Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындау қағидаларын бекіту туралы

      «Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы» 2003 жылғы 1 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасы ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындау қағидалары бекітілсін.
      2. Бақылау және қадағалау әдіснамасы департаменті (Әбдірахманов Н.А.) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:
      1) Құқықтық қамтамасыз ету департаментімен (Сарсенова Н.В.) бірлесіп осы қаулыны Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;
      2) осы қаулыны «Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына:
      Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгенінен кейін күнтізбелік он күн ішінде «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға;
      Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін оны Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі алған күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің мемлекеттік тізіліміне, Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізуге жіберуді;
      3) осы қаулы ресми жарияланғаннан кейін оны Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ресми интернет-ресурсына орналастыруды қамтамасыз етсін.
      3. Халықаралық қатынастар және жұртшылықпен байланыс департаменті (Қазыбаев А.Қ.) осы қаулыны Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде мерзімді баспасөз басылымдарында ресми жариялауға жіберуді қамтамасыз етсін.
      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Төрағасының орынбасары О.А. Смоляковқа жүктелсін.
      5. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі.

      Ұлттық Банк
      Төрағасы                                         Д. Ақышев

Қазақстан Республикасының 
Ұлттық Банкінің Басқармасының
2016 жылғы 28 қаңтардағы   
№ 14 қаулысымен       
бекітілген         

Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындау қағидалары

1. Жалпы ережелер

      1. Осы Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындау қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) «Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы» 2003 жылғы 1 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзірленді және мүліктің тауарлық құнының жоғалуын қоса алғанда, зардап шегушінің моральдық зиянын және жіберіп алған пайдасын өтеуiн, сондай-ақ тауарлар жеткiзу немесе жұмыстар жүргiзу (қызметтер көрсету) мерзiмдерiн, келісімшарттар (шарттар) бойынша өзге де мiндеттемелердi бұзуына байланысты тұрақсыздық айыбын өтеуін есептемегенде, көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарты шеңберінде көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындаудың бірыңғай тәсілдері мен әдістерін белгілейді.
      2. Қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылады:
      1) түпнұсқа жиынтықтаушы бұйым – көлік құралын жасаушы тексерген және сертификаттаған автомобильдің түпнұсқа жиынтықтаушы бұйымы (тетіктер, тораптар, агрегаты, материалдар);
      2) түпнұсқа жиынтықтаушы бұйымның аналогы – өзінің өлшемдері бойынша түпнұсқа жиынтықтаушы бұйымға ұқсас немесе сәйкес келетін автомобильдің түпнұсқа жиынтықтаушы бұйымының (тетіктерінің, тораптарының, агрегаттарының, материалдарының) аналогы.
      3. Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеуді сақтандырушы 10 (он) жұмыс күні ішінде Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша мүлікке келтірілген зиянның мөлшерін айқындау туралы өтініш негізінде жүзеге асырады.
      Көлік құралына зиян келтірілген зардап шегуші (пайда алушы) немесе олардың өкілі ол немесе сақтанушы (сақтандырылушы) Қағидалардың осы тармағының бірінші бөлігінде көрсетілген мүлікке келтірілген зиянның мөлшерін айқындау туралы өтініш берген күннен бастап зақымданған мүлікті ол көлік оқиғасынан кейін болған жағдайда сақтайды және сақтандырушыға зиянның мөлшерін есептеуге мүмкіндік береді.
      4. Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеуді ұйымдастыруға мынадай кезеңдер кіреді:
      1) сақтанушымен (сақтандырылушымен) не зардап шегушімен (пайда алушымен) немесе олардың өкілдерімен және сақтандырушымен келісім бойынша зақымданған көлік құралын қарап-тексеру орын мен уақытын айқындау;
      2) зақымданған көлік құралын қарап-тексеру және қарап-тексеру актісін жасау;
      3) зақымданған көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеу.
      5. Егер сақтандырушы зиянның мөлшерін есептеуді белгіленген мерзімде ұйымдастырмаса, зардап шегуші (пайда алушы) немесе олардың өкілдері бағалау ұйымының қызметіне дербес жүгінеді және зақымданған көлік құралын қалпына келтіру (кәдеге жарату) жұмысын бастайды. Бағалау ұйымының көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындау нәтижелерін сақтандырушы зардап шегушіге (пайда алушы) немесе олардың өкілдеріне сақтандыру төлемін жүзеге асыру үшін қабылдайды.
      Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеу бойынша шығындарды сақтандырушы көтереді.
      6. Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшері көлік құралының сақтандыру оқиғасы басталған күнгі амортизациясы (тозуы) шегеріле отырып зақымданған көлік құралын қалпына келтіру құнын есептеу негізінде айқындалады.
      Зақымданған көлік құралын қалпына келтіру құны сақтандыру оқиғасы басталған күнгі қолданыстағы нарықтық бағалар негізінде есептеледі.
      Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеу кезінде қаралып отырған сақтандыру оқиғасы басталғанға дейін орын алған зақымданулар назарға алынбайды.
      Көлік құралы толық істен шыққан жағдайда зиянның мөлшері оның сақтандыру оқиғасы басталған күнгі нарықтық құны негізінде айқындалады.
      Егер көлік құралы техникалық тұрғыдан алғанда қалпына келтіруге мүмкін болмаса немесе экономикалық тұрғыдан алғанда орынды болмаса, ол жойылған болып саналады. Егер көлік құралын қалпына келтіру үшін күтілетін шығыстар оның сақтандыру оқиғасы басталған күнгі нарықтық бағасының 80 (сексен) пайызынан асатын болса, көлік құралын қалпына келтіру экономикалық тұрғыдан алғанда орынды болып саналмайды.
      Сақтандырушы зардап шегуші (пайда алушы) немесе олардың өкілдері келісім бойынша сақтандыру төлемінің есебіне зақымданған көлік құралын жөндеу ақысын ұйымдастырады және жүзеге асырады.
      Көлік құралы істен шыққан жағдайда сақтандырушы сақтандыру төлемін зақымданған көлік құралының сақтандыру оқиғасы басталғанға дейінгі нарықтық құны мөлшерінде жүзеге асырылады, бұл ретте зардап шегуші (пайда алушы) немесе олардың өкілі зақымданған көлік құралының қалдығын сақтандырушының меншігіне өткізеді не өткізуге жарамды тетіктердің, тораптардың, агрегаттардың, материалдардың құнын шегере отырып, сақтандыру төлемін жүзеге асырады.
      7. Зақымданған көлік құралын қарап-тексеру нәтижесі қарап-тексеру актісінде тіркеледі, оған мынадай мәліметтер кіреді:
      қарап-тексеру күні және орны;
      көлік құралының тіркеу құжаттарының деректері;
      жеке тұлғаның көлік құралының иесі туралы мәліметтер (тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) немесе заңды тұлғаның толық атауы);
      көлік құралының сәйкестендіру сипаттамаларының және өлшемдерінің зақымданған көлік құралының тіркеу құжаттарының мәліметтерімен сәйкес келуі және (немесе) сәйкес келмеуі туралы мәліметтер;
      көлік құралы зақымданған күн;
      осы ақпарат көзін көрсете отырып көлік құралының жүрген жолы туралы ақпарат;
      көлік құралын пайдалану басталған күн;
      көлік құралының жиынтықталуы туралы мәліметтер;
      көлік құралының зақымдануы (орналасқан жерін, зақымдану түрі мен көлемін көрсете отырып, зақымданған элементтердің сипаттамалары) туралы ақпарат, сондай-ақ зақымдануларды жою тәсілін алдын ала айқындау;
      көлік құралын пайдалану ақаулары, авариялық сипатқа дейінгі зақымданулар, бұрынғы жөндеудің іздері, сондай-ақ зиянның мөлшерін есептеу нәтижелеріне әсер ететін басқа факторлар туралы ақпарат;
      көлік құралы зақымдануларының қаралып отырған жол-көлік оқиғасына қатыстылығын алдын ала белгілеу;
      көлік құралының не оның қалдығының техникалық жай-күйін айқындау жөніндегі деректер;
      ықтимал жасырын зақымданулар туралы ақпарат (зақымданулардың болжамды жерін және сипатын көрсете отырып);
      көлік құралының зерттеу үшін алынған сынамдары мен элементтері туралы ақпарат (зерттеу себептерін түрін және мақсатын сипаттай отырып);
      түстің коды;
      көлік құралын қарап-тексеруді жүзеге асырған адамның тегі, аты, әкесінің аты (бар болса);
      қарап-тексеруге қатысқан адамдардың тегі, аты, әкесінің аты (бар болса), ескертулері және қолдары;
      қарап-тексеру актісі жасалған күн.
      Қарап-тексеру актісіне қосымша ақпарат көзі Қағидаларға 2-қосымшада белгіленген зақымданған көлік құралын фотосуретке түсіруге қойылатын талаптарды ескере отырып алынған зақымданған көлік құралының фотоматериалдары болып табылады.
      8. Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеу кезінде:
      1) слесарлық жұмыстар;
      2) түзету жұмыстары (Р1, Р2, Р3) Қағидаларға 3-қосымшада белгіленген шанақтар және тірек тораптарының болат жаймалы прокатынан жасалған конструкциялық элементтерді жөндеу жөніндегі жұмыстарды орындауға, шетелдік өндірушілердің жеңіл автомобилдерінің ойықтары мен шанақтарының қисайған жерлерін жоюға жұмсалған еңбек шығынының (шебердің уақыты) ірілендірілген көрсеткіштері бойынша талаптарға сәйкес;
      3) дәнекерлеу жұмыстары;
      4) арматуралық жұмыстар;
      5) бояу жұмыстары;
      6) байланысты операцияларды болдырмауды ескере отырып қалпына келтіру жөндеу үшін талап етілетін жұмыстардың өзге түрлері үшін ақы төлеу шығыстары ескеріледі.
      Көлік құралының шанағының, тірегінің, басқа тораптарының, агрегаттарының, жүйелерінің зақымданған жерін жөндеу бойынша жұмыстардың, бояу жұмыстарының еңбек сыйымдылығын айқындау арнайы бағдарламаларды («Нами-Сервис», «ПС: Комплекс», «Автобаза», «Автоэкспертиза», «Автонормы», «AutoCalc», «EurotaxRepairEstimate», «EurotaxEgis», «AUDATEX», «MITCHEL») қолдану арқылы жүзеге асырылады.
      Қағидалардың осы тармағының екінші бөлігінде көрсетілген арнайы бағдарламалардағы жұмыстардың еңбек сыйымдылығы туралы ақпарат болмаған жағдайда, жұмыстардың еңбек сыйымдылығы көлік құралын өндірушінің нормативтерін қолдану арқылы жүзеге асырылады, осындай ақпарат болмаған жағдайда, Қазақстан Республикасының аумағында көлік құралдарын өткізетін ресми өкілдердің нормативтері қолданылады.
      Шетелдік өндірушілердің жеңіл автомобилдерінің ойықтары мен шанағының қисайған жерлерін жою бойынша еңбек сыйымдылығының нормативтері Қағидаларға 4-қосымшада белгіленген.
      Пластикалық жиынтықтаушы бұйымдарды қалпына келтіру мүмкіндігін айқындау көлік құралын өндірушінің талаптарын қолдану арқылы, осындай ақпарат болмаған жағдайда, көлік құралын шығарушылардың Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес көлік құралын жасаушылардың пластик жиынтықтаушы бұйымдарын жөндеу бойынша ұсынымдарына сәйкес жүзеге асырылады.
      9. Зақымданған көлік құралын қалпына келтіру үшін қажетті шығыстардың мөлшерін есептеу кезінде мынадай талаптар ескеріле отырып, жиынтықтаушы бұйымдардың (тетіктердің, тораптардың, агрегаттардың, материалдардың) құны қолданылады:
      1) жиынтықтаушы бұйымдардың (тетіктердің, тораптардың, агрегаттардың, материалдардың) атауы орыс тілінде келтіріледі және көлік құралын өндіруші жасаған көлік құралының нақты маркасына (моделіне, модификациясына) арналған қосалқы бөлшектері каталогында немесе жиынтықтаушы бұйымдарға (тетіктерге, тораптарға, агрегаттарға, материалдарға) қатысты құндық ақпараттың электрондық дерекқорында, осындай дереккөздер болмаған кезде – тиісті жиынтықтаушы бұйымдарды (тетіктерді, тораптарды, агрегаттарды, материалдарды) жеткізушінің бағдарламалық-есеп айырысу кешенінде немесе прайс-парағында көрсетілген толық атауы және олардың көлік құралын өндіруші (жиынтықтаушы бұйымдарды (тетіктерді, тораптарды, агрегаттарды, материалдарды) жеткізуші) берген бірегей нөмірі қамтылады;
      2) жиынтықтаушы бұйымдарды (тетіктерді, тораптарды, агрегаттарды, материалдарды) жаңасына ауыстыру кезінде осындай бұйымдар көлік құралын өндіруші белгілеген талаптарға сәйкес келуге қажет.
      Түпнұсқа жабдықты өндірушілердің зақымданған жиынтықтаушы бұйымдарды (тетіктерді, тораптарды, агрегаттарды, материалдарды) жөндеу барысында тиісті жиынтықтаушы бұйымдарға ауыстырылады. Осы талап пайдаланылатын материалдарға да қолданылады;
      3) технологиялық құжаттамада көзделген жағдайларда, жекелеген жиынтықтаушы бұйымдарды (тетіктерді, тораптарды, агрегаттарды, материалдарды) ауыстыру кезінде ауыстырылатын жиынтықтаушы бұйымдар (тетіктер, тораптар, агрегаттар, материалдар) ғана емес, сондай-ақ зақымдануды жоюды толық қамтамасыз ететін бұйымдар қамтылатын жөндеу жиынтығы ескеріле отырып оларды ауыстыру қажеттілігі ескеріледі;
      4) шығарушының кепілдік мерзімі ішінде пайдаланылатын көлік құралдары үшін көлік құралын өндіруші рұқсат ететін қалпына келтірілген жиынтықтаушы бұйымдар (тетіктер, тораптар, агрегаттар, материалдар) болған кезде, осындай жиынтықтаушы бұйымдар (тетіктер, тораптар, агрегаттар, материалдар) Қағидалардың осы тармағының 2) тармақшасының талаптарын сақтау шартымен пайдаланылады.
      10. Қағидалардың 9-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген құндық дерекқорлардағы, қосалқы бөлшектер каталогындағы жаңа тұпнұсқа жиынтықтаушы бұйымдардың құны туралы ақпарат болмаған жағдайда сақтандырушы зақымданған көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеу кезінде тұпнұсқа жиынтықтаушы бұйым аналогының құны туралы ақпаратты пайдаланады.
      Қағидалардың 9-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген құндық дерекқорлардағы, қосалқы бөлшектер каталогындағы тұпнұсқа жиынтықтаушы бұйым аналогының құны туралы ақпарат болмаған жағдайда сақтандырушы зақымданған көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеу кезінде бұрын пайдаланылған жиынтықтаушы бұйымдардың (тетіктердің, тораптардың, агрегаттардың, материалдардың) құны туралы ақпаратты пайдаланады.
      Бұрын пайдаланылған жиынтықтаушы бұйымдардың (тетіктердің, тораптардың, агрегаттардың, материалдардың) құны олардың жаңа тұпнұсқа жиынтықтаушы бұйымдардың құнынан аспайтын нарықтық құны бойынша айқындалады, бұл ретте көрсетілген жағдайда тозу ескерілмейді.
      11. Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеу рәсімі аяқталғаннан кейін сақтандырушы зиянның мөлшері туралы есепті зақымданған көлік құралы қарап-тексерілген күннен бастап 10 (он) жұмыс күнінен кешіктірмей зардап шегушіге (пайда алушыға) немесе олардың өкілі танысу үшін ұсынады. Зиянның мөлшері туралы есепке сақтандырушы ауыстырылған жиынтықтаушы бұйымдардың (тетіктердің, тораптардың, агрегаттардың, материалдардың) құнының калькуляциясын енгізеді. Көлік құралына келтірілген зиян мөлшерінің калькуляциясын рәсімдеу тәртібіне қойылатын талаптар Қағидаларға 6-қосымшада көзделген.
      Сақтандырушы зиянның мөлшері туралы есепті көлік құралы зақымданған зардап шегушіге (пайда алушыға) немесе олардың өкіліне танысу үшін ұсынады.
      Зардап шегуші (пайда алушы) немесе олардың өкілі зиянның мөлшері туралы есепті алған күннен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде алған есепте зиянның мөлшеріне жүргізілген есептің нәтижелерімен келісетіні не келіспейтіні туралы белгіні көрсетеді.
      12. Зардап шегушінің (пайда алушының) немесе олардың өкілдерінің зиянның мөлшерін есептеу нәтижелерін даулауы «Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы» 2003 жылғы 1 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 22-бабының 5-тармағында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

2. Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін есептеу, оны қалпына келтіру құны

Параграф 1. Көлік құралының тозуын айқындау

      13. Көлік құралын қалпына келтіре отырып жөндеу құнын айқындау кезінде тозу дегеніміз пайдалану барысында алынған және көлік құралының, тұтастай алғанда, сол сияқты оның жекелеген элементтерінің (түйіндерінің, бөлшектерінің) жай-күйлерін сипаттайтын сыртқы және ішкі факторлардың ықпалымен көлік құралының нақты ескіруінің сандық шамасын білдіреді.
      14. Шетелде шығарылған және Тәуелсіз мемлекеттердің достастығы елдері шығарған көлік құралдарының нақты тозу мөлшерінің есебі мынадай формула бойынша жүргізіледі:

      мұнда:
      И_физ – нақты тозу мөлшері (пайызбен);
      И₁ – 1 000 километр жүру жолына төзу көрсеткіші;
      П – шығарылған күннен бастап (күрделі жөндеуден кейін) тозу 0.1 дейінгі дәлдікпен айқындалған сәтке дейін (мың километр) жалпы жүрген жолы (нақты П_ф немесе есептік П_расч);
      И₂ – 1 жыл пайдаланған кездегі тозу көрсеткіші (пайызбен);
      Д – нақты қызмет мерзімі (жылдармен).
      Коэффициенттер мәні Қағидаларға 7-қосымшаның 1, 3, 4, 5 және 6-кестелерінде көрсетілген.
      15. Нақты жол жүру мәні көлік құралының жарамды одометрінен алынады немесе осы көлік құралының есептік құжаттары бойынша қабылданады. Күмәнді жағдайларда жүру жолы бір үлгідегі көлік құралының орташа жылдық жүру жолына және пайдалану ұзақтығына орай есеп айырысу арқылы мынадай формула бойынша айқындалады:

      мұнда:
      П - шығарылған күннен бастап (күрделі жөндеуден кейін) тозу 0.1 дейін дәлдікпен айқындалған сәтке дейін (мың километр) жалпы жүрген жолы (нақты П_ф немесе есептік П_расч);
      П_СГ - орташа жылдық жүру;
      Д - нақты қызмет мерзімі (жылдармен).
      16. Сыртқы түрі бойынша қанағаттанарлық жай-күйде тұрған және пайдалану сипаттамаларына сай болатын және пайдалану қауіпсіздігінің және Қазақстан Республикасы жол қозғалысы туралы заңнамасына талаптарына сәйкес келетін, бірақ 75 (жетпіс бес) пайыздан астам есептік тозу пайызына жеткен көлік құралын қалпына келтіре отырып жөндеу құнын айқындау кезінде, соңғысы 75 (жетпіс бес) пайыз деңгейге дейін төмендейді.
      17. Дайындалған күннен бастап құжаттамалық растамасы жоқ көлік құралының тетіктері, тораптары және агрегаттары үшін олардың жеке тозуын айқындау кезінде қорытындыда міндетті түрде негіздей отырып Қағидаларға 7-қосымшаның 6-кестесінде жазылған Сараптамалық бағалау шкаласын пайдалануға рұқсат етіледі.
      18. Көлік құралының бөлшектері және қосымша жабдық, сондай-ақ әйнектер, фарлар, фонарьлар, белдіктер және қауіпсіздік жастықшалар үшін қалпына келтіре отырып жөндеу құнын айқындау кезінде пайдаланған тозу барлық көлік құралына арналған жалпы тозу пайызына сәйкес қабылданады.
      19. Көлік құралы шинасының тозу және аккумулятор батареясының тозу пайызын анықтау әдістемелері Қағидаларға 8 және 9-қосымшаларға сәйкес айқындалады.
      20. Күрделі жөндеуден өткен көлік құралының нақты тозуы не көлік құралының күрделі жөндеуден өткен торабының немесе агрегатының жеке нақты тозуы 20 (жиырма) пайызға ұлғаяды.
      21. Көлік құралы шығарылған сәттен бастап зерттеу жүргізу сәтіне дейін пайдаланудың ұзақтығы ондық белгіге дейінгі дәлдікпен жылдармен айқындалады. Көлік құралының шығарылған күнін белгілеу мүмкін болмаған жағдайда есеп айырысуда шығарылған күн үшін көлік құралын пайдалануға енгізілген күн қабылданады.
      22. Пайдалану кезінде тез тозатын бөлшектер мен тораптардың жеке пайдаланудың тозуын есепке алудың мүмкін емес болуына байланысты бірнеше рет ауыстыруға ұшырайды, олардың тозуын көлік құралының тозуына теңдей етіп қабылдау қажет.

Параграф 2. Көлік құралының құнын айқындау

      23. Көлік құралының құнын айқындау үшін екі негізгі тәсілді пайдаланады:
      салыстырмалы, көлік құралдарын сатудың бастапқы және қайталама нарықтарын талдауға негізделген;
      шығынды, тозуын ескере отырып зерттелетін объектіні қалпына келтіруге не ауыстыруға қажетті шығындарды айқындауға негізделген.
      Көлік құралының құнын айқындау кезінде кірістік тәсілі қолданылмайды (кірістік тәсілі көбінесе кіріс әкелетін объектілерді – кәсіпорындарды, өндірістік кешендерді және басқа да бизнес объектілерін бағалау үшін тиімді, бұл ретте көлік құралдары кіріс әкелетін жүйенің элементтері болып табылады).
      Көлік құралының нарықтық құнын айқындау үшін негізгі деректер көлік құралын қарау, осы көлік құралының құжаттарын зерделеу, анықтама әдебиетін, іс материалдарын зерттеуді, басқа да мынадай берілген құжаттарды:
      маркасын, моделін, модификациясын;
      шанақтың түрін;
      шығару күнін;
      жүру жолын;
      жинақтау және жиынтық;
      көлік құралының техникалық жай-күйін;
      бұрын жүргізілген жөндеу әсерлерін, оның ішінде негізгі тараптар мен агрегаттарды ауыстыру көлемі мен сапасын қарау кезінде белгіленген деректер болып табылады.
      24. Көлік құралының нарықтық құны дегеніміз есептік ақша сомасын білдіреді, мұнда көлік құралы тиісті маркетинг жүргізілгеннен кейін коммерциялық мәміле нәтижесінде мүдделі сатып алушы мен мүдделі сатушы арасында зерттеу жүргізу күні қолдан қолға өтеді, тараптардың әрқайсы құзыретті, үнемшілдікпен және мәжбүрлеусіз іс-әрекет етеді.
      25. Көлік құралының нарықтық құны салыстырмалы тәсілмен айқындалады.
      Салыстырмалы тәсіл зерттеу жүргізу сәтінде бастапқы және қайталама нарықтарда қалыптасқан көлік құралдарына сұраныстар мен ұсыныстардың бағаларын пайдалану мен талдауды білдіреді. Осы тәсіл өңірлік нарықтағы осыған ұқсас көлік құралының орташа құнын айқындау арқылы, оны кейіннен түзете отырып іске асырылады.
      26. Көлік құралының нарықтық құны мынадай схема бойынша айқындалады:
      1) сарапшы мынадай көздердегі баға ақпаратына талдау жүргізеді:
      жаңа және ұсталынған көлік құралдарын сатумен айналысатын ұйымдардың прайс-парақтары;
      өңірлік мерзімді баспаларда жарияланатын жаңа және ұсталынған көлік құралдарына арналған баға ақпараты;
      интернет-ресурстарда жарияланатын жаңа және ұсталынған көлік құралдарына өңірлік нарықтың баға ақпараты;
      2) көлік құралының нарықтық құнын айқындау кезінде пайдаланылатын баға ақпаратының көздері қорытындының зерттеу бөлігінде міндетті тәртіппен көрсетіледі;
      3) ақпарат көзін таңдау кезінде ол мынадай талаптарға сәйкес келетінін атап өту керек:
      ресми басылымның мәртебесі немесе ақпарат ұсынушы баспаға (ұйымға) сілтемелердің болуы;
      ұсынылатын ақпараттың зерттеу объектісіне нақты сәйкес болуын белгілеу үшін объектілердің айрықша ерекшеліктері (мысалы, мақсаты, түрі, маркасы, моделі, сәйкестендіру белгілері, негізгі сипаттамалар) туралы мәліметтердің болуы;
      шынайы және өзекті ақпарат беру;
      жаңа ақпаратты жедел бере алу;
      4) көлік құралының нарықтық құнын айқындау мынадай формула бойынша жүргізіледі:
      

      мұнда:
      С_Р - көлік құралының нарықтық құны (теңгемен);
      Ц_i - көлік құралының i-гі ұқсас бағасы;
      i - ұсыныстар саны, i > 3;
      5) нарықтық құнды айқындау кезінде зерттелетін көлік құралынан жай-күйінен және жиынтықталуынан өзгеше көлік құралының бағасын пайдаланбайды.
      27. Бұрын пайдаланылған және нарықта сұранысқа ие емес көлік құралы тозығы жетіп ескеру белгісі бойынша есептік құнынан 10 (он) пайызға арзандатылады. Осындай арзандату мөлшері, егер зерттеу сәтінде көлік құралының қаралып отырған моделін (модификациясын) шығару тоқтатылса 20 (жиырма) пайызға дейін және оның қосалқы бөлшектерін шығару тоқтатылған жағдайда, сондай-ақ оның жиынтықталуына және жай-күйіне орай 30 (отыз) пайызға дейін ұлғаяды, сауда-саттыққа 5 (бес) – 10 (он) пайыз аралығында түзету жеңілдігін қолдануға рұқсат етіледі.
      28. Тозығы жетіп ескіру салдарынан көлік құралы құнының көлемі туралы түпкілікті шешім қабылдау кезінде тұрмыс нарығындағы нақты баға есепке алынады.
      29. Жоғарыда аталған төмендеу факторларын ескере отырып көлік құралының есептік қалдық құны оның бөлшектерінің металлолом құнынан төмен емес.

Параграф 3. Бөлшектенген көлік құралының құнын айқындау

      30. Бөлшектенген көлік құралының құнын айқындау құны жинақталған көлік құралы бағасының түрлі болуына және оны бастапқы жай-күйіне келтіру шығындарына орай айқындалады.
      31. Бөлшектенген көлік құралының құнын айқындау мынадай тәртіппен жүргізіледі:
      1) көлік құралының бастапқы, жиынтықталған жай-күйінің құны айқындалады;
      2) ұсынылған көлік құралын бастапқы жай-күйіне жиынтықтауға шығындары айқындалады:
      жетіспейтін бөлшектер мен тораптардың тізбесі және құны белгіленеді;
      жетіспейтін бөлшектер мен тораптарды орнату бойынша жұмыстардың тізбесі мен құны белгіленеді;
      3) көлік құралының түпкілікті құнының есебі жинақталған көлік құралы бағасының түрлі болуына және толық жинақтауға берілген көлік құнының шығындарына орай жүргізіледі.
      32. Егер көлік құралын толық жиынтықтауға (тозуын ескере отырып) шығындар оның жиынтықталған жай-күйінің нарықтық құнының 80 (сексен) пайызына тең болса немесе одан артатын болса, онда жиынтықталмаған көлік құралының құны пайдалану үшін жарамды көлік құралы қалдықтарының осы Қағидалардың 9-параграфында белгіленген тәртіппен айқындалатын құнына тең.

Параграф 4. Пайдалану ақауларын, жарамсыздықтарды және жөндеу іздерін көлік құралының құнында есепке алу

      33. Тиісінше пайдаланбау және (немесе) сақтау талаптарынан болған, бөлшектер ауыстыруды, жөндеуді немесе бояуды қажет ететін ақаулар болған кезде көлік құралының құны оларды жоюға қажетті шығындардың шамасына қосымша азайтылады – Вдэ.
      34. Көлік құралының құнын төмендететін ақауларға мыналар жатады:
      коррозияның іздері мен салдарлары;
      шанақ элементтерінің және басқа да бөлшектердің металдың тозуынан болған сызаттары;
      металл емес бөлшектердің (материалдардың), лакпен боялған және басқа да қорғаныш жабуларының cынықтары (шұңқырлары), қараюлары, қабат-қабат болуы, жарылуы, созылуы, қаптаулардың тігісі бойынша жыртылуы;
      әйнектеудің тозуы;
      автомобиль шанағының салоны мен отырғыштары қаптауларының және тіркемесінің, отырғыштардың және жабу материалдарының ластануы, жыртылуы (тігісі бойынша емес);
      көлік құралдары агрегаттарының, тораптарының (бөлшектерінің) нығайтқыштарының әлсіреуі;
      сыйымдылықтар мен жүйелердің герметикалық болмауы, пайдаланудың басқа да нақты ақаулары.
      35. Көлік құралынан көрсетілген ақаулар анықталған кезде оларды жою шығындарының шамасы пайдаланылған материалдардың, сондай-ақ орнатылған бөлшектердің ақауларын жою жұмысының құнын ескере отырып айқындалады, олардың құны көлік құралының нақты тозуын ескере отырып қабылданады:
      

      мұнда:
      В_дэ – ақауды жою шығындарының шамасы;
      С_рр – ақауды жою бойынша жөндеу жұмыстарының құны;
      С_м – пайдаланылған материалдардың құны;
      С_д – тетіктердің құны;
      И_физ – көлік құралдарының нақты тозу мөлшері.
      36. Егер көлік құралын тексеру кезінде төмендегілер анықталған жағдайда:
      түзету іздері, түзету, қиыстырып келтіру, шанақтың раманың элементтерін жөндеу үшін дәнекерлеу, апаттық, термиялық, пайдаланылған кездегі кедір-бұдырлар, майысып қалулар және басқа да механикалық бүлінулер, боялған беттердің әртүрлі болуы, көлік құралының құны жалпы құнның элементтер бойынша есебі негізінде қосымша төмендейді, баға қосымша төмендету ескеріле отырып мынадай формула бойынша айқындалады:
      

      мұнда:
      С_рем – көлік құралының қосымша төмендету есепке алынған құны (теңгемен);
      С_р – көлік құралының нарықтық құны;
      КУТС_i – i-ші элемент бойынша көлік құралының тауарлық құнын төмендету коэффициенті, Қағидаларға 10-қосымшаға сәйкес айқындалады.
      37. Пайдалану ақауларын анықтау кезінде оларды жою жұмысы қолданыстағы прейскуранттарда (жабулардың ластануы, күңгірттенуі және өзге ақаулар) көзделмеген, есеп айырысудың негізіне жұмыстың болжамды көп еңбек сыйымдылығын (бөлшекті ауыстыруға дейін) және тиісті норма-сағаттың құнын қабылдауға рұқсат беріледі.
      38. Көлік құралының түпкілікті құны оның нақты жай-күйін ескере отырып (пайдалану ақаулары және жойылмаған бүлінулері бар) мынадай формула бойынша айқындалады:
      

      мұнда:
      С_ф - көлік құралының нақты жай-күйі ескерілген құны (теңгемен);
      С_р - көлік құралының нарықтық құны;
      В_дэ - ақауды жою шығындарының шамасы;
      С_рем - көлік құралының қосымша төмендету есепке алынған құны.

Параграф 5. Көлік құралын қалпына келтіре отырып жөндеу құнын айқындау

      39. Қалпына келтіре отырып жөндеу – көлік құралының техникалық сипаттамаларын және осы көлік құралының бүлінгенге дейін тікелей бар болған тұтынушылық қасиеттерін қалпына келтіру үшін қажетті жұмыстар кешені.
      40. Көлік құралын қалпына келтіре отырып жөндеу құнын айқындау бастапқы жай-күйіне дейін (апатқа дейінгі) көлік құралын қалпына келтіру үшін жеткілікті шығындардың барынша ықтимал сомасын білдіреді.
      41. Бүлінген көлік құралын қалпына келтіре отырып жөндеу құнының есебі сараптама жүргізу кезінде мынадай формула бойынша айқындалады:
      

      мұнда:
      С_вр – бүлінген көлік құралын қалпына келтіріп жөндеу құны;
      С_рр – ақауды жою бойынша жөндеу жұмыстарының құны;
      С_м – пайдаланылған материалдардың құны;
      С_д – тетіктердің құны.

Параграф 6. Көлік құралын қалпына келтіру үшін қажетті жөндеу жұмыстарының көлемін айқындау

      42. Жөндеу жұмыстарының көлемі, тәсілдері, түрлері, технологиясы және еңбек сыйымдылығы көлік құралын әзірлеуші кәсіпорын белгілеген технологияға сәйкес бөлшектеу, жинау, қиыстырып келтіру, реттеу, бояу, коррозияға қарсы және шуға қарсы өңдеу жұмыстарын және өзге де жұмыстар жүргізу қажеттігін ескере отырып, бөлшектер мен тораптардың зақымдану сипаты мен дәрежесіне, жай-күйіне (коррозиялық бұзылушылықтар) байланысты сараптамалық жолмен, әзірлеуші кәсіпорында жөндеу технологиясы туралы мәліметтер болмаған жағдайда - әзірлеуші кәсіпорындардың ресми өкілдіктерінің қолда бар аналогтары мен деректері бойынша сараптамалық бағалаулар арқылы айқындалады.
      43. Көлік құралының техникалық жай-күйін және ықтимал жасырын бүлінулері бар тораптар мен агрегаттар бойынша көлік құралын қалпына келтіруге қажетті жөндеу жұмыстарының көлемін айқындай отырып, осы болжам нақты расталғанға дейін есеп айырысуларда бөлшектерді ауыстыруға болжамды құнды есепке алмай тексеру жұмысын (қажет болған кезде бөлшектеуге және ақаулы анықтауға) ескеру қажет.
      44. Көлік құралын қалпына келтіре отырып жөндеу құнын айқындау кезінде жөндеу ықпалдарының мынадай түрлерін айыруға ұсынылады:
      1-жөндеу – жақын жерлерде болған бүлінулерді жою (тетіктің үсті 20 (жиырма) пайызға дейін);
      2-жөндеу - 50 (елу) пайызға дейін өзгерген тетіктің үсті бойынша бүлінулерді дәнекерлеу арқылы жою немесе 1-жөндеу;
      3-жөндеу - 30 (отыз) пайызға дейін өзгеріске ұшыраған бөлшектің үстіндегі бүлінулерді металды тарту немесе түзету, қондыру, жөндеуге жатпайтын учаскелерді кесіп алу және қалпына келтірілетін бөлшектен оған қалып түрін бере отырып шанақтың ақаулы бөлшегінен немесе метал табағынан жөндеу қондырғыларын дайындау арқылы жою;
      4-жөндеу - бөлшектің үстіндегі 30 (отыз) пайыздан астам алаң бүлінулерді 3-жөндеу арқылы жою;
      ауыстыру және ішінара ауыстыру – бүлінген бөлшекті немесе бөлшектің бір бөлігін номенклатуралық, қосалқы бөлікпен не одан жасалған жөндеу қондырғысымен ауыстыру. Ішінара ауыстыру ең алдымен енсіз және ұзын бөлшектер (көлденеңдері, лонжерондары, бүйірлері, су бүркіштері) бүлінген кезде жүргізіледі.
      4-жөндеуді бөлшекті ауыстыру мүмкін емес болған немесе экономикалық тұрғыдан мақсатқа сай емес болған кезде айрықша жағдайларда қолдану қажет. Алюминий құймалардан орындалған көлік құралдары үшін қалпына келтіре отырып жөндеу құнын есептеу кезінде 2-жөндеуден астам жөндеу тағайындауға рұқсат берілмейді, бұл көлік құралының бөлшегіне термиялық әсердің шектелуіне байланысты. Шанақ бөлшектерін ауыстыру бойынша көп жұмсалатын еңбекке мынадай жұмыстар есепке алынады:
      метал қалдығын, жұмсақ қабатты тотты (коррозияны) жоя отырып, ескі бөлшекті ажырату және алып тастау;
      қабысқан жиектерді тегістеу;
      дәнекерленген нүктелер мен тігістерді тазалай отырып, жаңа бөлшекті қиыстырып келтіру және дәнекерлеу;
      ақаулы орындарды өңдей отырып үстін толықтырғышпен тегістеу.
      45. Жеңіл автомобильдің, микроавтобустың, автобустың шанағымен және рамасын, жүк автомобилінің кабинасымен және рамасын ауыстыру оларды жөндеуге қабылдауға белгіленген талаптарға сәйкес келмеген кезде тағайындалады.
      46. Белгіленген талаптар болмаған жағдайда, ауыстыруды мына талаптарды орындаған кезде тағайындау ұсынылады:
      1) шанақтың күрделі немесе ерекше күрделі қисаюы пайда болғанда, ауыстыру қажеттілігі кезінде:
      бұзылуларды жоюмен (2-жөндеуден төмен емес) немесе алдыңғы жағының қалқанын, екі бүйірінің (бір бүйірінің) алдыңғы тіреуін, шетіндегі терезенің рамасын, сол жақтағы және (немесе) оң жақтағы салонның алдыңғы еденінің панелін, төбесінің панелін ауыстырумен кузовтың алдынғы лонжерондарымен алдыңғы бөлігін;
      бұзылуларды жоюмен (2-жөндеуден төмен емес) немесе артқы қалқаны, артқы жақтағы терезенің рамасын, екі бүйірінің (бір бүйірінің) артқы бөліктерін, сол жақтағы және (немесе) оң жақтағы салонның артқы еденінің панелін ауыстырумен артқы лонжерондарымен артқы бөлігін;
      2) шанақтың төбесінің панелі, салонның лонжерандарымен едені, бүйірі, мотор қалқаншасы, алдынғы лонжерон, артқы лонжерон сияқты элементтерін 50 (елу) пайызынан астамын ауыстыруды талап ететін зақымданулар болуы;
      3) ауыстырылатын немесе жөнделетін тетіктердің сапалы түйіндесуін қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейтін оның тіреуіш элементтерінің тесіп өткен тат басуы болған кезде шанақтың орташа немесе күрделі бір жаққа қисаюы;
      4) жекелеген элементтерін ауыстыру немесе жөндеу арқылы шанақ пен раманы қалпына келтіріп жөндеу экономикалық тұрғыдан қажетті емес.
      47. Сарапшы бояу жұмыстарының көлемі белгіленген кезде барлық ауыстырылған және дәнекерлеуге, тегістеуге, бояп жөндеуге түскен тетіктерді қасындағы тетіктермен бөліп тұрған жерге дейін, сондай-ақ егер дәнекерлеу арқылы қосу нәтижесінде боялған бет жағы зақымданса, қасындағы тетіктерді (тегістеу) толық (ішінара емес) бояу қажеттілігін қарайды.
      48. Егер жоғарыда аталған талаптарға сәйкес көлік құралының ішкі боялатын бет жағының 50 (елу) пайызынан астамы бояуға жатса, оның сыртқы жағы толық боялуы белгіленеді.
      49. Егер көлік құралын қарап шыққанда мыналар:
      зақымдануына дейін толық элементте лакпен бояу болмағаны;
      элементтің зақымданған аймағында лакпен бояу болмағаны;
      элементте тесіп өткен тат басу белгілері бар болғаны анықталғанда, шанақтың жекелеген элементтерін және көлік құралдарының қанаттарын бояу бойынша жұмыс белгіленбейді.
      50. Егер көзбен көріп шығу әдісімен зақымданған көлік құралының қалпына келтіру жұмысының көлемін анықтауда апатты зақымдану аймағындағы трансмиссия немесе күш агрегаттары тораптарының ішкі тетіктеріндегі, сондай-ақ автомобиль шанағының жасырын тетіктеріндегі (күшейткіштер, дөңгелектердің аркалары) жасырын ақауларды анықтауға мүмкіндік болмағанда, онда сарапшы жасырын ақаулар бойынша барлық ұсыныстарды қорытындыға жазады, бірақ болжамды ашылған торапты, агрегатты тікелей қарап шығу арқылы немесе жөндеу кәсіпорнында орындалған жұмыстың тапсырыс-бөлу парағымен растағанға дейін көлік құралын қалпына келтіру құнына жасырын ақауды жою құнын кіргізбейді.

Параграф 7. Қосалқы бөлшектердің және материалдардың құнын анықтау

      51. Ауыстырылуға жататын (ауыстырылған) тетіктердің, тораптардың, (С_д) агрегаттарының және материалдардың құны осы өңірдің бірегей қосалқы бөліктерге не жеткізу мүмкіндігін ескере отырып басқа өңірдің қолда бар нарықтық бағалары туралы ақпаратының негізінде айқындалады. Қосалқы материалдардың құны норма-сағат құнында ескерілген және оған қосымша ақы төленбейді.
      52. И_физ табиғи тозуды ескере отырып ауыстырылуға жататын (ауыстырылған) тетіктердің, тораптардың, агрегаттарының құны мына формула бойынша есептеледі:
      

      мұнда:
      С_д - ауыстырылуға жататын (ауыстырылған) тетіктердің, тораптардың, агрегаттарының құны (теңгемен);
       - жаңа тетіктің құны (теңгемен).
      И_физ - нақты тозу шамасы (пайызбен).

Параграф 8. Жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарының құнын анықтау

      53. С_рр қалпына келтіру жұмыстарының құны өндіруші-кәсіпорын көлік құралын техникалық қамтамасыз етуге және жөндеуге кеткен еңбектің белгілеген нормативтері Т_р және көлік құралы бойынша жұмыстың және бүл типтегі көлік құралын жөндеудің бір нормо-сағаты құнының негізінде мына формула бойынша айқындалады:
      

      мұнда:
      С_рр - ақауды жою бойынша жөндеу жұмыстарының құны;
      С_нч - нормо-сағаттың құны (теңгемен);
      T_{i p} - жұмыстардың i-лік түріне кеткен еңбек, нормо-сағат.
      54. Көлік құралын жөндеуде көп еңбекті қажет етуді айқындау кезінде көлік құралын өндіруші немесе уәкілетті ұйымдар әзірлеген және бекіткен техникалық қамтамасыз ету және жөндеу бойынша жұмыстарға көп еңбекті қажет ету нормалары пайдаланылады. Егер мұндай нормалар болмаған жағдайда, осыған ұқсас көлік құралы үшін қолданылып жүрген көп еңбекті қажет ету нормаларын пайдалану қажет.
      55. Нормо-сағаттың құнына салынған пайдалану мерзімі мен шетелде шығарылғаны үшін үстеме қосымша есептелмейді.
      56. Жинақтарға енгізілмеген жекелеген жұмыстардың құны өңірлік нарықта қалыптасқан бағаға қарай ақшалай көрсету бойынша тікелей алынады.

Параграф 9. Көлі құралы жойылған жағдайда, жарамды қалдықтардың құнын анықтау

      57. Жол көлік оқиғасы, апат нәтижесінде немесе басқа сыртқы себептер бойынша зақымданған көлік құралының жарамды қалдықтары деп түзу, одан әрі пайдалануға жарамды, нарықта белгілі бір сұранысқа ие тетіктер (агрегаттар, тораптар) түсініледі.
      Көлік құралынан шешіп алынған және сатуға арналған, кемінде 60 (алпыс) пайыз тозған және кемінде 10 (он) жыл жұмыс істеу мерзімі бар жарамды қосалқы бөлшектер. Жұмыс істеп тұру мерзімі 10 (он) жылдан асқан және тозуы 60 (алпыс) пайыздан асқан қосалқы бөлшектер үшін сынық құны бойынша кәдеге жаратылатын қалдықтардың ғана құны есепке алынады.
      58. Қалдықтар:
      1) тетіктің (агрегаттың, тораптың) толықтығын және тауар түрін бұзатын зақымдану болмауы, бұл ретте тетік (агрегат, торап) жұмыс істеп тұр;
      2) көлік құралын өндіруші көздемеген конструкцияны, тұтастығын және тетік (агрегат, торап) геометриясын өзгерту болмаған;
      3) жөндеу іздері, тегістеу, шпатлевка іздері сияқты бұрын жүргізілген жөндеу әсерінің белгілері жоқ деген талаптармен жарамды деп танылады.
      59. Жарамды қалдықтардың құны деп сату алдындағы шығындарды (бөлшектеуге, ақауға, сақтауға кеткен шығындарды) және сату кезіндегі сауда шығасыларын ескере отырып, олар нарықта сатудың барынша ықтималды құны түсініледі.
      60. Көлік құралының жарамды қалдықтарының (агрегаттардың және тораптардың) нарықтық құны мына формула бойынша анықталады:
      

      мұнда:
      С_го - көлік құралының жарамды қалдықтарының (агрегаттардың және тораптардың) нарық құны (теңгемен);
       - көлік құралы аналогының құны (теңгемен);
      Уd_i – Қағидаларға 11-қосымшаның 1, 2, 3, 4 және 5-кестелеріне сәйкес анықталатын көлік құралының нарық құнындағы i-тық жарамды қалдығының үлес салмағы;
      К_повр – жарамды қалдықтың зақымдану дәрежесін ескеретін коэффициент;
      К_сд – көлік құралында жасырынды ақаулары болуын ескеретін коэффициент (есептеу үшін Ксд = 0,9 қолданылады);
      К_спр – жарамды қалдықтарға сұраныс коэффициенті;
      К_з – сату алдындағы шығындарды (бұзуды, ақау анықтауды), сондай-ақ көлік құралының жарамды қалдықтарын сатқан кезде сауда шығасыларын ескеретін коэффициент, оны 1,25-ке тең алу ұсынылады.
      61. Көлік құралының жарамды қалдықтарының зақымдану дәрежесін ескеретін коэффициент Қағидаларға 11-қосымшаның 6-кестесіне сәйкес анықталады.
      62. Көлік құралының жарамды қалдықтарына жасалған сұраныс коэффициенті Қағидаларға 11-қосымшаның 7-кестесі бойынша анықталады.
      63. Көлік құралының жарамды қалдықтарына сараптама жүргізудің тәртібінде мына сатылар қамтылады:
      1) зақымданған көлік құралының жарамды қалдықтарына жатқызылған тетіктердің (агрегаттардың, тораптардың) зақымдану номенклатурасы мен дәрежесін анықтау жарамды қалдықтарға сараптама жүргізу кезінде сараптамалық қарап шығудың мақсаты болып табылады;
      2) көлік құралы сараптамалық қарап шығуға жол көлік оқиғасы кезіндегі жай-күйіне сәйкес келетін, өзгермеген түрінде ұсынылады. Көлік құралының сараптамаға берілген қалдықтары осы көлік құралына тиесілі ретінде сөзсіз сәйкестендіріледі;
      3) жармады қалдықтарға сараптама жасау үшін көлік құралын сараптамалық қарап шығуды көлік құралының техникалық жай-күйіне құралдық бақылау құрылғыларын және олардың жекелеген агрегаттарын тарта отырып жүргізу ұсынылады;
      4) көлік құралының одан әрі пайдалануға жатпайтын қалдықтары олардың конструкциясына кіретін сынықтың, қара және түсті металдардың құны бойынша анықталады. Бүгінгі күні металлоломға өткізу үшін жеңіл автомобильді бұзу, ақауды анықтауға кететін шығын, металлоломды қабылдауға дейін жеткізу және металлоломға өткізу құны автомобильдің конструкциясындағы металды сынаққа өткізу құнынан асып түссе, онда жеңіл көлік үшін одан әрі пайдалануға жарамайтын қалдықтарының құны есептелмейді.
      64. Әртүрлі көлік құралының түрлеріне арналған аналогтарды іріктеу, көлік құралдары шанағының қисықтығын жіктеу, сондай-ақ көлік құралын бояу бойынша талаптар Қағидаларға 12, 13 және 14-қосымшаларға сәйкес жүргізіледі.

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
1-қосымша            

Нысан

Келіп түскен күні             Кіріс тіркеу нөмірі
_________________             № _________
(күні, айы, жылы)             Басқарма Төрағасына
                              _______________________________________
                              (тегі, аты, әкесінің аты (бар болса)
                              _______________________________________
                              және сақтандыру ұйымының атауы)
                              _______________________________________
                              (тегі, аты, әкесінің аты (бар болса),
                              _______________________________________
                              тұрғылықты жері не
                              _______________________________________
                              заңды тұлғаның атауы орналасқан орны,
                              байланыс деректері)
                               сақтанушы
                               сақтандырылушы
                               зардап шегуші
                               пайда алушы
                               өкілі
                              болып табылады
                              (өтініш берушінің мәртебесі бір ұяшықта
                              немесе өкілі өтініш берген кезде екі
                              ұяшықта көрсетіледі)

Мүлікке келтірілген зиянның мөлшерін
айқындау туралы өтініш

____________________________________________________________ тиесілі
(тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) не заңды тұлғаның атауы)
_________________________________________________________ басқаратын,
(тегі, аты, әкесінің аты (бар болса)
_______________________________________________________ көлік құралы,
(көлік құралының маркасы және мемлекеттік тіркеу нөмірі белгісі)
____________________________________________________________ тиесілі
(тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) не заңды тұлғаның атауы)
_________________________________________________________ басқаратын,
(тегі, аты, әкесінің аты (бар болса)
________________________________________ көлік құралы арасында болған
(көлік құралының маркасы және мемлекеттік тіркеу нөмірі белгісі)
_____________________________________________________________________
(жол-көлік оқиғасының болған орны, қаласы, күні)
жол-көлік оқиғасына байланысты ______________________________________
_____________________________________________________________ мүлікке
(көлік құралының маркасы және мемлекеттік тіркеу нөмірі белгісі)

келтірілген зиянның мөлшерін есептеуді ұйымдастыруды сұраймын.

_________________
Өтініш берушінің қолы

_________________
Толтырылған күні

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
2-қосымша            

Зақымдалған көлік құралын фотосуретке
түсіруге қойылатын талаптар

      Зақымдалған көлік құралдарын қарап тексеруді жүргізу кезінде төмендегі талаптар мен ұсынымдарды ескере отырып фотосуретке түсіру қажет:
      1) жалпы сурет (жалпы түрі) – көлік құралының ұзына бойы осіне бұрышы 45 градус болатын көлік құралының алдыңғы (сол-оң жағы) және артқы жағынан түсірілген түрі, ол зақымдалған бөліктердің, тораптардың, агрегаттардың, бөлшектердің жалпы түріне байланыстыра отырып көлік құралының тіркеу нөмірі анық көрінетіндей болуға тиіс.
      Зақымдалған бір жері болған кезде кем дегенде 2 сурет жасау қажет. Жеңіл автомобильді жалпы суретке түсіруді жүргізу кезінде арақашықтық 5 метрге жуық болуы тиіс (1-сурет).

1-сурет. Зақымдалған көлік құралын фототүсіруді орындау схемасы
(жалпы түрі)

      Көлік құралының тіркеу құжаттарын (көлік құралының сәйкестендіру нөмірін (VIN), ол болмаған кезде шанақ немесе раманың нөмірі) және жол-көлік оқиғасы болған орыннан анықтаманы қосымша суретке түсіру ұсынылады. Нақты нөмірлердің тіркеу құжаттарының нөмірлерімен алшақтық болған кезде құжаттар мен нөмірлердің суреттері міндетті тәртіпте орындалады;
      2) тораптық суреттер - негізгі зақымдалған жиынтықтаушы бұйымдарды (бөлшектер, тораптар және агрегаттар) қамти отырып зақымдалған жердің көзге көрінетін шекарасы (2-сурет).

2-сурет. Зақымдалған сол жақтағы алдыңғы есікті фототүсіруді орындау схемасы

      Өлшеу құралы – масштабты сызғыш (рейка) бөлшектегі зақымдарды жаппайтындай етіп, алып-салынатын бөлікке, торапқа, агрегатқа, бөлшекке өте жақын тіреп тұратын жерге тік орнатылады. Фотоаппарат объективінің оптикалық осі масштабты рейкаға перпендикуляр орналастырылады. Жалпы суретте негізі көрінеді, оған өлшеу құралы шкаласының бас жағы орнатылады.
      Келтірілген зақымның көлемін неғұрлым нақты көрсету мақсатында фотосуретті әртүрлі бұрыштан түсіру орынды;
      3) жан-жақты (масштабтық) суреттер – көлік құралының жақын аралықтан көрінетін жеке (оқшауланған) зақымдары. Сипаты немесе көлемі тораптық сурет бойынша жеткілікті түрде анық айқындалмайтын зақымдар бойынша орындалады.
      Суреттерде қарап тексеру актісінде көрсетілген барлық зақымдар, олардың түрі мен көлемін айқындау мүмкіндігімен тіркеледі.
      Тораптық және жан-жақты суреттерді орындаған кезде оларды көлік құралының осіне қатысты бір сызықта өзгермейтін бұрышта тұрып, бірінен кейін бірін түсіру ұсынылады, яғни жалпы, тораптық суреттер, одан кейін көлік құралына жақындай отырып сол бұрыштан жан-жақты сурет орындалады.
      Тік орналасқан бөліктерді фототүсіру кезінде объективтің оптикалық осі көлденең орналастырылады және түсірілетін жердің (бөліктің, тораптың, агрегаттың, бөлшектің) ортасына бағытталады.
      Көлік құралының зақымдану мөлшерін кейін анықтау мақсатында суретке түсіру объектісінен жақын арада масштабты сызғышты бекітіп қою қажет.
      Неғұрлым анық және ақпараттық көріністі алу мақсатында әртүрлі бұрыштан бірнеше жан-жақты суреттер орындалады.
      Жол-көлік оқиғасында зақымдалған, бірақ көлік құралында жоқ (мысалы, жұлынған бампер, артқы жақты көрсететін айна) жиынтықтаушы бұйымдар (бөліктер, тораптар және агрегаттар) мүмкіндігінше зақым келген бекітілетін орнына жақын жеке суретке түсіріледі.
      Қаралып отырған жол-көлік оқиғасына себеп-салдарлық байланысы жоқ зақымдар көлік-трасологиялық сараптаманы (өлшеу рейкасын немесе өлшеу басқа құралдарын міндетті түрде пайдалана отырып) жүргізу мүмкіндігін қамтамасыз етуді ескере отырып суретке түсіріледі.
      Фотосуреттерде зақымдалған жердің жалпы түрі және негізгі сипаттамаларын (динамикалық немесе статистикалық, бағыты, кіру тереңдігі, бірнеше зақымның болуы және (немесе) көлік құралының өзге зақымдары) белгілей отырып, орын алған жері және зақымдардың мөлшерін көрсету мүмкіндігі бойынша байланыстыра отырып жеке зақымдар көрсетіледі.
      Фотокестені ресімдеу кезінде түсіндірме жазбалар мен көрсеткіштер, оның ішінде графикалық редакторды пайдалана отырып, енгізіледі.
      Суреттер фото кестеде нөмірленеді және қарап тексеруді жүргізетін маманның қолымен куәландырылады. Фото кестедегі А4 форматтағы парақтағы суреттердің ұсынылатын саны төрттен аспауы тиіс.
      Электрондық түрдегі суреттер электрондық тасымалдағышта орналастырылады және қарап тексеру актісіне қоса беріледі. Электрондық тасымалдауыштың қосымшасының болуы маманды фотокестені ресімдеп, қарап тексеру актісіне қоса беру міндетінен босатпайды.

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
3-қосымша            

Шанақтар мен тірек тораптарының болат жаймалы прокатынан жасалған конструкциялық элементтерін жөндеу жұмыстарын орындауға, шетелдік өндірушілердің жеңіл автомобилдерінің ойықтары мен шанақтарының қисайған жерлерін жоюға жұмсалған еңбек шығынының (шебердің уақыты) ірілендірілген көрсеткіштері

      Ескертпе:
      ¹Қажетті уақыт (норма-сағат) – қажетті уақыт дайындық-қорытынды жұмыстарды ескермей келтірілген.
      ²Күрделілік санаты - күрделілік санаты отандық өндірушілердің көлік құралдарын жөндеуді нормалауға байланысты емес (1, 2, 3-санаттары) және зақымдану деңгейіне байланысты:
      1-санат – жай (тегістелуі күрделі емес) бет жағындағы күрделі емес майысулар;
      2-санат – қатпарлардың пайда болуынан, металдың созылуынан болған күрделі майысулар не тегістелген беттердегі күрделі емес майысулар;
      3-санат – қатты қабырғалары бұзылған күрделі майысулар (ауыстыру, қалпына келтіру немесе ендірмені қолдану орынды болмаған жағдайда).

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
4-қосымша            

Шетелдік өндірушілердің жеңіл автомобилдерінің ойықтары мен шанағының қисайған жерлерін жою бойынша еңбек сыйымдылығының нормативтері

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
5-қосымша            

Көлік құралын жасаушылардың пластик қосалқы бұйымдарын жөндеу бойынша ұсынымдары

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
6-қосымша            

Көлік құралына келтірілген зиян мөлшерінің калькуляциясын рәсімдеу

      1. Көлік құралына келтірілген зиян мөлшерінің калькуляциясында мынадай мәліметтер қамтылады:
      1) титул парағында:
      калькуляцияның атауы;
      калькуляцияның нөмірі;
      калькуляция жасалған күні;
      объектінің атауы мен тұрған жері;
      объектіні қарау өткізілген күні;
      айқындалатын құнның түрі (типі);
      өтініш берушінің (пайда алушының) толық атауы немесе тегі, аты, әкесінің аты(бар болса);
      зиянның мөлшерін анықтайтын сақтандырушы туралы мәліметтер: толық атауы, БСН, банктік деректемелері, заңды мекенжайы;
      тегін, атын, әкесінің атын (бар болса) көрсете отырып, мөрмен (бар болса) және калькуляцияны бекітетін адамның қор қоюымен расталады;
      2) жалпы ақпарат және объектінің сипаттамасы;
      3) есептеу бөлігі:
      зиянның мөлшерін айқындау процесінің сипаттамасы;
      Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындау қағидаларына сәйкес орындалған есептер;
      4) калькуляцияның қорытынды бөлігі;
      5) калькуляцияға қосымшада мыналар қамтылады:
      объектінің суреті;
      есеп кестесі (бар болса);
      калькуляцияны жасауға арналған бастапқы деректер.
      2. Құнның жиынтық шамасы Қазақстан Республикасының валютасында (теңгемен) көрсетіледі және жақшаның ішінде соманың жазбаша талдамасы бар, теңгеге дейін дөңгелектенген цифр түрінде көрсетіледі.
      3. Сақтандырушы жасаған калькуляцияны заңды тұлғаның басшысы немесе ол уәкілеттік берген адам бекітеді және мөрмен (бар болса) расталады.
      Титул парағынан басқа, калькуляцияның парақтарының әрбір беті нөмірленеді және тігіледі.

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
7-қосымша            

Көлік құралының тозуын айқындау

      1-кесте: Жеңіл автомобильдерге арналған И1, И2 және ПСГ мәндері

      2-кесте: Жүк автомобильдеріне арналған И1, И2 және ПСГ мәндері

      3-кесте: автобустарға арналған И₁, И₂ және П_СГ мәндері

      4-кесте: Мототехникаға арналған И1 және ПСГ мәндері

      5-кесте: Мототехникаға арналған И₂ мәндері

      6-кесте. Сараптама бағаларының шкаласы

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
8-қосымша            

Көлік құралы шинасының тозу пайызын айқындау

      1. Шиналардың тозу (ескіру) критерилеріне мыналар жатады:
      1) пайдалану мерзімі;
      2) протектор суретінің биіктігі және оның біркелкі тозбауы;
      3) механикалық бұзылулардың және ақаулардың болуы.
      2. Шина ресурсы төмендейді және тиісінше тозу пайызы ұлғаяды:
      1) 10 (он) пайызға дейін - егер құрастыру кезінде борты бүлінсе;
      2) 20 (жиырма) пайызға дейін - егер боялғаны, протекторда жарықша немесе сызат болса және корд ашылмастан бүйірі тозса;
      3) 25 (жиырма бес) пайызға дейін - протектордың бір жерінің тозуы (теңбілдігі);
      4) қаңқасы қабатталған шиналар 100 (жүз) пайыз тозған болып табылады.
      3. Шинаның тозғандығының анықталған пайызына пайдалану мерзімі бойынша тозу (ескіру) пайызы қосылады.
      3 (үш) жыл пайдаланылғаны үшін шина пайдалану мерзімімен бірге ескіру салдарынан өз ресурсының 10 (он) пайызына дейін жоғалтады.
      3 (үш) жылдан 5 (бес) жылға дейінгі аралықтағы шинаның ескіруі 25 (жиырма бес) пайызға дейін ұлғаяды. Пайдалану мерзімі 5 (бес) жылдан жоғары шина тозуды есептеу пайызының тура 50 (елу) пайызына жетеді.
      Пайдалану мерзімі шинаның зауыттық маркасына сәйкес дайындау күні бойынша айқындалады.
      4. Шина протекторының ресурсы протектордың ең төменгі рұқсат етілген биіктігін шегергенде (Вдоп) оның жаңа шинадағы биіктігіне қарай сипатталады (Вн), ондай кезде шина қолданыстан алынып тасталады (жеңіл автомобильдердің шиналары үшін 1,6 миллиметр, жүк автомобилдерінің шиналары үшін – 1,0 миллиметр, автобустардың – 2,2 миллиметр, мотошиналар – 0,8 миллиметр, тіркемелер үшін – тягач автомобилінің шинасы сияқты).
      5. Шина протекторы суретінің қалдық (нақты) биіктігі (ВФ) шеңбер бойынша шинаның өлшенген 4 (төрт) кесігінің орташасы ретінде айқындалады. Әрбір кесікте сурет биіктігі барынша тозған жүру жолағының аймағы бойынша айқындалады.
      6. Шинаның проектор биіктігі бойынша тозу пайызы мынадай формула бойынша есептеледі:

      мұндағы:
      И_ш - шинаның тозу пайызы (пайызбен);
      В_н - жаңа шина протекторының биіктігі (миллиметр);
      В_Ф - жол жүру жолағы бойынша толық тозған протектордың нақты биіктігі (миллиметр);
      В_доп - протектордың ең төменгі рұқсат етілген биіктігі (миллиметр).
      7. Протекторы 100 (жүз) пайыз тозған, бірақ қалпына келтіруге болатын шиналар үшін, қалпына келтіруге тиесілі шенінің кепіл бағасына тең болатын қалдық құны белгіленеді, ол орташа алғанда жаңа шеннің 0,03 (ноль бүтін жүзден үш) пайызын құрайды.
      8. Бұдан былай пайдалануға және қалпына келтіруге жарамсыз шиналарға қалдық құнсыз 100 (жүз) пайыз тозу белгіленеді.
      9. Жаңа протектор салу арқылы қалпына келтірілген шеннің тозу пайызы жоғарыда сипатталған әдіспен айқындалады, бұл ретте, жаңартылған протектордың суретінің биіктігі жеңіл автомобильдер үшін 10 (он) миллиметр, жүк автомобильдері мен автобустар үшін 20 (жиырма) миллиметр ретінде қабылданады, қалпына келтірілген шеннің орташа құны жөндеу қалпына келтіру құнымен қоса қалпына келтірілуге тиісті шеннің кепілдік құнына тең болады, ол шамамен жаңа шен құнының 0,2 (ноль бүтін оннан екі) пайызын құрайды.
      Мотошиналар қалпына келтіруге келмейді.
      10. Камералық шиналардың тозу пайызын есептеген кезде олардың қалдық құнын есептегенде камерасы бар шинаның есептеу құны есепке алынады.
      11. Көлік құралының шинасы әртүрлі тозған жағдайда тозу есебі әрбір шина бойынша жеке жүргізіледі.
      Шинаның тозуының жуықтап алынған есебі мынадай тәртіппен айқындалады:
      жеңіл автомобильдің 165/80R13 шинасы;
      пайдалану мерзімі 2 (екі) жыл, құрастыру кезінде борты бұзылған;
      құрастыру кезінде бортының бұзылуы шина ресурсын 10 (он) пайызға төмендетеді;
      пайдалану мерзімі 2 (екі) жылғы шиналар тозуды тағы 7 (жеті) пайызға азайтады.
      Протектор суретінің биіктігін 4 (төрт) қиылысу бойынша өлшеу мынадай нәтиже берді:

      бұл жағдайда проектор суреті бойынша шинаның тозуы мыналардан тұрады:

      Шинаның жиынтық тозуы:
      Иш = 10 + 7 + 61 = 78 пайыз болады.
      12. Бірқатар шина модельдері протекторының суреті биіктігінің мәні төменде келтірілген.

Жеңіл автомобильдердің шиналары

Жүк автомобильдері мен автобустардың шиналары

Мотошиналар

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
9-қосымша            

Аккумуляторлы батареяның тозу пайызын айқындау

      1. Дұрыс аккумуляторлы батареяның тозғаны ұсынылған аккумуляторлы батареяны пайдаланудың нақты мерзімінің оны ауыстырғанға дейін пайдаланудың белгіленген мерзіміне арақатынасы ретінде айқындалады:

      мұнда:
      И_акб – аккумуляторлы батареяның тозуы (пайызбен);
      Д_ф – аккумуляторлы батареяны пайдаланудың нақты мерзімі (жылмен);
      Д_ст – аккумуляторлы батареяны пайдаланудың белгіленген мерзімі (жылмен).
      Аккумуляторлы батарея қызметінің нақты мерзімі көлік құралын көлік құралы құнын анықтау жөніндегі сарапшының (маманның) қарау күні мен аккумуляторлы батареяны дайындау күнінің (аккумуляторлы батареяны таңбалау бойынша) түрлілігі ретінде айқындалады.
      Шығару күні аккумуляторлы батареяға таңбалау бойынша айқындалады, оның таңбалау түрі мен тәсілі нақты аккумуляторлы батареяны дайындауға нормативтік құжаттарда белгіленген.
      Аккумуляторлы батареяны пайдаланудың белгіленген мерзімі мыналарға тең болып қабылданады:
      4 (төрт) жыл – көлік құралы орташа жылдық 40 000 (қырық мың) километрге дейін жол жүрген кезде;
      3 (үш) жыл – көлік құралы орташа жылдық 40 000 (қырық мың) километрден көп жол жүрген кезде.
      Дұрыс аккумуляторлы батареяның тозуы 90 (тоқсан) пайыздан аспайды.
      2. Пайдалануға және қалпына келтіруге жарамсыз аккумуляторлы батареялардың тозуы 100 (жүз) пайызды құрайды.
      3. Аккумуляторлы батареяның қалдық құнын анықтаған кезде аккумуляторлы батареяның құны аккумуляторлы батарея құрамында бар қорғасын сынығының белгіленген құнынан төмен емес мөлшерде белгіленеді.

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
10-қосымша            

Көлік құралының тауарлық құнының жоғалу коэффициенті

      1-кесте. Жеңіл автомобильдердің және олардың негізінде жүк автомобильдердің тауарлық құнының жоғалу коэффициенті

      2-кесте. Жүк автомобильдердің және автобустардың тауарлық құнының жоғалу коэффициенті

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
11-қосымша            

Көлік құралының жарамды қалдықтарының құнын анықтау

      1-кесте. Жеңіл автомобильдердің құнындағы негізгі бөліктер құнының пайыздық үлесі, Уд_i

      2-кесте. Жеңіл автомобильдің шанағындағы бөліктер құнының шамалы пайыздық арақатынасы

      3-кесте. Жүк көтергіштігі аз автомобильдердің құнындағы негізгі бөліктердің пайыздық үлесі, Уд_i

      4-кесте. Жүк автомобильдерінің (стандартты түрде жабдықталған) құнындағы негізгі бөліктердің пайыздық үлесі, Удi

5-кесте. Көлік құралының құнындағы негізгі бөліктердің пайыздық үлесі, Уд_i

      Осы Қосымшаның 3, 4 және 5-кестелерінде «Рульдік трапециямен жинақтағы алдыңғы аспа» деген мән дөңгелектері мен шиналары бар аспа бөліктерін, тежегіш тетіктерін, рульдік жетекті, реактивтік штангаларды, көлденең орнықтылық тұрақтандырғышын, алдыңғы ось балкасын қамтиды. «Жинақтағы артқы аспа – артқы ось» деген мән дөңгелектері мен шиналары бар дөңгелек аспаларын, тежегіш тетіктерін, артқы ось балкасын, реактивтік штангаларды, көлденең орнықтылық тұрақтандырғышын қамтиды.
      Осы Қосымшаның 1, 3, 4 және 5-кестелерінің «Басқалары» деген жолдарындағы бөліктердің атауына аккумуляторлық батарея, радиатор, сұйықтық пен ауаны салқындатқыш, май радиаторы, ауа сүзгіші, отын багы, газдар шығарылымының жүйесі және «Басқалары» деген аталған топқа жататын агрегаттар мен тораптар құнының өзге құрамдас бөліктері жатады. Қосымша жабдық осы Қосымшаның 1, 3, 4 және 5-кестелерде көзделген агрегаттар мен тораптардың тізбесіне кірмейді.

      6-кесте. Көлік құралының жарамды қалдықтарының зақымдану дәрежесін есептейтін коэффициент

7-кестеде. Көлік құралының жарамды қалдықтарына жасалған сұраныс коэффициенті.

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
12-қосымша            

Әртүрлі көлік құралының түрлеріне арналған аналогтарды іріктеу

      Егер көлік құралдары бірдей болып табылса немесе аналогтарды іріктеу талап етілсе, бір немесе бірнеше тұтынушылық қасиеттеріне қарай (тағайындалуы, техникалық және пайдалану сипаттамалары) бір-бірінен аздап ерекшеленетін болса, олар аналогтар болып табылады.
      Аналогтарды іріктеу кезінде бір елдің және өндірушілер фирмасының көлік құралына басымдық берген жөн. Аналогтарды іріктеу кезінде пайдаланылатын негізгі көрсеткіштер төменде берілген. Көрсеткіштер тізбесі міндетті болып табылмайды және шешілетін міндетіне сәйкес өзгеріп отырады:
      1) мотоциклдер мен мопедтерге аналогтарды іріктеу кезіндегі көрсеткіштер:
      тағайындалуы (жол, спортты, арнайы);
      класы (аса шағын, шағын, орташа, үлкен);
      жабдықтандырылған массасы;
      қозғалтқыш көлемі;
      қозғалтқыш қуаты;
      дөңгелек формуласы;
      отынның пайдалануға жұмсалуы;
      ресурсы;
      бесік арбаны қосу мүмкіндігі;
      беріліс қорабының типі (механикалық, автоматты және өзгелері);
      жиынтықталуы;
      2) жеңіл автомобильдерге аналогтарды іріктеу кезіндегі көрсеткіштер:
      тағайындалуы (коммерциялық, коммерциялық емес, арнайы);
      толық массасы;
      габариттері;
      класы (аса шағын, шағын, орташа, үлкен);
      шанақтың типі (седан, хэтчбек, универсал, кабриолет, родстер және өзгелері);
      жетегінің типі (артқы, алдыңғы, толық және өзгелері);
      қозғалтқыш қуаты;
      қозғалтқыш көлемі;
      отын түрі (бензин, дизельді отын, газ және өзгелері);
      отынның пайдалануға жұмсалуы;
      ресурсы;
      беріліс қорабының типі (механикалық, автоматты және өзгелері);
      жиынтықталуы;
      3) автобустарға аналогтарды іріктеу кезіндегі көрсеткіштер:
      тағайындалуы (қалалық, қаладан тысқары, жергілікті қатынас, қалааралық, туристік және өзгелері);
      толық массасы;
      габариттері; отыратын орындарға арналған орындар саны;
      дөңгелек формуласы;
      қозғалтқыш қуаты;
      қозғалтқыш көлемі;
      отын түрі (бензин, дизельді отын, газ және өзгелері);
      отынның пайдалануға жұмсалуы;
      ресурсы;
      беріліс қорабының типі (механикалық, автоматты және өзгелері);
      жиынтықталуы;
      4) жүк автомобильдеріне аналогтарды іріктеу кезіндегі көрсеткіштер:
      тағайындалуы (жалпы, мамандандырылған, арнайы);
      толық массасы;
      автопойыздың рұқсат берілген толық массасы;
      жүк көтерімділігі;
      шанақ типі;
      дөңгелек формуласы;
      қозғалтқыш қуаты;
      қозғалтқыш көлемі;
      отын түрі (бензин, дизельді отын, газ және өзгелері);
      отынның пайдалануға жұмсалуы;
      ресурсы;
      габариттері;
      дөңгелек базасы;
      құрастырушылық схемасы (капоттық, жартылай капоттық және капотсыз);
      кабинаның типі (бір немесе бірнеше орындықтар қатарымен, ұйықтайтын орындарының болуы);
      жүк кеңістігінің мөлшері;
      қосымша жабдықпен құрылымдалуы;
      қосымша жабдықтың негізгі сипаттамалары;
      5) тіркемелер мен жартылай тіркемелерге аналогтарды іріктеу кезіндегі көрсеткіштер:
      тағайындалуы (жалпы, мамандандырылған, арнайы);
      толық массасы;
      осьтердің саны;
      ресурсы;
      шанақ типі;
      жүк кеңістігінің мөлшері;
      қосымша жабдықпен құрылымдалуы;
      қосымша жабдықтың негізгі сипаттамалары.

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
13-қосымша            

Көлік құралдары шанағының қисықтығын жіктеу

      Шанақ қисықтығы – ойықтардың (терезелер, есіктер, капот, жүксалғыштың қақпағы) геометриялық өлшемдеріне рұқсат етілген шекті, сондай-ақ күш агрегатын нығайтудың базалық нүктелерін, шанақты көтеретін қаңқа негізінде трансмиссия аспалары (көпір) мен тораптарының орналасқан жерлері болып табылады.
      Шанақ қисықтығын жою - ойықтардың (терезелер, есіктер, капот, жүксалғыштың қақпағы) геометриялық өлшемдерін, лонжерондарды, салонның қаңқасын және шасси тораптарын нығайтудың базалық нүктелерін қалпына келтіру болып табылады.

Қисаюлардың іріленген жіктелуі

Көлік құралына келтірілген зиянның 
мөлшерін айқындау қағидаларына  
14-қосымша            

Көлік құралын бояу бойынша ұсынымдар

      1. Көлік құралын қарау нәтижесінде мына фактілер анықталса, көлік құралдарының жекелеген элементтерін бояу бойынша жұмыстар белгіленбейді:
      барлық элементте бұзылғанға дейін бояу болмаса;
      элемент бұзылу аймағында ол бұзылғанға дейін бояу болмаса;
      элемент бұзылғанға дейінгі бояуы көлік құралының базалық бояуына сәйкес келмеген (көлік құралдарын белгіленген тәртіпте регламенттелген арнайы графикалық безендіру немесе автомобиль аэрографиясы жағдайларын қоспағанда);
      зақымдалған элементтің зақымдалу аймағында тесіп өткен тат іздері бар.
      2. Егер зақымдалған элементте тесіп өткен тат іздері зақымдалу аймағынан тыс болса, онда элементтің зақымдалған аймағын ғана бояу белгіленеді.
      3. Зақымдалу түріне байланысты элементті ішінара немесе тұтас бояу, көлік құралының сыртын немесе тұтас бояу белгіленеді. Көлік құралын бояу түрлерін белгілеудің сипаттамасы және талаптары мынадай кестеде келтірілген:

      4. Бояуға арналған материалдардың құрамына бояу (эмаль), мөлдір лак, тығыздау, грунттау, тесік толтырғыштар, тастан қорғайтын мастика (қиыршық тастан қорғайтын жабу), қатайтқыш және еріткіш, тегістеу, тазалау және көмекші құралдар, боялмайтын жерлерді жабуға арналған материалдар, респираторлар, сүрту материалы кіреді.