1. Қосылып берiлiп отырған:
1) Қазақстан Республикасында көлiк құралдары мен тiркемелердi мемлекеттiк тiркеуден өткiзу Ережелерi /қосымшаларымен бiрге/; V980690_
2) Көлiк құралдарын, олардың тораптары мен агрегаттарын сатып алуға берiлетiн анықтама-есепшоттың бланкiлерiн қабылдап алу, есепке алу, сақтау және жұмсау тәртiбi туралы Ережелер /қосымшаларымен бiрге/;
3) Көлiк құралдарын басқару құқығын алу, емтихан қабылдау, азаматтарға жүргiзушi куәлiгiн беру тәртiбi туралы Ережелер /қосымшаларымен бiрге/;
4) Тiркеу құжаттары мен жүргiзушi куәлiктерiнiң бланкiлерi, көлiк құралдарының номерлiк белгiлерiн қабылдап алу, есепке алу, сақтау, жұмсау және ҚР IIM Жол полициясының тiркеу-емтихан бөлiмшелерiнде тексерiс өткiзу тәртiбi туралы Ережелер /қосымшаларымен бiрге/ бекiтiлсiн.
2. Аталмыш Ережелер Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап күшіне енеді деп белгіленсін.
3. Облыстардың, Астана мен Алматының ІІБ, ҚІІБ бастықтары:
1) аталмыш Ережелерді жол полициясы мен ішкі істер органдарының басқа қызметтерінің барлық бөлімшелерінде оқып-үйренуді және Ережелерде көзделген қызмет құжаттарын жасауды қамтамасыз етсін;
2) Ережелерге сәйкес тіркеу-емтихан бөлімшелерінің жұмысына бақылау жасауды және кадрлар алмастыру принципін пайдалана отырып, бұл бөлімшелерді неғұрлым білікті мамандармен толықтыруды ұйымдастырсын;
3) облыстардың, Астана мен Алматы ІІБ, ҚІІБ ЖПД жанынан жаңа қосымша тіркеу-емтихан бөлімшелері мен пункттері құрылғанда мұны ҚР ІІМ Жол полициясы департаментімен келіскеннен кейін ғана жүзеге асырсын;
4) бұйрықтың орындалуы үшін жауапкершілік облыстардың, Астана мен Алматы ІІБ, ҚІІБ жол полициясы бөлімшелерінің бастықтарына жүктелсін;
5) Ережелердің мазмұнын жүргізуші кадрлар даярлайтын кәсіпорындар мен ұйымдардың, оқу мекемелерінің және бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланып түсіндіру арқылы жұртшылықтың назарына жеткізсін.
4. Жол полициясының департаменті 1998 жылдың екінші
жартыжылдығында мың данамен жеке кітапша шығаруды қамтамасыз етсін.
5. ҚР ІІМ-нің 1996 жылғы маусымның 24-індегі N 217 бұйрығының күші
жойылды деп есептелсін.
6. Осы бұйрықтың орындалуына бақылау жасау Қазақстан Республикасы
ІІМ-нің Жол полициясы Департаментіне жүктелсін.
Қазақстан Республикасының
Ішкі істер министрі Ішкі істер
әскерлерінің қолбасшысы
генерал-лейтенант
Көлiк құралдарын басқару құқығын алудың,
емтихан қабылдаудың және азаматтарға жүргiзуші куәлiгiн
берудiң тәртiбi туралы
Ережелер
1. Жалпы ережелер
1. Осы Ережелер Қазақстан Республикасының барлық заңды тұлғалары мен азаматтары үшiн, сондай-ақ республика территориясында жүрген немесе тұратын шетел азаматтарына және азаматтығы жоқ адамдар үшiн бiрегей әрi міндеттi болып табылады, көлiк құралдарының категориясын, сондай-ақ емтихан қабылдаудың, азаматтарға жүргiзушi куәлiгiн берудің және жүргiзушiлердi көлiк құралдарын басқаруға жiберудiң тәртiбiн белгiлейдi <1> . ______________
<1> Көлiк құралдарының анықтауы 1997 жылғы 25 қарашада енгiзiлген
Жол қозғалысы ережелерiнде келтiрiлген.
2. Барлық көлiк құралдары олардың типiне, қажеттiгiне және оларды басқару ерекшелiгiне орай "А", "В", "С", "Д", "Е", трамвай, троллейбус категорияларына бөлiнедi, оларды басқаруға тиiстi графаларына рұқсат ету белгiсi соғылған немесе көлiк құралының категория атауына сәйкес штамп қойылған бiрегей жүргiзушi куәлiгi берiледi <2> . ______________
<2> Бұдан әрi - "...категориялы куәлiк".
3. "А", "В", "С", "Д", "E" графаларында рұқсат ету белгiсi бар жүргiзушi куәлігiне ие адамдар мыналарды басқара алады:
"А" - мотоциклдарды, мотороллерлердi және басқадай мотокөлiк құралдарын;
"В" - толық салмағы 3500 кг <3> аспайтын және жүргiзушiнің орнынан басқа отыратын орындар саны сегiзден аспайтын автомобильдердi; ______________
<3> Салмақтың анықтауы Жол қозғалысы ережелерiнде келтiрiлген.
"С" - толық салмағы 3500 кг асатын жүк автомобильдерiн;
"Д" - жолаушылар тасымалдауға арналған және жүргiзушiнің орнынан басқа сегiз орындықтан артық орны бар автомобильдердi;
"Е"-"В"-"С" немесе "Д" категориялы көлiк құралдарына жататын және жүргiзушi оларды басқаруға құқы бар тiркемелi көлiк құралдарын.
Трамвайдың жүргiзушiсiне тек қана трамвайды, троллейбустың жүргiзушiсiне тек қана троллейбусты жүргiзуге рұқсат етiледi.
Ескерту: Жолаушылар тасымалдауға арналған автомобильдерге жататындар:
- барлық кластағы автобустар және адамдар (вахталық бригадалар) тасу үшiн қайта жабдықталған және жасаушы завод жағдайында сериялық тәртiппен жасалған тиiстi сиымдылықтағы автофургондар, сондай-ақ сегiз адамнан артық таситын жүк автомобильдерi жатады;
- "В", "С" немесе "Д" категориялы көлiк құралдарының жүргiзушiлерiне оларды толық салмағы 750 кг аспайтын тiркеме болғанда да басқару құқы берiледi. "С", "Д" категориялы көлiк құралдарын толық салмағы 750 кг асатын тiркемесi болғанда, сондай-ақ ұзартылған автобустарды жүргiзгенде жүргiзушi куәлiгiнде "E" категориясына рұқсат етiлген белгi болуы қажет. Ал ұзартылған троллейбусты жүргiзгенде жүргiзушi куәлiгiнде оны басқаруға құқық беретiн белгi және екiншi кластан төмен емес куәлiк болуы керек.
4. Емтихан қабылдауды, азаматтарға жүргiзушi куәлiгiн берудi және "А", "В", С", "Д", "E" категориялы көлiк құралдарын, сондай-ақ трамвай, троллейбусты басқаруға жiберудi Қазақстан Республикасы IIM Жол полициясының тiркеу-емтихан бөлiмшелерi iске асырады <4> . ______________
<4> Бұдан әрi - ЖП бөлiмшелерi.
5. Көлiк құралдарын жүргiзушiлердi даярлауды және қайта даярлауды ведомстволық бағыныштылығына және меншiк түрiне қарамастан қызметi тиiстi заңға сәйкес оқу орындары Денсаулық сақтау, бiлiм және спорт министрлiгi ҚР IIM Жол полициясы департаментiмен <5> келiсе отырып жасаған бiрегей оқу жоспары және типтi бағдарлама бойынша iске асырады. ______________
<5> Бұдан әрi - ЖПД.
6. Жүргiзушiнiң даярлаудан және қайта даярлаудан өткенiн растайтын құжат ҚР Денсаулық сақтау, бiлiм және спорт министрлiгi бекiткен "Көлiк құралдары жүргiзушiлерiн даярлайтын курсты бiтiргенi туралы куәлiк" болып табылады (11-қосымша).
2. Көлiк құралдарын басқару құқын алудың тәртiбi
7. "А", "В", "С", "Д", "E" категориялы көлiк құралдарын, трамвай, троллейбусты басқаруға құқық алғысы келген адам оқу ұйымдарында даярлықтың толық курсын өтуге, ал оқу басталғанға дейiн ҚР Денсаулық сақтау, бiлiм және спорт министрлiгi белгiлеген тәртiп бойынша медициналық тексерiстен өтуге мiндеттi (1-қосымша).
8. Автомобиль, трактор мамандығы бойынша жоғары немесе орта арнаулы оқу орнын бiтiрген адамдарға "А", "В", "С" категорияларына жататын көлiк құралдарын жүргiзу құқы берiлуi мүмкiн, ол үшiн дипломның көшiрмесiн, дипломның қосымшасын, семестрлiк және емтихандық ведомостардың тиiстi көшiрмелерiн ұсыну және тиiстi категория бойынша ЖП бөлiмшелерiнде теориялық және практикалық емтихан тапсыру қажет.
Ескерту: Бұл ереже оқу ұйымдары оқу курсын типтiк бағдарламамен және тиiстi органдарда келiсiлген көлемнен кем емес жағдайда оқытқанда күшiн сақтайды.
9. ЖП бөлiмшелерi көлiк құралдарын басқаруға құқық алу үшiн емтихан тапсыруға, көлiк құралын басқару құқының куәлiгiн беруге тұрғылықты жерi бойынша тiркелген азаматтарды, сондай-ақ келген жерiндегi iшкi iстер органдарында тиiстi тәртiппен тiркелген шетелдiк азаматтарды жiбередi.
Барлық әскер түрлерiнiң әскери қызметшiлерi емтиханға әскери бөлiмшенiң тұрған жерiнде жiберiледi.
10. "А", "В", "С", "Д" категорияларына жататын көлiк құралдарын басқару құқының жүргiзушi куәлiгi ЖП бөлiмшелерiнде теориялық және практикалық емтихандарды, "Е" категориясына - практикалық емтихан, ал трамвай немесе троллейбус басқаруға теориялық емтихан тапсырғандарға берiледi.
Теориялық емтихан тапсырғанда Жол қозғалысы ережелерi мен жол қозғалысы қауiпсiздiгiне қатысты және оқу бағдарламасында көзделген басқа пәндерден бiлiмi тексерiледi. Практикалық емтихан кезiнде жүргiзушiнiң тиiстi категориядағы көлiк құралын жүргiзу тәжiрибесi тексерiледi.
11. Көлiк құралын басқару құқы мыналарға берiлуi мүмкiн:
- он алты жасқа толғандарға - мотоцикл, мотороллер және басқадай мотокөлiк құралдарын жүргiзуге ("А" категориясы);
- он сегiз жасқа толғандарға - рұқсат етiлген салмағы 3500 кг аспайтын және отыратын орны жүргiзушiнi қоспағанда сегiзден аспайтын автомобильдердi ("В" категориясы), сондай-ақ рұқсат етiлген ең жоғары салмағы 3500 кг асатын автомобильдердi ("С" категориясы) жүргiзуге;
- жиырма жасқа толғандарға - жолаушы тасымалдауға арналған және отыратын орны жүргiзушiден басқа сегiзден артық автомобильдердi ("Д" категориясы), трамвайды және троллейбусты жүргiзуге;
- "В"-"С" немесе "Д" категориялы көлiк құралдарын басқару құқы бар адамдарға тиiстi категориядағы көлiк құралын кемiнде 12 ай жүргiзген стажы болғанда тiркемелi көлiк құралдарын жүргiзуге ("Е" категориясы).
12. "С" немесе "Д" категориялы жүргiзушi куәлiгi бар әйелдер көтерiмдiлiгi мен жолаушылар сиымдылығы Қазақстан Республикасының күшiндегi заңдарында белгiленген нормалардан аспайтын жүк автомобилiн немесе автобусты басқаруға жiберiледi.
13. "Е" категориялы көлiк құралдарын басқару құқы "В"-"С" немесе "Д" немесе "В"-"С"-"Д" графаларында рұқсат ету белгiсi бар куәлiгi болғанда (тиiстi автокөлiк құралдарындағы жұмыс стажы бiр жылдан кем болмауы керек), оқу орындарында тиiстi бағдарламамен қайта даярлықтан өткен және ЖП бөлiмшелерiнде тiркемелi көлiк құралымен практикалық емтихан тапсырғандарға берiледi.
Мұндай жағдайда "В"-"С"-"Д" графаларында рұқсат ету белгiсi бар жүргiзушiлер практикалық емтиханды ұзартылған автобустарда тапсырады.
Ескерту: Ұзартылған автобус жоқ жерде емтихан тiркемелi көлiк құралдарында тапсырылады.
14. "Д" категориялы көлiк құралын басқару құқы "С" немесе "В"- "С" категориялары бар (жұмыс стажы бiр жылдан кем емес) тиiстi бағдарлама бойынша даярлықтан өтiп, теориялық және практикалық емтихандарды тапсырғандарға берiледi.
Жұмыс стажын растайтын құжат болып жұмыс орнынан берiлген анықтама немесе көлiк құралының тiркеу құжаты (нотариалдық кеңсе берген көлiк құралын басқару құқы жөнiнде сенiмхат) табылады.
Ескерту: Жүргiзу дағдысы бойынша емтихан оқу ұйымы ұсынған автобуста және тiркемелi көлiк құралдарында қабылданады.
15. "А" категориялы көлiктi басқару құқы "В", немесе "С" немесе "В"-"С", немесе "В"-"С"-"Д" категориялары бар жүргiзушiлерге практикалық емтихан тапсырғаннан кейiн берiледi.
16. Барлық көлiк жүргiзушiлер оларды басқаруға ҚР Денсаулық сақтау, бiлiм және спорт министрлiгi белгiлеген мерзiм мен тәртiп бойынша мiндеттi медициналық тексерiстен өткен соң ғана жiберiледi.
Жол полициясының лауазымды адамдары, автокөлiк кәсiпорнының басшылары жүргiзушiнiң денсаулығы күдiк келтiрген жағдайда оны мерзiмiнен бұрын дәрiгерлiк қайта тексеруге жiберуi мүмкiн.
Егер жүргiзушi одан өткiсi келмесе немесе дәрiгерлiк комиссия оны көлiк басқаруға жарамсыз деп тапса, онда оның куәлiгiн ЖП қызметкерлерi белгiленген тәртiп бойынша алады.
Ескерту: Жүргiзушiлердi медициналық қайта тексеруге жiберу туралы
шешiмдi ЖП басқарма, бөлiм және бөлiмше бастықтары, ал ЖП бөлiмi
болмағанда - iшкi iстер органдарының бастықтары және оның орынбасарлары
шығарады.
17. Жүргiзушiлердi көлiк жүргiзу құқынан айыру күшiндегi тиiстi заңға
сәйкес жасалады. Куәлiктi қайтару олардан айыру мерзiмiне қарамай
теориялық және практикалық емтихандар тапсырылғаннан кейiн қайтарылады, ал
мас болғаны үшiн куәлiгi алынғандар мiндеттi медициналық тексерiстен
өтедi. Мұндай кезде практикалық емтихан жүргiзушi құқық жоғалтқан көлiктен
жоғары категориялы көлiкте қабылданады.
3. Емтихан қабылдау және жүргiзушi куәлiгiн беру тәртiбi
18. Көлiк құралдарының барлық категорияларын басқару құқына
теориялық және практикалық емтиханды ЖП бөлiмшелерiнің емтихан комиссиясы
қабылдайды.
19. Емтихан қабылдайтын комиссияның құрамында кемiнде үш адам
болуы керек. Оның құрамын тiркеу-емтихан бөлiмшесiнiң бастығы тағайындап,
оған:
* ЖП бөлiмшесiнiң қызметкерi (комиссия төрағасы);
* жүргiзушiлердi даярлаумен айналысатын оқу орнының, автокөлiк
кәсiпорнының, әскери комиссариаттың және қоғамдық ұйымдардың
өкiлдерi (комиссия мүшелерi) кiредi.
Емтихан комиссиясының құрамына сыналатын топты даярлауды
жүргiзген оқытушылар мен өндiрiстiк шеберлердi енгiзуге тыйым салынады.
20. Емтихан комиссиясының мүшелерi Жол қозғалысы ережелерiн,
емтихан қабылдаудың әдiстемесiн бiлуi керек және оның:
- автомобиль мамандығы бойынша жоғары немесе орта арнаулы бiлiмi;
- олар емтихан алатын категория бойынша жүргiзушi куәлiгi;
- осы лауазымы бойынша жұмыс стажы, сондай-ақ үш жылдан кем емес
жүргiзушiлiк стажы болуы керек.
21. Оқу орнында оқығандардан емтихан жағдайға байланысты сол
жерде, сондай-ақ емтихан комиссиясы орналасқан жерiнде бұдан бұрын
өткен айдың 25-iнен кешiкпей берiлген тапсырысқа сәйкес қабылданады.
22. Жүргiзушiге кандидат көлiк құралын басқару құқына жүргiзушi
куәлiгiн алу үшiн ЖП бөлiмшесiне немесе ЖП-ның емтихан комиссиясына
мыналарды ұсынады:
- дипломның көшiрмесi, семестрлiк және емтихандық ведомостардың немесе дипломға қосымшаның көшiрмесi (8 тармақта көрсетiлген адамдар үшiн);
- тиiстi көлiк құралына даярлық бағдарламасы бойынша оқығаны туралы куәлiк;
- 3.5 x 4.5 см. көлемдегi фотосурет.
23. Жүргiзушi куәлiгiн алуға емтихан тапсырар алдында жүргiзушi карточкасы толтырылып (2-қосымша), ол паспортпен немесе оның орнына жүретiн құжатпен бiрге емтихан комиссиясына ұсынылады.
24. Емтихан мынадай кезекпен өткiзiледi: алдымен теориялық, сосын практикалық. Теориялық емтиханды тапсыра алмағандар практикалық емтиханға жiберiлмейдi. Теориялық және практикалық емтиханды алудың әдiстемелерi 12, 13-қосымшаларда баяндалған.
25. Оқу орнында көлiк құралын басқару құқына даярлықтан өткендер үшiн теориялық та, практикалық та емтихан екiншi рет кем дегенде 7 тәулiктен соң, ал 8-тармақта көрсетiлген адамдар үшiн - 10 тәулiктен кейiн өткiзiледi.
Ескерту: Басқа жерге немесе әскери қызметке, оқуға, ұзақ iссапарға (3 айдан артық) кететiндер үшiн бұл тиiстi құжатпен расталғанда ерекшелiк ретiнде екiншi емтихан 5 тәулiктен кейiн алынуы мүмкiн.
Басқадай жағдайларда емтихан мерзiмi реттелмейдi, бiрақ ол бiр тәулiктен кем болмауы керек.
Теориялық емтиханда алынған баға үш айға дейiн күшiн сақтайды. Осы уақыт өткеннен кейiн жүргiзушiге кандидатқа қайтадан теориялық емтихан белгіленедi.
26. Жол қозғалысы ережелерi бойынша емтихан карточкалары мен практикалық жүргiзудің нәтижелерi хаттамамен бекiтiлiп (4 қосымша), оған емтихан қабылдауға қатысқан комиссия мүшелерiнiң барлығы қол қою керек.
27. Теориялық және практикалық емтихандарды тапсырған адамдарға хаттама негiзiнде жүргiзушi куәлiгi берiлiп, оның мәлiметтерi номерлер ретiмен есеп кiтабына (3-қосымша) және жүргiзушi карточкасына жазылады.
28. Жүргiзушi куәлiгiн толтыру қара пастаны пайдаланып қолмен жазылады немесе компьютерде басылады.
29. Жүргiзушi куәлiгiнiң берiлуi мен дұрыс толтырылуын комиссия төрағасы тексерiп, оған қол мен мөр қойып растайды. Жүргiзушi куәлiгiн берген кезде оның номерi, сериясы, берiлген күнi мен оны берген бөлiмше оқу ұйымын бiтiргенi туралы куәлiкке жазылады. Жазулар мөрмен расталады.
30. Жүргiзушi куәлiгiне рұқсат етiлген көлiк категориясының графасына "Рұқсат етiлдi" деген штамп қойылады. Рұқсат етiлмеген басқа графаларға көлденең сызығы бар штамп қойылады.
31. Жүргiзушi куәлiгi он жылға берiледi (бұл туралы "... дейiн жарамды" немесе "Ерекше белгiлер үшiн" графаларында тиiстi жазу жазылады), сол мерзiм бiткенде осы Ережелердегi тәртiп бойынша айырбастауға жатады.
Ескерту: Медициналық қайта тексеруден өту мерзiмiне шектеуi бар жүргiзушiлер шетелге шыққанда куәлiгiне басқа мерзiм қойылады.
32. Трамвай, троллейбус, мотоколяска жүргiзуге құқық беретiн куәлiк алғанда, оның "Ерекше белгiлер үшiн" графасына тиiстi көлiк құралының категориясына сәйкес жүргiзуге рұқсат белгiсi қойылады. Осы графаға басқадай шектеулер мен нұсқаулар қойылуы мүмкiн.
33. Медициналық комиссия қайта тексеру мерзiмiне шектеу қойған адамдарға куәлiк бергенде "Ерекше белгiлер үшiн" графасына "Мед. анықтама мiндеттi" деген штамп басылады.
34. Арнайы оқу орындарын (лицей, техникалық мектеп, колледж және оқу-өндiрiс) бiтiрген, сондай-ақ көлiк жүргiзушілігiне (16 жасқа толғандарға - мотоцикл, мотороллер және басқа да мотокөлiк құралдары - "А" категориясы, 18 жасқа толғандарға - толық салмағы 3500 кг аспайтын және жүргiзушiнiң орнынан басқа отыратын орындар саны сегiзден аспайтын автомобильдердi - "В" категориясы, сондай-ақ "Д" категориясына жатпайтын рұқсат етiлген толық салмағы 3500 кг асатын автомобильдердi - "С" категориясы) оқыту үшiн Қорғаныс министрi тартқан әскер қатарына шақырылатындар ЖП-да емтихан тапсыруға оқу бiтісiмен жiберiледi.
35. Басқа категориялы көлiк құралын басқаруға рұқсат алғанда жаңа куәлiк берiлiп, оған бұрынғысындағы қажет белгiлер көшiрiп жазылады.
36. Жүргізуші куәлігі оның иесіне есеп кітабына қол қойып, паспортын не оның орнына жүретін құжатын көрсеткенде беріледі.
37. Жүргiзушi куәлiгiн дайындау мен есепке алуды автоматтандыру жүйесiне көшiргенде, олардың тәртiбi 1996 жылғы 28 ақпандағы N 93 ҚР Iшкi iстер министрiнiң бұйрығындағы 3- және 4-қосымшаларға сәйкес жүзеге асырылады.
38. Жүргiзушiнi куәлiгiнен айырғанда, оның орнына берiлетiн уақытша рұқсат тиiстi көлiк құралын жүргiзушi куәлiгi алынған күннен бастап 30 тәулiк бойына басқаруға құқық бередi.
Қажет болғанда уақытша рұқсаттың мерзiмiн Жол қозғалысы ережелерiнің бұзылған немесе көлiк құралының тұрақты (уақытша) тiркелген жерiнде орналасқан ЖП лауазымды адамы ұзарта алады.
39. Бас бостандығынан айрылған, бiрақ сот көлiк құралын жүргiзу құқынан айырмаған жүргiзушi куәлiктерi еңбекпен түзеу мекемесi әкiмшілігiнің сұрауы бойынша жазасын өтеп жатқан жердегi ЖП бөлiмшесiне күшiне енген үкiмнің не сот қаулысының негiзiнде қайтарылуы мүмкiн.
4. Жүргiзушi куәлiктерiн ауыстыру және жоғалғандарының
орнына беру сондай-ақ оларды шетел азаматтарына
ауыстыру мен берудiң тәртiбi
40. Жүргiзушi куәлiгi өтiнiш (5-қосымша), тиiстi категорияны жүргiзуге жарамдылығы жөнiнде қол қойылған анықтама, жүргiзушi карточкасы немесе жүргiзушi куәлiгiн берген ІІБ ЖП-ның растауы болған жағдайда ауыстырылады. "Д" категориясы бар куәлiктi "В" және "С" барына немесе "С"-ны "В"-ға ауыстыру ЖП-да практикалық емтихан тапсырылған соң ғана жүргiзiледi.
41. Бұрындары берiлген куәлiктердi немесе "Жалдану бойынша жұмыс iстеу құқығы жоқ" штампысы қойылғандарын, сондай-ақ жарамсыздарын ауыстыру осы Ережелердiң 40 тармағына сәйкес iске асырылады.
42. Жаңа куәлiк берiлгенде оның "Ерекше белгiлер үшiн" графасына бұрынғы куәлiктiң сериясы, номерi және берiлген күнi жазылады.
43. "Дубликат" белгiсi бар жаңа жүргiзушi куәлiгi бұрынғысы жоғалған жағдайда тұрғылықты тұратын жерiнде тiркелген немесе тiркеусiз уақытша тұратын жерi бар азаматтарға өтiнiштiң, жүргiзушi карточкасының, медициналық анықтаманың, ал қажет болғанда - оқу ұйымын бiтiргенi туралы куәлiгiн ұсынғанда немесе бұрынғы куәлiктi берген ІІБ ЖП-ның растауы негiзiнде берiледi.
44. Жүргiзушi куәлiгiнiң дубликаты дайындалғанша бiр ай мерзiмге талон берiледi. Қажеттi жағдайда (сұрау салу және оған жауап алу, куәлiктiң жоғалуына байланысты жағдайлар анықталғанша) ол талон үш айға дейiн ұзартылуы мүмкiн. Азаматтарға мұндай талон теориялық және практикалық емтихандарды тапсырған соң берiледi. Талонға жүргiзушi куәлiгiнiң сериясы мен номерiнiң орнына "Жоғалған куәлiктiң орнына берiлдi" деп жазылып, екiншi бетiнiң төменгi жағына жарамдылық уақыты көрсетiледi.
45. Куәлiктiң дубликаты дайындалғанша берiлетiн талон мен жүргiзушi куәлiгi дубликат берiлгеннен кейiн материалдарға тiгiледi.
46. Халықаралық жүргiзушi куәлiктерi Қазақстан Республикасы ауқымында жарамды. 1968 жылғы 8 қарашадағы Жол қозғалысы туралы Конвенция талаптарына сәйкес берiлген ұлттық жүргiзушi куәлiктерi олардың аудармасы болған жағдайда Қазақстан Республикасы аумағында жарамды.
47. Жол қозғалысы туралы Конвенцияның талаптарына сай келмейтiн ұлттық жүргiзушi куәлiктерi ҚР аумағында, егер халықаралық келiсiмдер қосымша түсiнiк бермесе, мiндеттi түрде ауыстырылуы керек.
Шетел азаматтарының және азаматтығы жоқтардың куәлiктерiн айырбастау Жол полициясының бөлiмшелерiнде куәлiктің түпнұсқасы мен оның мемлекеттiк тілде расталған аудармасы, iшкi iстер органдарында тiркелген паспорты негiзiнде медициналық тексерiстен өткеннен кейiн және ЖП-да теориялық және практикалық емтихандарды тапсырған соң берiледi. Бұл кезде ұлттық жүргiзушi куәлiгiнде рұқсат етiлген категориядағы куәлiктер берiледi. Мұндайда ұлттық жүргiзушi куәлiгiндегi көлiк құралдарының категорияларын басқаруға рұқсат етiлген және Жалпы ережелердiң 3 тармағындағы талаптарға сай келетiн (елге кiру құжаттары күшiн сақтайтын мерзiмдегi "Д" категориясынан басқа) жүргiзушi куәлiгi берiледi. Ұлттық жүргiзушi куәлiгi ЖП бөлiмшелерiнде сақталып, оның иесi өз елiне қайтарда өтiнiшi бойынша және бұрын берiлген Қазақстан Республикасының жүргiзушi куәлiгiн тапсырғанда қайтарылып берiледi.
48. Қазақстан Республикасындағы шетелдiк дипломатиялық, консулдық және басқа да өкілдiктердің қызметкерлерiнің жүргiзуші куәлiктерiн айырбастау тәртiбiн Қазақстан Республикасы Сыртқы және Iшкi iстер министрлiктерi белгiлейдi.
49. Шетел азаматтарының және азаматтығы жоқтардың ұлттық жүргiзушi куәлiгi болмағанда, Қазақстан Республикасының жүргiзушi куәлiгi олардың болу мерзiмi 6 айдан асатын болса, жалпы негiзде берiледi.
50. Шетелдердегi Қазақстан Республикасының азаматтары сол елдердегi Жол қозғалысы Конвенциясының талаптарына сай жүргiзушi куәлiгi, сондай-ақ халықаралық жүргiзушi куәлiгi болса, оларды медициналық тексерiстен өткен соң және ЖП бөлiмшелерiне көрсетiлген жүргiзушi куәлiктерiн (расталған аудармасы бар) ұсынғанда, Қазақстан Республикасының тиiстi жүргiзушi куәлiгiне айырбастай алады.
51. Шетелде Жол қозғалысы Конвенциясының талаптарына сай келмейтiн сол елдiң ұлттық жүргiзушi куәлiгiн алған Қазақстан Республикасының азаматтарына Қазақстан Республикасының тиiстi жүргiзушi куәлiгi медициналық тексерiстен өткеннен кейiн, расталған аудармасы бар ұлттық жүргiзушi куәлiктерiн ЖП бөлiмшесiне ұсынғаннан кейiн, сондай-ақ теориялық және практикалық емтихандарды тапсырғаннан кейiн берiледi.
52. Қазақша немесе орысша бiлмейтiн шетел азаматтары теориялық және практикалық емтихан тапсыруға маман аудармашылар арқылы қатысып, олар туралы мәлiметтер комиссияның хаттамасына енгiзiледi. Мұндайда әдетте теориялық емтихан ауызша тапсырылады да, оның уақытына шек қойылмайды.
5. Көлiк құралдарының жүргiзушiлерiн даярлайтын және қайта
даярлайтын оқу ұйымдарын тiркеудiң тәртiбi
53. Көлiк құралдарының жүргiзушiлерiн даярлайтын және қайта даярлайтын барлық оқу орындары ЖП бөлiмшелерiнде тiркеуде тұрады.
54. Жүргiзушiлер даярлайтын және қайта даярлайтын жаңадан ашылған оқу ұйымын тiркеу кезiнде оған тексерiс жасалады. Тексерiс жасайтын комиссияның құрамына ІІБ ЖП бөлiмшесiнiң қызметкерi (төраға), облыстық (қалалық, аудандық) бiлiм басқармасының өкiлi (төрағаның орынбасары), сондай-ақ комиссия мүшелерi ретiнде - оқу және жоғары тұрған (ондай бар болса) ұйымның өкiлдерi кiредi.
55. Тексерiс кезiнде жүргiзушi кадрлар даярлау құқығы барлығы, оқу-материалдық базасының Қазақстан Республикасының күшiндегi заңдарына сәйкестiгi, инженерлiк-педагогикалық жұмыскерлер мен өндiрiстiк оқыту шеберлерiнiң бiлiктiлiк деңгейi, сондай-ақ оқу ұйымының сабақ жүргiзуге дайындығы анықталып, еркiн түрдегi тиiстi актi жасалады. Оқу ұйымы осы талаптарға сай келгенде жоғарыдағы актiге жинақталған топтардың саны және оқудың басталу мен аяқталу мерзiмдерi көрсетiледi.
56. Көлiк құралдарының жүргiзушiлерiн даярлайтын және қайта даярлайтын оқу топтарындағы адамдар саны 30-ға дейiн барады. Оқу басталған соң 15 күннiң iшiнде оқу ұйымы тапсырыс пен оқушылардың тiзiмiн (6, 7-қосымшалар) ұсынып, ЖП бөлiмшесiнде әр оқу тобын тiркейдi. Оқушылар тiзiмi ЖП бөлiмшесiнде оқу топтарын есепке алу журналына тiркеледi (8-қосымша).
57. Оқу ұйымының қызметi жоғары ведомство тарапынан жылына кемiне бiр рет тексерiлiп, оның нәтижесi бойынша қосымшасы бар актi жасалады, ал қажет болғанда - кемшiлiктi жою жөнiнде ресми ұсыныс жасалады.
Бақылау тексерiстерi кезiнде ашылған кемшiлiктер бойынша оқу ұйымы тарапынан шаралар қолданылмаса, емтихан беруге дайындығы нашар жүргiзушiге кандидаттар келе берсе немесе оның оқу-материалдық базасы мен көлiк құралдары талапқа сай болмаса, онда бұл оқу ұйымының оқу топтары тiркелмейдi де, ол туралы оқу ұйымы және жоғарғы ұйым (ондай болса) хабардар етiледi. Бұдан әрi оқу топтарын тiркеу тек аталған кемшiлiктердi жойғаннан кейiн ғана және осы тараудың 53-55 тармақтарында көрсетiлген тәртiпке сәйкес жүргiзiледi.
58. ЖП бөлiмшелерiнде жүргiзушiлер даярлайтын оқу орындарын бақылау iстерi жасалып, онда олардың iс-әрекеттерi мен жабдықталуын сипаттайтын негiзгi мәлiметтер, ескертулердің көшiрмелерi, түрлi актiлер, тексерiс материалдары, қысқаша талдау анықтамалары және т.б. сақталады.
6. Жүргiзушi құжаттарын және басқа да материалдарды
сақтау тәртiбi
59. Жүргiзушi куәлiктерi бланкiлерiнiң келiп түсу және жұмсалу есебi қатаң есептегi бланкiлер және номерлiк белгiлердің келiп түсу мен жұмсалуының есепке алу кiтабына жазылады (9-қосымша).
60. Жүргiзушi куәлiктерiнiң бланктерi, жұмсалатын материалдары осы бұйрықпен бекiтiлген Ережелерге сәйкес қатаң есептегi құжаттар дәрежесiнде сақталады.
61. Толтыру кезiнде бүлiнген жүргiзушi бланктерi кезектi тексерiс кезiнде бiржола жойылып, ол туралы акт жасалады.
Денсаулығына байланысты алынған, жоғалып табылған, бiрақ орнына жаңасы берiлген, айырғаннан кейiн 2 жыл iшiнде иесi келiп алмаған жүргiзушi куәлiктерi де осындай тәртіппен жойылады, ол туралы куәлiк беру реестрiне белгi соғылады.
Басқа ЖП бөлiмшелерi берген жүргiзушi куәлiктерiнiң жойылғаны туралы сол бөлiмшелерге хабарланады (10-қосымша).
62. Жүргiзушi куәлiгiн беруге және ауыстыруға негiз болған материалдар (өтiнiштер, ескi жүргiзушi куәлiктерi, төлемдер туралы квитанциялар, оқу туралы куәлiктер), сондай-ақ оқу топтарының тiзiмi жеке iске тiгiлiп, белгiленген тәртiппен 5 жылға дейiн сақталады.
Ескерту: Жаңасы берiлгенде, ескiсiне "Күшiн жойды" деген штамп
қойылып, iске тiгiледi.
Емтихан комиссияларының хаттамаларын сақтау мерзiмi - 10 жыл,
жүргiзушi куәлiктерiн беру реестрiнің сақталуы - 60 жыл. Хаттамалар мен
реестрлер ЖП бөлiмшелерiнде сақталады.
63. Медициналық анықтама, жүргiзушi карточкасы олардың барлық
реквизиттерiн толтырғаннан кейiн куәлiкпен бiрге жүргiзушiге қайтарылады.
64. Көлiк құралын басқару құқынан айрылған адамдардың куәлiктерi
ЖП бөлiмшелерiнiң көлiк иелерi тұратын ауқымға қызмет ететiн
тiркеу-емтихан бөлiмдерiнде сақталады.
Жағдайға N 1 қосымша
___________________
(мекеменің атауы)
Медициналық анықтама
(ЖП-ға ұсыну үшін)
Фамилиясы _________________________ Аты ___________________________
Әкесінің аты ______________________ Жасы __________________________
Тұратын жері ______________________________________________________
Жұмыс істейтін орыны ______________________________________________
Медициналық қызметті өтті
"____" ____________ 199___ ж.
Медициналық комиссияның
Қорытындысы
1. Троллейбус, трамвай жүргізуге жарамды (жарамсыз).
2. Мотоцикл, мотороллер, мотонартан жүргізуге жарамды (жарамсыз).
3. Рұқсат етілген ең үлкен салмағы 3500 кг.-ден аспайтын
автомобильді жүргізуге жарамды (жарамсыз). Жүргізушінің орнынан басқа
отыратын орындығы 8 орыннан ("В" категориясы) аспайтын.
4. Салмағы шектеусіз ("С" категориясы) автомобильдерді жүргізуге
жарамды (жарамсыз).
5. Қолмен басқарылатын автомобильді жүргізуге жарамды (жарамсыз).
6. Мотоколясканы жүргізуге жарамды (жарамсыз).
(керегі жоғын сызу керек)
Анықтаманың жарамдылық мерзімі ____________________________________
Суреттің орны
М.О. Комиссияның төрағасы
(қолы)
Хатшысы
(қолы)
Жағдайға N 2 қосымша
Жүргізушінің карточкасы
Фамилиясы _________________________ Аты ___________________________
Әкесінің аты ______________________________________________________
Туған жылы мен жері _______________________________________________
Үйінің адресі ______________________________________________________
Паспорттың сериясы ____________________________ N _________________
Берілген __________________________________________________________
(ішкі істер органы)
Фотосуреттің орны
Медициналық тексерістен өтті ___________________
________________________________________________
(медициналық мекеменің атауы, анықтаманың нөмері
________________________________________________
және тексерістен өткен уақыты)
Оқуды мынадай бағдарламамен өтті _______________
________________________________________________
(қандай көлік құралының категориясына оқыды және
________________________________________________
қандай оқу орнын бітіргенін көрсету қажет)
N __________ куәлік алды "__" __________199___ж.
Куәлік берілді
-------------------------------------------------------------------
! Категориясы ! Сериясы ! Куәліктің нөмері ! Берілген ! Құжатты
! ! ! ! мерзімі ! берген
! ! ! ! ! адамның
! ! ! ! ! қолы,
! ! ! ! ! мөрмен
! ! ! ! ! расталады
-------------------------------------------------------------------
! ! ! ! !
-------------------------------------------------------------------
! ! ! ! !
-------------------------------------------------------------------
! ! ! ! !
-------------------------------------------------------------------
Комиссия төрағасы (фамилиясы) ______________________
(қолы)
"_____" ____________ 19 ____ ж.
Ескерту:
Жүргізуші карточкасы куәлік иесінде
сақталады және жүргізуші куәлігін
айырбастау, сондай-ақ сол куәліктің
дубликатын алғанда ЖП-нің бөлімшесіне
ұсынылады.
ЖП-нің
М.О.
Қосымша N 3
Жүргізуші куәлігін тапсыру тізілімі
---------------------------------------------------------------------------
N!Жасалу !Тегi,аты!Туған!Тұрғылық!Жұмыс!Негiзгi!Протокол!Рұқсат !Серия!Қолы
!мерзiмi!әкесiнiң!жылы,! жерi !жерi !құжат. !саны !етiлген!және !
! !аты !жерi ! ! !тар ! !катего-!саны !
! ! ! ! ! ! ! !риясы !ЖК !
---------------------------------------------------------------------------
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
---------------------------------------------------------------------------
ТЕБ бастығы Паспортист
___________________ __________________
(қолы) (қолы)
Жағдайға N 4 қосымша
Жол полициясы емтихандық комиссиясының
"___" ___________ 19____ ж.-дан
N Хаттамасы
Комиссияның құрамы _________________ төрағасы мүшелері ______________
---------------------------------------------------------------------------
NN ! Емтихан ! Туған ! Қандай ! Емтихан ! Емтиханның нәтижесі
р/с!тапсыру- ! жылы ! көлік !тапсыру. !---------------------------------
!шының ! !құралы- !шы оқыған! теориялық ! практикалық
!аты-жөні ! !ның ка- !оқу !----------------------------------
! ! !тегория-!орыны !алғашқы !тапсырды,!алғашқы !тапсыр
! ! !сын бас-! !рет не- !тапсыр- !рет не- !ды,
! ! !қаруға ! !месе !мады !месе !тапсыр
! ! !емтихан ! !қайтадан! !қайтадан!мады
! ! !тапсырады ! ! ! !
---------------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9
---------------------------------------------------------------------------
Төрағасы ___________________ мүшелері _____________________________
Жағдайға N 5 қосымша
Мемавтоинспекцияға ____________________________
(облыс, қала, аудан)
азаматтан _______________________________________________
(аты-жөні)
туған жылы ______________________________________________
туған жері ______________________________________________
(облыс, қала)
тұратын _________________________________________________
жұмыс істейтін___________________________________________
(лауазымды)
Паспорт сериясы ______________________N _________________
берілді _________________________________________________
(қашан, кім)
Өтініш
Куәлікті айырбастауды, дубликат беруді сұраймын ______________________
(керегі жоғын сызып тастау керек)
Жүргізуші куәлігінің сериясы __________________ N ____________________
МАИ-ден алдым ________________________________________________________
(облыс, өлке, республика)
______________________________________________________________________
(күні, айы, жылы)
"_____" ________ 199 ____ ж. мынадай жағдайда жүргізуші куәлігі жоғалды
(ұрланды): ___________________________________________________________
Өтінішке мынадай құжаттар тіркелді:
--------------------------------------------------------------------------
!Куәлікті айырбастау үшін ! Куәліктің дубликатын алу үшін
!------------------------------------!------------------------------------
!Паспорт немесе оның орнындағы құжат ! Паспорт немесе оның орнындағы құжат
!------------------------------------!------------------------------------
!Жүргізушінің жеке куәлігі ! Жүргізушінің жеке куәлігі
!------------------------------------!------------------------------------
!Медбайқаудың анықтамасы ! Медбайқаудың анықтамасы
!------------------------------------!------------------------------------
!ЕШ N түбіршегі ! ЕШ N түбіршегі
!------------------------------------!------------------------------------
! ! Жоғалған фактісі (егер ұрланса)
! ! ІІО-нан анықтама
!------------------------------------!------------------------------------
ЖК жоғалған (ұрланған) жағдайда керек белгі
---------------------------------------------------------------------------
Органның атауы ! Алғашқы белгілер !3 айдан кейінгі қайталау
------------------------------!------------------!------------------------
Тұратын жеріндегі аудандық МАИ ! !
-------------------------------!------------------!------------------------
Тұратын жеріндегі табылған зат.! !
тар столы (паспорт столы) ! !
-------------------------------!------------------!----------------------
224 бөлме ! !
-------------------------------!------------------!----------------------
207 бөлме ! !
-------------------------------!------------------!----------------------
223 бөлме ! !
-------------------------------!------------------!----------------------
Өтініш берушінің қолы ___________________________________
Айырбастауға, дубликат беруге құжаттарды қабылдаған Мемавтоинспектор
(қолы)
Мемавтоинспекцияның қызмет белгілері: ____________________________
Берілді: жүргізуші куәлігінің сериясы _____________ N ______________
"____" _____________ 199 _____ ж.
Паспортшы _____________________________________________
(қолы)
Жағдайға N 6 қосымша
Жол полициясы басқармасының бастығына _______________________________
"_" категориясы автокөлік құралдарының жүргізушілерін оқытуға N_ оқу тобын
тіркеуді сұраймын ________________________________________________________
(оқу ұйымының атауы)
Мекен-жайы: ____________________, телефон N_______________________________
Сабақтың басталуы ______________, сабақтың бітуі __________________________
Оқытушылар:
1. Автокөлік құралдарының құрылысы мен техникалық қызмет көрсету
___________________________________________________________________________
(аты-жөні)
білімі ___________________ мамандығы_____________________________________
2. Жолда жүру қауіпсіздігі ережелері мен негіздері бойынша
___________________________________________________________________________
(аты-жөні)
білімі ___________________ мамандығы_____________________________________
жүргізуші куәлігінің барлығы
3. Зардап шеккендерге алғашқы көмек көрсету бойынша
__________________________________________________________________________
(аты-жөні)
білімі ___________________ мамандығы______________________________________
Жүргізудің өндірістік оқыту шеберлері
1.___________________________________________________________________
(аты-жөні)
білімі ___________________, жұмыс стажы___________________________________
(жыл)
__________________________ категориялы автокөлік құралын жүргізуші болған
оқытуға құқық беретін куәлігі
серия ___________________ N ______________ 19 ____ ж.
Сондай
Жағдайға N 7 қосымша
Оқушылардың тізімі
---------------------------------------------------------------------------
NN ! Аты-жөні ! Күні, айы ! Білімі (жүр. куәлік, серия, ! Жұмыс ! Тұратын
р/с! ! және туған ! номер, кім берген, берілген ! орны, ! жері
! ! жылы ! күні, көлік құралының !лауазымы!
! ! ! категориясы)
<*>
! !
---------------------------------------------------------------------------
! ! ! ! !
---------------------------------------------------------------------------
! ! ! ! !
! ! ! ! !
Оқу орнының (ұйымның) басшысы ________________________________________
(қолы)
"____" ________________ 19 ___ ж.
_____________________
<*>
4 графада автокөлік құралдарын жүргізушілер дайындалатындардың
білімі, ал басқа категориялы автокөлік құралдарының жүргізушілері үшін
жүргізуші куәлігі көрсетіледі.
Жағдайға N 8 қосымша
Жүргізушілерді дайындайтын оқу топтарының есеп
Журналы
---------------------------------------------------------------------------
N!Оқу, !Топтың! Тіркелген ! Оқушылардың !Оқу жүргізіп !Оқудың !Оқудың
!ұйымының! N ! күні ! саны !жатқан транспорт!баста !бітуі
!атауы ! ! ! !құралының кате- !луы !
! ! ! ! !гориясы ! !
---------------------------------------------------------------------------
1! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8
---------------------------------------------------------------------------
Жағдайға N 8 қосымша
қосымшаның соңы
---------------------------------------------------------------------------
Оқу !Дайындыққа!Оқытушы! Емтихандардың нәтижесі !Ұсыныс жібер.
тәр-!жауапты !лар мен!---------------------------------- -! ілді,
тібі!тел. N !өндірі-!емтихан-! 1 тапсырудың % !N және күні
! !стік !ның !-------------------------- !
! !оқыту !күні !теория-! практикалық !
! !шебер- !хаттама !лық !------------------ !
! !лерінің! N ! !топ бой-!әрбір шебер!
! !аты- ! ! !ынша !бойынша !
! !жөндері! ! ! ! !
---------------------------------------------------------------------------
9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16
---------------------------------------------------------------------------
Жағдайға N 9 қосымша
Қатаң есептегі бланкілер мен номерлік белгілердің есебі мен жұмсалу
Кітабы
---------------------------------------------------------------------------
Кіріс ! Шығыс ! Қалдығы
---------------------------------------------------------------------------
Түс-!Наклад-!кімнен!Се-!Номерленуі!Са-!Жұм-!Кімге!Се-!Номерленуі!Са-!
кен !нойдың !алынды!рия!----------!ны !сал-!бері-!рия!----------!ны !
күні!N ! ! !N-ден!N-ге! !ған !лді ! !N-ден!N-ге! !
! ! ! ! !дейін! !күні! ! ! !дейін !
---------------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10! 11 ! 12 ! 13! 14
---------------------------------------------------------------------------
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Ескерту: Белгі мен бланктің әрбір түріне кітапта жеке бөлім беріледі.
Қосымша N 10
___________________________ ІІБ
(Жол полициясы Департаменті)
"___" ______________ 19 ___ ж.
_________________________ ІІМ, ІІБ
(республика, өлке, облыс, қала)
Жол полициясы басқармасының бастығы
___________________________ ІІМ, ІІБ жол полициясының тіркеу емтихан
(республика, өлке, облыс, қала)
бөлімінің азамат (ша) ________________________________________________
(тегі, аты, әкесінің аты)
берілген сериясы ______ N ___________________" " категориядағы
транспорт құралдың басқару куәлігінің________________________________
______________________ жойылған
(себебін көрсет)
______________________ бастығы ______________________
(басқарма, бөлім, шені) (қолы)
Жағдайға N 11 қосымша
Куәліктің мұқабасы
_________________________ ____________________________
(мекеме, ұйымның аты)
Куәлік Свидетельство
В-С категориясы (орыс тілінде)
Осы куәлік 199 ж."__" ____________________
1999 ж. "__" ______ дейін _________________
___________________________________________
оқу бағдарламасы бойынша оқыған ___________
___________________________________________
(аты-жөні)
199 ж."__" _____N ______протоколына сәйкес
берілді
---------------
Көліктің құрылысы және оған ! !
техн. қызмет көрсету ---------------
---------------
Жол қозғалысы қауіпсіздігінің! !
негізі мен ережелері ---------------
---------------
Жүргізу қабілеті ! !
---------------
Комиссия төрағасы _________________________
Оқу орнының бастығы _______________________
М.О.
Жүргізу куәлігі берілді
сериясы _________N_________________________
_____________________________ жол полициясы
М.О.
"____" ___________________ 1999 ж. ________
Жағдайға N 12 қосымша
Теориялық емтихан алудың тәсілі
1. Емтихан алудың түрi
1.1. Теориялық емтихан бүкiл оқу тобынан немесе оның бiр бөлiгiнен
мынадай тәсiлмен алынуы мүмкiн:
- Қазақстан Республикасы IIМ жол полициясы Департаментi жасаған
билеттер бойынша ауызша сұрау арқылы;
- әртүрлi бақылаушы қондырғылардың көмегiмен;
- емтихан қабылдаушы қондырғының көмегiмен.
1.2. Емтиханның түрi жүргiзушiге кандидаттың түрлi ережелер мен ескертулердi жақсы бiлетiндiгiн анықтауға жағдай жасайтындай болуы керек.
2. Емтиханның мазмұны
2.1. Теориялық емтиханды алу кезiнде жүргiзушiге кандидаттың бiлiмi мен түсiнiгi анықталады:
- көлiк құралдарын пайдалану тәртiбiн белгiлейтiн және жолда жүру Ережесiн бұзғаны үшiн әкiмшiлiк жауапкершiлiк болатынын түсiндiретiн заңдар;
- жол қозғалысы, жол белгiлерi мен дабылдары, жолдардың сызықтары және олардың қажеттiлiгiне қатысты ереже мен нұсқаулар;
- қозғалыс кезiнде көлiк құралының қауiпсiздiгiне қатысы бар техникалық нұсқаулар;
- жол қозғалысы қауiпсiздiгiн сақтаудағы жүргiзушiнiң қатысуына, соның iшiнде жұмыс уақытының ұзақтығы мен демалысқа қатысты ережелер;
- жол-көлiк оқиғалары болғанда жүргiзушiлердiң дұрыс әрекет жасауына қатысты ережелер;
- жол-көлiк оқиғалары болған жағдайдағы жүргiзушiнiң азаматтық және қылмыстық жауапкершiлiгi;
- жол-көлiк оқиғаларының болуына себепкер факторлар;
- жол қозғалысы қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуде маңызды орын алатын көлiктiң элементтерi;
- жол-көлiк оқиғалары кезiнде зардап шеккен адамдарға дәрiгерге дейiнгi медициналық көмек көрсетудiң тәсiлдерi;
- жанармай материалдарын үнемдеуге және автокөлiктiң қоршаған ортаға зияндылығын төмендетуге мүмкiндiк беретiн бақылау-реттеу жұмыстары мен басқару тәсiлдерi.
2.2. Емтихан билеттерi көлiк құралын басқаруға құқық беретiн куәлiк алуға тiлек бiлдiрушi адамдардың жол қозғалысы Ережелерi бойынша емтихан тапсыруға жасалады.
Билет жол қозғалысы Ережесiнiң барлық бөлiмдерiн, қозғалыс қауiпсiздiгiнiң негiздерiн және медициналық даярлықты қамтиды.
Әрбiр емтихан билетiнде 10 сұрақ болады, олар 1-ден 10-ға дейiн реттiк санмен белгiленедi. Өз кезегiнде сұрақтардың 2-ден 5-ке дейiн жауаптары болады, ал оның тек бiреуi ғана дұрыс әрi толық болады.
Оқушылардың жол қозғалысы Ережесiн емес, емтихан билеттерiн жаттап алуын болдырмау үшiн билеттердiң бiрнеше жолдары қолданылуы мүмкiн.
2.3. Жол қозғалысы Ережесiне және басқа да құжаттарға өзгерiстер мен қосымшалар енгiзiлген жағдайда сол өзгерiстерге сай келмейтiн емтихан билеттерi алынады, ал емтихан тек қана нормативтiк құжаттарға түгелдей жауап беретiн билеттермен жүргiзiледi.
2.4. Емтиханның нәтижелерiн белгілеу үшiн арнайы емтихан карточкасы қолданылып, оған емтихан алушы әрбiр сұрақтың жауабына номер қояды (теориялық емтихан алудың тәсiлiне N 1 қосымша).
Емтихан билеттерiнiң ұзақ уақыт сақталып, жазуының анық болуы үшiн оны жылтыр қағазбен орап қою керек.
3. Теориялық емтихан алу
3.1. Емтихан бөлменiң көлемiне және қондырғыларға байланысты, сонымен қоса емтихан тапсырушылардың әрекетiн бақылап отыруға мүмкiндiк жасалатындай етiлiп бiрнеше адамнан бiр мезгiлде алынады. Емтиханның басында, емтихан алушы барлық қажеттi құжаттарды тексерген соң, олардың әрбiреуiне емтихан карточкасын бередi, олар барлық қажеттi нәрселердi жазады.
3.2. Билет және емтихан карточкасымен жұмыс iстеудiң тәртiбi түсiндiрiлген соң билет алу ұсынылады. Сынақ тапсырушы билет алғаннан бастап оның уақыты есепке алынады, ол уақыт 15 минуттан аспауы керек.
Сынақ тапсырушының билетпен жұмысы мынадай болмақ: ол қойылған әрбiр сұрақты мұқият оқып, ұсынылған жауаптың iшiнен ең дұрысын таңдап алады. Әрбiр дұрыс жауаптың номерiн сынақ тапсырушы емтихан карточкасына жазады.
Барлық категориядағы автомотоқұралдарының жүргiзушiлерiне, сондай-ақ трамвай, троллейбус, мотоколяска жүргiзушiлерi үшiн 10 сұрақ берiледi.
3.3. Сынақ тапсырушы өзiне берiлген сұрақтардың барлығына жауап берген соң емтихан карточкасын емтихан алушыға тапсырады. Емтиханның басталуынан 15 минут өткеннен кейiн қалған сынақ тапсырушылардан емтихан карточкасы жинап алынады. Емтиханның нәтижесi емтихан карточкасына толтырылған жауаптарды дұрыс жауаптар кестесiмен салыстыру арқылы шығарылады. Емтихан карточкасындағы жауаптардың номерi дұрыс жауаптар кестесiндегi номермен сәйкес келгенде жауап дұрыс деп, сай келмегенде дұрыс емес деп табылады. Емтихан карточкасындағы қисық жауаптар дөңгеленiп қоршалып қойылады. "Тапсырды" деген оң баға егерде сынақ тапсырушы ұсынылған сұрақтардың екеуiнен артық қате жiбермегенде қойылады. Басқа жағдайда "тапсыра алмады" деген баға қойылып, мерзiм белгiленедi, сол мерзiм бiткенде қайта емтихан алынады.
15 минуттың iшiнде ұсынылған сұрақтарға жауап берiп үлгермегендер сынақты тапсыра алмағандар болып саналады.
Емтихан бiткен соң комиссия мүшелерi емтихан карточкасына өз қолдарын қояды.
3.4. Бақылаушы қондырғы немесе емтихан аппаратын пайдаланып теориялық емтихан алғанда ол басталмас бұрын ЖП бөлiмiнiң қызметкерi емтихан алудың тәсiлiн және қондырғымен жұмыс iстеудi түсiндiруi қажет.
Емтиханды алу тәртiбi жоғарыда айтылғандай болып қалады.
Жағдайға
N 13 қосымша
Практикалық емтихан алудың тәсілі
1. Көлiк құралдары және оның жабдықтары
1.1. Жүргiзушiге кандидаттан практикалық емтихан қабылдау жүргiзушi куәлiгi берiлетiн категориядағы көлiк құралдарында жүргiзiледi.
1.1.1. "В" - жеңiл автомобильдерде.
1.1.2. "С" - жалпы салмағы 3500 кг.-ден асатын жүк автомобильдерiнде.
1.1.3. "Д" - автобустарда, оның сыйымдылығы кемiнде 28 орындық және ұзындығы 7 метрден кем болмауы, селолық жерлерде сыйымдылығы 20 орыннан және ұзындығы 6,5 метрден кем емес автобустарда.
"Д" - категориясына жүргiзушiлер кандидат әскери қызметшi де сондай сыйымдылықтағы автобустарда емтихан тапсырады.
1.1.4. "E" - тiркемелi көлiк құралдарында, оның сүйреушiсi "С" категориялы көлiктер болып табылады, жартылай тiркеме немесе тiркеме, олардың кемiнде 2 бiлiгi болып оның әрбiреуiнiң арасы бiр метрден кем болмауы қажет. "Д" категориялы көлiк құралына - ұзартылған автобустарда.
Ескерту: Жүргiзушiге кандидат әйелдерден практикалық емтихан қабылдау:
- "С" категориясына - "ГАЗ" маркалы жүк автомобильдерiн де;
- "Д" категориясына - 14 жолаушыдан аспайтын орны бар шағын автобустарда;
- "Е" категориясына - "ГАЗ" маркалы жүк машиналары мен бiр бiлiктi тiркемеде.
1.2. Практикалық емтихан тапсыруға арналған автомобильдер қосымша ағыту және тезегiш басқыштарымен (автоматты трансмиссиясы бар көлiк құралдарынан басқа) емтихан алушы үшiн артқы айнамен жабдықталуы қажет.
2. Автомобильде емтихан қабылдауды
ұйымдастыру
2.1. Автомобильде емтихан қабылдау тығыз жол қозғалысы жағдайында сынақты маршруттарда iске асырылады.
2.1.1. Сынақты маршрут жүргiзушiге кандидаттың мынадай жағдайдағы әрекеттерiн мiндеттi тексерудi қарастырады:
2.1.1.1. "Жолды бер" 2.4. белгiсi бар немесе "Тоқтамай өтуге тыйым салынады" 2.5. белгiлi қилыстардан өту.
2.1.1.2. Жүргiзушi үшiн ескертетiн, бағытты көрсететiн және басқадай мағлұмат беретiн жол белгiлерi бар басқадай жол учаскелерiнде.
2.1.1.3. Бағдаршаммен реттелетiн және реттелмейтiн қиылыстардан өту.
2.1.1.4. Екi рет сол жаққа қарай бұрылуды немесе қилыста бiр рет кейiн бұрылуды орындау.
2.1.1.5. Оңға қарай екi рет бұрылуды орындау.
2.1.1.6. Бiр бағыттағы екi немесе одан көп қатары бар жолмен жүрiп өту.
2.1.2. Әрбiр ЖП бөлiмшесi үшiн сынақ маршруттарының саны қызмет көрсетушi тұрғындардың көптiгiне, көше-жол жүйелерiнiң ұзындығы мен дамуына байланысты анықталады.
Ұсынылатын маршрут сандары: тұрғындардың саны 500 мың немесе одан да көп болғанда - 5-тен 10-ға дейiн; басқадай елдi мекендер үшiн 3-тен 5-ке дейiн.
..........................................................
Жүргiзушiге кандидаттар бiрiншi рет емтихан тапсыруға жiберiлген, сондай-ақ басқа категориядағы көлiк құралдарын басқаруға құқық алғысы келетiн жүргiзушiлер болып табылады.
2.1.3. Әрбiр сынақ тапсырысы үшiн ұсынылатын маршруттың ұзындығы 1,5-тен 4 км.-ге дейiн болып, оған осы Тәсiлдемеде көрсетiлген 2.1.1.1.-2.1.1.6. пункттерiнде көрсетiлген сынау элементтерi қосылады.
2.1.4. Сынақ маршруты маршруттық карта (маршруттың схемасы) ретiнде 200x300 км. көлемiнде жасалады. Әрбiр маршрутқа реттiк номер берiледi (маршруттық карта үлгiсi - N 1, N 2 қосымшаларда). Маршруттық картаны дұрыс сақтау мақсатында оның бетi пленкамен жабылады.
Сынақ тапсырушыларды дер кезiнде айырбастап отыруды қамтамасыз ету үшiн және емтиханның уақытын қысқарту үшiн, әрбiр маршрут бiр жерден басталып, сол жерден аяқталып отырғаны дұрыс, мысалы емтихан пунктiнiң түбiнен.
Егерде маршруттар бiрiнен соң бiрi жасалған болса, онда соңғы маршруттың басы мен аяғы бiр орында болуы қажет.
Мезгiл-мезгiл айырбастап отыру үшiн сынақ маршруттарының қосалқы вариантын жасау ұсынылады (маршруттардың мысалдық схемасы - N 1, 2, 3 қосымшаларда).
Емтихан басталар алдында оны алушы кездейсоқ алу тәсiлiмен
жүргiзушiге кандидатқа сынақ маршруты мен жүрiп өту үшiн маршруттық
картаның бiрiмен таныстырады.
2.2. Емтиханның ұзақтығы сұралып отырған категориядағы көлiк
құралын жүргiзушi кандидаттың басқару қабiлетiн нақты анықтауға
жететiндей болуы қажет.
Әрбiр сынақ тапсырушы үшiн емтиханның ұзақтығы 20 минуттен кем
болмауы керек.
2.3. Емтиханның элементтерiн орындауға бақылау үшiн сынақ алушы
емтихан тапсырылып жатқан машинаның iшiнде отырып көредi, қажет болған
жағдайда ол басқаруға араласады.
3. Емтиханның мазмұны
3.1. Қозғалыстың басталуы.
3.1.1. Қозғалысты бастауға даярлық, басқа көлік құралдарына көңіл
аударуы.
3.1.2. Ескерту белгiлерiн қосуы және уақытында беруi.
3.1.3. Артқы айнаны пайдалануы.
3.1.4. Орнынан қозғалғанда жұлқымауы.
3.1.5. Екпiндеуi және жылдамдықты қосуы.
3.1.6. Typa жүруi.
3.1.7. Жол үстiнде дұрыс жағдайда болуы.
3.2. Дұрыс қозғалыс жылдамдығын ұстауы.
3.2.1. Көлік құралдарының арасында жақындықты дұрыс ұстауы.
3.3. Бiр бағытта екi немесе одан көп қатары бар жолда жүруi.
3.3.1. Ескерту белгілерін дер кезінде қосуы.
3.3.2. Тұрған көлiк құралын, соның iшiнде жалпы қолданатын көлiктердi
және басқадай бөгеттердi дұрыс айналып өтуi.
3.3.3. Бiр қатардан екiншiсiне дұрыс өтуi.
3.3.4. Жол үстiндегi басқа қатысушылардың берген белгiсiне тиiстi
жауап қатуы.
3.4. Реттелетiн қиылыстан өтуi:
3.4.1. Жол қилысына жақындағанда жол жағдайын бағалауы. Қажеттi
ескерту белгiлерiн беруi.
3.4.2. Жол қилысына дұрыс тоқтауы.
3.4.3. Тоқтағаннан кейiн орнынан дұрыс қозғалуы.
3.4.4. Бағдаршамның немесе реттеушiнiң белгiсiн сақтауы.
3.5. Реттелмейтiн жол қилысынан өту:
3.5.1. Жол қилысына жақындағанда жағдайды бағалауы, белгi, сызық
талаптарын, жол қозғалысына қатысушылардың белгiлерін есепке алуы.
3.5.2. Бұрын өтiп кету құқын сақтауы.
3.5.3. Қилысқа жақындағанда және жаяулардың жолынан өткендегi
жылдамдығы.
3.6. Бұрылуды (кейiн бұрылуды) орындауы:
3.6.1. Бұрылуға дұрыс келуi.
3.6.2. Бұрылған кездегi баяулау, жылдамдық, траектория және
бұрылыстан шығу.
3.7. Басып озу:
3.7.1. Басып озудың алдында жол жағдайын бағалауы. Жол белгiлерi,
сызықтар талаптарын және жол қозғалысына қатысушылардың әрекетiн есептеуi.
3.7.2. Ескерту белгiлерiн уақытында беруi.
3.7.3. Басып озу кезiнде нақты жағдайға байланысты жылдамдық режимiн
сақтауы.
3.7.4. Басып озу кезiнде нақты жағдайға байланысты жылдамдық режимi.
3.7.5. Басып озудың басталу және аяқталу траекториясы, мұндай
кезде жол қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуi.
3.8. Тоқтау:
3.8.1. Ескерту белгiлерiн дер кезiнде беруi және қатарласудың
дұрыстығы.
3.8.2. Қозғалыс жылдамдығын дұрыс баяулатуы.
3.8.3. Тоқтағаннан кейiн автомобильдiң жол үстiне (жиегiне) дұрыс
қойылуы.
4. Жүргiзушіге кандидаттың даярлығын бағалау
4.1. Даярлықтың бағалануы жүргiзушiге кандидаттың осы Тәсiлдеменiң үшiншi бөлiмiнде көрсетiлген автомобильді басқару элементтерiн орындауда жiберген қателiктерi мен тәртiп бұзушылығы нәтижесiнде алған айып ұпайларын қосу арқылы емтихан алушы жасайды.
Мүмкiн қателiктер (бұзулар) автомобильдi жүргiзу жөнiндегi емтихандық карточкада көрсетiлген (N 3 қосымша).
Әрбiр қателiк немесе бұзушылық емтихандық карточкада көрсетiлген айып ұпайымен бағаланады. Жүргiзушiге кандидат өзiнiң даярлығына қорытынды жағымды баға алу үшiн 100 немесе одан да көп айып ұпайынан төмен сома жинауы қажет.
4.2. Әрбiр емтихан аяқталған соң сынақ алушы жүргiзушiге кандидатқа жiберiлген қателiктер, алынған айып ұпайлары және қорытынды баға туралы айтып бередi.
4.3. Жүргiзушiге кандидаттың емтихан элементтерiнiң бiрiн орындаудан бас тартуы немесе сынақ алушының машинаны басқаруға араласуына тура келген апаттық жағдайды жасаған болса, ол 100 айып ұпайымен бағаланып, емтихан карточкасына "тапсыра алмады" деген белгi соғылады.
Басқа жол қозғалысына қатысушылардың апаттық жағдай тудыруы кезiнде
жүргiзушiге кандидат машинасын тоқтата алмауы, соның нәтижесiнде сынақ
алушының араласуы болса, ондай жағдайда да 100 ұпай берiліп, нәтижесiнде
"тапсыра алмады" деген баға қойылады.
4.4. Автомобильдi жүргiзу жөнiндегi емтихан карточкасы жүргiзушi
куәлiгiн беруге негiз болатын материалдарға жатады, сондықтан тиiстi
тәртiппен iсте сақталады.
5. Мотоцикльде емтихан алуды ұйымдастыру және талаптары
5.1. Басқару тәжiрибесi әдетте жалғыз мотоцикльде, мотороллерде
жүргізеді.
5.2. Басқару тәжiрибесi арнайы алаңда тексерiледi.
5.3. Жүргiзушiге кандидат мынадай қозғалыстарды орындай бiлуi керек:
- тура жүрiп жылдамдық тетiгiн төменнен жоғарыға қарай және
жоғарыдан төмен қарай қоса бiлуi;
- аяғын жерге тигiзбей мотоцикльдi баяу жүргiзуi;
- шағын шеңберде бұрылу мен кейiн бұрылуды орындауы ("габариттiк
шеңбер", "жылан", "сегiздiк").
5.4. Сынақ тапсырушы "шеңбердi", немесе "жыланды", немесе
"сегiздiктi" орындай алмаса емтихан тоқтатылады.
5.5. "Тапсыра алмады" деген баға үшiн екi қате жiберген жағдайда
қосымша мыналар есептеледi:
- "шеңбердi" немесе "жыланды" немесе "сегiздiктi" орындау кезiнде
жолға тиiп кетсе;
- тоқтаған кезде жұмыс iстеп тұрған двигательде жылдамдық тетiгiн
шығара алмауы.
6. Мотоколяскада емтихан алуды ұйымдастыру және талаптары
6.1. Мотоколясканы жүргiзуге емтихан алуға әлеуметтiк
қамсыздандыру органдары ұйымдастырған арнайы курстарда оқыған мүгедектер
жiберiледi.
6.2. Қосымша басқышы бар оқу коляскасы болмаған жағдайда емтихан
сол адамның мотоколяскасында алынады.
6.3. Көшеде (жолда) емтихан алудан бұрын арнайы алаңда мынадай
сынақтар жасалады:
- двигательді қосу;
- тура жүрiп жылдамдық тетiгiн төменнен жоғарыға, жоғарыдан төменге
қоса бiлуi;
- солға және оңға бұрылу;
- артқа қозғалмай және қозғалып кейiн бұрылу;
- шартты қақпаға кейiн қозғалып кiру.
6.4. "Тапсыра алмады" деген баға үшiн үш қателiк жiбергенде қосымша
мына жағдайлар есептеледi:
- өрге қарай мотоколяскамен орыннан қозғалғанда оның кейiн шегiніп
кетуi;
- тұраққа мотоколясканы қою кезiнде оны қол тезегішімен тежеген жоқ.
Практикалық емтихан алу
Тәсілдемесіне
N 1 қосымша
N 2 қосымша
Сынақ маршруттарының схемасы
(Маршруттардың орналасуы бірінен соң бірі)
Қағаздағы нұсқаға қараңыз
N 3 қосымша
Практикалық емтихан алудың тәсілі
автомобильді жүргізудің
Емтихандық карточкасы
туған жылы __________________________________________________________
(аты-жөні)
---------------------------------------------------------------------------
NN! Емтихан кезінде жіберілген ! Қателік үшін !Айып ұпайлары алынды
! қателіктер мен тәртіп бұзушылық ! айып ұпайларының!-----------------
! ! шкаласы ! емтиханның күні
! ! !-------------------
! ! ! ! !
--------------------------------------------------------------------------
1! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6
---------------------------------------------------------------------------
1. Қозғалыстың басталуына дайындалмады 5
(ремен, қол тезегіші)
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
2. Қозғалысқа басқа қатысушыларға көңіл
бөлмейді 10
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
3. Ескерту белгілерін бермейді немесе
уақытында бермейді 11
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
4. Артқы айнаны дұрыс пайдаланбайды 5
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
5. Басқару органдарын дұрыс қоса алмайды,
қозғалыстың біркелкіліктігін
қамтамасыз ете алмады 10
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
6. Жол үстінде дұрыс жағдайды сақтамайды 10
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
7. Тиісті қозғалыс жылдамдығын сақтамайды 10
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
Ескерту: Жіберілген қателіктерді (тәртіп бұзуды) емтихан алушы әрбір
деңгейде орналасқан матрицадағы әрбір бөлікті сызу арқылы белгілеп
отырады, әрбір қателікке айып ұпайлары беріліп, қайта қателік
жібергенде олар бір-біріне қосылады. 4 графада алғашқы емтихан тапсыру,
5, 6 графаларда қайта емтихан тапсыру белгіленеді.
N 3 қосымша жалғасы
Практикалық емтихан алудың тәсілі
---------------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6
---------------------------------------------------------------------------
8. Арақатынас пен аралықты сақтамайды 10
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
9. Тоқтап тұрған көлік құралын, соның
ішінде жалпы пайдаланатын көлікті
дұрыс айналып өтпейді 10
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
10. Бірқатардан екінші қатарға дұрыс өтпейді 20
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
11. Жол қилысында немесе жаяулар жолында
дұрыс тоқтамайды 5
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
12. Бағдаршамның немесе реттеушінің талап
белгісін орындамайды 30
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
13. Жол белгілері мен сызықтарының талабын
сақтамайды 25
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
14. Бірінші болып өту құқын сақтамайды 20
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
15. Бұрылуды дұрыс орындамайды 10
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
16. Басып озуды дұрыс жасамайды
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
17. Машинаны дұрыс тоқтатпайды 10
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
18. Апаттық жағдай жасады 100
---------------
! ! ! ! ! ! ! !
---------------
Барлығы айып ұпайлары алынды
__________________________________________________________________
Емтиханның нәтижесі
__________________________________________________________________
(тапсырды, тапсыра алмады)
Оқығандар:
Багарова Ж.А.
Икебаева А.Ж.