесінде қорғау қоздыру тізбегі параметрлері бір-біріне ұқсас бірнеше генераторлардың (бірақ үштен артық болмауы тиіс) бір кешенінде қарастырылуы тиіс. Қорғаныс - оқшауламаны тексеру кезінде пайда болатын, өршу тізбегіндегі бірінші нүктеде жерге тұйықталудың алғашқы белгілері пайда болған кезде іске қосылуы тиіс. Қорғаныс генератор ажыратқыштарын өшіруге және ток өрісін өшіруге әсер етуі тиіс.
      646. Турбиналық генераторларда асинхронды режимнен (АР) қорғайтын қорғаныс қондырғылары орнатылады. Асинхронды режимді өткізетін генераторлардың қорғанысы дабыл және белсенді қуаттың жүктемесі кезінде іске қосылуы тиіс.
      Су генераторларында асинхронды режимнен қорғайтын қорғаныс қондырғыларын орнату осы Қағидалардың 749-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
      Асинхронды режимді өткізбейтін генераторлар жүйеде және басқа да генераторларда реактивті қуат тапшылығы кезінде қорғаныс іске қосылған кезде желіден ажыратылуы тиіс. Сонымен қатар, асинхронды режимді болдырмауға арналған өршуді жоюдан пайда болатын қорғаныс та қарастырылуы мүмкін.
      Қорғаныс мына:
      ток өрісін автоматты өшіру факторлары бойынша;
      ротор және статордағы токтың өсуі бойынша. Ток роторы бойынша орнату өршу реттегішінің ең төменгі өршуіне қойылған шектеу арқылы тұрғызылуы тиіс;
      ең төменгі кедергілік қорғаныс принципі бойынша жағдайларында орындалады.
      647. Жерге тұйықталмаған нейтралды, қуаттылығы 1 МВт-қа дейінгі 1 кВ генераторларды барлық ақаулар мен қалыпсыз режимдегі жұмыстан қорғау үшін автоматты ажыратқыштың шығысында орнатылған ең жоғары ажыратқыш немесе екі фазалық түрде орындалған ең жоғары токтық қорғаныс орнату арқылы жүзеге асырылады. Нейтрал жағынан шығарылған қорғаныс ток трансформаторына қосылады.
      Нейтралмен тұйықталған генераторлар үшін бұл қорғаныс үш фазалы орындалумен қарастырылған.
      648. Су генераторларында жүктемені түсіру кезінде асқын кернеулікті қайтару үшін кернеуліктен қорғайтын қондырғы көзделуі тиіс. Қорғанысты орнатуға 1,5 U_ном қажет. Қорғаныс генератордың өшірілуіне, ток өрісінің өшірілуіне, сонымен қатар агрегаттардың тоқтатылуына әрекет етуі тиіс.
      Генераторлардың қозғалыс режиміне өтуін жою үшін бағытталатын аппараттың өз бетімен жабылуы немесе турбина қалқандарының нығыздамай жабылуы кезінде кері қуаттылықтағы қорғаныс орнатылады.

4. 500 кВ шунтталған реакторлар және 3 кВ және одан
жоғары орамды трансформаторларды (автотрансфоматорларды) қорғау

      649. Трансформаторлар үшін мынадай ақаулар мен қалыпсыз жұмыс режимімен релелік қорғаныс құрылғылары көзделуі тиіс:
      1) орамдарда және шығыстарда (ошиновка) көп фазалық тұйықталулар;
      2) тұйық жерге тұйықталған нейтралмен желіге қосылған, шығыстарда (ошиновка) және орамдардағы жерге бір фазалық тұйықталулар;
      3) орамдағы айналымды тұйықтау;
      4) сыртқы ҚТ-мен шарттасылған, орамдардағы тоқтар;
      5) шамадан тыс жүктелумен шарттасылған, орамдардағы тоқтар;
      6) май деңгейінің төмендеуі;
      7) 500 кВ енгізулердің оқшаулағышының жартылай ойығы;
      8) трансформаторлардың 6-35 кВ жағында жерге бір фазалық тұйықталу;
      9) толық емес фазалық режим (автотрансформаторлар мен генератор-трансформатор блоктары үшін).
      650. 500 кВ шунтталған реакторлар үшін мынадай ақаулар мен қалыпсыз жұмыс режимімен релелік қорғаныс құрылғылары көзделеді:
      1) шығыстарда және орамдарда бір фазалық және екі фазалық жерге тұйықталу;
      2) орамдардағы айналымды тұйықталады;
      3) май деңгейінің төмендеуі;
      4) енгізулердің оқшаулағышының жартылай ойығы.
      651. Газдың бөлінуімен бірге жүретін, қаптама ішіндегі зақымданудан газдық қорғаныш және май деңгейінің төмендеуінен қарастырылуы тиіс:
      1) қуаттылығы 4 МВ.А және жоғары трансформаторлар үшін;
      2) кернеулігі 500 кВ шунтталған реакторлар үшін;
      3) қуаттылығы 360 кВ.А және жоғары цехішілік төмендеуіш трансформаторлар үшін.
      Газдық қорғанышын сонымен қатар қуаттылығы 1 – 2,5 МВ.А трансформаторларда орнатуға болады.
      Газдық қорғаныш әлсіз газтүзілу кезіндегі сигналға, майдың деңгейі төмендеген жағдайда, қарқынды газтүзілуі кезінде және одан арғы май деңгейі төмендеу кезіндегі ажырату.
      Газ бөлінумен жүретін трансформатордың қаптамасының ішкі бүлінуінен қорғау, қысым релесін қолдану арқылы орындалуы мүмкін.
      Май деңгейіннің төмендеуін болдыртпау трансформатордың ұлғайтқышында орналастырылған реле қолдану арқылы жүзеге асыруға болады.
      Майдағы доға үзілумен КЖКР контакторлы құрылғыны қорғау үшін газдық және қысым релелері қолданылады (сигналға ауыстырусыз).
      Бөлек бакта орналастырылған КЖКР-дың таңдаушыларын қорғау бөлек газ релесі қолданады.
      Сигналдықтан бөлек сигнализацияны орындау және газдық реленің ажырататын элементтердің (сигналдық түрімен ажыратылады) және газдық қорғаныштың сөндіру элементінің әрекетін көшіру мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
      Тек қана сигналға ажыратылатын элемент әрекетімен газдық қорғанышты орындау рұқсат беріледі:
      1) жер сілкінісі ықтимал аудандарда орналастырылған трансформаторларда;
      2) жоғары кернеулігі жағынан ажыратқыштары жоқ, қуаттылығы 2,5 МВ.А және төмен цехішілік төмендеткіш трансформаторларда.
      652. Шығу орындарындағы бүлінулерден және ішкі бүлінулерді болдырмау мақсатында келесі қорғау шаралар қарастырылуы қажет:
      1) бойлық токты саралау қорғанышы уақыт ұстамы жоқ трансформаторларда қуаты 6,3 МВ.А және одан астам, 500 кВ шунтталған реакторларда және де қуаты 4 МВ.А трансформаторлардың қатарлас жұмыстарында істен шыққан трансформаторларды селективті ажырату.
      Саралау қорғанысы кіші қуатты трансформаторларда ескеріледі бірақ 1 МВ^.А көп емес, егер:
      1) ток кесер сезгіштік талаптарына сай келмеген жағдайда ол ең көп ток қорғанышы уақыт ұстамы 0,5 сек. астам болса;
      трансформатор жел сілкінісіне ықтимал аудандарда орналастырылған жағдайда;
      2) уақыт ұстамы жоқ токкесер, токпен қамтамасыз етілетін жақта орналастырылған және трансформатордың бөлік орамасын қамтып саралау қорғанышы қарастырылмаған жағдайда.
      220 кВ жоғары кернеудегі және одан да көп автотрансформатордың жақын резервтік қорғану тиімділігін арттыру мақсатында екі топқа бөлінеді, аталған саралау қорғаныштары бір топқа кіретіндей, ал газдысы басқа топқа.
      Автотрансформаторларда 500 кВ шунтталған реакторы үшін екі жиынтық саралау ток қорғаныштарын қарастыру қажет.
      Аталған қорғаныштар трансформатордың барлық ажырату құрылғыларына әрекет ету қажет.
      653. Ұзына бойы сараланған қорғанысы арнайы ток релесін немесе магниттеу тогы лақтырылуларынан, баланс емес өтпелі және тұрақталған токтардан қалыптасқан микропроцессор құрылғыларын қолдана отырып жүзеге асырылуы тиіс.
      Ұзына бойы сараланған қорғаныс құрастырмалы шиналармен жалғанып оның әрекет аймағына кіретіндей орындалуы тиіс.
      Трансформатор тогының сараптап жіктеу қорғанысы үшін қолдануға рұқсат етіледі. Трансформаторларға орнатылған саралап жіктеу үшін шинаның саралап жіктеуі немесе ошиновканы құрамалы шиналармен трансформаторы жалғанып ҚТ ажыратуын қамтамасыз ететін трансформаторға орнатылған токты пайдалануға жол беріледі.
      Егер трансформатор кернеуінің ең төменгі тізбегінде реактор орнатылған болса және трансформатор қорғанысы реактордан сырт ҚТ кезінде сезімталдық талаптарын қамтамасыз етпесе, реактор қорғанысын жүзеге асыру үшін трансформатордың төмендетілген кернеудегі шықпасы жағынан ток трансформаторларын орнатуға жол беріледі.
      654. Трансформаторлардың, автотрансформаторлардың және шунттаушы реакторлардың саралаушы және газ қорғанысына өрт сөндіру қондырғыларын іске қосу датчиктерінің функциялары жүктелмеуі тиіс. Көрсетілген элементтердің өрт сөндіру схемасын іске қосу өртті анықтау арнайы құрылғысынан жүзеге асырылуы тиіс.
      655. 500 кВ (КИЗ) оқшалау кірменің бақылау қондырғысы кірме оқшаулауының төмендетілген деңгейін дабыл әрекетіндегі тез арадағы ажыратуды талап етпейтін және толық оқшаулау деңгейі болып жатқан жағдайда және кірме оқшаулауының бүлінуіне байланысты ажыратып орындалуы тиіс.
      Блоктауы ескеріліп отыру керек, шықпаның КИВ тізбегіндегі жалғану үзілген жағдайда КИВ қондырғысының жалған іске қосылуының алдын алатын бұғаттау көзделуі тиіс.
      656. Трансформаторларды қосу жағдайларында (ішкі цехтардан басқа) трансформатордағы бүліну кезеңінде желілерді ажыратқышсыз ажырату үшін мынадай іс-шаралардың бірі қарастырылуы тиіс:
      1) Жерге бір фазалы (ақырын байтарапты желі үшін) немесе арасындағы екі фазаны (оқшауланған бейтарап желі үшін) жасанды тұйықталу үшін қысқа тұйықталуды орнату және қажет жағдайда АҚҚ желісінің токсыз паузасына автоматты автоматты ажыратуды бөліңіз.
      2) Қысқа тұйықталу функциясын орындайтын ашық балқымалы қыстырғыны төмендетуші трансформатордың жоғары кернеуі жағында орнату және АҚҚ желісімен үйлескен кезде бөліңіз.
      3) Ажыратқыштағы (немесе ажыратқыштардағы) өшіруші дабылды беру, бұл жағдайда қажет болған жағдайда бөлгіш орнатылады, өшіруші сигналды беруді резервтеу үшін немесе басқа канал бойынша өшіруші дабылды беруді қайталау арқылы қысқа тұйықталуды орнатуға жол беріледі.
      1) және 2) тармақшалар бойынша іс-шаралар орнына өшіруші дабылды беру 110 кВ және одан жоғары қосалқы трансформаторлар үшін қолданылады.
      4) Төмендетуші трансформатордың жоғары кернеуі жағында орнату.
      Осы тармақтың 1)-4) тармақшаларындағы іс-шаралар трансформатор екі жақты қоректену кезінде блоктың жалпы қорғанысымен (арнайы мақсаттағы жоғары жиілікті немесе бойлықты сараланған) қорғалған кезде, сондай-ақ бір жақты қоректену кезінде қуаты 25 МВ.А және одан кем трансформатор кезінде, егер де қоректену желісінің қорғанысы сонымен қатар трансформатордың қорғанысын қамтамасыз еткен жағдайда (желінің шапшаң әрекет ететін қорғанысы трансформаторды жартылай қорғайды және уақыты 1 с. кем емес желінің резервтік қорғанысы трансформаторды толық қорғайды) желі-трансформатор желісінің блоктары үшін көзделмейді, бұл жағдайда газ қорғанысы дабылға ғана ажыратушы элементтің әрекетімен орындалады.
      Осы тармақтың 1) немесе 3) тармақшаларындағы іс-шараларды қолданған жағдайда трансформаторда орнатылуы тиіс:
      токтың қоса салынған трансформаторларындағы жоғары кернеуі трансформаторлары тарапында (110 кВ және одан жоғары) – осы Қағидалардың 649, 650, 655 және 656-тармақтары бойынша қорғаныс болған кезде;
      токтың қоса салынған трансформаторлары болмаған кезде – токтың жапсырмалы немесе магнитті трансформаторларын қолдана отырып жасалған сараланған (осы Қағидалардың 650-тармағына сәйкес) немесе ең жоғары ток қорғанысы және осы Қағидалардың 649-тармағы бойынша газ қорғанышы.
      Трансформаторлардың жоғары кернеуі шығысындағы зақымдалуларды қорғаныс желісімен жоюға жол беріледі.
      Егер ашық балқымалы қыстырғылар қолданылған болса, онда сезгіштікті арттыру үшін газ қорғанысының әрекеті қыстырғының жасанды ҚТ механикалық жолымен жүзеге асырылуы мүмкін.
      Егер кіші станциялардың жүктемелерінде сихронды электр қозғалтқыштары болатын болса, онда басқа трансформаторлар арқылы өтетін синхронды электр қозғалтқыштарынан токты бөлгішпен ажыратудың алдын алу бойынша (трансформаторлардың біріндегі ТҚ кезінде) шаралар қабылдануы тиіс.
      657. Қуаты 1 МВ.А және одан жоғары трансформаторлардағы көпфазалық сыртқы ҚТ резервтік қорғаныс ретінде ажыратқыш әрекетіндегі мынадай қорғаныстар қарастырылады:
      Екі жақтан қоректендіруі бар жоғарылататын трансформаторларда – ҚТ симметриялық емес қайтымдылық бірізділік қорғанысы және симметриялық емес ҚТ қайтымдылық бірізділік қорғанысын және ең жоғарғы ток қорғанысын ең төменгі іске қосу кернеуі қашықтан қорғанысты қолдануға жол беріледі.
      Қашықтықтан қорғанысты қолдануға рұқсат беріледі.
      Төмендетуші трансформаторларда – құрама іске қосылатын кернеу арқылы немесе оны қолданбастан ең жоғары ток қорғанысы, қуатты төмендетуші трансформаторларда екі жақтан қоректену болған кезде симметриялық емес ҚТ кері кезектілікті ток қорғанысын және симметриялы ҚТ ең төменгі іске қосылатын ең жоғары ток қорғанысын қолдануға болады.
      Ең жоғары ток қорғанысының іске қосылысы тогын таңдаған кезде параллельді жұмыс атқаратын трансформаторлар ажыратылған кезде мүмкін болатын асыра жүктеу тогын және трансформаторлардан қоректенетін электр қозғалтқыштарының өздігінен іске қосылу тогын ескеру қажет.
      500 кВ автотрансформаторда әрекет үшiн қашықтық қорғаныс (ЖК және ОЖ сатылық тараптардың әрқайсыларына) сыртқы көп фаза ТҚ ескерiледi. 220 кВ автотрансформаторда симметриялық ТҚ ең төменгi кернеу жiберумен симметриялық емес ТҚ және максималь ток қорғаныс керi дәйектiлiк бағытталған қорғаныс (бұл жапсарлас кернеулердiң қорғаулары алыс резервте сақталуды немесе келiсу қамтамасыз ету үшiн керек болатын да жағдайлардағы) сыртқы көп фаза ТҚ-дардан қашықтық қорғаныс ток ескерiледi.
      658. 1 МВ.А трансформаторындағы қуаты одан аз (жоғарылату және төмендету) токтан қорғаныс ретінде шарттастырылған сыртқы көпфазалық ҚТ ең жоғары ток қорғанысын ажырату әрекеті қарастырылып орналастырылады.
      659. Сыртқы көп фазалық ҚТ шарттасқан токтардың қорғанысы:
      1) екі орамды трансформаторларда негізгі қоректену жағынан;
      2) көп орамды трансформаторларда – үш және одан аса жалғанатын ажыратқыштар мен трансформатордың жан-жағынан;
      3) екі орамды трансформаторлардағы төмендетілуі бөлек жұмыс істеу секцияларын қоректенуі жағынан және әр секциясында;
      4) трансформаторлардың ток сырттағы жоғары кернеудегі сырттағы төмендеуі кернеудегі екі орамдағы трансформаторларда және сыртындағы төмендету және орта кернеудегі үш орамды трансформаторларда орналастырылады.
      Сыртқы көпфазалық ҚТ-мен шарттасатын токтан қорғауды аралас элементтердің қорғанышын резервтеу үшін қарастыруға және трансформаторлардың негізгі қорғаныштары сөнген кезде әрекеттер үшін қарастыруға, егер бұндай әрекеттерді орындау қорғауға қиындық тудырса, рұқсат етіледі.
      Осы Қағидалардың 656-тармағы бойынша сыртқы көпфазалық ҚТ-мен шарттасатын токтан қорғауды орындау кезінде кернеуі орташа және төмен шиналар үшін арналған токкесермен толықтыру мүмкіндігі және қажеттілігі қарастырылуы тиіс.
      660. Егер де трансформаторлардағы жоғары көтерілу ток қорғанысынан шарттастырылған сыртқы көпфазалық ҚТ талап етілген сезгіштікті және талғаулықты қамтамасыз етпесе, онда трансформаторлардың қорғанысы үшін ток релесі генератор қорғанысына сәйкестігін қолдануға жол беріледі.
      661. Қуаты 1 МВ.А трансформаторының жоғары көтерілуі және одан да екі, үшжақты трансформатолардың қоректендіруі және автотрансформаторларда шартқа байланысты аралас элементтерінде жерге тұйықталу ажыратуы резервтік қажеттілік одан басқа және қорғаныс талғаулылығының жерге тұйықталуынан әр түрлі тораптар жүктемесін сырттағы жерге тұйықталуынан үлкен токтың жерге тұйықталуын торапқа жалғап орама жағынан орналастырылатын нөлдік ток қорғаныс бірізділігін шартты қамтамасыз етуіне байланысты қарастырылуы тиіс.
      Трансформаторлардың бөліктерінің болуынан (нөлдік жағындағы шықпаның орама оқшаулауының толық еместігінің бейтарап оқшауландырылған осы Қағидалардың 624-тармағымен сәйкес осы трансформаторлардың бейтарап режимінде рұқсат бермеуі көзделуі қамтамасыз етілуі тиіс. Сол мақсатпен электр станциясында немесе қосалқы станцияларда трансформаторлар жерлендірілген және бейтарапты оқшаулаған кезде, төмендетілген кернеу жағынан қоректендіруі бар, бейтарап оқшаулауы трансформатордың ажырату қорғанысын қамтамасыз етуін қарастыруы тиіс.
      662. Автотрансформаторларларда (көпорамды трансформаторларда токтан қорғаныс бірнеше жағынан қоректендіруі, сырттан шақырылған ҚТ талғаудың шартына байланысты егер бұл талап етілсе, бағытталғанды орындау қажет).
      663. Автотрансформаторларда 220-500 кВ кіші станцияларда, 220 – 500 кВ генератор-трансформатор блоктарында және байланыс автотрансформаторларында 220-500 кВ электр станцияларында ток қорғанысын жедел тездету мүмкіндігін шарттастырылған сыртқы ҚТ жедел тездетуін екі саралап жіктеп, шина ошиновкалардың болуын автотрансформаторлардың генератор-трансформаторлар блоктарын, тағы да жоғары кернеуі 220 кВ кіші станциялардың автотрансформаторларындағы жоғары кернеуі қарастырылмауына жол беріледі.
      664. Төмендетілген трансформаторлардың және трансформатор-магистралі жоғары кернеудегі 35 кВ-ға дейін және төмендетілген кернеудегі орама жалғануымен бейтарап жерлендірілген жұлдызға, бір фазалық жерге тұйықталуынан төмендетілу кернеу торабының қолдануын іске асыруды қарастыру:
      1) үш релелік жоғары кернеу жағынан орналастыруымен ҚТ сырттан ең жоғарғы ток қорғанысының орындалуы;
      2) төмендетілген кернеу шықпасының автоматтық ажыратулар немесе сақтандырғыш;
      3) арнайы нөлдік бірізділік қорғанысы трансформаторындағы нөлдік сымды орнату.
      Өндіріс электр орнатулар үшін, егер де трансформатор (30 метрге дейін) жағынан қорғаныс аппаратының жалғануы жақын тікелей орналасқан және фазалық жинақ кәбілімен орындалады, осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша қорғанысты қолданбауға жол беріледі.
      Осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша қорғанысты қолданған кезде оны төменгі кернеу жағындағы жинақтан шығатын элементтер қорғанысымен келіспеуге жол беріледі.
      Желі-трансформатор сызбасы үшін осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша қорғанысты қолданған жағдайда жоғары кернеу жағынан ажыратқышқа осы қорғаныстың әрекетін қамтамасыз ету үшін арнайы бақылау кәбілін төсемеуге және оны төменгі кернеу жағына орнатылған автоматты ажыратқышқа әрекетпен орындауға жол беріледі.
      Осы параграфтың талаптары сонымен қатар жоғары кернеу жағында орнатылған аталған трансформаторлардың сақтандырғышымен қорғанысқа таралады.
      665. Трансформаторлардың сақтандырғыш қорғанысына орналастырылған жоғары кернеу жағынан трансформатор кернеуінің жоғары кернеулі 3-10 кВ, төмендететін сақтандырғышты қорғауын қоректендіру жинағының жалғануын автоматтық ажыратқыш немесе бас сақтандырғыш орналастырылады.
      Егер жалғанатын сақтандырғыштардың төмендетілген кернеуі және сақтандырғыштар немесе (релелік қорғаныс) жоғары кернеу жағынан сол бір персоналдың нұсқауында болып қызмет көрсетілсе және оның қарамағында болса, онда төменгі кернеу жағындағы ол бас сақтандырғыш немесе автоматты ажыратқыш орналастырылмауы мүмкін.
      666. Жерге бір фазалық жерге тұйықталудан осы Қағидалардың 647-тармағының 8-тармақшасы бойынша қорғаныс осы Қағидалардың 693-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
      667. Қуаты 0,4 МВ^.А трансформаторлардың және одан жоғары мүмкіндігіне байланысты және асқын жүктемесінің болу мәні бар ең жоғары ток қорғанысы шарттастырылған асқын жүктемесі дабыл әрекетімен қарастырылады.
      Тұрақты кезекші персонал жоқ кіші станциялар үшін автоматикалық жеңілдетуге немесе ажыратуға іс-қимылды қарастыруға жол беріледі (басқа да құралдармен асыра жүктемені жою мүмкін болмаған кезде).
      668. Бейтарап трансформатор жағынан бөлек қосымша трансформатор кернеуінің жүктемесін (реттеу үшін осы қорғанысты Қағидалардың 659, 655, 647-653-тармақтарындағы көрсетілген қосымшаға мына қорғаныштарды көздеу қажет:
      трансформаторларының газ қорғанысы;
      қосымша трансформатордың алғашқы орамасында бүлінулерден ҚТ сыртқы қосу тежеудің ең жоғарғы ток қорғанысының басқа да жағдайларда, бұл орама саралап жіктеп автотрансформатор ток қорғанысы тізбегі жағынан төмендетілген кернеу әрекетінің аймағында қосылғанда);
      мына қорғаныс қосымша трансформаторының екінші орамын қамтитын сараланған қорғаныс.
      669. Төменгі кернеулі автотрансформатор тарапынан белгіленген желілік қосымша трансформатор қорғанысы:
      қосымша трансформатордың өзіндік газ қорғанысымен және реле қысым немесе жеке газ релесін қолдана отырып орындалатын КЖКР түйістіргіш құрылғысы қорғанысымен;
      автотрансформатордың ең төмен кернеуі тізбегінің сараланған ток қорғанысымен жүзеге асырылады.

5. Генератор–трансформатор блоктарын қорғау

      670. Трансформатор-генератор блогы үшін мынадай бүлінумен дұрыс істемейтін жұмыс режиміндегі реле қорғаныс құрылғысы қарастырылуы тиіс:
      1) генератор кернеуі жағындағы жерге тұйықталу;
      2) көпфазалық тұйықталуы генератордың орама статорында және оның шықпасында;
      3) турбиналық генератордың орама статорының бір фаза арасындағы орама тұйықталуы (осы Қағидалардың 672-тармағына сәйкес);
      4) трансформатордың шықпасында және көпфазалық орамалардағы тұйықталу;
      5) бір фазалық трансформатор орамындағы жерге тұйықталу және оның шықпасы үлкен токтың жерге тұйықталу торабына жалғанған;
      6) трансформатор орамындағы орамы арасындағы жерге тұйықталу;
      7) сыртқы қысқа тұйықталу;
      8) генератордың асқын жүктемесінің қайтымдылық ток тізбегі, трансформатордың орамы және генератор статоры орамасының симметриялық асқын жүктемесі (қуаты 30 МВт астам генераторлы блоктар үшін);
      9) ток қоздыруымен генератор роторы орамасының асқын жүктемесі (генераторлар үшін және орама өткізгіштерін тікелей салқындауы бар турбогенераторлар үшін);
      10) трансформатор блогында және генератор статорында ротор орамы кернеудің жоғарылауы (блок турбогенераторы үшін 160 мВт барлық гидрогенератор блоктарына);
      11) бір нүкте тізбегіндегі жерге тұйықталу қоздырғышы (осы Қағидалардың 681-тармағына сәйкес);
      12) турбогенератор қуаттылығы 160 мВт аздығымен екінші нүкте тізбегіндегі жерге тұйықталу қоздырғышы;
      13) асинхрон режимі;
      14) трансформатор бағытындағы май деңгейінің;
      15) трансформаторлардың төмендеуі 500 кВ кірме оқшаулау деңгейінің төмендеуі;
      16) қайтымдылық қуаты;
      17) қоздырғыш жоғалуы.
      671. Осы Қағидалардың 670-686-тармақтарында келтірілген талаптарды есепке ала отырып (автотрансформатор) генератор-трансформатор блогының құрастырылуы, генератор қорғанысын орындаудағы нұсқауымен және трансформатордың жоғарылатуына бөлек жұмыс істетуіне анық сол жағдайда болуына да жарамды.
      672. Генератор блогындағы қуаттылығы 30 МВт-дан асатын генератор кернеуінің тізбегіндегі жерге тұйықталу, барлық статор орамын орамдайтын қорғанысы қарастырылады.
      Генератор блогындағы қуаттылығына байланысты 3 МВт және статор орамасын кемінде 85 % аздығы қорғауының құрылғысы қолданылады. Мұндай құрылғының қолданылуы тағы да турбогенератор блогындағы қуаттылығы 30-дан 160 МВт-ға дейін жол беріледі, егер барлық статор қорғанысына қосымша генератор аппаратура тізбегінің қосылуы қажет етіледі.
      Қорғаныс 0,5 с аспайтын уақыт ұстанымына байланысты ажырату әрекетімен генератор кернеуінің барлық блоктарындағы тармақшалы трансформаторларға меншік қажеттілігіне байланысты орындалуы тиіс. Меншікті қажеттілігінің тораптарымен байланысты электр блоктарында немесе тұтынушылардың, генератор мен трансформаторлар арасындағы тармақшаландырылған қоректендіру желісіне байланысты, егер ток сыйымдылығы жерге тұйықталу қорғанысы әрекетіндегі ажыратуды орналастырылса, мұны генераторларда шина жинағындағы жұмыс істейтініне қарастырылуы тиіс, егер ток сыйымдылығы жерге тұйықталуы 5 А-ға аздауынан құрайтын болса, онда жерге тұйықталу қорғанысының орындауы генератор кернеуіндегі тармақшасыз, бірақ дабылға әрекетте болуы тиіс.
      Ажыратқыш болған кезде генератор тізбегінде трансформаторының генераторлық кернеуі жағында жерге тұйықтау дабылы қосымша қарастырылуы тиіс.
      673. Генератор блогында ажыратқыштың жоқтығына байланысты жанамалап салқындататын бір генератордан тұратын және бір жалпы ұзына бойы сараланған блок қорғанысы қарастырылуы тиіс.
      Генератордың тізбегіндегі ажыратқыш болған кезде генератор мен трансформаторда бөлек сараланған жіктеу қорғанысын орналастыру керек.
      Блоктағы бір трансформатордың орнына екі трансформатор қолдануына байланысты тағы да екі және одан генераторлардың ажыратқышсыз бір трансформатормен (үлкендетілген блок) әр генераторда және трансформатор қуаттылығы 125 МВ•А одан жоғары ұзына бойы сараланған жіктеу қорғанысы қарастырылуы тиіс. Блокты трансформаторлар тогының жоқтығынан бұл трансформаторлардың төмендетілген кернеуінің кірмесіне байланысты екеуге арналған жалпы сараланған жіктеу қорғанысының қолданылуына жол беріледі.
      Генератор блогындағы тікелей салқындататын орама өткізгіштерінің болуынан генератордың сараланған жіктеу қорғанысы ұзына бойы бөлек қарастырылады. Бұл ретте, егер генератор тізбегіндегі ажыратқыш болса, онда трансформатор блогына сараланған, жіктеп бөлек қорғанысын орналастырып (немесе әр трансформаторға, егер генератор блогында екі трансформатор жұмыс істесе немесе одан аса) қондырым трансформаторлардың жоқтығынан, осы трансформаторлардың төмендетілген кернеуі кірмесінен жалпы трансформатор блогына арналған сараптап жіктеу қорғанысын қолдануға жол беріледі, трансформатор блогына арналған қорғаныста ажыратқыштың жоқтығынан бөлек сараланған жіктеу қорғанысы орналастырылады немесе жалпы ұзына бойы блоктарға арналған сараланған жіктеу қорғанысы орналастырылады (блоктарға бір генератордан немесе бір трансформатордан құралатын жалпы сараланған жіктеу қорғанысының блогы тиімді).
      Жоғары кернеудегі трансформатордың сараптап жіктеу қорғанысы (блоктағы) трансформатор блогына қондырым трансформатор тогына қосылуы мүмкін. Сонымен қатар ошиновканы қорғау үшін ажыратқыштардың арасына сырттағы жоғары кернеудегі және трансформатор блогында бөлек қорғаныс орналастырылуы тиіс.
      Генераторлардың бөлек сараланған жіктеу қорғанысының үш релелік үшфазалық ток істеу жұмысын, сол сияқты осы Қағидалардың 633-тармағында көрсетілгенге ұқсас орындалуы тиіс.
      Көрсетілген блоктағы сараптап жіктеу қорғанысын генератор қуаттылығындағы 160 МВт және одан жоғары резервтеу үшін орама өткізгіштерінің тікелей салқындатылатын резервтік сараптап жіктеу қорғанысы генератор және трансформатор блогының сырттағы жоғары кернеудегі ошиновкамен бірге орамдалуын қарастырады.
      160 МВт-дан кем орама өткізгіштерін тікелей салқындатуы бар генераторлардың қуаттылығы кезінде блоктың резервтік сараланған қорғанысы орнатылады.
      Генератор тізбегіндегі резервтік сараптап жіктеу қорғанысының блогында ажыратқышсыз бөлек негізгі генератор мен трансформаторды сараланған жіктеу қорғанысы қарастырылады.
      Ажыратқыш болған кезде генератор тізбегіндегі резервтік сараптап жіктеу қорғанысының 0,35-0,5 с уақыт ұстамымен орындалуы тиіс.
      674. Турбогенераторларында екі және үш қатарлас тармақшаларымен статор орамы, бір фазадағы тармақтың жерге тұйықтауы ұзына бойы сараланған жіктеу қорғанысы әрекеттегі уақыт ұстанымымен қарастырылуы тиіс.
      675. Генератор блогындағы тікелей салқындатылған орама өткізгіштерінің қайтымдылық ток қорғанысының бірізділігін ескере отырып, жол берілетін анықтамасына сәйкес асқын жүктемесін генератор тогын қорғайтын қайтымдылық ток бірізділігі қарастырылуы тиіс. Қорғаныс генераторының ажыратқышының ажыратылуына, ал ол болмаған кезде блоктың желіден ажырытылуына әрекет етуі тиіс.
      Блоктағы элементтердің аралас резервтік қорғанысы үшін көрсетілген қорғаныс, осы Қағидалардың 677-тармағына сәйкес екі сатылы әрекетін және блоктан ажырату әрекетіне тәуелсіз уақыт ұстанымы болуы тиіс.
      Генераторлар блогындағы тікелей салқындататын орама өткізгіштерінің болуы тағы да генератор блогындағы қуаттылығы 30-дан аса МВт жанамалап салқындатылуы, ток қорғанысының қайтымдылығы бірізділігі сатылы және тәуелді уақыт ұстанымы орындалады. Сонымен қатар әр түрлі сатылар қорғанысы бір немесе одан жоғары уақыт ұстанымы болуы мүмкін. Көрсетілген сатылы немесе тәуелді уақыт ұстанымына рұқсат берілген. Асқын жүктемесіне байланысты генератор тогының қайтымдылық бірізділігін анықтамаға байланысты келісілуі тиіс.
      Турбиналық генератор блоктарына жанамалап салқындатылған қуаттылығы 30-дан жоғары МВт қорғанысы осы Қағидалардың 637-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
      Осы Қағидалардың 668-тармағының 8) тармақшасы бойынша генераторлары бар барлық блоктарды ажыратуға әрекет ететін қорғаныстардан басқа осы Қағидалардың 637-тармағына сәйкес орындалатын кері жүйеліктегі токтармен жүктеме дабылы көзделуі тиіс.
      676. Генератор блогындағы қуаттылығы 30 МВт-тан жоғары қорғанысы сыртқы симметриялық ҚТ осы Қағидалардың 637-тармағында көрсетілгендей орындалуы тиіс. Сонымен қатар су генераторлары кернеуінің істеу қорғанысына арналған 0,6; 0,7 номинал қабылданады. Турбогенераторлар блогындағы резервтік қоздырғышы бар, көрсетілген қорғаныс ток релесімен қосымша жоғары блок кернеу жағынан қосылған болуы тиіс.
      Генератор блогында қуаттылығы 60 МВт және одан аса көрсетілген қорғаныс қолданылады. Блок генераторымен тікелей салқындатылған орама өткізгіштерінің болуымен, резервтік сараланған жіктеу қорғанысына екі сатылы қашықтықтан қорғаныс фазааралық қысқа жерге тұйықталуды орналастыруға жол беріледі.
      Жақын резервтеуді жүзеге асыратын осы қорғаныстың бірінші сатысы тербеліс кезінде бұғаттаумен орындалуы және 1 сек асатын уақыт ұстанымымен осы Қағидалардың 677-тармағының 3) тармақшасында көрсетілгендей орындалуы тиіс. Бірінші сатысы аралас элементтер қорғанысымен селективтілікті қамтамасыз ету кезінде блок трансформаторын сенімді қамтуы тиіс.
      Алыстан резервілеуді жүзеге асыратын екінші саты осы Қағидалардың 677-тармағының 2) тармақшасында көрсетілгендей әрекет етуі тиіс.
      Алыстан резервілеу тиімділігін ұлғайту мақсатында резервтік сараланған қорғаныс болған кезде екі сатылы қашықтан қорғау орнатылады. Қашықтан қорғаныстың екі сатысы бұл жағдайда осы Қағидалардың 677-тармағының 2) тармақшасында көрсетілгендей әрекет етуі тиіс.
      677. Сыртқы ҚТ қорғанысынан генератор блогында қуаттылығы 30 МВт және осы Қағидалардың 639-тармағына сәйкес орындалады. Блок генераторларындағы қорғаныстың жұмыс істеу параметрлері осы Қағидалардың 638, 639 және 674-тармақтарына сәйкес қабылданады.
      678. Генератор тізбегіндегі ажыратқышы бар блок генератор-трансформатор мен резервтегі сараптап жіктеу блогының жоқтығынан, жоғары блок кернеу жағынан ең жоғарғы ток қорғанысы, негізгі трансформатор блогының резервтеуге арналған жұмыс істеу кезеңіндегі генераторды ажырату қарастырылуы тиіс.
      679. Генератор-трансформатор блоктарының резервтік қорғанысы мынаны ескере отырып, орындалуы тиіс:
      1) генераторлық кернеу жағында трансформатор блогының қорғанысы орналастырылмайды, генератор қорғанысы қолданылады;
      2) алыстан резервтеу кезінде қорғанысы екі уақыт ұстанымымен әрекет етуі тиіс: біріншісімен – жоғары блок кернеуі жағынан сұлбаны бөлу, екіншісімен – блокты тораптан ажырату;
      3) жақын резервілеу кезінде блок-генератор торабынан ажырату, генератор аймағын өшіру және блокты тоқтату, егер ол 800 бойынша талап етілсе;
      4) кейбір сатылар және резервтегі қорғаныс қондырғылары олардың арнауына байланысты қолдану мақсатымен алыс және таяу резервіндегі бір, екі немесе үш уақыт ұстанымы болады;
      5) іске қосу кернеу орындары қорғанысының осы Қағидалардың 674 және 675-тармақтарына байланысты генератор кернеу жағынан және торап жағынан қарастырылуы тиіс;
      6) блоктың негізгі және резервті қорғанысы үшін жеке шығу релелері және әр түрлі автоматты ажыратқыштардан жедел тұрақты токпен қоректену көзделеді.
      680. Статордың симметриялық шамадан тыс жүктеулерiнен қорғауды турбогенераторлары бар блоктарда қорғаныс генераторлары сияқты жинақтаушы шина жұмыс iстейтiндей орындалады.
      Оперативтi персоналдың тұрақты кезекшілігі жоқ гидроэлектр станцияларында жүк түсiруге тәуелсiз сипаттамасы бар (генератор) блоктың ажыратуына жоғарғы ұстанымдағы уақыттың және кiшi жұмыс iстейтiн қорғау болуы көзделген тиiстi симметриялық шамадан тыс жүктеулердi сигнализациялардан басқа көзделуі тиiс. ИЖ көрcетiлген қорғаулар орнына қоздыруды реттеу жүйесiнің тиiстi құрылымдарын пайдаланады.
      681. Қуаты 160 МВт генераторларда және қозу ток роторының өткізгіштер орамының асқын жүктелулерден қорғаныс орамдарының өткiзгiштерiн тікелей сумен қоздыру тогы генераторының шамадан тыс жүктеулерiне дейiн сипаттамасына сәйкес келетiн уақытпен интегралды тәуелді орындалуы тиіс. Бұл қорғаулар ажыратуға жұмыс iстеуi тиіс.
      Ротор тогына қорғанысты қосу мүмкiн болмаған кезде тұрақты қоздыру тiзбегіндегі кернеуді арттыруға әсер ететін тәуелсіз уақыт ұстанымы бар қорғанысты қолдануға жол беріледі.
      Қорғауда қозу тогының төмендеуiне ең аз уақыт ұстанымының әрекет ету мүмкіндігі көзделуі тиіс. Қозу реттеуішінде жүктемені шектеу құрылғылары болған кезде арылтуға әрекет бір мезгілде осы құрылғылардан және роторды қорғаудан жүзеге асырылуы мүмкін. Сонымен бiрге (екі уақыт ұстанымы) жүк түсiрудi және ажыратуға әрекет үшiн АҚҚ-қа шамадан тыс жүктеу шектеу құрылымын пайдалануға жол беріледі. Бұл ретте уақыттың интегралды тәуелдi ұстанымы бар қорғаныс бекiтiлмеуi мүмкiн.
      Жанама салқындату қуаты 30 МВ-тан гидрогенераторларда қорғаныс осы Қағидалардың 642-тармағында көзделгендей орындалады.
      Генераторларда қоздырумен құрылғылары болған жағдайда топтық басқармаға уақыттың тәуелдi ұстанымы бар қорғауы орындалады.
      Шамадан тыс жүктеу ротор қорғауының резервтегi қоздырушысы бар генераторлар жұмыс iстегенде жұмыс істеп тұруы тиіс. Уақыттың тәуелдi ұстанымы бар қорғау пайдалану мүмкiн болмаған кезде уақыттың тәуелсiз ұстанымы бар қорғанысты резервтік қоздырушыда көздеуге жол беріледі.
      682. Қуаты 160 МВт турбогенераторлары бар блоктарда және бос жүрiс режимінде кернеу жоғарылатуды сақтап қалу үшiн көп желiлі генератор әрекетінен жұмыс iстегенде автоматты түрде iске аспай қалатын кернеу жоғарылатудан қорғау көзделуі тиіс. Қорғаныстың әрекет етуі кезінде генератор және қоздырушы өрісінің сөндiрілуі қамтамасыз етілуі тиіс.
      Жүктеме тастауларда кернеудің жоғарылауын алдын алуға арналған гидрогенераторлары бар блоктарда кернеудің жоғарылауынан қорғаныс көзделуі тиіс. Қорғаныс блоктың (генератордың) ажыратылуына және генератор өрісін сөндіруге әрекет етуі тиіс. Қорғаныстың агрегаттың тоқтауына әсер етуіне жол беріледі.
      683. Қоздыру тiзбегінің жердегi тұйықталуларының бiр нүктесiнде қорғаныс гидрогенераторларда, ротор орамы сумен суытылатын турбогенераторларда және 300 МВт және одан жоғары барлық турбогенераторларда көзделуі тиіс. Қорғау гидрогенераторда ажыратуға, турбогенераторларда – сигналға әрекет етуі тиіс. Шөткесiз қоздыру жүйесі бар генераторларда – ажыратуға.
      Турбогенераторлар қоздыру тiзбегінің жердегi тұйықталуларының екiншi нүктесiнде қорғау осы Қағидалардың 644-тармағына сәйкес 160 МВт-тан кем қуатпен блоктарда орнатылуы тиіс.
      684. 160 МВт және одан көп орамдардың өткiзгiштерiн тiкелей су болатын қуаттарымен гидрогенераторлары және турбогенераторлары бар блоктарда қоздыруды жоғалта отырып, асинхронды режимнен қорғау құрылғылары ескерiледi.
      Көрcетiлген құрылғылар орамдардың өткiзгiштерiн тiкелей сумен 160 МВт-тан кем қуатпен турбогенераторларда қолданылады. Сонымен бiрге турбогенераторлары бұл (асинхронды режимнен қорғауды қолданусыз) ашық жиек сөндiру автоматты құрылғылар жөнiндегi асинхронды режимiн автоматты анықталуын ажыратылған қалыпты ғана көздеуге жол беріледі.
      Қорғау немесе өрiстi автоматтық өшiру құрылғысы қоздыру жоғалтқан турбогенераторды асинхронды режимге ауыстыру кезінде жоғарыда көрcетiлген қоздыруды жоғалту туралы сигналға жұмыс iстеуi және генераторы қоздыруды жоғалтатын блоктың тармақтарымен өзiндiк мұқтаждар жүктеме автоматын ауыстырып қосу резервтегi қорек көзiне өндiрiп алынуы тиіс.
      Жүйеде реактивтiк қуат барлық гидрогенераторлар мен турбогенераторларлар, рұқсат етілмейтiн асинхронды режимдер, сонымен бiрге дефицит шарттарындағы барлық турбогенераторлар жоғарыда көрcетiлген құрылғылардың әрекет етуі кезінде желiден ажыратылуы тиіс.
      685. Өткiзгiштер орамдарын тiкелей суытатын генератор тізбегінде ажыратқыш болған жағдайда (АІШҚР және тағы сол сияқтылар қолдану) осы ажыратқыш істен шыққан кезде резервілеу көзделедi.
      686. 110 кВ және одан жоғары электр станцияларында АІШҚР мынаны ескере отырып орындалуы тиіс:
      1) АІШҚР жылдамдатылған iске қосу нәтижесінде өткiзгiштер орамдардарын тiкелей суытатын генераторлары бар электр станцияларында фаза бойынша ерiксiз жетек ажыраған кезде толық емес фазадағы режимнiң солардың бiрiне резервтiк қорғаныста бiрнеше блоктарды артық ажыратудан сақтап қалу үшiн пайда болған бұзылу нәтижесiнде оны ажыратады;
      2) генератор-трансформатор және желілері ортақ ажыратқышта орналасқан блоктары бар электр станциялары үшiн, блокты қорғау кезінде желінің қарама-қарсы жағындағы АІШҚР әрекет ету кезінде ажыратқышты сөндіріп АҚҚ тоқтату үшін телеажыратқыш құрылғысын ескеру керек. Бұдан басқа, жоғары жиiлiктi қорғаныс хабарлағыштың тоқтауына АІШҚР әрекеті ескерiледi.
      687. Генератордың статоры және трансформатор блогында қорғауларының iшкi бұзылулардан ажырату әрекеті, сонымен бiрге генератор роторын қорғау кезінде істен шыққан элементтің желіден ажыратылуы, қоздырғыш пен генератордың жанған бөлігін сөндіру, АІШҚР іске қосу және технологиялық қорғанысқа әрекет жүзеге асырылуы тиіс.
      Егер қорғау кезінде ажырату өзiндiк қажеттіліктер үшін жүктеме токтан ажыратуға алып келсе, блокқа қосылған тармақпен қорғау кезінде жұмыс тізбегіндегі қоректену көзі өзіндік қажеттіліктері үшін де ажырату іске асырылуы және оларды РАҚ көмегімен резервті көзден қоректендіруге көшіру қажет.
      Генератордың және блок трансформаторының сыртқы бұзылулар жағдайында резервтiк қорғаныстар осы Қағидалардың 677-тармағының 2) - 4)-тармақшаларына сәйкес іске асырылуы тиіс.
      Блок сұлбалы жылу электр станцияларында жылу бөлімінде ішкі бұзылулар жағдайында блок сөнетін кезінде блок толық тоқтатылуы тиіс. Ал сыртқы бұзылулар кезінде блок жұмысы тез арада ретке келетіндей жағдайда, егер жылу механикалық құрылғыда жол берілетін болса, блок бос жүріс режиміне ауысуы тиіс.
      Гидроэлектр станцияларында ішкі бүлінулер болған жағдайда блок сөнетін кезде агрегаттың тоқтауы жүргізілуі тиіс. Сонымен қатар егер блоктың сөнуі сыртқы бүлінулер салдарынан болған жағдайда да агрегат тоқтатылуы тиіс.
      688. Генератор- трансформатор- желі блогында негізгі қорғану желісі және энергия жүйесі жағынан резервті қорғау осы бөлімнің желіні қорғау талаптарына сәйкес болуы қажет, ал блок функциясының желіні резервті қорғауы резервті қорғау блоктарымен орындалуы қажет.
      Блокты қорғау жоғарыда келтiрiлген талаптарға сәйкес орындалуы тиіс.
      Энергия жүйесі жағынан блокты қорғау ажыратқышын сөндіру және АІШҚР іске қосу екі өзара резервтеу құрылымдарының көмегімен жоғары жиілікті арна және байланыс сымдары арқылы іске асырылуы тиіс. Сонымен қатар, жоғары жиілікті қорғау таратқышының тоқтауы бір уақыттағы блокты қорғау әрекеті қарастырылған.
      Турбогенераторлар блогында (блок сұлбалы жылу бөлімінде) шиналарды қорғау әрекеті энергия жүйесі жағынан телеажырату құрылғысы арқылы өртке қарсы желінің соңына жіберіп (қосарлы сұлбалы шиналарда) немесе АІШҚР іске қосылу арқылы (бір жарым сұлба түрінде немесе көпбұрышты сұлбалы) сәйкес блокты бос жүріс режиміне ауыстыру немесе генератордың жанған бөлігін өшіру және блокты тоқтату орындалуы тиіс. Сонымен қатар, генератордың жанған бөлігін өшіруді жылдамдату және өз қажеттіліктері үшін қорды өшіру резервті қорғау қосылу арқылы энергия жүйесі жағынан телеажыратқыш құрылғысы қолданылады.
      Көп мөлшердегі жерге тұйықталған ток толық емес фазадағы ажыратқыштың сөнуі кезінде АІШҚР-дың жылдам қосылуы жүргізіледі және осы Қағидалардың 684-тармағының 1) тармақшасында көрсетілгендей орындалады.

6. Нейтрал оқшауланған 3-10 кВ кернеулі тораптағы кәбіл
және әуе желілерінің қорғанысы

      689. Тораптар желілері үшін 3-10 В оқшауланған нейтрал үшін (оның ішінде доға өшіргіш реакторы арқылы жерге тұйықталған нейтралмен бір фазалық жерге тұйықталуынан және көпфазалық жерге тұйықталудан релелік қорғану құрылғысы қарастырылуы тиіс.
      690. Көп фазалық жерге тұйықталу қорғанысынан екі фазалық орындалуы және сол қосылған барлық кернеудегі тораптардың фазасына, тек қана бір орынның зақымдануына байланысты көп жағдайдағы қос тұйықталудың ажыратуын қамтамасыз ету үшін қарастырылады.
      Қорғаныс сенімді және сезгіштіктің талаптарына байланысты бір, екі және үш релелік болып орындалуы тиіс.
      691. Көп фазалық жерге тұйықталудан біржақты қоректендірумен бір желілікте екі сатылық ток қорғанысы орнатылады, бір сатысы токкесер түрінде орындалады, ал екіншісі - уақыт ұстамының тәуелді анықтамасымен немесе тәуелсіз ең жоғары ток қорғанысы түрінде орындалады.
      Реактирлік емес кәбіл желілеріндегі бір жақты қоректендіруге байланысты, шина электр станциялардың ығысуынан атаулы мәннен 0,5-0,6 төмен көрсетілген электр станциясындағы шина кернеуіндегі қалдықты шығарып салуын аймақтағы әрекетін анықтау керек және уақыт ұстамының токкесері орындалуы керек. Көрсетілген шарттар орындалуы үшін РАҚ немесе АҚҚ құрылғысының тіркеу қорғаныссыз талғаулығының орындалу әрекетін жарым-жартылай немесе толық түзетуіне рұқсат етіледі. Ірі қоректендірілген синхрондау қозғалтқыштарының қосалқы станцияларындағы шина ығысуынан, сондай-ақ желілердегі көрсетілген токкесерлерді орналастыруға рұқсат етіледі.
      Егер реактирленбеген кәбіл желілеріндегі бір жақты қоректендіруге байланысты шина электр станцияларының ығысуынан талғаулық талаптарына байланысты токкесер қолданылмайды, осы Қағидалардың 690-тармағының 2) немесе 3) тармақшаларына байланысты жедел әрекетін қамтамасыз ету үшін қорғанысты қарастыруға рұқсат етіледі. Осы қорғаныстың қолдануын жылу электр станцияларының меншікті қажеттілігінің жұмыс желілері үшін пайдалануға рұқсат етіледі.
      Ажыратқыштары реакторға дейін ҚТ ажыратуға есептелмеген реактирлік желілерде токкесерге рұқсат етілмейді.
      692. Бірдей желілерде қос қоректендіргішінің болуынан немесе айналмалы байланыстың жоқтығынан, сондай-ақ сақиналы торапқа кіретін желілерде бір қорек нүктесі бар, сол қорғаныстардың жалғыз желілеріндегідей біржақты қоректенуі қолданылып орындалады.
      Қорғанысты оңайлату және селективті әрекетті қамтамасыз ету мақсатында келесі автоматикалық тораптарының радиал учаскесіне бөлуін сол мезеттегі зақымдалуының пайда болуын оның келесі автоматикалық қалыпқа келуіне қолдануға рұқсат беріледі.
      Егер бағытталмаған немесе бағытталған токты, сатылық қорғаныс талап етілген жедел әрекет ету мен селективтілікті қамтамасыз етпесе, мынадай қорғаныстар қарастырылады:
      1) қарапайым орындаудағы қашықтан қорғау;
      2) көлденең сараланған үшін ток қорғанысы (қосарланған кәбіл желілері үшін);
      3) ұзына бойы сараланған қысқа желілер учаскесіндегі ток қорғанысы қажеттілікке байланысты арнаулы кәбіл төсемдерін тек ұзына бойы сараланған қорғаныс оның ұзындығы 3 км-ден аспауы керек.
      Осы тармақтың 2) және 3) тармақшаларында көрсетілген қорғаныс үшін резервтелген қорғаныс ретінде ток қорғанысы қарастырылады.
      693. 3-10 кВ параллель желілердің қорғанысын орындау кезінде желілердегі 35 кВ параллель желілерге арналған нұсқау басшылыққа алынуы қажет.
      694. Бір фазалық жерге тұйықталудан қорғану мынадай түрде орындалуы тиіс:
      1) дабылға әсер ететін селективті қорғау (зақымданған бағытты орналастыруды белгілейтін);
      2) ажыратуға әсер ететін селективті қорғану (зақымданған бағытты орналастыруды белгілейтін) қорғау, бұл қауіпсіздіктің талаптарына байланысты қажет болған жағдайда байланыстағы электр торабының барлық қоректендіруші элементтеріне орнатылуы тиіс;
      3) оқшаулануды бақылау құрылғылары; бұл ретте зақымдалған элементтерді табу арнаулы құрылғымен іске асырылуы керек; зақымданған элементтерді, қосылыстарды кезекпен ажырату арқылы табуға жол беріледі.
      695. Бір фазалық жерге тұйықталудан қорғау трансформатор қолдануының нөл бірізділік тогы орындалады. Қорғаныс бірінші кезекте орналастырылған жерге тұйықталуын сезіну керек, қолдану құрылғысының өткінші жерге тұйықталуын сезіну, қайталау әрекетінің қамтамасыз етілмеуіне жіберіледі.
      Бір фазалық жерге тұйықталу қорғанысынан, қауіпсіздік талаптарына байланысты уақыт ұстамының ажыратуы әрекетіндегі тек қана қоректендіріліп зақымдалған учаскесіндегі элемент ажыратылуы тиіс; сонымен бірге резервтелген түріндегі байланыс торабының барлық электрлік әрекетіндегі ажыратуды қарастыру керек.
      Өнеркәсіптік жиіліктегі токтың нейтрал торабындағы қорғаныс әрекетін қамтамасыз ету үшін арнайы реактирлік өшіргіш арқылы жерлендірілген нейтралы бар желіде ұлғайтуды қарастыруға рұқсат етілмейді.

7. Нейтралмен оқшауланған кернеуі 20 және 35 кВ тораптағы
әуе және кәбіл желілерін қорғау

      696. Нейтрал оқшауланған кернеуі 20 және 35 кВ тораптағы желілер үшін көп фазалық және бір фазалық жерге тұйықталу релелік қорғанысының құрылғысы қарастырылуы тиіс.
      697. Көп фазалық жерге тұйықталу қорғанысынан екі фазалық, екі релелік орындалуы қарастырылуы және сол бір фазаларға барлық тораптардағы кернеуінің бір орындағы зақымдарға байланысты көп жағдайларда екі жерге тұйықталу ажыратуын қамтамасыз ету. Жұлдыз үшбұрыш орама қосылыстары бар трансформатор артындағы зақымдануға сезгіштікті көтеру мақсатында үш релелік қорғанысты орындауға жол берілуі тиіс.
      Бір фазалық жерге тұйықталу қорғанысы дабыл әрекетімен орындалады. Қорғанысты қамтамасыз ету үшін оқшауланған қадағалау құрылғысын пайдалануға жол беріледі.
      698. Негізгі қорғаныстың таңдау түрінің энергожүйесі жұмысының талаптарын ескеруді және сенімді тұтыну жұмысының орнықтылығын қамтамасыз ету мақсатында қорғаныс желілерінің кернеуі жағынан 110 кВ үшін ескеріледі.
      699. Егер мұндай қорғаныстар сезгіштік талаптарын қанағаттандырмаса немесе жедел зақымдануды ажыратуды, бас учаскелерінің токқа байланысты қашықтық, сатылық қорғаныстық ерекшелігін іске қоспаса, біржақты қоректендіруі бар көп фазалық тұйықталудың жалғыз желілерінде кернеу және сатылық ток қорғанысы немесе сатылық ток қорғанысының ерекшелігі орнатылуы тиіс. Соңғы жағдайда қосымша қорғаныс ретінде уақыт ұстамының токкесері қолданылады.
      АҚҚ кезегіндегі құрылғы кернеуінің тіркеуіне және сатылық ток қорғанысын оңайлату мақсатында іріктемесі бірнеше бірізділік учаскелерінен құралатын екі желіні қолдануға рұқсат беріледі.
      700. Бір желілердегі екі және одан көп (соңғысы – тармақталған желілерде) айналымдық байланыстың жоқтығына және болуына байланысты, желілердегі сақиналық тораптарға кіретін бір орындық қоректендіруге, сол қорғаныстағы бір желілердегі бір жақтамалық қоректендіргіш реле қарсыласуын іске қосу қашықтық бағыттағы қажеттілігін орындау байланысы қолданылады. Сонымен бірге қуаттылығы бағытталған реле кернеуіне байланысты «өлі» аймақтағы ҚТ байланысты аралас талғаулықсыз ажыратуға рұқсат етіледі, токкесерді қолдану қосымша қорғаныс түрінде оны сезгіштік жеткіліксіздігінен орналастырылмайды. Қорғаныс тек қана қоректендіру жағынан берілуіне байланысты орналастырылады.
      701. Қысқа бір желілер екі жақтан қоректендірілген жылдамдық әрекетіндегі шарттарына байланысты талап етілгенде, негізгі түріндегі ұзына бойы сараланған қорғанысты қолдануға рұқсат етіледі. Сонымен қатар осы қорғанысқа арнайы салынатын кәбіл ұзындығы 4 м-ден аспауы тиіс. Қорғанудың қосымша сымның жарамды екендігін қадағалау үшін арнайы құрылғы орнатылады. Қосымшаға ұзына бойы сараланған қорғанысына резервтелген түрінде бір қорғаныстың осы Қағидалардың 698-тармағына байланысты қолданылуы керек.
      702. Екі және одан көп жақтан қоректендіретін параллель желілерде, сондай-ақ бір жақты қоректендірілетін параллель желілердің қоректендіретін ұшында бір желілік қоректендіретін тиісті, бір желілердегідей қорғаныстар қолданылады.
      Кернеудегі зақымдарды жылдамдататын ажырату үшін, әсіресе токтың, сатылық және сатылық ток қорғанысының және кернеуінің, екі жақты қоректендіру желілерінде, параллель желілер қуатындағы бағытта қорғанысын қадағалау қосымша қолданылуы мүмкін. Бұл қорғаныс бөлек көлденең түріндегі ток қорғанысының бағытталған немесе тек қана қондырылған қорғаныстың жылдамдық тізбегіндегі түрінде (ең жоғары, токтық қашықтық) желілерінің параллель қуатындағы бағыттауды қадағалай отырып, орындалуы мүмкін.
      Қабылдау соңындағы екі параллель желілердің бір қоректендіруі бағытталған көлденең сараптап жіктеу қорғанысы қолданылады.
      703. Егер қорғаныс осы Қағидалардың 700-тармағы бойынша жылдамдық әрекетінің талаптары қанағаттандырмаса, ал бағытталған қорғаныс қуаттылығын қадағалауы мен параллель желілерінде қолданылмаса және қажеттілігі жоқ болса, негізгі қорғаныс түрінде (екі параллель желілердің жұмысы кезінде) екі параллель желілердің екі жағынан қоректендірумен және екі параллель желілердің бір жағынан қоректендірумен көлденең сараптап, жіктеу бағытындағы қорғаныс қолданылады.
      Сонымен бірге желілік жұмыс режиміндегі, ол сондай-ақ екі желілердің резервтелінген түріндей осы Қағидалардың 697 және  698-тармақтарына байланысты сатылық қорғанысы қолданылады. Көлденең сараптап жіктеу бағытындағы қорғанысы қосымша сатылық ток қорғанысына аз уақытта ажырату үшін жылдамдық әрекетімен шартқа байланысты, егер қондырғының қондыруы міндетті емес жағдайда рұқсат етіледі.
      Басқа жағдайларда, қысқа параллель желілерде сараланған қорғанысты көлденең қолдануға жол беріледі.

8. Тиімді жерге тұйықталған нейтралі бар кернеуі 110-500 кВ
тораптағы әуе желілерінің қорғанысы

      704. Тиімді жерге тұйықталған нейтралі бар 110-500 кВ тораптағы желілер үшін толық емес фаза режиміндегі қорғанысы және жерге тұйықталуынан және көп фазалық жерге тұйықталуынан релелік құрылғысы көзделуі тиіс.
      705. Егер тораптарда тербеліс немесе асинхрондық жүріс болуы мүмкін жағдайда, қорғаныстар олардың тербеліс кезеңінде жұмыс істеуін блоктайтын құрылғылармен жабдықталуы тиіс. Егер ол уақытқа байланысты (1,5-2 с шамасында) құрылымдалған болса, блоксыз құрылғыларсыз қорғанысты орындауға рұқсат етіледі.
      706. 500 В желілердегі негізгі қорғаныс түрінде екі жинақ қорғанысы қай-қайсысы қорғайтын орындағы ҚТ байланысты ақырындатусыз әрекеттер қарастырылуы керек. Осы қорғаныстың бірі ретінде қорғаныстың абсолютті селективтілігі қолданылуы мүмкін. Сонымен бірге жоғары жиіліктегі бұл қорғаныстар әртүрлі фазаларда қамтамасыз етілуі керек.
      Желілердің кернеуі 110-220 кВ үшін негізгі қорғаныстың түріне байланысты, сонымен қатар қорғаныстың қолдану қажеттілігіне, кез келген қорғаныс учаскесіндегі ҚТ ақырындатусыз әрекеттегі бірінші кезеңде энергожүйенің жұмыс орнықтылығының сақталу талаптарын ескере отырып шешілуі керек. Сонымен бірге, егер энергожүйенің жұмыс орнықтылығы есебіне байланысты аса қатаң басқа талаптар ұсынылмаса, онда көрсетілген талаптар қанағаттандырылады, үш фазалық ҚТ электр станциясы және қосалқы станциялардағы шина кернеуінің қалдығы 0,6-0,7 U_ном уақыт ұстамасыз ажыратылады. Аздау қалдықтағы кернеуінің (0,6 U_ном) маңызы 110 кВ желілері үшін жіберілуі мүмкін, 220 кВ желілерінің жауапты қуатты тармақтандырылған тораптағы бірнеше жақтағы қоректендірілуі тұрақты қамтамасыз етіледі, тағы да жауапты желілерінің 220 кВ жағдайында ҚТ қарастырылған жүктеме маңызды түсіріліміне әкелмейді.
      Қорғаныс түрлерін таңдаған кезде 110-220 кВ орнатылған желілерінде, энергожүйенің жұмыс істеу тұрақтылығынан сақтау талаптарынан басқа мыналар ескерілуі тиіс:
      1) АЭС-тан тарайтын 110 кВ және одан жоғары, сондай-ақ желіге іргелес элементтердің бәрінде көп фазалық ҚТ болған кезде тікелей тізбектегі қалдық кернеу АЭС жоғары кернеу блоктары жағында 0,45 атаулы мәнге төмендетілуі мүмкін, уақыт ұстамы қорғанысының жылдамдықтағы әрекеттегі резервтеуі 1,5 с есебінен, ҚРӨВ әрекетінің жоғарылауы қамтамасыз етіледі;
      2) зақымдалуы, уақыт ұстамына байланысты ажырату жұмысының бұзылуына жауапты тұтынушылардың уақыт ұстамына қарамай ажыратылуы керек (зақымдалуы электр станциялар және қосалқы станциялар шиналарындағы кернеу қалдықтары 0,6 V_ном төмен болады, егер уақыт ұстамының ажырату технологиясының бұзылуы және өзіндік түсіруіне әкеліп соғады;
      3) уақыт ұстамындағы токтың зақымдалуы ажыратылуына байланысты, номиналдан жоғары бірнеше рет өткізгіштерді аса қыздыруға болмайды.
      Күрделі тораптарда жылдамдық әрекеттегі қорғаныстың қолданылуы және жоғарыда айтылған шарттардың болмауынан, егер бұл селективтілігі үшін қамтамасыз ету болған жағдайда рұқсат етіледі.
      707. Осы Қағидалардың 705-тармағы бойынша қалдық кернеуінің мәнін негізге ала отырып, орнықты талаптарды бағалауына байланысты қамтамасыз етуде мына қажеттілікті басшылыққа алу қажет:
      1) осы Қағидалардың 705-тармағында көрсетілген энергожүйенің немесе электр станциялар арасындағы бір байланыс үшін қалдықтық кернеуі электр станциясы және қосалқы станциялар шинасында тексерілуі мүмкін, ҚТ желілердегі осы шиналардан ығысу желілерден басқа, жасалу байланысының дерекке кіретін байланысы үшін бір байланыстардың параллель желілерінің учаскелер бөлігін құрайтын ҚТ бойынша әрбір параллель желілеріне;
      2) осы Қағидалардың 705-тармағындағы көрсетілген энергожүйенің немесе электр станциялары арасындағы бірнеше байланыстың болуынан қалдықтық кернеуін электр станциялары немесе қосалқы станциялар шиналарында байланыстардың қосылатын жерлеріне, басқа да желілердегі қоректенетін шиналар желілерінің қосалқы станция немесе электр станцияларында қоректендірілетінін тексеру керек;
      3) қалдықтың кернеу ҚТ бойынша аймақтың соңына бірінші саты қорғанысының орамдағы каскад ажырату режиміндегі зақымдарды, яғни уақыт ұстамынсыз желілер қорғанысы қарама-қарсы соңындағы ажыратқышты ажыратудан кейін тексеру керек.
      708. Жалғыз желілерде 110-220 кВ бір жақты қоректендіруі бар көп фазалық жерге тұйықталудан сатылық ток қорғанысы немесе сатылық ток қорғанысы және кернеуі орналастырылады. Егер мұндай қорғаныстар талап етілген сезгіштікті немесе бас учаскесінде зақымдалған жылдамдық ажыратуды қанағаттандырмаса немесе егер бұл сарапталған сатылық қорғанысты көздесе, қаралған қорғаныс учаскесі аралас учаскенің қорғанысы шартқа байланысты келісілуі тиіс. Соңғы жағдайда қосымша қорғаныс түрінде уақыт ұстамынсыз токкесер қолданылады.
      Жерге қысқа тұйықталудан сатылық токтық бағытталған немесе бағытталмаған нөлдік қорғаныс тізбектілігі қарастырылады. Қорғаныс тек қоректендіру берілетін жағынан орналастырылады.
      Бірнеше тізбектегі учаскеден тұратын желілер үшін қысқарту мақсатында талғаулықсыз сатылық ток қорғанысын және кернеуінің (көпфазалық жерге тұйықталудан) және сатылық ток қорғанысының нөлдік тізбектегі (жерге тұйықталуынан) АҚҚ кезектегі құрылғылармен рұқсат етіледі.
      709. Айналып өту байланыстары бар болған, сол сияқты жоқ болған кезде екі немесе одан көп қоректендіруі бар жалғыз желілерде, сондай-ақ бір нүктеден қоректендірілетін сақиналық торапқа кіретін желілерде резервтік немесе негізгі ретінде (соңғысы тек қана 110-220 кВ желілерде) пайдаланылатын сатылық қашықтықтан қорғаныс қолданылуы тиіс.
      Қосымша қорғаныс түрінде токкесер уақыт ұстамынсыз қолданылады.
      Жерге тұйықталудан сатылық токтық бағытталған немесе бағытталмаған нөлдік қорғаныс тізбектері қарастырылады.
      710. Көп фазалық жерге тұйықталудан негізгі қорғаныс түрінде сақиналық тораптың бас учаскесіндегі қабылдау соңындағы бір орындағы қоректендіруден сатылық токтық бағытталған қорғаныс қолданылады, басқа желілерде (110 кВ ерекшелікті) кейбір жағдайларда сатылық ток қорғанысы немесе сатылық қорғаныс тогын және кернеуін қажет болған жағдайда бағыттай орындау қолданылады. Қорғаныс қоректендіру берілетін жақтарда ғана орналастырылады.
      711. Параллель желілерде, екі немесе одан жоғары жақтағы, сондай-ақ қоректендіру соңындағы бір жақты қоректендірілетін параллель желілерде дәл қорғаныс қолданылады және бір желілерде тиісті болуы қамтамасыз етіледі.
      Жерге тұйықталуды ажыратуды, ал кейбір жағдайларда екіжақты қоректендіруді жылдамдату үшін фазалардың арасындағы жерге тұйықталуды параллель желідегі қосымша қорғаныс қуат бағытын қадағалаумен қолданылуы мүмкін. Бұл қорғаныс жеке көлденең токтық қорғаныс түрінде (реленің нөлдік бірізді токқа немесе фазалық токтарға қосылуы) немесе тек қана тізбе түрінде орнатылған жылдамдық қорғаныстары (токтың, нөлдік бірізділігі, ең жоғары токтық сараптап жіктеу т.б.) қуатын параллель қадағалау орындалуы мүмкін.
      Сезгіштікті жоғарылату мақсатымен нөлдік бірізділігінің қорғанысын параллель желілерінің ажыратқыштан ажыратуына байланысты бөлек сатылар жұмысынан шығаруды қарастыруға рұқсат етіледі.
      Біржақты қоректендірілетін екі параллель желінің қабылдау соңындағы көлденең сараптап жіктеу бағытталған қорғаныс қарастырылады.
      712. Ұзақ резервтеу тиімділігін көтеру мақсатында көпсатылық қорғанысты бөлек сатылы параллель токтар желілерінің сомасына қосуға рұқсат беріледі.
      713. Екі және көп жақтағы қоректендірілетін кернеуі 110-220 кВ жалғыз және параллель желілер осы Қағидалардың 705-тармағына сәйкес негізгі абсолюттік селективті (жоғары жиілікті немесе көлденең сараптап жіктеу) қорғаныс қарастырылуы керек.
      Арнайы кәбіл орнату қажет болған кезде көлденең сараптап жіктеу қорғанысының қолдануы жүйелі болуы керек.
      Қосымша қорғаныстар сымдары түзетілген қадағалауы қарастырылуы мүмкін.
      Кейбір жағдайларда шарттың жылдамдық әрекеті немесе сезгіштікке байланысты талап ететін жағдайда (тармақтандырылған желілерде) жоғарыда көрсетілген қорғаныстың орташа жылдам әрекеттегі қорғаныс желілерінде, ЖЖ дабылдарына беруі жедел сатылық резервтегі қорғаныс желілерінің көмегімен қарастырылады.
      Ерекше жауапты бас тартуы немесе негізгі жылдам әрекеттегі қорғанысты әрекетінен шығару, қысқа жерге тұйықталуынан ажыратуы резервтегі қорғанысымен желілердегі уақыт ұстамының жүктемесімен орнықтылығының зақымдалуына әкелуі мүмкін, аса жауапты өндіріс технологияларының бұзушылығы, атом станцияларының тұрақты жұмыс істеуі, сондай-ақ экология талаптарында арнайы негіздің болуы байланысты екінші жылдамдық әрекеттегі қорғаныс желілері қарастырылады.
      Кәбіл, кәбіл-әуе желілерінде, сондай-ақ ауа желілері кернеуінің 110-220 кВ (жеткілікті негіздеуіне байланысты) көпшілік орнындағы құрылыстарына екі негізгі жылдам әрекеттегі қорғанысты және ең жоғары жүктемесінен қорғау.
      714. Осы Қағидалардың 705 және 712-тармақтары бойынша негізгі қорғанысты орындауына резервтеу түрінде қолданылады:
      1) көп фазалық ҚТ (сатылық) қашықтық қорғаныстары;
      2) жерге тұйықталуынан – сатылық, токтың бағытталған немесе бағытталмаған нөлдік бірізділігінің қорғанысы, сондай-ақ қашықтықтың жерге тұйықталу қорғаныстары.
      Негізгі қорғанысты әрекетіне шығару ұзақтығына байланысты, бұл қорғаныстар зақымдануды жылдам ажырату талабы бойынша орнатылған жағдайда, талғаулықсыз резервтелген қорғаныстың бөлек сатыларының үдеуін қарастыруға рұқсат беріледі.
      500 кВ желілерде толық емес фаза режиміндегі ажыратуға немесе желілерді қосу кезінде барлық толық емес фазалық режимнен қорғау қарастырылады.
      715. Негізгі қорғаныстың өлшеуіш орындарының жылдам әрекеттегі резервтелген қорғаныс сатылары және ҚАҚҚ өлшеуіш орындарының құрылғысы 500 кВ желілеріне арнайы орындалуы мүмкін, қалыпты қызмет ететін (параметрмен берілген) өткізілетін желілердің айырмашылық сыйымдылығының электрмагниттік өтпелі қарқынды жағдайында оларды қамтамасыз ету.
      Жылдам әрекеттегі қорғанысты қосуына байланысты екі токтық және одан астам трансформатор тогының сомасы, осы Қағидалардың 625-тармағын орындай алмайтын талаптар жағдайын, артық істеу қорғанысынсыз шығару үшін сыртқы зақымдалған (қорғаныс, қатқылдану т.б) немесе желілер тізбегіндегі трансформатор тогының қорғанысын қоректендіруі үшін бөлек  жинақтамасын орналастыруына арнайы іс-шаралар қарастырылады.
      500 кВ желілерінде орналастырылған қорғаныстарда жабдықталған құрылғының көлденең сыйымды орнын толтыруына, артық істелу қорғанысының сыртқы зақымдалуын алдын алу үшін көрсетілген шарттастықтағы ықпалына іс-шаралар қарастырылу керек.
      716. ҚАҚҚ құрылғысының релелі қорғанысына қолдану жағдайында мыналар орындалуы керек:
      1) бір фазаның жерге тұйықталуы бойынша, ал кейбір жағдайда және екі фазаның арасындағы жерге тұйықталуы тек қана бір фазаның ажыратуын қамтамасыз ету (оның кейінгі автоматтық қайта қосылуы);
      2) зақымдануын ойдағыдай емес қайталап қосу бойынша көрсетілген тармақшадағы, осы тармақтағы біреу немесе үш фазалық ажырату ұзақтық толық емес фаза жұмыс режимінің желілері қарастырылатын немесе қарастырылмайтынын шығарады;
      3) басқа да зақымдалған қорғаныс түрлерін үш фазаға ажыратуға әрекет жасалады.

9. Шиналар қорғанысы. Секциялық және шинабіріктіргіш,
айналыстағы ажыратулар қорғанысы.

      717. Жиналмалы шиналар үшін 110 кВ және жоғары электр станцияларында және қосалқы станцияларда бөлек релелік шина қорғанысының құрылғысын қарастыру керек.
      718. Жиналмалы 35 кВ электр станциялары және қосалқы станциялар шиналары үшін бөлек релелік шина қорғанысының құрылғысын мыналарға:
      1) осы Қағидалардың 705-тармағында келтірілген шарттарға байланысты;
      2) егер қолданылуына байланысты шинабіріктіргішке орналастырылған (секциондық) ажыратқышқа және қорғаныс элементтеріне орналастырылған шина дерегіне қоректенсе, екі жүйелік немесе шина секциялары үшін, олардың қорғанысын бөлуі үшін қарастыру керек. Тұтынушылардың тұрақты қоректену талаптарын қанағаттандырмаған жағдайда мүмкіншілігін ескере отырып АҚҚ және РАҚ құрылғысын қамтамасыз ету қажет.
      719. Электр станцияларында және қосалқы станциялардың жиналмалы шиналарының қорғанысы ретінде 35 кВ және жоғары, сараптап жіктеу ток қорғанысын уақыт ұстамынсыз барлық элементтерін орамдау шина секцияларына және жүйеге біріктіру қарастырылады. Қорғаныс арнайы реле тогымен орнықтырылған және орнатылған токтардың баланс емес, реле, трансформатор тогын қанықтандыру арқылы реле тексеруімен қосылады.
      Трансформатор (автотрансформатордың) біріктіруіне байланысты 220 кВ және одан жоғары бір ажыратқыштан кейін сараптап жіктеу ток қорғанысы қарастырылады. Шина қорғанысы және 500 кВ ошиновкалар үшін екі сараптап жіктеу шина ток қорғанысы қарастырылуы керек.
      720. Қос электр станциялар және қосалқы станциялар 35 кВ шина жүйелері үшін және жоғары сараптап жіктеу қорғанысы элементтерінің белгіленген үлестіру үшін орындалуын қарастыру керек.
      Шина қорғанысы 110 кВ және жоғары ҚРӨФ бекітуін өзгерту мүмкіншілігін бір шина жүйесінің басқа жүйеге біріктіруін қарастыру керек.
      721. Сараптап жіктеу қорғанысының осы Қағидалардың 718 және  719-тармақтарында көрсетілген трансформатор тогының туынды тізбектегі түзетуін, қадағалау құрылғысын уақыт ұстамындағы әрекеттегі шығу қорғанысын жұмыстан және дабылға орындалуы тиіс.
      722. Электр станцияларының секциондық шиналары үшін 6-10 кВ екі сатылық толық емес сараптап жіктеу қорғанысы бірінші сатылық ток бойынша токкесер ретінде және кернеуінің немесе қашықтық қорғанысы, ал екіншісі – ең жоғары токтық қорғанысының орындалуы қарастырылуы мүмкін. Қорғаныс қоректенетін элементтерді ажыратуға және трансформатордың меншікті қажетілігіне әрекет етуі керек.
      Егер көрсетілген орындаудағы екінші сатылық қорғаныстар талап етілген сезгіштікті, ҚТ бойынша реактир қоректендірілетін желілер соңындағы (үлкен генераторлық кернеуінің шина жүктемесіне) қоректендірілетін желілердің ажыратқыштары реактор артында орналастырылған, реактор тізбегіндегі орналастырылатын кернеуінің іске қосуы немесе іске қоспауы ең жоғары ток қорғанысы бөлек жинақ ретінде орындалады, осы жинақтардың әрекеттері қосымша құрылғымен қоректенетін элементтерді қадағалап ажыратуы ҚТ пайда болған жағдайда іске қосылады. Сонымен бірге секциондық ажыратқышта реактор және ажыратқыштардың арасындағы зақымдарды жою; осы ажыратқыштың ажырату әрекеті кіретінін қарастыру керек. Қоректендірілетін бөліп шығаратын бөліктер элементтерінің резервтелінген шина жүйесіне толық емес сараптап жіктеу шина қорғанысының элементтерін таратып бекіту үшін орындау қарастырылуы керек.
      Егер жұмыс режимі жиі болса, қоректендірілетін элеметтерінің әртүрлі шина жүйесіне бөлек қашықтық қорғаныстары, генератордан басқа барлық қоректендірілетін элементтерге орналастырылатыны алдын ала ескерілуі мүмкін.
      723. Электр станциялардың генератор қуаттылығы 12 МВт, 6-10 кВ секциялық шиналар үшін және арнайы қорғаныстарды қарастырмауына рұқсат етіледі, сонымен бірге шина ҚТ жоюы генератор токтық ең жоғары қорғанысының әрекетін қамтамасыз етуі тиіс.
      724. Арнайы релелік қорғаныс құрылғылары төмендетілетін қосалқы станцияларда 6-10 кВт екеулік шина жүйесінің және секциялық бір үшін қарастырылмайды, ал ҚТ шиналарында жою қорғаныс әрекетімен қамтамасыз етілуі мүмкін, шинабіріктіргіш ажыратқышы және секциялықта орналастырылған қуаттылық қосалқы станциялардың сезгіштікті және қуаттылық шина қорғанысының жылдам әрекетінде көзделеді. Ток қоректендірілетін қосылған сомаға қорғанысты қолдануға рұқсат беріледі. Реактор желілерінің болуына байланысты қосалқы станциялардың шиналардан ығысу электр станциялары шина қорғанысы тәріздес бойынша шина қорғанысын орындауына рұқсат етіледі.
      725. Трансформатор тогының болуына байланысты ажыратқышқа орнатылған, сараптап жіктеу шина қорғанысы үшін және біріктіру қорғанысы үшін, осы шиналардан ығысуы, трансформатор тогының ажыратқыштағы зақымдалуы осы қорғаныс әрекетіндегі аймаққа кіретін әртүрлі ажыратқыш тогынан жайластырылып қолданылуы керек.
      Егер ажыратқыштарға орнықтырылған трансформатор тогында алып шығаратын бір жақты ажыратқышы бар трансформатор тогына мүмкіндігінше ажыратқыштар аймағына алдын ала ескеру керек. Сонымен бірге екі жүйелік шина қорғанысында элементтерді таратумен орнықтыруы трансформатор тогының шинабіріктіргіш тізбегіндегі ажыратқыштарында екі өзекшенің қолданылуы қарастырылады.
      Бөлек сараптап жіктеу қорғанысын шина трансформатор тогының қорғанысы ретінде қолдауы бойынша секциялық ажыратқыштардың тізбегіндегі осы қорғанысты шина секциясы мен реактордың арасында орнату керек.
      726. Шина қорғанысы зақымдалған жүйені немесе шина секцияларын сынап көруіне байланысты уақыт ұстамынсыз жүйені іріктелген ажыратумен қамтамасыз етіліп орындалады.
      727. Айналым ажыратқышында 110 кВ шинаға біріктірілген әрбір трансформатор тогының элементтерін және ажыратқышты жөндеу қорғанысын және тексеру бойынша қолданып қорғанысы қарастырылуы керек:
      1) ҚТ көп фазалық токкесерден және сатылық қашықтық қорғаныс;
      2) сатылық токтық бағытталған нөлдік тізбектегі қорғаныс жерге тұйықталудан және қашықтық қорғанысы жерге ҚТ-дан.
      Бұл жағдайда шинабіріктіргіш (секциялық) ажыратқышқа (жүйені бөлісу үшін қолдану және шина секцияларын ҚРӨФ жоқтығы бойынша немесе шина қорғаныс әрекетіне немесе оны алып шығару, тағы алыстағы резервтелу тиімділігі үшін алдын-ала ескерілуі керек) қорғаныс қарастырылуы тиіс:
      1) бір фазалық ҚТ сатылы токтық қорғанысы;
      2) сатылық токтық қорғанысы нөлдік тізбектегі токтық қорғаныстың жерге тұйықталуынан.
      Қажет болған жағдайда бағытталған токтық немесе қашықтықтан қорғанысты қолдануға рұқсат етіледі.
      Шинабіріктіргіш (секциялық) ажыратқышқа 110 кВ және жоғары айналым ажыратқышы қызметін орындау үшін арналған, сол қорғаныстар, айналымдағы алдын ала ескерілуі мүмкін.
      Алдын ала негізгі жылдам әрекеттегі желілер қорғанысының 100 кВ және жоғары айналым ажыратқышына аударуы ескерілуі керек.
      Шинабіріктіргіш (секциялық) ажыратқышта 3-35 кВ екі сатылық қорғанысы ҚТ көп фазалықтан алдын ала ескеру керек.
      728. Бөлек қорғаныс панелі, желілер қорғанысының тексеру орнына шығарылған арнайы қолдануға арналған электр біріктіргішінің сұлбасы бойынша алдын-ала айналым ажыратқышы (төртбұрыштық біржарымдық сұлба ескерілуі керек); ондай бөлек қорғаныс панелі 220 В желілер үшін, 500 кВ желілер үшін бөлек негізгі қорғанысы жоқ жағдайда алдын ала ескерілуі керек.
      Бөлек қорғаныс панелі 110 кВ желілері үшін бөлек негізгі қорғаныс жоқ жағдайда электрлік сұлба бойынша желілер тізбегіндегі ажыратқыштар мен «көпірше» біріктіруі және көпбұрыштық, егер қорғаныс желілерін тексеру барысында талап етілуіне сәйкес зақымдалған желілерді жай ғана техникалық құралдармен жою мүмкін емес.

10. Синхрондық компенсаторларды қорғау

      729. Синхрондық компенсаторлардың релелік қорғанысының құрылғысы мынадай айырмашылық қуаттарымен сәйкес турбогенераторлар үшін ұқсас алдын ала ескерілуі орындалады:
      1) ток қорғанысынан шарттастырылған симметриялық асқын жүктемесімен, дабылға әрекеттенетін, егер бұл режимде оның әрекеті мүмкін болған жағдайда, іске қосу кезеңінде алып шығару керек;
      2) кернеу қорғанысының синхрондық компенсаторына ажыратқышты ажырату әрекетіндегі ең төменгі алдын ала ескеру. Кернеу үрдісі уақыт ұстамымен - шамасы 10 с тең қабылдануы 0,1-0,2 U_ном болуы керек;
      3) алдын ала өткінші қосалқы станциялардың қоректендіруінің ғайып болу кезінде әрекет ететін қорғаныс көзделуі тиіс (токсыз үзіліс АҚҚ қоректендіру желілері). Жиіліктің төмендеу жылдамдығына әрекет ететін, басқа қағидаттарда орындалған қорғанысты қолдануға жол беріледі;
      4) синхрондық компенсатор қуаттылығы 50 МВт және одан астам қоздырғыны жоғалтудан токтың (қоздырғының төмендеуі шектелген деңгейден төмен) синхрондық компенсатор немесе дабылға ажырату әрекетімен алдын-ала қорғанысы ескеріледі. Синхрондық компенсатор үшін жұмыс режимін ауыстыру мүмкіндігін жаратымсыз ротор тогының қорғанысын қолданбау ескерілуі керек;
      5) синхрондық компенсаторлар үшін трансформаторлар блогында жұмыс істейтін трансформатор кернеуінің төмен жағында орналасқан жерге тұйықталуынан статор орамасының қорғаныс әрекеті алдын-ала ескерілу керек.
      Егер токтың жерге тұйықталуы кернеуі төмен жағындағы трансформатор 5 А жоғары болса, онда доға өшіргіш реакторын орналастыруға рұқсат беріледі және екі уақыт ұстамымен қорғанысты орындау: кішілеу уақыт ұстамы синхрондық компенсатор ажыратқышын ажырату, ал үлкендеуі – дабыл беруіне алдын-ала ескеру.
      Токтың жерге тұйықталуы 5 А дейін қорғаныс бір уақыт ұстамына және дабыл әрекетіне орындалуы керек. Синхрондық компенсаторлары 50 МВт және одан астам қорғаныс әрекетінің мүмкіншілігін дабылға немесе ажыратуға алдын-ала ескеру керек.
      730. Қосалқы станцияларда тұрақты персоналдың кезекшілікте болмауынан синхрондық компенсатор қорғанысының жүктемесінен тәуелсіз уақыт ұстамымен және кішілеу уақыт ұстамы дабылға және токтың төмендеу қоздырғысына әрекет етуін алдын ала ескеру керек, ал үлкендеуі – синхрондық компенсаторлардың (егер ұзақ уақыттағы асқын жүктемесі автоматтық қоздырғының реттеу құрылғысы қамтамасыз етілмеген жағдайда алдын алу керек.
      Жерге тұйықталу қорғанысынан қоздырғы тізбегіндегі синхрондау гидрогенераторлар компенсаторы сияқты солай орындалады.

14. Автоматика және телемеханика

1. Қолданылу саласы. Жалпы ережелер

      731. Қағидалардың осы тарауы электр станциялары, энергожүйелер, тораптар мен өнеркәсіптік электр жабдықтау және өзге де электр қондырғыларды автоматты және телемеханикалық қондырғыларға қолданылады және:
      1) автоматты түрде ажыратылғаннан кейінгі желідегі немесе желі фазасындағы, шиналардағы және басқа электрқондырғылардағы АҚҚ;
      2) қуат көзі қорының немесе жабдықтардың РАҚ;
      3) синхронды генераторларды және синхронды компенсаторларды қатар жұмысқа қосуға;
      4) қоздыруды, кернеу және реактивті қуатты реттеуге;
      5) жиілікті және белсенді қуатты реттеуге;
      6) тұрақтылықтың бұзылуын ескертуге;
      7) асинхронды режимді тоқтатуға;
      8) жиілігін төмендетуді шектеуге;
      9) жиілігін жоғарылатуды шектеуге;
      10) кернеуді төмендетуді шектеуге;
      11) кернеуді жоғарылатуды шектеуге;
      12) жабдықтар жүктемесін шамадан артық болдыртпауға;
      13) диспетчерлік бақылау мен басқаруға арналған.
      Осы тармақтың 4)–11) тармақшалары бойынша қондырғылардың функциялары энергожүйенің тұтас жұмыс шартына сәйкес толық немесе ішінара анықталады. Бұл құрылғыдарды лицензиялар және электр энергетикасы саласында жұмыс тәжірибесі бар тиісті ұйымдар жобалауы және пайдалануы тиіс.
      Энергожүйелерде және электр нысандарында Қағидалардың осы тарауында қамтылған және басқа құжаттармен регламенттелген автоматты басқару қондырғылары орнатылады. Бұл құрылғылардың әрекеті өзара келісілген болуы қажет, сондай-ақ осы тарауда қарастырылған жабдықтар және жүйелердің жұмысына сәйкестендірілуі қажет.
      Электр энергиясын тұтынушы-кәсіпорындардың электр тораптарында сыртқы және ішкі электрмен жабдықтау желісіндегі қорғау және автоматика әрекетіне байланысты электрмен жабдықтауда қысқа мерзімді үзілістер болғанда мейлінше жауапты технологиялық процестерді бұзуға мүмкіндігінше жол бермейтін автоматты қондырғылар пайдаланылады.

2. Автоматты қайта қосылу (АҚҚ)

      732. АҚҚ құрылғылары тұтынушылардың қуат көзін немесе жүйеаралық және жүйе ішіндегі байланыстар түрінде, релелік қорғаныс құрылғыларымен өшірілген ажыратқышты автоматты қосылу жолымен тез арада қалпына келтіру үшін көзделуі тиіс.
      Автоматты қайта қосылулар мыналарда ескерілуі тиіс:
      1) әуе және аралас (кәбілді-әуе) кернеуі 1 кВ жоғары желілерінің барлық түрлерінде. АҚҚ қолданудан бас тартылса, онда әрбір жекелеген жағдайға негізделуі тиіс. 35 кВ және төмен кәбілдік желілерде, ақаулардың болу қауіптілігі жоғарылап, әрі қарай ол ашық доғаға ұласып кетсе (бірнеше арадағы құрамалардың болуы, бірнеше қосалқы станциялардың қуат көзін бір желіден алуы және т.б.), одан басқа мақсаты селективті емес қорғаныс әрекеттерін өзгерту болғанда АҚҚ қолданыла алады. 110 кВ және жоғары кәбілдік желілерде АҚҚ қолдану туралы мәселесі әрбір жекелеген жағдайда оларды нақты шарттарына байланысты жобалау жұмыстары кезінде шешілуі тиіс;
      2) электр станциялары және қосалқы станциялар шиналарында;
      3) трансформаторларда;
      4) басқа электр қозғалтқыштардың қайта қосылуын қамтамасыз ету үшін ажыратылатын жауапты электр қозғалтқыштарда.
      Осы тармақтың 1) – 3) тармақшалары бойынша АҚҚ іске асыруы үшін АҚҚ құрылғылары айналыстарда, шинақосқыштарда және секциялық ажыратқыштарда ескерілуі тиіс.
      733. АҚҚ құрылғылары мынандай болып орындалуы тиіс:
      1) персоналдың арақашықтықтан немесе телебасқарудың көмегімен ажыратқышты өшіргенде;
      2) персоналдың арақашықтықтан немесе телебасқарудың көмегімен ажыратқышты қосқанда реле қорғанысынан автоматты өшіп қалған жағдайда;
      3) трансформаторлардың және айналмалы машиналарының ішкі ақауларынан апатқа қарсы автоматика қорғанысының ажыратқышты өшіргенде, АҚҚ әрекеті мүмкін емес ажыратқыштарды өшірудің, сондай-ақ басқа да жағдайларда АҚҚ АЖР (ЖАҚҚ) әрекетінен кейін осы Қағидалардың 810-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
      АҚҚ құрылғылары, құрылғы сызбасындағы ҚТ кез келген ақаулығына байланысты көп рет қайта қосылуды болдырмайтындай орындалуы тиіс.
      АҚҚ құрылғылары автоматты қайтарыммен орындалуы тиіс.
      734. АҚҚ ойдағыдай емес болған жағдайда АҚҚ қолданғанда реле қорғанысының әрекетін жылдамдатуды ескеру қажет. Реле қорғанысының жылдамдық әрекеті АҚҚ ойдағыдай емес болғаннан кейін жылдамдық құрылғысының көмегімен ажыратқышты қосқаннан кейін орындалады, ол ажыратқыш басқа себеппен қосылғанына байланысты да пайдаланылады (басқару кілтінен, телебасқарудан немесе РАҚ құрылғысынан). Ажыратқыш қосылғаннан кейін қорғаныс жылдамдығының артуына байланысты, токтың серпіліс әрекетінен қорғаныстың қосылуынан болатын ажыратқыштар фазаларының бірдей емес уақытта қосылуының себебі бойынша ажыратқышты өшіріп алу мүмкіндіктеріне қарсы шаралар жасалуы тиіс.
      Өзінің басқа ажыратқышымен желі кернеуге қосылып қойған болса, ажыратқыш қосылғаннан кейін қорғаныс жылдамдығына (яғни, желіде симметриялық кернеу болғанда) рұқсат етілмейді.
      35 кВ және төмен желілерде АҚҚ қорғаныс әрекетінен кейін жылдамдықты арттыруға рұқсат етілмейді, айнымалы оперативтік токта орындалған болса, егер бұл үшін қорғанысты айтарлықтай күрделендіру талап етілсе және жақын жерде орналасқан қондырғыдағы металды ҚТ кезіндегі әрекет уақыты 1,5 с аспауы керек.
      735. Үш фазалы АҚҚ (ҮАҚҚ) құрылғысының іске асуы басымырақ болуына тиісті жүргізу оның алдындағы берілген оралымды бұйрыққа сәйкес болмаған кезде және ажыратқыштың өшірулі жағдайына байланысты одан басқа АҚҚ құрылғысын қорғаныстан қосуға рұқсат беріледі.
      736. Бір реттік немесе екі реттік әрекеттегі ҮАҚҚ құрылғылары қолданылады (соңғысы – егерде бұл ажыратқыштың жұмыс істеу шартына мүмкін болса). ҮАҚҚ құрылғысының екі реттік әрекеті әуе желілері үшін, әсіресе ол жалғыз бір жақты қуат көзі барлар үшін қолданылады. 350 кВ және төмен тораптарда ҮАҚҚ құрылғысының екі реттік әрекеті, бірінші кезекте, желі бойынша, резервтік тораптары жоқтарға қолданылады.
      Оқшауламалық немесе өтімділік бейтарапты тораптарда, егер АҚҚ бірінші айналмадан кейін жерге тұйықталса (нөлдік кернеу тізбегі болғанда) АҚҚ екінші айналма оқшаулағышы қолданылады. ҮАҚҚ екінші айналмада уақытты ұстау кемінде шамамен 15–20 с кем болуы тиіс.
      737. Электр таратушылардың қалыпты жұмыс тәртібін ретке келтіру жылдамдығын арттыру үшін ҮАҚҚ құрылғысының уақыт ұстанымы (бірінші айналымдағы екі реттік әрекетті АҚҚ оның бір жақты қуат көзі бар әуе желілері үшін) доғаның өшуі және ақаудың орнындағы орта деионизациясы уақыты есебі бойынша ең төменгі мүмкіншілікте, сондай-ақ қатар ажыратқышпен оның жетегінің қайта қосылуға дайындығының уақыты есебі бойынша қабылдануы тиіс.
      ҮАҚҚ құрылғысының уақыт ұстанымы екі жақты қуат көзі бар желілер үшін желінің екі шетінен бірдей уақытта ақау кезінде өшпейтін мүмкіндігін ескеру жағдайы таңдалуы тиіс; бұл ретте алыс резервтеуге арналған, қорғаныс әрекетінің уақыты есепке алынбауы тиіс. Егер олардың өшуі жоғары жиілікте қосылулардың нәтижесіне байланысты болса, желінің екі шетінен ажыратқыштың уақыт біркелкі алшақтығымен өшірілуі ескеріліп жіберіледі.
      Бір реттік әрекеттегі ҮАҚҚ тиімділігін арттыру мақсатында оның уақыт ұстанымы арттырылуы тиіс (мүмкіндігінше тұтынушылардың жұмыс істеуін ескере отырып).
      738. ҮФҚҚ тиімсіз жұмысынан кейін екі фазамен ұзақ уақытқа жұмысқа ауысу мүмкін болатын бір жақты қуат көзі бар 110 кВ және одан жоғары жалғыз желілерде желінің қоректендіруші шетінде екі реттік әрекеттегі ҮАҚҚ көзделеді. Желіні екі фазамен жұмыс істеуге ауыстыруды персонал сол жерде немесе басқарудың көмегімен орындай алады.
      РАҚ тиімсіз жұмысынан соң желіні екі фазамен жұмыс істеуге ауыстыру үшін желінің қоректендіруші және қабылдаушы шеттерінде ажыратқыштарды немесе айырғыштарды фаза бойынша басқару қарастырылады.
      Желіні екі фазамен ұзақ уақыт жұмысқа ауыстыру кезінде желі жұмысының толық фазалы еместігіне байланысты байланыс желісі жұмысындағы кедергілерді азайту шаралары қабылданады. Осы мақсатта толық фазалы емес желі бойынша берілетін қуатты шектеуге жол беріледі (егер ол тұтынушының жұмыс талабына сәйкес келетін болса).
      Жекелеген жағдайда арнайы негіздеу болған кезде толық емес фазалы режим кезінде байланыс желісі жұмысындағы үзілістерге жол беріледі.
      739. Желілерде, олардың өшірілуі генераторлар бастауларының арасындағы электр байланысының бұзылуына әкеліп соқпайтын жағдайда, бір жақты қуат көзі бар параллель желілерде, синхронизмді тексермейтін ҮАҚҚ құрылғылары орнатылады.
      740. Екі жақты қуат көзі бар жекелеген желілерде (шунттық байланыс жоқ болғанда) ондай болса мына келтірілген үш фазалы ААҚ түрлері қарсы тарылуы керек (немесе оның комбинациялары):
      1) шапшаң қимылдайтын ҮАҚҚ (ШҚАҚҚ);
      2) синхронды емес ҮАҚҚ (СЕАҚҚ);
      3) синхронизмді сездірту ҮАҚҚ (ҮАҚҚ СС).
      Бұдан басқа, егер ажыратқыштар әр фазалық басқарылса және энергожүйелер бөліктерінің БАҚҚ топтамасындағы параллельді жұмысы кезіндегі тұрақтылықтығы бұзылмаса, бірфазалы АҚҚ (БАҚҚ) ҮАҚҚ өзгеше түрлерімен бірге қарастырылуы мүмкін.
      АҚҚ түрлерін таңдау, жүйенің және жабдықтың белгілі жиынтығының жұмыс шартарынан, осы Қағидалардың 739–743 тармақтарындағы нұсқауларды ескерумен шығарылады.
      741. Шапшаң қимылдайтын ҮАҚҚ немесе ШҚАҚҚ (бір мезгілдегі екі жағынан қосылудың ең аз уақыт ұстанымы) осы Қағидалардың 738-тармағы бойынша, оларды автоматты қайта қосу үшін ЭҚҚ векторлар арасы бұрышының аз ғана айырмашылығы болса, желілерде қарастырылады. ШҚАҚҚ ажыратқыштар болған жағдайда ШҚАҚҚ рұқсат беру, егер жүйелердің синхронды параллельді жұмысы және ең көп электромагнитті сәттердегі синхрондық генераторлар және компенсаторлар электромагниттік сәттен азырақ болып (керек қордың есебі болғанда) қосылғаннан кейін сақталуын қамтамасыз ететін болса, машиналардың шығаруларында үш фазалы ҚТ пайда болғанында қолданылады.
      Ең көп электромагниттік сәтті бағалау мүмкіндігінше шектеулі бұрыштың айырмашылығын ШҚАҚҚ уақыт арасында атқарылуы тиіс. Тиісінше ШҚАҚҚ іске қосылуы тек шапшаң қимылдайтын қорғаныс қосылғанда орындалуы тиіс, оның әрекет ету аймағы желінің бәрін қамтиды. Егер резервтік қорғаныстар іске қосылса және оқшаулағышы немесе АҚРҚ жұмыс істегенде бөгелсе, ШҚАҚҚ оқшаулануы тиіс.
      Егер энергожүйенің тұрақтылығын сақтап қалу үшін ШҚАҚҚ тиімсіз болғанда аварияға қарсы автоматикадан үлкен көлемде ықпал ету керек кезде, ШҚАҚҚ қолдануға рұқсат етілмейді.
      742. Желілерде синхронды емес АҚҚ (СЕАҚҚ) осы Қағидалардың 738-тармағына байланысты қоданылуы мүмкін (негізінен 110–220 кВ), егер:
      1) ең көп электромагнитті сәттердегі синхрондық генераторлар және компенсаторлар, синхронды емес қосылуларда пайда болғанда, электромагнитті сәттерден азырақ болса (керек қордың есебі болғанда), машиналардың шығаруларында үш фазалы ҚТ пайда болғанда, сондықтан СЕАҚҚ рұқсат етілуін бағалайтын тәжірибелік өлшемдердің сапасын статор тогының 180^о бұрышта қосылуы бойынша құрастыратын бастапқы есептік көрсеткіштер периоды бойынша қабылданады;
      2) трансформатор (автотрансформатор) арқылы ең көп токты 180^о бұрышта қосылуы бойынша ҚТ тогынан азырақ шығаруларында қуат көзін шиналардың шексіз қуатынан алғанда;
      3) АҚҚ кейін біршама тез ресинхронизация қамтамасыз етіледі; егер синхронды емес көрсеткіштері автоматты қайта қосылулар кезінде ұзақ асинхронды жүрістер пайда болуы мүмкін, оны болдыртпау және тоқтату үшін арнаулы шаралар орындалуы тиіс.
      Осы шарттар орындалған жағдайда параллельдік желілерде жөндеу тәртібінде СЕАҚҚ қолданылуға рұқсат етіледі.
      СЕАҚҚ орындағанда қорғаныстың артық қосылуларын болдыртпау үшін шаралар қолдану керек. Осы мақсатта, атап айтқанда, СЕАҚҚ белгілі тізбекпен АҚҚ орындалуында желінің бір жақ шетінде кернеудің болуын бақылауға алу қарама-қарсы жақтағы ойдағыдай СЕАҚҚ болған кезде ажыратқыштарды қосуды қамтамасыз етеді.
      743. АҚҚ синхронизмді сездірту желілерінде осы Қағидалардың 738-тармағына байланысты желілерді қосу үшін бір белгілі (4 %-ға жуық) сырғанауда және рұқсат етілген бұрышта қолданылады.
      Сондай-ақ келесі АҚҚ орындалуы мүмкін. Бірінші қосылуы тиісті желінің шетінде ҮАҚҚ жылдамдатуы туындайды (шапшаң қимылдайтын қорғаныстың қосылуларын тіркеу, оның әрекеттерінің аумағы желінің бәрін қамтиды) желідегі кернеудің болуын бақылауға алмау (БҮАҚҚ БА) немесе желідегі ҮАҚҚ кернеудің жоқтығын бақылау (ҮАҚҚ КБҚ), ал оның басқа жақ шетінде – ҮАҚҚ синхронизмді сездірту. Соңғысының орындалуы мына шартқа байланысты, бірінші шет жағының қосылуы тиімді болса (бұл желідегі кернеудің болуын бақылау көмегімен және т.б. айқындалуы мүмкін).
      Синхронизмді сездірту үшін тұрақты бұрышты басып озудағы синхронизатор қағидаты бойынша жасалған қондырғылар қолданылады.
      АҚҚ құрылғысы оған желілердің шет жақтарындағы ажыратқыштардың қосылу кезегін өзгерту мүмкіншілігі ие болатындай орындалу керек.
      АҚҚ СС құрылғысын орындаған кезде оның жиіліктердегі үлкен айырмашылықтары кезінде оның әрекеттерін қамтамасыз етуге ұмтылу қажет. Ең көп рұқсат етілген қосылу бұрышын АҚҚ СС қолданғанда, осы Қағидалардың 740-тармағында көрсетілген шарттарды есепке алып қабылдануы керек. АҚҚ СС құрылғысын пайдаланғанда, персонал оны желіні қосу (жартылай автоматты синхрондау) үшін қолданады.
      744. Кернеулік трансформаторларымен жабдықталған, желілерде кернеудің жоқтығын бақылау (КЖБ) және кернеудің бар екенін бақылау (КББ) желілер үшін ҮАҚҚ өзгеше түрлерінде сызықтық (фазалық) кернеуді және қайырмалы мен нөлдік тізбектелген кернеуді елейтін (желілерде шунттық реакторларсыз, нөлдік тізбектелген кернеуді қолданбау мүмкіндігі болады және т.б.) органдар қолданылады.
      745. Бірфазалы автоматты қайта қосылулар (БАҚҚ) көбірек токпен жерге тұйықталатын тораптарда қолданылуы мүмкін. БАҚҚ желілердің автоматты ауыстыруы жоқ ұзақ толық емес фазалы тәртібі бар тұрақты фазалық ақаулары болғанда қолданылады:
      1) дара аса жүктеулі жүйеаралық және ішкіжүйелік электртаратушы желілерде;
      2) аса жүктеулі жүйеаралық 220 кВ және жоғары желілерде екі және одан да көп орағыту байланыстары болғанда, бұл ретте олардың біреуінің өшірілген жағдайда энергожүйенің динамикалық орнықтылығын бұзуға әкелуі мүмкін болатын жағдайда;
      3) кернеудің әртүрлі кластарының жүйеаралық және ішкіжүйелік желілерде, егер кернеуі жоғары желілерде үшфазалы өшірулердің әсері кернеуі төмен желілерде рұқсат етілмеген жүктемелері шамадан артылып онымен бірге электржүйе тұрақтылығының бұзылу мүмкіндігіне әкелсе;
      4) желілерде, ірі блокты электр станцияларын жергілікті жүктемесі шамалы ғана болғандағы байланыстыратын желілерде;
      5) ҮАҚҚ орындалуы жүктемелердің айтарлықтай түсірілуі кернеудің төмендеуінің салдарына байланысты болса электртаратушы желілерде.
      БАҚҚ құрылғысы оны жұмыстан шығарғанда немесе қуат көзі жоғалғанда құрылғыдан бөлек үш фазаның өшірілуін қамтамасыз ету үшін желідегі қорғаныс әрекеттері ауысуы автоматты түрде орындалатындай жасалуы тиіс.
      Жерге ҚТ ақаулары бар фазаларды таңдау іріктелген органдар көмегімен орындалуы тиіс, олар желі қорғанысының қосымша шапшаң қимылдайтын қасиетімен БАҚҚ топтамасында, ҮАҚҚ бойынша, ШҚАҚҚ және оперативтік персонал желіні бір жақты қосқанда пайдаланылады.
      БАҚҚ уақыт ұстанымы доғаның өшу уақытынан және ортаның деионизациясынан бірфазалы ҚТ орнында толық емес фазалы тәртібі желілердің шет жақтары қорғанысының қосылуларын бірдей емес уақыттарда есебін жүргізуі мүмкін, сонымен қатар іріктелген органдардың каскадтық әрекеттерімен байланысты құрылуы тиіс.
      746. Желілерде осы Қағидалардың 743-тармағы бойынша БАҚҚ ҮАҚҚ түрлерімен бірге қолданылуы тиіс. Бұл ретте БАҚҚ барлық кездерде немесе тек қана тиімсіз БАҚҚ болса ҮАҚҚ рұқсат етілмеу мүмкіндігі болуы тиіс. Нақты жағдайларға байланысты тиімсіз БАҚҚ болғаннан кейінгі кездерде ҮАҚҚ жүзеге асыруға рұқсат етіледі. Бұл жағдайларда ҮАҚҚ әрекеттері алғашында желінің бір жақ шетіндегі кернеудің жоқтығын бақылау және уақыт ұстанымын көбейту арқылы қарастырылады.
      747. Екі жақты қуат көзі бар дара желілердегі жүйені шағын қуатты электр станцияларымен байланыстыратын, қолданыстағы ҮАҚҚ су электр станциялары үшін гидрогенераторларын автоматты өздігінен синхрондаушы (ААҚӨС) және ҮАҚҚ бөлгіш құрылғылармен бірге – су және жылу электр станциялары үшін қолданылады.
      748. Екі жақты қуат көзі бар бірнеше желілерде орағыту байланыстары болғанда мыналар қолданылады:
      1) екі байланыс, сондай-ақ үш байланыс болғанда, егер бірдей уақытта ұзағырақ осы байланыстардың біреуінің ұзақ өшіруі ықтимал болса:
      Синхронды емес АҚҚ (негізінен 110–220 кВ желілері үшін және осы Қағидалардың 740-тармағында көрсетілген шарттар орындалған жағдайда бірақ барлық байланыстарды өшіру жағдайы үшін);
      АҚҚ синхрондауды тексеру үшін (осы Қағидалардың 740-тармағында көрсетілген себептер бойынша синхронды емес АҚҚ орындалу мүмкін емес болғанда, бірақ барлық байланыстардың өшірілу жағдайына байланысты).
      Жауапты желілерде екі байланысы, сондай-ақ үш байланысы болғанда, оның екеуі – екі тізбекті желі, осы Қағидалардың 740-тармағында көрсетілген себептер бойынша СЕАҚҚ қолдану мүмкін болмаған жағдайда, БАҚҚ, СЕАҚҚ немесе АҚҚ ССА қолдану рұқсат етіледі. Бұл ретте БАҚҚ және СЕАҚҚ құрылғылары синхронизмді тексеруші АҚҚ құрылғымен толықтырылады;
      2) төрт және одан да көп байланысы болғанда, сондай-ақ үш байланысы болғанда, егер соңғысының жағдайында осы ішіндегі байланыстардың екеуі бірдей уақытта ұзақ өшуі екіталай (егерде барлық желілер бір тізбекті болса) – синхрондауды тексерусіз АҚҚ.
      749. Синхронизмі тексерілетін желінің АҚҚ құрылғысы бір жақ шетінде орындалады, желідегі кернеудің жоқтығын бақылайды және желідегі синхронизмнің бар екенін бақылайды, басқа жақ шетінде – тек синхронизмнің бар екенін бақылайды. АҚҚ құрылғысының сызбасы желідегі синхронизмді тексеру үшін екі жақ шеті жақтарын бірдей етіп орындайды, АҚҚ үшін ажыратқыштардың қосылу кезегінің өзгеру мүмкіндігін ескереді.
      Синхронизмі тексерілетін АҚҚ құрылғысы персонал желіні қосқанда жүйелер қосылыстарының синхронизмін тексеру үшін пайдаланылады.
      750. Желідегі үшфазалы АҚҚ бірнеше түрін ШҚАҚҚ және ҮАҚҚ синхронизмді тексерумен бірге қолдануға рұқсат етіледі. Бұдан басқа, желінің әр жақ шеттерінде АҚҚ құрылғысының түрлері, желінің бір жақ шетінде УТАҚҚБК және кернеу мен синхронизмнің бар екенін бақылауы басқа жағында ҮАҚҚ пайдалануға рұқсат етіледі.
      751. ҮАҚҚ-ның селективті емес шапшаң қимылдайтын қорғаныстармен соңғыларының селективті емес әрекеттерін жөндеу үшін үйлестіруге рұқсат етіледі. Ретімен қосылған тізбекті желілерден тұратын тораптарда, оларды қолданғанда селективті емес шапшаң қимылдайтын қорғаныстармен түзету үшін кезекті АҚҚ әрекеттері қолданылады, бұдан басқа АҚҚ құрылғысының қолданылуы қорғанысты жеделдету АҚҚ дейін немесе әрекеттерін еселеп (үшеуден артық емес), өсірілуі қуат көзі бастау бағытына қарай қолданылады.
      752. Трансформаторларға қуат беруші желіде үшфазалы бір реттік АҚҚ қолданса, олардың жоғарғы кернеу жағынан қысқа тұйықтағыштар және ажыратқыштар орнатылған, ажыратқыштарды өшіргенде токсыз үзіліске келтіру үшін АҚҚ құрылғысының әрекет уақыты қысқа тұйықтағыштардың қосылу уақытының қосындысы және ажыратқыштардың өшірулері есепке алынуы тиіс. Үш фазалы екі реттік АҚҚ әрекетін қолданғанда, егер ажыратқыштардың өшірілуін екінші топтамадағы АҚҚ токсыз үзілісін келтіріп қарастырса, бірінші топтамадағы АҚҚ әрекеттер уақыты көрсетілген шарт бойынша көбейтілмеуі тиіс.
      Ажыратқыштардың орнына айыратындар орнатылған желілер үшін, айыратындардың өшірілуі бірінші топтамадағы тиімсіз АҚҚ болған жағдайда екінші топтамадағы АҚҚ токсыз үзілісте орындалуы тиіс.
      753. Егер АҚҚ әрекеттерінің нәтижесінде синхронды компенсаторларда немесе синхронды электр қозғалтқыштарда синхронды емес қосылу мүмкін болғанда және егер осындай қосылулар оларға мүмкін емес болса, одан басқа ақаулар орнын бұл машиналардан қоректендіруді болдырмау, бұл синхронды машиналарды автоматты түрде өшіруді қуат көзі жоғалғанда немесе асинхронды тәртібіне АГК өшіруіне ауыстырғанда әрі қарай автоматты қосулар үшін немесе ресинхрондау ойдағыдай АҚҚ нәтижесі болып кернеу орнына қайта келгенде қарастыру керек.
      Синхронды компенсаторлар немесе синхронды электр қозғалтқыштары бар қосалқы станциялар үшін АҚҚ әрекет етуі кезінде РАЖ артық іске қосылуының алдын алатын шаралар қолданылуы тиіс.
      754. Электр станциялары және қосалқы станциялар шиналарындағы АҚҚ арнайы шиналардың және ажыратқыштардың қорғанысы болғанда, АҚҚ рұқсат етілсе, мына екі нұсқаның біреуі бойынша орындалуы тиіс:
      1) автоматты сынақтар (ажыратқыш арқылы АҚҚ бір қоректендіретін элементтер барын пайдаланып шиналарды кернеуге қою);
      2) сызбаны автоматты жинауды; бұл жағдайда бірінші болып АҚҚ құрылғысынан қоректенетін элементтердің біреуі қосылады, ойдағыдай қосылғаннан кейін бұл элементте, апатқа дейінгі желінің сызбасын автоматты түрде қалпына толық қайта келуі мүмкін басқа да элементтерді қосу жолы арқылы орындалады. Шиналардағы АҚҚ осы нұсқау бойынша бірінші кезекте, кезекші персоналы жоқ қосалқы станция үшін қолданылады.
      Шиналар АҚҚ орындағанда, синхронды емес қосылуды болдыртпайтын (егер ол рұқсат етілмейтін болса) шаралар қолданылуы тиіс.
      Тиімсіз АҚҚ болған кезде, қорғаныстың сезгіштілік қажеттілігі қамтамасыз етілуі тиіс.
      755. Екі трансформаторлық төмендеткіш қосалқы станцияларда трансформаторлардан бөлек жұмыс істегенде, АҚҚ құрылғысының орта және төменгі кернеулер шиналары РАҚ құрылғыларымен бірге ескеріледі; трансформаторлардың ішінде ақаулардың болған кезінде – РАҚ, басқа ақауларда болғанда – АҚҚ әрекет етуі тиіс.
      Екі трансформаторлық қосалқы станцияларда, қалыпты режимінде осы шиналарда бірдей кернеуде трансформаторлардың параллель жұмыс істеуі ескерілгенде, трансформаторлардың біреуі резервке шығарылған кезде, АҚҚ құрылғысына РАҚ құрылғысын қосымша орнатуға рұқсат етіледі.
      756. АҚҚ құрылғылары жабдықтарымен энергожүйелердің қосалқы станцияларында 1 МВ^.А қуатынан артық болғанда дара төмендеткіш трансформаторлардың барлығында орнатылуы тиіс, ажыратқышы және максималды токтық қорғанысы қоректендіруші жағынан болуы керек, трансформаторлардың өшірілуі тұтынушылардың электрқондырғыларының токсыз қалуына әкеледі. Жеке жағдайларда және трансформаторлардың ішіндегі ақаулардан қорғаныстан өшуі АҚҚ әрекетіне рұқсат етіледі.
      757. Тиімсіз АҚҚ, ажыратқыштың бірінші элементімен қосылғанда, екі және одан да көп ажыратқыштармен жалғастырылғанда, АҚҚ бұл элементтің басқа ажыратқыштарына рұқсат жоқ.
      758. Қосалқы станцияларда немесе электр станцияларда электромагнитті жетегі бар ажыратқыштары болса, егер АҚҚ құрылғысына бірдей уақытта екі және одан да көп ажыратқыштар қосылса, аккумуляторлық батареялары қосылу кезінде кернеудің шегін қамтамасыз ету үшін және элетромагниттерді қоректендіретін тізбек кәбілдер қимасын төмендету үшін АҚҚ бір уақытта бірнеше ажыратқыштың қосылуын болдыртпайтындай орындалады.
      Жекелеген жағдайларда (негізінен 110 кВ кернеуде және АҚҚ жабдықталған көптеген қосылулар болғанда) бір уақытта екі ажыратқыштың АҚҚ жұмысынан қосылуы рұқсат етіледі.
      759. АҚҚ қондырғыларының әрекеті реледегі қосылулардың көрсеткішіне, қосылушы сандар есептегішіне немесе осындай қызмет атқаратын басқа да құрылғыларға ішіне құрастырылған көрсетуші релемен бекітілуі тиіс.

3. Резервтегi қоректенудi және жабдықты автоматты қосу (РАҚ)

      760. РАҚ қондырғылары тұтынушылардың электр қондырғыларын токтан ажыратуға әкелетін қоректендірудің жұмыс көзі ажыратылғанда резервті қуат көзі автоматты қосу арқылы тұтынушылардың қуат көзін қалпына келтіруге көзделуі керек. РАҚ құрылғыларының қалыпты технологиялық үдерiсін бұзуға әкелетін жұмыс жабдығы ажыратылғанда резервтегi жабдыққа автоматты қосу үшiн де көзделуі керек.
      РАҚ құрылымдары сондай-ақ, егер оларды қолдану кезінде сақиналы желілерді радиалды - секцияланған және т.с.с. ауыстыру есебінен релелiк қолданысты жеңілдету, ҚТ токтарының азаюы және аппаратураның арзандауы мүмкін болса көзделеді.
      РАҚ құрылғылары трансформаторларда, желiлерде, секция және шина жалғаушы ажыратқыштарда, электр қозғағыштарында және т.б. орнатылады.
      761. РАҚ құрылғысы кез келген себептен болған қуат берілетін элемент шиналарында кернеу, соның ішінде осы шиналардағы ҚТ (соңғысы – шиналарда РАҚ болмағанда) жоғалғанда, оның әрекет ету мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
      762. РАҚ құрылғылары жұмыс қуат көзінің айырғышы ажыратылғанда, резервті қуат беру көзінің айырғышын қосымша уақыт кідірмей қосуы тиіс. Бұл ретте, құрылғы әрекетінің бір реттілігі қамтамасыз етілуі керек.
      763. Жұмыс қуат көзі жағынан кернеу жоғалған, сондай-ақ қабылдайтын жақтан айырғыш ажыратылған жағдайға байланысты қоректендірілетін элемент токтан ажыратылғанда РАҚ әрекетін қамтамасыз ету үшін РАҚ сызбасында осы Қағидалардың 760-тармағында көрсетілгендерге қосымша іске қосатын кернеу органы көзделуі тиіс. Көрсетілген іске қосу органы қоректендірілетін элементте қоректендіру жоғалған және резервті қуат көзі жағынан кернеу болған кезде қабылдаушы жақтан жұмыс қуат беру көзі айырғышын ажыратуға белгілі бір уақыттан кейін әрекет етуі керек. РАҚ-тың іске қосу кернеу органы жұмыс және резервті элементтерде бір қуат беру көзі болғанда, қарастырылмайды.
      764. Трансформаторлар мен аз ұзақтыққа созылған желілер үшін РАҚ әрекетін жеделдету мақсатында қоректендіру жағынан айырғышпен қатар қабылдаушы жақтан да айырғышты ажыратуға әрекет ететін релелік қорғанысты орындаған жөн. Дәл осы мақсатпен неғұрлым жауапты жағдайларда айырғыш белгілі бір себептер бойынша қоректендіру жағынан ғана ажыратылғанда, блоктау тізбегі бойынша қабылдаушы жақтан айырғышты дереу ажырату қамтамасыз етілуі тиіс.
      765. Жұмыс көзі кернеуінің жоғалуына ден қоятын РАҚ-ты іске қосу кернеу органының минималды элементі электр қозғалтқыштарын өздігінен қосу режимінен және алыстатылған ҚТ-да кернеудің төмендеуінен алшақ болуы керек. РАҚ-тың іске қосу органының резервті көзінің шиналарында кернеуді бақылау элементін іске қосу кернеуі мүмкіндігінше электр қозғалтқыштардың өздігінен қосылу шартына негізделе отырып таңдалуы тиіс. РАҚ іске қосу органының әрекет ету уақыты ол кезде кернеудің төмендеуі іске қосу органының минималды элементі іске қосылатын сыртқы ҚТ сөну уақытынан, қоректендіру жағынан РАҚ әрекет ету уақытынан ұзақ болуы керек.
      РАҚ-тың іске қосу кернеу органының минималды элементі кернеу трансформаторы сақтандырғыштарының бірі жоғары немесе төмен кернеу орамасы жағынан жанып кеткенде оның жалған жұмыс істеуі жоққа шығарылатындай орындалуы керек; ең төмен кернеу орамасы автоматты айырғышпен қорғалғанда, ол ажыратылған кезде іске қосу органының әрекеті бұғатталуы тиіс. Егер ол үшін кернеу трансформаторын арнайы орнату талап етілсе, РАҚ құрылғысын 6-10 кВ тарату желілерінде орындағанда осы талапты ескермеуге болады.
      766. Егер кернеу бойынша РАҚ іске қосуды пайдаланған кезде оның әрекет ету уақыты аса көп болуы мүмкін болғанда (жүктеме құрамында синхронды электр қозғалтқыштардың айтарлықтай үлесі болғанда), іске қосу кернеу органына қосымша ретінде басқа үлгідегі іске қосу органдары (токтың жоғалуына, жиіліктің төмендеуіне, қуат бағытының өзгеруіне және т.с.с. әрекет ететін) қолданылады.
      Жиіліктің іске қосу органы қолданылған жағдайда соңғысы жұмыс қуат көзі жағынан жиілігі берілген мәнге дейін төмендетілгенде және резервті қоректендіру жағынан қалыпты жиілік болғанда, жұмыс қуат беру көзінің айырғышын ажыратуға белгілі бір уақыттан кейін әрекет етуі керек.
      Технологиялық қажеттілік болғанда, түрлі арнайы датчиктерден (қысымның, деңгейдің және т.с.с.) резервті жабдықты автоматты қосу құрылғыларын қосу орындалады.
      767. Электр станцияларының өзіндік мұқтаждықтары үшін қоректендіру көздерінің РАҚ құрылғыларының сызбасы резервті қоректендіру көзі ажыратылатын жұмыс көздерінің бірінің орнына қосылғаннан кейін басқа жұмыс қуат беру көздері ажыратылғанда әрекет ету мүмкіндіктерін сақтауы тиіс.
      768. РАҚ құрылғыларын орындағанда, резервті қуат беру көзін қайта жүктеу және электр қозғалтқыштарының өздігінен іске қосылу шарттары тексеріледі және асқын жүктеме орын алса немесе өздігінен қосылу қамтамасыз етілсе, РАҚ қолданылғанда жүктемесі жеңілдетіледі (жауапты емес, ал кейбір жағдайларда жауапты электр қозғалтқыштарының бір бөлігін ажырату; соңғылары үшін РАҚ және т.с.с. қолданылады).
      769. РАҚ орындағанда РАЖ құрылғыларымен ажыратылған тұтынушыларды қосуға әрекет етуіне жол берілмейтіндігі ескерілуі керек. Осы мақсатпен арнайы іс-шаралар қабылдануы керек; жекелеген жағдайларда көрсетілген іс-шараларды орындаудың мүмкін еместігі арнайы негізделгенде, РАҚ қарастырмауға рұқсат етіледі.
      770. ҚТ-ға айырғышты қосу мүмкін болғанда, РАҚ құрылғысы әрекет еткенде, осы айырғышты қорғау әрекетін жылдамдату көзделеді. Бұл ретте, қосу тогының айырымдары есебінен қорғанысты жылдамдату тізбегі бойынша резервті қоректендірудің сөнуін болдырмау үшін шаралар қолданылуы тиіс.
      Осы мақсатпен электр станцияларының өзіндік мұқтаждықтарын резервті қоректендіру көздерінің айырғыштарында қорғанысты жеделдету егер оның уақыт кідірісі 1-1,2 с асқан жағдайда ғана көзделеді; бұл ретте жылдамдату тізбегіне шамамен 0,5 с уақыт кідірісі енгізілуі керек. Өзге электр қондырғылары үшін уақыт кідірістерінің мәндері нақты жағдайларға негізделе отырып қабылданады.
      771. Егер РАҚ әрекетінің нәтижесінде синхронды компенсаторлардың немесе синхронды электр қозғалтқыштардың бейсинхронды қосылуы мүмкін болған жағдайларда және бұл олар үшін рұқсат етілмесе, сондай-ақ осы машиналардан қоректендіруді жоққа шығару үшін қоректендіру жоғалғандағы зақымданған жерлер автоматты түрде синхронды машиналардан ажыратылады немесе кейіннен автоматты қосылумен немесе тиімді РАҚ нәтижесінде кернеу қалпына келтірілгеннен кейін қайта синхронданумен АГК ажыратылып, бейсинхронды режимге ауыстырылады.
      Синхронды машиналар ажырағанға дейін РАҚ-тан резервті қуат көзінің қосылуын алдын алу үшін РАҚ-ты баяулатуды қолдануға рұқсат етіледі. Егер соңғысы қалған жүктеме үшін мүмкін емес болса, арнайы негіздеме болған жағдайда, РАҚ-тың іске қосу органынан жұмыс қоректендіру шиналарын синхронды электр қозғалтқыштарды қамтыған жүктемемен байланыстыратын желіден ажыратуға рұқсат етіледі.
      Бейсинхронды компенсаторлары немесе синхронды электр қозғалтқыштары бар қосалқы станциялар үшін РАҚ әрекет еткенде РАЖ-дың дұрыс емес жұмысының алдын алатын шаралар қолданылуы керек.
      772. Резерв айқын болмағанда, ҚТ-да резервті қуат көзі қосылуының алдын алу, оның асқын жүктемесін болдырмау, өздігінен қосылуын жеңілдету, сондай-ақ мейлінше қарапайым құралдармен апаттық ажыратылғаннан кейін және автоматика құрылғыларының әрекетінен кейін электр қондырғысының қалыпты сызбасын қалпына келтіру мақсатында РАҚ және РАЖ құрылғыларының үйлесімділігі қолданылады. РАҚ құрылғылары жұмыс көзінің ішкі зақымдануларында, РАЖ - өзге зақымдануларда әрекет етуі тиіс.
      РАҚ немесе РАЖ құрылғылары тиімді әрекет еткеннен кейін апатқа дейінгі режим сызбасының неғұрлым толық автоматты қалпына келуі қамтамасыз етілуі тиіс (жоғарғы кернеу жағынан электр қосылыстарының жеңілдетілген сызбалары бар қосалқы станциялар үшін – РАҚ әрекет еткен кезде қосылған секциялық айырғышты ажырату, ең төменгі кернеу жағында – қоректендіру желісінің тиімді РАҚ кейін және т.с.с.).

4. Генераторларды қосу

      773. Генераторларды параллель жұмыс iстеуге қосу мынадай тәсiлдердің бiрімен жүргізілуі тиіс: дәл синхрондаумен (қолмен, жартылай автоматты және автоматты) және өздігінен (қолмен, жартылай автоматты және автоматты) синхрондаумен.
      774. Қалыпты режимдерде параллель жұмыс iстеуге қосудың негiзгi тәсiлі ретінде дәл автоматты немесе жартылай автоматты синхрондау тәсiлі мыналар үшiн көзделуі тиіс:
      1) қуаттың генераторлық кернеуінің жинақтаушы шиналарға тiкелей жұмыс iстейтiн орамдарының жанама сууы бар турбогенераторлары 3 МВт-дан астам ауыспалы ток 3,5 I_ном астам құрайтын мәнiнде;
      2) ТВВ, ТВФ, ТГВ және ТВМ-нiң түрлері орамдарының тiкелей сууы бар турбогенераторлар;
      3) қуаты 50 МВт және одан жоғары гидрогенераторлар.
      Суу және қуат барлық генераторларды параллель жұмыс iстеуге қосудың электр жүйесiнде апаттық режимдерде жүйеге тәуелсiз өздігінен синхрондау тәсiлімен өндiрiп алынуы мүмкін.
      775. Параллель жұмыс iстеуге қосудың негiзгi тәсiлі ретінде өздігінен синхрондау тәсiлі мыналар:
      1) 3 МВт-ке дейiнгі қуаттың турбогенераторлар;
      2) егер өздігінен синхрондау тәсiлімен кезеңді ауыспалы ток қосындысы құрайтын желi 3,5 I_ном асып түспесе, қуаттың жанама сууы бар жинақтаушы шиналарға тiкелей жұмыс iстейтiн қуаты 3 МВт жоғары турбогенераторлар;
      3) жанама сууы бар трансформаторлары бар блокта жұмыс iстейтiн турбогенераторлар;
      4) қуаты 50 МВт-ге дейiнгі гидрогенераторлар;
      5) өзара 50 МВт-ге дейiн ортақ сөндiргiш арқылы электрлік өзара қатты байланысқан олардың жиынтық қуатында жұмыс iстейтiн гидрогенераторлар үшін қолданылады.
      Көрcетiлген жағдайларда жартылай автоматты және автоматты дәл синхрондау құрылғылары ескерiлмейдi.
      776. Параллель жұмыс iстеуге генераторларды қосудың негiзгi тәсiлі ретінде өздігінен синхрондау тәсiлiн пайдалануда өздігінен синхрондау, турбогенераторларда автоматтық құрылғылардың гидрогенераторларында қолмен немесе жартылай автоматты өздігінен синхрондау құрылғыларын қою көзделеді.
      777. Параллель жұмыс iстеуге генераторларды қосудың тәсілі дәл синхрондау тәсiлiн пайдалану кезінде автоматты және жартылай автоматты дәл синхрондау құрылғыларын орнату көзделеді. Қуаты 15 МВт-ге дейiнгі генераторлар үшiн синхронды емес қосылудан оқшаулағышы бар қолмен дәл синхрондауды қолдануға жол берiледi.
      778. Көрcетiлген ережелерге сәйкес барлық генераторлар жылу электр станциялары үшiн басқарудың бас қалқанында немесе басқарудың блоктық қалқандарында синхрондау электр станциялары үшiн орталық басқару пункті немесе жергiлiктi басқару пункті орналасқан тиiстi құрылымдармен жабдықталуы тиіс.
      Барлық генераторлар синхрондау қолданылатын тәсiлде тәуелдiлiктен синхронды емес қосылу оқшаулағышы бар қолмен дәл синхрондау қажет болған жағдайда өндiрiп алуға мүмкiндiк беретiн құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
      779. Дәл синхрондау тәсiлімен бiр сөндiргiш арқылы жұмыс iстейтiн екi немесе гидрогенераторларды генераторлар желісін өзара өздігінен синхрондау тәсілімен және желімен дәл синхрондау тәсiлімен синхрондалады.
      780. Электр жүйесінің жекелеген бөліктерін синхрондау талап етілетін негізгі желінің транзитті кіші станцияларында жартылай автоматты немесе қолмен дәл синхрондау құрылғылары көзделуі тиіс.

5. Қоздыруды, кернеуді және реактивтік
қуаттылықты автоматты реттеу

      781. Қоздыруды, кернеуді және реактивтік қуаттылықты автоматтық реттеу құрылғылары мыналарға:
      1) электр жүйесiнде және электр-энергетикалық жүйенің қалыпты жұмысы кезінде белгіленген сипаттамалар бойынша электр қабылдағыштарда кернеуді қолдауға;
      2) белгіленген заң бойынша реактивті қуат көздерінің арасында реактивтік жүктеменi үлестiруге;
      3) өтпелi режимдерде элекр станциялары генераторларын қоспағанда электр жүйелерiнің статикалық және динамикалық орнықтылығын арттыруға және тербелістерді демпирлеуге арналған.
      782. Синхрондық машиналар (генераторлар, компенсаторлар, электр қозғалтқыштары) АҚҚ-ның құрылымдарымен жабдықталуы тиіс. Автоматты қоздыру реттегіштері қоздыру жүйелеріне арналған талаптарға және қоздыру жүйелерінің жағдайына арналған техникалық шарттарға сәйкес болуы тиіс.
      Қуаты 2,5 МВт кем немесе қуаттылығы аз энергия жүйесінде оқшауланған жұмыс істейтін элекр станциялары генераторларын қоспағанда генераторлар және синхронды қарымталауыштар үшiн релелiк қоздыруды еселеумен құрылымды айырбастауға ғана жол беріледі. Iлеспе электр қозғалтқыштары осы Қағидалардың 740 және 741-тармақтарына сәйкес АҚҚ-ның құрылымдарымен жабдықталуы тиіс.
      783. Кернеу трансформаторлардан, сонымен бiрге тиiстi шынжырлардың биiк сенiмдiлiгi қоздыру жүйесі тағы басқа құрылымдарды қоректендіру АҚҚ биiк сенiмдiлiк қамтамасыз етуi тиіс.
      АҚҚ қосуда бастапқы тарапта сақтандырғыш болатын кернеу трансформаторға:
      1) қоректенуi залалы олардың екiншi тұжырымдарына сақтандырғыштар және автоматты ажыратқыштарсыз жинақтау тиiстi машина қоздыру шамадан тыс жүктеуге немесе ретсiз төмендетуге келтiре алады, жинақтау тиiстi қоздыру жүйесі тағы басқа құрылым АҚҚ;
      2) релелiк жылдамдатумен құрылым оның жалған жұмысымен мүмкiндiк кернеу трансформаторларды бастапқы тарапы бар сақтандырғыштардың бiрiнiң жануында шығарылатындай етiп орындалуы керек.
      АҚҚ қосуда кернеу трансформаторға, бастапқы тарапта сақтандырғыштары рұқсатсыз:
      1) қоздыру жүйесі тағы басқа құрылым АҚҚ олардың екiншi тұжырымдарына автоматты ажыратқыш арқылы жинақтауы керек;
      2) автоматты ажыратқышты көмекшi түйiспелердi пайдалану жөнiндегi автоматты ажыратқыш ажырату жағдайында машина қоздыру шамадан тыс жүктеудi немесе ретсiз төмендету шығаратын iс-шаралар көзделуi тиіс.
      Жинақтау тиiстi басқа құрылымдар және құралдар жинақтау тиiстi қоздыру жүйесі тағы басқа құрылым АҚҚ қосатын кернеу трансформаторларға басқа құрылғылар мен аспаптар қосылмауы тиіс. Жекелеген жағдайларда бұл жеке автоматты ажыратқыштар немесе сақтандырғыштар арқылы құрылғылар мен сипаттарды қосуға жол беріледі.
      784. Гидрогенераторлардың АҚҚ құрылымдары жүктеме тастау жағдайында дұрыс жылдамдық реттеушi кернеуді жоғарылатуды қорғау іске қойылатындай орындалуы тиіс. Қажет болған жағдайда АҚҚ құрылғысы жылдам қозу релелiк құрылғысымен толықтырылуы тиіс.
      785. Қоздыруды релелiк еселеу құрылғысының сызбасы негiзгi қоздырушыны ауыстыру кезінде резервтегi қоздырушыға оның әрекетiн аудару мүмкiндiгiн ескеруi тиіс.
      786. Қоздыруды компаундирлеу құрылымдары генератордың тұжырымы немесе (шиналар жақтан) синхронды қарымталауыш ток трансформаторлары жағынан жинақталуы керек.
      787. Қуаты 15 МВт синхронды генераторлар және тiкелей сууы бар компенсаторлы генераторлар үшiн және қуаты 15 МВт жоғары компенсаторлар басқару сандық персоналдың тұрақты кезекшiлiгінсіз электр станциясы және қосалқы станциялар үй-жайларында шамадан тыс жүктеу уақыт жүктемесінің еселігіне ұстанымымен байланысты шамадан тыс жүктеудің автоматты шектелуі көзделуi тиіс.
      Жүйені автоматты шектеу құрылғысы қоздыруды еселеуге машина тиiстi атқару үшiн уақыт ішінде кедергі келтірмеуі тиіс.
      788. Қуаты 100 МВт және одан көп генераторлары үшiн және 100 МВт қуатымен компенсаторлары үшiн және күштi әрекеттi АҚҚ жылдам қоздыру жүйелері бекiтiледi.
      Жекелеген жағдайларда энергожүйеде электр станциясы жұмыс iстеу жағдайларымен айқындалатын басқа типтегі АҚҚ-ны баяу әсер ететiн қоздыру жүйелерін орнатуға жол беріледi.
      789. АҚҚ қоздыру жүйелері жол берілетін және құрылымдар қозу токке жол берілетін мәнге ең төменгi мүмкiннен ең үлкенге дейiнгі орнықты реттеудi қамтамасыз етуi тиіс. Реттеу реверсивтiк емес қоздыру жүйелері бар синхронды компенсаторлар үшiн ротордың тогы іс жүзінде нөлге тең ротор тогының мәнінен бастап, ал реверстiк қоздыру жүйесi бар компенсаторлар үшiн – қозудың теріс тогы жол берілетін ең үлкен мәнінен бастап қамтамасыз етілуі тиіс.
      Трансформаторлары бар блокта жұмыс iстейтiн машиналар үшiн трансформаторлардағы кернеу жағылуының токтық өтеуі мүмкіндігі көзделуі тиіс.
      790. Қуаты 2,5 МВт және одан көп агрегаттардың саны төрт және одан көп гидро және жылу электр станциялары және қоздыруды топтық басқарумен технологиялық үдерiстермен (олардың жоқтығында) немесе жүйелермен жалпы станциялық БАЖ-дармен жабдықталуы керек. Жылу электр станцияларының генераторларындағы бұл жүйелер электр станциясының схемасына, режиміне және қуатына байланысты орындалады.
      791. Кернеу қолдау немесе белгіленген өзгеру үшiн электр станцияларының таратушы қосалқы станцияларды және өзiндiк мұқтаждарды РПН-мен, сонымен бiрге таратушы қосалқы станциялардың сызықты реттеуiштерi трансформаторлар трансформациясы коэффициентi автоматты реттелу жүйесімен жабдықталуы тиіс. Қажеттiлiк жағдайда автоматикалық реттеуіне кернеудi қарсы реттеуді қамтамасыз етуi тиіс.
      792. Трансформация коэффициентiнiң автоматты реттелумен (автотрансформаторлар) трансформаторлары параллель жұмыс iстеу көзделетін қосалқы станциялар, технологиялық үдерiстермен немесе топтық реттеу трансформаторларының арасындағы ретсiз теңгермелі токтардың туындауын болдырмайтын жүйемен жалпы қосалқы станция автоматтандырылған басқару жүйесімен жабдықталуы тиiс.
      793. Конденсатор қондырғылары осы Қағидалардың 23-тарауына сәйкес автоматты реттеу құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.

6. Жиілікті және белсенді қуатты автоматты реттеу (ЖҚАР)

      794. Жиiлiктi және белсенді қуатты автоматты реттеу (ЖҚАР) жүйелері мыналарға:
      1) электр энергиясының сапасына қойылатын талаптарға сәйкес қалыпты режимдердегi энергия бiрiктiрулер және шеттетiлген энергожүйелерінде жиiлiкті қолдауға;
      2) энергия бiрiктiрулер және энергожүйелер тексерiлетiн сыртқы және iшкi байланыстар жөнiндегi қуаттың қайта токтары энергия бiрiктiрулердiң айырбастау қуаттарын реттеуге және шектеуге;
      3) диспетчерлiк басқару барлық деңгейлерде басқарушы объектілердiң арасындағы (соның iшiнде үнемдi) қуат үлестiрiлулерге (ЕЭС, ОЭС, энергия жүйесі, электр станциялары) арналған.
      795. ЖҚАР жүйелер кезеңi бар қуат қайта ток кемінде 70 % тербелiстер амплитудасында тексерiлетiн орайлары жөнiндегi қуаты он минутты интервалындағы 0,1 Гц және қайта тогының шектеуi шегiндегілер жиiлiгiнiң орташа ауытқуын қолдаудың электр станцияларының басқарылуына берiлген мән кемiнде 2 мин және одан көп (қажеттi реттеу диапазоны болған жағдайда) қамтамасыз етілуi тиіс.
      796. ЖҚАР жүйеге мыналар:
      1) диспетчерлiк пункттердегi қайта токтары жиiлiгін автоматты реттеу, қуат алмасу мен шектеудің құрылғылары;
      2) басқарылатын электр станцияларының арасындағы ЖҚАР жоғарғы жүйелерiнен үлестiру құрылғылары және энергия жүйелерінің диспетчерлiк пункттерінде бақыланатын iшкi байланыстар жөнiндегi қайта токтар шектеу құрылғылары;
      3) қуатты автоматтық басқаруға қатысуға тартылатын электр станцияларында белсенді қуатты басқару құрылғылары;
      4) белсенді қуаттың қайта токтарының датчиктерi және телемеханика құралдары кіруі тиіс.
      797. Диспетчерлiк пункттерiнде ЖҚАР құрылғылары басқарма төменгi деңгей диспетчерлiк пункттер үшiн қалыптастыруды және берудi нақты жұмыс режимiнің ауытқуларын анықтаудың басқарушы әсері қамтамасыз етілуi тиіс және қуатпен автоматтық басқару жақындатылатын электр станциялары үшiн анықтауды қамтамасыз етуі тиіс.
      798. Электр станцияларының қуатын автоматты басқару құрылғылары мыналарды қамтамасыз етуi тиіс:
      1) басқарудың жоғары тұрған деңгейдегі диспетчерлік пункттерінен түсетін басқарушы әрекеттесулерді қабылдау және қайта құру және электр станцияларын басқару деңгейінде басқарушы әрекеттесулерді қалыптастыру;
      2) жеке агрегаттарға (энергия блоктарға) қалыптастыру;
      3) алынған басқарушы әрекеттесулерге сәйкес агрегаттар (энергия блоктар) қуаттылығын қолдау.
      799. Электр станциясының қуатын басқару шегiнделер 3-тен 6 %-ға дейінгі шәкіл өзгеретін жиiлiк статизмімен жүзеге асырылуы тиіс.
      800. Қуатпен басқару жүйелерi электр станцияларында агрегаттарды жiберу және тоқтауды қамтамасыз ететiн автоматтық құрылғылары болуы тиіс, компенсатор агрегаттардың синхронды режимдерiне аудару, сонымен бiрге шектеулер агрегаттарының жұмысында электр станциясы және есепке алуы бар энергия жүйесі шарттарға және жұмыс режимiне байланысты генераторлық режимі болуы тиіс.
      Қуаты су ағынының режимiмен анықталатын су электр станциялары су ағыны жөнiндегi қуаттылықтың автоматикалық реттегіштерімен жабдықталады.
      801. ЖҚАР құрылымдар күйге келтiру параметрлерiнiң шұғыл өзгеруi басқарушы объектi жұмыс режимдерiнiң өзгеруiнде жiберуi, өздерiнiң құрылымдарындағы сигнализация, бiтеулермен және басқарушы объектілер жұмысы олардың терiс әрекеттерi қалыпты режимдерінің бұзылуын сақтап қалатын қорғаулармен және элементтермен ақаулықтарда жабдықталуы тиіс, сол апатқа қарсы автоматика және құрылымдарының жұмыс жасауына кедергi жасай алған әрекет шығаратын жедел өзгертуге жол беруі тиіс.
      ЖҚАР құрылғысының жылу электр станцияларында агрегаттарға (энергия блоктар) бұл құрылымдардың әрекетiмен шақырылатын жоғары мүмкiн шектерден параметрлерiнiң өзгерістерін болдырмайтын элементтермен жабдықталуы тиіс.
      802. Телемеханика жабдықтары бақыланатын ішкі жүйелік және жүйеаралық байланыстар бойынша қайта токтар туралы ақпарат енгізуді; ЖҚАР құрылғыларынан басқару объектілеріне, басқарушы әсер етуді және сигналдарды беруді, сондай-ақ қажетті ақпаратты жоғары тұрған басқару деңгейіне беруді қамтамасыз етуі тиіс.
      Телемеханика құрылғыларындағы және ЖҚАР жабдықтарындағы сигналдардың жиынтық мәнi 5 с аспауы тиіс.

7. Орнықтылық бұзылыстарын
автоматты алдын алу

      803. Энергожүйелер тұрақтылығы бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары автоматтық құрылыс нақты шарттарға байланысты ескерiлуi керек, бұл техникалық және экономикалық орынды, динамикалық орнықтылық және апаттан кейiнгi режимдердегi статикалық орнықтылықтың нормативтiк қорын қамтамасыз ету сақтау үшiн нақты жағдайларға байланысты көзделуі тиіс.
      Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары мынадай жағдайлардағы іс-қимылдар үшін көзделеді:
      1) негiзгi қорғаныс және ОАҚҚ желi ажыратулар зақымданусыз, сонымен бiрге нәтижеде бiр фаза ҚТ зақымдануларында жұмыс iстегенде желi схемаларының электр жеткiзулері және жөндеулерінде үлкен жүктеуiмен режимдер болуы мүмкiн; егер автоматика орнықтылықтың бұзылысы бас тартудың нәтижесiнде энергожүйесі жүктемесінің едәуiр бөлiгін залалға келтiре алмаса, автоматика құрылымдарының қолдануы бұл зақымдануларда және энергожүйесі сұлбаларда және режимдерде қалыпты жол беріледі;
      2) желi қалыпты және жөндеу сұлбаларына негiзгi қорғаныс нәтижеде көп фаза ҚТ желi ажыратулары жұмыс iстегенде; электр жеткiзулердi үлкен жүктеудiң өте сирек режимдерiн есепке алмауға жол берiледi;
      3) желi жұмысының энергожүйесі және қалыпты схемада жұмыс қалыпты режимдегi ҚТ жанында әрекетпен сөндiргiштiң бас тартуларының УРОВ-тары;
      4) қалыпты режимде синхронды емес жұмыс iстейтiн электр жеткiзулердiң бiр бөлiктерiне энергожүйесін толық бөлудi;
      5) жалғастырылатын энергия бiрiктiрудiң бiр бөлiктерi бiрге қуаттар түбегейлi апат тапшылығы немесе болуы;
      6) қалыпты сұлбалардағы БАҚҚ немесе АҚҚ құрылымдарының жұмысы және режимдері.
      804. Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары:
      1) ерекшелiк электр станциясы және генераторлар немесе жылу электр станцияларының блоктары генераторларының бiр бөлiгiн ажыратуға;
      2) жылу күшi жабдығының мүмкiндiктерi шегiнде бу турбиналарына жүктемені тез төмендету немесе арттыру (кейінгі автоматты қалпына келтiрусiз бұрынғы жүктемені);
      3) электр жабдықтау қысқа мерзiмдi үзiлiс оңай тасымалдау тұтынушылар жүктемесінiң бiр бөлiгiн (айрықша жағдайларда) ажыратуға (жүктеме арнайы автоматты ажырату);
      4) энергожүйелердің бөлінуі (егер жоғарыда көрcетiлген iс-шаралар жеткiлiксiз болса);
      5) бу турбиналары жүктемесінің қысқа мерзiмдi тез төмендетуіне (бұрынғы жүктеменi кейіннен автоматты қалпына келтiрумен) әсер ете алады.
      Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары тағы басқа жабдықтың ұзына бойына және көлденең сыйымды өтемақы құрылымдарының осы Қағидалардың 801-тармағы бойынша электр станциялары белсенді қуат төмендету алуы генераторлар және қоздыру автоматикалық реттеулер зақымдануларда, көлеммен сол шек қоюға және сол энергожүйесіне немесе басқа қолайсыз салдарларға РАЖ әрекетiне бағытталмайтын жағдайлар негiзiнде шунттаушы реакторы электр жеткiзулерiнің жұмыс режимiн өзгерте алады.
      805. Қарқын басқарушы әсер персоналдар (берiлетiн белсенді қуатпен тастау ҚТ және ұзақтық пайда болуда соңғы тағы сол сияқтылар) ұйытқыту әсері немесе автоматты түрде бекiтiлетiн ауыспалы әсердің қарқыны, сонымен бiрге айрықша жағдайларда бастапқы режимнiң, сонымен бiрге автоматты түрде немесе бекiтiлетiн ауырлығымен анықталуы тиiс орнықтылық бұзылыстары автоматты алдын алу құрылғылармен анықталуы тиiс.

8. Асинхронды режимді автоматты тоқтату

      806. Туындаған жағдайда асинхронды режимдi (АР) тоқтату үшiн ҚТ немесе басқа қалыптан тыс жұмыс режимдері автоматика iлеспе тербетулерден асинхронды режим айырмашылығы болатын құрылымдар қолданылуы тиіс.
      Көрcетiлген құрылғылар олар ең алдымен ресинхрондау шарттарын жеңiлдетуге бағытталған iс-шараларды жүзеге асыруға ықпал ететіндей орындалуы тиіс:
      1) турбиналардың тез жүктеме алуы немесе (энергия жүйесінің қуат жеткiлiксiздiгі пайда болған бөлігінде) тұтынушыларды iшiнара ажырату;
      2) генераторлардың бiр бөлiгi турбиналар немесе ажырату жылдамдық реттеушi әсерлер жинайтын қуат азаю жолымен (энергия жүйесінің қуат мол пайда болған бөлiгiнде).
      Егер көрcетiлген iс-шаралар тербелістердің белгіленген циклдер санынан ресинхрондауға өтуден кейiн алып келмесе, асинхронды жүрiстің белгіленген шектен ұзақтығы кезінде немесе белгіленген нүктелерде энергия жүйесінің автоматты бөлiнуі АР пайда болудан кейiн қолданылады.
      АР тоқтату үшін асинхронды режимнің жол берілмейтін, ресинхрондаудың қауіптілігі немесе төмен тиімділігі жағдайларында басқа байланыстар бойынша орнықтылық және автоматикалық селективті әрекеті қамтамасыз етілетін ең төменгі уақыт бөлуді пайдалану қажет.

9. Жиiлiк төмендетуін автоматты шектеу

      807. Жиiлiктің төмендеуін автоматты шектеу 45 Гц деңгей жиiлiк төмендету мүмкiндiк энергия торапта мұндай энергия бiрiктiруде, энергия жүйесіне кез келген болуы мүмкiн қуат жеткiлiксiздiгі үшiн есеп айырысумен тиіс, төменде 47 Гц жиiлiгi бар жұмыс уақыт 20 жоғарыда емес, төменде 48,5 Гц жиiлiкпен орындалуы тиіс.
      808. Жиiлiк төмендететін автоматты шектеудi жүйесi мыналарды:
      1) резервтi автоматты жиiлiк енгiзуді;
      2) автоматты жиiлiк жүк түсiруді (АЖТ);
      3) қосымша жүк түсiрудi;
      4) жиiлiкті қалпына келтіру кезінде тұтынушылар қоректену көздерін қосуды (ЖАҚҚ);
      5) электр станциясын немесе баланс жасалған жүктемесi бар генераторлар болуының ерекшеленуiн, электр станцияларының өзiндiк мұқтаждарын қоректенуге арналған генераторлар болуын жүзеге асырады.
      809. Жиiлiк төмендеген кезде резервті автоматты енгiзу, ең алдымен, мүмкіндігінше ажырату көлемін немесе тұтынушылар қоректену үзiлiсiнің ұзақтығын азайтуға қолдануы тиіс және мыналарды:
      1) жылу электр станцияларын қосылған резервтi жұмылдыруды;
      2) резерв болатын су агрегаттарын автоматты қосуды;
      3) синхронды компенсаторлар режимінде жұмыс iстейтiн гидрогенераторлардың белсендi режимiне автоматты беруді;
      4) газтурбиналық қондығыларды автоматты қосуды көздейді.
      810. Автоматты жиiлiк жүк түсiру (I АЖТ) жиiлiктің төмендеуіне қарай немесе төмендетiлген (II АЖТ) жиiлiк болуының ұзақтығына қарай тұтынушыларды аз үлестермен ажыратуды көздейді.
      АЖТ құрылымдар энергия жүйесінің кіші станцияларында орнатылуы тиіс. Оларды энергия жүйесінің бақылауынан тікелей тұтынушыларды орнатуға жол беріледі.
      Жүктеме ажырату көлемдер тиiмдiлiк қамтамасыз етуден кез келген болуы мүмкiн қуат жеткiлiксiздiктерде сүйене бекiтiледi; жеке алғанда электр жабдықтау үзiлiстен зиянды кiшiрейткендей етiп ажырату кезектiлiк АЖТ-ның құрылғыларды және кезектерiнiң санын көбiрек қолданылуы, жауапты тұтынушылар iске қосылу ықтималдығы жоғары алысырақ кезектерге арналған қосылуы тиіс.
      АТЖ әрекет АҚҚ және РАҚ-дың құрылымдарының жұмысымен келiсілуi РАҚ құрылғыларының немесе персоналдың әрекеті есебінен АЖТ көлемінің азаюына жол берілмейді.
      811. Қосымша жүк түсiрудiң құрылымдары I АЖТ құрылғылары әрекетiнiң жанында жүк түсiру мәнге және жылдамдық жөнiндегi тиiмдi мүмкiн болса сол жеткiлiксiз көрсетiлетiн, әсiресе үлкен жергiлiктi қуат жеткiлiксiздiктердің энергия жүйелері немесе энергия жүйелерінің бiр бөлiгi қолданылуы тиіс.
      Қосымша жүк түсiрумен, оның көлемi, сонымен бiрге оның (белсенді қуат дәмеленетiн элементтердiң ажыратуы, тастау тағы сол сияқтылар) iстеуi iске асатын факторлар орындауға қажеттiлiк энергия жүйесімен анықталады.
      812. ЖАҚҚ құрылғылар бөлiнiп қалған электр жеткiзу жөнiндегi жинайтын қуаттың резервтерi, ресинхрондау немесе синхрондау жиiлiктi қалпына келтiрудiң шарттарында ажыратылған тұтынушыларды қоректендіру үзiлiсін азайту үшiн өткiзудiң нәтижесiнде қолданылады.
      ЖАҚҚ құрылғылардың бiр-бiрлеп орналастырылуы және салмақты үлестiрулердiң жанында (объектілер қызмет көрсету қабылданған реттен сүйене) қоректену автоматты емес қалпына келтiрудi РАЖ, күрделiлiк және ұзақтық әрекетпен оларды ажырату, тұтынушылардың ықтималдық жауапкершiлiк дәрежесi есепке алынады. ЖАҚҚ жүктемесi қосындысы кезектiлiк РАЖ үшiн керi салыстырғанда қабылданған болуы тиіс.
      813. Теңгерімді жүктемесі бар электр станцияларын немесе генераторларды бөлу, өзiндiк мұқтаждарды қоректендіру, генераторлар бөлу мыналарға:
      1) жұмыста электр станцияларының өзiндiк мұқтаждарын сақтауға;
      2) осы Қағидалардың 810 және 808-тармақтары бойынша істен шығу немесе жиiлiктi төмендетудi шектеу құрылғыларының жеткiлiксiз тиiмдiлiгi кезінде электр станцияларының толық сөнуін болдырмауға;
      3) аса жауапты тұтынушыларды қуат көзімен қамтамасыз етуге;
      4) бұл техникалық және экономикалық орынды болған жағдайда қосымша жүк түсiру орнына қолданылады.
      814. Жүктеме (ЖАҚҚ кезінде) қосылатын (РАЖ кезінде бөлiп тасталатын қосымша жүк түсiрумен қолдану қажеттiлiгі әр уақытта, жиiлiктi төмендетудi шектеудiң құрылғылары үшiн тексерiлетiн параметрлерге, тағы басқаларға жиiлiкке нұсқаушы материалдармен тағы басқалар ТПҚ сәйкес энергия жүйелерін пайдалану кезінде анықталады.

10. Жиiлiктің жоғарылауын автоматты шектеу

      815. Жылу электр станцияларының жиiлiгін ретсiз жоғарылатуды болдырмау мақсатында автоматика 52-53 Гц жоғары жиiлiкті жоғарылатуға жұмыс iстейтiн құрылымдарды қолдануға тиiстi жүктеме тастау шарттарындағы едәуiр үлкенiрек қуат электр станцияларымен параллель жұмыс iстейтiн мақсатта қолданылуы тиiс. Бұл құрылымдар, ең алдымен, СЭС генераторларының бiр бөлiгiн ажыратуға жұмыс iстеуi тиіс. СЭС жүктемемен, мүмкіндігінше олардың қуатымен ЖЭС бөлiмше жұмыс iстейтiн құрылымдардың қолданылуы мүмкiн.
      Бұдан басқа, СЭС тек қана көздеуі тиiс болатын энергия жүйелерінің түйiндерiндегi, ұзақ жоғарылату жиiлiгі шектен шықпайтын олардың реттеу диапазоны энергия блоктар жүктемесiнiң жанында мәнмен шектейтiн құрылымдар ЖЭС болатын түйiндердегi қозғағыш жүктеменiң қалыпты жұмысымен ғана қамтамасыз ету үшiн генераторлардың бiр бөлiгi 60 Гц мәнмен жиiлiктің авариялылығы жоғарылауын ажырату есебiнен шектейтiн құрылымдарды көздеуі тиiс.

11. Кернеудің төмендеуін автоматты шектеу

      816. Кернеудің төмендеуін автоматты шектеу құрылғылары энергия жүйесінің кейiнгі авариядағыдай жұмыс iстеуі жағдайларында жүктеме орнықтылығының бұзылуын және тасқынның туындауын болдырмау мақсатында көзделуі тиіс.
      Көрcетiлген құрылғылар кернеуден басқа параметрлер, туындыны қоса алғанда кернеу, мәннен басқа, және синхрондық машиналар, реакторлардың компенсатор құрылғыларының жылдамдатуы, ажыратуды, қоздыруды еселеулерге әсер етедi және ерекшелiк ретiнде негiздеме торлық iс-шаралар және бар болу жеткiлiксiздiктiң жанында - тұтынушыларды ажыратуға тексередi.

12. Кернеудің жоғарылауын автоматты шектеу

      817. Желі фазаларының біржақты ажыратылуынан туындайтын және соның нәтижесінде жоғарғы кернеудің электр тарату желілерінің, электр станциялары мен қосалқы станцияларының жоғары вольтты жабдығына әсер ету ұзақтылығын шектеу мақсатында автоматика құрылғыларының қолданылуы тиіс, олар кернеудің номиналды кернеуінен 110-130 %-ға жоғарылау барысында іске қосылады, қажет болған жағдайда – электр тарату желілері бойынша реактивті қуаттың мәні мен бағытын бақылауы тиіс.
      Бұл құрылғылар уақыты бойынша белгілі бір шекке дейін әсер етуі тиіс. Бұл уақыт рұқсат етілген аса кернеуліктің ұзақтығынан және атмосфералық, коммутациялық аса кернеуліктер мен тербелістер ұзақтығынан құралғандығы ескерілуі тиіс, соның ішінде бірінші кезекте – шунтталушы реакторлардың қосылуына кететін уақыт та ескерілуі тиіс (егер электр станциялары мен қосалқы станцияларда кернеудің жоғарылауы болған жағдайда). Егер электр станцияларында немесе қосалқы станцияларында ажыратқыштары бар шунтталушы реакторлар болмаған жағдайда немесе реакторлар қосылуы кернеудің қажетті төмендеуіне әкелмесе, құрылғылар кернеудің жоғарылауына әкелген желіні ажыратуы тиіс.

13. Жабдықтың асқын жүктемесін автоматты болдырмау

      818. Жабдықтың асқын жүктемесін автоматты болдырмау құрылғылары желідегі, трансформаторлардағы және бойлық компенсатор құрылғыларындағы мұндай ток әсерінің ұзақтығын шектеу үшін, яғни рұқсат етілген әсер ету ұзақтығынан аса ұзақ әсерін тигізбеу үшін қолданылады. Олардың әсер ету ұзақтығы кемінде 10-20 мин төмен болуы тиіс.
      Көрсетілген құрылғылар электр станциялары жүктемесін арылтуға, тұтынушыларды ажыратуға және жүйенің бөлінуіне, ал соңғы сатыда – аса жоғары жүктемелі қондырғылардың ажыратылуына әсер етуі тиіс. Бұл ретте орнықтылықтың бұзылуына және тағы басқа жағымсыз нәтижелерге жол бермеу шаралары қабылдануы тиіс.

14. Телемеханика

      819. Телемеханика құралдары (телебасқару, теле дабыл беру, телеөлшеу және телереттеу) жалпы жұмыс режимімен байланысқан аймақ бойынша шашыраңқы орналасқан электр қондырғыларын диспетчерлік басқару және үзбей бақылау үшін қолданылуы тиіс.
      Сонымен қатар телемеханика құралдары ЖҚАР жүйелердің, апатқа қарсы автоматика және тағы басқа да реттеу және басқару жүйелік құрылғылардың белгі беруін тележеткізу үшін де қолданады.
      820. Электр қондырғыларының телемеханизациялау көлемдері салалық немесе ведомстволық шарттарында анықталып, автоматтау көлемдерімен орнатылуы тиіс. Бұл жағдайда телемеханизациялау құралдары, бірінші кезекте, негізгі коммутациялық қондырғылардың жай-күйі туралы, апаттық жағдайлар немесе апаттық күйлер пайда болған жағдайлардағы өзгерістер туралы мәліметтер жинақтау үшін, сонымен қатар кезекпен қосу өндірісі бойынша (жоспарлық, жөндеу, жедел) бұйрықтардың орындалу барысын немесе пайдаланушы персоналдың режимін жүргізу үшін қолданылады.
      Персоналдың тұрақты кезекшілігін қажет етпейтін электр қондырғылары үшін телемеханизациялау көлемі қосалқы станциялардағы жабдықтардың жай-күйін бақылауды қамтамасыз етуі тиіс. Кернеуі 35 кВ және одан төмен қосалқы станцияларында қарапайым теле белгі берудің (теледабыл) қолданылуына жол беріледі, рұқсат етіледі (екі және одан да көп апаттық, алдын-ала теле белгі беру).
      821. Кәсіпорынды автоматты басқару жүйесі құрамында телебасқару күрделі тораптарда жұмыс істейтін электр қондырғылардың сенімді және экономикалық жағынан тиімді жұмыс режимдерін орнатуға арналған есептерін шешу көлемі ескерілуі тиіс.
      Телебасқару персоналдың кезекшілігін қажет етпейтін объектілерде қолданылуы тиіс. Оны персонал кезекшілігі тұрақты объектілерде пайдалану кезінде басымдық шарттары айқындалуы тиіс.
      Телебасқарылатын электр қондырғылары үшін телебасқару операциялары, қорғау және автоматика құрылғылары әсері сияқты, жергілікті орында қосымша жедел ауыстыруларды талап етпеуі тиіс.
      Телебасқаруды кәсіпорынды автоматты басқару жүйесінің құрамында қолданғанда мыналар ескерілуі қажет: жергілікті автоматтандыруға қарағанда телебасқару қосалқы станциялардың жедел әрі икемді басқарылуын қамтамасыз етеді.
      822. Теледабыл:
      1) электрмен қамтамасыздандыру барысында маңызды мәні бар диспетчерлік пунктілердің қарамағында немесе жедел басқарылуында болатын электр қондырғылардың негізгі коммутациялық жабдықтардың күйі мен жағдайларын көрсету үшін;
      2) диспетчерлік ақпараттық жүйелерге ақпарат енгізу үшін;
      3) апаттық немесе алдын-ала белгі беру синалдарын жеткізу үшін көзделуі тиіс.
      Бірнеше диспетчерлік пункттердің жедел басқаруындағы электр қондырғыларының теледабылы жоғары орналасқан диспетчерлік пунктілеріне ретрансляциялау арқылы беріледі немесе төмен орналасқан диспетчерлік пунктілерінде жинақталған ақпаратты іріктеу үшін берілуі тиіс.
      Жоғарғы деңгейлерге ақпаратты ретрансляциялау үздіксіз және диспетчерлік ақпараттық жүйелерде қолданылатын талапқа сәйкес болуы тиіс.
      Электр қондырғылар жабдықтарының жай-күйі мен жағдайы туралы ақпарат беру немесе теледабыл үшін датчик ретінде бір қосалқы контакт (түйіспе) немесе реле-қайталағыш контактісі қолданылуы тиіс.
      823. Телеөлшеу барлық электрмен қамтамасыз ету жүйесінің тиімді жұмыс режимін бақылауға және орнатуға қажетті негізгі электрлік және технологиялық параметрлерін жеткізуді және сонымен қатар, мүмкін болатын апаттық үдерістердің болдырмауын немесе жоюын қамтамасыз етуі тиіс.
      Маңызды параметрлердің, сонымен қатар мынадай қайта трансляциялауға (ретрансляциялауға), қосуға немесе тіркеуге қажетті параметрлердің телеөлшеулері үздіксіз болуы тиіс.
      Жоғары деңгейге ақпаратты қайта беру үздіксіз болуы тиіс және диспетчерлік ақпаратты жүйелерде қолданылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс.
      Тұрақты бақылауды талап етпейтін параметрлердің телеөлшеулері (кернеуі 10 кВ және одан төмен желілері мен шиналарында) мерзімді түрде немесе шақырумен орындалуы тиіс.
      Бақыланатын пункттерде телеөлшеулерді орындау барысында жергілікті параметрлердің есептелу қажеттілігі ескерілуі тиіс.
      824. Телереттеу мақсатында телемеханика құралдарының қолдану барысында телемеханика құрылғыларына және байланыс арнасына (байланыс трактісі) қойылатын талаптар, электр қондырғыларының телемеханизацияландыру көлемдері біріктірілген энергожүйенің дәлдік, сенімділік және ақпараттық кешігу бөліктерінде жиіліктің және қуат ағынының жобасымен анықталуы тиіс. Жиілік пен қуат ағынының автоматты реттеу жүйесіне қажетті параметрлердің телеөлшеуі үздіксіз орындалуы тиіс.
      Қуат ағынын өлшеу үшін қолданылатын, сонымен қатар теле реттеу белгі беруін негізгі немесе топтастырылған реттелуші электр станцияларына жеткізуін орындайтын теле беру трактісі қайталанған (тәуелсіз) телемеханика арнасымен жабдықталуы тиіс.
      Телемеханика құрылғыларында құрылғылар немесе байланыс каналында түрлі зақымданулар болғанда автоматты реттеу жүйесіне әсер ететін қорғаныстар қарастырылуы тиіс.
      825. Әрбір жеке жағдайда телемеханизацияландыру мәселелерін электрмен, газбен, сумен, жылумен және ауамен жабдықтау және көшені жарықтандыру, өндірістік үдерістерді басқару және бақылау жүйелерінде бірлесіп шешу тиімділігі (әсіресе телемеханика мен диспетчерлік тармақтардың желілерін орындағанда) қарастырылуы тиіс.
      826. Машиналық залдан, жоғарылату қосалқы станцияларынан және басқа да электр станцияларының жабдықтарынан орталық басқару пунктісіне дейінгі қашықта орналасқан ірі қосалқы станциялары мен көпгенераторлы электрлік станциялар үшін, техникалық тиімділігін ескере тұра, объектішілік телемеханизацияландыру құралдарын қолдануды қарастырған жөн. Объектішілік телемеханизацияландыру құралдарының көлемі электр станцияларды технологиялық басқару талаптарына және белгілі бір жобалаудың техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне сәйкес таңдалуы қажет.
      827. Бір диспетчерлік пунктте әртүрлі телемеханика жүйелерін бірлесіп қолданғанда диспетчерлердің операциялары бірдей болуы тиіс.
      828. Телемеханика жүйелерін қолданғанда ажырату мүмкіндігі әрдайым қол астында болуы тиіс:
      1) бір мезгілде тізбектің айтарлықтай ажырауына әкелетін құрылғылар көмегімен барлық телемеханизация және телебасқару тізбектері үшін;
      2) зерттеу блоктары арқылы және басқа да құрылғылар көмегімен құралатын тізбектің айтарлықтай ажыратуына әкелетін әрбір обьектінің телебасқару және теле белгі беру тізбектерін арнайы қысқыштар.
      829. Телемеханика құрылғыларының сыртқы байланыстары осы Қағидалардың 15-тарауының талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.
      830. Электр өлшеуіш түрлендіргіш-аспаптары стационарлық электрөлшеуіш аспап болғандықтан, 6-тараудың талаптарына сәйкес орнатылуы тиіс.
      831. Телемеханика арнасы ретінде басқа да мақсатқа бөлінген арналар қолданылуы мүмкін: өзіндік сымдық арналары (кәбілдік және әуелік, толтырылған және толтырылмаған (тығыздалған және тығыздалмаған), әуелік желіге және тарату желілеріне арналған жоғары жиілікті арналары, радио және радиорелелік байланыс арналары.
      Телемеханика арнасын ұйымдастыру әдісін таңдау, бар арналарды пайдалану немесе бөлек арналарды ұйымдастыру; алдын-ала белгілеп, тапсырыс беру қажеттілігі техникалық экономикалық тиімділігімен, қажетті сенімділігімен анықталуы тиіс.
      832. Телемеханика аппаратурасын және байланыс каналын тиімді қолдану барысында ақпаратты беру сенімділігін және нақтылығын қамтамасыз ету үшін:
      1) бір кернеулі бірнеше қатар орналасқан әуе желілерінің қуатын телеөлшеу барысында қуаттар қосындыларының бір телеөлшеуіші ретінде қабылдау қажет;
      2) бақыланатын пунктінде шақырумен телеөлшеулерді орындау үшін біркелкі өлшеулерге арналған жалпы құрылғыларды қолдануға, ал диспетчерлік пунктте – түрлі бақыланатын пункттерден келген өлшеуге арналған жалпы құрылғыларды пайдалануға; бұл жағдайда өлшеулерді бір мезгілде қабылдау немесе жіберу мүмкіндігі қарастырылмаған.
      3) телеөлшеулер көлемін азайту үшін, оларды бақыланатын параметрлердің шектік мәнінің теле белгі беруімен немесе белгіленген нормадан ауытқыған параметрлер туралы белгі беру және тіркеу құрылғыларымен ауыстыру мүмкіндігін қарастыруға;
      4) үздіксіз теле өлшеулер мен теле белгі беруді бір мезгілде беруге телемеханиканың кешенді құрылғыларын пайдалануға;
      5) телемеханиканың бір ақпаратты беруші құрылғысынан бірнеше диспетчерлік пунктке жеткізу жұмысына және диспетчерлік пунктісінің бір телемеханика құрылғысынан бірнеше бақыланатын пункттеріне жеткізуіне, атап айтқанда, қалалық және ауылдық тарату тораптарынан ақпарат жинақтау үшін;
      6) электрленген темір жол бөліктерінің диспетчерлік пункттерінен берілген телеөлшеу және теле белгі беру ақпараттарын электр торап мекемелерінің диспетчерлік пунктіне ақпаратты қайтадан трансляциялауға рұқсат етіледі.
      833. Бақыланатын және диспетчерлік тармақтарының телемеханика құрылғыларының қоректенуі (негізгісі мен қосалқысы) телемеханика және байланыс арнасының қоректендірілуімен бірлесе орындалуы тиіс.
      Бақыланатын тармақтарының телемеханика құрылғыларының жедел айнымалы токпен қосымша қоректенуі тек қорек көзінің қосымша көзі болған жағдайда ғана орын алады (шиналар жүйесінің басқа да секциялары, қосымша кірістері, байланыс каналы құрылғыларының аккумуляторлық батареялары, кірісте кернеу трансформаторлары, байланыс конденсаторларының және басқа да қажетті құрылғылардың бар болған жағдайларында орын алады). Егер басқа да бір мақсаттарды қоректендірудің қосымша көздері қарастырылмаған болса, онда телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі қарастырылмайды. Жедел токты аккумуляторлық батареялары бар бақыланатын пункттердің телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі түрлендіргіш арқылы орындалады. Біріктірілген энергия жүйесінде және электр тораптарының мекемелерінде орналасқан телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі байланыс арнасы мен телемеханика құрылғыларының қоректенуі тәуелсіз көзінен (тұрақты токты айнымалы токқа түрлендіретін аккумуляторлық батареяларынан, іштен жану қозғалтқыш-генераторларынан) бірлескен түрде орындалуы тиіс.
      Негізгі көздердің электрмен қамтамасыз ету жүйесі істен шыққан жағдайда, қосымша қоректенуге көшу жұмысы автоматты түрде орындалуы тиіс. Өндіріс кәсіпорындарының диспетчерлік пункттерінің қосымша көздерінен қоректенуін іске асыру үшін, ең алдымен электрмен жабдықтаудың сенімділігіне талап қойылады.
      834. Телемеханика аппаратуралары мен панельдерінің барлығы таңбалануға тиіс және де олар пайдалануға ыңғайлы жерде орналасуы тиіс.
      835. Энергожүйені басқару қолданыстағы құрылымына сәйкес түрлі деңгейдегі диспетчерлік пункттер мен қосалқы станцияларының арасында деректер алмасу және диспетчерлік басқаруды ұйымдастыру үшін, қажетті техникалық сипаттамасы бар диспетчерлік байланыс арналары мен арнайы мәліметтермен ауысу арналарын басқаруды ұйымдастыру үшін қажет.
      Кем дегенде екі байланыс арнасы мен деректермен алмасу каналдарын мынадай жағдайларда ұйымдастыру қажет:
      1) ҚР Бірыңғай электр энергетикалық жүйесінің Диспетчерлік басқару орталығына байланыстыру арналары;
      2) ҚР Электр қуаты және энергиясы Нарық операторының Диспетчерлік орталығын байланыстыратын арналар;
      3) энергия жүйелері арасындағы арналар (ұлттық және өңірлік маңызы бар);
      4) 220 кВ және одан жоғары қосалқы станциялар арналары;
      5) жүйелік мақсаттағы 110 кВ қосалқы станциялар арналары;
      6) 10 МВт-тан астам электр энергиясын өндірушімен байланысатын арналар;
      7) қуаты 5 МВт-тан астам электр энергиясын тұтынушымен байланыстырушы арналар;
      8) электр тарату желілері жүйелік мәні бар электр энергиясын тұтынатын энергоорталықтар арналары;
      Қажет болған жағдайда радио және спутник байланыс құралдарымен жабдықталған қосымша арналар ұйымдастырылады.
      Тек бір байланыс және мәліметтермен ауысу арналарын ұйымдастыруға рұқсат етіледі:
      1) қосылған жүктемелері 5 МВт–тан кем және жүйелік емес (тупиктік) 110 кВ қосалқы станциялар арналары;
      2) 35 кВ және одан төмен қосалқы станциялар арналары;
      3) 10 МВт төмен электр энергиясын өндірушісімен байланыстыратын арналар;
      4) қуаты 5 МВт–тан кем электр энергиясын тұтынушыларымен байланыстыратын арналар;
      5) электр тарату желілері жүйелік мәні жоқ электр энергиясын тұтынатын энергоорталықпен байланыстыратын арналар.
      Соңғы шешім электрмен жабдықтаудың сенімділігін талап етумен байланысты айқындалуы тиіс.
      Арнаны радио және спутниктік байланыс құралдарымен ұйымдастыруға болады.

15. Екінші реттік тізбектер

      836. Қағидалардың осы тарауы электр қондырғыларының екінші реттік тізбектеріне (басқару, белгі беру, бақылау, автоматика және релелік қорғау тізбектеріне) таралады.
      837. Басқа қосылуларымен байланысы жоқ аппаратурасы басқа қосылулар аппаратурасынан бөлек орналасқан қосылулардың екінші реттік тізбектерінің жұмыс кернеуі 1 кВ жоғары болмауы тиіс. Барлық қалған жағдайларда екінші реттік тізбектердің жұмыс кернеуі 500 В жоғары болмауы тиіс.
      Қосылатын аппараттардың орындалуы қоршаған ортаның шарттарына және қауіпсіздік талаптарына сәйкес келуі керек.
      838. Электр станциялары мен қосалқы станциялардың екінші реттік тізбектерінде жартылай қатты алюминийден жасалған алюминий талсымы бар бақылау кәбілі қолданылады. Мыс талсымды бақылау кәбілдері:
      1) қуаты 100 МВ астам генераторлы электрлік станцияларының; бұл жағдайларда екінші реттік коммутациялау және химиялық сумен тазалау, тазарту объектілерін, инженерлік-тұрмыстық және қосалқы ғимараттардың, механикалық шеберханалар мен іске қосу қазандық обьектілерін жарықтандыру үшін электр станцияларында алюминий талсымын бақылау кәбілдері қолданылуы тиіс.
      2) 330 кВ және одан жоғары кернеулі қосалқы станцияларының және жүйеаралық электр тарату желілеріне қосылатын қосалқы станциялардың;
      3) 110-220 кВ ажыратқыштардың істен шығу барысында қосымша құрылғылар мен дифференциалды қорғау шиналарының, сонымен қатар апатқа қарсы автоматиканың жүйелік құралдарының;
      4) жылу электр станцияларының технологиялық қорғау тізбектерінің;
      5) кәбіл талсымдарының және сымдардың диаметрі 1 мм жұмыс кернеуі 60 В аспайтын;
      6) электр станциялары мен қосалқы станциялардың В-І және В-Іа топтық жарылысқа қауіпті аймақтарында орналасқан тізбектердің;
      7) бақыланушы кәбілдердің алюминийден жасалған талсымдарына агрессивті әсер ету қасиеті бар топырақтарында орналасқан электр қондырғыларын немесе бөліктердің екінші реттік тізбектерінде ғана қолданылады.
      Өнеркәсіптік кәсіпорындарда екінші реттік тізбектерде бақыланушы алюминийлі-мысты кәбілдер қатты алюминийден жасалған алюминий-мыс немесе алюминий талсымы бар бақыланушы кәбілдері қолданылуы тиіс. Өндірістік кәсіпорында екінші реттік тізбек үшін алюминий-мыс немесе алюминий талсымы бар жартылай қатты алюминийден жасалған бақылаушы кәбілдерді қолданған жөн. Бақылаушы мыс талсымы бар кәбілдері тек екінші реттік тізбектерде қолданылуы тиіс, олар В-І және В-Іа кластық жарылысқа қауіпті аймақтарда, доменді және конверторлық цехтардың екінші реттік тізбектерінде, қысушы және үздіксіз жоғары өнімділікті прокатты станоктардың негізгі желілерінде, І-санаттағы ерекше топтың электр қабылдағыштарының екінші реттік тізбектерінде, сонымен қатар кәбіл талсымының және сымдардың диаметрі 1 мм дейін, жұмыстық кернеуі 60 В аспайтын екінші реттік тізбектерінде қолданылады.
      839. Механикалық беріктік шарттары бойынша:
      1) аппараттар мен панель қысқыштарының бұрандаларына келтірілетін бақылаушы кәбілдер талсымдарының қимасы мыс үшін 1,5 мм² кем емес, ал алюминий үшін – 2,5 мм² болуы тиіс; токтық тізбектерінде – мыс үшін 2,5 мм², ал алюминий үшін 4 мм² тең болуы тиіс; жауапты емес екінші реттік тізбектерге, бақылау және белгі беру тізбектеріне қимасы 1 мм² мыс талсымы бар кәбілдер бұрандасына жалғау қарастырылады.
      2) жұмыс кернеуі 100 В және одан жоғары тізбектерде желіммен жалғанған кәбілдердің мыс талсымының қимасы 0,5 мм² аспауы тиіс;
      3) жұмыс кернеуі 60 В және одан төмен тізбектерде желіммен жалғанған мыс талсымының диаметрі 0,5 мм² кем болмауға тиіс. Байланыс, телемеханика және оларға ұқсас құрылғыларда сызықты тізбектерін бұранда қысқыштарына келтіріп жалғаған жөн.
      Бірсымды талсымды тек аппаратураның қозғалмайтын элементтеріне жалғауға (бұрандамен немесе дәнекермен) рұқсат беріледі. Талсымды аппаратураның жылжымалы немесе алмалы-салмалы элементтеріне, сонымен қатар тербеліске ұшырайтын панельдеріне және аппаратурасына жалғау иілгіш (көпсымды) талсымдарымен орындалуы тиіс.
      840. Кәбілдер мен сымдар желілерінің қимасын оларды ҚТ қорғау, рұқсат етілген ұзақ токтардан қорғау талаптарына, жылулық, еріктік, талаптарына сәйкес орындалуы тиіс. Сонымен қатар аппараттардың берілген дәлдік тобына байланыс болуы тиіс. Бұл жағдайда мынадай шарттар орындалуы қажет.
      1) Ток трансформаторлары электр тізбектерімен бірге мына дәлдік тобына сәйкес жұмыс істеуі тиіс:
      коммерциялық есепке алу есептеуіштері үшін 5-тарау бойынша;
      ақпаратты есептеу құрылғыларына енгізу үшін қолданылатын өлшеуші қуат түрлендіргіштері үшін техникалық есепке алу есептеуіштері сияқты 5-тарау бойынша;
      барлық өлшеу түрлерінде қолданылатын ток және қуат түрлендіргіштері мен құралдары үшін 3-дәлдікті топтан төмен емес;
      қорғау үшін ережедегідей, 10 % ауытқу шамасында.
      2) Кернеу тізбектері үшін барлық қорғаулар мен құралдары қосу шарттарында кернеу трансформаторынан құралуы қажет.
      есептеуіш құрылғыларына ақпаратты енгізуге қолданылатын өлшеуіш қуат түрлендіргіштері мен коммерциялық есепке алу санағыштарына дейін 0,5 %-дан аспайды;
      мемлекетаралық, жүйеаралық электр тарату желілері мен кернеу 500 кВ және одан жоғары желілердің коммерциялық есепке алу есептеуіштеріне дейін 0,2 %-дан аспайды;
      техникалық есепке алу есептеуіштеріне дейін 0,5 %-дан аспайды;
      барлық өлшеу түрлерінде қолданылатын қалқаншалық құралдар мен қуат датчиктері үшін 1,5 %-дан аспайды;
      қорғау және автоматика панельдеріне дейін 3 %-дан аспайды.
      Осы аталған жүктемелерді жалпы желілер бойынша бірлесіп қоректендіру кезінде, олардың қимасы кернеу шығындарының рұқсат етілген нормаларынан ең аз мөлшері бойынша таңдалуы тиіс.
      3) Қоректендіру көзінен жедел тогының тізбектері үшін кернеу шығынының мөлшері мынаны құрауы тиіс:
      форсировкасы жоқ құрылғы панельдеріне дейін немесе басқару электромагниттеріне дейін - ең үлкен жүктеме ток жағдайында 10 %-дан аспайды;
      үш еселік және үлкен форсировкасы бар басқару электромагниттеріне дейін – токтың форсировкалы мәні жағдайында 25 %-дан аспайды.
      4) АРҚ құрылғыларының кернеу тізбектері үшін кернеу трансформатордан өлшеу органына дейін кернеу шығыны 1 %-дан аспауы тиіс.
      841. Бір бақылаушы кәбілде айнымалы және тұрақты токты басқару, өлшеу, қорғау және белгі беру тізбектерін және де ток мөлшері 5 А-ден аспайтын электр қабылдағыштарынан қоректенетін күштік тізбектерін біріктіруге рұқсат етіледі.
      Кәбіл желілерінің индуктивті кедергісін ұлғайтпау мақсатында ток пен кернеу трансформаторының екінші реттік тізбектерінің тарамдалуын әрбір кәбілде осы тізбектердегі токтардың қосындысы кез–келген режимде 0-ге тең болуы тиіс.
      Түрлі қосылулардың тізбектері үшін жалпы кәбілдердің қолданылуына, өзара резервтегілерден басқасына рұқсат етіледі.
      842. Кәбілдер, әдетте қысқыштардың жиындарына қосылады. Кәбілдің екі мыс желісін бір бұрандаға және екі алюминий желісін қосуға болмайды.
      Өлшеуіш трансформаторлардың шығыстарына немесе жеке аппараттарға кәбілдерді тікелей қосады.
      Қысқыштардың орындалуы кәбіл желілерінің материалына және қимасына сәйкес келуі тиіс.
      843. Бақылаушы кәбілдердің ұзындығын ұлғайту мақсатында жалғауға трасса ұзындығы кәбілдің құрылыстық ұзындығынан аспаған жағдайда ғана рұқсат етіледі. Металл қаптамасы бар кәбілдер герметикалық муфталарды орнату арқылы жалғануы тиіс.
      Металл емес қаптамасы бар кәбілдерді немесе алюминий желілі кәбілдерді қысқыштардың аралық қатарларында жалғайды немесе осы кәбіл түріне арналған арнайы муфталар көмегімен жалғайды.
      844. Қысқыш жиындарына немесе аппараттарға қосылатын екінші реттік кәбілдер, кәбіл желілерін және сымдардың таңбасы болуы тиіс.
      845. Екінші реттік тізбектердің сымдар мен кәбілдердің типтерін, оларды жүргізу және қорғау әдістерін осы тараумен өзгертілмеген бөліктерде 10 және 15-тараулардағы талаптарды ескере отырып таңдау қажет. Ыстық беттермен немесе майлардың және т.б агрессивті орталардың әсерінен оқшауламасы бұзылатын жерлермен сымдар мен кәбілдерді жүргізгенде арнайы сымдар мен кәбілдер қолданылуы тиіс.
      Жарыққа төзімсіз оқшауламасы бар сымдар мен кәбіл желілері жарық әсерінен қорғалуы тиіс.
      846. Кернеу трансформаторынан қалқаншаға дейін жүргізілетін кернеу 110 кВ және одан жоғары трансформаторлардың екінші реттік тізбектеріндегі кәбілдердің металл қабықшасы немесе жағынан жерге жуықталған қалқалы болуы тиіс. Кернеуі 110 кВ және одан жоғары бір кернеу трансформатының негізгі және қосымша орамаларындағы кәбілдер трассаның бүкіл ұзындығы бойынша қатар жүргізілуі қажет. Басқа құрылғылардың нысаналауына немесе қатар орналасқан тізбектеріне сезімтал құрылғылардың тізбектері үшін қалқаланған сымдар, сонымен қатар ортақ қалқаны бар бақылаушы кәбілдер немесе қалқаланған желілері бар кәбілдер қолданылуы тиіс.
      847. Қалқанша құрылғылары шекарасында айнымалы және тұрақты ток тізбектерінің монтаж (панельдер, пульттар, шкафтар, жәшіктер т.б), сонымен қатар ажыратып-қосқыштар, ажыратқыштар және т.б құрылғылардың сымдарын жалғаудың ішкі сұлбалары механикалық беріктік шарттары бойынша мыс желілі сымдар мен кәбілдермен орындалуы тиіс. Олардың қималары мына шамалардан кем болмауы тиіс:
      1) бұрандалық қысқыштармен жалғанатын бірсымдық желілер үшін 1,5 мм²;
      2) дәнекермен жасалған бірсымдық желілер үшін - 0,5 мм²;
      3) арнайы ұштықтар көмегімен дәнекерленіп бұрандамен жалғанатын көпсымдық желілер үшін 0,35 мм²; техникалық дәлелденген жағдайларда дәнекермен жалғанатын көп тарамдалған мыс желілі сымдарды қолдануға рұқсат етіледі, олардың қимасы 0,35 мм² төмен, 0,2 мм²-ден кем болмауы тиіс;
      4) кернеу 60 В жоғары емес тізбектерде, дәнекермен жалғанатын желілер үшін (диспетчерлік қалқаншалар мен пульттар телемеханика құрылғылары т.б.) - 0,197 мм² (диаметрі - 0,5 мм кем емес)
      Біртарамды желілерді аппаратураның жылжымайтын элементтеріне ғана орындауға рұқсат етіледі. Аппаратураның жылжымалы немесе алмалы–салмалы элементтеріне иілгіш (көптарамды) желілермен жалғауға рұқсат етіледі.
      Механикалық сымдардың дәнекерленген жерлеріне жүктеме түсіруге рұқсат етілмейді.
      Құрылғы есіктеріне ауысулар үшін қимасы 0,5 мм² тең көптарамды сымдар қолданылуы тиіс; сонымен қатар қимасы 1,5 мм² кем емес біртарамды желілі сымдарды қолдану тек бұрауға қолданған жағдайда ғана рұқсат етіледі.
      Қалқанды құрылғыларда және т.б зауыт дайындап шығарған бұйымдардағы сымдардың қимасы, оларды уақыт кешігуінсіз ҚТ, 1.3-тарауға сәйкес рұқсат етілген токтық жүктемелерден қорғау талаптарымен, ал тек трансформаторларынан келетін тізбектер үшін жоғарыда аталғандардан басқа жылулық беріктігімен анықталады. Монтажды жүргізу үшін жанбайтын, оқшауламасы бар сымдар мен кәбілдер қолданылуы тиіс.
      Қалқанды құрылғыларды іштен монтаждау үшін алюминий желілі сымдар мен кәбілдерді қолдануға рұқсат етілмейді.
      848. Бір панель ішінде аппараттардың өзара жалғануы аралықтық қысқыштарға байланыстырушы сымдарды шығарусыз тікелей орындалады.
      Қысқыштар немесе зерттеу блоктарына зерттеуші және тексеруші аппараттарымен құралдарды қосуды талап етіп тізбектер шығарылуы тиіс. Сонымен қатар, құрылғының режимін өзгеруге талап ететін тізбектерді бір қатар қысқыштар қатарына шығару ұсынылады.
      849. Аралық қысқыштарды тек мына жерлерде ғана орнатуға болады:
      1) сым кәбілге ауысатын жерде;
      2) аттас тізбектер біріктірілетін жерлерде (ажырату тізбектерінің қысқыштар жиыны, кернеу тізбектерінің жиыны т.б);
      3) зерттеуші блоктары немесе ұқсас құрылғылар жоқ болған жағдайда жылжымалы зерттеуші және өлшеуіш аппараттарды қосуды талап ететін жерлерде;
      4) бірнеше кәбіл бір кәбілге бірігетін немесе түрлі кәбілдердің тізбектері.
      850. Түрлі жалғанулар мен құрылғыларға жататын қысқыштар, жеке қысқыштар жиындарына шығарылуы тиіс.
      Қысқыштар қатарларында кездейсоқ қосылып кетуі жедел ток тізбектерінде немесе қоздыру тізбектеріне қысқа тұйықталуды туындататын немесе жалғанған жердің қысылуын немесе ажыратылуын туындататын қысқыштарды бір-біріне жанастырып орналастыруға тыйым салынады.
      Түрлі қорғау түрлеріне жататын немесе бір жалғанудың басқа құрылғыларына жататын аппатураны панельде (шкафта) орналастырғанда жедел ток полюстерінен қысқыш жиындары арқылы қоректің берілуі, сонымен қатар, осы тізбектердің панель бойымен таралуы қорғаудың және құрылғының әр түрі үшін тәуелсіз орындалуы тиіс. Егер жеке қорғау кешендерінен ажыратылуы тізбектеріне бастырмалар қарастырылмаса, онда осы тібектердің қорғаудың шығыс релесіне немесе ажыратқыштың ажырау тізбегіне шығарылуы қысқыштар жиынының жеке қысқышы арқылы орындалады; бұл жағдайда көрсетілген тізбектердің панелінен жалғауларды қорғаудың әр түрінен тәуелсіз орындауға болады.
      851. Қорғау және автоматика тізбектерінде пайдаланушылық тексерілулер мен зерттеулерді өткізу үшін, зерттеуші блоктарды немесе өлшеуіш қысқыштарды қарастыру тиіс, олар сымдар мен кәбілдерді ажыратпай қоректену көзінен жедел токты, кернеу және ток трансформаторларын ажыратады және зерттеуші аппараттарды құрылғыларды тексеріп баптау үшін жалғануын қамтамасыз етеді.
      Торап режимдерінің талаптары бойынша, селективтілік шарттары бойынша және т.б. себептермен жұмыстан шығарылатын релелік қорғау және автоматика құрылғылары, оларды жедел персоналымен жұмыстан шығаруға арнайы жабдықтары болуы тиіс.
      852. Қысқыштар жиындары, айырғыштардың және ажыратқыштардың қосалқы түйіспелері және аппараттары орнатылуы тиіс, ал жерге тұйықталатын өткізгіштер, кернеу 1 кВ жоғарғы бірінші реттік тізбектерден кернеуді ажыратпай, екінші реттік тізбектердің жиындары мен аппараттарын қызмет ету қауіпсіздігін қамтамасыз етілетіндей етіп монтаждалуы тиіс.
      853. Екінші реттік тізбектерде қолданылатын аппаратураның оқшауламасы аталмыш тізбектерді қоректендіретін көздің жұмыстық кернеуімен анықталатын нормаларға сәйкес келуі тиіс.
      Тұрақты және айнымалы ток тізбектерінің оқшауламасын бақылауды жерге тұйықталмаған әрбір тәуелсіз көзде қарастырып отыруы қажет.
      Оқшауламаны бақылау құрылғысы оқшаулама орнатылған мәнінен кіші мәнге төмендегенде сигналдың берілуін қамтамасыз етуі тиіс, ал тұрақты токта – аталғандармен қатар полюстері оқшауламасының кедергі мәнінің өлшенуінде қамтамасыз етуі тиіс. Оқшауламаны бақылауды жедел токтың тармақталмаған торабы жағдайында орындамауға болады.
      854. Әрбір жалғанудың екінші реттік тізбектерін жедел токпен қамтамасыз етуді жеке оқшаулағыш немесе автоматты ажыратқыштар арқылы (соңғысын қолдану тиімдірек) орындау керек.
      Әрбір жалғанудың ажыратқыштардың релелік қорғау және басқару тізбектерін жедел тогымен қоректендіруді жеке автоматты ажыратқыштар арқылы немесе басқа тізбектеріне (сигнализация, электрмагниттік оқшаулағыш, т.б) байланыспаған оқшаулағыштар арқылы қарастырылуы тиіс. Басқарылатын аппараттың жағдайын белгі беру шамдарын және басқару тізбектерін біріктіріп қоректендіру қарастырылады.
      Кернеуі 110 кВ және одан жоғары жалғанулар үшін қуаты 60 МВт және одан жоғары генераторлар үшін жедел тогымен негізгі және қордағы қорғауларды жеке-жеке қоректендіру қарастырылуы тиіс.
      Автоматты ажыратқыштармен оқшаулағыштарды тізбектеп қосқанда, соңғылары автоматты ажыратқыштардың алдында (қорек көзі жағынан) орнатылуы тиіс.
      855. Релелік қорғау автоматика және жауапты элементтерді басқару құрылғыларының жедел токты қоректендіру тізбектері жай-күйлерін әрдайым нақты бақылауда болуы тиіс. Бақылау жеке релелерді немесе шамдарды қолданумен немесе аппараттар көмегімен орындалуы тиіс, олар қашықтықтан басқарылатын коммутациялық аппараттарының мынадай операция тізбегінің дұрыстығын бақылау үшін қарастырылуы тиіс.
      Маңыздылығы аздау құрылғылар үшін қоректенуді бақылау жедел ток тізбегінде автоматты ажыратқыштың ажыратылған жай-күйі туралы белгі беру арқылы орындалады.
      Тізбекте коммутациялық аппаратының қосалқы түйіспесі бар болған жағдайда, мынадай операция тізбегі түзелуінің бақылануы орындалады. Бұл жағдайда ажырату тізбегінің жұмысқа жарамдылығы барлық жағдайларда да бақыланып отырады, ал іске қосу тізбегін жұмысқа жарамдылығын бақылауы – маңызды элементтердің ажыратқыштарына, қысқа тұйықтағыштардың ажыратқыштарына және теле басқару немесе автоматты резервті қосылу (РАҚ – АРҚ) құрылғылары әсерінен іске қосылатын аппараттарына жүктеледі.
      Егер жетектің іске қосу тізбектерінің параметрлері осы тізбектің жұмысқа жарамдылығын бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етпесе, онда бақылау орындалмайды.
      856. Электр қондырғыларында, негізінен, қалыпты жұмыс режимі бұзылғандығы және кез келген бір ақаудың туындағаны жайлы хабарлайтын автоматты белгі берілуі қамтамасыз етілуі тиіс.
      Мұндай белгі беру қондырғының дұрыс жұмыс істеуін оқтын–оқтын тексеріп отыруы тиіс.
      Персоналдың тұрақты кезекшілігінсіз жұмыс істейтін электр қондырғыларында персонал отыратын пунктте белгі берілуі қамтамасыз етілуі тиіс.
      857. Іске қосу электромагниттері немесе басқа да аппараттардың жұмыс барысында аса кернеуліктің түрлі құрылғыларының дұрыс жұмыс жасауы және де жерге қосу кезінде де туындайтын осындай жағдайлар мүмкін болатын жедел ток тізбектері қорғалуы тиіс.
      858. Ток транзисторының екінші реттік тізбектелетін жерге тұйықталуын ток трансформаторларына жақын орналасқан жиынындағы немесе ток транзисторларының қысқыштарындағы бір нүкте қарастырылуы тиіс.
      Ток трансформаторларының бірнеше кешендерінің біріктіретін қорғаныстары үшін жерге тұйықтау бір нүктеде қарастырылуы тиіс, бұл жағдайда статикалық зарядты ағып кетуге шунттаушы кедергісі 100 Ом тең, тесуші кернеуі 1 кВ жоғары емес тесуші сақтандырғыш арқылы жерге тұйықтау рұқсат етіледі.
      Аралықтың бөлуші ток трансформаторларының екінші реттік орамдарын жерге тұйықтамауға рұқсат беріледі.
      859. Кернеу трансформаторларының екінші реттік орамалары бейтарап нүктенің немесе ораманың бір шетін жерге қосушы құрылғымен жалғау арқылы жерге тұйықталады.
      Кернеу трансформаторының екінші реттік орамаларын жерге тұйықтау ережесіне сәйкес кернеу трансформаторына жақын орналасқан қысқыштар жиынында немесе кернеу трансформаторының қысқыштарында орындалуы тиіс.
      Бір таратушы құрылғының бірнеше кернеу трансформаторының жерге тұйықталатын екінші реттік тізбектерін жалпы жерге қосушыларымен біріктіруге рұқсат етіледі. Егер аталған шиналар түрлі таратушы құрылғыларға жататын болмаса және түрлі бөлмелерде орналасса (мысалға түрлі кернеулі таратушы құрылғыларының релелік қалқаншалары), онда бұл шиналарды өзара жалғауға болмайды.
      Жедел айнымалы ток көздері ретінде қолданылатын трансформаторлар үшін жедел ток торабы полюстерінің бірінің тұрмыстық жерге тұйықталуы қарастырылмаса, кернеу трансформаторының екінші реттік орамаларының қорғаныстық жерге қосылуы тесуші сақтандырғыш арқылы жасалады.
      860. Кернеу трансформаторын екінші реттік тізбектерінің қысқа тұйықталуынан автоматты ажыратқыштар қорғайды. Автоматты ажыратқыштар жиынынан кейін үлкен жерге тұйықтау токтары бар тораптардағы кернеу трансформаторының нөлдік (ашық үшбұрыш) тізбегінен басқа, барлық жерге тұйықталмаған өткізгіштерінде орнатқан жөн.
      Тармақталмаған кернеу тізбектері үшін автоматты ажыратқыштарды орналастыруға болады.
      Трансформаторларының екінші реттік тізбектерінде көрінетін үзілімді құру мүмкіндігі (рубильниктер, ұяшықтық жалғаушылар т.б.) қамтамасыз етілуі тиіс.
      Кернеу трансформаторлары мен оның екінші реттік тізбектері жерге тұйықталмаған жері арасындағы өткізгіштердің үзілімін құратын құрылғылар орнатылмайды.
      861. Сыйымдылық токтарын өтеусіз, жерге тұйықтау токтары аз тораптарында орнатылған кернеу трансформаторларында (мысалы, генератор трансформатор блогының генераторлық кернеуінде, электр станциялары мен қосалқы станциялардың өзіндік қажеттілік кернеуінде) қажет болған жағдайда бейтараптың өз ерікті ауысуы жағдайында жоғарғы кернеуден қорғану қарастырылуы тиіс. Қорғаныс ашық үшбұрыш тізбегіне активті кедергілерді қосу арқылы орындалуы тиіс.
      862. Кернеуі 220 кВ және одан жоғары сызықтық трансформатордың екінші реттік тізбектерінде басқа кернеу трансформаторынан қорғап алу қарастырылуы тиіс.
      Екінші реттік жүктеме бойынша олардың қуаты жеткілікті болғанда сызықтық кернеу трансформаторлары арасында өзара резервтеуді орындауға рұқсат етіледі.
      863. Кернеу трансформаторының кернеу тізбектерінің дұрыс жұмыс істеуін бақылау жүргізілуі тиіс.
      Тізбектері кернеу трансформаторынан қоректенетін релелік қорғаныс осы Қағидалардың 604-тармағында көрсетілген құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
      Қорғаныс тізбектерінде аталған құрылғылардың бар не жоқ болуына тәуелсіз, мына белгілер қарастырылуы тиіс:
      1) автоматты ажыратқыштарды сөндіргенде – қосалқы түйіспелер көмегімен;
      2) шиналық бөлшектердің реле-қайталағыштардың жұмысы бұзылғанда – басқару тізбектерінің үзілгенін бақылау құрылғылары және реле-қайталағыштары көмегімен;
      3) кернеу трансформаторлары үшін, олардың жоғарғы кернеу орамаларының тізбектерінде сақтандырғыштар орнатылған, егер осы сақтандырғыштардың бүтіндігі бұзылса, орталық құрылғылар көмегімен белгілер беріледі.
      864. Релелік қорғаныс және автоматика, электрөлшеу кешендері мен құралдарының микропроцессорлық құрылғыларының екінші реттік тізбектері кернеуі 110 кВ және одан асатын құрылғыларда (қосалқы станцияларда) қолданылатын, 35 кВ және одан төмен электр құрылғылары (таратушы құрылғыларда), 110 кВ және одан асатын кернеуі аталған құрылғыларды жалғауға шығарған зауыттың талаптарына сәйкес орындалуы қажет.
      Аталғанның барлығы кіріс ток пен кернеудің тізбектеріне, дискреттік кірістер мен шығыстардың тізбектеріне және микропроцессорлық процессор құрылғыларының тізбектеріне жатады.
      865. Соқтығыстар мен тербелістерге ұшырайтын орындарда сымдардың түйіспелі жалғануының бұзылыстарына, реленің бұрыс іске қосылуына, сонымен қатар аппараттар мен құралдардың уақытынан бұрын көнеруіне қарсы шаралар қабылдауы тиіс.
      866. Панельдердің қызмет ететін жазбалары жақтарында көрсетілуі тиіс, олар жалғануларды, оның мақсатын, панельдің қалқаншадағы реттік нөмірін қамтиды. Сонымен қатар панельдерде орнатылған аппаратураның да схемаларға сәйкес аппаратуралары және таңбалануы болуы тиіс.

3. Таратушы құрылғылар мен қосалқы станциялар

16. Айнымалы токтың кернеуі 1 кВ-қа дейін және тұрақты
токтың 1,5 кВ-қа дейін таратушы құрылғылары

1. Жалпы талаптар

      867. Сымдардың, шиналардың, аппараттардың, құралдар мен конструкциялардың таңдалуы қалыпты жұмыс тәртібі бойынша да (жұмыстық кернеу мен токқа сәйкестігі бойынша, дәлдіктік тобына, тағы с.с.), ҚТ кезіндегі жұмыс шарттары (жылулық және динамикалық әсер, коммутациялық қабілет) бойынша да орындалуы тиіс.
      868. Тарату құрылғыларының жеке тізбектері мен панельдерінің мақсатын көрсететін аттары нақты жазылып тұруы тиіс.
      Жазылулар құрылғының беттік жағында, ол екі жағынан қызмет етілетін болса, құрылғының артқы жағында да орындалуы тиіс. Осы Қағидалардың 15-тарауын да қараңыз.
      869. Түрлі ток және түрлі кернеу тізбектеріне жататын ТҚ бөліктері, оларды оңай тану мүмкіндігі қамтамасыз етілетіндей орындалып, орналастырылуы тиіс.
      870. Бүкіл құрылғы шегінде фазалар мен полюстердің өзара орналасуы бірдей болуы тиіс. Шиналардың түсі осы Қағидалардың 1-тарауында көрсетілгендей болуы тиіс.
      ТҚ жылжымалы қорғанысын жерге қосу, қондыру мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
      871. ТҚ-ның барлық металдан жасалған бөліктері боялуы немесе коррозицияға қарсы басқа жабындысы болуы тиіс.
      872. Жерге тұйықтау осы Қағидалардың 7-тарауына сәйкес орындалуы тиіс.

2. Құралдар мен аппараттардың орнатылуы

      873. Аппараттар мен құралдарды пайдалану барысында, олардың ішінде пайда болатын ұшқындар немесе электрлік доғалары қызмет көрсетуші қызметкерлерге зиян келтірілмейтіндей, қоршаған заттардың жануы мен бұзылуына жол бермейтіндей, ҚТ немесе жерге тұйықталу туындамайтындай етіп орналастырылуы қажет.
      874. Ажыратушы типті аппараттар ауырлық күші әсерінен, өз еркінше тізбекті тұйықтамайтындай етіп орнатылуы тиіс. Жылжымалы ток өткізуші бөліктері ажыратылған күйде кернеу астында болмауы тиіс.
      875. Ток жүктемесін және операторға бағынышты барлық контактілерін қосу мен ажыратуға арналған тікелей қолмен басқарылатын ажыратқыштар саңылаусыз өртенбейтін қаптамалармен қорғалуы тиіс. Тек кернеуді ажыратуға арналған аталмыш ажыратқыштар санаты жоқ қызметкерлерге қолжетімсіз шарттарда ғана ашық орнатылуына рұқсат етіледі.
      876. Коммутациялық аппараттардың жетектерінде «Қосылған» және «Ажыратылған» жағдайлары нақты көрсетілуі тиіс.
      877. Әрбір автоматты ажыратқыштардан, оны жөндеу немесе қайта бұзу уақытында, кернеуді төмендетіп жоққа шығару мүмкіндігі қарастырылуы тиіс. Бұл мақсатқа қажетті жерлерде ажыратқыштар немесе басқа да ажыратушы аппараттар орнатылуы тиіс.
      ТҚ-дан таралған әрбір желінің ажыратқыштар алдында қойылатын ажыратушы аппараты мына электр қондырғыларында қарастырылуы қажет емес:
      1) алмалы-салмалы ажыратқыштары бар электр қондырғыларында;
      2) стационарлық ажыратқыштары бар электр қондырғыларында, бұл қондырғыларда аталмыш ажыратқыштарды жөндеу немесе демонтаждау уақытында ажыратқыштар тобынан жалпы аппаратпен немесе бүкіл таратушы құрылғысынан кернеу алынуы;
      3) егер кернеудегі ажыратқыштарды оқшауланған құралдар көмегімен қауіпсіз демонтаждау мүмкіншілігі қарастырылса, стационарлық ажыратқыштары бар электр қондырғыларда қарастырылған.
      Аталған ажыратушы аппараттар үшін арнайы жетек қарастыру қажет етілмейді.
      878. Бұрандасы бар (ойығы бар) тозды сақтандырғыштар қоректендіруші сымдар түйіспелі винтқа, ал электр қабылдағыштарға кететін сымдар - винттік гильзаға жалғанатындай етіп орнатылуы тиіс.

3. Шиналар, сымдар, кәбілдер

      879. Түрлі полярлы жылжымайтын оқшауламасы жоқ ток өткізуші бөліктері арасында, сонымен қатар осы бөліктер мен оқшауламасы жоқ ток өткізбейтін металдық бөліктері арасында оқшаулама беті бойынша 20 мм-ден және ауа бойынша 12 мм-ден кем емес арақашықтық сақталуы тиіс. Оқшауламасы жоқ токөткізгіш бөліктер мен қоршаулар арасында торлар тұрғанда 100 мм-ден, тұтас жиналмалы қоршаулар тұрғанда 40 мм-ден кем емес арақашықтық сақталуы тиіс.
      880. Құрғақ бөлмелерде орнатылған панельдер қалқаншалар және шкафтардағы жұмыстық кернеуі 660 В-тан төмен емес, кернеуге есептелген оқшауламасы бар қорғалмаған оқшауламалық сымдар металдық, коррозиядан қорғалған беттер бойымен және де бір-біріне жанастырылып жүргізілуі мүмкін. Бұл жағдайларда күштік тізбектер үшін осы Қағидалардың 3-тарауында келтірілген токтық жүктемелерге берілетін төмендетуші коэффициенттер қолданылуы тиіс.
      881. Жерге қосылған оқшауламасы жоқ сымдар мен шиналар оқшауламасыз да жүргізілуі мүмкін.
      882. Басқару, өлшеу т.с.с. тізбектерінің электр сымдары осы Қағидалардың 15-тарауының талаптарына сай болуы тиіс. Кәбілдердің жүргізілуі осы Қағидалардың 10-тарауының талаптарына сай болуы тиіс.

4. Таратушы құрылғылардың конструкциялары

      883. Панельдер корпустары жанбайтын материалдардан, ал қаптамалар мен құрылғының басқа да бөліктерінің конструкциялары жанбайтын немесе қиын жанатын материалдардан орындалуы тиіс. Бұл талап диспетчерлік және оларға ұқсас басқару пульттарына таралмайды.
      884. Таратушы құрылғылар, аппараттардың әсерінен туындайтын тербелістер және сыртқы күштерден туындайтын шайқалыстар, түйіспелі жалғануларды бұзбайтындай және аппараттар мен құрылғылардың істен шығуын тудырмайтындай етіп орындалуы тиіс.
      885. Оқшауланбаған ток өткізгіш бөліктері тікелей орнатылатын гигроскопиялық оқшаулау плиталардың беттері ішіне ылғал өтпейтіндей қорғалуы тиіс (бояу, майлау т.с.с.).
      Ылғалды немесе өте ылғалды үй-жайларда және ашық қондырғыларда орнатылатын құрылғыларда гигроскопиялық оқшауланған материалдарды (мәрмәр, асбест-цемент т.с.с.) рұқсат етілмейді.
      Шаңды, ылғалды, өте ылғалды үй-жайларда және ашық ауада қоршаған ортаның теріс әсерінен сенімді қорғалған таратушы құралдарды орнату қажет.

5. Электрлік үй-жайларда таратушы құрылғылардың орнатылуы

      886. Электрлік үй-жайларда қалқаншаның беттік немесе артқы жағында орналасатын қызмет ету жолдары мынадай талаптарға сай болуы тиіс:
      1) жарықтағы өту жолдарының ені 0,8 м-ден кем емес; жарықтағы өту жолдарының биіктігі - 1,9 м-ден кем емес болу керек. Өту жолдарында адамдар мен қондырғылардың өтуіне кедергі келтіретін заттар тұрмауы керек. Кейбір жерлердегі өту жолдарында сыртқа шығып тұрған құрылыс конструкциялары кедергі келтіруі мүмкін, алайда мұндай жерлердегі өту жолының ені 0,6 м-ден кем болмауы керек;
      2) қолжетімді биіктікте (2,2 м-ден кем) орналасқан сыртқа шығып кеткен, қоршалмаған, оқшауланбаған токөткізгіші бөліктерінен өту жолының бір жағынан қарсылас қабырғаға дейін немесе қоршалмаған, оқшауланбаған токөткізгіші бөліктері жоқ қондырғыға дейінгі арақашықтық мынадай мәндерден кем болмауы тиіс: кернеуі 660 В төмен жағдайы үшін - қалқанша ұзындығы 7 м дейін 1,0 м және де қалқанша ұзындығы 7 м астам болса, 1,2 м; кернеуі 660 В-қа тең немесе одан жоғары болса - 1,5 м. Бұл жағдайда қалқанша ұзындығы дегеніміз – панельдер (шкафтар) қатарлар аралығы немесе панельдердің (шкафтардың) бір қатары мен қабырға аралығындағы өту жолдарының ұзындығы;
      3) жолдың екі жағында болған 2,2 м кем емес биіктікте орналасқан қоршалмаған оқшауланбаған ток өткізгіші бөліктері арасындағы қашықтық мынадай болуы тиіс: 660 В-тан төмен кернеуі жағдайы үшін - 1,5 м; 660 В немесе одан жоғары кернеу жағдайы үшін 2,0 м кем емес;
      4) осы тармақтың 2 және 3-тармақшаларында келтірілген арақашықтықтан кіші орналасатын оқшауланбаған ток өткізуші бөліктер қоршалуы тиіс;
      5) жолдар үстінде орналасатын қоршалмаған оқшауланбаған ток өткізуші бөліктер 2,2 м-ден кем емес биіктікте орналасуы тиіс;
      6) жолдар үстінде орналасатын қоршаулар 1,9 м-ден кем емес биіктікте орналасуы тиіс.
      887. Оқшауланбаған ток өткізуші бөліктерінің қоршаулары ретінде ұяшық өлшемдері 25х25 мм-ден аспайтын торлар және де біркелкі немесе аралас қоршаулар қолданылады.
      Қоршаулардың биіктігі 1,7 м-ден кем болмауы тиіс.
      Қалқаншалардың ұзындығы 7 м-ден астам жағдайы үшін қызмет ету жолдарының екі шығысы болуы тиіс. Қалқаншаның монтаждау жағындағы жолдарының шығу есіктері қалқанша бөлмесіне де, басқа да бөлмелерге шығарылуы мүмкін. Қызмет ету жолының ені 3 м-ден көп болса және де маймен толтырылған аппараттар болмаса, онда екінші шығатын жолдың қажеті жоқ.
      ТҚ үй-жайларының есіктері басқа үй-жайларға қарай (айнымалы токтың кернеуі 1 кВ жоғары және тұрақты токтың 1,5 кВ жоғары ТҚ үй-жайларынан басқалары) немесе сыртқа қарай шығарылуы тиіс және де өздігінен жабылып қалатын, ішкі жағынан кілтсіз ашылатын құлыптары болуы керек.
      Есіктердің ені 0,75 м-ден, биіктігі 1,9 м-ден кем емес болуы тиіс.

6. Өндірістік үй-жайларда таратушы құрылғылардың орнатылуы

      888. Нұсқаудан өтпеген қызметкерлерге қолжетімді үй-жайларда орнатылған таратушы құрылғылардың тұтас қоршауымен жабылған ток өткізуші бөліктері болуы тиіс.
      Ток өткізуші бөліктері ашық ТҚ қолдану жағдайында олар қоршалуы тиіс. Бұл жағдайда қоршау тор, біркелкі жабық немесе аралас, биіктігі 1,7 м-ден кем емес болуы тиіс. Тор қоршаудан оқшауланбаған ток өткізуші бөліктері бар құрылғыға дейінгі арақашықтық 0,7 м-ден кем емес, ал тұтас жабық қоршаулар үшін осы Қағидалардың 880-тармағына сәйкес болуы керек. Өту жолдарының ені осы Қағидалардың 884-тармағына келтірілген талаптарға сай қабылданады.
      889. Кәбілдер мен сымдардың ұшталуы сол құрылғының ішінде қалатындай етіп орындалуы тиіс.
      890. Алмалы-салмалы қоршаулар арнайы құралсыз алынбайтындай етіп орнатылуы қажет. Қоршау есіктері кілтпен жабылуы тиіс.
      891. Жинақталған таратушы құрылғылар мен қосалқы станциялардың орнатылуы (ЖТҚ, ЖҚС) 1 кВ жоғары ЖТҚ және ЖҚС-ке арналған осы Қағидалардың 17-тарауында келтірілген талаптарға сай болуы тиіс.

7. Таратушы құрылғыларды ашық ауада орналастыру

      892. Таратушы құрылғыларды ашық ауада орналастырғанда мынадай талаптар сақталуы тиіс:
      1) құрылғы жоспарланған ауданда, аудан деңгейінен 0,2 м-ден кем емес орналасуы тиіс және де қоршаған ортаның шарттарына сәйкес келетін аппарат болуы керек. Биіктігі 1 м қар үймелері байқалатын аймақтарда шкафтар жоғарылатылған іргетаста орналастырылады;
      2) шкафтарда аппараттардың, реленің, өлшеу құралдары мен есепке алу құралдарының қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін жергілікті жылыту қарастырылуы тиіс.

17. Кернеуі 1 кВ-тан жоғары таратушы құрылғылар
мен қосалқы станциялар

1. Жалпы талаптар

      893. Электр қондырғысы, ток өткізуші бөліктер, оқшаулағыштар, бекіткіштер, қоршаулар, аппараттар, оқшаулаушы және т.б. арақашықтықтар мынадай шарттар таңдалуы мен орнатылуы үшін:
      1) электр қондырғының қалыпты жұмыс режимі шарттарынан туындайтын күш салу, қызу, электр доғасы және т.б. жұмыстармен бірге жүретін құбылыстар (ұшқындану, газдар шығысы, т.б.) қондырғыны зақымдамайтындай, ҚТ пайда болмайтындай немесе жерге тұйықталу орын алмайтындай, сонымен қатар қызмет етуші қызметкерлерге зиян келтірмейтіндей;
      2) электр қондырғысының қалыпты жұмыс режимі бұзылғанда ҚТ әсерімен туындайтын зақымдануларды жою жұмыстары қамтамасыз етілетіндей;
      3) кез-келген бір тізбектегі кернеу алынғанда оған қатысты аппараттар, ток өткізуші бөліктері және конструкциялары көшірме тізбектердің қалыпты жұмыс режимі бұзылмай қауіпсіз ауыстырылатындай, бақыланбайтындай және жөнделетіндей;
      4) қондырғының ыңғайлы көліктендірілуі қамтамасыз етілетіндей болуы керек.
      Осы тармақтың 3-тармақшасында көрсетілген талаптар барлық ТҚ ажыратылып жөнделетін қосалқы станциялардағы кернеуі 1 кВ жоғары жиындар типі ТҚ-на таралмайды.
      894. Жүктелмеген трансформаторлардың тогын, электр тарату желілерінің зарядтаушы немесе теңестіруші токтарын, жерге тұйықтау тогын қосу немесе ажырату үшін ашық пышақты бөлгіштерді немесе ашық пышақты айырғыштарды пайдаланғанда ток өткізуші бөліктері арасында және ток өткізуші бөліктерден жерге дейінгі арақашықтықтар осы тараудың талаптарына және орнатылған тәртіппен бекітілген арнайы директивті құжаттарға сәйкес болуы тиіс.
      895. ҚТ шарттары бойынша аппараттардың, өткізгіштердің, оқшаулағыштардың таңдалуы осы Қағидалардың 4-тарауына сәйкес орындалуы тиіс.
      896. Осы Қағидалардың 893-тармағында көрсетілген электр қондырғысы орнатылатын және бекітілетін конструкциялар қондырғы жүктемелері мен желдің, мұз қатудың және де қысқа тұйықталудан туындайтын салмағына әсерлерін көтеруі тиіс.
      Токжүргізуші бөліктерінің қасында орналасқан және қызметкерлерге қолжетімді құрылыс аппараттары электр тогының әсерінен 50 ⁰С температурасына дейін және одан жоғары, ал қолжетімсіз контрукцияларда – 70 ⁰С температурасына дейін және одан жоғары қызбауы тиіс.
      Егер қасында орналасқан токжүргізгіш бөліктерінен 1000 А және одан аз айнымалы тогы жүргізілсе, конструкциялар қызуға тексерілмейді.
      897. Жинақталған шиналарынан және басқа да кернеу көздерінен әрбір тізбектің барлық аппараттарын (ажыратқыштар, сақтандырғыш, ток трансформаторлары, кернеу трансформаторлары және т.б.) айыратын мүмкіндігімен қамтамасыздандырылған жағдайда, ТҚ барлық тізбектерінде қолжетімді ажырауына әкелетін айырғыш құрылғылардың орнатылуы көзделген жөн.
      Аталған талап ЭЖТҚ орындауындағы ТҚ-на, ЖТҚ шкафтарына және айналмалы арбасы немесе жоғары вольттық үй-жайлардың герметикалық элегазбен толтырылған ЖТҚ шкафтарының барлық пайдалану мерзімінің техникалық қызмет көрсетуді қажет етпейтін айналмалы ажыратқыш блоктары бар СЖТҚ шкафтарына, жоғары жиілікті қалқаншалар және байланыс конденсаторларына, шегіну желілерінде орнатылатын кернеу трансформаторларына, шегіну желілерінде және трансформаторды қосу жерлерінде орнатылатын токтың күшеюін айырғыштар мен шектегіштерге, сондай-ақ шоғырсым енгізілген күштік трансформаторларға жүрмейді.
      Жеке дәлелденген жағдайларда 35-110 кВ ажыратқыштардың және көрінетін үзілімді құрайтын аппараттарсыз 110-500 кВ кернеулі аралас ажыратқыштарды орнатуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда ажыратқыштар конструкциясы жағдай көрсеткіші мен іске қосу механизмі арасында сенімді механикалық байланысты қамтамасыз етуі тиіс. Бұл жағдайда көзге көрінетін үзілімді құру үшін кернеу берілетін жағынан шиналаушы шлейфтерін ажыратып тастау қажет.
      Конструктивті немесе сызбалық ойлармен дәлелденген жекелеген жағдайларда тізбектің қалған аппараттарын кернеу көздерінен ажыратып тастайтын айырғышқа дейін орналасқан ток трансформаторларын орнатуға болады.
      898. Ажыратқыштың немесе оның жетегінің жақсы көрінетін және сенімді жұмыс істейтін жағдай көрсеткіші («Қосылған», «Ажыратылған») болуы тиіс. Ажыратқыштың жалғыз жағдайының көрсеткіші ретінде белгі беру (сигналдық) ажыратқышын пайдалануға рұқсат етілмейді. Егер ажыратқыштың ашық түйіспелері болмаса және де оның жетегі ажыратқыштан қабырғамен бөлініп тұрса, онда көрсеткіш ажыратқыштарда, жетекте де тұруы тиіс.
      899. Таратушы құрылғылар мен қосалқы станциялар ауасында оқшаулама жұмысын нашарлататын немесе қондырғыға және шиналарға бүлдіре зақымдайтын заттары бар жерлерде орналасқанда қондырғының сенімді жұмысын қамтамасыз ететін шаралар қабылдануы тиіс; күшейтілген оқшаулама қолданылады; қоршаған ортаның әсерінен берік материалдан жасалған шиналар қолданылады немесе олар боялады; ТҚ мен ҚС желдің көп соғатын бағыты жағында орналастырылады; шаң, зиянды газ бен бу ішке кіруден қорғалған ТҚ мен ҚС-лардың жабық орындалуы.
      Ашық ТҚ теңіз жағалауларының, тұзды көлдердің, химиялық кәсіпорындардың маңында және де ұзақ уақыттық пайдалану тәжірибесімен алюминийдің коррозиядан зақымдалуы дәлелденген жерлерде орналасқанда коррозиядан қорғалған алюминий және алюминий сымдар қолданылуы тиіс.
      900. ТҚ мен ҚС-ны теңіз деңгейінен 1000 м астам биіктікте орналастырғанда әуелік және оқшауламалық аралықтар, изоляторлармен сыртқы оқшаулама осы Қағидалардың 931, 932, 959, 960-тармақтарында келтірілген талаптарға сай таңдалуы тиіс және де атмосфера қысымы төмендегенде оқшауламаның электрлік беріктігінің төмендеуін толықтырып отыратын түзету коэффициенттері ескерілуі тиіс.
      901. Қоршаған ауаның температурасы минус 25 ^оС төмен АТҚ, СЖТҚ және жылытылмайтын ЖТҚ-да майлы ажыратқыштардың майларын қыздыру қарастырылуы тиіс.
      Сонымен қатар, ең аз температурадан басқа майлы және әуелік ажыратқыштардың жетек механизмдерінің, әуелік ажыратқыштар клапандары блогының, олардың агрегаттық шкафтарының, сондай-ақ ішкі қондырғы қысқыштары немесе аспаптары қолданылатын басқа да шкафтардың жылытылуы қарастырылуы тиіс.
      Релемен өлшеу құралдарының жылытылуы талаптарға сәйкес, ал санағыштардың жылытылуы – осы Қағидалардың 104 және 105-тармақтарына сәйкес орындалуы тиіс.
      902. Тарату құрылғылары мен қосалқы станцияларының шиналануы электр техникалық мақсаттағы алюминийден, болатты-алюминийден және болатты сымдардан, құбырлардан және шиналардан алынатын бірдей қималы сымдардан жасалуы тиіс.
      Токөткізгіштерді осы Қағидалардың 4-тарауы талаптарына сәйкес орындау қажет.
      903. Электр қондырғысы фазаларының және ТҚ мен ҚС шиналану фазаларының белгіленуі осы Қағидалардың 1-тарауы талаптарына сәйкес жасалуы қажет.
      904. 3 кВ және одан жоғары ТҚ мынадай іс-әрекеттерге жол бермейтін жедел блоктаумен жабдықталуы тиіс:
      1) жерге қосушы пышақтар мен қысқа тұйықтағыштарға ажыратқыштарды, бөлгіштерді және айырғыштарды қосуды;
      2) кернеу астында тұрған шиналандырғыштан айырғыштармен бөлінбеген шиналандырғышқа жерге қосу пышақтарын қосуды;
      3) аппарат конструкциясында қарастырылмаса, айырғыштармен және бөлгіштермен жүктеме тогын ажыратуды және қосуды.
      Сызықтық ажыратқыштардың жерге қосушы пышақтарында желі жағынан тек ажыратқыш жетегі бар механикалық блоктауды және жерге қосушы пышақтарды ажыратылған күйінде құлыппен құлыптауға арналған жабдықты орнатуға арналады.
      Электр байланыстарының схемалары қарапайым ТҚ үшін механикалық (кілттік) жедел блоктауды қолдану, ал барлық қалған жағдайларда – электромагниттік блоктауды қолдану ұсынылады. Бөгде адамдарға қолжетімді айырғыштардың жетектері ажыратылған және қосылған күйінде құлыптармен құлыптау жабдықтары болуы тиіс.
      905. 1 кВ жоғары ТҚ мен қосалқы станциялар стационарлы жерге қосушы пышақтармен жабдықталуы тиіс, олар қауіпсіздік техникасы талаптарына сай жылжымалы жерге қосуды қолданусыз аппараттар мен жинағыштардың жерге қосылуын қамтамасыз етеді. Жерге қосушы пышақтарды жөндеу немесе айырғыштарды жөндеу барысында сөндіру жағдайына кернеу берілетін жағында орналасатын, схеманың осы бөлігінде орналасқан басқа да айырғыштардың жерге қосушы пышақтары қарастырылуы тиіс. Соңғы талап сызықтық ажыратқыштар желісі жағындағы жерге қосушы пышақтарға және айырғыштардан бөлек орналасқан жеке аппарат есебінде орнатылған жерге қосушы пышақтарға, сонымен қатар, ЭЖТҚ орындауындағы ТҚ жүрмейді. Айырғыш пен жерге қосқыш функцияларын бір мезгілде атқаратын аппаратты аз мөлшерде ЖТҚ-да фидерлерімен енгізуші ұяшықтардың жерге қосылуы осы аппараттарды жерге қосушы күйіне ауыстыру және күштік ажыратқыштарды қосу арқылы іске асады. Бұл жағдайда жерге қосуды қателесіп алып тастауға қарсы блоктау қарастырылуы тиіс.
      Жерге қосушы пышақтар ақ және қызыл түсті жолақтарда боялуы тиіс. Жерге қосушы пышақтар жетектерінің тұтқалары қызыл түске, ал басқа жетектердің тұтқалары – қондырғы түсіне боялады.
      Стационарлық жерге қосушы пышақтар қолданылмайтын жерлерде ток өткізуші және жерге қосушы өткізгіштерді жалғауға арналған түйіспелі беттер дайындалады.
      Кернеу трансформаторы бар болатын жағдайда жиынды шиналардың жерге қосылуы кернеу трансформаторы айырғыштарының жерге қосушы пышақтарымен орындалуы тиіс.
      906. Ток өткізуші бөліктердің және электр қондырғыларының торлы және аралас қоршауларының биіктігі АТҚ үшін жоспарлау деңгейінен және ашық орнатылған трансформаторлардан 2 немесе 1,6 м (осы Қағидалардың 935 және 936-тармақтарының талаптарына сай), ал ЖТҚ үшін және ғимарат ішінде орнатылған трансформаторлар үшін еденнен 1,9 м болуы тиіс; тор саңылауының өлшемі 10х10 мм кем емес және 2,5х25 мм аспауға және де оларды құлыптап қою құралдары болуы тиіс. Бұл қоршаулардың төменгі жиегі ашық таратушы құрылғыларда АТҚ 0,1-0,2 м биіктікте, жабық таратушы құрылғыларда ЖТҚ – еден деңгейінде орналасуы тиіс.
      Сыртқы қоршаулар осы Қағидалардың 918-тармағында келтірілген талаптарға сай орындалуы тиіс.
      Тосқауыл ажыратқыш, трансформаторлар және ток өткізуші бөліктерінде кернеу бар болатын жағдайда камераларды қарап шығуға арналған басқа да аппараттардың камераларына кіре берісінде орнатуға болады. Тосқауылдар 1,2 м биіктікте орнатылып, алмалы-салмалы болуы тиіс. Камера едені жер деңгейінен 0,3 м-ден асса есік пен тосқауыл арасына 0,5 м кем емес арақашықтық қондырылуы тиіс немесе есік алдына қарап шығуға арналған арнайы орын қалдырылуы тиіс.
      907. Температура, тербеліс және т.с.с. өзгерістермен туындайтын сымдардың деформациялары сымдарда немесе оқшауламаларда қауіпті механикалық кернеулерді туындататын жағдайлар орын алса, мұндай кернеулердің пайда болуын тоқтататын шаралар қарастырылуы тиіс (компенсаторлар, әлсіздендірілген ауырлық, т.с.с.).
      908. Маймен толтырылған трансформаторлардың және аппараттардың деңгейі мен температура көрсеткіштері және қондырғы күйін сипаттайтын басқа да көрсеткіштер кернеуді алып тастамай олардың жанына баруға (мысалы, камераға кіретін есік жағынан) және оларды бақылауға ыңғайлы да қауіпсіз шарттар қамтамасыз етілуі тиіс.
      Майды сынауға алу үшін еден деңгейінен немесе жер бетінен трансформатор немесе аппарат кранына дейінгі арақашықтық 0,2 метрден кем болмауы тиіс немесе керісінше шұңқырша қарастырылуы тиіс.
      909. Маймен толтырылған электротехникалық құрылғылар бойымен жүргізілген қорғаныс, өлшеу, белгі беру және жарықтандыру тізбектерінің электр сымдары майға төзімді оқшауламасы бар сымдармен орындалуы тиіс.
      910. Сыртқа орнатылатын трансформаторлар, реакторлар және конденсаторлар күннің тікелей сәулесімен қызып кетуін азайту мақсатында атмосфералық әсерге және май әсеріне төзімді ашық түстерге боялуы тиіс.
      911. Таратушы құрылғылар мен қосалқы станциялар электр жарықтанумен қамсыздандырылуы тиіс. Жарықтандырушы арматура оның қауіпсіз қызмет етілуі қамтамасыз етілетіндей түрде орнатылуы тиіс.
      912. ТҚ мен қосалқы станциялар қызмет ету жүйесіне сымсыз телефон байланысымен қамтамасыз етілуі тиіс.
      913. ТҚ мен ҚС орналасуы, бас жоспар мен ауланың инженерлік дайындалуы және оларды су, балшық және т.б. көшкіндерінен қорғалуы ҚНжҚ талаптарына сай орындалуы тиіс.
      914. АТҚ мен ЖТҚ компоновкасы мен конструктивті орындалуы басқа да арнайы механизмдерді қолдану мүмкіндігін монтаждау және жөндеу жұмыстарын жүргізуге арналған.
      915. ТҚ мен биіктігі 4 метрден астам ағаштар арасындағы арақашықтық қондырғының және шиналағыштардың ағаштар құлағанда зақымдалуы жағдайлары орын алмайтындай етіп қабылданады.
      916. Тұрғын және өндірістік ғимараттары бар аймақта орналасқан ТҚ мен ҚС үшін жұмыс істеп тұрған қондырғыларынан (трансформаторлар, компенсаторлар, т.б.) пайда болатын шу деңгейін төмендету ҚНжҚ-да көрсетілген мәндеріне дейін шаралары қарастырылуы тиіс.
      917. Қызметкер әрдайым қасында кезекте тұруға тиіс және жанында тұрғын үй ғимараттары бар ТҚ мен ҚС-лар шаруашылық-ауысу құбырларын, артезиан скважиналарын не құдықтарын орнату жолымен ауыз сумен қамтамасыз етілуі тиіс.
      918. Персонал кезекшілік ететін су құбыры бар ТҚ мен ҚС үшін жылытылған кәріздері бар дәретханалар орнатылуы тиіс. Қосалқы станцияға жақын жерде кәріз магистральдары болмаған кезде жергілікті кәріз құрылғыларын (тұндырғы, сүзгілер) орнатуға рұқсат етіледі. Персонал кезекшілік етпейтін қосалқы станциялар үшін су өтпейтін құдықта жылытылмайтын дәретханаларды орнатуға болады.
      Персоналдың тұрақты кезекшілігінсіз 110 кВ және одан жоғары қосалқы станциялар сумен жабдықтау және кәріз жүйелері бар (0,5 км дейінгі қашықтықта) жақын жерде орналасқан кезде жалпы қосалқы станциялық басқару пунктінің (ЖБП) ғимаратында санитариялық кәріз пункттері қарастырылуы тиіс.
      919. АТҚ мен қосалқы станциялар аумағының биіктігі 1,8-2,0 м болатын сыртқы қоршаумен қоршалуы тиіс. Биіктігі 2 м-ден астам сыртқы қоршаулар биік қар көшкіндері бар жерлерде, сондай-ақ және аумағына арнайы рұқсат қағазымен кіретін қосалқы станцияларда қолданылады.
      АТҚ аумағында орналасқан қосалқы ғимараттар (шеберханалар, қоймалар, ЖБП т.с.с.) биіктігі 1,6 м ішкі қоршаумен қоршалады.
      Электр станциялары ауласында орналасатын АТҚ (қосалқы станциялар) орналастырғанда бұл АТҚ (қосалқы станциялар) 1,6 м ішкі қоршаумен қоршалуы тиіс.
      Қоршаулар біркелкі жабық, торлы немесе шарбақты болуы тиіс.
      Қоршаулар:
      1) күзетілетін өндіріс кәсіпорнының аумағында орналасатын жабық қосалқы станциялар үшін;
      2) қала және ауыл аумағында орналасатын жабық қосалқы станциялар үшін;
      3) бағаналық қосалқы станциялар үшін көзделген.
      920. АТҚ, ЖТҚ және қосалқы станциялардың металдық конструкциялары, сондай-ақ метал және темір бетон конструкцияларының жерасты бөліктері коррозиядан қорғалуы тиіс.
      921. ТҚ мен қосалқы станциялар ауласы үшін қалыпты жұмыс шартында май шаруашылығының аппараттық бөлімінен, май қоймаларынан, машиналық үй-жайлардан, сондай-ақ жөндеу және басқа да жұмыстарды жүргізгенде трансформаторлар мен ажыратқыштардан ашық майдың су қоймаларына түсуіне жол бермеу мақсатында аққан майды жинап алу және жою құрылғылары көзделуі тиіс.
      922. Қосалқы станцияларда оперативті ток ретінде, бұл мүмкін болған және олардың жұмыстарының қажетті сенімділігін қамтамасыз ету кезінде электр қондырғылардың жеңілдеуі мен арзандауына әкелетін барлық жағдайларда айналмалы ток қолданылады.

2. Ашық таратушы құрылғылар

      923. 110 кВ және одан жоғары АТҚ жылжымалы монтаждау-жөндеу жалғауларының тетіктері мен жабдықтары, сондай-ақ жылжымалы зертханаларға арналған өтулер көзделуі тиіс.
      924. Аралықта иілгіш сымдардың жалғануы престеу арқылы, ал тіректердегі жалғануы аралықта тармақталуды жалғау және аппараттық қысқыштарға жалғау, пісіру не престеу арқылы жүргізіледі. Бұл ретте аралықтағы тармақталулардың жалғануы аралық сымдарын қимай жүргізілуі тиіс.
      Сымдарды дәнекерлеу мен орауға рұқсат етілмейді.
      Бұрандалы жалғау тек аппараттардың қысқыштарында және ажыратқыштардың тармақталуларына, байланыс конденсаторларына және кернеу трансформаторларына, сондай-ақ ажыратпай қолдану үшін шиналарды қайта монтаждау бойынша жұмыстардың үлкен көлемін талап ететін уақытша қондырғылар үшін ғана орнатуға рұқсат етіледі.
      АТҚ-дағы шиналарды ілуге арналған оқшаулағыштардың гирляндалары біртізбекті болады. Егер біртізбекті гирлянда механикалық жүктемелердің шарттарын қанағаттанбаса, онда екітізбекті гирлянда қолданылады.
      Жоғары жиілікті гирляндаларды асып орнатуды жүзеге асыратын гирляндаларды қоспағанда, бөлінетін (ойып орнатылатын) гирляндаларға жол берілмейді.
      925. АТҚ жинақталған шиналарының тармақтары жинақталған шиналардан төмен орналасуы тиіс. Екі не одан көп секциялар үстінде немесе жинақталған шиналар жүйесі үстінде бір аралықпен шиналаушыны ілуге рұқсат етілмейді.
      926. Жел мен мұздан қорғану конструкцияларына жүктеменің және ауаның есептік температуралары осы Қағидаларға 11-тараудың талаптарына сәйкес анықталуы тиіс.
      Иілгіш шиналарға жүктемелерді анықтау барысында оқшаулағыш гирляндаларының салмағы да, аппараттар мен трансформаторларға түсу салмағы да ескеріліп отыруы тиіс.
      Конструкцияларға жүктемелерді анықтауда қолында құрал-саймандары бар адамның салмағы да және монтаждау құрал-жабдықтарының салмағы да ескеріліп отыруы тиіс: анкерлік бағаналар үшін оқшауламалардың гирляндаларын қолданғанда – 200 кг және аралықтық үшін 150 кг, бағаналық оқшауламалар үшін – 100 кг.
      Шиналардан АТҚ аппаратарына дейін түсуінің төмен тарту ауырлығы төмен температураларда рұқсат етілмейтін механикалық кернеулердің болдырмауын және қатты желде рұқсат етілмейтін сымдардың бір-біріне жақындауын туындатпауы қажет.
      927. Осы Қағидалардың 904-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес келетін жүктеме кезінде иілгіш шиналары үшін механикалық беріктіктің қор коэффиценті олардың уақытша ажырау кедергісіне қатысты кем дегенде 3-тен кем болмауы тиіс.
      928. Осы Қағидалардың 904-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес жүктеме кезінде ілмелі оқшаулағыштар үшін механикалық беріктіктің қор коэффициенті тұтас оқшаулағыштың кепілденген ең төменгі бұзушы жүктемесіне қатысты 4-тен кем болмауы тиіс (механикалық немесе электр механикалық).
      929. ҚТ-кезінде қатты шиналардан бағаналық оқшаулағыштарға берілетін есептік механикалық күштер осы Қағидалардың 73-тармағына сәйкес қабылдануы тиіс.
      930. Осы Қағидалардың 924-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес жүктеме кезінде иілгіш шиналарға арналған іліну арматурасындағы механикалық беріктіктің қор коэффиценті ең төменгі бұзушы жүктемеге қатысты 3-тен кем болмауы тиіс.
      931. АТҚ шиналарын ілуге арналған тіректерді жинақталған темір бетонды жиынтықтан немесе болаттан жасау қажет.
      932. АТҚ шиналарын бекітуге арналған тіректер осы Қағидалардың 11-тарауында келтірілген талаптарға сәйкес аралықтық немесе жиектік пайдаланылатындар ретінде тартулар орындалады және есептеледі. Жиектік ретінде уақытша пайдаланатын аралық тіректер тартылыс көмегімен күшейтілуі тиіс.
      933. Ілмелі және тіректік оқшаулағыштар саны, ТҚ электр қондырғыларының сыртқы оқшауламасы «Таза және ластанған атмосфералы аудандарда оқшаулауды жобалау бойынша нұсқауларға» сәйкес таңдалып алынады.
      934. Қатты шиналар кезіндегі жарықтағы ток өткізуші мен жерге тұйықталушы бөліктері арасындағы А_ф-з және түрлі фазалардың токөткізуші бөліктері арасындағы А_ф-ф жарықтағы арақашықтықтары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 130-кестесіндегі 1-суретте келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс.
      Ажыратқыштар орнына 1,8 қашықтықтағы фаза – жер қорғаныстың деңгейі бар, 10-500 кВ артық кернеуліктер шектегіштерін қолданғанда осы Қағидалардың 932-942, 959-тармақтарында көрсетілген арақашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшада келтірілген 129-кестедегі мәндерге дейін қысқартылуы мүмкін.
      Егер биік таулы қондырғыларда фазалар арасындағы арақашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшаның 129 және 130-кестелерінде келтірілген мәндерден ұлғайған жағдайда жерге қосылатын бөліктерге дейінгі арақашықтықтар да ұлғайтылуы тиіс.
      935. Иілгіш шиналар кезінде жарықта (осы Қағидаларға 5-қосымшаның 2-суреті) токөткізгіш және жерге тұйықтау А_ф-з,г, бөліктерінің арасындағы, сондай-ақ А_ф-ф,г, токөткізгіш бөліктерінің арасындағы арақашықтық олардың бір көлденең жазықтыққа орналасуы кезінде мынадан кем болмауы тиіс:

      А_ф-з,г = А_ф-з + а;

      А_ф-ф,г = А_ф-ф+ а;

      мұндағы а = f sin ; f – 15 ^оС температурасындағы сымның бос іліну мөлшері, м;
       = arctg (P/Q); Q – 1 м ұзындығына келетін сымның салмағы, даН/м, Р - сымның 1 м ұзындығына келетін желдің жылдамдықты күші, даН/м, бұл жағдайда жылдамдықтылығы құрылыс конструкцияларын есептегенде таңдалып алынатын мәні 60 %-ға тең деп қабылданады.
      936. Үш фазалық ҚТ токтары 20 кА немесе одан жоғары кезінде ТҚ иілгіш шиналарын тесілу қатынасы жағынан қауіпті, ҚТ тогының динамикалық әсерінен фазалардың жақындатуын болдыртпауға тексеріп отыру қажет.
      Жарықта кернеудегі көршілес фазалар арасындағы ең аз рұқсат етілген арақашықтықтар ҚТ токтарының әсерінен фазалардың анағұрлым жақындасу сәтінде осы Қағидалардың 11-тарауында келтірілген анағұрлым жұмыстық кернеуі бойынша қабылданатын әуелік желінің ең төменгі әуелік аралықтарына сәйкес болуы тиіс.
      Фазадағы бірнеше сымдардан орындалған иілгіш ток сымдарында қашықтық бөлгіштер орнатылуы тиіс.
      937. Токөткізуші және жерге тұйықталмаған бөліктерден немесе оқшаулағыш элементтерден көлденең сызық бойынша (ток өткізгіш бөліктер жағынан) тұрақты ішкі қоршауларға дейінгі ара қашықтық олардың биіктігіне байланысты қоршау биіктігі 1,6 м кезінде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 130-кестесіндегі Б өлшемі үшін және қоршау биіктігі 2 м кезінде А_ф-з өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс. Осы бөліктер немесе элементтер қоршаулардан биік орналасқан кезде бұл арақашықтықтар және қоршау жазықтығында 2,7 м биіктігі үшін де сақталуы тиіс (осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 3-сурет).
      Қоршау жазықтығындағы 2,7 м биіктікке орналасқан нүктеден осы бөліктерге дейін немесе элементтерге дейінгі арақашықтық А_ф-з дан кем болмауы тиіс (осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 3-сурет).
      938. Токөткізуші бөліктер (шығыстары, шиналары, түсілімдері, т.с.с.) жоспарлау деңгейінен немесе ғимарат биіктігінен Г өлшемі үшін (4-сурет) осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде келтірілген мәндерден кем емес биіктікте орналасқан болса, онда оларда ішкі қоршаулар болмауы мүмкін.
      Жоғары жиіліктегі байланыстық, телемеханикалық және қорғау құрылғыларының конденсаторын біріктіретін және сүзгісі бар қоршалмаған токөткізуші бөліктері 2,5 м-ден кем емес биіктікте орналасуы тиіс. Бұл ретте жалғау қондырғысынан кернеуді алмай, сүзгіні жөндеу (баптау) жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік беретін биіктікте сүзгі орнату ұсынылады.
      Оқшаулағыш фарфорының төменгі жиегі жоспарлау деңгейінен немесе ғимарат деңгейінен (кәбілдік каналдардың плиталары немесе астаулары) және т.б.) 2,5-тен кем емес биіктікте орналасқан трансформаторлар мен аппараттарды қоршамауға рұқсат етіледі (4-сурет). Ең төмен биіктік қондырғысының тұрақты қоршауы осы Қағидалардың 904-тармағының талаптарын қанағаттандыруы және ол осы Қағидалардың 935-тармағында келтірілген арақашықтықта орналасуы тиіс.
      939. Қоршалмайтын токөткізуші бөліктер олардан машиналардың, тетіктердің және тасымалданушы жабдықтардың өлшемдеріне дейінгі арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестедегі 5-суретте келтірілген Б өлшемі үшін берілген мәндерден кем емес болатындай етіп орналасуы тиіс.
      940. Түрлі тізбектердің ең жақын орналасқан қоршалмаған токөткізуші бөліктері арасындағы арақашықтық бір тізбекте қызмет еткенде, екіншісі ажыратылмайтындай шарттан таңдалуы тиіс. Түрлі тізбектердің қоршалмаған токөткізуші бөліктері түрлі жазықтықтарда (параллель немесе перпендикуляр) орналасқан кезде арақашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде тік сызығы бойынша В өлшемі үшін, ал көлденең сызығы бойынша – Д өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс (6-сурет).
      Түрлі кернеулер болған кезде В және Д өлшемдері жоғары кернеумен алынады. Бұл ретте В өлшемі жоғарғысы ажыратылмаған кезде төменгі тізбекті қызмет көрсетеді, ал Д өлшемі - екіншісі ажыратылмаған кезде бір тізбеде қызмет көрсетуді көздейді.
      Егер мұндай қызмет көрсету көзделмесе, түрлі жазықтықтағы түрлі тізбектердің токөткізуші бөліктері арасындағы арақашықтық осы Қағидалардың 932 және 933-тармақтарына сәйкес қабылдануы тиіс; бұл ретте пайдалану шарттарында сымдардың жақындау мүмкіндігі ескерілуі тиіс (желдің, мұздың, температураның әсерінен).
      941. Бір көлденең жазықтықта орналасатын түрлі тізбектердің токөткізуші бөліктері арасындағы арақашықтықтар жоғарғы кернеу бойынша орнатылады және осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде Д өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс (7-сурет). Д өлшемі - бір тізбектің екіншісі ажыратылмаған кезде қызмет көрсетуді көздейді.
      942. Токөткізуші бөліктер ең сыртқы қоршаудың жоғарғы жиегі арасындағы арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде Д өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс (8-сурет). Бұл ретте тігінен токөткізуші бөліктерден АТҚ ауласынан тыс жерге дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 965-тармағының бірінші және үшінші абзацтарында көрсетілген мәндерден кем болмауы тиіс.
      943. Сөндірілген күйіндегі ажыратқыштың түйіспелері мен пышақтарынан жерге тұйықталған бөліктеріне дейінгі ара қашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде А_ф-з өлшемі келтірілген өзінің фазасының шиналағышына дейінгі мәндерінен, ал екінші түйіспеге қосылғанға дейін – Ж өлшеміне арналған үшін берілген мәндерден; басқа жалғанулардың шиналағышына дейін – Б өлшеміне арналған үшін берілген мәндерден кем болмауы тиіс (9-сурет).
      944. АТҚ токөткізуші бөліктерінің ғимарат немесе құрылыс обьектілерінің арасындағы (ЖТҚ, басқару қалқаны, транформаторлық мұнара, т.б.) арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде келтірілген Д өлшеміне мәндерден, ал көлденең бойынша токөткізуші бөліктерден жоғарыда аталған ғимараттарға дейінгі арақашықтықта – Г өлшеміне арналған мәндерден кем болмауы тиіс (10-сурет).
      945. АТҚ ток өткізуші бөліктері үстінен және астынан әуелік жарықтандырушы желілерін, байланыс желілерін және белгі беру желілерін жүргізуге тыйым салынады.
      946. Ашық орнатылған электр техникалық құрылғыларынан қосалқы станциялардың су суытқыштарына дейінгі арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 131-кестеде келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс.
      Осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 131-кестеде келтірілген сыртқы ауаның температурасы минус 36 ⁰С-тан төмен аудандар үшін арақашықтық 25 %-ға артуы, ал минус 20 ⁰С-тан жоғары температурасы үшін – 25 %-ға азайтылуы тиіс. Осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 131-кестеде келтірілген қайта жөнделіп жатқан объектілер үшін арақашықтықты 25 %-дан артық емеске азайтуға рұқсат етіледі.
      947. Май салмағы қондырғы бірлігіне 60 кг тең маймен толтырылған қондырғыдан өндірістік кәсіпорын ауласындағы В, Г, Д санатты өндірісті ғимараттарға дейін және электр станциялары мен қосалқы станциялар ауласындағы қосалқы құрылыс объектілеріне (шеберханалар мен қоймалар) дейінгі, сонымен қатар тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарына дейінгі (Г және Д санаттары үшін ерекше жағдай) арақашықтықтар:
      1) осы ғимараттар мен құрылыстардың өртке қарсы беріктік дәрежесі І және ІІ болған кезде 16 м; ІІІ дәреже болған кезде – 20 м;
      2) отқа қарсы беріктік IV және V дәрежелері болған кезде - 24 м болуы тиіс.
      Маймен толтырылған қондырғыдан жарылу қаупі бар аймақтар мен үй-жайларға дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 24-тарауына сәйкес қабылданады.
      Қосалқы станцияның жеке ғимараттары арасындағы ара қашықтықтарды, олардың өртке қарсы беріктігі дәрежесіне байланысты ҚНжҚ сәйкес қабылданады.
      Трансформаторлық шеберханадан және аппараттық май шаруашылығынан сондай-ақ май қоймаларынан АТҚ қоршауларына дейінгі өртке қарсы ара қашықтық 6 м-ден кем болмауы керек.
      ЖТҚ ғимараттарынан электр станциялары мен қосалқы станцияның басқа да өндірістік ғимараттарына дейінгі ара қашықтығы 7 м-ден кем болмауы тиіс. Көрсетілген арақашықтықтар басқа ғимаратқа қарап тұрған ЖТҚ қабырғасы өртке қарсы қабырға есебінде өртке қарсы беріктіктегі 2,5 сағатқа тең жағдайда сақталмауы мүмкін.
      Сутек қоймаларынан қосалқы станцияның ғимараттарына және ӘЖ тіректеріне дейінгі ара қашықтықтары осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 131-кестеде көрсетілгендерден кем болмауы тиіс.
      Сутек қоймаларынан АТҚ-ға, трансформаторларға, синхронды компенсаторларға дейінгі арақашықтық 50 м-ден кем болмауы тиіс.
      948. АТҚ электр станцияларының маймен толтырылған электр қондырғыларынан және қосалқы станциялардан ЖТҚ ғимараттарына, қалқандарға, компрессорлық және синхронды компенсаторлардың блоктарына дейінгі арақашықтықтар технологиялық талаптармен ғана анықталады және өрт шарттары бойынша ұлғайтылмауы тиіс.
      949. Г және Д санатты өндірістік ғимараттардың қабырғалары (өртке қарсы нормалар бойынша) осы өндірістерге қызмет көрсететін маймен толтырылған трансформаторларды, олардан 10 м-ден астам жерде және Б енді (11-сурет) бөліктерден тыс жерлерде орнатқан кезде қабырғаларға, терезелер мен есіктерге арнайы талаптар қойылмайды.
      Б енді бөліктердің учаскелері шегінде трансформаторларға дейінгі арақашықтық аз болған кезде мынадай талаптар орындалуы тиіс:
      1) д биіктігіне дейінгі терезелер (трансформатор қақпақшасы деңгейіне дейін) рұқсат етілмейді;
      2) г ара қашықтығы 5 м кем және ғимараттың өртке қарсы беріктік дәрежесі IV және V болғанда, ғимарат қабырғасы өртке қарсы тұрақтылық шегі 2,5 сағат, өртке қарсы қабырға есебінде орындалып, өртенетін материалдан жасалған төбесінен 0,7 м биіктікке жоғары болуы тиіс.
      3) г ара қашықтығы 5 м кем емес және де ғимараттың өртке қарсы беріктік дәрежесі І, ІІ және ІІІ болғанда және де Г арақашықтығы 5 м және одан жоғары болып, биіктікте өртке қарсы тұрақтылығы д-дан д+е дейін шектеусіз болса, онда армирлік әйнекті ашылмайтын терезелерді немесе өртке қарсы беріктігі 0,75 сағаттан кем емес рамаларды, әйнекті блокты, жанбайтын материалдан жасалған терезелерді қоюға рұқсат етіледі, ал д+е жағдайы үшін – сыртында металл торы бар, саңылауы 25х25 мм, ғимарат ішіне ашылатын терезелерді орнатуға рұқсат етіледі.
      4) г арақашықтығы 5 м дейінгі биіктікте д-дан кем емес және де г - 5 м және одан жоғары, биіктігі шектелмеген жағдайлары үшін өртке қарсы беріктігі 0,75 сағатқа тең, жанбайтын немесе ауыр жанатын материалдан жасалған есіктер орнатылады.
      5) г ара қашықтығы 5 м дейін ғимарат қабырғасында желдеткіш қабылдау саңылауларына рұқсат етілмейді, осы аталған шекте ластанбаған ауаны шығару саңылаулары д биіктікте болады.
      6) б арақашықтығын - г арақашықтығы - 0,8 м-ден кем болмауы тиіс осы Қағидалардың 1311-тармағына сәйкес.
      7) өрт кіреберісі әрқайсысы үшін немесе трансформаторлардың жүру ені 3 м-ден кем болмайтын барлық бойы қарастырылады.
      11-суретте келтірілген а-г және А өлшемдері жер деңгейінен 1,9 м биіктікте трансформатордың шығып тұрған бөліктеріне дейін қабылданады. Трансформатордың бірлік қуаты 1,6 МВ·А дейін болғанда b>1,5 м, e>8 м, ал қуаты 1,6 МВ·А жоғары болғанда b>2 м, e>10 м.
      Осы тараудың талаптары сыртта орналасатын ЖТҚ-на жүреді.
      950. Май жан-жаққа ағып кетпес үшін және маймен толтырылған күштік трансформаторлар зақымданғанда өрт қаупі орын алмас үшін 1 бактегі майдың салмағы 1 т, бактік ажыратқыш кернеуі 110 кВ және одан жоғары болғанда, мынадай талаптар орындалатындай май қабылдағыштары, май жинақтағыштары және майды басқа жаққа ағызғыштар орындалуы тиіс:
      1) май қабылдағыштың габариттері май салмағы 2 т дейін болған кезде бірлі-жарымды электр қондырғының габариттерінен 0,6 м кем емес шығып тұруы тиіс; май салмағы 2-ден 10 т дейін артық болған кезде, 1 м; салмағы 10-нан 50 т дейін артық болған кезде 1,5 м; салмағы 50 т артық болған кезде – 2 м шығып тұруы тиіс. Бұл ретте май қабылдағыш габариті трансформатордан 2 м кем емес ара қашықтықта орналасатын қабырға немесе қоршау жағынан 0,5 м аз етіп алынады.
      Май қабылдағыш көлемі бір қабылданғанда трансформатордың (реактордың) корпусындағы майдың 100 % қабылдап алуына есептелуі тиіс.
      Бактік ажыратқыштарды май қабылдағыштары бір бакке сиятын майдың 80 % қабылдауына есептелуі тиіс.
      2) май қабылдағыштың және май ағызғыштың құрылғысы бір май қабылдағыштан екіншісіне майдың, судың ағуын, майдың кәбілдік немесе басқа да жерасты ғимараттар бойынша ағып таралуын, өрттің дүмпуін, май ағызу саңылауына бөгде заттың түсуін немесе саңылауға қар, мұздың т.б. тұрып қалуын болдырмауы тиіс.
      3) қуаты 10 МВ·А дейінгі трансформаторлар (реакторлар) үшін май қабылдағыштарын май ағызғышсыз орнатуға болады. Бұл ретте май қабылдағыштары үстіне орнатылған қондырғыға сиятын май мөлшеріне есептеліп жасалуы тиіс және үсті металдық тормен жабылып, оның үстіне қалыңдығы 0,25 м таза қиыршықтас қабаты немесе бөліктері 30-дан астам 70 мм дейін тазартылған гранит майтас төселуі тиіс.
      Май қабылдағыштан майды және суды ағызып жіберу жылжымалы сорғы агрегатымен көзделуі тиіс. Май қабылдағышты май ағызғышсыз қолдануда май қабылдағышта майдың (судың) жоқтығын тексеретін қарапайым құрылғы қолданылады.
      4) Май ағызғышы бар май қабылдағыштар тереңдетілген типтегідей (түбі жердің ауданын қоршайтын деңгейден төмен) тереңдетілмеген типтегідей (түбі ауданның жерін қоршайтын денгейдің үстінде) орындалмауы мүмкін.
      Егер бұл ретте май қабылдағыштың көлемі қамтамасыз етілсе, тереңдетілген типте орындау қоршаулар кезінде талап етілмейді.
      Тереңдетілмеген май қабылдағыш маймен толтырылған қондырғының борттық қоршаулары түрінде орындалуы тиіс. Борттық қоршаулар биіктігі қоршаған ауданның деңгейінен 0,25-тен кем емес және 0,5 м аспайтын болуы тиіс.
      Май қабылдағыштың (тереңдетілген немесе тереңдетілмеген) түбі тазартылған ірі қиыршық таспен немесе жуылған граниттік шағылдармен не 30-дан 70 мм дейін бөлшектері бар басқа жынысты кезексіз шағылдармен төселуі тиіс.
      5) маймен толтырылатын электр қондырғысы ғимараттың (құрылыстың) темірбетондық жабындысына орнатқан кезде май ағызғыш құрылғы міндетті түрде орнатылуы тиіс.
      6) май ағызғыштар өртті сөндіру үшін қолданылатын автоматтық стационарлық құрылғылармен май қабылдағыштан жабдықтар мен құрылыстардан өртке қатысты арақашықтықта қауіпсіз, майдың және судың алынуын қамтамасыз етеді; майдың 50 % және судың толық көлемі 0,25 сағат ішінде ағызылуы тиіс. Май ағызғыштары жерасты құбырлары немесе ашық арық және науа түрінде орындалады.
      7) Май жинақтағыштар майдың анағұрлым толық мөлшері бар бір қондырғының ішіне сиятын майдың толық көлеміне есептеліп, жабық түрде орындалуы тиіс.
      951. Қуаты 63 МВ·А және 110 кВ және одан жоғары трансформаторлары бар және қуаты 40 МВ^.А кернеуі 220 кВ және одан жоғары транформаторлары бар қосалқы станцияларында және де өртті сөндіруге арналған синхронды компенсаторлары бар қосалқы станцияларында сыртқы тораптан және өз бетінше су көзінен қоректенетін су құбыры қарастырылуы тиіс.
      Бірліктік қуаты 40 МВ·А кем 220 кВ трансформаторлары бар қосалқы станциялардағы сыртқы желіден қоректенетін су құбыры көзделеді. Өрттік құбырының орнына басқа мақсаттағы су құбыры торабынан сумен толтырылатын өрттік суды пайдалануға болады.
      Қуаты 63 МВ·А кем 35-110 кВ трансформаторлар бар қосалқы станцияларында өртке қарсы су құбыры мен су қоймасы қарастырылмайды.
      952. Маймен толтырылған трансформаторлары мен аппараттардың астына фундаменттер жанбайтын материалдардан жасалуы тиіс.
      953. Біріктірілген порталдарымен жабдықталған қосалқы станциядағы трансформаторларда (автотрансформаторларда) оларды жылжытып жеткізуге теміржол жолдары қарастырылмайды. Қосалқы станцияларға теміржол жолы қарастырылса, ол біріктірілген порталдармен жабдықталған трансформаторлардың (автотрансформаторлардың) фундаментіне дейін тартылады.
      954. АТҚ мен қосалқы станцияның жоспарланған аумағы бойынша қатты қоспалармен топырақ беті немесе шөп төсемелері қажет болған жағдайда жақсартылған автомобиль көлігіне арналған жол қамтамасыз етілуі тиіс.
      Жабындылары бар (жетілдірілген, өтпелі, төменгі) автожолдар мынадай ғимараттар мен құрылыстарға: трансформаторлардың ревизиясы үшін порталға немесе мұнараға, басқару қалқаншаларының ғимараттарына, ЖТҚ және СЖТҚ, 110 кВ және одан жоғары АТҚ ажыратқыштарының бойына, май шаруашылығы ғимаратына, материалдық қоймаға, майдың ашық қоймасына, сорғы, су резервуарына, компрессорлық ғимаратқа, сутек қоймасына, 220 кВ және одан жоғары аралық-фазаларына көзделеді.
      Аудан ішілік жолдардың жүретін жолының ені 3,5 м-ден кем болмауы тиіс. Жол енін анықтаған кезде осы Қағидалардың 921-тармағына сәйкес қолданылатын жабдықтар мен тетіктердің өлшемдері ескерілуі тиіс.
      955. Сыртқа орнатылатын СЖТҚ және ЖҚС мынадай талаптарға сай болуы тиіс.
      1) СЖТҚ және ЖҚС жоспарланған ауданда жоспарланған жерден 0,2 м – кем емес биіктікте және де қызмет ету шкафтары жанында. Қалың қар түсетін және қар көшкіні орын алатын аудандарда СЖТҚ және ЖҚС-ларды 1,0 – 1,2 м биіктікте орнату ұсынылады;
      2) құрылғының орналасуы трансформатордың және ұяшықтардың шығарылатын бөліктерінің ыңғайлы шығарылып, жеткізілуін қамтамасыз етуі тиіс;
      3) қондырғының суытылуы қамтамасыз етілуі тиіс. Бұдан басқа, СЖТҚ және ЖҚС қондырғылары осы Қағидалардың 891-894, 896-903, 906-908, 911-914, 917, 919, 1099, 1100-тармақтарының талаптарына сай болуы тиіс.
      СЖТҚ және ЖҚС жеке секцияларының арасындағы жалғаулары да осы Қағидаларда келтірілген 922-952-тармақтардың талаптарына сай болуы тиіс.

3. Жабық таратушы құрылғылар (ЖТҚ)
мен қосалқы станциялар (ҚС)

      956. ЖТҚ ғимараттары мен үй-жайлары және трансформатор камералары I және II өртке қарсы беріктік санатына жатуы тиіс.
      957. Бұрыннан бар ғимаратқа қосымша қосалқы станциясын қосу және де ғимарат қабырғасын қосалқы станцияның қабырғасы ретінде қолдануға қосылатын қосалқы станция кіріктірілген жердің отыруы кезінде гидрооқшаулаудың тоғысқан жерлерінің бұзылуын алдын алатын арнайы шаралар қабылданған жағдайда рұқсат етіледі. Қазіргі бар қолданатын ғимараттың қабырғасын бекіту кезінде, сондай-ақ көрсетілген қондырғының шөгуі болуы тиіс.
      958. Жекелеген үй-жайларда 1 кВ дейін жоғары және ЖТҚ кернеуі орналастырылған. 35 кВ дейінгі кернеу жоғары ЖҚС-ға бұл талап таратылмайды.
      1 кВ дейінгі кернеу ЖТҚ жоғары орналасқан және үй-жайлардың жалпы шарты үшін кернеу жоғары болатын қосалқы станциясы ТҚ бөлімі немесе бір ұйымды пайдалануға рұқсат етіледі.
      Трансформаторлардың ТҚ үй-жайлары қайта жасалатын және басқа қызметтік көмекші үй-жайлардан бөлініп тұруы тиіс.
      959. Трансформаторлық бөлмелер мен жабық трансформаторлық құрылғыларды мына жерлерде орналастыруға болмайды:
      1) Ылғал технологиялық үдерісі өндірісінің ғимараты астында суға түсетін бөлмелер, дәретханалар, душ т.б. астында. Егер ТҚ мен ҚС бөлмелеріне ылғал тиюдің алдын-алу, гидрооқшаулау сенімді жасалған жағдай есебінен ғана рұқсат етіледі;
      2) ЖТҚ және трансформаторлық үй-жайдың жабылған жер үстінде немесе астында 1 сағаттан артық уақыт аралығында 50-ден астам адам болатын үй-жайларда.
      Осы тармақтың 2-тармақшасының талабы құрғақ немесе жанбайтын затпен толтырылған трансформаторлар орналасқан трансформаторлық үй-жайларда қолданылмайды.
      960. Енгізілім оқшауламасы, сондай-ақ 6 және 10 кВ генераторларының иілгіш және қатты сыртқы ашық ток сымдарының оқшауламалары номиналды кернеуі 20 кВ тең кернеуге, кернеуі 13,8-24 кВ генераторлары - 35 кВ кернеуге сай таңдалуы тиіс.
      961. Түрлі фазалардың токөткізуші бөліктерінен, оқшауланбаған токөткізуші бөліктерінен жерге қосылған конструкциялар мен қоршауларға, еден мен жерге дейін, сонымен қатар, түрлі тізбектердің қоршалмаған токөткізуші бөліктерінің арақашықтықтары осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде берілген 12-15-суреттерде келтірілген мәндерден кем болуы тиіс.
      ЖТҚ-дағы иілгіш шиналарды ҚТ токтары әсерінен жанасуына сәйкестігі осы Қағидалардың 934-тармағымен тексеріледі.
      962. Ажыратылған күйдегі айырғыштың түйіспелерімен пышақтарынан екінші түйіспеге жалғанған өзінің фазасының шиналағышына дейінгі арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген 12-15 суреттерді Ж өлшеміне арналған мәндерден кем болмауы тиіс (14-сурет).
      963. Оқшауланбаған токөткізуші бөліктері кездейсоқ жанасулардан оларды камераларға орналастыру, тормен қоршау және т.с.с. шаралары қорғалуы тиіс.
      Оқшауланбаған токөткізуші бөліктерін камералардан тыс орналастырғанда және еденнен осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген Д өлшемінен төмен орнатқанда, олар қоршалуы тиіс. Қоршау астындағы өту жолының биіктігі 1,9 м-ден кем болмау тиіс. (15-сурет).
      Еденнен 2,3 м биіктікке дейін, қоршаулардан биік, бірақ Д өлшемінен төмен орналасқан токөткізуші бөліктер қоршау ауданынан осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген В өлшеміне арналған арақашықтықта орналасуы тиіс (14-сурет).
      Жоғары жиілікті байланыс, телемеханика және қорғаныс құрылғысының конденсаторы мен сүзгіні байланыстырып тұратын қоршалмаған токөткізуші бөліктер 2,2 м-ден кем емес биіктікте орналасуы тиіс. Бұл ретте бұл жағдайда жалғанған қондырғыдан кернеуді алып тастамай сүзгінің жөнделуін (бапталуын) өткізуге мүмкін болатын биіктікте ұсынылады.
      Оқшаулағыш фарфорының төменгі жиегі еден деңгейінен 2,2 м және одан жоғары орналасатын аппараттарды жоғарыда аталған талаптар орындалатын болса, қоршамауға болады.
      Ашық камералардағы токөткізуші бөліктерді қоршау үшін тосқауылдарды қолдануға рұқсат етілмейді.
      964. Осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген Д4 өлшеміне арналған мәннен асып кететін биіктікте орналасатын түрлі тізбектердің қоршалмаған оқшауланбаған токөткізуші бөліктері кез келген бір тізбекті (мысалы, шиналар секциясын) ажыратқанда, көршілес тізбектерде кернеу болғанымен, осы тізбектің қауіпсіз қызмет етілуі тиіс. Жеке алғанда, қызмет ету дәлізінің екі жағында орналасатын қоршалмаған токөткізуші бөліктері арасында осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген Г өлшеміне арналған арақашықтық сақталуы тиіс (14-сурет).
      965. Қызмет ету дәліздерінің ені қондырғының ыңғайлы қызмет етуін қамтамасыз етуі тиіс және де ол (жарық кезінде қоршаулар арасында) мына шамалардан кем болмауы керек: жабдық бір жақта орналасқанда 1 м; жабдық коридордың екі бетінде де орналасқанда – 1,2 м кем емес.
      966. Айырғыш пен ажыратқыш жиектері бар басқару дәлізінде жоғарыда көрсетілген өлшемдер сәйкесінше 1,5 және 2 м-ден кем болмауы  тиіс. Дәліз ұзындығы 7 м дейін болған кезде, дәліздің ені екіжақты қызмет етілу жағдайында 1,8 м-ге дейін қысқартуға рұқсат етіледі.
      ЖТҚ және ЖҚС бөлмелеріндегі өтетін жол енінің өлшемі осы Қағидалардың 998 және 1096-тармақтарына сәйкес болуы тиіс.
      Жарылыс дәліздерінің ені 1,2 м-ден кем болмауы тиіс.
      Қызмет ету дәліздерінің және жарылыс дәліздерінің құрылыс конструкцияларымен жергілікті тарылуына рұқсат етіледі, 0,2 м көп болмауы тиіс. ҚТҚ және ЖҚС (КТП) бөлмелері биіктігінің өлшемі осы Қағидалардың 999-тармағына сәйкес болуы керек.
      967. Көлік қозғалысы бар жүру жолдарын қиып өтпейтін ЖТҚ-ға ауа кірме сымдарының ең төменгі нүктесінен жер бетіне дейінгі арақашықтығы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 133-кестесінде Е өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс (15-сурет).
      Сым мен жер арасындағы ара қашықтық аз болғанда, кірмелер астындағы бөлік биіктігі сәйкесінше 1,6 м болуы тиіс. Қоршаумен қоршалуы тиіс және де қоршау ауданындағы жерден сымға дейінгі ара қашықтығы Е өлшемінен кем болмауы қажет.
      Жүру жолдарымен көлік қозғалысы бар жерлерді қиып өтетін ауа арқылы кірмелерінің төменгі сымынан жерге дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 11-тарауына сәйкес қабылданады.
      ЖТҚ-дан АТҚ-ға кірмелері көрсетілген арақашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшаның 130-кестесі бойынша Г өлшемі үшін қабылдануы тиіс (4-сурет).
      Екі тізбектің көршілес тізбектерінің шығыстары арасындағы арақашықтықтар көршілес тізбектердің шығыстары арасындағы қолқалар қарастырылмаса, осы Қағидаларға 5-қосымшаның 130-кестесінде келтірілген Д өлшемі үшін берілетін мәндерден кем болмауы тиіс.
      Кірмелер үстіндегі ЖТҚ төбесінде шеткі фазалардың осьтерінен 0,5 м-ден кем емес шығып тұратын, биіктігі 0,8 м-ден кем емес қоршаулар қарастырылуы тиіс. Аталған қоршаулардың орнына жоспарда осы өлшемді күнқағарлармен орнатуға болады.
      968. Төбесінің үстінде орналасатын ТҚ ғимаратына кіру сымдары осы Қағидаларға 942-тармақта келтірілген биіктіктен кем емес мәндерде орналасуы тиіс.
      ТҚ шығыстар мынаған сәйкес орындалады:
      1) ТҚ ұзындығы 7 м дейін болса, 1 шығысқа рұқсат етіледі.
      2) ТҚ ұзындығы 7 м-ден артық 60 м-ге дейінгі аралықта болса, онда құрылғының екі шетінде екі шығысы қарастырылып, ТҚ шығыстары жиектерінен 7 м-ге дейін ара қашықтықта орналастыруға рұқсат етіледі.
      3) ТҚ ұзындығы 60 м асса, онда шеттеріндегі шығыстарынан басқа қосымша шығыстары да қарастырылуы тиіс және де қызмет ету, басқару немесе жарылыс дәліздерінің кез келген нүктесінен шығысқа дейін 30 м-ден аспауы керек.
      Шығыстары сыртқа, басқыш алаңына немесе жанбайтын қабырғалары мен жабыны бар, жанғыш және жарылғыш қауіпті заттар, аппараттары жоқ өндіріс бөлмелеріне, сондай-ақ берілген ТҚ-дан жанбайтын немесе отқа төзімділік шегі 0,6 сағаттан кем емес қиын жанатын есіктермен бөлінген ТҚ-ның басқа бөлімдеріне шығарылуы мүмкін. Көп қабатты ТҚ-да екінші және қосымша шығыстарын сырттан өрттік сатысы бар балконға да шығаруға болады.
      969. Үлкен ұзындықты жарылыс дәліздері отқа төзімділігі 1 сағаттан кем емес, жанбайтын арақабырғаларының есіктері 60 м-ден аспайтын бөліктерге бөлінеді, осы Қағидалардың 969-тармағына сәйкес орындалады. Сыртқа немесе басқыш шаршыққа жарылыс дәліздері шығарылуы тиіс.
      970. ТҚ бөлмелерінің едендерін бір белгіде әрбір қабаттағы барлық ауданы бойынша орындау ұсынылады. Еден конструкциясы цементтік шаңның пайда болуына жол бермеуі тиіс. Жеке бөлмелер арасындағы есіктердің және дәліздер есіктерінің босағаларын жасауға рұқсат етілмейді.
      971. ТҚ есіктері басқа бөлмелерге немесе сыртқа шығарылуы тиіс және де таратушы құрылғы жағынан кілтсіз ашылатын өздігінен жабылатын құлыптары болуы тиіс.
      Бір ТҚ бөліктері немесе екі ТҚ арасындағы көршілес бөлмелері арасындағы есіктердің жабық күйде ұстап тұратын және оларды екі бағытта да ашылуына кедергі ететін құрылғысы болуы тиіс.
      Түрлі кернеулі ТҚ бөлмелері (бөліктері) арасындағы есіктер 1 кВ дейінгі төмен кернеулі ТҚ жағына ашылуы тиіс.
      Бір кернеулі ТҚ бөлмелері есіктерінің құлыптары бір кілтпен ашылуы тиіс; ТҚ кірер есіктері және т.б. бөлмелер есіктерінің кілттері камералардың құлыптарына сәйкес келмеуі тиіс.
      Өздігінен құлыпталатын құлыптарды қолдану туралы талап кернеуі 10 кВ және одан жоғары қалалық электр тораптарының таратушы құрылғыларына таралмайды.
      972. Майдың салмағы 60 кг-нан астам маймен толтырылған электр жабдығы бар камералардың есіктерін (дарбазалар) ауыр жанатын материалдардан жасайды. Егер берілген қосалқы станциясына қатысты емес үй-жайларға шығатын болса, сонымен қатар, егер олар жарылысқа қауіпті дәліздерінің бөліктері мен ТҚ арасында орналасқан жағдайда, есіктердің өртке қарсы беріктік шегі 0,75 сағ. кем емес болуы тиіс. Басқа жағдайларда есіктерді жанғыш материалдан және өртке қауіптілік беріктігі төмен материалдардан жасауға рұқсат беріледі.
      Ашылуы бар ені 1,5 м-ден астам камералар дарбазасы адамдар кіріп шығуына қолданылса, есігі болуы тиіс.
      973. Жабық таратушы құрылғыларын терезесіз орындауға ұсынылады; күзетілмейтін аумақтағы осындай орындау міндетті болады.
      Табиғи жарықтану қажет болған жағдайда әйнектік блоктарды немесе нығайтылған әйнекті қолдану керек.
      ТҚ мен ҚС бөлмелерінің терезе жақтаулары жанбайтын материалдардан жасалуы тиіс. ЖТҚ-да терезелер ашылмауы тиіс.
      Жарықтандырушы жарық шамын орнатуға рұқсат етілмейді.
      Терезелер ұяшықтары 25х25 мм сыртынан орнатылатын торлармен қорғалуы тиіс. Сыртынан орнатылатын торларды қолданғанда үй-жай ішіне ашылатын терезелерді қолдануға рұқсат етіледі.
      974. Кернеуі 1 кВ дейін және одан жоғары ТҚ-мен бірде бір бөлмеде қуаты 0,63 МВ·А-ға дейін тек бір трансформаторларын немесе әрқайсысының қуаты 0,4 МВ·А дейін екі майлы трансформаторларын орнатуға болады. Олар өртке қарсы беріктік шегі 1 сағатқа тең, бөлменің қалған бөлігінен қалқамен бөлініп, оқшауланбаған токөткізуші бөліктері осы Қағидалардың 961-тармағына сәйкес қоршалуы тиіс. Осы аталған жағдайлардағы бактік майлы ажыратқыштары осы Қағидалардың 975-тармағына сәйкес орнатылуы тиіс.
      975. Синхронды компенсаторларға, электр қозғалтқыштарының іске қосушы құрылғыларына және т.б. жататын аппараттар (ажыратқыштар, іске қосушы реакторлар, трансформаторлар, т.с.с.) жалпы камера арасына қалқансыз орнатылады.
      976. Жарылыс дәліздеріне шығатын ТҚ жолы бар камераларында майының салмағы 600 кг дейінгі трансформаторларды орнатуға болады.
      Өлшеу трансформаторлары ішіндегі май көлеміне тәуелсіз ТҚ ашық камераларда орнатуға рұқсат етіледі. Бұл ретте, камерада өлшеу трансформаторындағы майдың толық көлемін ұстап қалуға есептелген босағасы немесе пандустар көзделуі тиіс.
      977. Майдың салмағы 60 кг-нан астам бактік майлы ажыратқыштар жеке жарылыс камераларында орнатылады, олардың есіктері сыртқа немесе жарылыс дәліздеріне шығарылады.
      Майдың салмағы 25-60 кг тең бактік май ажыратқыштары жарылыс камераларында да, ашық камераларында да орнатылуы мүмкін. Бактік ажыратқыштарды ашық камераларда немесе жарылыс дәлізіне шығар есігі бар камерада орнатқанда, оның номиналды ажырату тогы бойынша 20 % қоры болуы тиіс.
      Майдың салмағы 25 кг-ге дейін бактік май ажыратқыштарын, аз көлемді май ажыратқыштарын және майсыз ажыратқыштарын ашық камераларда орнату қажет.
      Бір фазадағы майдың салмағы 60 кг-ға тең немесе одан жоғары, аз көлемді май ажыратқыштарын орнатқан кезде әрбір камерада майдың толық көлемін ұстап қалуға орнатылған босағасы қарастырылуы тиіс.
      Ашық камераларда орнатылған ажыратқыштар бір-бірінен бөлектелген жанбайтын арақабырғалары осы Қағидалардың 891-тармағының талаптарына сәйкес орындалуы тиіс. Сондай-ақ арақабырғаларына немесе қалқандардан ажыратқыштар жетегі бөлек болуы тиіс. Арақабырғаларынан және қалқандардан жоғарғы жиегі еденнен кемінде 1,9 м-дей биіктікте болуы қажет.
      Қорғаныш қалқаншасын орнату туралы талап әуе ажыратқыштарын орнатуда қолданылмайды.
      978. Жарылыс дәліздерінде ашық токөткізуші ажыратқыштары бар жабдық орнатылуы тиіс.
      Жарылыс дәліздерінде осы Қағидалардың 967-тармағының талаптарына сәйкес орындалған шығыстары болуы керек.
      979. Жабық жеке тұрған, салынған, кіріктірілген және өндіріс бөлмелерінің ішіне қосалқы станцияларда дәліз камераларында, майлы ажыратқыштарында және т.б. бір бактегі майдың салмағы 600 кг дейін, май толтырылған аппараттарда, камералар есіктері сыртқа шығатын камераларды бірінші қабатта орналастырған жағдайда майды жинақтау құрылғылары орындалмайды.
      Бір бакте майдың салмағы 600 кг астам болса, трансформатордың немесе аппарат майының 20 %-ын ұстап қалуға есептелген, жанбайтын материалдан жасалған камера есігінің тесігінде немесе желдеткіш каналының тесігінде пандус немесе табалдырық орнатылуы тиіс. Сондай-ақ, кәбілдік құрылыстар арқылы майдың ағып кетпеуіне шаралар көзделуі тиіс.
      980. Камераларды жертөле үстінде, екінші немесе одан да жоғары қабаттарда орнатқанда және де камерадан шығатын есікті трансформаторлардың, майлы ажыратқыштардың және т.б. маймен толтырылған аппараттар үстінде орналастырылған жағдайда май қабылдағыштар мына әдістердің бірі бойынша орындалуы тиіс:
      1) Бір бактегі майдың салмағы 60-тан 600 кг болған кезде:
      майдың толық көлеміне есептелген шұңқыр түрінде;
      майдың толық көлемін ұстап қалуға есептелген босағасы немесе пандусын орнату арқылы;
      2) Бір бактегі майдың салмағы 600 кг астам болған кезде:
      трансформатор немесе аппарат майының толық көлемінің 20 %-ын сыйғызатын май қабылдағышы түрінде. Трансформатор астында май қабылдағыштардан келетін май ағызушы құбырларының диаметрі 10 см-ден кем болмауы тиіс. Май қабылдағыштар жағынан май ағызушы құбырлар тормен қорғалуы тиіс.
      май қабылдағышы түрінде, майды дренаждық жүйеге құрмайды. Бұл жағдайда май қабылдағышы қалыңдығы 25 см қиыршықтас қабаты бар тормен жабылып, майдың толық көлеміне есептелуі тиіс.
      Майдың деңгейі тордан 5 см-ден төмен болуы тиіс. Трансформатор астында орналасатын май қабылдағыштағы қиыршықтастың жоғарғы деңгейі әуе желдеткіш каналының саңылауынан 7,5 см-ден төмен болуы тиіс. Май қабылдағыштың табаны қабылдау жағына қарай 2^о көлбеу болуы тиіс. Май қабылдағыштың ауданы трансформатор немесе аппарат негізінің ауданынан үлкендеу болуы тиіс.
      3) Трансформатор немесе аппараттағы майдың салмағы 60 кг дейін болғанда майдың толық көлемін ұстап қалуға арналған босағасы немесе пандусы болуы тиіс.
      981. Трансформатор және реакторлар бөлмесінің вентиляциясы, оның номиналды жүктелуі және қоршаған ортаның максималды есептік температурасы бөлінетін жылу шығарылуын трансформаторлар мен реакторлардың максималды мүмкін қызудан аспауын қамтамасыз етуі тиіс.
      Трансформаторлар мен реакторлар бөлмесінің желдеткіш бөлмеден шығатын және оған кіретін ауа температураларының айырмасы трансформаторлар үшін 15^оС, 1000 А дейінгі ток реакторлары үшін 30^оС, 1000 А астам, ток реакторлары үшін 20^оС-дан аспауы тиіс.
      Табиғи вентиляция мен жылу айналымын қамтамасыз ету мүмкін болмаса, онда еріксіз жылу айналымы жасалуы тиіс және де оның жұмысы белгі беру аппараттар көмегімен бақыланып отыруы тиіс.
      982. Май немесе компаунд құйылған жарылыс дәліздері және де ашық камераларды немесе ҚТҚ-ны қызмет ету дәліздері сырттан қосылатын және басқа да вентиляциялық құрылғылармен байланысы жоқ апаттық сору вентиляциясымен жабдықталуы тиіс. Апаттық вентиляция сағатына бес еселік ауа алмасуына есептелуі тиіс.
      Қысқы температуралары төмен орындарға жіберу және сорып алу вентиляциялық саңылаулар сырттан ашылатын, жылытылған клапандармен жабдықталуы тиіс.
      983. Кезекші персонал 6 немесе одан да көп сағат болатын бөлмелерде +18^оС-тан төмен және +28^оС жоғары емес температурамен қамтамасыз етілуі тиіс. Кезекшінің тікелей жұмыс орнында жылытушы қондырғыларды орнатуға рұқсат етіледі.
      Кезекші персоналы жоқ кезде басқару қалқаншалары және ЖТҚ-лары бөлмелерінде осы бөлмелерде орнатылатын аппаратураның зауыт өндірушісінің талаптарына сай температура қамтамасыз етілуі тиіс.
      984. Қабатаралық қалқалардағы, қабырғалардағы, бөлгіштердегі есік ойықтары өртке қарсы беріктік деңгейі 0,75 сағатқа тең, жанбайтын материалдармен жабылуы тиіс. Сыртқы қабырғалардағы басқа саңылаулар жануарлар мен құстар кірмес үшін ұяшығы 1х1 см тең тормен жабылады; торлар жерден 0,5 м биіктікте орналасады. Кәбілдер өтетін саңылаулардан өртке қарсы беріктік деңгейінде 0,75 сағатқа тең қалыңдатылған орындары болуы тиіс.
      985. Кәбілдік каналдардың және екі жақты едендердің жабындылары бөлменің таза еденімен деңгейлес, жанбайтын материалдардан жасалған алмалы материалдармен жасалуы тиіс. Жеке плитаның салмағы 50 кг-нан артық болмауы қажет.
      986. Аппараттар және трансформаторлар камераларының басқа мақсаттағы кәбілдермен қиылысуына тыйым салынады, дегенмен, ерекше жағдайларда оларды құбырларда орындауға болады. Жарық, басқару және өлшеу тізбектерінің электр сымдарына қысқа бөліктерде ғана және де тек жалғауды орындауға қажетті мөлшерде ғана (мысалы, өлшеу трансформаторларына дейін) рұқсат етіледі.
      987. ТҚ бөлмелерінде өздеріне қатысты құбырларды (жылу) жүргізу вентиль, фланецтерді қолданусыз бүтін пісірмелі құбырларды пайдалану жағдайында ғана рұқсат етіледі, ал вентиляциялық пісіру қораптарын – люк, жылжымалы есіктері мен фланец және т.б. осы сияқты құрылғыларды қолданусыз жүргізуге рұқсат етіледі. Сонымен қатар, құбырлар мен қораптардың транзиттік жүргізілуі әрбір құбыр (ыдыс) бүтін су өтпейтін сыртқапқа салынған жағдайда ғана рұқсат етіледі.

4. Цехішілік трансформаторлық қосалқы станциялар

      988. Осы Қағидалардың 987-1001-тармақтарында келтірілген талаптар кернеуі 35 кВ дейінгі цехшілік қосалқы станцияларға таралады, түрлендіруші қосалқы станциялар мен электр термиялық қондырғыларына таралмайды.
      989. Цехшілік ҚС-лар өндіріс орындарының бірінші және екінші қабаттарында, негізгі және қосалқы бөлмелерінде орналасады, олар ашық та, жеке бөлмелерде өртке қарсы беріктігі I және II дәрежелі, Г және Д катергориялы өртке қарсы талаптарына жатады.
      Жарылысқа қауіпті және өртке қауіпті аймақтары бар бөлмелерде цехшілік ҚС орнатуға осы Қағидалардың 24 және 25-тарауларындағы талаптарға сай орындауға рұқсат етіледі.
      Шаң және химиялық активті ортасы бар бөлмелерде цехшілік ҚС орнату электр жабдықтарының сенімді жұмысы қамтамасыз етілетін шараларды қабылдағанда ғана рұқсат етіледі.
      990. Өндіріс орындарында трансформаторлар мен ТҚ ашық камераларда да, жеке бөлмелерде де орнатылуы мүмкін. Ашық орнатылғанда трансформаторлардың токөткізуші бөліктері жабық, ал ТҚ қорғалған немесе жабық түрде орындалған шкафтарда орналасады.
      991. Цехшілік ҚС-да ЖҚС немесе трансформаторлардың орнатылуы мынадай талаптарды сақтай отырып орнатылуы тиіс:
      1) әрбір ашық орнатылған цехшілік ҚС-да қосылған қуаты 3,2 МВ·А дейін майлы трансформаторлар қолданылуы мүмкін. Түрлі ЖҚС майлы трансформаторлары және майлы трансформаторлардың қоршалған камералары арасындағы ара қашықтық 10 м-ден кем емес болуы тиіс.
      2) цехшілік ҚС-ның бір бөлмесінде қосылған қуаты 6,5 МВ·А аспайтын майлы трансформаторлары бар тек бір ЖҚС орнатуға болады. (үш артық орнатуға болмайды).
      Майлы трансформаторларды жабық камерасы цехшілік орналастыру жағдайында майдың салмағы 6,5 т-дан аспауға тиіс.
      Түрлі ЖҚС жеке бөлмелері немесе өндіріс ғимараты ішінде орналасқан майлы трансформаторлардың жабық камералары ондағы ара қашықтық мөлшерленбейді.
      Май салмағы 60 кг дейін және одан жоғары майлы трансформаторлары бар ЖҚС орнатылатын цехшілік ҚС бөлмелерінің және майлы трансформаторлар мен аппартаттарының жабық камераларының қоршау конструкциялары, өртке қарсы беріктігі 0,75 сағатқа тең жанбайтын материалдардан жасау тиіс.
      Екінші пункттің талаптары майлы трансформаторларды ғимарат ішіне айдап шығаруға мүмкіндігі бар жанастырылып салынған және ішінен салынған қосалқы станцияларына да таралады.
      3) Екінші қабатта орналасатын цехшілік қосалқы станциялардың майлы трансформаторларының қосылған қуаты 1 МВ·А аспауы тиіс.
      Майлы трансформаторлары бар ЖҚС мен майлы трансформаторларды екінші қабаттан жоғары орнатуға болмайды.
      4) Құрғақ трансформаторлы немесе жанбайтын сұйық (қатты) диэлектрикті цехшілік ҚС үшін олардың қуаты, мөлшері олардың арасындағы ара қашықтығы және олардың орнату қабаты шектелмейді.
      992. Май салмағы 60 кг және одан жоғары әрбір майлы трансформаторлар мен аппарат астында май салмағы 600 кг трансформаторлармен аппараттары үшін сияқты, осы Қағидалардың 978-тармағының 2-тармақшасының талаптарына сәйкес май қабылдағышы орнатылуы тиіс.
      993. Цехшілік қосалқы станцияларында орнатылған ажыратқыштар майсыз немесе аз көлемді майлы болуы тиіс.
      Бактың майлы ажыратқыштарды келесі шарттар орындалғанда жабық камераларда ғана орнатылады:
      1) ажыратқыштар сан 3-тен аспайды;
      2) әрбір ажыратқыштағы майдың салмағы 60 кг-нан аспайды.
      994. Қалыпты ортасы бар өндіріс бөлмелерінде орналастырылатын қосалқы станциялардағы трансформатор камераларының вентиляциясын орнатқанда, ауаны тікелей цехтан алуға рұқсат етіледі.
      Құрамында шаңы бар немесе токөткізгіш немесе сілтілі қоспалары бар ауалы бөлмелерде орнатылатын трансформаторлар камераларын вентиляциялау үшін ауа сырттан алынуы немесе сүзгілермен тазартылып отыруы тиіс.
      Жанбайтын жабыны бар ғимараттарда трансформатор камераларындағы ауаны тікелей цехқа шығаруға болады.
      Жабындары ауыр жанатын ғимараттарда трансформатор камераларынан ауа ғимарат төбесінен 1 м-ден кем емес биіктікке шығарылған және осы Қағидалардың 1119-тармағына сәйкес орындалған шахталар арқылы орындалуы тиіс.
      995. Трансформатор камераларына жасанды вентиляцияны қолданғанда вентиляциялық құрылғы трансформаторлармен бірге автоматты түрде сөндірілуі қарастырылмайды.
      996. СЖТҚ жеке бөлмелерде орнатқанда трансформатор вентиляциясы осы Қағидалардың 979-тармағының талаптарына сай келуі тиіс.
      997. Қосалқы станцияларының едендері цех едендеріне деңгейлес болуы тиіс; ЖТҚ мен СЖТҚ бөлмелерінің едендер арбашалары әрлі-берлі жылжытуға, беті жырылмайтыны ескеріліп жасалуы тиіс.
      998. Маймен толтырылған күштік трансформаторлар мен бактік ажыратқыштар камераларының есіктері өртке қарсы беріктігі 0,6 сағатқа тең болуы тиіс.
      999. Қосалқы станциялары цехшілік көлік немесе крандық жолдар, көтеру-көліктендіру механизмдері жолдарына өте жақын орналасқан жағдайда, қосалқы станцияларында кездейсоқ зақымданулардан қорғау шаралары қарастырылуы тиіс.
      Негізінде ЖТҚ және ЖҚС осы тетіктердің «өлі аймағында» орналастырылуы қажет.
      Зауытішілік көліктің қарқынды қозғалысы байқалатын цехтарда және қондырғылармен және дайын бұйымдармен толтырылған цехтарда ЖТҚ мен ЖҚС қоршалуға тиіс. Және де қоршау ішінде өту жолдары осы Қағидалардың 999-тармағында келтірілген енде жасалуы тиіс.
      1000. Есіктері немесе вентиляциялық саңылаулары бар ЖТҚ мен ЖҚС басындағы өту жолдарының ендері 1 м-ден кем емес болуы тиіс; сонымен қатар, трансформаторлар мен аппараттарды сыртқа шығару мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
      1001. Шығарылу типі ЖТҚ мен ЖҚС басқару немесе жөндеу жолдарының ені жабдықты қызмет ету, ауыстырып жылжыту, айналдырып жылжыту және жөндеуге ыңғайлығын қамтамасыз етуі тиіс.
      ЖТҚ мен ЖҚС жеке бөлмелерде орналасқанда өту жолының ені келесі шарттардан анықталуы тиіс:
      1) бірқатарлық орындалу үшін – ЖТҚ арбашасының ұзындығы +0,6  метрден кем емес;
      2) екіқатарлық орындалу үшін – ЖТҚ арбашасының ұзындығы +0,8  метрден кем емес;
      Барлық жағдайларда өту жолының ені осы Қағидалардың 963-тармағында берілген мәндерден кем емес және арба диагоналі бойынша өлшемнен кем емес болуы тиіс.
      ЖТҚ мен ЖҚС артқы жағынан қарауға арналған жол ені 0,8 метрден кем емес; кейбір жерлерде 0,2 м-ден артық емес тарылуларға жол беріледі.
      Өндіріс ғимараттарында ЖТҚ мен ЖҚС ашық орнатқанда бос жүру жолының ені өндірістік жабдықтың орналасуымен, ЖТҚ мен ЖҚС ірі элементтерін көліктендіру мүмкіндігі қамтамасыз етілуімен анықталып, 1 м-ден кем емес болуы тиіс.
      1002. Үй-жайдың биіктігі ЖТҚ мен ЖҚС биіктігінен кем емес, шкафтардың шығып тұрған бөліктерін есептегенде төбеге дейін 0,8 м және бөлімдерге дейін 0,3 м қосындысын есептей отырып кем болмауы тиіс. Егер бұл ретте ыңғайлылық, жабдықтарды ауыстыру, жөндеу және баптау шарттары сақталса, үй-жай биіктігінің төмен болуына рұқсат етіледі.
      1003. ЖТҚ (СЖТҚ) көліктендіру жолы бойынша бөлме жабындысының есептік жүктемелері құрылғының ең ауыр бөлігінің салмағы есепке алына отырып, есік саңылаулары көліктендірілетін бөліктердің өлшеміне сәйкес қабылдануы тиіс.