Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы

      Ескерту. Тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Білім және ғылым министрінің 29.12.2018 № 721 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 6) тармақшасына сәйкес және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 604 бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартын (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 17669 болып тіркелді) іске асыру мақсатында БҰЙЫРАМЫН:

      1. Мыналар:

      1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы;

      2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес ерекше білім беруге қажеттілігі бар (сөйлеу тілі жалпы дамымаған) балаларға арналған мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы;

      3) осы бұйрыққа 3-қосымшаға сәйкес ерекше білім беруге қажеттілігі бар (көру қабілеті бұзылған) балаларға арналған мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы;

      4) осы бұйрыққа 4-қосымшаға сәйкес ерекше білім беруге қажеттілігі бар (есту қабілеті бұзылған) балаларға арналған мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы;

      5) осы бұйрыққа 5-қосымшаға сәйкес ерекше білім беруге қажеттілігі (зерде бұзылыстары) бар балаларға арналған мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы;

      6) осы бұйрыққа 6-қосымшаға сәйкес ерекше білім беруге қажеттілігі бар (тірек-қимыл аппараты бұзылған) балаларға арналған мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы;

      7) осы бұйрыққа 7-қосымшаға сәйкес ерекше білім беруге қажеттілігі (дамуында күрделі бұзылыстары) бар балаларға арналған мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы бекітілсін.

      2. Мектепке дейінгі және орта білім департаменті (Ж.А. Жонтаева) заңнамада белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде және мерзімді баспа басылымдарында ресми жариялау үшін электрондық тасымалдағышта елтаңбалы мөрмен куәландырылған қағаз данасын қоса бере отырып жолдауды;

      3) тіркелген осы бұйрықты алған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің мөрімен расталған және осы бұйрыққа қол қоюға уәкілетті адамның электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылған баспа және электрондық түрдегі көшірмелерін Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің Эталондық бақылау банкіне енгізу үшін жолдауды;

      4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастыруды;

      5) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Заң қызметі және халықаралық ынтымақтастық департаментіне осы тармақтың 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Білім және ғылым вице-министрі Э.А. Суханбердиеваға жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы

      Ескерту. 1-қосымша жаңа редакцияда - ҚР Оқу-ағарту министрінің 14.10.2022 № 422 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) "Білім туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабының 6-тармағына және 14-бабының 1-тармағына, "Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29031 болып тіркелген) (бұдан әрі - Стандарт) талаптарына сәйкес әзірленді.

      2. Бағдарламаның мақсаты әр баланың қызығушылықтарын, ерекшеліктері мен қажеттіліктерін ескере отырып, жалпы адами және ұлттық құндылықтар негізінде оларды толыққанды дамыту мен әлеуетін ашу болып табылады.

      3. Бағдарламаның міндеттері мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқыту үшін жайлы және қауіпсіз білім беру жағдайларын жасау, баланың даралығы мен субъективтілігін қолдауға бағытталған дамытушы заттық-кеңістіктік ортаны, оның ішінде арнайы ортаны құру, олардың жас ерекшеліктеріне сәйкес біліктері мен дағдыларын қалыптастыру, мектепке дейінгі білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігі ұстанымдарын қамтамасыз ету, балалардың физикалық дамуы, коммуникативтік, танымдық, зияткерлік, шығармашылық дағдыларын, зерттеушілік қабілеттерін дамыту, әлеуметтік-эмоционалдық дағдыларын қалыптастыру, баланың зияткерлік, әлеуметтік дағдыларын және тұлғасын дамыту үшін инновациялық әдістер мен технологияларды қолдану, оқыту, дамыту және тәрбиелеу міндеттерінің бірлігін қамтамасыз ету, балаларды қазақ халқының ұлттық құндылықтарына, отбасылық құндылықтарға, отаншылдыққа, Отанға деген сүйіспеншілікке, мәдени-әлеуметтік нормаларға баулу, балаларды дамыту мен тәрбиелеу үшін отбасы мен мектепке дейінгі ұйымның күш-жігерін біріктіру, баланың мектепте оқуға физикалық, психологиялық, эмоционалдық, әлеуметтік дайындығы үшін тең бастапқы мүмкіндіктерді беру болып табылады.

      4. Бағдарламаның мазмұны:

      дені сау баланы тәрбиелеуді, өз денсаулығына саналы түрде қарауды, салауатты өмір салты негіздерін, қауіпсіз өмір сүру дағдыларын қалыптастыруға;

      балалардың жеке ерекшеліктері мен қажеттіліктерін ескере отырып, ауызекі сөйлеуді, сөздік қорды қалыптастыруды, өмірде әртүрлі жағдайлардағы қарым-қатынас дағдыларын меңгертуге, қолдың ұсақ моторикасын, командада жұмыс істеу дағдыларын дамытуға;

      тәрбиеленушілердің қоршаған әлеммен өзара қарым-қатынас жасауына қажетті танымдық және зерттеушілік әрекеттің қарапайым дағдыларын меңгертуге;

      өнер туындыларын қабылдау мен түсіну дағдыларын қалыптастыру, қоршаған әлемді эмоционалды тану, тәрбиеленушілердің өзіндік шығармашылық іс-әрекеті үшін жағдай жасауға;

      тәрбиеленушілерді, оның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оң әлеуметтендіру, оларды әлеуметтік-мәдени нормаларға, қоғам және мемлекет, отбасы дәстүрлеріне баулу, рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруға;

      мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту және бастауыш білім беру арасындағы оқыту, дамыту және тәрбиелеу міндеттерін ескере отырып, сабақтастық пен үздіксіздік қағидаларын қамтамасыз етуге;

      бастауыш білім беру ұйымдарында мектеп жасына дейінгі тәрбиеленушілерді оқыту үшін тең бастапқы мүмкіндіктер беруге бағытталған.

      5. Бағдарламаның мазмұны балалардың физикалық және психикалық дамуының жас кезеңдерін ескере отырып, келесі жас топтарында іске асырылады:

      ерте жас тобы – 1 жастағы балалар;

      кіші топ – 2 жастағы балалар;

      ортаңғы топ – 3 жастағы балалар;

      ересек топ – 4 жастағы балалар;

      мектепалды топ, мектептегі (лицейдегі, гимназиядағы) мектепалды сынып – 5 жастағы балалар.

      6. Бағдарламаның мазмұнын меңгеру мерзімі – 5 жыл, бір жас тобында – 1 жыл.

      7. Педагог балаға:

      ненің "дұрыс" және ненің "бұрыс" екенін түсінуді;

      сыпайы және мейірімді болуды;

      дос болуды, құрметтеуді, көмектесуді, бөлісуді;

      қызығушылық танытуды, қоршаған әлемді бақылауды және зерттеуді;

      тыңдауды, түсінуді және саналы сөйлеуді;

      қауіпсіз мінез-құлық ережелері мен салауатты әдеттерді сақтауды;

      физикалық белсенділікке, соның ішінде белсенді қимыл ойындарын ойнауды;

      өзі ойнауды;

      ересектерге көмектесуге, еңбекқорлыққа;

      ата-анасына, достарына, туған өлкесіне деген сүйіспеншілік пен қамқорлық көрсете білуді, отбасын бағалауды;

      өзіне қамқорлық жасауға және ниетін білдіруге үйретеді.

      8. Бағдарлама меншік нысанына қарамастан мектепке дейінгі ұйымдарда және мектептердегі (лицейлердегі, гимназиялардағы) мектепалды сыныптарда іске асырылады.

1-тарау. Ерте жас тобы (1 жастағы балалар)

1-параграф. Физикалық қасиеттерді дамыту

      9. Физикалық дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және дене шынықтыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады.

      10. Мақсаты денсаулықты сақтау технологиясын қолдана отырып, балалардың денсаулығын нығайтатын, ағзаны шынықтыратын, негізгі қимыл түрлерін дамытатын жағдайлармен қамтамасыз ету болып табылады.

      11. Міндеттері:

      балалардың өмірін қорғауға және денсаулықты нығайтуға, ағзаның үйлесімді психофизикалық дамуы үшін жағдай жасау;

      дененің өсуі мен дамуының табиғи процестерін жетілдіру, қимыл-қозғалыстарға деген биологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру, дене белсенділігін дамытуға жағдай жасау;

      балалардың күн тәртібіне, қоршаған орта жағдайларына бейімделуі үшін жағдайлар жасау;

      жүру, жүгіру, өрмелеу, лақтыру, секіру, тепе-теңдікті жетілдіруге мүмкіндік беретін негізгі қимыл түрлерін дамыту;

      денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мәдени-гигиеналық дағдыларды қалыптастыру;

      дене шынықтыру мен дене белсенділігіне қатысуға, дербес қимыл әрекетін орындауға қызығушылықты арттыру;

      қарапайым қауіпсіздік ережелерін сақтау.

      12. Күтілетін нәтижелер:

      негізгі қимыл түрлерінің бастапқы дағдыларын, өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын меңгерген;

      дене жаттығуларын орындауға ықылас танытады, ересектердің көмегімен өзін ретке келтіреді;

      тазалық пен ұқыптылыққа қанағаттанған сезімін білдіреді;

      тура жолдың бойымен жүреді;

      ересектің көмегімен гимнастикалық тақтай бойымен жүреді;

      негізгі қимыл түрлерін жетілдіруге арналған қимылды ойындарға қызығушылық танытады;

      заттардың арасымен жүреді;

      жұмсақ модульге немесе гимнастикалық скамейкаға көтеріледі және одан түседі;

      допты шағын төбешіктен домалатады;

      қимылды үйлестірудің бастапқы дағдыларына ие;

      ересектердің көрсетуімен жалпы дамытушы жаттығуларды орындайды;

      ересектердің көмегімен өзіне-өзі қызмет көрсетудің қарапайым дағдыларын сақтайды.

      13. Дене шынықтыру (1 жастан 1 жас 6 айға дейін).

      14. Негізгі қимылдар.

      Жүру және тепе-теңдік сақтау жаттығулары. Еденде жатқан жолдың бойымен тура бағытта топпен жүру. Нысанаға дейін тура жолдың бойымен (ені 25-30 сантиметр, ұзындығы 2–3 метр) жүру, ересектің көмегімен гимнастикалық тақтай бойымен (ені 25-30 сантиметр) жүру, ересектің көмегімен модульге (биіктігі 10–15 сантиметр) шығу және одан түсу, еденде жатқан лентадан (арқаннан) аттап өту.

      Еңбектеу, өрмелеу. Арқанның (биіктігі 50 сантиметр), доғаның, орындықтың астынан төрт тағандап еңбектеп өту, 2 метр қашықтыққа дейін бөренеден аттап өту, құрсаудан еңбектеп өту. Шағын саты бойымен жоғары өрмелеу (биіктігі 1 метр).

      Домалату, лақтыру. Допты бір қолмен және екі қолмен ұстау, көлемдері әртүрлі доптар мен шарларды жинау, оларды өз бетінше себетке (жәшікке) салу, шарларды домалату, допты екі қолмен алға лақтыру, допты алға домалату (отырып, тұрып), допты (диаметрі 6–8 сантиметр) төменге, қашықтыққа лақтыру.

      15. Мәдени-гигиеналық дағдыларды және өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын қалыптастыру.

      16. 1 жастан 1 жас 6 айға дейін.

      Баланың дербестікке ұмтылысын қолдау, әрбір баланы күн тәртібіне біртіндеп үйрету.

      Тамақтану алдында және лас болған кезде қолын жууға, 1 жас 1ай - 1 жас 3 айда қою тамақты қасықпен өз бетінше жеуге, ал 1 жас 6 айда – сорпа тамақты ішуге үйрету (нанды сорпамен бірге ішу, тек өз тәрелкесіндегі тамақты ішу), ересектің көмегімен майлықты қолдану, тамақтан соң ересектерге ілтипат білдіру.

      Балаларды шынықтыруды ауа, су шараларымен, серуен кезінде ультракүлгін сәулелердің әсерлерімен жүзеге асыру, 2-3 минут бойы жылы құмның үстінде жалаң аяқ жүргізу, ауа ванналарын күніне бірнеше рет киіну-шешіну кезінде қолдану (ауа ванналарының ұзақтығын 2-3 минуттан, 6-10 минутқа дейін ұзарту).

      17. 1 жас 6 айдан 2 жасқа дейін.

      Гигиеналық талаптарды сақтау бойынша жұмысты жалғастыру.

      Үстел басына қолды жуғаннан кейін отыру, орындыққа өзі отырып, одан өзі тұру, тамақты төгіп-шашпай ұқыпты ішу, тамақтанып болғаннан кейін майлықты қолдану, орындықты жылжыту, алғыс айту.

      Жуыну кезінде қолдарын (алақандарын бір-біріне үйкелеу) және бетін алақандарымен жуу, ересектердің көмегімен беті-қолдарын сүрту.

      Киініп-шешіну кезінде киімдерін белгілі тәртіппен шешу және кию, оларды дұрыс бүктеу.

      Түбекке сұрану, өз түбегінің орнын білу, тек өз түбегіне отыру.

      Ескерткен кезде қол орамалды қалтасынан өзі алып, мұрнын сүрту және қайта салу.

      18. Дене шынықтыру (1 жас 6 айдан 2 жасқа дейін).

      Жүру және тепе-теңдік сақтау жаттығулары. Еденнен бір шеті 15–20 сантиметр жоғары қойылған тақтайдың үстімен (ені 20 сантиметр, ұзындығы 1,5–2 метр), текшелердің, кегльдердің, құрсаулардың, таяқтардың арасымен топпен жүру; құрсаудан құрсауға өтуге үйрету; жұмсақ модульге немесе гимнастикалық скамейкаға көтерілуге және одан түсуге үйрету. Еденнен 12–18 сантиметр жоғары көтерілген арқаннан немесе таяқтан аттап жүру.

      Еңбектеу, өрмелеу. Бөренеден (диаметрі 15-20 сантиметр) аттап өту, 35-40 сантиметр жоғары қойылған арқанның астынан еңбектеу, құрсаудан еңбектеп өту (диаметрі 45 сантиметр).

      Домалату, лақтыру. Допты шағын төбешіктен домалату; допты тәрбиешіге, балаға домалату және лақтыру; допты алға, жоғары лақтыру, бала кеудесінің деңгейінде тартылған лентадан допты асыра лақтыру.

      19. Жалпы дамытушы жаттығулар: қолды жоғары көтеріп, төмен түсіру, қолды алға созу, қолды арқаға қою, бүгу және қайта жазу, қолдың білектерін сермеу, айналдыру, қолдың алақандарын жоғары, төмен қарату, саусақтарды жұмып, ашу, ұсақ заттарды саусақтарымен іліп алу, отырып және тұрып оңға, солға бұрылу, заттарды бір-біріне беру, алға еңкею және түзу тұру, таяныштан ұстап, жүрелеп отыру, секіру.

      20. Сауықтыру-шынықтыру шаралары.

      Сауықтыру-шынықтыру шараларын табиғи факторларды (ауа, күн, су) пайдаланып, жүргізу. Топ бөлмелерінде тұрақты ауа температурасын (+21-22°С) сақтау, балаларға жеңіл киімдер кигізу.

      Ұйқыдан кейін және күні бойы киініп-шешіну кезінде балаларды шынықтыруды жүзеге асыру. Ауа-райы жағдайын ескере отырып, күн сайын серуендер ұйымдастыру. Жауын-шашынды күндері балалармен жабық қысқы бақта қимылды ойындар ұйымдастыру. Жылдың жылы мезгілінде серуенде балалардың күн сәулесінің астында (3-5 минут) болуын қамтамасыз ету, құмның үстімен жалаң аяқ 2-3 минут жүргізу (алдын ала оның тазалығы мен қауіпсіздігіне көз жеткізу). Жаз мезгілінде серуеннен кейін жуыну және аяқты жуу кезінде гигиеналық және шынықтыру шараларын үйлестіру, әр баланың денсаулық жағдайын және оның судың әсеріне бейімделу деңгейін ескеру.

      Арнайы шынықтыру шараларын ата-аналардың қалауымен, мектепке дейінгі ұйымның әкімшілігі мен медициналық қызметкерлері шешімімен жүргізу.

2-параграф. Коммуникативтік дағдыларды дамыту

      21. Коммуникативтік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сөйлеуді дамыту, көркем әдебиет ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы жүзеге асырылады.

      22. Мақсаты балалардың ауызекі сөйлеуін дамыту арқылы әлеуметтік-коммуникативтік дағдыларды дамыту үшін жағдайлармен қамтамасыз ету болып табылады.

      23. Міндеттері:

      коммуникативтік дағдыларды дамыту үшін тілдік қарым-қатынас ортасын құру;

      сөйлеуді және фонематикалық естуді дамыту;

      баланың түсінетін және белсенді сөздік қорын қалыптастыру;

      ересектердің, құрдастарының сөзіне еліктеу қабілетін дамыту;

      балаларды алғашқы қарым-қатынас құралдарын (вербалды және вербалды емес) қолдануға үйрету;

      үй жануарларының дыбыстарына еліктеу, дыбыстарды қайталау арқылы дыбыстау мәдениетін қалыптастыру;

      2-3 сөзден тұратын тіркестерді құрастыруға, грамматикалық түрлерді қолдануға үйрету.

      24. Күтілетін нәтижелер:

      суреттерден айтылған сөзге сәйкес келетін ойыншықтарды, заттарды табады және көрсетеді;

      ойыншық жануарлардың дене мүшелерін, тұрмыстық және ойын әрекеттерін, заттардың түстерін, өлшемдері мен пішіндерін көрсетеді және атайды;

      қарапайым сөз тіркестерін түсінеді, екі сөзден тұратын сөйлемді айтады;

      өтініштерді орындайды;

      ойыншықтармен күрделі емес бейнелі ойындарды ойнайды;

      өзінің, жақын адамдарының есімдерін, атауларын (ана, әке, ата, әже) күнделікті жиі қолданатын таныс заттар мен ойыншықтардың атауларын, тағамдардың атауларын, белгілі қимылдарды біледі және оларды айтуға тырысады;

      эмоционалды көңіл-күйді түсінеді және өзінің эмоциясын ым-ишарамен көрсетеді;

      дыбыстық тіркестерді еліктеп, дұрыс қайталайды;

      ересектерді тыңдайды, түсінеді, тапсырманы орындайды;

      заттардың атын, түсін, мөлшерін, көлемін, орнын біледі және атайды;

      сөзбен немесе қысқа сөз тіркестерімен өз өтінішін білдіреді;

      дұрыс сөйлеуге талпынады;

      қарапайым сұрақтарға жауап береді;

      екі-үш сөзден тұратын сөйлемдерді айта алады;

      шағын, мазмұны түсінікті әңгімелерді, тақпақтар мен өлеңдерді қызығушылықпен тыңдайды және түсінеді;

      жалпақ және көлемді иллюстрацияларымен кітаптарды қарайды;

      көрнекіліксіз таныс шығармаларды тыңдайды;

      таныс шығармалардағы сөздерді қайталайды;

      кітаптардағы суреттерді өз бетінше қарайды, ондағы таныс кейіпкерлерді көрсетеді;

      оқылған таныс өлеңдердегі сөздер мен сөз тіркестерін айтады;

      шағын өлеңдерді, ертегілер мен әңгімелерді эмоционалды қабылдайды және қимыл-әрекет арқылы көрсете алады;

      шағын драмалық ойындарға, қойылымдарға қатысады, ондағы игерген тәжірибелерін еркін ойындарда қолданады.

      25. Сөйлеуді дамыту (1 жастан 1 жас 6 айға дейін).

      26. Сөзді түсіну.

      Суреттерден ересектің айтқан сөзіне сәйкес келетін ойыншықтарды, заттарды, киімдерді, ыдыс-аяқтарды табу және көрсету.

      Өз дене мүшелерін және ойыншық жануарлардың дене мүшелерін (қол, аяқ, бас, ауыз, көз, құлақ), тұрмыстық және ойын әрекеттерін (жуыну, қыдыру); заттардың түстерін (қызыл, көк), қарама-қарсы өлшемдерді (үлкен, кіші), фигураларды (текше, кірпіш) білдіретін сөздерді түсіну.

      Күнделікті өміріне байланысты қарапайым сөз тіркестерін түсіну, өтініштерді орындау, ойыншықтармен күрделі емес бейнелі ойындар ойнау, тұрмыстық жағдаяттарды суреттейтін 1-3 әрекетті көрсету.

      27. Белсенді сөйлеуді дамыту

      Дыбыстық тіркестер мен сөздерге еліктей отырып, дыбыстау.

      Белсенді сөздікті жақын адамдардың атауларымен (ана, әке, ата, әже), күнделікті жиі қолданатын таныс заттар мен ойыншықтардың, тағам атауларымен (ботқа, су, сүт), белгілі қимылдарды (ал, бер, аш, тұр, жібер, ұйықта, бар) білдіретін сөздермен толықтыру.

      Ересектердің сөздерін тыңдауға, "Бұл кім?", "Бұл не?", "Не істеді?" деген қарапайым сұрақтарға жауап беруге, ыммен, қимылдар арқылы көрсетуден біртіндеп сөзбен айтуға көшуге, екі сөзден тұратын сөйлемдерді айтуға баулу.

      28. Сөйлеуді дамыту (1 жас 6 айдан 2 жасқа дейін).

      29. Сөзді түсіну.

      Түсінетін сөздер қорын кеңейту. Заттардың түсін (қызыл, көк, сары, жасыл), өлшемін (үлкен, кіші), заттардың күйін (таза, кір), мерзімдік (қазір), сандық (біреу, көп) қатынастырады, қалауларын білдіруге қажетті сөздерді (тамақ ішу, ұйықтау, су ішу), дене мүшелерін білдіретін сөздерді түсіну.

      Таныс заттарды ересектердің көмегімен түсі бойынша таңдау.

      Жануарлардың қимылын (лақ секіреді, құс ұшады), дыбыстауын (қозы маңырайды: мәәә, бұзау мөңірейді: мөөө, мысық мияулайды), адамның қимылын (жүреді, жүгіреді, билейді) білдіретін сөздерді түсіну және дыбыстық тіркестерді атау.

      30. Белсенді сөйлеу.

      Дыбыстық тіркестерді жалпы қолданыстағы сөздермен ауыстыруға (бәәә -бота, мәәә - қозы, мөөө - бұзау, мәәә - лақ, мияу - мысық, аб-аб - ит), туыстық атауларды (аға, апа, тәте, көке), төрт түліктің (ат, тай, бота), жиі қолданылатын азық-түлікті (нан, шәй, май, сүт, көже) білдіретін жеңіл сөздерді айтуға баулу.

      Сөздік қорды ойыншықтар, киімдер, ыдыстар, көлік түрлерін білдіретін зат есімдермен, тұрмыстық (киіну, жуыну), ойын (ойнау, салу, домалату, тебу) әрекеттерін білдіретін, қарама-қарсы мағыналы (ашу-жабу, бару-келу, алу-салу) етістіктермен, заттардың түсін, пішінін, білдіретін сын есімдермен толықтыру.

      Ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынаста алғашқы әдеп нормаларына сәйкес сөздерді қолдануды үйрету (амандасу, қоштасу, рахмет айту).

      Күнделікті өмірдегі, суреттегі заттардың атын атау, ересектер мен құрдастарынан көмек сұрау, өтініш білдіру, еліктеу бойынша жаңа сөздерді, екі-үш сөзден тұратын сөйлемдерді айту, қарапайым сұрақтарға жауап беру.

      Айналасындағы адамдардың сөзін тыңдау, олардың ауызша айтылған талаптарды орындау.

      Ересектердің сөзін қайталау арқылы дұрыс сөйлеу дағдыларын, ана тілінің грамматикалық нормаларын ескеріп, сөйлемдерді құруды қалыптастыру.

      31. Көркем әдебиет (1 жастан 1 жас 6 айға дейін).

      Көркем әдебиетті қабылдауға қызығушылықты ояту.

      Шағын, мазмұны түсінікті өлеңдерді, әңгімелерді, тақпақтарды, бесік жырларын тыңдату, шығарманы оқып беруді суреттер, ойыншықтар, әрекеттерді көрсетумен (әңгімелеу) сүйемелдеу. Оқылатын шығарма мазмұнының баланың жасына сәйкестігіне және мәнерлеп оқылуына мән беру.

      Жалпақ және көлемді иллюстрациялары бар кітаптарды қарауға тарту.

      32. Көркем әдебиет (1 жас 6 айдан 2 жасқа дейін):

      Көрнекіліксіз таныс мазмұны қарапайым шығармаларды тыңдау, олардың мазмұнына эмоциямен жауап беру, шығарма мәтінінің кейбір сөздерін қайталау және мазмұнында айтылатын қарапайым әрекеттерді, дыбысқа еліктеу мен ойын әрекеттерін орындау.

      Ересектің көмегімен тақпақтарды, қысқа өлеңдерді және әңгімелер мен ертегілердің мазмұнын қайталап айту, көркем шығарма мазмұны бойынша қойылымдарға қатысу.Таныс шығармалар мазмұнына сәйкес ойын әрекеттерін орындау, драмалық ойындарға, қойылымдарға қатысуға баулу, ондағы игерген тәжірибелерін еркін ойындарда қолдануға мүмкіндік беру. Үстел үсті, саусақ театрларын өз бетінше ойнау.

      Кітаптардағы суреттерді өз бетінше қарауға, ондағы таныс кейіпкерлерді көрсетуге мүмкіндік беру. Көркем сөзге, мәнерлеп сөйлеуге қызығушылықты ояту.

3-параграф. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту

      33. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сенсорика ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      34. Мақсаты қоршаған әлеммен өзара әрекет ету үшін қажетті танымдық іс-әрекеттің қарапайым дағдыларын меңгеруге жағдай жасау болып табылады.

      35. Міндеттері:

      заттарды өзіне тән қасиеттері бойынша зерттеу;

      заттардың қасиеттері бойынша ұғымдарды қалыптастыру;

      сенсорлық қабілеттерін қалыптастыру;

      көру-есту түйсігін, қабылдау, есте сақтау, көрнекі-әрекеттік ойлау, қиял, зейінді дамыту;

      түрлі балалар әрекеттерінде көз бен қол үйлесімділігін, қолдардың ұсақ моторикасын дамыту;

      интелектуалды сезімді тәрбиелеу (жаңаны тануда қуанышқа бөлену).

      36. Күтілетін нәтижелер:

      заттармен әртүрлі әрекеттер орындайды;

      түсі, өлшемі бойынша заттарды ажыратады;

      заттарды өлшемі немесе пішініне қарай сәйкес ұяларға орналастырады;

      заттық әрекеттерді орындауға болатын қарапайым заттар мен құралдарды қолданады;

      біртекті заттарды ортақ белгісі (өлшемі, пішіні) бойынша топтастыра біледі;

      ересектің көмегімен 4-5 сақинадан (үлкенінен кішіге қарай) тұратын пирамиданы жинайды;

      тиісті пішіндегі (дөңгелек, шаршы) қораптар мен қобдишаларға қақпақтарды таңдайды;

      күрделі заттармен әрекеттерді орындайды;

      негізгі төрт түсті (қызыл, көк, сары, жасыл) ажыратады;

      дидактикалық ойыншықтармен, шағын және ірі құрылыс материалдарымен өз бетінше ойнайды.

      37. Сенсорика (1 жастан 1 жас 6 айға дейін).

      Заттарды өлшемі немесе пішініне қарай сәйкес ұяларға орналастыруға арналған тапсырмаларды орындау, түрлі өлшемдегі 2–3 сақинадан тұратын конустық негіздегі (өзекшесі) пирамидаға, кейіннен тік өзектегі пирамидаға бір өлшемді бірнеше сақинаны, содан кейін түрлі өлшемді екі топтағы сақиналарды белгілі реттілікпен жинау.

      Заттардың көлеміне (үлкен, кіші), түсіне (қызыл, көк) бағдар жасай отырып, әртүрлі әрекеттер (ашу - жабу, өткізу - шығару, домалату, қадау, сабақтау, қою, байлау, төсеу) жасау.

      38. Сенсорика (1 жас 6 айдан 2 жасқа дейін).

      Балалардың сенсорлық тәжірибесін байытуды жалғастыру.

      Өлшемі бойынша заттарды ажырата білу, ересектің көмегімен 4-5 сақинадан (үлкенінен кішіге қарай) тұратын пирамиданы жинау.

      Тиісті пішіндегі (дөңгелек, шаршы) қораптар мен қобдишаларға қақпақтарды таңдау, екі бөліктен тұратын қиылған суреттерді жинау.

      Күрделі заттармен әрекеттерді орындау – сақиналары бар таяқшамен, торлы дорбамен, күрекшемен сәйкес келетін ойыншықтар мен шарларды жылжыту, алу және орындарын ауыстыра білу, қазықшаларды ылғал құмға балғамен қағып, кіргізе білу.

      Біртекті заттарды ортақ белгісі: пішіні, түсі бойынша топтастыру, саусақтардың ұсақ моторикасын дамыту үшін заттармен әрекет жасау, дидактикалық ойындар барысында және тұрмыста балалардың сенсомоторлық "көз бен қолды" үйлестіру.

      Естуді дамыту үшін әртүрлі дыбыс шығаратын заттардың (қоңыраулар, аспалы металл таяқшалар, шиқылдайтын ойыншықтар, музыкалық ойыншықтар) дыбысын тыңдау, қабылдауды дамыту үшін бір мезгілде екі қасиетті: түс пен өлшемді, пішін мен өлшемді, пішін мен түсті, негізгі төрт түсті (қызыл, көк, сары, жасыл) ажырату.

      Дидактикалық ойыншықтармен, шағын және ірі құрылыс материалдарымен өз бетінше ойнауға мүмкіндік беру.

4-параграф. Балалардың шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту

      39. Тәрбиеленушілердің шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және мүсіндеу, музыка ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы іске асырылады.

      40. Мақсаты балалардың танымдық, шығармашылық, музыкалық қабілеттерін қалыптастыру болып табылады.

      41. Міндеттері:

      шығармашылық әрекет түрлеріне қызығушылықтарын ояту;

      балалардың байқампаздығын дамыту;

      көрнекі-қимылдық ойлауды, есті, қиялды, зейінді, қабылдауды дамыту;

      қоршаған орта туралы түсініктерін байыту.

      42. Күтілетін нәтижелер:

      ермексазды, сазбалшықты алақан арасында домалата алады;

      жалпақ, дөңгелек пішіндерді мүсіндейді;

      тәрбиешінің көрсетуі бойынша алынған пішіндерді құрастыра біледі;

      музыкаға, ән салуға, музыкалық-ырғақтық қимылдарға қызығушылық танытады;

      музыканы эмоционалды қабылдайды;

      музыкамен жүре алады;

      ересектердің орындаған әндерін тыңдайды;

      музыканың сүйемелдеуімен ойын әрекеттерін орындайды;

      таныс музыкалық шығарманы көтеріңкі көңіл-күймен қабылдайды, оны соңына дейін тыңдайды;

      ересекпен қосылып әннің кейбір сөздерін айтады;

      балалар музыкалық аспаптарымен ойнайды;

      жалаушаны желбіретеді, сылдырмақты сылдырлатады;

      ересектердің көрсетуі бойынша қарапайым би қимылдарын орындайды;

      қимылдарды дыбыстармен және сөздермен сүйемелдеп, ойындар ойнайды.

      43. Мүсіндеу (1 жастан 1 жас 6 айға дейін).

      Балалардың мүсіндеуге қызығушылығын ояту. Сазбалшықпен таныстыру. Ермексаздың, сазбалшықтың кесектерін алақан арасында домалатып, "шарлар" жасау, жалпақ, дөңгелек пішіндерді мүсіндеу.

      44. Мүсіндеу (1 жас 6 айдан 2 жасқа дейін).

      Балаларды жалпақ, дөңгелек пішіндерді мүсіндей білуге, өз қалауы бойынша алынған пішіндерді құрастыруды, материалдарды ұқыпты қолдана білуге үйрету.

      45. Музыка.

      Музыкаға, ән салуға, музыкалық-ырғақтық қимылдарға қызығушылықты қалыптастыру.

      46. Музыка (1 жастан 1 жас 6 айға дейін).

      Көңілді және баяу музыкамен таныстыру.

      Балаларға мазмұны бойынша жақын әндерді тыңдауды, олардың көңіл-күйін эмоционалды қабылдауды, ересектің көрсетуі бойынша сәйкес қимылдармен сүйемелдеуді, қосылып ән айтуды үйрету (айта алуына қарай).

      Музыкамен жүруге, қарапайым би қимылдарын көрсетуге (аяқты топылдату, аяқтан аяққа ауысу, қол шапалақтау, сылдырмақты сылдырлату) үйрету.

      Ойындарда кейіпкерлердің қимылдарын (құс, аю, қоян) көрсетуге ынталандыру.

      47. Музыка (1 жас 6 айдан 2 жасқа дейін).

      Балалардың музыканы есте сақтауын дамыту, таныс музыкалық шығарманы көтеріңкі көңіл-күймен қабылдауға баулу, оны соңына дейін тыңдауға үйрету.

      Музыка тыңдау.

      Әннің әуені мен сөздерін тыңдау, музыкалық шығарманы, көңілді және баяу сипаттағы әндерді эмоционалды қабылдау.

      Ән айту.

      Айналадағы дыбыстарға еліктеу арқылы ән айтуға қызығушылықты ояту (мысалы: мысық мияулайды, ара ызыңдайды). Ән айту кезінде балаларды белсенділік танытуға ынталандыру, ересектің орындауындағы әннің сөздерін бірге қосылып айту (дыбыстарға еліктеу, сөз тіркестерін қайталау).

      Музыкалық ырғақты-қимылдар.

      Музыкамен жүру, жүгіру, заттармен қарапайым қимылдар орындау: жалаушаны жоғары көтеру, оларды желбірету, сылдырмақты сылдырлату, ересектердің көрсетуі бойынша қарапайым би қимылдарын орындау.

      Қимылдарды ойын әрекеттерінде қайталау, оларды дыбыстармен және сөздермен сүйемелдеу.

      Балалар музыкалық аспаптарында ойнау.

      Қоңырау, сылдырмақ, асатаяқ аспаптарын сылдырлатып ойнауға (қатты-ақырын сылдырлату) үйрету. Барабан және ағаш қасықтарды соғып ойнау.

5-параграф. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру

      48. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      49. Мақсаты әртүрлі өмірлік және ойын жағдаяттарында әлеуметтік қатынастар жүйесіне ену негізінде баланың әлеуметтік тәжірибесін, жеке қасиеттерін қалыптастыру болып табылады.

      50. Міндеттері:

      балалардың қоршаған ортамен танысуына, бейімделуіне, ересектермен және құрдастарымен мейірімді қарым-қатынас орнатуына жағдай жасау;

      баланың өз отбасының мүшесі екенін сезінуіне ықпал ету;

      қоршаған ортаның заттары мен табиғат құбылыстары жайлы бастапқы түсініктерді қалыптастыру;

      тіршілік иелерін бақылау және оларға қамқорлық жасауға баулу;

      балаларды әлеуметтендіру үшін икемді дамытушы заттық-кеңістіктік орта құру;

      баланы әрекет түрлеріне, ойын арқылы өзіне - өзі қызмет көрсетуге, адамгершілік құндылықтарға баулу;

      айналасындағы заттық ортаға қызығушылықты қалыптастыру;

      мінез-құлық мәдениетінің қарапайым дағдыларын (амандасу, қоштасу, алғыс айту), құрдастарымен өзара әрекеттің бастапқы дағдыларын қалыптастыруға ықпал ету.

      51. Күтілетін нәтижелер:

      фотосуреттерден өзін таниды;

      өзіне жақын адамдарға күлімсірейді, басын изейді, қолын бұлғайды;

      қоршаған ортаның заттары мен табиғат құбылыстарына қызығушылық танытады;

      сумен, құммен ойнайды;

      гүлдеп тұрған өсімдікке қызығушылық танытады;

      жануарларға қызығады, олардың дауыстарын салады;

      өзіне жақын отбасы мүшелерін таниды,

      ересектердің дауысын тыңдайды, олардың қимылдарына еліктейді, оған көмекке жүгінеді;

      мінез-құлық мәдениетінің дағдыларын меңгерген: амандасады, қоштасады, алғыс айтады;

      құрдастарына және ересектерге мейірімділік танытады;

      қоршаған ортаның заттары мен табиғат құбылыстарына қызығушылық танытады;

      өлі табиғат заттарын (су, құм, тас) біледі;

      гүлдеп тұрған өсімдікті бақылайды және оның бөліктерін көрсетеді;

      кейбір көгөністер мен жемістердің шынайы өзін, суретін таниды және атайды;

      қоршаған ортадағы жануарларға, құстарға қызығады, олардың дене бөліктерін көрсетеді, дауыстарын салады, қимылдарын ойындарда қайталайды;

      өсімдіктер мен жануарларға қызығушылық танытады, оларға қамқор болуға тырысады;

      "болады", "болмайды", "қауіпті" сөздерінің мағынасын түсінеді;

      серуенде қауіпсіз мінез-құлықтың қарапайым ережелерін сақтайды.

      52. Қоршаған ортамен таныстыру.

      53. 1 жастан 1 жас 6 айға дейін.

      Баланың өзіне деген қызығушылығын қалыптастыру. Фотосуреттерден өзін, құрдастарын тану. Өзіне жақын ересектер мен құрдастарына жағымды қарым-қатынас таныту (күлімсіреу, басын изеу, қолын бұлғау).

      Қоршаған ортаның заттары мен табиғат құбылыстарына қызығушылықты ояту. Өлі табиғат заттарымен (су, құм, тас) таныстыру, олармен әрекет етуді көрсету (сумен жуыну, құммен ойнау, тастарды жинау).

      Гүлдеп тұрған өсімдікті бақылау, оның бөліктерін (гүл, жапырақ) көрсету.

      Қоршаған ортадағы жануарларды көрсету, олардың дауыстарын (қозы - мәәә, бұзау - мөөө, мысық - мияу, ит – аб-аб) келтіру.

      Өсімдіктер мен жануарларға деген қызығушылықтарын ояту, оларға қамқор болуға баулу.

      54. 1 жас 6 айдан 2 жасқа дейін.

      Ата-анасы мен өзіне жақын отбасы мүшелерін (анасы, әкесі, ағасы, апасы, әжесі, атасы) тану, қоршаған кеңістікті (бөлме – пәтер, үй – кіреберіс, аула-балалар алаңы) бағдарлау, күнделікті тұрмыста жиі қолданылатын заттарды тану.

      Ересектермен (дауысын тыңдау, қимылына еліктеу, одан көмек сұрау) және құрдастарымен (әрекетін бақылау, ойнап отырған құрдасының жанына бару, ойыншықтарын алмастыру, өзара келісім бойынша оларды тартып алмай, сұрап алу) өзара әрекет етуге баулу, балалар мен ересектердің бірлескен ойындарына жағдай жасау (доппен, құммен, сумен ойнау).

      Мінез-құлық мәдениетінің дағдыларын қалыптастыру: амандасу, қоштасу, алғыс айту. Баланың құрдастарына деген мейірімді қарым-қатынасын үлгі ету. Жанашырлық пен елгезектік танытуға баулу.

      Құрдастары мен айналасындағы ересектердің көңіл-күйіне сәйкес жауап беру (күлімсіреу – қуаныш, жылау – реніш).

      Өлі табиғат заттарының қасиеттерін (су, құм, тас) ойын арқылы түсіну (суды құю, төгу, шашу, құмды салу, шашу, жинау, мүсіндеу, тасты жинау, қалау).

      Табиғаттағы ауа-райы құбылыстарын бақылау (жаңбыр, жел, күннің жарқырауы, қар).

      Көгөністер (қызанақ, қияр, сәбіз) мен жемістердің (алма, алмұрт, шие, өрік) сыртқы түрін тану және атауларын білу. Өсімдіктердің (ағаш, жапырақ, гүл) өзін немесе оларды суретінен тану және атау.

      Қоршаған ортадағы жануарларға (лақ, бота, құлын), құстарға (тауық, үйрек, қаз) қызығушылықты ояту, олардың дене бөліктерін (басы, көздері, құлақтары, құйрығы, аяқтары, қанаттары) табу, дауыстарын салу, қимылдарын бақылау, қимылдарды ойындарда қайталау.

      Серуенде қауіпсіз мінез-құлықтың қарапайым ережелерімен таныстыру (өсімдіктерді, бөгде және лас заттарды ұстамау, ауызға салмау, сондай-ақ құммен және сумен ойындарда лас суды ішпеу және төкпеу, құмды, топырақты шашпау).

      Өсімдіктер мен жануарларға деген қызығушығын дамыту, оларға қамқор болуға баулу.

      Айналасындағы заттармен қауіпсіз әрекет ету ережелерімен таныстыру, "болады – болмайды", "қауіпті" сөздерінің мағынасын түсіндіру.

2-тарау. Кіші топ (2 жастағы балалар)

1-параграф. Физикалық қасиеттерді дамыту

      55. Физикалық дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және дене шынықтыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады.

      56. Мақсаты денсаулық сақтау технологиясын қолдана отырып, балалардың физикалық біліктері мен дағдыларын қалыптастыру және негізгі қимыл түрлерін жетілдіру болып табылады.

      57. Міндеттері:

      негізгі қимыл түрлерін жетілдіру: жүру, жүгіру, өрмелеу, лақтыру, секіру, тепе-теңдік сақтау;

      жалпы дамытушы жаттығуларды, ұлттық, қимылды, саусақпен ойналатын ойындарды, шынықтыру шараларын қолдану арқылы балалардың денсаулығын нығайту;

      салауатты өмір салты туралы бастапқы түсініктерін қалыптастыру және құрдастарымен бірлесіп әрекет етуге дайындау.

      58. Күтілетін нәтижелер:

      әртүрлі бағытта және берілген бағытта шеңбер бойымен қолдарын әртүрлі қалыпта ұстап жүреді;

      шағын топпен және бүкіл топпен қарқынды өзгертіп жүреді;

      белгі бойынша тоқтап жүреді;

      жүруде тепе-теңдікті сақтайды;

      заттардың бойымен, астымен еңбектейді;

      ересектермен бірге дене жаттығуларын орындай алады;

      спорттық жаттығуларды орындау техникасын біледі;

      шананы жібінен сүйретеді, ойыншықтарды шанамен сырғанатады;

      допты нысанаға лақтырады;

      доптарды заттардың арасымен, бір-біріне домалатады;

      жеке гигиенаның бастапқы дағдыларын меңгерген;

      шынықтыру шараларын өткізу кезінде жағымды көңіл-күй танытады;

      қимылды ойындарды қуана ойнайды;

      қимыл белсенділігіне жағымды эмоция білдіреді;

      бұрын меңгерген қимылдарды өз бетінше орындайды;

      бетін, қолдарын өз бетінше жуады;

      жеке заттарды қолданады;

      белгілі бір ретпен киінеді және шешінеді;

      үстел басындағы мәдениеттің қарапайым дағдыларын біледі.

      59. Дене шынықтыру.

      60. Негізгі қимылдар.

      Жүру. Әртүрлі бағытта және берілген бағытта шеңбер бойымен, қолдарын әртүрлі қалыпта ұстап, бір-бірінің қолдарынан ұстап, аяқтың ұшымен жүру, шағын топпен және бүкіл топпен қарқынды өзгерте отырып, белгі бойынша тоқтап, иректелген лентаның бойымен жүру.

      Тепе-теңдік сақтау жаттығулары. Тура жолмен, сызықтармен шектелген (ені 20-25 сантиметр, ұзындығы 2-2,5 метр) жіптің бойымен, гимнастикалық скамейканың үстімен жүру, заттарға шығу (гимнастикалық скамейкаға, жұмсақ модульге): тұру, қолдарын жоғары көтеру, түсу; заттардан (биіктігі 10-15 сантиметр): құрсаудан құрсауға аттап өту; тақтайдың үстімен 20 сантиметр арақашықтықта орналасқан бірнеше кедергілерден (ленталардан, текшелерден және тағы басқа) аттап жүру, орнында баяу айналу.

      Жүгіру. Бірқалыпты, шашырап, берілген бағытта, әртүрлі қарқынмен, заттардың арасымен, аяқтың ұшымен, белгі бойынша тоқтап, бірінің соңынан бірі (20 метр дейін) шағын топқа бөлініп және бүкіл топпен жүгіру; бағытты өзгертіп, шашырап, 30-40 секунд бойына тоқтамай жүгіру, жүруден жүгіруге және керісінше ауысу.

      Еңбектеу, өрмелеу. Шектеулі жазықтың, көлбеу тақтайдың бойымен, доғаның, гимнастикалық скамейканың астынан, әртүрлі заттардың: арқанның астынан нысанаға дейін төрттағандап (алақанымен, тіземен тіреп) еңбектеу. Биіктігі 10 сантиметр, ауданы 50 х 50 сантиметр модульге өрмелеу.

      Домалату, лақтыру. Екі қолмен, әртүрлі тәсілдермен әртүрлі бастапқы қалыпта 0,5-1,5 метр арақашықтықтағы нысанаға (төмен, жоғары) лақтыру; отырып және тұрып, түрлі заттардың астынан 0,5-1,5 метр арақашықтыққа доптарды домалату, доптарды бір-біріне домалату.

      Секіру. Бір орында тұрып қос аяқпен секіруге, алға қарай ұмтыла қос аяқпен затқа дейін (10-15 сантиметр) секіруге, 10-15 сантиметр биіктіктен секіруге, еденде жатқан секіргіштен, лентадан (қатар қойылған 2 арқаннан) аттап секіруге үйрету.

      61. Жалпы дамытушы жаттығулар.

      Қолдың білектерін, иық белдеуінің бұлшық еттерін дамытуға және нығайтуға арналған жаттығулар. Қолды алға, жоғары, екі жаққа көтеру; қолды кеуде тұсында айқастыру және екі жаққа жазу. Қолды артқа қою; оларды бүгіп, жазу, қолды шапалақтау, қолдарды алға-артқа сермеу, саусақтарды бүгу және ашу.

      Арқаның бұлшық еттерін және омыртқаның иілгіштік қасиетін дамытуға және нығайтуға арналған жаттығулар. Жанында тұрған (отырған) адамға қолындағы заттарды беріп, оңға-солға бұрылу. Алға және екі жаққа еңкею. Еденде отырып, аяқтарды кезекпен бүгу және жазу. Шалқасынан жатқан қалыпта аяқтарын көтеру және түсіру. Тізерлеп тұрып, өкшеге отыру және тұру.

      Іштің және аяқтың бұлшық еттерін дамытуға және нығайтуға арналған жаттығулар.

      Орнында жүру. Бастапқы қалыпта тұрып, сол (оң) аяқтың тізесін (заттан ұстап) бүгу. Таяныштан ұстап отыру, аяқтың ұшымен тұрып, тартылу. Аяқтың өкшесін алға қою. Аяқтың бақайларын қимылдату (отырып).

      62. Қимылды ойындар.

      Балаларды ересектермен бірге қимылдары жеңіл, мазмұны қарапайым қимылды ойындар ойнауға ынталандыру. Балалардың ойынға қызығушылығын дамытуға ықпал ете отырып, негізгі қимылдарды (жүру, жүгіру, лақтыру, домалату) жетілдіру. Қимылдарды үйлесімді орындауға, кейбір кейіпкерлердің қарапайым әрекеттерін жеткізе білуге үйрету (қоян сияқты секіру; аю сияқты қорбаңдап жүру).

      63. Спорттық жаттығулар.

      Шанамен сырғанау: шанаға отырып, төбешіктен сырғанауға, шананы жібінен сүйретуге, ойыншықтарды шанамен сырғанатуға үйрету.

      Велосипед тебу: үш дөңгелекті велосипедке отыруға, одан ересектердің көмегімен және көмегінсіз түсуге, ересектердің көмегімен және өз бетінше рөлді басқаруға үйрету.

      Мұзды жолдармен сырғанау: балаларды қолынан жетелеп сырғанату.

      64. Дербес қимыл белсенділігі.

      Ересектің бақылауымен ойын әрекеттерін (спорттық, би) орындауға, қимыл белсенділігіне жағымды эмоция білдіруге, бұрын меңгерген қимылдарды өз бетінше орындауға ықылас танытуға баулу.

      65. Мәдени-гигиеналық дағдыларды қалыптастыру.

      Ересектің бақылауымен бетін, қолдарын ластанған кезде және тамақтың алдында өз бетінше жуу, беті мен қолын жеке орамалмен құрғатып сүрту, ересектің көмегімен өзін ретке келтіру.

      Жеке заттарды қолдану (қол орамал, майлық, орамал, тарақ, түбек), киіміндегі олқылықты байқау және оны өз бетінше, ересектердің көмегімен ретке келтіру, белгілі бір ретпен киіну және шешіну, әртүрлі ілгектерді қолдана білу, ұйықтар алдында киімдерін шкафқа немесе орындыққа ұқыпты бүктеп қою.

      Үстел басындағы мәдениеттің қарапайым дағдыларын қалыптастыру: нанды үгітпеу, тамақты ауызды жауып шайнау, тамақ ішкенде сөйлемеу, үстел басында дұрыс отыру.

      66. Сауықтыру-шынықтыру шаралары.

      Жыл бойы медицина қызметкерінің жетекшілігімен балалардың денсаулығы мен жергілікті жағдайлар ескеріліп, табиғи факторлар: ауа, күн, суды пайдалана отырып, шынықтыру шараларының кешенін жүзеге асыру.

      Балаларды топта жеңіл киінуге үйрету. Күн тәртібіне сәйкес олардың таза ауада болу ұзақтығын қамтамасыз ету.

      Серуенде қимылды ойындарға қатысуға және жаттығуларды орындауға қызығушылық пен ықылас танытуға баулу.

      Шынықтыру шараларын өткізу кезінде балалардың денсаулық жағдайын ескеріп, жеке тәсілді жүзеге асыру.

2-параграф. Коммуникативтік дағдыларды дамыту

      67. Коммуникативтік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сөйлеуді дамыту, көркем әдебиет ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы жүзеге асырылады.

      68. Мақсаты сөздік қорды байыту, сөйлеу дағдыларын, әдеби шығармалар мен халық ауыз әдебиеті шығармаларына қызығушылықты қалыптастыру болып табылады.

      69. Міндеттері:

      көрнекілікке сүйенбей айналасындағылардың сөзін түсіну қабілетін дамыту;

      дыбыстарды дұрыс айтуды дамыту;

      қолжетімді халық ауыз әдебиеті, көркем әдебиет шығармаларына, театр әлеміне баулу;

      кітаптарға қызығушылықты дамыту;

      пассивті және белсенді сөздік қорды байыту;

      түрлі балалар әрекетінде қазақ халқының мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен таныстыру арқылы балалардың ауызша және байланыстырып сөйлеуін дамыту.

      70. Күтілетін нәтижелер:

      ересектердің сөзін тыңдайды және түсінеді;

      жеке дауысты және дауыссыз дыбыстарды, еліктеу сөздерін айта алады;

      сөздерді және қарапайым сөз тіркестерін (2-4 сөз) қайталап айтады;

      ойыншық, киім, аяқкиім, ыдыс, жиһаз, көгөніс пен жеміс, үй жануарлары мен олардың төлдерінің атауларын, көлік құралдарын және жеке бас гигиенасы заттарын білдіретін сөздерді атайды;

      еңбек әрекетін (жуу, суару, құю), қарама-қарсы мәндес әрекеттерді (ашу-жабу, кию-шешу, алу-салу), адамдардың қарым-қатынасын (құшақтау, көмектесу), көңіл-күйін (қуану, күлу, ренжу) білдіретін сөздерді біледі;

      сөйлегенде заттарды сипаттау үшін зат есімдер мен етістіктерді, сын есімдерді қолданады;

      қазақ халқының құндылықтарына қызығушылық танытады;

      меңгерілген сөздерді ауызша сөйлеуде өз бетінше қолданады;

      ересектердің сөзін түсінеді, өз ойын айтады;

      шағын әңгімелерді көрнекі сүйемелдеусіз тыңдап, қарапайым сұрақтарға жауап береді;

      кітаптағы суреттерді қарайды, олардың мазмұны бойынша сұрақтарға жауап береді;

      кейіпкерлердің әрекеттерін (қимылдарын) қайталап ойнайды;

      артикуляциялық жаттығуларды орындайды;

      көркем шығармаларды эмоционалды қабылдайды;

      бесік жырларын, халық әндерін, ертегілерді, авторлық шығармаларды тыңдайды;

      оқылған шығармадағы жекелеген сөздерді қосылып қайталап айтады;

      таныс шығармаларды көрнекіліксіз тыңдайды;

      кітаптардағы иллюстрацияларды қарайды, суреттердің мазмұны бойынша қойылған сұрақтарға жауап береді,

      ойындарда кейіпкерлердің бейнелерін қарапайым түрде бере алады;

      педагогтің көмегімен шағын тақпақтарды қайталап айтады.

      71. Сөйлеуді дамыту.

      72. Сөйлеудің дыбыстық мәдениеті.

      Жеке дауысты және дауыссыз дыбыстарды, еліктеу сөздерін, сөздерді және қарапайым сөз тіркестерін (2-4 сөз) дұрыс қайталап айтуға үйрету. Артикуляциялық және дауыс аппаратының, сөйлеу кезінде тыныс алу, есту қабілетінің дамуына ықпал ету.

      Сөйлеу қарқынын, дауыстың жоғарылығы мен күшін ескеріп, дыбыстардың, сөздер мен сөз тіркестерінің анық айтылуына назар аудара отырып, дауыс аппаратын дамыту, артикуляциялық гимнастика жасау.

      73. Сөздік қорды қалыптастыру.

      Балалардың сөздік қорын:

      ойыншық, киім, аяқкиім, ыдыс, жиһаз, көгөніс пен жеміс, үй жануарлары мен олардың төлдерінің атауларын, көлік құралдарын және жеке бас гигиенасы заттарын білдіретін зат есімдермен;

      еңбек әрекетін (жуу, суару, құю), қарама-қарсы мәндес әрекеттерді (ашу-жабу, кию-шешу, алу-салу), адамдардың қарым-қатынасын (құшақтау, көмектесу), көңіл-күйін (қуану, күлу, ренжу) білдіретін етістіктермен;

      заттардың түсін, көлемін, пішінін, дәмін білдіретін сын есімдермен байыту.

      Қазақ халқының ұлттық салт-дәстүрлеріне баулу, балаларды бесікпен таныстыру, қуыршақты бесікке бөлеп, бесік жырын айтып отырып ойнату арқылы балаларды қамқорлыққа баулу, балаларға бесік жырын күнделікті ұйықтар алдында тыңдатуды әдетке айналдыру, топтағы барлық баланы ересектердің жақсы көретінін сездіру.

      Меңгерілген сөздерді ауызша сөйлеуде өз бетінше қолдануға ықпал ету.

      74. Тілдің грамматикалық құрылымы.

      Балаларды зат есімнің көпше түрін қолдануға, сын есімді зат есіммен, етістіктің өткен шағымен байланыстыру, сөз тіркестерін құра білуге (сын есім + зат есім, зат есім + етістік), сөздердің дұрыс айтылуын, зат есімдердің көпше түрде дұрыс қолданылуын ескеріп, сын есімдерді зат есімнің көпше түрімен сәйкестендіру.

      75. Байланыстырып сөйлеу.

      Ересектердің сөзін түсінуге, шағын әңгімелерді көрнекі сүйемелдеусіз тыңдауға, қарапайым сұрақтарға (Кім? Не? Не істейді?) және неғұрым күрделі (Не әкелді? Кімге әкелді? Неге әкелді? Қашан әкелді?) сұрақтарға жауап беруге, өз ойын айтуға үйрету.

      Кітаптардағы суреттерді қарау, ондағы таныс заттарды атау, педагогтің өтініші бойынша суреттен заттарды тауып, сұрақ қою: "Бұл кім (не)?", "Не істеді?". Қарапайым сюжеттік суреттердің мазмұнын айтып беру. Кейіпкерлердің әрекеттерін (қимылдарын) қайталатып ойнату.

      76. Көркем әдебиет.

      Балалардың жастарына сәйкес көркем шығармалар оқу.

      Балаларды бесік жырларын, халық әндерін, ертегілерін, авторлық шығармаларды тыңдауға үйрету.

      Оқып беруді ойыншықтарды, суреттерді, үстел үсті театрының кейіпкерлерін және басқа да көрнекі құралдарды көрсетумен сүйемелдеу, сонымен қатар көрнекіліксіз көркем шығарманы тыңдау.

      Балаларды педагогтің көмегімен өлеңді толық қайталауға ынталандыру.

      Таныс өлеңдерді оқыған кезде балаларға сөздерді, сөз тіркестерін қосылып айтуға мүмкіндік беру.

      Балалардың назарын кітапты қарап отырған балаға аудару. Балалармен бірге балалар әдебиетінің шығармаларына арналған иллюстрацияларды қарау.

      Суреттердің мазмұны бойынша қойылған сұрақтарға жауап беруді дамыту.

3-параграф. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту

      77. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сенсорика ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      78. Мақсаты балалардың танымдық қабілеттерін, білуге құштарлығын, қиялын, зейінін, есте сақтауын, байқағыштығын дамыту болып табылады.

      79. Міндеттері:

      қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру;

      түрлі сенсорлық әсерлермен байыту;

      қоршаған ортада бірлесіп әрекет етуді дамыту;

      түрлі балалар әрекеттерінде көз бен қол үйлесімділігін, қолдардың ұсақ моторикасын дамыту;

      заттарды түсі, көлемі, пішіні бойынша өз бетінше зерттеу.

      80. Күтілетін нәтижелер:

      үлгі мен ауызша нұсқауға сүйеніп, тапсырмаларды орындайды;

      қимылдарды, қолдың ұсақ моторикасын үйлестіру дағдыларын меңгерген;

      ересектердің нұсқауымен түсі, өлшемі бойынша заттарды табады;

      түрлі көлемдегі геометриялық фигураларды негізгі қасиеттері бойынша салыстырады;

      қарапайым көру-қимыл үйлесімділігін меңгерген;

      көлемі, пішіні, түсі бойынша ұқсас біртекті заттарды топтастырады;

      заттардың көлемін, түсін және пішінін білдіретін сөздерді түсінеді;

      заттардың санын ажыратады (біреу-көп);

      түсі, көлемі, пішіні бойынша заттарды өз бетінше зерттейді және салыстырады.

      81. Сенсорика.

      Заттар мен құралдарды қолдану дағдыларын қалыптастыру, ауызша нұсқау мен үлгіге сүйене отырып, тапсырмаларды орындауды, қимылдардың үйлесімділігін, қолдың ұсақ бұлшық еттерін, "көз бен қолдың" сенсомоторлық кеңістіктік үйлесімділігін дамыту.

      Өлшемдері әртүрлі геометриялық фигураларды, өлшемі, пішіні, түсі бойынша ерекшеленетін біркелкі заттарды топтастыруды, түрлі көлемдегі геометриялық фигураларды негізгі түсі, неғұрлым ұқсас қасиеттері бойынша салыстыру және іріктеуді жетілдіру.

      Берілген заттардың 3-4 сенсорлық қасиеттеріне байланысты таңдауды жүзеге асыра отырып, түсі, көлемі, өлшемі бойынша әртекті заттарды салыстыру, заттардың санын ажырату (біреу-көп), әртүрлі көлемдегі заттарды атау.

      Заттарды түсі, көлемі, пішіні бойынша өз бетінше зерттеу және салыстыруға мүмкіндік беру.

4-параграф. Балалардың шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту

      82. Тәрбиеленушілердің шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, құрастыру, музыка ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы жүзеге асырылады.

      83. Мақсаты балалардың эстетикалық қабылдауын қалыптастыру, дербес тәжірибелік және шығармашылық әрекетті дамыту болып табылады.

      84. Міндеттері:

      бейнелеу өнеріне, музыкаға, ән айтуға, қарапайым аспаптарда ойнауға шығармашылық қызығушылықты қалыптастыру;

      материалға ұқыпты қарауға, оны дұрыс қолдана білуге үйрету;

      балаларды музыкалық шығармашылыққа, әсемдікті сезінуге тәрбиелеу;

      көркемдік қабылдауды дамыту, балаларды бейнелеу өнерінің шығармаларын түсінуге, музыка мен әнді қабылдауға баулу;

      заттар туралы түсініктерді, бейнелеу және құрастыру әрекеттерін нақтылау үшін көру және сипап-сезу (тактилді) зерттеу әдістерін қалыптастыру;

      құрылыс материалдарынан құрастыруға баулу;

      желімсіз жапсыру техникасын игеру;

      өз өмірінің қауіпсіздігі туралы алғашқы ұғымдарды қалыптастыру, заттармен қауіпсіз әрекет ету ережелерімен таныстыру.

      85. Күтілетін нәтижелер:

      қаламды дұрыс ұстайды, тік және тұйықталған дөңгелек сызықтарды қағаз бетінде жеңіл жүргізеді;

      түстерді ажыратады және оларды дұрыс атайды;

      өзінің салған суретіне қуанады, онда не бейнеленгенін айтады;

      қағаз бетін бағдарлайды;

      қағаз бетіне бояулармен сызықтар, жақпалар салады;

      дөңгелек, ұзын пішіндерге ұқсас заттарды бейнелейді;

      қағаздың қасиеттерін біледі;

      қағазға және құмға сурет салудың бастапқы техникасын меңгерген;

      сазбалшықтың, ермексаздың қасиеттерін біледі;

      сазбалшықпен, ермексазбен жұмыстың бастапқы дағдыларына ие;

      мүсіндеудің қарапайым тәсілдерін меңгерген (кесектерді үлкен бөліктерден бөліп алады, оларды біртұтас етіп біріктіреді, сазбалшықты өздігінен илей алады);

      мүсіндейтін заттарды зерттейді;

      кесе, тостаған, табақты мүсіндеуде пішіннің жоғары бөлігін саусақпен басып, тереңдетеді;

      дайын болған бұйымды тұғырға орналастырады, жұмыстан кейін материалдарды жинастырады;

      мүсінделген заттардың пішіндерін таныс заттармен салыстырады;

      қағазды қолданудың қарапайым әдістерін (ұсақтау, жырту, бүктеу) біледі;

      бейнелерді фланелеграфта (сызықтарда, шаршыда), қағаз бетіне қояды және құрастырады;

      фланелеграфта қарапайым композицияларды орналастырады және құрастырады;

      симметриялық пішіндерді, ою-өрнектерді орналастырады;

      құрылыс материалдарынан және конструкторлардың ірі бөлшектерінен құрастыра алады;

      қарапайым құрылысты үлгі бойынша құрастырады;

      құрылыс материалдарын (текшелер, кірпіштер) ажырата алады;

      тұрғызылған қарапайым құрылыстарды атайды және ойыншықтарды қолдана отырып, олармен ойнайды;

      өз бетінше құрастыруға тырысады;

      қорапқа құрылыс бөлшектерін жинастырады;

      табиғи материалдармен (құм, су, тас) ойнайды;

      тұрғызылған қарапайым құрылыстарды атайды;

      музыканы эмоционалды көңіл-күймен қабылдайды;

      музыкалық шығармалардың сипатын ажыратады (баяу және көңілді әндер);

      қоңыраулардың жоғары және төмен дыбысталуын, фортепианоның дыбысталуын ажыратады;

      педагогтің дауыс ырғағына, сөздердің созылыңқы дыбысталуына еліктей отырып, жекелеген сөздер мен буындарды қосып айтады;

      әндегі сөз тіркестерін айтады (ересектермен бірге);

      музыкалық аспаптарды ажыратады (барабан, бубен, сылдырмақ, асатаяқ);

      бұрын естіген әндерді таниды;

      ересектердің көрсеткен қимылдарын қайталайды (шапалақтайды, аяқтарын тарсылдатады, қолдың білектерін айналдырады);

      әртүрлі кейіпкерлердің қимылдарын ойындарда көрсетеді (қоян секіреді, құс ұшады);

      музыкалық-ырғақтық қимылдарды: денені оңға, солға бұру, басты оңға, солға ию, қолдарды сермеуді орындайды.

      86. Сурет салу

      Балалардың бейнелеу әрекетіне деген қызығушылығын ояту, көркемдік қабылдауларын дамыту.

      Бейнелерді парақ бетінде орналастыра отырып, түрлі-түсті дақтарды қарама-қарсы үйлестіру арқылы бере білу, дөңгелек және толқын тәрізді сызықтарды бейнелеу, дәстүрлі емес әдістермен суреттер салу.

      Ересектермен бірлескен әрекеттерге қызығушылықты ояту. Қағазға, құмға саусақпен сурет салу, ересектер салған суретті толықтыру.

      Белгілі бір ережелерді орындау: дұрыс отыру, қағазды умаждамау, қаламды тарсылдатпау, жұмысты ұқыпты жасау.

      Қаламды үш саусақпен, қатты қыспай ұстау, суреттің қарапайым элементтері ретінде тік және тұйықталған дөңгелек сызықтарды қағаз бетінде жеңіл жүргізу.

      87. Мүсіндеу.

      Балалардың сазбалшық, ермексаз және оның қасиеттері туралы білімдерін қалыптастыру, сазбалшықты дұрыс қолдануды жетілдіру.

      Мүсіндеудің қарапайым тәсілдерін (кесектерді үлкен бөліктерден бөліп алу, оларды біртұтас етіп біріктіру, сазбалшықты өздігінен илеу) үйрету.

      Қарапайым және күрделі пішінді заттарды мүсіндеудің техникалық дағдыларын қалыптастыру: кесені, тостағанды, табақты мүсіндеуде пішіннің жоғары бөлігін саусақпен басып, тереңдету, кесектерді біріктіру, қуыршаққа арналған әшекейлерді (білезік, жүзік, қол сағат) мүсіндеу, заттардың ұқсастықтарын табу.

      Мүсіндеуге арналған материалдарды қолдану, қолды дымқыл шүберекпен сүрту, дайын болған бұйымды тұғырға орналастыру, жұмыстан кейін материалдарды жинауға үйрету.

      88. Жапсыру.

      Жапсыруға қызығушылықты ояту. Материалдардың (қағаз) қасиеттері туралы түсінік қалыптастыру және оларды қолданудың қарапайым әдістерін (ұсақтау, жырту, бүктеу), жапсыру жұмыстарын жасау тәсілдерін (желімсіз) үйрету.

      Балаларды бейнелерді фланелеграфта (сызықтарда, шаршыда), қағаз бетіне қойып, құрастыруға, кескінді конструктивті тәсілмен жасауға (жекелеген бөліктерден), ересектермен бірге түстерді таңдауға (қарама-қарсы түстер) үйрету.

      Фланелеграфта геометриялық фигураларды, машиналарды, үйлерді, доптарды, шарларды, гүлдерді, қазақтың ұлттық ою-өрнектерін орналастыру.

      89. Құрастыру.

      Балаларды ойын барысында үстел үсті және еден үсті құрылыс материалдарымен (текшелер, кірпіштер, үш қырлы призма, пластина, цилиндр), жазықтықтағы құрылыстың орналасу нұсқаларымен таныстыру.

      Қарапайым құрылысты үлгі бойынша, ересектің көмегімен, өз бетінше құрастыру, кеңістік қатынастарды түсіну, құрылыс масштабына сәйкес сюжеттік ойыншықтарды, табиғи материалдарды (құм, су, тас) қолданып, ойнауға мүмкіндік беру.

      Тұрғызылған қарапайым құрылыстарды атау, қорапқа құрылыс бөлшектерін ұқыптылықпен жинау.

      Құрдастарымен бірге құрастыруға баулу, олармен ойнау, қарапайым құрастыру дағдыларын бекіту: үстіне, жанына қою.

      90. Музыка.

      Музыкаға деген қызығушылықты ояту, музыка тыңдауға, ән айтуға, қарапайым би қимылдарын орындауға баулу.

      Музыка тыңдау.

      Музыканы тыңдауға қызығушылықты қалыптастыру, музыканы эмоционалды көңіл-күймен қабылдау, оны тыңдау, дыбысталу ерекшеліктерін ажырата білу.

      Баяу және көтеріңкі дыбысты, музыкалық шығармалардың сипатын (баяу және көңілді әндер) ажырата білу.

      Әннің мағынасын түсіну, қоңыраулардың жоғары және төмен дыбысталуын, фортепианоның дыбысталуын ажырата білу, әртүрлі музыкалық аспаптарда орындалған таныс әуендерді тыңдау, бұл әуендерді тани білу.

      Музыкалық иллюстрациямен сүйемелденетін әңгімелерге қызықтыру. Кейіпкерді иллюстрациялар, әңгімелер бойынша тану және музыканы есте сақтау.

      Балаларды кейбір музыкалық аспаптардың (барабан, бубен, сылдырмақ), оның ішінде қазақ халқының ұлттық аспаптарының (асатаяк, сырнай) дыбыстарымен таныстыру.

      Ән айту.

      Ән айтуға деген қызығушылықтарын ояту, жекелеген сөздер мен буындарды айту, педагогтің дауыс ырғағына, сөздердің созылыңқы дыбысталуына еліктей отырып, ересекпен қосылып ән айту.

      Әнді жеке және топпен айту, әуенді интонациямен және ырғақты дұрыс жеткізу.

      Ересектің дауыс интонациясы мен аспапқа бейімделе отырып, әннің қайталанатын сөздерін, музыкалық сөз тіркестерінің соңын бірге айтуға ынталандыру.

      Музыкалық-ырғақтық қимылдар.

      Музыканың сүйемелдеуімен топпен және шеңбер бойынша қол ұстасып жүру және жүгіру дағдыларын қалыптастыру.

      Қарапайым би қимылдарын орындау: қолдың білектерін айналдыру, шапалақтау және аяқты тарсылдату, жүрелеп отыру, аяқтарын қозғау, айналу; денені оңға, солға бұру, басты оңға, солға ию, қолдарды сермеу.

      Әртүрлі кейіпкерлердің қимылдарын ойындарда көрсету (қанатын жайып ұшқан құстар), ойындар мен әндерді сахналау.

      Қимылдарды музыкалық аспаптармен (бубенмен, сылдырмақпен, маракаспен) орындау дағдысын дамыту.

      Сюжетті музыкалық ойындарда музыканың сипатына сәйкес кейіпкерлердің қимылдарын көрсету арқылы ойынның бір эпизодынан келесіге өту және қимылдарды бере білу.

5-параграф. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру

      91. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады.

      92. Мақсаты балаларды әлеуметтендіру, экологиялық мәдениет негіздерін қалыптастыру болып табылады.

      93. Міндеттері:

      қарым-қатынас барысында бір-бірінің атын атауға, достарының аттарын есте сақтауға баулу;

      аты мен жынысына сәйкес өзін-өзі тануға баулу;

      өзгелерге құрметпен қарауға тәрбиелеу;

      отбасы дәстүрлеріне баулу, рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру;

      әртүрлі өмірлік және ойын жағдаяттарында баланың әлеуметтік қатынастар жүйесіне енуі негізінде әлеуметтік тәжірибесін, жеке қасиеттерін қалыптастыру;

      табиғат құбылыстарына қызығушылықты ояту;

      өсімдіктер мен жануарларға қамқорлық жасауға, олардың әсемдігін байқауға үйрету;

      табиғаттағы қауіпсіз мінез-құлықтың қарапайым ережелерімен таныстыру (бейтаныс жануарларға жақындамау, оларды сипамау; өсімдіктерді аузына алмау және жұлмау).

      құрдастарымен және ересектермен өзара әрекет етуі және бірлескен ойындарға қатысуы үшін жағдайлар жасау.

      94. Күтілетін нәтижелер:

      есімін атағанда жауап береді, өзін айнадан және фотосуреттерден таниды;

      ата-анасын және өзіне қарап отырған басқа ересектерді таниды, олардың аттарын атайды;

      өздері тұратын үйін және пәтерін таниды;

      заттарды және олармен әрекет етуді біледі, оларды суреттен таниды;

      құрдастарымен бірге ойнай алады;

      ересектердің еңбек әрекеттерін бақылайды;

      ересектердің әрекеттеріне қызығушылық танытады;

      тұрмыстық қарапайым әрекеттерді орындай отырып, ересектерге еліктейді;

      жақындарына жанашырлық, қамқорлық танытады;

      дәмі, сыртқы белгілері бойынша көгөністер мен жемістерді ажыратады және атайды;

      жануарлардың дене бөліктерін ажыратады және атайды, олардың мінез-құлқына, сыртқы түріне назар аударады;

      үй құстарын таниды және атайды;

      табиғаттың маусымдық өзгерістерін атайды;

      табиғи материалдардың қасиеттері туралы түсініктері бар;

      өсімдіктер мен жануарларға қамқорлық танытады: оларды жақсы көреді, сипайды;

      басқа балалармен бірге, келісіп ойнайды, бір-біріне көмектеседі және жетістіктеріне бірге қуанады;

      ненің "дұрыс" немесе "дұрыс емес", "жақсы" немесе "жаман" екенін түсінеді;

      серуенде, сумен, құммен ойындарда қауіпсіздік ережелерін біледі;

      көлік, көше, жол туралы бастапқы түсініктері бар, көлік құралдарының кейбір түрлерін біледі;

      жолдардағы қауіпсіздіктің қарапайым ережелерін біледі.

      95. Қоршаған ортамен таныстыру.

      96. Бала, оның отбасы, үйі.

      "Мен" бейнесі. Есімін атағанда жауап беру, өзін айнадан және фотосуреттерден тану.

      Өзінің есімін және жасын атау, үйін және пәтерін тану, отбасы мүшелерінің аттарын атау.

      Баланың жеке тұлғасының қалыптасуына ықпал ету, оның мүдделеріне, қажеттіліктеріне, қалауына, мүмкіндігіне құрметпен қарау, оны ересектердің басқа балалар сияқты жақсы көретініне сенім қалыптастыру.

      97. Заттық әлем.

      Заттарды және олармен әрекеттерді атау, оларды суреттерден тану. Заттық-бағдарлық әрекеттерді (қарау, тигізу, бұрау, ашу, белгілі бір объектіге арналған нақты әрекеттерді (допты домалату, машинаны итеру, қуыршақты жатқызу, пирамиданы жинау және бөлшектеу, бір текшені екіншісіне қою) орындауға баулу.

      Екі қолмен бір уақытта заттармен әрекет ету, баланың бақылауы мен түсінуіне қол жетімді өмірлік жағдайлардың үзінділерін көрсететін көрнекі заттық-ойын әрекеттерін қолдану.

      98. Көлік.

      Көліктер, көше, жол туралы бастапқы түсініктерді қалыптастыру. Көлік құралдарының кейбір түрлерімен таныстыру.

      99. Еңбекке баулу.

      Ересектердің еңбегіне қызығушылық тудыру. Кейбір еңбек әрекеттерін білуге және атауға (тәрбиешінің көмекшісі ыдыс жуады, тамақ әкеледі, сүлгілерді ауыстырады) үйрету. Ересектердің еңбегін бақылауға баулу, ересектердің әрекеттерді қалай орындап жатқанына балалардың назарын аудару. Ересектерге көмектесу ниетін қолдау.

      100. Адамгершілік тәрбиесі.

      Балалардың жалпы қабылданған моральдық-адамгершілік нормалар мен құндылықтарды меңгеруіне ықпал ету. Дөрекілікке, сараңдыққа теріс көзқарас қалыптастыру; басқа балалармен бірге, келісіп ойнауға, бір-біріне көмектесуге және жетістіктеріне, әдемі ойыншықтарға бірге қуануға баулу. Ненің "дұрыс" немесе "дұрыс емес", "жақсы" немесе "жаман" екені туралы қарапайым түсініктерді қалыптастыру.

      Жақын адамдарының жағдайын эмоционалды қабылдай білуге тәрбиелеу (жанашырлық, қамқорлық таныту). Ата-аналарын сыйлауға баулу.

      101.Табиғат әлемі.

      Балалардың табиғат пен табиғат құбылыстарына қызығушылықтарын қалыптастыру. Қоршаған ортадағы өсімдіктермен таныстыру. Сыртқы белгілері бойынша көгөністер (қызанақ, қияр, картоп) мен жемістерді (алма, алмұрт) ажырату.

      Жануарлар әлемі туралы бастапқы түсініктерді қалыптастыру. Үй жануарлары және олардың төлдерімен (қозы, лақ, бота), аңдармен (аю, қасқыр, қоян) және құстармен таныстыру, оларды ажырату және атау, сипаттамалық ерекшеліктерін ажырата білу. Өсімдіктер мен жануарларға қамқорлық жасауға тәрбиелеу.

      Табиғат құбылыстарына қызығушылық таныту. Табиғаттағы маусымдық өзгерістер туралы алғашқы түсініктерді қалыптастыру: қар, жаңбыр, жел.

      Аулаға ұшып келетін құстарды (торғай, көгершін, қарға), үй құстарын (тауық, қаз, үйрек), маусымға тән табиғат құбылыстарын бақылау.

      Өлі табиғат (жылы, суық су, құрғақ, ылғал құм, домалақ, қатты тас, суық қар) және олармен әрекет ету түрлері (су құю, құм тасу, төгу, жинау, мүсіндеу, қарды домалату, тасты жинау, қалау) туралы түсініктерді қалыптастыру, олармен ойнау және эксперимент жасау.

      "Дұрыс", "дұрыс емес", "қауіпті" түсініктерімен, серуенде және сумен, құммен ойындарда қауіпсіздік ережелерімен (лас суды ішпеу, құмды шашпау, тастарды лақтырмау) таныстыру, өсімдіктер мен жануарларға сүйіспеншілік таныту және қамқорлық жасау.

      Жолдардағы қауіпсіздіктің қарапайым ережелерін біледі. Көліктер, көше, жол туралы бастапқы түсініктерді қалыптастыру. Көлік құралдарының кейбір түрлерімен таныстыру.

3-тарау. Ортаңғы топ (3 жастағы балалар)

1-параграф. Физикалық қасиеттерді дамыту

      102. Физикалық дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және дене шынықтыру ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы жүзеге асырылады.

      103. Мақсаты денсаулық сақтау технологиясын қолдана отырып, балалардың денсаулығын нығайту, қимыл белсенділігін дамыту, салауатты өмір салтын қалыптастыру болып табылады.

      104. Міндеттері:

      дене жаттығуларын орындауға қызығушылықтарын ояту;

      негізгі қимыл түрлері: жүру, жүгіру, секіру, лақтыру мен қағып алу, еңбектеу мен өрмелеуді орындаудың қарапайым дағдыларын жетілдіру;

      мәдени-гигиеналық дағдыларды қалыптастыру;

      қимылдарды белсенді орындауды дамыту және қимылдарды үйлестіру, дене жаттығуларына қызығушылыққа баулу;

      денсаулықты нығайтуға ықпал ететін дене сапаларын: ептілік пен шапшаңдықты дамыту;

      құрдастарымен қимылды ойындарды бірге ойнауға, өзара оң қарым-қатынас жасауға баулу;

      спорттық жабдықтарды қолдануда қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

      105. Күтілетін нәтижелер:

      бірқалыпты, аяқтың ұшымен, тізені жоғары көтеріп жүреді;

      қол ұстасып, жартылай отырып, заттарды айналып жүреді;

      жүруде тепе-теңдікті сақтайды;

      бірқалыпты, аяқтың ұшымен, әр түрлі бағытта жүгіреді;

      сапта бір-бірлеп, шеңбер бойымен, шашырап, заттарды айналып жүгіреді;

      тұрған орнында қос аяқпен, алға қарай жылжып, биіктіктен және ұзындыққа секіреді;

      оң және сол қолмен қашықтыққа, көлденең нысанаға, тік нысанаға заттарды лақтырады;

      допты жоғары-төмен лақтырады, қағып алады;

      заттардың арасымен еңбектейді, гимнастикалық қабырғаға өрмелейді және одан түседі;

      бір-бірден сапқа, шеңберге тұрады, сапта өз орнын табады;

      жалпы дамытушы жаттығулардың орындалу ретін сақтайды;

      қимылды ойындарды қызығып ойнайды;

      күнделікті гигиеналық дағдыларды сақтау қажеттігін біледі;

      өзіне-өзі қызмет көрсетудің бастапқы дағдыларына ие;

      салауатты өмір салты туралы түсініктерге ие;

      үстел басында мәдениетті тамақтану дағдыларын біледі;

      бірлескен қимылды ойындарға қатысады;

      үш дөңгелекті велосипед тебу дағдыларын меңгерген;

      шанамен бір-бірін сүйреп ойнайды;

      суға түседі, суда ойнайды.

      106. Дене шынықтыру.

      107. Негізгі қимылдар.

      Жүру. Бірқалыпты, аяқтың ұшымен, тізені жоғары көтеріп, сапта бір-бірден, екеуден (жұппен) жүру; әртүрлі бағытта: тура, шеңбер бойымен, "жыланша", шашырап, тапсырмаларды орындай отырып жүру: қол ұстасып, арқаннан ұстап, тоқтап, жартылай отырып, бұрылып, заттарды айналып жүру, еденге қойылған заттардан аттап жүру, жан-жаққа баяу айналу.

      Тепе-теңдікті сақтау. Тепе-теңдікті сақтай отырып, бір қырымен қосалқы қадаммен көлбеу тақтай (20-30 сантиметр), арқан бойымен жүру, тура жолмен, бір-бірінен 10 сантиметр қашықтықта орналасқан тақтайшалардың, қырлы тақтайдың бойымен жүру.

      Жүгіру. Бірқалыпты, аяқтың ұшымен, сапта бір-бірден, алаңның бір жағынан екінші жағына, әр түрлі бағытта: тура, шеңбер бойымен, "жыланша", шашырап жүгіру; белгілі бір тапсырмаларды орындау арқылы: тоқтап жүгіру, белгі бойынша көрсетілген жерге жүгіру; қарқынды өзгертіп, жылдам (10-20 метрге дейін), тоқтамай баяу қарқынмен (50-60 секунд ішінде) жүгіру.

      Домалату, лақтыру, қағып алу. Заттарды оң және сол қолмен қашықтыққа лақтыру (2,5-5 метр қашықтық), төменнен екі қолмен көлденең нысанаға, оң және сол қолмен (1,5–2 метр қашықтықтан) допты кеуде тұсынан лақтыру, оң және сол қолмен тік нысанаға (нысана биіктігі-1,2 метр) лақтыру (1-1,5 метр қашықтық), аяқтарын алшақ қойып, отырып, 1,5–2 метр қашықтықтан допты бір-біріне, заттардың арасымен, қақпаға домалату. Допты жоғары лақтыру, төмен - еденге (жерге) соғу, қағып алу.

      Еңбектеу, өрмелеу. 4-6 метр қашықтыққа тура бағытта, заттарды айналып және заттардың арасымен еңбектеу, еденге қойылған тақтай бойымен, арқанның, доғаның астымен (биіктігі 40 сантиметр), көлбеу модуль бойымен, туннель арқылы еңбектеу; саты бойымен өрмелеу, гимнастикалық қабырғаға өрмелеу және одан түсу (биіктігі 1,5 метр).

      Секіру. Тұрған орнында қос аяқпен, 2-3 метр қашықтыққа алға қарай жылжып, құрсаудан құрсауға, заттарды айналып және заттардың арасымен секіру, 15-20 сантиметр биіктіктен секіру, ілініп тұрған затқа қолды тигізіп, тұрған орнынан жоғары секіру, сызықтан секіру, тұрған орнынан ұзындыққа 40 сантиметр қашықтыққа секіру.

      Сапқа тұру, қайта сапқа тұру. Бірінің артынан бірі сапқа тұру, бір-бірінің жанына сапқа тұру, шеңберге тұру (көзбен бағдарлау бойынша). Саптағы, шеңбердегі өз орнын табуға үйрету.

      Ырғақтық жаттығулар. Таныс, бұрын үйренген жаттығуларды және қимылдарды музыканың сүйемелдеуімен орындау.

      108. Жалпы дамытушы жаттығулар.

      Қол және иық белдеуіне арналған жаттығулар:

      қолды жоғары, алға, жан-жаққа көтеру және түсіру (бірге немесе кезекпен);

      заттарды бір қолынан екінші қолына салу, алдына, артқа апару, басынан жоғары көтеру;

      қолдарын алдына немесе басынан жоғары, артына апарып шапалақтау;

      қолды алға, жан-жаққа созу, алақандарын жоғары қарату, қолды көтеру, түсіру, саусақтарды қозғалту, қол саусақтарын жұму және ашу.

      Кеудеге арналған жаттығулар:

      допты бір-біріне басынан жоғары (артқа және алға) беру, жан-жаққа (солға- оңға) бұрылу;

      солға, оңға бұрылу (отырған қалыпта);

      аяқты көтеру және түсіру, аяқтарды қозғалту (шалқасынан жатқан қалыпта);

      аяқты бүгу және созу (бірге және кезекпен), шалқасынан жатқан қалыптан бұрылып, етпетінен жату және керісінше; иықтарды жоғары көтеріп, қолды жан-жаққа созып еңкею (етпетінен жатқан қалыпта).

      Аяққа арналған жаттығулар:

      аяқтың ұшына көтерілу, аяқты алға қарай қою, аяқты жан-жаққа, артқа қою;

      қолдарды алға созып, жартылай отыру, тізені қолмен ұстап, басты төмен иіп, кезекпен тізені бүгіп, аяқты көтеру;

      отырып құм салынған қапшықтарды аяқтың бақайларымен қысып ұстау, таяқтың, білікшенің (диаметрі 6-8 сантиметр) бойымен қосалқы қадаммен жүру.

      109. Қимылды ойындар

      Қимылды ойындарға баулу, балаларды қарапайым ережелерді сақтауға, қимылдарды үйлестіруге, кеңістікті бағдарлауға, "жүгір", "ұста", "тұр" белгілеріне сәйкес әрекет етуге үйрету, қимыл түрлерін өзгерте отырып, ойындарға күрделі ережелерді енгізу. Қимылды ойындарды ойнату.

      110. Дербес қимыл белсенділігі.

      Қимылдарды орындауда балалардың дербестігін, белсенділігі мен шығармашылығын дамыту. Арбалар, автомобильдер, велосипедтер, доптар, шарлармен өз бетінше ойнауға ынталандыру. Өрмелеу, еңбектеу дағдыларын, ептілікті, жылдамдықты дамыту, қимылдарды мәнерлі орындауға баулу.

      111. Спорттық жаттығулар.

      Шанамен сырғанау. Шанамен бір-бірін сырғанату; биік емес төбеден сырғанау.

      Велосипед тебу. Үш дөңгелекті велосипедті тура, шеңбер бойымен, оңға және солға бұрылып тебу.

      Жүзу және гидроаэробика элементтері. Суға түсу, жүгіру, ойнау, суда билеу. Жүзуді үйрету (тиісті жағдайлар болған кезде).

      112. Мәдени-гигиеналық дағдыларды қалыптастыру.

      Күнделікті өмірде гигиеналық дағдыларды сақтау қажеттігін білу. Тамақтанар алдында қолды жуу, таңертең және кешке тісті тазалау дағдыларын қалыптастыру.

      Мәдени-гигиеналық дағдыларды жетілдіру, тамақтану, жуыну кезінде қарапайым мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру.

      Балаларды сыртқы келбетін бақылауға үйрету; сабынды дұрыс қолдануды, қолды, бетті, құлақты тазалап жууды, жуынғаннан кейін құрғатып сүртуді, орамалды орнына ілуді, тарақты және қол орамалды пайдалануды үйрету.

      Үстел басында мәдениетті тамақтану дағдыларын қалыптастыру: ас қасық пен шәй қасықты, шанышқыны, майлықты дұрыс қолдану; нанды үгітпеу, тамақты ауызды жауып, шайнау, ауызды толтырып сөйлемеу.

      113. Өзіне-өзі қызмет көрсету дағдылары.

      Өзіне-өзі қызмет көрсетуге деген ұмтылысын қолдау: белгілі реттілікпен киінуге және шешінуге, тісті тазалауға, ұқыптылыққа, киіміндегі олқылықтарды байқауға, оларды ересектің көмегімен немесе өз бетінше реттеуге, ас ішу құралдарын орнымен қолдануға баулу.

      114. Салауатты өмір салты дағдыларын қалыптастыру.

      Сезім мүшелерін ажыратуға және атауға (көз, құлақ, мұрын, ауыз) үйрету, олардың ағзадағы рөлі және оларды қалай қорғауға, күтуге болатыны туралы түсінік беру (ұсақ заттарды құлаққа, мұрынға тықпау).

      Денсаулықтың құндылығы туралы түсінікті дамыту; ауырмауға, денсаулықты сақтауға ынталандыру, "салауатты өмір салты" және оны ұстану туралы алғашқы түсініктер беру.

      Адамның денсаулығына пайдалы (көгөністер, жемістер, сүт өнімдері) және зиянды тағамдар (тәттілер, бәліштер, тәтті газдалған сусындар) туралы бастапқы түсініктерді қалыптастыру.

      Дене белсенділігі (таңертеңгі жаттығу, шынықтыру, спорттық және қимылды ойындар) мен ұйқының пайдасы туралы түсінік қалыптастыру.

      Дене мүшелері мен ағза жүйесін нығайтатын жаттығулармен таныстыру.

      Өзінің денсаулық жағдайы туралы ересектерге айту, науқастанған кезде дәрігерге қаралып, емделу қажеттігін білу.

      115. Сауықтыру-шынықтыру шаралары.

      Балалардың денсаулығын және жергілікті жағдайларды ескере отырып, табиғи факторлар: ауа, күн, суды пайдалана отырып, шынықтыру шараларының кешенін жүзеге асыру.

      Балаларды үй-жайда жеңіл киіммен жүруге үйрету. Күн тәртібіне сәйкес олардың таза ауада болу ұзақтығын қамтамасыз ету.

      Серуенде қимылды ойындар мен дене жаттығуларына қатысуға қызығушылықты арттыру.

      Шынықтыру шараларын жүргізуде балалардың денсаулық жағдайын ескере отырып, жеке тәсілді жүзеге асыру. Шынықтыру шараларын жүргізу, жаттығулар мен массаж жасау.

      Күн тәртібіне сәйкес балалардың күнделікті таза ауада болуын қамтамасыз ету. Ересектің көмегімен шынықтыру тәсілдерін орындау дағдыларын қалыптастыру. Тыныс алу жаттығуларын жасау.

2-параграф. Коммуникативтік дағдыларды дамыту

      116. Коммуникативтік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сөйлеуді дамыту, көркем әдебиет, қазақ тілі ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы жүзеге асырылады.

      117. Мақсаты инновациялық әдістер мен технологияларды қолдана отырып, әлеуметте қарым-қатынас жасау үшін тілді меңгеру және коммуникативтік дағдыларды дамыту болып табылады.

      118. Міндеттері:

      балаларды өз бетінше сөйлеуге үйрету;

      түрлі балалар әрекетінде балалардың бір-бірімен сөйлесуіне жағдай жасау;

      әрбір баланың қызығушылығына мән беру, сұрақтарына жауап беру, жеке сөйлесу;

      дидактикалық және дамытушы ойындарды, жаттығуларды қолдану арқылы сөздік қорды байыту;

      шешендікке, әдеби тілде сөйлеуге баулу;

      артикуляциялық және дауыс аппаратының, есту қабілетінің дамуына ықпал ету;

      қазақ халық ауыз әдебиеті шығармаларымен, салт-дәстүрлерімен, мәдениетімен таныстыру;

      қарым-қатынас мәдениетіне, көркем қабылдау мен эстетикалық талғамға тәрбиелеу;

      балалар әдебиетіне, театр әлеміне қызығушылықты қалыптастыру.

      119. Күтілетін нәтижелер:

      дауысты және кейбір дауыссыз дыбыстарды анық айтады;

      дұрыс сөйлеу қарқынына ие;

      қоршаған ортаға қатысты әртүрлі сұрақтарға жауап береді;

      қажетті сөздер мен сөз тіркестерін қолданады;

      сөздерді жіктелуіне, септелуіне қарай байланыстырады;

      зат есімдерді үстінде, астында, артында, жанында тәрізді көмекші сөздермен бірге қолданады;

      ересектердің сөзін тыңдайды және түсінеді, өз ойын айтады;

      бір-бірімен, ересектермен сөйлеседі;

      естігені, көргені, өзі қолдан жасаған заттары туралы айтады;

      қазақ халқының құндылықтарына қызығушылық танытады;

      кітаптардағы суреттерді өз бетінше, басқа балалармен бірге қарастырады;

      көрген суреттері бойынша өз ойын айтады;

      әдеби шығармалардың мазмұнын тыңдайды және түсінеді;

      әдеби шығарма кейіпкерлерінің дауыс ырғағы мен мәнерлігін оларға еліктеп, жеткізеді;

      сюжетті эмоционалды қабылдайды, кейіпкерлерге жанашырлық танытады;

      ересектермен бірге ертегілерді, қарапайым көріністерді ойнайды;

      еркін ойындарда таныс кейіпкерлердің рөлін сомдайды;

      оқылған шығармадан қызықты үзінділерді, сөздер мен қарапайым сөз тіркестерін қайталап айтады;

      тақпақтарды, өлеңдерді мәнерлеп жатқа айтады;

      қазақ тіліне тән дыбыстарды, осы дыбыстармен берілген сөздерді айтады;

      өзіне айтылған сөздерді ынта қойып тыңдайды және түсінеді;

      алынған ақпаратқа сәйкес өзінің ойын білдіреді;

      күнделікті жиі қолданылатын сөздердің мәнін түсінеді және оларды ауызекі сөйлеуде өз бетінше дұрыс қолданады;

      туыстық қатынасты білдіретін сөздерді түсінеді және атайды;

      сөз тіркестерінің мәнін түсінеді, оларды өз бетінше құрайды;

      қысқа тақпақтар мен санамақтар, жаңылтпаштарды жатқа айтады;

      сөйлегенде бұйрық райлы етістіктерді жеке қолданады;

      кітаптағы суреттерді, ойыншықтар мен заттарды қарастыра отырып, сұрақтарға жауап береді, оларды жай сөйлемдермен сипаттайды;

      таныс ертегілер мен шағын шығармалардың мазмұны бойынша сұрақтарға жауап береді, мазмұнын өз бетінше қайталап айтады.

      120. Сөйлеуді дамыту.

      121. Сөйлеудің дыбыстық мәдениеті.

      Дауысты (а, ә, е, о, ұ) және кейбір дауыссыз (п-б, к-қ, т-д, ж-ш, с-з) дыбыстарды анық айту, дыбыстардың артикуляциясын нақтылау және бекіту, артикуляциялық аппаратты дамыту, сөйлеу қарқынын өзгерту қабілетін дамыту: баяу сөйлеу, жаңылтпаштар айту.

      122. Сөздік қор.

      Балалардың сөздік қорын ойындар мен ойын жаттығулары арқылы кеңейту, сөздік қорды заттардың сапасы мен қасиеттерін білдіретін, заттарды жалпы (ойыншықтар, киім, аяқ киім, ыдыс, жиһаз) және ерекше белгілері бойынша жалпылаушы сөздермен байыту, қарама-қарсы мағынадағы сөздерді - антонимдерді енгізу.

      Балаларға тұсау кесу дәстүрімен таныстыру арқылы олардың алғашқы қадамы ересектерді қуанышқа бөлейтінін жеткізу және оларды ересектердің жақсы көретінін білдіру, дәстүрге байланысты балалармен ән айту, би билету, жұмбақ шешкізу, жаңылтпаш, санамақ айтқызу, сөздік қорларын жаңа сөздермен байыту.

      123. Тілдің грамматикалық құрылымы.

      Сөздерді жіктелуіне, септелуіне қарай байланыстыру, зат есімдерді үстінде, астында, артында, жанында тәрізді көмекші сөздермен бірге қолдану, зат есімдерді жекеше, көпше түрде, етістіктерді келер және өткен шақта қолдану.

      124. Байланыстырып сөйлеу.

      Суреттерді, заттарды қарастыруда, тірі және өлі табиғат нысандарын бақылау кезінде, шығармаларды тыңдағаннан, мультфильмдер, ертегілер көргеннен кейін балаларды алған әсерлерімен бөлісуге, өз ойын айтуға үйрету.

      Ересектердің сөзін тыңдау және түсіну, сөйлеу әдебінің тиісті формаларын дұрыс қолдану, ересектермен диалог құру, берілген сұрақтарды тыңдау және толық жауап беру.

      Кейіпкерлерді сипаттау үшін дауыс ырғағының мәнерлі қарапайым тәсілдерін қолдану, таныс ертегілерді ойнауға және сахналауға ынталандыру, қызығушылығын ояту.

      125. Көркем әдебиет.

      Кітаптарға қызығушылықты ояту.

      Таныс кітаптардағы суреттерді балалармен бірге қарастыру, оларға суреттердің мазмұны туралы эмоционалды түрде айту, балалардың пікірлерін тыңдау.

      Жаңа ертегілерді, әңгімелерді, өлеңдерді тыңдай білуге, олардың мазмұнындағы әрекеттердің дамуын бақылауға, шығарманың кейіпкерлеріне жанашырлық танытуға тәрбиелеу. Балалармен кейіпкерлердің әрекеттері мен олардың әрекеттерінің салдарын талқылау.

      Оқылған шығармадан ең қызықты, мәнерлі үзінділерді қайталау, балаларға сөздер мен қарапайым сөз тіркестерін қайталап айтуға мүмкіндік беру.

      Ересектермен бірге ертегілерді, қарапайым көріністерді ойнауға, бірлескен ойындарға қатысуға ықпал ету, онда жеке репликаларды, кейіпкерлердің эмоционалды образын беруге баулу.

      Балаларды тақпақтар мен шағын өлеңдерді жатқа айтуға үйрету.

      126. Қазақ тілі.

      127. Тілдік дамытушы орта.

      Балалардың ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынас жасауына жағдай жасау: бір-бірімен күнделікті еркін ойында, дербес әрекеттерде ауызекі сөйлесуге, бірлескен әрекеттері туралы келісуге, ортақ тақырыпта әңгімелесуге, сұрақтарға жауап беруге, өз бетінше кітаптарды қарауға, өзінің алған әсері мен қалауын білдіруге, сәлемдесуде, өтінішін, ырзашылығын білдіруде сыпайы сөйлеу әдебін сақтауға, құрдастарын есімімен толық, дұрыс атауға баулу.

      128. Сөйлеудің дыбыстық мәдениеті.

      Артикуляциялық және дыбыстық аппаратты, сөйлеу кезінде тыныс алуды, естуді дамыту. Көрнекілікпен немесе көрнекіліксіз өзіне айтылған сөзді тыңдау және түсінуді дамыту. Қазақ тіліне тән ә, ө, қ, ү, ұ дыбыстарын өздігінен дұрыс айтуға баулу.

      129. Сөздік қор.

      Ауызекі сөйлеуде түрлі балалар әрекеттерінде қоршаған орта заттары мен табиғат нысандарының атауларын өздігінен қолдануды қалыптастыру.

      Қоршаған ортадағы күнделікті жиі қолданылатын туыстық қатынасқа байланысты сөздерді ("бөпе", "аға", "апа", "іні", "қарындас"), тұрмыстық заттардың, жемістердің, жануарлардың, төрт түліктің атауларын айту және түсіну дағдыларын қалыптастыру.

      Баланың сөздік қорын дамытуда, санамақтар, тақпақтар, жаңылтпаштарды жаттауға баулу.

      130. Тілдің грамматикалық құрылымы.

      Жуан және жіңішке түбір сөздерді ажырату, оларды көпше түрде қолдануға үйрету. Бұйрық райлы етістіктерді жекелей қолдануға баулу (бар, кел, айт).

      Сөздерді байланыстырып, сөз тіркестерін құрастыруға (зат есім және сын есім, зат есім және етістік) үйрету.

      131. Байланыстырып сөйлеу.

      Ауызекі сөйлеудің қарапайым түрлерін меңгерту, балалардың өздеріне айтылған сөзді, пікірді түсінуін қалыптастыру, алдын ала үйретілген сөйлеу үлгілерін есте сақтап, әңгімелесе білуге баулу.

      Ойыншықтар мен заттарды қарастыра отырып, сұрақтарға жауап беруге, оларды жай сөйлемдермен сипаттап айтып беруге баулу.

      Таныс ертегілер мен шағын шығармалардың мазмұны бойынша алдымен сұрақтарға жауап беруге, кейіннен өздігінен қайталап айтуға баулу.

3-параграф. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту

      132. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және математика негіздері ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      133. Мақсаты инновациялық әдістер мен технологияларды қолдана отырып, балалардың интеллектуалдық қабілеттерін, логикалық ойлауын дамыту болып табылады.

      134. Міндеттері:

      қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру;

      бақылау арқылы қоршаған орта заттарының санын, пішінін, шамасын, олардың кеңістікте орналасуын ажыратуға үйрету;

      заттарды зерттеуге қызығушылықты ояту, жаңаны тануға, өзіне сенімділікке баулу;

      командада жұмыс істей білуге дағдыландыру;

      көрнекі-қимылдық ойлауды және шығармашылық қиялдауды дамыту.

      135. Күтілетін нәтижелер:

      "бір", "көп" ұғымдарын ажыратады;

      жаңаны тануға ұмтылады, заттарды қызығып, қуанып зерттейді;

      біртекті заттарды топтастырады және олардың біреуін бөліп көрсетеді;

      қоршаған ортадан бір немесе бірнеше бірдей затты табады;

      тең және тең емес заттар тобын салыстырады;

      екі затты белгілі өлшемі бойынша салыстырады;

      ұзындығы, ені, биіктігі, жалпы шамасы бойынша заттарды салыстырады;

      ұстау және көру тәсілдері арқылы геометриялық фигураларды зерттейді, атайды;

      өзіне қатысты кеңістік бағыттарын анықтайды;

      қарама-қарсы тәулік бөліктерін біледі.

      136. Математика негіздері.

      137. Сан.

      "Көп", "бір" ұғымдары туралы түсініктерді қалыптастыру, заттардың санын ажыратуға үйрету: көп-біреу (біреу-көп), біртекті заттарды топтастыру және олардың біреуін бөліп көрсету, қоршаған ортадан бір немесе бірнеше бірдей затты табу, "қанша? неше?" сұрағына жауап беру.

      Заттарды салыстыру: заттарға қосу немесе заттардан алу тәсілдері арқылы тең және тең емес заттар тобын салыстыру, "Тең бе?", "Қайсысы артық (кем)?" сауалдарына жауап беру.

      138. Шама.

      Екі затты өлшемі бойынша (ұзын-қысқа, биік-аласа, артық-кем) салыстыру. Өлшемдері қарама-қарсы және бірдей заттарды салыстыру, заттарды салыстыруда шаманың берілген белгісі бойынша (ұзындығы, ені, биіктігі, жалпы шамасы бойынша) бір затты екінші затпен беттестіру және жанына қою тәсілдері арқылы салыстыру, салыстыру нәтижелерін ұзындығы бойынша ұзын-қысқа, бірдей, тең, ені бойынша кең-тар, бірдей, тең, биіктігі бойынша биік-аласа, бірдей, тең, жалпы шамасы бойынша үлкен-кіші сөздерімен белгілеу.

      139. Геометриялық фигуралар.

      Балаларды геометриялық фигуралармен: үшбұрыш, шаршы, дөңгелекпен таныстыру, ұстау және көру тәсілдері арқылы аталған фигураларды зерттеуге мүмкіндік беру.

      140. Кеңістікті бағдарлау.

      Өзінің дене мүшелерін бағдарлау және осыған байланысты өзіне қатысты кеңістік бағыттарын анықтау: үстінде-астында, алдында-артында, оң-сол.

      141. Уақытты бағдарлау.

      Қарама-қарсы тәулік бөліктерін бағдарлау: күндіз-түнде, таңертең-кешке.

4-параграф. Балалардың шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту

      142. Тәрбиеленушілердің шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, құрастыру, музыка ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы іске асырылады.

      143. Мақсаты балалардың жеке ерекшеліктері мен қажеттіліктерін ескере отырып, шығармашылық дағдыларын, зерттеу қабілеттерін, көркем-эстетикалық талғамын дамыту үшін ұлттық мәдениетке баулу болып табылады.

      144. Міндеттері:

      музыкаға, бейнелеу өнеріне қызығушылықты қалыптастыру, шығармашылық ойлауы мен қиялдауын дамыту;

      бейнелеу әрекеті мен оның нәтижесіне эмоционалды жағымды қарым қатынас орнату;

      бейнелеу әрекетін балалардың қызығушылықтарын ескере отырып, ұйымдастыру, балаларға бейнелейтін заттарды өз бетінше зерттеуге мүмкіндік беру;

      қарапайым заттарды, құбылыстарды, пішіндерді, түстерді, бөліктердің орналасуын бере отырып, бейнелеу дағдыларын қалыптастыру, көз бен қолдың үйлесімін дамыту;

      балалардың қалауы бойынша материалдарды, бейнелеу техникасын (саусақпен, алақанмен, мақтамен, сазбалшықпен, ермексазбен, қағазбен) таңдауға мүмкіндік беру;

      қазақ халқының өнер туындыларымен, сәндік-қолданбалы өнерімен таныстыру;

      өнер туындыларына, қоршаған шынайы әлемнің эстетикалық жағына қызығушылықты тәрбиелеу;

      бейнелеу әрекеті барысында қауіпсіздікті сақтауға және еңбекқорлыққа, ұқыптылыққа баулу.

      145. Күтілетін нәтижелер:

      сурет салу бойынша:

      сурет салу техникасының бастапқы дағдыларына ие;

      сызықтарды, штрихтарды, дақтарды, бояуларды ретімен қолдана біледі;

      негізгі түстерді дұрыс атайды;

      қарапайым сюжеттік композицияларды құрайды;

      тұтас қағаз бетіне бейнені орналастыра алады;

      пішіндерді бояудың бастапқы дағдыларын игерген;

      сурет салудың дәстүрден тыс техникасына қызығушылық танытады;

      сурет салуда салуда ұқыптылық танытады, қауіпсіздікті сақтайды;

      мүсіндеу бойынша:

      заттарды мүсіндеуге қызығады;

      сазбалшықтың және ермексаздың қасиеттерін біледі;

      мүсіндейтін затты зерттейді;

      мүсіндеудің әртүрлі тәсілдерін пайдаланады;

      мүсіндеуге қажетті негізгі техникалық дағдыларды игерген;

      бірнеше бөліктерді қосу, қысу, біріктіру арқылы өсімдіктерді және жануарларды мүсіндейді;

      қазақ халқының әшекей бұйымдарын біледі;

      заттар мен бұйымдарды өз бетінше мүсіндей алады;

      жеке жұмыстарын ұжымдық композицияларға біріктіреді;

      мүсіндеу барысында қауіпсіздікті сақтайды;

      жұмысты ұқыпты жасауға тырысады;

      жапсыру бойынша:

      желімдеу техникасының бастапқы дағдыларын игерген;

      бейнеленетін заттарға сәйкес түрлі-түсті қағаздардан дайын пішіндерді таңдай алады;

      ересектер даярлаған ірі және ұсақ элементтерді орналастырады және желімдейді;

      оюдың әсемдігін, оның орналасуын байқайды, олардың элементтерін бөліп көрсетеді;

      қазақ халқының ыдыс-аяқтары мен тұрмыстық заттарын біледі;

      ұжымдық жұмыстарға қатысады және оларды қызығып жасайды;

      геометриялық фигураларды ажыратады, оларды ою-өрнектермен безендіреді;

      желім қалдықтарын сүрту үшін майлықты пайдаланады;

      құрастыру бойынша:

      құрастыруды қызығушылықпен орындайды;

      құрастырылатын құрылысты қарапайым сызбаларға, суреттегі үлгісіне қарап, зерттейді;

      құрылыс бөліктерін ажыратады және атайды;

      әртүрлі түстегі және пішіндегі бөлшектерден қарапайым құрылыстар тұрғызады;

      ұжымдық құрылыс жасауға қатысады;

      өзі құраған құрылысымен ойнайды;

      ірі және ұсақ құрылыс материалдарынан, үлгі бойынша, ойдан құрастыра алады;

      ойнап болған соң құрылыс бөлшектерін жинайды;

      музыка бойынша:

      музыкалық шығармаларды эмоционалды қабылдайды;

      музыканы тыңдау дағдыларын меңгерген;

      музыка жанрлары: ән мен маршты, биді таниды;

      музыкалық шығарманы соңына дейін тыңдайды, музыканың сипатын түсінеді;

      музыкалық және шулы ойыншықтардың, балалар аспаптарының дыбысталуын ажыратады, оларды атайды, қарапайым ырғақпен соғады;

      әннің қарқынына сәйкес топпен қосылып ән айтады, әнді барлығымен бірге бастайды және аяқтайды;

      сөздерді дұрыс және анық айтады, әннің сипатын береді (көңілді, мұңды, ойнақы, әуенді);

      музыкалық сүйемелдеумен және сүйемелдеусіз ре-ля бірінші октаваның диапазонында ән айтады;

      қазақ халқының қарапайым би қимылдарын біледі;

      билейтін әуендерге сәйкес қимылдарды өз бетінше орындайды;

      музыкалық шығармалар мен ертегі кейіпкерлерінің қимылдарын ойындарда мәнерлі және эмоционалды жеткізеді;

      балалар музыка аспаптарын біледі, оларда ойнайды.

      146. Сурет салу.

      Көлденең және тік сызықтарды салу, олардың қиылысуын жүргізе білу, әр түрлі пішіндегі (көгөністер мен жемістер, ыдыс-аяқ, ойыншықтар, жануарлар), дөңгелек пішінді (шарлар, бұлттар, күн) заттарды бейнелеу, бірнеше көлденең және тік сызықтардан тұратын заттарды бейнелеу.

      Сурет салу кезінде қарындашты, қылқаламды қатты қыспай, дұрыс ұстауды үйрету. Қылқаламмен бояуда оны бояуға ақырын батыруды, алынған артық бояуды құтының шетіне қылқаламды ақырын басынан басып, ағызып жіберіп бояуды, бояудың келесі түсін қолдану үшін қылқаламды басқа түске салмас бұрын жақсылап суға шайып алып қолдануды, жуылған қылқаламды жұмсақ матамен немесе қағаз майлықпен сүртіп кептіруді үйрету.

      Бір заттың немесе түрлі заттардың суретін салуды қайталай отырып, қарапайым сюжеттік композициялар жасауға үйрету, тұтас қағаз парағына бейнені орналастыру, қызыл, сары, жасыл, көк, қара, ақ негізгі түстер мен олардың реңктерін (қызғылт, көгілдір, сұр) қолдану.

      Қазақ ою-өрнектерінің қарапайым элементтерін қайталап салуға баулу.

      Құмға таяқшалармен, асфальтқа бормен, өз бетінше ойдан сурет салуға мүмкіндік беру.

      Сурет салуда қауіпсіздікті сақтауға, ұқыптылыққа баулу.

      147. Мүсіндеу.

      Сазбалшықтан, ермексаздан мүсіндеуге қызығушылыққа баулу. Сазбалшық, ермексаз кесектерінен бөліп алу, домалату, ширату, созу, жаю тәсілдерін пайдалана отырып, көгөністер мен жемістерді, кейбір заттарды, азық-түлік тағамдарын мүсіндеуге үйрету.

      Кесектерді алақандарының арасында домалату, есу, жаю тәсілдері арқылы заттарды мүсіндеу (ыдыстар, ойыншықтар).

      Бірнеше бөліктерді қосу, қысу, біріктіру арқылы өсімдіктерді және жануарларды мүсіндеу дағдыларын қалыптастыру.

      Қазақ халқының әшекей бұйымдарымен (білезік, жүзік, балдақ, сырға, тұмар) таныстыру. Мүсіндеу тәсілдерін қолдана отырып, өзіне ұнаған бұйымдарды мүсіндеу, оларды таяқшамен безендіру.

      Жеке жұмыстарын ұжымдық композицияларға біріктіру дағдыларын қалыптастыру.

      Мүсіндеу барысында қауіпсіздікті сақтауға, ұқыпты болуға баулу.

      148. Жапсыру.

      Балалардың жапсыруға қызығушылығын арттыру. Қағаз бетінде көлемі, түсі, пішіні бойынша әртүрлі дайын пішіндерді белгілі реттілікпен орналастыра отырып, ойдан немесе берілген тапсырма бойынша заттардың бейнесін жасау, содан соң пайда болған бейнені қағазға жапсыру.

      Желімдеудің техникасын үйрету: желімді қылқаламға, мұқият жағып алу, жаймадағы дайын үлгіге жағу, желімнің қалдықтарын сүртуге майлықты қолдану.

      Қазақ халқының ұлттық ыдыс-аяқтарымен, тұрмыстық заттарымен таныстыру. Ұнаған дайын заттардың пішіндерін қазақ оюларының қарапайым элементтерімен безендіру. Заттардың пішіні мен олардың түсі туралы білімді бекіту.

      Жапсыруда табиғи материалдарды және қағазды түрлендіру әдістерін (жырту, умаждау, бүктеу, қатпарлау) қолдану.

      Балаларды ересектер дайындаған ірі және ұсақ элементтерді қағаз бетіне орналастыру және жапсыру арқылы ұжымдық композиция құрастыруға баулу.

      Геометриялық фигуралардың (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш) ортасына, бұрыштарына дайын ою-өрнектерді жапсыру арқылы киіз, кілем, көрпе, алаша орамал жасау.

      Жапсыру барысында қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтауға, ұқыпты болуға баулу.

      149. Құрастыру.

      Балалардың құрастыруға қызығушылығын арттыру, конструкторлардың түрлерімен таныстыру.

      Құрастыру дағдыларын дамыту, негізгі құрылыс бөлшектерін: текшелер, кірпіштер, цилиндрлер, үшбұрыштар, призмаларды ажырата білуге, атауға және қолдануға үйрету, бұрын алынған дағдыларды: төсеу, бекіту, қою қолдана отырып, жаңа ғимараттар салу.

      Құрастырылатын құрылысты қарапайым сызбаларға, суреттегі үлгісіне қарап зерттеуге және кірпіштерді, тақтайшаларды тігінен қатарға орналастырып, бір-бірімен мықтап бекіту тәсілдерін қолданып, өз бетінше құрастыруға мүмкіндік беру, өзінің тұрғызған құрылысын талдауға баулу.

      Құрастырған құрылыспен сюжетті ойыншықтарды қолданып ойнату.

      Ұжымдық құрылыс жасауға баулу, алдын ала келісе отырып, құрылыс бөліктерін жеке дайындау, өздерінің құрастырған бұйымдарын біріктіре отырып, дайын болған құрылыспен бірге ойнату.

      Құрастыруда бөлшектерді орналастыру және кірпіштерді қалау, пластиналарды тік бағытта және көлденең орналастыру тәсілдерін қолдану, ірі және ұсақ құрылыс материалдарынан, үлгі бойынша, ойдан құрастыру.

      Ойнап болғаннан кейін бөлшектерді жинауға, қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтауға, ұқыптылыққа баулу.

      150. Музыка.

      Музыканы эмоционалды көңіл-күймен қабылдауға баулу. Музыкалық жанрлар: ән, би, маршпен таныстыру.

      Музыка тыңдау.

      Музыкалық шығарманы соңына дейін тыңдауға, музыканың сипатын түсінуге, музыкалық шығарманың неше бөлімнен тұратынын білуге және ажыратуға үйрету.

      Музыкалық ойыншықтар мен балалар музыка аспаптарының (музыкалық балға, сылдырмақ, барабан, металлофон, маракас, асатаяқ, тұяқ, сырнай) дыбысталуын ажырата білуді жетілдіру.

      Түрлі сипаттағы әндердің мазмұны мен көңіл күйін қабылдай білуді қалыптастыру; әннің мазмұнын түсіну.

      Әртүрлі аспапта орындалған әндерді тыңдауға, оларды есте сақтауға және білуге; шығарманы соңына дейін тыңдауға үйрету.

      Музыкалық шығарманы иллюстрациялармен салыстыра білуді қалыптастыру.

      Балалар аспаптарының, музыкалық ойыншықтардың дыбысталуын ажыратуға үйрету; оларды атай білу.

      Ересектердің орындауындағы және аудио-бейнежазбадан музыка тыңдауға үйрету.

      Музыкалық шығарманың көркем құралдарын: дауысы (ақырын-қатты), қарқыны (жылдам-баяу), көңіл-күйі (мұңды, көңілді ) байқауға үйрету.

      Ән айту.

      Ән айту дағдыларын дамытуға ықпал ету: ре (ми) — ля (си) диапазонында, барлығымен бір қарқында әнді таза айту, сөздерді анық айту, әннің сипатын жеткізу (көңілді, созып, ойнақы айту).

      Аспаптың сүйемелдеуіне, ересектердің дауысына ілесе отырып, олармен бірге ән айту, әнді бірге бастап, бірге аяқтау.

      Музыкалық-ырғақтық қозғалыстар.

      Музыкамен жүру мен жүгіруді ырғақты орындау, шеңбер бойымен бірінің артынан бірі жүру және шашырап жүруге үйрету.

      Музыканың басталуы мен аяқталуына сәйкес қимылдарды орындау, қимылдарды өз бетінше бастау және аяқтау.

      Би қимылдарын орындау сапасын жақсарту: кезек-кезек екі аяқпен және бір аяқпен секіру. Заттармен және заттарсыз музыкалық шығарманың қарқыны мен сипатына сәйкес бір-бірден, жұппен ырғақты қимылдар орындау.

      Музыкалық шығармалар мен ертегі кейіпкерлерінің қимылдарын мәнерлі және эмоционалды жеткізу дағдыларын дамыту: аю қорбаңдап жүреді, қоян секіреді, құстар ұшады.

      Қазақ халқының би өнерімен таныстыру. Музыкалық сүйемелдеумен қазақ би қимылдарының қарапайым элементтерін орындау, ойындарда таныс би қимылдарын қайталау.

      Балалардың билейтін музыкаға сәйкес би қимылдарын өз бетінше орындауына, таныс би қимылдарын ойындарда қолдануына мүмкіндік беру.

      Балалар музыкалық аспаптарында ойнау.

      Балаларды музыкалық аспаптармен: сыбызғы, металлафон, қоңырау, сылдырмақ, маракас және барабанмен, сондай-ақ олардың дыбысталуымен таныстыру.

      Балаларға арналған музыкалық аспаптарда және металлофонда (бір пластинада) ырғақпен қағып ойнаудың қарапайым дағдыларын меңгеруге ықпал ету.

5-параграф. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру

      151. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      152. Мақсаты балаларды, оның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оң әлеуметтендіру, оларды әлеуметтік-мәдени нормаларға, қоғам және мемлекет, отбасы дәстүрлеріне тарту, рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру болып табылады.

      153. Міндеттері:

      балаларды қоршаған ортадағы заттардың атауларымен және олардың міндеттерімен таныстыру, таныс заттарды ажыратуға үйрету;

      отбасына, туған өлкесіне, Отанға деген сүйіспеншілікке, ересектерге құрмет көрсете білуге, кішілерге жанашыр болуға тәрбиелеу;

      еңбектің нәтижесіне құрметпен қарауға тәрбиелеу, көмек көрсету ниеттерін қолдау;

      тірі және өлі табиғат туралы білімдерін байыту;

      табиғатта қауіпсіздікті сақтау (саңырауқұлақтар мен жидектер жемеу, жануарларға тиіспеу);

      құммен, сумен, қармен, ұсақ заттармен ойындарда қауіпсіз әрекет ету дағдыларын қалыптастыру (оларды ауызға алмау, құмды шашпау, заттарды құлаққа, мұрынға тықпау);

      табиғатқа сүйіспеншілікке және қамқорлық жасауға баулу.

      154. Күтілетін нәтижелер:

      отбасы мүшелері мен өзіне жақын адамдардың есімдерін атайды;

      сюжетті-рөлдік ойындарда отбасы мүшелерінің рөлдерін сомдайды;

      әртүрлі ойындарды өз бетінше ойнай алады;

      дербестік танытады: киінеді, жуынады және тісін тазалайды;

      қазақ халқының тұрмыстық заттарын атайды;

      көлік құралдарын атайды;

      жаяу жүргіншілерге және жолаушыларға арналған қарапайым ережелерді біледі;

      балабақша және балабақша қызметкерлері туралы түсінігі бар;

      тұратын қаласы мен ауылы туралы, Қазақстан Республикасының бас қаласы, мемлекеттік рәміздері туралы бастапқы түсініктерге ие;

      қазақ халқының дәстүрлі киіз үйін біледі;

      "дұрыс" немесе "дұрыс емес", "жақсы" немесе "жаман" әрекеттер (қылықтар) туралы қарапайым түсініктерге ие;

      тірі және өлі табиғат заттары мен құбылыстарына қызығушылық танытады;

      туған өлкенің кейбір өсімдіктері туралы түсініктерді меңгерген;

      кейбір көгөністер мен жемістерді дәмінен ажыратады және атайды;

      үй жануарлары мен жабайы жануарларды таниды;

      табиғат бұрышын мекендеушілерді бақылайды;

      табиғатқа қамқорлық танытады;

      табиғаттағы маусымдық өзгерістерді байқайды және атайды;

      топта, серуенде және табиғатта қауіпсіз мінез-құлық ережелерін сақтайды;

      әдептілік танытады: амандасады, қоштасады, көмектескені үшін алғыс айтады;

      балабақшаның үй-жайлары мен ауласында тазалық сақтайды.

      155. Қоршаған ортамен таныстыру.

      156. Бала, оның отбасы, үйі.

      "Мен" бейнесін, құрдастарын, өзін балалар қоғамының бір мүшесі ретінде сезінуге, әртүрлі ойындарды өз бетінше ойнауға үйрету, өз іс-әрекеттерін оң бағалау және өзін-өзі бағалауын, ойында туындаған мәселелерді шешу тәсілдерін дамыту.

      Балаларды отбасы бейнеленген фотосуреттерді қарауға, отбасы мүшелерін, олардың іс-әрекеттерін атауға, өзінің отбасы, отбасылық қарым-қатынас туралы әңгімелеп беруге, жақындарына қамқорлық танытуға баулу.

      Дербестікті қалыптастыру: киіну, жуыну, тісін тазалау.

      157. Заттық әлем.

      Заттардың айырмашылықтары мен атауларын, олардың көлемін, түсін, пішінін қарастыру мен зерттеу дағдыларын қалыптастыру, заттардың сапалары мен қасиеттерін: сипап сезу, дәмін көру, есту арқылы тануды қалыптастыру.

      Қазақ халқының тұрмыстық заттарымен таныстыру. Заттар, ойыншықтар, кітаптар және ыдыстарға ұқыптылықпен қарауға тәрбиелеу. Әртүрлі заттардың атауларын сөйлегенде белсенді қолдану, заттардың атқаратын қызметтерін түсіну, заттардың тобын білдіретін түсініктерді меңгеру.

      Қоршаған ортаны қабылдау, кеңістікті бағдарлауға үйрету.

      158. Көлік, байланыс құралдары.

      Көлік құралдарының түрлерімен және ауада ұшатын қозғалыс құралдарымен таныстыру. Жаяу жүргіншілерге және жолаушыларға арналған қарапайым ережелермен таныстыру.

      159. Еңбекке баулу.

      Таныс мамандық иелеріне құрметпен қарау, олардың еңбек нәтижелеріне қамқорлық таныту. Балаларды ересектердің еңбегін бақылау негізінде ойын әрекетіне ынталандыру. Мүмкіндіктеріне қарай күтушіге, аула сыпырушыға көмек көрсетуді ұйымдастыру. Өзгенің еңбегінің нәтижесіне құрметпен қарауға тәрбиелеу, көмек көрсету ниеттерін қолдау.

      Қарапайым тапсырмаларды өздігінен орындауға, түрлі балалар әрекетіне қажетті материалдарды, құрал-жабдықтарды дайындауға, қолданып болған соң ойыншықтарды, кітаптарды, заттарды орнына жинауға баулу.

      Өзінің, құрдастарының шығармашылық жұмыстарының нәтижелеріне, суреттеріне, бұйымдарға құрметпен қарауға, оларға ұқыптылықпен қарауға баулу.

      160. Адамгершілік және патриоттық тәрбие.

      Балаларда "дұрыс" немесе "дұрыс емес", "жақсы" немесе "жаман" әрекеттер (қылықтар) туралы қарапайым түсініктерді дамыту, әлеуметтік және эмоционалды зиятты тәрбиелеу: балалардың назарын адамның жеке қасиеттеріне (мейірімді, жанашыр, қамқор, сезімтал және іскер, еңбекқор, ұқыпты) аудару, жақсы және жаман әрекеттерді дұрыс бағалау тәжірибесін қалыптастыру.

      161. Менің Отаным – Қазақстан.

      Балалар тұратын қала мен ауыл, еліміздің астанасы, Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері туралы білімдерін қалыптастыру. Қазақ халқының дәстүрлі киіз үйімен таныстыру. Балаларды айналасындағы ересектердің жақсы көретінін, оған әрқашан қамқорлық танытатынын білдіре отырып, өзінің туған жеріне, Отанына деген сүйіспеншілік сезімін ояту.

      Балалардың жалпы қабылданған ережелер мен нормаларды меңгеруіне ықпал ету. Балабақшада, үйде, көшеде тәртіп сақтауға баулу. Балаларды әдепті қарым-қатынасқа үйретуді жалғастыру (амандасуға, қоштасуға, көмек көрсеткені үшін алғыс айтуға үйрету). Балабақшаның үй-жайлары мен ауласында тәртіп пен тазалық сақтауға үйрету.

      Тірі және өлі табиғат заттары мен құбылыстарына қызығушылықтарын қалыптастыру.

      162. Өсімдіктер әлемі.

      Туған өлкенің кейбір өсімдіктері туралы қарапайым түсініктерді қалыптастыру. Ағаштардың, дала гүлдерінің, кейбір көгөністер мен жемістердің, бөлме өсімдіктерінің 2-3 түрін тану және атау, өсімдік бөліктерін тану.

      163. Жануарлар әлемі.

      Үй жануарлары мен олардың төлдері туралы білімдерін бекіту. Қазақстанды мекендейтін жабайы жануарлар жайлы түсініктерін қалыптастыру, табиғат бұрышын мекендеушілерді бақылау дағдыларын қалыптастыру.

      164. Табиғаттағы маусымдық өзгерістер.

      Ауа-райының жағдайын анықтау (суық, жылы, ыстық), табиғат құбылыстарын бақылау (маусымдық), бақылау күнтізбесінде жылдың қысқы, көктемгі, жазғы және күзгі мезгілдеріндегі ауа-райының жай-күйін белгілеу.

      165. Табиғатта қауіпсіз мінез-құлық ережелерін сақтау (саңырауқұлақтар мен жидектерді жемеу, жануарларға тиіспеу, қоқыс қалдырмау, қоқысты жинау, бұтақтарды сындырмау), топта (терезенің алдына шықпау, розеткаларды ұстамау, баспалдақпен көтерілгенде және түскенде таяныштан ұстау), серуенде (отпен ойнамау, жолға шықпау) ойын алаңында және құммен, сумен, қармен, ұсақ заттармен ойындарда қауіпсіз әрекет ету дағдыларын қалыптастыру (оларды ауызға алмау, құмды шашпау, ұсақ заттарды құлаққа, мұрынға тықпау).

4-тарау. Ересек топ (4 жастағы балалар)

1-параграф. Физикалық қасиеттерді дамыту

      166. Физикалық дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және дене шынықтыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады.

      167. Мақсаты баланың денсаулығын сақтау және нығайту, дене шынықтыруға қызығушылықты арттыру, денсаулық сақтау технологиясын қолдана отырып, қимыл-қозғалыс тәжірибесін байыту, дене сапаларына және қимыл белсенділігіне қажеттілікті дамыту болып табылады.

      168. Міндеттері:

      балалардың денесін үйлесімді дамыту, спорттық, қимылды ойындарға, спортпен айналысуға қызығушылықты арттыру;

      дене сапаларын: күш, жылдамдық, төзімділік, ептілік, икемділікті қалыптастыру;

      негізгі қимыл түрлерін: жүру мен жүгіруді, секіру мен лақтыруды, қағып алуды, еңбектеу мен өрмелеуді, жеке мәдени-гигиеналық дағдылары жетілдіру;

      дене шынықтыру жаттығуларын орындауға қызығушылықты ояту, салауатты өмір салтын ұстануға тәрбиелеу;

      әртүрлі ұлттық қимылды ойындарға, жарыс сипатындағы ойындарға қызығушылыққа баулу;

      ойын барысында, спорт жабдықтарын қолдануда қауіпсіздікті сақтау.

      169. Күтілетін нәтижелер:

      өкшемен, аяқтың сыртқы қырымен, адымдап жүреді;

      жүруді жүгірумен, секірумен алмастырып, бағытты және қарқынды өзгертіп жүреді;

      сызықтардың, арқанның, тақтайдың, гимнастикалық скамейканың, бөрененің бойымен тепе-теңдікті сақтап, жүреді;

      аяқтың ұшымен, тізені жоғары көтеріп, адымдап, сапта бір-бірінің артынан, әртүрлі бағытта жүгіреді;

      түрлі тапсырмаларды орындай отырып, шапшаң және баяу қарқынмен, жетекшіні ауыстырып жүгіреді;

      табан мен алақанға сүйеніп, төрттағандап еңбектейді;

      гимнастикалық скамейка бойымен қолдарымен тартылып, еңбектейді;

      гимнастикалық қабырғаға жоғары-төмен ауыспалы қадаммен өрмелейді;

      алға ұмтылып, ұзындыққа қос аяқпен секіреді;

      доптарды домалатады, заттарды қашықтыққа лақтырады, доптарды кедергілер арқылы лақтырады және қағып алады;

      екеуден, үшеуден қатарға қайта тұрады;

      шынықтыру түрлерін, өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын меңгерген;

      шанамен сырғанайды және мұзды жолдармен өз бетінше сырғанайды;

      ересектердің көмегімен шаңғыны киеді және шешеді, шаңғымен бірінің артынан бірі жүреді;

      екі, үш дөңгелекті велосипед тебеді, оңға, солға бұрылады;

      таныс ойындарды ұйымдастыруда бастамашылдық, дербестік танытады;

      қимылды ойындарда физикалық қасиеттерді: жылдамдық, күш, шыдамдылық, икемділік, ептілік көрсетеді;

      доптармен, секіргіштермен, құрсаулармен қимылды ойындарды ойнайды;

      өз бетінше ойнайды және спорттық ойындардың ережелерін сақтайды;

      жеке гигиенаның бастапқы дағдыларын сақтайды;

      өзінің сыртқы келбетін өз бетінше реттейді;

      салауатты өмір салты туралы бастапқы түсініктерге ие;

      өзінің жасаған іс-әрекетінің ағзаға әсерін, тістерді тазалаудың пайдасын, суық тимеудің алдын-алуға болатынын түсінеді;

      дене белсенділігі мен ұйқының қанық болуының пайдасы туралы біледі;

      адамның өмірі мен денсаулығы үшін дене шынықтырудың маңыздылығын түсінеді.

      170. Дене шынықтыру.

      171. Негізгі қимылдар.

      Жүру: өкшемен, аяқтың сыртқы қырымен, адымдап, жан-жаққа қосалқы қадаммен (оңға және солға), сапта бір-бірден жүру, жүруді жүгірумен, секірумен алмастырып, бағытты және қарқынды өзгертіп жүру, қол мен аяқ қимылдарын үйлестіру.

      Тепе-теңдікті сақтау: сызықтардың арасымен (арақашықтығы 15 сантиметр) жүру, сызықтардың, арқанның, тақтайдың, гимнастикалық скамейканың, бөрененің бойымен жүру, қолды екі жаққа созып, басқа қапшық қойып, заттардан аттап өту, бұрылу; қырлы, көлбеу тақтай бойымен (ені 2 сантиметр, биіктігі 30-35 сантиметр) жүру; қолдарды әртүрлі қалыпта ұстап, еденнен 20 – 25 сантиметр жоғары қойылған сатының таяқшаларынан, үрленген доптардан (бір-бірінен қашық қойылған 5–6 доп арқылы кезекпен) аттап өту.

      Жүгіру: аяқтың ұшымен, тізені жоғары көтеріп, адымдап жүгіру, сапта бір-бірден, шеңбер бойымен, "жыланша", шашырап жүгіру; түрлі тапсырмаларды орындай отырып: шапшаң және баяу қарқынмен, жетекшіні ауыстырып жүгіру, 1–1,5 минут ішінде баяу қарқынмен жүгіру, орташа жылдамдықпен жүруді кезектестіре отырып, 40–50 метрге жүгіру.

      Еңбектеу, өрмелеу: 10 метрге дейінгі қашықтықта заттардың арасымен тура бағыт бойынша, көлбеу тақтай бойымен төрттағандап еңбектеу; етпетімен жатып, гимнастикалық скамейка бойымен қолдарымен тартылып, алға қарай еңбектеу; табан мен алақанға сүйеніп, төрт тағандап еңбектеу, 50 сантиметр биіктікте ілінген арқанның астынан еңбектеу; құрсаудан еңбектеп өту; гимнастикалық қабырғаға жоғары-төмен ауыспалы қадаммен өрмелеу, бөрене және гимнастикалық скамейкадан аттап өту.

      Секіру: бір орында тұрып, қос аяқпен секіру, 2–3 метр қашықтыққа алға ұмтылып қос аяқпен секіру, бір орында тұрып, оңға, солға бұрылып секіру; аяқты бірге, алшақ қойып, бір аяқпен (оң және сол аяқты алмастыру) секіру, 4–5 сызықтан аттап (сызықтардың арақашықтығы 40–50 сантиметр) секіру, 20–25 сантиметр биіктіктен секіру, орнынан ұзындыққа (шамамен 70 сантиметр), қысқа секіргішпен секіру.

      Лақтыру, домалату, қағып алу: заттардың арасымен доптарды, құрсауларды бір-біріне домалату; заттарды қашықтыққа лақтыру (3,5–6,5 метрден кем емес), оң және сол қолымен көлденең қойылған нысанаға (2–2,5 метр қашықтықтан), 1,5 метр қашықтықта тігінен қойылған (нысана ортасының биіктігі 1,5 метр) нысанаға лақтыру; допты бір-біріне төменнен және бастан асыра лақтыру (1,5 метр қашықтықта), қағып алу; допты кедергілер арқылы бастан асыра екі қолымен және бір қолымен лақтыру (2 метр қашықтықтан); допты жоғары лақтыру және екі қолымен қағып алу (қатарынан 3–4 рет).

      Сапқа тұру, сап түзеу, сапқа қайта тұру. Бір-бірден сапқа тұру, бір-бірінің жанына сапқа және шеңберге тұру. Екеуден, үшеуден бірінің артынан бірі қатарға тұру, бағыт бойынша түзелу; оңға, солға бұрылу, орнында айналу; араларын алшақ ұстау және жақын тұру.

      Ырғақтық жаттығулар. Таныс, бұрын үйренген жаттығуларды және қимылдарды музыкамен сүйемелдеу арқылы орындау.

      172. Жалпы дамытушы жаттығулар.

      Қол және иық белдеуіне арналған жаттығулар.

      Қолды алға, екі жаққа, жоғары көтеру (бір уақытта, кезекпен), төмен түсіру, қолдарын арқасына апару: қолдарды төмен түсіру; белге қою, кеуде тұсына қою; қолдарын алға-артқа сермеу; қолды иыққа қойып, шынтақтарын бүгіп, қолдарын айналдыру. Қолды алға созып, саусақтарды жұму және ашу, қолдың білектерін айналдыру. Қолды кеуденің алдына қою, желкеге қою, иықтарды түзеп, екі жаққа бұрылу. Жаттығуларды заттармен және заттарсыз орындау.

      Кеудеге арналған жаттығулар.

      Екі қолды белге қойып, оңға-солға бұрылу (жылдам және бір қалыпты). Оңға, солға еңкею, шалқаю. Тұрған қалыпта екі аяқ бірге (алшақ), алға еңкейіп, қолдың саусақтарын аяқтың ұшына жеткізіп, заттарды қою және жоғары көтеру. Тізерлеп отырып, допты өзінен айналдыра домалату. Бір аяқты жоғары көтеріп, жоғары көтерілген аяқтың астынан затты бір қолдан екінші қолға беру. Отырған қалыпта екі аяқты жоғары көтеру, бүгу және жазу, төмен түсіру. Екі аяқты айқастырып, отыру және тұру. Тізерлеп тұрып, алға еңкею және артқа шалқаю, екі аяқты кезек бүгу және жазу, көтеру және түсіру. Қолына зат ұстап, шалқасынан жатып, қолды созу және осы қалыпта етпетінен бұрылып жату. Етпетінен жатқан қалыпта иықтарын, басын, қолдарын алға созып көтеру.

      Аяққа арналған жаттығулар.

      Аяқтың ұшына көтерілу және тұру. Екі аяқты кезекпен алға қою, алдымен өкшені, содан кейін аяқтың ұшын қою, тарсылдату. Қатарынан 4-5 рет жартылай отыру. Екі қолды белге қойып, екі жаққа созып, отыру. Тізені бүгу, алға созу, қайтадан бүгу және түсіру. Аяқтың ұшын созу, өкшені айналдыру. Аяқтың бақайларымен жіпті жинау, құм салынған қапшықтарды өкшелермен қысып алып, бір орыннан екінші орынға қою. Өкшемен таяқтың, арқанның үстінен бір қырымен жүру. Түрегеліп тұрып, аяқтың бақайларымен орамалдарды, тағы басқа ұсақ заттарды іліп алып, басқа орынға ауыстыру. Тізені бүгіп, екі аяқты кезек көтеру.

      173. Спорттық жаттығулар.

      Шанамен сырғанау: төбешіктен сырғанау; бір-бірін сырғанату, шанамен төбешікке көтерілу, төбешіктен түскенде тежеу. Мұз жолмен өз бетінше сырғанау.

      Шаңғымен жүру: шаңғымен бірінің артынан бірі жүру; ересектердің көмегімен шаңғыны киіп, шешу.

      Велосипед тебу: екі немесе үш дөңгелекті велосипед тебу; оңға, солға бұрылу.

      Жүзу: суға түсу, суда ойнау; суда отырып, аяқтарын жоғары және төмен көтеріп қимылдар орындау; иекке дейін суда отыру, судан шығу; бетін суға малу; еркін әдіспен жүзуге талпыну.

      174. Қимылды ойындар.

      Қимылды ойындарға қызығушылықты дамыту. Таныс ойындарды ұйымдастыруда бастамашылдық, дербестік танытуға баулу. Ойындарда физикалық қасиеттерді (жылдамдық, күш, шыдамдылық, икемділік, ептілік) дамыту. Қимылды ойындарда жетекші рөлді орындауға үйрету, ойын ережелерін саналы түрде сақтауға баулу. Доптармен, секіргіштермен, құрсаулармен ойындарда балалардың белсенділігін дамыту.

      175. Дербес қимыл белсенділігі.

      Балалардың доптармен, қозғалатын ойыншықтармен, құрсаулармен ойындарын қолдау, дене шынықтыру құралдарын, спорттық және қимылды ойындарға арналған атрибуттарды пайдалануға ынталандыру. Балаларды педагогпен бірге жаттығуларды орындауға, қимылды ойындарға қатысуға тарту. Балалардың жас және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, ағзаға түсетін салмақты реттеу. Ауа-райының жағдайларын ескеріп, таза ауада балалардың қимылдарды орындауы үшін жағдайлар жасау.

      176. Салауатты өмір салтын қалыптастыру.

      Балаларға адамның дене және сезім мүшелері, олардың ағзадағы рөлі және оларды қалай қорғауға, күтуге болатыны туралы түсінік беру.

      Тамақтану тәртібін сақтаудың және көгөністер мен жемістердің, дәрумендердің адам ағзасына пайдасы туралы түсінік беру.

      "Денсаулық - зор байлық" сөзінің мәнін түсіну, өзінің жасаған іс-әрекетінің ағзаға әсерін, тістерді тазалаудың пайдасын, суық тимеудің алдын-алуға болатынын түсіну. Салауатты өмір салты туралы ұғымдарды кеңейту.

      Дене белсенділігі (таңертеңгі жаттығу, шынықтыру, спорттық және қимылды ойындар) мен ұйқының қанық болуының пайдасы туралы түсінікті кеңейту. Құлап қалған кезде өзіне қарапайым көмек көрсетуге, науқастанған кезде ересектерге жүгінуге баулу.

      177. Мәдени-гигеналық дағдыларды жетілдіру.

      Балаларды ұқыптылыққа, тазалыққа, өзінің сыртқы келбетін қадағалауды әдетке айналдыруға баулу. Тамақтанар алдында, дәретханаға барғаннан кейін, ластанған кезде қолды өз бетінше сабынмен жууға, тісін тазалауға үйрету. Тарақты, қол орамалды пайдалана білуді бекіту.

      Тамақтану әдебін сақтау. Тамақты асықпай шайнау, асхана құралдарын (қасық, шанышқы), майлықты дұрыс қолдану, тамақтанып болғаннан кейін ауызды шаю.

      178. Өзіне-өзі қызмет көрсету дағдылары.

      Өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын: өз бетінше киіну мен шешінуді, тісін тазалауды жетілдіру. Киімдерді жинау, ілу, ересектің көмегімен оларды тазалау, құрғату. Бейнелеу әрекетінен соң құтыларды, қылқаламдарды жуу, үстелді сүрту.

      179. Сауықтыру-шынықтыру шаралары.

      Шынықтырудың барлық түрлерін, жалпы және жергілікті су шараларын жүргізу: дымқыл шүберекпен сүртіну, аяқтарды, денені шаю, әрбір тамақтанғаннан кейін ауызды шаю. Жалпақ табандылықтың алдын-алу үшін түрлі жолдармен, жылы күндері шөптің, құмның үстімен жалаң аяқ жүру. Қимылдауға ыңғайлы, жеңіл киіммен желдетілген бөлмеде дене жаттығуларын орындау. Тыныс алу жолдарын шынықтыру.

2-параграф. Коммуникативтік дағдыларды дамыту

      180. Коммуникативтік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сөйлеуді дамыту, көркем әдебиет, қазақ тілі ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы жүзеге асырылады.

      181. Мақсаты инновациялық әдістер мен технологияларды қолданып, әлеуметте ауызша қарым-қатынас жасау, диалог құру дағдыларын қалыптастыру болып табылады.

      182. Міндеттері:

      ересектермен және балалармен еркін қарым-қатынас жасау дағдыларын қалыптастыру;

      Қазақстан халқының мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен таныстыру арқылы түрлі балалар әрекетінде балалардың ауызша сөйлеуін дамыту;

      балаларды өздігінен сипаттау және баяндау әңгімелерін құруға баулу;

      баланың айналасындағы өзін қоршаған ортадан тыс заттар мен құбылыстар туралы ақпараттарды алуында оның қажеттіліктерін қанағаттандыру, оларды құрдастарымен талқылау;

      балаларға жастарына сәйкес тыңдауға, сахналауға, тәрбиелік мәні бар әдеби шығармаларды ұсыну;

      балалар әдебиетіне, театр әлеміне қызығушылықты дамыту.

      183. Күтілетін нәтижелер:

      сөйлеуді дамыту бойынша:

      дауысты, дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтады;

      ақырын, жылдам сөйлейді;

      сөздер мен сөз тіркестерін дұрыс, анық айтады;

      естіген дыбыстарды дұрыс айтады;

      белгілі дыбысқа ауызша сөздерді табады;

      сөйлегенде сөйлемдердің түрлерін (жай және күрделі), сын есімдерді, етістіктерді, үстеулерді, қосымшаларды қолданады;

      өзін қоршаған ортадан тыс заттар мен құбылыстардың атауларын біледі;

      адамдардың мамандықтарын білдіретін зат есімдерді, еңбек әрекетін білдіретін етістіктерді біледі;

      тұрмыстық заттар және қоршаған табиғат заттарының мәнін түсінеді;

      қазақтың ұлттық тұрмыстық заттарын таниды, атайды;

      қазақ халқының құндылықтарын құрметтейді;

      тұрмыстық электротехника заттарын таниды және атайды;

      зат есімдерді жекеше және көпше түрде айтады;

      сан есімдерді ретімен атайды, оларды зат есімдермен септіктерде, жекеше және көпше түрде байланыстырып айтады;

      зат есімдерді сын есімдермен байланыстырып айтады;

      өзі зерттеген заттарды, суреттерді сипаттайды;

      бейнелеген суреттері, бұйымдары бойынша әңгімелер құрастырады;

      шығармалардың, ертегілердің қызықты үзінділерін қайталап айтады;

      бейтаныс заттар, құбылыстар, оқиғалар туралы ақпаратты қызығушылықпен талқылайды;

      ұсынылған сюжеттер бойынша қойылымдарды сахналайды;

      көркем әдебиет бойынша:

      көркем шығармаларды эмоционалды қабылдайды;

      таныс ертегілер мен әңгімелердің мазмұнын қайталап айтады;

      әдеби кейіпкерлердің әрекеттерін бағалай алады;

      шығарма мазмұнын қайталап айтуда сюжет желісінің реттілігін сақтайды;

      тақпақтарды, санамақтарды, өлеңдерді мәнерлеп, жатқа айтады;

      ересектермен бірге ертегі мен әңгіменің басын, соңын ойдан құрастырады;

      кітаптағы иллюстрацияларды өз бетінше қарап, ертегі, әңгіме құрастырады;

      дауыс күшін өзгерте отырып, әртүрлі интонацияларды жаңғыртады;

      әдеби кейіпкерлердің әрекеттеріне өз көзқарасын білдіреді;

      сахналық қойылымдарға қатысады;

      образды бейнелеу үшін мәнерлілік құралдарын қолданады;

      еркін ойындарда таныс кейіпкерлердің образын өздігінен сомдайды;

      еркін ойындарда таныс кейіпкерлерді басқа қырынан көрсетуге тырысады;

      рөлді, сюжетті таңдауда бастамашылық пен дербестік танытады;

      қазақ тілі бойынша:

      айналасындағы өзін қоршаған ортадан тыс заттар мен құбылыстар туралы біледі;

      ұжымдық әңгімеге қатысады, әңгімелесушінің сөзін бөлмей, кезекпен сөйлейді;

      еркін ойындарда және сахналық қойылымдарда адамдар мен жануарлардың эмоционалды көңіл-күйін жеткізеді;

      түрлі балалар әрекеттерінде өзінің және құрдастарының әрекетін түсіндіреді және дәлелдейді;

      қазақ тіліне тән ө, қ, ү, ұ, і, ғ дыбыстарын жеке, сөз ішінде анық айтады;

      туыстық қарым-қатынасты білдіретін сөздерді біледі;

      өзінің отбасы, отбасылық мерекелер, отбасындағы қызықты оқиғалар, салт-дәстүрлер туралы айтады;

      төрт түлікті бағатын адамдардың кәсіпшілік атауларын біледі;

      төрт түліктің төлдерін дауыстап шақыра алады;

      өлеңдер, санамақтар, жаңылтпаштар, тақпақтарды жатқа айтады;

      жұмбақтардың жауабын табады;

      шешендік өнерге, айтыс өнеріне қызығушылық танытады;

      шығарма кейіпкерлеріне жанашырлық танытады;

      кейіпкердің іс-әрекетіне өз ойын білдіреді;

      шығарма кейіпкерлерінің бейнесін сахналық қойылымдарда жеткізеді;

      еркін ойындарда кейіпкерлердің бейнесін басқа қырынан көрсетуге тырысады;

      сөздерді жіктеп, тәуелдеп, септеп қолданады;

      өз ойын жай және жайылма сөйлемдермен жеткізеді;

      қарым-қатынас барысында балаларды қойылған сұрақтардың сипатына сәйкес хабарлы, лепті, бұйрықты сөйлемдермен жауап береді;

      өзі мен құрдастарының жауабындағы қателіктерді және жауаптың дұрыстығын ажырата алады;

      бір-бірімен еркін диалог құрады;

      таныс немесе бейтаныс ертегілер мен шағын көркем шығармалардың мазмұнын иллюстрациялар бойынша, өз бетінше ретімен қайталап айтады;

      өзінің тәжірибесіне сүйеніп, суреттер бойынша әңгіме құрастырады;

      ойыншықтар мен заттарды 4-5 сөйлеммен сипаттайды;

      берілген сурет бойынша оған дейінгі және одан кейінгі оқиғаны ойлап табады.

      184. Сөйлеуді дамыту.

      185. Сөйлеудің дыбыстық мәдениеті.

      Дауысты, дауыссыз дыбыстарды дұрыс айту дағдыларын бекіту, ызың және үнді (р, л) дыбыстарды анық айтуға жаттықтыру. Артикуляциялық аппаратты жетілдіру.

      Сөйлеу қарқынын өзгертуді бекіту: ақырын, жылдам сөйлеуді меңгерту үшін тақпақтар мен жаңылтпаштар айтқызу. Дикция бойынша жұмысты жалғастыру: сөздер мен сөз тіркестерінің дұрыс айтылуын жақсарту.

      Фонематикалық естуді дамыту: белгілі бір дыбыстан басталатын сөздерді есту арқылы ажырата білуге және атауға үйрету.

      186. Сөздік қор.

      Айналасындағы заттармен сөздік қорды кеңейту: тұрмыстық заттар және қоршаған орта заттарының қолданылу маңыздылығын түсіну, заттардың атауларын, олардың бөліктері мен бөлшектерін, олар жасалған материалдарды, материалдардың белгілі және белгісіз қасиеттерін сөйлеуде қолдану.

      Баланың сөздік қорын айналасындағы өзін қоршаған ортадан тыс заттар мен құбылыстардың атауларымен кеңейту, аталған заттардың қолданылу аясы туралы балалармен талқылау.

      Сөздік қорды ересектердің мамандықтарын білдіретін зат есімдермен, еңбек әрекетін білдіретін етістіктермен толықтыру.

      Сөйлеуде күнделікті көп қолданылатын сын есімдерді, етістіктерді, есімдіктерді қолдану.

      Сөздік қорды заттар тобын білдіретін жалпылаушы сөздермен (ойыншықтар, киім, аяқ киім, ыдыс, жиһаз), заттардың орналасқан жерін (сол, оң, қатар, жанында, арасында), тұрмыстық электротехника заттарының және ұлттық тұрмыстық заттардың атауларын білдіретін және мағынасы қарама-қарсы антоним сөздермен байыту.

      Балаларды қазақ халқының қонақжайлылық дәстүрімен таныстыру, қонақты күтіп алу, төрге отырғызу, "қонақ кәде", "сыбаға", ас қайыру, бата беру, қонақты шығарып салу дәстүрлерін үйрету арқылы үлкендерді сыйлауға, дастархан басында әдептілікті сақтауға баулу.

      187. Тілдің грамматикалық құрылымы.

      Сөйлемдегі сөздерді байланыстыруға, көмекші сөздерді дұрыс қолдануға үйрету, зат есімдерді жекеше және көпше түрде, сан есімдерді ретімен атауға, оларды зат есімдермен септіктерде, жекеше және көпше түрде, зат есімдерді сын есімдермен байланыстыруға, етістіктерді бұйрық райымен қолдана білуге үйрету (отыр, жүр, жүгір).

      188. Байланыстырып сөйлеу.

      Диалогтік сөйлеуді жетілдіру: әңгімеге қатысуға баулу, диалогке қатысушы үшін түсінікті сұрақтар қоюға және қойылған сұрақтарға дұрыс, толық жауап беруге баулу.

      Балаларды әңгіме айтуға үйрету: затты, суретті өз бетінше қарап, сипаттауға, түрлі балалар әрекеттерінде бейнелеген суреттері, бұйымдары бойынша әңгімелер құрастыруға, шығармалардың, ертегілердің қызықты үзінділерін қайталап айтуға, бейтаныс заттар, құбылыстар, оқиғалар туралы ақпаратты талқылауға баулу.

      Ұсынылған сюжеттер бойынша қойылымдарды сахналауға үйрету.

      189. Көркем әдебиет.

      Балалардың түрлі әрекеттерінде ертегілерді, әңгімелерді, өлеңдерді тыңдауға, көркем сөзге, кітапқа қызығушылыққа баулу.

      Тыңдалған шығарманың мазмұнын қайталап айтуға, қысқа өлеңдерді, санамақтарды жатқа айтуға, шығарма мазмұны мен сипатына сәйкес тақпақтарды, өлеңдерді жаттауда түрлі интонацияларды, үзілістерді, логикалық екпінді қолданып, оларды есте сақтауға, шығарма мазмұнын дұрыс қабылдауға, кейіпкерлеріне жанашырлық танытуға баулу.

      Әдеби шығармаларды мұқият тыңдау, кейіпкерлерге жанашырлық таныту, ондағы әрекеттердің дамуын қадағалау, мазмұнын түсінуге және олардың мазмұнын қайталап айтуда сюжет желісінің реттілігін сақтауға, автор сөздерін айту, кейіпкерлердің мінезін беру, шығарма мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беруге, ересектермен бірге ертегі мен әңгіменің басын, соңын ойдан құрастыруға баулу.

      Балалардың кітаптағы иллюстрацияларды өз бетінше қарастырып, ертегі, әңгіме құрастыруына мүмкіндік беру.

      Шешендікке, сөз өнеріне баулу, халық ауыз әдебиеті шығармаларымен таныстыру, санамақ, жаңылтпаш айту, жұмбақ шешу, айтыс өнеріне баулу.

      Сахналық қойылымдарға қатысуға, таныс әдеби шығармалар, ертегілер бойынша қарапайым қойылымдарды ойнауға, образды бейнелеу үшін мәнерлілік құралдарын (интонация, ым-ишара, қимыл) қолдануға, еркін ойындарда таныс кейіпкерлердің образын өздігінен сомдауға, оларды басқа қырынан көрсетуге (қатыгез-мейірімді, ақкөңіл-салмақты) ынталандыру.

      190. Қазақ тілі.

      191. Тілдік дамытушы орта.

      Айналасындағы өзін қоршаған ортадан тыс заттар мен құбылыстар, оқиғалар туралы ақпараттарды алуға және оларды талқылауға мүмкіндік беру.

      Ұжымдық әңгімеге қатысуға, әңгімелесушінің сөзін бөлмей, кезекпен сөйлеуге, бейнелеу құралдарын қолдана отырып, еркін ойындарда және сахналық қойылымдарда адамдар мен жануарлардың эмоционалды көңіл-күйін жеткізуге, сөйлесу барысында әңгімелесушінің назарын өзіне аудару үшін интонациямен сөйлеу мәнерін өз бетінше қолдануға, түрлі балалар әрекеттерінде өзінің және құрдастарының әрекетін түсіндіруге және дәлелдеуге баулу.

      192. Сөйлеудің дыбыстық мәдениеті.

      Артикуляциялық және дауыс аппаратын, сөйлеуде тыныс алуды, фонематикалық естуді, анық және қалыпты қарқынмен сөйлей білуді дамыту.

      Қазақ тіліне тән ө, қ, ү, ұ, і, ғ дыбыстарын жеке, сөз ішінде анық айтуға баулу.

      193. Сөздік қор.

      Қоршаған ортадағы заттар мен өсімдіктердің, жануарлардың, құстардың, табиғат құбылыстарының, тұрмыстық заттардың атауларын білдіретін сөздерді түсіну және атау дағдыларын қалыптастыру.

      Туыстық қарым-қатынасты ("сіңлі", "жеңге", "жезде", "нағашы", "жиен", "бөле") білдіретін сөздерді үйрету. Өзінің отбасы, отбасылық мерекелер, отбасындағы қызықты оқиғалар, салт-дәстүрлер туралы айтуға баулу.

      Төрт түлікті бағатын адамдардың кәсіпшілік атауларын таныстыру: "қойшы", "жылқышы", "түйеші", "сиыршы" аталған атаулардың олардың еңбегімен байланыстылығын түсіндіру. Төрт түлік иелерінің төлдерді қалай шақыратынын балалардың өздеріне айтқызу.

      Шағын өлеңдер, санамақтар, жаңылтпаштар, тақпақтар жаттату, жұмбақтар шешкізу. Шығарманы жеткізуде оның мазмұны мен сипатына сәйкес түрлі интонацияларды, үзілістерді, логикалық екпінді қолданып, мәнерлеп айтуға баулу.

      Кітаптан ертегілер, көркем шығармалар оқып беруде олардың мазмұнын дұрыс қабылдауға, кейіпкерлеріне жанашырлық танытуға, кейіпкердің іс-әрекетіне өз ойын білдіруге баулу.

      Тыңдалған шығарма кейіпкерлерінің бейнесін сахналық қойылымдарда жеткізе білуге, еркін ойындарда кейіпкерлердің бейнесін басқа қырынан көрсете білуге мүмкіндік беру.

      194. Тілдің грамматикалық құрылымы.

      Сөздерді жіктеп, тәуелдеп, септеп қолдана білуге үйрету. Етістіктің болымсыз түрін немесе есім сөздермен қолданылатын "емес" шылауын қолдана білуге үйрету, үлгі бойынша жай, жайылма сөйлемдер құра білуге үйрету. Өз ойын жай және жайылма сөйлемдермен жеткізуге мүмкіндік беру.

      195. Байланыстырып сөйлеу.

      Қарым-қатынас барысында балаларды қойылған сұрақтардың сипатына сәйкес хабарлы, лепті, бұйрықты сөйлемдермен жауап беруге, өзі мен құрдастарының жауабындағы қателіктерді және жауаптың дұрыстығын ажырата білуге және дұрыс жауабын ұсынуға, бір-біріне неге, не үшін деген зерттеу сипатындағы сұрақтарды қоюға, бір-бірімен еркін диалог құруға, еркін талқылауға мүмкіндік беру.

      Бұрыннан таныс немесе бейтаныс ертегілер мен шағын көркем шығармалардың мазмұнын иллюстрациялар бойынша қайталап айтуға, өз бетінше ретімен қайталап айтуға, өзінің тәжірибесіне сүйеніп, суреттер бойынша әңгіме құрастыруға, ойыншықтар мен заттарды 4-5 сөйлеммен сипаттауға, берілген сурет бойынша оған дейінгі және одан кейінгі оқиғаны ойлап табуға баулу.

3-параграф. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту

      196. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және математика негіздері ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      197. Мақсаты математикалық, конструктивтік ойлау дағдыларын, танымдық, интелектуалдық қабілеттерін дамыту болып табылады.

      198. Міндеттері:

      заттарды зерттеу барысында олардың пішінін, көлемін көзбен өлшеу, қолмен ұстау арқылы көрнекі-бейнелік ойлауды, есте сақтауды, қиялдауды, сөйлеуді, қолдың ұсақ моторикасын дамыту;

      танымдық қызығушылықты дамыту, себеп-салдарлық байланыстарды орнату, талдау жасай білуге, қорытынды шығаруға баулу;

      сенсорлық қабілеттерін, бастапқы ойлау операцияларын, жиын туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру;

      сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру, ұжыммен жұмыс істей білуге үйрету;

      эстетикалық талғамды қалыптастыру, балалардың ой-өрістерін кеңейту;

      тірі және өлі табиғат объектілеріне ұқыпты қарауға тәрбиелеу.

      199. Күтілетін нәтижелер:

      5 көлемінде санай алады, сандарды ретімен атайды;

      теңдік және теңсіздік туралы ұғымдарға ие;

      екі затты ұзындығы, ені, және биіктігі, жуандығы бойынша салыстырады;

      бірнеше затты өсу және кему ретімен орналастырып, салыстырады;

      шаманы салыстыруда үстіне және қасына қою тәсілдерін қолданады;

      геометриялық фигураларды және геометриялық денелерді ажыратады және атайды;

      геометриялық фигураларды көру және сипап сезу арқылы зерттейді;

      сөйлеуде сын есімдерді қолданып, салыстыру нәтижелерін атайды;

      тәулік бөліктерін ажыратады, олардың сипаттамалық ерекшеліктерін біледі;

      "бүгін", "кеше", "ертең" ұғымдарын ажыратады;

      кеңістіктегі заттардың өзіне қатысты орнын анықтайды;

      берілген бағытта қозғалады;

      қарапайым себеп-салдарлық байланысты орнатады.

      200. Математика негіздері.

      201. Жиын.

      Балаларға жиын, оның әртүрлі түстегі, пішіндегі, өлшемдегі заттардан тұратындығы туралы түсінік беру, заттарды жұппен қою арқылы оларды санамай-ақ салыстыру негізінде тең немесе тең еместігін анықтай білу.

      202. Сан, санау.

      5-ке дейін реттік санау дағдыларын дамыту, реттік сан есімдерді атау, сандарды реті бойынша атауға "нешінші?" сұрағына жауап беруге және қорытынды санды атауға, "барлығы қанша?" сұрағына жауап беруге үйрету.

      Екі қатарда орналасқан заттар тобын салыстыруды үйрету, теңдік және теңсіздік туралы ұғымдарды қалыптастыру. Тең ұғымын екі тәсілмен саны бойынша кем топқа бір затты қосу немесе артық топтан алып тастау арқылы қалыптастыру, "қанша болды?", "қаншасы қалды?" сұрақтарына жауап беруге үйрету.

      5 көлемінде тура және кері санауға жаттықтыру.

      203. Шама.

      Заттар шамасы бойынша әртүрлі болатындығы жайлы түсінік беру.

      Ұзындығы, ені, және биіктігі бойынша екі затты салыстыру, екі затты үстіне және қасына қою тәсілдерін қолданып, жуандығы бойынша заттарды салыстыру, салыстыру нәтижелерін ұзын-қысқа, енді-енсіз, биік-аласа, жуан-жіңішке сын есімдермен белгілеу. Бірнеше затты өсу және кему ретімен орналастырып, салыстыру.

      204. Геометриялық фигуралар.

      Балаларды геометриялық фигураларды (дөңгелек, үшбұрыш, төртбұрыш) және денелерді (куб, шар, цилиндр) танып, атай білуге үйрету, геометриялық пішіндерді көру және сипап сезу арқылы зерттеу, сөйлеуде сын есімдерді қолданып, салыстыру нәтижелерін атау (ұзындау-қысқалау, кеңдеу-тарлау, жоғары-төмен, қалың-жұқа немесе ұзындығы, ені, биіктігі, қалыңдығы бойынша тең).

      205. Кеңістікті бағдарлау.

      Кеңістік бағыттарын өзіне қатысты анықтау, берілген бағытта қозғалу (алға-артқа, оңға-солға, жоғары-төмен), заттарды оң қолмен солдан оңға қарай орналастыру, заттардың өзіне қатысты орналасуын сөздермен белгілеу (менің алдымда үстел, сол жағымда орындық тұр).

      206. Уақытты бағдарлау.

      Тәулік бөліктері (таңертең, күндіз, кеш, түн) олардың сипаттамалық ерекшеліктері мен реттіліктері, "бүгін", "кеше", "ертең" туралы ұғымдарын кеңейту.

4-параграф. Балалардың шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту

      207. Тәрбиеленушілердің шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, құрастыру, музыка ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы іске асырылады.

      208. Мақсаты балалардың қызығушылықтарын ескере отырып, ұлттық мәдениетке баулу арқылы патриотизмге тәрбиелеу, олардың өзіндік шығармашылық іс-әрекеті үшін жағдай жасау болып табылады.

      209. Міндеттері:

      түрлі балалар әрекетінде балалардың көркем-шығармашылық қабілеттерін, дербестігін, белсенділігін дамыту;

      өнер түрлері туралы ұғымдарды кеңейту, заттарды қарау және қолмен ұстап зерттеуді дамыту;

      өнер туындыларын қабылдау мен түсіну дағдыларын қалыптастыру;

      қоршаған ортадағы әсемдікті қабылдауға баулу, шығармашылық ойлау мен қиялды дамыту;

      өзінің және басқа балалардың жұмыстарын бағалау арқылы көркем-эстетикалық талғамды дамыту;

      қазақ халқының ұлттық бейнелеу өнеріне баулу арқылы патриотизмге тәрбиелеу;

      балаларға тыңдауға, айтуға жастарына сәйкес, тәрбиелік мәні бар әндерді ұсыну;

      балаларды қауіпсіздікті сақтауға, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

      210. Күтілетін нәтижелер:

      сурет салу бойынша:

      жеке заттарды және сюжеттік композицияларды салады;

      қазақ халқының және басқа халықтардың өнер туындыларына қызығушылық танытады;

      заттарды пішінін, түсін ескере отырып салады;

      қазақ оюларының элементтерін салады, оларды қағаз бетінде дұрыс орналастырады;

      қоңыр, қызғылт сары, ашық жасыл реңктерді таниды;

      сурет салуда әртүрлі түстерді қолданады, көп түске назар аударады;

      суреттерді қылқаламмен, қаламмен бояу тәсілдерін біледі;

      қылқаламды үстінен баса отырып, жуан сызықтарды ал қылқаламның ұшымен жіңішке сызықтарды жүргізеді;

      бейнелейтін заттарды қарайды, қолмен ұстап зерттейді;

      әрбір затқа тән ерекшеліктерді, олардың бір-біріне арақатынасын жеткізеді;

      өзінің және басқа балалардың жұмыстарын бағалайды;

      мүсіндеу бойынша:

      мүсіндеуді қызығушылықпен орындайды;

      ермексаз, сазбалшық, пластикалық кесектерден әртүрлі тәсілдерді қолданып, бейнелерді мүсіндейді;

      мүсінделген заттың, фигуралардың бетін тегістейді;

      бірнеше бөліктен тұратын заттарды пішіндейді, олардың орналасуын ескере отырып, пропорцияларды сақтай отырып, бөліктерді байланыстырады;

      мүсіндеуде қысу, тарту, басу тәсілдерін қолданады;

      мүсіндеуде кескішті қолданады;

      ертегілер мен қоршаған өмір тақырыптарына қарапайым композициялар құрастырады;

      ұжымдық жұмысқа қатысады;

      қазақ халқының тұрмыстық заттарын мүсіндеуге қызығушылық танытады;

      мүсіндейтін затты қолына алып, зерттейді оның өзіне тән ерекшеліктерін беруге тырысады;

      мүсіндеуде қауіпсіздік ережелерін сақтайды;

      жапсыру бойынша:

      қайшыны дұрыс ұстайды және оны қолдана алады;

      қысқа және ұзын жолақтарды қияды;

      текшеден дөңгелек пішін, тікбұрыштан бұрыштарын бүктеу арқылы сопақша пішіндерді қияды;

      жемістерді, көгөністерді, гүлдерді, оюларды түрлі тәсілдермен қияды;

      бірнеше бөліктерден тұратын заттарды орналастырады және желімдейді;

      қазақ оюларының бөліктерінен, өсімдік және геометриялық пішіндерден өрнектер жасайды, оларды кезектестіріп ретімен желімдейді;

      ұлттық ою-өрнекті қолданып, тұрмыстық заттарды, ыдыстарды безендіреді;

      ұжымдық жұмыстарды орындауға қатысады;

      заттарды дайын пішіндердің көмегімен және өз бетінше ойдан қиып жапсырады;

      жапсыруда қауіпсіздік ережелерін сақтайды, жұмысты ұқыптылықпен орындайды;

      құрастыру бойынша:

      құрылыс бөлшектерін ажыратады және атайды, оларды құрылымдық қасиеттерін ескере отырып пайдаланады;

      заттарды өз бетінше сапасы, көлемі мен пішіні бойынша таңдайды;

      құрастырылған құрылыс бөлшектерінің кеңістікте орналасуын айқындайды;

      дайын құрылыспен түрлі ойындар ойнайды;

      өз бетінше ойдан құрастырады;

      қағаз парағын түрлендіреді;

      бөлшектерді өзара желімдеп, композиция құрастырады;

      "оригами" үлгісі бойынша қарапайым пішіндер құрастырады;

      қазақ халқының табиғи материалдардан жасалған бұйымдарымен, тұрмыстық заттарын, олардың қандай материалдан жасалғанын біледі;

      табиғи және қалдық заттардан құрастырады;

      заттарды өз бетінше таңдап, ойдан композиция құрастырады;

      құрастыруда шығармашылық танытады;

      музыка бойынша:

      музыканы тыңдау мәдениетін сақтайды (музыкалық шығармаларды алаңдамай соңына дейін тыңдайды);

      таныс шығармаларды таниды, олардың мазмұны туралы айтады;

      тыңдалған музыкадан алған әсерлерімен бөліседі;

      қазақтың ұлттық аспабы домбыраны біледі, оның даусын таниды;

      әнді мәнерлеп, созып, қимылдармен үйлестіріп (ре-си бірінші октава шегінде) айтады;

      қысқа музыкалық фразалар арасында тыныс алуды біледі;

      әнді созып, сөздерін анық айтады, таныс әндерді сүйемелдеумен және сүйемелдеусіз орындайды;

      әнді топпен бірге бастап, бірге аяқтайды;

      марш сипатын ырғақты жүрумен береді, музыканың қимылдық сипатын жеңіл, ырғақты жүгірумен береді;

      музыканың ырғағымен жүреді, қимылдарды музыкамен сәйкестендіреді, музыканың екінші бөлігінде қимылдарды өзгертеді;

      музыканың ырғағын нақты береді, қос аяқпен еркін және жеңіл секіреді;

      музыканың сипатына сәйкес ойын әрекеттерін орындайды;

      қимылдарды орындауда шапшаңдық пен ептілік танытады;

      музыканың сипатына сәйкес қимылдарды орындайды;

      ұлттық би өнеріне қызығушылық танытады, би қимылдарын орындайды;

      музыка жанрларын анықтайды;

      ағаш қасықтар, сылдырмақтар, асатаяқ, сазсырнай, домбырада қарапайым әуендерді ойнайды.

      211. Сурет салу.

      Жеке заттарды және бірдей заттарды қайталап салу және олардың қасына басқа заттарды бейнелеу арқылы сюжеттік композицияларды салу. Сюжетті композицияларды салу кезінде әрбір затқа тән ерекшеліктерді, олардың бір-біріне арақатынасын беру.

      Қоршаған ортаның әсемдігіне, қазақ халқының және басқа халықтардың өнер туындыларына, киіз үйге, оның жабдықтарына, тұрмыстық заттарға, ойыншықтарға, сәндік-қолданбалы өнерге қызығушылықты дамыту.

      Заттардың пішіні: дөңгелек, сопақ, шаршы, тікбұрыш, үшбұрыш, көлемі бөліктерінің орналасуы туралы түсініктерді бекіту. Заттардың көлемі бойынша арақатынасын беруге үйрету: ағаш биік, бұта ағаштан аласа, гүл бұтадан аласа.

      Дөңгелек, сопақ, шаршы, үшбұрыш пішіндегі қазақ оюларының элементтерін: "құс қанаты", "бүршік", "қызғалдақ", "қошқар мүйіз", "қой ізі", "құс тұмсық", "бота мойын", "ботакөз", "ирек", "су" суретін салу, элементтердің орналасу ретін, олардың арасындағы қашықтықты сақтау.

      Балалардың гүлдер, қоршаған заттар мен табиғат объектілерінің түстері мен реңктері туралы ұғымдарын байыту. Қоңыр, қызғылт сары, ашық жасыл реңктермен таныстыру және ол түстерді өз бетінше жасауға ынталандыру (қажетті түсті шығару үшін бояуларды араластыру).

      Сурет салуда әртүрлі түстерді қолдануға, көп түске назар аударуға деген ұмтылысты қолдау.

      Пішінін ескере отырып, ою-өрнекті орналастыру, элементтер бірізділігін, олардың арасындағы арақашықтықтарды сақтау, 2-3 элементтерді түсі мен пішіні бойынша ұлттық оюларды ашық түстермен кезектестіру дағдыларын қалыптастыру. Қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнері туралы білімдерін кеңейту.

      Балаларды суреттерді қылқаламмен, қаламмен бояуға үйрету, заттарды бояуда сызбалар мен жақпаларды бір бағытта жоғарыдан төменге немесе солдан оңға пішіннің шеткі сызығынан шықпай ырғақты түрде бояу. Қылқаламды үстінен баса отырып, жуан сызықтарды ал қылқаламның ұшымен жіңішке сызықтарды жүргізу.

      Сурет салуда еңкеймей, арқаны тік ұстап, дұрыс еркін отыруға, жұмыс орнын таза ұстауға, ұқыпты болуға, қауіпсіздікті сақтауға баулу.

      212. Мүсіндеу.

      Ермексаз, сазбалшық, пластикалық кесектерден әртүрлі тәсілдерді қолданып, бейнелерді мүсіндеу, әртүрлі пішіндегі таныс заттарды өзіне тән ерекшеліктерін ескере отырып, заттардың толық пішіні пайда болғанға дейін немесе жайылған пішіннің жиектерін ию, жеке бөліктерді тұтас бөліктен созу, майда бөлшектерді қысу сияқты тәсілдермен мүсіндеу. Мүсінделген заттың, фигуралардың бетін тегістеуге үйрету.

      Бірнеше бөліктерден заттарды мүсіндеу, оларды орналастыру, пропорцияларды сақтау, бөліктерді біріктіру.

      Балалардың көлемді пішіндер мен қарапайым композицияларды мүсіндеуге қызығушылығын арттыру.

      Мүсіндеуде қысу, тарту, басу әдістерін қолдану. Кескішті қолдануды үйрету, оның көмегімен жасалған бұйымды безендіруге ынталандыру.

      Ертегілер мен қоршаған өмір тақырыптарына сюжеттік композициялар құру, ұжымдық жұмыстарды орындауда міндеттемелерді өзара бөлісу.

      Қазақ халқының тұрмыстық заттарымен таныстыру, оларды мүсіндеуге баулу. Дайын мүсінді дөңгелек, сопақ, шаршы, үшбұрыш пішіндегі қазақ оюларының элементтерімен безендіру.

      Мүсіндеуде қауіпсіздік ережелерін сақтау.

      213. Жапсыру.

      Жапсыру мен шығармашылық әрекетке қызығушылықты, шығармашылық қабілетті, қиялды дамыту.

      Қайшыны дұрыс ұстауды және пайдалана білуді қалыптастыру. Түзу сызық бойымен алдымен қысқа, кейін ұзын жолақтарды қиюды үйрету.

      Текшеден дөңгелек пішін, тікбұрыштан бұрыштарын бүктеу арқылы сопақша пішіндерді қиып алуға, бұл тәсілді жемістерді, көгөністерді, гүлдерді, оюларды қиюда қолдану.

      Тар жолақтарды көлденеңінен қиюды, шаршының бұрыштарын қиюды үйрету.

      Дайын пішіндерден жануарлар, құстар, гүлдердің пішінін қию және ол заттарды қағаз бетіне орналастыру дағдыларын қалыптастыру. Композицияны құрастыру кезінде заттар мен нысандардың көлемі бойынша арақатынасын ескеру. Ұсақ элементтерді ересектердің көмегімен желімдеу, алдымен қағаз бетінде заттың бейнелерін құрастырып, содан кейін оны желімдеу.

      Қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерімен, киіз үй оның жабдықтарымен, сандық, кебежемен, қоржынмен таныстыру.

      Геометриялық пішіндерден, өсімдіктерден әзірленген ою-өрнектерді жолаққа бірізділігін ескере отырып, жапсыру дағдыларын қалыптастыру.

      Элементтердің ретін, олардың арасындағы арақашықтықты сақтауды, пішінін ескере отырып, ұлттық ою-өрнекті қолданып, тұрмыстық заттарды, ыдыстарды безендіру дағдыларын дамыту.

      Ұжымдық сюжетті композицияны құрастыру дағдыларын қалыптастыру. Композицияны құрастыруда дайын пішіндердің көмегімен заттарды қиюға немесе өз бетінше ойдан қиып жапсыруға мүмкіндік беру. Шығармашылық қиялды дамыту.

      Жапсыруда қауіпсіздік ережелерін сақтау, жұмысты ұқыптылықпен орындау.

      214. Құрастыру.

      Құрылыс материалдарынан, "лего" конструкторлардан құрастыру

      Орналастыру тәсілдерін қолдана отырып, пластиналарды тігінен және кірпіштерді, бөлшектерді көлденеңінен орналастыру, құрастыруға қолданған құрылыс бөлшектерін ажырату (текше, пластина, кірпіш, блок) және атау, оларды сапасы, көлемі мен пішіні бойынша таңдау, өз бетінше ойдан құрастыруға мүмкіндік беру, құрастырылған құрылыс бөлшектерінің кеңістікте орналасуын айқындау. Дайын құрылыспен түрлі ойындар ойнауға ынталандыру.

      Құрылыс бөлшектеріне ұқыптылықпен қарау, ойнап болған соң оларды жинау және орнына қою, құрастыру барысында қауіпсіздік ережелерін сақтау.

      Ұжымдық құрастыруға қызығушылықты ояту, құрылыс жобасын бірлесіп ойластыру, құрдастар арасында міндеттерді бөлісу, түрлі құрылымдық тәсілдерді қолдану, командамен бірге нәтижеге қол жеткізу, дайын құрылысты талдау.

      Қағаздан құрастыру.

      Қағаздан құрастыруға үйрету: қағаздың парағын ортасынан бүктеп, шиыршықтап, көлемді пішіндерге, орамдарға, ілмекке айналдыра білу, бұрыштарын және қырларын біріктіру, желімдеу, бөлшектерді өзара желімдеп, композиция құрастыру, "оригами" үлгісі бойынша қарапайым пішіндер құрастыру.

      Табиғи, қалдық материалдардан құрастыру.

      Қазақ халқының табиғи материалдардан жасалған бұйымдарымен (ер-тұрман, киіз үйдің жабдықтары, әшекей бұйымдары), тұрмыстық заттарымен (күбі, мес, келі, тостаған, ожау, астау, диірмен) таныстыру, олардың қандай материалдан жасалғанын зерттеу. Табиғи (мақта, жүн, жіп, асық, қағаз, тері, кенеп, мата, дәннің түрлері) және қалдық (қақпақтың түрлері, пластик, қораптар, кір қыстырғыштар) заттардан құрастыру. Табиғи материалдардан түрлі композиция жасауға ынталандыру. Шығармашылық қиялды дамыту, көрнекілікке сүйене отырып және құрастыратын материалдарды өз бетінше таңдап, ойдан құрастыруға мүмкіндік беру.

      Ұқыптылыққа тәрбиелеу. Қауіпсіздік ережелерін сақтау.

      215. Музыка.

      Балалардың музыкаға деген қызығушылығын тудыру, оны тыңдауға ынталандыру, музыкалық шығармаларды эмоционалды қабылдауды дамыту.

      Музыка тыңдау.

      Музыканы тыңдау мәдениетін сақтау (музыкалық шығармаларды алаңдамай соңына дейін тыңдау). Музыканың сипатын сезінуге үйрету, таныс шығармаларды білу, тыңдалған музыкадан алған әсерлері туралы әңгімелеу, музыкалық шығарманың мәнерлі құралдарын байқауға үйрету (ақырын, қатты, баяу, жылдам), жоғары дыбыстарды ажырату (секста, септима шегінде жоғары, төмен), әндерді иллюстрацияларды көрсетумен және қимылдармен сүйемелдеу, қазақтың ұлттық аспабы домбырамен орындалған әндер мен күйлерді тыңдату.

      Ән айту.

      Балаларды мәнерлеп ән айтуға үйрету, әнді созып, қимылдармен үйлестіріп айтуды қалыптастыру (ре-си бірінші октава шегінде). Қысқа музыкалық фразалар арасында тыныс алуды дамыту. Әуенді таза және сөздерді анық айтуға, музыканың сипатын жеткізе білуге үйрету. Аспаптың сүйемелдеуімен және сүйемелдеуінсіз ән айтуға баулу (тәрбиешіні көмегімен).

      Музыкалық-ырғақты қимылдар.

      Би қимылдарын, ойындағы музыкалық қимылдарды орындауға қызығушылық тудыру, марш сипатын ырғақты жүріспен беру, музыканың қимылдық сипатына қарай жеңіл, ырғақты жүгіру; музыканың ырғағын нақты бере отырып, қос аяқпен еркін және жеңіл секіру, қимылдарды музыкамен сәйкестендіре отырып, жүрелеп отыру, музыканың екінші бөлігінде қимылдарды өзгерту, музыканың көңілді, ойнақы сипатын қабылдау, мазмұны бойынша таныс әндерді сахналауға баулу, музыканың ырғағына сәйкес әртүрлі қарқынмен секіру.

      Балалар музыкалық аспаптарында ойнау.

      Таныс әндерді орындауда балаларға арналған әртүрлі шулы музыкалық аспаптарды қолдану.

      Ағаш қасықтармен, сылдырмақтармен, асатаяқ, домбыра, сазсырнайда, барабан және металлофонмен қарапайым әуендерді ойнау.

      Балалар музыкалық аспаптарын тану және атау.

      Билер.

      Әуеннің көңілді сипатын қабылдауға үйрету, музыканың кіріспесін ажырату, кіріспеден кейін қимылдарды бастау, музыканың сипатына сәйкес қимылдарды ауыстыру, би қимылдарының, билердің атауларын есте сақтау.

      Жеңіл, ырғақпен қозғалу; жұппен би қимылдарын орындау; билерде ойындағы музыкалық қимылдарды қолдану.

      Музыканың сипатына сәйкес ойын әрекеттерін орындау, шеңбер бойымен ән айтып жүру, қимылдарды өзгерту, шапшаңдық пен ептілік таныту, музыканың көңілді, ойнақы сипатын ажырата білу, атрибуттармен би қимылдарын орындау.

      Қазақтың ұлттық би өнерімен таныстыру. "Қамажай" биін үйрету.

5-параграф. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру

      216. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      217. Мақсаты жалпы адами нормалар мен ережелер және экологиялық білім негізінде тұлғаның әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру болып табылады.

      218. Міндеттері:

      ересектердің еңбегі, оның қоғамдық өмірдегі рөлі туралы, жалпы қабылданған нормалар мен ережелер негізінде құрдастарымен және ересектермен өзара қарым-қатынастары туралы білімдерін кеңейту;

      отансүйгіштік сезімдерін, еліміздің жетістігіне мақтаныш сезімін тәрбиелеу;

      құрдастарымен сыпайы қарым-қатынас жасауға баулу;

      туған өлкеге, өзінің еліне және оның тарихына сүйіспеншілікке тәрбиелеу;

      тірі және өлі табиғат туралы білімдерін кеңейту;

      танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық қиялды қалыптастыру;

      табиғатты сақтауда адамның рөлі туралы білімдерін қалыптастыру;

      қоршаған ортада, табиғатта қауіпсіздікті сақтау.

      219. Күтілетін нәтижелер:

      бала өзінің "Мен" бейнесін көрсетеді, ойын ашық айтады, өзінің пікірін білдіреді, өзімен санасқанды, өзін құрметтегенді ұнатады;

      өзінің туған жерін біледі және атайды;

      отбасының ересек мүшелерінің еңбегі туралы біледі;

      әскердің міндеті туралы түсініктерге ие;

      отбасындағы үлкендерді сыйлайды, құрметтейді, кішілерге қамқорлық танытады;

      жақын туыстарын біледі, олардың есімдерін атайды, отбасындағы сүйікті адамдары, отбасылық мерекелер, салт-дәстүрлер туралы әңгімелейді;

      еңбек етуге қызығушылық танытады;

      тапсырманы жауапкершілікпен орындауға тырысады;

      бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді;

      ойыншықтарды жинауда тәрбиешіге көмектеседі;

      кезекшілердің міндеттерін өз бетінше орындайды;

      ересектердің және отбасы мүшелерінің мамандықтары, еңбегі туралы біледі, оларға қызығушылық танытады;

      өзара көмек беруге дайын, ренжіген балаға жанашырлық танытады;

      басқа балалармен бірге, келісіп ойнайды, құрдастарының өтініші бойынша ойыншықтарымен бөліседі;

      айналасында болып жатқан жағдайларды ой елегінен өткізіп, өзінің әділ пікірін білдіреді;

      ренжіткені үшін құрдасынан кешірім сұрайды;

      материалды ескере отырып, заттар мен нысандарды таниды;

      ойыншықтарға, кітаптарға, ыдыстарға ұқыпты қарайды;

      кейбір мамандықтардың маңызын, атауларын біледі;

      Мемлекеттік рәміздерге (ту, елтаңба, әнұран) құрметпен қарайды;

      өз Отанын – Қазақстан Республикасын мақтан тұтады;

      жолда жүру ережелерін біледі;

      көлік түрлері мен жол түрлерін атайды;

      қоғамдық көліктегі мінез-құлық мәдениетінің ережелерін біледі;

      мінез-құлық мәдениетінің және айналасындағылармен әдепті қарым-қатынас негіздерін біледі;

      ересектердің әңгімесіне араласпайды;

      сыпайы түрде өз өтінішін білдіреді, көрсеткен қызметі үшін алғыс айтады;

      өз өмірінің қауіпсіздігінің қарапайым дағдыларына ие;

      көшеде, аулада, алаңда, мектепке дейінгі ұйым аумағында қауіпсіз мінез-құлық ережелерін сақтайды;

      қоршаған ортадағы қарапайым мінез-құлық ережелерін біледі, сақтық танытады;

      табиғат құбылыстарын атайды және ажыратады;

      бақылау күнтізбесінде ауа райын белгілейді;

      ауа-райындағы және табиғаттағы маусымдық өзгерістерде қарапайым байланыстар орната алады;

      жабайы аңдарды, олардың сыртқы түрі, қозғалуы, тіршілік ету ортасы, азығы, қысқа бейімделуін біледі;

      өсімдіктердің өсуі үшін жер, топырақ, су, күн, жарық, ылғал, жылудың қажеттілігін түсінеді;

      жануарлар әлеміндегі маусымға тән көріністерді салыстырады, олардың тіршілік етуіне қажетті жағдайларды біледі;

      өсімдіктер мен жануарларға күтім жасаудың қарапайым әдістерін біледі;

      қарапайым тәжірибеге қызығушылық пен әуестік танытады;

      қоршаған ортада, табиғатта қауіпсіздікті сақтайды.

      220. Қоршаған ортамен таныстыру.

      221. Бала, оның отбасы, үй.

      Баланың "Мен" бейнесін қалыптастыру. Баланы өсіп, жетілген ересек бала ретінде қабылдау, оның ойын ашық білдіруге мүмкіндік беру, келісім білдіру, жеке басын құрметтеу. Оның өсуі мен дамуы, өткені, бүгіні және болашағы туралы түсініктерді қалыптастыру ("Мен кішкентай болдым, мен өсіп келемін, мен ересек боламын"). Мектеп туралы бастапқы түсініктерді қалыптастыру (мектепке баруға ынтасын, қызығушылығын арттыру). Өзінің атын, тегін, жасын, жынысын атай білуге үйрету, өзін құрметтеуге, өз қадір-қасиетін сезінуге, өзіне деген сенімділікке тәрбиелеу.

      Отбасы туралы, отбасының ересек мүшелерінің еңбегі туралы білімдерін жетілдіру. Отбасындағы үлкендерді сыйлауға, құрмет көрсетуге, кішілерге қамқорлық жасауға, отбасын, отбасылық дәстүрлерді бағалауға баулу. Жақын туыстарын білуге, олардың есімдерін атауға үйрету, отбасындағы сүйікті адамдары, отбасылық мерекелер, салт-дәстүрлер туралы әңгімелеу, өзінің жақындарына мақтаныш сезімін білдіру.

      222. Заттық әлем.

      Балаларды заттық әлеммен таныстыру және онымен әрекет жасау дағдыларын қалыптастыру. Жақын маңайдағы заттарды ажыратып, атай білуді жетілдіру.

      Қоршаған орта заттары, олардың қасиеттері және қолданылуы туралы түсініктерін кеңейту. Қазақ халқының ұлттық киімдерімен, әшекейлерімен таныстыру. Көлік түрлерінің қолданысын (әуе, су, жерде жүретін көліктер) ажырата білу, оның түрлері және қолданылуы машинаның жабдықтарына байланысты екені туралы (жедел жәрдем, өрт сөндіру машинасы) білу, телефон, компьютер, теледидардың қолданылуы және оларды пайдаланудың кейбір қарапайым ережелері туралы білу.

      Адамдарға еңбектері үшін алғыс айтуға және еңбектің нәтижесіне құрмет көрсете білуге тәрбиелеу.

      223. Байланыс және қозғалыс құралдары.

      Қозғалыс ортасын ескере отырып, көлік құралдарын танып және атай білу дағдыларын қалыптастыру. Әртүрлі көлік құралдары мен оларды басқаратын адамдар туралы білімдерін жетілдіру. Көлікте жұмыс істейтін адамдарға сыйластық танытуға тәрбиелеу.

      224. Еңбекке баулу.

      Балалардың еңбек етуге деген оң көзқарасын тәрбиелеу, берілген тапсырмаға жауапкершілікпен қарауды қалыптастыру: бастаған істі аяғына дейін жеткізе білу, оны жақсы орындау. Топты және ойын алаңын таза ұстауға, ойыншықтарды жинауда тәрбиешіге көмектесуге баулу.

      Топта кезекшілердің міндеттерін өз бетінше орындауға үйрету: нан салғыштарды, кружкаларды, тәрелкелер мен майлықтарды, ас құралдарын (қасықтар, шанышқылар) ретімен қою. Шамасы келетін жұмысты орындау кезінде балалардың бастамасын қолдау: бөлме өсімдіктеріне күтім жасау, оларды суару, жапырақтарды жинау, ауладағы гулдерді суару, қыстайтын құстарды қоректендіру.

      Жақындарының мамандықтарымен таныстыру, олардың атқаратын қызметінің маңызын түсіну, ата-анасының мамандықтарына қызығушылықты қалыптастыру. Айналаны қоршаған заттар, ойыншықтар – адамдардың еңбегімен жасалғаны туралы түсінік беру, оған ұқыпты қарауға баулу.

      Ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің еңбегі, (қаламен ауылдың байланысы), диқанның еңбегі туралы білімді қалыптастыру. Нанға және азық-түлік өнімдеріне ұқыпты қарауға тәрбиелеу. Өзгенің еңбегінің нәтижесіне құрметпен қарауға тәрбиелеу, ересектерге көмек көрсету ниеттерін қолдау.

      225. Адамгершілік және патриоттық тәрбие.

      Балаларды адамгершілікке, өзара көмек беруге, ренжіген балаға жанашырлық танытуға және ренжіткен баланың әрекеттерінің әділдігіне көз жеткізіп себебін анықтауға, әділ болған жағдайда әрекет еткен баланың әрекеттерін қолдауға, бірге, келісіп ойнауға, құрдастарының өтініші бойынша ойыншықтарымен бөлісуге, айналасында болып жатқан жағдайларды ой елегінен өткізіп, өзінің әділ пікірін білдіруге баулу. Қарапайымдылыққа, мейірімділікке және әділдікке, ересектерге құрмет көрсетуге, кішілерге көмектесуге тәрбиелеу. Жағымсыз қылықтары үшін ұятты сезіне білуге, ренжіткені үшін құрдасынан кешірім сұрауға баулу.

      226. Менің Отаным – Қазақстан.

      Отанымыз – Қазақстан Республикасына деген сүйіспеншілікті және мақтаныш сезімін ояту. Балаларды мемлекеттік мерекелерге қатысуға баулу. Мемлекеттік рәміздерге (ту, елтаңба, әнұран) құрметпен қарауға тәрбиелеу.

      Отан қорғаушылар, Қазақстан Республикасының әскері туралы ұғымдарын кеңейту. Отанды сүюге, патриотизмге тәрбиелеу.

      Қазақстан Республикасының бас қаласы – Астана қаласы, республикадағы қалалар мен ауылдардың атаулары, олардың көрікті жерлері, ауыл мен қала өмірінің ерекшеліктері туралы ұғымдарын дамыту.

      227. Жолда жүру ережелері.

      Көлік түрлері, жол бөліктері (тротуар, жолдың жүру бөлігі мен жаяу жүргіншілер өтетін жол және жерасты жолдары, велосипедке арналған жол), бағдаршам белгілері, жолда жүру ережелері туралы білімдерін қалыптастыру.

      Бағдаршам түстерінің белгілеріне сәйкес көшеден өту дағдыларын жетілдіру. Жаяу жүргіншілерге арналған ережелер, "Жаяу жүргінші өткелі", "Қоғамдық көлік аялдамасы" жол белгілері туралы ұғымдарын кеңейту.

      Балаларды жол қозғалысы ережелерін саналы түрде сақтауға үйрету. Сюжетті-рөлдік ойындар барысында жол қозғалысы ережелері туралы білімді бекіту.

      Өз өмірінің қауіпсіздігінің қарапайым дағдыларын қалыптастыру: ойын, ойын жабдықтарын пайдалану, бейтаныс адамдармен қарым-қатынас жасау. Балалардың өз есімін, тегін, жасын, ата-аналарының атын білуді бекіту, кездейсоқ жағдайларда (адасып қалу, құлау) өзін дұрыс ұстауға үйрету.

      228. Өлі табиғат құбылыстары мен заттары.

      Табиғат құбылыстары туралы ұғымдарын (жел, жаңбыр, тұман, қар, бұршақ, кемпірқосақ, боран) кеңейту.

      Бақылау күнтізбесінде ауа райын белгілеу (суық, жылы, күн шуақты, қар, жаңбыр жауды, жел соқты), соған сәйкес киіну.

      Қарапайым себеп-салдарлық байланыстарды бақылау және анықтау (жел соғып, жапырақтар түсті, күннің суықтығынан жердегі қар мұзға айналды), ойын, еңбек, эксперимент барысында құм, қар, су, мұз, тас, саздың қасиеттерін анықтау.

      Ауа райы мен климаттық жағдайлардың өзгеруін бақылау. Қазақстанның түрлі аймақтарында ауа райының түрліше болуы туралы түсінік беру.

      229. Өсімдіктер әлемі.

      Өсімдіктер, оларға күтім жасау (жерді қопсыту, суару, жапырақтардың шаңын сүрту) туралы түсінікті дамыту. Бақылау, эксперимент және еңбек ету барысында өсімдіктердің тірі тіршілік иелері екендігін, өсімдік тұтастығының мәнін, олардың өсуі үшін жер, топырақ, су, күн, жарық, ылғал, жылудың қажеттілігін анықтау.

      Өсімдіктердің даму кезеңдері (тұқым, көшет, сабақ, жапырақ, гүл, тұқым) туралы бастапқы түсініктерді қалыптастыру.

      Өсімдіктердің жіктелуі туралы түсініктерді кеңейту: жемістер, көгөністер, жидектер (орман, бақша), гүлдер (бөлме, бақша, шабындық), бұталар және ағаштар (бақша, орман).

      Бөлме өсімдіктеріне және табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау, адамның табиғатқа қамқорлық танытуының маңызы туралы білімдерін қалыптастыру.

      230. Жануарлар әлемі.

      Төрт түлік және оның төлдері (мінезіндегі ерекшеліктер, қозғалысы, қоректенуі, адамдарға пайдасы), оларға күтім жасаудағы ересектердің еңбегі туралы ұғымдарын кеңейту.

      Жабайы аңдар, олардың сыртқы түрі, қозғалуы, тіршілік ету ортасы, азығы, қысқа бейімделуі туралы ұғымдарын байыту.

      Бақылау барысында жануарлар әлеміндегі маусымға тән көріністерді: күзде – көбелектердің, қоңыздардың, кейбір құстардың болмауы, қыста - құстарды қоректендірудің қажеттігі, көктемде көбелектер, қоңыздардың пайда болуы, құстардың көбеюі, олардың сайрауы, шықылықтауы, шиқылдауы, ұя салуы, балапан шығаруы, жазда көбелектер, қоңыздар, инеліктер, құстардың көбеюін салыстыру, олардың тіршілік етуіне қажетті жағдайларды: азық, су, жылу, жарық, мекендейтін орнын анықтау.

      Жәндіктер туралы (қоңыз, көбелек, шыбын, құмырсқа), қыстап қалатын және жыл құстары туралы ұғымдарын кеңейту.

      231. Балалардың жалпы қабылданған мінез-құлық ережелері мен нормаларын меңгеруіне ықпал ету.

      Қоғамдық орындардағы мінез-құлық ережелері туралы түсініктерді кеңейту. Қоғамдық көліктегі мінез-құлық мәдениеті дағдыларын қалыптастыру.

      Балаларда мінез-құлық мәдениеті мен сыпайы қарым-қатынас негіздерін қалыптастыруды жалғастыру; амандасу, қоштасудың қажеттігі туралы еске салу, ересектердің әңгімесіне араласпау, өз өтінішін сыпайы түрде білдіру, көрсеткен қызметі үшін алғыс айту.

      Қоршаған ортада және табиғатта қарапайым тәртіп ережелерін сақтау, қарапайым экологиялық білімдерін қалыптастыру және жануарлар мен өсімдіктерге күтім жасауға (өсімдіктерді қорғау, қыстап қалған құстарға жем беру) баулу.

      Өз өмірінің қауіпсіздігінің қарапайым дағдыларын меңгеру (электр құралдарынан сақ болу, өз бетінше от жақпау, сіріңкемен ойнамау, терезенің алдына шықпау, баспалдаққа көтерілгенде және түскенде таяныштан ұстау ); қоршаған ортада, табиғатта қарапайым тәртіп ережелерін білу (қоқыс тастамау, өздігінен от жақпау).

5-тарау. Мектепалды топ, мектептегі (лицейдегі, гимназиядағы) мектепалды сынып (5 жастағы балалар)

      232. Мектепалды топта, мектептегі (лицейдегі, гимназиядағы) мектепалды сыныпта тәрбиелеу-білім беру процесін ұйымдастыру үшін педагог мектепке дейінгі ұйымдағы мектепалды тобына/мектептегі (лицейдегі, гимназиядағы) мектепалды сыныбына (5 жастағы балалар) Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 557 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8275 болып тіркелген) Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспары негізінде оқу жылына арналған ұйымдастырылған іс-әрекеттің перспективалық жоспарын әзірлейді, апта сайын циклограмма құрады, біліктер мен дағдылардың қалыптасу деңгейін қадағалау үшін оқу жылына арналған баланың жеке даму картасын әзірлейді.

      Аптасына ұйымдастырылған іс-әрекеттің саны 20 сағатты, мектепалды жастағы балалардың құзыреттіліктерін қалыптастыру бойынша бір ұйымдастырылған іс-әрекеттің ұзақтығы 20-25 минутты құрайды.

      Мектепке дейінгі ұйымдардағы мектепалды топтарда балалардың қызығушылықтары ескеріліп, ұйымдастырылған іс-әрекетті өткізу күні бойы кіріктірілген түрде немесе жеке жоспарланады.

      Мектептегі (лицейдегі, гимназиядағы) мектепалды сыныптарда балалардың қызығушылықтары ескеріліп, ұйымдастырылған іс-әрекетті өткізу күннің бірінші немесе екінші жартысында білім беру ұйымының оқу-тәрбиелеу процесінің кестесіне сәйкес кіріктірілген түрде немесе жеке жоспарланады.

1-параграф. Физикалық қасиеттерді дамыту

      233. Физикалық дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және дене шынықтыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады.

      234. Мақсаты денсаулық сақтау технологиясын қолданып, балалардың негізгі қимыл түрлерін меңгеруі арқылы мәдени-гигиеналық дағдылар, қимыл-қозғалыс тәжірибесін қалыптастыру, дене сапаларын және қимыл белсенділігіне қажеттілікті дамыту болып табылады.

      235. Міндеттері:

      балалардың денсаулығын сақтау және қорғау, физикалық үйлесімді дамыту;

      спортқа деген қызығушылықты арттыру, салауатты өмір салты дағдыларын дамыту;

      дене шынықтыруға баулу, дененің физикалық сапаларын: күш, жылдамдық, шыдамдылық, икемділікті дамыту;

      дене шынықтырудың әртүрлі нысандарында шығармашылық, танымдық және сөйлеу қабілеттерін дамыту;

      балалардың дене қалыптарының дұрыс дамуына, қимылдарының үйлесімді қалыптасуына, жалпақ табандылықтың алдын алуға медициналық-педагогикалық бақылау жүргізу және ұлттық қимылды ойындар өткізуге жағдайлар жасау.

      236. Күтілетін нәтижелер:

      сапта бір-бірден, екеуден, үшеуден жүреді, белгі бойынша заттардан бір қырымен аттап жүреді;

      ересектің белгісімен тоқтап, қозғалыс бағытын өзгертіп, заттардың арасымен, жіптерден аттап жүреді;

      жүруде тепе-теңдікті сақтайды;

      әртүрлі жылдамдықпен – баяу, жылдам, орташа қарқынмен тоқтамай жүгіреді;

      белгіленген жерге дейін жылдамдыққа жүгіреді;

      заттардың арасымен төрттағандап еңбектейді;

      әртүрлі тәсілдермен заттардан еңбектеп өтеді;

      бір гимнастикалық қабырғадан екіншісіне ауысып, өрмелейді;

      заттардың арасымен секіреді, оң және сол аяқты алмастыра отырып, арқаннан, сызықтан секіреді;

      тұрған орнында айналып секіреді;

      допты жоғары, жіптің үстінен лақтырып бір қолымен қағып алады;

      допты еденге бір қолмен ұрып, екі қолмен қағып алады;

      бір қатарға бір-бірден тұра алады, бір орында бұрылады;

      үш қатарға сап түзеп қайта тұра алады;

      музыкамен сүйемелденетін қимылды ойындарда музыкаға сәйкес әртүрлі қарқында қимылдар жасайды;

      қимылды ойындарды ұйымдастыруда бастамашылдық танытады, ойын ережелерін сақтайды;

      ұлттық қимылды ойындар, жарыс элементтері бар ойындар мен эстафеталық ойындарға белсенділікпен қатысады;

      қимылды ойындарды өз бетінше ұйымдастыруда белсенділік танытады;

      ойындарда физикалық қасиеттерді: жылдамдық, күш, шыдамдылық, икемділік, ептілік көрсетеді;

      төбешіктен бір-бірлеп және екі-екіден шанамен сырғанай алады;

      өз бетінше мұзды жолмен сырғанайды;

      шаңғымен оңға және солға бұрылады, айналады;

      екі дөңгелекті велосипед, самокат тебеді;

      суда жүзуге тырысады, әртүрлі ойындар ойнайды;

      спорттық ойындар мен жаттығуларда белсенділік танытады;

      гигиеналық шараларды өз бетінше орындайды;

      шынықтыру шараларының маңызы мен қажеттілігін түсінеді;

      гигиеналық шараларды жүргізуде бір-біріне көмектеседі;

      өзіне – өзі қызмет көрсету және киіміне күтім жасау дағдыларын біледі;

      салауатты өмір салтының құндылығын түсінеді.

      237. Дене шынықтыру.

      238. Негізгі қимылдар.

      Жүру: сапта бір-бірден, екеуден, үшеуден жүру; аяқтың ұшымен, аяқтың ішкі және сыртқы қырымен жүру; тізені жоғары көтеріп жүру, заттардан бір қырымен аттап жүру; белгі бойынша басқа бағытқа бұрылып жүру, қолдың бастапқы қалыптарын өзгерте отырып, әртүрлі қарқында секіргіштен аттап жүру; ересектің белгісімен тоқтап, қозғалыс бағытын өзгертіп, шашырап жүру; заттардың, кегльдердің арасымен, жіптерден аттап жүру; қосалқы қадаммен алға қарай жүру.

      Тепе-теңдікті сақтау: заттардан аттап жүру, шектелген жазықтықтың үстімен қосалқы қадаммен, аяқтың ұшымен жүру; скамейканың үстіне қойылған текшелерден аттап жүру, арқан бойымен бір қырымен, қосалқы қадаммен (өкшені арқанға, аяқ ұшын еденге қою) жүру, әр қадам сайын допты алдынан немесе артынан қолдан-қолға ауыстыра отырып, кедір-бұдыр тақтай, гимнастикалық скамейка бойымен жүру; гимнастикалық скамейканың бойымен екі қадам қашықтықта орналасқан іші толтырылған доптардан аттап өту; қолдарынан ұстап, жұптарымен айналу.

      Жүгіру: шашырап, жұппен, қатармен бір-бірден, екеуден, үшеуден тізені жоғары көтеріп жүгіру; бір сызыққа қойылған заттардың арасымен, кедергілердің арасымен өту арқылы "жыланша" жүгіру, кедергілерден өту арқылы әртүрлі жылдамдықпен – баяу, жылдам, орташа қарқынмен 1,5–2 минут тоқтамай жүгіру; жүрумен алмастыра отырып, 100-120 метр арақашықтықта жүгіру; белгіленген жерге дейін жылдамдыққа (ұзындығы 20 метр) жүгіру.

      Еңбектеу, өрмелеу: жүру мен жүгіруді алмастырып, заттардың арасымен "жыланша" төрттағандап еңбектеу, кедергілер арасынан еңбектеу; допты басымен итеріп, төрттағандап еңбектеу (арақашықтығы 3-4 метр); гимнастикалық скамейка бойымен қолымен тартылып, иықтары мен тізелеріне сүйене отырып, етпетімен өрмелеу; бірнеше заттардан еңбектеп өту, әртүрлі тәсілдермен құрсаудың ішіне еңбектеп өту, гимнастикалық қабырғамен өрмелеу және бір гимнастикалық қабырғадан екіншісіне ауысып өрмелеу.

      Секіру: бір орында тұрып, алға қарай 3–4 метр қашықтыққа жылжу арқылы секіру, екі тізенің арасына қапшықты қысып алып, түзу бағытта (арақашықтығы 6 метр) қос аяқпен секіру; қос аяқпен заттардың арасымен (арақашықтығы 4 метр), оң және сол аяқты алмастырып, заттардың арасымен (арақашықтығы 3 метр), бір орында тұрып биіктікке секіру (6-8 метр); бір аяқпен және қос аяқпен құрсаудан құрсауға секіру (арақашықтықтығы 40 сантиметр), алға айналдыра отырып, ұзын және қысқа секіргіштен секіру, оң және сол аяқты алмастыра отырып, арқаннан, сызықтан секіру, тұрған орнында айналып секіру; биіктіктен секіру, 20 сантиметр дейінгі биіктіктікке секіру.

      Лақтыру, қағып алу, домалату: допты жоғары, жіптің үстінен лақтыру және екі қолымен, бір қолымен (оң және сол қолын алмастыру) қағып алу; допты бір қатарға қойылған заттардың арасымен домалату, допты қабырғаға лақтыру және екі қолымен қағып алу; 2–2,5 метр арақашықтықтағы нысанаға құм салынған қапшықты, асықты лақтыру, допты екі қолымен бір-біріне (арақашықтығы 1,5–2 метр) басынан асыра лақтыру, допты екі қолымен заттардың арасымен (арақашықтығы 4 метр) жүргізу, допты лақтыру және алға қарай жылжып, екі қолымен қағып алу (арақашықтығы 4–5 метр).

      Сапқа тұру, сап түзеу, сапқа қайта тұру: сапқа бір, екі, үш қатармен тұру, бір-бірінің жанына және бір-бірінің артынан сапқа тұру, орнында айналу, оңға, солға бұрылу, сап түзеп, бір және екі, үш қатармен қайта тұру.

      239. Музыкалық-ырғақтық қимылдар.

      Таныс дене жаттығуларын музыка әуенімен әсем және ырғақты орындау. Қимылдардың ырғағын музыкалық сүйемелдеумен үйлестіру. Түзу бағытта адымдап жүру. Жұбымен шеңбер бойымен жүру.

      240. Жалпы дамытушы жаттығулар.

      Қол және иық белдеуіне арналған жаттығулар. Қолды кеуде тұсына қою, екі жаққа созу; қолды жоғары көтеру және екі жаққа созу, қолды желкеге қою. Саусақтарды айқастырып, алға-жоғары көтеру (қолды сыртқы жағымен ішке қарай бұру). Қолды кезек жоғары-артқа көтеру.

      Кеудеге арналған жаттығулар. Допты жоғарыдан (алға және артқа) бір-біріне беру. Қолды алға көтеріп оңға, солға бұрылу. Гимнастикалық қабырғаға қарап тұрып, белінің тұсындағы тақтайшаны ұстап, алға еңкею. Гимнастикалық қабырғаға арқасымен сүйеніп тұрып, белінің деңгейіндегі рейкадан ұстап, аяқты кезектестіре бүгу және тік көтеру. Алға еңкейіп, алақанын еденге тигізу. Қолдарын айқастырып желкеге қою, қолды жазып, екі жаққа созу. Алға қарай еңкейіп, алақанды еденге тигізу; артқы жағынан қолды айқастырып көтеру; қолды жоғары көтеріп, жан-жаққа бұрылу. Отырып алға қарай еңкею, тізерлеп тұрып алға еңкею.

      Қолдың күшін жетілдіруге арналған жаттығулар. 3-5 метр қашықтықта екі қолын жерге қойып, жүру (бір бала екінші баланы аяғынан ұстайды).

      Іштің бұлшық еттеріне арналған жаттығулар: екі бала жұптасып жасайды: бірінші бала қолын желкесіне қойып, шалқасынан жатып, денесін көтереді, екінші бала оның аяғына отырады (5-6 рет); гимнастикалық қабырғада қолдарымен тартылып тұрып, аяқтарын көтеру (5-6 рет).

      Арқаға арналған жаттығулар: отырып алға, артқа еңкею (5–6 рет), стретчинг элементтері бар жаттығуларды орындау, қолдың көмегімен етпетінен жатып еңбектеу (3 метр).

      Аяққа арналған жаттығулар: аяқтың ұшына көтерілу, қолды алға созып, жартылай отырып-тұру (2-3 рет); қолды тізеге қойып отырып-тұру; аяқтың ұшымен ұсақ заттарды жылжыту.

      241. Спорттық жаттығулар.

      Дене шынықтыру мен спортқа қызығушылықты ояту және дене шынықтырумен, спортпен айналысуға баулу. Спорт түрлерімен таныстыруды жалғастыру. Спорт залда және спорт алаңында қауіпсіздікті сақтауға баулу.

      Шанамен сырғанау. Бір-бірін шанамен сырғанату, төбешіктен бір-бірлеп және екі-екіден шанамен сырғанау.

      Сырғанау. Өз бетінше мұзды жолмен сырғанау, жүгіріп келіп сырғанау.

      Шаңғымен жүру. Бірінің артынан бірі ауыспалы қадаммен алға жылжу, оң және сол аяқтарымен сырғанау. Бір орнында тұрып оңға, солға бұрылу, айналу.

      Велосипед, самокат тебу. Шеңбер бойымен және тура жолмен өз бетінше екі дөңгелекті велосипед тебу. Оңға және солға бұрылу.

      Жүзу. Судың таяз жерінде отырып және жатып аяқпен қимылдар жасау (жоғары және төмен). Судың ішінде қолымен алға, артқа жүру (аяғы денесінің деңгейінде созылған). Иек, көз деңгейіне дейін судың ішінде отыру, суға бетін малу, суға үрлеу; суда жүзу.

      Судағы аэробика. Бұрылыстар жасай отырып, суда қимылдар жасау.

      242. Спорттық ойындар.

      Баскетбол элементтері. Кеуде тұсынан екі қолымен допты бір-біріне лақтыру. Допты оң және сол қолмен алып жүруге жаттықтыру.

      Бадминтон. Воланды ракеткамен белгілі бір жаққа бағыттай отырып лақтыру.

      Футбол элементтері. Берілген бағытқа допты оң және сол аяқпен тебу. Допты заттарды айналдыра жүргізу. Допты қақпаға тебу. Допты бірнеше рет аяқпен қабырғаға тебу.

      Хоккей элементтері. Берілген бағытта қақпаға хоккей таяқпен шайбаны сырғанату, оны қақпаға кіргізу.

      243. Қимылды ойындар.

      Ынта мен шығармашылық таныта отырып, таныс қимылды ойындарды өз бетінше ұйымдастыруға мүмкіндік беру. Ұлттық қимылды ойындарды ойнату. Балаларды жарыс элементтері бар ойындар мен эстафеталық ойындарға қатысуға баулу.

      244. Дербес қимыл белсенділігі.

      Қимылды ойынның дамуына ықпал ететін әртүрлі құралдар мен спорттық жабдықтары бар ортаны құру. Балалардың құрдастарымен қимылды ойындарды өз бетінше ұйымдастыруына жағдай жасау, олардың жарыстар ұйымдастыруға деген белсенділігін қолдау.

      Балалардың дербес қимыл белсенділігін ұйымдастыруда, меңгерген қимыл дағдыларын жетілдіру үшін серуен өткізілетін орынды жабдықтау, ойын алаңында балалардың жүруіне арналған кедергі жолдар жасау.

      Қыс мезгілінде мұзды жолдармен сырғанауға, шаңғымен жүруге, хоккей ойындарына, шанамен сырғанауға, ал көктем, жаз мезгілдерінде велосипед тебуге, футбол, бадминтон, баскетбол ойындарына жағдай жасау.

      245. Салауатты өмір салтын қалыптастыру.

      Адам ағзасы және оның қызметінің ерекшеліктері туралы түсініктерді кеңейту. Балалардың назарын ағзасы мен денсаулығының ерекшеліктеріне аудару. Салауатты өмір салтының маңызды компоненттері: дұрыс тамақтану, қимылдар, ұйқы және күн, ауа мен су және денсаулыққа зиян келтіретін факторлар туралы түсініктерді кеңейту.

      Адамның денсаулығы дұрыс тамақтануға байланысты екені туралы түсініктерді жетілдіру. Адамның денсаулығына гигиена мен күн тәртібінің ықпалы туралы түсініктерді кеңейту. Науқасқа күтім жасау дағдыларын қалыптастыру: оған қамқорлық жасау, шуламау, оның өтініштері мен тапсырмаларын орындау. Науқастарға жанашырлық танытуға тәрбиелеу.

      Өзінің көңіл-күйін сипаттай білуге үйрету. Балаларды дені сау адамның мүмкіндіктерімен таныстыру, олардың салауатты өмір салтына деген қажеттілігін қалыптастыру.

      246. Мәдени-гигиеналық дағдыларды жетілдіру.

      Мәдениетті тамақтану және асхана құралдарын еркін қолдану дағдыларын жетілдіру.

      Жеке гигиена ережелерін орындауда өзін-өзі бақылауды дамыту: дененің тазалығын бақылау, қол-аяғын жуу, тістерін мұқият тазалау, тамақтанғаннан кейін ауызды шаю, қол орамалды пайдалану, белге дейін дымқыл сүлгімен сүртіну. Осы шараларды жүргізудің және жеке гигиена заттарын пайдаланудың қажеттілігін түсіну.

      Гигиеналық шараларды жүргізуде балалардың өзара көмегін қолдау.

      Өзіне-өзі қызмет көрсету және киіміне күтім жасау дағдыларын жетілдіру.

      Шамасы келетін еңбек тапсырмаларын, асханада кезекшілердің міндеттерін орындауға, түрлі балалар әрекеттеріне қажетті құралдарды дайындауға баулу.

      Қоғамдық орындарда гигиена ережелерін сақтау дағдыларын қалыптастыру.

      247. Сауықтыру-шынықтыру шаралары.

      Су температурасын біртіндеп төмендете отырып, қарапайым шараларды өз бетінше жүргізуге дағдыландыру, балалардың денсаулығын, шынықтыру құралдарының әсерлеріне бейімделу деңгейін ескеріп, қарама-қарсы температурадағы сумен шайыну, таңертеңгі жаттығуды орындауға қызығушылық тудыру, дене бітімін қалыптастыру және өкшелерді нығайту.

2-параграф. Коммуникативтік дағдыларды дамыту

      248. Коммуникативтік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сөйлеуді дамыту, көркем әдебиет, сауат ашу негіздері, қазақ тілі ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы жүзеге асырылады.

      249. Мақсаты балалардың түрлі іс-әрекетінде Қазақстан халқының мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен таныстыру арқылы ауызекі байланыстырып сөйлеуді, сөйлеудің дыбыстық мәдениетін дамыту, сауат ашудың алғышарттарын қалыптастыру болып табылады.

      250. Міндеттері:

      сауат ашудың алғышарттарын қалыптастыру арқылы қолды жазуға дайындау;

      ересектермен және балалармен еркін қарым-қатынас жасау дағдыларын жетілдіру;

      коммуникативтік дағдыларды дамыту: әңгімелесушіні тыңдауға, диалог жүргізуге, өз пікірін айтуға үйрету;

      түрлі балалар әрекетінде қазақ халқының мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен таныстыру арқылы ауызекі сөйлеуді дамыту;

      балалардың заттар мен жағдайды нақты сипаттауда қарапайым тұжырымдар мен өз ойларын басқаларға түсінікті жеткізуге баулу;

      балалардың тәжірибесіне сүйене отырып және олардың қалауын ескере отырып, тәрбиешімен және құрдастарымен келесі талқылаумен тәуелсіз қабылдау үшін көрнекі материалдарды таңдау;

      әндер мен билерді қолдана отырып, көркем бейнені құруда шығармашылық дербестікті дамыту.

      251. Күтілетін нәтижелер:

      сөйлеуді дамыту бойынша:

      ана тіліндегі барлық дауысты дыбыстарды анық айта алады;

      сөздегі дыбыстардың орнын анықтайды;

      айтылуы және дыбысталуы ұқсас дауыссыз дыбыстарды анық айтады;

      артикуляциялық жаттығуларды жасауға қызығушылық танытады;

      сөздерге дыбыстық талдау жасай алады;

      сөйлегенде зат есімдерді, сын есімдерді, үстеулерді, көп мағыналы сөздерді, синонимдер мен антонимдерді қолданады;

      зат есімдерді сан есімдермен және сын есімдерді зат есімдермен байланыстырып айтады;

      қазақ халқының құндылықтарын құрметтейді;

      хабарлы, сұраулы, лепті сөйлемдерді қолданады;

      құрдастарымен өз бетінше қарым-қатынас жасай алады, әртүрлі ойындарды бірге, келісіп ойнайды;

      әңгімелесушіні мұқият тыңдап, сұрақтарды дұрыс қояды және қойылған сұрақтарға қысқаша немесе толық жауап береді;

      негізгі ойды дұрыс тұжырымдайды, өз пікірін айтады;

      әңгімелерді бірізді айтып береді;

      ересектердің көмегімен әңгіменің жалғасын және соңын ойдан шығарады;

      бақылаулар мен сюжеттік суреттер бойынша әңгімелер құрастырады;

      әңгімелесу кезінде өзін мәдениетті, әдепті ұстайды;

      көркем әдебиет бойынша:

      шығармалардың мазмұнын эмоциямен қабылдайды;

      себеп-салдарлық байланыстарды, әдеби жанрларды ажыратады;

      өлеңдерді мәнерлеп, интонациямен оқиды;

      мазмұнның бірізділігін сақтай отырып, шығарма мазмұнын қайталап айтады;

      кітаптарға қызығушылық танытады;

      кейіпкердің ерекшеліктерін жеткізу үшін мәнерлілік құралдарын қолданады;

      кейіпкерлерге және олардың әрекеттеріне өз көзқарасын білдіреді;

      көркем шығарманы рөлдерге бөліп, сахналауға қатысады;

      рөлдерде кейіпкердің көңіл күйі мен мінезін, бейненің қимылын, интонациясы мен мимикасын береді;

      қойылымдағы өзінің рөлін мәнерлі, дербес орындайды;

      түрлі дереккөздерден алған ақпараттарымен, әсерлерімен бөліседі;

      айналасында болып жатқан оқиғаларға өзінің көзқарасын білдіреді;

      сөйлегенде мақал-мәтелдерді қолданады;

      сауат ашу негіздері бойынша:

      сөздің мағынасын түсінеді;

      сөздерге дыбыстық талдау жасайды: сөздегі дыбыстардың ретін, дауысты және дауыссыз дыбыстарды анықтайды;

      сөздерді буындарға бөледі, олардың саны мен ретін анықтайды;

      берілген буынға сөз құрастырады;

      сөздегі буындардың санын анықтайды;

      үш-төрт дыбыстан тұратын сөздерге дыбыстық талдау жасайды;

      сөйлем сөздерден тұратынын біледі;

      берілген сөздерден жай сөйлемдер құрастырады;

      қаламды дұрыс ұстай алады;

      жазу парағында бағдарлай біледі, жазу жолы мен жоларалық кеңістікті ажыратады;

      дыбыстардың белгілерін ажыратады (дауысты/дауыссыз);

      геометриялық фигуралардың, көгөністер, жеміс-жидектердің дайын суреттерінің сыртын контурдан шықпай бастырады, бояйды;

      түрлі сызықтарды салады;

      қолды жазуға дайындауға берілген тапсырмаларды қызығушылықпен орындайды;

      қазақ тілі бойынша:

      қоршаған ортаға өзінің қарым-қатынасын білдіреді;

      ауызекі сөйлеуде көркем сөздерді қолданады;

      қазақ тіліне тән ә, ө, қ, ү, ұ, і, ғ, ң, һ дыбыстарын, осы дыбыстардан тұратын сөздерді дұрыс айтады;

      сөздегі дыбыстардың орнын ажыратады;

      қазақ халқы қолөнер шеберлерімен жасалған бұйымдарды біледі;

      киіз үйдің заттарын және тұрмыстық заттарды білдіретін сөздерді біледі;

      азық-түлік атауларын атайды;

      аңшылық кәсіпке, мал өсіруге байланысты, егіншілік кәсіпке байланысты сөздерді біледі және оны ауызекі тілде өз бетінше қолданады;

      туыстық қарым-қатынасты білдіретін сөздерді біледі;

      өзінің бауырлары, туыстары, ағайындары, отбасылық мерекелер, басқосулар, тойлар, салт-дәстүрлер туралы айтады;

      өлеңдер, санамақтар, жаңылтпаштар, тақпақтарды жатқа айтады;

      жұмбақтардың жауабын табады;

      шешендік өнерге, айтыс өнеріне қызығушылық танытады;

      сөздерді жіктеп, тәуелдеп, септеп қолданады;

      интонациясы бойынша сөйлемдерді (хабарлы, сұраулы, лепті) ажыратып, сөйлегенде қолданады;

      өз ойын жайылма сөйлемдермен жеткізуге тырысады;

      өз бетінше қарым-қатынас жасауға, әңгімелесуге тырысады, әңгімелесушінің сөзін мұқият тыңдайды;

      әңгімелесушіге сұрақтарды дұрыс қояды, оған қысқа және толық нақты жауап береді;

      таныс немесе бейтаныс ертегілер мен шағын көркем шығармалардың мазмұнын иллюстрациялар бойынша қайталап айтады;

      тыңдалған көркем шығарма мазмұнын ретімен, жүйелі түрде жеткізеді;

      кейіпкерлердің диалогын мәнерлі интонациямен береді;

      шығарманы рөлдерге бөліп сомдайды, кейіпкерлердің мінез-құлқын жеткізеді;

      тыңдалған шығарманы еркін талқылауға қатысады;

      бір-бірімен еркін диалог құрады;

      өзінің тәжірибесіне сүйеніп, суреттер бойынша әңгіме құрастырады;

      ойыншықтар мен заттарды 5-6 сөйлеммен сипаттайды;

      заттар мен ойыншықтар, сюжетті суреттерді сипаттауда сөздерді дәл және дұрыс қолданады;

      берілген мәтіннің басталуын және соңын ойдан құрастырады;

      ересектермен қарым-қатынас жасауда өз ойын еркін жеткізеді.

      252. Сөйлеуді дамыту.

      253. Сөйлеудің дыбыстық мәдениеті.

      Ана тіліндегі дауысты және айтылуы және дыбысталуы ұқсас дауыссыз б-п, г-ғ, к-қ, ж-ш, з-с, н-ң, р-л дыбыстарды дұрыс, анық айтуды үйрету.

      Фонематикалық естуді дамыту, сөздегі дыбыстардың орнын анықтау (басы, ортасы, соңы). Артикуляциялық жаттығулар жасау.

      Сөйлеуде интонациялық мәнерлілік құралдарын қолдану: дауыс қарқынын, логикалық үзіліс пен екпінді реттеу.

      254. Сөздік қор.

      Балалардың сөздік қорын тұрмыстық заттарды білдіретін зат есімдермен, заттардың қасиеттері мен сапасын сипаттайтын сын есімдермен, адамдардың қарым-қатынасын, олардың еңбекке қатынасын білдіретін үстеулермен байыту.

      Сөйлегенде көп мағыналы сөздерді, синонимдер мен антонимдерді қолдану, белгілі бір затқа белгілерді, әрекеттерді және берілген әрекетке заттарды таңдай білу.

      Алуан түрлі заттарды сипаттауға, қарым-қатынас жасауға қажетті сөздерді қолдану және түсіну, оларды сөйлегенде белсенді қолдану дағдыларын қалыптастыру.

      Зат есімдер мен жалпылаушы сөздерді дұрыс қолдана білуді дамыту.

      Балаларға сөздерді мағынасына сәйкес қолдануға көмектесу.

      Қазақ халқының салт-дәстүрлерімен таныстыруды жалғастыру, "Асар", "Сүйінші сұрау" дәстүрлерінің мәнін түсіндіру, балаларды бір-біріне көмек қолын созуға, бірлесіп, келісіп ойнауға, тапсырманы орындауға, бір-бірінің қуанышына ортақтаса білуге, бір-біріне қамқор болуға баулу.

      255. Тілдің грамматикалық құрылымы.

      Сөйлемдердегі сөздерді: зат есімдерді сан есімдермен және сын есімдерді зат есімдермен үйлестіре білуді жетілдіру.

      Түбірлес сөздерді жасау және қолдана білу, етістіктерді жалғаулармен қолдану, сөйлеу әдебін, жай және жайылма сөйлемдерді қолдану дағдыларын қалыптастыру.

      Интонациясы бойынша сөйлемдерді (хабарлы, сұраулы, лепті) ажыратып, сөйлегенде қолдана білуді дамыту.

      256. Байланыстырып сөйлеу.

      Айналасындағылармен өздігінен диалогті бастауға ынталандыру, әңгімелесушіні мұқият тыңдап, сұрақтарды дұрыс қоюға және қойылған сұрақтарға қысқаша немесе толық жауап беруге баулу, әңгімелесу кезінде өзін мәдениетті ұстау, әдепті және сабырлы болу.

      Негізгі ойды дұрыс жеткізе білу, монологты байланыстырып құра білу, әңгімені бірізді айту, шағын логикалық және хабарлау сипатындағы әңгімелерді құрастыру. Ойыншықтарды, заттарды, сюжеттік суреттер, табиғат құбылыстарын сипаттауда заттар мен нысандардың ерекшеліктерін білдіретін сөздерді дұрыс таңдау, сын есімдер мен үстеулерді қолдану.

      257. Шығармашылықпен сөйлеу әрекеті.

      Шығармашылықпен әңгімелеп беруді жетілдіру: ересектердің көмегімен әңгіменің жалғасын және соңын ойдан шығару, бақылаулар мен суреттер бойынша сипаттау және хабарлау әңгімелерін құрастыру, өзара байланысты бірізді сюжет құрастыру, сөйлегенде бейнелі сөздерді, эпитеттерді, салыстыруларды қолдану.

      258. Көркем әдебиет.

      Балаларды қол жетімді көркем шығармалар мен фольклорға, театр әлеміне баулу, кітапқа деген қызығушылығын дамыту.

      Әдеби шығармаларды эмоционалды қабылдауына ықпал ету, олардың мазмұнын түсіну, себеп-салдарлық байланыстарды, жанрларды (ертегі, әңгіме, өлең) ажырату, тілдің көркемдігін сезіну (эпитеттер, сипаттамалар, образды сөздер), шығарма кейіпкерлерінің іс-әрекетін бағалау.

      Шығарма мазмұнын сюжеттің бірізділігін сақтай отырып, эмоциямен, қисынды қайталап айтып беру, диалогтік сөйлеуді дамыту, кейіпкерлерге және олардың әрекеттеріне өз көзқарасын білдіру. Әдеби кейіпкердің белгілі бір әрекетін өзінің қалай қабылдағаны туралы айту, кейіпкерлердің жасырын әрекетін түсіну.

      Өлеңді жатқа, мәнерлеп, интонациямен айту. Көркем шығарманы рөлдерге бөліп, сахналау, рөлдерде кейіпкердің көңіл күйі мен мінезін, бейненің қимылын, интонациясы мен мимикасын беру, қойылымдағы өзінің рөлін мәнерлі дербес орындау.

      Балалардың назарын кітаптың безендірілуіне, иллюстрацияларына аудару.

      Баланың басқа құрдастарымен және ересектермен түрлі дереккөздерден: ғаламтордан, теледидардан, жақындарының әңгімесінен алған ақпараттарымен, әсерлерімен бөлісуіне мүмкіндік беру. Айналасында болып жатқан оқиғаларға өзінің көзқарасын білдіруге құлшынысын дамыту, сөйлегенде мақал-мәтелдерді қолдануға баулу.

      Шешендікке, сөз өнеріне баулу, санамақ, жаңылтпаш айту, жұмбақ шешу, айтыс өнеріне баулу.

      Сахналық қойылымдарға қатысуға баулу, онда рөлді, сюжетті таңдауда бастамашылық пен дербестік танытуға ынталандыру, белгілі образды сомдауда эксперимент жасауға, түрлендіруге мүмкіндік беру.

      259. Сауат ашу негіздері.

      Әрбір сөздің мағынасы болатыны туралы түсінік қалыптастыру, сөздің мағынасына қызығушылыққа баулу. Сөздерді дыбыстық талдау: сөздегі дыбыстардың ретін, дауысты және дауыссыз дыбыстарды анықтау.

      Буын туралы ұғымдарды қалыптастыру, сөздерді буындарға бөлу, олардың саны мен ретін анықтау. Буындардан сөздер құрастыруға (ауызша) үйрету.

      Сөйлем туралы бастапқы түсініктерді қалыптастыру (грамматикалық анықтамасыз), сөйлем сөздерден тұратынын түсіну. Сөйлемді ауызша талдау: жай сөйлемдерді сөздерге бөлу, сөйлемдегі сөздердің ретін, санын анықтау. берілген сөзге сөйлем құрастыру.

      Қолды жазуға дайындау. Жазу кезінде арқаны дұрыс ұстау ережелерімен таныстыру. Жазу парағында бағдарлай білу, жазу жолы мен жоларалық кеңістікті ажырата білуге үйрету.

      Геометриялық фигуралардың, көгөністер, жеміс-жидектердің дайын суреттерінің сыртын шетке шығармай бастыру, бояу. Әртүрлі бағыттағы тігінен, көлденең, қысқа, ұзын, толқынды, ирек сызықтарды, нүктелерді, тамшы тәрізді пішіндерді олардың арасындағы арақашықтықты сақтап, алдымен үлгі бойынша және кейіннен өз бетінше жазуға мүмкіндік беру.

      Жазуды көзбен қадағалай отырып, қаламды немесе қарындашты дұрыс, еркін ұстап, үстінен қатты қысып күш түсірмей, саусақтармен біркелкі жоғарыдан төменге, солдан оңға қимылдарды орындап, сызықтарды үзбей салу.

      260. Қазақ тілі.

      261. Тілдік дамытушы орта.

      Ауызекі сөйлеуді қарым-қатынас құралы ретінде дамыту. Қазақ халқының тұрмыстық заттарымен, киім-кешегімен, азық-түлік өндірудегі тұрмыстық кәсібімен, тұрмыста, аң аулауда, мал өсіруде және егіншілікке қажетті құрал жабдықтары, туған өлкенің көрнекі жерлері, әсем табиғаты, тарихи орындары туралы суреттер, фотолар, альбомдармен жабдықталған орта құру.

      Балалардың қоршаған ортаға өзінің қарым-қатынасын білдіруге, ауызекі сөйлеуде мақал-мәтелдерді, көркем сөздерді қолдануына қолдау көрсету, ынталандыру.

      262. Сөйлеудің дыбыстық мәдениеті.

      Тілдік және артикуляциялық аппаратты, тыныс алуды және таза дикцияны дамыту, қазақ тіліне тән ә, ө, қ, ү, ұ, і, ғ, ң, һ дыбыстарын, осы дыбыстардан тұратын сөздерді дұрыс айтуға дағдыландыру. Фонематикалық естуді дамыту, сөздегі дыбыстардың орнын анықтау (басы, ортасы, соңы).

      263. Сөздік қор.

      Қазақ халқы қолөнер шеберлерімен жасалған киіз үйдің заттарын және тұрмыстық заттарды білдіретін (кереге, уық, шаңырақ, ағаш керует, кебеже, сандық, кілем, сырмақ, алаша, ши, бау, басқұр, арқан, жіп), азық-түлік атауларын (бидай, күріш, арпа, жүгері, талқан, тары, жент, құрт, сүзбе, шұбат, қымыз, айран), аңшылық кәсіпті (аң, аңшы, орманшы, қорықшы), мал өсіруге байланысты (қора, жайлау, қыстау, жем, астау, соғым, сыбаға), егіншілік кәсіпке байланысты (дән, тұқым, суару, отау, ору, диірмен, орақ, кетпен, шалғы, айыр, күрек, тырма, соқа) сөздермен толықтыру.

      Туыстық қарым-қатынасты ("бауыр", "немере", "шөбере", "ағайын", "туысқан", "жеті ата") білдіретін сөздерді үйрету. Өзінің бауырлары, туыстары, ағайындары, татулық, жақындық, отбасылық мерекелер, салт-дәстүрлер туралы айтуға баулу.

      Шағын өлеңдер, санамақтар, жаңылтпаштар, тақпақтар жаттату, жұмбақтар шешкізу. Балаларды шешендік өнерге, айтыс өнеріне баулу.

      264. Тілдің грамматикалық құрылымы

      Сөздерді жіктеп, тәуелдеп, септеп қолдана білуді, интонациясы бойынша сөйлемдерді (хабарлы, сұраулы, лепті) ажыратып, сөйлегенде қолдана білуді жетілдіру. Өз ойын жайылма сөйлемдермен жеткізуге мүмкіндік беру.

      265. Байланыстырып сөйлеу.

      Өз бетінше қарым-қатынас жасауға, әңгімелесуге, әңгімелесушінің сөзін мұқият тыңдауға, сұрақтарды дұрыс қоюға, оған қысқа және толық нақты жауап беруге баулу.

      Таныс немесе бейтаныс ертегілер мен шағын көркем шығармалардың мазмұнын иллюстрациялар бойынша қайталап айтуға, тыңдалған көркем шығарма мазмұнын ретімен жүйелі түрде жеткізуге, кейіпкерлердің диалогын мәнерлі интонациямен беруге, шығарманы рөлдерге бөліп сомдауға, кейіпкерлердің мінез-құлқын жеткізуге баулу, шығарманы еркін талқылауға мүмкіндік беру.

      Балалардың түрлі әрекеттерінде бір-бірімен еркін диалог құруға мүмкіндік беру, өзінің тәжірибесіне сүйеніп, суреттер бойынша әңгіме құрастыруға, ойыншықтар мен заттарды 5-6 сөйлеммен сипаттауға, берілген сурет бойынша оған дейінгі және одан кейінгі оқиғаны ойлап табуға баулу. Заттар мен ойыншықтар, сюжетті суреттерді зат, сын, сан есімдерді қолдана отырып, сипаттауда сөздерді дәл және дұрыс қолдануға, берілген мәтіннің басталуын және соңын ойдан құрастыруға баулу.

3-параграф. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту

      266. Танымдық және зияткерлік дағдыларды дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және математика негіздері ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      267. Мақсаты балалардың қоршаған әлеммен өзара қарым-қатынас жасауына қажетті танымдық және зерттеушілік әрекеттің қарапайым дағдыларын меңгерту, коммуникативтік-танымдық қабілеттерді, математикалық және логикалық ойлауды дамыту болып табылады.

      268. Міндеттері:

      танымдық қызығушылықтарын, білуге құмарлықты, оқу әрекетіне қызығушылықты дамыту, мектепте оқуға ынтасын арттыру;

      зейінді, есте сақтауды, бақылауды, зерттеуді, талдау жасай білуді, себеп - салдарлық байланыстарды орнату, қорытынды жасауды дамыту;

      балаларды зерттеу барысында жаңа ақпараттарды алуға, обьектілерге зерттеу жүргізу үшін өз әрекетінің алгоритмін жасауға баулу;

      математикалық және интелектуалды-шығармашылық қабілеттіліктің алғышарттары көрінуіне ықпал ету.

      269. Күтілетін нәтижелер:

      жиынды сапасы бойынша әртүрлі элементтерден құрады;

      жиындарды бөліктерге бөледі және оларды қайта біріктіреді;

      10 көлеміндегі сандарды тура және кері санауды біледі;

      "Қанша?", "нешінші?" сұрақтарын ажыратады, оларға дұрыс жауап береді;

      теңсіздіктен теңдік немесе теңдіктен теңсіздік шығарады;

      әртүрлі белгілері бойынша заттарды салыстыра алады (түсі, пішіні, өлшемі, материалы, қолданылуы);

      заттардың ұзындығын, биіктігін, ені мен жуандығын анықтайды;

      заттарды шамасына қарай өсу және кему ретімен орналастырады;

      заттарды салыстыруда беттестіру, қасына қою және жұппен салыстыру тәсілдерін қолданады;

      геометриялық пішіндерді (дөңгелек, сопақша, үшбұрыш, шаршы, тіктөртбұрыш) ажыратады және атайды;

      қоршаған ортадан геометриялық фигураларға ұқсас заттарды тауып, олардың пішіндерін анықтайды;

      қағаз бетінде бағдарлай біледі, апта күндерін, жыл мезгілдері бойынша айларды ретімен атайды;

      заттарды кеңістікте орналастырады, қозғалыс бағыттарын біледі;

      пазлдарды жинайды, логикалық ойын тапсырмаларын орындайды;

      түрлі сызықтарды салады.

      270. Математика негіздері.

      271. Жиын.

      Жиынды сапасы бойынша әртүрлі элементтерден (түсі, өлшемі, пішіні, дыбысы, қимылы, қолданылуы бойынша заттардан) құру, жиындарды бөліктерге бөлу және оларды қайта біріктіру, бүтін жиын мен оның әр бөлігі арасында байланыс орнату, жиынның бөліктен үлкен екенін, бөліктің жиыннан кіші екенін, жиынның бөліктерін санау және элементтердің (заттардың) бір-біріне қатынасы негізінде салыстыру.

      "Бір" сөзінің мағынасы, ол тек бір затты ғана емес, сондай-ақ жиынның бір бөлігі ретінде заттардың тобын білдіретінін түсіндіру.

      272. Сан және санау.

      10 көлеміндегі сандарды тура және кері санауға жаттықтыру. Көрнекілік арқылы 6, 7, 8, 9, 10 сандарының пайда болуымен, 0 ден 9 дейінгі цифрмен таныстыру. "Қанша?", "Нешінші?" сұрақтарын ажырату, оларға дұрыс жауап беру.

      10 көлеміндегі сандарды салыстыру, саны кем затқа бір зат қосу арқылы теңсіздіктен теңдік немесе саны көп заттан біреуін алып тастау арқылы теңдіктен теңсіздік шығару.

      Теңдік туралы түсінік қалыптастыру, әртүрлі заттардан тұратын топтардың санын анықтау, топтарды санау және салыстыру негізінде сандық мәндерді дұрыс жалпылау.

      Заттардың саны олардың көлеміне, арасындағы қашықтыққа, пішінге, орналасуына, сондай-ақ санау бағытына байланысты емес екенін түсіндіру.

      273. Шама.

      Заттардың (5 және одан артық) ұзындығын, биіктігін, ені мен жуандығын анықтай білу, заттарды шамасына қарай өсу және кему ретімен орналастыру. Шамасы бойынша заттардың арасындағы қатынастарды білдіретін математикалық терминдерді қолдану.

      Заттарды әртүрлі белгілері бойынша (түсі, пішіні, өлшемі, материалы, қолданылуы) салыстыра білуге үйрету. Шартты өлшемнің көмегімен заттардың ұзындығын, енін, биіктігін өлшеу және осы өлшемдер бойынша бірнеше заттарды салыстыру.

      Беттестіру, тұстастыру және жұппен салыстыру тәсілдерін қолдана отырып, заттарды салыстыру, заттар тобынан 2-3 белгілері бойынша сәйкес келмейтін затты бөліп алу.

      274. Геометриялық фигуралар.

      Шеңбермен және тіктөртбұрышпен салыстыру арқылы сопақша пішінмен таныстыру. Геометриялық фигуралар (дөңгелек, сопақша, үшбұрыш, шаршы, тіктөртбұрыш) мен денелерді (шар, текше, цилиндр) дұрыс атап, оларды ажырата білуге жаттықтыру.

      Танымдық-зерттеушілік қызығушылықты, ойлауды, алдына қойылған міндетті шешуде не істеу, қалай істеу керек екенін түсінуге, күрделі формадағы заттарды өз бетінше зерттеуге мүмкіндік беру, қоршаған ортадан геометриялық фигураларға ұқсас заттарды табу, олардың пішіндерін анықтау.

      Пішіннің бір формасынан екіншісін қалай жасау керектігі туралы ұғымдарды дамыту, қағаз парағын тең және тең емес бөліктерге бөлу, бүтін мен бөлікті салыстыру, 8-10 бөліктерден пішіндерді жинап, құрастыру.

      275. Кеңістікті бағдарлау.

      Кеңістік туралы түсініктерді бекіту: заттарды кеңістікте орналастыру (сол жақта, оң жақта, жоғарыда, төменде); қозғалыс бағыттары: сол жақтан оң жаққа, оң жақтан сол жаққа, жоғарыдан төменге, алға, артқа.

      Сөйлеуде белгілі бір заттың өзіне немесе басқа затқа қатысты орнын көрсете білуге үйрету. Берілген бағытта, оны белгі бойынша өзгерте отырып, бағдарлауын қалыптастыру. Қағаз парағын бағдарлай білуді бекіту.

      276. Уақытты бағдарлау.

      Әртүрлі оқиғалардың, апта күндерінің, тәулік бөліктерінің реті туралы білімді бекіту. Айлар, жыл мезгілдері туралы түсініктерді қалыптастыру, олардың ретін білу және атау, циферблат бойынша уақытты анықтау.

      Тәулік бөліктерінің ауысуын ("кеше", "бүгін", "ертең"), оқиғалардың ретін ("алдымен – содан кейін", "бұрын – кейінірек") анықтау.

      Заттар мен құбылыстардың математикалық мәнін тануға қызығушылық пен эмоционалды көзқарасты, ойлау мәдениетін, таным процесін ерікті реттеу, шыдамдылық, ұқыптылық, өзіне деген сенімділікті қалыптастыруға баулу.

      Нүктелерді, өрнектерді салуға, тік және көлбеу таяқшаларды, қисық және қиғаш сызықтарды дәптердің тор көзінде сызуға үйрету.

4-параграф. Балалардың шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту

      277. Тәрбиеленушілердің шығармашылық дағдыларын, зерттеу іс-әрекетін дамыту балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, құрастыру, музыка ұйымдастырылған іс-әрекеттері арқылы іске асырылады.

      278. Мақсаты балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, қиялдауын, қоршаған әлемді бейнелі қабылдауын қалыптастыру, өзінің түсініктерін, ойларын, сезімдерін көркем түрде жеткізе білуге үйрету болып табылады.

      279. Міндеттері:

      балалардың өнер шығармаларын эмоционалды қабылдау қабілетін қалыптастыру;

      балалардың шығармашылық қабілеттерін, қоршаған ортаны эстетикалық тұрғыдан қабылдауын дамыту;

      қоршаған әлемді эмоционалды тану, өнер түрлері туралы түсінігін қалыптастыру;

      өзінің, құрдастарының жұмыс нәтижелерін бағалай білуге, жұмысты ұжыммен орындауға баулу;

      музыкаға, өнердің түрлеріне, өнер туындыларына ұқыптылықпен қарауға тәрбиелеу;

      балалардың жеке ерекшеліктері мен қажеттіліктерін ескере отырып, ұлттық мәдениетке баулу арқылы патриотизмді тәрбиелеу үшін жағдай жасау; балалардың түрлі әрекеттерінде қауіпсіздікті сақтау.

      280. Күтілетін нәтижелер:

      сурет бойынша:

      заттардың жазықтықта әртүрлі орналасуы мүмкін екендігін түсінеді;

      тірі табиғат заттарының бейнелерін күрделі емес қимылдар мен қалыптар арқылы жеткізеді;

      түстерді өз қалауы бойынша таңдайды;

      бояуларды қолдануды, бояғышта акварельді сумен араластыруды, қанық түстер алу үшін қарындашты түрліше басып бояуды біледі;

      өз жұмысының нәтижелерін бағалай алады;

      сурет салуда әртүрлі техниканы қолданады;

      парақтың ортасын, бұрыштарын, жоғарғы, төменгі, оң және сол жақтарын ажыратады;

      жаңа түстер (күлгін) және реңктерді (көк, қызғылт, қою жасыл) бояуды араластыру арқылы шығарады;

      қазақ ою-өрнектерінің түрлерін біледі;

      ою-өрнектермен қазақтың ұлттық киімдерін салады;

      оюды өз бетінше ойдан салады;

      ұжыммен бірге жұмыс істейді, міндеттерді өзара келісіп орындайды;

      ою-өрнек элементтерін пішіндердің ортасында және шеттеріне салады;

      қазақ оюларының элементтерін салады және олармен киімдерді, тұрмыстық заттарды безендіреді;

      сюжеттік суреттерді салады;

      ұжымдық жұмыстарды орындайды, ойдан сурет салады;

      суретті бейнелеуде мәнерлі құралдарды, қазақ оюларының элементтерін қолданады;

      сурет салуда ұқыптылықты, қауіпсіздікті сақтайды;

      мүсіндеу бойынша:

      сазбалшық, ермексаз және пластикалық массадан мүсіндеу ерекшеліктерін біледі;

      шынайы бейнесіне қарап және ойдан пішіндері мен өлшемі әртүрлі таныс заттарды мүсіндейді;

      қарапайым пропорцияларды сақтай отырып, адам мен жануардың пішіндерін мүсіндейді;

      мүсіндеудің әртүрлі әдістерін қолданады;

      қазақ халқының түрлі ыдыс-аяқтарын, тұрмыстық заттарын, зергерлік бұйымдарын мүсіндейді және оларды ою-өрнектермен және қосымша заттармен безендіреді;

      біртекті заттардан сюжеттер құрастырады, бірнеше пішінді бір тұғырға орналастырады;

      ертегілер мен әңгімелердің мазмұны бойынша сюжеттік композицияларды құрады;

      ортақ композиция құру үшін ұжыммен мүсіндеу дағдыларын меңгерген;

      мүсіндеген заттарымен түрлі ойындар ойнайды;

      жұмысты ұқыпты орындайды, қауіпсіздік ережелерін сақтайды;

      жапсыру бойынша:

      қайшымен түрлі геометриялық пішіндерді қияды;

      таныс немесе ойдан әртүрлі бейнелерді, қатпарланып бүктелген қағаздан бірдей бірнеше пішіндерді және екіге бүктелген қағаздан симметриялы пішіндегі заттарды қияды;

      қазақ халқының тұрмыстық заттарын, киіз үйдің жабдықтарын таниды, оларды қиып жапсырады, ою-өрнектермен безендіреді;

      жұмыс тәсілдерін таңдайды және түсіндіреді;

      бірнеше бөліктерден бейнелерді құрастырады;

      сюжеттік композициялар жасайды, оларды сәнді бөлшектермен толықтырады;

      жұмысты жеке және топпен бірлесіп жасайды, топтық жұмыста міндеттерді келісіп атқарады;

      сюжеттік жапсыруда заттардың өлшеміне қарай арақатынасын, әртүрлі заттардың бөліктерінің пішінін, олардың құрылымын, пропорцияларын береді;

      шаблондар мен трафареттермен, дайын үлгілермен жұмыс істейді;

      геометриялық элементтерден құрастырады, заттарды қазақ ою-өрнектерімен безендіреді;

      қайшы мен желімді дұрыс қолданады;

      еңбек қауіпсіздігі мен жеке гигиена ережелерін сақтайды;

      құрастыру бойынша:

      ұсынылған тақырыпқа, өз бетінше ойдан құрастырады;

      құрдастарымен бірлесіп, шығармашылықпен құрастырады;

      өзінің құрастырған құрылысын талдау арқылы тиімді конструктивті шешімдерді табады, оларды құрастыруда қолданады;

      бейнені кескіні бойынша қияды;

      қалдық және табиғи материалдан құрастырады;

      көрнекілікке сүйене отырып, елестетуі, ойлауы бойынша қолдан бұйымдар жасайды;

      қазақ халқының табиғи материалдардан жасалған бұйымдарын, киіз үйдің жасауларын, тұрмыстық заттарын, ыдыстарын таниды, олардың қандай материалдан жасалғанын ажыратады;

      ойынға қажетті құрылысты бірлесіп ойдан құрастырады, жұмысты бірге келісіп орындайды, дайын құрылыспен ойнайды;

      ұжыммен бірге жұмыс істейді;

      жазық қағаз пішіндерді көлемді пішіндерге өзгертеді;

      жұмыс орнында қауіпсіздік ережелерін сақтайды;

      музыка бойынша:

      музыкаға қызығушылық пен сүйіспеншілік танытады;

      музыкалық шығармаларға көзқарасын білдіреді, оның сипаты, мазмұны туралы айтады;

      қарапайым музыкалық жанрларды ажыратады (күй, ән, би, марш);

      әннің басында, музыкалық фразалардың арасында тыныс алуды біледі, бірінші октаваның "ре" екінші октаваның "до" диапазонында жеңіл дауыспен ән айтады;

      әннің сөзін анық айтады, музыка сипатын қабылдайды және жеткізеді;

      шығарманың жеке фрагменттерін (кіріспе, қайырмасы, соңы) ажырата алады;

      қазақ халқының күйші, композиторларын біледі;

      таныс әндерді өз бетінше музыкалық сүйемелдеумен және сүйемелдеусіз орындайды;

      әртүрлі сипаттағы әндерді өз бетінше және шығармашылықпен орындайды;

      музыкалық аспаптарда қарапайым әуендерді ойнайды;

      марш сипатын анық ырғақты жүрумен, музыканың қимыл сипатын – жеңіл және орташа (жоғары-төмен) ырғақпен береді;

      заттармен қимылдар жасайды, сюжетті ойындарды сахналайды;

      музыканың сипатына сәйкес қимылдарды орындайды;

      балаларға арналған музыкалық аспаптарда ойнаудың қарапайым дағдыларын меңгерген.

      281. Сурет салу, мүсіндеу, жапсыру, құрастыру балалардың қызығушылықтары ескеріле отырып, шағын топтармен ұйымдастырылады және кезектестіріліп өткізіледі.

      282. Сурет салу.

      Заттардың, ертегі кейіпкерлерінің бейнесін өзіне тән ерекшеліктерімен салу, сюжеттерде қарапайым мағыналы байланыстарымен ондағы заттардың арасындағы кеңістіктік қатынастарды жеткізе білу.

      Парақта кеңістіктегі заттардың қалпын беру, заттардың жазықтықта әртүрлі орналасуы мүмкін екендігін түсіндіру (тұрады, жатады және қалпын өзгерте алады), тірі табиғат заттарының бейнелерін күрделі емес қимылдар мен қалыптар арқылы беру (өсімдіктер, жануарлар, құстар).

      Заттардың пішіндеріне, бөліктердің салыстырмалы өлшеміне және олардың орналасуына сүйене отырып, түстер мен олардың реңктерін беру, негізгі пішінді, заттар мен олардың бөліктерінің пропорцияларын мәнерлеп жеткізе білу, түстерді өз қалауы бойынша таңдау.

      Бояулармен жұмыс жасауды жетілдіру (бояғышта акварельді сумен араластыру, қажетті түсті алу), қанық түстер алу үшін қарындашты түрліше басып бояу, бейнелеу, түсті қанық беру үшін қағаздың фонын таңдау және бояуларды үйлестіру, өз жұмысының нәтижелерін бағалау.

      Бейнелеу әдістерін (штрихтар, бояуларды араластырып, кляксография, жіппен) қолдану.

      Жаңа түстер (күлгін) және реңктерді (көк, қызғылт, қою жасыл) бояуды араластыру арқылы шығару (гуашпен сурет салу кезінде).

      Түзу, ирек, жіңішке, жалпақ сызықтарды, түрлі көлемдегі дөңгелектерді, жақпаларды, нүктелерді ырғақты орналастыра отырып, қарапайым пішінді өрнектерді құрастыра білуді бекіту, түрлі өлшемді өрнектерді біріктіру, ақ және түрлі-түсті фондарды қолдана отырып, түсті таңдау.

      Қазақ ою-өрнектерінің түрлері ("түйетабан", "құсқанаты", "құстұмсық", "жапырақ", "жауқазын", "жетігүл", "жұлдызгүл") туралы түсінігін кеңейту, өзіне тән элементтерді пайдалана отырып, оларды құрастыра білуін дамыту. Қазақ ою-өрнектерінің сипатын, колоритін жеткізе отырып, көлемді пішіндерді бояу, парақтың ортасын, бұрыштарын, жоғарғы, төменгі, оң және сол жақтарын ажырату, тік сызықтардың әртүрлі үйлесуімен құрылған қазақ ою-өрнегінің элементтерін салу.

      Ою-өрнектермен қазақтың ұлттық киімдерін (орамал, шапан, қамзол) салу, оларды пішіндердің ортасында және шеттерінде орналастыру. Ою-өрнекті өз бетінше ойдан салуға мүмкіндік беру. Ұжыммен бірге жұмыс істеу, міндеттерді өзара келісіп орындау, салынған суретпен түрлі ойындар ойнау.

      Суретті қарапайым қаламның көмегімен жеңіл ырғақпен үстінен қатты баспай бейненің сұлбасын салу, бірнеше заттардың өлшеміндегі айырмашылықтарды беру, геометриялық пішіндегі заттарды салу.

      Бояумен сурет салу кезінде қылқаламды бояуға батыру, қағазға жуан сызықтарды сызарда қылқаламды көлденең, ал жіңішке сызықтар мен нүктелерді сызу үшін тігінен ұстап, суреттерді бояғанда бір бағытта солдан оңға қарай, жоғарыдан төмен қарай, қиғашынан жүргізу.

      Балалардың суретте қарапайым сюжеттерді: әлеуметтік оқиғаларды, қоршаған өмірдегі оқиғаларды, мерекелерді, адамдардың еңбегін, ертегілердің, өлеңдердің, әндердің желісін жеткізе білуін жетілдіру.

      Қазақ халқының өмірін, еңбегін, тұрмысын көрсете отырып, қазақ ертегілерінің желісі бойынша сурет салу. Ұжымдық жұмыстарға, өз бетінше ойдан сурет салуға мүмкіндік беру.

      283. Мүсіндеу.

      Сазбалшық, ермексаз және пластикалық массадан мүсіндеудің ерекшеліктерін білу.

      Шынайы бейнесіне қарап және ойдан пішіндері мен өлшемі әртүрлі таныс заттарды: көгөністерді, жемістерді, ойыншықтарды, ыдыстарды мүсіндеу, оларға тән ерекшеліктерді беру, қолдың және саусақтардың қимылдарын жетілдіру, қарапайым пропорцияларды сақтай отырып, адам мен жануардың пішіндерін мүсіндеу.

      Бақылаған заттың бейнесін бере білу, затты әртүрлі қалыптарда мүсіндеу, пішіннің бетін дымқыл шүберекпен тегістеу және кескішті пайдалану.

      Адамның бейнесін, жануарлардың қимылдарын, қол-аяқтардың қалпын дұрыс мүсіндеу. Заттардың ұзын және қысқа, жуан және жіңішке белгілерін көрсете білу, бөліктердің салыстырмалы көлемдерін сақтау, мүсінделген пішіндердің бөліктерін бір-біріне қосып, біріккен жерлерін тегістеу.

      Мүсіндеудің әртүрлі әдістерін қолдану: құрылымдық (жеке бөліктерден) және мүсіндік (негізгі бөліктерді тұтас кесектен жасау). Затқа қарап мүсіндеуде ойыншықтарды, пішіні шағын мүсіндерді, халық шеберлерінің бұйымдарын қолдану.

      Қазақ халқының түрлі ыдыс-аяқтарын (қазан, астау, табақ, тостаған, керсен, ожау, күбі торсық), тұрмыстық заттарын (керует, үстел, ер-тұрман, ошақ, кебеже, диірмен), зергерлік бұйымдарымен (білезік, сырға, сақина, тұмар, шашбау), туған өлкедегі мәдени мұра ескерткіштерімен таныстыру, аталған заттардан қалауы бойынша мүсіндеу және оларды ою-өрнектермен және қосымша заттармен (моншақ, дән) безендіру, жұмыс барысында әртүрлі пішінді кескіштерді қолдану, олардың бетіне бедерлер жасау.

      Біртекті заттардан сюжеттер құру, бірнеше пішінді бір тұғырға орналастыру, сюжеттерде пішіннің, қимылдың ерекшеліктерін жеткізе білу, кейіпкерлердің өзіне тән бөлшектерін мүсіндеу, композицияларды қосымша заттар мен элементтердің көмегімен көркемдеп жеткізу. Ертегілер мен әңгімелердің мазмұны бойынша сюжеттік композицияларды құру дағдыларын жетілдіру.

      Ойдан өз бетінше мүсіндеуге, ұжымдық жұмыстарды орындауға баулу. Мүсіндеген заттарымен түрлі ойындар ойнау.

      Жұмысты ұқыпты орындау, заттарды жинау, қауіпсіздік ережелерін сақтау.

      284. Жапсыру.

      Қайшыны қолдануды бекіту: жолақтардан тікбұрышты пішіндер, шаршылардан үшбұрышты пішіндер, шаршы немесе тікбұрыштың бұрыштарын қию арқылы дөңгелек және сопақша пішіндерді қиып алу.

      Қағаздан таныс немесе ойдан әртүрлі бейнелерді, қатпарланып бүктелген қағаздан бірдей бірнеше пішіндерді және екіге бүктелген қағаздан симметриялы пішіндегі заттарды қию.

      Жапсырудың түрлі әдістері (симметриялы, сыңарлы симметриялы, сұлбалы) мен тәсілдерін (тура, қисық қию, ою, флористика элементтерін) қолдану, түрлі материалдардан (қағаз, мата, табиғи материалдар) жапсыру.

      Қазақ халқының тұрмыстық заттарымен (кілем, алаша, сырмақ, ши, көрпе, жастық), киіз үйдің жабдықтарымен (кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық, басқұр) таныстыру, аталған заттардан қалауы бойынша қиып жапсыру, оларды ою-өрнектермен безендіру.

      Сюжеттік композициялар жасау, оларды сәнді бөлшектермен толықтыру, жеке және топпен бірлесіп жасау, онда міндеттерді келісіп атқару.

      Сюжеттік жапсыруда заттардың өлшеміне қарай арақатынасын, әртүрлі заттардың бөліктерінің пішінін, олардың құрылымын, пропорцияларын беру, әлеуметтік оқиғаларды, балалар өміріндегі оқиғаларды бейнелеу, шаблондармен, трафареттермен, дайын үлгілермен жұмыс істеу, композиция ережелеріне, перспективаға сәйкес бейнелерді құрастыру.

      Қайшы мен желімді дұрыс қолдану дағдыларын жетілдіру, еңбек қауіпсіздігі мен жеке гигиена ережелерін сақтау.

      285. Құрастыру.

      Құрылыс материалдарынан, конструктор бөлшектерінен құрастыру: ауызша сипаттау бойынша ұсынылған тақырыпқа, өз бетінше ойдан құрастыруға, құрдастарымен бірлесіп, шығармашылықпен құрастыруға баулу. Құрастырылған құрылысы мен құрылыстың шынайы бейнесі арасында байланыс орнату.

      Қағаздан құрастыру.

      Қағаз цилиндрлерден қазақ халқының ұлттық бас киімдерін (тақия, сәукеле, кимешек) және ыдыстарын құрастыру, оларды жіппен, ою-өрнектермен безендіру. Пішіндердің түрлі қалыптарын бере білуді, оларды күрделі емес композицияларға біріктіруді қалыптастыру. Өзінің құрастырған құрылысын талдау арқылы тиімді конструктивті шешімдерді табу, оларды құрастыруда қолдану. Дербестікті, шығармашылықты, бастаманы қолдау.

      Ұжыммен сюжетті құрастыруға баулу.

      Шығармашылық ойлауды және қиялды дамыту. Қағаздан құрастыру әдістерін қолданып, жазық материалды көлемді пішінге өзгерте білуді бекіту.

      Дайын үлгілермен және қарапайым сызба бойынша жұмыс істеу, бейнені кескіні бойынша қию үшін қайшыны қолдану.

      Табиғи, қалдық материалдардан құрастыру.

      Табиғи материалдарды дұрыс пайдалануға үйрету. Табиғи және қалдық материалдармен жұмыс жасау кезінде өзінің әрекетін жоспарлау дағдыларын жетілдіру, дербестік пен шығармашылық танытып, мақсатты түрде жұмыс жасай білу. Шығармашылық қиялды дамыту, көрнекілікке сүйене отырып, елестетуі, ойлауы бойынша қолдан бұйымдар жасай білу.

      Қазақ халқының табиғи материалдардан жасалған бұйымдарымен, киіз үйдің жасауларымен, тұрмыстық заттарымен, ыдыстарымен таныстыру, олардың қандай материалдан жасалғанын зерттеу.

      Табиғи (ағаш, мақта, жүн, жіп, асық, қағаз, тері, кенеп, мата, дәннің түрлері) және қалдық заттардан құрастыруға баулу.

      Ойынға қажетті құрылысты бірлесіп ойдан құрастыруға, алдағы жұмысты бірге жоспарлауға, бір-бірімен келісіп орындауға, дайын құрылыспен ойнауға мүмкіндік беру.

      286. Музыка.

      Музыкаға қызығушылық пен сүйіспеншілікті қалыптастыру. Классикалық, халықтық және заманауи музыкамен таныстыру негізінде музыка мәдениетін қалыптастыру.

      Музыка тыңдау.

      Балаларды шығармалардың эмоционалды мазмұнын, олардың сипатын, көңіл-күйін, динамикалық ерекшеліктерін ажырата білуге үйрету. Музыкалық шығармаға көзқарасын білдіру, оның сипаты, мазмұны туралы айту.

      Музыканың сипатын бейненің мазмұнымен, оның көңіл-күйімен байланыстыра білуді қалыптастыру.

      Өмірдің кейбір құбылыстарын бейнелеу тәсілі ретінде әлемдік және қазақ музыка өнерінің шығармаларымен таныстыру.

      Музыкалық шығармалардың жанрларын ажыратуға (ән, күй, марш, би) үйрету. Шығармалардың жеке фрагменттері бойынша (кіріспе, қорытынды, музыкалық фразалар) әуендерді тану арқылы музыканы есте сақтауды жетілдіру.

      Қазақ халық аспаптары: домбыра мен қобыз үнінің тембрлік ерекшеліктерімен, "күй" жанрымен, күйші-композиторлар: Құрманғазының, Қорқыттың, Тәттімбеттің, Дина Нұрпейісованың, Дәулеткерей Шығайұлының, Ықылас Дүкенұлының шығармаларымен таныстыру.

      Лирикалық, вальс ырғағындағы баяу әуендерді қабылдау, әннің (шығарманың) сипатына сәйкес би қимылдарын орындай білу, әннің қарқынының өзгеруін байқау, шығармаларды сипаттай білу.

      Қазақ халқының әндері мен би әуендерінің үздік үлгілерін тыңдауға баулу.

      Ән айту.

      Ән айтуда дауыспен вокалдық-есту қабілетін үйлестіруді жетілдіру.

      Ән айту дағдыларын қалыптастыру, бірінші октаваның "ре", екінші октаваның "до" диапазонда жеңіл дауыспен ән айту, ән айтар алдында, музыкалық фразалар арасында тыныс алу, әннің сөздерін анық айту, орташа, қатты және ақырын дауыспен ән айту. Музыкалық сүйемелдеумен және сүйемелдеусіз жеке ән айту дағдыларын дамыту. Әртүрлі сипаттағы әндерді өз бетінше және шығармашылықпен орындауға баулу. Әнді музыкалық талғаммен орындауға жаттықтыру.

      Музыкалық-ырғақтық қимылдар.

      Музыканың және оның бөліктерінің сипатындағы өзгерістерге сәйкес қимылдарды өзгерте отырып, жаттығуларды орындауға үйрету: марш сипатын анық ырғақты жүрумен; музыканың қимыл сипатын жеңіл және ырғақпен жүгіру, жүрелеп отыру арқылы бере білу.

      Би қимылдарын: қосалқы және ауыспалы қадам жасауды, әртүрлі бағытта жүгіруді және секіруді меңгеру.

      Билер.

      Музыкаға сәйкес орындалатын би қимылдарын білу; би қимылдарының элементтерін жеңіл, еркін орындау; қозғалыс бағытын музыкалық фразаларға сәйкес өзгерту.

      Қазақ халқының би өнерімен таныстыру, қазақтың халықтық би өнері ерте заманнан қалыптасқандығын, ол халқымыздың аса бай ауыз әдебиетімен, ән-күйлерімен, дәстүрлі тұрмыс салтымен біте қайнасып келе жатқан ел мұрасы екенін, би өнері өзінің эстетикалық болмысында қазақ жұртының жалпы дүниетанымына сай арман-мұраттарын бейнелейтін қимылдар жүйесін құрайтынын түсіндіру, балаларға "Қаражорға" биін билету.

      Би шығармашылығы.

      Таныс би қимылдарын қолдана отырып, музыканың сипатына сәйкес ойдан би қимылдарын шығару, мәтінге сәйкес әнді сахналау; шығармашылық тапсырмаларды орындауға ынталандыру.

      Балалардың музыкалық аспаптарында ойнау.

      Балалар музыкалық аспаптарында қарапайым, таныс әуендерді жеке және шағын топпен орындауға үйрету, балалар шығармашылығын дамыту, оларды белсенділікке, дербестікке баулу.

      Музыкалық (дауылпаз, асатаяқ, сазсырнай, тұяқтас, қоңырау, сыбызғы, домбыра, металлофон, ксилофон, бубен, барабан, маракас, румба) және шулы аспаптарда ойнау тәсілдерімен таныстыру.

5-параграф. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру

      287. Әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, күн сайын ойын түрінде және қоршаған ортамен таныстыру ұйымдастырылған іс-әрекеті арқылы іске асырылады.

      288. Мақсаты тәрбиеленушілердің, оның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың әлеуметтік дағдыларын дамыту, оларды әлеуметтік-мәдени нормаларға, қоғам және мемлекет, отбасы дәстүрлеріне тарту, рухани-адамгершілік құндылықтарға баулу, қоршаған әлемнің заттары мен құбылыстары туралы ұғымдарын байыту болып табылады.

      289. Міндеттері:

      әлеуметтік-эмоционалды дағдыларды қалыптастыру, қоғамның әлеуметтік және этикалық нормалары мен дәстүрлеріне, жалпы адами құндылықтарға баулу; дербестікке тәрбиелеу;

      Отанның тарихы мен мәдениетін білу және оған құрметпен қарауды қалыптастыру, туған жер туралы түсініктерін кеңейту;

      еңбек түрлеріне және әртүрлі мамандық иелеріне құрметпен қарауды қалыптастыру;

      табиғат әлеміне танымдық қызығушылықты, табиғаттың тірі объектілеріне жанашырлық сезімін дамыту, қоршаған ортаға қатысты кейбір әрекеттерінің қарапайым салдарын көре білу;

      экологиялық мәдениеттің негіздерін қалыптастыру және табиғатта өзін қауіпсіз ұстау.

      290. Күтілетін нәтижелер:

      өзінің болашағына, табысты болу үшін білімнің қажеттігін түсінеді;

      еңбекқорлық пен жауапкершіліктің маңызын түсінеді;

      өз күші мен мүмкіндіктеріне сенеді;

      туыстық байланыстарды түсінеді, жеті атасын біледі;

      үлкендерді сыйлайды, кішіге қамқорлық танытады;

      қолынан келгенше көмектесуге тырысады;

      отбасы мүшелерін жақсы көреді, оларға алғыс айтады, сыпайы сөйлейді;

      өз ойын түсінікті жеткізеді, өзінің пікірін айтады;

      заттардың қандай материалдардан жасалғанын өз бетінше анықтайды және олардың сапалары мен қасиеттерін сипаттайды;

      ұялы телефон, смартфон, компьютер, ғаламтор, теледидардың қолданылуын біледі;

      айналадағы заттар, ойыншықтар адамның еңбегімен жасалғанын біледі және оларға ұқыпты қарауға тырысады;

      еңбек ардагерлерін, қарттарды құрметтейді, үлкенді сыйлайды, олардың еңбегін бағалайды;

      мемлекеттік рәміздерді біледі;

      мемлекеттік мерекелердің маңыздылығын түсінеді, оларға белсенділікпен қатысады;

      Қазақстанның тұңғыш ғарышкерлерін біледі, оларды құрметтейді;

      Қазақстанның әсем табиғаты, көрнекі жерлері мен тарихи орындарының маңыздылығын түсінеді;

      қазақ халқының құндылықтарын құрметтейді;

      өз Отанын жақсы көреді, Қазақстан әскері туралы түсінігі бар;

      Кеңес Одағының батырларын біледі, оларды құрметтейді;

      өз іс-әрекеттері мен басқа адамдардың іс-әрекеттерін бағалай біледі;

      еңбек етуде, шығармашылық әрекеттерде жақсы нәтижеге жетуге ұмтылады;

      сеніп тапсырған тапсырмаларды жауапкершілікпен орындауға тырысады;

      айналасындағыларға әрқашан әділ болуға, оларға қолдау көрсетуге, көмек беруге тырысады;

      балабақшаның үй-жайларында, жақын маңдағы шағын ауданда еркін бағдарлайды;

      арнайы көлік құралдарының қолданылуы туралы біледі;

      өлі табиғат заттарын адамның қолымен жасалған заттардан ажыратады;

      тірі және өлі табиғат, табиғат құбылыстары арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды бақылайды және түсінеді;

      заттар мен құбылыстардың өзіне тән, сипаттамалық белгілерін бақылайды, талдайды, салыстырады, ажыратады;

      туған өлкенің ағаштарын, бұталарын, гүлдерін, шөпті өсімдіктерін таниды және ажыратады;

      өсімдіктерді бақылап, себеп-салдарлық байланыстарды ажыратады;

      өсімдіктерге күтім жасау әдістерін біледі;

      жануарларды әртүрлі белгілері бойынша топтастырады;

      таныс материалдармен өз бетінше эксперимент жасай алады;

      нанға ұқыпты қарайды, адамдардың еңбегін құрметтейді;

      Қазақстан аумағында мекендейтін жануарлар мен олардың төлдерін ажыратады және атайды;

      төрт түліктің пайдасын біледі, оларды күтіп-баптайды;

      жыл құстары мен қыстайтын құстарды ажыратады, құстардың пайдасын біледі, оларға қамқорлық жасайды;

      адамның табиғаттың бір бөлігі екендігін біледі;

      табиғатты қорғау, сақтау, күн мен ауаның адам, жануарлар мен өсімдіктер өміріндегі маңызы туралы біледі;

      тірі объектілердің өсуі мен дамуы үшін су, жарық, ауа, қорек және айналасындағылардың қамқорлығы қажет екенін түсінеді;

      қоршаған ортадағы тірі және өлі табиғат объектілеріне қамқорлық танытады;

      ата-анасының, жақындарының мамандықтары туралы әңгімелейді, ересектердің еңбегін құрметтейді және бағалайды;

      үй жұмыстарына көмектеседі;

      кезекшінің міндеттерін, топта және балабақша ауласында шамасы келетін тапсырмаларды өз бетінше орындайды;

      ересектердің еңбегін құрметтейді;

      Қазақстан Республикасының Президентін біледі, оны мақтан тұтады;

      жол қозғалысының қарапайым ережелерін біледі;

      қоршаған ортада, табиғатта тәртіп ережелерін біледі;

      өз өмірінің қауіпсіздігін түсінеді және сақтайды;

      қоғамдық орындарда мінез-құлық ережелерін сақтайды;

      ненің "дұрыс" немесе "дұрыс емес", "жақсы" немесе "жаман" екенін түсінеді және ажыратады;

      үйдегі, балабақша тобындағы міндеттерді біледі;

      ұялы телефон, смартфон, компьютер, ғаламтор, теледидардың қолданылуын біледі.

      291. Қоршаған ортамен таныстыру.

      292. Бала, оның отбасы, үйі.

      Өзінің жасына сәйкес өмірінде болатын өзгерістерді, балабақшаға баруы, мектепке баруы, ересек азамат болып ержетуі мен еңбек етуі, болашақта табысты болуы үшін білімнің қажеттігін түсінуіне, болашақта мектепте оқуға ынтасын арттыру, жаңаны тануға, өз өміріне қажетті дағдыларды игеруге ықпал ету.

      Өзінің болашағына, біліміне, денсаулығына, қызметіне, жетістіктеріне сенімді болуға, қоғамға пайдасын тигізуге баулу. Еңбекқорлық пен жауапкершіліктің маңызын түсіну, өзін-өзі құрметтеу, өз күші мен мүмкіндіктеріне деген сенімділікті арттыру.

      Туыстық байланыстарды түсіну (өз жұрты, атасы мен әжесі, жақын туыстары, нағашы жұрты), өзінің жеті атасын білу. Үйде отбасы мүшелеріне қамқорлық жасау, үлкендерді сыйлау, кішіге ізет көрсету, үй шаруасына көмектесу, отбасы мүшелеріне жақсы көретінін білдіру, алғыс айту, сыпайы сөйлеу.

      293. Заттық әлем, кеңістікті бағдарлау.

      Заттар, олардың белгілерін нақтылау және бейтаныс заттардың қолданылуын түсіну. Заттардың қандай материалдардан жасалғанын өз бетінше анықтау және талдау, олардың сапалары мен қасиеттерін сипаттау.

      Үй-жайларда, балабақша ауласында, жақын маңдағы шағын ауданда еркін бағдарлай білу.

      294. Көлік, байланыс құралдары.

      Арнайы көлік құралдарының түрлерін, белгілі бір жұмыс түрін орындау үшін олардың жабдықталуын түсіну, ұялы телефон, смартфон, компьютер, ғаламтор, теледидардың қолданылуын білу, оларды қолдануда қауіпсіздікті сақтау.

      295. Еңбекке баулу.

      Әртүрлі мамандықтар, балабақша қызметкерлерінің еңбегі туралы түсініктерін кеңейту, еңбектің мазмұны, сипаты және нәтижесінің маңызын, түсіну және бағалау.

      Ата-ана еңбегін түсіну, адамдардың еңбектеріндегі өзара байланыстарды байқау. Еңбек ардагерлерін, қарттарды құрметтеу, үлкенді сыйлау, олардың еңбегін бағалау.

      Шамасы келетін, бірлескен еңбек әрекетіне қатысуға, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге, дербестік пен жауапкершілікке баулу. Топта тазалық сақтауға, ойыншықтарды сүртуге, табиғат бұрышындағы тіршілік иелеріне күтім жасауға, кезекшілік міндеттерін жауапкершілікпен атқаруға, жоспарланған нәтижеге жетуге, өзі мен құрдастарының еңбегінің, шығармашылық әрекеттерінің нәтижелерін бағалауға және құрметпен қарауға, кішілерге көмек көрсетуге, қажет болған жағдайда оларға жүгінуге баулу. Айналадағы заттар, ойыншықтар адамның еңбегімен жасалғанын түсіну және оларға ұқыпты қарау.

      296. Адамгершілік және патриоттық тәрбие.

      Балаларды адамгершілік құндылықтарға, өз іс-әрекеттері мен басқа адамдардың іс-әрекеттерін бағалай білуге, өзінің іс-әрекетіне басқалар пікірін білдірген жағдайда ол пікірді дұрыс қабылдауға, өз ісіне адал болуға, еңбек етуде, шығармашылық әрекеттерде нәтижеге жетуге ұмтылуға, сеніп тапсырған тапсырмаларды жауапкершілікпен орындауға, айналасындағыларға әрқашан әділ болуға, оларға қолдау көрсетуге, көмек беруге, жалған сөйлемеуге, өзінің педагогтерін, үлкендерді сыйлауға, кішіге қамқор болуға баулу. Өз құрдастарын тарта отырып, ұлттық ойындар ойнау, Қазақстан мемлекетінің рәміздеріне құрмет көрсету.

      Туған өлке, ел, Отан, мемлекеттік және халықтық мерекелер, еліміздің рәміздері, оның маңызы туралы білімдерін кеңейту. Қазақстан Республикасының Президенті, оның халық үшін атқаратын қызметінің маңыздылығын түсіну.

      Мемлекеттік мерекелердің (Жаңа жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халқының бірлігі мерекесі, Отан қорғаушы күні, Жеңіс күні, Астана күні, Қазақстан Республикасының Конституциясы күні, Республика күні), ұлттық мереке (Тәуелсіздік күні) маңыздылығын түсіну, оларға белсенді қатысу. Қазақстанның тұңғыш ғарышкерлері Тоқтар Әубәкіров, Талғат Мұсабаевті білу, оларды құрметтеу.

      Қазақстан Республикасының бас қаласы – Астана, республикадағы қалалар мен ауылдардың атаулары, олардың көрікті жерлері, ауыл мен қала өмірінің ерекшеліктері туралы ұғымдарын байыту.

      Тірі және өлі табиғаттың, Қазақстанның әсем табиғаты, көрнекі жерлері мен тарихи орындарының, мәдени мұрасының маңыздылығын түсіну. Қазақ халқының киіз үйінің маңыздылығын, оның құрылысы мен ішкі жабдықтарын білу. Қазақ халқының салт-дәстүрлерін білу және құрметтеу, қазақ халқының құндылықтарына құрмет таныту.

      Өз Отанын жақсы көру, оны қорғаудың, Қазақстан әскерінің маңыздылығын түсіну. Ұлы Отан соғысы жылдарында Отанын қорғаған қазақстандық жауынгерлердің - Кеңес Одағының батырлары Бауыржан Момышұлының, Әлия Молдағұлованың, Мәншүк Мәметованың, Халық қаһарманы Рахымжан Қошқарбаевтың ерліктері туралы білу, оларды құрметтеу.

      297. Жол қозғалысы ережелері.

      Жолда қауіпсіздік ережелерін сақтау. Жол белгілерін (жүру бөлігі, жаяу жүргіншілер өткелі, тротуар, велосипед, электросамокат, гироскутер, сигвейге арналған жол) білу, бағдаршамның белгілеріне сәйкес жолдан өту. Жол қозғалысының қарапайым ережелерін, жаяу жүргіншілер мен велосипедшілердің қозғалыс ережелерін сақтау.

      "Балалар", "Трамвай аялдамасы", "Автобус аялдамасы", "Метро аялдамасы", "Тройллебус аялдамасы", "Жаяу жүргіншілер жолы", "Велосипедке арналған жол (электросамокат, гироскутер, сигвей)" жол белгілерімен таныстыруды жалғастыру.

      298. Табиғатпен таныстыру

      Тірі және өлі табиғат құбылыстары туралы білімдерін кеңейту. "Өлі табиғат" ұғымымен таныстыру (су, ауа, мұз сүңгілері, күн, бұлт, қар, тастар, жел, жаңбыр); өлі табиғат заттарын адамның қолымен жасалған заттардан ажырата білу.

      Тірі және өлі табиғат, табиғат құбылыстары (маусым, өсімдік, адам еңбегі) арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды бақылау және түсіну.

      Балалардың зерттеу әрекеті үшін жағдай жасау, табиғатпен таныстыру барысында заттар мен құбылыстардың өзіне тән, сипаттамалық белгілерін бақылау, талдау, салыстыру, ажырату.

      Адам өмірі үшін судың, құмның, күн, ай сәулесінің, саздың, тастардың маңызын түсіну.

      299. Өсімдіктер әлемі.

      Туған өлкенің өсімдіктері (ағаштар, бұталар, гүлдер, шөпті өсімдіктер) туралы түсініктерін кеңейту, "орман", "шалғын" және "бақша" ұғымдарымен таныстыру.

      Өсімдіктердің тірі тіршілік иесі екендігін бақылау және себеп-салдарлық байланыстарды ажырату: өсімдік жапырақтары, сабақтарының қозғалуы, гүлдердің күн шыққанда жапырақтарының ашылуы және кешке жабылуы, тамырдың суды сорып, сабағы арқылы су өткізіп, басқа бөліктерін қоректендіруі, өсімдіктердің өсуі үшін ылғалдың, жарықтың, жылу мен тыңайтқыштың қажеттігі олардың жылуды, суықты, күнді немесе бұлтты ауа-райын сезуі, олардың өсуі және көбеюі.

      Өсімдіктерге қажеттіліктеріне сәйкес күтім жасау әдістерін білу: оларды суару, түбін қопсыту, жапырақтың шаңын сүрту.

      Нанға ұқыпты қарауға, бидайды өсіруге және өндіруге қатысатын адамдардың еңбегін құрметтеуге тәрбиелеу.

      300. Жануарлар әлемі.

      Қазақстан аумағын мекендейтін жануарлар мен олардың төлдерін атау және олардың өздеріне тән белгілері бойынша ажырату.

      Бақылау арқылы төрт түліктің пайдасын білу, оларды күтіп-баптау, жылдың әр мезгілінде олардың сыртқы түрі мен тіршілік ету ерекшеліктерін сипаттау, жыл құстары мен қыстайтын құстарды ажырата білу, құстардың пайдасы туралы білу, оларға қамқорлық жасау.

      Жануарлардың тірі тіршілік иесі екендігін бақылау және себеп-салдарлық байланыстарды ажырату: жануарлар қозғалады (жүреді, жүгіреді, секіреді, ұшады, қозғалады); қоректенеді (өсімдіктердің жапырақтары, сабағы, бұтақтары, қабығы, шырыны, тұқымдарымен, етпен, жәндіктермен); өседі және көбейеді, қоршаған ортаны көз, мұрын, тіл, құлақ, тері көмегімен сезе білу.

      Жануарларды әртүрлі белгілері бойынша: құстар, балықтар, жануарлар, аңдар, жәндіктер, мекендеу орны (орман, шалғын, су айдыны, бақша, бақ, алаң); қозғалу тәсілі (жүгіру, ұшу, секіру, жүзу ); табиғи-климаттық аймақтар (ақ аю, итбалық, пингвин, жираф, піл, маймыл) бойынша топтастыру.

      301. Қарапайым экологиялық ұғымдарды, адамның табиғаттың бір бөлігі екенін және оны қорғау, сақтау керек екенін, күн мен ауаның адам, жануарлар мен өсімдіктер өміріндегі маңызы туралы, табиғатпен қарым-қатынас барысында денсаулықты нығайтуды, табиғатты сақтауда жауапкершілікті сезіне білу.

      302. Қоғамдық орындарда мінез-құлық ережелері туралы; үйдегі, балабақша тобындағы міндеттері туралы түсініктерін кеңейту. Ненің "дұрыс" немесе "дұрыс емес", "жақсы" немесе "жаман" екенін түсінуге және ажырата білуге үйрету.

      303. Балаларды жалпы қабылданған нормалар мен ережелерді саналы түрде орындауға баулуды жалғастыру. Ережелер барлығына жақсы болуы (қарапайым, жайлы, қауіпсіз) үшін жасалатынын балалардың түсінуі маңызды. Егер белгілі бір ережелер сақталмаған жағдайда не болатынын балалармен талқылау.

      304. Қоршаған ортада, табиғатта тәртіп ережелерін білу; өз өмірінің қауіпсіздігін сақтау (бейтаныс адамдармен сөйлеспеу, ойнамау, бөтен машиналарға отырмау, бейтаныс адамдардың өтініштерін орындамау, олардың соңынан ермеу).

      305. Мобильді құрылғыларды қолдану кезінде қарапайым қауіпсіздік ережелерін білу (күніне ата-аналардың рұқсатымен 30 минуттан артық емес мобильді құрылғыларды қолдану).

      6-тарау. 1 жастан бастап 1-сыныпқа қабылданғанға дейін балалардың біліктері мен дағдыларының тізбесі

      Ескерту: Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар, оның ішінде ақыл-есі кемістігінің жеңіл және баяу дәрежесіндегі балалар үшін біліктер мен дағдылардың тізбесі Стандарттың 1-тармағының 2) тармақшасының талаптарына сәйкес әзірленген жеке және арнайы үлгілік оқу бағдарламаларына сәйкес анықталады.

      7-тарау. Қазақ тілін меңгерту үшін қажетті сөздік қоры

      Ескерту: Қазақ тілін меңгерту үшін қажетті сөздік қоры тәрбиеленушілердің қазақ тілінде ауызекі байланыстырып сөйлеуін түрлі балалар әрекетінде дамыту, сондай-ақ қазақ халқының мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен таныстыру, белсенді сөздікті байыту, сөздік нормаларды, мәдениетті қарым-қатынасты игерту үшін қолданылады.

Сөйлеу тілі жалпы дамымаған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы

      Ескерту. Бұйрық 2-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 29.12.2018 № 721 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсіндірме жазба

      1. Сөйлеу тілі жалпы дамымаған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5 және 14 - баптарына сәйкес әзірленді.

      2. Бағдарламаның мақсаты сөйлеу тілі жалпы дамымаған (бұдан әрі - СТЖД) балаларда бастауыш мектеп бағдарламасы бойынша әрі қарай ана тілін меңгеруге сапалы дайындыққа және қоршаған ортада әлеуметтік бейімделуге, жалпы дамуына ықпал ететін, қарым-қатынас мәдениетін және сөйлеу белсенділігінің базалық үрдістері мен қызметін қалыптастыру.

      3. Бағдарлама міндеттері:

      1) қарым-қатынасты қажетсіну деңгейін жоғарылату және қоршаған ортадағы адамдарға қызығушылығын тәрбиелеу;

      2) импрессивті және экспрессивті сөйлеуді дамыту (енжар және белсенді сөздікті жүйелендіру және байыту);

      3) ауызша байланыстырып сөйлеуді дамыту (диалогтық және монологтық);

      4) ауызша коммуникацияның лексико-грамматикалық құралдарын белсендендіру және қалыптастыру;

      5) қызығушылықтарын үйлестіруге бағытталған ересектер және құрбыластарымен түрлі өмірлік жағдайлардағы вербалды және вербалды емес құралдарды дамыту;

      6) байланыстырып сөйлеудің түрлі бейнелерін және оның белгілерін тани алу икемділігін, әңгімені құрастыру және қайталап айту дағдысын қалыптастыру;

      7) артикуляциялық моторика қозғалыстарының кинестетикалық және кинетикалық негіздерін қалыптастыру;

      8) толыққанды дыбыс айту дағдыларын (сақталған дыбыстарды нақтылау, жоқ дыбыстарды шығару, бұрмаланып айтылатын дыбыстарды түзету, автаматтандыру және сөйлемдегі басқа дыбыстардан ажырату);

      9) шартты түрде есту және көру арқылы қабылдау мен назарды қалыптастыру;

      10) фонематикалық есту мен фонематикалық қабылдауды дамыту;

      11) сөйлеу кезінде интонациялық құралдарды меңгеру дағдыларын жетілдіру;

      12) коммуникативті, ойындық және түрлі әрекеттер процесінде ұйымдастырушылық әрекеттерді, дербестікті, белсенділікті дамыту;

      13) мектепке деген ынтаны қалыптастыру және мектепке дайындық.

      4. Бағдарлама сөйлеу бұзылыстары бар балаларда ауызша байланыстырып сөйлеудің дамуына, қарым-қатынастың лексико-грамматикалық және фонетико-фонематикалық құралдарының қалыптасуына, сөйлеу кемістіктерін дұрыстауға, эмоционалды-еріктік және танымдық аймақтарының жетілмеуін түзетіп, ЖСТД бар мектепке дейінгі балаларды мектепке оқуға дайындауға және мектепте туындаған мәселелердің алдын алуға ықпал етеді.

      5. Әр саладағы күтілетін нәтижелер сабақтардағы оқу мақсаттарының жүйесі арқылы беріледі.

      6. Бағдарламаның мазмұны балалардың дене және психологиялық дамуының жас кезеңдерін қамтиды:

      1) бірінші кіші топ - 2 - 3 жастағы балалар;

      2) екінші кіші топ - 3 - 4 жастағы балалар;

      3) ортаңғы топ - 4 - 5 жастағы балалар;

      4) мектепке дейінгі ұйымдағы ересектер - 5 - 6 жастағы балалар;

      5) жалпы білім беретін мектептегі, лицейдегі, гимназиядағы мектепалды даярлық сыныбы - 6 - 7 жастағы балалар.

2-тарау. Бірінші кіші топ (2-3 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      7. "Коммуникация" білім беру саласының базалық мазмұны бұл топта тіл дамыту арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады.

      8. Мақсаты қолжетімді сөйлеу құралдарымен сөйлеу қарым-қатынас дағдыларын және қоршаған ортадағы адамдардың сөйлеуіне қызығушылықты дамыту болып табылады.

      9. Міндеттері:

      1) сөйлеуді түсінуді дамыту;

      2) енжар және белсенді сөздікті кеңейту;

      3) тілдің лексико-грамматикалық құралдарын қалыптастыру;

      4) түрлі формалар және іс-әрекет түрлерінде ауызша байланыстырып сөйлеудің алғышарттарын қалыптастыру;

      5) балаларды бір-бірімен қарым-қатынасқа итермелеу.

2-параграф. 1-жартыжылдық

      10. Тіл дамыту: импрессивті сөйлеуді дамыту, экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру, фонематикалық түсініктердің алғышарттарын қалыптастыру, жалпы сөйлеу дағдыларын тәрбиелеу.

      11. Импрессивті сөйлеуді дамыту:

      1) қолжетімді лексикалық тақырыптар бойынша енжар сөздікті жинақтау және қоршаған ортадағы адамдардың сөзін түсіну көлемін кеңейту;

      2) заттар мен әрекеттерді олардың ауызша атауымен сәйкестендіре алуға үйрету, түрлі әрекеттерді түсіне алуды қалыптастыру;

      3) "ма, ме" демеулік шылауларын пайдаланып болымды және болымсыз етістік бұйрықтарын дифференциациялау;

      4) "үстінде" және "жанында" үстеулерін қолдануды үйрету;

      5) зат есімнің жекеше және көпше түрін ажырата алуды дамыту;

      6) жай сөйлемдерді түсіне алуды дамыту: "бастауыш+баяндауыш", "бастауыш+толықтауыш+баяндауыш";

      7) жанама септіктер сұрақтарын түсінуді қалыптастыру;

      8) заттық және сюжеттік суреттер бойынша қарапайым сұрақтарды түсінуін балаларға оқыту.

      12. Экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру (бұнда сөйлеудің кез-келген фонетикалық рәсімделуі рұқсат етіледі):

      1) қысқа сөйлемдермен, сөз тіркестерімен, сөздермен ересектердің сөйлеуіне еліктеу қажеттілігін тудыру;

      2) ашық буынды бір буынды, екі буынды, үш буынды сөздерді айта алуды дамыту;

      3) өзінің есімін, топтағы балалардың, туғандарының есімдерін, лексикалық тақырыптар бойынша заттарды атай алуды дамыту;

      4) етістіктер сөздігін кеңейту;

      5) заттарды сипаттау үшін сын есімдердің көмегімен түсін, көлемін, дәмін атай алуды дамыту;

      6) қарапайым сұрақтарға жауап бере алуға оқыту;

      7) сұрақтар бойынша сөз тіркестерін құрастыра алуды қалыптастыру: "Қандай?";

      8) "үстінде" және "жанында" үстеулерін қолдануды үйрету;

      9) кішірейткіш-еркелету мәніндегі зат есімдерді құрастырып жасауға арналған жаттығу; зат есімдермен "менікі" есімдігін келістіруге арналған жаттығу;

      10) суреттер бойынша сөз тіркестерін сын есім + зат есім; зат есім+етістік сызбалары бойынша құрастыруды үйрету;

      11) кішігірім балалар тақпақтарының және өтірік өлеңдердің сөздерін аяқтап айта алуды үйрету;

      12) сұрақтарға қысқа сөз тіркесімен немесе 2-3 сөзден тұратын қарапайым сөйлеммен жауап бере алуды қалыптастыру.

      13. Фонематикалық түсініктердің алғышартын қалыптастыру:

      1) дыбыстың орнын және оның бағытын анықтай алу білігін қалыптастыру;

      2) дыбысталып жатқан заттың сипатын ажырата алуды дамыту;

      3) тілдік және тілдік емес дыбыстарға еліктеуге оқыту.

      14. Жалпы сөйлеу біліктерін тәрбиелеу:

      1) балаларға қарым-қатынас орнатушы сұрақтарды түсінуді үйрету;

      2) қарым-қатынастың вербалды емес құралдарын түсіне алуды дамыту: таңдану, тәнті болу, өкіну интонациясы, қарапайым эмоция, ым-ишара, қимыл-қозғалыс және мимика бар сұрақтар интонациясы;

      3) қолмен еліктеу қимыл-қозғалыстарын орындай алуға үйрету; ым-ишарамен сәлемдесу немесе қоштасу; интонация: ым-ишараға және мимикаға сәйкес, балаларға қолжетімді вербалды құралдарды белсендендіру.

      15. Күтілетін нәтижелер:

      1) құрбыластарымен қарым-қатынасқа түсе алады, ересектердің сөзіне құлақ салады және оның мазмұнын түсінеді;

      2) қарым-қатынастың қарапайым вербалды емес құралдарын түсінеді: таңдану, тәнті болу, өкіну интонациясы, сұрақ қою интонациясы;

      3) өткен лексикалық тақырыптар бойынша заттардың белгіленуін, тұрмыстық ойын әрекеттерін, заттарды сипаттау кезіндегі қарама-қарсы сапаларды білдіретін сөздерді түсінеді (үлкен-кіші);

      4) қарапайым қарым-қатынасты-орнатушы сұрақтарды түсінеді;

      5) сюжеттік, заттық суреттер бойынша қарапайым сұрақтарлы түсінеді;

      6) жанама септіктердің сұрақтарын түсінеді;

      7) атау септігіндегі зат есімдердің жекеше және көпше түрін ажыратады;

      8) бұйрық және ашық райдағы қарапайым етістіктерді сөйлеу кезінде қолданады;

      9) аса қарапайым сөйлемдерді түсінеді;

      10) қарапайым заттар мен әрекеттерді олардың сөйлеу белгілеуімен сәйкестендіре алады;

      11) тұрмыстық орта және өтілген лексикалық тақырыптар бойынша заттарды, топтағы балалардың, туған-туысқандардың, өзінің есімін атай алады;

      12) кез-келген фонетикалық рәсімделуінде қысқа сөйлемдермен, сөз тіркестерімен, сөздермен ересектердің сөйлеуіндегі тілдік және тілдік емес дыбыстарға еліктейді.

3-параграф. 2-жартыжылдық

      16. Тіл дамыту: импрессивті сөйлеуді дамыту, экспрессивті сөйлеуді дамыту, фонематикалық түсініктер алғышарттарын қалыптастыру, жалп сөйлеу дағдыларын тәрбиелеу.

      17. Импрессивті сөйлеуді дамыту:

      1) лексикалық тақырыптар бойынша енжар сөздікті жинақтауды жүзеге асыру және қоршаған ортадағы адамдардың сөзін түсіну көлемін кеңейту;

      2) заттарды белгілейтін сөздерді олардың күнделікті өмірдегі әрекетімен сәйкестендіре алуды бекіту;

      3) "астында", "артында" үстеулерінің мәнін түсінуді қалыптастыру;

      4) оқылған ертегінің мазмұны бойынша қарапайым сұрақтарды түсіне алуды балаларға оқыту;

      5) өткен шақтағы етістіктердің түрін сөйлеуде ажырата алуға арналған жаттығу.

      18. Экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру (сөйлеудің кез-келген фонетикалық рәсімделуімен):

      1) "астында", "артында" үстеулерін қолдану икеміне үйрету;

      2) ересектердің қарапайым сұрақтарына балалардың қысқа сөз орамдарымен жауап беруі негізінде сөйлеудің диалогтық түрін дамыту;

      3) сөйлеуге үстеулерді енгізу: "анда-мында";

      4) екі-үш сөзді сөйлемдерді қолдана алуды бекіту;

      5) ересекпен басталған сөйлемдерді аяқтай алуға үйрету (көруге сүйену негізінде);

      6) дыбыс еліктеуден тұратын, қарапайым өтірік өлеңдер мен тақпақтарды жаттау.

      19. Фонематикалық түсініктердің алғышартын қалыптастыру:

      1) заттардың дыбысталу ретін есте сақтай алуды қалыптастыру;

      2) балалардың дауысын, жануарлардың дауысын ажырата алуды дамыту;

      3) дыбысқа еліктеу тізбегін есте сақтай алуға оқыту.

      20. Жалпы сөйлеу біліктерін тәрбиелеу:

      1) сөйлеудің ритмикалық бейнесін, интонациясын сәйкесінше айтуға үйрету;

      2) буындарда, сөздерде, сөз орамдарында ерте онтогенез дыбыстарын және дауысты дыбыстарды айту дағдыларын қалыптастыру;

      3) сәлемдесу және қоштасу кезінде әдептілік формаларын қолдану дағдысын дамыту;

      4) суреттегі эмоциялық жағдайды және дене тұрысын, ым-ишара, мимика мағынасын анықтай алу икемін қалыптастыру;

      5) қарым-қатынастың вербалды құралдарын белсендендіру.

      21. Күтілетін нәтижелер:

      1) қоршаған ортадағы адамдардың сөзін түсінеді және құрдастарымен қарым-қатынасқа түседі;

      2) енжар қолданыста қарапайым әрекеттерді бейнелейтін сөздер және кейбір лексикалық тақырыптар бойынша сөздер бар;

      3) тұрмыстық қолданысты заттарды бейнелейтін сөздермен, олардың күнделікті өмірдегі әрекетімен сәйкестендіре алады;

      4) сөйлеудің қарапайым грамматикалық формаларын түсінеді;

      5) оқылған ертегінің мазмұны бойынша сұрақтарды түсінеді;

      6) балалардың дауыстарын, жануарлардың дауыстарын, дауысқа еліктеулерін ажырата алады;

      7) буындарда, сөздерде және сөз тіркестерінде ерте онтогенездегі дауысты және дауыссыз дыбыстарды айта алады;

      8) дыбысқа еліктеуі бар өтірік өлеңдер мен қарапайым тақпақтарды жаттай алады;

      9) өзі туралы, отбасы туралы, сүйікті ойыншықтары туралы сұрақтарға жауап бере алады;

      10) екі құрамды сөйлемдермен және бірнеше сөздерден құралған сөйлемдермен қолданады.

3-тарау. Екінші кіші топ (3-4 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      22. Бұл топтағы "Коммуникация" білім беру саласының базалық мазмұны тіл дамыту арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады.

      23. Мақсаты қоршағандардың сөйлеуіне қызығушылықты және ауызша байланыстырып сөйлеуді дамыту, сөздік қорды кеңейту болып табылады.

      24. Міндеттері:

      1) сөйлеуді түсінуді дамыту;

      2) тілдің лексико-грамматикалық құралдарын қалыптастыру;

      3) фонематикалық естуді және сөйлеудің дыбыстық мәдениетін дамыту;

      4) байланыстырып сөйлеудің қарапайым дағдыларын қалыптастыру;

      5) балаларды құрдастармен қарым-қатынас жасауға ниеттендіру.

2-параграф. 1-жартыжылдық

      25. Тіл дамыту: импрессивті сөйлеуді дамыту, экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру, байланыстырып сөйлеуді дамыту, фонематикалық түсініктер алғышарттарын қалыптастыру, қарым-қатынас дағдыларын дамыту.

      26. Импрессивті сөйлеуді дамыту:

      1) лексикалық тақырыптар бойынша енжар сөздікті әрі қарай дамыту. "бір-көп" түсінігін сәйкестендіре алуды қалыптастыру;

      2) жекеше және көпше түрдегі зат есім мен етістіктерді түсіне алуды балаларға үйрету;

      3) кішірейткіш-еркелету мәніндегі сөздерді пайдалануды үйрету;

      4) жағдаяты бойынша ұқсас, іс-әрекет мағынасы және белгілері бойынша қарама-қарсы әрекеттерді ажырата алуға оқыту;

      5) тәуелдік сын есім түсінігіне оқыту;

      6) зат есім және етістіктердің жекеше және көпше түрдегі грамматикалық категорияларын түсінуді қалыптастыру.

      27. Экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру:

      1) тұтас заттың бөліктерін атауды және ажырата алуды қалыптастыру;

      2) жалпы белгілері бойынша заттарды топтастыра алуға үйрету;

      3) заттардың сапасын және ерекшеліктерін бейнелейтін сөздермен балалардың сөйлеу тілін молайту;

      4) екі буынды сөздерді екпінді бірінші буынға қоюмен айтуға үйрету;

      5) бір буынды сөздерді айтуға үйрету;

      6) екі құрамды сөйлемдер және бірнеше сөздерден құралған сөйлемдермен қолдана алуға үйрету;

      7) сөзжасамның алғашқы дағдыларына оқыту;

      8) кішірейткіш-еркелету мәніндегі заттарды атау мен ажырату;

      9) зат есімнің септік түрін меңгеруге оқыту (табыс, ілік, барыс, көмектес, жатыс септіктер);

      10) сөйлеуде бұйрық түрдегі етістіктерді қолдану және түсіну;

      11) зат есімдердің сын есіммен жақ түрінде, жекеше, көпше түрінде үйлестіре алуына үйрету ("үлкен доп", "жаңа кітаптар").

      28. Байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру (сөйлеудің кез-келген фонематикалық рәсімделуімен):

      1) екі құрамды сөйлемді меңгеруге оқыту ("Анам отыр", "Әкем жүріп келеді");

      2) балалардың күнделікті әрекеті, сурет бойынша, қимыл-қозғалыстарды демонстрациялау негізінде қарапайым сөйлемді құрастыруға үйрету;

      3) сұрау сөйлемдерін құрастыруды оқыту "Бұл не?", "Бұл кім?", "Сенің есімін қалай?";

      4) тақпақтар, өтірік өлеңдерді айтуды аяқтайтын жаттығуларды орындау.

      29. Фонематикалық түсініктердің алғышартын қалыптастыру:

      1) тілдік және тілдік емес дыбыстарды ажырата алуды тәрбиеле;

      2) қарапайым артикуляциялық жаттығуларды орындауды үйрету;

      3) дұрыс айтылатын дыбыстардан құралатын, ашық және жабық буынды бір,екі,үш буынды сөздерді айта алуға үйрету.

      30. Коммуникативтік дағдыларды дамыту:

      1) ситуативті-іскерлік қарым-қатынас түрінде вербалды және вербалды емес құралдарды жаңғыртуға және қабылдай алу икемділігіне оқыту;

      2) ойын жағдаяттарын қолдана отыра, вербалды айқын сұрақтар бойынша диалогтік қарым-қатынасқа оқыту;

      3) қатынас орнатушы сұрақтарды қолдануды және түсіне алуды оқыту;

      4) мимика және пантомимика көмегімен достық сезімін білдіру, сыпайы түрде өтіну, алғыс білдіру формулаларға оқыту.

      31. Күтілетін нәтижелер:

      1) ересек адамдармен қарым-қатынасқа жасайды;

      2) заттарды олардың сапалық белгілері және функционалдық тағайындалуымен сәйкестендіре алады;

      3) кішірейткіш-еркелету, тәуелдік мәніндегі сын есімдерді ажырату;

      4) мағынасы бойынша қарама-қарсы және жағдайы бойынша жақын әрекеттер мен белгілерді ажырата алады;

      5) кейбір көмекші сөздердің, табыс, ілік, барыс, көмектес, жатыс септіктердің, зат есім және етістіктің жекеше, көпше түрінің грамматикалық категорияларын түсінеді;

      6) сөз тіркестерін, екі құрамды және қарапайым сөйлемдерді қолданады;

      7) сұрау сөйлемдерін құрастырады;

      8) қарапайым артикуляциялық жаттығуларды орындайды;

      9) дұрыс айтылатын дыбыстардан құралатын, ашық және жабық буынды бір,екі,үш буынды сөздерді айта алады;

      10) тақпақтар, өтірік өлеңдерді аяқтап айта алады.

3-параграф. 2-жартыжылдық

      32. Тіл дамыту: ипрессивті сөйлеуді дамыту, экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру, байланыстырып мөйлеуді дамыту, фонематикалық түсініктер алғышарттарын қалыптастыру, коммуникативтік дағдыларын дамыту.

      33. Импрессивті сөйлеуді дамыту:

      1) дидактикалық жаттығулар және ойын үрдісінде лексикалық тақырыптар бойынша енжар сөздік қорды кеңейту, нақтылау;

      2) жақтық және өздік етістіктері айқын әрекеттерді ажырата алуға оқыту;

      3) жекеше түрдегі өткен шақтағы етістіктерді ажырата алу икемін қалыптастыру;

      4) зат есімнің кейбір септік түрлерін түсіне алуды дамыту;

      5) етістіктердің мағынасын өзгертетін қосымшаларды түсігн алды дамыту;

      6) етістіктердің мағынасын өзгеруіне әсер ететін тәуелдік сын есімдерді, кішірейткіш-еркелету мәніндегі сөздерді ажырата алу икеміне үйрету.

      34. Экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру:

      1) дидактикалық жаттығулар және ойын арқылы лексикалық тақырыпты меңгеру үдерісінде белсенді сөздікті молайту;

      2) екінші буынға екпінді қоя отыра екі буынды сөздерді айтуға үйрету;

      3) үш буынды сөздерді айтуға үйрету;

      4) жай сөйлеммен ертегі мазмұны және сурет сюжеті бойынша сұрақтарға жауа бере алуды дамыту;

      5) жекеше түрдің 2 жағындағы бұйрық түріндегі етістіктерді осы шақ етістігіне өзгерте алуды қалыптастыру;

      6) екі сөзді және екі құрамды сөйлемдерде меңгерілген етістік формаларын қолдану;

      7) сөйлеуде "ішінде", "үстінде", "артында" үстеулерін қолдануға үйрету.

      35. Байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру, бірақ балалардың сөйлеуінде морфологиялық элементтердің болуына көңіл аудару:

      1) жайылма сөйлемді құра алуға оқыту: ілік септігінің жалғауы және заттық суреттер мен сұрақтарға сүйене отыра басқа септіктердің жалғауларының көмегімен;

      2) қысқа тақпақтарды жаттау.

      36. Фонематикалық түсініктердің алғышартын қалыптастыру:

      1) жеке дыбыстардың айтылуы және жануарлардың дауысқа еліктеуін ажырату;

      2) дыбысты-буындық құрылымы бойынша ұқсас сөздерді естуге дифференциациялауға оқыту ("үйшік-күшік", "ойнайды-орайды");

      3) түрлі дыбыстық топтасудағы екі-үш буынды сөздерді айтуға үйрету.

      37. Коммуникативтік дағдыларды дамыту:

      1) сюжеттік бейнелеу кейіпкерлерінде эмоционалдық жағдайды анықтай алуға үйрету: сюжеттік бейнелеу кейіпкерлерінің эмоционалдық жағдайын қабылдай және көрсете алу икемділігі;

      2) ойын ситуацияларын қолдана отыра, отбасы мүшелерімен қарым-қатынас жағдайында коммуникативтік дағдыларды белсендіру;

      3) отбасы мүшелерінің іс-әрекетін және өзінің жеке іс-әрекетін сипаттап бере алу икемділігіне оқыту;

      4) ойын ситуациларын құра отырып, құрдастарымен қарым-қатынасқа балаларды итермелеу;

      5) мимика және пантомимика көмегімен қатынас-орнатушы сұрақтарды қолдану және түсіну, достық сезімін білдіру, сыпайы түрде өтіну, алғыс білдіру дағдыларын бекіту.

      38. Күтілетін нәтижелер:

      1) өзі туралы, отбасы туралы, сүйікті ойыншықтары туралы мағлұматты сұрақтарға жауап береді;

      2) кейбір жай көмекші сөздердің, етістіктердің ашық және бұйрық райдағы грамматикалық категорияларын түсінеді;

      3) етітіктің мғынасын өзгертетін қосымшаларды ажыратады;

      4) қарапайым сұрақтарды қояды;

      5) қарапайым ақпаратпен бөліседі;

      6) толықтыруларды пайдаланып жайылма сөйлемді қолданады;

      7) түрлі дыбыстық топтасудағы екі-үш буынды сөздерді айтады;

      8) саусақ гимнастикасының мәтіндерін, өтірік өлеңдер, қысқа тақпақтарды жаттайды.

4-тарау. Ортаңғы топ (4- 5 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      39. Бұл топтағы "Коммуникация" білім беру саласы бағдарламасының базалық мазмұны "Тіл дамыту" арнайы түзету оқу әрекетінде жүзеге асырылады.

      40. Мақсаты - тілдің лексико-грамматикалық құралдарын белсендендіру болып табылады.

      41. Міндеттері:

      1) үстеу, сын есім, етістік, жалпы қолданыстағы зат есімдер есебінен балалардың енжар және белсенді сөздіктерін байыту;

      2) тілдің грамматикалық құралдарын белсендендіру;

      3) ересек адамдармен және балалармен еркін қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру;

      4) диалогтік фразалық сөйлеуін дамыту.

2-параграф. 1-жартыжылдық

      42. Тіл дамыту: импрессивті сөйлеуді дамыту, экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру, байланыстырып сөйлеуді дамыту, сөйлеудің дыбыстық мәдениетін дамыту, қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес құралдарын дамыту.

      43. Импрессивті сөйлеуді дамыту:

      1) болымды және болымсыз бұйрықтарды түсіне алуға оқыту;

      2) мағынасы бойынша қарама-қарсы әрекеттерді ажырата алуға үйрету;

      3) мағынасы бойынша қарсы сын есімдердің орнын түсіну.

      44. Экспрессивті сөйлеуді дамыту:

      1) сөйлеу тілінде жай сөйлемдерді қолдана алуға үйрету;

      2) сөйлеу тілінде септікті қолдану икемін дамыту;

      3) "мен" жіктеу есімдігін зат есіммен келістіруді балаларға үйрету;

      4) жекеше, көпше түрінде зат есімнің сын есіммен келістіру дағдысын дамыту;

      5) тәуелдік сын есімді құрастыра алуды дамыту.

      6) мағынасы бойынша қарама-қарсы сын есімдерді қолдануды дамыту;

      7) кішірейткіш-еркелету мәніндегі заттарды атауды үйрету икемін бекіту.

      45. Байланыстырып сөйлеуді дамыту:

      1) өзіндік фразалық сөйлеуді қолдануға үйрету;

      2) пысықтауыш, анықтауыш, көмекші сөздер және көмекші сөздерсіз толықтаулармен сөйлемдерді жайылта алу икемін дамыту;

      3) кішігірім әңгіме немесе ертегі мазмұны бойынша сөз орамдар және сөйлемдерде сөздерді аяқтап айтуға оқыту;

      4) ертегілерден үзінді, көлемі бойынша үлкен емес, өтірік өлеңдер, тақпақтарды жатқа алу икемін дамыту.

      46. Сөйлеудің дыбыстық мәдениетін дамыту:

      1) сөйлеудің айтылым жағынын және фонематикалық түсініктердің алғышарттарын дамыту;

      2) берілген буындық құрылымдағы сөздерді айтуға үйрету: сөздің басында дауысты дыбысы бар сөздер "кітап", сөз ортасында "ыстық", сөз аяғында "қарт".

      47. Қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес құралдарын дамыту:

      1) бала басқа балаларды тыңдай алатын, балалар, ересек адамдармен қарым-қатынас орната алатын жағдайлар жасау;

      2) диалог барысында сұрақтар қоя білуін және оларға жауап қайтара алуын бекіту, өтініш және алғыс білдіру кезінде қарапайым сыпайылықты көрсету алуға үйрету;

      3) диалогқа дер кезінде түсуді және әңгімені аяқтауды дамыту.

      48. Күтілетін нәтижелер:

      1) диалогтік- қарым-қатынастың негізгі түрін қолданады;

      2) үлкендерге "сіз" деп айта отыра, сұрақтарға және өтініштерге жауап береді, құрбыластарымен және ересек адамдармен қатынасқа түсе алады;

      3) мағынасы бойынша қарама-қарсы етістіктер мен сын есімдердің орнын түсінеді;

      4) үстеу, сын есім, етістік, жалпы қолданыстағы зат есімдерді қолданады;

      5) жекеше, көпше түрінде есімдікті зат есіммен, сын есімді зат есіммен келістіре алады;

      6) кейбір артикуляциялық жаттығуларды орындай алады;

      7) берілген буындық құрылымдағы сөздерді айтады: сөздің басында, сөз ортасында, сөз аяғында дауысты дыбысы бар сөздер;

      8) жайылма сөйлемдерді құрастыра алады.

3-параграф. 2-жартыжылдық

      49. Тілді дамыту: импрессивті сөйлеуді дамыту, экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру, байланыстырып сөйлеуді дамыту, өйлеудің дыбыстық мәдениетін дамыту, қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес құралдарын дамыту.

      50. Импрессивті сөйлеуді дамыту:

      1) жалпылама сипаттағы сөздермен енжар сөздікті толықтыру: тәулік бөліктері, жыл мезгілдерінің атауы;

      2) көмекші есімдермен "астында", "жанында" айқындалған, кеңістік қатынасын түсінуіне үйрету;

      3) "астында-үстінде", "алдында-артында-жанында", "алыс-жақын" үстеу мәндерін түсінуді үйрету;

      4) ұқсас жағдайларды белгілейтін, іс-әрекеттерді ажырата алуды қалыптастыру;

      5) етістіктің болымды және болымсыз түрін ажыратуға үйрету.

      51. Экспрессивті сөйлеуді қалыптастыру:

      1) лексикалық тақырыптар бойынша үстеу, сын есім, етістік, жалпы қолданыстағы зат есім есебінен белсенді сөздікті молайту;

      2) сөйлеуде септікті сөз түрлендіруді қолдана алуды дамыту;

      3) үш көлемінде сан есімдерді зат есімдермен келістіруді, өздік етістіктерді құра алуға үйрету.

      52. Байланыстырып сөйлеуді дамыту:

      1) берілген графикалық схема бойынша сөйлемдерді құра алуға оқыту: "кім? - сипаты- зат - әрекет";

      2) "және", "содан соң" жалғаулық шылаулары бар салалас құрамалас сөйлемдерді құра алуға оқыту;

      3) схема және тірек суреттері бойынша қысқа сипатта әңгімелерді құрастыра алуға үйрету;

      4) схема және тіреу суреттері бойынша кішігірім ертегілер мен әңгімелерді қайта айтып беруге оқыту;

      5) ертегі ішінен ұсынылған сюжет бойынша сахналауға үйрету.

      53. Сөйлеудің дыбыстық мәдениетін дамыту:

      1) сөйлеудің айтылым жағынын және фонематикалық түсініктердің алғышарттарын дамыту;

      2) дауыссыз дыбыстары үйлескен екі - үш буынды сөздерді айтуға үйрету.

      54. Қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес құралдарын дамыту:

      1) сөз сөйлеуді өз мағынасы және логикалық екпіні бар, сөйлеу бөліктеріне бөлуді үйрету;

      2) қарым-қатынастык элементарлы ситуацияларына үйрету.

      55. Күтілетін нәтижелер:

      1) құрбыластарымен және ересек адамдармен қатынасқа түседі, олардың өтініштерін орындайды;

      2) кейбір үстеулерді мағынасын түсінеді; ұқсас жағдайларды белгілейтін іс-әрекеттерді ажыратады;

      3) кейбір сөз жасам біліктерін меңгерген;

      4) дауыссыз дыбыстары үйлескен екі - үш буынды сөздерді айтады;

      5) сөйлеу тілінді жай көмекші сөздерді, жайылма сөйлемдерді қолданады;

      6) сюжетті суреттер бойынша сөйлемдер құрастырады, сипаттама бойынша қысқа әңгімелерді құрастырады және қайта айтып береді.

5-тарау. Ересектер тобы (5-6 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      56. Бұл топтағы "Коммуникация" білім беру саласының базалық мазмұны тіл дамыту, сауат ашу және жазу негіздері, дыбыс айту қабілеті арнайы түзеу оқу қызметтерінде жүзеге асырылады.

      57. Мақсаты ауызша байланыстырып сөйлеуді және балалардың шығармашылық белсенділігін дамыту, фонемтикалық есту мен толыққанды айту дағдыларын дамыту, оқудағы қарапайым дағдыларын қалыптастыру болып табылады.

      58. Міндеттері:

      1) ауызша коммуникацияның лексико-грамматикалық құралдарын белсендендіру;

      2) қоршаған орта адамдарымен еркін қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру;

      3) түрлі іс-әрекетте ауызша байланыстырып сөйлеуді дамыту (диалогтік және монологтік);

      4) дұрыс дыбыс айтуды қалыптастыру;

      5) фонетикалық-фонематикалық түсініктерді қалыптастыру;

      6) қолдарды жазуға даярлау;

      7) түрлі тұрмыстық жағдайларда қарым-қатынас және жүріс-тұрыс мәдениетін тәрбиелеу;

      8) коммуникативті, ойын және түрлі іс-әрекет барысында шығармашылық белсенділікті, дербестікті, ұйымдастырушылық әрекетті дамыту.

2-параграф. 1-жартыжылдық

      59. Тілді дамыту: импрессивті және экспрессивті сөйлеуді ары қарай дамыту, дамыту, байланыстырып сөйлеуді дамыту (диалогтік және монологтік), комммуникативтік дағдларды дамыту.

      60. Импрессивті және эксперссивті сөйлеуді әрі қарай дамыту:

      1) қоршаған ортадағы түрлі заттарды сипаттау үшін қажетті заттардың атауын, әрекетін, сипаттамасын қолдана алуды дамыту;

      2) антонимдер, синонимдер, заттардың топталуы бойынша жалпылама сөздерді қолдану және түсіне алуды үйрету;

      3) лексикалық тақырыптар бойынша белсендікті сөздікті кеңейту, молайту және жалпылау;

      4) балаларды барлық сөз таптарын қолдануға ынталандыру;

      5) арнайы сөздер - терминдерді қолдануды және түсіне алуды үйрету, мысалы: "қайта айту", "сөйлем";

      6) белгілі бір затқа сипаттамалар мен әрекеттерді және берілген әрекетке заттарды таңдай алу икеміне үйрету.

      61. Диалогтік және монологтік байланыстырып сөйлеуді дамыту:

      1) сипаттама әңгімелеуді, заттарды салыстыру әңгімелеуін сюжетті сурет бойынша әңгімелеуді құрастыру және қайта айтуды, оқылған мәтінді қайта айтуға оқыту;

      2) әңгімені үлгі бойынша, жоспар бойынша, орындалған сурет құрастыруға үйрету;

      3) сызбаға сүйене отыра байланыстырылған, бірізді монологтік сөз айтуды құруға оқыту;

      4) кейіпкердің эмоционалдық күйін көрсете отыра, рөл бойынша оқылған шығарманың сюжетін ойнап бере алуды дамыту;

      5) ересек адамның көмегімен әңгіменің жалғасын және соңынын ойдан құрастыра алуға үйрету, қарапайым жайылма сөйлемдерді құрастыруға жаттығу;

      6) тәуелдік жалғаулы есімдіктерді қолдануды үйретуді дамыту;

      7) түрлі материалдар, өсімдіктер, азық-түлікке сәйкестендіру мағынасымен қатыстық сын есімдерді жасай алу икеміне оқыту;

      8) "үстінде", "астында", "ішінде", "одан", "оған", "сонымен" шылауларын зат есіммен қоса қолдану дағдыларын бекіту;

      9) сөйлемді бірыңғай мүшелермен жазуды қалыптастыру, сөйлемде жекеше және көпше түрдегі, септіктегі сөздерді келістіре алуды бекіту;

      10) етістіктерді қосымшалармен құрастыру білігіне үйрету;

      11) дауыс ырғағы бойынша сөйлемдерді ажырата алуға үйрету: сұрау, лепті, хабарлау дауыс ырғақтары;

      12) көпше түрдегі зат есімнің ілік септігінде дұрыс қолданылуын бекіту.

      62. Коммуникативтік дағдыларды дамыту:

      1) 3-4 сөзден тұратын сұрақтар бойынша диалогтік қарым-қатынасты дамыту;

      2) сөз сөйлеуді өз мағынасы және логикалық екпіні бар, сөйлеу бөліктеріне бөлуді дамыту;

      3) сөйлеу ағымында сұрау дауыс ырғағын ажырата алуды, сөйлеу кезінде сұрау сөздерін қолдана алуды үйрету.

      63. Күтілетін нәтижелер:

      1) жалпылама мағынасы бар сөздерді қолданады;

      2) дербес сөйлеу тілінде жай және күрделі сөйлемдерді қолданады;

      3) қатыстық сын есімдерді жасай алады;

      4) сөйлеу ағымында дауыс ырғағы бойынша сөйлемдерді ажыратады: үйрету: сұрау, лепті, хабарлау дауыс ырғақтары;

      5) жай және кейбір күрделі көмекші сөздерді қолданады;

      6) бірыңғай мүшелері бар сөйлемді құрастырып жаза алады;

      7) көрнекі материалдарға сүйене отыра сюжетті сурет бойынша хабарлы әңгімелерді, заттар және құбылыстар жайлы сипаттама және салыстырмалы әңгімелерді құрастырады және қайта айтып бере алады;

      8) сөйлеуді өз мағынасы және логикалық екпіні бар, сөйлеу бөліктеріне бөле алады;

      9) кейіпкердің эмоционалдық күйін көрсете отыра, рөл бойынша оқылған шығарманың сюжетін ойнап бере алады.

      64. Жазу мен сауат ашу негіздері: сөйлеудің бірлігі ретінде дыбыс туралы түсініктерді қалыптастыру, сөйлем құрылымын түсінуді қалыптастыру, ырғақ сезімін тәрбиелеу, сөздерді буынға бөлумен таныстыру, фонметикалық талдаудың қарапайым формаларын дамыту, фонематикалық түсініктерді қалыптастыру, дыбыстарды интонациялық ерекшелеу.

      65. Дыбыстың сөйлеу бірлігі ретінде түсінігін қалыптастыру:

      1) тілдік емес дыбыстарға назарын аудару, балаларда дыбысқа ерекше назарын аударуды қалыптастыру, дыбыстың шығып жатқан орнын анықтай алу икемділігіне үйрету;

      2) дыбысталуы бойынша бір-біріне жақын және қарама-қарсы тілдік емес дыбыстарды салыстыра алуға үйрету. Дыбысқа еліктеу, музыкалық аспаптар, шиқылдауыш ойыншықтарды қолданумен түрлі қаттылықтағы (қатты-ақырын), жоғарылықтағы (жоғары-төмен) дыбыстарды қабылдау кезіндегі есту зейінің дамыту;

      3) музыкалық аспаптарды қолдану арқылы "ұзын" және "қысқа", "қатты" және "ақырын дыбыстау" түсініктерін қалыптастыру, өйлеуге есту зейінін тәрбиелеу, есту зейініне, сөздің дыбыстық қатпарына есту зейінін дамыту, сөйлеу дыбыстарын тануға үйрету;

      4) дыбыстың нақты есту бейнесін қалыптастыру;

      5) бір сөзді қатты және ақырын айтуға болатыны жайлы түсінігін қалыптастыру, сөздер бірдей және әр түрлі айтылуы туралы түсініктерін қалыптастыру;

      6) дыбысталуы бойынша бірдей және әр түрлі "дос" сөздерді таңдай алуға балаларды үйрету, балаларды дыбыстың мағына ажыратушылық қызметімен таныстыру: сөздер бір-бірінен бір-ақ дыбыспен айырмашылықта болатынын түсіндіру.

      66. Сөйлем құрылымын түсінуін қалыптастыру:

      1) сөйлемдегі сөздерді естуге ажыратуын, олардың санын және ретін анықтай алуын қалыптастыру;

      2) жеке сөздерді көрнекі бейнелейтін, көмекші орнын басушы құралдар ретінде - ұсақ текшелер, қолдана алуын үйрету.

      67. Ырғақ сезімін тәрбиелеу.

      1) музыканың орындалу сипатына сәйкес ырғақ қимылдарына оқыту, еліктеу бойынша қарапайым ырғақты қолмен шапалақтау. Екі-үш ырғақты белгі материалынан есту зейінің және есту есін дамыту (бес ырғақты белгіге дейін);

      2) ауызша нұсқау және үлгі бойынша ырғаққа баға беруге және жаңғыртуға, қабылдауға үйрету, ұзын және қысқа паузалармен бөлінген, ерекше көрсетілмеген ырғақтық құрылымдарды бағалау және қабылдауға үйрету, және оларды ауызша нұсқау және үлгі бойынша жаңғырту;

      3) балалар әндерінің ырғағын тықылдатып ойнау, ырғақтық және музыкалы-ырғақтық ойындарда ырғақ сезімін дамыту.

      68. Сөздердің буындық бөлінуімен танысу.

      1) дауысты дыбыстарды белгілеу негізінде сөздердің буынға бөліну түсінігін балаларға үйрету;

      2) балаларды сөздердің буындық бөлінуіне, сөз ішінен буындарды белгілеуге, сөздердегі екпін белгісін қоюға, екпінді буынды табуға үйрету;

      3) балаларды "буын" терминімен және буынға бөлінудің графикалық жазбасымен таныстыру;

      4) бір буынды және екі буынды сөздерді ажырата алуға балаларды үйрету, балаларды қол шапалағымен, адыммен сөздің созылыңқылығын (сөздің буындық құрамын) анықтау икемділігіне үйрету;

      5) сөз жасам және сөз түрлендіруді қолдану негізінде сөздің дыбыстық қатпарының өзгеруі оның созылыңқылығының (буындар саны) және мағынасының өзгеруіне әсер ететіні жайлы балалардың түсініктерін қалыптастыру;

      6) келесі реттегі алдымен ашық, кейіннен ашық және жабық буындардан құралатын, екі буынды сөздердегі ырғақтық сурет және екпінді буынды дұрыс айтумен сөздің дыбысты буындық құрылымын қалыптастыру: дауысты дыбысқа екпінмен [А], [У], [И], [О], [Ы];

      7) бірге айтып және қолмен шапалақтап қарапайым сөздердің ырғағын жаңғырту және қабылдау;

      8) етістіктер жұбын айту кезінде 3-ші жақтың осы шақтағы жекеше түрдегі ашық рай формасындағы етістіктердің дыбыс буындық құрылымын жаңғыртуға үйрету. Бір, екі, үш буынды сөздердің ырғақты-буындық құрылымын тықылдату немесе адымдау, қолмен шапалақтау арқылы сөздерді бөліктерге бөлу кезінде арнайы дидактикалық ойындарды қолдану.

      69. Фонематикалық қабылдауды дамыту:

      1) сөздегі дыбыстың болуын анықтай алу икемділігін қалыптастыру;

      2) дыбысталуы бұзылмаған дыбыстарынын, кейіннен түзету жұмысы жүргізілген дыбыстардың есту және есту айту дифференциациясын жүзеге асыра алуын қалыптастыру. Атауы нақты берілген материалды, ажыратылатын дыбыстарды кірістіретін заттық суреттерді бөле алуға үйрету.

      70. Фонематикалық талдаудың қарапайым формаларын дамыту:

      1) айтқаннан сөзді ерекше белгілеп, сонан соң сөзді буындарға бөлу, сосын - жеңіл айқындамадағы сөз аясында бір дыбысты ерекше ажырату арқылы қарапайым фонематикалық талдау дағдысын қалыптастыру;

      2) сөздің басында екпінді дауысты дыбысты айқындап көрсету; сөзден дыбысты айқындап көрсету, сөздегі соңғы және бірінші дыбысты анықтау;

      3) дыбысты белгілеу үшін арнайы белгілермен балаларды таныстыру (бейтарап түсті текшелер: ақшыл сары немесе сұр), сөздің фонематикалық (дыбыстық) құрылымының негізгі ерекшеліктерімен балаларды таныстыру;

      4) П.Я. Гальперин бойынша ақыл-ой әрекеттерінің кезеңмен қалыптасуын ескере отырып, екі дауысты дыбыс тіркесі мен дауысты-дауыссыз және дауыссыз-дауысты түріндегі екідыбысты сөздерге фонематикалық талдау мен жинақтауды жасауға үйрету: графикалық сызбалар және текшелерге сүйене отыра фонематикалық талдаудың әрекетін орындау, сурет, дайын графикалық сызба, текшелер қолдану;

      5) жақын таныс сөздерді талдау кезінде дыбыстарды ретімен көрсетуге және торларды текшемен жаба алу икемділігіне балаларды үйрету;

      6) балаларды "дауысты" және "дауыссыз" дыбыстарды ажырата алуға үйрету. Дыбыстау кезінде ауа ауыз қуысынан еркін шығатын, дауыспен созып айтуға келетін, ән айтуға келетін "сиқырлы" дыбыстармен балаларды таныстыру ("ән айтуға келетін" (дауысты) дыбыстар). "Дауысты дыбыс" терминін және оның белгіленуі - қызыл текшені енгізу. Балаларда дыбыстау кезінде ауа кедергіге ұшырайтын (тіл, тіс, ерін) ән айтуға келмейтін "дауыссыз" дыбыстар жайлы түсініктерін қалыптастыру;

      7) дауыстың қатысуы бойынша дыбысты дифференциациялауға балаларды үйрету (қатаң-ұяң);

      8) жуан және жіңішке дыбыстарды естуге ажырату бойынша алғашқы біліктерін қалыптастыру;

      9) дыбысталуы бойынша сөздерді салыстыра алуға, дыбыс жұптарын жуандығы және жіңішкелігі жағынан ажырата алып, оларды "үлкен" және "кіші ағайындылар" деп атауына үйрету;

      10) балаларда "үлкен мотор" жуан (р-р-р) деп дыбысталатынын, ал "кішісі" - жұмсақ (рь-рь-рь) деп әндететіндігі жайлы түсініктерін қалыптастыру. Сөздердің атауында бар, берілген дыбыстарға сәйкес оларды топтастыра, балалардың заттық суреттерді негізге алатын ойын тапсырмасы және ойында аталған тапсырмасын шешу үшін қолдану;

      11) сөздің дыбыстық талдауын жасау кезінде сілтеу таяқшасын, текшелерді, сөздің дыбыстық құрылымының суретті-сызбасын қолдана алу икемділігіне үйрету;

      12) балаларда ересек адамның бақылауында түрлі күрделіліктегі шартты-белгілік модельді құра алуды қалыптастыру.

      71. Фонематикалық түсініктерін қалыптастыру: педагогпен берілген дыбыстарға сөздерді таңдауына және іріктей алуына үйрету.

      72. Дыбыстарды интонациялық ерекшелеп белгілеу:

      1) созылыңқы айтуға келетін дыбыстардың айтылуына назарын аударту: ысқырық, ызың, үнді және басқалары, аталған дыбыстарды созылыңқы айтуға балаларды үйрету;

      2) дауыспен созып айтуға келмейтін дыбыстардың айтылуына назарын аударту: үзілмелі, еріндік.

      3) кез-келген сапалы сипаттағы дыбысты ажыратуға мүмкіндік беретін, сөздердегі дыбыстарды интонациялық ерекшелеп белгілеуінің жалпылама тәсіліне балаларды үйрету;

      4) балаларға қолжетімді кішігірім тақпақ диалогтарын, арнайы ойындар, хормен жүру арқылы сөйлеу тілін интонациялы бейнелеу, еркін мәнерлеп сөйлеу, дауысты модульдеудің шығармашылық бастамашылдығын дамыту.

      73. Күтілетін нәтижелер:

      1) "дыбыс", "сөз", "сөйлем" терминдері жайлы алғашқы түсініктері бар;

      2) сөздерді буындарға бөле алады;

      3) қазақ тілінің екі негізгі тобының - дауысты және дауыссыз, айрықша, танымды сипаттары жайлы алғашқы түсініктері бар;

      4) ересек адамның көмегімен сөздегі дыбыстың ретін орната алады;

      5) белгілі дыбыстық құрылымдағы сөздердің және екі дыбысты сөз тіркестерінің дыбыстық талдауын жүргізе алады;

      6) сөздің және дыбыстың ақырын және қатты, жоғары және төмен дыбысталу ерекшеліктерін талдай алады;

      7) сөздердің және сөйлемдердің модельдерін (сызбаларын) қолданады және түсінеді;

      8) дыбыстарды көрсету үшін бейтарап және қызыл түсті текшелер арнайы белгілерді қолданады және түсінеді.

      74. Дыбыс айту: сөйлеу тіліндегі негативизмді жою, еркін есту арқыла қабылдау мен зейінді қалыптастыру, фонематикалы қабылдауды дамыту, жалпы және қол моторикасының даму процесінде қозғалыстың кинестетикалық және кинетикалық негіздерін қалыптастыру, артикуляциялық қозғалыстардың кинестетикалық негіздерін қалыптастыру, сөйлеу кезінде тыныс алуына үйрету, дауыс күшін дамыту, дыбыс айтуды қалыптастыру, сөздің буындық құрылымын қалыптастыру, фонематикалық анализ бен синтезге үйрету.

      75. Сөйлеу тіліндегі негативизмді жою:

      1) баламен эмоционалды қатынас орнату;

      2) баланы бірлескен әрекетке тарту және өзара әрекеттену дағдысын қалыптастыру. Баланы өз күшіне деген сенімділікке тәрбиелеу. Ойын әрекетіне деген қызығушылықты және ойынға қатыса білуді қалыптастыру;

      3) артикуляция мүшелерін дамыту.

      76. Еркін есту арқылы қабылдауды және зейінді қалыптастыру:

      1) сөйлеу тілдік емес дыбыстарға назар аудару:зейінін дыбысқа шоғырландыру; дыбыстың шығу көзін анықтау;

      2) дыбысталуы бойынша қарама-қарсы сөйлеу тілдік емес дыбыстарды салыстыру, дыбысталуы бойынша жақын сөйлеу тілдік емес дыбыстарды салыстыру;

      3) дыбыстың шыққан көзін және оның бағытын анықтау;

      4) заттардың дыбысталу дәйектілігін есте сақтау;

      5) есту зейінін ауыстыра білуді, әрекетті сигналдың әр түрлі дыбысталуына қарай орындау икемділігін дамыту;

      6) 2 сигналдың ішінен тұрмыстық шуды тани және ажырата білу икемділігін дамыту;

      7) музыкалық аспаптың ақырын және қатты дыбысталуын жіктей білу;

      8) музыкалық аспаптардың дыбысталу қарқынын (жылдам-баяу) жіктей білу, музыкалық аспаптардың дыбысталуының басталуы мен аяқталуына деген әсерін бекіту.

      77. Фонематикалық қабылдауды дамыту:

      1) контраст принципі бойынша оқшауланған дауысты дыбыстарды ажырату;

      2) артикуляциясы бойынша ұқсас оқшауланған дайысты дыбыстарды ажырату;

      3) дыбысталуы бойынша жақын буындарды ажырату,дыбысталуы бойынша ұқсас дыбыс еліктеулерді ажырату;

      4) екі буыннан құралған, дыбысталуы бойынша ұқсас сөздерді ажырату;

      5) басқа дауысты дыбыстар арасында дауысты дыбыстарды белгілеу.

      78. Жалпы және қол қимыл-қозғалысын дамыту процесінде қозғалыстың кинестетикалық және кинетикалық негіздерін қалыптастыру:

      1) қалып праксисін дамыту (еліктеу бойынша);

      2) арнайы жаттығуларда қол қимылын дамыту: қысу, жазу, сілкілеу, қимыл амплитудасын арттыра отырып, біртіндеп қол басын бұлғау.

      79. Артикуляция мүшелерін дамыту:

      1) аркуляциялық аппараттың негізгі мүшелері туралы түсініктерді бекіту;

      2) артикуляциялық аппаратты еліктеу бойынша орындалатын артикуляциялық ойын жаттығуларын орындау процесінде дыбысты дұрыс айтуды қалыптастыруға дайындау;

      3) еліктеу бойынша мимикалық бұлшық ет қимылын дамыту.

      80. Артикуляциялық қимылдың кинестетикалық негізін қалыптастыру:

      1) ерін қалпы туралы түсінікті нақтылау, дауысты дыбыстардың артикуляциясындағы ерін қалпын анықтау, дыбыстарының артикуляциясындағы ерін қалпының өзгеруін анықтау;

      2) дыбыс туралы көру-есту түсініктерін тірек ете отырып, көтерілген және төмен түскен тіл ұшының қалпы туралы кинестетикалық түсінікті нақтылау,[а] дыбысын айтқан кездегі тіл ұшының қалпын анықтау,[д] дыбысын айтқан кездегі тіл ұшының қалпын анықтау, [ад] буынын айтқан кездегі тіл ұшының қалпының өзгеруін анықтау;

      3) артикуляциялық қозғалыстардың кинетикалық негіздерін қалыптастыру: қозғалыстың қажетті көлеміне бағытталған артикуляциялық моториканы дамыту бойынша статикалық жаттығуларды үйрету: ерінге арналған артикуляциялық жаттығулар, тілге арналған артикуляциялық жаттығулар;

      4) артикуляциялық аппарат мүшелерінің қозғалмалылығын дамыту;

      5) логопедтің үлгісі бойынша артикуляциялық қалыптарды орындау.

      81. Сөйлеу тынысын алуға үйрету:

      1) физиологиялық дұрыс тыныс алуды қалыптастыру: еліктеу бойынша көкеттік кеуде-қабырғалық дұрыс тыныс алуға үйрету (бақылау үшін баланың алақанын пайдалану);

      2) ауыздық тыныс шығаруды дамыту. Мақсатты бағыттылған ауыздық тыныс алудың ұзақтығын дамыту, ауыздық және мұрындық жіктелген тыныс алуды шығару;

      3) бағытталған ауа ағынын қалыптастыру.

      82. Дауыс күшін дамыту:

      1) ақырын және қатты дауысты пайдалана білуді дамыту;

      2) дауыс күшін өзгертуге үйрету, бір тыныс алғанда дауыскүшін ақырыннан қаттыға дейін өзгерту икемділігін бекіту.

      83. Дыбыс айтуды қалыптастыру:

      1) дауысты дыбыстардың дұрыс айтылуын нақтылау.

      2) дауысты дыбыстар қатарын жеке, буында, сөзде, сөйлемде дауыс пен интонацияның әр түрлі күшімен қатты және ақырын айту икемділігін бекіту; әр түрлі фонетикалық жағдайларда ауыстырып, шатастырып алуы мүмкін дауысты дыбыстардың дұрыс айтылуын автоматтандыру және жіктеу;

      3) ерте онтогенездегі дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтуды нақтылау: м, м', н, н’, п, п’, т, т’, к, к’, ф, ф’, д, д’, в, в’, б, б’, г, г’, әр түрлі фонетикалық жағдайларда дауыссыз дыбыстардыңдұрыс айтылуын автоматтандыру және жіктеу;

      4) жоқ немесе бұрмаланып айтылатын х, х’, л’, й, ы, с, с’, з, з’, л дауыссыз дыбыстардың дұрыс артикуляциясын қалыптастыру, қойылған дыбыстардыңдауыстыларменжеке, ашық буында, тұйық буында, бітеу буында, сөзде, сөйлемде тоғысуын автоматтандыру;

      5) түрлі фонетикалық жағдайларда дауыссыз дыбыстарды ажырату.

      84. Сөздің буындық құрылымын қалыптастыру:

      1) қарапайым меңгерілген сөздердің қарқынын қабылдауға және шығаруға (бір мезгілде айту және шапалақтау) үйрету;

      2) буындардың үйлесуін әр түрлі екпінде, интонацияда, дауыс күшінде айту;

      3) сөздерді бір мезгілде айта және шапалақтай отырып, таза айтуға берілген буындарды дыбыстауға үйрету;

      4) екі ашық буыннан құралатын сөздердегі ырғақтық суретті дұрыс бере отырып, сөздің буындық құрамын қалыптастыру;

      5) үш ашық буыннан құралатын сөздердегі ырғақтық суретті дұрыс бере отырып, сөздің буындық құрамын қалыптастыру;

      6) бір буынды сөздердегі ырғақтық сурет пен екпінді буынды дұрыс айта отырып, сөздің буындық құрамын қалыптастыру.

      85. Фонематикалық талдау мен жинақтауға үйрету:

      1) сөз құрамынан басындағы екпіні дауысты дыбыстарды ажырату;

      2) сөздің соңында естілетін дауысты дыбысты ажырату;

      3) сөздің ортасына естілетін дауысты дыбысты ажрату;

      4) екі дауысты дыбыстан тұратын дыбыс қатарын талдау.

      86. Күтілетін нәтижелер:

      1) дыбыстың шығу көзін анықтайды;

      2) дыбысталуы бойынша қарама-қайшы және жақын сөйлеу тілдік емес дыбыстарды салыстырады;

      3) есту зейінін қосады,әрекетті сигналдың әр түрлі дыбысталуына сәйкес орындайды;

      4) 2 сигналдың ішінен тұрмыстық шуды таниды және ажыратады;

      5) музыкалық аспаптардың ақырын және қатты дыбысталуын жіктейді;

      6) музыкалық аспаптардың дыбысталу қарқынын (жылдам-баяу) жіктейді;

      7) жеке дыбыстарды ажыратады;

      8) дыбысталуы бойынша жақын буындарды жіктейді;

      9) дыбысталуы бойынша ұқсас дыбысқа еліктеуді, сөздерді ажыратады;

      10) дауысты дыбысты басқа дауысты дыбыстардың ішінен ерекшелейді;

      11) арткуляциялық аппарттың негізгі мүшелерін біледі;

      12) ерінге арналған жаттығуды орындайды;

      13) тілге арналған жаттығуды орындайды;

      14) логопедтің үлгісі бойынша артикуляциялық жаттығу кешенін орындайды;

      15) мақсатты бағытталған ауыз арқылы ұзақ дем шығаруды орындайды;

      16) ақырын және қатты дауысты пайдалана біледі;

      17) дауысты дыбыстарды дұрыс айтады;

      18) ерте онтогенездің дауыссыз дыбыстарын дұрыс айтады;

      19) бір, екі, үш буынды сөздерде ырғақтық суретті шығарады.

3-параграф. 2-жартыжылдық

      87. Тілді дамыту: импрессивті сөйлеуді ары қарай дамыту, монологтік және диологтік байланыстырып сөйлеуді дамыту, коммуникативтік дағдыларды дамыту.

      88. Импрессивті сөйлеуді әрі қарай дамыту;

      1) құбылыстың немесе тұтас заттың бөлігін атауды, түрлі логикалық топтарға жататын жалпылама сөздерді қолдана алуды дамыту;

      2) барлық сөз таптарын тәжірибеде қолдануға үйрету;

      3) белсенді сөйлеу кезінде антонимдер, синонимдер, арнайы-термин сөздерді қолдана алу икеміне оқыту;

      4) сөйлеу тілінде көпмағыналы сөздерді қолдана алуды қалыптастыру;

      5) түрлі жолдармен сөзді жасай алуды бекіту және оны белсенді сөйлеу тілінде қолдану;

      6) сөздерді текте, түрде, септікте келістіре отыра, жай және күрделі сөйлемдерді қолдана және құрастыра алуға үйрету;

      7) салалас құрамалас және сабақтас құрмалас сөйлемдердің қолжетімді құрылымдарын қолдану дағдыларын дамыту;

      8) бір түбірлі сөздерді жасай алу икеміне оқыту;

      9) дауыс ырғағы бойынша сөйлемдерді ажырату икемін бекіту және сөйлеу кезінде қолдану.

      89. Диалогтік және монологтік байланыстырып сөйлеуді дамыту:

      1) сюжетті сурет бойынша әңгімелеуді, ес бойынша және схемаға сүйене отыра, заттарды салыстыру әңгімелеуін, сипаттама әңгімелеуді дербес құрастыру және қайта айту икемін дамыту;

      2) әңгімеге атау ойлап таба алады, негізгі ойды тұжырымдай алады;

      3) диалогті құрастыру кезінде сөйлеу этикетінің формаларын қолдануды әрі қарай үйрету;

      4) өзіндік ой пікірлерін бірізді құруды бекіту. Монологтік сөйлеуді әрі қарай жетілдіру;

      5) берілген тақырыпқа әңгімені ойдан шығарып жалғастыруды және аяқтауды дамыту;

      6) сөйлеу тілінде бейнелі сөздерді, эпитеттерді, салыстыруларды қолдану үйрету;

      7) танымайтын адамдардың алдында сөз сөйлеуге, әңгімені әрі қарай жалғастыруға оқыту.

      90. Коммуникативтік дағдыларды дамыту:

      1) көрнекі материалды қарастыру кезінде талқылауға, ұжымдық әңгімеге қатыса алуға оқыту;

      2) толық пікір айту формасында бір немесе бірнеше тұлғаларға команда, бұйрық бере алуға үйрету;

      3) өзінің және басқалардың іс-әрекетін сипаттап бере алуға оқыту;

      4) диалог барысында байсалдылық және такт білдіре отыра, әңгімелесушінің ой пікірін мақұлдауға немесе бас тартуға, келісуге, қарсы болу икеміне үйрету.

      91. Күтілетін нәтижелер:

      1) тегінде, түрінде, септікте сөздерді келістіре отыра, жай және күрделі сөйлемдерді құрастыра және қолдана алады;

      2) салалас құрмалас және сабақтас құрмалас сөйлемдердің неғұрлым қолжетімді құрылымдарын қолданады;

      3) түрлі сөз таптарының сөз жасаушы түрлерін қолданады;

      4) сюжетті сурет бойынша әңгімелеуді, ес бойынша және схемаға сүйене отыра, заттарды салыстыру әңгімелеуін, сипаттама әңгімелеуді дербес құрастыру және қайта айта алады;

      5) оқиғаға, ертегіге, әңгімеге жалғасын және соңынын, әңгімеге атауын ойлап таба алады, негізгі ойды тұжырымдай алады;

      6) танымайтын адамдардың алдында сөз сөйлейді, әңгімені әрі қарай жалғастырады;

      7) диалог барысында әңгімелесушінің ой пікірін мақұлдай немесе бас тарта алады, келіседі, қарсы бола алады;

      8) өзінің және басқалардың қылығы жайлы жай баға беру пікірін білдіре алады.

      92. Сауат ашу мен жазу негіздері: дыбыстың сөйлеу бірлігі ретінде түсініктерін қалыптастыру, сөйлем құрылымын түсінуді қалыптастыру, ырғақ сезімін тәрбиелеу, сөздерді буынға бөлумен таныстыру, фонематикалық қабылдауды дамыту.

      93. Сөйлеу бірлігі ретінде дыбыс туралы түсінікті қалыптастыру:

      1) есту зейінің белсендендіру, сөйлеудің дыбыстық жағына балалардың назарын дамыт;

      2) сөйлеу тілінің айтылуын қабылдауға бағытталған балалардың дыбысты тани алу икемділігін әрі қарай жетілдіру;

      3)дыбысталуы бойынша сөздерді салыстыра алу икемділігін дамыту;

      4) сөйлеу материалын дұрыс тыңдауға және естуге балаларды үйрету;

      5) дыбыстың нақты есту бейнесін қалыптастыру;

      6) балаларды ұзақтықтығы және дауыс қаттылығы әртүрлі дыбыстауларды графикалық белгілермен белгілеуге үйрету.

      94. Сөйлем құрылымын түсінуін қалыптастыру:

      1) "сөйлем" түсінігімен танысу;

      2) балаларда сөйлемді құра алуын, соның ішінде берілген сөздер санымен құра алуын қалыптастыру;

      3) сөйлемнің графикалық сызбасын құра алуды үйрету (қарапайым көмекші сөзсіз екі құрамды сөйлем, көмекші сөзсіз үш-төрт сөзден құралған қарапайым сөйлем, көмекші сөзбен үш-төрт сөзден құралған қарапайым сөйлем).

      95. Ырғақ сезімін тәрбиелеу:

      1) ауызша сөйлеу нұсқауы бойынша (көру қабылдауына сүйенбей) ырғақты бағалауға, қабылдауға (алты ырғақты белгіге шейін) және оларды жаңғыртуға оқыту,

      2) ауызша нұсқау және үлгі бойынша ерекше көрсетілген және ерекше көрсетілмеген ырғақтық құрылымдарға баға беруге, қабылдауға және оларды жаңғыртуға балаларды үйрету: қатты дыбыс, - ақырын дыбыс қайда;ұзақ дыбысталу, қысқа дыбыстау қайда.

      96. Сөздердің буындық бөлінуімен танысу:

      1) сөз орамдарынан сөздерді ажырату және сөздерді буыңға бөлу дағдыларын ары қарай жетілдіру, "буын" және "сөз" түсініктерін бекіту (сөздің бөлігі ретінде);

      2) балалардың сөздердің және сөйлемдердің модельдері (сызбалары) жайлы білімдерін бекіту;

      3) көмекші тәсілдерге сүйене отыра сөздің буындық құрамын анықтау: шапалақ, тарсылдату;

      4) дауысты дыбыстарға сүйене отыра сөздің буындық құрамын анықтау;

      5) іштей сөйлеудегі буындарды санын анықтау;

      6) балаларда: сөздің буындық құралымының ұстанымын жете түсінуін (айтылуы және жазылуы сәйкес келетін сөздер материалдарында); сөздегі дауыстыларды ести алуын, буындар санын атауын, олардың ретін анықтауын; берілген буындардан сөздерді құруды: ашық буындардан құралатын (қара, қала), ашық және жабық буынан құралатын екі буынды сөздерді (мысық, қасық), ашық буындардан құралатын (шағала, тамаша), бір буынды сөздерден құралатын (бас, жаз) үш буынды сөздерді қалыптастыру;

      7) екпінді буынды белгілеумен сөздің сызбасын құрастыра алуды оқыту, графикалық сызбаны сәйкес келетін сөзге таңдауды, графикалық сызбаға сәйкес келетін сөзді таңдай алуды қалыптастыру;

      8) бір дыбысты немесе сөзді өзгерту есебінен сөзді өзгерте алу икемділігі оқыту. Дауыстының өзгеруі кезінде дауыссыз дыбыстың дыбысталуын бақылай отыра, бір дауыссыздың әр түрлі дауысты дыбыстармен байланысуын буындық жаттығуларда қолдану.

      97. Фонематикалық қабылдауды дамыту:

      1) есту арқылы жуан және жіңішке дауыссыз дыбыстарды ажырата алуға оқыту;

      2) белгісі: қатаң - ұяң; жуан- жіңішке бойынша дыбыстарды нақты ажыратуы негізінде фонематикалық қабылдауды қалыптастыру;

      3) өзінің және өзге адамның сөйлеуіндегі дыбысталудың дұрыс үлгісін ажырата және бағалай алуды қалыптастыру;

      4) балаларды алдымен дыбысталуы бойынша әр түрлі буындарды, содан соң дыбысталуы ұқсас буын қатарларын естуге ажырата алуына оқыту;

      5) есту қабілетіне сақталған дыбыстарды дифференциациялау (айтпай): жуан - жіңішкелігі бойынша, қатаң-ұяңдығы бойынша, бітеу буындарда, в обратных слогах,екі дауыссыз кездескен буындарда, сөздерде және сөз орамдарында.

      98. Фонематикалық талдаудың қарапайым формаларын жетілдіру және фонематикалық талдаудың күрделі формаларын дамыту:

      1) фонематикалық талдаудың қарапайым формаларын жетілдіру;

      2) сөздің және дыбыс тіркесуінің фонематикалық анализ және синтез дағдысын жетілдіру;

      3) сөздегі дыбыстың орнын және позициясын анықтай алуын, екпінді дыбысты белгілеуін, сөздегі буындардың санын, сөйлемдегі сөздердің санын анықтауын әрі қарай жетілдіру;

      4) балаларды дыбыстарды олардың сапалық сипаттамалары бойынша (дауысты, жуан және жіңішке дауыссыздар, қатаң және ұяң дауыссыздар) салыстыра алуға, сөздерді дыбыстық құрамы бойынша сәйкестендіруге оқыту;

      5) "жуан" және "жіңішке дауыссыз" түсінігін және көк және жасыл текшелермен олардың белгіленуін кірістіру;

      6) фонематикалық талдаудың қарапайым формаларын жүзеге асыру қабілетін қалыптастыру: сөздегі дыбыстың орнын анықтай алуға балаларды оқыту(басында, ортасында, аяғында);

      7) ақыл-ой әрекеттерінің кезеңмен қалыптасуын ескере отыра (П.Я. Гальперин бойынша) сөздегі дыбыстардың санын және ретін анықтай алуын қалыптастыру: ұсыну бойынша сөздердің дыбыстық құрамын талдайды;

      8) сөздегі дыбыстың тұру ретін анықтау алу икемділігін қалыптастыру;

      9) белгілі бір дыбыстың алдында немесе одан кейінгі тұрған дыбыстарды анықтай алу икемділігін балаларға оқыту;

      10) екі буынды, бір буынды, ашық және бітеу буынды сөздердің дыбыстық анализ және синтез дағдыларын балаларда қалыптастыру.

      11) түрлі дыбыстық құрылымдағы үш дыбысты және төрт дыбысты сөздердің дыбыстық талдауын жасай алуды қалыптастыру;

      12) сөздің дыбыстық құрамының сызбаларын және модельдерін қолдануын әрі қарай жетілдіру: белгілі модельге сөздерді таңдай алуын дамыту;

      13) балаларды фонематикалық синтезді жүзеге асыруға оқыту: дыбыстардың берілген ретімен сөз құрастыру.

      99. Фонематикалық түсініктерін қалыптастыру:

      1) балаларда сөздегі буындар санын, сөздегі дыбыстың белгілі бір орнымен, белгілі бір дыбысқа, заттар сипатына, заттар, әрекеттер атауын білдіретін сөздерді атау және таңдай алу икемділігін қалыптастыру;

      2) фонематикалық түсініктерді әрі қарай жетілдіру (ұсыну және суреттер бойынша).

      100. Дыбыстарды интонациялық ерекшелеп белгілеу:

      1) балаларда сөздегі берілген дыбыстарды интонациялық ерекшелеп белгілей алуды әрі қарай жетілдіру.

      2) сөздегі дыбысты ерекшелеп белгілей алу икемділігін қалыптастыру.

      101. Күтілетін нәтижелер:

      1) дауысты дыбыстарды ажырата алады (екпінді және екпінсіз);

      2) жуан және жіңішке дауыссыз дыбыстарды ажырата алады;

      3) дыбысталуы бойынша сөздерді салыстыра алады, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын таба алады;

      4) сәйкес дыбыстарға текшелерден сөздерді құрастыра алады;

      5) екпінді буынды ести алады және ерекшелеп белгілейді;

      6) сөздегі дыбыстардың орнын анықтай алады;

      7) сөздегі буындардың санын анықтай алады;

      8) сөйлемдегі сөздердің санын анықтайды;

      9) берілген дыбысқа сөздерді таңдай алады;

      10) түрлі дыбыстық құрылымдағы үш дыбысты сөздердің дыбыстық талдауын жасау алады;

      11) дыбыстың дыбысталуы және айтылуы ерекшеліктеріне талдау жасай алады;

      12) дыбыстарды сипаттай алады;

      13) сөздің дыбыстық құрамының және сөйлемдердің дайын сызбаларын, модельдерін қолдану және өздігінен құрастыра алу дағдылары бар.

      102. Дыбысты айту: сөйлеу тілдік негативизмді жою, еркін есту арқылы қабылдауды және зейінді қалыптастыру, фонематикалық қабылдауды дамыту, фонематикалық түсініктерді қалыптастыру, артикуляция мүшелерін дамыту, артикуляциялық қозғалыстардың кинестетикалық негіздерін қалыптастыру, сөйлеу тынысын алуға дамыту, сөздің буындық құрылымын қалыптастыру, фонематикалық талдау мен жинақтауға оқыту.

      103. Сөйлеу тілдік негативизмді жеңу:

      1) баланы бірлескен әрекетке тарту және өзара әрекеттену дағдысын қалыптастыру;

      2) баланы өз күшіне деген сенімділікке тәрбиелеу;

      3) ойын әрекетіне деген қызығушылықты және ойынға қатыса білуді қалыптастыруды жалғастыру.

      104. Еркін есту арқылы қабылдауды және зейінді қалыптастыру:

      1) есту зейінін ауыстыра білу, әрекетті сигналдың әр түрлі дыбысталуына қарай орындау біліктерін бекіту. 3-4 нұсқада берілген дыбыстық сигналдарды тани және ажырата білуді дамыту;

      2) музыкалық аспаптың ақырын және қатты дыбысталуын жіктеу,дыбыстың биіктігін қолмен көрсету біліктерін бекіту;

      3) дауыстың төмендеуі мен жоғарылауын ажырату біліктерін бекіту;

      4) минорлық және мажорлық мелодияларды ажырату (көңілді-көңілсіз).

      105. Фонематикалық қабылдауды дамыту:

      1) дыбысталу жағынан ұқсас сөздерді ажырату;

      2) берілген дауысты дыбысты басқа дауысты дыбыстардың ішінен ерекшелеу;

      3) сөйлеу тіліндегі сақталғандауыссыз дыбысты басқа дауыссыз дыбыстардың ішінен ерекшелеу;

      4) сөйлеу тіліндегі сақталған дауыссыз дыбыстармен қатар бұзылысы бар дауыссыз дыбысты ерекшелеу;

      5) екпінді буынның өзгерісімен буындық қатарды шығару;

      6) бір дауысты және әр түрлі дауыссыздардың буындық үйлесімділігін шығару;

      7) қатаң-ұяң дауыссыз дыбыстардың ажыратылуы бойынша буындық үйлесімділіктерін айту (екеуден);

      8) жуан-жіңішке дауыссыз дыбыстардың ажыратылуы бойынша буындық үйлесімділіктерін айту (екеуден).

      106. Фонематикалық түсініктерді дамыту:

      1) берілген дыбысқа сөз таңдау. Берілген дыбысқа екі буыннан тұратын сөз таңдау;

      2) берілген дыбысқа сурет таңдау.

      107. Жалпы және қол қимылдарын дамыту процесіндегі қимылдардың кинестетикалық және кинетикалық негіздерін қалыптастыру:

      1) қалып праксисін дамыту (сөздік нұсқау бойынша);

      2) арнайы жаттығуларда қол қимылын дамыту: қысу, жазу, сілкілеу, қимыл амплитудасын арттыра отырып, біртіндеп қол басын бұлғау.

      108. Артикуляция мүшелерін дамыту:

      1) аркуляциялық аппараттың негізгі мүшелері туралы білімді бекіту;

      2) артикуляциялық аппаратты еліктеу бойынша орындалатын артикуляциялық ойын жаттығуларын орындау процесінде дыбысты дұрыс айтуды қалыптастыруға дайындау;

      3) еліктеу бойынша мимикалық бұлшық ет қимылын дамыту;

      4) ерінді, тілді, ұртты нығайтуға арналған массаж.

      109. Артикуляциялық қимылдың кинестетикалық негізін қалыптастыру:

      1) ерін қалпы туралы түсінікті бекіту, дауысты дыбыстардың артикуляциясындағы ерін қалпын жіктеу;

      2) дыбыс туралы көру-есту түсініктерін тірек ете отырып, көтерілген және төмен түскен тіл ұшының қалпы туралы кинестетикалық түсінікті нақтылау;

      3) артикуляциялық қимылдың кинетикалық негізін қалыптастыру: қажетті қимыл көлемін шығаруға бағытталған артикуляциялық қимылды дамыту бойынша статикалық жаттығуларға үйрету: ерінге арналған артикуляциялық жаттығулар, тілге арналған артикуляциялық жаттығулар;

      4) артикуляциялық аппараттың мүшелерінің қозғалғыштығын, қимылға көшу қабілетін дамыту, артикуляциялық мүшелерді берілген қалыпта ұстап тұру икемділігін дамыту, санау бойынша, сөздік нұсқау бойынша артикуляциялық жаттығулар кешенін логопедтің үлгісі бойынша орындау.

      110. Сөйлеу тынысын алуға үйрету:

      1) физиологиялық дұрыс тыныс алуды қалыптастыру: еліктеу бойынша көкеттік-қабырғалық дұрыс тыныс алуға үйрету;

      2) ауыздық тыныс шығаруды дамыту: мақсатты бағыттылған ауыздық тыныс алудың ұзақтығын дамыту, ауыздық және мұрындық жіктелген тыныс алуды шығару (мұрын арқылы дем алу, дем шығару, ауыз арқылы дем алу, дем шығару, ауызбен дем алу, мұрын арқылы шығару), бағытталған ауа ағынын қалыптастыру.

      111. Дауыс күшін дамыту:

      1) ақырын және қатты дауысты пайдалана білуді дамыту;

      2) дауыс күшін өзгерту, бір тыныс алғанда дауыстың күшін ақырыннан қаттыға дейін өзгертуге үйрету.

      112. Дыбыс айтуды қалыптастыру:

      1) дауысты дыбыстарды әр түрлі фонетикалық жағдайларда автоматтандыру және жіктеу;

      2) ерте онтогенез дауыссыз дыбыстарын сөйлемдер мен шағын мәтіндерде дұрыс айту дағдысын бекіту, ерте онтогенез дауыссыз дыбыстарын әр түрлі фонетикалық жағдайларда дұрыс айтылуын автоматтандыру және жіктеу;

      3) к, к’, г, г’, х, х’, л’, й, ы, с, с’, з, з’, л дауыссыз дыбыстарының ұрыс артикуляциясын нақтылау;

      4) жоқ немесе бұрмаланып айтылатын дауыссыз дыбыстардың [ц, ш, ж, ч, щ] дұрыс артикуляциясын қалыптастыру, қойылған дыбыстардың: жеке, ашық буында,бітеу буында, тұйық буында, сөзде, сөйлемдедауыстылармен тоғысуын автоматтандыру;

      5) сақталған қатаң және үнді дауыссыз дыбыстарды есту арқылы жіктеу. Сақталған қатаң және ұяң дауыссыз дыбыстардыесту арқылы жіктеу.

      113. Сөздің буындық құрылымын қалыптастыру:

      1) қарапайым меңгерілген сөздердің ырғағын қабылдауға және шығаруға (бір мезгілде айту және шапалақтау) үйрету;

      2) сөздерді бір мезгілде тақпақтарда айта және шапалақтай отырып, таза айтуға берілген буындарды дұрыс айтуға үйрету;

      3) дауыссыздың тоғысуымен екі буыннан құралатын сөздердегі ырғақтық сурет пен екпінді буынды дұрыс айта отырып, сөздің буындық құрамын қалыптастыру;

      4) үш буыннан құралатын,бітеу буыны бар сөздердегі ырғақтық сурет пен екпінді буынды дұрыс айта отырып, сөздің буындық құрамын қалыптастыру;

      5) үш буыннан құралатын сөздердегі ырғақтық сурет пен екпінді буынды дұрыс айта отырып, сөздің буындық құрамын қалыптастыру;

      6) дауыссыз дыбыстардың тоғысуын айту.

      114. Фонематикалық талдау мен жинақтауға үйрету:

      1) сөз құрамындағы дауысты дыбысты (басында, ортасында, соңында) ерекшелеу икемділігін бекіту;

      2) дыбыс ағынындағы дауыссыз дыбысты ерекшелеу: сөз басында естілетін дауыссыз дыбысты ерекшелеу, сөз соңында естілетін дауыссыз дыбысты ерекшелеу, сөз ортасында естілетін дауыссыз дыбысты ерекшелеу;

      3) дауысты және дауыссыз дыбыстар туралы түссініктерді қалыптастыру;

      4) буындағы, сөздегі және сөйлемдердегі дауысты және дауыссыз дыбыстарды ажырату. Дауысты-дауыссыз дыбыстардың үйлесімділігіндегі дыбыстардың саны мен дәйектілігін анықтау;

      5) сөздегі дыбыс сандарын анықтай білуге үйрету.

      115. Күтілетін нәтижелер:

      1) есту зейінін қосады, әрекетті сигналдың әр түрлі дыбысталуына сәйкес орындайды;

      2) 3-4 сигналдың ішінен тұрмыстық шуды таниды және ажыратады;

      3) сөйлеу тілінің ақырын және қатты дыбысталуын ажыратады;

      4) сөйлеу тілінің дыбысталу қарқынын (баяу-жылдам) ажыратады;

      5) жеке фонемаларды ажыратады;

      6) дыбысталу бойынша жақын буындарды жіктейді;

      7) дыбысталуы бойынша ұқсас дыбысқа еліктеуді, сөздерді ажыратады;

      8) берілген дауысты дыбысты басқа дауысты дыбыстардың ішінен ерекшелейді;

      9) артикуляциялық аппарттың негізгі мүшелерін біледі;

      10) ерінге арналған жаттығуды орындайды;

      11) тілге арналған жаттығуды орындайды;

      12) логопедтің үлгісі бойынша артикуляциялық жаттығулар кешенін орындайды;

      13) мақсатты бағытталған ауыз арқылы ұзақ дем шығаруды орындайды;

      14) ақырын және қатты дауысты пайдалана біледі;

      15) дауысты дыбыстарды дұрыс айтады;

      16) ерте онтогенездің дауыссыз дыбыстарын дұрыс айтады;

      17) шақырылған дауыссыз дыбыстарды буында, сөзде, сөйлемде дұрыс пайдаланады;

      18) үннің қатысына қарай қатаң, ұяң, үнді болып ерекшеленетін дауыссыз дыбыстарды есту арқылы ажыратады;

      19) үннің қатысына қарай қатаң, ұяң, үнді болып ерекшеленетін сақталған дауыссыз дыбыстарды есту арқылы ажыратады;

      20) бір, екі және үш буынды сөздердегі ырғақтық суретті шығарады;

      21) сөз құрамындағы дауысты дыбысты (басында, ортасында, соңында) ерекшелейді;

      22) сөз құрамындағы дауыссыз дыбысты (басында, ортасында, соңында) ерекшелейді;

      23) дауысты және дауыссыз дыбыстар туралы түсінігі бар.

5-тарау. Жалпы білім беретін мектептегі, лицейдегі, гимназиядағы мектепалды даярлық сыныбы (6-7 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      116. Мақсаты - толыққанды дауыс айту дағдыларын қалыптастыру, балалар әрекетінің әр түрлі формалары мен түрлеріндегі лексикалық және грамматикалық тілдік құралдарды адекватты таңдай білуді дамыту, одан басқа ЖСТД балалардың оқу мен жазу дағдыларын меңгеруге дайындау.

      117. "Коммуникация" білім беру саласында келесі сабақ түрлері ұсынылады:

      1) тіл дамыту;

      2) жазу және сауат ашу негіздері;

      3) дыбыс айту.

2-параграф. Тіл дамыту

      118. Мақсаты - әр түрлі формалар және балалар әрекетінде қажетті лексикалық және грамматикалық тілдік құралдарды сәйкесінше таңдай алу икемін дамыту болып табылады.

      119. Міндеттері:

      1) тілдің лексика-грамматикалық қатарын жетілдіру;

      2) сөйлеу қарым-қатынас дағдыларын дамыту (диалог, монолог);

      3) қоршаған орта іс-әрекетіне, өзінің жүріс-тұрысына талдау жасау және адекватты бағалау әрекетін дамыту;

      4) коммуникативті, ойын және басқа іс-әрекет барысында шығармашылық белсенділікті, дербестікті, ұйымдастырушылық әрекетті дамыту;

      5) ситуативті емес - тұлғалық қарым-қатынас формасын қалыптастыру;

      6) сөйлеу этикеті нормаларын дағдыландыру.

      120. "Тіл дамыту" сабағының мазмұны оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған, күтілетін нәтижелер түрінде оқытудың мазмұнын мақсатын өзінде кірістіретін бөліктерден құралады. Әр бөлік ішінде бірізді ұйымдастырылған оқытудың мақсаты, педагогтарға өз жұмысын жоспарлауға және балалардың жетістіктерін бағалауға, сонымен қатар оқытудың келесі кезеңдері жайлы ақпараттандыруға мүмкіндік береді.

      121. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қосады:

      1) лексика;

      2) грамматикалық қатар;

      3) байланыстырып сөйлеу.

      122. "Лексика" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) сөздік қорды кеңейту және нақтылау;

      2) тілдің лексикалық құралдарын белсендендіру.

      123. "Грамматикалық қатар" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) тілдің грамматикалық категорияларын жетілдіру;

      2) тілдің нормаларына сәйкес тәжірибелік меңгеру.

      124. "Байланыстырып сөйлеу" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) диалогтік сөйлеуді дамыту;

      2) монологтік сөйлеуді дамыту.

      125. "Лексика" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) сөздік қорды кеңейту және нақтылау. Қаратылған сөйлеуді тыңдай алады. Сөзге қызығушылық және көңіл білдіреді. Сөздердің лексикалық мағынасы мен ұғымын түсінеді және түсіндіреді, белсенді сөйлеуде оларды қолданады. Сөз айту кезінде жай салыстыруларды, антонимдер, синонимдер және көп мағыналы сөздерді, түрлі сөз таптарын қалай қолдануды біледі және түсінеді. Заттардың тақырыптық топтары бойынша жалпылама сөздерді қолданады. Мектепте оқуға қатысты арнайы терминология сөздерін қолданады;

      2) тілдің лексикалық құралдарын белсендендіру. Қоршаған орта заттарының сапасын және ерекшеліктерін, сипатын, әрекетін, заттарын белгілеу үшін сөздерді таңдай алады. Сөздерге неғұрлым келетін антонимдер, синонимдерді іріктейді. Айтылғанды жалпылау үшін тілдің лексикалық құралдарын қолданады, байланыстырушы, сұрау сипаттағы сөздерді кірістіреді. Сұрау,лепті хабарлы дауыс ырғақтары бойынша сөздер мен сөйлемдерді ажырата аладыжәне сөйлеу тілінде қолданады.

      1-кесте

      126. "Грамматикалық қатар" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) тілдің грамматикалық категорияларын жетілдіру. Сөйлеу тілінде грамматикалық категорияларды қолданады: зат есім және сын есімдердің аналық, аталық тегін, жекеше және көпше түрді, септіктерді, етістіктің шақ және рай түрін, көмекші сөздерді, соның ішінде күрделісін. Сөз түрлендіру және сөз жасам дағыдыларын меңгерген. Бірыңғай анықтауыш, баяндауыш, толықтауыштарды таңдауда, туыстас сөздерді, күрделі сөздерді жасауда жаттығады. Тәуелдік және қатыстық сын есімдерді құрастырады, етістіктен сын есімдердің, зат есімдердің салыстырмалы шырайын жасай алуда жаттығады. Сан есімнің зат есіммен, сын есім мен сан есімдердің зат есіммен келістіруінде жаттығады;

      2) тілдің нормаларына сәйкес тәжірибелік меңгеру. Сөйлем құрастыру кезінде сөздерді текте, түрде, септікте келістіре алады. Заттардың кеңістікте орналасуын, бірлескен әрекетті көрсету үшін көмекші сөздерді қолданады. Бірыңғай анықтауыш, баяндауыш, толықтауышпен сөйлем құрастыруда жаттығады. Тілдің нормаларына сәйкес қолжетімді құралымдағы салалас құрмалас және сабақтас құрмалас, жайылма сөйлемдерді құрастыра алады.

      2-кесте

      127. "Байланыстырып сөйлеу" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) диалогтік сөйлеуді дамыту. Диалогтік сөйлеу тілін меңгерген. Қаратылған сөйлеуді тыңдайды және түсінеді. Әңгімелесуге қатыса алады, берілген тақырыптағы диалогке қатысады. Қарым-қатынастың өзгеруі жағдайында тілдік құралдарды қолданады. Диалогті көздейтін, жаңа ойын және тұрмыстық жағдайларда қалыптасқан коммуникативті-сөйлеу дағдыларын қолданады. Қалыпты ырғақта сөйлей алады, өз мағынасы және логикалық екпіні бар сөйлеуді сөйлеу бөліктеріне бөле алады, диалог барысында өзін мәдениеті және әдепті ұстайды. Сөйлеу кезінде "сиқырлы сөздерді" қолданады, сөйлеу этикетінің элементарлы нормаларын меңгерген;

      2) монологтік сөйлеуді дамыту. Байланыстырып сөйлеу үлгілерін тани алады. 5-тен кем емес сөйлемнен әңгіме құрастырады. Ұсыну бойынша, схема, суреттер сериясы, сюжетті сурет бойынша сипаттама, салыстырмалы және хабарлы әңгімелерді мазмұндап айтады. Өзі 4-5 сөйлемнен берілген тақырыпқа әңгіме құрастыра алады. Кейіпкердің эмоционалдық күйін және көңіл-күйін көрсете отыра, берілген ертегі немесе әңгіменің сюжетін ойнап бере алады. Оқиғаға, ертегіге, әңгімеге жалғасын және соңынын, әңгімеге атауын ойлап таба алады, шығармашалық айту дағдыларына ие. Іс-әрекет уақытын, басын және аяғын, басты тұлғаны өзгерте отыра, мәтінді шығаршылық айтуда жаттығады. Әңгіме, ертегі кейіпкерлерінің іс-әрекетіне элементарлы баға бере алады, өз ойын білдіре алады. Санамақтар, мақалдар, өтірік өлеңдер, қысқа тақпақтарды жатқа айтады.

      3-кесте

3-параграф. Жазу және сауат ашу негіздері

      128. Мақсаты жалпы сөйлеу тілі дамымауы бар балаларды тілдің фонетикалық және графикалық жүйелерін игеру процесі кезінде оқу және жазу дағдыларына дайындау болып табылады.

      129. Міндеттері:

      1) фонематикалық есту және фонематикалық қабылдауды әрі қарай жетілдіру;

      2) баспа әріптерін графикалық сызу дағдыларын қалыптастыру;

      3) балаларды сөздерді, сөйлемдерді және қысқа мәтіндерді буындап бірге оқуға үйрету;

      4) балаларда қарапайым дұрыс жазудың білімдерін қалыптастыру: сөйлемдегі сөздердің жеке жазылуы, сөйлем соңындағы нүкте, леп белгісі, сұрақ белгісі, сөйлемнің басында бас әріпті қолдану;

      5) дисграфия және дислексияның пайда болуының алдын алу;

      6) мектепке оқуға уәждемесін қалыптастыру;

      6) қолды жазуға дайындау.

      130. Жазу және сауат ашу негіздері сабағының мазмұны оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған, күтілетін нәтижелер түрінде оқытудың мақсатын өзінде кірістіретін бөлімшелерден құралады Әр бөлімшенің ішінде бірізді ұйымдастырылған оқытудың мақсаты, педагогтарға өзін жұмысын жоспарлауға және балалардың жетістіктерін бағалауға, сонымен қатар оқытудың келесі кезеңдері жайлы ақпараттандыруға мүмкіндік береді. Жалпы сөйлеу тілі дамымауы бар мектеп жасына дейінгі балаларда жазу және сауат ашу негіздеріне оқыту процесінде келесі шарттарды ескерген жөн:

      1) оқыту дұрыс айтылатын дыбыстар мен сөздерде ғана жүргізіледі; сөйлеу патологиясы жоқ балаларды сауат ашуға оқыту әдістемелерімен салыстырғанда әріптер мен дыбыстарды оқудың өзгеше реті ұсынылады;

      2) барлық дыбыстарды өту қарқыны біршама баяу;

      3) сөздің дыбысты-буындық құрамында тез бағдарлана алу дағдысы дамиды; барлық ауызша сөйлеу материалы балаларға таныс;

      4) морфологиялық жалпылауларды қалыптастыру бойынша терең жұмыс жүргізіледі;

      5) сөйлеу материалын жүйелі қайталау және бекіту жүреді;

      6) дыбыстар мен әріптерді оқумен қатар грамматика және дұрыс жазудың қарапайым ережелері беріледі;

      7) бір дыбыс және әріп оқытылады;

      8) жаңа әріппен танысу оның элементтерін талдау жолымен жүзеге асырылады;

      9) кеспелі әліппемен талдау-жинақтау жұмыстары кеңінен жүргізіледі: дауысты және дауыссыз әріптермен танысады; дыбыстық анализ және синтез жолы бойынша сөздер, буындар кеспелі әліппе әріптерінен құрастырылады; дыбыстарды қосу, орнын ауыстыру, өзгерту жолымен сөздерді түрлендіреді; қарапайым сөз орамдарының мағынасын түсініп оқуды меңгереді.

      131. Әріптерді құрастыру, баспа түрін жазу және оқу келесі бірізділікпен жүргізіледі:

      1) дауысты дыбыстарды белгілейтін екі әріптен құралған тіркес;

      2) тұйық буындағы дауыстының дауыссызбен тіркесуі;

      3) ашық буындағы дауыссыздың дауыстымен тіркесі;

      4) дауыссыз-дауысты-дауыссыз түрі бойынша бір буынды сөз;

      5) ашық буындардан құралған екі және үш буынды сөздер;

      6) ашық және бітеу буыннан құралған екі және үш буынды сөздер;

      7) дауыссыз дыбыстары қатар келген екі буынды сөздер;

      8) дауыссыз дыбыстары қатар келген үш буынды сөздер;

      9) ашық буыннан құралған, көмекші сөзбен және көмекші сөзсіз екі-үш сөзден құралған сөйлем.

      132. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қамтиды:

      1) фонематикалық есту;

      2) оқу;

      3) жазу.

      133. "Фонематикалық есту" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) сөйлеудің дыбыстық жағында бағдарлау;

      2) сөздің буындық құрылымында бағдарлау;

      3) сөйлем құрылымында бағдарлау.

      134. "Оқу" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) оптико-кеңістік белгілері бойынша әріптерді дифференциациялау;

      2) бірқалыпты буындап оқу дағдыларын меңгеру;

      3) оқығанның мағынасын түсіну.

      135. "Жазу" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) кинетикалық ұқсастықтары бойынша әріптерді дифференциациялау;

      2) орфографиялық және тыныс белгілердің нормаларын сақтау;

      3) қолды жазуға дайындау.

      136. Оқыту мақсатының жүйесі. "Фонематикалық есту" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) сөйлеудің дыбыстық жағында бағдарлау. Сөйлеу ағымынан дыбыстарды белгілейді, олардың белгілерін ажыратады: екпін/екпінсіз дауысты дыбыстар; жуан/жіңішке, қатаң/ұяң дауыссыз дыбыстар, жуан және жіңішке дауыссыз дыбыстарды салыстырады, оларды дұрыс айтады, белгілі бір дыбыспен сөздерді атайды. Сөздің соңында дауыссыз дыбыстың жуан және жіңішке айтылуын естуге ажырату дағдылары бар. Сөздегі буындар санын және ретін анықтайды, сөздерді буындарға бөледі, буын, сөз, екпін жайлы алғашқы түсініктері бар. Сөздердегі екпінді анықтайды. Бір буынды сөздердің, ашық, тұйық, бітеу буындардың дыбысты-буындық талдау және жинақтауды түсінеді. Екі, үш, төрт сөздерден құралған сөйлемдердің және екі буынды, үш буынды сөздердің, дауыссыз дыбыстары қатар келген буындардың дыбысты-буындық талдау және жинақтау жасай алады. Шартты белгілік модельдермен ұстанады: түрлі-түсті орнын басушы текшелерден сөздердің дыбыстық модельдерін құрастырады, түрлі дыбыстық модельдерге сәйкес үш, төрт, бес дыбыстан құралатын сөздерді таңдайды. Логикалық құрастырылған сұрақтар және сөздің берілген дыбыстық құрылымы көмегімен педагогпен немесе баламен жасырылған сөзді таба алады. Дауысты дыбыстардың сөз жасаушы рөлі жайлы түсініктері бар;

      2) сөздің буындық құрылымында бағдарлау. Буындық құрамы бойынша сөздерді салыстырады. Дыбыстар мен буындардың орнын ауыстыру, оларды толықтыру немесе алып тастау көмегімен, бір буындарды екіншісімен ауыстыру жолымен сөздерді ауыстыру дағдысына ие. Ересек адамның көмегімен басқа сөздерден буындық фрагменттерді белгілеу жолымен жаңа сөздерді құрастыра алады. Әріптерді қосу, орнын ауыстыру, өзгерту жолымен буындарды өзгерту жайлы түсініктері бар. Белгілі бір буындар санымен сөздерді ойлап таба алады. Ретсіз берілген буындардан сөз құрастыра алады. Буындарды бірізді айтылу ретімен берілген сөздерді таниды. Сызбалар және модельдер бойынша сөздерді таңдай алады. Жаңа сөз алу үшін сөздегі буындарды орнын ауыстыра алу дағдысы бар. Сөздегі буындардың санына сәйкес суреттерді үлестіру дағдылары бар;

      3) сөйлем құрылымында бағдарлау. Сөздер және сөйлемдерді ажырата алады, сөздердің мәнісін және сөйлемдердің мағынасын түсінеді. Кішігірім мәтіндердің мазмұны бойынша қарапайым сұрақтарға жауап бере алады. Интонация бойынша сөйлемдерді ажырата алады. Сөйлеу ағымын сөйлемдерге, сөйлемдерді - жеке сөздерге бөледі. Сөйлемдегі сөздердің санын және олардың ретін анықтайды. Белгілі бір сөздер санын құралатын сөйлемдерді ойлап табады. Сөйлемдегі сөздердің ретін бейнелейтін графикалық жазбаны жасайды. 3-5 сөзден құралатын сөйлемдердің талдауын меңгерген. Тақтада және қағаз бетінде сөйлемдердің сызбасын графикалық бейнелей алады. Жалғаулықтар және көмекші сөздер кіретін, 3-5 сөзден құралған сөйлемдерге талдау жасай алады, сөйлемдерді бас әріппен жазу қажеттігін, көмекші сөздердің жеке жазылуы жайлы ережелерді біледі. Түрлі тыныс белгілерін қолдана отыра, берілген сызба бойынша сөйлемдерді құрастыру дағдысын меңгерген. Хабарлы, сұраулы және бұйрық сөйлемдердің интонациясын көрсете алады.

      4-кесте

      137. "Оқу" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) оптико-кеңістік белгілері бойынша әріптерді дифференциациялау. Дыбысты оның әріппен белгіленуін салыстыра алады, дыбыстың буынан қандай айырмашылығы болатыны жайлы түсінігі бар. Баспаны қолдана отырып дыбысты әріппен белгілейді. Дауысты және дауыссыз дыбыстарға сәйкес әріптердің белгіленуін түсінеді. Әріп бейнесін шынайы заттармен сәйкестендіре алады. Әріп қандай элементтерден құралатынын анықтайды. Түрлі сюжеттік материалдарда әріп бейнесін табады, қолдағы бар материалдардан әріп бейнесін құрастырады немесе сомдап шығарады. Сөздер құрамынан дауысты және дауыссыз әріптерді ажыратады, сөздегі орнын анықтай алады. Оптико-кеңістік белгілері бойынша әріптерді дифференциациялайды. Сөйлемдерде берілген әріптермен сөздерді таба алады. Сөздердегі тастап кетілген әріптерді таба алады. Элементтері жетіспей бейнеленген әріптерді; әріптердің бірінің үстіне бірі бейнесін тани алады. Дұрыс және теріс бейнеленген әріптер қатарынан таныс әріптерді таба алады. Сөздегі тастап кетілген әріпті анықтауға жаттығулар орындайды. Бір-біріне басылған әріптерді, дұрыс және дұрыс емес басылған әріптерді ажыратады, әр түрлі қаріптегі әріптерді тани алады. Сөздің әріптік талдауын көрсететін сызбаларды толтырады, жаттығуларды орындайды;

      2) бірқалыпты буындап оқу дағдыларын меңгеру. Кеспелі әліппемен жұмыс жасау кезінде алғашқы оқу дағдылары бар. Ауызша талдау жолымен кеспелі әліппе әріптерінен сөздер құрастыра алады, берілген буындарды жетіспей жатқан әріптермен толықтыра алады. Бір буынды өзгерту есебінен жаңа сөздерді түрлендіре алады. Йотты дауысты сөздердің әріптік құрамын анықтайды. Буындардан сөз құрастыру, буындарды оқу дағдысы бар. Дауыссыз байланысқан буындар және сөздер, сөйлемдерді оқи алады. Ашық, жабық, тұйық буындарды оқу дағдысын меңгерген. Дауыссыздар байланысымды сөздер мен буындарды оқи алады; оқығаны туралы сұрақтарға жауап бере алады, сұрақтарды қоя алады, оқығанды қайта айтып бере алады. Буындар, сөздер, мәтіндерді бірқалыпты буындап оқу жайлы түсініктері бар. Сөздерді нақты, қатты айтуда барлық дыбыстарды дұрыс айтумен берілген күрделіліктегі сөздерді және одан да күрделі жеке сөздерді буындап оқу дағдысы бар. Оқу кезінде нүктелерде үзілістерді сақтайды;

      3) оқығанның мағынасын түсіну. Ашық, жабық, тұйық буындарды оқуын түсінеді. Оқығанның мағынасын түсінеді, ересек адамның бақылауы және көмегімен оқығаны бойынша сұрақтарға жауап береді және оқыған мәтінін қайталап айтып береді. Ересек адамның көмегімен оқығанын айтып береді. Оқыған сөйлемді жетіспей жатқан сөздермен толықтыру бойынша түрлі тапсырмаларды орындай алуға қабілетті.

      5-кесте

      138. "Жазу" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) кинетикалық ұқсастықтары бойынша әріптерді дифференциациялау. Дұрыс жазудың барлық меңгерілген ережелерін қолдана отыра, түрлі буындық құрамды, сөйлемді кеспелі әліппе әріптерінен жинайды және басып шығарады. Кеспелі әліппені қолданумен әріптерді қосу, орнын ауыстыру жолымен буындар, сөздер түрленуі жайлы түсініктері бар. Оптико-кинетикалық белгілері бойынша әріптерді дифференциациялай алады; сөздердегі тастап кетілген әріптерді таба алады. Оқылып қойған әріптердің графикалық және

      оптико-кеңістік белгілерін ажырата алады. Әріптердің жетпей қалған элементтерінің суретін сала алады;

      2) орфографиялық және тыныс белгілердің нормаларын сақтау. Екпінді емес дауыстыларды жазу жайлы түсініктері бар: ересек адамның бақылауында сөздерді ауыстыру жолымен екпінді емес дауыстыны тексереді. Сөздің соңындағы қатаң және ұяң жұпты дауыссыздардың жазылуы жайлы түсініктері бар: аса қарапайым жағдайларда көршілес сөздердің көмегімен және сөздердің ауысуы есебінен қатаң және ұяң дауыссыздардың жазылуы тексеріледі. Жазылуы ережелермен тексеруге келмейтін, кейбір сөздердің жазылуы жайлы түсініктері бар. Сөздер және сөйлемдердің жазылуының негізгі ережелерін біледі: сөзде әріптер бірге жазылады, сөйлемде сөздер жеке жазылады. Көмекші сөздердің бөлек жазылуы туралы, адамдардың есімдері бас әріппен жазылуы түсініктері бар, сөйлемдерді жазудың негізгі ережелерімен таныс. Сөйлем соңында тыныс белгілерін қояды: нүкте, лепті, сұрау белгілері;

      3) қолды жазуға дайындау. Кеңістіктегі өзара қарым-қатынасты, жазықтыққа бағдарлануды орнатады. Таяқшалардан әріптерді құру, бау және мозаиканы қатарлап шығару, ермексаздан мүсіндеу, ауада және жұқа ұнтақ жарма қабатында "сурет салу" дағдысы бар. Шектеуішке сүйене отыра және оның көмегінсіз трафарет көмегімен сызықшаларды салу дағдысы бар. Жұмыс жолына берілген биіктігі, ұзындығы, ені және санына сәйкес әріптерді жазу. Жеке элементтерден жазба әріптерді құрастыра алады. Жазу кезінде арқа мен қолдың дұрыс қалпымен таныс. Жазу кезінде қарындашты немесе қаламды дұрыс ұстау дағдылары бар. Жазу кезінде қозғалыс актілерінін барысын қадағалайды және бақылайды. Шатастырылатын әріптерді, оларға сәйкес белгіленетін дыбыстарды ажырататын, сигналдық, "тірек" сипаттары жайлы түсініктері бар. Ересек адамның қадағалауымен графикалық белгінің құрылысына және құрамына; олардың элементтерінің жинақтауына; әріптердің салыстырмалы талдауына жаттығулар орындайды. Баспаны қолдана отырып дыбысты әріп етіп белгілейді.

      6-кесте

4 - параграф. Дыбыс айту

      139. Мақсаты толыққанды айту дағдыларын қалыптастыру: сақталған дыбыстарды нақтылау, жоқ дыбыстарды қою, бұрмаланған дыбыстарды түзету; фонематикалық есту мен фонематикалық қабылдауды, фонетикалық-фонематикалық түсініктерді қалыптастыру болып табылады.

      140. Міндеттері:

      1) сөйлеу тілі іс-әрекетіне эмоционалды жағымды қатынасты дамыту;

      2) еркін есту арқылы қабылдауды және зейінді дамыту;

      3) еркін көру арқылы қабылдауды және зейінді, жадты дамыту;

      4) артикуляциялық қимылдың кинестетикалық және кинетикалық негіздерін дамыту;

      5) ырғақтық суреттерді қабылдау және шығару процесінде есту-көру және есту-қимылдық өзара әрекеттенуді дамыту;

      6) сақталған дауысты және дауыссыз дыбыстардың айтылуын нақтылау;

      7) жоқ дыбыстарды шақыру;

      8) бұрмаланып айтылған дыбыстарды түзету;

      9) буындардағы, сөздердегі дыбыстарды айтуға машықтандыру;

      10) сөйлемдердегі, байланыстырылған сөйлеу тіліндегі дыбыстарды айтуға машықтандыру;

      11) сөздің дыбыстық-буындық құрылымын қалыптастыру;

      12) сөйлеу тілдік тыныс алуға үйрету;

      13) дауысты дамыту;

      14) интонациялық мәнерлілікті, сөйлеу тілінің ырғақтылығын дамыту;

      15) өз күшіне деген сенімділікке тәрбиелеу.

      141. "Дыбыс айту" сабағының мазмұны оқыту мақсаты мен күтілетін нәтижені қамтитын бөлімшелерден құралатын оқыту тараулары бойынша ұйымдастырылған. Әрбір бөлімшенің ішінде бірізділікпен ұйымдастырылған оқыту мақсаттары педагогтарға өз жұмыстарын жоспарлауға және балалардың жетістіктерін бағалауға, сондай-ақ оқытудың келесі кезеңдері туралы хабарлауға мүмкіндік береді:

      1) оқылатын дыбыстың дұрыс айтылуын бекіту кезеңіне лексикалық материалдарды таңдағанда оның сан алуандылығын, үйретілетін дыбыстың мол болуын, сондай-ақ мүмкіндігіне қарай бұзылған және араласқан дыбыстардың болмауын қарастыру қажет. Балалардың меңгерген лексикалық-грамматикалық категорияларды, сондай-ақ байланыстырылған сөйлеу тілін дамытуға бағытталған жұмыстардың әр түрлі түрлерін қолдануға арналған жаттығуларды қосу ұсынылады. Дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету процесінде логопед балаларды үйретілетін дыбыстарды салыстыруға, артикуляциялық тәртіп бойынша олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар туралы белгілі бір қорытынды жасауға, оларды артикуляциялау және айту тәсілдеріне үйретеді;

      2) дыбысты буындарда бекіту кезеңінде, бекітіліп отырған дауыссыз дыбыстарды дауысты дыбыстармен төмендегі дәйектілікпен қосамыз: тік буындарда, кері буындарда, дыбыс дауысты дыбыстардың арасында болатын буындарда, тұйық буындарда, дауыссыз дыбыстар қатар келген буындарда;

      3) жіңшке дыбыстар жуан дыбыстрдан кейін, дәл осы ретпен бекітіледі. Екпіндерінің ауысуымен, біртіндеп буындардың көбеуімен буындық жаттығулар қоланылады.

      142. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қамтиды:

      1) фонематикалық есту;

      2) сөйлеу тілінің просодиялық жағын қалыптастыру;

      3) сөйлеу тілінің айтылу жағын қалыптастыру.

      143. "Фонематикалық есту" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) есту арқылы қабылдау;

      2) фонематикалық қабылдау;

      3) фонематикалық түсініктер;

      4) фонематикалық талдау мен жинақтау;

      5) сөздің буындық құрылымы.

      144. "Сөйлеу тілінің просодиялық жағын қалыптастыру" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) сөйлеу тілдік тыныс алуды дамыту;

      2) дауысты дамыту.

      145. "Сөйлеу тілінің айтылу жағын қалыптастыру" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) қол моторикасының қимылының кинестетикалық және кинетикалық негізін қалыптастыру;

      2) артикуляция мүшелерін дамыту;

      3) айтылуды қалыптастыру.

      146. "Фонематикалық есту" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) есту арқылы қабылдау. Есту зейінін қосады, әрекетті сигналдың әр түрлі дыбысталуына сәйкес орындайды. 3-4 сигналдың ішінен тұрмыстық шуды таниды және ажыратады. Ақырын және қатты дыбысталуды ажыратады. Дыбысталудың қарқынын ажыратады. Сөйлеу тілінің басталуы мен аяқталуына деген әсері болады;

      2) фонематикалық қабылдау. Дыбысталу жағынан ұқсас сөздерді ажыратады.Берілген дауысты дыбысты басқа дауысты дыбыстардың ішінен ерекшелейді.Сақталған сөйлеу тіліндегі дауыссыз дыбысты басқа дауыссыз дыбыстардың ішінен ерекшелейді. Бір буынды және екі буынды ұқсас сөздерді (мак-бак-так) айтады.Суретте бейнеленген сөздің дұрыс айтылуын қате айтылуынан ажыратады. 3-4 сөздің ішінен дыбыстық құрамы бойынша басқаларынан ерекшеленетінді анықтайды;

      3) фонематикалық түсініктер. Суреттерді берілген дыбысқа сәйкес таңдайды. Берілген дыбысқа екі буынды сөздерді таңдайды. Берілген дыбысқа үш буынды сөздерді таңдайды. Берілген дыбыс сөздің басында естілетін сөзді таңдайды. Берілген дыбыс сөздің соңында естілетін сөзді таңдайды. Берілген дыбыс сөздің ортасында естілетін сөзді таңдайды;

      4) фонематикалық талдау мен жинақтау. Дауысты және дауыссыз буындар туралы түсінігі бар, дауысты және дауыссыз дыбыстарды жіктейді. Дыбысталуы мен артикуляция жағынан ұқсас дауыссыз дыбыстарды жіктейді. Аталған дыбыстың сөздегі орнын анықтайды, сөздегі дыбыстардың дәйектілігін анықтайды. Сөздердің дыбыстық үлгілерін түсті шекемтастардан құрастырады, әр түрлі дыбыстық үлгілерге сәйкес сөздерді таңдайды. Сұрақтардың және берілген дыбыстық құрылымды сөздердің көмегімен педагогтың немесе баланың ойлаған сөзін табады;

      5) сөздің буындық құрылымы. Дауыссыз дыбыстардың тоғысуын айту. Дауыссыз дыбыстардың тоғысуын айтады және оған сәйкес сөздерді таңдайды. Дұрыс айтылатын дыбыстардан құралатын күрделі буындық құрылымды қабылдау және айту дағдысы бар, бітеу буыны бар үш буынды сөздерді айта алады, дауыссыз дыбыстар қатар келген үш буынды сөздерді айтады. "Буын", "сөз" туралы түсініктері бар, екі және үш буынды сөздерді буынға бөледі. Дауыссыз дыбыстары қатар келген үш және төрт буынды сөздерді буынға бөледі. Буын құрылымы күрделі сөздерді айтады. Сөздерді, сөйлемдерді айтқанда лепті, хабарлы, сұраулы интонацияларды пайдаланады.

      7-кесте

      147. "Сөйлеу тілінің просодиялық жағын қалыптастыру" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) сөйлеу тілдік тыныс алуды қалыптастыру. Бақылау үшін алақанды пайдалана отырып көкеттік-қабырғалық тыныс алуды пайдаланады. Сөйлеу тілінің қатысуынсыз, сөйлеу тілінің қатысуымен қысқа жайлы дем алуды және жайлы ұзақ дем шығаруды орындай алады. Ауыздық және мұрындық тыныс алуды ажыратады. Тіркестерді айтқанда сөйлеу тілдік дем шығаруды біртіндеп ұзарта отырып, буындар мен сөз қатарын бір тыныста айтады;

      2) дауысты дамыту. Дауыс күші мен биіктігін ажыратады. Дауыс күшін еркін өзгертеді: сыбырлап, ақырын, қатты айта алады.

      8-кесте

      148. "Сөйлеу тілінің айтылу жағын қалыптастыру" бөлімінің мазмұны келесіні қарастырады:

      1) қол моторикасының қимылының кинестетикалық және кинетикалық негізін қалыптастыру. Көру арқылы қабылдауда саусақтарды дамытуға арналған әр түрлі жаттығуларды орындайды, сөздік нұсқау бойынша әр түрлі саусақтық қалыпты ұстап тұрады. Қол білезіктеріне арналған арнайы жаттығуларды орындайды: қимыл амплитудасын біртіндеп арттыра отырып қолды жұму, ашу, сілку және бұлғау. Дәйектілікпен ұйымдастырылған қимыл мен құрылымдық праксис процесінде саусақтарымен әр түрлі қимылдарды орындайды: конструктормен ойындар, мозаикадан өрнектер құрастыру, таяқшалар көмегімен заттарды бейнелеу, қиылған суретті жинау, жиектеу, бояу, трафаретті штрихтау;

      2) артикуляция мүшелерін дамыту. Артикуляцияның негізгі мүшелерін біледі. Артикуляциялық жаттығулар кешенін логопедтің үлгісі, санауы және сөздік нұсқауы бойынша орындайды. Артикуляциялық қалыпты ұстап тұрады, ерінге, тілге арналған артикуляциялық ойын жаттығуларын орындайды. Артикуляция мүшелерінің қозғалғыштығы мен артикуляция мүшелерінің ауысуына арналған жаттығуларды орындайды. Әр түрлі дыбыстарды айтқан кездегі тілдің қалпының өзгеруін анықтайды. Сөздік нұсқау бойынша мимикалық жаттығуларды орындайды: көзді қатты жұму, ұртты ауаға толтыру;

      3) айтылуды қалыптастыру. Дауысты дыбысты буында, сөзде, сөйлемде және шағын әңгімелерде дұрыс айтады. Сөзде, сөйлемдерде және қысқа әңгімелерде естілген және айтылған дауыссыз дыбыстарды дұрыс жіктейді. Естілген және айтылған дауыссыз дыбыстарды ұяң-қатаң, жуан-жіңішкелігі бойынша жіктейді.

      9-кесте

Көру қабілеті бұзылған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы

      Ескерту. Бұйрық 3-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 29.12.2018 № 721 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсіндірме жазба

      1. Көру қабілеті бұзылған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5 және 14 - баптарына сәйкес әзірленді.

      2. Бағдарламаның мақсаты - балалардың жастық және жекелей мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес арнайы түзетуші-компенсаторлық және әлеуметтік-бейімдік дағдылар мен икемдерді қалыптастыру; оқу, ойын, тұрмыстық іс-әрекеттің алуан түрлеріне өз бетімен қатысуға даярлау, әлеуметтік жағдайларға бейімдеу.

      3. Бағдарламаның міндеттері:

      1) әртүрлі құрылымы мен көріну дәрежесі көру патологиясы бар балаларға коррекциялық көмекті ұйымдастыруда дара-дифференциалды тұғыр қағидасымен қамтамасыз ету;

      2) коррекциялық, алдын алу және дамытушы міндеттердің бірлігін қамтамасыз ету;

      3) емдік-қалпына келтіру процесімен түзете-дамыту жұмысының өзара байланысын қамтамасыз ету;

      4) қоршаған ортаны қабылдауда балалардың сенсорлы мүмкіндіктеріне адекватты коррекциялық-дамытушы ортаны құру;

      5) тифлопедагог пен баланың жақын әлеуметтік аймағының ынтымақтастығы.

      4. Бағдарама оқу-танымдық іс-әрекеттің мотивациялық компонентін қалыптастыруға, қоршаған әлемнің объектілеріне зерттеу тұғырын, ойлау іс-әрекеті мен сөйлеуді дамытуға ықпал етеді.

      5. Күтілетін нәтижелер сабақтар бойынша оқыту мақсаттарының жүйесімен ұсынылған.

      6. Бағдарламаның мазмұны балалардың дене және психикалық дамуының жас кезеңдерін қамтиды:

      1) бірінші кіші топ - 2-3 жастағы балалар;

      2) екінші кіші топ - 3-4 жастағы балалар;

      3) орта топ - 4-5 жастағы балалар;

      4) мектепке дейінгі ұйымдағы ересектер тобы - 5-6 жастағы балалар;

      5) жалпы білім беретін мектептегі, лицейдегі, гимназиядағы мектепалды даярлық сыныбы - 6-7 жастағы балалар.

2-тарау. Бірінші кіші топ (2-3 жастағы балалар)

1-параграф. "Таным" білім беру саласы

      7. "Таным" білім беру саласының базалық мазмұны арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады - көру түйсігі (көзі көрмейтін балалармен көру түйсігін дамытудың орнына сезіну және сипап сезуді дамыту бойынша түзеу оқу қызметі жүргізіледі), кеңістікте бағдарлау.

      8. Мақсаты ретінде қоршаған әлем туралы адекватты ақпарат алу үшін сақталған анализаторларды және зақымдалған көруді қолдану біліктілігін қалыптастыру алынады.

      9. Міндеттері:

      1) мақсатты бағытталған көру және түйсіну арқылы қабылдау тәсілдерін қалыптастыру;

      2) қоршаған әлем, объектілердің қасиеттері мен сапалары туралы түсініктерін қалыптастыру және дамыту;

      3) кеңістік және кеңістіктік қатынастар туралы түсініктерін қалыптастыру.

2-параграф. 1- жартыжылдық

      10. Көру түйсігі келесіні қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекеті, сенсорлы эталондар (пішін, көлем, түс), заттар және заттық бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар.

      11. Көру-ізденістік іс-әрекет қоршаған кеңістіктің объектілерін іздеу, табу, қоршаған орта нысандарын оқшаулау барысында дамиды. Қабілеттерді қалыптастыру:

      1) жақын кеңістіктегі заттарға көз қырын салу;

      2) басқалардың арасында берілген объектіні көру арқылы оқшаулау.

      12. Сенсорлы эталондар пішінде, көлемде, түсте көру арқылы бағдарлауды қалыптастыруды және дамытуды, зейін мен ойлауды дамытуды қамтиды. Балаларды оқыту:

      1) көлемді дөңгелек және бұрышты пішіндерді көру-түйсіну арқылы зерттеу тәсілдері (шар, текше);

      2) біртекті көлемді пішіндерді өзара салыстыра алу;

      3) 2 пішіннің арасынан таңдауды жүзеге асырып, үлгінің айналасындағы біртекті көлемді пішіндерді топтастыра алу;

      4) біртекті заттарды көлемі бойынша (үлкен-кішкентай) жазықтық заттарды қабаттастыру, көлемді заттарды салу және ішіне салу тәсілдерімен салыстыра алу;

      5) негізгі түстерді ажырата алу (қызыл, сары, жасыл, көк);

      6) жақын кеңістікте түстердің эталондарын қоршаған заттардың түстерімен салыстыра алу.

      13. Заттар және заттық бейнелер. Балаларды оқыту:

      1) жақын аймақтағы және суреттегі заттарды тану;

      2) қарапайым кескіндемедегі көлемді затқа заттық картинаны таңдай алу.

      14. Кеңістікті қабылдау. Балаларды оқыту:

      1) жақын кеңістіктегі үш заттың сызықтық орналасуының бірізділігін ажырату;

      2) үлгі және нұсқау бойынша жақын кеңістіктегі 3 затты бірізді (сызықтық) орналастыру білігі.

      15. Көру-моторлы координациялар. Балаларды оқыту:

      1) қолдың әрекетін көзбен бақылау;

      2) көру бақылауы бойынша сұқ саусақпен тік, көлденең, көлбеу сызықтарды айналдыра қоршау біліктілігі.

      16. Күтілетін нәтижелер:

      1) затқа көз қырын салады;

      2) үлгі бойынша көру-түйсіну арқылы зерттеу әрекетін орындайды;

      3) біртекті көлемді пішіндерді көру арқылы салыстыра алады;

      4) 2 пішіннің арасынан таңдау жасап, ұсынылған көлемді пішіндерді іріктейді;

      5) көлемі бойынша екі біртекті затты салыстыра біледі;

      6) негізгі түстерді ажыратады;

      7) негізгі түстердің өзара арақатынасын салыстыра алады;

      8) таныс заттарды көру арқылы таниды;

      9) үлгі бойынша 3 затты бірізді түрде орналастыра алады;

      10) көру бақылауында сызықтарды қолмен қадағалай біледі.

      17. Түйсіну және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді түйсіну арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет.

      18. Объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, қолдың құрылымы мен мүмкіндіктері туралы ұғымдарды қалыптастыру және дамыту, қолдың саусақтары мен білезіктерінің ұсақ қозғалыстарын дамыту барысында қамтамасыз етіледі.

      19. Балаларды мыналармен таныстыру:

      1) қолдың құрылысы (алақан, саусақтар);

      2) қолдың мүмкіндіктері.

      20. Орындауды оқыту:

      1) қолдың білезігін сипалау, алақандарды бір-біріне соғу және сылау тәсілдерімен қолға өзіндік массажды (уқалау) орындау;

      2) қолдың білезіктерімен көлденең және тік қимылдарды орындау;

      3) бір қолмен, екі қолмен затты ұстап алу және ұстап тұру;

      4) қолдың қабырғалық қырымен ("тостағанша", "тәрелке") білезіктерін біріктіру;

      5) екі қолдың саусақтарын қиылыстыру ("құлып");

      6) сұқ саусақпен басқа қолдың алақанына айналмалы қимылдарды орындау, қолдың саусақтарымен бүгу (жұдырық) және жазу қимылдарын орындау.

      21. Сипап-сезу зерттеу тәсілдері. Балаларды оқыту:

      1) форманы сипап-сезу арқылы тексеру тәсілдері (шар, текше), заттардың сипап сезу белгілерінің шамасы (үлкен-кішкентай), заттардың сипап-сезу белгілері (жұмсақ-кедір-бұдыр, қатты-жұмсақ);

      2) зерттеуге белсенді сипап-сезуді біріктіріп, қалдық көруді енгізу;

      3) жазықтықтың пішіні, көлемі, сапасы бойынша біртекті заттарды салыстыру білу;

      4) қарапайым симметриялық заттарды сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері;

      5) екі заттан қарапайым пішіндегі заттың ұқсас үлгісін таңдау біліктілігі.

      22. Пәндік-тәжірибелік қызмет ойын, өнімдік қызметтегі затар операциясын жүзеге асырудағы сипап сезуді пайдалану дағдыларын қалыптастыруды қамтиды. Балаларды оқыту:

      1) пішінді ескеріп, конструктордың бөлшектерін топтастыру;

      2) тігінен және көлденең бойынша құрастырудың бөлшектерін орналастырумен құрылысты салу;

      3) жабыстырудың қарапайым тәсілдері (илеу, опыру, қол алақанымен жаймалау);

      4) умаждалған қағазды илеу және жазу, қағазды жырту;

      5) оң қол мен сол қолды кезектестіріп таяқшаларды бір қорапшадан екіншісіне салу;

      6) жіпті арқауға (шарғыға) орау;

      7) жабысқақ-ілгектермен әрекет ету.

      23. Күтілетін нәтижелер:

      1) қолдың құрылысы туралы түсініктері бар (алақан, саусақ);

      2) қолдың білезігімен оңға-солға, жоғары-төмен қарай қимылдарды орындайды; қолдың саусақтарымен бүгуші және жазушы қимылдарды орындайды;

      3) бір қолымен, екі қолымен заттарды ұстап алады және ұстап тұрады;

      4) көлемді геометриялық пішіндерді саралайды, біртекті заттардың жазықтығының әртүрлі сипп-сезуші қасиеттерін саралайды;

      5) көлемі бойынша екі біртекті затты салыстырудың сипап-сезу тәсілдерін қолдануды біледі;

      6) тифлопедагогтың көмегімен заттық-практикалық әрекеттерді орындайды.

      24. Кеңістікте бағдарлауды қамтиды: дененің сызбасында бағдарлауды, өзіне қатысты бағдарлауды, қозғалыс техникасын, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлауды, Жабықталған кеңістікте бағдарлауды, микрожазықтықта бағдарлау.

      25. Дененің сызбасында бағдарлау. Балаларды оқыту:

      1) өз денесінің бөліктерін ажырату және атау;

      2) олардың кеңістіктік орналасуын анықтау (жоғары-төмен, алды-арты).

      26. Өзіне қатысты бағдарлау. "Өзінен бастап" есептеу нүктесінен кеңістіктік бағыттарды ажырату және көрсету біліктерін қалыптастыру: жоғары-төмен, алға - артқа.

      27. Қозғалыс техникасы. Балаларды оқыту:

      1) табандарды дұрыс қоюды, жүру барысында дененің қалпын дұрыс ұстау;

      2) ересектермен жұптасып, көрмейтін балалармен қимыл-қозғалысқа түсу.

      28. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау. Дағдыларға үйрету:

      1) көрудің көмегімен таныс кеңістіктегі заттарды тану, олардың бағытымен қозғалу;

      2) қоршаған адамдарды дауыстары бойынша ажырату, дауыстың қозғалмайтын көзінің бағытын оқшаулау.

      29. Жабық кеңістікте бағытталу.

      30. Білімді қалыптастыру:

      1) топтық бөлмелердің орналасуы туралы;

      2) топтың кеңістігін толтыратын заттар туралы.

      31. Тікелей сезімдік қабылдау негізінде топтың бөлмелерінде бағытталуға үйрету.

      32. Микрожазықтықта бағдарлау. Дағдыларға үйрету:

      1) көру және сипап-сезудің көмегімен үстелдің ортасын, шетін анықтау және көрсету;

      2) үлгіге сәйкес және нұсқау бойынша үстелдің жазықтығына заттарды орналастыру.

      33. Күтілетін нәтижелер:

      1) өз денесінің бөліктерін біледі;

      2) "жоғары-төмен", "алға-артқа" кеңістіктік бағыттарын ажырата алады;

      3) бағдарлауда таныс кеңістіктің заттарын бағдар ретінде қолданады;

      4) қоршаған адамдарды дауыстары бойынша ажырата алады, дауыс бойынша бағытты жинақтайды;

      5) топтың бөлмелерінде бағдарланады;

      6) үстелде бағытталу дағдылары бар.

3-параграф. 2 - жартыжылдық

      34. Көру арқылы қабылдау қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекеті, сенсорлы эталондар (пішін, көлем, түс), заттар және заттық бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар.

      35. Көру-ізденістік іс-әрекеті. Қабілеттерді дамыту:

      1) көру өрісінде көру стимулын ұстап тұру;

      2) берілген объектіні басқалардың арасынан көру арқылы оқшаулау.

      36. Сенсорлы эталондар.

      37. Біліктерді дамыту:

      1) біртекті көлемді пішіндерді (шар, куб) салыстыру және топтастыру;

      2) біртекті заттарды көлемі бойынша жазық заттарды қабаттастыру, көлемді заттарды салу және ішіне салу тәсілдерімен салыстыру;

      3) қоршаған кеңістікте (затқа дейінгі қашықтықты арттырумен) негізгі түстерді тану және атау.

      38. Біліктерді үйрету:

      1) көлемі бойынша біртекті заттарды топтастыру;

      2) берілген түсті негізгі түстерден (2 түстен таңдау) оқшаулау;

      3) үлгінің айналасында заттарды түстері бойынша топтастыру (2-4 түстің арасынан таңдау).

      39. Заттар және заттық бейнелер. Дағдыларды дамыту:

      1) қоршаған кеңістікте, картинкаларда таныс заттарды табу;

      2) затты және оның бейнесін салыстыру.

      40. Кеңістікті қабылдау. Дағдыларды дамыту:

      1) кеңістіктік (сызықтық) орналасу ретімен заттарды ажырату және көрсету;

      2) олардың орналасу орнының өзгеруін анықтау.

      41. Көру-моторлы координациялар. Берілген нүктеден тік сызықтарды жүргізу білігін үйрету.

      42. Күтілетін нәтижелер:

      1) үлгі бойынша көру-сипап-сезу зерттеу әрекетін орындайды;

      2) заттардың пішінін, көлемін және түсін білдіретін сөздерді түсінеді;

      3) берілген сенсорлы белгісі бойынша біртекті заттарды салыстыруды біледі;

      4) сенсорлы белгілердің бірі бойынша үлгінің айналасындағы заттарды топтастыруды жүзеге асырады;

      5) негізгі түстерден берілген түсті ажыратып оқшаулай алады;

      6) заттық-практикалық іс-әрекетте заттардың сенсорлы қасиеттерін есепке алады;

      7) бейнені затпен салыстыра біледі.

      43. Сипап-сезу және және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет.

      44. Объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы. Мыналарды орындауды оқыту:

      1) жұдырықтарды бір-біріне соғу тәсілімен, алақанның арасынан бедерлі қабырғасы бар қарындашты сырғыту тәсілімен, қолдың өзіндік уқалауды (массаж) орындау;

      2) қолдың білезігімен ішке және сыртқа қарай айналмалы қимылдарды орындау;

      3) екі, үш саусақпен затты ұстау;

      4) қолдың білезіктерін алақанның түзу жағдайында біріктіру;

      5) саусақтар мен алақаннан ("жалауша") қарапайым пішіндерді құрастыру;

      6) әрбір саусақты кезектесіп бүгу және жазу.

      45. Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері. Балаларды оқыту:

      1) біртекті заттарды пішін, көлемі бойынша, жазықтықтың сипап-сезу белгісі бойынша топтастыру;

      2) заттардың жасалған материалын анықтау біліктілігі (қағаз, ағаш);

      3) қарапайым ассиметриялық заттарды сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері;

      4) екі заттан ассиметриялық пішіндегі затқа ұқсас затты таңдау біліктілігі.

      46. Заттық-практикалық іс-әрекет. Балаларды оқыту:

      1) алақанның айналмалы қимылдарымен пластикалық материалды жазу;

      2) нүктелі мозаикамен әрекет етуді орындау: нүктені ішіне салу, шығару, жұмыс өрісін ерікті тәртіпте фишкалармен толтыру;

      3) фланелеграфта 2 дайын бөліктен жапсырмаларды шығару;

      4) бұрыштар мен қырларды қиылыстырмай, қағаз бетін бүгу;

      5) қолмен бірге бау жіпті, басқа қолмен ұстап тұру арқылы үлкен тесікке кіргізе алуы.

      47. Күтілетін нәтижелер:

      1) қолдың білезігімен және алақанымен уқалаудың (массаж) қарапайым тәсілдерін орындайды;

      2) заттарды екі, үш саусақтарымен ұстай алады;

      3) тифлопедагогтың көмегімен заттарды сипап-сезу арқылы зерттей алады;

      4) тифлопедагогтың жетекшілігімен жазықтықтың пішіні, көлемі, сипап-сезу белгісі бойынша біртекті заттарды топтастырады;

      5) материалдарды саралайды (ағаш, қағаз);

      6) заттық-практикалық іс-әрекетте заттардың сипап-сезу қасиеттеріне бағдарланады.

      48. Кеңістікте бағытталу мыналарды қамтиды: дененің сызбасында бағытталу, өзіндік бағытталу, заттық-кеңістіктің қатынастарды модельдеу, қозғалыс техникасы, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау, Жабық және еркін кеңістіте бағдарлау, микрожазықтықта бағдарлау.

      49. Дене сызбасында бағытталу. Өз денесінің бөліктерінің кеңістіктік орналасуында бағытталу дағдыларын бекіту (жоғары-төмен, алға-артқа).

      50. Өзіне байланысты бағдарлау. Біліктерді оқыту:

      1) өз денесінің бағыттарымен (жоғары-төмен, алдында-артында) қоршаған кеңістіктің объектілерін орналастыруды салыстыру;

      2) үлгі және нұсқау бойынша өзінің айналасындағы жақын кеңістікте заттарды табу және орналастыру.

      51. Заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу. Үлгі, нұсқау бойынша 2,3-текшелерден, ойыншықтардан қарапайым кеңістіктік қатынастарды модельдеуге балаларды үйрету.

      52. Қозғалыс техникасы. Балаларды оқыту:

      1) ойыншық-сырғытқылармен қозғалуда дұрыс позаны сақтау;

      2) таяныштан ұстап, баспалдақпен көтерілу және түсу білігі.

      53. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау. Дағдыларға үйрету:

      1) бағдарлар ретінде әртүрлі түстегі, пішіндегі және көлемдегі заттарды қолдану арқылы кеңістікте қозғалу;

      2) ойыншықтардың дыбыстары, олармен жасалатын әрекеттері бойынша ажырату;

      3) дыбыстың қозғалмайтын көзінің бағытын жинақтау, оның бағытымен қозғалу.

      54. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау.

      1) топтың бөлмелерінде бағдарлау дағдыларын бекіту;

      2) серуенге арналған кеңістікті толтыратын заттар туралы білімді қалыптастыру;

      3) тікелей сезімдік қабылдау негізінде серуенге арналған бөлікте бағдарлауға үйрету.

      55. Микрожазықтықта бағдарлау:

      1) үстелде бағдарлау дағдыларын бекіту;

      2) иллюстрацияларды қарауда кітапта бағдарлау дағдыларын қалыптастыру.

      56. Күтілетін нәтижелер:

      1) өз денесінің бөліктерінің кеңістіктік орналасуын анықтайды (жоғары-төмен, алға-артқа);

      2) өз денесінің бағытталуымен қоршаған кеңістіктің объектілерінің орналасуын салыстыра біледі;

      3) үлгі бойынша кубиктерден, ойыншықтардан қарапайым заттық-кеңістіктік қатынастарды модельде й алады;

      4) бағдар ретінде әртүрлі түстегі, пішіндегі және көлемдегі заттарды қозғалыста қолдана алады;

      5) дыбыстары бойынша ойыншықтарды таниды, дыбыстың қозғалмайтын көзінің бағытында қозғала алады;

      6) серуенге арналған аумақта бағдарлай алады;

      7) кітапта бағытталу дағдылары бар.

4-параграф. "Әлеумет" білім беру саласы

      57. "Әлеумет" білім беру саласының базалық мазмұны әлеуметтік-тұрмыстық бағдар арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады.

      58. Мақсаты ретінде, барлық сақталған анализаторларды ұтымды қолданумен, тұрмыстық және әлеуметтік іс-әрекеттің қарапайым түрлерінде бағдарлау дағдыларын қалыптастыру алынады.

      59. Міндеттері:

      1) жақын аймақтағы заттар туралы түсініктерін қалыптастыру;

      2) қарапайым әлеуметтік-тұрмыстық жағдаяттар туралы түсініктерін қалыптастыру;

      3) әлеуметтік-тұрмыстық мінез-құлықтың қарапайым дағдыларын қалыптастыру.

5-параграф. 1-жартыжылдық

      60. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар қамтиды: заттық әлем, өзі туралы түсініктер, жеке гигиена, көшедегі мінез-құлық ережесі, ересектердің еңбегі, мінез-құлық пен қарым-қатынас мәдениеті.

      61. Заттық әлем:

      1) бұзылған көру мен сақталған анализаторлар негізінде, балалардың күнделікті өмірде әрекет ететін заттардың қасиеттері мен сапалары, қызметі туралы түсініктерін қалыптастыру; заттардың қызметтері туралы;

      2) қызметіне сәйкес, заттармен әрекет ету тәсілдерін үйрету.

      62. Өзі туралы түсініктері. Балалардың өз есімдерін, тегін, жынысын атауға үйрету.

      63. Жеке гигиена. Білімді қалыптастыру:

      1) жеке қолданатын заттар мен олардың қызметі туралы;

      2) жуынудың гигиеналық процедурасын орындаумен, сырт бейнесіне қараумен байланысты әрекеттер туралы.

      64. Көшедегі мінез-құлық ережелері:

      1) серуенге арналған аумақта қауіпсіздік көздері туралы, серуенге арналған аумақтағы қауіпсіз мінез-құлық ережелері туралы білімдерін қалыптастыру;

      2) көру мен сақталған анализаторларға сүйеніп, серуенге арналған аумақта қауіпсіз қозғалуға үйрету.

      65. Ересектер еңбегі. Білімді қалыптастыру:

      1) балабақшадағы тәрбиешінің және тәрбиеші көмекшісінің еңбегі, оның маңызы туралы;

      2) еңбек заттарын және қарапайым еңбек әрекеттерін тану білігі.

      66. Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      67. Балаларды таныстыру:

      1) қоршаған адамдармен өзара қатынастың қарапайым ережелерімен;

      2) сәлемдесу мен қоштаусудың вербальды формаларымен.

      68. Дағдыларға үйрету:

      1) ым-ишара қимылдарының мәнін анықтау: "иә", "жоқ", "сау бол";

      2) үлгі бойынша ым-ишара қимылдарын қайта жаңғырту.

      69. Күтілетін нәтижелер:

      1) жақын аймақтағы заттар мен гигиена заттарының қызметін түсінеді;

      2) өзінің есімін біледі, өзін белгілі жынысқа жатқызады;

      3) гигиеналық процедураларды орындаумен байланысты әрекеттерді түсінеді;

      4) тәрбиеші мен оның көмекшісінің қарапайым еңбек әрекеттерін таниды;

      5) сәлемдесу мен қоштасудың вербальды формаларын біледі және қолданады;

      6) ым-ишара қимылдарының мәнін түсінеді ("иә", "жоқ", "сау бол"), оларды үлгі бойынша қайта жаңғыртады.

6-параграф. 2 - жартыжылдық

      70. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар қамтиды: заттық әлем, өзі туралы түсініктері, жеке гигиена, көшедегі мінез-құлық ережесі, ересектердің еңбегі, мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      71. Заттық әлем:

      1) полисенсорлы негізде жақын аймақтағы заттардың қасиеттері, қызметі туралы ұғымдарды қалыптастыру және дамыту;

      2) заттардың қызметіне сәйкес, олармен әрекет ету тәсілдерін бекіту.

      72. Бала және қоршаған адамдар:

      1) балалардың өздері туралы (есімі, тегі, жынысы, жасы) тұлғалық ұғымдарын дамыту;

      2) өз денесінің бөліктері мен олардың қызметі туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      3) басқа балалардың жыныстық қатыстылығын сыртқы белгілері бойынша анықтау білігін үйрету.

      73. Жеке гигиена. Дағдыларға оқыту:

      1) көру және сақталған анализаторлардың көмегімен жеке қолданыстағы заттардың сипаттамалық белгілерін ажырату;

      2) оларды басқа заттардың арасынан тану.

      74. Көшедегі мінез-құлық ережесі:

      1) серуенге арналған аумақта қауіпсіз мінез-құлық ережесін бекіту;

      2) көру және сақталған анализаторларға сүйеніп, серуенге арналған аумақта және балабақшаның жолдарымен қимыл-қозғалыс жасауға жаттығу.

      75. Ересектердің еңбегі. Білімді қалыптастыру:

      1) балабақшадағы ересектердің еңбегі, олардың маңызы туралы;

      2) олардың еңбек заттары мен қарапайым еңбек әрекеттері.

      76. Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      77. Біліктерге үйрету:

      1) ым-ишара қимылдарының мәнін анықтау: "тыныш", "сонда", "бер";

      2) адамдардың айқын көрінетін эмоционалды күйлерін және олардың мимикадағы сырт көрінісін түсіну;

      3) мимикалық және ым-ишара қимылдарын қайта жаңғырту.

      78. Басқа балалармен танысу ережесімен және бірлескен ойын ережесімен таныстыру.

      79. Күтілетін нәтижелер:

      1) жақын аймақтағы заттарды біледі, олармен қызметіне сәйкес әрекет етеді;

      2) өзінің тегін, жасын, өз денесінің бөліктерін біледі;

      3) басқа заттардың арасынан жеке гигиеналық заттарды таниды;

      4) серуенге арналған аумақта қауіпсіз мінез-құлықтың қарапайым ережесін түсінеді;

      5) еңбек заттарын және аула сыпырушы, аспаздың қарапайым еңбек әрекеттерін таниды;

      6) басқа балалармен танысу ережесін біледі;

      7) адамдардың эмоционалды күйлерін және ым-ишара қимылдарының мәнін ("тыныш", "сонда", "бер") түсінеді, оларды үлгі бойынша қайта жаңғыртады.

3-тарау. Екінші кіші топ (3 - 4 жастағы балалар)

1-параграф. "Таным" білім беру саласы

      80. "Таным" білім беру саласының базалық мазмұны - көру арқылы қабылдау (көрмейтін балалармен - түйсіну және ұсақ моторика), кеңістікте бағдарлау арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады.

      81. Мақсаты ретінде, полисенсорлы қабылдау негізінде қоршаған әлемді тануда іс-әрекеттің арнайы тәсілдерін қалыптастыру.

      82. Міндеттері:

      1) танымдық іс-әрекетте бұзылған көрудің, сипап-сезудің және басқа анализаторлардың ұтымды өзара әрекетінің біліктері мен дағдыларын қалыптастыру;

      2) заттардың қасиеттері мен сапалары туралы ұғымдарды дамыту;

      3) кеңістіктік ұғымдарды меңгеру арқылы, кеңістікте бағытталу қабілетін дамыту.

2-параграф. 1 - жартыжылдық

      83. Көру арқылы қабылдау мыналарды қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекет, сенсорлы эталондар (пішін, көлем, түс); заттар және заттық бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар, адам өміріндегі көру.

      84. Көру-ізденістік іс-әрекет. Қабылдау өрісінде (макро және микро кеңістікте) көру арқылы объектілерді табу дағдыларын қалыптастыру.

      85. Сенсорлы эталондар. Біліктерді дамыту:

      1) түстердің эталондарын шынайы заттардың түстерімен салыстыру;

      2) көпшіліктен таңдау жасалатын, оқшауланатын объектілердің көлемін бірте-бірте азайтумен және көбейтумен негізгі түстерді оқшаулау (3 түстен таңдау);

      3) түстің бегісі бойынша біртекті және әртекті заттарды топтастыру.

      86. Біліктерді үйрету:

      1) жазық геометриялық фигуралардың пішінін көру және сипап-сезудің көмегімен зерттеу;

      2) шеңбер, шаршы, үшбұрыш сияқты геометриялық фигураларды тану және атау;

      3) біртекті геометриялық фигураларды өзара салыстыру;

      4) силуэттік бейнелеуде берілген геометриялық фигураларды жинақтау;

      5) үлкен кеңістікте көлемі бойынша екі заттан кішкентай немесе үлкен затты таңдау;

      6) 3 заттан көлемі бойынша екі бірдей затты таңдау;

      7) көлемнің азаюы және артуы ретімен үш-бес заттан қатар құру.

      87. Заттар және заттық бейнелер. Балаларды оқыту:

      1) қоршаған әлемнің объектілерін жоспарлы көру арқылы зерттеу, көру ақпаратын нақтылау және толықтыруға арналған сақталған анализаторларды қолдану;

      2) силуэттік және контурлы бейнелеуде қарапайым кескіндегі заттарды тану, тану белгілерін ажырату;

      3) шынайы, силуэттік және контурлы бейнелеуді салыстыра білу;

      4) заттарды салыстыра білу, жалпы және айрықша белгілерді ажырату.

      88. Кеңістікті қабылдау. Біліктерге үйрету:

      1) 3 заттан құралған заттар тобында заттың кеңістіктік орналасуын көру тәсілімен ажырату, бір заттың орналасуын екінші затпен арақатынаста бағалау;

      2) үлгі және нұсқау бойынша заттар тобындағы заттың орналасуын өзгерту.

      89. Көру-моторлы координациялар:

      1) көру бақылауында әртүрлі сызықтарды қолмен және көрсеткішпен қадағалау біліктерін жетілдіру; әртүрлі бағыттағы тік сызықтарды айналдырып белгілеу және суретін салу;

      2) шекаралар арасындағы сызықтарды жүргізу біліктерін үйрету.

      90. Адам өміріндегі көру. Балаларды қоршаған әлемді танудағы көрудің рөлімен таныстыру.

      91. Күтілетін нәтижелер:

      1) бірізді ұсынылған нұсқау бойынша көру-сипап-сезу зерттеу әрекеттерін орындайды;

      2) "түс", "пішін", "көлем" ұғымдары туралы түсініктері бар;

      3) шеңбер, шаршы, үшбұрыш сияқты геометриялық фигураларды және негізгі түстерді біледі және атайды;

      4) үлгі бойынша көлемнің артуы немесе азаюы ретімен бірнеше заттардан қатар құра біледі;

      5) сенсорлы белгілердің бірі бойынша заттарды топтастыру дағдылары бар;

      6) силуэттік және контурлы бейнелеудегі заттарды таниды;

      7) заттар тобындағы заттың кеңістікте орналасуын анықтайды;

      8) әртүрлі бағытта тік сызықтарды қадағалау және жүргізу дағдылары бар;

      9) адам өміріндегі көрудің рөлі туралы түсініктері бар.

      92. Сипап-сезу және және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет, тифлографика.

      93. Қолдың объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге дайындығы.

      94. Біліктерді бекіту:

      1) қолдың білезігімен тік, көлденең және айналмалы қимылдарды орындау;

      2) қолдың саусақтарын жұдырыққа түю және жазу (бір мезгілде екі қолмен және әрбір қолмен кезектестіріп), әрбір саусақты кезектесіп бүгу және жазу.

      95. Балаларды оқыту:

      1) қолдың саусақтарын атау, нұсқау бойынша өз қолындағы әрбір саусақты жеке ажырату;

      2) алақанды жазу тәсілімен қолдың өзіндік уқалауын (массаж) орындау;

      3) екі затты екі қолмен бір мезгілде ұстап алу және ұстап тұру;

      4) алақанның көлбеу қалпында қолдың білезіктерін біріктіру;

      5) екі қолдың аттас саусақтарын біріктіру.

      96. Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері. Біліктерді бекіту:

      1) үлгі және нұсқау бойынша симметриялы және күрделі емес ассиметриялы заттарды сипап-сезу арқылы зерттеуді орындау;

      2) зерттеуге белсенді сипап-сезумен бірлесіп, қалдық көруді енгізу.

      97. Біліктерге оқыту:

      1) сипап-сезудің көмегімен геометриялық фигураларды ажырату және атау (шеңбер, шаршы, үшбұрыш);

      2) біртекті геометриялық фигураларды салыстыру және топтастыру;

      3) көлемі бойынша әртекті заттарды салыстыру;

      4) заттың кеңістігінің алуан түрлі сипап-сезуші қасиеттерін (ылғал-құрғақ), температураны (суық-ыстық) ажырату.

      98. Заттық-практикалық іс-әрекет. Балаларды таныстыру:

      1) қағаз түрлерімен: майлық, әжетхана, альбомдық;

      2) ілгек түрлерімен: түймелер, батырмалар, сыдырмалар, жабысқыш ілгектер.

      99. Балаларды оқыту:

      1) конструктор бөлшектерінен жиһаздың жекеленген заттарын құрастыру;

      2) алақанның арасында шарикті жаншылау тәсілмен қарапайым заттарды жабыстыру;

      3) ермексазды ағаш тақтайға, картонға саусақтармен жағу;

      4) магнитті тақтада таяқшалардан тік, көлденең (баған, жол) қатарларды құрастыру;

      5) шарғыға ірі тесіктері бар моншақтарды ілу;

      6) әртүрлі ілгектермен әрекеттер;

      7) әртүрлі қағаз түрлерімен әрекеттер (жырту, мыжу, тегістеу).

      100. Тифлографика көрмейтін балаларды бедерлі суреттерді және олардың бейнесін тифлографикалық аспаптардың көмегімен оқуға үйретуді қамтиды.

      101. Бедерлі бейнелерді оқу:

      1) қағаз бетінде бағдарлау дағдыларын қалыптастыру;

      2) бедерлі суретті зерттеу тәсілдерімен таныстыру;

      3) нақты заттың (жарма, құм, бисер) мысалында нүкте туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      4) сызықтық және бейнелеуші жазықтықтың әртүрлі бөліктерінде орналасқан, бірдей және әртүрлі диаметрдегі нүктелерді оқуға үйрету.

      102. Бедерлі-графикалық іс-әрекет:

      1) бедерлі сурет салуға арналған приборлармен және аспаптармен, олармен жұмыстың қарапайым тәсілдерімен таныстыру;

      2) прибордың жұмыс өрісінде бағдарлауға үйрету;

      3) приборды жұмысқа дайындау дағдыларын қалыптастыру;

      4) нүктелерді қадауды оқыту.

      103. Күтілетін нәтижелер:

      1) нұсқау бойынша қолындағы әрбір саусақты жеке ажыратады;

      2) екі қолымен екі затты ұстай алады және ұстап тұра алады;

      3) сипап-сезудің көмегі арқылы геометриялық фигураларды ажырата алады (шеңбер, шаршы, үшбұрыш);

      4) заттарды көлемі, жазықтықтың құрылымы бойында заттарды салыстырудың сипап-сезуші тәсілдерін қолдануды біледі;

      5) тану деңгейінде сипап-сезу түйсіктерін саралайды;

      6) бейнелеуші жазықтықта нүктелердің бедерлі бейнелерін табады;

      7) қолында грифельді ұстап тұра алады;

      8) тифлопедагогпен бірлесіп, нүктелерді қадай алады.

      104. Кеңістікте бағытталу мыналарды қамтиды: дененің сызбасында бағытталу, киімде бағдарлау, өзіне қатысты бағдарлау, заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу, қозғалыс техникасы, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау, жабық және еркін кеңістікте бағдарлау, микрожазықтықта бағдарлау.

      105. Дененің сызбасында бағдарлау. Біліктерге үйрету:

      1) өз денесінің, қуыршақ денесінің жұп бөліктерін анықтау;

      2) олардың кеңістіктік орналасуын бағдарлау.

      106. Киімде бағытталу. Дағдыларға үйрету:

      1) киімнің бөлшектерін ажырату және атау;

      2) өз киімінің бөлшектерін кеңістіктік орналастыруда бағдарлау.

      107. Өзіне қатысты бағдарлау. Біліктерге үйрету:

      1) кеңістіктің жұптық-қарама-қарсы бағыттарын: алға-артқа, жоғары-төмен, солға-оңға анықтау және сөзбен белгілеу;

      2) өзіне қатысты жақын кеңістікте заттардың орналасуын анықтау.

      108. Заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу. Үлгі және нұсқау бойынша бірнеше ойыншықтардан кеңістіктік қатынастарды модельдеу білігін жетілдіру.

      109. Қозғалыс техникасы:

      1) тұрақты бағдардың айналасында өз бетімен қозғалу дағдыларын дамыту (баспалдақтың сүйеніші, қабырға);

      2) көрмейтін балаларды көретін қатарластармен жұптасып қозғалуға үйрету.

      110. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау.

      111. Біліктерді жетілдіру:

      1) кеңістіктік бағдарлауда көру бағдарларын қолдану;

      2) дыбыстың қозғалмайтын көзінің бағытын жинақтау (көру бақылауымен және онсыз) және сол бағытта қозғалу.

      112. Біліктерге үйрету:

      1) дыбыстары және олармен жасалатын әрекеттері бойынша заттарды тану, дыбыстың көзінің бағытын жинақтау;

      2) бөлмеде еденнің қатты және жұмсақ төсемін аяқтың табанымен ажырату, кеңістіктік бағдарлауда сипап-сезу бағдарларын қолдану (едендік төсемнің сипаты).

      113. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау.

      114. Білімді қалыптастыру:

      1) өз тобының, музыка және спорт залдарының, көз дәрігерінің кабинетінің балабақшаның кеңістігінде кеңістіктік орналасуы туралы; балабақшаның аумағында серуенге арналған телім туралы;

      2) кеңістікті толтыратын заттар туралы, олардың кеңістіктік орналасуы туралы.

      115. Практикалық бағдарлауда бағдар ретінде осы заттарды қолдануға үйрету.

      116. Микрожазықтықта бағытталу. Біліктерге үйрету:

      1) микрожазықтықтың қырлары мен ортасын анықтау;

      2) микрожазықтықта заттардың кеңістіктік орналасуын анықтау.

      117. Күтілетін нәтижелер:

      1) өзіне қатысты кеңістіктің бағыттарын біледі, өзіне қатысты заттардың кеңістіктік орналасуын анықтайды;

      2) заттардың жұптық-қарама-қарсы қырларын анықтай біледі;

      3) үлгі және нұсқау бойынша бірнеше ойыншықтардан кеңістіктік қатынастарды модельдей алады;

      4) балабақшаның таныс бөлмелерінің кеңістіктік орналасуы туралы біледі;

      5) кеңістіктік бағдарлауда көру, сипап-сезу, дыбыстық бағдарларды қолдануды біледі;

      6) микрожазықтықтың қырлары мен ортасын анықтайды.

3-параграф. 2 - жартыжылдық

      118. Көру арқылы қабылдау қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекеті, сенсорлы эталондар (пішін, көлем, түс), заттар және заттық бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар.

      119. Көру-ізденістік іс-әрекет. Көру шегінде көру түрткісін табу және ұстап тұру білігін дамыту.

      120. Сенсорлы эталондар. Біліктерді жетілдіру:

      1) силуэттік және контурлы бейнелеуде шеңбер, шаршы, үшбұрыщ сияқты геометриялық фигураларды тану;

      2) силуэттік және контурлы бейнелеуде геометриялық фигураларды және көлемді денелерді (шар, куб) көпшіліктің арасынан оқшаулау.

      121. Біліктерге үйрету:

      1) эталондық пішіндерді (шар, куб, шеңбер, шаршы, үшбұрыш) шынайы заттардың және қарапайым кескіндемедегі жазық бейнелердің пішінімен салыстыру, заттың негізгі пішінін анықтау;

      2) пішіннің белгісі бойынша заттарды және олардың бейнесін топтастыру;

      3) ұзындығы, биіктігі бойынша екі контрастілі және бірдей затты салыстыру;

      4) ұзындығы, биіктігі бойынша біртекті заттарды топтастыру;

      5) түрлі-түсті гаммаға жақын түстерді саралау;

      6) оқшауланатын объектілердің көлемін бірте-бірте азайтумен және таңдау жасалатын көпшілікті арттырумен түрлі-түсті гаммаға жақын (2-3 түстен таңдау) түстерді оқшаулау;

      7) қоршаған әлемнің заттарының қасиеттері мен сапаларын талдауда сенсорлы эталондарды қолдану.

      122. Заттар және заттық бейнелер:

      1) әртүрлі модальдықта (натуралды зат, шынайы, силуэттік, контурлы бейне) қабылдауға ұсынылған заттарды тану білігін дамыту;

      2) ортақ және айрықша белгілері бойынша заттарды салыстыру;

      3) әртүрлі ракурста (алдынан, артынан) затты және оның бейнесін тану білігін үйрету;

      4) жалпылаушы ұғымдарды қалыптастыру.

      123. Кеңістікті қабылдау. Жақын және үлкен кеңістікте 2 затқа дейін олардың арасындағы қашықтықты біртіндеп азайтумен, өзінен арақашықтықты көру тәсілімен анықтау білігін қалыптастыру.

      124. Көру-моторлы координациялар. Геометриялық фигуралардың, қарапайым кескіндегі заттардың бейнелерінің тіректі нүктелері, трафарет, контуры бойынша айналдырып белгілеу білігін үйрету.

      125. Адам өміріндегі көру:

      1) балаларды көзілдіріктің қызметімен таныстыру;

      2) оларды күнделікті өмірде пайдалану қажеттілігіне адекватты қатынасты қалыптастыру.

      126. Күтілетін нәтижелер:

      1) силуэттік және контурлы бейнелеуде геометриялық фигураларды оқшаулай біледі;

      2) қарапайым кескіндегі заттардың пішіндерін анықтайды;

      3) түр-түс гаммасына жақын түстерді саралайды;

      4) ұзындығы, биіктігі бойынша біртекті заттарды салыстыра біледі;

      5) сенсорлы белгілері бойынша заттар арасындағы қарапайым қатынастарды орната біледі;

      6) қарапайым кескіндегі затты оның контурлы, шынайы, силуэттік бейнесімен салыстыра алады;

      7) көрудің көмегі арқылы өзінен екі заттың қашықтығын анықтайды;

      8) контур, трафарет бойынша күрделі емес бейнелерді айналдырып қоршау дағдылары бар;

      9) күнделікті өмірде көзілдірік тағудың қажеттілігін түсінеді.

      127. Сипап-сезу және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет, тифлографика.

      128. Объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы. Балаларды оқыту:

      1) алақанды "аралау" тәсілімен және басқа қолдың алақанының қабырғасымен, қолдың сыртқы жағымен өзіндік уқалауды (массаж) орындау;

      2) серпімділігі, жазықтықтың фактурасы бойынша әртүрлі доптармен, білікшелермен алақанды уқалауды (массаж) орындау;

      3) жоғары қарай түзетілген екі қолдың саусақтарын қиылыстыру;

      4) 2, 3 саусақтан статикалық позаны ұстап тұру;

      5) баяу және жылдам қарқында әртүрлі бағыттарда екі саусақпен (сұқ саусақ және ортаңғы саусақ) үстелмен "жүру";

      6) әртүрлі пішіндегі және көлемдегі заттармен әрекет ету барысында алақандық және саусақпен ұстауды орындау.

      129. Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері:

      1) симметриялы және ассиметриялы заттарды сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдерін бекіту;

      2) геометриялық фигуралар туралы білімді бекіту (шеңбер, шаршы, үшбұрыш).

      130. Біліктерге үйрету:

      1) ұсынылған үлгі және нұсқау бойынша берілген көлемдегі затты таңдау (3 заттан);

      2) көлемнің артуы немесе азаюы ретімен үш заттан қатар құру (жалпы көлем бойынша);

      3) материалдарды ажырату (қағаз, ағаш, шыны, пластмасса), әртүрлі материалдардан жасалған заттардың жазықтығын анықтау;

      4) ортақ сипап-сезу белгісі бойынша заттарды топтастыру.

      131. Заттық-практикалық іс-әрекет. Біліктерді бекіту:

      1) жиһаздың жекеленген заттарын құрылыс конструкторының бөлшектерінен жинау;

      2) бұрыштар мен қырларды біріктірмей қағаз бетін бүктеу.

      132. Біліктерге үйрету:

      1) бөлшектерді біріктіру орнын жапыру және тегістеу, таяқшалардың соңын бір-бірімен біріктіру арқылы заттарды жабыстыру;

      2) қарапайым пішіндегі заттың бейнесін ортасынан бастап бедерлі контурдың сызығына дейін ермексазбен толтыру;

      3) батырмалы мозаиканың бөлшектерінен көлденең және тік (жол, баған) сызықтарды құрастыру;

      4) магниттік тақтада таяқшалардан геометриялық фигураларды құрастыру;

      5) бау жіпті (жаңбыр) қиылыстырусыз жоғарыдан төменге қарай дайындаманы байлау;

      6) бүктелуі бойынша қағаз бетін жырту;

      7) әрбір бетті түсіру тәсілімен жазықбаспалы кіткаптың беттерін парақтау.

      133. Тифлографика. Рельефті бейнені оқу:

      1) "сызық" ұғымын қалыптастыру;

      2) рельефті суреттің түрлерімен (аппликациялық, контурлы) таныстыру;

      3) сызықтарды нүктелермен, тұтас сызықтармен, пунктирмен бейнелеу тәсілдерімен таныстыру;

      4) көлденең және тік сызықтар туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      5) әртүрлі материалдардан (қағаз, лавсан пленка) әртүрлі тәсілдермен орындалған көлденең және тік сызықтарды оқуға үйрету.

      134. Рельефті-графикалық іс-әрекет:

      1) приборды жұмысқа дайындау білігін дамыту;

      2) геометриялық фигуралардың ішкі трафаретінде нүктелерді түйреуге үйрету;

      3) трафарет бойынша көлденең және тік сызықтарды жүргізу дағдыларын қалыптастыру.

      135. Күтілетін нәтижелер:

      1) үлгі және нұсқау бойынша қолдың білезігімен және саусақтарымен қимылдарды орындай алады;

      2) заттардың пішіні мен көлемін есепке алып, соған сәйкес заттарды ұстап қолдануды біледі;

      3) үлгі бойынша заттарды сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдерін қолданады;

      4) сипап-сезу белгісі бойынша объектілердің ұқсастығы мен айырмашылығын табады;

      5) көлемнің артуы және азаюы ретімен үш объектіден қатар құруды біледі;

      6) үлгі және нұсқау бойынша заттық-практикалық іс-әрекеттің алуан түрлерін орындай алады;

      7) тифлопедагогтың көмегімен приборды жұмысқа дайындайды;

      8) еркін тәртіпте нүктелерді қадай алады;

      9) көлденең және тік сызықтарды саралайды, олардың бейнесін әртүрлі материалда (қағаз, пленка) табады.

      136. Кеңістікте бағдарлау қамтиды: дененің сызбасында бағдарлау, киімде бағдарлау, өзіне қатысты бағдарлау, заттардың кеңістіктік белгілерінде бағдарлау, заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу, қозғалыс техникасы, қозғалыс барысында бағдарлау, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау, түйық және еркін кеңістікте бағдарлау, микрожазықтықта бағдарлау.

      137. Дененің сызбасында бағдарлау. Өз денесінің, қуыршақ денесінің жұптық-қарама-қарсы бөліктерінің кеңістіктік орналасуын анықтау білігін жетілдіру.

      138. Киімде бағдарлау. Өз киімінің бөлшектерін кеңістіктік орналастыруда бағдарлау білігін дамыту.

      139. Өзіне қатысты бағдарлау:

      1) өзіне қатысты заттардың кеңістіктік орналасуын және кеңістіктің бағыттарын анықтау білігін бекіту;

      2) "алыс-жақын" ұғымдарын қалыптастыру;

      3) өзінен бастап жақын кеңістіктегі 2 әртүрлі қашықтықтағы заттарға дейін арақашықтықты (жақын-алыс) көру-сипап-сезу тәсілімен анықтау білігін үйрету.

      140. Заттардың кеңістіктік белгілеріне бағытталу. Бір заттың бөліктері арасындағы кеңістіктік қатынастарды анықтау білігін үйрету.

      141. Заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу. Балаларды сурет жоспары бойынша кеңістіктік қатынастарды модельдеуге үйрету.

      142. Қозғалыс техникасы. Әртүрлі ойыншықтардың бір мезгілде қозғалтумен өзіндік қозғалу техникасын дамыту.

      143. Қозғалу процесінде бағдарлау. Біліктерді үйрету:

      1) өзіндік қозғалыстың бағытын анықтау;

      2) берілген бағытта қозғалу, қозғалыстың бағытын сақтау және өзгерту.

      144. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау. Біліктерге үйрету:

      1) дыбыстың жылжитын көзінің бағытын жинақтау (көру бақылауымен және онсыз), дыбыстық сигналдарға қозғалыс барысында бағдарлану;

      2) серуенге арналған аумақта аяқтың табандарымен төсемді ажырату (шөп, жер), кеңістіктік бағдарлауда сипап-сезу бағдарларын қолдану.

      145. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау. Балабақшаның таныс бөлмелерінде және серуенге арналған бөлікте өз бетімен бағдарлау дағдыларын жетілдіру.

      146. Микрожазықтықта бағытталу. Үстелдің, қағаз бетінің, фланелеграфтың микрожазықтығында бағытталу білігін жетілдіру.

      147. Күтілетін нәтижелер:

      1) өз киімінің бөлшектерінің кеңістіктік орналасуында бағдарланады;

      2) жақын кеңістікте өзіне қатысты заттардың қашықтығын көру-сипап-сезу тәсілімен анықтайды;

      3) бір заттың бөліктері арасындағы кеңістіктік қатынастарды анықтайды;

      4) картинка-жоспар бойынша кеңістіктік қатынастарды модельдей біледі;

      5) балабақшаның таныс бөлмелерінде және серуенге арналған аумақта өз бетіменбағытталу дағдылары бар;

      6) сақталған анализаторлардың көмегімен алынатын ақпаратты бағдарлау барысында есепке алады;

      7) микрожазықтықтың берілген бағыттарында заттарды таба алады және орналастыра алады.

4-параграф. "Әлеумет" білім беру саласы

      148. "Әлеумет" білім беру саласының мазмұны әлеуметтік-тұрмыстық бағдар арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады.

      149. Мақсаты ретінде, күнделікті өмірде қажетті әлеуметтік-тұрмыстық біліктіліктер мен дағдыларды қалыптастыру алынады.

      150. Міндеттері:

      1) адам өмірінің тұрмыстық және әлеуметтік салалалары туралы бастапқы ұғымдарын қалыптастыру;

      2) қоршаған әлемнің заттары туралы ұғымдарды дамыту және жүйелеу;

      3) балалардың өздері туралы тұлғалық ұғымдарын қалыптастыру және дамыту;

      4) қоршаған адамдармен қарым-қатынас және өзара әрекеттесу дағдыларын қалыптастыру.

5-параграф. 1-жартыжылдық

      151. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау қамтиды: заттық әлем, өзі туралы ұғымдар, жеке гигиена, көшедегі мінез-құлық ережесі, ересектердің еңбегі, мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      152. Заттық әлем. Біліктерді дамыту:

      1) қоршаған жақын аймақтағы заттарды ажырату және атау;

      2) полисенсорлы қабылдау негізінде олардың қасиеттерін ажырату;

      3) оларды қызметі бойынша пайдалану;

      4) жалпылаушы ұғымдарды қолдану.

      153. Бала және қоршаған адамдар:

      1) өзінің есімін, тегін, жасын, жынысын атау білігін бекіту;

      2) өз денесінің негізгі бөліктері мен мүшелерінің функциялары туралы ұғымдарын қалыптастыру;

      3) өз отбасының мүшелерін атау білігін үйрету.

      154. Жеке гигиена. Білімді қалыптастыру:

      1) жеке гигиенаның мәні туралы;

      2) жеке гигиенаның заттары мен олардың қызметі туралы;

      3) гигиеналық процедураларды және тазалықты ұстауды орындаумен байланысты әрекеттер туралы.

      155. Көшедегі мінез-құлық ережесі. Балаларды таныстыру:

      1) "көше", "тротуар" ұғымдарымен;

      2) тротуар бойымен қозғалу ережесімен.

      156. Ересектердің еңбегі:

      1) балабақшада ересектердің еңбегі, оның мәні туралы ұғымдарын дамыту;

      2) еңбек құралдарын тану және атау біліктерін, еңбек әрекеттерін үйрету; оларды орындау тәртібін ажырату.

      157. Қарым-қатынас және мінез-құлық мәдениеті:

      1) сәлемдесу, қоштасу, өтініш, кешірім сұрау, рақмет айту көрінісінің вербальды формалары туралы ұғымдарын қалыптастыру және дамыту;

      2) мимикалық, ым-ишара және пантомимикалық қимылдарды қайта жаңғыртуға қатысатын бұлшық ет аппаратын дамыту;

      3) адамдардың эмоционалды күйлері және оларды мимика, ым-ишара, позалар арқылы көрсету тәсілдері туралы ұғымдарын дамыту.

      4) адамның суреттегі статикалық және динамикалық позаларын тану білігін қалыптастыру;

      5) қарым-қатынастың вербальды және вербальды емес құралдарын көрсетуге арналған жаттығу.

      158. Күтілетін нәтижелер:

      1) полисенсорлы қабылдау негізінде заттардың белгілерін ажыратуды біледі, жақын аймақтағы заттардың қызметін түсінеді;

      2) өз денесінің негізгі бөліктері мен мүшелерінің функцияларын біледі;

      3) жеке гигиенаны сақтаудың қажеттілігін түсінеді;

      4) тротуар бойымен қозғалу ережесін біледі;

      5) сәлемдесу, қоштасу, өтініш, кешірім сұрау, рақмет айту көрінісінің вербальды формаларын біледі;

      6) негізгі эмоционалды күйлерді сырттай көрсетудің сипаттамалық ерекшеліктерін түсінеді.

6-параграф. 2-жартыжылдық

      159. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар қамтиды: заттық әлем, өзі туралы ұғымдар, жеке гигиена, көшедегі мінез-құлық ережесі, ересектердің еңбегі, мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      160. Заттық әлем:

      1) ойыншықтарды, кітаптарды, киімді, аяқ-киімді сақтау ережелерімен таныстыру;

      2) өз заттарының сипаттамалық белгілері бойынша ажырату біліктерін қалыптастыру, оларды басқа заттардың арасынан тану;

      3) жалпылаушы ұғымдарды бекіту;

      4) заттармен әрекет ету тәсілдерін жаттықтыру.

      161. Бала және қоршаған адамдар:

      1) өзінің сырт бейнесінің ерекшеліктері туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      2) өз отбасының мүшелерін атау білігін дамыту, туыстық өзара қатынастарды түсіну.

      162. Жеке гигиена. Жуынуда, ауыз қуысын күтуде, сырт бейнесін күтуде әрекеттің бірізділігін айқындау білігн қалыптастыру.

      163. Көшедегі мінез-құлық ережесі. Балаларды таныстыру:

      1) "жол жүретін бөлік" ұғымымен таныстыру;

      2) жаяу жүргінші мен көліктің қозғалысында сигналдардың мәнімен.

      164. Ересектердің еңбегі:

      1) балабақшадағы мейірбике мен кір жуушының еңбегі, олардың маңызы туралы білімді қалыптастыру;

      2) еңбек бұйымдарын, жекеленген еңбек әрекеттерін тану және атау білігін үйрету.

      165. Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті:

      1) балабақшада мәдени-тұрмыстық мінез-құлық ережесі туралы түсініктерді кеңейту;

      2) бет сызбасын қабылдау алгоритмін қалыптастыру;

      3) мимикалық, ым-ишара және пантомимикалық қимылдарды қайта жаңғыртуға қатысатын бұлшық ет аппаратын дамыту.

      166. Қабылдауға және қайта жаңғыртуға үйрету:

      1) бет қимылы: қорқыныш;

      2) ым-ишара: бұл мен, болмайды, үлкен, кішкентай;

      3) пантомимикалық қимылдар: бетімді және қолымды жуамын, сорпа ішемін, қуыршақты ұйықтатамын, машина айдаймын, кітапты парақтаймын, сыбызғыда ойнаймын;

      4) объектілі картинада кейіпкердің бет қимылының, ым-ишарасының, позасының маңызын түсіну білігін үйрету.

      167. Күтілетін нәтижелер:

      1) басқа заттардың арасынан өз заттарын сипаттамалық белгілері бойынша таниды;

      2) өзінің сырт келбетінің бірқатар ерекшеліктері туралы түсініктері бар;

      3) жуынуда, тістерін тазалауда, сырт бейнесін күтуде әрекеттің бірізділігін біледі;

      4) бағдаршам сигналдарының мәнін түсінеді;

      5) балабақшадағы ересектердің негізгі еңбек әрекеттерінің мазмұнын және маңызын түсінеді; еңбек қаруларын біледі және атайды;

      6) мәдени-тұрмыстық мінез-құлықтың негізгі ережесін біледі;

      7) объектілі картинадағы кейіпкердің бет қимылының, ым-ишарасының, позасының маңызын түсінеді;

      8) қарапайым эмоцияларды, ым-ишараларды, позаларды қайта жаңғырта біледі.

4-тарау. Орта топ (4-5 жастағы балалар)

1-параграф. "Таным" білім беру саласы

      168. "Таным" білім беру саласының базалық мазмұны арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады - көру арқылы қабылдау (көрмейтін балалармен - сипап-сезу және ұсақ моторика), кеңістікте бағдарлай білу.

      169. Мақсаты - сенсорлы емес психикалық функциялардың дамуымен бірлікте, бұзылған көру мен сақталған анализаторлардың жүйелі өзара әрекеттестігі негізінде балалардың танымдық қабілеттерін түзету және дамыту.

      170. Міндеттері:

      1) заттардың маңызды белгілерін бақылау, салыстыру, ажырату біліктерін қалыптастыру негізінде танымдық тәжірибені байыту;

      2) ұғымдарды қалыптастыру мақсатында білімді топтастыру, жіктеу және жалпылау тәсілдерін үйрету;

      3) перцептивті әрекеттерді қалыптастыру негізі ретінде, заттық-практикалық іс-әрекетті дамыту;

      4) кеңістіктік бағдарлау дағдыларын дамыту.

2-параграф. 1 - жартыжылдық

      171. Көру арқылы қабылдау қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекет, сенсорлы эталондар (пішін, көлем, түс); заттар және заттық бейнелер, сюжеттік бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар, адам өміріндегі көру.

      172. Көру-ізденістік іс-әрекеті. Қоршаған кеңістікте көру мотивтерін іздеуді жүзеге асыру және оларды көз қырында ұстап тұру білігін жетілдіру.

      173. Сенсорлы эталондар. Дағдыларға бекіту:

      1) геометриялық фигураларды (шеңбер, шаршы, үшбұрыш) және көлемді денелерді (куб, шар, цилиндр) ажырату және атау;

      2) ұзындығы және биіктігі бойынша заттарды салыстыру;

      3) ұзындық пен биіктіктің артуымен қоршаған кеңістікте негізні түстерді ажырату.

      174. Балаларды таныстыру:

      1) цилиндрмен;

      2) "түстің реңкі" ұғымымен.

      175. Біліктіліктерді үйрету:

      1) тік және кері контраста жазық геометриялық фигуралардың силуэттік және контурлы бейнелерін қабылдау;

      2) геометриялық фигуралар мен геометриялық денелердің өзара арақатынасын салыстыру;

      3) ұзындық пен биіктіктің артуы мен азаюы ретімен, үш заттан қатар құру;

      4) негізгі түстердің ашық және қою реңктерін ажырату;

      5) шынайы заттардың түсімен негізгі түстерді және олардың реңктерін салыстыру;

      6) тура және кері контраста негізгі түстердің реңктерін (2 реңктен) жинақтау.

      176. Заттар мен заттық бейнелер. Дағдыларға бекіту:

      1) заттарды және олардың бейнесін жоспар бойынша қарау;

      2) әртүрлі ракурста затты және оның бейнесін тану (алдынан, артынан, қырынан);

      3) силуэттік және контурлы бейнедегі заттарды тану.

      177. Біліктерге үйрету:

      1) күрделі кескіндегі заттың контурлы және силуэттік бейнесін қиылыстыру;

      2) ортақ және айрықша белгілері бойынша затты және оның бейнесін салыстыру.

      178. Сюжеттік бейнелер. Балаларды оқыту:

      1) бір композициялық жоспары бар сюжеттік бейнені бірізді қабылдау;

      2) сюжетті ашатын информативті белгілерді ажыратып көрсету білігі;

      3) қарапайым логикалық өзара байланыстарды орнату білігі.

      179. Кеңістікті қабылдау:

      1) топта үш-бес заттан кеңістіктік қатынастарды анықтау білігін жетілдіру;

      2) жабық және еркін кеңістікте (алыс-жақын, жоғары-төмен) өзінен екі-үш затқа дейін қашықтықты көру арқылы саралауға арналған жаттығу.

      180. Көру-моторлы координациялар. Дағдыларды үйрету:

      1) сызықтар жүйесіндегі сызықтарды қадағалау (әртүрлі түстегі 2-3 сызық);

      2) әртүрлі бағыттарда тура сызықтармен нүктелерді біріктіру;

      3) контур, трафарет бойынша қарапайым және күрделі кескіндегі суретті айналдырып белгілеу.

      181. Адам өміріндегі көру. Балалардың көру мүмкіндіктері туралы ұғымдарды қалыптастыру.

      182. Күтілетін нәтижелер:

      1) ұсынылған жоспар бойынша объектілерді бірізді қарай біледі;

      2) "түстің реңкі" ұғымының мәнін түсінеді;

      3) тану, атау, әрекет ету деңгейінде сенсорлы эталондарды қолданады (салыстыру, жинақтау, топтастыру);

      4) әртүрлі ракурста, силуэттік және контурлы бейнелеуде объектілерді таниды;

      5) сюжетті түсінеді, оны тифлопедагогтың сұрақтары бойынша сипаттайды;

      6) контур, трафарет бойынша қарапайым және күрделі кескіндегі суретті айналдырып қоршай біледі;

      7) өзіндік көру мүмкіндіктері туралы түсініктері бар.

      183. Сипап-сезу және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет, тифлографика.

      184. Қолдың сипап-сезу арқылы зерттеуге дайындығы.

      185. Қолдың құрылымы мен мүмкіндіктері туралы ұғымдарды дамыту.

      186. Біліктерге үйрету:

      1) бір қолдың алақанымен ортасынан басқа қолдың үлкен саусағының ұштарына дейін сылау тәсілімен, қолдың және басқа қолдың алақанының сыртқы жағымен шымшу тәсілімен қолдың өзіндік уқалауын (массаж) орындау;

      2) бір қолымен екі шағын затты ұстап алу;

      3) қолдың саусақтарының тіркесуінің алуан түрлі тәсілдерін орындау;

      4) оң қолдың саусақтарын бір мезгілде және кезектестіре сол қолдың аттас саусақтарына тигізуді орындау.

      187.Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері. Объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуде екі қолдың өзара әрекеттесу тәсілдерін бекіту.

      188. Дағдыларға қалыптастыру:

      1) сипап-сезудің көмегімен көлемді пішіндерді (шар, куб, цилиндр) және жазық геометриялық фигураларды (шеңбер, шаршы, үшбұрыш) ажырату;

      2) қарапайым кескіндегі заттардың пішінін анықтау;

      3) ұзындығы, биіктігі бойынша біртекті заттарды салыстыру;

      4) жазықтықтықтағы заттардың қарама-қарсы және аралық сипап-сезу сипаттамаларын дененің алуан түрлі бөліктерімен ажырату (тегіс-қатпарлы-тікенекті; қатты-жұмсақ, мамық; құрғақ-ылғал-дымқыл), температураны (суық-жылы-ыстық), салмақты (жеңіл-ауыр).

      189. Заттық-тәжірибелік іс-әрекет. біліктерге үйрету:

      1) берілген жағдайларға сәйкес бір объектінің құрылысын салу (биік және төмен мұнаралар, ұзын және қысқа жолдар);

      2) әртүрлі тәсілдермен конструктордың бөлшектерін бекіту;

      3) жалпиған пішіндегі шеттерді жазу, қысу, жалпиту, жымқыру тәсілдерін қолданумен қарапайым пішіндегі заттарды илеу;

      4) бірнеше дайын бөліктерден заттардың аппликациясын фланелеграфта құрастыру;

      5) бұрыштары мен қырларын қиылыстырумен қағаз парағын бүктеу.

      190. Тифлографика көрмейтін балаларды бедерлі суреттерді және олардың бейнесін тифлографикалық аспаптардың көмегімен оқуға үйретуді қамтиды.

      191. Рельефті бейнелерді оқу:

      1) "контур" ұғымын қалыптастыру;

      2) контурды құрастыру тәсілдерімен таныстыру;

      3) бағыттары, ұзындығы бойынша әртүрлі сызықтың түрлерімен (көлденең, тік, көлбеу) таныстыру;

      4) әртүрлі жазықтықта әртүрлі тәсілдерімен орындалған, әртүрлі бағытта орналасқан сызықтарды үйрету;

      5) әртүрлі жазықтықта әртүрлі тәсілдермен орындалған геометриялық фигуралардың рельефті бейнелерін (шеңбер, шаршы, үшбұрыш) оқуға үйрету.

      192. Рельефті-графикалық іс-әрекет. Біліктерді бекіту:

      1) геометриялық фигуралардың ішкі трафаретінде нүктелерді қадау;

      2) трафарет бойынша көлденең және тік сызықтарды жүргізу.

      193. Біліктіліктерді үйрету:

      1) табиғи материалдың, таяқшаның көмегімен фигуралардың контурын құру;

      2) трафарет бойынша геометриялық фигуралардың контурларын грифельмен ою.

      194. Күтілетін нәтижелер:

      1) қолдың саусақтарымен статикалық және динамикалық қимылдарды орындайды;

      2) заттардың сипап-сезуші белгілерін, көлемнің пішінін ажыратудың сипап-сезу тәсілдерін біледі және қолдана алады;

      3) жазықтықтың құрылымы, пішіні, көлемі бойынша заттарды салыстыруды және топтастыруды біледі;

      4) бірізді ұсынылған нұсқау бойынша объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуді орындайды;

      5) заттық-практикалық іс-әрекетте сипап-сезуді қолдана біледі;

      6) бағыты бойынша және оларды бейнелеу тәсілдері бойынша рельефті сызықтардың түрлерін біледі;

      7) әртүрлі тәсілмен орындалған, әртүрлі бағыттағы сызықтарды, геометриялық фигураларды (шаршы, тік төртбұрыш, үшбұрыш) оқиды;

      8) табиғи материалдан, таяқшалардан геометриялық фигуралардың контурын құрай біледі;

      9) трафарет бойынша көлденең және тік сызықтарды жүргізе біледі;

      10) тифлопедагогпен бірлесіп, ішкі трафаретте фигуралардың контурларын оя алады.

      195. Кеңістікте бағдарлау қамтиды: дененің сызбасында бағдарлау, өзіне қатысты және затқа қатысты бағдарлау, заттардың кеңістіктік белгілерінде бағдарлау, заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу, қозғалыс техникасы, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау, түйық және еркін кеңістікте бағдарлау, микрожазықтықта бағдарлау, кеңістіктіктің сызбасында бағдарлау.

      196. Дененің сызбасында бағдарлау. Өз денесінің жұптық-қарама-қарсы бағыттарын алдында тұрған баланың бағыттармен салыстыру білігін үйрету.

      197. Өзіне қатысты және затқа қатысты бағдарлау:

      1) өзіне қатысты қоршаған кеңістіктегі заттардың орналасуын анықтау білігін бекіту;

      2) қашықтықты қадамдармен өлшеумен, қоршаған кеңістіктегі өзінен бастап 2 әртүрлі қашықтықтағы заттарға дейін арақашықтықты (жақын-алыс) анықтау қабіетін дамыту;

      3) заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды анықтау білігін үйрету.

      198. Заттардың кеңістіктік белгілерінде бағдарлау. Заттардың жұптық-қарама-қарсы қырларын анықтай алуды үйрету (алдыңы-артқы, жоғарғы-төменгі, оң-сол).

      199. Заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу. Жабық кеңістікті және заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды онда орналасқан қуыршақ жиһазының көмегімен модельдеуге үйрету.

      200. Қозғалыс техникасы. Үлкен заттарды зерттеуде, баланың бойынан төмен немесе жоғары тұратын заттарды зерттеуде дұрыс позаны қабылдау білігін үйрету.

      201. Қозғалу процесінде бағдарлау. Біліктерді қалыптастыру:

      1) өзіндік қозғалыс барысында бағыттарды анықтау;

      2) кедергілерді жеңумен қозғалу.

      202. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау.

      203. Кеңістіктік бағдарлауда көрудің маңызы мен сақталған анализаторлар туралы ұғымдарды қалыптастыру.

      204. Біліктерді жетілдіру:

      1) әртүрлі нұсқада көрсетілген белгілер бойынша қоршаған заттарды көрудің көмегімен ажырату (әртүрлі көлемдегі, пішіндегі және түстегі біртекті заттар);

      2) қоршаған кеңістіктің дыбыстарын ажырату (адамның дауысы, әрекеті, табиғат дыбыстары), жабық және еркін кеңістікте дыбыстың қозғалмайтын және ауыспалы көзін жинақтау;

      3) сақталған анализаторлардың көмегімен алынатын ақпаратты бағдарлау процесінде қолдану білігін жетілдіру.

      205. Біліктерді қалыптастыру:

      1) бөлмедегі еден төсемінің сипатын аяқтың табандарымен ажырату, нақты белгілерді бөлмелермен салыстыру;

      2) серуенге арналған аумақта төсемді аяқтың табандарымен ажырату (асфальт, құм, шөп, жер, қар);

      3) тұрмыста кездесетін иістерді иіс сезудің көмегімен анықтау.

      206. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау:

      1) балабақшаның бөлмелерінде және аумағында практикалық бағдарлау негізінде балалардың кеңістіктік ұғымдарын дамыту;

      2) қозғалу жолдары туралы әңгімелеу білігін үйрету.

      207. Микрожазықтыққа бағытталу:

      1) микрожазықтықтың бағыттарын (қырлары, ортасы, бұрышы) және заттың микрожазықтықта кеңістіктік орналасуын анықтау білігін дамыту;

      2) микрожазықтықтың аталған бағыттарында заттарды орналастыру білігін үйрету.

      208. Кеңістіктің сызбасы бойынша бағытталу:

      1) заттардың қарапайым сызбалы, шартты белгілері туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      2) заттарды олардың шартты белгілерімен салыстыру білігін үйрету;

      3) кеңістіктің қарапайым сызбасы туралы түсініктерді қалыптастыру (үстел, орындық - жоғарыдан қараған түрі).

      209. Күтілетін нәтижелер:

      1) заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды анықтайды;

      2) қуыршақ жиһазындағы заттардың көмегімен онда орналасқан заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды және Жабық кеңістікті модельдеу дағдылары бар;

      3) кеңістіктік терминдерді түсінеді және қолданады;

      4) қоршаған заттардың белгілерін сақталған анализаторлардың көмегімен ажыратады, оларды бағдар ретінде пайдаланады;

      5) тифлопедагогтың сұрақтары бойынша қозғалу жолдары туралы әңгімелейді;

      6) микрожазықтықтың бағыттарын және микрожазықтықта заттың кеңістіктік орналасуын анықтайды;

      7) заттарды олардың шартты белгілерімен салыстыра біледі.

3-параграф. 2 - жартыжылдық

      210. Көру арқылы қабылдау қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекет, сенсорлы эталондар (пішіні, көлем, түс), заттар және заттық бейнелер, сюжеттік бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар, адам өміріндегі көру.

      211. Көру-ізденістік іс-әрекет. Қозғалатын көру мотивін табу және көз қырында ұстау білігін қалыптастыру.

      212. Сенсорлы эталондар. Балаларды үйрету:

      1) күрделенген жағдайда жазық геометриялық фигуралардың (шеңбер, шаршы, үшбұрыш) контурлы бейнесін тану білігі (контурды жабу);

      2) әртүрлі кеңістіктік қалыпта ұсынылған геометриялық фигуралар мен денелерді жинақтау білігі;

      3) ені, тығыздығы бойынша біртекті заттарды салыстыру және топтастыру білігі;

      4) негізгі түстердің 3 реңкін ажырату;

      5) негізгі түстердің реңктері бойынша заттарды топтастыру;

      6) ахроматикалық түстермен (қара, ақ), қоңыр түс, сары жасыл түстерді ажырату және атау;

      7) қоңыр-қызыл, қоңыр-қызғылт сары, қоңыр-қара түстерді саралау;

      8) 2-3 түстің арасынан қоңыр түсті оқшаулау;

      9) Жабық және еркін кеңістіктегі заттардың түсімен қоңыр және қызғылт-сары түстің эталондарын салыстыру.

      213. Заттар және заттық бейнелер. Біліктіліктерді үйрету:

      1) күрделенген жағдайда заттардың бейнелерін тану (контурды жабу, түстіліктің болмауы);

      2) қозғалатын заттарды ажырату және тану;

      3) берілген белгілері бойынша заттарды жалпылау және жіктеу.

      214. Сюжеттік бейнелер:

      1) бір композициялық жоспары бар сюжеттік бейнені бірізді қабылдау білігін бекіту;

      2) информативті белгілерді ажырату негізінде себепті-салдарлы байланыстар мен қатынастарды орнату білігін дамыту;

      3) мазмұны бойынша екі сюжеттік картинаны салыстыру білігін үйрету.

      215. Кеңістікті қабылдау. Жабық және еркін кеңістікте объектілердің қашықтығын, өзара орналасуын анықтауға арналған жаттығу .

      216. Көру-моторлы координациялар:

      1) сызықтар жүйесінде сызықтарды қадағалау білігін дамыту (бірдей және әртүрлі түстегі 2-4 сызықтар);

      2) қарапайым кескіндегі заттардың бейнесін қою сызықпен сызуды орындау білігін үйрету.

      217. Адам өміріндегі көру. Көруді сақтау ережелері туралы ұғымдарды қалыптастыру.

      218. Күтілетін нәтижелер:

      1) ахроматикалық (қара, ақ) және хроматикалық (қызыл, сары, жасыл, қызғылт-сары, көк, қоңыр) түстерді, негізгі түстердің реңктерін ажыратады және атайды; геометриялық фигуралардың және көлемді денелердің пішінін ажыратады және атайды;

      2) "ені", "тығыздығы" ұғымдары туралы түсініктері бар;

      3) берілген сенсорлы белгісі бойынша салыстыру, жинақтау, топтастыру барысында объектілердің тәуелділігін орната біледі;

      4) күрделенген жағдайларда (контурды жабу, түстіліктің болмауы) объектілердің бейнесін таниды;

      5) затты белгілі топқа жатқызады, жалпылаушы ұғымдарды қолданады;

      6) информативті белгілерді ажырату негізінде сюжеттік картинадағы логикалық өзара байланыстарды орнатады;

      7) кеңістікте объектілердің қашықтығын, өзара орналасуын анықтайды;

      8) сызықтар жүйесіндегі сызықтарды қадағалау, қою сызықпен белгілеу дағдылары бар;

      9) көруді сақтаудың қарапайым ережесі туралы түсініктері бар.

      219. Сипап-сезу және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет, тифлографика.

      220. Қолдың сипап-сзеу арқылы зерттеуге дайындығы. Біліктерді үйрету:

      1) саусақтың ұшынан алақанға қарай бағытта саусақтардың жастықшасын сылау тәсілімен қолды өзіндік уқалауды (массаж) орындау;

      2) бір-біріне сыртқы жағымен сығылған алақанның қалпында екі қолдың саусақтарын қиылыстыру;

      3) үлкен саусақпен саусақтардың жастықшаларын кезектесіп жеке-дара жанасуды, саусақтарды үлкен саусаққа кезектесіп біріктіруді орындау;

      4) бір статикалық позаны басқа позаға өтуді орындау.

      221. Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері. Дағдыларды дамыту:

      1) материалдарды ажырату (қағаз, ағаш, шыны, пластмасса, металл, мата), әртүрлі материалдардан жасалған заттардың бетін анықтау;

      2) жазықтықтың түйсінуші белгісі, көлемнің белгіленген параметрі, пішіннің белгісі бойынша заттарды топтастыру.

      222. Біліктіліктерді үйрету:

      1) кескіні қарапайым пішінді қамтитын заттың бөлшектерінің пішінін анықтау;

      2) ұзындығы, биіктігінің артуы мен азаюы ретімен үш заттан қатар құру;

      3) шынайы жағдайда бағдарлау процесінде түйсінуді қолдану (қабырғаның фактурасы, едендік төсемнің сипаты).

      223. Заттық-практикалық іс-әрекет. Біліктерді жетілдіру:

      1) әртүрлі тәсілдермен конструктордың бөлшектерін біріктіру және бекіту;

      2) әртүрлі бағыттарда сызықтарды фишкалармен салу;

      3) магниттік тақтада таяқшалардан геометриялық фигураларды құрастыру;

      4) тесіктердің санын бірте-бірте арттырумен бау жіпті қиылыстырусыз жоғарыдан төмен қарай байлауды орындау;

      5) жазық баспалы кітаптың басынан аяғына дейін және кері ретте әрбір бетін түсіру тәсілімен қалыңдығы әртүрлі материалдан жазық баспалы кітаптың беттерін парақтау.

      224. Балаларды үйрету:

      1) 2 бөліктен құралатын заттарды илеу;

      2) қарапайым пішіндегі рельефті сурет салуға арналған ермексаздан жасалған дайын бөлшектерді іріктеу, ермексазды рельефтің контуры шегінде жағу білігі;

      3) бүктелген сызықты бүгу және жазу тәсілімен қағаздан қарапайым ұсақ бұйымдарды орындау білігі (ашықхаттар, альбом).

      225. Тифлографика көрмейтін балаларды бедерлі суреттерді және олардың бейнесін тифлографикалық аспаптардың көмегімен оқуға үйретуді қамтиды.

      226. Рельефті бейнені оқу:

      1) әртүрлі жазықтықта әртүрлі тәсілдермен орындалған геометриялық фигуралардың (шеңбер, шаршы, үшбұрыш) рельефті бейнесін оқу білігін жетілдіру;

      2) пішіні бойынша сызықтардың түрлерімен таныстыру (тура, толқын тәрізді, сынық);

      3) әртүрлі жазықтықта әртүрлі тәсілдермен орындалған әртүрлі сызықтарды оқуға үйрету; сызықтардан қарапайым суреттерді; геометриялық пішіні бар заттардың суреттерін оқуға үйрету;

      4) қарапайым рельефті бейнелерді шынайы объектілермен (модель) салыстыру білігін үйрету.

      227. Рельефті-графикалық іс-әрекет:

      1) трафарет бойынша геометриялық фигуралардың контурын грифельмен тесу білігін бекіту;

      2) трафарет, тіректі нүктелер бойынша әртүрлі сызықтардың жүргізу;

      3) трафарет бойынша геометриялық фигураларды айналдырып белгілеу (пленкадағы қаламмен).

      228. Күтілетін нәтижелер:

      1) қолдың білезігімен және саусақтармен алуан түрлі қимылдарды орындай алады;

      2) сипау, ұрғылау, сылау, шымшу тәсілдерімен қолды өзіндік уқалауды (массаж) орындай алады;

      3) тану, атау, әрекет ету деңгейінде түйсінуші сенсорлы эталондарды қолданады;

      4) 2 қарапайым пішіннен құралған заттың пішінін талдайды;

      5) үлгі және нұсқау бойынша жалпы көлем, ұзындық, биіктіктің артуы мен азаюы ретімен үш заттан қатар құра алады;

      6) заттық-практикалық іс-әрекетте сипап-сезу түйсіктерін қолдану дағдылары бар;

      7) формасы бойынша рельефті сызықтардың түрлерін біледі;

      8) сызықты берілген нүктеден тыс сипап-сезу арқылы қадағалау дағдысы бар;

      9) қарапайым барельефтер мен аппликациялық бейнелерді шынайы объектілермен салыстырады;

      10) трафарет бойынша әртүрлі рельефті сызықтарды жүргізу дағдысы бар;

      11) тифлопедагогпен бірлесіп ішкі трафаретте фигуралардың контурын қаламмен айналдырып белгілейді.

      229. Кеңістікте бағдарлау қамтиды: дененің сызбасында бағдарлау, өзіне қатысты және затқа қатысты бағдарлау, заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу, қозғалыс техникасы, қозғалыс барысында бағдарлау, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау, Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау, микрожазықтықты бағдарлау, кеңістіктің сызбасында бағдарлау.

      230. Дененің сызбасында бағдарлау. Өз денесінің және алдында тұрған баланың кеңістіктік бағыттарын арақатынаста ұстау білігін дамыту.

      231. Өзіне қатысты және затқа қатысты бағдарлау:

      1) үлгі және нұсқау бойынша өзіне және затқа қатысты кеңістікте бағдарлаумен байланысты практикалық әрекеттерді орындау білігін жетілдіру;

      2) бір кеңістіктік бағытта орналасқан өзінен 3 затқа дейін қашықтықты (жақын-алыс) көру арқылы саралауды дамыту;

      3) көру мен естудің көмегі арқылы, өзіне қатысты қозғалатын заттардың бағыттарын анықтау білігін қалыптастыру.

      232. Заттық - кеңістіктік қатынастарды модельдеу. Құрылыс конструкторының бөлшектерінің көмегімен заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды және жабық кеңістікті модельдеуге үйрету.

      233. Қозғалыс техникасы. Кедергілерді табу және жеңудегі дұрыс позаны сақтауға үйрету.

      234. Қозғалыс барысында бағдарлау. Берілген қарқында әртүрлі бағыттарда қозғалу дағдыларын қалыптастыру (жылдам, баяу).

      235. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағытталу.

      236. Біліктіліктерді жетілдіру:

      1) сипап-сезудің көмегімен әртүрлі жазықтықтарды тану (алақанмен, қол саусақтарымен, аяқтың табандарымен);

      2) қоршаған кеңістіктің дыбыстарын ажырату.

      237. Дағдыларды қалыптастыру:

      1) тұрмыстық иістерді олардың қайнар көздерімен салыстыру;

      2) кеңістіктегі иістің қайнар көзінің бағытын оқшаулау;

      3) практикалық бағдарлауда көру, сипап-сезу, иіс сезу, дыбыстық алуан түрлі бағдарларды қолдану.

      238. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау:

      1) полисенсорлы қабылдау негізінде бағдарлау дағдыларын жетілдіру (бөлмелердің кеңістігін толтыратын балабақшаның әртүрлі бөлмелері мен заттарының; дәліздер, баспалдақтар, шығатын есіктер; серуенге арналған аумақтар, спорттық аймақ);

      2) қозғалу жолдары туралы әңгімелеу білігін дамыту.

      239. Микрожазықтықта бағытталу. Микрожазықтықтың аталған бағыттарында және бір-біріне қатысты белгілі қалыпта заттарды орналастыру білігін үйрету (қатар, астында, үстінде, арасында, жанында).

      240. Кеңістіктің сызбасында бағдарлау:

      1) кеңістіктің қарапайым сызбасы туралы ұғымдарды дамыту;

      2) сызбада көрсетілген белгі бойынша шынайы кеңістікте заттарды орналастыру білігін үйрету.

      241. Күтілетін нәтижелер:

      1) өз денесінің жұптық-қарама-қарсы бағыттарын алдында тұрған баланың бағыттарымен салыстыра алады;

      2) өзіне және затқа қатысты кеңістікте бағдарлаумен байланысты практикалық әрекеттерді орындайды;

      3) орын алмастырушы заттардың көмегімен заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды және Жабық кеңістікті модельдеу дағдылары бар;

      4) әртүрлі бағдарларды қолданумен бағдарлау дағдылары бар;

      5) балабақшаның әртүрлі бөлмелерінің және серуенге арналған аумақтың, таныс кеңістікті толтыратын заттардың орналасуын біледі;

      6) микрожазықтықтың аталған бағыттарында және бір-біріне қатысты заттардың белгілі қалыпта орналастыру дағдылары бар;

      7) кеңістіктің қарапайым сызбасы туралы түсініктері бар;

      8) сызбада көрсетілген белгі бойынша шынайы кеңістікте заттарды орналастыра біледі.

4-параграф. "Әлеумет" білім беру саласы

      242. "Әлеумет" білім беру саласының базалық мазмұны арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады - әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлай білу.

      243. Мақсаты - жақын тұрмыстық және әлеуметтік ортада балалардың өзбетінділігін қамтамасыз ететін біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.

      244. Міндеттері:

      1) тұрмыстық іс-әрекетте өзбетінділікке үйрету;

      2) ересектердің еңбегі және оның маңызы туралы түсініктерін дамыту;

      3) жақын әлеуметтік ортада ересектермен және қатарластармен өзара қатынастарды орнату ережесі туралы ұғымдарды дамыту;

      4) коммуникативті іс-әрекеттің вербальды және вербальды емес тәсілдерін жетілдіру.

5-параграф. 1 - жартыжылдық

      245. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау қамтиды: заттық әлем, өзі туралы ұғымдары, жеке гигиена, көшедегі мінез-құлық ережесі, қоғамдық-тұрмыстық мекемелер, ересектердің еңбегі, мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      246. Заттық әлем:

      1) көру және сақталған анализаторлардың көмегімен заттардың қасиеттері мен белгілерін ажыратуға арналған жаттығу;

      2) жалпылаушы ұғымдар шеңберін кеңейту.

      247. Біліктерді үйрету:

      1) заттардың бөлшектерін ажырату және атау;

      2) түрлері жақын заттарды салыстыру;

      3) пішіні, түсі, материалы, қызметі бойынша заттарды топтастыру.

      248. Бала және қоршаған адамдар. Ұғымдарды дамыту:

      1) өз денесінің негізгі бөліктері мен мүшелерінің функциялары туралы;

      2) өз сырт бейнесінің жеке-дара ерекшеліктері туралы.

      249. Ұғымдарды қалыптастыру:

      1) адамдардың жасы бойынша айырмашылықтары туралы;

      2) әртүрлі жастағы балалардың сырт бейнесінің, киімінің, мінез-құлқының сипаттамалық ерекшеліктері туралы.

      250. Жеке гигиена. Ұғымдарды қалыптастыру:

      1) гигиена ережелерін сақтау мен өз ағзасының жай-күйінің арасындағы өзара байланыс туралы;

      2) пайдалы және зиянды әдеттер туралы.

      251. Көшедегі мінез-құлық ережесі:

      1) "көлік жүретін жол" ұғымын бекіту;

      2) көшеден өту ережесімен таныстыру.

      252. Қоғамдық-тұрмыстық мекемелер. Балаларды таныстыру:

      1) адамның әлеуметтік-тұрмыстық іс-әрекетінің салаларымен;

      2) дүкенде, емханадағы мінез-құлық ережелерімен;

      3) мекеме қызметкерлеріне сұрақтармен, өтініштермен, рақмет айтумен қаратылған сөз түрлерімен.

      253. Ересектердің еңбегі. Кәсіптер туралы еңбектің нәтижелерінің мазмұны мен мәні туралы білімді қалыптастыру.

      254. Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті:

      1) алуан түрлі әлеуметтік-тұрмыстық жағдайларда балаларды ересектермен және қатарластармен өзара әрекетке түсу білігін үйрету;

      2) адам беті мен денесінің сызбасын қабылдау алгоритмін қалыптастыру;

      3) адамдардың эмоционалды күйлері (қуаныш, мұң, бірқалыпты күй, қорқыныш) және оларды бет қимылы, ым-ишара, позалар арқылы көрсету тәсілдері туралы ұғымдарды бекіту;

      4) адамның эмоционалды күйімен және осы күйді туындататын себептің арасындағы байланысты орнату білігін үйрету.

      255. Қабылдауға және қайта жаңғыртуға үйрету:

      1) мимика: таңғалу;

      2) ым-ишара (ал, басқа жоқ, білмеймін, бермеймін, бұл менікі, төмен, жоғары, ұзын, қысқа);

      3) пантомимикалық қимылдар (ішім ауырады, ұйқым келді, сыпырып жатырмын, шаң сүртемін).

      256. Күтілетін нәтижелер:

      1) түрлері жақын заттарды ажыратады және атайды;

      2) пішіні, түсі, материалы, қызметі бойынша заттарды топтастыра біледі;

      3) адамдардың жасы бойынша айырмашылығын түсінеді;

      4) пайдалы және зиянды әдеттер туралы ұғымдары бар;

      5) сатушының, дәрігердің еңбегінің мазмұны мен бағыттылығы туралы ұғымдары бар;

      6) қоршаған адамдармен мәдени өзара әрекеттесу формаларын біледі;

      7) адамның беті мен денесінің сызбасында бағдарлай алады;

      8) адамның эмоционалды күйлерін мимика, ым-ишара, позалар арқылы көрсету тәсілдерін біледі және қайта жаңғыртады;

      9) адамның эмоционалды күйлері мен осы күйді туындататын себептің арасындағы өзара байланысты түсінеді.

6-параграф. 2 - жартыжылдық

      260. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау қамтиды: заттық әлем, өзі туралы ұғымдары, жеке гигиена, көшедегі мінез-құлық ережесі, қоғамдық-тұрмыстық мекемелер, ересектердің еңбегі, мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      261. Заттық әлем:

      1) заттың қызметі мен оның құрылымы, жасалған материал арасындағы өзара байланыс туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      2) іс-әрекетті жүзеге асыруға арналған заттардың сапасы, қасиеттері, қызметіне сәйкес таңдау білігін үйрету.

      262. Бала және қоршаған адамдар. Ұғымдарды дамыту:

      1) өз туралы;

      2) өз отбасы туралы;

      3) балалардың жеке-дара сенсорлы мүмкіндіктері туралы.

      263. Жеке гигиена. Таныстыру:

      1) көз гигиенасының ережесімен;

      2) сырт бейнесін өзіндік бақылау тәсілдерімен.

      264. Көшедегі мінез-құлық ережесі:

      1) көшеден өту ережесін бекіту;

      2) жолаушылар көлігінің аялдамасында мінез-құлық ережесімен таныстыру.

      265. Қоғамдық-тұрмыстық мекемелер:

      1) дүкендердің алуан түрлері туралы ұғымдарды дамыту;

      2) шаштараз туралы ұғымдарды қалыптастыр.

      266. Ересектердің еңбегі. Шаштараз кәсібі, еңбек нәтижесінің мазмұны мен маңызы туралы ұғымдарды қалыптастыру.

      267. Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті:

      1) қоғамдық орындарда мінез-құлық ережесімен таныстыру;

      2) балаларға нақты әрекеттерге өзіндік қатынасын көрсету білігін үйрету;

      3) адам денесі мен бетінің сызбасын қабылдау алгоритмін бекіту.

      268. Қабылдау мен қайта жаңғыртуға үйрету:

      1) бет қимылы: ашушаңдық;

      2) ым-ишара: маған кел, біреуге ұрсу, есік қағу, біраз;

      3) пантомимикалық қимылдар: тіс тазалаймын, ыдыс жуамын, шаршадым, суық;

      4) сюжетттік бейнелеуде кейіпкерлердің бет қимылы, ым-ишарасы, позаларының маңызын анықтау білігін үйрету.

      269. Күтілетін нәтижелер:

      1) заттың қызметі мен оның құрылымы, жасалған материалы арасындағы өзара байланысты түсінеді;

      2) өз отбасының құрамын біледі, отбасындағы туыстық қатынастарды түсінеді;

      3) көз гигиенасын жүзеге асыру тәсілдерін біледі;

      4) көшеден өту ережесін біледі;

      5) бірқатар қоғамдық-тұрмыстық мекемелер туралы түсініктері бар (дүкен, емхана, шаштараз);

      6) қоғамдық орында мінез-құлық ережесі туралы түсініктері бар;

      7) орындалатын әрекетті позасы бойынша таниды;

      8) сюжеттік бейнедегі кейіпкерлердің эмоционалды күйлерінің көрінісін түсінеді.

5-тарау. Ересектер тобы (5 - 6 жастағы балалар)

1-параграф. "Таным" білім беру саласы

      270. "Таным" білім беру саласының мазмұны арнайы коррекциялық оқу іс-әрекетінде жүзеге асырылады - көру арқылы қабылдау (көрмейтін балалармен - түйсіну және ұсақ моторика), кеңістікте бағдарлау.

      271. Мақсаты - полисенсорлы негізде қабылдаудың коррекциялық-компенсаторлық тәсілдерін дамыту, оларды балалардың өзіндік танымдық іс-әрекетінде қолдану үшін жағдай құру.

      272. Міндеттері:

      1) қоршаған әлемнің объектілеріне зерттеу тұғырын қалыптастыру;

      2) алгоритмизация негізінде мақсатты бағытталған полисенсорлы қабылдау арқылы қоршаған кеңістіктің объектілері туралы ұғымдарды дамыту;

      3) кеңістік және онда орналасқан объектілер туралы алынған полисенсорлы ақпаратты практикалық іс-әрекетте қолдануға үйрету;

      4) ойлау операцияларын дамыту (анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, жіктеу).

2-параграф. 1 - жартыжылдық

      273. Көру арқылы қабылдау қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекеті, сенсорлы эталондар (пішіні, көлем, түс), заттар мен заттық бейнелер, сюжеттік бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар, адам өміріндегі көру.

      274. Көру-ізденістік іс-әрекеті. Қозғалатын көру мотивін іздеуді және көз қырында ұстауды жүзеге асыру білігін дамыту.

      275. Сенсорлы эталондар. Біліктіліктерді жетілдіру:

      1) көлемі бойынша айырмашылықты бірте-бірте азайтумен ұзындығы, биіктігі, ені, тығыздығы бойынша заттарды салыстыру;

      2) бірдей орналасқан көпшілік заттардан көлемнің берілген параметрі бойынша заттарды жинақтап шектеу;

      3) көпшіліктен көлемнің берілген параметрі бойынша бірдей заттарды таңдау;

      4) ұзындығы, биіктігі, ені, тығыздығы бойынша артуы мен азаюы ретімен үш-бес заттан қатар құру;

      5) түрлі-түсті объектілер арасындағы қашықтықты және қабылдау өрісін арттыруда, негізгі түстің 3 реңкін ажырату.

      276. Тік төртбұрышты шаршымен салыстыру негізінде, сопақшаны шеңбермен салыстыру негізінде таныстыру. Геометриялық фигураларды (шеңбер, шаршы, үшбұрыш, тік төртбұрыш, сопақша) және көлемді денелерді (шар, куб, цилиндр) ажырату және атау білігіне арнаған жаттығу.

      277. Біліктерге үйрету:

      1) көпшілік шаршыдан силуэттік және контурлы бейнелеуде тік төртбұрышты шектеу;

      2) көпшілік шеңберден силуэттік және контурлы бейнелеуде сопақшаны шектеу;

      3) заттарға дейін қашықтықты бірте-бірте арттырумен көлемнің берілген параметрі бойынша үлкен кеңістіктің 2 біртекті объектілерін салыстыру;

      4) сұр, көгілдір, күлгін түстерді ажырату және атау;

      5) көгілдір-көк, көгілдір-ақ, көгілдір-сұр, күлгін-қара, күлгін-көк түстерді саралау;

      6) көгілдір түсті көк-күлгін және сұр-ақ түстерден бөліп шығару; сұр түсті ақ-көгілдір түстен, күлгін түсті қызыл-көк және қара-көк түстерден бөліп шығару;

      7) сұр, көгілдір, күлгін түстердің эталондарын қоршаған заттардың түстерімен салыстыру;

      8) түстің қанықтылығын көбейту және азайту ретімен түрлі-түсті қатар құру (негізгі түстердің 3 градациясы);

      9) қоңыр, күлгін, қызғылт-сары, көгілдір, сұр түстердің ашық және қою реңктерін ажырату;

      10) қоңыр, күлгін, қызғылт-сары, көгілдір, сұр түстердің реңктерін жинақтау (2 реңктен).

      278. Заттар және заттық бейнелер. Біліктіліктерді үйрету:

      1) жоспар-алгоритм бойынша қабылдау объектісін қарау және сипаттау;

      2) күрделі кескіндегі заттардың шынайы, силуэттік және контурлы бейнелерімен салыстыру;

      3) әртүрлі ракурста заттарды тану (алдынан, артынан, жанынан, жоғарыдан, төменнен);

      4) қозғалатын объектілерді тану;

      5) күрделі кескіндегі затты және оның бейнесін салыстыру.

      279. Сюжеттік бейнелер:

      1) екі композициялық жоспары бар сюжеттік бейнені бірізді қабылдау дағдыларын қалыптастыру;

      2) сюжетті ашатын информативті белгілер туралы білімді дамыту.

      280. Кеңістікті қабылдау:

      1) кеңістік тереңдігінің бейнелеуші белгілері туралы ұғымдарды қалыптастыру, қашықтықта орналасқан заттардың көлемін өзгерту; бір объектіні екіншісімен жабу;

      2) баланың өзінен бір бағытта орналасқан үш-бес затқа дейін қашықтықты көру арқылы саралауға арналған жаттығу.

      281. Көру-моторлы координациялар:

      1) контур бойынша бейнелерді айналдырып белгілеу, сызықпен штрихтау дағдыларын жетілдіру;

      2) үлгі бойынша графикалық тапсырмаларды орындау.

      282. Адам өміріндегі көру. Балалардың көру мүмкіндіктері, көруді сақтау ережесі туралы ұғымдарды дамыту.

      283. Күтілетін нәтижелер:

      1) геометриялық фигураларды және көлемді денелерді, олардың түстері мен реңктерін, көлемін біледі;

      2) біртипті белгілерді саралайды;

      3) шынайы заттардың пішінін, түсін, көлемін талдайды;

      4) сенсорлы эталондармен әрекет етеді (арақатынасын белгілейді, жинақтайды, жүйелейді);

      5) объектіні сызба-алгоритмге сүйеніп қарастырады және сипаттайды;

      6) әртүрлі ракурстағы заттарды таниды;

      7) сюжетті түсінеді, информативті белгілерді табады;

      8) кеңістіктің тереңдігінің бірқатар бейнелеуші белгілері туралы түсініктері бар;

      9) үлгі бойынша графикалық тапсырмаларды орындайды.

      284. Сипап-сезу және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет, тифлографика.

      285. Объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы. Дағдыларға үйрету:

      1) алақандар мен саусақтарды шиыршық тәрізді сылау тәсілімен қолды өзіндік уқалауды (массаж) орындау;

      2) екі қолдың саусақтарымен бір мезгілде әртипті қимылдарды орындау;

      3) әртүрлі бағыттарда қолдың білезігімен толқын тәрізді қимылдарды орындау.

      286. Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері.

      287. Сопақшамен, тік төртбұрышпен таныстыру.

      288. Біліктерді жетілдіру:

      1) сипап-сезу тәсілі арқылы геометриялық фигураларды (шеңбер, шаршы, үшбұрыш, сопақша, тік төртбұрыш) және көлемді денелерді (шар, куб, цилиндр) ажырату және атау;

      2) кескіні бірнеше қарапайым формаларды қамтитын заттың бөлшектерінің пішінін анықтау;

      3) заттардың сипап-сезу белгілері мен қасиеттерін қолмен сипау, ысқылау, ұрғылау, қысу, мыжғылау, қолмен өлшеу тәсілдерімен ажырату;

      4) заттардың жазықтығының, температурасының, салмағының қарама-қарсы және аралық сипап-сезу сипаттамаларын дененің әртүрлі бөліктерімен ажырату;

      5) заттардың жазықтығының, температурасының, салмағының сипап-сезу белгілері бойынша заттарды топтастыру.

      289. Біліктерді үйрету:

      1) алгоритм бойынша заттарды сипап-сезу арқылы зерттеуді орындау;

      2) ені, қалыңдығы бойынша біртекті заттарды салыстыру;

      3) ені, қалыңдығының артуы және азаюы ретімен үш заттан қатар құру.

      290. Заттық-практикалық іс-әрекет. Біліктіліктерді үйрету:

      1) берілген жағдайларға сәйкес жекеленген заттарды конструктордың бөлшектерінен жинау;

      2) күрделі пішіндегі рельефті сурет салу үшін ермексаздан дайын бөлшектерді іріктеу, ермексазды рельефтің контуры аясында жағу;

      3) геометриялық фигуралардан қарапайым өрнектерді фланелеграфта құрастыру;

      4) магниттік тақтада таяқшалардан қарапайым өрнектерді құрастыру;

      5) қырлары мен бұрыштарын қиылыстырумен қағазды ортасы және диагоналі бойынша бүктеу;

      6) түйіндерді байлау және шешу;

      7) ілгектердің алуан түрлерімен әрекет етуді орындау.

      291. Тифлографика. Рельефті бейнені оқу. Оқу біліктерін жетілдіру:

      1) әртүрлі жазықтықта әртүрлі тәсілдермен орындалған пішіні, ұзындығы, ені бойынша әртүрлі рельефті сызықтар;

      2) сызықтардан орындалған суреттер;

      3) әртүрлі көлемдегі және әртүрлі кеңістіктік қалыптағы геометриялық фигуралардың рельефті бейнелері (шеңбер, сопақша, үшбұрыш, шаршы, тік төртбұрыш);

      4) геометриялық фигурасы бар заттардың суреттері;

      5) бір жазықтықта 1 мм қашықтықта орналасқан екі, үш нүктелерден құрылған комбинациялар.

      292. Рельефті-графикалық іс-әрекет. Біліктерді бекіту:

      1) приборды жұмысқа дайындау;

      2) трафарет, тіректі нүктелер бойынша әртүрлі сызықтарды жүргізу;

      3) трафарет бойынша геометриялық фигуралардың контурын қаламмен қоршау және грифельмен тесу;

      4) табиғи материалдан, таяқшалардан жайпақ заттардың контурын құру.

      293. Біліктерді үйрету:

      1) тіректі аппликацияны қолданып заттардың суретін аяқтау;

      2) тіректі нүктелер бойынша бұрышты пішіндегі геометриялық фигуралардың суретін салу.

      294. Күтілетін нәтижелер:

      1) бірізді әрекеттер алгоритміне негізделген объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеу дағдылары бар;

      2) сипап-сезу арқылы заттардың жазықтығының пішінін, көлемін, сипаттамасын анықтайды;

      3) жазықтықтың пішіні, көлемі, қасиеттері бойынша заттарды салыстыра, топтастыра алады;

      4) іс-әрекеттің алуан түрлерінде сипап-сезу ақпаратын қолданады;

      5) нұсқау бойынша жетекші және бақылаушы қолды ажырату арқылы рельефті суретті зерттейді;

      6) рельефті сызықтарды оқиды, оларды пішіні, ұзындығы, ені, орындау тәсілі бойынша саралайды; сызықтардан күрделі емес суреттерді оқиды;

      7) орындалу тәсілі, көлемі және әртүрлі кеңістіктік қалыптағы алуан түрлі геометриялық фигураларды оқиды;

      8) табиғи материалдан, таяқшалардан жалпақ заттардың контурын құруды біледі;

      9) әртүрлі сызықтардың суретін сала алады, трафарет, тіректі нүктелер бойынша геометриялық фигуралардың суретін сала біледі;

      10) педагогтың көмегімен тіректі аппликация бойынша заттың суретін салып аяқтайды.

      295. Кеңістікте бағдарлау қамтиды: дененің сызбасында бағдарлау, өзіне және затқа қатысты бағдарлау, заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу, қозғалыс барысында бағдарлау, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау, Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау, микрожазықтықта бағдарлау, кеңістіктің жоспары мен сызбаларының көмегімен бағдарлау.

      296. Дененің сызбасында бағдарлау. Қарама-қарсы тұрған адамның денесінің жұптық-қарама-қарсы қырларын анықтау, оларды өз денесінің қырларымен салыстыру білігін қалыптастыру.

      297. Өзіне және затқа қатысты бағдарлау:

      1) позицияны алмастыруда өзіне қатысты кеңістіктің бағыттарында бағдарлау дағдыларын қалыптастыру;

      2) заттар тобында әрбір заттың кеңістіктік орналасуын анықтау білігін дамыту;

      3) кеңістіктің әртүрлі бағыттарында орналасқан, өзінен 2 затқа дейін қашықтықты (алыс-жақын) көрудің көмегімен анықтау білігін үйрету.

      298. Заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу. Орын алмастырушы заттардың көмегімен заттар арасындағы кеңістіктік қатынастар мен еркін кеңістіктің аумағын модельдеуге үйрету.

      299. Қозғалыс барысында бағдарлау. Қозғалыстың бағытын сақтаумен және өзгертумен кез келген бастапқы бағдардан кеңістікте қозғалу дағдыларын дамыту.

      300. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағытталу:

      1) қоршаған кеңістікте кездесетін иістердің түрлерімен таныстыру;

      2) иісті оның шығу көзімен салыстыру білігін жетілдіру, кеңістікте иістің шығу көзінің бағытын жинақтау;

      3) әртүрлі заттардың бетінің қасиеттерін алақанмен, қол саусақтарымен сипап-сезу арқылы ажырату, бөлмедегі еденнің төсемін немесе аумақтағы грунттың бетін жалаңаяқ және аяқ-киімнің табанымен ажырату білігіне арналған жаттығу;

      4) дыбысталатын заттың қашықтығын бағалау білігін үйрету.

      301. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау:

      1) балабақшаның кеңістігі туралы жалпылама ұғымдарды қалыптастыру;

      2) балабақшаның ғимаратында әртүрлі бастапқы нүктелерден бағдарлау дағдысын жетілдіру.

      302. Микрожазықтықта бағдарлау:

      1) кеңістіктік ұғымдарды бекіту: оң-сол, жоғары-төмен, бұрыш, ортасы, оң жақ-сол жақ, ортасы, жоғары-төмен, орталық;

      2) басқа объектілерге қатысты микрожазықтықта объектінің кеңістіктік орналасуын анықтау білігін дамыту (астында, үстінде, алдында, артында, сол жағында, жоғарыда, төменде, оң жағында, арасында, жанында).

      303. Кеңістіктің жоспары мен сызбаларының көмегімен бағдарлау. Біліктерді үйрету:

      1) кеңістіктің сызбасы мен кеңістіктің жоспарындағы айырмашылықты ажырату;

      2) микрокеңістіктің сызбасы жоспарын құрастыру;

      3) жоспар бойынша бағдарланып, шынайы микрокеңістікте заттарды табу және орналастыру.

      304. Күтілетін нәтижелер:

      1) позицияларды алмастыруда өзіне қатысты кеңістіктің бағытында бағдарлау дағдылары бар;

      2) заттар тобындағы заттың кеңістіктік орналасуын анықтай алады;

      3) орын алмастырушы заттардың көмегімен еркін кеңістіктің аумағын модельдеу дағдылары бар;

      4) кез келген бастапқы бағдардан кеңістікте қозғалу дағдылары бар;

      5) сақталған анализаторлардың көмегімен қоршаған кеңістікте бағдар болып саналатын заттарды ажырата алады;

      6) балабақшаның кеңістігі туралы жалпылама түсініктері бар;

      7) басқа объектілерге қатысты микрокеңістікте объектінің кеңістіктегі орналасуын анықтай алады;

      8) сызбаның кеңістіктің жоспарынан айырмашылығы туралы түсініктері бар.

3-параграф. 2 - жартыжылдық

      305. Көру арқылы қабылдау қамтиды: көру-ізденістік іс-әрекеті, сенсорлы эталондар (пішін, көлем, түс), заттар және заттық бейнелер, сюжеттік бейнелер, кеңістікті қабылдау, көру-моторлы координациялар, адам өміріндегі көру.

      306. Көру-ізденістік іс-әрекеті. Қабылдау мен тану өрісінде әртүрлі түстегі, пішіндегі, көлемдегі объектілерді табу дағдыларын дамыту.

      307. Сенсорлы эталондар. Біліктерді жетілдіру:

      1) контурдың жабылуы, толық емес бейнелеу күрделі жағдайларында жазық геометриялық фигуралардың контурлы бейнесін тану;

      2) басқа көпшіліктен әртүрлі кеңістіктік қалыпта ұсынылған геометриялық фигуралар мен денелерді жинақтау;

      3) пішіннің белгісі бойынша заттар мен олардың бейнесін топтастыру.

      308. Балаларды үйрету:

      1) күрделі геометриялық пішінді талдау, оның кескінінде қарапайым құрамдас бөліктерді ажырату білігін;

      2) тұтас объектінің бөліктерінің көлемін салыстыру;

      3) қозғалатын объектілердің көлемін салыстыру;

      4) көлемі бойынша айырмашылықты бірте-бірте азайтумен көлемнің берілген параметрін азайту және арттырумен бес және одан көп заттардан қатар құру;

      5) негізгі түстердің 5 реңкін және қоңыр, күлгін, қызғылт-сары, көгілдір, сұр түстердің 3 реңкін ажырату қабілетін;

      6) негізгі түстердің қою реңктерін қою түстерден, ашық реңктерді ашық түстерден бөліп жинақтау білігін;

      7) қоңыр, күлгін, қызғылт-сары, көгілдір, сұр түстердің реңктерін жинақтау білігін (3 түстен);

      8) түстің қанықтығының азаюы немесе артуы ретімен түстер қатарын құру білігін (негізгі түстердің 5 градациясы және қоңыр, күлгін, қызғылт-сары, көгілдір, сұр түстердің 3 градациясы);

      9) кемпірқосақтың түстерінің бірізділігін білу.

      309. Заттар және заттық бейнелер. Дағдыларды жетілдіру:

      1) жоспар-алгоритм бойынша қабылдау объектісін қарау және сипаттау;

      2) берілген белгісі бойынша заттарды жалпылау және жіктеу.

      310. Біліктерді үйрету:

      1) күрделі жағдайларда затты тану (толық емес, "күңгірт" бейнелер);

      2) тұтас бейнені бөліктерден құрастыру.

      311. Сюжеттік бейнелер:

      1) екі композициялық жоспары бар сюжеттік бейнені бірізді қабылдау, информативті белгілерді ажырату дағдыларын бекіту;

      2) екі сюжеттік картинада бейнеленген оқиғалардың бірізділігін орнату білігін үйрету.

      312. Кеңістікті қабылдау. Кеңістіктің тереңдігінің бейнелеуші белгілері туралы білімді бекіту.

      313. Көру-моторлы координациялар. Үлгі және көру есі бойынша графикалық тапсырмаларды орындау білігін дамыту.

      314. Адам өміріндегі көру. Оптикалық коррекция құралдары және оның балалардың көру мүмкіндіктерін арттырудағы рөлі туралы ұғымдарды дамыту.

      315. Күтілетін нәтижелер:

      1) объектілердің белгілерін талдау, біріктіру және жүйелеу үшін сенсорлы эталондарды қолданады;

      2) түстің қанықтығының өзгеру ретіне қарай түстер қатарын құрай біледі;

      3) басқа белгілердің вариативтілігі жағдайында берілген сенсорлы эталонды іздеуді жүзеге асырады;

      4) қабылдау объектілерін қарауда жоспарды ұстанады;

      5) күрделі жағдайларда затты таниды;

      6) шынайы жағдайда және картинада кеңістіктің тереңдігінің және арақашықтығының белгілерін түсінеді;

      7) есте сақтау бойынша графикалық бейнені қайта жаңғыртады;

      8) оптикалық коррекция құралдары туралы түсініктері бар.

      316. Сипап-сезу және ұсақ моторика қамтиды: объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы, сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері, заттық-практикалық іс-әрекет, тифлографика.

      317. Қолдың сипап-сезу арқылы объектілерді зерттеуге дайындығы. Біліктерді жетілдіру:

      1) алуан түрлі тәсілдерді қолдану арқылы қолды өзіндік уқалауды (массаж) орындау;

      2) қолдың білезіктерімен және саусақтарымен статикалық және динамикалық қимылдарды орындау;

      3) бір статикалық позадан екіншісіне өтуді орындау.

      318. Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері:

      1) алгоритм бойынша сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдерін бекіту;

      2) сипап-сезу тәсілі арқылы шеңбер, шаршы, үшбұрыш, сопақша, тік төртбұрыш геометриялық фигураларды және шар, куб, цилиндр көлемді денелерді ажырату, оларды дұрыс атау білігіне жаттығу;

      3) көлемнің берілген параметрі бойынша пішіннің белгісі бойынша заттарды топтастыру білігін жетілдіру;

      4) ұзындығы, биіктігі, ені, тығыздығы бойынша біртекті және әртекті заттарды салыстырудың сипап-сезу тәсілдерін бекіту;

      5) тұтас заттың бөліктерінің көлемін салыстыру білігін дамыту;

      6) жалпы ұзындығы, көлемі, биіктігі, ені, тығыздығының азаюы және артуы ретімен 4-5 заттан қатар құру білігін дамыту;

      7) материалды ажырату білігін жаттықтыру (ағаш, шыны, пластмасса, металл, резеңке, қағаздың түрлері, маталар); әртүрлі материалдардан жасалған тұрмыстық заттардың бетін анықтау.

      319. Заттық-практикалық іс-әрекет:

      1) бөлшектерді қатарға, төртбұрыш, шеңбер бойымен, биіктігі, ұзындығы, ені бойынша орналастырумен құрылыс салуға жаттығу;

      2) бірнеше бөліктерден құралатын заттарды илеу білігін жетілдіру;

      3) ермексаздан жасалған бөлшек-дайын заттарды күрделі пішіндегі рельефті суретке жапсыру үшін іріктеу білігін дамыту, ермексазды рельефтің контуры аясында жағу білігін дамыту;

      4) мозаикадан, таяқшалардан қарапайым өрнектерді құрастыруға арналған жаттығу;

      5) қағазбен жұмыс жасау тәсілдерін бекіту (мыжғылау, тегістеу, бүктеу, жырту, қию);

      6) бау жіптерді қиылыстырумен және тесіктердің санын арттырумен байлауға үйрету;

      7) рельефті-нүктелі шрифтісі бар кітап беттерін басынан аяғына дейін және кері ретте парақтау білігін үйрету.

      320. Тифлографика көрмейтін балаларды бедерлі суреттерді және олардың бейнесін тифлографикалық аспаптардың көмегімен оқуға үйретуді қамтиды.

      321. Рельефті бейнені оқу:

      1) геометриялық пішіні бар заттардың суреттерін оқу білігін жетілдіру;

      2) нүктелер мен сызықтар негізінде орындалған өрнектерді оқуға үйрету;

      3) екі-үш геометриялық фигуралардан (үйшік, шырша) алуан түрлі комбинацияларды қамтитын заттардың (аппликациялық, контурлы) бейнелерін оқуға үйрету;

      4) рельефті бейнені және оның бөліктерін шынайы объектімен (модель) және оның бөліктерімен салыстыру білігін үйрету.

      322. Рельефті-графикалық іс-әрекет. Біліктерді үйрету:

      1) нүктелер мен сызықтардан қарапайым өрнектердің суретін салу;

      2) алгоритм бойынша трафаретте гемоетриялық пішіндегі заттардың суретін салу.

      323. Күтілетін нәтижелер:

      1) қолдың білезіктері мен саусақтарының үйлестірілген қимылдар орындау дағдылары бар;

      2) өзіндік іс-әрекет деңгейінде объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуді орындайды, әрекеттерін сөзбен түсіндіреді;

      3) кеңістіктің пішіні, көлемі, құрылымының эталондарына сәйкес заттардың сипап-сезу белгілерін талдайды;

      4) кеңістіктің пішіні, көлемі, сипаттамасының берілген белгілері бойынша салыстыру, топтастыру үдерісінде объектілердің тәуелділігін орната біледі;

      5) жетекші және бақылаушы қолды айқындаумен, берілген нүктеден заттың контурын қабылдау дағдыларын меңгерген;

      6) екі-үш геометриялық фигуралардан құралған комбинацияларды қамтитын заттардың бейнелерін таниды;

      7) үлгі бойынша нүктелер мен сызықтардан өрнектің суретін сала алады;

      8) алгоритмге сүйеніп, трафаретте жазық геометриялық пішіндегі заттардың суретін сала алады.

      324. Кеңістікте бағдарлау қамтиды: дененің сызбасында бағдарлау, өзіне және затқа қатысты бағдарлау, заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу, қозғалыс барысында бағдарлау, сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау, Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау, микрожазықтықта бағдарлау, кеңістіктің сызбасы мен жоспарларының көмегімен бағдарлау.

      325. Дененің сызбасында бағдарлау. Өз денесінің кеңістіктік бағыттарын алдында және қарама-қарсы тұрған адамның бағыттарымен салыстыру біліктерін бекіту.

      326. Өзіне және затқа қатысты бағдарлау:

      1) позицияны алмастыруда өзі мен қоршаған заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды анықтау білігін бекіту;

      2) заттардың орнын алмастыруда заттар тобындағы заттың кеңістіктегі орнын анықтау білігін дамыту;

      3) микро және макрокеңістікте өзінен заттарға дейін арақашықтықтың азаюын және артуын көру арқылы анықтау білігін дамыту.

      327. Заттық-кеңістіктік қатынастарды модельдеу. Орын алмастырушы заттардың көмегімен Жабық және еркін кеңістіктің аумағын модельдеу дағдыларын жетілдіру.

      328. Қозғалыс барысында бағдарлау. Өзіндік қозғалыс, басқа адамдардың және алуан түрлі объектілердің қозғалысы барысында бағытты анықтау білігін дамыту.

      329. Сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау:

      1) қоршаған еркін кеңістіктің дыбыстарын тану, олардың бағыттарын жинақтау, еркін кеңістікте дыбыс көзінің қашықтығын бағалау білігін дамыту;

      2) балабақшаның бөлмелеріндегі дыбыстардың өзгешелігі туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      3) еденнің төсемі, сипаттамалық иістер мен дыбыстар бойынша бөлмелерді тану білігін үйрету.

      330. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау:

      1) балабақшаның аумағы туралы жалпылама ұғымдарды қалыптастыру;

      2) балабақшаның аумағында әртүрлі бастапқы нүктелерден бағдарлау дағдыларын жетілдіру.

      331. Микрожазықтықта бағдарлау. Есептеу нүктесін алмастыру жағдайында басқа объектілерге қатысты микрожазықтықта объектінің кеңістіктегі орнын анықтау білігін үйрету.

      332. Кеңістіктің сызбасы мен жоспарларының көмегімен бағдарлау. Біліктіліктерді үйрету:

      1) жабық кеңістіктің сызбасы мен жоспарын құрастыру;

      2) жоспар бойынша бағдарланып, шынайы Жабық кеңістікте заттарды табу және орналастыру.

      333. Күтілетін нәтижелер:

      1) өз денесінің кеңістіктік бағыттарын алдында тұрған және қарама-қарсы тұрған адамның бағыттарымен салыстыра алады;

      2) позицияларды алмастыруда өзі және қоршаған заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды анықтайды;

      3) көрудің көмегімен өзінен заттарға дейін арақашықтықтың азаюы мен артуын анықтай алады;

      4) орын алмастырушы заттардың көмегімен кеңістікті модельдеу дағдылары бар;

      5) балабақшаның әртүрлі бөлмелеріндегі дыбыстардың, иістердің, еден төсемінің сипаттамасының өзгешелігі туралы түсініктері бар;

      6) негізгі бөлмелерде және балабақшаның аумағында өз бетімен бағдарлау дағдылары бар;

      7) есептеу нүктесін алмастыру жағдайында басқа объектілерге қатысты микрожазықтықта объектінің кеңістіктегі орнын анықтай алады;

      8) кеңістіктің жоспары бойынша бағдарланып, Жабық кеңістіктің күрделі емес сызбалары мен жоспарларын құрастыра алады.

4-параграф. "Әлеумет" білім беру саласы

      334. "Әлеумет" білім беру саласының базалық мазмұны әлеуметтік-тұрмыстық бағдар арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады.

      335. Мақсаты - әртүрлі әлеуметтік-тұрмыстық жағдайларда қоршаған адамдармен қарым-қатынас мен өзіндік мінез-құлықты ұйымдастырумен байланысты біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.

      336. Міндеттері:

      1) адамның әлеуметтік-тұрмыстық іс-әрекетінің саласы туралы ұғымдарын дамыту;

      2) тұрмыстық және әлеуметтік мінез-құлық ережелері мен нормалары саласында балалардың әлеуметтік бағдарларын қалыптастыру.

5-параграф. 1 - жартыжылдық

      337. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар келесіні қамтиды: заттық әлем, өзі туралы ұғымдар, жеке гигиена, көшедегі мінез-құлық ережесі, қоғамдық-тұрмыстық мекемелер, ересектердің еңбегі, мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      338. Заттық әлем. Біліктерді жетілдіру:

      1) ұқсастығы мен айырмашылығының белгілері бойынша бір түрдегі заттарды салыстыру;

      2) пішіні, түсі, материалы, қызметі бойынша заттарды топтастыру;

      3) заттың қызметі мен құрылысы, дайындалған материалы арасындағы байланысты орнату.

      339. Бала және қоршаған адамдар:

      1) адамның жеке-дара сырт бейнесінің ерекшеліктері туралы ұғымдарды жетілдіру;

      2) өз мінезінің, қызығушылықтарының белгілері туралы тұлғалық ұғымдарды қалыптастыру.

      340. Жеке гигиена. Ұғымдарды дамыту:

      1) көз гигиенасының ережелері туралы;

      2) көзге пайдалы және зиянды әдеттер туралы.

      341. Көшедегі мінез-құлық ережесі:

      1) көру және сақталған анализаторларға сүйеніп, көлік құралдарын ажыратуға арналған жаттығу;

      2) жолаушылар көлігінің (маршруттар, аялдамалар) қозғалыс тәртібі туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      3) дыбыстық сипаттамасы бойынша жолаушылар көлігінің аялдамасын, есіктердің ашылуы мен жабылуын ажырату білігін үйрету;

      4) жолаушылар көлігінің аялдамасында мінез-құлық ережесін бекіту.

      342. Қоғамдық-тұрмыстық мекемелер. Ұғымдарды қалыптастыру:

      1) дәріхана, кинотеатр туралы;

      2) дәріханада, кинотеатрдағы мінез-құлық ережесі туралы.

      343. Ересектердің еңбегі. Автобус жүргізушісінің кәсібі, еңбек нәтижелерінің мазмұны мен маңызы туралы ұғымдарды қалыптастыру.

      344. Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті. Кикілжіңді жағдайларды шешу тәсілдері туралы ұғымдарды қалыптастыру.

      345. Қабылдауға және қайта жаңғыртуға үйрету:

      1) бет қимылы: өкпе-реніш, кінә;

      2) қол қимылы: кел, татуласайық, көрсетпеймін, бер;

      3) пантомимикалық қимылдар: гүлдерді суарамын, шұңқыр қазамын, доп ойнаймын;

      4) графикалық бейнелер бойынша эмоционалды күйлерді анықтау, эмоцияның графикалық және шынайы бейнелерін салыстыру біліктері.

      346. Күтілетін нәтижелер:

      1) бір түрдегі заттардың алуан түрлілігіне бағдарланады, оларды қызметі бойынша жіктейді;

      2) өзінің және басқа балалардың сырт бейнесінің ерекшеліктерін салыстырады;

      3) жолаушылар көлігінің аялдамасында, қоғамдық орындағы мінез-құлық ережелерін біледі;

      4) автобус жүргізушісінің кәсібі, оның еңбегінің бағыттылығы мен мазмұны туралы түсініктері бар;

      5) кикілжіңді жағдайларды шешу тәсілдерін біледі;

      6) графикалық бейнелер бойынша эмоционалды күйлерді анықтай алады, оларды эмоцияның шынайы бейнелерімен арақатынаста белгілей алады.

6-параграф. 2 - жартыжылдық

      347. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар келесіні қамтиды: заттық әлем, өзі туралы ұғымдар, жеке гигиена, көшедегі мінез-құлық ережесі, қоғамдық-тұрмыстық мекемелер, ересектердің еңбегі, мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті.

      348. Заттық әлем. Ұғымдарды қалыптастыру:

      1) адамның еңбегін тұрмыста жеңілдететін заттар туралы;

      2) адам үшін қауіпті тұрмыстық заттар, оларды қолдану ережесі туралы.

      349. Бала және қоршаған адамдар:

      1) өз отбасының құрамы, туыстық қатынастар, отбасылық міндеттерді бөлу туралы ұғымдарды дамыту;

      2) адамның сырт бейнесінде жыныстық және жас ерекшеліктері, олардың мінез-құлық ерекшеліктерінің көрінуін ажырату білігін үйрету.

      350. Жеке гигиена:

      1) жеке гигиена мен ұқыптылық ережелерін бекіту;

      2) жеке гигиена ережелерін орындауда өзіндік бақылау тәсілдерін үйрету.

      351. Көшедегі мінез-құлық ережесі. Дыбыстық сипаттамасы бойынша жолаушылар көлігінің аялдамасын, есіктердің ашылуы мен жабылуын ажырату білігін жетілдіру.

      352. Қоғамдық-тұрмыстық мекемелер. Ұғымдарды қалыптастыру:

      1) кітапхана, пошта туралы (қызметі, құрылғысы, қызметкерлер);

      2) кітапханада, поштадағы мінез-құлық ережесі туралы.

      353. Ересектердің еңбегі:

      1) ересектердің үй шаруашылығы іс-әрекеті туралы ұғымдарды қалыптастыру;

      2) еңбек әрекеттерін имитациялауға жаттығу.

      354. Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті:

      1) әртүрлі өмірлік жағдайларда мінез-құлық және қарым-қатынас ережелері туралы ұғымдарды дамыту;

      2) адамдардың эмоционалды күйлері (қызығушылық, ұялу) және оларды мимика, қол қимылы, позалар арқылы көрсету тәсілдерін туралы түсініктерді қалыптастыру;

      3) жекеленген айрықша белгілері бойынша эмоцияны тану білігін үйрету;

      4) мимикалық және пантомимикалық қимыл дағдысын дамыту.

      355. Күтілетін нәтижелер:

      1) тұрмыстық техника заттарының қызметін біледі;

      2) жеке гигиена ережелерін орындауда өзіндік бақылау тәсілдерін біледі;

      3) дыбыстық сипаттамасы бойынша жолаушылар көлігінің аялдамасын, есіктердің ашылуы мен жабылуын ажырата алады;

      4) қоғамдық-тұрмыстық мекемелердің бірқатар түрлері туралы түсініктері бар, олардың қызметін біледі;

      5) үй еңбегінің бірқатар түрлері мен мазмұнын біледі;

      6) нақты жағдайда мінез-құлықтың дұрыс нұсқасын таңдауға қабілетті;

      7) эмоцияның айырып-танушы белгілерін біледі;

      8) мимикалық және пантомимикалық қимылдарды орындау дағдысын меңгерген.

6-тарау. Мектепалды даярлық сыныбы (6-7 жастағы балалар)

1-параграф. "Таным" білім беру саласы

      356. "Таным" білім беру саласының базалық мазмұны арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады - көру арқылы қабылдау (көрмейтін балалармен - сипап-сезу және ұсақ моторика), кеңістікте бағдарлай білу.

      357. Мақсаты: танымдық іс-әрекеттің сенсорлы, перцептивті, психикалық және моторлы компоненттерін дамыту бірлігін қамтамасыз ету; балалардың туындайтын танымдық қажеттіліктерді өз бетімен шешу үшін жағдай жасау.

2-тарау. Көру арқылы қабылдау

      358. Мақсаты ретінде балалардың көру мүмкіндіктерін өмір сүру әрекетінде барынша пайдалануға мүмкіндік беретін біліктер мен дағдыларды қалыптастыру болып табылады.

      359. Міндеттері:

      1) көру әрекетінің бағдарлаушы-ізденістік, ақпараттық-танымдық, реттеуші және бақылаушы функцияларын дамыту;

      2) көру ақпаратының негізінде қоршаған әлемнің объектілерімен зерттеу әрекетінің жүйесін дамыту;

      3) танымдық және практикалық іс-әрекетте көру арқылы қабылдаудың меңгерген тәсілдерін қолдану білігін жетілдіру.

      360. "Көру арқылы қабылдау" коррекциялық сабақтарының мазмұны бөлікшелерден тұратын оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған және күтілетін нәтижелер түріндегі коррекциялық оқытудың мақсаттарын қамтиды. Әрбір бөлікшенің ішінде бірізді ұйымдастырылған коррекциялық оқыту мақсаттары, педагогтарға өз жұмысын жоспарлауға, балалардың жетістіктерін бағалауға және коррекциялық әсер етудің тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.

      361. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қамтиды:

      1) сенсорлы эталондар;

      2) заттық ұғымдар;

      3) сюжеттік бейнелер;

      4) кеңістікті қабылдау;

      5) көру-моторлы координацияар;

      6) адам өміріндегі көру.

      362. "Сенсорлы эталондар" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) пішін;

      2) көлем;

      3) түс.

      363. "Заттық ұғымдар" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) заттар;

      2) заттық бейнелер.

      364. "Сюжеттік бейнелер" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) сюжеттік картина;

      2) сюжеттік картиналар сериясы.

      365. "Кеңістікті қабылдау" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) заттар арасындағы кеңістіктік қатынастар;

      2) кеңістіктің тереңдігі.

      366. "Көру-моторлы координациялар" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) сызықтарды қадағалау;

      2) графикалық іс-әрекет.

      367. "Адам өміріндегі көру" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) көруді сақтау;

      2) коррекция құралдарын күту.

      368. Оқыту мақсаттарының жүйесі. "Сенсорлы эталондар" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) пішін: геометриялық фигуралар мен денелерді ажыратады және атайды, оларды көпшіліктен бөліп алады; белгілерді бұрмалау жағдайында геометриялық фигураларды таниды; күрделі геометриялық фигураларды талдай және қайта жаңғырта біледі;

      2) көлем: көлемі бойынша заттарды салыстыру тәсілдерін біледі және қолдана алады; көлемі бойынша салыстыру, бөлу, жүйелеу барысында шағын және үлкен кеңістіктің объектілерінің тәуелділігін орната біледі;

      3) түс: түстерді, олардың реңктерін біледі; қоршаған кеңістіктегі қозғалмайтын және қозғалатын заттардың түсін анықтайды; белгілі түстер бірізділігіндегі түстер қатарын жүйелей алады; негізгі түстерді араластыру арқылы құрамдас түстерді қалай алуды біледі; жұмсақ және суық түстер туралы түсініктері бар.

      1-кесте

      369. "Заттық ұғымдар" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) заттар: заттарды зерттеуде жоспар-алгоритмді өз бетімен ұстанады; заттарды сипаттайды және оларды сипаттамасы бойынша табады; заттарды салыстыру, жалпылау, жіктеу дағдыларын меңгерген, жалпылаушы ұғымдарды қолданады;

      2) заттық бейнелер: бейнелерді қарауда жоспар-алгоритмді өз бетімен ұстанады; күрделі жағдайларда және әртүрлі ракурста затты таниды, тану белгілерін айқындайды; күрделі кескіндегі заттың бейнесін талдайды, тұтасты заттық бейненің бөліктерінен құрастырады; затты және оның бейнесін салыстырады, ұқсастық және айырмашылық белгілерін ажыратады.

      2-кесте

      370. "Сюжеттік бейнелер" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) сюжеттік картина: жоспарды өз бетімен ұстанып, картинаны қарайды; информативті белгілерді ажырату және ұғыну негізінде себепті-салдарлы өзара байланыстарды құрады;

      2) сюжеттік картиналар сериясы: сюжеттік картиналар сериясында оқиғалардың бірізділігін орнатады, өзіндік пайымдауын негіздейді.

      3-кесте

      371. "Кеңістікті қабылдау" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) кеңістіктік қатынастар: заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды сөйлеуде анықтайды және көрсетеді;

      2) кеңістіктің тереңдігі: кеңістіктің тереңдігінің белгілерін түсінеді; шынайы кеңістікте және суреттегі заттардың арақашықтығын анықтайды.

      4-кесте

      372. "Көру-моторлы координациялар" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) сызықтарды қадағалау: көру өрісінде көру стимулын ұстап тұрады; қолымен және көздерімен сызықтарды қадағалау дағдыларын меңгерген;

      2) графикалық тапсырмалар: жұмыс аумағын талдайды, графикалық элементтерді бөліп көрсетеді; үлгі және нұсқау бойынша графикалық тапсырманы орындайды.

      5-кесте

      373. "Адам өміріндегі көру" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) көруді қорғау: көруді қорғау және көру гигиенасының негізгі ережелерін біледі; көрудің шаршауын төмендетуге арналған жаттығуларды орындай біледі;

      2) коррекция құралдарын күтім жасау: көзілдірікті күтуге қойылатын гигиеналық талаптарды біледі және орындайды.

      6-кесте

3-параграф. Сипап-сезу және ұсақ моторика

      374. Мақсаты - тактильді-қозғалыс қабылдау негізінде қоршаған әлемнің объектілері және олармен әрекет етудің компенсаторлық тәсілдері туралы ұғымдарды қалыптастыру.

      375. Міндеттері:

      1) мақсатты бағытталған сипап-сезу арқылы қабылдау дағдыларын қалыптастыру;

      2) заттарды тану және олармен әрекет ету барысында талдау, біріктіру, жалпылау, салыстыру, жіктеудің ойлау операцияларын дамыту;

      3) практикалық іс-әрекетте сипап-сезу арқылы қабылдау білімдері, біліктері мен дағдыларымен әрекет ету білігін үйрету.

      376. "Сипап-сезу және ұсақ моторика" коррекциялық сабақтарының мазмұны бөлікшелерден тұратын оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған және күтілетін нәтижелер түріндегі коррекциялық оқытудың мақсаттарын қамтиды. Әрбір бөлікшенің ішінде бірізді ұйымдастырылған коррекциялық оқыту мақсаттары, педагогтарға өз жұмысын жоспарлауға, балалардың жетістіктерін бағалауға және коррекциялық әсер етудің тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.

      377. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қамтиды:

      1) объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы;

      2) сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері;

      3) заттық-практкалық іс-әрекет;

      4) тифлографика.

      378. "Объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) қолды сылау тәсілдері;

      2) бұлшық ет тонусын қалыпқа келтіру;

      3) қолдың білезіктерінің қозғалысы;

      4) затты ұстап тұру тәсілдері;

      5) қолдың саусақтары мен білезіктерінің статистикалық координациясы;

      6) қолдың саусақтарының қозғалысының динамикалық координациясы;

      7) қолдың қимылдарының алмасып қосылуы.

      379. "Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) заттарды зерттеу тәсілдері;

      2) пішіннің сенсорлы эталондары;

      3) көлемнің сенсорлы эталондары;

      4) заттардың сипап-сезуші белгілері мен қасиеттері.

      380. "Заттық-практикалық іс-әрекет" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) құрастыру;

      2) илеу;

      3) аппликациялық илеу;

      4) аппликация;

      5) мозаикамен жұмыс;

      6) таяқшалармен жұмыс;

      7) ілгектермен жұмыс;

      8) жіптермен, бау жіптермен жұмыс;

      9) қағазбен жұмыс;

      10) кітаппен жұмыс.

      381. "Тифлографика" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) рельефті бейнелерді оқу;

      2) рельефті-графикалық іс-әрекет.

      382. Оқыту мақсаттарының жүйесі.

      383. "Объектілерді сипап-сезу арқылы зерттеуге қолдың дайындығы" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) қолды сылау тәсілдері: доптар, валиктерді, алуан түрлі тәсілдерді қолданып, қолдың саусақтары мен білезіктерімен уқалауды орындайды;

      2) бұлшық ет тонусын қалпына келтіру: серпімді заттарды қолмен қысуда босаңсу мен қысымды кезектестіре біледі;

      3) қол білезіктерінің қимылдары: үлгі мен нұсқау бойынша заттармен имитациялық қимылдарды әртүрлі бағытта қолдың білезіктерімен орындайды;

      4) затты ұстап алу тәсілдері: әртүрлі пішіндегі және көлемдегі заттармен әрекет ету барысында алақанмен және саусақпен ұстап алудың ұтымды тәсілдерін қолданады;

      5) қолдың саусақтары мен білезіктерінің қимылдарын статикалық үйлестіру: статистикалық сынақтан өтеді, қолдың саусақтарының тіркесуі мен қиылысуының алуан түрлерін орындайды, қолдың саусақтары мен білезіктерінен фигураларды құрастырады;

      6) қолдың саусақтары мен білезіктерінің қимылдарын динамикалық үйлестіру: оң және сол қолдың саусақтарының бір мезгілде олардың функцияларын шектеумен үйлестірілген қимылдарды орындау дағдылары бар;

      7) қолдың қимылдарының алмасып қосылуы: бір статикалық позадан басқа позаға отуді орындайды.

      7-кесте

      384. "Сипап-сезу арқылы зерттеу тәсілдері" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) заттарды зерттеу тәсілдері: заттарды сипап-сезу арқылы зерттеу алгоритмін меңгерген, үлкен объектілерді жанама зерттеу тәсілдерін біледі; қабылданатын объектінің ерекшеліктеріне қарай зерттеу тәсілдерін таңдай алады;

      2) пішіннің сенсорлы эталондары: көлемді, жазық геометриялық пішіндерді сипап-сезу тәсілімен ажыратады және атайды, ұқсас пішіндерді саралайды; шынайы заттардың негізгі пішінін және бөлшектерінің пішінін анықтайды; пішіннің белгісі бойынша заттарды біріктіреді;

      3) көлемнің сенсорлы эталондары: ұзындығы, биіктігі, ені, тығыздығы бойынша заттарды салыстырудың сипап-сезу тәсілдерін біледі және қолданады; көлемнің берілген параметрі бойынша заттарды біріктіреді; көлемнің берілген параметрінің азаюы және артуы ретімен заттарды қатарға жүйелейді;

      4) заттардың сипап-сезуші белгілері мен қасиеттері: заттардың сипап-сезуші қасиеттерін ажырату тәсілдерін біледі және қолданады; заттардың жазықтығының, температурасының, икемділігінің, салмағының сипап-сезуші сипаттамаларын ажыратады; берілген сипап-сезу белгісі бойынша салыстыру, топтастыру, арақатынасын белгілеу барысында заттар арасындағы қатынастарды орнатады.

      8-кесте

      385. "Заттық-практикалық іс-әрекет" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) құрастыру: конструктордың бөлшектерін бекітудің алуан түрлі тәсілдерін қолданып, заттарды құрастыра біледі; берілген шарттарға сәйкес конструктивті тапсырманы орындау үшін шешім табады;

      2) илеу: әртүрлі тәсілдер мен әдістерді қолдану арқылы заттарды илей алады;

      3) аппликациялық илеу: рельефті суреттің бөліктерінің пішініне сәйкес бөлшектерді илеу дағдыларын меңгерген, рельефтің дайын бөлшектерін толтыра біледі;

      4) аппликация: үлгі және көрсету бойынша бірнеше бөліктерден заттардың аппликациясын құрастыра біледі;

      5) мозаикамен жұмыс: үлгі бойынша қарапайым өрнектер мен заттарды сала алады;

      6) таяқшалармен жұмыс: таяқшалардан геометриялық фигуралардың, заттардың контурларын, қарапайым өрнектерді құрастыра алады;

      7) ілгектермен жұмыс: ілгектің түрлерін біледі, ілгектердің алуан түрлерімен әрекет ету дағдыларын меңгерген;

      8) жіптермен, баулармен жұмыс: жіптерден байлау, тоқу дағдыларын меңгерген;

      9) қағазбен жұмыс: қағаздың бірқатар түрлері мен қасиеттерін біледі; қағазбен жұмыс істеудің тәсілдерін біледі, оларды бұйымдарды жасауда қолданады;

      10) кітаппен жұмыс: рельефті-нүктелі шрифті бар кітаптың беттерін қайта парақтау дағдылары бар, беттегі мәтіннің басы мен соңын табады.

      9-кесте

      386. "Тифлографика" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) рельефті бейнелерді оқу: рельефті сурет туралы түсініктері бар, рельефті бейнелеудің тәсілдері мен суреттің түрлерін біледі; рельефті суретті сипап-сезу арқылы зерттеу алгоритмін меңгерген; диаметрі бойынша әртүрлі және әртүрлі құрамдағы рельефті нүктелерді ажыратады; сызықтар және олардың қасиеттері туралы түсініктері бар; сызықтар негізінде олардың алуан түрлерін және күрделі емес суреттерді оқиды; форма мен контурдың өзара байланысын түсінеді; геометриялық фигуралардың бейнелерін таниды, олардың орындалу әдісін анықтайды; геометриялық пішіні бар және бірнеше геометриялық фигуралардан тұратын заттардың рельефті бейнелерін таниды; рельефті бейнені шынайы объектімен салыстырады; бірнеше бейнелерден тұратын бейнені таниды;

      2) рельефті-графикалық іс-әрекет: приборды жұмысқа дайындау дағдылары бар; аспаптармен жұмыс жасау тәсілдерін біледі, грифель мен қаламды дұрыс ұстауды біледі; контурды құру дағдысы бар; жақтауларды нүктелермен түйрей біледі, әртүрлі сызықтардың суретін сала алады; трафаретті қолданып және тіректі нүктелер бойынша геометриялық фигуралардың суретін алгоритм бойынша салады; трафареттің көмегімен тіректі аппликация бойынша жолақта геометриялық фигуралардын өрнектердің суретін сала алады; трафаретті қолданып, тіректі аппликация бойынша күрделі пішіндегі заттардың суретін аяқтап салады.

      10-кесте

4-параграф. Кеңістікте бағдарлау

      387. Мақсаты - балаларға кеңістікте еркін және өз бетімен бағдарлауға мүмкіндік беретін дағдыларды қалыптастыру.

      388. Міндеттері:

      1) кеңістікті меңгеруде бұзылған көруді және сақталған анализаторларды кешенді пайдалануға үйрету;

      2) практикалық іс-әрекетте кеңістіктік бағдарлау білімдерімен, біліктері және дағдыларымен әрекет ету білігін үйрету.

      389. "Кеңістікте бағдарлау" коррекциялық сабақтарының мазмұны бөлікшелерден тұратын оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған және күтілетін нәтижелер түріндегі коррекциялық оқытудың мақсаттарын қамтиды. Әрбір бөлікшенің ішінде бірізді ұйымдастырылған коррекциялық оқыту мақсаттары, педагогтарға өз жұмысын жоспарлауға, балалардың жетістіктерін бағалауға және коррекциялық әсер етудің тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.

      390. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қамтиды:

      1) дененің сызбасында бағдарлау;

      2) өзіне және затқа қатысты бағдарлау;

      3) қозғалыс барысында бағдарлау;

      4) сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау;

      5) жабық және еркін кеңістікте бағдарлау;

      6) микрожазықтықта бағдарлау;

      7) кеңістіктік қатынастарды модельдеу;

      8) кеңістіктің сызбасы мен жоспары бойынша бағдарлау.

      391. "Дененің сызбасында бағдарлау" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) өз денесінің қырлары;

      2) алдында және қарама-қарсы тұрған адамның денесінің қырлары.

      392. "Өзіне және затқа қатысты бағдарлау" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) өзіне қатысты кеңістіктің бағыттары;

      2) өзі және заттар арасындағы кеңістіктік қатынастар;

      3) заттар арасындағы кеңістіктік қатынастар.

      393. "Қозғалыс барысында бағдарлау" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) берілген бағытта қозғалу;

      2) бағдарларды қолданып қозғалу.

      394. "Сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) көрудің көмегімен бағдарлау;

      2) сипап-сезудің көмегімен бағдарлау;

      3) естудің көмегімен бағдарлау;

      4) иіс сезудің көмегімен бағдарлау;

      5) температуралық сезімталдықтың көмегімен бағдарлау;

      6) барлық сенсорлы саланың көмегімен бағдарлау

      395. "Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) жабық кеңістікте бағдарлау;

      2) еркін кеңістікте бағдарлау.

      396. "Микрожазықтықта бағдарлау" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) микрожазықтықтың бағыттары;

      2) микрожазықтықта заттардың кеңістіктік орналасуы.

      397. "Кеңістіктік қатынастарды модельдеу" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) жабық кеңістікті модельдеу;

      2) еркін кеңістікті модельдеу.

      398. "Кеңістіктің сызбасы мен жоспары бойынша бағдарлау" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) кеңістіктің сызбасы және жоспары;

      2) қозғалыс маршрутының сызбасы.

      399. Оқыту мақсаттарының жүйесі.

      400. "Дененің сызбасында бағдарлау" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) өз денесінің қырлары: өз денесінің бағыттарында бағдарланады;

      2) алдында және қарама-қарсы тұрған адамның денесінің қырлары: алдында және қарама-қарсы тұрған адамның денесінің қырларын анықтайды, оларды өз денесінің бағыттарымен салыстырады.

      11-кесте

      401. "Өзіне және затқа қатысты бағдарлау" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) өзіне қатысты кеңістіктің бағыттары: өзіне қатысты кеңістіктің бағыттарында бағдарланады;

      2) өзі және заттар арасындағы кеңістіктік қатынастар: есептеудің алуан түрлі жүйесінде кеңістіктік қатынастардың салыстырмалығын түсінеді және есепке алады, өзі және заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды, осы жағдайда объектілердің арасындағы өзінің орнын анықтайды; көрудің көмегімен (көру мүмкіндіктеріне сәйкес) өзімен және басқа объектілермен салыстырмалы тұрғыда кеңістіктің бір және әртүрлі бағыттарында орналасқан объектілердің арақашықтығын анықтайды; заттарға дейін арақашықтықты қадаммен өлшеу тәсілін біледі;

      3) заттар арасындағы кеңістіктік қатынастар: берілген есептеу нүктесімен салыстырмалы түрде заттар арасындағы кеңістіктік қатынастарды анықтайды; кеңістікте заттардың орналасуын белгілеу үшін кеңістіктік терминдерді қолданады.

      12-кесте

      402. "Қозғалыс барысында бағдарлау" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) берілген бағытта қозғалыс: нұсқау бойынша бағытты және қарқынды сақтап және өзгертіп, кеңістікте қозғалады; өзіндік қозғалысының бағытында бағдарланады;

      2) бағдарларды қолданып қозғалыс: қозғалатын бағдардың артынан және рельефтің алуан түрлері бойынша кеңістікте қозғалу дағдылары бар; шектелген кеңістікте қозғалудың алуан түрлерін қолданады.

      13-кесте

      403. "Сақталған анализаторлардың көмегімен бағдарлау" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) көрудің көмегімен бағдарлау: кеңістікте объектілер-бағдарларды көру арқылы жинақтап бөледі; олардың белгілерін бөліп көрсетеді және талдайды;

      2) сипап-сезудің көмегімен бағдарлау: қоршаған кеңістіктің объектілерінің сипап-сезуші белгілері мен қасиеттерін алақанмен, қолдың саусақтарымен, жалаңаяқ және аяқ киімнің табандарының көмегімен ажыратады;

      3) естудің көмегімен бағдарлау: қоршаған кеңістіктің дыбыстарын таниды, оларды күші бойынша ажыратады; дыбысты оның шығу көзімен салыстырады;

      4) иіс сезудің көмегімен бағдарлау: дыбыстарды нақты заттармен бөлмелермен және табиғат құбылыстарымен салыстырады; иістің шығу көзінің бағытын анықтайды;

      5) температуралық сезімталдықтың көмегімен бағдарлау: жылудың шығу көзінің орнын қашықтықта анықтайды;

      6) барлық сенсорлы саланың көмегімен бағдарлау: кеңістік туралы полисенсорлы ақпаратты адамдардың іс-әрекетімен және нақты объектілермен салыстырады; кеңістіктік бағдарлауда бұзылған көруді және сақталған анализаторларды кешенді қолданады.

      14-кесте

      404. "Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) жабық кеңістікте бағдарлау: әртүрлі бастапқы нүктелерден өз бетімен бағдарланады және таныс бөлмелердің кеңістігінде өзінің орналасқан орнын анықтайды;

      2) еркін кеңістікте бағдарлау: қоршаған кеңістікте бағдарлар болып саналатын объектілерді ажыратып көрсетеді; әртүрлі бастапқы нүктелерден таныс еркін кеңістікте еркін бағдарланады.

      15-кесте

      405. "Микрожазықтықта бағдарлау" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) микрожазықтықтың бағыттары: микрожазықтықтың бағыттарын ажыратады және атайды (орталығы, қырлары, қырлардың ортасы, бұрыштар);

      2) микрожазықтықтағы объектінің кеңістіктік орналасуы: берілген есептеу нүктесімен салыстырмалы түрде кез келген микрожазықтықта бағдарлау дағдыларын меңгерген; кеңістіктік терминдерді қолдану арқылы, микрожазықтықта объектілердің кеңістіктік қатынастарды түсіндіреді.

      16-кесте

      406. "Кеңістіктік қатынастарды модельдеу" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) жабық кеңістікті модельдеу: шынайы кеңістікті және көрсету бойынша тікелей қабылдау негізінде Жабық кеңістікті және маршруттардың үзінділерін модельдейді;

      2) еркін кеңістікті модельдеу: шынайы кеңістікті және көрсету бойынша тікелей қабылдау негізінде еркін кеңістікті және маршруттардың үзінділерін модельдейді.

      17-кесте

      407. "Кеңістіктің сызбасы мен жоспары бойынша бағдарлау" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) кеңістіктің сызбасы және жоспары: жоспардан сызбаның айырмашылығын түсінеді; шынайы кеңістікті тікелей қабылдау негізінде кеңістіктің күрделі емес сызбалары мен жоспарларын құрастырады; сызбалар мен жоспарлар бойынша бағдарланып, шынайы кеңістіктегі заттарды табады және орналастырады;

      2) қозғалыс маршрутының сызбасы: маршрут сызбасындағы шартты белгілерді шынайы бағдарлармен салыстырады; сызба бойынша бағдарланып, маршрутты жүріп өтеді.

      18-кесте

5-параграф. "Әлеумет" білім беру саласы

      408. "Әлеумет" білім беру саласының базалық мазмұны әлеуметтік-тұрмыстық бағдар арнайы түзеу оқу қызметінде жүзеге асырылады.

      409. Мақсаты - әлеуметтендірудің табысты болуын қамтамасыз ететін және мектепте оқыту жағдайында дербес іс-әрекеттің негізі болып саналатын әлеуметтік-адаптивті біліктер мен дағдыларды қалыптастыру және дамыту.

      410. Міндеттері:

      1) адамның тұрмыстық және әлеуметтік өмірінің салалары туралы ұғымдарын дамыту;

      2) қоғамдық өмірдің нормалары мен ережелері туралы ұғымдарды дамыту;

      3) коммуникативті іс-әрекеттің вербальды және вербальды емес құралдарын дамыту;

      4) практикалық іс-әрекетте әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау біліктері мен дағдыларын қолдану үшін жағдай жасау.

      411. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" коррекциялық сабақтарының мазмұны бөлікшелерден тұратын оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған және күтілетін нәтижелер түріндегі коррекциялық оқытудың мақсаттарын қамтиды. Әрбір бөлікшенің ішінде бірізді ұйымдастырылған коррекциялық оқыту мақсаттары, педагогтарға өз жұмысын жоспарлауға, балалардың жетістіктерін бағалауға және коррекциялық әсер етудің тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.

      412. Оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдерді қамтиды:

      1) бала және оның отбасы;

      2) жеке гигиена;

      3) заттық әлем;

      4) мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті;

      5) адамның тұрғын үйі;

      6) әлеуметтік-тұрмыстық сфера;

      7) ересектердің еңбегі;

      8) көшедегі мінез-құлық ережесі.

      413. "Бала және оның отбасы" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) өзі туралы ұғымдар;

      2) отбасы.

      414. "Жеке гигиена" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) жеке гигиена заттары;

      2) гигиеналық процедуралар.

      415. "Заттық әлем" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) тұрмыстық заттар;

      2) заттық-практикалық іс-әрекет.

      416. "Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) мінез-құлық мәдениеті;

      2) қарым-қатынастың вербальды емес құралдары.

      417. "Адамның тұрғын үйі" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) тұрғын үй бөлмелері;

      2) тұрғын үй бөлмелерінің гигиенасы.

      418. "Әлеуметтік-тұрмыстық сфера" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) қоғамдық-тұрмыстық мекемелер;

      2) қоғамдық орындағы мінез-құлық ережесі.

      419. "Ересектердің еңбегі" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) кәсіптер;

      2) үй еңбегі.

      420. "Көшедегі мінез-құлық ережесі" бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:

      1) жаяу жүргіншілердің қозғалыс ережесі;

      2) көлік.

      421. Оқыту мақсаттарының жүйесі. "Бала және оның отбасы" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) өзі туралы ұғымдары: өз ағзасының бірқатар ерекшеліктерін біледі, өзінің сенсорлы мүмкіндіктерін түсінеді; сырт бейнесі мен мінезінің белгілері бар тұлға ретінде өзі туралы ұғымдары бар;

      2) отбасы: туыстық қатынастарды түсінеді, отбасы мүшелерінің есімдері мен әкесінің атын атайды; олардың отбасындағы міндеттерін біледі.

      19-кесте

      422. "Жеке гигиена" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) жеке гигиена заттары: жеке гигиена заттарының қызметін біледі; басқа заттардың арасынан жеке қолданыстағы заттарды таниды;

      2) гигиеналық процедуралар: тұрақты гигиеналық дағдылары бар; гигиена ережелерін орындауда өзіндік бақылау тәсілдерін біледі және қолданады.

      20-кесте

      423. "Заттық әлем" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) тұрмыстық заттар: тұрмыстық заттардың алуан түрлілігінде еркін бағдарланады; заттарды салыстыру, жалпылау, жіктеу дағдылары бар;

      2) заттық-практикалық іс-әрекет: таныс заттарды қолдануда заттық-практикалық іс-әрекет тәсілдерін меңгерген; заттармен әрекет етудің меңгерген тәсілдерін жаңа жағдайларға ауыстыруда өзбетінділік танытады.

      21-кесте

      424. "Мінез-құлық және қарым-қатынас мәдениеті" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) мінез-құлық ережесі: мәдени мінез-құлық ережесін біледі; қабылданған нормаларға сәйкес өзінің мінез-құлқын өзіндік бақылау және өзіндік реттеу дағдылары бар;

      2) қарым-қатынастың вербальды емес құралдары: адам өміріндегі және бейнелердегі эмоционалды күйлерді ажыратады; олардың мимикасын, қол қимылын, позаларын көрсете біледі.

      22-кесте

      425. "Адамның тұрғын үйі" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) тұрғын үйлер: тұрғын үйлер мен олардың кеңістігін толтыратын заттардың функционалды қызметі туралы ұғымдары бар;

      2) тұрғын үйлердің гигиенасы: тұрғын үйлерге қойылатын негізгі гигиеналық талаптарды, тазалықты ұстау тәсілдерін біледі.

      23-кесте

      426. "Әлеуметтік-тұрмыстық сфера" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) қоғамдық-тұрмыстық мекемелер: қоғамдық-тұрмыстық мекемелердің бірқатар түрлерінің қызметін түсінеді;

      2) қоғамдық орындардағы мінез-құлық ережесі: мекеме қызметкерлеріне өтінішпен, мәселелермен мәдени қатынастың формалары мен қоғамдық орындардағы мінез-құлық ережесін біледі.

      24-кесте

      427. "Ересектердің еңбегі" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) кәсіптер: әртүрлі кәсіптегі адамдардың еңбегінің мазмұны туралы ұғымдары бар; олардың еңбегінің маңызын түсінеді;

      2) үй еңбегі: үй еңбегінің түрлері, мазмұны және маңызы туралы ұғымдары бар; үй еңбегінің бірқатар түрлерін орындау тәсілдері мен тәртібін біледі.

      25-кесте

      428. "Көшедегі мінез-құлық ережесі" бөлімі келесі күтілетін нәтижелерді қарастырады:

      1) жаяу жүргіншілердің қозғалыс ережесі: көшеден өту ережесін біледі; бірқатар жол белгілерінің маңызын түсінеді;

      2) көлік: жолаушылар көлігінің алуан түрлерін біледі, оның адамдар өміріндегі маңызын түсінеді; көлік қозғалысының дыбыстық сипаттамасына бағдарланады; қоғамдық көліктегі мінез-құлық ережесін біледі.

      26-кесте

Есту қабілеті бұзылған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы

      Ескерту. Бұйрық 4-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 29.12.2018 № 721 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсіндірме жазба

      1. Есту қабілеті бұзылғанбалаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5 және 14 - баптарына сәйкес әзірленді.

      2. Бағдарлама мақсаты: мектеп жасына дейінгі есту қабілеті бұзылған балалардың типологиялық, жас ерекшеліктері мен жеке мүмкіндіктеріне сәйкес рухани-адамгершілік құндылықтарын,білім, білік, дағдыларын қалыптастыру.

      3. Бағдарлама міндеттері:

      1) есту қабілеті бұзылған балаларды түзету-дамыту көмегін көрсетуде педагогтарға көмек беру;

      2) есту қабілеті бұзылғанбаланың жалпы дамуын жетілдіру;

      3) есту қабілеті бұзылған балаларды мектепке даярлау;

      4) білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігі ұстанымдарын қамтамасыз ету, баланың зияткерлік, әлеуметтік және тұлғалық дамуы үшін білім беру салаларын кіріктіру,

      5) тәрбиелік, дамытушылық және оқыту міндеттерінің бірлестігін, мектеп, балаларды тәрбиелеуде мектепке дейінгі ұйым мен отбасының ынтымақтастығын қамтамасыз ету.

      4. Бағдарлама балалардың коммуникативтік дағдыларының қалыптасуына, танымдық және әлеуметтік мотивтерінің көрінуіне, қызығушылығы мен білім алуға деген құштарлығының дамуына ықпал етеді.

      5. Әр саладағы күтілетін нәтижелер оқыту мақсаттарының жүйесі арқылы беріледі.

      6. Бағдарлама мазмұны балалардың психологиялық-физиологиялық даму кезеңдерін қамтиды:

      1) бірінші кіші топ (2 - 3 жастағы балалар);

      2) екінші кіші топ (3 - 4 жастағы балалар);

      3) ортаңғы топ (4 - жастағы балалар);

      4) мектепке дейінгі ұйымдағы ересектер тобы (5 - 6 жастағы балалар);

      5) жалпы білім беретін мектептегі, лицейдегі, гимназиядағы мектепалды даярлық сыныбы (6 - 7 жастағы балалар).

2-тарау. Бірінші кіші топ (2-3 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      7. "Коммуникация" білім беру саласының базалық мазмұны - тіл дамыту, есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту арнайы түзеу оқу қызметінде іске асырылады.

2-параграф. Тіл дамыту

      8. "Тіл дамыту" арнайы түзеу оқу қызметінің базалық мазмұны - мектеп жасына дейінгі есту қабілеті бұзылған балалардың сөйлеу тіліндегі бұзылыстарын жеңуге, тәжірибе жүзінде толыққанды қарым-қатынас жасау және қоғамға кіріктіру үшін коммуникациялық дағдыларды қалыптастыруға ықпал етеді.

      9. Мақсаты ақыл-ой мен коммуникативті қызметтің негізгі компоненттерінің бірі ретінде сөйлеу тілін дамыту; тілдің базалық құндылықтарын игеру; мәдени-әлеуметтік өзара қатынас және қоршаған ортамен вербальді (ауызша) және вербальді емес (ауызша емес) құралдардың көмегімен қарым-қатынас жасауды қалыптастыруға дайындау болып табылады.

      10. Міндеттер:

      1) ересектер және құрдастарымен тілдесуде сөйлеу тілінің вербалды және вербалды емес түрлерін дамыту;

      2) нақты сөйлеу жағдайында әр түрлі қарым-қатынас құралдарын қолдана білуді дамыту;

      3) сөйлеу әрекетінің түрлерін дамыту (айтылым, тыңдалым, оқылым, жазылым, дактилдеу, естіп-көру түйсігі);

      4) сөйлеу тілі арқылы өз әрекеті мен мінез-құлқын реттеу біліктерін қалыптастыру;

      5) күнделікті қарым-қатынаста және арнайы ұйымдастырылған сабақтарда тіл мәдениетіне тәрбиелеу;

      6) тілдік қабілеттерін дамыту:ауызша сөйлеу тілін қабылдаудың сенсорлық негіздері,ересектердің заттық және сөйлеу іс-әрекеттеріне еліктеу,тілдік қатынаста кез келген игерілген сөйлеу әрекеті мен құралдарды қолдана білу,мағынасы белгілі сөздерді ауызша, жазбаша, дактильмен сәйкестендіру,сөйлеу түрлерінің ұқсас тұстарын таңдап қолдана білу.

      11. Тіл дамыту бағдарламасы келесі бөлімдерді қамтиды:

      1) қатынас;

      2) қабылдау /сөйлеу тілін түсіну;

      3) айтылым;

      4) оқылым.

3-параграф. 1 - жартыжылдық

      12. Ұйымдастырылған оқу қызметінің бірінші жартыжылдығында "Тіл дамыту" жұмыстарының негізгі міндеті қоршаған адамдармен өзара қарым-қатынас процесінде, ауызша сөйлеу тілінің мәнін түсіну, әрі қатынас тәсілдерін және оның процесін бақылау біліктерін дамыту болып табылады. Есту қабілеті бұзылған балалар тиісті есту бейнелер негізінде, әртүрлі тілдік бірліктерді бөліп және ажыратуды үйренеді.

      13. Қатынас:

      1) қарапайым тапсырмаларды орындау;

      2) ауызша амандасу, өтініш, тілек білдіру (шамамен);

      3) заттарға деген өзінің қатынасын көрсету;

      4) қатынасқа түсу мақсатында вокализацияларды,дыбыс тіркесімдерін, дыбыстық еліктеуді, былдыр сөздерді тілдік емес құралдармен сәйкес пайдалану: табиғи ым-ишара, тілдесу бағытына қатысы бар түрлі типтегі көзқарастар, заттарды көрсету, мимикалық экспрессия;

      5) заттармен әрекеттерді бақылау;

      6) әртүрлі жағдайда қатынас (коммуникация) процесін бақылау;

      7) қатынас (коммуникация) процесін бақылау: мимика (бет қимылы), пантомимика, артикуляция аппаратының қозғалысы, көзқарас арқылы білдіру, заттық әрекет, дене қалпын өзгерту;

      8) сәлемдесу және қоштасу;

      9) еліктеудегі белсенділік, бірлескен әрекет ету барысында тілдесуге деген қызығушылық, ересектермен байланыс жасауға ынталандыру;

      10) айналасындағылардың сөйлеу тілін мұқият тыңдау, сөйлеп тұрған адамның жүзіне тұра қарау.

      14. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) енжар сөздік қорын толықтыру, айналасындағы заттарды, дене мүшелері мен адамның бет-келбетін білдіретін сөздерді меңгеру;

      2) енжар сөздік қорын толықтыру, қарапайым ойын және тұрмыстық әрекеттерді білдіретін сөздерді меңгеру;

      3) дидактикалық ойындарда кестеге тіркелген тиістісөзге қатыстытаныс заттарды табу (есту-көру арқылы);

      4) табиғи және арнайы жасалған қатынас жағдайында кестеге тіркелген тиістісөзге қатысты таныс заттарды табу.

      15. Айтылым:

      1) айналасындағылардың артикуляциясына, мимикасына және пантомимикасына еліктеу;

      2) сөздерді шамамен жақын көрсетілген түрде айту;

      3) сөздерді шамамен жақын ұштасқан түрде айту;

      4) заттардың аттарын айту, адамдардың есімін фонетикалық ырғақпен айту;

      5) фотосуреттерден ата-аналары мен жақын туыстарын тану, ым-ишара білдіру;

      6) ата-аналары мен туыстарын, үй жануарларын бейнелеп, байланыстырып шамалап айту;

      7) таныс заттарды атау (шамамен).

      16. Оқылым және жазылым:

      1) тиісті затқа байланысты кестелерді (табличкаларды) іріктеу;

      2) сөздерді (таңбалық) белгілеуде кестенің атқаратын қызметін түсіну;

      3) затты атағанда кестелермен бірге көрсету (қостау).

      17. Күтілетін нәтижелер:

      1) қарапайым тапсырмаларды орындайды;

      2) тілдік қатынасқа түсу мақсатында тілдік құралдарды пайдаланады;

      3) заттың қимылын бақылайды;

      4) тілдесім (коммуникация) процесін бақылайды;

      5) таныс заттарды жәнеіс-әрекеттерді атайды (шамамен);

      6) фотосуреттерден ата-аналары мен жақын туыстарын атайды;

      7) сөзбен айтылған таныс заттарды көрсетеді;

      8) фотосуреттерден жақындарын, туыстарын тауып, ыммен көрсетеді;

      9) затқа сәйкес кестелерді іріктеп, таңдап алады;

      10) айналасындағылардың мимикасына (бет қимылы), пантомимикасына, артикуляциясына еліктейді;

      11) ауызша сәлемдеседі (шамамен);

      12) айналасындағылардың сөйлеу тіліне құлақ түріп, тыңдайды;

      13) ауызша өтінішін білдіреді (шамамен);

      14) сөйлеп тұрған адамның жүзіне тұра қарайды.

4-параграф. 2 - жартыжылдық

      18. Екінші жарты жылдықта белсенді сөйлеу тілін дамытуға баса назар аударылады. Есту қабілеті бұзылған балалар айналасындағы адамдармен өзара қарым-қатынас тәсілдерін пайдалануды; қатынас барысында қарапайым сөйлеу тілін қолдана білуді үйренулері керек. Балаларды жазбаша сөйлеу тілімен таныстырады.

      19. Қатынас:

      1) қатынас процесінің ерекшеліктерін бөліп көрсету:көзқарас арқылы білдіру (көз контактісі);мақұлдап немесе қарсы бас изеу;жымию, бас изеу, қолмен тиісті қимыл жасау;дауыстық реакция, сөйлеу тіліне еліктеу, дыбыс үйлестігі, дыбыс ұқсастығы, аморфты және былдыр сөздер,қарапайым сөздер;

      2) ауызша-жазбаша қойылған сұрақтарға жауап беру;

      3) заттарды қатыстырмай тапсырмаларды орындау;

      4) заттарды қатыстырып тапсырмаларды орындау;

      5) қанағаттанғанын, қанағаттанбағанын, қалау-қаламауын мимикамен, ым-ишарамен, сөзбен жеткізу;

      6) ауызша амандасу, өтініш, тілек білдіру;

      7) ауызша-жазбаша немесе ауызша-дактилді формада өтініш, тілектері туралы хабарлау;

      8) келісу-келіспеудімимикамен, ым-ишарамен көрсету, сөзбен жеткізу;

      9) қатынасқа түсу барысында дауыс белгілерін, қатысты, қатысы жоқ былдырды, сөздердің кескінін көрсету әрекеттерін қолдану;

      10) заттық әрекеттерді бақылау, заттарды атау және оларға деген өзінің қатысын білдіру;

      11) түрлі жағдайда тілдесім процесін бақылау;

      12) қаратпа сөздерге жауап реакциялары:көзқарас арқылы білдіру (көз контактісі);ым-ишара, пантомимика;заттық әрекет, дене қалпын өзгерту;артикуляциялық аппараттың қозғалысы;дауысты қосу;

      13) ауызша және ауызша-жазбаша қойылған сұрақтарға жауап беру;

      14) ойын барысында ауызша сөйлеу тілін қолдану;

      15) бірлескен әрекет ету барысында тілдесуге деген қызығушылық, ересектермен байланыс жасауға ынталандыру;

      16) құрдастарымен тілік қатынас жасауға ынталандыру;

      17) айналадағылардың сөйлеу тілін мұқият тыңдау, сөйлеп тұрған адамның жүзіне тұра қарау.

      20. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) енжар сөздік қорын етістіктермен толықтыру, қарапайым ойын, тұрмыстық әрекеттерді және тапсырмаларды білдіретін сөздерді меңгеру;

      2) енжар сөздік қорын зат есіммен толықтыру: айналасындағы нысандардың, жануарлардың, дене мүшелерінің, адамның бет-әлпетін білдіретін сөздер;

      3) айтқанды түсіну және сұрақтарға жауап беру (ым-ишарамен,дауыс реакцияларымен, сөзбен, суреттінемесе заттарды көрсетумен);

      4) сұрақтардың мағынасын түсіну;

      5) ұғымдардың мәнін түсіну: дәмді, дәмсіз, болады, болмайды;

      6) түрлі дыбыстық сигналдарды естіп, тану;

      7) заттардың қасиеттерін білдіретін сөздерді түсіну;

      8) ауызша және ауызша-дактилді белгілері бойынша объектілерді табу;

      9) тек есту арқылы объектілерді табу;

      10) тек жазбаша белгілері(кесте) бойынша объектілерді таба білу.

      21. Айтылым:

      1) қоршаған ортада заттардың орналуына қатысты бөліп айту;

      2) орындайтын іс-әрекеттерді атау;

      3) бақыланатын іс-қимылдарды атау;

      4) сурет, мультфильмдер, фильмдер көрген кездегі іс-қимылдарды атау;

      5) сөздер мен дыбыстық еліктеудің көмегімен жануарларды атау;

      6) орындайтын іс-әрекеттерді қысқа сөйлемдермен айту;

      7) әңгімелесушілердің артикуляциясына, мимикасына және пантомимикасына еліктеу;

      8) сөздер мен сөз тіркестерін шамамен жақын көрсетілген түрде айту;

      9) сөздер мен сөз тіркестерін шамамен жақын ұштасқан түрде айту;

      10) тұрмыстық іс-әрекеттер мен ойынды сөйлеу тілімен ұштастыру;

      11) қоршаған ортадағы іс-әрекеттерді, нысандарды сәйкестендіру білігі, оларды тілдік белгілеріне байланысты атау.

      22. Оқылым:

      1) танып оқу әртүрлі тақырыптық топтамалардан заттардың атын айту;

      2) өз бетінше таңдаған кесте бойынша затты көрсету;

      3) 2 заттан біреуін таңдау үшін кестелерді іріктеу;

      4) кестеге сәйкес сыңарын табу (екеуі бірдей).

      23. Күтілетін нәтижелер:

      1) қарапайым тапсырмаларды заттармен, заттарсыз,орындайды;

      2) келісу-келіспеуді мимикамен, ым-ишарамен білдіреді;

      3) 2-3 заттан біреуін таңдау үшін кестелерді іріктейді;

      4) қаратпа сөздерге жауап реакцияларын білдіреді;

      5) кейбір сөздердің орнына дыбыстық еліктеуді қолданады;

      6) түрлі жағдайда тілдесім процесін бақылайды;

      7) заттарды іс-әрекетті атайды;

      8) тек ауызша немесе жазбаша белгілері бойынша объектілерді табады;

      9) ауызша-жазбаша қойылған сұрақтарға жауап береді;

      10) айналасындағылардың мимикасына (бет қимылы), пантомимикасына, артикуляциясына еліктейді;

      11) қойылған сұрақтардың мағынасын түсініп, сұрақтарға жауап береді;

      12) сөздер мен сөз тіркестерін шамамен жақын көрсетілген және жақын ұштасқан түрде айтады;

      13) амандасады;

      14) кестені көрсетіп ауызшасұрайды;

      15) заттардың сапасын, қасиеттерінбілдіретін сөздерді ажыратады;

      16) айналадағылардың сөйлеу тілін тыңдайды, сөйлеп тұрған адамның жүзіне тұра қарайды;

      17) қоршаған ортадағы іс-әрекеттерді, нысандарды сәйкестендіреді, оларды тілдік белгілеріне байланысты атайды;

      18) ойын, әрекет барысында ауызша сөйлеу тілін қолданады;

      19) қоршаған ортадағы түрлі дыбыстық сигналдарды таниды.

5-параграф. Есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту

      24. Мақсаты есту қабілеті зақымдалған мектеп жасына дейінгі балалардың естіп қабылдау дағдыларын (есту-көру және есту негізінде) және ауызша сөйлеу тілінің айтылу тараптарын дамыту болып табылады.

      25. Міндеттері:

      1) есту қызметін дамыту (жетілдіру) және қалыптастыру;

      2) тілдік және тілдік емес дыбыстардың табиғаты туралы көзқарастарын байыту;

      3) ауызша сөйлеу тілін қабылдаудың сенсорлық негіздерін дамыту;

      4) есту зейінін (түйсігін) дамыту;

      5) анық, нақты табиғи сөйлеуді қалыптастыру;

      26. Жартыжылдыққа бағдарламалық талаптардың көлемін баланың естіп қабылдауы мен сөйлеу тілінің даму деңгейіне және түзете оқыту процесідегі жетістіктеріне байланысты сурдопедагог өз бетінше таңдайды. Бағдарламалық талаптар әліпбилік реттілікпен көрсетілген. Олардың мақсатқа сәйкестілігін сурдопедагог дербес орналастырады.

      27. Бір жыл бойы балалар күніге дыбыс күшейткіш құралдармен пайдалануды, сабақта сапқа тұруды, серуендеу уақытында дыбыстық, дауыстық белгіге сурдопедагогқа немесе тәрбиешіге жақындауды үйренуі керек.

      28. Дыбыстықынталандырулар дыбыс күшейткіштермен және таза есту арқылы қабылдау үшін беріледі. Баланың естіп қабылдауы мен сөйлеу тілінің даму деңгейіне қарай материал естіп-көру, есту, есту арқылы ауызша, ауызша-жазбаша, ауызша-дактилді түрде қабылдау үшін беріледі. 2-3 дыбыстауды айыру заттар мен бейнелері бар суреттерге сүйене отырып, жүзеге асырылады. Тілдік және тілдік емес дыбыстарды қабылдау, дыбыстау көзінен ара қашықтықты тұрақты арттырып отырып жүзеге асырылады.

      29. Оқудың бірінші жылында бала дыбыстар әлемімен, қатынас жағдайларымен танысады, жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру және қарым-қатынасқа түсу үшін, ауызша сөйлеу тілінің қажеттілігін түсіне бастайды.

6-параграф. 1 - жартыжылдық

      30. Тілдік емес дыбыстау:

      1) дыбысты оқшаулау және оның көзін, орналасқан жерін сөзбен атау немесе оны сұқ саусағымен ымдап көрсету;

      2) ойыншықтардың дыбысталуын есту арқылы ажырату;

      3) қарама-қарсы сипаты бойынша ойыншықтардың дыбысталуын есту арқылы ажырату;

      4) есту-көру арқылы ұсынылған тілдік емес дыбыстауды ажырату;

      5) ара қашықтығы тұрақты арттырылған дыбыстауға деген реакциясы;

      6) тілдік емес дыбыстауға деген реакциясы: шу және қоршаған ортағы дыбыстар, музыка, ән шырқау, жануарлар дауыстары;

      7) музыкалық ойыншықтармен ұсынылған дыбыстық ынталандыруларға деген реакциясы, ойыншықтардың дыбысталуына тиісті қозғалыстармен дыбыс тіркестерін айту;

      8) музыкалық ойыншықтармен ұсынылған дыбыстық ынталандыруларды, ойыншықтардың дыбысталуына тиісті қозғалыс ырғағымен дыбыс тіркестерін дәл айту;

      9) тілдік емес дыбыстауға шартты-қозғалыс реакциясы.

      31. Тілдік дыбыстау:

      1) естіп-көру жәнеесту арқылы ұсынылған қарапайым нұсқаулар мен тапсырмаларды орындау;

      2) есту арқылы дауысты, дауыссыз дыбыстарды айыру және дәл айту;

      3) дыбысқа еліктеулерді дәл көрсету, естіп-көру жәнеесту арқылы айыру;

      4) естужәне естіп-көру арқылы былдыр және толық сөздерді айыру;

      5) ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік дыбыстауға деген реакциясы(дыбыс күшейткішпен және жалаң құлаққа);

      6) тілдік дыбыстауға шартты-қозғалыс реакциясы.

      32. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) дыбыстарды, буындарды және қысқа сөздерді артикуляциялау және қимыл-қоғалыспен қайталау;

      2) дыбысқа еліктеулер, былдыр сөздер мен дыбыстарды дәл айту (шамамен, дыбыстық алмастыруларды пайдалану арқылы);

      3) дауысты және дауыссыз дыбыстарды қоюда қолдануға болатын фонетикалық ырғақтық қимыл-қозғалыстары пайдалану;

      4) дыбыстар мен буындарды қысқа және ұзақ айту;

      5) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен буындарды айту темпін өзгерту;

      6) сөйлеудегі тыныс алуды және ұзақ ауызбен дем шығаруды бақылау;

      7) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен дауысты және дауыссыз дыбыстарды айту;

      8) ауызша сөйлеу (айту) мүмкіндіктерінің деңгейіне қарай ауызша сөйлесу.

      33. Күтілетін нәтижелер:

      1) дыбыстарды, дыбысқа еліктеуді, былдыр мен толық сөздерді, дәл айтады;

      2) естіп-көру жәнеесту арқылы ұсынылған қарапайым нұсқаулар мен тапсырмаларды орындайды;

      3) тыңдау реакциясын көрсетеді;

      4) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен тілдік емес және тілдік дыбыстау темпін өзгертеді;

      5) дыбыстау көзін, орналасқан жерін табады;

      6) ауызша айту мүмкіндіктерінің деңгейіне қарай ауызша сөйлеседі;

      7) дыбысқа еліктеулер, былдыр сөздерді таниды;

      8) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен дауысты және дауыссыз дыбыстарды айтады;

      9) естіп-көру жәнеесту арқылыбылдырды, толық сөздерді айырады, ойыншықтардың дыбысталуын ажыратады;

      10) ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік емес және тілдік дыбыстауларға реакция білдіреді;

      11) тұрмыстық дыбыстарды, қалалық және табиғи шуларды таниды.

7-параграф. 2 - жартыжылдық

      34. Тілдік емес дыбыстау:

      1) дыбысты оқшаулау және оның көзін, орналасқан жерін сөзбен атау немесе оны сұқ саусағымен ымдап көрсету;

      2) есту арқылы дыбысталу ұзақтығын ажырату;

      3) есту арқылы дыбысталу темпін ажырату;

      4) қоршаған ортағы шынайы дыбыстарға деген реакциясы;

      5) ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік емес дыбыстауға деген реакциясы;

      6) ұсынылған тілдік емес дыбыстық ынталандыруларға, тиісті қимыл- қозғалыс, дауыссыз және дауыс реакцияларын білдіру;

      7) есту арқылы таңдау бойынша 3-4 музыкалық ойыншықтардың дыбысталуын ажырату.

      35. Тілдік дыбыстау:

      1) ұсынылған тілдік ынталандырулардың сипаттамасын сөздермен, дыбыс тіркестерімен, дауыспен дәл айту, көрсету;

      2) дыбысқа еліктеулер, былдыр сөздерді тану;

      3) дауыс шыққан жаққа бас немесе денені бұру;

      4) былдырды, толық сөздерді, дыбысқа еліктеулерді естіп-көру және есту арқылы айыру;

      5) естіп-көру және есту арқылы дауыстың қарқындылығын ажырату;

      6) естіп-көру және есту арқылы дауыстың ұзақтығын ажырату;

      7) ара қашықтығы тұрақты арттырылған (дербес) тілдік дыбыстауға деген реакциясы;

      8) таныстарының, жақындарының дауыстырын тану.

      36. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) дыбыстарды, буындар мен қысқа сөздерді артикуляциялау және оны қимыл-қоғалыспен қайталау;

      2) әртүрлі қарқынмен, түрлі қимылдардың сүйемелдеуімен буындарды айту;

      3) толық сөздерді дәл айту (шамамен, дыбыстық алмастыруларды пайдалану арқылы);

      4) екі сөзден тұратын сөз тіркестерін дәл айту (толық, толық емес, былдыр, дыбысқа еліктеу);

      5) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен буындарды айту темпін өзгерту;

      6) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен дауыс күшін өзгерту;

      7) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен бір буындық қатардан, екінші буындық қатарды бөліп, айыру;

      8) кемінде 3 дауысты дыбысты айту;

      9) кемінде 3 дауыссыз дыбысты айту;

      10) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен буындарды бірге қосып айту.

      37. Күтілетін нәтижелер:

      1) ұсынылған ынталандырулардың сипаттамасын дәл айтады, көрсетеді;

      2) толық сөздерді әр түрлі тәсілдермен дәл айтады;

      3) екі сөзден тұратын сөз тіркестерін дәл айтады;

      4) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен дауыс күшін өзгертеді;

      5) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен буындарды айту темпін өзгертеді;

      6) есту арқылы дыбысқа еліктеулер, былдыр сөздерді таниды;

      7) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен бір буындық қатарды, екінші буындық қатардан бөліп, айырады;

      8) дауыс шыққан жаққа бұрылады;

      9) кемінде 3 дауысты, дауыссыз дыбыстарды айтады;

      10) есту арқылы дыбысталу ұзақтығын ажыратады;

      11) есту арқылы таңдау бойынша 3-4 музыкалық ойыншықтардың дыбысталуын ажыратады;

      12) есту арқылы дыбысталу темпін ажыратады;

      13) естіп-көру және есту арқылы былдырды, толық сөздерді, дыбысқа еліктеулерді ажыратады;

      14) естіп-көру және есту арқылы дауыстың қарқындылығын ажыратады;

      15) таныстарының, жақындарының дауыстырын таниды.

3-тарау. Екінші кіші топ (3-4 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      38. "Коммуникация" білім беру саласының базалық мазмұны - тіл дамыту, есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту арнайы түзеу оқу қызметінде іске асырылады.

2-параграф. Тіл дамыту

      39. Екінші оқу жылында, егер балаларды оқытуды 2 жастан бастаса,оларды кестеде жазылған сөздерді танып оқуға, педагогтар айтатын сөздер мен сөйлемшелерді естіп-көріп қабылдауға, нақты сөйлеу жағдайларда ұсынылатын тілдік материалдыөз бетінше шамамен жақын көрсетілген және жақын ұштасқан түрде айтуға үйретеді.Дактиль сөздерді меңгеруге дайындық жұмыстары жүргізіледі.

      40. Егер балаларды оқыту 3 жастан басталса,онда бағдарламаның бірінші оқу жылыныңмазмұнынжоспарлау кезінде тіл дамыту жұмыстары жүзеге асырылады және 2-ші оқу жылындабалалардың есту, сөйлеу және интеллектуалды даму деңгейі ескеріледі.

      41. Тақырыптық топтамалар бойынша сөздік іс-қимыл, қасиеттері, сапа, кеңістікте орналасқан заттардыңатауларыныңсанын ұлғайту есебіненкеңейеді (сын есім, үстеу, етістіктің түрлері).

3-параграф. 1 - жартыжылдық

      42. Қатынас:

      1) заттың қимылын бақылау, заттарға деген өзінің қатынасын білдіру;

      2) қатынас (коммуникация) процесін бақылау: мимика (бет қимылы), пантомимика, артикуляциялық аппаратының қозғалысы, көзқарас арқылы білдіру, заттық әрекет, дене қалпын өзгерту;

      3) "сөйлейтін", "дыбысталатын" ойыншықтарға қызығушылығын ояту, мультфильмдер көрсету, әндер мен әуендерді тыңдау;

      4) бірлескен әрекет ету барысында тілдесуге деген қызығушылық, ересектермен байланыс жасауға ынталандыру;

      5) құрдастарымен қатынас жасауға ынталандыру, ойын барысында ауызша сөйлеу тілін қолдану;

      6) айналадағылардың сөйлеу тілін мұқият тыңдау, сөйлеп тұрған адамның жүзіне тұра қарау;

      7) сөйлесу барысында көрсетілетін жауап реакциялары:мақұлдап немесе қарсы бас изеу; қолмен тиісті қимыл жасау;дауыстық реакция, сөйлеу тіліне еліктеу, дауысты дыбыстарды айту, жекелеген дыбыстарды ұштастыру.

      43. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) есту арқылы ауызша, ауызша-жазбаша түрде тапсырмаларды орындау;

      2) енжар сөздік қорын зат есімдермен толықтыру, айналасындағы заттарды атау;

      3) енжар сөздік қорын етістіктермен сын есімдермен толықтыру;

      4) енжар сөздік қорын есімдіктермен толықтыру;

      5) үстеудің, септеуліктердің, сын есімдердің мәнін түсіну;

      6) уақытты және кеңістіктікті білдіретін сөздердің мәнін түсіну;

      7) бүтін сөйлемшелердің мәнін түсіну;

      8) сұрақтардың мағынасын түсіну, сұрақтарға жауап беру (қысқаша, толық жауаптар);

      9) сұрақтарды түсіну және есту арқылы ауызша, ауызша-жазбаша түрде сұрақтарға жауап беру;

      10) сабақта орындалған тапсырмаларды есту арқылы ажырату (балалардың есту мүмкіндіктерін, жеке дара ерекшеліктерін ескеру);

      11) есту-көру және есту арқылы таныс сөздер мен қарапайым сөйлемдердіажырату (тапсырма, сұрақтар);

      12) есту-көрутүйсігі арқылы тілдік қатынас құралдарын қабылдау;

      13) тиісті кестеге сәйкес заттар немесе суреттерді ауызша айту арқылы тану; тек ауызша айту немесе кесте бойынша тану;

      14) тек ауызша белгілері бойынша нысанды табу білігі;

      15) жекеше және көпше түрдегі зат есімдерді сәйкестендіру, салыстыру.

      44. Айтылым:

      1) тиісті 2-4 кестеден көрсету арқылы өтініш, тілектері, хабарлама, сұрақтары туралы (шамамен) ауызша жеткізу;

      2) сөйлеу тілінде сын есімдер мен үстеуді пайдалану;

      3) затты атағанда сөзнемесе қысқа сөз тіркестерібаспа әріптермен жазылған кестелермен бірге көрсетіп айту;

      4) заттардың сапасын, қасиеттерін білдіретін сөздерді, іс-әрекеттерді атайды (сын есім, үстеу);

      5) сөздерді шамамен жақын көрсетілген түрде фонетикалық ырғақ арқылы айту;

      6) айналасындағылардың мимикасына (бет қимылы), пантомимикасына, артикуляциясына еліктеу;

      7) сөздер мен сөз тіркестерін шамамен жақын көрсетілген түрде және шамамен жақын ұштасқан түрде айту;

      8) тұрмыстық іс-әрекеттерді сөйлеу тілімен сүйемелдеу(ұштастыру);

      9) сөздерді шамамен жақын ұштасқан түрде фонетикалық ырғақ арқылы айту;

      10) "сөйлейтін" ойыншықтарға қызығушылығын ояту;

      11) адамдардың, жануарлардың, заттардың, бейнелерінен тану, айту;

      12) саусақтарға арналған жаттығулар орындау (дактилемалардың үйлесімі);

      13) кестелердің көмегімен ауызша, ауызша-дактилді заттарды, іс-әрекеттерді атау.

      45. Оқылым:

      1) үлгі бойынша дактилемаларды еске түсіріп көрсету;

      2) қол саусақтары, білезігіне арналған жаттығулар мен заттық әрекеттерді орындау (дактилге дайындау);

      3) танып оқу (кестеде жазылған сөздерді танып, көрсету): Әртүрлі тақырыптық топтамалардан заттарды көрсету; іс-әрекет, сұрақтар;

      4) қазақ әліппиіндегі әріптермен танысу;

      5) заттарға немесе суреттерге қатысты табличкаларды іріктеп, сәйкестендіру, оқу (танып оқу);

      6) кітаптағы иллюстрацияларды көрсету;

      7) өз бетінше қарапайым фразалар мен сөздерді дактилдеу;

      8) үлгі бойынша қима әліппиден сөздер құрастыру;

      9) тек ауызша немесе жазбаша белгілері бойынша объектіні (затты) табу білігі (кестеге қарап).

      46. Күтілетін нәтижелер:

      1) үлгі бойынша сөздерді дактилдің көмегімен көрсетеді;

      2) сөйлеу тілін қолдану арқылы ересектермен, құрдастарымен қатынас жасайды;

      3) есту арқылы ауызша, ауызша-жазбаша түрде тапсырмаларды орындайды;

      4) тиісті 2-4 кестеден көрсету арқылы өтініш, тілектері, хабарлама, сұрақтары туралы (шамамен) ауызша жеткізеді;

      5) қазақ әліппиіндегі әріптерді таниды;

      6) сөйлеу тілінде сын есімдер мен үстеуді пайдаланады;

      7) сөздер мен сөйлемшелерді баспа әріптермен жазылған тиісті кестені көрсету арқылы айтады;

      8) үндеуге әртүрлі тәсілдермен жауап береді;

      9) айналасындағылардың мимикасына (бет қимылы), пантомимикасына, артикуляциясына еліктейді;

      10) қойылған сұрақтардың мағынасын түсініп, сұрақтарға ауызша, ауызша-жазбаша түрде жауап береді;

      11) маңызы бар 2-3 сөзден тұратын сөйлемшелердің мағынасын түсінеді;

      12) өз бетінше қарапайым фразалар мен сөздерді дактилдейді;

      13) тұрмыстық іс-әрекеттерді шынайы, эмоционалды көркемдеп айтады (хабарлама, сұрақ, түрткі);

      14) үлгі бойынша қима әліппиден сөздер құрастырады;

      15) айналасындағы объекті (затты) бейнесі бойынша таниды, айтады.

4-параграф. 2 -жартыжылдық

      47. Қатынас:

      1) тілдік қатынасқа деген қажеттілікті сөйлеу тілі арқылы білдіру;

      2) сөйлесу барысында көрсетілетін жауап реакциялары: мақұлдап немесе қарсы бас изеу, қолмен тиісті қимыл жасау, дауыстық реакция, сөйлеу тіліне еліктеу, дауысты дыбыстарды айту, жекелеген дыбыстарды ұштастыру;

      3) тілдесім (коммуникация) процесін бақылау: мимика (бет қимылы), пантомимика, артикуляциялық аппаратының қозғалысы, көзқарас арқылы білдіру, заттық әрекет, дене қалпын өзгерту;

      4) бірлескен әрекет ету барысында тілдесуге деген қызығушылық, ересектермен байланыс жасауға ынталандыру;

      5) құрдастарымен тілік қатынас жасауға ынталандыру;

      6) ойын барысында ауызша сөйлеу тілін қолдан;

      7) айналадағылардың сөйлеу тілін мұқият тыңдау, сөйлеп тұрған адамның жүзіне тұра қарау;

      8) сұрақ қою біліктілігі;

      9) затпен және заттарды қатыстырмай тапсырмаларды орындау білу;

      10) қарапайым тапсырмаларды жеткізе білу.

      48. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) енжар сөздік қорын сан есімдермен үстеу, есімдік, сан есім, септеуліктермен толықтыру;

      2) ашық райдағы етістіктерді түсіну;

      3) жіктеу есімдігін (мен), тәуелдеу есімдігін (менің) түсіну;

      4) жекеше және көпше түрдегі зат есімдердің мағынасын түсіну;

      5) жалпылама сөздердің мәнін, заттардың бөлікшетерін білдіретін сөздердің мағынасын түсіну;

      6) оқиғалар,қалайтын іс-әрекеттері, отбасы туралы сұрақтардың мағынасын түсіну,сұрақтарға жауап беру;

      7) 2-4 сөзден тұратын сөйлемшелердің мәнін түсіну;

      8) дыбыс, графема, артикулемалардың байланысын түсіну;

      9) есту-көру және есту арқылы таныс сөздер мен сөз тіркестерін ажырату;

      10) әуен, ән тыңдауға,мультфильмдер көруге деген қызығушылығын ынталандыру;

      11) сөздегі бастапқы дауысты дыбысты табу білігі.

      49. Айтылым:

      1) тиісті 2-3 кестеден көрсету арқылы өтініш, тілектері, хабарлама, сұрақтары туралы (шамамен) ауызша жеткізеді;

      2) заттарды атауларына байланысты топтау (жалпылау);

      3) заттардың сапасын, қасиеттерін іс-әрекеттерді білдіретін сөздерді, есімдіктерді,септеуліктерді атайды;

      4) сұрақтардың көмегімен заттарды немесе суреттерді суреттеу;

      5) кестелердің көмегімен заттарды немесе суреттерді суреттеу;

      6) айналасындағылардың артикуляциясына, мимикасына и пантомимикасына еліктеу;

      7) шамамен сөздер мен фразаларды байланыстырып, біріктіріп айту;

      8) шамамен сөздер мен фразаларды бейнелі көрсетіп айту;

      9) тұрмыстық іс-әрекеттерді шынайы, эмоционалды көркемдеп айту;

      10) толықтауышы бар жайылма сөйлем құрастыру;

      11) сұрақтардың көмегімен сөйлемше құрастыру (кестеде, тақтаға жазылған сөздер арқылы);

      12) адамдардың бір-бірімен заттарды, құбылыстарды іс-әрекетерді салыстыру білігі;

      13) ауызша белгілері немесе кестелер бойынша заттар мен бейнелерді тану;

      14) сұраулы сөйлемдерді қолдану;

      15) сөйлеуде бұйрық райда етістіктерді енгізе отырып, жекеше, көпше түрде қолдана білу.

      50. Оқылым және жазылым:

      1) кітаптағы білетін сөздер мен фразаларды танып оқу;

      2) танып оқу (кестеде жазылған сөздерді танып, көрсету): Әртүрлі тақырыптық топтамалардан заттарды көрсету; іс-әрекет, сұрақтар;

      3) жазылған суреттерге қарап білетін сөздерді танып оқу;

      4) қазақ әліппиіндегі әріптермен танысу;

      5) ауада, тақтаға, қағазға баспа әріптермен балалардың аттарын жазу;

      6) заттарға немесе суреттерге қатысты табличкаларды іріктеп, сәйкестендіру, оқу (танып оқу);

      7) қима әріптерден балалардың аттарын құрастырып жазу;

      8) үлгі бойынша қима әріптерден сөздер құрастыру;

      9) кестеде берілген сөздерді таңдап суретке сәйкестендіріп құрау;

      10) 2-3 қатардағы дауыстылардан бірізділікпен дауысты дыбыстарды атау білігі;

      11) қолды жазуға дайындауға арналған жаттығулар;

      12) өз бетінше фразалар мен сөздерді ауызша-дактилді формада айту.

      51. Күтілетін нәтижелер:

      1) сөздің дыбыстық құрылымын талдайды;

      2) тиісті 2-3 кестеден көрсету арқылы өтініш, тілектері, хабарлама, сұрақтары туралы (шамамен) ауызша жеткізеді;

      3) әртүрлі тақырыптық топтамалардан заттардың атын танып оқиды, іс-әрекетке, суретке қатысты сұрақтар;

      4) заттарды атауларына байланысты топтайды (жалпылау);

      5) қазақ әліппиіндегі әріптерді таныйды;

      6) табличкалар мен сұрақтардың көмегімен заттарды немесе суреттерді суреттейді;

      7) қойылған сұраққа жауап береді;

      8) тапсырманы айтып жеткізеді;

      9) ауада, тақтаға, қағазға баспа әріптермен балалардың аттарын жазады;

      10) айналасындағылардың артикуляциясына, мимикасына и пантомимикасына еліктейді;

      11) ашық райда етістіктерді енгізе отырып, жекеше, көпше түрде қолдана білуді түсінеді;

      12) жекеше және көпше түрдегі зат есімдердің мағынасын түсінеді;

      13) есімдік, шылау, заттардың сапасын, қасиеттерін білдіретін сөздерді, іс-әрекеттерді түсініп, қолданады;

      14) ауызша белгілері бойынша 2-3 сөзден тұратын сөз тікестері мен фразаларды түсініп айтады;

      15) қима әріптерден сөздерді құрастырып жазады;

      16) тұрмыстық іс-әрекеттерді шынайы, эмоционалды көркемдеп айтады;

      17) сұрақтардың көмегімен сөйлемшелер құрастырады;

      18) кестеден 100 сөзге дейін (зат есім, етістік, сын есім, үстеу, сан есім), 20-25 тапсырма, сұрақ, хабарламаны таниды;

      19) ауызша белгілері немесе кестелер бойынша заттар мен бейнелерді таниды.

5-параграф. Есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту

      52. Сөздік екпінді бөлу үшін әр түрлі жаттығулар өткізіледі, оны орындау барысында балалар буындарды айта отырып, шапалақ ұрады, ритмді қағады, дирижерлік етеді.

      53. Есту қабілетінің елеулі төмендеуі бар балалардың ауызша сөйлеу тілі бір саздылығымен, ырғақсыздығымен ерекшеленеді, сондықтан оқудың екінші жылында сөйлеу тілінің ырғақ қатарымен жұмысты ең алдымен табиғи, сондай-ақ арнайы ұйымдастырылған жағдайды пайдалана отырып, еліктеу негізінде мақсатты түрде басталады.

6-параграф. 1 - жартыжылдық

      54. Тілдік емес дыбыстау:

      1) екі буынды ырғақтарды дәл айту;

      2) есту және естіп-көру негізінде 3-4 дыбыстаулардың санын анықтау;

      3) есту арқылы таңдау бойынша музыкалық ойыншықтардың дыбыстауларын ажырату;

      4) есту арқылы дыбысталу темпін ажырату;

      5) ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік емес дыбыстауға деген реакциясы (жалаң құлаққа);

      6) баланың немесе педагогтің дауыспен, қимыл - қозғалысымен нені бейнелеп, көрсеткенін табу.

      55. Тілдік дыбыстау:

      1) дыбыс қатарынан дауысты дыбыстарды бөлу;

      2) дыбыс қатарынан дауыссыз дыбыстарды бөлу;

      3) есту арқылы тапсырмалар мен нұсқауларды орындау;

      4) есту арқылы толық сөздерді тану;

      5) есту арқылы сөз тіркестерін тану;

      6) есту арқылы дыбысқа еліктеулерді, былдыр сөздерді тану;

      7) қарама-қарсылық принципі бойынша дауысты дыбыстарды ажырату;

      8) артикуляциялануы бойынша ұқсас дауысты дыбыстарды ажырату;

      9) есту арқылыдыбысқа еліктеулерді, былдыр және толық сөздерді айыру (2-3 таңдау бойынша);

      10) есту арқылы 2 таңдау бойынша қысқа сөз тіркестерін табу;

      11) ашық буында артикуляциялануы бойынша ерекшеленетін дауыссыз дыбыстарды ажырату;

      12) дыбыстың шығу орнынан ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік сигналға деген реакциясы (жалаң құлаққа);

      13) буынды бірқатардан бір буынды бөлу.

      56. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) буындар мен сөздер материалында дауысты дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      2) буындар мен сөздер материалында дауыссыз дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      3) дыбыстарды, буындарды және қысқа сөздерді артикуляциялау және қимыл-қоғалыспен қайталау;

      4) буын, сөз, (сөздің бөлшегі) ұғымдарын меңгеру және осы түсініктерді пайдалану білігі;

      5) әр түрлі темпен, түрлі қимылдардың сүйемелдеуімен буындарды айту.

      6) буындар мен сөздер материалында дауысты дыбыстарды айыру (дифференциациялау);

      7) еліктеу арқылы дауыс биіктігін өзгерту;

      8) эмоциялық жай-күйлерді, адамдарға тән мінездерді, жануарлардың қылықтарын ұқсатырып көрсету;

      9) әр түрлі сезімдерді тек дауыспен емес, ым-ишаратпен, дене қимылымен, табиғи ым-ишаралармен көрсету;

      10) еліктеу арқылы қалыпты, жоғары, төмен дауыс биіктігімен дауысты дыбыстар мен буындарды айту;

      11) І концентр бойынша дауысты, дауыссыз дыбыстарды айту;

      12) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен айту темпін өзгертіп қалыпты, тез және баяу қарқынмен буындарды айту;

      13) екі сөзден тұратын сөз тіркестерін айту;

      14) фонетикалық ырғақтықтың көмегімен буындарды бірге қосып айту;

      15) сөздік екпінді сақтау;

      16) көру арқылы екі, үшбуынды ашық буындардан тұратын сөздерге ырғақтық сипаттама беру білігі;

      17) берілген дыбысқа сөздер таңдау білігі.

      57. Күтілетін нәтижелер:

      1) екі буынды ырғақтарды дәл айтады;

      2) әртүрлі темпен, түрлі қимылдардың сүйемелдеуімен буындарды айтады;

      3) сөздегі екпінді буынды сақтап айтады;

      4) есту және естіп-көру арқылы тапсырмалар мен нұсқауларды орындайды;

      5) дауыс биіктігін өзгертеді;

      6) эмоционалдық жай-күйлерді, адамдарға тән мінездерді, жануарлардың қылықтарын ұқсатып көрсетеді;

      7) әртүрлі сезімдерді көрсетеді;

      8) қоршаған ортағы дыбыстарды таниды;

      9) алаң құлақпен);

      10) есту арқылы толық сөздерді, сөз тіркестерін таниды;

      11) есту және естіп-көру негізінде шамамен 3дыбыстаудың санын анықтайды;

      12) бір дем шығаруда 2-3 толық сөздерден тұратын сөз тіркестерін айтады;

      13) есту арқылыдыбысқа еліктеулерді, былдыр және толық сөздерді ажыратады (2-3 таңдау бойынша);

      14) есту арқылы 3-4-тен таңдау бойынша музыкалық ойыншықтардың дыбысталуын ажыратады (дыбыс күшейткіш құралмен және жалаң құлақпен);

      15) есту арқылы 2-ден таңдау бойынша қысқа сөз тіркестерін ажыратады (дыбыс күшейткіш құралмен және жалаң құлақпен);

      16) есту арқылы дыбысталу темпін ажыратады (дыбыс күшейткіш құралмен және жалаң құлақпен);

      17) баланың немесе педагогтің дауыспен, қимыл - қозғалысымен нені бейнелеп, көрсеткенін табады.

7-параграф. 2 - жартыжылдық

      58. Тілдік емес дыбыстау:

      1) дыбыстаудың сипатын айтады;

      2) есту және естіп-көру негізінде 4 дыбыстаулардың санын анықтау;

      3) жануарлардың дауыстарын ажырату;

      4) есту арқылы 4-тен таңдау бойынша музыкалық ойыншықтардың дыбыстауларын ажырату;

      5) әртүрлі дыбыстаулардың сипатын ажырату (темпі, биіктігі, ұзақтығы, күші, саны);

      6) таныс әндерді тану.

      59. Тілдік дыбыстау:

      1) есту арқылы тапсырмалар мен нұсқауларды орындау;

      2) есту арқылы қысқа сөз тіркестерін тану;

      3) есту арқылы толық сөздер мен сөз тіркестерін тану;

      4) ересектер мен балалардың дауыстарын тану;

      5) дыбыстың шығу орнынан ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік материалды тану, ажырату (дыбыс күшейткіш құралмен және жалаң құлақпен);

      6) есту арқылы 2-ден таңдау бойынша қысқа сөз тіркестерін ажырату;

      7) буынды бірқатардан бір буынды бөлу.

      60. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) буындар мен сөздер материалында дауысты дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      2) буындар мен сөздер материалында дауыссыз дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      3) жағдаятты, дауысты дыбыстар, қарапайым буындармен қоса дене қимылымен, мимикамен, табиғи ым-ишаралармен көрсету;

      4) буындар мен сөздер материалында дауысты дыбыстарды айыру (дифференциациялау);

      5) 4-тен кем емес дауысты дыбыстарды айту;

      6) 7-ден кем емес дауыссыз дыбыстарды айту;

      7) сөздерді айту (толық, жақын және толық емес);

      8) сөйлеудегі тыныс алуды және ұзақ ауызбен дем шығаруды бақылау;

      9) сөздік екпінді сақтау;

      10) көру арқылы бірбуынды сөздерге ырғақтық сипаттама беру білігі.

      61. Күтілетін нәтижелер:

      1) дыбыстаудың сипатын айтады;

      2) есту арқылы нұсқаулар мен тапсырмаларды орындайды;

      3) жағдаятты дене қимылымен, мимикамен, табиғи ым-ишаралармен көрсетеді;

      4) есту арқылытолық сөздерді, сөз тіркестерін қысқа сөйлемшелерді ажыратады;

      5) есту және естіп-көру негізінде 4 дыбыстаулардың санын анықтайды;

      6) кемінде 4 дауысты, 7дауыссыз дыбыстарды айтады;

      7) сөздерді толық, жақын айтады;

      8) ересектердің, балалардың, жануарлардың дауыстарын ажыратады;

      9) тұрақты ара қашықтығы арттырылған тілдік дыбыстауларға реакция білдіреді;

      10) есту арқылы таңдау бойынша 4-тен музыкалық ойыншықтардың дыбысталуын ажыратады;

      11) есту арқылы 2-ден таңдау бойынша қысқа сөз тіркестерін айтады;

      12) әртүрлі дыбыстаулардың сипатын ажыратады (қарқыны/темпі, биіктігі, ұзақтығы, күші, саны);

      13) сөздегі екпінді сақтап айтады;

      14) таныс әндердітаниды.

4-тарау.Ортаңғы топ (4-5 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      62. "Коммуникация" білім беру саласының базалық мазмұны - тіл дамыту, есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту арнайы түзеу оқу қызметінде іске асырылады.

2-параграф. Тіл дамыту

      63. Оқытудың 3-жылында балаларды: кітапта, тақтада, қағазда, кестеде баспа әріптермен жазылған сөздерді дактилді талдап оқуға;меңгерілген тілдік материалдың дыбыстық-әріптік белгілерінің құрамынбекіту үшін ауызша-дактилдеп айтуға;ауызша сөйлеу тілін қолдануғаүйретеді.

      64. Нашар еститін балаларға арналған топтарда сөйлеу тілінің дактилді түрі талдап оқуды меңгеру процесіндегі сөздің дыбыстық-әріптік құрамын нақтылау үшін,көмекші құрал ретінде пайдаланылады.

      65. Тақырыптық топтамалар бойынша сөздік іс-қимыл, қасиеттері, сапа, кеңістікте орналасқан заттардың атауларының санын ұлғайту есебінен кеңейеді (сын есім, үстеу, етістіктің түрлері). Сөздіктің көлемін ұлғайту жекелеген іс-әрекеттерді нақтылау, талдау есебінен жүргізіледі.

3-параграф. 1 - жартыжылдық

      66. Қатынас:

      1) әңгімелесушіні мұқият тыңдайды;

      2) сөйлеу этикетінің ережелерінбіледі;

      3) бейтаныс адамдармен сөйлесу;

      4) бейтаныс еститін балалармен тілдесу;

      5) заттарды, суреттерді, топтағы құрдастарымен болған оқиғаларды талқылау (табличкалар, педагогтың көмегімен);

      6) дербес сәлемдесу және әр түрлі жағдайларда қоштасу;

      7) әңгіме барысында кезектілік сақтау немесе сөйлеу үшін төзімділік танытып, өз кезегін күту;

      8) ауызша немесе ауызша-дактилді формада жасаған әрекеті туралы хабарлау;

      9) ауызша сөйлеу тілі арқылы қатынасқа түсуге тырысады;

      10) ойын жағдайын "сөйлету" білігі және осы негізде сөйлеу тілінің коммуникативтік қызметін дамыту;

      11) сұрақтарға қысқаша және толық жауап беруді білу, сұрақтар қою, диалог жүргізу, бір-бірін соңына дейін тыңдау;

      12) танысу-әңгімеге қатысу.

      67. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) үлгі бойынша етістіктерді қолданып бейнелік, заттық әрекеттерді орындау;

      2) ауызша нұсқау бойынша бейнелік, заттық әрекеттерді (бұйрық райда) орындау;

      3) тапсырмаларды орындау;

      4) заттарды, суреттерді атауы, дыбысталуы бойынша топтастыру;

      5) ауызша немесе ауызша-дактилді формадасұрақтарға жауап беру;

      6) жалпылама сөздердің мағынасын түсінеді;

      7) етістіктерді қарама-қарсы мәні бойынша ажырату;

      8) сын есімдерді, қарама-қарсы мәні бойынша ажырату;

      9) 3-4 сөзден тұратын сөйлемшелердің мәнін түсіну;

      10) сұраулы, мақұлданған, лепті интонацияларды түсіну, ажырату;

      11) мәтіндегі себеп-салдарлық байланыстарды түсіну, сұрақтарға жауап беру;

      12) етістіктің осы және өткен шақтағы мәндерін ажырату;

      13) сөздердің жекеше, көпше түрдегі мәндерін ажырату;

      14) ертегілер, әңгімелер, өлеңдер тыңдау;

      15) етістіктің жекеше, көпше түрін осы және өткен шақта зат есіммен үйлестіру;

      16) жіктеу есімдігін түсіну;

      17) тәуелдеу есімдігін түсіну;

      18) тәуелдеу есімдіктерді түсіну;

      19) септеу сұрақтарын түсіну.

      68. Айтылым:

      1) жалпы топтан берілген заттар мен олардың суреттерін тауып айтылған орынға орналастыру;

      2) жалпылама қолданылатын сөйлеу түрлерінде қарапайым сөздерді және дыбыстық еліктеулерді алмастыру;

      3) қысқа мәтінді, өлең шумақтарын жатқа оқу;

      4) жіктеу және тәуелдеу есімдігін қолдану;

      5) енжар сөздік қорынан заттың атын, іс-әрекетін білдіретін жаңа сөздерді қолдану;

      6) тәуелдеу есімдігін қолдану;

      7) сөйлемнің әртүрлі типтерін қолдану;

      8) тілдік қатынаста өз қалауын білдіру үшін ауызша, ауызша-дактилді, жазбаша сөйлеу тілін қолдану (сұрақтар, түрткі салу, хабарлама, келіспеу);

      9) іс-әрекетін, қасиеттері мен сапасын, есімдерін, септеуліктерін, санын білдіретін таныс заттарды атау;

      10) заттардың атын оларға кестеде жазылған сөздер мен қысқа фразаларды қою арқылы атау;

      11) бірнеше сөйлемді біріктіріп, қысқа әңгіме құрау;

      12) сұрақтар бойынша заттар мен суреттерді ересектердің көмегімен суреттеу;

      13) заттар мен суреттегі заттардың бейнесін, іс - қимылды суреттеу;

      14) сюжетті суреттерді сипаттау;

      15) сөйлеуде жеке сөздерге бөлмей толық фразаларды қолданып жауап беру (сұрақ-жауап);

      16) тапсырманы орындау туралы есеп беру;

      17) таныс заттар мен суреттерге кестені сәйкестендіріп шамалап айту;

      18) сөздерді, фразаларды байланыстырып, біріктіріп сөздерді бейнелі көрсетіп шамалап айту;

      19) үйде, серуенде, топтағы жағдаяттар туралы әңгімелеу (3-4 сөйлем);

      20) тұрмыстық іс-әрекеттерді шынайы, эмоционалды көркемдеп айту (хабарлама, сұрақтар, түрткі салу);

      21) суреттер, сұрақтар, іс-әрекеттер бойынша көмекші сөздер (жанында, қасында, астында, үстінде) көмегімен жалаң және жайылма сөйлем құрау;

      22) сөйлеуде жалпылама сөздерді қолдану;

      23) етістікті ашық райда осы және өткен шақта қолдану;

      24) зат есімді жекеше, көпше түрде қолдану.

      69. Оқылым және жазылым:

      1) фразаларды, сөз тіркестерін, сөздерді талдап (дактилдеп) оқу (кестеде жазылған сөздер);

      2) қысқа әңгімелерді драмалау (3-4 сөйлеммен);

      3) сөздерді дыбыстық талдау-жинақтау;

      4) берілген мәтінге байланысты сұрақтарға жауап беру;

      5) өзі туралы мәліметтерді баспа әріптермен жазу;

      6) оқылған мәтінге қатысты суреттерді таңдау (3-4 сөйлем);

      7) өз бетінше қысқа сөздерді талдап (дактилдеп) оқу;

      8) заттық немесе ілеспе суреттерге қарап 2-3 сөйлемнен тұратын мәтін құрау және оқу (кестенің көмегімен берілген сұрақтар бойынша);

      9) ілеспе суреттер бойынша (3-4 сөйлем) әңгіме құрау (таныс сөздер беріледі);

      10) қима әріптерден сөздер құрастыру;

      11) кітаптағы жазылған суреттерге қарап білетін 2-4 сөздерді, фразаларды тану;

      12) кітаптан мәтін оқу, оқыған мәтінді драмалау, суреттерді таңдау (3- 4 сөйлем).

      70. Күтілетін нәтижелер:

      1) бейтаныс ересек адамдармен, балалармен сөйлеседі;

      2) мәтіндегі себеп-салдарлық байланыстарды бөліп көрсетеді, сұрақтарға жауап береді;

      3) тапсырманы орындайды, есеп береді;

      4) үлкендердің көмегімен қысқа әңгімелерді драмалайды (3-4 сөйлеммен);

      5) іс-әрекетін, қасиеттері мен сапасын, есімдерін, септеуліктерін, санын білдіретін таныс заттарды атайды;

      6) топтағы құрдастарымен болған оқиғаларды талқылайды;

      7) сұрақтар бойынша заттар мен суреттерді ересектердің көмегімен сөз тізбесімен суреттейді;

      8) сөйлеуде жеке сөздерге бөлмей толық фразаларды қолданып жауап береді;

      9) өзі туралы мәліметтерді баспа әріптермен жазады;

      10) оқылған мәтінге қатысты суреттерді таңдайды;

      11) жалпылама сөздердің, 3-4 сөзден тұратын фразалардың мағынасын түсінеді;

      12) сұраулы, мақұлданған, лепті интонацияларды ажыратады;

      13) үйде, серуенде, топтағы жағдаяттар туралы әңгімелейді;

      14) өз бетінше қысқа сөздерді талдап (дактилдеп) оқиды;

      15) дербес сәлемдеседі, қоштасады;

      16) ертегі, өлең, әңгімелерді тыңдайды;

      17) ауызша немесе дактилді формада жасаған әрекеті туралы хабарлайды;

      18) суретке қима әріптерден сөздер құрастырады;

      19) заттық немесе ілеспе (сюжетті) суреттерге қарап 2-3 сөйлемнен тұратын мәтін құрайды;

      20) сөйлеуде жалпылама сөздерді қолданады;

      21) етістікті ашық райда осы және өткен шақта қолданады;

      22) зат есімді жекеше, көпше түрде қолданады;

      23) танысу-әңгімеге қатысады;

      24) қысқа мәтіндерді талдап (дактилдеп) оқиды.

4-параграф. 2 - жартыжылдық

      71. Қатынас:

      1) екі құрамдас тапсырмаларды орындау (бұйрық райда етістіктерді енгізе отырып);

      2) ауызша, ауызша-дактилді, жазбаша сөйлеу түрлерін түрлі коммуникативтік қажеттілік үшін қолдану (сұрақтар, түрткі салу, хабарлама, теріске шығару);

      3) бір-біріне тапсырма беру;

      4) өзі туралы әңгімелеу;

      5) сұрақ қою біліктілігі;

      6) ойын жағдайын "сөйлету" білігі және осы негізде сөйлеу тілінің коммуникативтік қызметін дамыту.

      72. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) мазмұны бойынша қысқа әңгімелерді, өлеңдерді қабылдау;

      2) жекеше және көпше түрдегі сөздердің мағынасын түсіну;

      3) мазмұны бойынша қысқа әңгімелерді, өлеңдерді түсіну;

      4) заттардың тәуелді тиістілігіне байланысты түсіну;

      5) кішірейту, еркелету сөздерінің мәнін түсіну;

      6) жеке-жеке сөздерге бөлмей толық сөйлемшелерді түсіну;

      7) кеңістіктік қатынастарды білдіретін үстеу және септеуліктерді түсіну;

      8) жекеше және көпше түрдегі зат есімдерді ажырату;

      9) өз бетінше оқиғалар, жаңалықтар туралы хабарлау;

      10) 3-4 сөйлемшеден тұратын байланыстырып әңгімелеуді естіп-көріп қабылдау (суреттерге сүйеніп, сөздерді таңдау бойынша дактилдеу);

      11) шығарма кейіпкелерімен бірге әсерлену, олардың әрекеттеріне қатынасын білдіру;

      12) заттарды сипаттау бойынша тану (2-4 сөйлем).

      73. Айтылым:

      1) зат есімнің көпше түрін қолдану;

      2) сөзжасамның кейбір тәсілдерін қолдану;

      3) енжар сөздік қорынан заттың атын, іс әрекетін, құрамын, сапасын, санын, есімін, орнын білдіретін жаңа сөздерді қолдану;

      4) сөйлемнің әртүрлі типтерін қолдану;

      5) тілдік жаттығуларды, дидактикалық ойындарды өткізу барысында тілдік қатынаста өз қалауын білдіру үшін (сұрақтар, түрткі салу, хабарлама, келіспеу) ауызша, ауызша-дактилді, жазбаша сөйлеу тілін қолдану;

      6) заттардың атын атау және олардың бейнесін сипаттау, кестемен сәйкестендіру;

      7) сюжетті суреттерді 2-3 сөз тізбегімен сипаттау;

      8) сұрақтарға 2-3 сөзден тұратын сөз тізбегімен жауап беру;

      9) тәжірибеде сөзді өзгерту, сөзжасам, сөйлем құрау үлгілерімен танысу;

      10) заттарды, суреттерді толық сипаттау;

      11) өз бетімен сұрақ қою;

      12) белгілі тақырыпта әңгімелесу барысында қолдау білігі (2-3 тақырыпқа байланысты сұрақтар);

      13) зат есім мен етістікті, зат есім мен сын есімді жалғау арқылы тіркестендіру;

      14) сұраулы сөйлемдерді әңгімелесу барысында қолдану;

      15) сыпайы сөздерді қолдану;

      16) сөйлемнің құрылымына мән бермей 1, 2, 3 жақтағы зат есімдерді атау септігінен басқа септіктерде қолдану.

      74. Оқылым / жазылым:

      1) кітаптан таныс сөздерді, фразаларды талдап оқу;

      2) ересектердің өлең, әңгіме оқығанына, ертегі айтқанына, кітаптан көрсеткеніне қызығушылық таныту;

      3) ата-анасының, балалардың аты жөнін баспа әріптермен жазу;

      4) бір тақырыптық топтамадан заттардың атын жазу. (5-6 сөз);

      5) өзі туралы мәліметтерді баспа әріптермен жазу (жасы, тегі, аты, мекен-жайы);

      6) ілеспе суреттерге қарап сөйлемдерді (3-4 сөйлем) іріктеу (кестенің көмегімен);

      7) қима әріптерден балалардың аттарын құрастырып жазу;

      8) үйде, серуенде, топтағы жағдаяттарға байланысты қысқа әңгімелер құрастыру (3-4 сөйлем);

      9) тікелей буындарды дауысты әріпке бағыттап түрлі түсті фишкалардан, әріптерден тізбектеп біріктіріп оқу;

      10) қысқа әңгіме оқу (танып оқу);

      11) кітаптан мәтін оқу, оқыған мәтінді драмалау, суреттерді таңдау (мәтін мөлшері 3-4 сөйлем).

      75. Күтілетін нәтижелер:

      1) екі құрамдас тапсырмаларды орындайды;

      2) өз бетімен сұрақ қояды;

      3) ересектердің оқығанын тыңдайды, кітапқа қызығушылық танытады;

      4) зат есімнің көпше түрін сын есіммен қиыстырып қолданады;

      5) сөйлеу түрлерін түрлі коммуникативтік қажеттілік үшін қолданады;

      6) сюжетті суреттерді 2-3 сөз тізбегімен сипаттайды;

      7) сұрақтарға 2-3 сөзден тұратын сөз тізбегімен жауап береді;

      8) тапсырманы үшінші жаққа жеткізеді;

      9) 3-4 ілеспе суреттерге сөйлемшелерді таңдайды (кесте);

      10) берілген тақырыптағы әңгімені сұрақ-жауап түрінде жалғастырады;

      11) қысқа өлең, әңгімелерде не туралы айтылатынын түсінеді;

      12) өзі туралы әңгімелейді;

      13) мәтінге қатысты суреттер таңдайды, өзі салады;

      14) өз бетінше жағдайды, жаңалықтарды ақпараттандырады, хабарлайды;

      15) қима әріптерден балалардың аты-жөнін, тегін, өзінің мекен-жайын, таныс заттардың аттарын құрастырып жазады;

      16) шығарма кейіпкелерімен бірге әсерленеді, олардың әрекеттеріне қатынасын білдіреді;

      17) үйде, серуенде, топтағы жағдаяттарға байланысты қысқа әңгімелер құрастырады (3-4 сөйлем);

      18) заттарды сипаттау бойынша таниды (2-4 сөйлем);

      19) өз бетінше оқиға желісін суреттейді, оқығаны бойынша сахыналық қойылымдарға қатысады;

      20) қысқа әңгіме оқиды (аналитикалық оқу).

5-параграф. Есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту

      76. Бір жыл бойы балалар дыбыс күшейткіш жеке есту аппараттарын өз бетімен киіп, шешуді, олары қосып, өшіруді, жұмыс істейтін, істемейтінін тексеруді үйренеді; аппараттарындағы дыбыс реттегіштерін орнатуды; кохлеарлы имплантпен қолдануды үйренеді; есту аппараттары мен кохлеарлы импланттардың нашар естіліп тұрғандығы туралы хабарлайдые.

      77. Оқудың үшінші жылында ауызша сөйлеу дағдысын қалыптастыру; сөздің дыбыстық-буындық құрылымын сақтап айту жұмыстары жалғасады; Балаларға сөздерді дәлме-дәл немесе шамалап айту ұсынылады. Балалар 2-4 таныс сөзден құралған сөзді тіркестіреді.

6-параграф. 1 - жартыжылдық

      78. Тілдік емес дыбыстау:

      1) есту арқылы дыбыс бағытын анықтау;

      2) есту және естіп-көру негізінде 5-тен дыбыстаулардың санын анықтау;

      3) есту және естіп-көру арқылы үш буынды ырғақтарды дәл айту;

      4) жануарлардың дауыстарын ажырату (4-тен таңдау бойынша);

      5) есту арқылы үш буынды ырғақтарды тану, дәл айту;

      6) ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік емес дыбыстауға деген реакциясы (жалаң құлақпен).

      79. Тілдік дыбыстау:

      1) естіп-көру және есту арқылы екі буынды нұсқаулықтар мен тапсырмаларды орындау;

      2) есту арқылы сабақты, тұрмыс жағдайын ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды тану;

      3) есту арқылы үш буынды ырғақтарды дәл айту;

      4) есту арқылы сабақты, тұрмыс жағдайын ұйымдастыруға қатысты тілдік материалдыажырату;

      5) ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік дыбыстауға деген реакциясы (жалаң құлақпен);

      6) топтағы балалардың дауыстарын тану;

      7) екпіні, дауыс ырғағы өзгертілген буындардың тізбегін есте сақтау, айту білігі;

      8) еркін ойын және сөйлеу әрекетінде есту арқылы дыбыс, буын, сөз, сөйлемдегі артикуляциялануы бойынша ұқсас дауыссыз дыбыстарды ажырату.

      80. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) буындар мен сөздер материалында дауысты дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      2) буындар мен сөздер материалында дауыссыз дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      3) сөздердің дыбыстық-буындық құрамын бұзбай айту;

      4) жағдаятты, былдыр, толық сөздермен қоса дене қимылымен, мимикамен, табиғи ым-ишаралармен көрсету;

      5) буындар мен сөздер материалында дауыссыз дыбыстарды айыру (дифференциациялау);

      6) дауыс биіктігін өзгерту: ақырын, қатты, қаттырақ;

      7) қалыпты биіктіктегі дауысты қолдану;

      8) өз дауысынының күші мен биіктігін бақылау, қадағалау;

      9) сөздермен сөз тіркестерін қалыпты, жоғары, төмен биіктіктегі дауыспен айту;

      10) қалыпты, жылдам, баяу темппен әртүрлі дауысты, дауыссыз дыбыстармен буындарды айту;

      11) тілдік материалды бірге, айқын екпінмен, артық дыбыссыз, бір қарқынмен, шынайы дыбыстауға жақын айту;

      12) 1 - концентр бойынша дауысты, дауыссыз дыбыстарды айту;

      13) сөздер мен қысқа сөз тіркестерін қалыпты, баяу, жылдам темппен айту;

      14) әртүрлі буындық күрделі сөздерді айту;

      15) буындарды біртіндеп жылдамдатып, баяулатып айту;

      16) таныс 2-4 сөздің ішінен сөз тіркестерін біріктіріп айту;

      17) сөзделогикалық екпінді сақтау;

      18) сөйлеуде қалыпты қарқынды сақтау (еліктеу арқылы);

      19) жаттығулар, өлеңдер, күлдіргі әңгімеде ересектердің сөздерін, сөз тіркестерін сөйлемдерін аяқтау біледі;

      20) екі буынды ашық буындардан тұратын сөздерді бөлу;

      21) көру арқылы екі буыннан тұратын сөздердегі дауыссыз дыбыстарға дыбыстық толықтырулар мен ырғақтық сипаттама беру білігі.

      81. Күтілетін нәтижелер:

      1) сөздердің дыбыстық-буындық құрамын бұзбай айтады;

      2) естіп-көру және есту арқылы екібунды нұсқаулықтар мен тапсырмаларды орындайды;

      3) жағдаятты, былдыр, толық сөздермен қоса дене қимылымен, мимикамен, табиғи ым-ишаралармен көрсетеді;

      4) дауыстың күші, қарқыны, биіктігін өзгертеді;

      5) есту арқылы сабақ, балалардың тұрмыс жағдайын ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды таниды;

      6) есту арқылы 5 дыбыстаулардың санын, дыбыс бағытын анықтайды;

      7) қалыпты, жылдам, баяу қарқынмен сөздерді толық, жақын айтады;

      8) есту арқылы сабақты, тұрмыс жағдайын ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды ажыратады;

      9) жануарлардың дауыстарын ажыратады (4-тен таңдау бойынша);

      10) есту арқылы үш буынды ырғақты таниды;

      11) дыбыстың шығу орнынан ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік сигналға деген реакциясын білдіреді (жалаң құлаққа);

      12) сөйлемшедегі логикалықекпінді сақтайды;

      13) топтағы балалардың дауыстарын таниды.

7-параграф. 2 - жартыжылдық

      82. Тілдік емес дыбыстау:

      1) есту арқылы 5-6 дыбыстаулардың санын анықтау;

      2) есту арқылы қоршаған орта дыбыстарын, тұрмыстық шуларды тану;

      3) есту арқылы вальс, марш, польканы тану;

      4) есту арқылы бірге және үзік-үзік дыбысталуларды тану;

      5) дыбыс бағытын анықтау (алдынан - артынан - оң жақта - сол жақта).

      83. Тілдік дыбыстау:

      1) сөйлеу тіліне деген белсенді ырықты зейін;

      2) есту арқылы үш буынды ырғақтарды ажырату;

      3) есту арқылы дыбыс бағытын анықтау (оң жақта - сол жақта);

      4) сабақты ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды тану;

      5) дыбыс бағытын анықтау (алдынан - артынан - оң жақта - сол жақта).

      84. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) буындар мен сөздер материалында дауысты дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      2) буындар мен сөздер материалында дауыссыз дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      3) айталанатын ырғақты дәл айту;

      4) жағдаятты, толық сөздер мен сөз тіркестерімен қоса дене қимылымен, мимикамен, табиғи ым-ишаралармен көрсету;

      5) буындар мен сөздер материалында дауысты, дауыссыз дыбыстарды айыру (дифференциациялау);

      6) сөйлеу тіл ырғақтылығы мен интонациясын, дауыс модуляциясын бақылау;

      7) ырғақ бойынша сөздерді таңдау;

      8) дауысты дыбыстарды немесе буындарды айтуда дауысты бірте-бірте күшейту не азайту;

      9) өтініш, шаттық, ауырсыну, айыптау, түрткі салу,сұрақ қою ырғағымен дауысты дыбыстарды айту;

      10) 14-ден кем емес дауыссыз дыбыстарды айту;

      11) 8-тен кем емес дауысты дыбыстарды айту;

      12) сөздерді айту (бірге, екпінді қойып, қалыпты қарқынмен, толық, шамалап);

      13) сөзде логикалық екпінді бөліп көрсету;

      14) суреттегі бейнеленген жағдайды эмоционалды бағалау.

      85. Күтілетін нәтижелер:

      1) қайталанатын ырғақты дәл айтады;

      2) жағдаятты, толық сөздер мен сөз тіркестерімен қоса дене қимылымен, мимикамен, табиғи ым-ишаралармен көрсетеді;

      3) есту арқылы (2-3) балаларға таныс тақпақтар мен өлендерді таниды;

      4) басқа сабақтардың тілдік материалдарын таниды;

      5) есту арқылы дыбыс бағытын анықтайды (алдынан - артынан - оң жақта - сол жақта);

      6) ырғақ бойынша сөздерді таниды;

      7) өтініш, шаттық, ауырсыну, айыптау, түрткі салу,сұрақ қою ырғағымен айтып жеткізеді;

      8) кемінде 14 дауыссыз,кемінде 8 дауысты дыбыстарды айтады;

      9) сөздерді екпінді қойып, қалыпты қарқынмен, толық, шамалап бірге айтады;

      10) есту арқылы қоршаған орта дыбыстарын, тұрмыстық шуларды таниды, ажыратады;

      11) есту арқылы 5-6 дыбыстаулардың санын анықтайды;

      12) есту арқылы вальс, марш, польканы ажыратады;

      13) есту арқылы бірге және үзік-үзік дыбысталуларды ажыратады;

      14) есту арқылы үш буынды ырғақтарды ажыратады;

      15) кемінде 8 дауысты,кемінде 14 дауыссыз дыбыстарды айтады;

      16) сөйлемшеден логикалық екпінді бөліп көрсетеді.

5-тарау. Ересектер тобы (5-6 жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      86. "Коммуникация" білім беру саласының базалық мазмұны - тіл дамыту, есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту арнайы түзеу оқу қызметінде іске асырылады.

2-параграф. Тіл дамыту

      87. Ересектер тобында сөйлеу тілінқалыптастыру жұмыстары, олардың қызмет атқару жағдайына сәйкес түрлі формада жүргізіледі. Оқытудың барлық жылдарында дактилология қосалқы, көмекші құрал ретінде қолданылады (саналы сөйлеу, жазу, оқуды игеру үшін).

      88. Тақырыптық топтамалар бойынша сөздік іс-қимыл, қасиеттері, сапа, кеңістікте орналасқан заттардың атауларының санын ұлғайту есебінен кеңейеді (сын есім, үстеу, етістіктің түрлері).

3-параграф. 1 - жартыжылдық

      89. Қатынас:

      1) тапсырмаға, оқиғаға, ойынға деген қатынасын білдіру;

      2) сөйлеуде сұраулы, бұйрық сөйлемдерді қатынас міндеттерімен сәйкес қолдану;

      3) өзі, өзінің отбасы, мүдделері, тілектері туралы ақпарат алмасу;

      4) ақпаратты нақтылауға бағытталған сұрақтарға жауап беру;

      5) балалар жасаған бұйымдарды, тапсырмаларды орындауды бағалау;

      6) жағдайға байланысты сөйлеу этикет ережелерін сақтау;

      7) болғаніс-әрекет, оқиға. туралы хабарлау.

      90. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) бөлшектелген тапсырмаларды орындау;

      2) екі-үш құрамды тапсырмаларды жеткізу, орындау;

      3) жұмбақтарды шешу;

      4) антонимдердің,септеуліктердіңмәнін түсіну;

      5) "дыбыс", "әріп", "сөз", "буын" сөздерінің мәнін түсіну;

      6) синонимдердің мәнін түсіну, сөздерді алмастыру;

      7) балалардың айналасында орын алып жатқан жағдайды түсініп, бағалау;

      8) зат есімнің көпще, жекеше түрде септік жалғауларыныңбарыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес септігінде мәнін түсіну;

      9) қалжың сөйлеуді түсіну;

      10) өтінішті қайталау, түсіндіру, негіздеу;

      11) сөздердің мағыналық реңкін ажырату;

      12) жіктеу есімдігінің септіктерін тану;

      13) заттарды танып, сипаттау.

      91. Айтылым:

      1) топтағы балалар алдында хабарлама жасау;

      2) өлеңді мәнерлеп оқу;

      3) зат есімді септеу;

      4) сөйлеуде жалпылама сөздерді қолдану;сөйлеуде жеке сөздерге бөлмей толық фразаларды қолдану;

      5) сөзжасам тәсілдерінің кейбірін қолдану;

      6) сезімді білдіретін сөздерді қолдану;

      7) өткен шақта етістіктің жекеше, көпше түрлерін қолдану;

      8) қысқа және толық жауаптар;

      9) заттардың бөліктерін, жануарлардың дене мүшелерін атау;

      10) қосымшаларды жалғау арқылы сөзжасау;

      11) ойын барысында фильм,мультфильм, ертегі кейіпкерлерінің бейнесін көрсету, шығарманың атын айту;

      12) есімдіктерді дұрыс қолдану (мен, маған, менде);

      13) сөзді өзгерту (түрлендіру), сөзжасам, сөйлем жиілілік моделдерімен тәжірибе жүзінде танысу;

      14) фразаны толықтыруды ойластыру;

      15) өз бетінше сөйлеу барысында қажетті жағдайға қатысты пікір айту түрлерін қолдану (сұрақтар, түрткі салу, хабарлама, келіспеу);

      16) атау септікте зат есімнің жекеше, көпше түрін сын есіммен қиыстырып қолдану;

      17) тәуелдеу есімдігін зат есіммен, сөздерді шақ, септіктермен қиыстырып қолдану;

      18) сюжетті суреттер (сериясы) бойынша қысқа әңгіме құрастыру;

      19) сюжетті суреттерге сипаттама беру(5- 6 сөйлем);

      20) кестеде көрсетілген сұрақтар көмегімен берілген тақырып бойынша ілеспе (сюжетті) суреттерге қарап 5- 6 сөйлемнен тұратын әңгіме құрау;

      21) берілген тақырып бойынша мәтіндегі шашылған сөздерден әңгіме құрастыру (5-6 сөйлем);

      22) адамдардың бір-бірімен заттарды, құбылыстарды іс-әрекетерді салыстыру білігі;

      23) сөздердің антонимін табу білігі;

      24) сөздердің синонимін табу білігі;

      25) "бір" сан есімін атау септігінде жекеше, көпше түрде зат есіммен тіркестіру білігі;

      26) атау септігінен басқа септіктерде зат есімдердің мәнін ашатын көмекші сөздерді қолданып берілген конструкциялар құру.

      92. Оқылым және жазылым:

      1) кітаптан қысқа мәтіндерді талдап (дактильдеп) оқу (жазылған суреттер);

      2) тақырыптық топтамалардан суреттерге қатысты жазбаларды қима әріптерден құрастыру;

      3) тақырыптық топтамалардан сөздерді сөздікке жазу;

      4) мәтіннің мазмұны бойынша сурет салу;

      5) өзі туралы мәліметтерді баспа әріптермен жазу (жасы, тегі, аты, мекен-жайы);

      6) баспа әріптермен сұрақтарға жауап жазу;

      7) оқылған мәтінге қатысты суреттерді таңдау (3- 4 сөйлем);

      8) берілген әріпке байланысты сөздерді таңдау;

      9) қысқа өлең шумақтарын жатқа оқу (ауызша сөйлеу тіліне қойылатын барлық талаптарға сай);

      10) оқылған мәтін бойынша қойылымдарға қатысу (әңгіме, ертегі бойынша).

      93. Күтілетін нәтижелер:

      1) қима әріптерден сөздер мен сөйлемшелер құрастырады;

      2) екі-үш құрамдас тапсырмаларды орындайды;

      3) тапсырмаға, оқиғаға, ойынға, адамға және олардың әрекеттеріне деген қатынасын білдіреді;

      4) өлеңді мәнерлеп оқиды;

      5) сөздікке сөздерді тақырыптық топтама бойынша жазады;

      6) зат есімдерді септейді;

      7) мәтінді суреттеп, сипаттайды;

      8) жалпылау сөздерді қолданады;

      9) жеке сөздерге бөлмей толық фразаларды қолданады;

      10) заттардың бөлшектерін, бөлімдерін атайды;

      11) өзі, өзінің отбасы, мүдделері, тілектері туралы ақпаратпен алмасады;

      12) жағдаяттарға байланысты қысқа, толық жауап береді;

      13) ақпаратты нақтылауға бағытталған сұрақтарға жауап береді;

      14) жұмбақтарды шешеді;

      15) өзі туралы мәліметтерді баспа әріптермен жазады;

      16) синонимдердің мәнін түсінеді, сөздерді алмастырады;

      17) қалжың сөйлегенді түсінеді;

      18) фразаны толықтыруды ойластырады;

      19) өтінішті қайталауды, түсіндіруді, негіздеуді сұрайды;

      20) шығарманың тақырыбын, кейіпкелерін атайды, мультфильм, фильм, ертегі желісін ойнатады;

      21) өз бетінше сөйлеу барысында қажетті жағдайға қатысты пікір айтады;

      22) жағдайға байланысты сөйлеу этикет ережелерін сақтауды біледі;

      23) сөздерді септікте, жекеше, көпше түрде жіктейді;

      24) берілген тақырыпта сюжетті суреттер, сюжетті суреттер сериясын суреттейді, әңгіме құрастырады;

      25) заттарды, құбылыстарды, іс-әрекеттерді адамдарды бірімен-бірін салыстырады;

      26) заттарды сипаттау бойынша таниды;

      27) кітаптан, тақтадан, қағаз беттерінен мәтіндерді оқиды (жазылған суреттер).

4-параграф. 2 - жартыжылдық

      94. Қатынас:

      1) болып жатқан жағдайға өз көзқарасын білдіру;

      2) сөйлеу этикетінің ережелерін сақтау;

      3) әңгімелесу, сұхбатты қолдау сондай-ақ бейтаныс адамдармен де;

      4) мәтінге байланысты сұрақтар қоя білу және жауап беру.

      95. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) өзінің сөзіндегі қателердітүзету;

      2) "дыбыс", "әріп", "сөз", "буын", "дауысты дыбыс", "дауыссыз дыбыс" сөздерінің мәнін түсіну;

      3) педагогтың белгілі бір тақырып бойынша байланыстырып айтқан әңгімесін түсіну (естіп-көру арқылы);

      4) қалжың сөйлегенді түсінеді;

      5) заттарды, адамдарды сипаттау бойынша тану;

      6) қаратып айтқан сөздерерді түсінеді, сұхбатты жалғастыру, әңгімелесушіні тыңдай білу;

      7) зат есімнің көпше түрін меңгеру.

      96. Айтылым:

      1) есімдіктерді қолдану;

      2) айналасындағылармен қарым-қатынас орнату және өтініш білдіру үшін қажетті сөздерді қолдану;

      3) объектілер мен заттардың бөлшектерін, мағызды белгілерін білдіретін сөздерді қолдану;

      4) заттың сапасын білдіретін сөздерді сипаттауда үстеу, сын есімді қолдану (түсі, пішіні, көлемі, материалы, сапасы);

      5) әңгіме, ертегінің мазмұнын айту;

      6) кеңістікте орналасуын, қолданылу бағыттарының мәнін ашатын үстеуді қолданып берілген конструкциялар құру;

      7) тәжірибе жүзінде сөзді өзгерту (түрлендіру), сөзжасам, сөйлем құрау үлгілерімен танысу;

      8) тәжірибеде сөзді өзгерту (жақ, жалғау, септік, шақ);

      9) оқиғалар, жаңалықтар туралы әңгімелеу (сұрақтар, тірек сызбалардың көмегімен, өз бетінше);

      10) сан есімді зат есіммен қиыстыру білігі (жалғау, септік);

      11) қалауынша суретке негізелген ертегі бойынша қысқаша әңгімелеу;

      12) өз бетінше оқыған журнал, кітап, көрген телебағдарлама, фильм, мультфильм, серуендеу барысындағы жағдай мен құбылыстардағы таныс заттарды тану, атау;

      13) жайылма сөйлемді қолдану білігі;

      14) сан есімді зат есіммен қиыстыру білігі;

      15) диалог құру білігі;

      16) сөйлегенде сұрақтарды қолдану;

      17) әртүрлі септікте сөйлем құрамында зат есімнің жекеше, көпше түрін сын есіммен қиыстырып қолдану;

      18) зат есімді үстеумен қиыстырып қолдану.

      97. Оқылым және жазылым:

      1) кітаптан әңгіме кейіпкерін бөле отырып, мәтінді оқу;

      2) кітаптан мәтін оқу, оқыған мәтінді драмалау, суреттерді таңдау;

      3) таныс сөздер мен сөз тіркестерін педагогтің айтуы бойынша жазу.

      98. Күтілетін нәтижелер:

      1) заттың сапасын білдіретін сөздерді сипаттауда сын есімді үстеу, сан есімді қолданады;

      2) айналасындағылармен қарым-қатынас орнату және өтініш білдіру үшін қажетті сөздерді қолданады;

      3) өзінің сөзіндегі қателерді түзетеді;

      4) әңгіме, ертегілерді әңгімелейді, мазмұнын айтады;

      5) таныс сөздерді педагогтің айтуы бойынша жатқа жазады;

      6) әңгімелесушілердің сөзін түсінеді, талқылау тақырыбын бөліп көрсетеді, сөзге қосылады;

      7) оқиғалар, жаңалықтар туралы әңгімелейді;

      8) сөйлеу этикетінің ережелерінсақтайды;

      9) қалауынша суретке негізелген ертегі, әңгіме құрастырады;

      10) оқыған журнал, кітап, көрген телебағдарлама, фильм, мультфильм көру, серуендеу барысындағы жағдай мен құбылыстардағы заттарды таниды, сипаттайды, атайды;

      11) әңгімені, сұхбатты қолдауды біледі;

      12) жіктелген сөздердің мағынасын түсінеді, сөздерді септікте түрлендіріп сөйлеуде қолданады;

      13) мәтінді оқиды, оқиға желісін талқылайды, басты кейіпкелерді бөліп көрсетеді, оқыған мәтінді драмалайды, соған сәйкес сурет салады.

5-параграф. Есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту

      99. Қандай да бір дыбысты үйрету 1-2 апта ішінде жүргізіледі. Егер бұл уақытта дыбыс пайда болмаса, онда келесі дыбысқа көшеді, ал біраз уақыттан кейін балалар әлі айтып үйренбеген дыбысқа қайтадан оралады.

      100. Оқудың төртінші жылында сөйлеу тілінің фонетикалық жағы нақтыланады; сөзді дәлме-дәл айту дағдылары қалыптасады; фразалық сөйлеу тілі дамиды.

      101. Дыбысталудың сандарын дәл айту тәсілі: тиісті санды саусақтарымен және сандармен көрсету, атау, буындарды айта отырып, шапалақ ұру, дыбысталу санын тарсылдату, дыбысталатын ойыншықтарда ойнау.

6-параграф. 1 - жартыжылдық

      102. Тілдік емес дыбыстау:

      1) дыбысты оқшаулау және оның көзін, шыққан жерін сөзбен атау (жоғарыда, төменде);

      2) есту арқылы 6-7 дыбыстаулардың санын ажыратып, айту;

      3) есту арқылы жоғары, төмен дыбыстауларды ажырату;

      4) есту арқылы сөйлеу тілін, вокалды, аспаптық музыканы ажырату;

      5) есту арқылы ерлер, әйелдер және балалар дауыстарын ажырату;

      6) есту арқылы оркестрлік, хормен және жеке орындауды ажырату;

      7) дыбыстың шығу орнынан ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік емес сигналға деген реакциясын білдіру (жалаң құлаққа);

      8) 3-4 буындық ырғақты ажыратып, айту;

      9) есту арқылы жануарлар мен құстардың дауыстарын ажырату (3-4- тен таңдау кезінде).

      103. Тілдік дыбыстау:

      1) сөйлеу тіліне деген белсенді ырықты зейіннің болуы, қаратып айтылған сөзді тыңдау, әрі оның мазмұнын түсіну;

      2) сөздердің, сөз тіркестерінің, сөйлемшелердің айтылу қарқыны бойынша айту;

      3) естіп-көру арқылы үш буынды нұсқаулықтар мен тапсырмаларды орындау;

      4) есту арқылы балаларға арналған өлеңдер мен әндерді тану;

      5) есту арқылы "Қоршаған ортамен танысу" тақырыптары бойынша тілдік материалды тану;

      6) есту арқылы "Тіл дамыту" тақырыптары бойынша тілдік материалды тану;

      7) есту арқылы "Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру" тақырыптар бойынша тілдік материалды тану;

      8) естіп-көру және есту арқылы ұсынылған сұрақтарға жауап беру;

      9) есту арқылы таныс фразаларды ажырату;

      10) дыбыстың шығу орнынан ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік сигналға деген реакциясын білдіреді (жалаң құлаққа).

      104. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) сөздер мен сөз тіркестерінің қарқыны мен ырғағын өзгерту (үлгі бойынша, сызба бойынша);

      2) бір дем шығаруда дауысты бірте-бірте арттыру және төмендету арқылы буындарды айту;

      3) қалыпты, тез және баяу қарқынмен таныс сөздердің атауларын айт;

      4) сөздер мен сөз тіркестерін әр түрлі күштегі дауыспен айту;

      5) тілдік материалды бірге, айқын екпінмен, артық дыбыссыз, орфоэпия нормаларын сақтап, бір қарқынмен, шынайы дыбыстауға жақын айту;

      6) суреттегі немесе сюжетті суреттерде бейнеленген сол немесе өзге жағдайға сәйкес түрлі интонациямен сөз тіркестерін айту;

      7) сөзде логикалық екпінді бөліп көрсету;

      8) сөздік екпінді сақтау білігі;

      9) сөйлеуде барлық дауысты және негізгі дауыссыз дыбыстарды қолдану.

      105. Күтілетін нәтижелер:

      1) сөздерді, сөз тіркестерін, сөйлемшелерді айтылу қарқыны бойынша айтады;

      2) естіп-көру арқылы үш буынды нұсқаулықтар мен тапсырмаларды орындайды;

      3) қалыпты, тез және баяу қарқынмен таныс сөздердің атауларын айтады;

      4) суреттегі немесе сюжетті суреттерде бейнеленген сол немесе өзге жағдайға сәйкес түрлі интонациямен сөз тіркестерін айтады;

      5) сөзді айқын екпінмен, артық дыбыссыз, орфоэпия нормаларын сақтап, бір қарқынмен, шынайы дыбыстауға жақын айтады;

      6) сөздердің, сөз тіркестерінің айтылу қарқыны мен ырғағын өзгертеді;

      7) есту арқылы "Қоршаған ортамен танысу", "Тіл дамыту", "Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру" және т.б. тақырыптар бойынша тілдік материалды таниды;

      8) естіп-көру арқылы балаларға арналған өлеңдер мен әндерді таниды;

      9) дыбысты оқшаулау және оның шыққан жерін анықтайды (жоғарыда, төменде);

      10) естіп-көру және есту арқылы ұсынылған сұрақтарға жауап береді;

      11) 3-4 буындық ырғақты ажыратып, айтады;

      12) есту арқылы 6-7 дыбыстаулардың санын ажыратады;

      13) есту арқылы жоғары, төмен дыбыстауларды ажыратады;

      14) есту арқылы жануарлар мен құстардың дауыстарын ажыратады (3-4- тен таңдау кезінде);

      15) есту арқылы сөйлеу тілін, вокалды, аспаптық музыканы ажыратады;

      16) есту арқылы ерлер, әйелдер және балалар дауыстарын ажыратады;

      17) есту арқылы оркестрлік, хормен және жеке орындауды ажыратады;

      18) есту арқылы таныс фразаларды ажыратады;

      19) дыбыстың шығу орнынан ара қашықтығы тұрақты арттырылған сигналға реакциясын білдіреді (жалаң құлаққа);

      20) сөйлеуде сөздік және логикалық екпінді сақтайды;

      21) сөйлеуде барлық дауысты және негізгі дауыссыз дыбыстарды қолданады.

7-параграф. 2 -жартыжылдық

      106. Тілдік емес дыбыстау:

      1) дыбысты оқшаулау және оның көзін, шыққан жерін сөзбен атау (алдыңғы - артқы, алдыңғы - артқы және оң жақ - сол жақта);

      2) 3-4 күрделі буындық ырғақты ажыратып, айту;

      3) есту арқылы 7-8 дыбыстаулардың санын ажыратып, айту;

      4) есту арқылы жоғары, төмен дыбыстауларды ажырату;

      5) есту арқылы жануарлар мен құстардың дауыстарын ажырату (4 - тен таңдау кезінде);

      6) есту арқылы сөйлеу тілін, вокалды, аспаптық музыканы ажырату;

      7) есту арқылы оркестрлік, хормен және жеке орындауды ажырату;

      8) есту арқылы қайталанатын екі буынды ырғақты дәл айту;

      9) дыбыстың шығу орнынан ара қашықтығы тұрақты арттырылған тілдік емес сигналға деген реакциясын білдіру (жалаң құлаққа).

      107. Тілдік дыбыстау:

      1) сөйлеу тіліне деген белсенді ырықты зейіннің болуы, қаратып айтылған сөзді тыңдау, әрі оның мазмұнын түсіну, өзінің және өзгелердің сөйлеу тіліндегі қателерді есту;

      2) есту арқылы "Қоршаған ортамен танысу" тақырыптары бойынша тілдік материалды тану;

      3) есту арқылы "Тіл дамыту" тақырыптары бойынша тілдік материалды тану;

      4) есту арқылы "Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру" тақырыптары бойынша тілдік материалды тану;

      5) есту арқылы "Мен және менің отбасым" тақырыптар бойынша тілдік материалды тану;

      6) есту арқылы ерлер мен әйелдер дауыстарын ажырату;

      7) дыбысталуы бойынша ұқсас сөздерді ажырату білігін қалыптастыру.

      108. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) Г дыбысын В дыбысымен алмастыру;

      2) қалыпты, жоғары, төмен дауысты дауыс тембрін өрескел бұрмалаусыз пайдалану;

      3) қатаң дауыссыздардың алдында, сөздердің соңындағы ұяң дауыссыздарды бітеу;

      4) А - Ә дыбыстарының айырым белгілері, олардың жуан - жіңішке екендігін ажырату;

      5) өтініш, шаттық, түрткі салу, сұрақ қою сөздерін ырғағымен айтып жеткізу;

      6) қалыпты, тез және баяу қарқынмен таныс сөздерді атау;

      7) айта алмайтын (шақырылмаған) дыбыстарды түсіріп айту;

      8) сөйлемдерді шынайы дыбыстауға жақын қарқынмен бірге қосып айту, синтагмаларға жіктеу;

      9) сөйлеу тілінді орфоэпияның кейбір нормаларын ұстану;

      10) сөзде логикалық екпінді бөліп көрсету;

      11) дактилдің сүйемелдеуінсіз дауыссыз дыбыстар ағымында артық қоспа дыбыссыз, орфоэпияның кейбір нормаларын сақтап, айқын екпінмен кем дегенде ауызша 200 сөзді бірге қосып айту;

      12) сөйлеу барысында кем дегенде 20-дан астам дыбыстарды пайдалану.

      109. Күтілетін нәтижелер:

      1) сөздік және логикалық екпінді бөліп көрсетеді;

      2) қалыпты, тез және баяу қарқынмен таныс сөздерді айтады;

      3) сөйлемдерді шынайы дыбыстауға жақын қарқынмен бірге қосып айтады, синтагмаларға жіктейді;

      4) дауыс тембрін өрескел бұрмалаусыз дауыстың қалыпты биіктігін, күшін пайдалану;

      5) есту арқылы 7-8 дыбыстаулардың санын ажыратып, айтады;

      6) өтініш, шаттық, түрткі салу, сұрақ қою сөздерін ырғағымен айтып жеткізеді;

      7) 3-4 күрделі буындық ырғақты ажыратып, айтады;

      8) есту арқылы жоғары, төмен дыбыстауларды ажыратады;

      9) есту арқылы жануарлар мен құстардың дауыстарын ажыратады (4- тен таңдау кезінде);

      10) есту арқылы сөйлеу тілін, вокалды, аспаптық музыканы ажыратады;

      11) есту арқылы ерлер, әйелдер және балалардың дауыстарын ажыратады;

      12) есту арқылы оркестрлік, хормен және жеке орындауды ажыратады;

      13) есту арқылы қайталанатын екі буынды ырғақты ажыратады;

      14) есту арқылы "Қоршаған ортамен танысу", "Тіл дамыту", "Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру"тақырыптар бойынша тілдік материалды ажыратады;

      15) дыбыстың шығу орнынан ара қашықтығы тұрақты арттырылған сигналға реакциясын білдіреді (жалаң құлаққа);

      16) орфоэпияның кейбір нормаларын ұстанады;

      17) орфоэпия ережелерін сақтайды;

      18) сөйлеу барысында кем дегенде 20-дан астам дыбыстарды пайдаланады.

6-тарау. Жапы білім беретін мектептегі, лицейдегі, гимназиядағы мектепалды даярлық сыныбы (6-7жастағы балалар)

1-параграф. "Коммуникация" білім беру саласы

      110. "Коммуникация" білім беру саласының базалық мазмұны - тіл дамыту, есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту арнайы түзеу оқу қызметінде іске асырылады.

2-параграф. Тіл дамыту

      111. Тақырыптық топтамалар бойынша сөздік іс-қимыл, қасиеттері, сапа, кеңістікте орналасқан заттардың атауларының санын ұлғайту есебінен кеңейеді (сын есім, үстеу, етістіктің түрлері).

      112. Дактилология қосалқы, көмекші құрал ретінде қолданылады (саналы сөйлеу, жазу, оқуды игеру үшін).

3-параграф. 1 - жартыжылдық

      113. Қатынас:

      1) ойынға, тапсырмаға, адамға, болып жатқан жағдайға деген қатынасын білдіру;

      2) жағдайға, таныстық деңгейіне қатысты сөйлесу стилінің өзгеруі;

      3) жақсы меңгерілген сөйлеу материалы негізінде тікелей қарым-қатынаста ауызша сөйлеу тілін пайдалану;

      4) ауызша сөйлеу тілінің көмегімен құрдастарымен ақпарат алмасу;

      5) ересек адамдар мен бейтаныс адамдарға "сіз" деп сөйлеу;

      6) топтағы басқа балалардың орындаған тапсырмаларын бағалау;

      7) кіші жастағы балалар мен құрдастарын қолдау, жұбату, мақтау;

      8) қатынастық дағдыларды тәжірибеде пайдалану: сәлемдесу; кешіру; жолдау; қолдауды өтіну; көмек сұрау; қолдау; көмек; қызмет көрсету; алғыс айту, қабыл алмау, кешіру;

      9) алғыс айтуды білу, ыңғайсыз жағдай үшін кешірім сұрау.

      114. Қабылдау /сөйлеу тілін түсіну:

      1) сөйлеу барысында өзге тілді таныс емес сөздерді бөлу;

      2) "дыбыс", "әріп", "сөз", "буын", "дауысты дыбыс", "дауыссыз дыбыс", "жіңішкелік белгісі", "жуандық белгісі" сөздерінің мәнін түсіну;

      3) дыбысталуы бойынша жақын сөздердің мағынасын ажырату;

      4) таныс өлеңдер, әуен, ертегілерді бірінші сөйлемінен тану;

      5) мақал-мәтелдердің ауыспалы мағынасының түсіну.

      115. Айтылым:

      1) құрылымы бойынша күрделі жаңа сөздерді айтып қолдануда ауызша-дактилдісөйлеу тілін қалауынша пайдалану;

      2) жұмбақ, жаңылтпаштарды, өлең шумақтарын жатқа, мәнерлеп оқу;

      3) өлеңді мәнерлеп оқу;

      4) сөйлеу тілінің әртүрлі түрлерін қолдану;

      5) есімдіктерді қолданып, зат есімдерді септік, жіктік, көптік, тәуелдік жалғауларында түрлендіру;

      6) сын есімдерді септік, жіктік, көптікжалғаулармен түрленген зат есімдермен қолдану;

      7) айналасындағы заттарды сипаттау (гүлдер, ағаштар, құстар, жануарлар);

      8) заттардың және кейіпкелердің реттілігін сақтап, сюжетті суреттерді сипаттау (10 сөйлемге дейін);

      9) тәрбиешінің сұрақтарының көмегімен немесе өз бетімен дауыстап оқылған қысқа мәтіндер мен ертегілерді бірізділікпен, кідірмей мазмұндау;

      10) заттардың сапасы толық айтылған сөздермен сөзік қорды толықтыру (материалдар, пішін, түстері, көлемі);

      11) сөзді өзгерту (түрлендіру), сөзжасам, сөйлем құрау жиілілік моделдерімен тәжірибе жүзінде танысу;

      12) жетекші сұрақтардың көмегімен кеңейтілген пікір айту;

      13) берілген тақырыпқа сюжетті суреттер бойынша әңгіме құрау (10 сөйлемге дейін);

      14) оқиғанын толықтырып, сурет, суреттер топтамасы бойынша;

      15) қарапайым жоспарды сақтай отырып, сюжетті суреттерге сипаттама беру;

      16) объектілердің елеулі белгілерін тауып, заттарды салыстыру;

      17) келеңсіз жағдайда және құрдастарының іс - әркетіне шағымдана білу;

      18) бірізділікпен қисынды байланыстырып, өз өміріндегі қарапайым жағдайларды әңгімелеу;

      19) зат есімді сын есіммен, есімдікпен әртүрлі септікте, жекеше, көпше түрін қиыстырып қолдану;

      20) зат есімді сын есіммен, сан есіммен әртүрлі септікте, жекеше, көпше түрде қиыстырып қолдану және бірыңғай зат есімге қатысты анықтауышты табу;

      21) сөздердің белгілі бір грамматикалық формасын қолдану икемділігі (зат есімнің септелуі, жекеше және көпше түрлері);

      22) сөз арасында сұрақтар, ниеттер, хабарламалар, терiске шығаруларды қолдану;

      23) етістікті өткен, осы, келер шақта қолдану;

      24) сөздердің мағналарын олардыңның салыстыру процесінде анықтау.

      116. Оқылым және жазылым:

      1) жазба нұсқаулық бойынша түрлі тапсырмалар орындау;

      2) тақырыптық топтамалардан сөздерді сөздікке жазу;

      3) үйде, серуенде, топтағы балалардың өміріндегі жағдаяттарды суреттеу (балама сұрақтар қою, сурет салу, жағдайды көрсету арқылы);

      4) өз бетінше журнал, кітап, интернет-ресурстарын оқу;

      5) хат және құттықтау қағаздарын жазу;

      6) сөзден дауысты (екпінді) дыбысты табу;

      7) дағдыларды меңгеру:сөздерді бөлек жазу, адам аттары, жануарлардың лақап аттарын бас әріптен жазу;

      8) сөздерді буынға бөлу, бір буынды, екі буынды сөздердің буындық сұлбасын құру;

      9) кітаптан мәтін оқу, оқыған мәтінді драмалау, соған сәйкес суреттерді таңдау, мазмұнға сәйкес сурет салу;

      10) жіктеу есімдігін зат есіммен алмастырып немесе керісінше мәтінді оқу.

      117. Күтілетін нәтижелер:

      1) құрылымы бойынша күрделі жаңа сөздерді айтып қолдануда ауызша-дактилді сөйлеу тілін пайдаланады;

      2) сөйлеу барысында өзге тілді таныс емес сөздерді ажыратады;

      3) тапсырмаға, болып жатқан оқиғаларға, ойынға, адамға деген қатынасын білдіреді;

      4) құрдастарының жағымсыз әрекеттеріне шағымданады;

      5) жіктеу есімдігін зат есіммен алмастырады немесе керісінше;

      6) тақырыптық топтамалар бойынша сөздерді сөздікке жазады;

      7) жағдайға, таныстық деңгейіне қатысты сөйлесу стилін өзгертеді;

      8) зат есімді сын есіммен әртүрлі септікте, жекеше, көпше түрін қиыстырып қолданады;

      9) зат есімді сан есіммен әртүрлі септікте, жекеше, көпше түрін қиыстырып қолданады;

      10) кешірім сұрайды, ыңғайсыздық үшін кешірім сұрайды;

      11) берілген тақырып бойынша сюжетті суреттерді, үйдегі жағдайды әңгімелейді;

      12) өз бетінше хат және құттықтау қағаздарын жазады;

      13) өз бетінше журнал, кітап, интернет-ресурстарын оқиды;

      14) таныс көркем шығармаларды бірінші сөйлемінен таниды;

      15) сөздердің белгілі бір грамматикалық формасын қолданады;

      16) мәтінді оқиды, безендіреді, суреттейді, оқыған мәтінді драмалайды.

4-параграф. 2 - жартыжылдық

      118. Қатынас:

      1) педагогпен ұсынылған іс-әрекет алгоритмін орындау;

      2) сөйлеу барысында синонимдер мен антонимдерді пайдалану;

      3) қатынастық міндеттерге сәйкес сөйлеудің барлық түрлерінпайдалану;

      4) сөйлеу этикет түрлерін пайдалану;

      5) өзінің және бөгде біреудің сөйлеу тілінің сапасын бағалау;

      6) педагогтың көмегімен, топпен және дербес, әңгіменің жалғасын ойлап табу және оны аяқтау.

      119. Айтылым:

      1) сөздерді (зат есім, етістік, сын есім, сан есім, есімдік, үстеу, жалғаулық, шылау) алмаспайтын 25 тақырып бойынша қолдану;

      2) мультфильм, ертігілер желісін қысқа әңгімелеу;

      3) байланыстырып әңгімелеу түрде сұрақтарға жауап беру;

      4) бақылаған құбылыстар, ертегілер жөнінде қысқаша мазмұндау;

      5) сөзді өзгерту, сөзжасам, сөйлем құрау жиілілік моделдерімен тәжірибе жүзінде танысу;

      6) сөздерді септікте, жекеше, көпше түрде қиыстыру;

      7) айтатын сөздерінің жоспарын құру;

      8) берілген тақырыпқа байланысты далада, үйде, серуенде, топтағы жағдаяттарға байланысты өзінің қалауымен безендірген әңгіме құрастыру;

      9) шығарманың мазмұнына қатысты сұраулы, мақұлданған, лепті интонацияларды жеткізу білу;

      10) отбасы, тұрмыстық жағдай, ұлттық дәстүр, өз қаласы жайында әңгімелеу (өлкесі, ауылы).

      120. Оқылым және жазылым:

      1) баспа әріптермен мәтін жазу, сұрақтарға жауап жазу;

      2) оқыған мәтіннің мазмұнын түсіндірмелермен айту;

      3) болған және болатын жағдаяттарды қосып толық әңгімелеу;

      4) өз бетімен кітап оқу;

      5) жолақша мен фишкалардан сөздің сұлбасын құру білігі;

      6) талдаудан кейін және алдын-ала талдаусыз қима әріптерден 3-4 сөзден тұратын сөйлем құрау білігі;

      7) сөз, сөйлемді дұрыс құрау дағдыларын меңгеру: сөзде әріптер қатар жазылады; сөздерді бөлек жазу,сөйлемнің соңында нүкте қойылады,адам аттары, жануарлардың лақап аттарын бас әріптен жазу.

      121. Күтілетін нәтижелер:

      1) педагог ұсынған іс-әрекет алгоритмін орындайды;

      2) өзі өзінің отбасы, достары, өз мүддесіне қатысты, өзінің қаласы (кент, ауылы) туралы ақпаратпен бөліседі;

      3) қатынастық міндеттерге сәйкес сөйлеудің барлық түрлерін пайдаланады;

      4) сөздіктегі зат есім, етістік, сын есім, сан есім, есімдік, үстеу, жалғаулық, шылаусөздерді алмаспайтын 25 тақырып бойынша қолданады;

      5) сөйлеу этикет түрлерін пайдаланады;

      6) белсенді және енжар сөздік қорының көлемі шамамен 1200-1500 сөз;

      7) байланыстырып әңгімелеу түрде сұрақтарға жауап береді;

      8) өзінің және бөгде адамның сөйлеу тілінің сапасын бағалайды;

      9) болған және болатын жағдайларды түсініктемесімен қоса отырып, мәтіндердің мазмұнын айтады;

      10) педагогтың көмегімен, топпен және дербес, әңгіменің жалғасын ойлап табады, аяқтайды;

      11) сөздерді септікте, жекеше, көпше түрде жіктейді;

      12) берілген тақырыпқа байланысты далада, үйде, серуенде, топтағы жағдаяттарға байланысты жоспар бойынша және өзінің қалауымен безендірген әңгіме құрастырады.

5-параграф. Есту арқылы қабылдау мен айтуды қалыптастыруды дамыту

      122. Оқыту процесінде сөйлеу тілінің үш түрі (ауызша, ауызша-дактилді, жазбаша) пайдаланылады. Ауызша сөйлеу тілі тиянақтымеңгерілген сөйлеу материалы негізінде тікелей қарым-қатынаста қолданылады. Ауызша-дактилді сөйлеу тілі көлемді әңгімелеуде және құрылымы бойынша күрделі сөздерді тұтынуда қолданылады. Жазбаша сөйлеу тілі - жаңа пікірлер мен сөздерді жазу мақсатында, әңгімелерді жазу кезінде қолданылады.

      123. Балалардың қабылдауы үшін төмендегідей дыбысталу көздерін ұсынады:дауыс, дабыл, дауылпаз, металлофон, күйсандық, сыбызғы.Балалар келесі тәсілдердің көмегімен жауап береді): дирижерлау, шапалақ ұру, тарсылдату, буындап айта отырып дыбысталатын ойыншықтарда ойнау;дауыстық реакция; геометриялық формалар, фишкалар, қағаздар жолақтардың көмегімен ритмді қою.

      124. Оқудың бесінші жылында сөйлеу тілінің фонетикалық жағын нақтылау жалғасады; сөзді дәлме-дәл айту дағдылары жетілдіріледі; фразалық сөйлеу тілі дамиды, өз бетінше ауызша қарым-қатынас жандандырылады.

Параграф 6. 1 -жартыжылдық

      125. Тілдік емес дыбыстау:

      1) есту арқылы сөйлеу тілін, вокалды, аспаптық музыканы ажырату;

      2) оркестрлік, хормен және жеке орындауды ажырату;

      3) есту арқылы қазақтың ұлттық әуендерін, әндерін ажырату;

      4) есту арқылы қайталанатын 2-3 буынды ырғақты ажырату;

      5) жануарлар мен құстардың дауыстарын ажырату (4-5тен таңдау бойынша).

      126. Тілдік дыбыстау:

      1) сөйлеу тіліне деген белсенді ырықты зейіннің болуы, қаратып айтылған сөзді тыңдау, әрі оның мазмұнын түсіну, өзінің және өзгелердің сөйлеу тіліндегі қателерді есту;

      2) есту арқылы екі буынды тапсырмаларды нұсқау бойынша орындау;

      3) естіп-көріп қабылдау арқылы екі буынды тапсырмаларды нұсқау бойынша орындау;

      4) өлеңдер мен мәтіндерді тану;

      5) сабақ, балалардың іс-әрекеті, есепті ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды тану;

      6) балаларға арналған таныс өлеңдер мен әндерді тану;

      7) педагогтің сөйлеу тілінің дыбыс күшін, биіктігін, қарқынын анықтау;

      8) мәтіннің мазбұны бойынша сұрақтарға жауап беру;

      9) есту арқылы ерлер, әйелдер және балалардың дауыстарын ажырату;

      10) сабақ, балалардың іс-әрекеті, есепті ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды ажырату;

      11) телехабарлар, мультфильмдер көруде, экскурсия барысында сөйлеу материалын тану.

      127. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) сөздер мен сөз тіркестері материалында дауысты дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      2) сөздер мен сөз тіркестері материалында дауыссыз дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      3) сөздер мен сөз тіркестері материалында дауысты, дауыссыз дыбыстарды айыру (дифференциациялау);

      4) әр түрлі ұйқастағы өлең, тақпақтардың айтылу қарқынын өзгерту;

      5) қатты дауысты бірте-бірте сыбдырға дейін әлсірету;

      6) сыбдырды бірте-бірте өте қатты дауысқа дейін күшейту;

      7) дұрыс айтылатын дыбыстардан тұратын құрылымы бойынша күрделі сөздерді айтудағы қиындықтарды жеңу;

      8) жаңылтпаштардың айтылу қарқынын өзгертіп айту;

      9) өтініш, шаттық, таң қалу, ауырсыну, айыптау, түрткі салу, сұрақ қоюмен байланысты сөз тіркестерін интонациямен айту;

      10) дауысты дыбыстарды, буындарды ақырын, өте ақырын, сыбырлап айту;

      11) сөйлеуде диафрагмалды тыныс алуды және ауызбен ұзақ дем шығаруды дербес бақылау;

      12) сөзде логикалық екпінді бөліп көрсету;

      13) дербес сөйлеу тілінде меңгерілген дағдыларды қолдану білігі;

      14) сөздер мен сөз тіркестерін әр түрлі күштегі дауыспен айту.

      128. Күтілетін нәтижелер:

      1) есту арқылы екі буынды тапсырмаларды нұсқау бойынша орындайды;

      2) өтініш, шаттық, таң қалу, ауырсыну, айыптау, түрткі салу, сұрақ қоюмен байланысты сөз тіркестерін интонациямен айтады;

      3) айтылу қарқынын, күшін өзгертеді;

      4) балаларға арналған таныс өлеңдер мен әндерді таниды;

      5) сабақ, балалардың іс-әрекеті, есепті ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды таниды;

      6) естіп-көру арқылы таныс өлеңдер мен мәтіндерді таниды;

      7) сөйлеу тілінің дыбыс күшін, биіктігін, қарқынын таниды;

      8) мәтіннің мазбұны бойынша сұрақтарға жауап береді;

      9) жаңылтпаштарды айтады;

      10) дұрыс айтылатын дыбыстардан тұратын құрылымы бойынша күрделі сөздерді айтады;

      11) қайталанатын 2-3 буынды ырғақты ажыратады;

      12) жануарлар мен құстардың дауыстарын ажыратады (4-5тен таңдау бойынша);

      13) ерлер, әйелдер және балалардың дауыстарын ажыратады;

      14) сөйлеу тілін, вокалды, аспаптық музыканы ажыратады;

      15) оркестрлік, хормен және жеке орындауды ажыратады;

      16) сабақ, балалардың іс-әрекеті, есепті ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды ажыратады;

      17) сөздік және логикалық екпінді сақтайды.

7-параграф. 2 - жартыжылдық

      129. Тілдік емес дыбыстау:

      1) есту арқылы жануарлардың дауыстарын ажырату;

      2) музыкалық шығармаларды танып, ажырату;

      3) есту арқылы күрделі ырғақты, әуеннің ырғағын тану;

      4) таныс әндерді тану, қосылып айту.

      130. Тілдік дыбыстау:

      1) нұсқаулықтар мен тапсырмаларды орындау;

      2) "мен және менің отбасым" тақырыбы бойынша тілдік материалды тану;

      3) сабақ, балалардың іс-әрекеті, есепті (шот) ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды тану;

      4) сурет, ертегі, үйдегі оқиғаларға байланысты мәтіндер бойынша сұраққа жауап беру;

      5) ерлер, әйелдер және балалардың дауыстарын ажырату;

      6) сабақ, балалардың іс-әрекеті, есепті (шот) ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды ажырату;

      7) таныс өлеңдер мен мәтіндерді тану;

      8) есту арқылы таныс мәтіндерді тану;

      9) мәтін бойынша сұраққа жауап беру (есту арқылы);

      10) есту арқылы таныс өлеңдер мен мәтіндерді тану;

      11) есту арқылы 2-3 сөйлемнен тұратын мәтінді ажырату.

      131. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру:

      1) сөздер мен сөз тіркестері материалында дыбыстарды машықтандыру (автоматтандыру);

      2) сөздер мен сөз тіркестері материалында дауысты, дауыссыз дыбыстарды айыру (дифференциациялау);

      3) әртүрлі ұйқастағы өлең, тақпақтардың айтылу қарқынын өзгерту;

      4) дауыстың күші, қарқыны, биіктігін өзгерту;

      5) сөздер мен сөйлемдерді орфоэпияның нормаларын саптап, шынайы дыбыстауға жақын қарқынмен бірге қосып айту;

      6) сөйлеуде сөздік және логикалық екпінді сақтау;

      7) дербес сөйлеу тілінде меңгерілген дағдыларды қолдану білігі;

      8) сөйлеу тілінде барлық дауысты, дауыссыз дыбыстарды пайдалану (жіңішкелікті және аффрикаттарды қоспағанда), дифтонгтар.

      132. Күтілетін нәтижелер:

      1) есту арқылы нұсқаулықтар мен тапсырмаларды орындайды;

      2) сөздер мен сөйлемдерді орфоэпияның нормаларын сақтап, шынайы дыбыстауға жақын қарқынмен бірге қосып айтады;

      3) таныс өлеңдер мен әндерді таниды;

      4) есту арқылы таныс өлеңдер мен әндерді таниды;

      5) есту арқылы 2-3 сөйлемнен тұратын мәтінді ажыратады;

      6) сабақ, балалардың іс-әрекеті, есепті (шот) ұйымдастыруға қатысты тілдік материалды ажыратады;

      7) сурет, ертегі, үйдегі оқиғаларға байланысты мәтіндер бойынша сұраққа жауап береді;

      8) дауыстың күші, қарқыны, биіктігін өзгертуді біледі;

      9) тілдік материалды бірге, айқын екпінмен, артық дыбыссыз, бір қарқынмен, орфоэпияның нормаларын сақтап, шынайы дыбыстауға жақын айтады;

      10) ерлер, әйелдер және балалардың дауыстарын ажыратады;

      11) жануарлардың дауыстарын таниды, ажыратады;

      12) есту арқылы таныс мәтіндерді ажыратады;

      13) есту арқылы күрделі ырғақты, әуеннің ырғағын ажыратады;

      14) таныс әндерді таниды, қосылып айтады;

      15) дербес сөйлеу тілінде меңгерілген дағдыларды еркін қолданады;

      16) сөйлеуде барлық дауысты, дауыссыз дыбыстарды қолданады (жіңішкелікті және аффрикаттарды қоспағанда), дифтонгтар.

Зерде бұзылысы бар балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы

      Ескерту. Бұйрық 5-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 29.12.2018 № 721 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсіндірме жазба

      1. Зерде бұзылған балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5 және 14 - баптарына сәйкес әзірленді.

      2. Бағдарлама мақсаты: зерде бұзылысы бар балалардың эмоционалды, зияткерлік және әлеуметтік дамуы үшін жағымды жағдай жасау және олардың тұлғалық оң қасиеттерін қалыптастыру.

      3. Бағдарлама міндеттері:

      1) бала өмірін қорғауды және денсаулығын нығайтуды қамтамасыз ететін заттық-әрекеттік даму ортасын құру;

      2) бала бойында адамдармен және қоршаған орта заттарымен әрекеттесу сияқты әлеуметтік тәжірибені меңгеру тәсілдерін қалыптастыру;

      3) балаларда қоршаған орта туралы білім жүйесі мен жалпылама түсініктерін қалыптастыру, танымдық белсенділігін дамыту;

      4) әрбір жасерекшелік кезеңге тән балалар іс-әрекетінің барлық түрлерін қалыптастыру;

      5) баланың жеке ерекшелігі мен мүмкіндіктерін ескере отырып, мектепте оқуға дайындау.

      4. Бағдарлама мектепке дейінгі жастағы баланың дене және психикалық денсаулығын нығайтуға, оқытудың тәрбиелік, түзетушілік және білім беру міндеттерінің тұтастығын қамтамасыз етеді.

      5. Оқу бағдарламасында күтілетін нәтижелер оқыту мақсаттарының жүйесі түрінде ұсынылған.

      6. Бағдарлама мазмұны балалардың психологиялық-физиологиялық даму кезеңдерін қамтиды:

      1) бірінші кіші топ (2 - 3 жастағы балалар);

      2) екінші кіші топ (3 - 4 жастағы балалар);

      3) ортаңғы топ (4- жастағы балалар);

      4) мектепке дейінгі ұйымдағы ересектер тобы (5- 6 жастағы балалар);

      5) жалпы білім беретін мектептегі, лицейдегі, гимназиядағы мектепалды даярлық сыныбы(6 - 7 (8) жастағы балалар).

      7. Бағдарлама зерде бұзылысы бар балаларға арналған арнайы мектепке дейінгі ұйымдар үшін ұсынылады.

2-тарау. Бірінші кіші топ (2 - 3 жастағы балалар)

1-параграф. "Денсаулық" білім беру саласы

      8. "Денсаулық" білім беру саласының базалық мазмұны - дене шынықтыру, мәдени-тазалық дағдылары ұйымдастырылған оқу қызметінде іске асырылады.

      9. Мақсаты дененің қалыпты өсуін, баланың жеке типологиялық ерекшеліктеріне қарай омыртқасын және толыққанды денесін дамытатын жағдайлармен қамтамасыз ету, жеке гигиеналық бастапқы дағдыларды қалыптастыру болып табылады.

      10. Міндеттер:

      1) жалпы қимылдық икемділіктерді, еркін түзімдегі, берілген бағыттағы жүру мен жүгіру дағдыларын қалыптастыру;

      2) шапшаң қимылды ойындарға және ойын жаттығуларына қатысуға эмоциялық әсер мен ынтасын шақыру;

      3) өзінің қимылын үйлестіруге, әрекеттің бағыты мен сипатын тәрбиешінің сигналы мен командасына сәйкес өзгертуге үйрету;

      4) ептілікті дамыту, мүсінді қалыптастыру;

      5) тамақтану және қарапайым гигиеналық процедураларға баланың қатысуын ынталандыру(ересек адамның көмегімен);

      6) өзіне-өзі қызмет ету барысында қарапайым қарым-қатынас әрекетін қалыптастыру.

2-параграф. 1-жартыжылдық

      11. Дене шынықтыру негізгі қимылдарды қамтиды: