Информационно-правовая система нормативных правовых актов Республики Казахстан

      Қазақстан Республикасының «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі Заңының 5-бабының 6) тармақшасына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптарына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      1. Мыналар:
      1) осы бұйрықтың 1-25-қосымшаларына сәйкес бастауыш білім берудің жалпы білім беретін пәндерінің үлгілік оқу бағдарламалары;
      2) осы бұйрықтың 26-58-қосымшаларына сәйкес негізгі орта білім берудің жалпы білім беретін пәндерінің үлгілік оқу бағдарламалары;
      3) осы бұйрықтың 59-108-қосымшаларына сәйкес жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін пәндерінің үлгілік оку бағдарламалары;
      4) осы бұйрықтың 109-113-қосымшаларына сәйкес негізгі орта білім берудің және жалпы орта білім берудің таңдау курстары мен факультативтерінің үлгілік оқу бағдарламалары бекітілсін.
      2. Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы (бұдан әрі - ҰБА) (Ж.О. Жылбаев) осы бұйрықпен бекітілетін бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін пәндерінің, таңдау курстары мен факультативтерінің үлгілік оқу бағдарламаларының Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА ресми сайтында жариялануын қамтамасыз етсін.
      3. Мектепке дейінгі және орта білім департаменті (Ж.А. Жонтаева):
      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде белгіленген тәртіппен мемлекеттік тіркелуін қамтамасыз етсін;
      2) мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін осы бұйрықты бұқаралық ақпарат құралдарында жарияласын.
      4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау вице-министр М.А. Әбеновке жүктелсін.
      5. Осы бұйрық 2013 жылғы 1 қыркүйектен бастап қолданысқа енеді.

Министр Б. Жұмағұлов

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
1-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Сауат ашу кезеңі қазақ тілінің грамматикасына және әдебиет туралы білім жүйесіне кіріспе болып табылады. Оқушылардың оқу және жазу дағдыларын қалыптастыру, қарапайым грамматикалық ұғымдармен таныстыру, айтатын ойын толық, түсінікті, жүйелі жеткізе білуге, байланыстыра сөйлеуге үйрету, ауызша, жазбаша тілін дамыту, сөздік қорын байыту және белсендіру мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталады. Бұл мақсат оқу және жазу сабақтарында ауызша және жазбаша сөйлеудің үйлесімділік ұстанымын ескере отырып оның үш кезеңінің (әліппеге дейінгі кезең, әліппе кезеңі және әліппеден кейінгі кезең) негізгі міндеттерін шешу арқылы қамтамасыз етіледі:
      1) әлiппеге дейiнгi кезеңнің міндеттері: балалардың өмірінде жаңа пайда болған жетекші әрекет – оқу әрекетіне бейімдеу, тұрақты зейіні мен жадын, логикалық ойлауы мен қызығушылығын тәрбиелеу, баланың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру, оқуға және жазуға дайындау, сөздік қорын молайту, байланыстыра сөйлеуге үйрету;
      2) әлiппе кезеңiнің міндеттері: қазақ әліпбиіндегі әріптермен (баспа және жазба түрі, бас әріп және кіші әріп) таныстыру, әріптен буын, буыннан сөз, сөзден сөйлем құрап оқуға және жазуға дағдыландыру, байланыстыра сөйлеу тілін дамыту, сөздік қорын байыту және белсендіру, оқу дағдысы мен жазу икемділігін қалыптастыру;
      3) әлiппеден кейiнгi кезеңнің міндеттері: оқу (сөзді, сөйлемді саналы, дұрыс және түсініп оқу) және жазу (қатесіз, сауатты, таза, каллиграфия ережелерін сақтай отырып жазу) дағдыларын жетілдіру, тіл бірліктері (дыбыс, буын, сөз, сөйлем, мәтін) туралы қарапайым түсініктер қалыптастыру, оқылған мәтіннің мазмұнын талдауға үйрету, байланыстыра сөйлеу тілін дамыту, қарым-қатынастың әртүрлі жағдайында ана тілін еркін қолдануға бейімдеу.
      3. Пәннің мазмұнын меңгеру үшін аптасына 7 сағаттан оқытылады (барлығы – 231 сағат). Жалпы сағат саны кезеңдер бойынша төмендегіше бөлінеді:
      1) әлiппеге дейiнгi кезең – 14 сағат;
      2) әлiппе кезеңi – 98 сағат;
      3) әлiппеден кейiнгi кезең – 119 сағат.
      4. Пәнді оқыту процесінде пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады.
      5. Дүниетану пәнімен:
      «адам-табиғат-қоғам» туралы білімдерін толықтыру, табиғат құбылыстарымен адам, өсімдік, жан-жануарлар арасындағы байланыс пен тәуелділікті таныстыра отырып, оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру, топсеруен кезінде, табиғатты бақылау барысында алған білімдерін, бақылағандарын оқушылардың сөздік қорын байыту, ауызша жазбаша тілін дамыту мақсатында пайдалану.
      6. Музыка пәнімен:
      ертегі, аңыздар оқу барысында мазмұнына сәйкес музыкалық шығармалар тыңдау, оқушылардың тілін жаттықтыру, дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету мақсатында балалар әндерін тыңдату.
      7. Бейнелеу өнері пәнімен:
      суретшілердің шығармалары арқылы оқушылардың сөз байлығын арттыру, тілін дамыту; сурет бойынша өз сезімдерін, ой-пікірлерін білдіруге үйрету, сурет салғызу, бояту жұмыстары арқылы қаламды, қарындашты дұрыс ұстауға үйрету, қолдың ұсақ бұлшық еттерін дамыту, эстетикалық тәрбие беру.
      8. Еңбекке баулу пәнімен:
      еңбек тақырыбына байланысты шығармалар оқу барысында оқушыларды еңбексүйгіштікке баулу, адамдардың еңбегін құрметтеуге тәрбиелеу, ермексазбен, табиғи материалдармен жұмыс жасау, қағаздарды қию, өрнектер салу, безендіру арқылы қолдың ұсақ бұлшық еттерін дамыту.
      9. Дене шынықтыру пәнімен:
      партада дұрыс отыру; дене бітімінің дұрыс дамуы үшін жаттығулар жасау; сабақта сергіту сәтін өткізу.

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

      10. Әліппеге дейінгі кезең (14 сағат):
      1) тыңдалым. Ауызша сөйлеуде немесе мәтін оқуда сөйлеушіні немесе мұғалімді (сыныптастарын) аяғына дейін зейін қоя тыңдай білу. Тыңдау барысында ақпаратты дұрыс қабылдау, ондағы негізгі ойды түсіну, тиісті жауап қайтару;
      2) айтылым. Сөйлеу кезінде сөздерді, дыбыстарды анық, дұрыс айту. Сөздердің мағынасын дұрыс түсініп, орынды қолдану. Тілдік қарым-қатынасқа, диалогқа қатыса білу, сөйлеу барысында айтатын ойының мақсатына және жағдаятқа сәйкес тілдік құралдарды тиімді таңдау. Оқу міндетіне (суреттеу, баяндау, пікір айту) сәйкес монологтік (ауызша) сөйлеуді меңгеру, өзі жайында, ата-анасы, үй-іші жайлы, достары туралы айтып бере алу. Мектептегі және күнделікті өмірдегі түрлі жағдаяттарға сәйкес сөйлеу мәдениеті (сәлемдесу, қоштасу, кешірім сұрау) нормалары мен орфоэпиялық нормалар туралы түсінік қалыптастыру. Дауыс ырғағын дұрыс қою. Айтылуы ұқсас л – р, н – ң, с – з, с – ш, ж – ш, п – б дыбыстарын дұрыс айтуға дағдыландыру: жаңылтпаштар, жұмбақтар, санамақтар жаттату;
      3) оқылым. Сөйлеу, сөйлем және сөз туралы алғашқы түсінік. Сөйлеудің сөйлемнен, сөйлемнің сөздерден, сөздің буындардан құралатындығын графикалық сызба арқылы ұғындыру және оқу. Графикалық сызбалар бойынша сөйлемдер құрастырып оқу;
      4) буын туралы алғашқы түсінік. Сөзді буынға бөлу, сөздегі буын санын, буын түрлерін анықтау. Графикалық сызбалар түріндегі буындардан сөз құрап оқу;
      5) дыбыс және әріп туралы алғашқы түсінік. Буынның дыбыстардан (әріптерден) құралатындығын графикалық сызба арқылы ұғындыру. Дыбыстардың дауысты және дауыссыз түрлері болатыны: ауыз қуысында ауаның кедергісіз, еркін шығуынан жасалатын дыбыстардың дауысты деп аталатыны немесе ауыз қуысындағы сөйлеу мүшелерінің қатысуымен жасалатын дыбыстардың дауыссыз деп аталатыны туралы алғашқы түсінік қалыптастыру. Дыбыс шығаруда сөйлеу мүшелерінің әрекеті, дыбыстардың артикуляциясы: дыбыстау кезінде дауысты және дауыссыз дыбыстарды ажырату. Дауысты дыбыстардың буын жасай алатыны (буындағы дауысты дыбысты ұзағырақ созу);
      6) буындық-дыбыстық талдау: сөзді буынға бөлу, буын санын, буын түрін анықтау, сөздегі дыбыс санын, оның дауысты немесе дауыссыз екенін ажырату;
      7) жазылым. Жазу жұмысына дайындық жаттығулары: үзік сызықтарды бастыра отырып, түрлі фигуралар, өрнектер, сызықтар (көлбеу, тік, ирек, үзік) салу, үзбей, байланыстыра жазуға дағдыландыру. Санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау (дұрыс отыру, парта бетіне дәптерді дұрыс орналастыру, қаламды дұрыс ұстау ережесі);
      8) тіл дамыту. Сөздік қорын байыту: суреттер бойынша кім? не? кімдер? нелер? қандай? қай? не істеді? қайтті? не үшін қажет? т.б. сұрақтарға жауап ала отырып, заттардың атын атату, сапалық қасиеттерін, қимыл, іс-әрекетін, атқаратын қызметін, т.с.с. айтқызу, сөздердің мағынасын түсіндіру, сюжетті суреттер бойынша әңгіме құрату, ертегі айтқызу. Тақпақтар, санамақтар, жаңылтпаштар, жұмбақтар жаттату.
      11. Әліппе кезеңі (98 сағат):
      1) дыбыс. Әріп. Әріп – дыбыстың таңбасы. Бас әріп және кіші әріп. Қазақ әліпбиіндегі барлық дыбыстармен және әріптермен жеке-жеке таныстыру;
      2) дыбыстар мен олардың таңбалары төмендегідей ретпен өтіледі: 1-кезеңде а, н, л, р, о, т, й, у, ш, с, м, ы дыбыстары меңгертіледі. 2-кезеңде і, ң, и, д, е, қ, ұ, ғ, к, ү, г, ө, з, ә, ж, п, б дыбыстары оқытылады. 3-кезеңде сөйлеу тілінде сирек кездесетін х, һ, щ, я, ю дыбыстары мен орыс тілінен енген сөздерде қолданылатын в, э, Ұ, ц, ф, ч дыбыстары меңгертіледі. 4-кезеңде орыс тіліндегі ь, ъ белгілерімен таныстырылады;
      3) дыбыс пен әріпті ажырату. Дыбыстың айтылу ерекшелігі. Дыбыс шығаруда сөйлеу мүшелерінің әрекеті, дыбыстардың артикуляциясы. Дыбыстардың дауысты және дауыссыз түрлері; дауысты және дауыссыз дыбыстарды ажырату: ауыз қуысында ауаның кедергісіз, еркін шығуынан жасалатын дыбыстардың дауысты деп аталатыны немесе ауыз қуысындағы сөйлеу мүшелерінің қатысуымен жасалатын дыбыстардың дауыссыз деп аталатыны. Дауысты дыбыстардың буын жасай алатыны. Дыбыстық талдау;
      4) буын. Дыбыстардан буын құрау. Буындардан сөз құрау. Сөзді буынға бөлу. Дыбыстық-буындық талдау;
      5) сөз және сөйлем. Сөздің мағынасы (сөздік жұмысы). Сөздерден сөйлем құрау. Сөйлемдерден шағын әңгіме (мәтін) құрау. Сөйлемнің соңына тыныс белгісі (нүкте, леп, сұрақ белгілері) қойылатыны, тыныс белгісі сөйлемнің аяқталғанын білдіретіні, келесі сөйлемнің бас әріптен басталатыны туралы қарапайым түсінік қалыптастыру;
      6) оқу. Дауыстап оқу. Буындап оқудан біртіндеп сөзді тұтас, үзбей оқуға көшу. Сөздердің мағынасын есте ұстай отырып сөйлемді дұрыс әрі түсініп оқуға дағдыландыру. Сөйлемдегі айтылатын ойдың сипатына қарай дауыс ырғағын келтіріп, мәнерлеп оқуға машықтандыру. Біртіндеп оқу жылдамдығын арттыру; іштей оқу (алғашқы «көзбен оқу» дағдысын қалыптастыру). Оқу барысында көру арқылы сөзді тұтас қабылдау қабілетін қалыптастырып, «көру аймағын» ұлғайту. Көлемі жағынан шағын мәтінді түсініп оқу және түсінгенін айта білу, сұраққа толық, нақты жауап беру, мәтіннен қажетті сөйлемді немесе сөзді таба білуге дағдыландыру;
      7) жазу. Жазуға қойылатын талаптарды меңгерту (денені дұрыс ұстау, дұрыс отыру, дәптерді дұрыс орналастыру, қаламды дұрыс ұстау), саусақтардың ұсақ бұлшық еттерін дамыту; дәптер бетін дұрыс бағдарлау: жұмыс жолы мен үлкен жолды ажырату, жоларалық кеңістікті сақтау, жолдың жоғарғы және төменгі сызығынан шықпау, әріптерді жұмыс жолына дұрыс орналастыру, т.с.с.; әріп элементтерін жазу. Жекелеген элементтерді жазып үйренуден біртіндеп оларды қосып, әріп жазуға, әріпті келесі әріппен дұрыс байланыстырып, сөзді толық жазып болғанша қолды дәптерден алмай, үздіксіз әрі ырғақты жазуға, сөздердің ара жігін сақтауға машықтандыру; әріптердің баспа және жазба түрлерін ажырату. Бас әріптер мен кіші әріптердің жазылуын меңгерту; жазба және баспа түрде берілген сөздерді, сөйлемдерді, шағын мәтіндерді дұрыс көшіріп жазуға дағдыландыру. Жазу барысында сөздерді іштей буынға бөліп айтып отырып жазуға машықтандыру; есту арқылы, яғни мұғалімнің айтуымен сөздерді, сөйлемдерді, шағын мәтіндерді жатқа жазу. Жазғанын өздігінен тексеру; көркем жазуға, таза, қатесіз, сауатты жазуға дағдыландыру; графикалық құралдардың қызметін түсіндіру: сөздердің арасына орын қалдыру, жаңа жолдан немесе азат жолдан (абзацтан) бастау, сөздің жолға сыймаған бөлігін сызықша белгісін қоя отырып буын жігімен жаңа жолға көшіру, тасымалдау;
      8) тіл дамыту. Қазақ тіліндегі дыбыстарды, оның ішінде айтылуы ұқсас л – р, н – ң, с – з, с – ш, ж – ш, п – б дыбыстарын дұрыс айтуға дағдыландыру. Орыс тілінен енген сөздерде кездесетін дыбыстарды дұрыс айтуға жаттықтыру. Оқушылардың сөздік қорын байыту және белсендіру. Сөздің белгілі бір мағына (заттардың атын, түсін, дәмін, көлемін, санын, қимыл-әрекетін, орнын, т.с.с.) беретінін жаттығулар арқылы ұғындыра отырып, оларды орынды қолдануға үйрету. Сөйлеу барысында ойын нақты, толық жеткізу үшін қажетті сөзді дұрыс табуға, қажет жағдайда мәндес сөздермен, қарама-қарсы мағыналық сөздермен (термин енгізілмейді) жылдам ауыстыра алуға, жазылуы бірдей сөздердің (омонимдер мен көп мағыналы сөздер) мағынасын ажырата алуға, сөздердің мағыналық реңктерін түйсіне білуге, оларды басқа сөздермен грамматикалық дұрыс байланыстыруға дағдыландыру; байланыстырып сөйлеу тілін дамыту. Суреттер бойынша сөйлемдер құрастырып, одан әңгіме құрауға үйрету. Оқылған әңгіме, ертегі, т.б. мәтіндер бойынша түсінгенін айтып беруге дағдыландыру. Дайын үлгі бойынша өз көргенін, бақылағанын әңгімелеуге жаттықтыру. Сұраққа толық жауап беруге үйрету. Жұмбақ, жаңылтпаш, тақпақтар жаттату және оларды өздігінен құрастыруға үйрету.
      12. Әліппеден кейінгі кезең (119 сағат):
      1) оқу. Шағын көлемді тілі жеңіл көркем шығармалар (Отан, туған тіл, туған жер, табиғат, отбасы, еңбек, т.с.с. туралы) оқу. Әдеби жанрлар (өлеңдер, әңгімелер, ертегілер; жұмбақтар, жаңылтпаштар, санамақтар, мақал-мәтелдер, т.б.) туралы алғашқы түсініктер қалыптастыру. Оқылған шығармалардағы көркем, бейнелі сөздерді сезіну, түйсіну, мәтінді талдау (мұғалімнің көмегімен) біліктілігін қалыптастыру. Шығарманы толық қабылдау қабілетін дамыту; оқу түрлерін (дауыстап оқу, іштей оқу, түсініп оқу, дұрыс оқу, шапшаң оқу, теріп оқу, мәнерлеп оқу) меңгерту. Оқудың сөздерді тұтас оқу, бірнеше буынды сөздерді буындап оқу тәсілдерін меңгерту. Өлеңдерді, ертегілерді, әңгімелерді дауыс ырғағын, нақышын келтіре отырып оқуға машықтандыру; оқуға ұсынылатын шығармалар (үлгі тақырыптар): «Сәлем – сөздің анасы», «Талаптыға нұр жауар», «Адам болам десеңіз», «Шаңырақ шуағы», «Менің Отаным – Қазақ елі», «Табиғат тынысы», «Халық ауыз әдебиеті үлгілері»;
      2) жазу: сөз ішіндегі әріптерді дұрыс байланыстырып, үздіксіз әрі ырғақты жазу дағдысын жетілдіру. Шағын мәтіндерді дұрыс көшіріп жазуға дағдыландыру; есту арқылы жатқа жазу, көргенін есте сақтап сөздерді, сөйлемдерді, шағын мәтіндерді жатқа жазу: дыбыстық және буындық құрылымы әркелкі сөздердегі дыбыстардың ретін анықтай алу; жазғанын өздігінен тексеру; көркем, таза, қатесіз, сауатты әрі жылдам жазуға дағдыландыру; сөзді тасымалдап жаза білу;
      3) тіл дамыту. Сөздік қорын жаңа сөздермен байыту және ол сөздердің мағынасын түсініп, грамматикалық тұлғада жүйелі байланыстырып, орынды қолдана білу, оларды қатыстырып сөз тіркестерін, сөйлемдер құрастыра білу дағдыларын жетілдіру; сөйлеудің диалогтік түрін практикалық тұрғыда меңгерту, әңгімелесу барысында өз ой-пікірін білдіру, пікірін дәлелдеу, сұрақ қою біліктілігін қалыптастыру; сөйлеудің монологтік түрін практикалық тұрғыда меңгерту. Белгілі бір тақырыпқа байланысты (айтатын ойының мақсатына қарай) өз ойын толық, жүйелі, түсінікті етіп ауызша жеткізе білуге дағдыландыру; суреттер топтамасы, тірек сөздер, дайын үлгі, жоспар (сұраққа жауап жазу) бойынша, сондай-ақ оқығаны, көргені, бақылағаны жайында шағын әңгімелер (мәтін) құрастыру (бастапқы кезде ауызша, бірте-бірте жазбаша); мәтінге ат қою; мазмұндаманың (дайын үлгі бойынша, сұрақтарға жауап жазу, еркін мазмұндау түріндегі) негізгі түрлерімен таныстыру; сөйлеу мәдениетін (сәлемдесу, қоштасу, кешірім сұрау, алғыс айту) меңгерту.
      4) грамматика, емле: дыбыс және әріп. Қазақ тіліндегі дыбыстар мен әріптер туралы алған білімдерін жалпылау және пысықтау; қазақ әліпбиін: әріптердің дұрыс аталуын және олардың әліпбидегі орнын (ретін) білу. Дыбыс және әріпті ажырату; дауысты және дауыссыз дыбыстар мен әріптер туралы білімдерін пысықтау және дамыту. Дауысты және дауыссыз дыбыстарды бір-бірінен ажырату, айтылу ерекшеліктерін білу; жуан және жіңішке дауысты дыбыстар мен әріптер, олардың емлесі: айтылу ерекшеліктерін салыстыру, оларды бір-бірінен ажырату, сөз ішіндегі орнын тапқызу; жуан дауыстылардың жуан буындарда, жіңішке дауыстылардың жіңішке буындарда жазылатыны туралы ұғым беру; «а, ә дыбыстары мен әріптері және олардың емлесі», «О, ө дыбыстары мен әріптері және олардың емлесі. Ұ, ү дыбыстары мен әріптері және олардың емлесі, ұ, ү әріптері бар сөздерді дұрыс жазу. Ы, і дыбыстары мен әріптері және олардың емлесі. Қосарлы дауыстылар. И, Ұ, я, ю дыбыстары мен әріптері және емлелері. Қосарлы дауыстылар кездесетін сөздерді дұрыс жазуға жаттықтыру; буын. Буын (анықтамасын білу). Тасымал (анықтамасын білу). Сөзді тасымалдауға болмайтын жағдайлар; сөз. Сөз туралы білімдерін пысықтау, дамыту. Сөз және оның қызметі. Кім? не? сұрағына жауап беретін сөздер. Кім? кімдер? сұрақтары адамдарға қатысты сөздерге қойылатыны. Не? нелер? сұрақтары заттарға, жан-жануарларға қатысты сөздерге қойылатыны. Кім? сұрағы бір адамға, кімдер? сұрағы бірнеше адамға қатысты қойылатыны. Не? сұрағы бір затқа, нелер? сұрағы көп затқа қойылатыны; бас әріппен жазылатын сөздер. Адамның аты-жөні, фамилиясының бас әріппен жазылатыны. Қаланың, ауылдың, өзеннің, көлдің, көшенің аттарының бас әріппен жазылатыны. Жан-жануарларға арнайы қойылған аттардың бас әріппен жазылатыны. Аспан денелерінің аттары бас әріппен жазылатыны; не істеді? не қылды? қайтті? сұрақтарына жауап беретін сөздер. Қандай? қай? сұрақтарына жауап беретін сөздер; сөз және сөйлем. Сөйлем және сөйлемнің сөздерден құралатыны туралы білімдерін пысықтау және дамыту. Сөйлемнің бас әріптен басталып жазылатыны. Сөйлемнің соңына қойылатын тыныс белгілер.
      13. Жыл бойы өткенді қайталау;

3. 1-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      14. Пәндік нәтиже бойынша 1-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:
      1) тілдің (ауызша және жазбаша сөйлеудің) негізгі бірліктері туралы қарапайым ұғымдарды: сөйлеу – сөйлем – сөз – буын – дыбыс – әріп туралы қарапайым түсінікті;
      2) қазақ әліпбиіндегі барлық дыбыстар мен әріптерді;
      3) орыс тілінен енген сөздерде кездесетін дыбыстар мен әріптерді;
      4) дыбыстарды (дауысты, дауыссыз, жуан дауысты, жіңішке дауысты) ажыратуды;
      5) әріптерді (баспа және жазба түрлерін, бас әріп және кіші әріпті) ажыратуды;
      6) бас әріптен басталып жазылатын сөздерді (адамның аты-жөні, тегі, қала, ауыл, өзен, көл, көше аттары, жан-жануарларға қойылатын атаулар);
      7) тасымалды және тасымалдауға болмайтын жағдайларды;
      8) сөйлемнің бас әріптен басталып жазылатынын;
      9) сөйлемнің соңына қойылатын тыныс белгілерді;
      10) сөйлемнің, сөздің, буынның, дауысты, дауыссыз дыбыстардың графикалық белгіленуін;
      11) а және ә; о және ө; ұ және ү; ы және і дыбыстары мен әріптерін және олардың емлесін; қосарлы дауыстылар (и, Ұ, я, ю) кездесетін сөздерді дұрыс жазуды.
      15. Сөйлеу әрекетінің түрлері бойынша. Тыңдалым және айтылым бойынша меңгеруі қажет:
      1) сөзді, сөйлемді, мәтінді тыңдауды, сөздің мағынасын, сөйлем мен мәтіннің мазмұнын түсінуді;
      2) сөздегі дыбысты дұрыс есту және айыруды, оларды дұрыс айтуды;
      3) сұрақты мән беріп тыңдауды және оған тиісті жауап қайтаруды;
      4) естігенін немесе оқығанын түсінуді және оны мазмұндап айтып беруді;
      5) қарым-қатынас барысында сыпайы сөздерді (сәлемдесу, қоштасу, кешірім сұрау) қолдануды;
      6) мәтін бойынша сұрақ қоюды және оларға жауап беруді;
      7) оқылған мәтіннің мазмұнына талдау жүргізуді;
      8) әңгімелесуге, диалогқа, дидактикалық ойындарға қатысуды;
      9) 1-2 шумақ (4 жолдан тұратын) шағын өлеңді, жұмбақ, жаңылтпаштарды жатқа айтуды.
      16. Оқылым бойынша:
      1) дауыстап және іштей оқуды;
      2) сөздерді буындап оқуды, жыл соңына қарай тұтас сөзбен оқуды;
      3) сөздерді бір қалыпты және ұғына отырып оқуды (оқу жылының аяғында минутына 30-40 сөзден тұратын мәтінді);
      4) дауыс кідірісін және оқу қарқынын сақтай отырып сөйлемдерді (мәтінді) мәнерлеп оқуды;
      5) оқу жылдамдығын жыл соңына қарай арттырып, шапшаң әрі түсініп оқуды;
      6) мәтін мазмұны бойынша сұрақтарға жауап табуды, мазмұнын айтуды; тақырып бойынша үш-бес сөйлемнен тұратын мәтін құрастыруды.
      17. Жазылым бойынша:
      1) дыбыстарды әріптермен дұрыс белгілеуді;
      2) қазақ әліпбиінің барлық әріптерін (баспа және жазба, бас әріптер мен кіші әріптер) каллиграфия нормасына сәйкес жазуды, оларды сөз ішінде бір-бірімен дұрыс байланыстыруды;
      3) жазба және баспа түрде берілген мәтіндерді (10-15 белгіден артық емес), сөйлемдерді (3-4 сөзден тұратын), сөздерді (10 сөзден артық емес) дұрыс көшіріп жазуды;
      4) жазу барысында сөйлемді дұрыс рәсімдеуді (сөйлемді бас әріппен жазу және соңында сәйкес тыныс белгісін қою);
      5) сөздерді (5-6 сөз) және сөйлемдерді (2-3 сөйлем) есту арқылы жазуды;
      6) жазу барысында кейбір орфография ережесін (сөздерді тасымалдау; адамның аты, фамилиясы, қала, ауыл, өзен, көл, көше аттары, жан-жануарларға қойылатын атауларды бас әріппен жазу) қолдануды.
      18. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін (елтаңба, ту, гимн) құрметтеуінен, мемлекеттік гимнді білуінен;
      2) туған елге деген сүйіспеншілігінен, туған жердің табиғатын сақтауға және қорғауға деген ұмтылысынан;
      3) өз ана тілін, мәдениетін, салт-дәстүрін құрметтеуінен;
      4) салауатты өмір салтын ұстануынан;
      5) еңбек пен оқуға деген жауапкершілікті сезінуінен;
      6) қарым-қатынас барысында мәдениет сақтауынан, үлкен адамдарды құрметтеп, кішілерге қамқорлық танытуынан көрінеді.
      19. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:
      1) дыбыстық және әріптік жүйе, дыбыстың түрлері (дауысты: жуан, жіңішке, дауыссыз); буын, сөз, сөйлем; буыннан сөз, сөзден сөйлем құралатыны; сөздердің белгілі бір мағынасы болатыны және белгілі бір қызмет атқаратыны (заттың атын, іс-қимылын, түр-түсін, дәмін, иісін т.б. сипаттарын білдіретіні); сөйлемнің бас әріптен басталып, соңына тыныс белгісі (? !.) қойылатыны; бас әріппен жазылатын сөздер; тасымал, т.б. жайында алған қарапайым түсініктерін оқу және жазу барысында дұрыс пайдалана білуінен және сөздерге қарапайым дыбыстық-буындық талдау жасауынан, сөйлеуден тілдік бірліктерді айырып көрсете алуынан;
      2) оқу үдерісінде алған түрлі ақпараттарды дұрыс қабылдауынан және дұрыс түсінуінен, қажетті жағдайда есіне түсіріп, орынды қолдана алуынан;
      3) шапшаң, түсініп және мәнерлеп оқу дағдысынан;
      4) дұрыс, қатесіз, сауатты әрі көркем жаза алуынан;
      5) ауызша және жазбаша тілінің дамуынан, ойын нақты, түсінікті, толық, жүйелі жеткізе алуынан;
      6) шығармашылық жұмыстарға қызығушылығынан, талдау, жинақтау, жалпылау, нақтылау әдістерін қолдана білуінен көрініс табуы қажет.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
2-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін «Қазақ
тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Қазақ тілі – бастауыш сынып оқушыларын алғашқы тілдік білім негіздерімен қаруландыратын, тіл арқылы қарым-қатынас жасау қызметінің барлық түрін меңгертетін және олардың ақыл-ойын дамытатын пән.
      3. Пәнді оқытудың жалпы мақсаты – тіл туралы оқушыларда тұтас ғылыми ұғым қалыптастыру, тіл ғылымы туралы негізгі ережелерді меңгерту; ауызша және жазбаша сөйлеудің коммуникативтік білігі мен дағдысын игерген тілдік тұлға қалыптастыру.
      4. Бастауыш мектептегі «Қазақ тілі» пәнін оқытудың мақсаты – алғашқы тілдік мағлұматтарды меңгерту, сауатты жазу, оқу дағдылары жетілдіру, интеллектісі мен шығармашылық қабілеттерін, қатысымдық құзыреттілігін дамыту, жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына мүмкіндік жасау.
      5. Басты міндеттері:
      1) оқушылардың өз ана тілі – қазақ тіліне деген қызығушылығын ояту, тілдің құдіретін және оның эстетикалық құндылығын сезіндіру арқылы қазақтың ұлттық мәдениетінің бір бөлігі ретінде өз тілін құрметтеу және мақтаныш ету сезімдерін қалыптастыру;
      2) тілдік ұғымдар арқылы оқушыларды өзін тілді иеленуші тілдік тұлға ретінде сезінуге тәрбиелеу;
      3) ауызекі және жазба тілде қарым-қатынас жасау дағдыларын жетілдіру;
      4) тілдік материалдар негізінде қажетті тілдік білім, білік, дағдыларды (өз ана тілінде дұрыс, түсініп, мәнерлеп оқу және сауатты, көркем жазу) қалыптастыру және дамыту;
      5) алғашқы тілдік құбылыстарды танымдық нысан ретінде меңгерту, оларды талдау, салыстыру, топтау және ажырату дағдыларын қалыптастыру;
      6) оқушының өзіндік іс-әрекеті арқылы оның белсенді, креативтік, сыни ойлауын жетілдіру.
      6. Бастауыш білім беру деңгейіндегі оқу бағдарламасында материалдар жүйелi-концентрлi ұстанымға негiзделiп, мазмұны жағынан кешендi сипатта берілді. Бағдарламаның мұндай құрылымы тiлдi оқытудың коммуникативтiк-iс-әрекеттiк бағытын жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi. Мұның өзi тiлдiк бiлiмнiң сапалы меңгертілуін қамтамасыз етеді. Осы тұтас жүйе мазмұны мен өзiндiк мақсатқа бағыттылығы арқылы оқушының тiлдiк iс-әрекеттерге ауызекi және жазба тiлдегi толыққанды дайындығын қамтамасыз етедi.
      7. «Қазақ тілі» пәнінің оқу бағдарламасы мынадай бөлімдерден тұрады: «Тіл және сөйлеу», «Дыбыс және әріп», «Мәтін», «Сөйлем», «Сөз және оның мағынасы», «Сөз құрамы», «Сөз таптары».
      8. Пән бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 2–4-сыныптар барлығы 136 сағатты құрайды (аптасына 4 сағаттан).
      9. 2–4-сыныптарда тіл пәнін оқыту барысында пәнаралық байланысты үнемі ескеріп отыру керек. Тіл пәнінің басқа пәндермен байланысы туралы айтқанда, ең алдымен, тақырыптық байланыстарға назар аударған жөн. Тақырыптық байланыстың негізіне пәндер, құбылыстар, фактілер туралы оқытудың міндеттері мен шарттарына байланысты әр түрлі жағдайларда қарастырылатын жалпы түсініктер мен ұғымдар алынады (барлық сыныпта да осылай және олар сыныбы өскен сайын біртіндеп күрделене түседі). Қазақ тілін оқыту барысында мынадай пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады.
      10. Әдебиеттік оқу пәнімен:
      1) қазақ тілі сабақтарында мақал-мәтел, жұмбақ, жаңылтпашты пайдалануда;
      2) ақын-жазушылардың суреттерін көрсету, олар туралы мәлімет беруде;
      3) мәтінді мәнерлеп оқу мен өлең жаттауда;
      4) мәтіннің авторы туралы мәліметтер, не оның мазмұнын жалғастыруды қажет ететін тапсырмалар арқылы оқу сабағындағы материалдарды еске түсіруде;
      5) тәрбиелік мәні бар көркем шығармаларды және балалардың жас ерекшілігіне лайық ауыз әдебиеті үлгілерін пайдалануда.
      11. Математика пәнімен:
      1) сан атауларын пайдалануда;
      2) жұмбақ-есептерді пайдалануда;
      3) сөз мағыналарын түсіндіру барысында өлшемдік ұғымдарды пайдалануда;
      4) заттарды пішініне, өлшеміне қарай салыстыруда.
      12. Дүниетану пәнімен:
      1) қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстардың атауларын таныстыру, олар жайында түсінік беруде;
      2) жаттығу мәтіндері арқылы жануарлар, өсімдіктер, т.б. туралы түсініктерін кеңейтуде;
      3) табиғат құбылыстарымен таныстыруда;
      4) туған ел, Отан туралы жаттығуларды орындатуда;
      5) қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстар туралы ұғымдардың кеңейтілуінде, оларға сипаттама беруде;
      6) еліміздің мәдениеті, ғылымы, шаруашылығы туралы түсінік беруде.
      13. Музыка пәнімен:
      1) өлең мәтіндері арқылы музыкалық қабілетін дамытуда;
      2) музыка шығармаларының негізінде байланыстыра сөйлеуді дамытуда.
      14. Бейнелеу өнері пәнімен:
      1) жаттығу мазмұнына байланысты сурет салғызуда;
      2) әр алуан суреттерді, портреттерді пайдалануда;
      3) белгілі суретшілер туралы мағлұмат беруде;
      4) сюжетті сурет бойынша мазмұндама (ауызша, жазбаша түрде) жазуда.
      15. Дене шынықтыру пәнімен:
      1) сергіту жаттығуларын орындаған кезде дене қимылдарын пайдалануда;
      2) оқыту барысында «дене шынықтыру минутын», қимыл-қозғалыс ойындарын ұйымдастыруда.
      16. Еңбекке баулу пәнімен:
      1) қол саусақтарының нәзік бұлшық еттерін дамытуда;
      2) шығармашылық ой-қиялы арқылы сөйлей білу қабілетін дамытуда.

2. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

      17. Тіл және сөйлеу (2 сағат):
      1) сөйлеудің адам өміріндегі маңызы мен оның қажеттілігі;
      2) ауызекі және жазба тілде сөйлеу туралы түсінік.
      18. Дыбыс және әріп (24 сағат):
      1) у дыбысы. Сөз ішінде у дыбысының бірде дауысты, бірде дауыссыз болып келуі. У әрпінің емлесі: дауыссыз дыбыстан кейін келген у әрпінің алдында ү, ұ дыбыстары естілгенімен, жазылғанда олардың орнына у-дың өзі ғана жазылатыны;
      2) дауысты ы, і әріптеріне аяқталған сөздерге у әрпі қосылғанда, ы, і әріптерінің түсіп қалатыны;
      3) и дыбысы. И-дің дауысты, ал й - дауыссыз дыбыс дыбыс екені. И-дің бірде жуан, бірде жіңішке болатыны. И, й әріптерінің емлесі;
      4) я, ю әріптерінің жазылуы;
      5) дауыссыз дыбыстардың қатаң, ұяң, үнді болып бөлінетіні;
      6) б, п дыбыстары. Б және п әріптерінің емлесі;
      7) қ, ғ және к, г дыбыстары. Қ, к дыбыстарынан аяқталған сөздерге дауысты ы, і дыбыстары жалғанса, олардың ғ, г дыбыстарына айналуы;
      8) л, р дыбыстары. Л, р әріптерінің емлесі;
      9) н, ң дыбыстары. Олардың бір-бірінен өзгешелігі және емлесі.
      19. Мәтін (7 сағат):
      1) мәтін туралы түсінік. Жеке сөйлемдерден мәтіннің өзгешелігі. Мәтіннің тақырыбы және ондағы негізгі ойды анықтау. Мәтіннің мазмұнына сай ат қою. Мәтінге, сюжетті суреттерге ат қою;
      2) мәтіннің құрылымын байқату: негізгі ойды беру формасы сөйлем екені, мәтіннің бөліктері (басқы, ортаңғы (негізгі), соңғы (қорытынды)) туралы ұғым қалыптастыру. Мәтіндегі азат жолдың рөлін аңғарту;
      3) мәтіндегі сөйлемдердің байланысы. Дұрыс құрылмаған мәтінді қайта құру. Әр алуан мәтін түрлерін аңғарту: әңгімелеу, сипаттау, пайымдау;
      4) заттардың негізгі бөліктерін байқату: таныс заттарды көрсетіп, олардың басты белгілері жайлы әңгімелету, сипаттап айтқызу. Берілген мәтінге байланысты сұрақтарға жауап беру;
      5) берілген жоспар бойынша мазмұндама жазу. Берілген тақырып, тірек сөздер, суреттер т.б. бойынша мәтін құру.
      20. Сөйлем (14 сағат):
      1) сөйлем туралы түсінік. Сөйлемнің мәтіннен өзгешелігі. Тұтас мәтінді сөйлемдерге бөлу: берілген мәтіндегі сөйлемдердің ара жігін ажырату;
      2) сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрлері: хабарлы сөйлем, сұраулы сөйлем, лепті сөйлем. Сөйлем түрлерінің айтылу интонациясын байқату;
      3) сөйлем соңына қойылатын тыныс белгілері (нүкте, сұрау, леп белгісі);
      4) сөйлемдегі сөздердің байланысы. Сұрақ қою арқылы сөйлемнің ішінен бір-бірімен байланысып тұрған сөздерді табу;
      5) сөздердің орналасу тәртібін ескере отырып, сөздерден сөйлем құрау. Сұрақ бойынша сөйлемді кеңейтіп жазу (екі сөзден тұратын сөйлемді үш сөзді етіп құру). Үлгі, сызба, суреттер бойынша сөйлем құрап жазу. Дұрыс құрылмаған сөйлемді түзеп, қайта жазу.
      21. Сөз және оның мағынасы (6 сағат):
      1) сөз және оның мағынасы туралы түсінік;
      2) мағынасы жуық, мәндес сөздер, қарама-қарсы мағыналы сөздер, әртүрлі мағынаны білдіретін сөздер (терминдер айтылмайды);
      3) сөздердің қолдану ерекшелігі;
      4) мәтіндегі сөздерді мағыналарына қарай ажырата білу.
      22. Сөз құрамы (12 сағат):
      1) сөздің түбірі мен қосымшасы туралы алғашқы түсінік;
      2) түбір мен қосымшаның бір-бірінен айырмашылығы;
      3) қосымшаның жұрнақ, жалғау болып бөлінуі. Олардың әрқайсысының өзіндік белгілері.
      23. Сөз таптары (35 сағат):
      1) кім? не? кімдер? нелер? қандай? қай? не істеді? не қылды? қайтті? қанша? неше? нешінші? сұрақтарына жауап беретін сөздер туралы түсінікті қайталау;
      2) сөз табы туралы түсінік. Зат есім, оның мағынасы, сұрақтары. Жалқы есім және жалпы есім. Жалқы есімнің жазылу емлесі;
      3) зат есімнің жекеше және көпше түрлері. Зат есімнің көпше түрін сөз құрамына талдау, көптік жалғаулары;
      4) Етістік, оның анықтамасы, сұрақтары. Дара және күрделі етістіктер;
      5) сын есім және оның анықтамасы, сұрақтары. Сын есіммен зат есімнің байланысы;
      6) сан есім және оның анықтамасы, сұрақтары. Сан есімнің зат есіммен байланысып айтылуы.
      24. Сөйлеу мәдениеті (2 сағат):
      1) сөйлеу мәдениеті туралы түсінік. Әдемі сөйлеу – әдептілік. Амандасу, сәлемдесу, танысу, алғыс айту кезінде қолданылатын сөздер.
      25. Жыл бойы өткенді қайталау (14 сағат).
      26. Жыл бойына арналған жазба жұмыстары (20 сағат).

3. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

      27. Тіл және сөйлеу (2 сағат):
      1) сөйлеу туралы берілген ұғымды кеңейту. Сөйлеу мәнерлілігі. Дауыс ырғағының сөйлеу жағдайына сәйкес болуы.
      2) ауызекі және жазба тілде сөйлеу ерекшеліктері.
      28. Дыбыс және әріп (16 сағат):
      1) Дыбыс туралы 2-сыныпта өткенді қайталау;
      2) Э, е, ф, в, ц, ч, ш, щ дыбыстарының ерекшеліктерін меңгерту. Бұл дыбыстарды дұрыс айтып, сауатты жазуға дағдыландыру;
      3) В, ф дыбыстары мен әріптерінің ерекшеліктерін салыстыру;
      4) Ч, щ дыбыстары мен әріптерінің ерекшеліктері;
      5) Х, Һ дыбыстары, олардың айтылу ерекшеліктері. Х, һ дыбыстарына қатысты сөздердің емлесі.
      29. Мәтін (7 сағат):
      1) мәтін туралы берілген ұғымды қайталау. Мәтін құрастырудың сызбасы (басқы, ортаңғы, соңғы бөліктері).
      2) мәтінді логикалық аяқталған бөліктерге бөлу (жоспар және жоспарсыз). Жоспар құру. Әр алуан мәтін түрлерін құрастыру: әңгімелеу, сипаттау, пайымдау, олардың бір-бірінен ерекшеліктері.
      3) мәтіндегі сөйлемдердің байланысы. Берілген жоспар, суреттер бойынша және белгілі бір жағдайға байланысты әңгіме құрастыру. Сөйлеу ортасына, сөйлеу мақсаты мен сөйлеу тақырыбына сәйкес диалог құру.
      4) бірлесіп жасалған жоспар бойынша 50-70 сөзден құралған қысқаша шығарма жазу.
      5) мәтінді ықшамдау және жалпылау арқылы қысқарту. Терме баяндау.
      30. Сөйлем (22 сағат):
      1) сөйлем туралы 2-сыныпта берілген білімді қайталау;
      2) сөйлем түрлерін әртүрлі жағдаяттарда (ситуация) орынды қолдана білу;
      3) сөйлем мүшелері. Тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелер;
      4) бастауыш пен баяндауыштың байланысы. Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша;
      5) жалаң және жайылма сөйлем;
      6) үлгі сызба, сұрақ бойынша сөйлем құрау;
      7) қаратпа сөз, оның тыныс белгісі.
      31. Сөз және оның мағынасы (6 сағат):
      1) сөз туралы берілген білімді еске түсіру;
      2) сөз мағыналарымен жұмыс: сөз өзінің тура мағынасынан басқа ауыспалы мағынада қолданылатынын және бір сөздің бірнеше мағынада жұмсалатынын байқату;
      3) мәндес және қарама-қарсы мағыналы сөздер.
      32. Сөз құрамы (14 сағат):
      1) сөз құрамы жайында 2-сыныпта берілген ұғымдарды қайталау;
      2) түбір сөз және туынды сөз;
      3) туынды сөз жасайтын жұрнақтар;
      4) туынды сөз бен түбір сөзді салыстыру;
      5) түбірлес сөздер;
      6) қосымшалардың емлесі: қосымшалардың сөздің соңғы буынымен үндесіп жалғануы, қосымша жалғанғанда кейбір сөздердің соңғы дыбысының өзгеруі немесе түсіп қалуы туралы түсінік (кітап+ы – кітабы).
      33. Сөз таптары (34 сағат):
      1) сөз таптары туралы берілген ұғымды қайталау;
      2) зат есім туралы 2-сыныпта өтілген материалды еске түсіру;
      3) негізгі және туынды зат есім. Негізгі зат есім, оның анықтамасы;
      4) туынды зат есім, оның анықтамасы. Туынды зат есім жасайтын жұрнақтар;
      5) зат есімнің тәуелденуі;
      6) тәуелдік жалғау, оның жекеше және көпше түрлері. Тәуелдік жалғаудың емлесі;
      7) етістік туралы берілген білімді еске түсіру. Негізгі және туынды етістік;
      8) болымды және болымсыз етістік;
      9) сын есім жайында берілген білімді еске түсіру. Негізгі және туынды сын есімдер;
      10) салыстырмалы шырай жұрнақтарымен таныстыру;
      11) заттарды әр алуан белгісіне, сапасына және т.б қарай салыстыру;
      12) сан есім туралы берілген білімді еске түсіру. Есептік және реттік сан есімдер.
      34. Сөйлеу мәдениеті (2 сағат):
      1) танысу, өтіну, тілек білдіруге байланысты сөздерді пайдалану;
      2) ауызекі және жазба тілде шақыру, құттықтау.
      35. Жыл бойы өткенді қайталау (13 сағат).
      36. Жыл бойына арналған жазба жұмыстары (20 сағат).

4. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

      37. Тіл және сөйлеу (2 сағат):
      1) тіл және сөйлеу туралы берілген ұғымды еске түсіру. Ауызекі және жазба тілде сөйлеу туралы түсініктерін кеңейту;
      2) сөйлеудің адамдардың сезіміне, іс-әрекетіне әсері.
      38. Дыбыс және әріп (7 сағат):
      1) дыбысқа байланысты берілген білімді қайталау. Фонетика туралы түсінік беру. Фонетикалық талдау жасау;
      2) буын үндестігі туралы ұғым қалыптастыру: дауысты дыбыстардың сөз ішінде жуан-жіңішкелігіне қарай үндесіп айтылуы және жазылуы;
      3) дыбыс үндестігі туралы түсінік. Түбірдің соңғы дыбысы қатаң болса, оған жалғанатын қосымшаның бірінші дыбысы қатаң болып келетіні. Түбірдің соңғы дыбысы ұяң немесе үнді болса, оған жалғанатын қосымшаның бірінші дыбысы да ұяң не үнді болып сәйкестенуі;
      4) дауысты дыбыстың әсерінен түбірдің соңындағы қатаң дыбыстың ұяң не үнді болып өзгеруі.
      39. Мәтін (7 сағат):
      1) мәтін және оның түрлері туралы берілген ұғымды кеңейту;
      2) әңгімелеу мәтіні, оның құрылымын талдау. Өз беттерінше әңгіме құрау (7-8 сөйлем);
      3) тірек сөздер, суреттер, оқығандары бойынша әңгіме;
      4) сипаттау мәтіні, оның құрылымын талдау. Затты нақты сипаттау, көркемдік сипаттау, салыстырмалы сипаттау;
      5) пайымдау мәтіні. Пайымдаудың мазмұндық және құрылымдық ерекшеліктерін байқату: мұнда түсіндіру (ой), дәлелдеу және қорытынды болатыны; пайымдауда түсінікті дәйектемелерді пайдалану. Пікір айтуға дағдыландыру, өз ойын дәлелдей алуға, қорытынды жасай білуге үйрету;
      6) қабырға газетіне мақала жазу. Саяхат кезінде көргендері, алған әсерлері жайында жазу. Өздігінен мәтін құрау дағдысын жетілдіру: айтқан ойларының тақырыпқа сай болуы, мазмұндау логикасының сақталуы, сөйлемдердің дұрыс құрылуы, орынсыз қайталауға жол берілмеуі және т.б.
      40. Сөйлем (22 сағат):
      1) сөйлемге қатысты берілген білімді қайталау;
      2) синтаксис туралы түсінік беру. Синтаксистік талдау жасауға үйрету;
      3) сөйлемнің дара және күрделі мүшелері;
      4) сөйлемнің бірыңғай мүшелері. Сөз тіркесі туралы түсінік. Сөйлемдегі сөз тіркестерін табуға жаттықтыру;
      5) жай сөйлем және құрамалас сөйлем;
      6) құрмалас сөйлемнің тыныс белгісі;
      7) қыстырма сөз, олардың тыныс белгісі.
      41. Сөз және оның мағынасы (5 сағат):
      1) сөз мағыналары туралы білімді еске түсіру;
      2) мағынасы бір-біріне жуық сөздер, мағынасы қарама-қарсы сөздер, көп мағыналы сөздер туралы түсініктерін кеңейту;
      3) тұрақты сөз тіркестері туралы түсінік беру.
      42. Күрделі сөздер (9 сағат):
      1) күрделі сөз туралы жалпы түсінік;
      2) біріккен сөз. Біріккен сөздің жасалуы және оның жиі кездесетін түрлері;
      3) қос сөз және олардың жасалуы. Қос сөздердің мәні және емлесі;
      4) қысқарған сөз. Қысқарған сөздердің жасалуы және олардың емлесі.
      43. Сөз таптары (48 сағат):
      1) сөз табы туралы өтілгенді қайталау;
      2) морфология туралы түсінік. Морфологиялық талдау жасау;
      3) зат есім. Зат есімнің септелуі. Септік жалғауының аттары мен септелуі. Септік жалғауының емлесі;
      4) тәуелденген сөздердің септелуі;
      5) көптік жалғаулы сөздердің септелуі. Зат есімнің жіктелуі;
      6) жіктік жалғаулары, олардың жекеше, көпше түрлері;
      7) етістік, оның жіктелуі. Жекеше және көпше жіктеу үлгілері;
      8) етістіктің шақтары: осы шақ, өткен шақ, келер шақ;
      9) сын есім. Сын есімнің дара және күрделі түрлері, олардың емлесі;
      10) қарсы мәндес сын есімдер;
      11) сан есім. Дара және күрделі сан есімдер, емлесі;
      12) есімдік туралы жалпы түсінік. Жіктеу есімдіктері, олардың септелуі;
      13) үстеу туралы түсінік;
      14) шылау туралы түсінік, олардың мәні;
      15) шылау мен шылау тұлғалас қосымшалардың жазылуы;
      16) одағай сөздер және олардың емлесі;
      17) еліктеуіш сөздер туралы түсінік. Олардың мәні мен емлесі.
      44. Сөйлеу мәдениеті (2 сағат):
      1) сөйлеу мәдениеті бойынша берілген ұғымды кеңейту: сөйлесіп отырған адамның сөзін бөлмеу, онымен ақжарқын, байыпты қалыпта сөйлесу, өзі туралы көп айта бермеу, дөрекі сөйлемеу және т.б.;
      2) ауызекі және жазба тілде кешірім сұрауға немесе келіспегенін білдіруге қажетті сыпайы сөздерді қолдана білу.
      45. Жыл бойы өткенді қайталау (14 сағат).
      46. Жыл бойына арналған жазба жұмыстары (20 сағат).

5. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      47. Пәндік нәтиже бойынша 2-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:
      1) тіл және сөйлеудің мәнін, ауызекі және жазба тілді;
      2) тіл дыбыстарының дауысты және дауыссыз түрлерін;
      3) мәтіннің құрылымы мен түрлерін;
      4) сөйлемнің айтылу мақсатына қарай бөлінетін түрлерін;
      5) сөйлемдегі сөздердің байланысын;
      6) сөз мағыналарын;
      7) өтілген сөз таптарын, олардың сұрақтарын.
      48. Пәндік нәтиже бойынша 2-сыныптың соңында оқушылар меңгеруі қажет:
      1) сөзге дыбыстық талдау жасауды;
      2) сөз құрамына талдауды;
      3) өтілген сөз таптарын ажырату, талдау және оларды өзара салыстыруды;
      4) мәтіндегі тірек сөздерді табуды және олармен мәтін құрауды;
      5) түрлі жағдаяттарда әңгімелесу, пікірлесу, өз ойын түсінікті жеткізуді (кіммен? қайда? қашан? не туралы?);
      6) өздеріне таныс заттарды, құбылыстарды салыстыру, сипаттауды;
      7) 6-8 сөзден тұратын сөздік диктанты, 25-30 сөзден тұратын диктанттарды, 40-50 сөзден мазмұндаманы, 4-6 сөйлемнен тұратын шығарманы жазуды.

6. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      49. Пәндік нәтиже бойынша 3-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:
      1) мәтін түрлері мен ерекшеліктерін;
      2) сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерін, олардың арасындағы байланысты;
      3) жалаң және жайылма сөйлем түрлерін;
      4) қаратпа сөзді;
      5) дыбыс және әріп, олардың емлесін;
      6) сөз және оның мағынасын;
      7) түбір сөз бен қосымшалы сөздің бір-бірінен айырмашылығын;
      8) туынды сөз жасайтын жұрнақтарды;
      9) түбір мен қосымшаның жазылуын.
      50. Пәндік нәтиже бойынша 3-сыныптың соңында оқушылар меңгеруі қажет:
      1) жоспар бойынша әңгімелеуді;
      2) үлгі бойынша сызба құрастыруды;
      3) сөздерді сауатты және каллиграфиялық талапқа сай жазуды;
      4) сөз құрамына талдауды;
      5) мәтінге ат қоюды және ондағы негізгі ойды табуды;
      6) мәтінге жоспар құруды;
      7) жалаң және жайылма сөйлем құрастыруды;
      8) сөйлемнен тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерді табуды;
      9) түрлі жанрда шығарма құрауды (әңгіме, хат, хабарландыру);
      10) өткен тақырыпты қайталау үшін 55-60 сөзден (диктант) тұратын мәтінді көшіріп және есту арқылы жазуды;
      11) сұрақтар, грамматикалық тапсырмалар, ұжыммен құрастырған жоспар бойынша (60-70 сөз) мазмұндама жазуды;
      12) сипаттау, сюжеттік сурет бойынша баяндау, өзінің бақылауы арқылы шығарманы жазуды; мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойын анықтауды.

7. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      51. Пәндік нәтиже бойынша 4-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:
      1) мәтін және оның түрлерін;
      2) сөйлемнің дара және күрделі мүшелерін;
      3) сөйлемнің бірыңғай мүшелерін, олардың тыныс белгілерін;
      4) сөз тіркесін;
      5) буын және дыбыс үндестігін;
      6) сөз мағыналарын, олардың бір-бірінен айырмашылығын;
      7) күрделі сөздерді және оның түрлерін (біріккен сөз, қос сөз);
      8) жай сөйлем мен құрмалас сөйлемнің бір-бірінен өзгешелігін, құрмалас сөйлемнің тыныс белгісін;
      9) сөз таптарын және түрлену жүйесін.
      52. Пәндік нәтиже бойынша 4-сыныптың соңында оқушылар меңгеруі қажет:
      1) мәтіндегі тірек сөздерді табуды және олармен мәтін құрауды;
      2) сөз таптарын ажырату, талдау және оларды топтастыру, өзара салыстыруды;
      3) жіктеу есімдіктерін табуды және оларды септеуді;
      4) мәтіннен қаратпа және қыстырма сөздерді табуды;
      5) жай сөйлемге синтаксистік талдау жасауды;
      6) өз ойларын еркін жеткізуді, сөйлемдерді дұрыс құрастыруды;
      7) берілген мәтінге жоспар құруды;
      8) қоршаған орта мен мақсатқа сәйкес орынды сөйлей білуді;
      9) диктант (көлемі 65-75 сөз), мәтін бойынша мазмұндама (мәтін көлемі 150-200 сөз), көлемі 50-60 сөзден тұратын шығарма (сипаттама, баяндама, пайымдау) жазуды.
      53. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Қазақстан Республикасы Конституциясы туралы түсінігі болуы және оны құрметтеуінен;
      2) өз Отанына деген мақтаныш сезімінен;
      3) өз ана тілін білуі және құрметтеуінен, өз халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа ұлттардың салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      4) өз елінің, туған өлкесінің табиғатын аялауға және қорғауға ұмтылуынан;
      5) үлкендерге құрметпен, кішілерге қамқорлықпен қарап, айналасына мейірімді, кішіпейілділігінен көрінеді.
      54. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:
      1) бастауыш сыныпта оқытылған пәндер бойынша жүйелі білімінің болуынан;
      2) алынған ақпаратты талдай, өңдей, жинақтай және қолдана білуінен;
      3) шығармашылықпен жұмыс істеу әдістерін меңгеруінен көрінуі қажет.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
3-қосымша

Бастауыш білім берудің деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. «Әдебиеттік оқу» пәні – бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша тілін дамытуды, яғни сөздік қорын байытуды, байланыстыра және грамматикалық тұрғыдан жүйелі сөйлеуге үйретуді, сөйлеу мәдениетін қалыптастыруды көздейді. Ұлттық тәрбие, рухани-мәдени құндылықтар, ана тілі және қазақ халқының салт-дәстүрі негізінде сусындаған жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал етеді. Адамның ішкі рухани жан дүниесі байлығын ашуға, адамгершілікке тәрбиелеуге, тілі мен қиялын дамытуға мүмкіндік береді.
      3. Пәнінің мақсаты – дұрыс, мәнерлеп және шапшаң оқуды меңгерту, оқушыны шығарма авторының көзқарасын түсінуге жетелеу және мәтінді қабылдаушы оқырман ретінде тәрбиелеу, көркем-шығармашылық және танымдық қабілеттерін дамыту, сөз өнеріне деген қызығушылығы мен эстетикалық талғамын қалыптастыру, сөйлеу әрекетінің барлық түрін жетілдіру, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылық пен рухани-адамгершілік тәрбие беру.
      4. Пәнінің міндеттері:
      1) оқу сапасын (дұрыс, түсініп, шапшаң, мәнерлеп) жетілдіру;
      2) ауыз әдебиетінің жанрларымен, отандық және әлемдік балалар әдебиетінің озық үлгілерімен таныстыру;
      3) ақын-жазушылардың балаларға арналған шығармаларының басты тақырыбын, басты кейіпкерлерін және негізгі мазмұнын айқындау;
      4) талданып отырған мәтіннің жанрлық сипатын анықтау;
      5) әдеби-теориялық білім негіздерін қалыптастыру;
      6) адамгершілік және эстетикалық құндылықтар жүйесі негіздерін қалыптастыру;
      7) оқылған шығарма сюжеті ізімен немесе еркін тақырыпта әртүрлі әдеби шығармашылық жұмыс түрлерін (өлең, әңгіме құрастыру, мәтінді сахналау, мәтін бойынша сурет салу, мақала жазу, шағын үзіндіге сценарий жазу т.б.) орындауға машықтандыру;
      8) әдеби функционалдық сауаттылыққа баулу және әдеби тілде еркін сөйлеуді меңгерту;
      9) тұлғалық оқырмандық мәдениетін қалыптастыруда ана тілінде ауызша және жазбаша дұрыс сөйлеу, өз ойын анық (тіл байлығын арттыра отырып), нақты баяндау білігі мен дағдысын қалыптастыру;
      10) кітап және анықтамалықтармен, библиографиялық әдебиеттер және сөздіктермен жұмыс істей білуге дағдыландыру.
      5. Пән бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 2–4-сыныптар барлығы 136 сағатты құрайды (аптасына 4 сағаттан).
      6. Әдебиеттік оқу пәнінің басқа пәндермен пәнаралық байланысы оқушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілін, көркем-шығармашылық, танымдық қабілеттерін дамыту, сөз өнеріне деген қызығушылығын, эстетикалық талғамын арттыру, ұлттық сананы қалыптастыру, сөйлеу әрекетінің барлық түрін жетілдіру, рухани-мәдени, ұлттық-әлемдік құндылықтарды барынша бағалап, құрметпен қарауға үйрету мақсатында жүзеге асырылады. «Әдебиеттік оқу» пәнінің сөздік қорын басқа пән терминдері арқылы байытылып, кеңейтіледі және ол пәндердің мазмұнын толық ұғынуға ықпалын тигізеді.
      7. Қазақ тілі:
      1) жазба жұмыс түрлерін (мазмұндама, шығарма) орындау;
      2) сөздік қорын байыту, байланыстыра және грамматикалық тұрғыдан жүйелі сөйлеуге үйрету, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру;
      3) өз ойынан, үлгі бойынша, көргені немесе оқығаны бойынша мәтін (сипаттау, пайымдау, баяндау) құрастыру, мәтінді талдау, жоспар құру, мәтінге атау беру;
      4) жазба жұмыс түрлерін (мазмұндама, шығарма) орындау;
      5) жазба жұмыстарын сауатты жазу (қатесіз жазу);
      6) жазба жұмыстарын жазу барысында грамматикалық ережелерді қолдану, орфографиялық және орфоэпиялық нормаларды сақтау.
      8. Математика:
      1) сандарды ойын кезінде, ауыз әдебиет шығармаларында қолдану;
      2) тілді математикалық терминдермен байыту;
      9. Дүниетану:
      1) қоршаған дүниенің біртұтастығы, олардың арасындағы байланыс туралы білімдерін қолдану;
      2) топсеруен кезінде, табиғат туралы алған білімдерін жазба жұмыстарда қолдану.
      10. Музыка:
      1) қазақ халқының және Қазақстанда тұратын басқа халықтардың музыка саласына еңбек сіңірген қайраткерлердің музыкалық шығармаларын тыңдау;
      2) музыка тіліне салынған ақындардың өлеңдерін жаттау;
      3) ақын өлеңдерінің ырғағын анықтай алу;
      4) өлеңдерге сай әуендер ойлап табу;
      5) мәтіндердегі автордың көңіл-күйін байқау;
      6) ана тіліміздің сазды, әуенді, әуезді сарынын, үнін тыңдау;
      7) көркем шығармалардағы сипаттау, теңеулердің музыка тіліндегі үндестігін ұғыну.
      11. Бейнелеу өнері:
      1) суретшілердің шығармалары арқылы оқушылардың сөз байлығын арттыру, тілін дамыту;
      2) сурет бойынша өз сезімдерін, ой-пікірлерін білдіру;
      3) суретке қарап мәтіндегі оқиғаны әңгімелеуге, мәтіндегі оқиғаға сай сурет салғызуға жаттықтыру;
      4) сипаттау, салыстыра сипаттау мәтіндерін құрастыруда, мазмұндама және шығарма жазуда халық шеберлерінің туындыларын пайдалану;
      5) эстетикалық тәрбие беру.
      12. Еңбекке баулу:
      1) еңбек тақырыбына байланысты шығармалар оқу барысында оқушыларды еңбексүйгіштікке баулу, адамдардың еңбегін құрметтеуге тәрбиелеу;
      2) еңбекке баулу сабағында берілетін қазақ халқының және Қазақстанда тұратын басқа халықтардың ұлттық киім үлгілері, қазақтың ұлттық зергерлік бұйымдары мен ою-өрнектерінің тарихы т.б. туралы мәліметтерді шығармалар оқу кезінде еске түсіру, байланыс орнату;
      3) қазақтың сәндік-қолданбалы өнерін оқушылардың ауызекі және жазба тілдерін дамыту, сөздік қорларын байыту арқылы жүзеге асырылады.

2. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. Оқу материалдары төмендегі тараулар бойынша топтастырылады:
      1) білім керек бәріне (17 сағ.);
      2) атадан қалған асыл мұра (19 сағ.);
      3) неткен сұлу, неткен көркем, осы менің туған өлкем (12 сағ.);
      4) қыста талай қызық бар (16 сағ.);
      5) қадірлі әкелерім, мейірімді аналарым (18 сағ.);
      6) адам болам десеңіз (19 сағ.);
      7) бабалар өмірі-ұрпаққа өнеге (19 сағ.);
      8) туған өлке табиғатын қастерлейік (16 сағ.).
      14. Әр тоқсан бойынша екі үлкен тараудан топтастырылған материалдарды оқыту көзделген. Әр бөлімге бөлінген сағаттар санында ауызша және жазбаша тіл дамыту, қайталау сабақтары қоса есептеледі.
      15. Ауыз әдебиеті үлгілері:
      1) балаларға арналған тақпақтар, ойын өлеңдер, төрт түлік жырлары, бесік жыры, өтірік өлеңдер (үзінділер), мақал-мәтелдер (әртүрлі тақырыптағы), жұмбақ-жаңылтпаштар (әртүрлі тақырыптағы);
      2) ертегілер: хайуанаттар жайындағы, қиял-ғажайып оқиғалы, шыншыл ертегілер;
      3) бата, айтыс үлгілері, аңыз-әңгімелер, мысалдар, күлдіргі әңгімелер, шешендік сөздер.
      16. Жазба балалар әдебиеті үлгілері:
      1) қазақ ақындарының балаларға арналған өлеңдері (А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, Ж.Жабаев, М.Жұмабаев, М.Дулатов, С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, А.Тоқмағамбетов, Қ.Аманжолов, М.Мақатаев, Ө.Тұрманжанов, М.Әлімбаев, Қ.Мырза Әлі, Б.Ысқақов, Қ.Баянбай, С.Қалиев, Ж.Смақов, Т.Молдағалиев, С.Мәуленов, Ә.Дүйсенбиев, Ф.Оңғарсынова, Ө.Ақыпбеков, Ғ.Қайырбеков, О.Әубәкіров, Ш.Смаханұлы, Е.Өтетілеу, Е.Елубаев, Н.Айтов және т.б.), қазақ жазушылары (Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынұлы, Ж.Аймауытов, М.Әуезов, С.Көбеев, С.Сарғасқаев, С.Мұқанов, Ш.Мұртаза, С.Бегалин, Б.Соқпақбаев және т.б.), орыс және әлем классиктері (Л.Толстой, И.Крылов және т.б.) мен орыс педагогі К.Д.Ушинскийдің шығармалары;
      2) жазушылар өмірбаяны мен шығармашылығы туралы қысқаша мәліметтер;
      3) ғылыми-танымдық шығармалардан: мақала, естелік, өмірбаян, күнделік (аспан әлемі, су асты тіршілігі, табиғат құбылыстары, жаратылыс құпиялары, халықтық әдет-ғұрып, салт-дәстүр туралы шығармалар).
      17. Әдеби-теориялық білім:
      1) халық ауыз әдебиеті жанрлары жөнінде (ертегі, өтірік өлең, жыр, жұмбақ, мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар, аңыз-әңгіме және т.б.) өлеңнің ұйқасқа құрылатыны, ақынның көңіл-күйі туралы түсінік (өлең түрлері: табиғат лирикасы, арнау өлеңдер, мысал өлеңдер, сықақ өлеңдер және т.б.), мәтіндегі көркем сөз жөнінде практикалық түрде түсінік, мәтін түрлері, мәтіндегі негізгі ой туралы қарапайым мағлұмат;
      2) диалог туралы балалардың түсінігіне сай анықтама.
      18. Мәтінмен жұмыс:
      1) мәтіндегі негізгі ойды, оның басталуын, жалғасуын, шарықтау шегін, аяқталуын анықтау, мәтінді әңгімелеу, мәтін кейіпкерлерін атау;
      2) мәтін соңындағы сұрақтарға жауап беру және сұрақ қоя білу;
      3) мәтінге берілген суреттермен жұмыс жасау, мәтін мазмұны бойынша сурет салу;
      4) сөздік жұмысын жүргізуге қатысу, түсіндірілетін сөздермен жұмыс;
      5) жазбаша шығармашылық жұмыстар жүргізу: шығарма, хат, құттықтаулар жазу және т.б.
      19. Шығарма атауын, оның шығарма мазмұны және шығарманың басты идеясымен байланысын түсіну. Атау нұсқауларын ойластыру, неғұрлым сәйкес атауды таңдау. Тақырып атауы, иллюстрация және түйін сөздер негізінде мәтін мазмұнын болжау. Мәтіннен түйін сөздерді, айтылған ойды дәлелдейтін сөйлемді, сөз тіркестерін табу. Мәтін кейіпкерін ауызша сипаттау. Мәтінді бөлімдерге бөлу, өздігінен бөлімдерге атау беру. Мәтіннің (мәтін бөлімдері бойынша) негізгі ойын анықтау, мәтіндегі негізгі ойды мәтін атауымен сәйкестендіру.
      20. Оқу дағдысы. 2-сыныпта оқушылардың мәтіндерді дұрыс, түсініп оқуына баса көңіл бөлінеді. Шапшаң, мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастырып, жетілдіру жұмыстары жүргізіледі. Оқу түрі: дауыстап оқу, іштей оқу.

3. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

      21. Оқу материалдары төмендегі тараулар бойынша топтастырылады:
      1) талаптан да, білім мен өнер үйрен (16 сағ.);
      2) маужырап барқыт қоңыр күз (10 сағ.);
      3) туған елім, туған жерім (15 сағ.);
      4) ата-бабам тарихы – менің тарихым (15 сағ.);
      5) туған жерге қыс келді (10 сағ.);
      6) жақсыдан үйрен (15 сағ.);
      7) масатыдай құлпырар жердің жүзі (10 сағ.);
      8) табиғат – менің өз үйім (15 сағ.);
      9) жаздыгүн шілде болғанда (12 сағ.);
      10) сарқылмас қазына (18 сағ.).
      22. Әр бөлімге бөлінген сағаттар санында ауызша және жазбаша тіл дамыту, қайталау сабақтары қоса есептеледі.
      23. Ауыз әдебиеті үлгілері:
      1) бесік жыры, төрт түлік туралы жырлар, жұмбақтар және жаңылтпаштар, түрлі тақырыптағы мақал-мәтелдер (өнер, білім, тәрбие, еңбек, ынтымақ, бірлік, батырлық, ерлік, жақсылық және жамандық, достық және т.б.);
      2) қазақ және басқа да халықтар ертегілері;
      3) аңыз әңгімелер, мысалдар, күлдіргі әңгімелер;
      4) шешендік сөздер, нақыл сөздер;
      5) батырлар жыры;
      6) айтыс түрлері.
      24. Жазба балалар әдебиеті үлгілері:
      1) қазақ ақындарының балаларға арналған өлеңдері (А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, Ж.Жабаев, М.Жұмабаев, М.Дулатов, С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, Т.Жароков, А.Тоқмағамбетов, Қ.Аманжолов, М.Мақатаев, Ж.Смақов, Т.Айбергенов, Қ.Мырза Әлі, С.Мәуленов, Ө.Тұрманжанов, Н.Айтов, Ә.Дүйсенбиев, Ф.Оңғарсынова, Б.Ысқақов, Ө.Ақыпбеков, Ғ.Қайырбеков, О.Әубәкіров, Ш.Смаханұлы және т.б.), қазақ жазушылары (Ы.Алтынсарин, С.Көбеев, А.Байтұрсынұлы, Ж.Аймауытов, Б.Майлин, М.Әуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, Ш.Мұртаза, С.Бегалин, М.Иманжанов, Б.Соқпақбаев, М.Төрежанов, С.Шаймерденов және т.б.), орыс және әлем классиктерінің (Л.Толстой, Ш.Айтматов, А.Гайдар және т.б.) шығармалары;
      2) жазушылар өмірбаяны мен шығармашылығы туралы қысқаша мәліметтер;
      3) ғылыми-танымдық шығармалардан: мақала, естелік, өмірбаян, күнделік (аспан әлемі, су асты тіршілігі, табиғат құбылыстары, жаратылыс құпиялары, адамзат сырлары, техника жетістіктері, халықтық әдет-ғұрып, салт-дәстүр туралы шығармалар).
      25. Әдеби-теориялық білім:
      1) 4-сыныпта әдебиет теориясы элементтерінен алдыңғы сыныптарда өткен ертегі, жұмбақ, мақал-мәтелдер, өлең т.б. жөнінде білетін білімдерін одан әрі арттыра түседі;
      2) халық ауыз әдебиетінің негізгі жанрлары (ертегі, аңыз, наным–сенім өлеңдері, тұрмыс–салт жырлары, жаңылтпаш, жұмбақ, мақал–мәтелдер, батырлар жыры, айтыс, шешендік сөздер) туралы ұғымдар дамытылып, олардың басты белгілері, мысал, әңгіме туралы ұғым, шығарманың тақырыбы, идеясы, сюжеті туралы қарапайым түсініктер, теңеу, эпитет, кейіптеу, метафора қолданысы, олардың анықтамалары, кейіпкерге мінездеме, портрет, диалог, монолог туралы балалардың түсініктеріне сай анықтамалар.
      26. Мәтінмен жұмыс:
      1) мәтіннен немесе мәтін бөлімдерінен түйін сөздерді көрсету, түйін сөздер мен негізгі ой арасындағы байланысты орнату;
      2) өздігінен мәтінді бөлімдерге бөлу және атау; әр бөлімнің және тұтас шығарманың (мұғалімнің көмегімен және өздігінен) басты ойын бөлу;
      3) қарапайым жоспар құрастыру (қарапайым жоспар нұсқасы: жоспардың пункттері – хабарлы сөйлемдер; сұрақтардан тұратын, мәтіндегі сөйлемдер арқылы құрастырылған жоспар);
      4) мұғалім немесе оқушылардың құрастырған жоспарын мәтін құрылымымен сәйкестендіру;
      5) өздігінен кейіпкер туралы жоспар құрастыру;
      6) мәтін бойынша алдын-ала құрастырылған сұрақтарға, оқыған мәтін мазмұны бойынша мұғалімнің сұрақтарына жауап беру;
      7) өздігінен мәтінге сұрақтар құрастыру, оқу барысында мазмұнды болжау;
      8) тақырып атауы, иллюстрация және түйін сөздер негізінде мәтін мазмұнын болжау; өздігінен тақырып атауын ойластыру;
      9) қандай да бір ойды дәлелдеу үшін және нақты тапсырма бойынша таңдап оқуды қолдану;
      10) мәтінді сахналау;
      11) авторлар жөнінде қосымша деректер жинау;
      12) сөздіктермен жұмыс жасау;
      13) шығармашылық жұмыстар: өлең, мәтін құрастыру және т.б.
      27. Оқу дағдысы. Іштей және дауыстап сөздерді тұтас мәнерлеп, дұрыс, саналы, жылдам оқу. Сөйлем құрылымына сәйкес келетін, дауыс ырғағын, қарқын, үнін, екпінін таңдап оқу.

4. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

      28. Білім мазмұнын құруда жанрлық–хронологиялық ұстанымы басшылыққа алынып, қазақ балалар әдебиетінің тұтас бітімінің қысқа нұсқасы ұсынылады.
      29. Оқу материалдары төмендегі тараулар бойынша топтастырылады:
      1) кәусар бұлақ (24 сағ.);
      2) асыл арналар (12 сағ.);
      3) жарық жұлдыздар (20 сағ.);
      4) мәуелі бақ (70 сағ.);
      5) әлем әдебиеті үлгілері (10 сағ.).
      30. Халық ауыз әдебиеті үлгілері:
      1) батырлар жырынан үзінділер («Ер Тарғын», «Қамбар батыр», «Тайбурылдың шабысы», «Алпамыс батыр», «Батыр бала Бөген мен Шұбар ат» және т.б.);
      2) аңыз әңгімелер мен қиял-ғажайып оқиғалар;
      3) халық арасында шешендігімен елге танылған билер мен батырлардың даналық шешендік сөздері;
      4) ақындар айтысы. Жұмбақ айтыс;
      5) ертегілер;
      6) мысалдар.
      31. Жазба балалар әдебиеті үлгілері. Қазақ ақын-жазушыларының шығармалары (әл-Фараби даналық ойлары, М.Қашғари, Ж.Баласұғын нақыл сөздері, М.Өтемісұлы, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, С.Көбеев, Ш.Құдайбердіұлы, Ғ.Қараш, С.Дөнентаев, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, С.Торайғыров, С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансүгіров, М.Әуезов, С.Мұқанов, А.Тоқмағамбетов, Ж.Жабаев, М.Мақатаев, Қ.Аманжолов, Ғ.Орманов, И.Байзақов, М.Иманжанов, Ғ.Мүсірепов, Б.Соқпақбаев, С.Сарғасқаев, Т.Айбергенов, Б.Бұлқышев, Ө.Тұрманжанов Т.Молдағалиев, Ә.Тәжібаев, С.Жүнісов, С.Мұратбеков, Ш.Мұртаза, М.Мағауин, А.Сейдімбек, Қ.Жұмағалиев, С.Жиенбаев, Б.Момышұлы, М.Шаханов, О.Сүлейменов, Ғ.Қайырбеков, О.Бөкей, А.Асылбеков, Ж.Әбдірашев, Ф.Оңғарсынова т.б.), әлем әдебиеті классиктері (Ш.Айтматов, Н.Хикмет, Э.Корр, Э.Хемингуэй, Г.Х.Андерсен, Л.Толстой, И.Крылов, т.б.) мен педагог В.Сухомлинскийдің балаларға арналған шығармалары. Жазушылар өмірбаяны мен шығармашылығы туралы қысқаша мәліметтер. Ғылыми-танымдық шығармалардан: мақала, очерк, естелік, өмірбаян, күнделік.
      32. Әдеби-теориялық білім:
      1) көркем мәтіндердегі пейзаждың, портрет, мінездеудің, диалог, монологтың орны туралы қарапайым түсінік, жазушы қолданған көркем сөздерді (теңеу, кейіптеу, эпитет) табу, шығарманың тақырыбы мен идеясы, композициясы, сюжеті туралы практикалық тұрғыда түсіндіру;
      2) эпикалық жырлар, аңыз, теңеу, айтыс, әдеби ертегі, мысал, диалог, монолог, сатира, кейіптеу, фантастикалық шығарма, портрет, лирика, мінездеме, қайталау, логикалық екпін, сюжет, естелік және т.б. туралы ұғымдар.
      33. Мәтінмен жұмыс:
      1) мәтін бойынша автордың көзқарасына өз пікірін білдіру;
      2) мәтінді эстетикалық-сезімдік тұрғыда қабылдау, шығарма кейіпкерлерінің іс-әрекетіне баға беру (сөйлеген сөздеріне, іс-әрекетіне, автордың көзқарасына сүйеніп және бүгінгі күн талабына сай өз көзқарасын білдіре отырып);
      3) мәтіндегі оқиғаның ретін, себебін, уақытпен, тарихи кезеңмен себеп-салдар байланысын көрсете алу;
      4) өлеңдерге сай ырғақты таңдай білу, сөздіктерге сүйене отырып сөздердің мағынасын түсіндіру, жазушы тіліне назар аудару, көркем сөздерді қолдану;
      5) өздігінен шығарманың атауын түсіну;
      6) мәтінді оқу үдерісінде (кезеңдері: мәтінді оқу барысында өздігінен сұрақтар құрастыру, мүмкін болатын жауаптарды болжау, өзін-өзі бақылау);
      7) «автормен диалог» жүргізу;
      8) оқыған шығарманың басты ойын өздігінен тұжырымдау, мәтін бөлімдері арасында мағыналық байланысты орнату;
      9) өздігінен әртүрлі нұсқада қарапайым жоспар құрастыру, мұғалімнің көмегімен және өздігінен күрделі жоспар құрастыру;
      10) нақты тақырыпқа әңгіме құрастыру үшін мәтіннен қажетті мәліметтерді табу;
      11) өздігінен мәтіннен түйін сөздерді айырып көрсету;
      12) негізгі ойды тұжырымдау, оны мәтін атауымен сәйкестендіру, жоспар бойынша мәтінді мазмұндау;
      13) шығарма кейіпкерлерінің образын сезіне отырып рөлге бөліп оқу;
      14) оқу мәдениеті. Ауызша және жазбаша сөйлеу.
      34. Оқу дағдысы. Ауызша сөйлеу мәнерлілігі тәсілін қолдана отырып, қажетті нормаларды сақтай жылдам, саналы, дұрыс, мәнерлі оқу. Өздігінен мәнерлеп оқуға дайындалу. Көлемі мен жанры әртүрлі кез-келген мәтінді іштей саналы оқу.

5. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      35. Пәндік нәтиже бойынша 2-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:
      1) мәтінді саналы оқуды;
      2) шығармаларды өздігінен дауыстап, іштей оқуды;
      3) мәтінді рөлдерге бөліп, мәнерлеп оқуды;
      4) мәтіндегі негізгі ойдың басталуын, жалғасуы мен аяқталуын табуды;
      5) көлемі 150–200 сөзден тұратын мәтін мазмұнын толық, қысқаша және жоспар бойынша таңдау мен әңгімелеуді;
      6) мәтіннің азат жолдарынан басталатын бөліктеріндегі ойды анықтау және оған атауы қоюды;
      7) мәтіннің мамұнына қатысты тірек сөздерді табуды;
      8) тыңдаған мәтіндері бойынша сұрақтарға жауап беруді;
      9) ертегілерді түрлеріне қарай топтауды;
      10) халық ауыз әдебиетінің шағын жанрларын (жұмбақ, жаңылтпаш, қаламақ, сұрамақ, санамақ) ажыратуды;
      11) өлеңнің басты ерекшеліктерін (ұйқасқа құралады, шумақтан тұрады және т.б.);
      12) өлеңді мысалдан, әңгімеден ажыратуды;
      13) оқулықпен жұмыс атқаруды (мәтін, сұрақ–тапсырмалар берілген беттерді көрсету және т.б.);
      14) шығарманың авторы мен тақырыбын атауды.
      36. 2-сыныптың соңында оқушылар меңгеруі қажет:
      1) сурет бойынша диалог құруды;
      2) тыңдаған ән-күйлерінің мәтінмен байланысын анықтауды;
      3) ғылыми-танымдық мәтіндерден өзіне қажетті мәліметті табуды және оны берілген үлгіге (кестеге, сызбаға, т.б.) сай өңдеу мен жүйелеуді;
      4) сызба бойынша өлең құрастыруды;
      5) өзі байқаған және көрген іс-әрекеттер мен оқиғалар бойынша шығарма–суреттемелер жазуды;
      6) мәтін кейіпкерлеріне, туысқандары мен достарына хатпен құттықтау жазуды;
      7) халық ауыз әдебиет үлгілерін және 2-3 өтірік өлеңді, 10-15 мақал-мәтел мен жұмбақ, жаңылтпашты жатқа айтуды;
      8) 2-3 өлеңді жатқа айтуды;
      9) мазмұндама мен шығарма жазуды (25-30 сөзден тұратын);
      10) 2-сыныптың бірінші жарты жылдығында минутына сөздер мен тыныс белгілерін қоса есептегенде 40-45 сөз оқуды; екінші жарты жылдықта – 50-55 сөз оқуды.

6. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      37. Пәндік нәтиже бойынша 3-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:
      1) шығармаларды өздігінен дауыстап, іштей, шапшаң, мәнерлеп және сөз екпінін дұрыс қойып оқуды;
      2) нұсқауға сәйкес мәтінді теріп оқуды;
      3) мысалдағы үгіт–насихат, өсиет сөз айтылған жолдарды тауып оқуды;
      4) көлемі қысқа мәтіндердегі оқиға мен іс-әрекетке өз көзқарасын білдіре әңгімелеуді;
      5) көлемі 200–250 сөзден тұратын мәтін мазмұнын толық, қысқаша және жоспар бойынша таңдау және әңгімелеуді;
      6) мәтінге түрліше жоспар құруды;
      7) мәтін мазмұнын өз сөзімен, толық әңгімелеуді;
      8) мәтінді бөліктерге бөліп, ат қоюды және оны дәлелдеуді;
      9) оқиға желісін ажыратуды, оқиғаға өзінің көзқарасы мен пікірін білдіруді;
      10) шығармадағы негізгі ойды табуды;
      11) шығарма кейіпкерлеріне сипаттама, олардың іс-әрекеттеріне баға беруді;
      12) мәтін авторын немесе авторы арқылы шығарманы атауды.
      38. Оқушылар меңгеруі қажет:
      1) ауыз әдебиеті үлгілерін жазба әдебиеттен ажырата алуды;
      2) сызба бойынша өлең құрастыруды;
      3) өзі байқаған, көрген іс-әрекет, оқиғалар бойынша шығарма – суреттемелер жазуды;
      4) мәтін кейіпкерлеріне, туысқандарына, достарына хат, құттықтау жазуды;
      5) халық ауыз әдебиет үлгілерін және 3-4 өтірік өлеңді, 4–5 өлеңді жатқа айтуды; 15-20 мақал-мәтел мен жұмбақ, жаңылтпашты жатқа айтуды;
      6) мазмұндама мен шығарма жазуды (30-35 сөзден тұратын);
      7) 3-сыныптың бірінші жарты жылдығында минутына сөздер мен тыныс белгілерін қоса есептегенде 55-60 сөз оқуды; екінші жарты жылдықта – 60-65 сөз оқуды меңгеруі қажет.

7. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      39. Пәндік нәтиже бойынша 4-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:
      1) тегі, жанры әр түрлі шығармаларды оларда бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлердің іс-әрекетіне өзіндік қарым-қатынасын білдіре отырып, мәнерлеп оқуды;
      2) мәнерлеп оқу құралдарын (ой екпінін, дауыс ырғағын, дауыс күшін, кідірісін, қарқынын) дұрыс қоюды;
      3) қара сөз бен өлеңнің ұқсастығын (екеуінің де бір ойға құрылғандығы, тақырып пен идеяның бірлігі, оқушының ой-сезіміне көркем сурет арқылы әсер етуі);
      4) өлеңнің қара сөзден айырмашылығын, яғни оның құрылымының өзіне тән ерекшеліктерін (ұйқасқа құрылуы, шумақтардан, тармақтардан, бунақтардан, мөлшерлі ырғақтан тұратыны);
      5) көлемі 300 – 350 сөзден тұратын мәтін мазмұнын толық, қысқаша және жоспар бойынша таңдап, әңгімелеуді;
      6) басқа шығармалардан мысалдардың өзіндік (жағымсыз жәйт, кемшілік, ұнамсыз мінез-құлықты ашық, тура сынамай астарлап, яғни аллегориялап сынауы, белгілі бір үгіт, тәлім-тәрбие айтылатын кіріспе немесе қорытынды шумақ болатыны, монологты–диалогты құрылымы дауысты құбылтып оқуға міндеттейтіні) ерекшеліктерін;
      7) шығармадағы негізгі ойды анықтап, оның басталуы, жалғасуы, шарықтау шегі, аяқталуына байланысты өздігінен жоспар құруды;
      8) мәтінді оқиға желісіне қарай шегін ажыратып, ат қоюды;
      9) мәтіннің мазмұнына қатысты тірек сөздерді табуды;
      10) мәтіндегі таныс емес сөздердің мағынасын түсіндірмелі сөздіктерді қолдана отырып түсіндіруді;
      11) мәтіндегі көркем сөздерді тауып, олардың шығармадағы рөлін, мәнін түсіндіруді;
      12) әр түрлі жанрлы шығармалардағы көркем сөздерді салыстыруды.
      40. Оқушылар меңгеруі қажет:
      1) шығармадағы оқиғаға өз көзқарасын білдіруді;
      2) мәтінді талқылау кезінде автор сөзін дәлел ретінде келтіре алуды;
      3) портреті арқылы және шығармалардағы іс-әрекетіне сәйкес кейіпкерлерге мінездеме беруді;
      4) ғылыми-танымдық және публистикалық мәтіндерден өзіне қажетті мәліметті табуды және оны берілген үлгіге (кестеге, сызбаға т.б.) сай өңдеп, жүйелеуді;
      5) көркем шығармада суреттелген оқиға, кейіпкерлер іс-әрекеті мен қарым қатынасының нақты өмірмен байланысын көрсетуді;
      6) мәтін туралы ауызша және жазбаша пікір білдіруді;
      7) әдеби кейіпкерге, туысқандарына, достарына хат, құттықтау жазуды;
      8) көркем шығармадан алған әсерін жазбаша түрде (8-10 сөйлем) орындауды;
      9) ауызша, жазбаша сөйлеуде мақал-мәтелдерді орынды қолдануды;
      10) сөйлегенде, жазғанда көркем сөз, шешендік сөз үлгілерін қолдануды;
      11) тақырыбы бір-біріне үндес шығармалардың кейіпкерлерін, оқиғаларын салыстыруды;
      12) көркем шығармада суреттелген оқиға, кейіпкерлер іс-әрекеті мен қарым-қатынасының нақты өмірмен байланысын көрсетуді;
      13) мазмұндама мен шығарма жазуды (40-45 сөзден тұратын);
      14) 4-сыныптың бірінші жарты жылдығында минутына сөздер мен тыныс белгілерін қоса есептегенде 65-70 сөз оқуды, екінші жарты жылдықта – 70-80 сөз оқуды.
      41. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Қазақстан Республикасының әнұранын жатқа білуінен;
      2) Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын, рәміздерін құрметтеуінен;
      3) ел ішінен шыққан құрметті азаматтардың, халыққа танылған билер мен батырлардың өмірі мен даналық сөздерін білуде, жатқа айтуда, жазба жұмыстарында, олардың өмірінен үлгі алуынан;
      4) қазақ және әлем классиктерінің шығармалары арқылы тарихи тұлғаларға құрметпен қарауда, өз туған жері, қоршаған ортаны сақтауға үйренуінен;
      5) мәтін кейіпкерлеріне деген өз көзқарасын білдіруден;
      6) адамдар арасындағы қарым-қатынас мәдениеттілігі мен этикалық нормаларды сақтауынан көрінеді.
      42. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:
      1) бағдарлама көлемінде мәтінді мәнерлеп, дауыс ырғағын келтіріп оқу дағдысынан;
      2) мәтінмен жұмыс істеу (сұрақтарға жауап беру, суретпен жұмыс, шығарманың негізгі ойын түсіну, талдау, жоспар құру және т.б.) білігінен;
      3) мәтін, сурет бойынша қысқаша әңгіме құрастыру білігінен;
      4) көркем шығармаларды меңгеру, пайымдау, қарапайым талдау жасауынан;
      5) шығарма авторлары туралы мәліметтер жинақтау білігінен;
      6) шығармашылықпен мазмұндау, басты кейіпкерлерге сипаттама беру, әңгіме құрастыру білігінен;
      7) ана тілінде ауызша және жазбаша дұрыс сөйлеу білуінен;
      8) танымдық, шығармашылық жобаларды орындауынан көрінеді.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
4-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 3–4-сыныптары үшін
«Орыс тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(орыс тілді емес)

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета для 3 класса

      11. Интегрированный курс «Русский язык» в третьем классе школ с нерусским языком обучения делится на следующие этапы:
      1) обучение грамоте, дифференциация звуков и букв;
      2) послебукварный период (обучение чтению и письму, развитие устной речи).
      12. Темы для чтения и развития речи. В ходе изучения предмета предполагается развитие элементарной русской речи учащихся в пределах следующих тем речевого общения:
      1) тема 1. Родина – 4 ч.;
      2) тема 2. Школа – 8 ч.;
      3) тема 3. Осень – 10 ч.;
      4) тема 4. Дом, семья – 10 ч.;
      5) тема 5. Зима – 10 ч.;
      6) тема 6. Весна – 10 ч.;
      7) тема 7. Скоро лето – 6 ч.
      13. Понимание и употребление слов и выражений, необходимых для учебного процесса:
      1) посмотрите; иди (-те) к доске, на место; подними (-те), опусти (-те) руки; первый (второй, третий) ряд; выходите из класса, войдите в класс, заходите в класс; достань (-те) книги, тетради, ручки: покажи (-те), возьми (-те), положи (-те), открой (-те); сделаем зарядку, споем песенку;
      2) в каком классе ты учишься? (Я учусь в третьем классе.);
      3) вопросы и краткие ответы: Как тебя зовут? – Айжан. А тебя? – Ильяс. Что ты взял? – Мел и т.п.
      14. Речевая деятельность:
      1) аудирование. Различение на слух и произношение гласных и согласных в сильных позициях: для гласных – под ударением, для согласных (глухих и звонких) перед гласными, для согласных (твердых и мягких) перед гласными и на конце слова. Произношение слов со звуками [ш], [ж], [ц], со стечением согласных. Различение в речи слов и предложений. Понимание прочитанных учителем (или в звукозаписи) небольших рассказов, сказок и др.;
      2) говорение. Построение предложений по речевым образцам. Ответы на вопросы. Составление высказываний из 2-4 предложений с опорой на наглядность, на ситуацию (в пределах лексико-грамматического минимума). Проговаривание диалога из 2-4 реплик;
      3) чтение. Сознательное, правильное, плавное чтение по слогам (целыми словами и предложениями) небольших текстов, включающих лексику, модели предложений, усвоенных ранее конструкций. Понимание содержания текста. Ответы на вопросы по содержанию прочитанного текста. Пересказ прочитанного текста по вопросам. Чтение вслух с соблюдением пауз, выделение голосом словесного ударения. Интонирование повествовательных и вопросительных предложений. Заучивание небольших стихотворений;
      4) письмо. Закрепление умений и навыков каллиграфически грамотного письма. Овладение умением списывать слова и короткие предложения (сначала с доски, а затем – с книги);
      5) раздельное написание предлога с последующим словом. Перенос слова по слогам. Большая буква в начале предложения, в собственных именах, кличках животных. Письмо под диктовку букв, открытых и закрытых слогов, слов, написание которых совпадает с произношением.
      15. Языковой материал. Элементы фонетики и орфоэпии:
      1) выработка навыков произношения звуков (вначале – сходных с родным языком); отработка произношения ударных гласных звуков (а, о, у, э, и, ы); умение произносить твердые и мягкие согласные, звонкие и глухие согласные, стечение согласных, безударные гласные, знаменательные слова с предлогами. Умение интонировать повествовательные предложения, вопросительные предложения с вопросительным словом (где, как, какой, какая, кто, куда, что, чей, чья).
      16. Грамматика:
      1) существительные в именительном падеже: а) мужского рода с нулевым окончанием (стол) и окончанием -а, -я при обозначении лица (ученик, папа, Петя); б) женского рода с окончанием -а, -я (парта, тетя). Существительные мужского и женского рода в именительном падеже множественного числа с окончанием -и, -ы (Это ученики, парты). Лексическое усвоение слов с окончанием -а (дома), с чередованием в основе (стулья);
      2) сочетание прилагательных, притяжательных, указательных местоимений с существительными (синий карандаш, моя тетрадь, мои книги, этот дом);
      3) глаголы несовершенного вида настоящего времени 1, 2 и 3 лица, их сочетания с существительными и личными местоимениями (Мальчик играет. Он играет. Дети играют. Они играют. Ты читаешь. Я читаю. Я пишу). Глаголы прошедшего времени мужского и женского рода единственного числа совершенного вида (нарисовал, нарисовала);
      4) существительные со значением объекта: а) в винительном падеже (при переходных глаголах) с нулевым окончанием в мужском роде и с окончанием -у, -ю в женском роде (рисует шар, читает книгу, поет песню); б) в родительном падеже с предлогом у при одушевленных существительных с окончанием -а, -я (для мужского рода), -и, -ы (для женского рода) (У мальчика (девочки) книга). Местоимение 1 лица единственного числа с предлогом у в том же значении;
      5) существительные в винительном падеже со значением направления (Куда идут дети? – Дети идут в школу (в поле, на улицу));
      6) выражение отрицания при существительных (Это книга? – Нет, это не книга), при глаголах (Мальчик пишет? – Нет, он не пишет), при прилагательных и притяжательных местоимениях (Это красный карандаш? – Нет, это не красный карандаш. Это твой карандаш? – Нет, это не мой карандаш).

3. Базовое содержание учебного предмета для 4 класса

      17. В четвертом классе продолжается послебукварный период, который предполагает развитие всех видов речевой деятельности на материале лексико-грамматического, тематико-ситуативного минимумов. Так же, как в третьем классе, содержание предмета представлено тремя составляющими:
      1) речевая деятельность;
      2) языковой материал;
      3) этнокультуроведческий материал.
      18. Речевая деятельность:
      1) аудирование. Понимание связной речи учителя и других носителей русского языка в объеме языкового материала, предусмотренного программой. Понимание прочитанных учителем вслух рассказов, сказок, небольших стихотворений. Понимание русской речи в звукозаписи. Выделение основной мысли прослушанного текста. Ответы на вопросы по содержанию прослушанного текста;
      2) говорение. Пересказ прочитанного текста. Ответы на вопросы по содержанию прочитанного, самостоятельная постановка вопросов к тексту. Продолжение рассказа по данному началу или придумывание предыстории событий по данному концу. Составление небольшого связного высказывания по иллюстрациям (с опорой на вопросы учителя). Составление коротких рассказов по сюжетным картинам. Составление рассказов о себе, о своих занятиях, играх, экскурсиях. Составление связного высказывания по темам, аналогичным пройденным. Монологизирование диалога (пересказ фактов, сообщенных в диалоге, состоящем из 4-6 реплик). Расширение диалога дополнительной репликой, связанной с предыдущими. Самостоятельное построение диалога в знакомых учебных ситуациях (или по словесной ситуации);
      3) чтение. Сознательное, правильное, беглое, выразительное чтение. Деление текста на смысловые части. Самостоятельное или под руководством учителя составление плана к прочитанному тексту в виде вопросительных и повествовательных предложений. Выделение основной мысли произведения. Определение основных черт характера персонажей, обоснованное конкретными примерами; определение (на слух), к какому персонажу относятся те или иные реплики; описание внешности персонажа. Обращение к двуязычным словарям при самостоятельном чтении;
      4) выразительное чтение. Правильное интонирование предложений по цели высказывания (повествовательных, вопросительных, восклицательных), предложений с обращением, однородными членами, с противопоставлением. Выделение голосом словесного и логического ударений. Чтение в лицах (по ролям) после предварительной работы по определению характера, интонации речи каждого персонажа. Выразительное чтение и заучивание наизусть произведений стихотворного характера (не менее трех в течение каждой четверти). Чтение вслух и про себя незнакомого текста с предварительно снятыми языковыми трудностями. Скорость чтения не менее 50-60 слов в минуту;
      5) письмо. Письменные ответы на вопросы (5-7 вопросов) по содержанию прочитанного текста, по картине, по экскурсии после предварительной речевой и орфографической подготовки. Письмо под диктовку небольших текстов со словами в изученных грамматических формах с предварительным разбором (30-40 слов), изложение текста из 5-6 предложений (без прямой речи);
      6) употребление в предложениях слов в нужных грамматических формах или изменение слов, данных в начальной форме. Составление предложений из данных слов и словосочетаний. Учебный материал организуется по нижеследующим лексическим темам.
      19. Темы для чтения и развития речи:
      1) тема 1. Новый школьный год – 9 ч.;
      2) тема 2. Наша Родина – 3 ч.;
      3) тема 3. Ты и твоя семья – 13 ч.;
      4) тема 4. Дом, где мы живем – 8 ч.;
      5) тема 5. Жизнь дана на добрые дела – 12 ч.;
      6) тема 6. Давайте беречь природу! – 12 ч.;
      7) тема 7. Азбука вежливости – 9 ч.;
      8) тема 8. Скоро каникулы – 2 ч.
      20. Языковой материал. Элементы фонетики и орфоэпии:
      1) формирование навыков правильного произношения слов (в рамках лексического минимума);
      2) закрепление навыков произношения гласных и согласных в потоке речи (словесное ударение, редукция гласных). Усвоение произношения слов со звонкими согласными перед глухими, с глухими согласными – перед звонкими;
      3) усвоение произношения слов с твердыми и мягкими согласными, слов с разделительными знаками (ъ и ь). Усвоение произношения предлогов в, над, под, к, из перед словами, начинающимися с глухих или звонких согласных или гласных. Усвоение произношения окончаний прилагательных и личных местоимений 3-го лица. Усвоение произношения глаголов на -тся, -ться. Закрепление навыков интонирования повествовательных, вопросительных, восклицательных предложений с перечислением (однородными членами предложения).
      21. Лексика. Для активного усвоения предусматривается 450-500 русских слов в рамках лексического минимума.
      22. Речевые модели. Повествовательные предложения: Это ученик (ученица, ученики). Это стол (парта, окно, столы). Это он (она, они, я). Это мой стол (моя парта). Вот (тут, там, здесь) стол (бабушка, окно, парты). Тут мой дядя (моя тетя). Марат – ученик. Роза – ученица. Марат – хороший мальчик, Роза – хорошая девочка. Он мальчик. Она девочка. Он красивый мальчик. Она красивая девочка. Алишер сидит. Он читает. Дина сидит. Она тоже читает. Я сижу. Я тоже читаю. Журнал (книга) лежит на столе (в столе). Мальчик (он) читал. Девочка (она) читала. Дети (они) читали. Арман нарисовал шар (ракету). Катя нарисовала шар (куклу). Арман нарисовал синий шар (большую ракету). У Ермека книга, а у меня кукла. У Ермека новая книга, а у меня большая кукла. Саша читает хорошо.
      23. Вопросительные предложения. Это ученик? (Да, нет). Кто это? Что это? Это чей карандаш? Это стол или стул? Где стол? Что делает (делал) мальчик? У кого книга? Какой карандаш? Это книга? (Нет, это не книга. Это журнал.). Мальчик читает? (Нет, мальчик не читает. Он рисует.). Как читает мальчик?
      24. Сочетание типовых моделей. Тут парта, а там доска. Книга на парте, журнал на столе. Саша не стоит, а сидит.
      25. Грамматика:
      1) понятие «окончание». Существительные в именительном падеже: а) мужского рода с нулевым окончанием (дом) и окончанием -а (-я) при обозначении лица (дедушка, Коля); б) женского рода с окончанием -а (-я) (книга, земля); в) среднего рода с окончанием -о (-е) (яблоко, платье);
      2) существительные в именительном падеже множественного числа с окончанием -и, -ы мужского и женского рода (столы, книги). Лексически усваиваются слова с окончанием -а (глаза), с чередованием в основе (деревья);
      3) сочетание прилагательных и притяжательных местоимений с существительными (синий карандаш, моя сумка, мой портфель);
      4) глаголы в настоящем времени 1 и 3 лица в сочетании с существительными и личными местоимениями (Ученик (он) пишет. Ученики (они) пишут. Я пишу);
      5) выражение отрицания при существительных (Это парта? Нет, это не парта.), при глаголах (Марат пишет? Нет, он не пишет.), при прилагательных и притяжательных местоимениях (Это синий карандаш? Нет, это не синий карандаш. Это твоя тетрадь? Нет, это не моя тетрадь.);
      6) количественные числительные до 10-ти и порядковые числительные в пределах лексического минимума.
      26. Понимание и употребление слов, необходимых для учебного процесса:
      1) вопрос, выучить; дописать; вспомнить; как? какой? (какая? какие?) когда? кто? куда? кончить, мало, много, можно; надо, назвать, называться, наизусть, неправильно; ответ, отвечать, отгадать, откуда?; пожалуйста, показать, по-казахски, по-русски, почему? правильно, произносить, прочитать; рассказ, рассказать, рассказывать, рассмотреть, сколько? словарь, составить, спасибо, списать, спрашивать, стихотворение; чей? (чья? чьи?);
      2) примечание: лексический минимум для активного усвоения дается в Приложении І.

4. Требования к уровню подготовки учащихся 3 класса

      27. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      28. Учащиеся 3 класса должны знать:
      1) русский алфавит;
      2) основные понятия (термины), определенные программой;
      3) слова из лексического минимума;
      4) правила переноса слов, постановки знаков препинания в конце предложения;
      5) формы речевого этикета, русские имена и фамилии.
      29. Учащиеся должны уметь:
      1) понимать прослушенное сообщение, речь учителя, звукозапись продолжительностью звучания 1-2 минуты;
      2) воспроизводить услышанное после двух предъявлений;
      3) выделять в прослушанном тексте предложения, в предложении – слова;
      4) членить слова на слоги и звуки; правильно произносить звуки; производить звуковой анализ слов;
      5) общаться в учебной, семейно-бытовой сферах;
      6) составлять высказывание из 2-4 предложений;
      7) сознательно, плавно читать вслух небольшие тексты, соблюдая паузы, словесные ударения;
      8) учить наизусть небольшие стихотворения;
      9) задавать друг другу вопросы, отвечать на поставленные вопросы;
      10) пересказывать прочитанный текст;
      11) писать по образцу и под диктовку слова и предложения, написание которых не расходится с произношением.

5. Требования к уровню подготовки учащихся 4 класса

      30. Учащиеся 4 класса должны знать:
      1) термины (в рамках программы);
      2) значения падежных форм (в пределах грамматического минимума);
      3) части речи с опорой на родной язык;
      4) слова для обязательного усвоения;
      5) правила правописания (в пределах программы);
      6) речевой этикет при знакомстве и за столом, национальные игры и игрушки; названия крупных городов России и Казахстана; русские сказки, пословицы и поговорки; детские песни на русском языке.
      31. Учащиеся должны уметь:
      1) отвечать на вопросы по содержанию услышанного, пересказывать услышанное;
      2) составлять рассказ-описание, рассказ-повествование по вопросам или по картине (серии картин); строить диалог; рассказывать о себе, о своей семье; о школе, о своих интересах;
      3) выразительно читать тексты в учебнике, статьи из детских газет и журналов; выделять в тексте основную мысль; пересказывать прочитанное и пользоваться словарем при самостоятельном чтении;
      4) списывать с рукописного или печатного текста целыми словами, предложениями;
      5) писать зрительные, зрительно-слуховые диктанты; писать письмо другу; подписывать тетрадь по русскому языку;
      6) писать большую букву в начале предложения и в собственных именах существительных; переносить слова по слогам; писать слова с безударными гласными, с непроизносимыми согласными, с буквами ъ и ь, с гласными после шипящих и ц (в рамках лексического минимума), ставить знаки препинания в конце предложения и при однородных членах предложения;
      7) употреблять в речи русские имена, фамилии, отчества, клички животных;
      8) в процессе аудирования: проверяются умения, навыки воспринимать на слух звуки, соотносить их с буквами, воспринимать на слух слоги, слова, текст из двух-трех предложений (продолжительность звучания 1-2 мин.);
      9) в процессе говорения: проверяются умения и навыки продолжать или начинать диалог по данной реплике, составлять диалог по описанию ситуации, а также умения и навыки владения устной связной речью (составление описания комнаты, квартиры, погоды, животных и о своей семье, о друзьях и т.д.);
      10) показателем обученности выступает связное монологическое высказывание из 3-4-х предложений;
      11) в процессе чтения: проверяется скорость чтения (50-80 слов в минуту);
      12) в процессе письма: проверяются умения определять границы предложений, последовательность употребления их в тексте, выделять структурные элементы текста, используя красную строку; писать зрительно-слуховые, слуховые диктанты, состоящие из слов, произношение и написание которых не расходятся, словарный картинный диктант.
      32. Личностные результаты отражаются в:
      1) проявлении уважения к символам Республики Казахстан;
      2) проявлении любви к родному краю, к своей Родине, Республике Казахстан;
      3) владении государственным и родным языками, уважении к истории, культуре и традициям многонационального народа Казахстана;
      4) стремлении беречь природу родного края и бережном отношении к окружающей среде;
      5) проявлении уважительного отношения к себе, к родителям, к старшим, заботливое отношение к младшим, проявление доброты и чуткости к другим;
      6) ведении здорового образа жизни.
      33. Системно-деятельностные результаты отражаются в умениях и навыках владения всеми видами речевой деятельности, а также в овладении общеучебными умениями, полученными на уроках родного языка:
      1) умении выделять основную мысль текста, структурные элементы текста (зачин, основная часть, концовка), восстанавливать деформированный текст, пересказ прочитанного по плану; составление рассказов по серии картин, устное сочинение по картине;
      2) умении вести диалогическую речь, постепенно увеличивая количество реплик; читать наизусть стихотворные тексты; петь детские песни на русском языке.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
5-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4-сыныптары үшін
«Шетел тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Пояснительная записка

      1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобразовательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.
      2. Данная программа определяет содержание обучения младших школьников, которое направлено не только на развитие языковых умений, но и на общее развитие ребенка через формирование творческих способностей.
      3. Соответственно Европейской системе уровней владения языком курс обучения в начальной школе предполагает элементарный уровень А Basic User, А1 Уровень выживания (Breakthrough), ожидаемые результаты отражены в требованиях к уровню подготовки учащихся (предметные результаты).
      4. Методическая система обучения английскому языку в начальной школе опирается на такие ключевые понятия, как «подход к обучению», «принцип обучения», «метод обучения (в дидактическом понимании)», «прием обучения», «система упражнений», «типология уроков».
      5. Принцип воспитывающего обучения в содержании предмета «Английский язык» для младших классов связан с формированием их мировоззрения: чувство любви к Родине, уважение к культуре своей страны и страны изучаемого языка должны отражаться в учебных текстах.
      6. Принцип активности предусматривает усвоение минимизированной в учебных целях тематической лексики, формирование речевых навыков и умений в рамках тематического поля на основе семантических типов элементарных высказываний при активной деятельности самих школьников младших классов.
      7. Принцип наглядности реализуется через построение учебного процесса на конкретных образах, непосредственно воспринимаемых учащимися, а также использование аудиовизуальных и технических средств обучения.
      8. Принцип индивидуализации. Ориентация на достаточный уровень усвоения английского языка повседневного элементарного общения в 1 классе обязывает к организации равноправного участия всех учащихся конкретного класса, которые имеют индивидуальные психологические различия. Индивидуализация обучения осуществляется путем отбора и распределения учебно-речевых ситуаций, коммуникативных ролей, речевых интенций.
      9. Принцип системности и последовательности нашел свое проявление в последовательной презентации речевых тем, внутри речевых тем – микротем, речевых интенций, лексических и грамматических средств. Последовательность презентации учебного материала в итоге должна обеспечить системное построение связного высказывания в виде монолога или ситуативно взаимосвязанных реплик. Методическим условием системности обучения английскому языку является правильно отобранный языковой материал, представляемый как функционально-семантическое поле разноуровневых средств, обслуживающих тот или иной фрагмент действительности.
      10. Принцип прочности усвоения обеспечивается учетом психологических особенностей детей раннего школьного возраста и активного использования игры как источника повышения эффективности обучения, «прообразом» игры является сама жизнь младшего школьника с естественными мотивами сообщения информации, запроса информации, побуждения к действию, одобрения, порицания, выражения эмоционального отношения к окружающему миру. Такой поход формирует прочную ассоциативную связь между усваиваемыми средствами английского языка и ситуацией общения. При организации учебного процесса обязательно планируется повторяемость материала из урока в урок.
      11. Принцип доступности при обучении английскому языку в начальной школе реализуется на основе максимального приближения изучаемого материала к окружающему миру учащихся. Приводимые реалии из жизни и потенциальные коммуникативные задачи в качестве экстралингвистического материала отобраны с учетом соответствия окружающему миру младших школьников и их потребностям общения.
      12. Для достижения планируемых результатов обучения английскому языку в начальной школе необходимо руководствоваться следующими методическими принципами, которые реализуются как при минимизации учебного материала, так и при планировании учебного процесса: принцип коммуникативности обучения, принцип ситуативно-тематической (организации) представленности материала, принцип функциональности, принцип комплексности, принцип дифференцированности, принцип концентризма.
      13. Принцип коммуникативности реализуется через использование ролевых игр в повседневных ситуациях, направленных на решение коммуникативных задач посредством специально заданных языковых средств - активной лексики и активного грамматического материала.
      14. Согласно принципу функциональности языковая система представляется не линейно, а как обслуживающая конкретную тему микросистема разноуровневых средств английского языка – лексических и синтаксических (в их рамках – фонетических, словообразовательных, морфологических).
      15. Принцип комплексности реализуется во взаимосвязанной презентации внеязыкового (экстралингвистического) и языкового (лингвистического) учебного материала по английскому языку, а также и в аспекте взаимосвязанного обучения видам речевой деятельности: аудирования и говорения – в 1 классе (по принципу устного опережения, знакомство с английским алфавитом со 2 полугодия), аудирования, говорения, чтения и письма – во 2 – 4 классах.
      16. Принцип дифференцированности на начальном этапе обогащения словарного запаса учащихся предполагает приемы функционально-семантической подачи новых слов одной тематики, распределенных по микротемам, опоры на средства наглядности, активизации новых слов (их активных форм в пределах определенного тематического поля) в речи учащихся; этап обогащения грамматического строя речи характеризуется приемами ситуативного употребления наиболее активных типов элементарных высказываний, распространения основы предложения конкретизирующими компонентами (второстепенными членами), соединения двух простых предложений в сложное; на этапе развития умений диалогического общения используются приемы опоры на речевые ситуации, активизации этикетных формул; на этапе развития монологической речи используются приемы опоры на ожидаемые структуры порождаемых текстов по теме.
      17. Принцип концентризма при обучении английскому языку в начальной школе реализуется через определенные минимумы для каждого класса: тематические и ситуативные минимумы, минимумы речевых интенций, лексические и грамматические минимумы, диалогические и монологические минимумы (содержание тематического минимума для каждого класса составлено с учетом принципа преемственности).
      18. Обучение английскому языку направлено на достижение следующих целей:
      1) формирование личности младшего школьника и его целостное развитие;
      2) формирование элементарной иноязычной коммуникативной компетенции младшего школьника в основных видах речевой деятельности: аудировании, говорении, чтении и письме;
      3) формирование первоначальных коммуникативных навыков в элементарных ситуациях общения посредством обогащения словарного запаса, произносительных навыков и реализации речевых намерений в рамках определенного тематического минимума;
      4) приобщение младших школьников к миру зарубежных сверстников, зарубежному детскому фольклору, формирование положительной мотивации к изучению английского языка;
      5) развитие эмоциональных, творческих, социальных, когнитивных и языковых способностей младших школьников для реализации речевых намерений в рамках определенного тематического минимума.
      19. В соответствии с указанными целями должны быть реализованы следующие задачи обучения:
      1) формировать знание элементарных лингвистических понятий, наблюдаемых в родном и английском языках (звук, буква, слово, предложение, часть речи, интонация);
      2) ознакомить с нормами правильной артикуляции и произношения английских звуков, соотношения графического обозначения букв с соответствующими им звуками;
      3) формировать навыки адекватного восприятия иноязычной речи на слух;
      4) формировать элементарные навыки чтения;
      5) формировать навыки правильного интонирования утвердительного, отрицательного и вопросительного предложений;
      6) обеспечить владение необходимым объемом слов, достаточным количеством типов высказываний, стратегией и тактическими шагами ведения элементарного диалога, совокупностью пунктов содержания для построения монолога в рамках конкретной речевой темы;
      7) формировать элементарные навыки письменной речи;
      8) прививать и укреплять чувство национально-культурной самоидентификации, Казахстанского патриотизма, толерантности, бережного отношения к окружающему миру.
      20. В процессе обучения английскому языку реализуются межпредметные связи со следующими предметами:
      1) «Русский язык», «Казахский язык»:
      в основе овладения любым языком наблюдаются одни и те же функциональные закономерности. Опора на языковой опыт в родном языке (казахском или русском) содействует формированию основ языкового образования;
      2) «Литературное чтение», «Познание мира»:
      обучение английскому языку на основе текстового материала позволяет получить дополнительные сведения по литературе, истории, географии, культуре страны родного и изучаемого языков;
      3) «Самопознание»:
      основы пропаганды здорового образа жизни, соблюдение правил личной гигиены, бережного отношения к окружающему миру, толерантного отношенения к младшим, сверстникам, учителям, родителям и представителям иноязычной культуры;
      4) «Математика»:
      при изучении английского языка обучающиеся используют знания из курса математики: количественные и порядковые числительные, названия геометрических фигур.
      21. Объем учебной нагрузки по предмету «Английский язык» составляет:
      1) в 1 классе – 1 час, всего 33 часа в учебном году;
      2) во 2 классе – 1 час, всего 34 часа в учебном году;
      3) в 3 классе – 1 час, всего 34 часа в учебном году;
      4) в 4 классе – 1 час, всего 34 часа в учебном году;
      5) В указанное количество часов входят уроки для стартового, промежуточного, итогового контроля, защиты творческих проектов.
      22. Результаты обучения представлены в Требованиях к уровню подготовки обучающихся и задают систему итоговых результатов обучения, достижение которых является обязательным условием положительной аттестации учащегося за курс начальной школы.

2. Базовое содержание учебного предмета
«Английский язык» в 1 классе

      23. Содержание курса для 1 класса включает следующие темы:
      1) «Знакомство» (4 часа):
      «Приветствие», «О себе (имя, возраст)», «Мой друг»;
      2) «Моя семья» (5 часов):
      «Моя семья», «Семья моего друга»;
      3) «Школьные принадлежности» (4 часа);
      4) «Цвета» (3 часа):
      «Мой любимый цвет», «Фигуры и размеры»;
      5) «Игрушки» (4 часа):
      «Игрушки», «Моя любимая игрушка», «Игры»;
      6) «Животные» (5 часов):
      «Домашние питомцы», «Домашние и дикие животные», «В зоопарке»;
      7) «Предметы вокруг меня» (4 часа):
      «Мебель», «Посуда»;
      8) «Одежда» (4 часа).
      24. Языковой материал:
      1) графика и орфография: изучение букв английского алфавита, начертание букв;
      2) фонетический аспект речи: понятие о специфических звуках английского языка, развитие произносительных навыков, правильное интонирование предложений различных типов: утвердительных, отрицательных, вопросительных, формирование навыков правильной постановки ударения в словах и фразах;
      3) лексический аспект речи: объем новой лексики – 100 лексических единиц, активная лексика – 50 слов, пассивная лексика – 50 слов, формирование навыков распознавания и употребления новой лексики в речи;
      4) грамматический аспект речи:
      порядок слов в утвердительном, отрицательном, вопросительном предложениях;
      типы вопросительных предложений: общие и специальные;
      глаголы to have, to be;
      модальный глагол can;
      личные местоимения (I, you, he, she, it, we, they), притяжательные местоимения (my, your, his, her), указательные местоимения (this, that, these);
      5) образование формы множественного числа имени существительного (a cat-cats), количественные числительные от 0 до 12, предлоги места on, in, under).
      25. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      развитие умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, объем диалогов – 2-3 реплики со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      формирование умений построить элементарные высказывания в рамках конкретных тематических ситуаций (сообщать сведения о себе, о членах семьи, друзьях, животных, игрушках; выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности);
      реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения, в школе, дома, в зоопарке и др.), построение монологического высказывания в объеме 3-4 фраз;
      3) аудирование:
      развитие умений воспринимать на слух речь учителя, собеседника, диктора и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий;
      понимать основное содержание мини-текстов, содержание текстов должно соответствовать возрастным особенностям и интересам учащихся 1 класса, время звучания текста – до 1 минуты, количество предъявлений – 2-3 раза, темп речи замедленный.
      26. Социокультурный материал:
      1) формирование элементарных знаний о стране/ странах изучаемого языка, персонажах известных казахских (Тазша бала, Алдар көсе, Мақта қыз) и английских народных сказок для детей (Winnie-the-Pooh, Crococat, Mandy Duck, Jack, Three little pigs, Tom Thumb, Molly Whuppie, Henny-Penny, Mr. Fox и др…); популярных произведениях детского фольклора (рифмовки, стихотворения, скороговорки, песни), знание элементарных форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка.

3. Базовое содержание учебного предмета
«Английский язык» во 2 классе

      27. Содержание курса для 2 класса включает следующие темы:
      1) «Моя семья» (5 часов):
      «Мои родственники», «Возраст», «Праздники»;
      2) «Профессии» (4 часа);
      3) «Внешность», «Характер» (3 часа):
      «Части тела»;
      4) «Семья моего друга» (4 часа);
      5) «Интересы и увлечения» (4 часа):
      «Спорт и игры»;
      6) «Мой дом» (6 часов):
      «Мой дом/моя квартира», «Моя комната»;
      7) «Еда и напитки» (4 часа);
      8) «В магазине» (4 часа):
      «Покупки».
      28. Языковой материал:
      1) графика и орфография:
      работа над техникой письма, формирование навыков каллиграфии (написание букв полупечатным шрифтом), графика и орфография новых слов и слов, в которых имеются графемно-фонемные несоответствия;
      2) фонетический аспект речи:
      формирование навыков произношения, правильное интонирование предложений различных типов (утвердительных, отрицательных, вопросительных);
      формирование навыков правильной постановки ударения в словах и фразах;
      формирование умений различать глухие и звонкие согласные, долгие и краткие гласные звуки, специфичные для английского языка звуки;
      обучение учащихся правилам чтения гласных в открытом и закрытом типах слога, гласных букв и буквосочетаний: -ee/ -ea/ -oo/ -ow/ -ou/ -oy/ -oi и согласных букв и буквосочетаний: -ck, -ch, -tch, -sh, -ng, -th);
      3) лексический аспект речи:
      объем новой лексики 100 слов, из них активной – 40 слов, пассивной – 60 слов;
      формирование навыков распознавания и употребления новой лексики в речи;
      использование способов словообразования для потенциального увеличения словарного запаса (суффиксы, образующие числительные -teen, -ty (thirteen, thirty), суффиксы, образующие существительные -er, -or);
      4) грамматический аспект речи:
      структура утвердительного и отрицательного предложений;
      структура вопросительного предложения;
      типы вопросительных предложений: общие и специальные;
      структура глаголов to have, to be;
      модальный глагол can;
      употребление глагола в Present Simple;
      личные местоимения (I, you, he, she, it, we, they), притяжательные местоимения (my, your, his, her, its, our, their), указательные местоимения (these, those);
      неопределенные местоимения some, any;
      притяжательный падеж;
      конструкция there is/ there are;
      предлоги места near, above, on the left, on the right;
      неопределенный артикль а/ аn;
      образование формы множественного числа имени существительного (a cat – cats);
      количественные числительные от 13 до 100.
      29. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      развитие умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, речевые умений при ведении диалога этикетного характера (начать, поддержать, закончить разговор; выразить благодарность;
      поздравить, выразить пожелания), объем диалогов – 3-4 реплики со стороны каждого собеседника;
      речевые умения при ведении диалога-расспроса (запрашивать и сообщать фактическую информацию (Who/ What is this? How old is/are…? Can you…? How many…? Whose …? Where is/ are…? ), объем данных диалогов – 3-4 реплики со стороны каждого собеседника);
      речевые умения при ведении диалога-побуждения к действию (обратиться с просьбой; выразить отказ, готовность выполнить просьбу, объем данных диалогов – 2-3 реплики со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      формирование умений построить элементарные высказывания в рамках конкретных тематических ситуаций: представить информацию о себе, о членах семьи, друзьях (характер, внешность, возраст, увлечения);
      дать описание квартиры/ дома;
      выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения (Дома. В магазине. В кафе и т.д., объем монологического высказывания – 3-4 фразы);
      3) аудирование:
      развитие умений воспринимать на слух речь учителя, собеседника, диктора и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий, понимать основное содержание мини-текстов (содержание текстов должно соответствовать возрастным особенностям и интересам учащихся 2 класса, время звучания текста – до 1 минуты, количество предъявлений – 2 раза;
      4) чтение:
      формирование умений понимать содержание несложных мини-текстов, стихов, рифмовок, сказок, считалок, скороговорок;
      содержание текстов должно соответствовать возрастным особенностям и интересам учащихся 2 класса, иметь воспитательную и познавательную ценность и воздействовать на эмоциональную сферу учащихся, объем текста – не более 30 слов;
      5) письмо:
      формирование навыков письма на уровне слова и простого предложения, написание текста с опорой на образец (открытка, меню и т.д.).
      30. Социокультурный материал:
      1) формирование элементарных знаний о стране изучаемого языка, популярных произведениях детского фольклора (рифмовки, стихотворения, скороговорки, поговорки, пословицы, сюжеты сказок английских детских писателей Donald Bisset, Carol Lewis, Rudyard Kipling), знание элементарных форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка.

4. Базовое содержание учебного предмета
«Английский язык» в 3 классе

      31. Содержание курса для 3 класса включает следующие темы:
      1) «Мой рабочий день» (5 часов):
      «Дни недели», «Время»;
      2) «Досуг» (4 часа):
      «Выходной день», «Каникулы»;
      3) «Школа» (4 часа):
      «Моя школа», «Школьный этикет»;
      4) «Школьные предметы» 3 часа:
      «Мой любимый школьный предмет», «Школьное расписание»;
      5) «Мир вокруг меня» (5 часов):
      «В городе», «В деревне», «Достопримечательности»;
      6) «Транспорт, виды транспорта» (5 часов);
      7) «Времена года» (4 часа):
      «Погода», «Мое любимое время года»;
      8) «В торговом центре» (4 часа):
      «Виды магазинов», «Покупки».
      32. Языковой материал:
      1) орфография:
      работа над техникой письма, дальнейшее формирование навыков каллиграфии, графики и орфографии новых слов и слов, изученных ранее;
      2) фонетический аспект речи:
      развитие произносительных навыков., обучение учащихся правилам чтения гласных букв в 3 и 4 типах слога;
      чтение гласных букв и буквосочетаний -ai/ ау -ei/ -ey и согласных букв и буквосочетаний -ph, -kn, -wh, -wr;
      правильное интонирование предложений различных типов (утвердительных, отрицательных, вопросительных);
      структура простого предложения, формирование навыков правильной постановки ударения в словах и фразах;
      формирование умений различать глухие и звонкие согласные, долгие и краткие гласные звуки, специфичные для английского языка звуки;
      3) лексический аспект речи: к 200 лексическим единицам, усвоенным в 1-2 классах добавляются 120, объем активной лексики – 50 лексических единиц, пассивной – 70 лексических единиц;
      4) формирование навыков распознавания и употребления новой лексики в речи, использование способов словообразования для потенциального увеличения словарного запаса (суффиксы, образующие прилагательные -y; суффиксы, образующие порядковые числительные –th, словосложение: toy shop, shoe shop, etc.), синонимы, антонимы;
      5) грамматический аспект речи:
      имя существительное, множественное число (слова-исключения), употребление неопределенного и определенного артиклей, неопределенные местоимения some, any, отрицательное местоимение no;
      глагол в форме Present Simple/ Continuous и to be в форме Past Simple, модальные глаголы can, may в утвердительной, отрицательной и вопросительной формах;
      порядковые числительные, количественные числительные до 100; предлоги места at, next to, between; предлоги времени on, at, in; предлог направления to, предлог by;
      конструкция there is/ there are в утвердительной, отрицательной и вопросительной формах;
      типы вопросительных предложений: общие, специальные и альтернативные.
      33. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      развитие умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен мнениями;
      речевые умения при ведении диалога этикетного характера (начать, поддержать, закончить разговор; выразить благодарность), объем диалогов – 3-4 реплики со стороны каждого собеседника;
      речевые умения при ведении диалога-расспроса (запрашивать и сообщать фактическую информацию Who/ What is this? How old is/are…? Do you….? Does she/ he/ it…? How is/ are….? When? Where? Can/ May you….? Is/ are there …? Is it … or …? How do you get to school…? How many/ much do you …?), объем данных диалогов – 3-4 реплики со стороны каждого собеседника;
      речевые умения при ведении диалога-побуждения к действию (обратиться с просьбой; выразить отказ, готовность выполнить просьбу; пригласить к действию/ взаимодействию и согласиться /не согласиться принять в нем участие. объем данных диалогов – 3-4 реплики со стороны каждого собеседника);
      речевые умения при ведении диалога-обмена мнениями (выразить эмоциональную оценку обсуждаемых фактов, событий, объем диалогов – 3 реплики со стороны каждого собеседника);
      2) монологическая речь:
      формирование умений построить элементарные высказывания в рамках конкретных тематических ситуаций (представить информацию о себе, друзьях, погоде, о рабочем/ выходном дне, роде занятий, учебе в школе и т.д., дать описание школы, города, деревни, достопримечательностей; выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности (видам транспорта, школьному предмету, временам года и т.д.);
      реализовать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения (В школе. В библиотеке. В кинотеатре. В музее. Во Дворце школьников. В спортивном клубе и т.д.), объем монологического высказывания – 4-5 фраз;
      3) аудирование:
      дальнейшее развитие умений воспринимать на слух речь учителя, собеседника, диктора и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий, понимать основное содержание аудио-, видео-материалов, содержание которых должно соответствовать возрастным особенностям и интересам учащихся 3 класса, время звучания текста – до 1 минуты, количество предъявлений 2 раза;
      4) чтение:
      развитие техники чтения (работа над произношением, интонированием написанного, чтение вслух, узнавать знакомые слова в незнакомом контексте, развитие умений понимать содержание коротких рассказов, сказок, комиксов, рифмовок, стихов, считалок).
      34. Социокультурный материал:
      формирование элементарных знаний о стране изучаемого языка, популярных произведениях детского фольклора (рифмовки, стихотворения, скороговорки, поговорки, пословицы, сказки английских детских писателей Donald Bisset, Carol Lewis, Rudyard Kipling), знание элементарных формул речевого этикета, принятых в стране изучаемого языка.

5. Базовое содержание учебного предмета
«Английский язык» в 4 классе

      35. Содержание курса для 4 класса включает следующие темы:
      1) «Мир моих увлечений» (5 часов):
      «Мое хобби», «Хобби моего друга»;
      2) «Я и мое окружение» (4 часа):
      «Интересы и увлечения моих родственников», «Интересы и увлечения семьи моего друга»;
      3) «Мое здоровье» (4 часа):
      «Я хочу быть здоровым», «Спорт», «Игры»;
      4) «Я хочу быть врачом» (3 часа):
      «Кем ты хочешь быть?»;
      5) «Моя страна» (5 часов):
      «Мой город/ село», «Астана», «Путешествие по Казахстану»;
      6) «Страна изучаемого языка» (5 часов):
      «Лондон», «Города Великобритании», «Путешествие по Англии»;
      7) «Вокруг света» (4 часа):
      8) «Континенты и страны», «Мир животных»;
      9) «Мое любимое время года» (4 часа):
      «Погода в Англии», «Погода в Казахстане».
      36. Языковой материал:
      1) орфография:
      работа над техникой письма, дальнейшее формирование навыков каллиграфии, графики и орфографии новых слов и слов, изученных ранее;
      2) фонетический аспект речи:
      развитие навыков произношения, дальнейшее формирование навыков правильного чтения гласных и согласных букв и буквосочетаний, чтение гласных букв в разных позициях;
      правильное интонирование предложений различных типов: утвердительных, отрицательных, вопросительных;
      структура простого предложения;
      формирование навыков правильной постановки ударения в словах и фразах;
      развитие умений различать глухие и звонкие согласные, долгие и краткие гласные звуки, правильно произносить специфичные для английского языка звуки;
      3) лексический аспект речи:
      к 320 лексическим единицам, усвоенным в 1-3 классах добавляются 130, объем активной лексики – 60 лексических единиц, пассивной – 70 лексических единиц;
      формирование навыков распознавания и употребления новой лексики в речи;
      использование способов словообразования для потенциального увеличения словарного запаса (суффиксы, образующие степени сравнения прилагательных -er, -est), синонимы, антонимы;
      4) грамматический аспект речи:
      возвратные местоимения;
      имя прилагательное, степени сравнения односложных и многосложных прилагательных;
      структура глагола в форме Past Simple;
      спряжение правильных и неправильных глаголов: to go, buy, see, say, meet, do, read, write, draw, sing, wear, have, eat, drink, put, get, make;
      глагол в форме Future Simple;
      активизация использования порядковых и количественных числительных;
      притяжательный падеж имени существительного;
      предлоги места opposite, in front of, behind.
      37. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      развитие умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен мнениями;
      речевые умения при ведении диалога этикетного характера (начать, поддержать, закончить разговор; расспросить о самочувствии; выразить благодарность, объем диалогов – 4-5 реплик со стороны каждого собеседника);
      речевые умения при ведении диалога-расспроса (запрашивать и сообщать фактическую информацию Who is this? What is this? How old is/ are…? Do you….? Does he/ she/ it…? Did you? How is/ are….? How many/ much....? Why….? When…? Where…? Whose … is this? Whose … are these? Can you tell/ show me ….? How can I get to…? Will you/ he/ she/ they…?), объем данных диалогов – 4-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      речевые умения при ведении диалога-побуждения к действию (обратиться с просьбой; выразить отказ, готовность выполнить просьбу; пригласить к действию/ взаимодействию и согласиться/ не согласиться принять в нем участие), объем данных диалогов – 4-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      речевые умения при ведении диалога-обмена мнениями (выразить согласие/несогласие; выразить эмоциональное отношение к обсуждаемым предметам, фактам, событиям), объем диалогов – 4-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      формирование умений построить элементарные высказывания в рамках конкретных тематических ситуаций:
      рассказать о себе, о родственниках, друзьях (род занятий, интересы и увлечения, и т.д.);
      о животных, временах года;
      описать представителей различных профессий;
      выразить эмоциональное отношение к окружающей действительности, к профессиям, к временам года;
      реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения (Дома. В школе. В гостях. У врача. В спортивном клубе/ секции/ школе и т.д.), объем монологического высказывания – 5- 6 фраз;
      3) аудирование:
      дальнейшее развитие умений воспринимать на слух речь учителя, сверстника, диктора и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий;
      понимать основное содержание учебных и аутентичных текстов: короткие сказки, небольшие рассказы, описание животных, занимательные истории, детские мульт-, видео-фильмы, построенные на знакомом языковом материале, время звучания текста – до 1 минуты, количество предъявлений – 2 раза;
      4) чтение:
      формирование элементарных навыков чтения текстов с разным уровнем понимания содержащейся в них информации (ознакомительное, изучающее и поисково-просмотровоe;
      развитие умений понимать содержание коротких рассказов, сказок, комиксов, стихов, рифмовок;
      содержание текстов должно соответствовать возрастным особенностям и интересам учащихся 4 класса, иметь воспитательную и познавательную ценность и воздействовать на эмоциональную сферу учащихся, объем текста – не более 50 слов;
      5) письмо:
      формирование навыков написания личного/ электронного письма, изложения краткой информации по изученным темам, делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами, построения собственного элементарного письменного высказывания с использованием вербально-изобразительных опор (картины, фотографии, ключевые слова, фразы, выражения).
      38. Социокультурный материал:
      формирование элементарных знаний о стране/ странах изучаемого языка, популярных произведениях детского фольклора (рифмовки, стихотворения, скороговорки, поговорки, пословицы, сказки, песни, рассказы английских детских писателей Donald Bisset, Carol Lewis, Rudyard Kipling), знание элементарных форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка.

6. Требования к уровню подготовки учащихся

      39. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      41. Учащиеся 1 класса должны знать:
      1) буквы английского алфавита;
      2) лексические единицы, обслуживающие ситуации общения в пределах изученной тематики в объеме 100 слов;
      3) реплики-клише как элементы речевого этикета англоговорящих стран, употребляемых при знакомстве, встрече, прощании;
      4) способы образования количественных числительных от 0 до 12;
      5) структуру простого предложения;
      6) порядок слов в утвердительном, отрицательном и вопросительном предложениях;
      7) местоимения: личные, указательные, притяжательные;
      8) структуру глаголов to have, to be;
      9) модальный глагол can;
      10) форму множественного числа имен существительных.
      42. Учащиеся 1 класса должны уметь:
      1) правильно интонировать различные коммуникативные типы предложения (утвердительные, отрицательные, вопросительные), ставить ударение в словах и фразах;
      2) адекватно произносить и различать на слух звуки и звукосочетания английского языка;
      3) понимать с опорой на наглядность, паралингвистические средства учебные и аутентичные тексты, короткие сказки, описание животных, занимательные истории, детские анимационные и видеофильмы;
      4) воспроизводить услышанное после двух-трех предъявлений, время звучания – до 1 минуты, темп речи замедленный;
      5) использовать изученную лексику при оформлении элементарных речевых высказываний в объеме: диалогическое высказывание – 3 реплики со стороны каждого собеседника, монологическое высказывание – 3-4 фразы;
      6) употреблять реплики-клише в тематических ситуациях общения.
      43. Учащиеся 2 класса должны знать:
      1) правила чтения гласных в открытом и закрытом типах слога, буквосочетаний гласных и согласных;
      2) лексические единицы, употребляемые в ситуациях общения в рамках изученной тематики в объеме 100 слов;
      3) структуру коммуникативных типов предложения;
      4) предлоги in, on, under, near, above, on the left, on the right;
      5) союзы and и but;
      6) образование формы множественного числа имени существительного;
      7) числительные от 13 до 100;
      8) способы образования существительных при помощи суффиксов -er, -or;
      9) утвердительную форму глагола в Present Simple;
      10) модальный глагол can.
      44. Учащиеся 2 класса должны уметь:
      1) адекватно произносить и различать на слух глухие и звонкие согласные звуки и звукосочетания английского языка; различать, долгие и краткие гласные звуки, специфичные для английского языка звуки;
      2) интонировать утвердительные, отрицательные, вопросительные предложения;
      3) распознавать и употреблять новую лексику в речи;
      4) читать гласные буквы в открытом и закрытом типах слога; гласные буквосочетания: -ee/ -ea/ -oo/ -ow/ -ou/ -oy/ -oi, согласные буквы и буквосочетания: -ck, -ch, -tch, -sh, -ng, -th;
      5) правильно писать новые слова и слова, изученные в 1 классе;
      6) использовать способы словообразования для потенциального увеличения словарного запаса: суффиксы, образующие числительные -teen, -ty;
      7) использовать оборот there is/ are;
      8) употреблять неопределенный артикль а/an;
      9) использовать союзы and и but;
      10) употреблять изученную лексику при оформлении элементарных речевых высказываний в объеме: диалогическое высказывание – 3-4 реплики со стороны каждого собеседника, монологическое высказывание – 3-4 фразы;
      11) воспринимать на слух речь учителя, собеседника, диктора и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий;
      12) понимать основное содержание прослушанных мини-текстов, время звучания текста – до 1 минуты;
      13) понимать содержание прочитанных несложных текстов, объем текста – не более 30 слов;
      14) писать личное письмо, излагать краткую информацию о себе с опорой на образец.
      45. Учащиеся 3 класса должны знать:
      1) правила чтения гласных букв в 3 и 4 типах слога; гласных букв и буквосочетаний: -ai/ау -ei/ -ey и согласных букв и буквосочетаний: -ph, -kn, -wh, -wr;
      2) не менее 120 новых лексических единиц;
      3) способы образования существительных при помощи суффиксов -er, -or;
      4) синонимы, антонимы;
      5) образование формы множественного числа существительных-исключений;
      категорию исчисляемых/ неисчисляемых существительных;
      употребление неопределенных местоимений some, any, отрицательного местоимения no;
      структуру глагола в видо-временной форме Present Simple/ Continuous и глагол to be в форме Past Simple;
      модальные глаголы can, may в утвердительной и отрицательной форме; порядковые числительные, количественные числительные до 100;
      предлоги места at, next to, between;
      предлоги времени on, at, in;
      конструкцию there is/ there are;
      типы вопросительных предложений (общие, специальные и альтернативные);
      6) реплики-клише, нормы речевого этикета;
      7) произведения детской литературы на английском языке (сказки, стихи, рифмовки, считалки, песни).
      46. Учащиеся 3 класса должны уметь:
      1) правильно интонировать предложения различных типов: утвердительные, отрицательные, вопросительные;
      2) правильно поставить ударение в словах и фразах;
      3) различать глухие и звонкие согласные, долгие и краткие гласные звуки, специфичные для английского языка звуки;
      4) употреблять новую лексику в речи;
      5) вести диалог этикетного характера, объем диалога – 3-4 реплики со стороны каждого собеседника; диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен мнениями; объем диалогов – 3-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      6) построить элементарные высказывания в рамках конкретных тематических ситуаций;
      7) употреблять безличные предложения It is Monday, It is 5 o’clock, It is cold, It is winter и т.д.;
      8) выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      9) реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения (в школе, дома, в магазине, в библиотеке, в кинотеатре и т.д.), объем монологического высказывания – 4-5 фраз;
      10) воспринимать на слух речь учителя, собеседника, диктора и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий;
      11) понимать основное содержание аудио-, видео-материалов, время звучания текста – до 1 минуты;
      12) понимать содержание несложных текстов, объем текста – не более 40 слов;
      13) писать личное письмо, излагать краткую информацию о себе, делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами.
      47. Учащиеся 4 класса должны знать:
      1) правила чтения гласных букв в разных позициях, буквосочетаний гласных и согласных;
      2) новые лексические единицы в объеме 450 слов;
      3) способы словообразования имени прилагательного при помощи суффиксов -er, -est, -y;
      4) изученный грамматический материал (структуру простого предложения, возвратные местоимения, степени сравнения прилагательных, структуру глагола в форме Past/ Future Simple, спряжение правильных и неправильных глаголов: to go, buy, see, say, meet, do, read, write, draw, sing, wear, have, eat, drink, put, get, make; притяжательный падеж имени существительного Possessive case);
      5) реплики-клише поведенческого этикета (речевого и неречевого), принятые в стране изучаемого языка в типичных ситуациях общения.
      48. Учащиеся 4 класса должны уметь:
      1) правильно интонировать предложения различных типов: утвердительные, отрицательные, вопросительные;
      2) различать глухие и звонкие согласные, долгие и краткие гласные звуки, специфичные для английского языка звуки;
      3) писать буквы, буквосочетания, слова полупечатным шрифтом;
      4) образовывать прилагательные при помощи суффиксов -er, -est, -y, составные существительные: toy shop, shoe shop, etc.;
      5) вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен мнениями, объем данных диалогов – 4-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      6) использовать мимику и жесты в случаях, когда не хватает языковых средств для выражения тех или иных коммуникативных намерений;
      7) построить элементарные высказывания в рамках конкретных тематических ситуаций;
      8) представить информацию о себе, о родственниках, друзьях (рабочий день, род занятий, интересы и увлечения, учеба в школе и т.д.), о домашних и диких животных, о временах года;
      9) выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      10) реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения (в школе, дома, в гостях, в магазине, в библиотеке, в кинотеатре и т.д.); объем монологического высказывания – 5-6 фраз;
      11) воспринимать на слух речь учителя, собеседника, диктора и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий;
      12) понимать основное содержание аудио-, видео-материалов; время звучания текста – до 1 минуты;
      13) выразительно читать вслух с правильной интонацией и ударением;
      14) ориентироваться в основных видах чтения (ознакомительное, изучающее и поисково-просмотровоe), объем текста – не более 50-60 слов;
      15) писать личное письмо и электронное письмо, объем письма – до 30-40 слов; излагать краткую информацию о себе, делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами.
      49. Личностные результаты. Учащиеся 1-4 классов должны проявлять:
      1) любовь к своей стране, городу/ селу;
      2) уважение и интерес к своей культуре и иноязычной культуре;
      3) почтительное отношение к старшим, заботу о младших через правильное употребление элементов речеповеденческого этикета;
      4) дружелюбное и толерантное отношение к собеседнику, к представителям других стран, говорящих на изучаемом языке;
      5) уважение к традициям и обычаям народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      6) бережное отношение к имуществу (к школьной мебели, школьным принадлежностям, одежде, предметам обихода);
      7) бережное отношение к окружающей среде.
      50. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся 1-4 классов должны применять:
      1) лексико-грамматические структуры в заданных ситуациях общения (приветствие, знакомство, прощание, выражение благодарности, согласия/ несогласия);
      2) метод проектирования (моделирования), интерпретации (объяснение, сравнение, аналогия и т.д.);
      3) современные информационно-коммуникативные технологии;
      4) разные компоненты учебно-методического комплекта (учебник, рабочую тетрадь, аудиоприложение, мультимедийное приложение и т. д.).

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
6-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4-сыныптары үшін
«Математика» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Бастауыш сыныптардағы (1-4-сыныптар) математика пәні – «Математика» білім саласындағы кіріктірілген оқу пәні. Оны игеруде 1000000-ға дейінгі натурал сандар және нөл санының арифметикасы, негізгі шамалар, алгебра мен геометрия элементтерін негізгі орта мектепте білімді жалғастыру үшін құрылған.
      3. Оқыту мақсаты – ұлттық және жалпыазаматтық құндылықтар негізінде тұлғаның интеллектуалды дамуының қажетті деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған математиканың базистік негізін сапалы игеруді қамтамасыз ету; көрнекі-бейнелі, логикалық және абстрактты ойлауды қалыптастыру, негізгі орта білім деңгейінде алгебра мен геометрияны игеруге практикалық негіз жасау.
      4. Оқытудың міндеттеріне:
      1) тұлғаның зейін, қабылдау, есте сақтау, ойлау, ауызша және жазбаша, сонымен қатар математика тілінде сөйлеу, психомоторика тәрізді функциональдық қасиеттерін дамыту; көрнекі-бейнелі және логикалық ойлауын дамыту;
      2) бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық қызметін (жоспарлау, жоспар бойынша әртүрлі іс-әрекеттер жасау, оның ішінде ойлау қызметін (талдау, зерттеу, жалпылау, модельдеу және т.б.), өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалауды жүргізу біліктігін қалыптастыру;
      3) оқытуды білімнің келесі деңгейлерінде жалғастыру үшін оқушыға қажетті математикалық білім мен білікті, есептеу, өлшеу және графиктік дағдыны қалыптастыру; алгебра мен геометрияны игеруге алдын-ала мақсатты дайындықты жүргізу;
      4) оқуға деген ынтасын, математикаға деген оң көзқарасы мен қызығушылығын, танымдық қызығушылығын, өздігінен жұмыс атқару дағдысын қалыптастыру;
      5) стандартты емес және қызықтылық сипаттағы тапсырмалар негізінде жобалау қызметі және өмірлік жағдайлардағы (құзыреттілік) мәселелерді шешу арқылы математикалық және шығармашылық қабілеттерін ашу және дамыту;
      6) баланың тұлғалық қасиеттерін, яғни жауапкершілік, белсенділік, мақсатқа талпынушылық, жауапкершілік тәрізді қасиеттерін тәрбиелеу;
      7) қарым-қатынас мәдениетін, үлкендерге құрмет көрсету мен кішілерге қамқор болуды, қоршаған ортаны қорғауда өзін белсенділігін көрсетуді, патриоттық сезімді тәрбиелеу, қазақ халқы мен елімізде өмір сүріп жатқан этностардың тарихына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және басқа байлықтарына құрмет көрсетуді, математика ғылымының дамуы барысында жинақталған құндылықтарға қатыстыру кіреді.
      5. «Математика» пәні бойынша 1-4-сыныптардағы оқу жүктемесінің көлемі: 1-сыныпта: аптасына 4 сағ, барлығы 132 сағат, 2-сыныпта: аптасына 4 сағ, барлығы 136 сағат, 3-сыныпта: аптасына 5 сағ, барлығы 170 сағат, 4-сыныпта: аптасына 5 сағ, барлығы 170 сағат.
      6. Математиканы оқыту процесінде пәнаралық байланыс:
      1) ана тілі пәнімен. Математикалық мазмұны бар тұжырымдарды, сөйлемдерді, қорытындылар мен жалпылауларды құру кезінде тілінің ережелерін қолдану, оқулықпен, дидактикалық материалдармен және т.б. жұмыс жасау кезінде оқушының оқу дағдысы мен сапасының қалыптасқан деңгейін ескеру;
      2) дүниетану пәнімен. Математикалық мазмұны бар тапсырмаларды орындау барысында қоршаған ортадағы құбылыстар туралы білімдерін қолдану;
      3) еңбекке баулу пәнімен. Математикадан жазбаша жұмыстарды орындау кезінде қол бармақтарының ұсақ бұлшық еттерінің даму деңгейін ескеру;
      4) бейнелеу өнері пәнімен. Қағаз бетінде бейнелеу біліктігін қолдану, қағаз бетінде (жазықтықта) және кеңістікте заттардың орналасуын қабылдай білу біліктігін қолдану;
      5) дене шынықтыру пәнімен. Кеңістікте бейімделу (солға, оңға және т.б сөздердің мағынасын түсіну) біліктігін қолдану арқылы жүргізіледі.

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

      7. Дайындық кезеңі (12 сағ):
      1) бірден онға дейінгі сандар тізбегі. Кері тізбек (оннан бірге дейінгі тізбек);
      2) заттарды ұзындығы бойынша салыстыру. Ұзын (ұзындығы бойынша артық). Қысқа (ұзындығы бойынша кем), массасы бойынша салыстыру. Ауыр (массасы бойынша артық). Жеңіл (массасы бойынша кем), сыйымдылығы бойынша салыстыру. Көбірек (азырақ) сыйдырады, бағасы бойынша салыстыру. Қымбат (бағасы бойынша артық). Арзан (бағасы бойынша кем), ауданы бойынша салыстыру. Ауданы бойынша артық (кем);
      3) заттарды санау. Есептік санау. Реттік санау. Артық, кем, сонша. Тура және кері санау;
      4) заттардың кеңістікте орналасуы (оң жақта, сол жақта, жоғарыда, төменде, үстінде, астында, арасында, алдында, артында). Қозғалыс бағыты (бір-біріне қарама-қарсы, бір бағытта, қарама-қарсы бағытта);
      5) қозғалысты жылдамдық бойынша салыстыру. Жылдам (жылдамдық бойынша артық). Баяу (жылдамдық бойынша кем);
      6) заттардың пішіні. Геометриялық фигуралар. Нүкте, сызық (түзу, қисық), сәуле, үшбұрыш, дөңгелек, шаршы, тіктөртбұрыш, текше, шар. Заттарды пішіні, түсі және өлшемі бойынша салыстыру;
      7) уақыт бойынша салыстыру (ерте, кеш). Үлкен (жасы бойынша үлкен). Кіші (жасы бойынша кіші);
      8) есеп. Заттың көрнекілігі негізінде жауабы санау арқылы табылатын қосындыны (қалдықты) табуға, бірнеше бірлікке ұлғайтуға (кішірейтуге) берілген есептерді шығаруға дайындық;
      8. 0-ден 10-ға дейінгі сандар. Кесінді. 1 см дәлдікке дейінгі кесіндінің ұзындығын табу (24 сағ):
      1) 1-ден 9-ға дейінгі атау. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 сандар қатары;
      2) санауы бойынша сандарды салыстыру;
      3) алдыңғы санға 1-ді қосу, санау барысында келесі сан болатын саннан 1-ді азайту арқылы санды алу;
      4) қосу. «+» белгісі. 2 + 1 түріндегі жазудың оқылуы: «екі қосу бір», «екіге 1-ді қосу», «екіні бірге арттыру», «екі мен бірдің қосындысы»;
      5) азайту. «–» белгісі. 2 – 1 түріндегі жазудың оқылуы: «екі минус бір», «екіден 1-ді азайту», «екіні бірге кеміту», «екі мен бірдің айырымы»;
      6) қосу мен азайтудың тәсілдері: ± 1, 2 түрінде бір-бірден, екі-екіден қосу және азайту, сандық қатарды қолдану;
      7) санау нәтижесі мен сандарды салыстыру (соның ішінде есептеудің көмегімен есептің сұрағына жауап табу кезінде);
      8) санның құрамы;
      9) әртүрлі өлшеулер арқылы заттардың ұзындығын өлшеу. Заттың ұзындығы өлшеу нәтижесі мен санын салыстыру;
      10) 0 саны. 0 санын алу және белгілеу. 0-ден 10-ға дейінгі сандарды жазу;
      11) 1 сағ. дәлдікке дейін сағат бойынша уақытты анықтау;
      12) «<», «>», «=» белгілері. Теңдік. Теңсіздік;
      13) тура және тура емес теңдіктер мен тексіздіктер;
      11) кесінді. Кесіндінің ұзындығын өлшеу. Ұзындық бірлігі – сантиметр (1 см); Бөліктері бар сызғыш;
      12) кесіндіні салу. Үшбұрыш, төртбұрыш, бесбұрыш;
      9. 10–ға дейін қосу мен азайту. Есептің құрылымы. Теңдік. Теңсіздік (48 сағ):
      1) қосу. Қосынды. Қосылғыш. Қосындының мәні;
      2) санды өрнек;
      3) азайту. Айырма. Азайғыш. Азайтқыш. Айырманың мәні;
      4) қосу мен азайтудың компоненттерінің арасындағы байланыс;
      5) өзара кері амалдар;
      6) қосу мен азайтудың тәсілдері: сандарды бөліктері бойынша қосу және азайту;
      7) қосу мен азайтудың тәсілдері: ± 1, 2 түрінде бір-бірден, екі-екіден қосу және азайту, сандық қатарды, санның құрамы туралы білімдерін қолдану;
      8) қосудың ауыстырымдылық қасиеті;
      9) 10 дейінгі қосу кестесі және азайтудың сәйкес жағдайлары;
      10) 0 санымен қосу мен азайтуды орындау;
      11) 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 сандарының құрамы. 1 тг, 2 тг, 5 тг, 10 тг.;
      12) ұзындық бірлігі – дециметр (1 дм). 1 дм = 10 см;
      13) әріпті өрнек. Бір әрпі бар өрнектің мәні;
      14) теңдеу. Қосу мен азайтудың белгісіз компоненттерін табу ережелері негізінде және таңдау тәсілі арқылы теңдеулерді шығару. Теңдеудің түбірі;
      15) есептің құрамы. Шарты және сұрағы. Есептің шешуі және жауабы. Қосындыны және қалдықты табуға, бірнеше бірлікке арттыруға (кемітуге) арналған есептер.
      10. Толық ондықтар. Жүз (12 сағ).
      1) жаңа санау бірлігі – ондық, оның құрылуы;
      2) ондықпен санау. Ондықтардың атауы, реті, оқылуы және жазылуы;
      3) ондықтарды салыстыру;
      4) ондықтарды және сәйкес шамаларды (ұзындықтарды) қосу мен азайту;
      5) 20 тг, 50 тг, 100 тг монеталар (ірілеу және ұсақтау);
      6) азайғыш пен азайтқышты табуға берілген есептер.
      11. 10-нан 20-ға дейінгі сандар. Өзара кері есептер (24 сағ):
      1) екінші ондықтың сандарын оқу және жазу;
      2) біртаңбалы және екітаңбалы сандар;
      3) екітаңбалы санның бірліктер және ондықтар разрядтары;
      4) екітаңбалы санды разрядтық қосылғыштардың қосындысы түрінде жазу;
      5) айырымдылық салыстыруға берілген есептер;
      6) кері есеп. Өзара кері есептер.
      12. Қайталау (12 сағ):
      1) қосу және азайтудың сәйкес жағдайларының кестелері;
      2) 10-ға дейін және ондықтарды қосу және азайту;
      3) өрнек, теңдік (оның ішінде теңдеу) және теңсіздік;
      4) есепті шығару;
      5) кесінділерді салу, олардың ұзындықтарын салыстыру және өлшеу.

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. Қайталау (8 сағ):
      1) бірліктермен және ондықтармен санау.
      2) өрнек. Теңдік. Теңсіздік. Теңдеу.
      3) екітаңбалы сандарды құру және салыстыру.
      4) екітаңбалы санның ондық құрамы және жіктелуі.
      5) 11-ден 20-ға дейінгі сандарды құру, оқу және жазу.
      6) теңдеу. Есептерді шығару.
      14. біртаңбалы сандарды ондықтан аттап қосу. Санды өрнек. Сынық сызық және оның ұзындығы (42 сағ):
      1) 11-ден 20-ға дейінгі сандарды салыстыру. Сандардың ондық құрамының негізінде екітаңбалы сандарды қосу және азайту;
      2) кестелік қосу және азайту.
      3) біртаңбалы сандарды қосу, санды екі біртаңбалы сандардың қосындысы түріне келтіру білімдеріне негізделген;
      4) + 2, + 3, + 4, + 5, + 6, + 7, + 8, + 9 түріндегі біртаңбалы сандарды ондықтан аттап қосу кестесі;
      5) қосу мен азайту – өзара кері амалдар;
      6) 11– , 12 – ,13 – , 14 – , 15 – , 16 – , 17 – , 18 – түріндегі азайту;
      7) 20 көлеміндегі қосу мен азайту;
      8) санды өрнек және оның мәні. Мәндері бойынша санды өрнектерді салыстыру;
      9) жақша. Жақшасы бар және жақшасыз берілген санды өрнектерде қосу және азайту амалдарын орындау реті;
      10) қосудың терімділік қасиеті;
      11) қосындыдан санды және саннан қосындыны азайту;
      12) сантиметр және дециметр арасындағы қатынас. Ұзындығы 1 см дәлдікпен алынған кесіндіні салу;
      13) сынық сызық. Сынық сызықтың ұзындығы;
      14) көпбұрыш;
      15) белгісіз қосылғышты, азайғыш пен азайғышты табуға берілген есептер;
      16) айырымдылық салыстыруға берілген есептер;
      17) екі амалға берілген есептер – екі қосылғыштың қосындысын табуға берілген құрама есептер;
      18) кері есептер. Өзара кері есептер. Қосалқы түрде берілген есептер.
      15. 20-дан 100-ге дейінгі сандар.
      16. Масса, ұзындық, сыйымдылық, уақыт бірліктері. Тік бұрыш. Тіктөртбұрыш. Шаршы. Көпбұрыштың периметрі (40 сағ):
      1) 100-ге дейінгі сандарды оқу, жазу және салыстыру;
      2) екітаңбалы сандарды қосу мен азайтудың ауызша және жазбаша тәсілдері;
      3) санның ондық құрамы негізінде қосу және азайту. 14 + 3, 17 – 3 түріндегі қосу мен азайту. 20 + 18, 38 – 20 түріндегі қосу мен азайту. 36 + 21, 57 – 21 түріндегі қосу мен азайту. 37 + 3, 40 – 3 түріндегі қосу мен азайту. 36 + 24, 60 – 36 түріндегі қосу мен азайту. 27 + 8, 35 – 8 түріндегі қосу мен азайту;
      4) масса. Масса бірлігі – килограмм (1 кг);
      5) ұзындық. Ұзындық бірлігі – метр (1 м). Сыйымдылық. Сыйымдылық бірлігі – литр (1 л);
      6) уақыт аралығы. Уақыт бірліктері – минут (1 мин), секунд (1 с), тәулік (1 тәул), апта, ай, жыл, ғасыр. Ұзындық бірліктері мен уақыт бірліктерінің арасындағы қатынастар;
      7) шамалар. Баға, мөлшер, құн;
      8) тікбұрыш. Сүйір және доғал бұрыштар. Тіктөртбұрыш. Тіктөртбұрыштың қарама-қарсы қабырғалары және олардың қасиеттері;
      9) шаршы. Торкөз қағазға тіктөртбұрыш пен шаршыны салу;
      10) көпбұрыштың периметрі;
      11) 50 + с – 16 түріндегі әріпті өрнек. Бір әрпі бар өрнектің мәні. а + 8 = 6 + 20 түріндегі теңдеу;
      12) қалдықты табуға берілген құрама есеп. Азайғышты (азайтқышты) табуға арналған құрама есептер;
      13) ондықтан аттап жазбаша қосу және азайту. 26 + 42, 68 – 42 түріндегі жазбаша қосу мен азайту. 43 + 28, 71 – 43 түріндегі жазбаша қосу мен азайту. 26 + 34, 60 – 26 түріндегі жазбаша қосу мен азайту;
      14) қосу және азайту амалдарын тексеру. Есептеудің ауызша және жазбаша тәсілдерін салыстыру;
      15) тура теңдіктердің қасиеттерінің негізінде қарапайым теңдеулерді шығару және салыстыру;
      16) теңдеудің көмегімен есептерді шығару;
      17) белгісіз үшінші қосылғышты табуға арналған құрама есептер.
      17. 1000-ға дейінгі сандар (14 сағ):
      1) жүздік. Жүздіктермен санау;
      2) үштаңбалы сан және оның ондық құрамы;
      3) 1000 көлеміндегі сандарды оқу және жазу;
      4) үштаңбалы сандарды салыстыру;
      5) 600 + 300, 900 – 300 (6ж. + 3ж., 9ж. – 6ж.) түріндегі үштаңбалы сандарды қосу және азайтудың ауызша тәсілдері;
      6) 440 + 50, 750 – 90 (44онд. + 5онд., 75онд. – 9онд.)түріндегі үштаңбалы сандарды қосу және азайтудың ауызша тәсілдері;
      7) 120 + 780, 900 – 120 (12онд. + 78онд., 90онд. – 12онд.) түріндегі үштаңбалы сандарды қосу және азайтудың ауызша тәсілдері;
      8) санның ондық құрамы негізінде үштаңбалы сандарды қосу және азайтудың ауызша тәсілдері;
      9) санды бірнеше бірлікке арттыруға (кемітуге) арналған құрама есептер;
      10) айырымдылық салыстыруға арналған есептер;
      11) ұзындық бірлігі – километр (1 км). Масса бірліктері – грамм (1 г), центнер (1 ц), тонна (1 т).
      18. Көбейту және бөлу. Тіктөртбұрыштың, шаршының периметрі (24 сағ):
      1) көбейту. Көбейткіштер. Көбейтінді. Көбейтіндінің мәні;
      2) көбейтудің ауыстырымдылық қасиеті. Көбейтудің компоненттерінің арасындағы байланыс;
      3) бөлу. Бөлінгіш. Бөлгіш. Бөлінді. Бөліндінің мәні;
      4) көбейту мен бөлудің байланысы. Көбейту мен бөлу – өзара кері амалдар;
      5) 2, 3, 4 сандарына көбейту және бөлудің кестелік жағдайларының негізінде біртаңбалы сандарды көбейту мен бөлу амалдарын түсіну;
      6) тіктөртбұрыш және шаршының периметрі;
      7) қосу, азайту, көбейту және бөлуге бір-екі амал орындауға берілген есептер (бірдей бөліктерге және мағынасы жағынан бірдей есептер);
      8) есептердің шешулерін әртүрлі тәсілдермен (амалдармен арқылы жазу, өрнек құру және оның мәнін табу арқылы) жазу.
      19. Қайталау (8 сағ):
      1) 100, 1000 көлеміндегі сандар нумерациясы;
      2) екітаңбалы және үштаңбалы сандармен арифметикалық амалдар орындау;
      3) шамалар және оларды салыстыру;
      4) өрнектер, теңдіктер (оның ішінде теңдеулер), теңсіздіктер;
      5) геометриялық фигуралар. Көпбұрыштың периметрі;
      6) есептер және оларды шешу тәсілдері.

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

      20. Қайталау (14 сағ):
      1) 20-ға дейін қосу және азайту кестесі;
      2) 100-ге дейін сандарды ондықтан аттап ауызша және жазбаша қосу мен азайту.
      3) 1000-ға дейінгі сандардың құрылуы, оқылуы және жазылуы.
      4) үштаңбалы сандарды қосу және азайтудың ауызша тәсілдері. 2, 3, 4 сандарына көбейту мен бөлудің кестелік жағдайлары;
      5) шама (ұзындық, масса, уақыт, сыйымдылық). Шамалар бірліктері арасындағы қатынастар;
      6) теңдеу. Өрнек. Санды және әріпті өрнектер;
      7) теңдік. Теңсіздік;
      8) құрама есептер және оларды шығару тәсілдері;
      9) геометриялық фигуралар. Периметр.
      21. Біртаңбалы сандарды көбейту және бөлудің сәйкес жағдайлары. Геометриялық фигураның ауданы. Әріпті өрнек. Теңдеу (46 сағ):
      1) көбейту кестесі;
      2) бөлудің сәйкес жағдайлары. Көбейту және бөлу амалдарын тексеру;
      3) көбейту мен бөлудің белгісіз компоненттерін табу ережелері;
      4) сандарды 0 санына және 1 санына көбейту;
      5) нөл санын натурал санға бөлу. Сандарды 1 санына бөлу. Санды 0 санына бөлуге болмайтындығы;
      6) тең бөліктерге бөлу. Санның және шаманың бөліктері. Санның үлесін (бөлігін) және үлесі (бөлігі) бойынша санды табу;
      7) көбейту және бөлу амалдары бар теңдеулерді шығару;
      8) санды өрнектер. Әріпті өрнектер. Екі әрпі бар өрнектердің мәндері;
      9) жақша бар және жақшасы болмайтын 2-3 амалдардан тұратын санды өрнектердегі арифметикалық амалдарды орындау реті;
      10) белгісіз көбейткішті, бөлінді мен бөлгішті табуға, бірнеше рет ұлғайту мен кішірейтуге, еселік салыстыруға берілген есептер;
      11) тіктөртбұрыштың (шаршының) периметрін табу тәсілдері. Геометриялық фигуралардың ауданын «көзбен» және беттестіру арқылы табу;
      12) ауданды өлшеу. Палетка. Аудан бірліктері:1 м², 1 дм², 1 см²;
      13) тіктөртбұрыштың (шаршының) ауданы;
      14) геометриялық фигураларды латын әріптерімен белгілеу.
      22. 1000-ға дейінгі жазбаша қосу мен азайту. Шамалар арасындағы тәуелділік (21 сағ):
      1) келесі түрлердегі үштаңбалы сандарды қосу және азайтудың жазбаша тәсілдері: 246 + 342, 588 – 246; 362 + 456, 818 – 362; 236 + 687, 923 – 236; 286 + 617, 903 – 286;
      2) қосу және азайту амалдарын тексеру;
      3) шамалар. Бір заттың массасы, заттардың саны, жалпы масса; бір затқа жіберілген шығын, заттардың саны (мөлшері), жалпы шығын.
      4) шамалар арасындағы тәуелділікке берілген есептерді шығару: баға, саны, құны; бір заттың массасы, заттардың саны, жалпы масса; бір затқа жіберілген шығын, заттардың саны (мөлшері), жалпы шығын.
      23. 100-ге дейінгі көбейту мен бөлудің жазбаша тәсілдері. Шамалардың бірліктері: ұзындық, масса, аудан, көлем (сыйымдылық) (52 сағ):
      1) көбейтудің ауыстырымдылық, терімділік және үлестірімділік қасиеттері. Көбейтудің қасиеттерін қолдану;
      2) қосынды мен көбейтіндіні санға бөлу;
      3) нөлге аяқталатын сандарды көбейту және бөлу;
      4) екітаңбалы санды біртаңбалы санға көбейту мен бөлуді біртаңбалы сандардың разрядтық қосылғыштарға жіктеуі арқылы жазу;
      5) екітаңбалы санды екітаңбалы санға таңдау тәсілімен бөлу;
      6) ондықты ондыққа, жүздікті жүздікке ауызша бөлу;
      7) екітаңбалы санды біртаңбалы санға, үштаңбалы санды біртаңбалы санға ауызша көбейту;
      8) санның квадраты мен кубы;
      9) тура теңдіктердің қасиеттері. Тура теңдіктердің қасиеттері негізінде теңдеулерді шешу;
      10) көлем. Фигуралардың көлемдерін салыстыру. Көлем бірлігі – кубтық сантиметр (1 см³);
      11) сыйымдылық. Таңдап алынған өлшем арқылы сыйымдылықтарды салыстыру;
      12) ұзындық бірлігі – миллиметр (1 мм). Ұзындық бірліктері арасындағы қатынастар: 1 м = 10 дм, 1 дм = 10 см, 1 см = 10 мм, 1 м = 100 см;
      13) масса бірлігі – центнер (1 ц). Масса бірліктерінің арасындағы қатынастар: 1 ц = 100 кг.;
      14) аудан бірлігі – ар (1 а). Аудан бірліктері арасындағы қатынастар: 1 м² = 100 дм², 1 дм² = 100 см², 1см² = 100 мм²,1 а = 100 м²;
      15) еселік салыстыруға, шамалардың арасындағы тәуелділікке (бір затқа жіберілген шығын, заттардың саны (мөлшері), жалпы шығын) берілген есептерді шығару;
      16) қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарына 2-3-амалдардан тұратын есептер.
      24. 1000-ға дейінгі көбейту мен бөлудің жазбаша тәсілдері. Екітаңбалы және үштаңбалы сандарды біртаңбалы санға көбейту және бөлу. Есептерді теңдеулерді көмегімен шығару (30 сағ):
      1) екітаңбалы санды, үштаңбалы санды разрядқа аттамай жазбаша көбейту, екітаңбалы санды, үштаңбалы санды разрядқа аттау арқылы жазбаша көбейту;
      2) нөлмен аяқталатын үштаңбалы санды біртаңбалы санға жазбаша көбейту;
      3) 84:2, 426:2 түріндегі бірлік разряды берілген біртаңбалы санға бөлінетін екітаңбалы, үштаңбалы сандарды осы біртаңбалы санға жазбаша бөлу;
      4) 42:3; 126:2 түріндегі үлкен разряды берілген біртаңбалы санға бөлінбейтін екітаңбалы, үштаңбалы сандарды осы біртаңбалы санға жазбаша бөлу; нәтижесінде бөліндінің мәні нөл саны болатын үштаңбалы санды біртаңбалы санға жазбаша бөлу;
      5) қозғалыс жылдамдығы. Жылдамдық бірліктері: 1 км/сағ, 1 м/мин, 1 см/с және т.б.;
      6) үш амалмен шығарылатын есептер. х+ 4Ч2 = 24 түріндегі теңдеуді шығару. Есепті теңдеу құру арқылы шығару.
      25. Қайталау (7 сағ):
      1) 100-ге дейінгі көбейту және бөлу;
      2) 1000-ға дейінгі сандармен арифметикалық амалдар орындау;
      3) шамалар және оларды салыстыру;
      4) өрнектер, теңдіктер (оның ішінде теңдеулер), теңсіздіктер;
      5) геометриялық фигуралар;
      6) тіктөртбұрыштың (шаршының) периметрі және ауданы, текшенің көлемі;
      7) есептер және оларды шығару тәсілдері.

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

      26. Қайталау (10 сағ):
      1) 1000-ға дейінгі сандар (оқу, жазу, салыстыру);
      2) 1000-ға дейінгі сандармен арифметикалық амалдарды орындау;
      3) шамалар;
      4) тіктөртбұрыштың (шаршының) ауданы;
      5) текшенің көлемі;
      6) өрнек. Теңдеу;
      7) есепті шығару;
      8) геометриялық фигуралар;
      9) кесінділерді қосу және азайту.
      27. 1000-нан 1 000 000-ға дейінгі сандар. Шамалар арасындағы тәуелділік. Шеңбер және дөңгелек (50 сағ):
      1) разрядтар және кластар кестесі;
      2) миллионға дейінгі сандарды оқу, жазу және салыстыру;
      3) сандарды разрядтық қосылғыштардың қосындысы түрінде жазу;
      4) шамалар арасындағы тәуелділіктер: жылдамдық, арақашықтық (жүрілген жолдың ұзындығы), уақыт; өнімділік, жұмысқа жіберілген уақыт, атқарылған жұмыс; егіннің түсімділігі, ауданы және массасы;
      5) қозғалысқа берілген есептер. Бірігіп атқарылған жұмысқа берілген есептер. 3-4 амалдан тұратын есептер;
      6) шеңбер және дөңгелек. Шеңбер мен дөңгелектің центрі, радиусы және диаметрі.
      28. Миллионға дейінгі сандармен арифметикалық амалдарды орындау. Текше және тікбұрышты параллелепипед (70 сағ):
      1) бөліндінің мәні көптаңбалы сан болғанда нөлге аяқталатын сандарға бөлу;
      2) 10, 100, 1000 сандарына қалдықпен бөлу. Санды көбейтіндіге бөлу;
      3) бөліндінің мәні бір сан болғанда нөлге аяқталатын сандарға қалдықпен бөлу. Бөліндінің мәнінде нөлдер болғанда нөлге аяқталған сандарға бөлу. Нөлмен аяқталатын сандарға қалдықпен бөлу;
      4) қосындыны санға және санды қосындыға көбейту. Санды қосындыға көбейту ережесін қолданып, екітаңбалы санға ауызша көбейту.
      5) екітаңбалы санға жазбаша көбейту. Бөліндінің мәнінде бір цифр болғанда екітаңбалы санға жазбаша қалдықсыз бөлу. Бөліндінің мәнінде бір цифр болғанда екітаңбалы санға жазбаша қалдықпен бөлу;
      6) бөліндінің мәнінде көптаңбалы сандар болғанда екітаңбалы санға жазбаша бөлу;
      7) бөліндінің мәнінде нөлдер болғанда екітаңбалы санға жазбаша бөлу;
      8) санды қосындыға көбейту ережесін қолданып, үштаңбалы санға ауызша көбейту;
      9) үштаңбалы санға жазбаша көбейту;
      10) бөліндінің мәнінде бір цифр болғанда үштаңбалы санға жазбаша қалдықсыз бөлу;
      11) Бөліндінің мәнінде бір цифр болғанда үштаңбалы санға жазбаша қалдықпен бөлу;
      12) бөліндінің мәнінде көптаңбалы сандар болғанда үштаңбалы санға жазбаша бөлу;
      13) бөліндінің мәнінде нөлдер болғанда үштаңбалы санға жазбаша бөлу;
      14) қарама-қарсы қозғалыс. Жақындау жылдамдығы;
      15) қарама-қарсы бағыттағы қозғалыс. Қашықтық жылдамдығы;
      16) бір бағыттағы жылдамдық;
      17) белгісізді екі айырым бойынша табуға арналған есептер;
      18) әріпті теңдіктердің (формулалардың) көмегімен қосу мен көбейтудің қасиеттерін жазу. Екі әрпі бар өрнектің мәнін табу;
      19) геометриялық салу: циркульдің және сызғыштың көмегімен кесіндіні қақ бөлу;
      20) ауданның бірлігі – гектар (1 га). Аудан бірліктері арасындағы қатынастар: 1 га = 10 000 м²;
      21) тікбұрышты параллелепипед және оның өлшемдері (ұзындығы, ені, биіктігі). Тікбұрышты параллелепипедтің төбелері, қырлары және жақтары;
      22) көлем. Тікбұрышты параллелепипедтің (текшенің) көлемі;
      23) көлем бірліктері – кубтық миллиметр (1 мм³), кубтық сантиметр (1 см³), кубтық дециметр (1 дм³), кубтық метр (1 м³).
      29. Білімді жүйелеу және қайталау (40 сағ):
      1) натурал сандар және нөл саны. Натурал сандар. Натурал сандарды қолдану;
      2) натурал сандар және нөл санымен арифметикалық амалдарды орындау;
      3) натурал сандар және нөл санымен орындалатын арифметикалық амалдардың қасиеттері;
      4) арифметикалық амалдардың компоненттерінің атаулары. Арифметикалық амалдардың белгісіз компоненттерін табудың ережелері;
      5) қосу мен азайтудың, көбейту мен бөлудің байланыстары;
      6) микрокалькулятордың көмегімен есептеу. Микрокалькулятор. Калькуляторда сандарды енгізу және өшіру;
      7) калькулятордың көмегімен арифметикалық амалдарды орындау;
      8) жақшалармен, жақшаларсыз берілген және 4-5 амалдан тұратын өрнектің мәнін табу;
      9) өрнектер мен теңдеулер. Санды және әріпті өрнектер. Өрнектің мәні. Санды өрнектің мәнін табу ережелері;
      10) өрнектің мәнін табуда арифметикалық амалдардың қасиеттерін қолдану;
      11) теңдеу. Теңдеудің шешімі (түбірі);
      12) арифметикалық амалдардың белгісіз компоненттерін табу ережелері; тура санды теңдіктердің қасиеттерін қолдана отырып таңдау тәсілімен теңдеулерді шығару;
      13) шамалар. Шамалар: ұзындық, аудан, көлем (сыйымдылық), масса, уақыт, баға, құн, жылдамдық, өнімділік, түсім;
      14) шамалар бірліктері. Шамаларды салыстыру;
      15) шамаларға арифметикалық амалдар қолдану: шамаларды қосу, азайту, бөлу, шаманы санға көбейту. Шамалар арасындағы тәуелділік;
      16) көпбұрыштың периметрі және тіктөртбұрыштың (шаршының) ауданы;
      17) тікбұрышты параллелепипедтің (текшенің) көлемі;
      18) есептер. Есептің құрылымы: шарты, сұрағы. Есептің шешуі. Есептің жауабы. 1-4 арифметикалық амалмен (есептің шешуін амалдар бойынша жазу; өрнек және оның мәнін табу) және теңдеудің көмегімен шығарылатын есептер;
      19) геометриялық фигуралар. Нүкте, сызық (түзу, қисық, сынық), кесінді, бұрыш (тік, сүйір, доғал, жазыңқы), көпбұрыш (үшбұрыш, төртбұрыш және т.б.), тіктөртбұрыш (шаршы);
      20) тікбұрышты параллелепипед (текше). Шеңбер, дөңгелек. Шеңбер мен дөңгелектің центрі, радиусы, диаметрі.

6. 1-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      30. Пәндік нәтижелер. 1-сыныптың соңында оқушылар:
      1) + 2, 3, 4 жағдайларында он көлемінде қосу кестелерін және оларға сәйкес азайту жағдайларын жатқа;
      2) қосу және азайту амалдардың компоненттерінің атауларын және қосу мен азайту жағдайында белгісіз компоненттерді табу ережелерін;
      3) қосудың ауыстырымдылық қасиетін;
      4) 10 көлемінде қосу кестесін;
      5) мәтінді есептің құрылымын;
      6) шамалар бірліктерінің белгілеулерін: 1 сағ, 1 см, 1 дм, 1 тг;
      7) дециметр мен сантиметр арасындағы қатынастарды білуі қажет.
      31. 1-сыныптың соңында оқушыларда:
      1) оқулықпен жұмыс жасау, оқулықта берілген суреттер мен сызбалардың, жаттығулар мен талаптардың мағынасын түсіне білу;
      2) сабақ барысында ыңғайлы қалыпта отыру, қалам мен қарындашты дұрыс ұстау;
      3) өз тәртібіне жауап беру;
      4) тапсырмалардың орындалуының және есептердің шығарылуының дұрыстығын тексеру;
      5) математиканың «+», «-»; «<», «>», «=» белгілерін дұрыс қолдану;
      6) 20 көлемінде сандарды оқу және жазу;
      7) 10 көлемінде сандарды оқу, жазу және салыстыру;
      8) «артық», «кем», «сонша», «қосу», «арттыру», «кеміту», «плюс», «минус» терминдерін дұрыс қолдану;
      9) 10 көлемінде сандарды қосу мен азайтуды орындау;
      10) қосынды мен айырым бар өрнекті оқу және жазу;
      11) сызғыштың көмегімен 1 см дәлдікке дейін кесіндінің ұзындығын өлшеу;
      12) 1 см дәлдікке дейін кесінді салу;
      13) қосындыны (қалдықты) табуға, бірнеше бірлікке арттыруға (кемітуге), белгісіз қосындыны, азайғышты, азайтқышты табуға, айырымдылық салыстыруға есептер шығару;
      14) теңдікті, теңсіздікті, өрнекті (санды және әріпті), теңдеуді, біртаңбалы және екітаңбалы сандарды айыра білу;
      15) бір әрпі бар өрнектің мәнін табу;
      16) қосу және азайту амалдарының белгісіз компоненттерінің табу ережелері негізінде теңдеулерді шығару (түбірлерін табу) біліктігі болуы қажет.

7. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      32. Пәндік нәтижелер. 2-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қосу кестесін жатқа айтуды;
      2) қосудың ауыстырымдылық және терімділік қасиеттері мен көбейтудің ауыстырымдылық қасиеттерін, қосындыдан санды және саннан қосындыны азайту ережелерін;
      3) жақшамен немесе жақшасыз берілген санды өрнектердегі қосу және азайту амалдарын орындау ретінің ережелерін;
      4) көбейту мен бөлу компоненттерінің атауларын және олардың араларындағы байланысты;
      5) шамалардың өлшем бірліктерін (1 л, 1 кг, 1 м, 1 мин, 1 с, 1 тәул), ұзындық пен уақыт бірліктерінің арасындағы қатынастарды;
      6) тіктөртбұрыш пен шаршының қасиеттерін білуі қажет.

33. 2-сыныптың соңында оқушыларда:

      1) 1000 көлемінде оқу, жазу және салыстыру;
      2) үштаңбалы сандарды қосу мен азайтудың ауызша тәсілдерін қолдану;
      3) санды өрнектерді оқу, жазу және салыстыруды, санды өрнектердің мәндерін табу;
      4) екітаңбалы сандарды қосу және азайту;
      5) өрнектердің мәндерін табуда қосудың терімділік пен ауыстырымдылық және көбейтудің терімділік қасиеттерін қолдану;
      6) жақшамен немесе жақшасыз берілген санды өрнектердегі қосу және азайтуды орындауда амалдардың орындау ретінің ережелерін қолдану;
      7) белгісіз қосылғышты, азайғышты, азайтқышты табуға бір-екі амалдарға арналған есептерді, сандардың айырымдылық салыстыруына берілген есептерді шығару;
      8) есептің шешуін әртүрлі тәсілдермен (амалдар және өрнек құру мен оның мәнін табу арқылы) жазу;
      9) торкөз қағазда тіктөртбұрыш пен шаршыны салу, тік, сүйір және доғал бұрыштарды салу;
      10) ұзындығы 1 см дәлдікпен берілген кесіндіні салу;
      11) сынық сызықтың ұзындығын табу;
      12) үшбұрыштың, шаршы мен тіктөртбұрыштың периметрін табу біліктігі болуы қажет.

8. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      34. Пәндік нәтижелер. 3-сыныптың соңында оқушылар:
      1) көбейту кестесін;
      2) өрнектердегі арифметикалық амалдардың орындалу ретінің ережесін;
      3) көбейтудің ауыстырымдылық, терімділік және үлестірімділік қасиеттерін;
      4) қосынды мен көбейтіндіні санға бөлу ережелерін;
      5) сандардың еселік және айырымдылық ережелерін;
      6) біртаңбалы санға ауызша көбейту және бөлу тәсілдерін;
      7) тіктөртбұрыштың (шаршының) ауданы мен периметрін есептеу ережелерін, текшенің көлемін;
      8) шамалар бірліктерінің белгілеулерін: 1 мм, 1 км, 1 мм², 1 см², 1 дм², 1 м²,1 см³, 1 дм³, 1 г, 1 ц, 1 а, 1 км/сағ, 1 м/мин, 1 см/с және т.б., ұзындық, масса, уақыт, аудан бірліктері арасындағы байланыстарды;
      9) шамалар арасындағы тәуелділіктерді (баға, саны, құны; бір заттың массасы, заттардың саны, жалпы масса, бір затқа жіберілген шығын, заттардың саны (мөлшері), жалпы шығын) білуі қажет.
      35. 3-сыныптың соңында оқушыларда:
      1) өрнектердің мәндерін табу кезінде 2-3 амалдан тұратын жақшамен және жақшасыз берілген арифметикалық амалдарды орындау ретінің ережелерін қолдану;
      2) үштаңбалы сандарды жазбаша қосу және азайтуды, үштаңбалы санды біртаңбалы санға жазбаша қосу және азайтуды орындау;
      3) санның бөлігін (үлесін) және бөлігі (үлесі) бойынша санды табу;
      4) бір-үш амалға берілген есептерді, оның ішінде шамалар (баға, саны, құны, бір заттың массасы, заттардың саны, жалпы масса, бір затқа жіберілген шығын, заттардың саны (мөлшері), жалпы шығын) арасындағы тәуелділікке берілген есептерді шығару;
      5) сандарды еселік және айырымдылық салыстыру (бір санның екінші саннан қанша есе артық, қаншаға артық болатынын табу) ережелерін қолдану;
      6) арифметикалық амалдардың белгісіз компоненттерін табу ережелері негізінде теңдеулерді шығару;
      7) тіктөртбұрыштың (шаршының) ауданы мен периметрін есептеуді орындау;
      8) текшенің көлемін және бірнеше текшеден тұратын фигураның көлемін есептеуді орындау;
      9) екі әрпі бар өрнектің мәнін табу;
      10) геометриялық фигураларды латын әріптерімен белгілеу және ол әріптерді дұрыс оқу біліктігі болуы қажет.

9. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      36. Пәндік нәтижелер. 4-сыныптың соңында оқушылар:
      1) мәтінді есептің құрылымын;
      2) өрнектердегі арифметикалық амалдарды орындау ретінің ережелерін;
      3) арифметикалық амалдар компоненттерінің аталары;
      4) қосу мен көбейтудің ауыстырымдылық және терімділік қасиеттерін, қосу мен азайтуға байланысты көбейтудің үлестірімділік қасиетін;
      5) сандарды еселік және айырымдылық салыстыру ережелерін;
      6) арифметикалық амалдар белгісіз компоненттерін табу ережелерін;
      7) шамалардың бірліктерінің белгілеулерін: 1 сағ, 1 см, 1 дм, 1 тг, 1 л, 1 кг, 1 м, 1 мин, 1 с, 1 тәул, 1 мм, 1 км, 1 мм², 1 см², 1 дм², 1 м², 1 мм³,1 см³,1 дм³, 1 м³, 1 г, 1 ц, 1 а, 1 км/сағ, 1 м/мин, 1 см/с және т.б.;
      8) ұзындық, масса, уақыт, көлем бірліктерінің арасындағы байланыстарды;
      9) тіктөртбұрыштың (шаршының) ауданы мен периметрін есептеу ережелерін, тіктөртбұрышты параллепипедтің (текшенің) көлемін;
      10) шамалар (жылдамдық, арақашықтық (жүрілген жолдың ұзындығы), уақыт, өнімділік, жұмысқа жіберілген уақыт, атқарылған жұмыс; егіннің түсімділігі, ауданы және массасы) арасындағы тәуелділіктерді білуі қажет.
      37. 4-сыныптың соңында оқушыларда:
      1) оқулықпен жұмыс жасау, оқулықта берілген суреттер мен сызбалардың, жаттығулар мен талаптардың мағынасын түсіне білу;
      2) жаттығулардың орындалуының, есептермен теңдеулердің шығарылуының дұрыстығын тексеру;
      3) математикалық белгілерді дұрыс қолдану;
      4) талдау, салыстыру, жалпылауды қолдану;
      5) миллион деңгейінде сандарды оқу, жазу және салыстыру;
      6) натурал сандармен және нөл санымен арифметикалық амалдарды орындау, санның квадраты мен кубын есептеу;
      7) калькулятордың көмегімен есептеу;
      8) мәтінді есептерді шығару, оның ішінде арифметикалық тәсілмен (амалдап немесе өрнекті құру және оның мәнін табу арқылы шығару) және теңдеулер арқылы шығарылатын қозғалысқа, бірігіп атқарылатын жұмысқа, шамалар арасындағы тәуелділіктерге берілген есептерді шығару;
      9) теңдеу мен теңсіздікті, өрнек пен теңдеуді ажырату;
      10) өрнектің мәнін табуда ауыстырымдылық, терімділік және үлестірімділік қасиеттерін қолдану;
      11) сандарды еселік және айырымдылық салыстыру (бір санның екінші саннан қанша есе артық, қаншаға артық болатынын табу) ережелерін қолдану;
      12) өрнектің мәнін табуда арифметикалық амалдардың орындау ретінің ережелерін қолдану;
      13) арифметикалық амалдар белгісіз компоненттерін табу ережелері негізінде, таңдау тәсілімен, тура санды теңдіктердің қасиеттерін қолдану арқылы теңдеулерді шығару;
      14) кесінді салу, кесінділер мен сынық сызықтарының ұзындықтарын өлшеу және салыстыру;
      15) торкөз қағазға тіктөртбұрышты (шаршыны) салу;
      16) циркуль және сызғыштың көмегімен кесіндіні қақ бөлу;
      17) шеңберді дөңгелектен ажырату, бұрыштарды (тік, сүйір, доғал, жазыңқы) атау;
      18) геометриялық фигураларды латын әріптерімен белгілеу және ол әріптерді дұрыс оқу біліктігі болуы қажет.
      38. Тұлғалық нәтижелер. Оқушылар көрсете білуі қажет:
      1) өз Отанына, қазақ халқы мен елімізде өмір сүріп жатқан этностардың тарихына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және басқа байлықтарына құрмет;
      2) әлемдік дамуда өз елінің рөлін түсіну, жанұялық құндылыққа сыйластықпен қарауды; қоршаған ортаны сақтауға деген ұмтылысын;
      3) қоршаған ортаны сақтауда өз белсенділігін;
      4) жауапкершілік, ұқыптылық, зейінділігін және тәртіптілігін;
      5) салауатты өмір салтын сақтауға ұмтылуын; шығармашылық жұмысқа, жұмыстың нәтижесіне деген ынтасын;
      6) үлкендермен және өз құрбыларымен қарым-қатынас жасау қабілетін;
      7) білім мен қызмет түрлерін игеру мен кеңейтуге қызығушылығын, тапсырманы орындауда шығармашылықпен қарауын;
      8) үлкендерге құрмет және кішілерге қамқорлығын.
      39. Жүйелі - әрекеттік нәтижелер. Оқушылар қолдана білуі қажет:
      1) ережелер мен үлгілерді және берілген алгоритмдерді математикалық материалда қолдану біліктігін;
      2) қоршаған ортада болып жатқан әртүрлі жағдайларда және аралас пәндерде математикалық білімін, біліктігін, есептеу, өлшеу және графиктік дағдыларын;
      3) ауызша және жазбаша есептеулерді тиімді пайдалана отырып, практикалық есептеу техникасын;
      4) математикаға тән ойлау стилін, оның абстрактылығын, дәлелденуін, қатаңдығын;
      5) дәлелдемелі пайымдау жүргізу, логикалық негізделген қорытындылар жасау біліктігін;
      6) математикалық мәтінмен жұмыс жасау (талдау, қажетті ақпаратты алу), математикалық терминология мен символдарды қолдана отырып, өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық және нақты түсіндіру біліктігін;
      7) жоспар бойынша әртүрлі әрекеттерді жоспарлау орындау білігін;
      8) өзін-өзі бақылау жүзеге асыруды;
      9) өз іс әрекетін бағалауды;
      10) оқу қызметінің әртүрлі формаларында коммуникативтік қабілеттерін қолдана білуі қажет.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
7-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін
«Дүниетану» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Бастауыш сыныптарға арналған «Дүниетану» пәні «Жаратылыстану» білім саласының негізгі пәндерінің бірі.
      3. Пәнінің мақсаты – қоршаған әлем тұтастығы туралы білім мен адамзаттың табиғатпен қарым-қатынас жүйесі негізінде жалпыадами құндылықтарды қалыптастыру.
      4. Негізгі міндеттері:
      1) туған жерінің табиғатына деген сүйіспеншілігін қалыптастыру;
      2) оқушыға қоршаған ортаның әр алуандығын, тұтастығын, құндылығын, ондағы өзінің орнын сезінуге мүмкіндік беру;
      3) күнделікті өмірде, зертханалық жұмыстарды орындау мен табиғатқа саяхат кезінде қауіпсіздік ережелерді сақтауға дағдыландыру;
      4) «адам – табиғат» жүйесіндегі өзара қарым-қатынас жағдайын ұғындыру;
      5) танымдық қызығушылығын, интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту;
      6) қоршаған ортаны сақтау мен қорғауға тәрбиелеу;
      7) картадан өз Отаны мен туған жерінің өзен-көлдерін, тауы мен пайдалы қазбаларды көрсетуге үйрету;
      8) тірі және өлі табиғат нысандарын ажырату білігін дамыту;
      9) танымдық қызығушылығын қанағаттандыру үшін алған білімдерін қолдана білу, туған жердің табиғи байлықтары, өсімдіктері мен жануарлары туралы қосымша ақпараттар іздестіре білу дағдыларын қалыптастыру;
      10) бақылау, өлшеу, салыстыру дағдыларын қалыптастыру, өмірлік тәжірибелерін жетілдіру;
      11) адам мен табиғаттағы тіршілік әрекетінің өзара байланысын, қоршаған орта заңдылығын, құбылысын, нысандарын меңгерту және оқушылардың адамның қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасы туралы түсініктерін кеңейту;
      12) жаратылыстану ғылымы пәндерін одан әрі меңгеруге мүмкіндік беретін білім, білік, дағдыларын жетілдіру.
      5. Пәннің мазмұнын меңгеру үшін 1–4-сыныптарға аптасына 1 сағатты: 1-сынып 33 сағатты, 2–4-сыныптар 34 сағатты құрайды.
      6. Пәнді оқыту процесінде пәнаралық байланыс ескеріледі:
      1) қазақ тілімен. Байланыстыра сөйлеу, сипаттау, салыстыру, баяндау арқылы сөздік қорын байыту;
      2) әдебиеттік оқумен. Табиғат, жер байлығы туралы әңгімелерді оқу, өлеңдер мен мақал-мәтелдерді жаттау;
      3) математикамен. Тәжірибелік жұмыстарда түрлі өлшеу құралдарын қолдану, масштаб туралы түсініктерін кеңейту;
      4) музыкамен. Адамның, табиғаттың көңіл-күйін бейнелейтін музыка, күйлер мен әндер тыңдау;
      5) бейнелеу өнерімен. Суретшілердің табиғат, табиғат құбылыстары, жыл мезгілдеріне арналған шығармаларын пайдалану;
      6) еңбекке баулумен. Түрлі бұйымдар жасау барысында табиғи материалдар туралы білімдерін пайдалану;
      7) дене шынықтырумен. Денсаулық сақтау, күн тәртібі, адам өміріне зиянды әрекеттер, адам ағзасын шынықтыру туралы білімдерін толықтыру.

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

      7. Айналадағы дүние (6 сағат):
      1) қоршаған дүние. Денелер. Табиғат құбылыстары.
      2) күн және түн, олардың адам, өсімдік және жануарлар тіршілігі үшін маңызы. Айналадағы дүниені бақылау.
      8. Адам (4 сағат):
      1) адам еңбегі;
      2) адамның сезім мүшелері. Көз. Тері. Құлақ. Мұрын. Тіл. Оларды күту ережесі.
      9. Табиғат (23 сағат):
      1) ауа райы. Тұстарды бағдарлау;
      2) табиғаттағы жыл мезгілдері. Күз мезгілі. Күз мезгіліндегі адамдардың еңбегі. Қыс. Қысқы еңбек. Көктем. Көктемгі еңбек. Жаз. Жазғы еңбек;
      3) жыл мезгілдеріне байланысты өсімдіктер тіршілігіндегі өзгерістер. Өсімдіктердің топтары, мүшелері және олардың атқаратын қызметі. Өсімдік жемістері. Тұқым. Тағамға пайдаланатын көкөністер және оларды өсіру жолдары. Өсімдіктердің көбеюі. Өсімдіктердің жануарлар тіршілігіндегі маңызы. Өсімдіктердің адам өмірі үшін маңызы. Өсімдіктерді қорғау – адамның міндеті;
      4) жануарлар. Құстар. Балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар, бунақденелілер, сүтқоректілер, жәндіктер туралы мағлұматтар. Олардың түрлері, тіршілігі, мекендеу ортасы. Олардың өсімдікке келтіретін пайдасы мен зияны;
      5) аңдардың тіршілігі, азықтануы, түлеуі, күз және қыс мезгілдеріне дайындығы. Құстардың қысқа дайындығы. Жануарлардың көктемгі тіршілігі. Малдардың төлдеуі. Құстардың оралуы. Үй құстары. Олардың тіршілігі;
      6) топсаяхат: «Өсімдіктер мен жануарлар әлемі», «Құстарға көмек», «Өсімдіктер тіршілігі» (саябақ, мұражай, хайуанаттар паркі, өлкетану мұражайы).

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

      10. Адамның айналадағы дүниемен қарым-қатынасы (6 сағат):
      1) адам өміріне қажетті жағдайлар. Адам және қоршаған орта арасындағы қарым-қатынас;
      2) адам еңбегі және оның адам өміріндегі маңызы. Табиғатты қорғаудағы адамның рөлі.
      11. Табиғат (8 сағат):
      1) көкжиек. Тұсбағар. Сурет және сұлба. Жер сұлбасы;
      2) ауа. Ауаның қасиеті. Ауаның адам, жануарлар, өсімдіктер өмірі үшін маңызы;
      3) су. Судың қасиеті. Судың адам, жануарлар, өсімдіктер өмірі үшін маңызы;
      4) топырақ. Топырақ құрамы, пайдасы туралы түсінік. Топырақтың маңызы;
      5) зертханалық жұмыс. Ауаның қасиетін анықтау (түсі, көлемі, дәмі, иісі, жылу өткізгіштігі). Судың қасиеттерін анықтау (түсі, дәмі, еріткіштігі, күйі). Топырақтың құрамын анықтау (құм, саз, қарашірік);
      6) топсаяхат. Тұсбағарды қолданып, қоршаған заттардың, нысандардың орнын анықтау. «Мектеп – үй», «Үй – дүкен», т.с.с. жүретін жолының бағдарын анықтап, сұлбасын қағазға түсіру.
      12. Өсімдіктердің тіршілігі (10 сағат):
      1) өсімдік – тірі ағза. Өсімдік мүшелерінің қызметі. Тамыр. Сабақ. Жапырақ. Олардың қызметі. Өсімдіктердің өсуі және тіршілік ортасы. Мәдени өсімдіктер. Мәдени өсімдіктердің көбеюі және оған қажетті жағдайлар. Адам өмірінде өсімдіктердің атқаратын рөлі.
      2) тәжірибелік жұмыс. Тұқымнан өсімдіктің өнуін, көбеюін бақылау.
      13. Жануарлардың тіршілігі (10 сағат):
      1) жануарлардың көптүрлілігі. Жануарлардың тіршілігіне қажетті жағдайлар. Жануарлардың мекендеу ортасы. Үй жануарлары және жабайы жануарлар. Құстар. Үй құстары және жабайы құстар. Жануарлардың көбеюі және қоректенуі;
      2) өсімдіктер мен жануарлардың адам өмірінде атқаратын рөлі. Табиғатты қорғау ережесі;
      3) топсаяхат. «Өсімдіктер мен жануарлар көптүрлілігі» тақырыбында өлкетану, хайуанаттар паркіне, мұражайға саяхат.

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

      14. Адам ағзасы және оны күту (8 сағат):
      1) адам – табиғат перзенті. Ағза мүшелері, оның қызметі. Тері – ағзаның қорғаныс мүшесі, оның атқаратын қызметі. Қаңқа. Бұлшық ет. Қимыл-қозғалыс мүшелері. Қан айналым мүшелері. Жүрек және оның негізгі қызметі. Тыныс алу мүшелері. Ас қорыту мүшелері, оның қызметі. Жүйке және оның қызметі. Сезім мүшелері: көз, құлақ, мұрын, тіл, тері. Олардың адам өміріндегі маңызы мен қызметі. Көрнекі құралдар. Адам қаңқасы. Плакаттар: «Тыныс алу мүшелерінің құрылысы», «Жүрек құрылысы», «Қан тамырлары», «Адам ағзасы». Секундомер, спидометр;
      2) сарамандық жұмыстар. Қол, аяқ сүйектерінің түрлі қимыл-қозғалыс атқаратынын байқау. Бұлшық еттің қимыл-қозғалыс кезіндегі рөлін түсіну. Қан тамыры соғуын (адамның тыныш отырған кездегі және қимыл-қозғалыстан кейінгі) есептеу.
      15. Табиғат және адам (14 сағат):
      1) табиғатты адам қалай зерделейді? Табиғатты зерттеу әдістері. Бақылау. Тәжірибе жасау. Тәжірибе туралы түсінік. Тәжірибе мен бақылаудың бір-бірінен айырмашылығы. Математиканы пайдаланып табиғатты зерделеу. Көрнекі құралдар. Термометр, таразы, сызғыш, күнтізбе. Шамаларды өлшейтін түрлі құралдар;
      2) сарамандық жұмыстар. Өлшеу құралдарымен жұмыс, түрлі заттарды өлшеу. Күнтізбе, сызғыш, сағатты қолданып орындалатын жұмыс түрлері. Термометрмен ауа райын бақылау;
      3) денелер. Заттар. Құбылыстар. Денелер туралы түсінік. Табиғи және жасанды денелер. Заттар. Заттардың қасиеті. Табиғи құбылыстар. Әр мезгілге сәйкес табиғаттағы өзгерістер туралы мәлімет. Көрнекі құралдар. Табиғи және жасанды денелердің модельдері;
      4) сарамандық жұмыстар. Табиғи және жасанды денелердің айырмашылығын байқау. Денелер мен заттарды салыстыру, олардың байланысын анықтау;
      5) ауа, су, ауа райы. Ауа, оның қасиеті. Желдің ауысуы. Табиғаттағы су, оның қасиеті. Бұлт және тұман. Жауын-шашын. Суды қорғау. Көрнекі құралдар. «Табиғаттағы су айналымы» (плакат);
      6) сарамандық жұмыстар. Ауа райын болжау (халықтық жорамалдар туралы түсінік беру), жел бағытын, ауа температурасын, т.б. анықтап, «Бақылау күнделіктеріне» толтырып отыру;
      7) тау жыныстары және оны қорғау. Тау жыныстары туралы түсінік. Тығыз және бос тау жыныстары. Пайдалы қазбалар және олардың түрлері. Гранит. Құм. Саз және әктас. Ас тұзы. Мұнай және табиғи газ. Адам өмірі үшін пайдалы қазбалардың маңызы.
      8) топырақ. Топырақ түрлері, ерекшелігі, құрамы және оны қорғау. Көрнекі құралдар. Пайдалы қазбалар жинақтамасы;
      9) сарамандық жұмыстар. Пайдалы қазбалардың қасиеттерін анықтау. Топырақ түрлерін зерделеу;
      16. Өсімдіктер мен жануарлардың көптүрлілігі (12 сағат):
      1) өсімдіктердің көптүрлілігі. Өсімдіктердің көптүрлілігі. Ылғалды жерде және құрғақшылықта өсетін өсімдіктер. Жылу сүйгіш және суыққа төзімді өсімдіктер. Жарық сүйгіш және көлеңкеде өсетін өсімдіктер. Өсімдіктер тіршілік ететін орта. Адамдардың өсімдіктерді өз пайдасына жаратуы. Қазақстан Республикасында «Қызыл кітапқа» енген өсімдіктер. Көрнекі құралдар. «Қызыл кітапқа» енген өсімдіктер топтамасы. Жабайы және мәдени өсімдіктер;
      2) топсаяхат. Өсімдіктердің көптүрлілігімен танысу. Табиғаттың әр мезгіліне сәйкес өсімдіктердің тіршілігімен танысу;
      3) жануарлардың көптүрлілігі. Жануарлардың көптүрлілігі туралы мәлімет. Жәндіктер. Бұнақденелілер. Құстар. Балықтар. Қосмекенділер. Жорғалаушылар. Сүтқоректілер. Жануарлардың мекендеу ортасына бейімделуі. Жануарларды қорғау. Көрнекі құралдар. «Қызыл кітапқа» енген жануарлар топтамасы. Қорықтар;
      4) топсаяхат: Қазақстан Республикасында «Қызыл кітапқа» енген жануарлар өмірімен, тіршілік мекенімен танысу.

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

      17. Табиғат (16 сағат):
      1) табиғатты зерттеу және бақылау үшін қолданылатын түрлі әдістер;
      2) физикалық карта. Масштаб. Құрлық беті: жазықтар, таулар. Адам әрекетінен жер бетінің өзгеруі. Қазақстанның жер бедері, оның физикалық картада бейнеленуі;
      3) пайдалы қазбалар, олардың топтары. Қара және түсті металл кендері. Жанғыш пайдалы қазбалар. Кеңге жатпайтын пайдалы қазбалар: фосфорит, асбест, әктас, бор, мәрмәр;
      4) су. Су айналымы. Жер асты сулары. Минералды сулар. Өзендер мен көлдер. Адам тіршілігі үшін оның маңызы. Суды қорғау;
      5) ауа және ауа райы. Ауаның жер бетінің тіршілігі үшін маңызы. Ауаның құрамы, қабығы. Ауа райын болжау. Ауаны ластаушы заттар. Ауаны тазарту және қорғау. Көрнекі құралдар. Қазақстанның физикалық, географиялық картасы. Жергілікті жердің сұлбасы. Пайдалы қазбалар жиынтығы;
      6) сарамандық жұмыстар. Тұсбағарды қолданып бағдарлау. Қазақстанның физикалық және географиялық картасымен жұмыс: пайдалы қазбалар шығатын жерлер, өзендер, көлдер мен Қазақстан Республикасының шекарасын табу. Ауа райын бақылау күнделігімен жұмыс. Ауа райының өзгерістерін анықтау;
      7) топсаяхат. Мұражайға (геологиялық) саяхат.
      18. Қазақстанның өсімдіктері мен жануарлары (12 сағат):
      1) өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ететін мекендеріне бейімделуі. Шалғын өсімдіктері мен жануарлары. Дала өсімдіктері мен жануарлары. Шөл өсімдіктері мен жануарлары. Орман-тоғай өсімдіктері мен жануарлары. Су қоймасы өсімдіктері мен жануарлары. Таулы жер өсімдіктері мен жануарлары. Ауа райының өзгеруі мен адам еңбегінің әсеріне байланысты олардың тіршілігіндегі өзгерістер;
      2) еліміздің егіншілік және мал шаруашылығы. Адамның егін және мал шаруашылығын дамыту үшін жасаған жағдайлары. Көрнекі құралдар. Қазақстанның физикалық картасы;
      3) сарамандық жұмыстар. Картадан орман-тоғайлар мен тауларды табу. Топсаяхат. «Өзі тұратын туған жерінің өсімдіктері мен жануарлар дүниесімен танысу». Саяхат кезіндегі қауіпсіздік ережесі.
      19. Жер – ғарыш денесі (6 сағат):
      1) ғарыш туралы алғашқы түсінік. Жұлдыз. Планета. Галактика туралы мәліметтер. Ғарышқа жол ашу. Ю.А.Гагарин – тұңғыш ғарышкер. Т.Әубәкіров, Т.Мұсабаев – қазақ ғарышкерлері. Жердің ғарыштан көрінісі;
      2) күн. Жер. Глобус – Жердің үлгісі. Жердің Күнді айнала қозғалуы. Оның жер бетіндегі тіршілік үшін маңызы. Күн мен түннің ауысуы және себептері. Жыл мезгілдерінің ауысуы. Көрнекі құралдар. Қазақстанның физикалық картасы. Глобус;
      3) сарамандық жұмыс. Глобус – Жер моделі. Глобустың және Жердің айналуы.

6. 1-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      20. Пәндік нәтиже бойынша 1-сыныптың соңында оқушылар:
      1) табиғаттағы жанды және жансыз денелер;
      2) күн мен түннің айырмашылығы;
      3) адам қолымен жасалған заттар;
      4) табиғи құбылыстар;
      5) адамның сезім мүшелері және оны күту;
      6) өсімдік мүшелері;
      7) жыл мезгілдеріне байланысты жануарлар мен құстардың тіршілік етуі;
      8) жыл мезгілдеріне байланысты адам еңбегі;
      9) жыл мезгілдерінің атауын, оның адам, жануарлар және өсімдіктер тіршілігіндегі маңыздылығы;
      10) өсімдіктер мен жануарлардың адам өмірі үшін маңызы;
      11) жеке бас гигиена ережелерін;
      12) қауіпсіздік ережелерін білуі қажет.
      21. 1-сыныптың соңында оқушылар:
      1) табиғатты қорғаудың қарапайым ережелерін;
      2) айналадағы дүниені бақылау әдістерін;
      3) тұстарды бағдарлау және оның атауын меңгеруі қажет.

7. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

     22. Пәндік нәтиже бойынша 2-сыныптың соңында оқушылар:
      1) адамның айналадағы дүниемен қарым-қатынаcы;
      2) ауа, су, топырақтың маңызы мен қасиеттері;
      3) өсімдіктің көбеюі үшін қажетті жағдайлар;
      4) өсімдіктің тіршілік ортасы;
      5) үй жануарлары және жабайы жануарлар;
      6) жануарлар мен құстардың қоректенуі;
      7) өсімдіктер мен жануарлар арасындағы байланыс;
      8) жануарлар мен құстардың тіршілігіне қажетті жағдайлар;
      9) өсімдіктер мен жануарлардың адам өміріндегі маңызы;
      10) сурет пен сұлбаның айырмашылығын білуі қажет.
      23. 2-сыныптың соңында оқушылар:
      1) тұсбағарды пайдалану ережесін;
      2) үй жануарларына қамқорлық жасау жолдарын;
      3) зертханалық және тәжірибелік жұмыстардағы қауіпсіздік ережесін меңгеруі қажет.

8. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      24. Пәндік нәтиже бойынша 3-сыныптың соңында оқушылар:
      1) адамның ағза мүшелері, олардың маңызы;
      2) қимыл-қозғалыс мүшелері;
      3) көз, құлақ, мұрын, тіл, терінің маңызы мен қызметі;
      4) денсаулыққа пайдалы қызмет, зиянды әдеттер;
      5) табиғи және жасанды денелер;
      6) табиғат құбылыстары;
      7) ауаның жер бетіндегі тіршілік үшін маңызы;
      8) су, ауа, пайдалы қазбалар, өсімдіктер мен жануарларды қорғаудағы адамның әрекеті;
      9) тау жыныстары;
      10) судың қасиеті, бұлт, тұман, жауын-шашынның пайда болуы;
      11) пайдалы қазбалар, оның адам өміріндегі маңызы;
      12) өсімдіктердің тіршілік ету ортасы, оның адам өмірі мен жануарлар тіршілігіндегі маңыздылығы;
      13) жануарлардың тіршілік ету ортасы және олардың қоректенуі;
      14) жануарлардың топқа бөлінуі;
      15) денелер мен заттардың өзара айырмашылығын білуі қажет.
      25. 3-сыныптың соңында оқушылар:
      1) денелер мен заттардың қасиеттерін анықтайтын тәжірибелер жасауды;
      2) секундомер, спидометр және термометрді, таразыны қолдануды;
      3) салауатты өмір салтын сақтауды;
      4) пайдалы қазбалар (бағдарлама көлемінде) топтамасын ажыратуды;
      5) «Қызыл кітапқа» енген жануарлар мен өсімдіктерді қорғау жолдарын меңгеруі қажет.

9. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      26. Пәндік нәтиже бойынша 4-сыныптың соңында оқушылар:
      1) пайдалы қазбалар, оның адам өмірі үшін маңызы;
      2) су айналымы, суды қорғау жолдары;
      3) адамның ауаны тазарту мен қорғау үшін жасап жатқан істері;
      4) «Қызыл кітапқа» енген өсімдіктер мен жануарлар (бағдарлама көлемінде);
      5) ауаның құрамы, қабығы, оның адам, жануарлар мен өсімдіктер өміріндегі рөлін;
      6) туған жердің егіншілігі мен мал шаруашылығы, даму жағдайлары;
      7) өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ететін мекендері, адам еңбегінің әсері, қорғау жолдары;
      8) ғарыш туралы алғашқы мағлұматты пен қазақ халқының алғашқы ғарышкерлері;
      9) ауа, су және топырақты тазарту және қорғаудың қарапайым жолдарын білуі қажет.
      27. 4-сыныптың соңында оқушылар:
      1) Қазақстаның жер бедерін (өзен, көл, тау, орман-тоғай), пайдалы қазбалардың кен орындарын физикалық картадан көрсетуді;
      2) географиялық картадан Қазақстанның шекарасын анықтауды;
      3) қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстау ережесін пайдалануды меңгеруі қажет.
      28. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) қоршаған ортаны сақтауға және оны қорғауға, оған қамқорлық жасауға ұмтылысынан;
      2) адамдардың еңбегі және олардың мамандығына құрметпен қарауынан;
      3) өз-өзіне қызмет етуінен, өз ағзасын күтуінен, салауатты өмір салтын сақтауынан;
      4) өз жерінің табиғатына, оның рухани және материалдық байлығына, сұлулығы мен көркемдігіне деген мақтаныш сезімінен, сүйіспеншілігінен көрініс табуы тиіс.
      29. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:
      1) қоршаған ортаны бақылау дағдысынан;
      2) табиғи құбылыстарды бақылау және талдау, өзіндік қорытынды шығару білігінен;
      3) табиғатты зерттеу әдістерін қолдана білу дағдысынан;
      4) сарамандық жұмыстар жасау дағдысынан;
      5) жергілікті жердің сұлбасын сызу және оны жобалау білігінен;
      6) алған ақпаратты талдап, жинақтап, қорытынды жасау білігінен;
      7) танымдық, зерттеушілік, жобалаушылық, шығармашылық тұрғыдан жұмыс істеу білігінен;
      8) қосымша ақпаратты жинақтау және олардың қажеттісін іріктеп алу білігін қолдана білуінен көрініс табуы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
8-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін
«Өзін-өзі тану» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Адамның жеке тұлғалық әлеуетін мақсатты түрде және кеңінен ашуға бағытталған рухани-адамгершілік білім беру ұлттық білім беру жүйесін дамытудың басты бағыты болып отыр. Жеке тұлғаның психологиялық, рухани, тәндік, әлеуметтік және шығармашылық дамуының үйлесімділігіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін рухани-адамгершілік тәрбие білім беру жүйесінде өзін-өзі тану пәні арқылы жүзеге асады.
      2. Өзін-өзі танудың пәндік саласы әр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы және өзіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи қабілеттіліктері мен жасампаздық әлеуетін ашуға бағытталған мақсатты білім беру үдерісін ұйымдастыруды көздейді. Өзін-өзі тану пәнінің оқу-әдістемелік құралдары оқушылардың қоғамға және өз-өзіне қызмет етуіне бағытталып, олардың жасампаздық белсенділігін танытуға мүмкіндік беретін өмірлік маңызы бар, кең ауқымды біліктілік дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
      3. Өзін-өзі тану бойынша білім берудің негізгі мақсат-мүдделері:
      1) адамның өзіндік бейімділіктерін ашу және оның темпераментін, мінез-құлқын, қабілеттерін ескере отырып, оны жеке тұлға ретінде, іс-әрекет субъектісі әрі жеке дара субъект ретінде дамыту;
      2) оқушылардың өзіне, қоршаған ортаға және бүкіл адамзатқа деген қарым-қатынасын айқындайтын адамгершілік мінез-құлықтарының, әлеуметтік маңызы бар бағдарларының негізін қалыптастыру;
      3) қоғамға қызмет етуге бағытталған мәселелерді шешуде жеке тұлға құндылықтарын, алған білімдерін іс жүзінде шығармашылықпен қолдану дағдыларын қалыптастыру.
      4. «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаттары:
      1) өзінің өмірлік айқындамасын анықтау;
      2) түрлі мәселелерді адамгершілік қағидаларға сәйкес сындарлы түрде шешу;
      3) өзіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау;
      4) адамдарға көмек көрсету, туыстарына және жақындарына мейірімді, қамқор болу;
      5) өзімен-өзі үндестікте өмір сүру, ойы, сөзі және іс-әрекеттерінде шынайы болу;
      6) жасампаздық пен белсенділік, азаматтылық және елжандылық таныту;
      7) өз ойын, сөзі мен ісін адамгершілік тұрғысынан таңдауға дайын болу және оған жауапты болу;
      8) қоғамға қызмет ету дағдыларын іс жүзінде дамыту.
      5. Білім берудің бастауыш, негізгі және жоғарғы сатылары үшін өзін-өзі тану бойынша ұсынылып отырған бағдарламада қарастырылған міндеттер:
      1) оқушылардың өз-өзіне, адамдарға және қоршаған ортаға деген құндылық қарым-қатынастарын, айналасындағы адамдарға деген сезімталдық және кішіпейілдік таныту қабілеттіліктерін ашу;
      2) өзін, өзгелерді, әлемді және адамзатты танып-білу, өзінің өмірдегі орнын түсіну, өзіне және басқаларға жақсылық пен сүйіспеншілік таныту ниеттерін дамыту;
      3) өзін дәріптеу, өзіне сену, өз ойы, сөзі және іс-әрекеті үшін жауапкершілік сезімдерін дарыту;
      4) адам мен ішкі және сыртқы ортаның өзара байланыстылығын, оның табиғатпен біртұтастығын, тән және жан саулығының бір-бірімен тығыз байланыстылығын түсіну, салауатты өмір сүрудің негізі ретінде өзінің дене және психикалық күйін реттеу қабілеттіліктерін арттыру;
      5) әлеуметтік айқындамалар мен рөлдердің көп қырлылығы тұрғысынан өзінің әрекеттері мен мінез-құлықтарын реттеуде терең ойланып, сезіне білу қабілеттіліктерін дамыту;
      6) белгілі бір мағынадағы ақпараттарды жинау және оған талдау жасау үшін өзінің білімін, білігін және дағдысын қолдана білу; жағдаятты бағалау; жалпы адамзаттық және этно-мәдени құндылықтарға қайшы келмейтін жеке шешім қабылдау үшін өзінің көзқарасын білдіру қабілеттіліктерін дамыту;
      7) күнделікті өмірде нақты мәселелерді шешуде жасампаздық белсенділік таныту; адамгершілік нормаларына сәйкес алға қойылған міндеттерді сындарлы шешу үшін ұжымда бірлесе еңбек ету және топпен, командамен жұмыс істеу іскерлігін дамыту бұл мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
      6. Өзін-өзі тану пәнінің құрамы мен құрылымы аталған міндеттерді орындауға бағытталып, 1-11-сыныптарға білім берудің базалық мазмұнын анықтайды.
      7. Өзін-өзі тану пәнінің мазмұны төмендегі дидактикалық негіздемелерге сәйкес іріктелді:
      1) рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаты адамның қабілеттіліктерін ашуға, оның дене, психикалық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық әлеуеттерін үйлесімді дамытуға бағытталған;
      2) өзін-өзі тану пәнінің білімдік мақсаттары оқушылардың бойында зияттылық, ақпараттық, коммуникативтік және рефлексивтік мәдениеттерді дамытуға ықпал етуді қарастырады;
      3) күтілетін нәтижелердің көп деңгейлі жүйесі жалпы орта білімнің жинақтап келгенде оқушылардың оқу жетістіктерінің алты кезеңіне сәйкес және оқушылардың оқу жетістіктерін қадағалау мен бағалауға мүмкіндік беретін әр сыныптан соң (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11-сыныптардан кейін) қойылған мақсат ретіндегі оқушылардың адамгершілік мінез-құлқы негіздерін қалыптастыруды көздейді.
      8. Пән мазмұнының логикалық құрылымын өзін-өзі тану бойынша күтілетін нәтижелер жүйесі негізінде анықтауға:
      1) жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесі:
      өзін-өзі тануға: махаббат, денсаулық, еркіндік, бақыт, еңбек, тән мен жан үндестігі;
      өзгелерді тануға: отбасы, достық, сыйластық, теңдік, бауырмалдық, диалог, өзара түсіністік, ынтымақтастық;
      әлемді тануға: табиғат, Отан, әлем, өмір, Бүкіл әлеммен үндестік, сенім, үміт;
      адамзаттың рухани тәжірибесін тануға: ақиқат, жер адамзаттың ортақ үйі, шығармашылық, мәдениет, адамзатпен бірігу;
      2) жеке тұлғаның негізгі қасиеттері:
      өзіне қатысты: махаббат, адамгершілік, жан тазалығы, өзін сыйлау, дербестік, еңбекқорлық, өзіне сенімділік, мақсаткерлік;
      өзгелерге қатысты: жауапкершілік, көпшілдік, елгезектік, әділдік, төзiмдiлiк, сыпайылық;
      әлемге қатысты: қамқорлық, білімге құштарлық, танымдық, махаббат, қайырымдылық, қоғамға қызмет ету;
      адамзатқа қатысты: елжандылық, оптимистік, дәстүрді жалғастыру, болашаққа ұмтылу, зор жауапкершілік;
      3) адамзат жинақтаған әлеуметтік тәжірибенің құрамдас бөлiктері:
      әлемдік мәдениет, халықтар даналығы, білім мен ғылым мүмкіндік береді;
      адамның өзін-өзі тануы;
      адам және қоғам;
      адам және қоршаған орта.
      9. Адамзаттың рухани тәжірибесі тәрізді төрт тарауды қамтитын базалық мазмұн өзін-өзі тану, өзгелерді тану, әлемді тану, адамзатты тануға құралған мазмұндық желілерді нақтылайды.
      10. Аталған тараулар өзін-өзі тану үдерісінің түйінді бағыты болып табылады, өйткені олар адам өмірінің логикасына, жалпы адамзаттық жүйеге толықтай сәйкес келеді және жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін дамытуға, өзін-өзі танып, өзін-өзі іс жүзінде мейлінше көрсете білуге айтарлықтай мүмкіндік береді. Бұл тараулар мектептің түрлі сатыларындағы оқыту мазмұнын, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, нақты бірізділікпен құрылған.
      11. Өзін-өзі тануды жеке міндетті пән ретінде оқыту оқу жоспарының инвариантты бөлімінде 1-11-сыныптарда аптасына 1 сағаттан, әрбір сыныпта бір жылға барлығы 34 сағаттық оқу жүктемесі көлемінде жүзеге асырылады.
      12. Вариативті оқу жүктемесінің 1-2 оқу сағаты бастауыш мектепте таңдау бойынша сабақтарда, негізгі мектепте таңдау бойынша курстарда және мектептің жоғарғы сатысындағы бейімдік оқыту жағдайларында, қолданбалы курстарда пайдаланылады. Модульдік принцип бойынша жобаланған осы курстардың өткізілу уақыты (34 сағаттан 68 сағатқа дейін) мен сипаты әр түрлі болуы мүмкін.
      13. Вариативті, инвариантты бөлімдердегі жүктемеге сәйкес оқу әрекеті және сыныптан тыс және мектепішілік шаралардың барлығы оқушылардың қоғамға қызмет ете білу дағдыларын меңгертуге бағытталуы тиіс.
      14. Бағдарламада жалпы орта мектептегі деңгейлер мен сыныптар бойынша жалпыадамзаттық құндылықтар туралы негізгі түсініктер мен жеке қасиеттерді дамыту өзара сабақтастықта қарастырылған. Сонымен қатар бұл бағдарлама өзін-өзі танудың басқа жалпы білім беретін пәндермен байланысы арқылы салауатты өмір салтын, адамгершілік қасиеттерін, экологиялық санасын, эстетикалық курстарды қалыптастыру тұрғысынан пәндер мазмұнын ықпалдастыруды іске асыруға да негіз болады.
      15. Сонымен бірге бағдарлама мазмұны өзін-өзі танудың мақсат-міндеттеріне әсер ету үшін оқытудың бірқатар әдістемелік тәсілдерін пайдалануды қарастырады. Мысалы «Шаттық шеңбері» және «Жүректен жүрекке» әдістері әрбір сабақтың басталу және аяқталуы кезеңдеріне орай қолданылады. Әрбір оқушының сабақта көтерілген проблемаға тартылып, ұжымға қабылданып, өзі де ұжымды қабылдай алуға, сабақ мазмұнын сезіммен қабылдап, алған әсерлерімен бөлісіп және бір-біріне тілек айтуға мүмкіндік жасалады. Пән мазмұны оқушылардың құндылықтар және адамгершілік қасиеттер туралы білімдері мен түсініктерін кеңейтеді және эмоциясын, ерік-жігерін, ойлауын дамытады. Оқу материалдарын қабылдауда танымдық қызығушылықтарын арттыруға, шығармашылық қабілеттерін ашуға («Оқу», «Сабақтың дәйексөзі», «Әңгімелесу», «Жағдаяттар кезінде ойлану», «Шығармашылық жұмыс» және т.б.) бағытталған әдіс-тәсілдерді пайдалануды ұсынады. Сабақ барысында өзін-өзі тану бойынша оқу үдерісін ұйымдастыру кезінде оқушының көңіл күйіне, өзін жақсы сезінуіне әсер ететін релаксация жасауға мүмкіндік беретін, денеге түсетін күшті азайтатын, шаршағанды сейілтетін, өз сезіміне, эмоциясына, рефлексиясына дем беретін («Тыныштық сәті», «Өзіммен өзім», «Сергіту сәті») әдістемелік тәсілдердің көмегімен дамытушы салауатты орта құру маңызды шарт болып табылады.
      16. Бағдарлама өзін-өзі тану пәнінің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартындағы күтілетін нәтижелер деңгейлеріне сәйкес пән мазмұнын сыныптар бойынша тақырыптық топтастыруды көздейді.

2. Базалық білім мазмұны

      17. Мектептің бастауыш сатысы (1-4-сыныптар). Өзін-өзі тану пәнінің базалық білім беру мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктерін есепке ала отырып, 1-4-сыныптарда төрт негізгі бөлімді қамтиды:
      1) Өзін-өзі тану бақыты;
      2) Адами қарым-қатынасқа үйренейік;
      3) Адам болам десеңіз...;
      4) Әсемдік әлемінде.
      18. «Өзін-өзі тану бақыты» атты бірінші тарау оқушыларды өзін-өзі тану пәнімен таныстырады. Мұнда балаларды мектепке өзгеше бейімдеуге бағытталған сабақтар қарастырылады. Олар жаңа оқушы мәртебесін ұғынады, сыныптастарымен, мұғалімдермен, жалпы мектеппен танысады. Өзінің сыртқы келбетіне дұрыс қарауға, өзін-өзі түсінуге, өз мінезі, өздері орындап жүрген әлеуметтік рөлдер туралы ойлануға, өз эмоцияларын түйсінуге және оны басқара алу білігіне дағдылануға мүмкіндік алады. Балалардың қызықты танымдық материалдар арқылы адамгершілік құндылықтарды қабылдауы осы міндеттерді табысты орындауға ықпал етеді.
      19. Баланың жаңа әлеуметтік рөлі, яғни мектеп оқушысы болуы – іс-әрекеттің (оқудың) жаңа түрін түбегейлі игерумен ғана емес, сондай-ақ қатынастың барлық жүйесінің, баланың қызығушылықтары, құндылықтары, өмір салттарының өзгеруімен де байланысты. Осы жастағы балалар негізінен түрі мен мазмұны тартымды ойын түрлері арқылы білім алады. Осыған байланысты оқытудың ойын әдісін кеңінен қолдану, жағдаятты, шығармашылық іс-әрекеттерді ұғынуға түрлі тапсырмалар беру, коммуникативтік, іс-әрекеттік оқытуда пікірталас элементтерін пайдалану қажет.
      20. Балалардың алған білімдері қарым-қатынас жасау кезінде бір-біріне қамқорлық жасап, көңіл бөлудің қажеттілігін түсінуге мүмкіндік береді. Қалыптасқан дағдылар мектеп өмірі үдерісінде мейірімділік, сезімталдық, тілектестік, ынтымақтастық дағдыларына төселуге ықпал ететін болады. Мектеп ұжымында орныққан ізгі қарым-қатынас жеке тұлғаның алдағы уақытта, яғни есейген шақта жағымды қасиеттерін дамытуға септігін тигізетіні осы тарау сабақтарының тағы бір маңыздылығы болып табылады.
      21. Бағдарламаның «Адами қарым-қатынасқа үйренейік» атты екінші тарауында коммуникативтік біліктер мен дағдыларды (өзін және басқаларды тыңдау, түсіну, дұрыс бағалай білу, жанашырлық таныту, өзара ынтымақтастық біліктері); құрбыларымен тең құқықты, өзара жақсы қарым-қатынас құра білу білігін; өзінің эмоциялық күйін түсіну, өз сезімдерін білдіре алу және басқалардың сезімін тани білу біліктерін, тұлға аралық шиеленістерді шешу дағдыларын игеруді және әлеуметтік белсенділіктерін дамытуға ерекше көңіл бөлінеді.
      22. «Адами қарым-қатынасқа үйренейік» атты тарау сабақтары балалар ұжымында ешкімнің ренжімеуіне және назардан тыс қалмауы үшін жағымды орта құруды қарастырады. Ол оқушылардың мінез-құлқындағы жағымды қырлары, яғни айналасындағыларға және бір-біріне деген құрметті, эмоциялық жылылық пен өзара түсіністікті психологиялық нұсқау арқылы оңтайлы ұйымдастыруға бағытталған. Әдістемелік тәсілдер шиеленістерді болдырмаудың жолдарын бірлесіп іздеуге және пайда болған шиеленісті жағдайлардан шығудың лайықты тәсілдерін табуды анықтауға бағытталған. Оқушыларды басқалардың келеңсіз мінез-құлықтарына орай әдепті әрекет етуге, балалардың кешіре білу білігін қалыптастыруға және оны дамытуға, кішіпейілділік, тектілік, төзімділік көрсете білуге шыдамдылықпен үйретуге негізделген.
      23. Оқыту үдерісінде баланың адамдар арасындағы қарым-қатынас этикасы ережелерін меңгеруі маңызды болып табылады. Бұл үшін оларды қарым-қатынас білігін, ынтымақтастық пен ұжымшылдық рухын дамытуға, басқалардың сезімін түсінуге, топпен қарым-қатынас жасауға және өзара әрекеттестікке, басқа балалармен достасуға, жетістіктері мен сәтсіздіктерін бөлісуге, өз мінез-құлқын бақылап, оны саналы түрде басқаруға, түрлі өмірлік жағдаяттарда батыл және өзіне сенімді болуға үйрету керек. Балаларды жаттығуларға, ойындарға, шығармашылыққа, экспериментке, іс-әрекетке практикалық кірістірудің түрлі формалары жас жеткіншекті тәрбиелеу нормаларына тартуға, өзіне, айналасындағыларға, құрбыластарына және үлкен адамдарға қатынасында эмоционалдық-мотивациялық нұсқаулар қалыптастыруға, коммуникативтік және әлеуметтік дағдылар, біліктер және қарым-қатынас тәжірибелерін дамытуға, қоғамдағы дұрыс мінез-құлық және жеке даралық дамыту үшін қажетті мүмкіндіктер туғызу қажет.
      24. Осы тарау сабақтарында алған өзара адами қарым-қатынастың сыпайы тәсілдері, құралдары мен әдістері туралы білім балаларға қатынас жасау өнері жөнінде түсінік береді. Олардың жақын адамдарына, сыныптастарына, таныстарына мейірлі болып, шынайы сезімге тәрбиеленуіне мүмкіндік туғызады. Бұл сабақтар балаларды әңгімелесушінің эмоционалдық күйін түсінуге, өз ойлары мен сезімдерін дұрыс жеткізе білуге, жақсы қатынасты бағалай білуге және айналасындағы адамдармен қарым-қатынаста қуанышқа бөлене алуына, оларға қамқорлық көрсетуге және шамасына қарай көмек көрсетуге үйретеді.
      25. «Адам болам десеңіз...» атты үшінші тарау баланың жас ерекшелігіне қарай олардың психологиялық дамуын, яғни өспелі мінез-құлықты түйсінуін, әсерленгіштікті, сезімнің қарқынды дамуын, жалпы эмоционалдық тонусын (шаттық, сергектік), жігерлілік сапаларын ескере отырып жасалған. Тарауда баланың адамгершіліктік құндылықтық бағдарларды қабылдау дағдыларын дамытуға септігін тигізетін материалдар бар. Осы арқылы оқушылар мейірімділік, борыш, адалдық, ұят, намыс, батылдық сияқты және т.б. адамгершілік ұғымдармен танысады. Баланың қайырымдылық, достық, ұстамдылық, мақсаткерлік, батылдық, өз-өзін құрметтеу, абырой, көңіл күйге ортақтаса білу, басқа адамдарға, жан-жануарларға, табиғатқа қамқорлық көрсетуін дамытуға ықпал ететін адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға айырықша көңіл бөлінеді. Бағдарлама мазмұнында өзінің және басқалардың қылықтарын жинақтап қорыту, салыстыру, талдау, оның этикалық мәнін көре білу және бағалау қарастырылған.
      26. Оқытудың мазмұны мен әдістері балалардың сезімталдығын, елгезектігін, өзін-өзі құрметтеуін, өз қадір-қасиетін сезінуін, эмпатиялық сезімін көрсетуін тәрбиелеу үшін жағдай жасауға бағытталған. Білім үдерісі баланың өз ұстанымына, оның өмірлік тәжірибесіне құрылуы қажет, сондықтан да оқушыларға оқу мен тәрбие үдерісінде берілетін ақпарат баланың жай назар аударуына ғана емес, оны эмоционалды түрде бастан кешіретіндей болуы тиіс. Онда балаларды өмірлік жағдаяттарды адамгершілік амалдармен шешуге үйрететін негіздегі тәжірибені қолдану қажет.
      27. Тарауды оқытуда этикалық әңгімені жетекші әдіс ретінде қолдану мақсатқа сәйкес болады. Адамгершілік көрініс беретін оқиғаларды талқылау үдерісінде мұғалімнің балалар бойында жағымды эмоциялар оятуы, өз қадір-қасиетін сезінуін дамытуы қажет. Этикалық әңгіме мазмұны балалар әр түрлі іс-әрекеттерге байланысты туындайтын қоғамдық құбылыстарды бағдарлай алатындай, өз мінез-құлықтарын сезінетіндей, өз қылықтарының адамгершілік нәтижелерін алдын ала болжай алатындай болуы керек. Адамгершілік тәрбиенің ұтымды тәсілі мен құралы арнайы құрылған танымдық міндеттер болып табылады. Оларды шешу барысында кіші жастағы оқушылар қылықтарын қарастыруды, жағдаяттарды талдауды, оларға өздерінің жеке қатынасын білдіруде өздеріне таныс адамгершілік ұғымдарды қолданады. Сабақта болашақ туралы ойлану, армандау үшін уақыт бөлінуі қажет, бұл – тыныштық сәті, онда түрлі мәселелер: өзің, жақындарың мен туыстарың туралы, жақсылық пен жамандық туралы, адамдардың өмірін жақсарту жөнінде ойлану үдерістері орын алады. Осындай жұмыстардың нәтижесінде балалар өз мінез-құлықтары мен қоршаған адамдардың тұрмыстағы, қоғамдық орындардағы мінез-құлықтарының жетістік және кемшілік тұстарын көруге; әділеттік танытуға, өз қалауын ортақ мүдделерге бағындыруға; өз бетінше әрекет етуге және қойылған міндеттердің шешімін өз бетінше табуға үйренеді. Адамдардың қылықтары мен әдеттері туралы алынған мәліметтер кіші жастағы оқушыларға мінез-құлықтың әлеуметтік мәні бар жағымды мотивтерін орнықтыруға, өз бойындағы жақсы үлгілерді жетілдіру тілектерін дамытуға ықпал етеді. Білім мен тәрбиенің қаланған негіздері баланың бойында өз қылықтары үшін жауапкершілік сезімін және өзіне қатысты талап қоя білуді орнықтыруға көмектеседі, жеке тұлғаның басты келбетін дамытуға көмектесетін өзін-өзі дұрыс бағалауды қалыптастыруға мүмкіндік береді.
      28. «Әсемдік әлемінде» атты төртінші тараудың мазмұны кіші жастағы оқушылардың бойында қоршаған ортамен ізгі қарым-қатынас тәжірибесін қалыптастыруға бағытталады. Балалардың табиғатқа эстетикалық қатынасын қалыптастыру және денсаулықтарын нығайту мақсатында экологиялық, шығармашылық іс-әрекеттер ұйымдастырылады. Сабақтың эмоционалдық тартымды болуы кіші жастағы оқушылар үшін іс-шаралардың: танымдық, сюжетті-рөлдік ойындар, мерекелер, табиғи материалдармен практикалық жұмыстар, жобалық іс-әрекеттер, топтық саяхаттар, осы жастағылар үшін шамасы келетін табиғатты қорғау іс-әрекеттерін қолдану сияқты түрлері қамтамасыз етіледі.
      29. «Әсемдік әлемінде» атты тараудың құрылымы этикалық, эстетикалық, валеологиялық, құқықтық білімдер арасындағы байланысты орнықтыруға жағдай жасайды. Тарау мазмұнына енгізілген осы білімдердің құрамдастары мағыналық жағынан ізгіліктік адамгершілік құндылықтармен байланысады. Өмір және салауаттылық құндылықтарын ашуға арналған сабақтарда оқушылар әрбір адамның өмір сүруге, өз денсаулығын қорғауға, баланың тіршілік етуге құқығын және өздерінің денсаулықтарына мемлекеттің ерекше қамқорлығын сезініп, басқа адамның өмір сүру құқығын әркімнің сыйлауға міндетті екенін ұғынады, экологиялық мәселелермен танысады.
      30. Адамгершілік және экологиялық бағдарлы қалыптасқан тәжірибе арқылы кіші жастағы оқушылардың өзімен-өзі және қоршаған ортамен үйлесімді өмір сүруге, өз денсаулығын сақтауға және нығайтуға, өзінің еңбек, демалыс, тамақтану сияқты өмірлік іс-әрекеті.
      31. Кіші жастағы оқушылардың рухани-адамгершілік білімінің тиімділігі көбінесе мұғалім мен отбасының ынтымақтастығына байланысты болады. Мұғалімнің қандай адамгершілік ережелерді ұсынып отырғанын, балалардың мінез-құлықтарына қандай талаптар қойылатынын, адамгершілік категориясы бойынша олардың әрекеттері қалай бағаланатынын, сынып ұжымындағы қоғамдық пікір қандай екенін ата-аналардың білуі шарт. Ата-аналар мен педагогтердің тәрбиелік ықпалының бірлігі тәрбиенің мақсаты мен нақты міндеттерін бір бағытта түсінуінен, түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдана отырып, оларды жүзеге асыру білігінен көрінеді. Пәннің мақсат-міндеттері мен әдістерін ашатын бірлескен үй жұмысы (балалар мен олардың ата-аналары үшін), әдебиеттерді ұсыну, таныстыру сабақтары мен тренингтер өткізу тәжірибеге кеңінен енгізіледі. Мұның өзі мектепте де, үйде де балаларды үздіксіз тәрбиелеуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
      32. Төменде осы айтылған мазмұнға сәйкес құрастырылған «Өзін-өзі тану» пәні бойынша бастауыш мектептің әрбір сыныбына арналған тақырыптық жоспар ұсынылады.

33. 1-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.)

І-тарау. Өзін-өзі тану бақыты
№	Сабақтың тақырыбы		Сабақтың мазмұны	Сағат саны
1-2	Шаттыққа толы жүрекпен		«Өзін-өзі тану» пәні нені үйрететінін ұғыну «Өзін-өзі тану» пәнін оқып-үйренуге қызығушылық.	2
3-4	Арайлап атсын әр таңым		Әрбір атқан таңға, бейбіт күнге қуану, ризашылық білдіру, айналасындағы адамдардың бір-біріне қуаныш сыйлауы.	2
5-6	Бәрін білгім келеді		Білім, еңбек құндылықтары, оқушы, оқу, білім, туралы түсінік беру; ұстазбен өзара сыйластық қарым-қатынастарын дамыту, оқушы мәртебесі, жақсы оқушы болуға тәрбиелеу.	2
7-8	Достық қымбат өмірде		Достары (балабақша, аула, ауыл, сынып), достық қарым-қатынастың өмірде алатын орны, достыққа негіз болатын адами қасиеттер туралы жалпы түсінік беру.	2
ІІ-тарау. Адами қарым-қатынасқа үйренейік
9-10	Сәлем берем ізетпен		Үлкендермен амандасуға, бір-бірімен сәлемдесуге үйрену, бір-біріне ізет, сый-құрмет көрсете білу; әдептілік, сыпайылық, ізеттілік ұғымдарын түсіну, әдеп талаптарын орындай білу, ізетті, сыпайы, тәртіпті болуға үйрену.	2
11-12	Тіл табыса білейік		Бір-бірін түсіне білуге, тыңдауға үйрену, кешірімді болу, өзара сыйластық, өзара түсіністік пен татулықты бағалай білуге тәрбиелеу.	2
13-14	Көмектесе білейік		Айналасындағы адамдарға көмек көрсету, өзара көмек жасауға үйрену; өзіне жақын, ниеттес адамға сенім білдіру, өзара жауапкершілікті түсіну, қамқорлық жасай білу, бір-біріне адал болуға үйрену.	2
15-16	Сыйласаң – сыйлы боласың		Дос, жақын, туыс адамдармен өзара сыйластық, адамдарға ақ ниетпен құрмет көрсете білуге тәрбиелеу.	2
ІІІ-тарау. Адам болам десеңіз...
17-18	Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен		Жақсы мен жаманды ажырата білу, жақсыны бойға сіңіру, жаманнан аулақ болу; жақсылық жасауға үйрену, жақсылықты өнеге ету, жақсылықты риясыз жасауға үйрету.	2
19-20	Қамқор болып өсемін		Сүйіспеншілікті, қайырымдылықты, мейірімділікті сезіне білу, айналасындағы адамдарға деген ықыласы мен көмегі, адамдарды жақсы көру, қайырымды, мейірімді болу; қамқорлық сезімдерін дамыту, адамға, табиғатқа, жан-жануарларға қамқорлық жасай білуге баулу.	2
21-22	Шыншылдық – адамдықтың белгісі		Шындық пен өтірікті айыра білу, шындықты айта білу, өтірік айтпау, шыншыл, турашыл болуға үйрену.	2
23-24	Жауапкершілік пен жауапсыздық		Жауапкершілік ұғымының адамгершілік құндылығы ретіндегі маңыздылығын ашу; жауапкершілік туралы түсініктерін кеңейту, балалардың жауапкершілігін арттыру; өз сөзіне, ісіне жауапкершілікті сезіндіру.
25-26	Адам болу арманым		Адам құндылығының маңызы; адамгершілік қасиеттер туралы білімдерін кеңейту; әр адамның ерекшелігін көрсететін табиғи дарыны, қабілеттері туралы түсінік беру; өзін-өзі танудың: өмір, қарым-қатынас, ата-ана, бауырмалдық және т.б. негізгі ұғымдарын меңгерту.	2
ІV-тарау. Әсемдік әлемінде
27-28	Табиғатқа құштарлық	Табиғаттың сұлулығы мен әсемдігін сезіне білу, табиғаттан үйлесімділік, жарасымдылық табу, әсемдікке, сұлулықққа талпыну; табиғатқа қамқорлық жасау, аяушылық, жанашырлық таныту, күтіп-баптау, өсіп-өнуіне көмектесуге баулу.		2
29-30	Денсаулық құпиялары	Денсаулықтың маңызын түсіну, денсаулық құпияларын білу, денсаулықты күту, бағалау, нығайтуға үйрену.		2
31-32	Отанымды сүйемін	Отанды сүю, құрметтеу, мақтан тұту, қызмет етуге үйрену. Туған өлкенің табиғаты, байлығын сақтауға, қамқор болуға баулу.		2
33-34	«Өзін-өзі тану» пәнінен үйренгенім	1-сыныпта «Өзін-өзі тану» пәнінен үйренгендерін жинақтап, қорыту		2

      34. 1-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 1-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      35. Оқушы 1-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      36. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.

37. 2-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.).

№	Сабақтың тақырыбы		Сабақтың мазмұны	Сағат саны
І тарау. Өзін-өзі тану бақыты
1-2	Біз осындай баламыз		1-сыныпта өзін-өзі тану сабақтарынан үйренгендерін еске түсіру. Өзін және айналасын тануға қызығушылық. Оқуға, білім алуға деген құштарлық.	2
3-4	Көңіл күйімізді басқара білейік		Жағымды қарым-қатынас туралы түсінік. Ұстамдылық іскерліктерін дамыту. Әр түрлі жағдайларда өзін ұстай білуге тәрбиелеу.	2
5-6	Оқуға құштарлық		Білім, махаббат адамгершілік құндылықтары; оқу-білімнің адам өміріндегі маңызы туралы түсінік беру; оқуға, білім алуға деген ынталарын дамыту; кітапты қадірлеуге, еңбекті сүюге тәрбиелеу.	2
7-8	Менің ұстаздарым		Білім, сыйластық адамгершілік құндылықтары туралы түсініктер. Ата-ананың, үлкендердің, кітаптың өмірдегі «ұстаздары» екендігін түсіндіру; мұғалім еңбегі туралы түсінік, оқушының мұғалімге деген сүйіспеншілігі; ұстаздарды бағалау, сыйлау.	2
ІІ-тарау. Адами қарым-қатынасқа үйренейік
9-10		Үлкенге – құрмет, кішіге – ізет	Құрмет, ізет, сыйластық туралы түсінік беру. Қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту. Үлкендер мен кішілер арасындағы сыйластықты түсіндіру.	2
11-12		Кешірімді бала – кішіпейіл бала	Кешірім ұғымының адамгершілік құндылық ретіндегі мәнін ашу. Кішіпейілділік, кешірімділікке бейім қабілеттерін дамыту.	2
13-14		Келісім түбі – жарастық	Келісім, жарастық туралы түсінік беру. Достаса білу, қасиеттерін дамыту. Өзара татулыққа, шыдамдылыққа, төзімділікке тәрбиелеу.	2
15-16		Күш бірлікте	Бірлік туралы түсінік беру, көпшіл болу іскерліктерін дамыту. Бір-біріне көмектесуге, бірлесіп еңбек етуге тәрбиелеу. Өзара түсінісе білу іскерліктерін дамыту, өзара сыйластыққа, достыққа тәрбиелеу.	2
ІІІ-тарау. Адам болам десеңіз...
17-18		Текті білу тегін емес	Ата-тек, жеті атаны білу арқылы өзіңді тану. Атадан өнеге-үлгі, тәлім-тәрбие алу. Ата-текті құрметтеу, қастерлеу. Ұрпақ жалғастығы.	2
19-20		Обал мен сауап	Мейірімділік, адамгершілік құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту. Обал мен сауап туралы түсінік беру. Халықтың дәстүрлі игі әдеттеріне қызығушылықтарын арттыру. Мейірімділікке, үнемдей білуге тәрбиелеу.	2
21-22		Еңбек бәрін жеңбек	Еңбектің адам өміріндегі мәні туралы түсінік. Еңбек етуге қызығушылықтарын дамыту. Алдына қойған мақсат жолында қажыр-қайрат, жігерлілік, өзіне-өзі талап қоя білуге үйрету.	2
23-24		Жүрек жылуы	Мейірімділік, қайырымдылық туралы түсінік. Өзгелерге қамқорлық жасау, ата-анасына, бауырларына деген сүйіспеншілік.	2
IV-тарау. Әсемдік әлемінде
25-26		Халық даналығы	Даналық ұғымының адамгершілік құндылық ретіндегі мәнін ашу. Жұмбақ, мақал-мәтел, ертегі халық даналығы екендігін түсіндіру. Халық даналығына сүйіспеншілігін арттыру, оны құрметтеп, сақтауға, бағалауға тәрбиелеу.	2
27		Халқым менің қонақжай	Туған халқының дәстүрін танып-білуге қызығушылық, қонақжайлылық дәстүрі, қонақты күтіп-сыйлау, бата алу. Отбасылық дәстүрлерді қастерлеу, жалғастыру.	1
28		Табиғат – әсемдік әлемі	Табиғат, сұлулық тәрізді адамгершілік құндылықтар туралы түсінік. Табиғат сұлулығы туралы түсінік беру; табиғат әсемдігіне қызығушылықтарын арттыру; табиғатты сүюге тәрбиелеу.	1
29		Табиғат – денсаулық мекені	Табиғат, денсаулық адамгершілік құндылықтары туралы түсінік. Табиғаттың денсаулыққа әсері туралы түсінік беру; денсаулығын нығайтуға ұмтылысын арттыру; денсаулығын бағалауға тәрбиелеу.	1
30		Табиғатпен біргеміз	Адам мен табиғат үйлесімділігі туралы түсінік беру. Табиғатқа аялы қарым-қатынастарын дамыту.	1
31		Атамекен табиғаты анамдайсың	Атамекен табиғаты туралы түсінік беру. Табиғатқа қамқорлық жасау, іскерліктерін дамыту. Атамекенін қадірлей білуге тәрбиелеу.	1
32		Қазақстан – менің елім	Отан, махаббат адамгершілік құндылықтары туралы түсініктер. Қазақстан Республикасында тұратын халықтардың Отаны Қазақстан екендігін түсіндіру. Отанға сүйіспеншілігін арттыру; Отанын сүюге тәрбиелеу.	1
33-34		Үйренгенім көп менің	2-сыныпта «Өзін-өзі тану» пәнінен алған білімдерін жинақтау, жағымды қарым-қатынастарын дамыту.	2

      38. 2-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 2-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      39. Оқушы 2-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      40. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.

41. 3-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.).

№	Сабақ тақырыбы	Сабақтың мазмұны	Сағат саны
	І-тарау. Өзін-өзі тану бақыты
1	Өзін-өзі тану белестері	Рухани-адамгершілік құндылықтар негізінде 2-сыныпта өзін-өзі тану сабақтарынан алған білім біліктерді жинақтап қорытындылау. 3-сыныпта меңгеретін құндылықтар мен адамгершілік қасиеттер туралы жалпы түсінік. Өзін, өзгелерді, адамгершілік құндылықтарды танып білуге қызығушылығын ояту.	1
2	Өмірді танып білуге құштарлық	Өмір ұғымының адамгершілік құндылық ретіндегі мәні. Өмірді тану, өмірді танып білуге қызығушылықтар.	1
3	Білім - ақиқат бастауы	Білім құндылығы туралы түсінік. Білімнің адам өміріндегі маңыздылығы; білімге, оқуға қызығушылық.	1
4	Менің сүйікті ісім	Еңбек құндылығы мен еңбексүйгіштік адами қасиеттері туралы түсінік. Сүйікті іс туралы түсінік; еңбек ету іскерліктері.	1
5	Қиял арманға жетелейді	Жақсы ниетпен армандай білуге баулу. Қиял, арман туралы түсінік.	1
6	Бабалар сөзі – даналық көзі	Даналық құндылығы туралы түсінік. Даналық, ақылдылық туралы ұғымдар; ойлау іскерліктері; ата-баба даналығы.	1
7	Бірлігі жарасқан халықпыз	Достық, бірлік, халық құндылықтары туралы түсінік. Халықтар достығы, жарастығы, бірлігі туралы түсініктері; өзара сыйластық қарым-қатынастары.	1
8	Отан сүйген ұланбыз	Отан, махаббат құндылықтары туралы түсінік. Отанға деген махаббат, сүйіспеншілік сезімдері; Отанын сүю, мақтан тұту, құрметтеу.	1
	ІІ-тарау. Адами қарым-қатынасқа үйренейік
9	Ризашылық пен алғыс	Сыйластық құндылығы туралы түсінік. Ризашылық пен алғыс туралы түсінік; үлкен-кішіге деген сүйіспеншілік, сыпайылық қарым-қатынасы.	1
10	Өзіңді де, өзгені де аяла	Махаббат, сыйластық құндылықтары туралы түсінік. Өзіңді, өзгені аялаудың адам өміріндегі маңыздылығы; өзіне, өзгелерге аялы, сыйлы қарым-қатынастар.	1
11	Шаңырақ жарастығы	Сыйластық, махаббат құндылықтары туралы түсінік. Шаңырақ жарастығы, сыйластығы туралы түсінік.	1
12	Сіз деген – әдеп, біз деген – көмек	Сыйластық, қамқорлық құндылықтары туралы түсінік. Өзара сыйластық қарым-қатынасының адам өміріндегі мәні.	1
13	Ойнай білу де – өнер	Сыйластық, достық құндылықтары туралы түсінік. Шыдамдылық, сабырлылық, ақылдылық адами қасиеттердің өмірдегі маңыздылығы.	1
14	Ұл бала мен қыз бала	Сыйластық, достық құндылықтары туралы түсінік. Ұл бала мен қыз бала арасындағы сыйластық туралы түсінік.	1
15-16	Дос болайық, бәріміз	Достық құндылығы туралы түсінік. Татулық пен достықтың адам өміріндегі маңыздылығы; өзара көмек, жолдастық, сыйластық қарым-қатынастары.	2
	ІІІ-тарау. Адам болам десеңіз...
17	Жылы жүрек – жақсы тілек	Мейірімділік, қайырымдылық құндылықтары туралы түсінік. Жақсы тілек, ізеттілік, ізгілік туралы түсініктер, қайырымды қарым-қатынас жасау іскерліктері.	1
18-19	Ұқыпты бала- әдепті бала	Әдептілік, сыпайылық адами қасиеттер туралы түсініктер. Ұқыптылық, жинақылық туралы түсінік;	2
20-21	Өнерлі бала сүйкімді	Өнер ұғымының құндылық ретіндегі мәнін ашу. Өнердің адам өміріндегі маңыздылығы.	2
22	Ақыл - жастан, асыл - тастан	Даналық құндылығы туралы түсініктерін кеңейту; ақыл, ақылдылықтың адам өміріндегі маңыздылығы, ақылын өмірде қолдана білу іскерліктерін дамыту, ақылды болу, ақылға жүгініп, дұрыс шешім қабылдай алуға баулу.	1
23	Еңбектің наны тәтті	Еңбек құндылығы туралы түсінік. Еңбектің адам өміріндегі маңыздылығы.	1
24	Мақтану – мақтаншақтық емес	Кішіпейілділік, қарапайымдылық сияқты адами қасиеттер туралы түсінік. Мақтану, мақтау, мақтаншақ болмау туралы қасиеттер; жағымды, жағымсыз қылықтарды ажырата білу іскерліктері.	1
25	Мейірімділік – асыл қасиет	Мейірімділік, қайырымдылық құндылықтары туралы түсініктер. Мейірімділіктің адам өміріндегі маңыздылығы; өзара сыйластық қарым-қатынастары.	1
26	Жаным толған жақсылық	Жақсылық, махаббат құндылықтары туралы түсініктер. Жақсылық пен махаббаттың адам өміріндегі маңыздылығы; жақсылық жасай білу іскерліктері.	1
	IV-тарау. Әсемдік әлемінде
27-28	Туған жер ғажаптары	Отан, туған жер құндылықтары туралы түсініктер. Туған ел, туған жердің адам өміріндегі маңыздылығы; туған жерге қамқорлық жасай білу іскерліктері.	2
29-30	Табиғат сыйы	Табиғат құндылығы туралы түсінік. Табиғат пен адам үйлесімділігі.	2
31	Жаны саудың - тәні сау	Табиғат, қамқорлық құндылықтары туралы түсініктер. Табиғат пен адам үйлесімділігі, оның адам өміріндегі маңыздылығы; табиғатқа қамқор бола білу іскерліктері.	1
32	Денсаулық – зор байлық	Денсаулық құндылығы туралы түсінік. Денсаулық пен жан саулығының адам өміріндегі маңызы; денсаулығын сақтай білу іскерліктері.	1
33-34	Өзін-өзі танудан үйренгенім	Рухани-адамгершілік құндылықтар, адами қасиеттер туралы түсініктер. «Өзін-өзі тану» пәнінен 3-сынып бойынша алған білімдерін жинақтау.	2

      42. 3-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 3-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      43. Оқушы 3-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      44. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.

45. 4-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.).

№	Сабақ тақырыбы		Сабақтың мазмұны	Сағат саны
І-тарау. Өзін-өзі тану бақыты
1	Өзін-өзі тану – өмірді тану		«Өзін-өзі тану», «өмір» құндылықтары туралы түсініктер. 4 сыныпқа арналған өзін-өзі тану пәнінің мазмұны; адамгершілік құндылықтарын білуге, өзін және өмірді тануға қызығушылық.	1
2	Білімге құштарлық		Білім құндылығы туралы түсінік. Білім, даналық ұғымдары туралы мағұлұмат; Білімге, оқуға қызығушылық.	1
3	Ойлы бала озар		Ой ұғымының құндылық ретіндегі мәні. Терең ойдың, ойлаудың адам өміріндегі маңыздылығы; ойлай білу іскерліктері.	1
4	Менің сыныбым – менің ұжымым		Ұжым, достық құндылықтары туралы түсінік. Ұжымның адам өміріндегі маңыздылығы; өзара татулық, сыйластық қарым-қатынастары.	1
5	Менің арманым		Жақсы ниетпен армандай білу және оған қол жеткізуге ұмтылу. Арман ұғымы туралы түсінік.	1
6	Ата-баба өнері		Өнер құндылығы туралы түсінік. Ата-баба өнері, соның ішінде ою-өрнектің адам өміріндегі маңыздылығы;	1
7	Тілім менің тірегім		Тіл, Отан құндылықтары туралы түсінік. Ана тілінің адам өміріндегі маңыздылығы.	1
8	Мен елімнің азаматымын		Оқу, Отан, ел, махаббат құндылықтары туралы түсінік. Туған ел, өскен ортаның адам өміріндегі маңыздылығы.	1
ІІ-тарау. Адами қарым-қатынасқа үйренейік
9		Жақсы сөз – жанға қуат	Сөз, бақыт құндылығы туралы түсінік. Жақсы сөздің адам өміріндегі маңыздылығы; жақсы сөздерді қолдана білу іскерліктері.	1
10		Адал достық	Достық құндылығы туралы түсінік. Адал достықтың мәні; өзара сыйластық қарым-қатынастары.	1
11		Ашу – дұшпан, ақыл – дос	Ұстамдылық, сабырлылық адами қасиеттер туралы түсінік. Ұстамдылық, сабырлылық, ақылдылықтың мәні; өзара жағымды қарым-қатынас жасау іскерліктері.	1
12		Қуаныш – жан шуағы	Бақыт, сыйластық, махаббат құндылықтары туралы түсінік. Қуаныш сезімінің адам өміріндегі мәні; өзара жағымды қарым-қатынас жасау іскерліктері.	1
13		Кешірім мен келісім	Достық құндылығы және татулық, кешірімділік адами қасиеттері туралы түсінік. Кешірімділік, татулық, бірліктің адами қарым-қатынастағы маңыздылығы; шынайы достық қарым-қатынастар жасау іскерліктері.	1
14		Ортақ іс табысы	Еңбек, сыйластық, ынтымақ құндылықтары туралы түсінік. Ынтымақ, бірліктің адам өміріндегі маңызы; бірлесіп жұмыс істей білу іскерліктері.	1
15		Құрметтей білейік	Құрмет, сыйластық құндылықтары туралы түсінік. Құрмет, сыйластық әдептерінің адами қарым-қатынастағы маңыздылығы; ізетті қарам-қатынас жасау іскерліктері.	1
16		Жақсылық жасай білейік	Қайырымдылық, қамқорлық, жақсылық құндылықтары туралы түсінік. Жақсылық жасаудың адами қарым-қатынастағы мәнділігі; жақсы істер жасай білу іскерліктері.	1
ІІІ-тарау. Адам болам десеңіз...
17-18	Талаптыға нұр жауар		Білім, өнер құндылықтары туралы түсінік. Талаптанудың адам өміріндегі маңыздылығы.	2
19	Ақылды тыңдай білу де өнеге		Сыйластық құндылығы туралы түсінік. Ақылды тыңдай білудің өмірдегі маңыздылығы.	1
20	Өзімшілдік пен көпшілдік		Бірлік құндылығы және көпшілдік адами қасиет туралы түсінік. Көпшілдік, өзімшілдік ұғымдары туралы түсінік; өзара сыйластық қарым-қатынастары.	1
21	Батылдық пен өжеттік		Халық, Отан, махаббат құндылықтары туралы түсінік. Батылдық, өжеттік ұғымдары туралы түсінік; шешім қабылдай білу іскерліктері.	1
22	Еңбекқорлық пен еріншектік		Еңбек құндылығы туралы түсінік. Еңбекқорлық пен еріншектік туралы түсінік.	1
23-24	Төзім мен табандылық		Төзімділік, табандылық тәрізді адами қасиеттер туралы түсінік. Төзімділік пен табандылықтың адам өміріндегі маңыздылығы.	2
25	Сабыр түбі – сары алтын		Сабырлылық, ұстамдылық тәрізді адами қасиеттер туралы түсінік. Сабырлы, ұстамды болудың маңыздылығы; жағымды қарым-қатынас жасау іскерліктері.	1
26	Жақсылықтан жақсылыққа		Жақсылық құндылығы туралы ұғымдар. Жақсылық жасаудың адам өміріндегі маңыздылығы; жақсылық жасау іскерліктері.	1
IV- тарау. Әсемдік әлемінде
27-28	Табиғатқа қамқорлық		Табиғат құндылығы және қамқорлық адами қасиеті туралы түсінік. Табиғаттың адам өміріндегі маңыздылығы; табиғатқа қамқорлық жасау түсінігі.	2
29	Жер-Ана		Жер ұғымының құндылық ретіндегі мәні. Жердің адам өміріндегі маңыздылығы; жерге қамқорлық жасау қарым-қатынастары.	1
30	Су – өмір көзі		Су ұғымының құндылық ретіндегі мәні. Судың адам өміріндегі маңыздылығы; суға қамқорлық жасау іскерліктері.	1
31-32	Таза болса табиғат, аман болар адамзат!		Табиғат, денсаулық құндылықтары және табиғатқа қамқорлық адами қасиеттері туралы түсінік. Табиғат пен адамның үйлесімділігі туралы түсінік; денсаулығын күту іскерліктері.	2
33	Денсаулық өмір негізі		Денсаулық құндылығы туралы түсінік. Денсаулықтың адам өміріндегі маңыздылығы; денсаулығын күту іскерліктері.	1
34	Үйренгенім көп менің		Адамгершілік құндылықтар, адами қасиеттер туралы түсінік. «Өзін-өзі тану» пәнінен 4-сынып бойынша алған білімдерін жинақтау.	1

      46. 4-сынып оқушыларының білімін бағалау.
      47. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 4-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      48. Оқушы 4-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      49. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      50. Оқушылар 1-сыныптың соңында:
      1) адамгершілік құндылықтар мен өзін-өзі тану, білім, елжандылық, еңбек, отбасы, қамқорлық, сыйластық, достық, ұжым, бақыт, сүйіспеншілік сияқты жаңа ұғымдар, құндылықтар туралы алғашқы түсініктерді біледі;
      2) балалар өзінің жаңа әлеуметтік тұрғыдағы оқушы рөлін түсінеді, сыныптастарымен, ұстаздарымен, мектеппен танысады, жалпы ұжымда еңбек етуді үйренеді;
      3) қарым-қатынас, тіл табысу, ынтымақтастық, Отан, денсаулық, әдептілік, өзара түсіністік, сыйластық құндылықтарын меңгереді;
      4) мейірімділік, қайырымдылық, жауапкершілік, адалдық, жақсылық жасауға ұмтылушылық, шыншылдық сияқты адами қасиеттердің мәнін түсінеді;
      5) табиғатқа қамқорлық, денсаулықты сақтау, жасампаздық жарасымы туралы түсініктері қалыптасады;
      6) денсаулық сақтаудың маңыздылығын түсінеді, салауатты өмір салтының қарапайым ережелерін біледі және қолдана алады;
      7) өз ойын, сезімін, алған әсерін шығармашылық әрекеттер арқылы жеткізе алады;
      8) Қазақстанда тұратын түрлі ұлт өкілдері арасындағы бейбітшілік пен ынтымақтастық құндылықтары туралы түсініктерді біледі;
      9) шынайы достық және қарым-қатынас қуанышының мәнін сезінеді, құрбыластары мен үлкендер арасындағы достық пен сыйластықты бағалай біледі;
      10) оқушы құқығы мен міндеттерін біледі және оларды қолдана алады.
      51. Оқушылар 2-сыныптың соңында:
      1) бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар мен білім, ой, сөз, іс, татулық, махаббат, шындық, ар, ұят, обал, сауап сияқты жаңа ұғымдар туралы кеңейтілген түсініктерді біледі;
      2) оқуға құштарлыққа талпынуды, ұстаздарын сыйлауды, халық даналығын бағалауды, отбасылық дәстүрлерді сақтауды, туған өлкені аялауды, ана тілін құрметтеуді үйренеді;
      3) адамның өзіне және өзгелерге деген махаббат, мейірімділік, сенім, шыншылдық, адалдық, әділдік, батылдық, құрмет сияқты жағымды қасиеттері, сондай-ақ жағымсыз қасиеттер мен эмоциялардың көрінісі туралы түсініктері болады;
      4) қарама-қарсы жыныс өкілдерімен достық қарым-қатынас жасай алады;
      5) адам мен табиғаттың бірлігі, табиғаттың адам дамуына жағымды әсері туралы бастапқы түсініктері болады, қоршаған ортаға саналы түрде ұқыптылықпен қарым-қатынас жасайды;
      6) адамдармен қарым-қатынаста достаса білуді, өзара келісімге келуді, түсінісуді, тіл табысуды, кешірімді, кішіпейіл, көпшіл бола білуді, көңіл күйін басқара алуды біледі;
      7) денсаулығын күтуді және сақтауды біледі;
      8) өз әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне алады, мектепте, үйде, қоғамдық орындарда мінез-құлық ережелерін қолдана алады.
      52. Оқушылар 3-сыныптың соңында:
      1) бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар туралы кеңейтілген түсініктерді және өзін-өзі тануға құштарлық, білім, іс, қиял, сөз, бірлік, Отан, ризашылық пен алғыс, өнер, ақыл, еңбек, мақтаныш, мейірімділік, жақсылық, адамгершілік, адамшылық сияқты жаңа ұғымдар туралы терең түсініктер алады;
      2) адами сезімдер мен эмоцияларды, өзінің эмоциялық күйін ажырата біледі;
      3) мораль, этика мәселелерін талқылау барысында өзінің пікірін білдіріп, өз сөзіне және ісіне жауапкершілік таныта алады;
      4) адамның жағымды және жағымсыз сезімдері мен әрекеттерін ажыратып, олардың себеп-салдарын талдай алады;
      5) шаңырақ сыйластығы, ұл бала мен қыз бала достастығын біледі;
      6) денені шынықтыру қажеттігін түсінеді, денсаулықты сақтауды қамтамасыз ететін сауықтыру әдістемесі мен қауіпсіздік шараларын іс жүзінде қолдана алады;
      7) топта, сыныпта, отбасында өзіне және өзге адамдарға көңіл бөліп сыйлайды, сондай-ақ бейтаныс адамдармен өзара жағымды, достық қарым-қатынас жасай алады;
      8) өз туыстары мен жақындарының еңбегі мен кәсібіне ықылас танытып, құрмет көрсете алады;
      9) табиғаттың өмір сүрудің негізі ретіндегі маңызын түсінеді;
      10) қоршаған ортаға қамқорлық танытып, табиғи көздердің тазалығын сақтай біледі;
      11) оқу кітаптарын саналы түрде таңдай біледі, өз мінез-құлқын әдеби кейіпкерлердің әрекеттері арқылы бағалай алады.
      53. Оқушылар 4-сыныптың соңында:
      1) адамгершілік құндылықтар мен өмірді тану, білімге құштарлық, ойлылық, ұжымшылдық, арман, ата-бала өнері, тіл, туған ел, жақсы сөз, адал достық, қуаныш, ашу мен ақыл, кешірім мен келісім, ортақ іс, құрмет, жақсылық жасау, талаптану, тыңдай білу, өзімшілдік пен көпшілдік, батылдық пен өжеттік, еңбекқорлық пен еріншектік, төзім мен табандылық, сабырлылық сияқты жаңа ұғымдар туралы терең түсініктер алады;
      2) өзінің сезімдері мен талпыныстарын көрсете алады, жағымсыз эмоциялары мен әрекеттерін тежей алады;
      3) өз ойы мен алған әсерлерін шығармашылық әрекеттер арқылы жеткізе алады;
      4) этика ережелерін біледі және іс жүзінде қолдана алады;
      5) табиғатқа, жер-анаға, суға қамқорлық жасай алады;
      6) денсаулықты сақтау және нығайтуды біледі;
      7) адам мен табиғаттың үйлесімділігі, табиғаттың адам дамуына жағымды әсерін сезіне алады, табиғатқа қамқорлық жасайды;
      8) өзін Қазақстан Республикасының азаматы ретінде сезінеді, ел, қала, ауыл, мектеп өміріне өзінің қатысты екенін біледі, қоғамға қызмет етудің мәнін түсінеді.
      54. Мектептің бастауыш сатысына арналған рухани-адамгершілік білім беру мазмұны «Өзін-өзі тану» пәні бойынша БМЖМС-да қабылданған рухани-адамгершілік білімнің жалпы мақсаттарына және оларға сәйкес күтілетін нәтижелер жүйесіне қол жеткізу құралы болып табылады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
9-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін
«Музыка» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Бастауыш сыныптардағы «Музыка» пәні оқушылардың рухани және адамгершілік тұлғасын қалыптастыратын негізгі пәндердің біріне жатады. Музыка баланың бойындағы асыл қасиеттерін оятып, елін, жерін, Отанын сүюге тәрбиелейді.
      3. Музыка оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытып, олардың қиялын, есте сақтау қабілетін, танымдық қызметінің белсенділігін арттыруына ықпалын тигізеді.
      4. Оқыту мақсаты:
      1) оқушылардың музыкалық мәдениетін қалыптастыру;
      2) көркемдік талғамын тәрбиелеп, шығармашылық қабілетін дамыту.
      5. Оқыту міндеттері:
      1) оқушылардың музыка өнері жайында көзқарасын кеңейту, музыкалық құбылыстарға қызығушылығын дамытып, көркемдік талғамын қалыптастыру;
      2) музыкалық шығармаларға өзінің көзқарасын білдіре білу;
      3) музыкалық-шығармашылық әрекет барысында, тәжірибелік дағдыларын іске асыру;
      4) музыка тыңдау, ән айту, музыкалық аспаптарда ойнау, мәнерлі қимылдар жасау, суырып салу.
      6. Бағдарлама мазмұны қазақ халқының дәстүрлі мәдениеті, классикалық музыканың ең озық үлгілері, қазіргі таңдағы Қазақстан музыка өнері және республикамыздағы өзге халықтардың музыкалық мұрасымен танысады. Бағдарлама музыка өнерінің даму заңдылықтарын түсінуге бағыталып, өмірімен байланысын көрсетеді.
      7. Музыкалық білім беру мазмұнының негізінде келесі ұстанымдар іріктелген:
      1) түсініктілік ұстанымы оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отыра, музыкалық қабілетінің дамуына ықпал ететін тиімді әрі қолайлы оқу материалдарын қолданады;
      2) үздіксіздік ұстанымы барлық сыныптар арасындағы сабақтастықты, мазмұн, шығармашылық жағынан жүйелілік пен бірізділікті білдіреді;
      3) тәжірибелік әрекет ұстанымы музыкалық ұғымдарды игеріп, ән айту және аспапта орындау тәсілін бойына сіңірудегі басты әдіс болып табылады;
      4) шығармашылық ұстанымы оқушының бойындағы қабілетін аша түсіп, өнермен араласу барысында жетістікке жетуіне ықпал етеді.
      8. Музыка сабағындағы негізгі әрекеттердің түрлері:
      1) музыка тыңдау – музыка талғамын қалыптастыру: мәнерлі де көркембейнелі ырғақтар, аңдар мен құстардың үні, адамның сөйлеу дауысы, табиғаттың үніне еліктеу сияқты музыкалық қиялын дамыта түседі; музыканы мән беріп, аса ұқыпты тыңдап, музыкалық аспаптардың тембрлік бояуын ажырату;
      2) білімділік әрекеті музыка мәнерлігінің негізгі белгілерімен танысу; музыка сауаты: жоғары, орта және төмен дыбыстар; дыбыстың қатты немесе ақырын естілуі; тез, орташа және жай екпіндер; музыканың көңілді – мұңды, салмақты – үрейлі сипаты; музыканың мәнерлеу белгілері мен түрлері туралы қарапайым түсінік: екпін, ырғақ, дыбыс күші, ән шумағы, күйдің буыны, аяқталған шығарма;
      3) ән орындау орындаушылық әрекеттің негізгі түрі болып табылады; мұғалімнің негізгі міндеті: әр түрлі сипаттағы әндерді көркем әрі мәнерлі орындауға машықтандыру; балаларды күш салмай табиғи дауысымен айтуға дағдыландыру;
      4) музыкалық аспаптарда орындау топ болып домбыра және ұрмалы аспаптарды меңгеруге негізделген; домбыра үйрену тәсілдері халық әндерінің негізінде жасалған жаттығу – тұғыр орындау түрінде жүргізіледі; музыка сабағында таяқшалар, ағаш қасықтар, қоңырау, сылдырмақтар сияқты тағы да басқа ұрмалы аспаптарды қолдану ырғақтық сүйемел жасауға көмектеседі; музыка аспаптарында орындау және музыкаға сәйкес би қимылдарын жасау оқушыға шығарманың жалпы мінезін және екпіні мен бояу ерекшеліктерін сезінуге көмектеседі; жұмыстың бұл түрі баланың музыкаға деген сезімі мен ынтасын арттыра түседі.
      9. Шығармашылық тапсырмалар баланың қиялы мен фантазиясына негізделген; шығармашылық импровизация музыка сабағында алған білімін пысықтаудың бірден-бір тәсілі болып табылады; сабақта төмендегідей жұмыс түрлерін пайдалануға болады: ырғақтық ойындар мен ырғақтық сүйемел, музыкаға сәйкес қимылдар жасау, музыканың мазмұнына сай сурет салу, әндерді, ертегілерді, аңыз-күйлерді сахналау.
      10. Музыканы оқыту барысында мынандай пәнаралық байланыс жүзеге асырылады:
      1) «Қазақ тілі»: сөздің және музыкалық интонацияның байланысы; тілдік және музыкалық есту қабілетін дамыту; ойдың толық, түсінікті болуына, сөйлеу мәдениетінің жоғары болуына мән беру;
      2) «Әдебиеттік оқу»: тілді дамыту; әннің мәтініне көңіл бөлу;
      3) «Бейнелеу өнері»: музыкадағы табиғат құбылыстарын бейнелеу (су ағысы, аттың шабысы, құстардың ұшуы, жайлау көрінісі); музыка тыңдауға көркем сурет туындыларын пайдалану; тыңдаған шығармаларына сурет салып келу;
      4) «Дүниетану»: табиғат бейнесін музыка тілімен сабақтастыру; музыка шығармаларында кездесетін жан-жануарлар атаулары мен жер атаулары;
      5) «Математика»: қарапайым математикалық ұғымдарды, музыка шығармаларын талдауда қолдану (ырғақ, өлшем, екі-төрт буынды, т.с.с);
      6) «Еңбекке баулу»: оқушылардың қолдан жасалған бұйымдарын көрнекілік ретінде пайдалану;
      7) «Дене шынықтыру»: ритмикалық қозғалыстарға музыка сүйемелін пайдалану; музыкалық ойындар.
      11. Оқу жылындағы барлық сағат саны:
      1) 1 сынып – аптасына 1 сағат, жылына 33 сағат;
      2) 2 сынып – аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат;
      3) 3 сынып – аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат;
      4) 4 сынып – аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат.

Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

      12. «Музыкалық аңыз әлеміне саяхат» – 9 сағат:
      1) музыка суреттейді;
      2) музыка бейнелейді («Ақсақ құлан», «Нар идірген», «Тепеңкөк», «Жетім бала»);
      3) музыка сөйлейді;
      4) әсем әнге билейміз.
      13. «Ғажайып сырлы аспаптар үні» – 7 сағат:
      1) дархан даланың үні – сыбызғы;
      2) табиғатпен сыр шерткен шаңқобыз;
      3) саздан туған сазсырнай;
      4) аңыздан жаралған аспап – жетіген;
      5) аспаптардың атасы – қобыз;
      6) жақсылыққа жол ашқан сиқырлы аспап.
      14. «Ән көңілдің ажары» – 9 сағат:
      1) көңілді әндер;
      2) музыкалық жанрлар жайлы түсінік: ән, би, марш;
      3) музыканы кім шығарады;
      4) менің сүйікті мерекем.
      15. «Отан от басынан басталады» – 8 сағат:
      1) бесік жыры;
      2) ақ мамам;
      3) асыл әже;
      4) менің әліппем
      5) мұғалім ол біздің;
      6) қазақы дастархан;
      7) ҚР Гимні.
      16. Ән орындау кезінде:
      1) 1-сынып оқушысына ән айту дағдысын қалыптастыруға ұқыптылықпен қарап, дауыс диапазонының мүмкіндігіне лайық жұмыс жасау;
      2) әннің мазмұнын ұғынып, сөзін дұрыс орындауға машықтандыру;
      3) дауыс аппаратын дұрыс пайдаланудың алғашқы жолдарын үйрету;
      4) сөйлеу және дикция тазалығына аса мән беру, ән айту мәдениетінің алғашқы жолдарын қалыптастыру талап етіледі.
      17. Орындауға ұсынылатын репертуар: Ш.Қалдаяқов, Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік әнұраны», «Бесік жыры», Н.Тілендиев «Ақ мамам», Н.Тілендиев «Әжеме», Б.Ғизатов, Ж.Нәжімеденов «Әліппе», Б.Ғизатов «Мұғалім ол біздің», М.Омаров «Қазақы дастархан», халық әні «Еркем-ай», К.Дүйсекеев, Ш.Сариев «Ана», И.Нүсіпбаев, Х.Талғаров «Домбырасыз ән қайда», Б.Байқадамов «Айгөлек», М.Оразбаев «Бала уату», Г.Гусейнли, Т.Муталибов «Шөжелерім», А.Еспаев, А.Дүйсенбиев «Ақтайлақ», Е.Өміров, К.Елубаев «Қаздарым», К.Қуатбаев, А.Тоқмағамбетов «Ақша қар», Б.Аманжолов, Е.Утетлеуов «Наурыз – тәуір қыз».
      18. Аспапта орындау кезінде:
      1) ұрмалы аспаптарды меңгеру арқылы ырғақтық есту қабілетін қалыптастыру;
      2) домбыра аспабын орындаудағы әдістәсілін меңгеру (халық әндерінің негізінде).
      19. Музыка тыңдау:
      1) 1-сыныпта музыка тыңдау оқушының ең басты жұмыс әрекетінің жетекші түрі ретінде ұсынылады, оқушы музыка тыңдау арқылы пәннің негізгі мазмұнын игеруге талпынады;
      2) яғни, бұл жұмыс әрекеті оқушының музыканы түсініп қабылдауына, ішкі терең сезімін оятып, музыкаға деген көзқарасының қалыптасуына және қоршаған ортаны суреттеп, бейнелей алуына бағытталады, музыка тыңдау – оқушының музыкалық әсерінің қалыптасуында ұзақ уақыттар бойына жинақтайтын маңызды процестердің бірі болмақ;
      3) бұл арқылы әр түрлі музыкалық иірімдермен сусындап, мазмұны мен ерекшеліктерін ажырата біледі, халық әндері мен балаларға арналған түрлі әндердің ырғақтық ерекшелігі, күйаңыздарының мазмұнымен сабақтасқан музыка тілі, би және марштық ырғақ т.б.;
      4) тыңдауға арналған шығарманың ұзақтығы бір немесе екі минуттан аспайды.
      20. Тыңдауға ұсынылатын репертуар: Ш.Қалдаяқов, Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік әнұраны», халық күйі «Ақсақ құлан», халық күйі «Нар идірген», халық күйі «Тепеңкөк», халық күйі «Жетім бала», халық күйі «Аңшының зары», халық күйі «Қасқыр», халық күйі «Сыбызғы сыры», халық күйі «Қос мүйізді Ескендір», халық күйі «Салкүрең», халық күйі «Бозінген», халық әні «Қара жорға», халық әні «Қамажай», халық әні «Елім-ай», Б.Жамақаев «Махаббат вальсі», А.Жұбанов «Би күйі», Т.Сарыбаев «Наурыз-думан», С. Майкапар «Бирюльки» («Полька», «Менуэт», «Маленький командир»), С.Прокофьев «Балалар музыкасы: 12 жеңіл пьеса» («Вальс», «Шегірткелер шеруі»), П.Чайковский «Балалар альбомы» («Вальс», «Мазурка», «Марш деревянных солдатиков»), Ғ.Жұбанова «Балалар мен жас өспірімдерге арналған 12 пьеса» («Күй аңыз»), М.Омаров, К.Қазыбекұлы «Әнші, күйші, биші балапан».
      21. Музыкалық сауаттылық: дыбыс – төменгі, ортаңғы, жоғарғы; ұзақ, қысқа, қатты, жай; ырғақ – сөйлеу, музыкалық; динамика – қатты, жай, форте, пиано; екпін – жай, орташа, тез; алғашқы жанрлық ерекшеліктерді білу – ән, күй, би, марш; композитор орындаушы (жалпы мағлұмат беру) музыкалық аспаптар – домбыра, қобыз, сыбызғы, жетіген, дауылпаз, скрипка, труба, фортепиано, барабан; тембр – адамдар дауысы, музыкалық аспаптардың дыбысы, қоршаған ортадағы «музыкалық бояулар».
      22. Шығармашылық тапсырмалар:
      1) музыкадан оқушының алған әсерін әңгімелеп айту, суретпен бейнелеу, қимыл әрекет арқылы бағдарлау;
      2) ертегі тыңдау; ән-күйдің шығу тарихы жөнінде әңгімелесу.

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

      23. «Күйші композиторлар» – 9 сағат:
      1) күй атасы Құрманғазы;
      2) Күй шебері Тәттімбет;
      3) Халық композиторы Дәулеткерей;
      4) Күй шешені Қазанғап;
      5) Арнау күй;
      6) Күй анасы – Дина.
      24. «Әлемді шарлаған музыкалық аспаптар» – 7 сағат:
      1) көне аспаптар сыр шертеді – қобыз және скрипка;
      2) халықтың мақтанышына айналған – домбыра-комуз, шертер-балалайка;
      3) ежелгі музыкалық аспаптар – дабыл, дауылпаз - барабаны, асатаяқ - ложки, қоңырау - бубенцы, даңғыра-дойра, сақпан-трещотка;
      4) табиғатпен үндескен сыбызғы;
      5) халық арфалары – жетіген, гусли, цимбало;
      6) шырқа, сырнай.
      25. «Концерт залына саяхат» – 10 сағат:
      1) өнер ордасы – театр;
      2) концерт залымен танысайық;
      3) филармония – өнер шаңырағы;
      4) камералық музыка;
      5) ең үлкен музыка аспабы – орган;
      6) хор капелласының концерті;
      7) квартет өнер көрсетеді;
      8) қазақ халқының биі;
      9) эстрада музыкасының концерті.
      26. «Туған өлкем» – 8 сағат:
      1) «Алатау»;
      2) «Ақ бұлақ»;
      3) «Бір бала»;
      4) «Сағындым Алматымды»;
      5) «Атамекен», «Өз елім»;
      6) «Туған жер».
      27. Ән орындау кезінде:
      1) әндердің әуенін сазды орындауға дағдылану, әндердің мәтінінің мазмұнына мән беру, түсініп орындауға дайындау;
      2) әннің ырғағы мен әуенін дұрыс айтуға машықтандыру;
      3) шумақ пен қайырманың кезектілігін ескеру, әндердің мінезі мен көңіл күйіне лайық интонациялық белгілерін сақтау;
      4) дем алу ережесі және нақты дауыс мәнерімен жұмыс жасауын қадағалау.
      28. Орындауға ұсынылатын репертуар: Ш.Қалдаяқов, Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік әнұраны», Ә.Бейсеуов, С.Асанов «Қошақаным», К.Дүйсекеев, Ш. Сариев «Ана», қазақтың халық әні «Гүлдерайым», қазақтың халық әні «Қалаулым», К.Шілдебаев, А.Асылбеков «Жаңа жыл», С.Мұратов, Б.Ысқақов «Наурыз тойы», Н.Тілендиев «Алатау», Б.Тәжібаев «Ақ бұлақ», Б.Тәжібаев «Туған жер».
      29. Аспапта орындау кезінде:
      1) ұрмалы аспаптарды меңгеру арқылы ырғақтық есту қабілетін қалыптастыру, үйренген әндері мен музыкалық шығармаларды ырғағына сай сүйемелдей білу;
      2) халық әндерінің негізінде домбыра аспабын меңгеру.
      30. Музыка тыңдау:
      1) баланың мүмкіндігіне лайық әртүрлі сезімге құрылған музыканы тыңдай білу;
      2) музыкалық шығармалардың өзіндік сипатын айыра білу, ең негізгі саздық мәнерін ерекшелеу;
      3) музыканы өмірмен байланыстырып, табиғаттың түрлі құбылыстарымен салыстыра білу, музыкалық аспаптардың тембрлік ерекшелігін айыра білу, адам дауысы, табиғаттың дыбысы;
      4) музыкадан алған әсерін әңгіме, сурет, бейнелеу, қимыл-әрекет арқылы көрсете білу.
      31. Тыңдауға ұсынылатын репертуар: Құрманғазы «Қайран шешем», «Аман бол, шешем», «Машина», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Бұқтым-бұқтым», «Адай»; Тәттімбет «Саржайлау», «Сылқылдақ»; Дәулеткерей «Қосалқа», «Құдаша», «Көрұғлы»; Қазанғап «Көкіл», «Шынаяқ тастар», «Құс қайтару», «Өттің дүние»; Дина «Әсем қоңыр; Ықылас «Күйаңыз», «Аққу», «Жез киік»; халық күйі «Салкүрең»; орыстың халық әні «Коробейники»; халық күйі «Сары өзен»; халық әні «Қараторғай»; халық әні «Бір бала»; А.Қоразбаев «Сағындым Алматымды»; Е.Хасанғалиев «Атамекен»; Н.Римский-Корсаков «Хоровод» әні, Садко «Заиграйте, мои гусельки»; М.Мусоргский «Картинки с выставки» («Избушка на курьих ножках», «Старинный замок»); П.Чайковский «Времена года» («Масленица», «Подснежник»); В.А Моцарт, А.Глоба «Көктем әні», хорға өңделген; А.Рубинштейн, М.Лермонтов «Горные вершины», хорға өңделген; А.Алябьев, И.Козлов «Вечерний звон», хорға өңделген; П.Чайковский «Да исправится молитва моя», хорға өңделген; В.А. Моцарт. Квартет, ор.10, Ре минор, үзінді; Ғ.Жұбанова Квартет для струнных № 1,үзінді; А.Жайымов «Шалқыма»; Бах И.С. Органға арналған «Токката және Фуга», ре минор, үзінді; Каччини Дж. «Аве Мария», дауысқа және органға арналған; А.Алябьев, А. Дельвиг «Соловей»; Л.Хамиди, Н.Әлімқұлов «Бұлбұл»; А.Варламов, М.Лермонтов «Белеет парус одинокий»; Түркеш «Көңіл ашар»; Құрманғазы «Сары-арқа».
      32. Музыкалық сауаттылық, жалпы түсінік: дыбыс, оның сипаты – жоғары, орта, төмен; созылмалы-қысқа, қатты-жай; әуен – шығарманың музыкалық сипаты, музыкалық бейне; түрі – әндегі шумақ пен оның қайырмасы, күйдегі буын, аяқталған шығарма; ырғақ – әр түрлі ырғақтық ерекшеліктер; қазақ халқының музыкалық аспаптарының тембрлік ерекшеліктері; композитор – орындаушы – тыңдаушы; музыканың негізгі түрлері – вокалды, аспапты, жеке орындау, хор, оркестр (жалпы түсінік); хор – балалар, ерлер, әйелдер, аралас; музыкалық аспаптар – ыспалы аспаптар – қобыз, скрипка; шертпелі аспаптар – домбыра-комуз, шертер - балалайка. Ұрмалы, сілкімелі аспаптар – асатаяқ-ложки, тұяқ тас-барабанка, қоңырау-бубенцы, даңғыра-дойра, сақпан-трещотка; үрмелі аспаптар – мүйіз сырнай-зурна, мес қобыз – волынка; сырнай – гармонь, баян; үрмелі аспаптар - тастауық-чопа чор, сыбызғы - свирель; жетіген – гусли, цимбалы.
      33. Шығармашылық тапсырмалар:
      1) музыкалық шығармалардың сипатына сай қимыл әрекет жасау;
      2) би қимылдары мен қарапайым бірқалыпты музыкалық ырғақтарды орындау;
      3) музыкалық образдарға ену.

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

      34. «Халқымыздың мақтанышы әнші композиторлар» – 9 сағат:
      1) ел еркесі – Ақан сері;
      2) аты әнге айналған – Балқадиша;
      3) ән жүйрігі – Біржан сал;
      4) Біржанның Теміртасы;
      5) сұлу сазды – Гәкку;
      6) Жаяу Мұса – Ақсиса;
      7) Абай салған сырлы әндер.
      35. «Қазақ халық аспаптарының жаңа өмірі» – 7 сағат:
      1) халық аспаптар оркестрі қалай құрылды?
      2) домбыра мен қобыз аспабының түрленуі;
      3) оркестр құрамындағы аспаптар;
      4) оркестрдегі дирижердің міндеті;
      5) қазақтың көне музыкалық аспаптарын жинаушы – Болат Сарыбаев;
      6) «Отырар сазы» фольклорлы-этнографиялық оркестрі;
      7) көне аспаптардың жаңаша жаңғыруы.
      36. «Бүгінгі заман музыкасы» – 10 сағат:
      1) үрмелі аспаптар оркестрі;
      2) эстрадалық симфониялық музыка;
      3) джаз оркестрі;
      4) қуыршақ театры;
      5) кино және музыка;
      6) эстрада өнері.
      37. «Қазақстан кәсіби композиторларының музыкасы» – 8 сағат:
      1) бейбітшіліктің ақ құсын әнге қосқан – А.Жұбанов;
      2) қазақ операсының сазгері – М.Төлебаев;
      3) кәсіби әннің шебері – Б.Байқадамов;
      4) өмірге әнмен сән берген – К.Дүйсекеев;
      5) қазақ музыкасының мақтанышы – Ғ.Жұбанова;
      6) домбыраны күй сандықта сарнатқан – Н.Меңдіғалиев;
      7) қазаққа вальс сыйлаған – Л.Хамиди;
      8) музыка майталманы – Е.Брусиловский.
      38. Ән орындау кезінде:
      1) ән айту шеберліктерін меңгеру;
      2) шығарманы орындау барысында музыкалық бейнелерге ене білу;
      3) дирижердың нұсқауымен ән айтуды үйрену.
      39. Орындауға ұсынылатын репертуар: Ш.Қалдаяқов, Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік әнұраны», Ә.Бейсеуов, Т.Молдағалиев «Ұстазым», К.Дүйсекеев, Ш.Сариев «Туған жер», халық күйі «Келіншек», А.Жұбанов «Ақ көгершін», халық әні «Жар-жар», халық әні «Сәулем-ай», халық күйі «Салкүрең», Ш.Қалдаяқов «Ана туралы жыр».
      40. Аспапта орындау кезінде:
      1) ұжыммен бірге ұрмалы аспаптармен халық әндерін бір ырғақта сүйемелдеп үйрену;
      2) домбыра аспабында халық әндері мен күйлерін орындаудағы шеберліктерін шыңдау.
      41. Музыка тыңдау:
      1) музыкаға аса мән беріп тыңдауға үйрету, жанрлық ерекшеліктерін білу, көңілкүйі мен оның сырсипатын түсіну;
      2) халықтық және кәсіби жанрларды ажырата білу, музыкалық образдың даму барысын қадағалау, музыканы жанды әрі образды өнер деген түсінігін қалыптастыру;
      3) белгілі бір шығарманы әр түрлі орындауда тыңдатып салыстыра білу қабілетін дамыту (вокалдық, аспаптық, оркестрмен және жеке орындаудағы).
      42. Тыңдауға ұсынылатын репертуар: Ақан сері «Маңмаңгер», Ақан сері «Балқадиша», Біржан сал «Адасқақ», Біржан сал «Теміртас», Үкілі Ыбырай «Гәкку», Жаяу Мұса «Ақ сиса», Абай «Көзімнің қарасы», қазақтың ғұрыптық әндері: Жаржар, Сыңсу, Беташар; халық әні «Япурай», Махамбет «Жұмыр Қылыш», Ортеке биі «Секіртпе», Н.Тілендиев «Саржайлау», Ж.Дәулетов «Қазақ елі», А.Жұбанов «Ақ көгершін», М.Төлебаев «Біржан-Сара» операсынан үзінді «Би», Б.Байқадамов «Су тасушы қыз», К.Дүйсекеев «Домбыра», Ғ.Жұбанова Скрипкаға арналған «Романс», Н. Меңдіғалиев «Домбыра туралы поэма», С.Бәйтереков «Әлия», Л.Хамиди «Қазақ вальсі», Е.Брусиловский «Бозайғыр», Б.Жұманиязов «Серпін», П.Чайковский «Пляска скоморохов», Н.Тлендиев «Ата толғау», «Көш керуен», М.Глинка «Камаринская», Л.Бернстайн «Дивертисмент», «Әскери марш», Е.Брусиловский 3-і симфония "Сары-Арка", скерцо; А.Зацепин «Біздің сүйікті дәрігер» фильміне музыка, Блюз «Бүги мен блюз айтамын», Дж.Гершвин «Менің сүйіктім», Миллс И., Эллингтон Д. «Керуен», Браун Джеймс. Би джаз.
      43. Музыкалық сауаттылық, жалпы түсінік, әндердің жанрлық ерекшеліктері лирикалық, бесік жыры, жаржар, сыңсу, беташар, халықтық және кәсіби (композиторлық) музыка, халық композиторлары – сал, сері, халық композиторларының әндері, халық аспаптар оркестрі, ансамбль, квартет, трио, дуэт, эстрада және рок тобы.
      44. Шығармашылық тапсырмалар, халық композиторларының туындыларының мазмұны бойынша сахналық қойылымдар жасау.

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

      45. «Ұлы ұстаздар көші» – 9 сағат:
      1) күй дәстүрінің шежірешісі – Қали Жантілеуов;
      2) ән өнерін паш еткен – Манарбек Ержанов;
      3) әншілік өнердің хас шебері – Жүсіпбек Елебеков;
      4) қара қобызды сарнатқан – Жаппас Қаламбаев;
      5) әнін көкке қалықтатқан – Ғарифолла Құрманғалиев;
      6) күй аңызын ардақтай жеткізген – Дәулет Мықтыбаев;
      7) ұстазды ұлы тұтқан күйші – Төлеген Момбеков.
      46. «Еуропа музыкасының шыңы симфониялық оркестр» – 7 сағат:
      1) симфониялық оркестр қалай пайда болды;
      2) симфониялық оркестрдегі ішекті-ыспалы аспаптар;
      3) оркестрдегі үрмелі ағаш аспаптар;
      4) жезді аспаптар қашан пайда болды;
      5) ұрмалы аспаптар тобы;
      6) арфа аспабы қайдан келді;
      7) оркестрге үн берген аспап.
      47. «Еуропа опералық театрларына саяхат» – 10 сағат:
      1) опералық театр тарихы;
      2) еуропаның атақты опера театры – Ла-скала;
      3) әлемге әйгілі Метрополитен-опера театры;
      4) орыстың Үлкен театры;
      5) әйгілі Вена опералық театры;
      6) Сидней опералық театры;
      7) неміс опера театры.
      48. «Қазақстан халықтарының музыкалық өнері» – 8 сағат:
      1) орыс халық музыкасы;
      2) қырғыз халқының музыкалық өнері;
      3) өзбектің әндері мен билері;
      4) ұйғыр халқының музыкалық мұрасы;
      5) корей халық театры;
      6) украин халқының әйгілі гопагі;
      7) грузин халық биі лезгинка;
      8) неміс маршы;
      9) татар халқының сұлу сазды әндері.
      49. Ән орындау кезінде:
      1) ән айтудың түрлері – сұлулап әрі мәнерлеп жеке орындау;
      2) өз бетімен және дирижердің нұсқауымен орындау;
      3) әнді және оның орындалуын талдай білу, ән айту ережелерін сақтау.
      50. Орындауға ұсынылатын репертуар: Ш.Қалдаяқов, Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік әнұраны», Абай «Желсіз түнде жарық ай», Базар жырау «Терме», К.Дүйсекеев, Ш.Сариев «Ана тілін сүйеміз», К.Дүйсекеев, Ш.Сариев «Солдат болам мен ертең», Жаяу Мұса «Ақсиса», Халық әні «Құралай», А.Жұбанов, Н. Баймұхамедов «Ақ көгершін», И.Ильясов, Ж.Боранбаев «Қазақы дастарханым», Қазанғап «Шынаяқ тастар», С.Мұхамеджанов, Г.Жұмабаев «Қазақстан», И.Нүсіпбаев, Е.Елубаев «Достық», Б.Оралұлы, А.Асылбек «Астана».
      51. Аспапта орындау кезінде:
      1) домбыра, ұрмалы және тағы басқа даңғыра аспаптарда ойнай білу;
      2) басқа да ұрмалы аспаптардың сүйемелдеуімен әндер мен музыкалық шығармаларды мәнерлеп орындай білу.
      52. Музыка тыңдау:
      1) образ жасаудағы музыкалық мәнерліктің маңызын түсіну;
      2) халықтық және кәсіби жанрлардың ерекшелігін білу, хор және оркестр түрлерін тыңдау арқылы айыра білу;
      3) музыкалық аспаптардың тембрлік ерекшеліктерін білу, музыканы тыңдау арқылы әрбір ұлтқа тән ерекшелігін айыра білу;
      4) музыканы өмірдің тыныс тіршілігі яғни құбылыстармен салыстыра білу.
      53. Тыңдауға ұсынылатын репертуар: Естай «Қорлан», Мәди «Қарқаралы», Ықылас «Жез киік», Мұхит «Үлкен айдай», Ықылас «Шыңырау», Сүгір «Бес жорға», Л.В.Бетховен «3-симфония» үзінді, Н.Паганини «24 каприс», Сен-Санс «Аққу», М.Равель «Балеро», А.Хачатурян «Гаянэ» балетінен қылышпен би, Ф.Шопен «Прелюдия», итальян халық әні «Күнім менің», Ж.Бизе «Кармен» операсынан Кармен ариясы, П.Чайковский «Евгений Онегин» операсынан Ленскийдің ариясы, орыстың халық әні «Светит месяц», қырғыз халық күйі «Ақ тамақ – көк тамақ», өзбек халық әні «Ялла», ұйғыр халық әні «Аппақ-аппақ тошканларым», корей халық әні «Мунген тауы», украин халық биі «Гопак», грузин халық биі «Лезгинка», неміс «Маршы», татар халық әні «Су бойлары».
      54. Музыкалық сауаттылық, жалпы түсінік: дыбыс, оның сипаты – жоғары, орта, төмен; созылмалы-қысқа, қатты-жай; музыкалық мәнерлілік – әуен, ырғақ, регистр, екпін, динамика, тембр, лад; композитор – орындаушы – тыңдаушы; халық композиторлары – күйші, сал, сері; халықтық және кәсіби (композиторлық) музыка; орындаушылар – домбырашы, қобызшы, пианист, скрипкашы, флейташы, әнші, әртіс; музыканың негізгі түрлері – вокалды, аспапты, жеке орындау, хор, оркестр; халық билері – лезгинка, гопак, сиртаки, бульба, мавриги, лендлер, мазурка, полька; кәсіби (композиторлық) музыка – әндер, аспаптық пьесалар, прелюдия, сюита, поэма, симфония, балет, опера; оркестрлер – симфониялық оркестр, оркестрлік топтардың құрамы; музыкалық аспаптар – скрипка, альт, виолончель; флейта, кларнет, гобой, фагот, труба, туба; барабан, литавра.
      55. Шығармашылық тапсырмалар, барлық ішкі сезім, көңілкүйімен шығармаларды сезіну және музыка жайлы өзінің ойын әңгіме, сурет немесе қимылмен көрсете білу, теледидардан көрген, радиодан естіген музыкалық хабарлар жайлы өз ойын айта білу, музыкалық ертегілерден сахналық қойылымдар жасау, мектепте және басқа да музыкалық мерекелер мен фестивальдарға қатысу.

6. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      56. Оқушылардың дайындығы пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелеріне қарай бағаланады.
      57. Пәндік нәтижелері екі аспектен қарастырылады: білу керек және орындай алу керек.
      58. «Музыка» 1-сыныпты аяқтаған кезде оқушылар білу керек:
      1) музыкалық сауаттылықтың негіздерін: музыкалық және ұрмалы дыбыстарды, жоғары және төмен дыбыстарды, қысқа және ұзақ дыбыстарды;
      2) музыкалық мәнерлілікті көрсететін негізгі белгілерін: тез, орташа, жай екпінділігі, динамикалық көрінісі, әуені;
      3) жанрлық ерекшеліктерін – ән, күй, би, марш;
      4) музыкалық аспаптардың аталуын (домбыра, қобыз, сыбызғы, жетіген, дауылпаз, балалайка, гусли, свирель);
      5) ән орындаудың негізгі ережелері.
      59. «Музыка» 1 сыныпты аяқтаған кезде оқушылар орындай алу керек:
      1) музыкалық аспаптар тембрін анықтауды;
      2) музыка шығармаларының көңіл-күйін айыра білуді;
      3) музыкалық шығармаларды тыңдауды;
      4) бағдарлама репертуарынан музыкалық шығарма мазмұнын айтуды;
      5) аспапта орындалған нақышты және таныс әндерді дауыс ырғағымен тани білуді меңгеруі тиіс;
      6) дирижердың сүйемелдеуімен ән айту;
      7) ұрмалы аспаптарда, домбырада қарапайым ырғақпен сүйемелдеп орындау.
      60. «Музыка» 2-сыныпты аяқтаған кезде оқушылар білу керек:
      1) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Әнұранын;
      2) қарапайым музыкалық терминологияны білу және оларды қолдануды;
      3) ырғақ, екпін, динамика, тембр, әуен, сүйемел (аккомпанемент), лад сынды негізгі музыкалық терминдерді;
      4) асатаяқ – қасықтар, қоңырау – бубенцы, сақпан – трещотка, даңғыра – дойра, дабыл – барабандар, сырнай – гармонь, жетіген – гусли, цимбало, домбыра – комыз – дутар сияқты музыкалық аспаптарды;
      5) шумақ және әннің қайырмасы, күйдің буыны, бүтін шығарма сынды қарапайым түсініктерді.
      61. «Музыка» 2 сыныпты аяқтаған кезде оқушылар орындай алу керек:
      1) халық музыкасы, халық әні, халық күйші-композиторы ұғымдарды анықтауды;
      2) вокалдық, аспаптық, жеке, хор және оркестр сынды музыка түрлерін ажырата білуді;
      3) дыбыс бояуына қарап халық аспаптары үнін меңгеруі тиіс;
      4) әнді дұрыс яғни дер кезінде бастап және аяқтау, әуен бойынша орындау, әннің тыныс белгілерін дұрыс қолдану, әннің мәтінін нақты әрі түсінікті айту, дирижердің нұсқауын түсіну;
      5) әндерді өзінің сүйемелдеуімен музыкалық аспаптарда орындай алу.
      62. «Музыка» 3-сыныпты аяқтаған кезде оқушылар білу керек:
      1) жанрлардың атауларын, халықтық және кәсіби (композиторлық) музыкаға жататын жанр түрлерін;
      2) білетін шығармалардың атаулары мен олардың авторларын;
      3) әнші, сал-сері, халық композиторы сынды халық музыкасына жататын нақты ұғымдарды;
      4) музыкалық бейненің дамуына әсер ететін, музыкалық мәнерліліктің негізгі белгілерін;
      5) қазақтың халық аспаптары оркестрінің құрамын;
      6) қазіргі заман қазақстан композиторлар есімін.
      63. «Музыка» 3-сыныпты аяқтаған кезде оқушылар орындай алу керек:
      1) композитор – орындаушы – тыңдаушы деген ұғымдарды түсінуді;
      2) халықтық және кәсіби музыка деген ұғымдарды түсінуді;
      3) халықтық және кәсіби музыканың түрлерін салыстыруды;
      4) тыңдаған шығармалардың көңілкүйін, жанрын аңықтауды;
      5) музыкалық терминдерді қолдана отырып шығарма жайлы өз ойын айта білуді;
      6) туған өлкедегі музыкалық дәстүрлер жайында баяндауды.
      64. «Музыка» 4-сыныпты аяқтаған кезде оқушылар білу керек:
      1) жанрлардың аңықтамасы, халық және кәсіби музыкаға жататын жанр түрлерін;
      2) ұлттық музыкалық мәдениеттің белгілі өкілдерін;
      3) симфониялық оркестр құрамын және оған жататын ішекті, ағаш және жезді үрмелі, ұрмалы аспаптардың атауларын;
      4) әлемге танымал театрлардың атауларын білуін;
      5) республикамыздың негізгі концерттік және театр мекемелерін;
      6) туған өлкесінің дәстүрін және өз елінің музыкалық өміріне байланысты оқиғаларды;
      7) білетін музыкалық шығармаларды есту арқылы ажыратып, олардың ұлттық ерекшелігін анықтай білуі тиіс.
      65. «Музыка» 4-сыныпты аяқтаған кезде оқушылар орындай алу керек:
      1) сыныптан, концерттен, радиодан, теледидардан көріп естіген музыкалық шығарма және орындаушы жайлы өз пікірін ашық айта білуді;
      2) музыка жайлы әңгіме қозғағанда, қарапайым музыкалық терминдерді қолдана отырып, музыкалық сауаттылығын көрсете білуін;
      3) әндер мен қүйлерді музыкалық аспапта өз мәнерінде орындауды меңгеруін;
      4) музыкалық сахналық қойылымдар жасау, мектепте және басқа да музыкалық мерекелер мен фестивальдарға қатысуын.
      66. Тұлғалық нәтижелер:
      1) қазақстанда тұратын басқа да ұлттардың музыкасын түсініп, бағалай білуі;
      2) қоршаған ортадағы сұлулықты сезінуі;
      3) қазақстан музыка өнерінің жетістіктеріне мақтаныш сезімінің қалыптасуы;
      4) музыка өнері мен адам өмірінің байланысын түсіне білуі;
      5) сапалы мәдени талғамын дамытуы;
      6) өз көңіл күйімен сезімін білдіру үшін музыканы пайдалануы.
      67. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер:
      1) естіген шығармасына өзінің көңіл күйі мен әсерін білдіре алады;
      2) музыканың негізгі көркемдеуші құралдарын ажыратып, музыкалық шығармаларға жалпылама талдау жасай алады;
      3) мектеп, сынып өміріндегі қоғамдық мәдени жұмыстарда белсенділік танытады;
      4) қосымша деректермен өз бетімен жұмыс жасай алады;
      5) музыка өнері жайлы әнгіме жүргізе алады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
10-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4–сыныптары үшін
«Бейнелеу өнері» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес дайындалған.
      2. «Бейнелеу өнері» курсы эмоциялық-бейнелі, көркемдік ойлау түрін қалыптастыруға бағытталып тұлғаның рухани қызметі қалыптасуының шарты болып табылады.
      3. Оқыту мақсаттары:
      1) эстетикалық сезімдерді тәрбиелеу, өнегелі тәжірибесін байыту, адамгершілік сезімдерін тәрбиелеу, Қазақстан және басқа елдердегі халықтардың мәдениетін құрметтеу;
      2) қиялын, өнер мен қоршаған әлемді қабылдау қабілетін, көркемдік іс-әрекетте бірлесіп жұмыс істеу шеберліктері мен дағдыларын дамыту;
      3) халық шығармашылығына деген қызығушылығы мен сүйіспеншілігін тәрбиелеу;
      4) аңғарымпаздығы мен көріп есте сақтау қабілетін дамыту.
      4. Оқыту міндеттері:
      1) өзінің қоршаған әлемге көзқарасын шығармашылық жұмыстарында көрсете білу қабілетін дамыту;
      2) сурет, кескіндеме, композиция бойынша бейнелеу сауаты негіздерімен таныстыру;
      3) жылы және суық түстермен таныстыру және оларды айыра білуге үйрету;
      4) бейнелеу өнерінің түрлерімен (графика, кескіндеме, сәндік-қолданбалы өнер, мүсін, дизайн, сәулет өнері) және жанрларымен (пейзаж, портрет, натюрморт, анималистика және т.б.) таныстыру;
      5) көркемдік дағдыларды меңгеру (әртүрлі материалдармен жұмыс істеу және әртүрлі бейнелеу техникасын игеру);
      6) шынайы өмірде көркем мәдениеттің көрінісін байқай білу қабілетін дамыту (мұражайлар, сәулет, дизайн, мүсін және т.б.);
      7) сезімдік-эмоциялық белгілерді дамыту: зейін, есте сақтау, қиял, елестету;
      8) оқушылардың қолдарының моторикасын, иілгіштігін, икемділігін және көзбен шамалау дәлдігін жақсарту.
      5. Оқу материалы 4 блок бойынша ұсынылады:
      1) көркемдік іс-әрекет түрлері;
      2) көркемдік сауат негіздері;
      3) қоршаған әлемді тану;
      4) көркем-шығармашылық іс-әрекет мазмұны.
      6. Блоктарға бөлу ерекшелігі:
      1) бірінші блок оқу материалының мазмұнын ашады;
      2) екінші блок оны іс жүзінде іске асырудың құралдарын береді;
      3) үшінші блок тапсырма тақырыбының рухани-адамгершілік, эмоциялық-құндылық бағыттылығын болжамдайды;
      4) төртінші блок іс-әрекет түрлері мен шарттарынан тұрады.
      7. Блоктар өнердің әртүрлі: типологиялық, тілдік, құндылыққа бағдарланған, іс-әрекеттік қырларын ашады, әр сабақта әртүрлі шамада оқытылады, барлық блоктар кешенді түрде бастауыш көркемдік білім мен тәрбие міндеттерін шешуге бағытталған.
      8. Оқыту процесінде пәндермен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:
      1) «Сауат ашу», «Қазақ тілі»: өнер туындыларын талдау кезінде мәнерлі, дұрыс, логикалық сауатты сөйлеу тілін қалыптастыру, бейнелеу нысандарын бақылау кезінде шығармашылық елестету мен қиялын дамыту;
      2) «Әдебиеттік оқу»: суреттер материалы негізінде сөздік қорын байыту, оқыған мен көзбен көргенді салыстыру, салғастыру қабілеттерін дамыту, оқылған мәтінге сай келетін суреттерді сипаттау қабілетін дамыту, оқылған мәтін материалын бейнелеу;
      3) «Музыка»: суретпен жұмыс істеу кезінде музыкалық шығармаларды пайдалану;
      4) «Дүниетану», «Өзін - өзі тану»: табиғаттағы, қоршаған әлемдегі нысаналарды сурет салу нысандары ретінде пайдалану, ойша, өз қиялымен сурет салу процесінде өмірлік тәжірибені, экскурсия материалын пайдалану;
      5) «Математика»: кеңістік ұғымдарын (жоғары, төмен, алыс, жақын, оң жақ, сол жақ және т.б.), ұзындық пен ен ұғымын, геометриялық пішіндерді суретте пайдалану, тілді математикалық терминдермен толықтыру;
      6) «Еңбекке баулу»: қол саусақтарының ұсақ бұлшықеттерін дамыту, көркем еңбек туындыларын сурет салу және мүсін жасау үшін пайдалану;
      7) «Дене шынықтыру»: жаттығулар жасау, қозғалыс ойындарын ойнау.
      9. Типтік оқу жоспарына сәйкес оқу жүктемесінің жалпы көлемі 135 сағатты құрайды.

2. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны

      10. Блок 1. «Көркемдік іс-әрекет түрлері»:
      1) өнер туындыларын қабылдау;
      2) көркем шығармашылық ерекшеліктері: суретші және көрермен;
      3) өнердің бейнелік болмысы: көркем бейне, оның шарттылығы, жеке бейне арқылы жалпы бейнені беру;
      4) әсем өнер туындыларындағы адамгершілік пен эстетика туралы жалпы адамзаттық идеялардың көрініс табуы: табиғатқа, адам мен қоғамға деген көзқарас;
      5) көркем мәдениеттің байлығы мен алуан түрлілігі туралы түсінік (Қазақстан халықтарының мәдениеті мысалында), Қазақстан халықтары бейнелеу өнерінің көрнекті өкілдері (таңдау бойынша), Қазақстан және әлемдік өнер жауһарларын қабылдау және эмоционалдық тұрғыдан бағалау;
      6) бейнелеу (әсем) өнерінің адамның күнделікті өміріндегі, оның материалдық ортасын ұйымдастырудағы рөлі туралы түсінік;
      7) сурет, сурет салу материалдары мен техникасы: қарындаш, қалам, фломастер, борлар және т.б.;
      8) әртүрлі графикалық материалдармен жұмыс істеу тәсілдері, суреттің өнердегі рөлі: негізгі және қосалқы;
      9) сурет құралдарымен бейнеленген табиғаттың, адамның, ғимараттардың, заттардың әсемдігі мен алуан түрлілігі;
      10) ағаштарды, құстарды, аңдарды бейнелеу: ортақ және өзіндік сипаттары;
      11) кескіндеме, кескіндеу материалдары, кескіндеу құралдарымен бейнеленген табиғаттың, адамның, ғимараттардың, заттардың әсемдігі мен алуан түрлілігі;
      12) түс – кескіндеу тілінің негізі, алға қойылған міндеттерге сәйкес кескіндік бейне жасау үшін көркемдік мәнерлеу құралдарын таңдау, кескіндемедегі табиғат пен адам бейнелері;
      13) мүсін, мүсіндеу материалдары және олардың мәнерлі бейне жасаудағы рөлі, мәнерлі бейне жасау үшін пластикалық мүсіндеу материалдарымен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері (ермексаз, сазбалшық – илеу, көлемін жинастыру, пішінді созу және құрастыру), көлем – мүсіндеу тілінің негізі, мүсіннің негізгі тақырыптары, мүсіндеу құралдарымен бейнеленген адам және жануарлардың әсемдігі;
      14) көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет, көркемдік құрастыру және модельдеуге арналған материалдардың алуан түрлілігі (ермексаз, қағаз, картон және т.б.), мәнерлі бейне жасау үшін пластикалық мүсіндеу материалдарымен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері (ермексаз, сазбалшық – илеу, көлемін жинастыру, пішінді созу және құрастыру; қағаз бен картон – жұмсарту, бүктеу, кесу), көркемдік құрастыру және модельдеу дағдыларын адам өмірінде қолдану мүмкіндіктері туралы түсінік;
      15) сәндік-қолданбалы өнер, сәндік-қолданбалы өнердің бастауы және оның адам өміріндегі рөлі, халық мәдениетінің сипаты туралы түсінік (баспананы, тұрмыс заттарын, еңбек құралдарын, киімді әшекейлеу), әдет-ғұрыптар, салт-дәстүрлер;
      16) бейнелеу өнерінде, ертегілерде бейнеленген халықтардың ер мен әйел сұлулығы туралы түсініктері;
      17) халық мәдениетіндегі және сәндік-қолданбалы өнердегі ертегілік бейнелер, қолданбалы өнердегі сәндік пішіндердің негізі ретінде табиғаттағы пішіндердің алуан түрлілігі, Қазақстанның халық және сәндік-қолданбалы өнер туындыларымен танысу.
      11. Блок 2. «Көркемдік сауат негіздері»:
      1) композиция, жазықтық пен кеңістіктегі композицияның қарапайым тәсілдері;
      2) ұғым: композиция құрудағы көлденең, тігінен және диагональ;
      3) ұғым: көкжиек сызығы, жақын – алыс, үлкен – кіші, алдын бөгеу;
      4) қарама-қарсылықтың композициядағы рөлі: төмен және биік, үлкен және кіші, жұқа және қалың, қара және ақ, байыпты және қарқынды және т.б.;
      5) композициялық орталық, композициядағы басты және екінші дәрежелі, симметрия және асимметрия;
      6) түс, негізгі және құрамдас түстер, жылы және суық түстер, түстердің араласуы, эмоциялық бейнелеу мен бейненің мәнерлілігіндегі ақ және қара бояулардың рөлі, түстің эмоциялық мүмкіндіктері, түстің көмегімен кейіпкердің мінез-құлқын, оның эмоциялық жай-күйін көрсету;
      7) сызықтардың көп түрлілігі (жіңішке, жуан, тік, толқынды, байсалды, үшкір, спираль түрінде оралған) және олардың белгілік сипаты, штрих, дақ және көркем бейне;
      8) сызықтың көмегімен табиғаттың, адамның, жануардың эмоциялық жай-күйін көрсету;
      9) пішін, заттай әлемдегі пішіндердің алуан түрлілігі және оларды жазықтық пен кеңістікте көрсету, пішіндердің ұқсастығы мен қарама-қарсылығы, қарапайым геометриялық пішіндер, табиғи пішіндер, зат пішінінің оның сипаты туралы түсінігіне әсері, нұсқа;
      10) көлем, кеңістіктегі көлем және жазықтықтағы көлем, көлемді беру тәсілдері, көлемді композициялардың мәнерлілігі;
      11) ырғақ, ырғақ түрлері (байсалды, баяу, шұғыл, беймаза және т.б.);
      12) сызықтар ырғағы, дақтар, түс ырғағы;
      13) кескіндеме мен суреттегі композицияның эмоциялық дыбысталуындағы ырғақтың рөлі, элементтер ырғағы арқылы композициядағы қозғалысты көрсету, сәндік-қолданбалы өнердегі ырғақтың ерекше рөлі.
      12. Блок 3. «Қоршаған әлемді тану»:
      1) жер – біздің ортақ үйіміз, табиғатты және табиғи құбылыстарды бақылау;
      2) жылдың, тәуліктің әртүрлі мезгілінде, әртүрлі ауа-райында табиғатты бейнелеудегі айырмашылық;
      3) пейзаж жанры, табиғаттың мәнерлі бейнесін жасау үшін әртүрлі көркемдеу материалдары мен құралдарын пайдалану, табиғаттағы құрылыстар: құстың ұясы, індер, құмырсқаның илеуі, тасбақаның сауыты, ұлудың үйшігі және т.б.;
      4) табиғатты бейнелеген қазақстандық және шетел өнері жауһарларын қабылдау және эмоциялық тұрғыдан бағалау (мысалы, Ә. Қастеевтің, А.Г. Ғалымбаеваның, К.Т. Телжановтың, А.К. Саврасовтың, И.И. Шишкиннің, К. Моне, В. Ван Гогтың және т.б. туындылары);
      5) әртүрлі халықтар мен дәуірлердегі әлемнің бірнеше аса жарқын мәдениеттерімен танысу (мысалы, Ежелгі Грекия, ортағасырлық Еуропа, Жапония және т.б.);
      6) әлемдегі әртүрлі халықтардың мәдени салт-дәстүр сипатындағы табиғи жағдайлардың рөлі, әртүрлі халықтардың өнеріндегі адам бейнесі, сәулет және сәндік-қолданбалы өнер бейнелері;
      7) менің туған Қазақстаным, Қазақстан халықтарының дәстүрлі мәдениет сипаттамасындағы табиғи жағдайлардың рөлі, туған табиғат пейзаждары, киіз үйді, тұрмыс заттарын, еңбек құралдарын, киімдерді безендірудегі сәндік құрылым тұтастығы;
      8) бейнелеу өнерінің билермен, ертегілермен байланысы;
      9) дәстүрлі мәдениеттегі адам бейнесі, өнерде бейнеленген адамның сұлулығы (сыртқы және рухани) туралы халық түсінігі;
      10) адам бейнесі, әлемнің әртүрлі мәдениеттеріндегі адам бейнесі, замандас бейнесі, портрет жанры, өнердегі махаббат, достық, отбасы тақырыптары;
      11) адамдағы ең ізгі сезімдер мен қасиеттерді: қайырымдылық, рақымдылық, сүйеніш, қамқорлық, ерлік, риясыздық және т.б. сезімдерді оятатын кейіпкерлер бейнесінің эмоциялық және көркемдік мәнерлілігі;
      12) ашу-ыза, шіміркену, жеккөрініш тудыратын кейіпкерлердің бейнелері;
      13) өнер адамдарға әсемдік сыйлайды, біздің айналамыз тұнған өнер, тұрмыстағы әсем, жайлы әрі мәнерлі заттар, көлік түрлерін жасауда әртүрлі көркемдеу материалдары мен құралдарын пайдалану;
      14) бейнелеу (әсем) өнерінің адамның күнделікті өміріндегі рөлі туралы түсінік, табиғи, географиялық жағдайлардың, әртүрлі халықтардың салт-дәстүрлерінің әсем өнерлерде көрініс табуы;
      15) натюрморт жанры;
      16) үй-жайларды, ыдыс-аяқты, жиһаз бен киімді, кітаптар мен ойыншықтарды көркемдік құрастыру және безендіру.
      13. Блок 4. «Көркем-шығармашылық іс-әрекеттің мазмұны»:
      1) бейнелеу, сәндік-қолданбалы және көркемдік-құрастыру іс-әрекетінің алуан түрлеріне қатысу;
      2) сурет, кескіндеме, мүсін, сәндік-қолданбалы өнер негіздерін меңгеру;
      3) натурадан, есте қалғанын және көзге елестету арқылы бейнелеу (натюрморт, пейзаж, адам, жануар, өсімдік);
      4) көркемдік сауат негіздерін: композицияны, пішінді, ырғақты, сызықты, түсті, көлемді, фактураны меңгеру;
      5) адамның тұрмыстық орта заттарының модельдерін жасау, мүсін жасау және қағаз пластикасының қарапайым дағдыларын меңгеру;
      6) суретте, кескіндемеде, жапсыруда, мүсіндеуде, көркемдік құрастырудағы өз ойын іске асыру үшін мәнерлеу құралдарын таңдау және қолдану;
      7) түс, рең, композиция, кеңістік, сызық, штрих, дақ, көлем, материал фактурасының көмегімен шығармашылық жұмыстарды орындау;
      8) жеке және ұжыммен жұмыс істеу кезінде әртүрлі көркемдік техникалар мен материалдарды: коллаж, граттаж, жапсыру, қағаз пластикасы, гуашь, акварель, пастель, балауыздан жасалған борлар, қарындаш, фломастерлер, ермексаз, сазбалшық, көмекші және табиғи материалдарды пайдалану;
      9) бейнелеу өнері туындыларының мазмұны мен мәнерлеу құралдарын талқылауға қатысу, өзінің туындыға қатысты көзқарасын білдіру.

3. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

      14. Курсты оқытуға 1-сыныпта 33 сағат (аптасына 1 сағат) бөлінген.
      15. Өнер туындыларын қабылдау (2 сағат):
      1) бейнелеу өнері ұғымы, өнердің адам өміріндегі рөлі, бейнелеу өнері туындыларын түсіну және қабылдау процесін ұғыну, Қазақстанның көрнекті суретшілері туралы түсінік, бейнелеу өнерінің түрлерімен және жанрларымен танысу.
      16. Кескіндеме (8 сағат):
      1) кескіндеме және түс гаммасы туралы ұғым, түстің негізгі сипаттамаларын зерттеу: негізгі, қосымша, құрамдас;
      2) жылы және суық түстер, түстік реңк, түс теориясы, көкжиек сызығы, бір түсті акварель (гризайль);
      3) «Күз сыйы», «Қысқы ойындар, «Хайуанаттар бағында», «Астана - болашақтың қаласы» атты тақырыптарға сурет салу;
      4) кескіндеу материалдары: акварель және гуашь, палитра, қылқаламмен жұмыс;
      5) жазықтық пен кеңістіктегі композицияның қарапайым тәсілдері, әртүрлі тақырыптарға композициялар салу (натюрморт, пейзаж және т.б.);
      6) соғысқа дейінгі жылдардағы қазақстандық суретші-кескіндемешілердің туындыларымен танысу.
      17. Графика (6 сағат):
      1) графика туралы ұғым, суретші-графиктің материалдары, сурет салу материалдары және техникасы: қарындаш, қалам, фломастер, көмір, пастель, борлар және т.б.;
      2) сызықтардың көп түрлілігі (жіңішке, жуан, тік, толқынды, байсалды, үшкір, спираль түрінде оралған) және олардың белгілік сипаты, сызық, штрих, дақ және көркем бейне, қарындашпен жұмыс істеу тәсілдері, көкжиек сызығы;
      3) ағаштарды, құстарды, аңдарды бейнелеу: ортақ және өзіндік сипаттары;
      4) «Жаңбырлы күн», «Аққала», «Натюрморт», «Пейзаж» атты тақырыптарға сурет салу;
      5) суретші-графиктер В.Антощенко-Оленевтің, Е.Сидоркиннің, С.Романовтың, М.Қисамединовтың және т.б. туындыларымен танысу.
      18. Мүсін (4 сағат):
      1) мүсін туралы ұғым, суретші-мүсіншінің материалдары;
      2) көркемдік материалдары: ермексаз, сазбалшық;
      3) мүсін өнерінің басқа бейнелеу өнері түрлерінен айырмашылығы, «көлемді пішіндер» ұғымы;
      4) мүсін түрлері, мүсін жасау құралдары мен материалдары, әртүрлі материалдармен (ермексаз, сазбалшық) жұмыс істеу ережелері мен тәсілдері, бедермен және жұмырлы мүсінмен (ұсақ пластикамен) танысу, геометриялық пішіндер жасау;
      5) суретші-мүсіншілер Н.Журавлевтің, Е.Мергеновтың, Х.Наурызбаевтың, М.Әйнековтың, Т.Досмағамбетовтың және т.б. туындыларымен танысу.
      19. Көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет (8 сағат):
      1) көркемдік құрастыруды, дизайн мен сәулет түрлерін айыра білу және сипаттай білу;
      2) көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет нысанасын жобалауда көркемдік мәнерлеу құралдары ретінде сызықты, ырғақты, нұсқаны, түсті, пішінді қолдану;
      3) мәнерлі бейне жасау үшін әртүрлі материалдармен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері (көлемді жинақтау, пішін құрастыру; қағаз және картонды - бүктеу, кесу, жұмсарту).
      20. Сәндік-қолданбалы өнер (5 сағат):
      1) халық өнерінің және сәндік-қолданбалы өнердің даму тарихы;
      2) пішіндердің, орындау материалдарының, техникасының, түстік өзгешелігінің алуан түрлілігі;
      3) халық қолданбалы өнерінің ұлттық ерекшеліктері, сәндік композиция жасау заңдары, ою-өрнекті нақыштар бойынша пішіндік-түстік композициялар, қарапайым безендіру, жапсыру, сәндік-қолданбалы өнер үлгілерімен танысу, сәндік композиция;
      4) табиғат пен заттай әлемнің нақыштары;
      5) композициялық орталық, реңк, сәндік пейзаж, халық мәдениетіндегі және сәндік-қолданбалы өнердегі ертегілік бейнелер;
      6) Қазақстанның және әртүрлі елдердегі халық шеберлері мен сәндік-қолданбалы өнер суретшілерінің туындыларымен танысу.

4. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

      21. Курсты оқытуға 2-сыныпта 34 сағат (аптасына 1 сағат) бөлінген.
      22. Өнер туындыларын қабылдау (2 сағат):
      1) сурет, кескіндеме, мүсін, сәндік-қолданбалы өнер, көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет өнері туралы түсінік;
      2) бейнелеу өнері туындыларын түсіну және қабылдау процесін ұғыну, Қазақстанның және әлемнің көрнекті суретшілері туралы түсінік, бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары, Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасы.
      23. Кескіндеме (8 сағат):
      1) кескіндеменің көркемдік материалдары (акварель, гуашь, акрил), негізгі және қосымша түстер, түрлі-түсті бояуларды өз бетінше араластыру;
      2) кескіндеу құралдарымен бейнеленген табиғаттың, адамның, ғимараттардың, заттардың әсемдігі мен алуан түрлілігі;
      3) кескіндеме мен суреттегі композицияның эмоциялық дыбысталуындағы ырғақтың рөлі, жазықтық пен кеңістіктегі композицияның қарапайым тәсілдері;
      4) композиция құрудағы көлденең, тігінен және диагональ ұғымы;
      5) пропорциялар және перспектива;
      6) көкжиек сызығы, жақын – алыс, үлкен – кіші, алдын бөгеу ұғымы;
      7) қарама-қарсылықтың композициядағы рөлі: төмен және биік, үлкен және кіші, жұқа және қалың, қара және ақ, байыпты және қарқынды және т.б.;
      8) композициялық орталық (композицияның көру орталығы), композициядағы басты және екінші дәрежелі, симметрия және асимметрия;
      9) «Күзгі нақыштар», «Қар бүршіктері», «Менің ең жақсы досым», «Астана – Еуразия жүрегі» атты тақырыптарға сурет салу;
      10) кескіндеу материалдары: акварель және гуашь, палитра;
      11) әртүрлі тақырыптарға композициялар салу (натюрморт, пейзаж, портрет және т.б.);
      12) соғыстан кейінгі жылдардағы қазақстандық суретші-кескіндемешілердің туындыларымен танысу.
      24. Графика (6 сағат):
      1) сурет салу материалдары мен техникасы: қарындаш, қалам, фломастер, борлар және т.б.;
      2) әртүрлі графикалық материалдармен жұмыс істеу тәсілдері, суреттің өнердегі рөлі: негізгі және қосалқы;
      3) сызық, штрих, дақ және көркем бейне;
      4) сызықтың көмегімен табиғаттың, адамның, жануардың эмоциялық жай-күйін көрсету;
      5) көкжиек сызығы, қозғалыс, композициялық орталық, сызықты сурет, заттай әлемдегі пішіндердің алуан түрлілігі және оларды жазықтық пен кеңістікте көрсету, пішіндердің ұқсастығы мен қарама-қарсылығы, қарапайым геометриялық пішіндер, табиғи пішіндер, зат пішінінің оның сипаты туралы түсінігіне әсері, нұсқа;
      6) құстарды, аңдарды қозғалыста бейнелеу: ортақ және өзіндік сипаттары;
      7) «Әрқашан күн сөнбесін», «Қысқы таңсәрі», «Көктемгі гүлдер», «Ертегі елі» атты тақырыптарға сурет салу;
      8) суретші-графиктер В. Антощенко-Оленевтің, Е. Сидоркиннің, С. Романовтың, М. Кисамединовтың және т.б. туындыларымен танысу.
      25. Мүсін (6 сағат):
      1) бедермен және жұмырлы мүсінмен (ұсақ пластикамен) танысу, ермексаз;
      2) бедер, плинт, натюрморт жанры, «Екі заттан құралған натюрморт» бедерлі композициясын орындау;
      3) жұмыр мүсін (ұсақ пластика), жануарлар мүсінін жасау, сазбалшық;
      4) іші қуыс ұсақ пластика жасау техникасы – ширатылған немесе балшықты тілімдерді салу, стильдеу, пішін үйлесімдігі;
      5) Қазақстанның және басқа халықтардың суретші-мүсіншілерінің туындыларымен танысу.
      26. Көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет (6 сағат):
      1) көркемдік құрастыру, дизайн мен сәулет өнерімен танысу;
      2) бұрынғы өткен ата-бабалардың және қазіргі заман шеберлері жасаған заттардың тілін түсіну, көркемдік құрастыру және модельдеуге арналған алуан түрлі материалдар (ермексаз, қағаз, картон және т.б.);
      3) қағаз пластикасы, оригами өнерін қолдану;
      4) пішіндерді, тереңдік кеңістіктерін, қазақтың киіз үйі мен сәулет элементтерін құрастыру.
      27. Сәндік-қолданбалы өнер (6 сағат):
      1) Қазақстан халқының ою-өрнектер ерекшеліктері, адамның күнделікті өмірінің айнымас қатысушысы ретіндегі ою-өрнек, ою-өрнекті композицияның мәнерлеу құралдары (ырғақ, симметрия, фактура);
      2) ою-өрнектердің түрлері, шеңбердегі қазақ ою-өрнегі, қазақтардың және басқа халықтардың салт-дәстүрлері және киім ерекшеліктерімен танысу, композициялық орталық, тұтастық заңы;
      3) адамдар арасындағы мейірімді, достық қарым-қатынастарды ашатын композициялар жасау («Халықтар достастығы», «Суретші-модельерде қонақта» және т.б. тақырыптар);
      4) сәндік пейзаж («Дала» тақырыбы, қазақ ертегілеріне суреттер салу және т.б.), композиция орталығы, түстік үйлесім, ырғақтың сәндік-қолданбалы өнердегі ерекше рөлі, қазақтың ұлттық көркем мәдениеті және оның басқа халықтардың мәдениетімен байланысы туралы түсінік негіздері, ізденіс және шығармашылық сипаттағы тапсырмалар;
      5) Қазақстанның және әртүрлі елдердегі халық шеберлері мен сәндік-қолданбалы өнер суретшілерінің туындыларымен танысу.

5. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

      28. Курсты оқытуға 3-сыныпта 34 сағат (аптасына 1 сағат) бөлінген.
      29. Өнер туындыларын қабылдау (2 сағат):
      1) өнер туындысын қысқаша талдау, бағалау тұжырымдары;
      2) оқушының назарын, оның ойының жұмыс істеуін, оның эмоциялық және эстетикалық қайырымдылығын белсендіретін өнертану әңгімелерін немесе сұхбаттарын мақсатты, жүйелі түрде пайдалану, шығармашылық қиялын дамыту;
      3) табиғаттың, өсімдіктердің, жануарлардың, заттардың, сыртқы келбеттің жай-күйін сипаттау, өнер туындыларын талқылау;
      4) графика, кескіндеме, композиция және безендіру бойынша жаттығуларды орындау кезінде эмоционалдық деңгейін дамыту;
      5) көріп есте сақтау және бақылау қабілетін дамыту, өз ойларын түсіндіре білу;
      6) тарих, археология, монументалды өнер және сәулет ескерткіштері.
      30. Кескіндеме (8 сағат):
      1) түстік шеңбер, қарама-қарсылық (қарама-қарсы түстер), реңк, эмоциялық бейнелеу мен бейненің мәнерлілігіндегі ақ және қара бояулардың рөлі, түстің эмоциялық мүмкіндіктері;
      2) түстің көмегімен кейіпкердің мінез-құлқын, оның эмоциялық жай-күйін көрсету;
      3) түс – кескіндеу тілінің негізі, түстердің ашық және қою реңктері, түс пен көлеңке, қоңыр түске түскен ақ дақ, рефлекс;
      4) кескіндемедегі табиғат пен адам бейнелері, пастозды кескіндеме, композициялық орталық, қозғалыс;
      5) «Дастарқан», «Ақ қайыңдар», «Биші қыз», «Қазақстандағы көрікті жерлер» атты тақырыптарға сурет салу;
      6) кескіндеу материалдары: акварель және гуашь, палитра;
      7) әртүрлі тақырыптарға композициялар салу (натюрморт, пейзаж, портрет және т.б.);
      8) 20 ғасырдың 50-70 жылдарындағы қазақстандық суретші-кескіндемешілердің туындыларымен танысу.
      31. Графика (6 сағат):
      1) сурет салу материалдары және техникасы: қарындаш, қалам, фломастер, борлар және т.б.;
      2) сызық, штрих, дақ және көркем бейне;
      3) заттай әлем пішіндерінің алуан түрлілігі және оларды жазықтық пен кеңістікте бейнелеп көрсету, пішіндердің ұқсастығы мен қарама-қарсылығы, пішіндердің өзгеруі, зат пішінінің оның сипаты туралы түсінігіне әсері;
      4) әртүрлі графикалық материалдармен жұмыс істеу тәсілдері;
      5) суреттің өнердегі рөлі: негізгі және қосалқы;
      6) сурет құралдарымен бейнеленген табиғаттың, адамның, ғимараттардың, заттардың әсемдігі мен алуан түрлілігі;
      7) ағаштарды, құстарды, аңдарды бейнелеу: ортақ және өзіндік сипаттары;
      8) суреттегі композицияның эмоциялық дыбысталуындағы ырғақтың рөлі, миниатюра, тақырыптық графика;
      9) «Көктем мерекесі», «Суретші және цирк», «Теңіз жағалауында», «Сүйікті ертегі» атты тақырыптарға сурет салу;
      10) суретші-графиктер В. Антощенко-Оленевтің, Е. Сидоркиннің, С. Романовтың, М. Кисамединовтың және т.б. туындыларымен танысу.
      32. Мүсін (6 сағат):
      1) мүсін түрлері, геометриялық денелер, адам мүсінін қарапайым бейнелеу, ермексаз, бедер, плинт;
      2) ұлттық символиканы бейнелеу;
      3) жұмыр мүсін (ұсақ пластика), «Адам және аң» атты екі мүсінді композиция жасау, сазбалшық, плакетка, композиция эскизі, бедер, «Су асты әлемінің таңғажайыптары» атты тақырыпқа бедерлі композиция жасау;
      3) суретші-мүсіншілер Н. Журавлевтің, Е. Мергеновтың, Х. Наурызбаевтың, М. Әйнековтың, Т. Досмағамбетовтың және т.б. туындыларымен танысу.
      33. Көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет (6 сағат):
      1) Қазақстанның сәулет ескерткіштерін қабылдау;
      2) дизайн, көркемдік құрастыру және сәулет нысандарының пайдалы бағыттылығы: «жайлылық», «пайда» (психологиялық жайлылық қалыптастыру, адамның көңіл-күйіне әсер ету қабілеті).
      34. Сәндік-қолданбалы өнер (6 сағат):
      1) қазақ халқының қолданбалы өнері, қазақ ұлттық ою-өрнек түрлері;
      2) сәндік костюм, киім бөліктері;
      3) ою-өрнектердегі туған табиғат нақыштары (геометриялық, өсімдік, зооморфты), пішінді өзгерту, ою-өрнек элементтері мен нақыштары, стильдеу, ою-өрнек композициясы, тікбұрышты пішіндегі ою-өрнек, шеңбердегі (дискідегі) ою-өрнек, ою-өрнек, оның қолданылуы, тікбұрышты пішіндегі қазақ ою-өрнегінің эскизін жасау;
      4) сәндік натюрморт, жинақтау, шама, орналасқан жері, түс, натюрморттағы композициялық орталық, реңк;
      5) сәндік пейзаж, табиғи пішіндерді сәндік пішіндерге өзгерту, бақылаулар және қиял, ырғақ, композиция орталығы, пішін мен түстің үйлесімдігі, жапсыру, коллаж, пішіннің өзгеруі, нақыш, композициялық орталық;
      6) композицияларды ертегілік, ғажайып сюжеттер етіп жасау;
      7) Қазақстанның және әртүрлі елдердің халық шеберлері мен сәндік-қолданбалы өнер суретшілерінің туындыларымен танысу.

6. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

      35. Курсты оқытуға 4-сыныпта 34 сағат (аптасына 1 сағат) бөлінген.
      36. Өнер туындыларын қабылдау (2 сағат):
      1) мектепте өнерге ықпалдастырып оқыту;
      2) қазіргі заманның әлеуметтік, мәдени, тілдік, рухани көптүрлілігін ескеретін, тұтас дүниетаным қалыптастыру;
      3) бейнелеу өнері арқылы өзін, өзінің ішкі жан дүниесін көрсете білу;
      4) мәдени құндылықтар: адамгершілік және эстетикалық мұраттар, мінез-құлық нормалары мен үлгілері.
      37. Кескіндеме (10 сағат):
      1) түс – кескіндеу тілінің негізі;
      2) кескіндеу құралдарымен бейнеленген табиғаттың, адамның, ғимараттардың, заттардың әсемдігі мен алуан түрлілігі;
      3) алға қойылған міндеттерге сәйкес кескіндік бейне жасау үшін көркемдік мәнерлеу құралдарын таңдау, кескіндемедегі табиғат пен адам бейнелері, композициялық орталық (композицияның көру орталығы);
      4) түстің эмоциялық мүмкіндіктері, түстердің араласуы, түстің көмегімен кейіпкердің мінез-құлқын, оның эмоциялық жай-күйін көрсету;
      5) пастозды кескіндеме, композициялық орталық, қозғалыс;
      6) «Достық пойызы», «Серуен», «Менің аулам», «Наурыз», «Астана – бейбітшілік пен бақыт қаласы» атты тақырыптарға сурет салу;
      7) кескіндеу материалдары: акварель және гуашь, палитра;
      8) әртүрлі тақырыптарға композициялар салу (натюрморт, пейзаж, портрет және т.б.);
      9) 20 ғасырдың 70-80-жылдарындағы қазақстандық суретші-кескіндемешілердің туындыларымен танысу.
      38. Графика (6 сағат):
      1) әртүрлі графикалық материалдармен жұмыс істеу тәсілдері;
      2) суреттің өнердегі рөлі: негізгі және қосалқы;
      3) сурет құралдарымен бейнеленген табиғаттың, адамның, ғимараттардың, заттардың әсемдігі мен алуан түрлілігі;
      4) ағаштарды, құстарды, аңдарды бейнелеу: ортақ және өзіндік сипаттары;
      5) сурет салу материалдары және техникасы: қарындаш, қалам, фломастер, көмір, пастель, борлар және т.б.;
      6) тақырыптық графика, «Менің жазым», «Бізге тағы да күз келді», «Теңіздегі дауыл», «Сүйікті ертегі» атты тақырыптарға сурет салу;
      7) суретші-графиктер В. Антощенко-Оленевтің, Е. Сидоркиннің, С. Романовтың, М. Қисамединовтың және т.б. туындыларымен танысу.
      39. Мүсін (6 сағат):
      1) көлем – мүсіндеу тілінің негізі, мүсіннің негізгі тақырыптары, жұмыр мүсін (ұсақ пластика, пластика, композицияның тұтастығы, типтендіру);
      2) халық ертегілерінің сарынымен екі, үш тұлғалы композициялар жасау;
      3) мәнерлі бейне жасау үшін пластикалық мүсіндеу материалдарымен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері (ермексаз, сазбалшық – илеу, көлемін жинастыру, пішінді созу және құрастыру);
      4) суретші-мүсіншілер Н. Журавлевтің, Е. Мергеновтың, Х. Наурызбаевтың, М. Әйнековтың, Т. Досмағамбетовтың және т.б. туындыларымен танысу.
      40. Көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет (6 сағат):
      1) жаттығулар мен тапсырмалар жүйесі арқылы көркемдік құрастырудың өзгешелігін ашу, соның негізінде пішін мен материалдармен тәжірибе жасау, түс тану және композиция элементтерімен танысу;
      2) функция мен пішін тұтастығы, пішін жасаудың жалпы заңдылықтары негізінде заттай орта бұйымдарын модельдеу.
      41. Сәндік-қолданбалы өнер (4 сағат):
      1) Қазақстанның (тұскиіз, қапшағай күйіктасы және қазіргі заманғы басқа да қолөнерлер), Ресейдің дәстүрлі қолданбалы өнері және басқа республикалардың қолөнерлері;
      2) Қазақстанның халық қолөнері шеберлері;
      3) жиһаз, музыкалық аспаптар, киім, аяқ киім және тұрмыста қажетті басқа заттар;
      4) қолөнерді дамыту және Қазақстанның халық көркем өнерін қайта жаңғырту;
      5) икебана, коллаж;
      6) әлемдік өнердегі негізгі ою-өрнек нақыштары, адам және табиғат, әлем халықтарының өнеріндегі су, от, жер, ауа символдарының туындау тұтастығы мен жалпы сипаттары;
      7) символдарды пайдаланумен шығармашылық ою-өрнекті композиция орындау, сурет композициясы мен мәтін мазмұнындағы өзара байланыс;
      8) Қазақстанның және әртүрлі елдердің халық шеберлерінің және сәндік-қолданбалы өнер суретшілерінің туындыларымен танысу.

7. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      42. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттік нәтижелерімен бағаланады.
      43. Пәндік нәтижелері екі аспектімен айқындалған: білуі тиіс және меңгеруі тиіс.
      44. 1-сыныптың оқушылары:
      1) бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрларын;
      2) табиғи және жасанды жолмен алынған бояулардың атаулары, күн спектрінің негізгі түстері, басты түстерден құрамдас түстер алу тәсілін;
      3) көркемдік материалдардың түрлері (табиғи, қағаз, жұқа картон, мата, желім), олардың қасиеттері мен атауларын;
      4) бүктеу, кесу және жұмсарту тәсілдерін;
      5) желімнің көмегімен біріктіру тәсілдерін;
      6) қарапайым сәндеу түрлерін: бояу, жапсыру;
      7) оқушылардың өз қызметінде пайдаланатын материалдардың (бейнелеу және графикалық) ерекшеліктерін және олардың бейне жасаудағы мүмкіндіктерін, бейнелеу қызметінің құрауыштарын: сызық, бояу, дақ, түс, симметрия, сурет, кесте, ою-өрнек; жазық және көлемді бейне, бедер;
      8) Қазақстан және әлемнің атақты суретшілерін білуі тиіс.
      45. 1-сыныптың оқушылары:
      1) мынадай өнер түрлерінде бастапқы көркемдік жұмыс дағдыларын меңгеруі: кескіндеме, графика, мүсін, дизайн, сәулет бастамалары, сәндік-қолданбалы және халық өнерінің түрлері;
      2) көлденең, тігінен, қиғаш, доға тәрізді, толқынды сызықтар орындауы;
      3) көркемдік материалдардың мәнерлеу мүмкіндіктерін: гуашь, акварель, пастель және борлар, қарындаш, ермексаз, құрастыруға арналған қағаз;
      4) көркем-шығармашылық жұмыстарын орындау процесінде көркемдік дағдыларын, білімдері мен түсініктерін қолдануын;
      5) табиғат пен ертегілік бейнелер нақыштарын пайдалана отырып сәндік композицияларды орындауын;
      6) суретте, кескіндемеде, мүсін және көркемдік құрастыруда қарапайым практикалық шеберліктер мен дағдыларды меңгеруі тиіс.
      46. 2-сыныптың оқушылары:
      1) табиғи және жасанды жолмен алынған бояулардың атауларын, күн спектрінің негізгі түстерін, басты түстерден құрамдас түстер алу тәсілін;
      2) Қазақстан және әлемнің атақты суретшілерін;
      3) құрастыру, дизайн және сәулет нысанын жобалаудың көркем мәнерлілік құралдарын;
      4) көркемдік іс-әрекет түрлерін: жазықтықта және көлемде бейнелеу; жазықтықта, көлемде және кеңістікте құру немесе көркемдік құрастыру; әртүрлі көркемдеу материалдарын пайдаланумен безендіру немесе сәндік көркемдік қызмет;
      5) қазақ ұлттық мәдениетінің кейбір ерекшеліктерін (дәстүрлі сәулет өнері, киім, сәндік өнер, мейрамдар және т.б.) білуі тиіс.
      47. 2-сыныптың оқушылары:
      1) эмоциялық жай-күйін, шығармашылық көркемдік іс-әрекетке жеке көзқарасын білдіруді;
      2) көркемдік терминдер мен ұғымдарды белсенді қолдануды;
      3) құрамдас түстерді алу үшін басты түстерді араластыру, сызықтық перспективасын сақтай отырып графикалық бейнелерді жасауды;
      4) өз бетінше шығармашылық іс-әрекетпен айналысу дағдыларын;
      5) заттай әлемді, өсімдіктер мен жануарларды бейнелеудің бастапқы дағдыларын, кеңістікті жазықтықта бейнелеудің және кеңістіктегі құрылымдарды бейнелеудің бастапқы дағдыларын, адамның жазықтықта бейнеленуі туралы алғашқы түсініктерді меңгеруі тиіс.
      48. 3-сыныптың оқушылары:
      1) бейнелеу өнерінің негізгі түрлері мен жанрларын;
      2) 20 ғасырдың 50-70 жылдарындағы қазақстандық өнердің көрнекті өкілдерінің аттарын;
      3) монументалды өнер мен сәулет ескерткіштерінің, тарих ескерткіштерінің атауларын;
      4) бейнелеу, сәндік-қолданбалы өнер, сәулет және дизайн туындыларының айырмашылықтарын және осы өнер түрлерінің адам мен қоғам өміріндегі рөлі туралы білуі тиіс.
      49. 3-сыныптың оқушылары:
      1) шығармашылық қызметте көркемдеу материалдарын қолдануды (гуашь, акварель, борлар, қарындаштар, ермексаз, құрастыруға арналған қағаз);
      2) көркем бейне жасауда белгілі көркемдік мәнерлеу құралдарын пайдалануды (ырғақ, фактура, реңк, бөліктердің арақатынасы, композиция, жарық көлеңкесі);
      3) негізгі және құрамдас, жылы және суық түстерді ажыратуды;
      4) бейнелеу, сәндік-қолданбалы өнер, сәулет, дизайн туындыларын қарастыру және оларға қатысты эмоциялық көзқарасын білдіру және олардың осы көркем шығармашылық түрлеріне қатыстылығын айқындауды;
      5) Қазақстанның көрнекті суретшілерінің жекелеген туындыларын тануды;
      6) өз бетінше шығармашылық қызметпен айналысуда: суретте және кескіндемеде (натурадан, есте сақтау арқылы, елестету арқылы салу), әдебиет және музыка туындыларына салынған суреттерде көркемдік мәнерлеу құралдарын пайдалануды;
      7) заттардың пропорциясы, қарапайым перспектива заңдары, заттардың конструкциясы мен адам құрылымы туралы алғашқы түсініктер және оларды пайдалануды меңгеруі тиіс.
      50. 4-сыныптың оқушылары:
      1) бейнелеу өнерінің негізгі түрлері мен жанрларын;
      2) мемлекеттік символиканы, туған өлкенің белгілі тарих және мәдениет көркем-тарихи ескерткіштерін;
      3) қазақстандық және шетелдік өнердің көрнекті өкілдерін және олардың негізгі туындыларын, Қазақстанның ұлы сәулет ескерткіштерін;
      4) бейнелеу сауатының негіздерін (түс, рең, пропорция, композиция);
      5) кескіндеме түрлерін: қондырғы, монументальды, сәндік, миниатюра;
      6) мүсін түрлерін: бедер, бюст, мүсін, ескерткіш;
      7) сәулет құрылыстарының түрлерін: ежелгі сәулет, қазіргі амандағы сәулет, тұрғын ғимараттар, кесене, мешіт, мұнара;
      8) көркемдік қолөнер түрлерін: зергерлік өнер, ағашқа ойып жазу, күйіктас, кілем тоқу;
      9) еліміздегі және әлемдегі көркем мұражайлар атауларын білуі тиіс.
      51. 4-сыныптың оқушылары:
      1) негізгі және құрамдас, жылы және суық түстерді ажыратуды;
      2) шығармашылық қызметте көркемдеу материалдарын қолдануды (гуашь, акварель);
      3) туындының тақырыбын, негізгі ойын анықтауды;
      4) көркем туындылардың жанрларын ажыратуды;
      5) берілген немесе еркін тақырыпқа эскиз жасау, бейненің логикалық бірізділігін байқауды;
      6) көркем шығармалардың композициялық орталығын, сюжетін анықтауды;
      7) көркем шығармалардағы кейіпкерлердің қылықтары уәждемесін түсіндіру, туынды кейіпкерлерінің іс-әрекеттеріне қатысты жеке көзқарасын білдіру, олардың іс-әрекеттері мен қылықтарын шынайы өмірдегі жайттармен салыстырып көрсетуді;
      8) шығарманы орындаудың техникалық тәсілдерін түсіндіруді;
      9) суреттер мен композицияларда берілген көркем шығармалардың белгілі сюжеттері туралы толғануды;
      10) қазіргі заманғы техникамен заттар жасауды: қағаз пластикасы, икебана, коллаж, граттаж, дизайн стиліндегі нақыш;
      11) Қазақстанның көрнекті суретшілерінің жекелеген туындыларын тануды;
      12) адамның даналығы мен бай рухани өмірінің сұлулығын, адамның ішкі жан дүниесінің сұлулығын бейнелейтін өнер туындыларынан мысалдар келтіруді;
      13) өнер туындыларын бағалау, көрмеге, мұражайға және т.б. барған кезде өз пікірін білдіруді меңгеруі тиіс.
      52. Тұлғалық нәтижелер, оқушылар:
      1) Қазақстанның, өз қаласының мәдениеті мен өнері үшін мақтаныш сезімін;
      2) әлемге оның табиғатпен, халықтармен, мәдениеттермен табиғи тұтастығы мен алуан түрлілігінде әлеуметтік бағдарланған көзқарасын;
      3) басқа халықтардың тарихы мен мәдениетіне құрметпен қарауын;
      4) эстетикалық қажеттіліктерін, құндылықтары мен сезімдерін;
      5) этикалық сезімдерін, эмоциялық-адамгершілік қайырымдылығын көрсете білуі тиіс.
      53. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер, оқушылар:
      1) оқу және көркем-шығармашылық тапсырмаларды шешудің аса тиімді тәсілдерін саналы түрде таңдау шеберлігін;
      2) шығармашылық жұмыс және басқа да тәжірибелік іс-әрекет түрлерін орындау кезінде алынған білімдерін;
      3) жеке және топпен жұмыс істеу, әртүрлі көзқарастар мен мүдделерді ескере отырып ортақ шешім табу және дауларды шешу шеберлігін;
      4) қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
11-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін
«Еңбекке баулу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәннің негізгі ерекшелігі – адам және қоршаған әлем арасындағы өзара байланысы, қоғам дамуындағы адам қызметінің рөлі туралы түсініктерін, алғашқы технологиялық біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру. Еңбек оқушы дамуының (адамгершілік, ақыл-ой, физикалық, эстетикалық) ең бір басты факторы болып табылады. Осы сатыда қалыптасатын дағды оқушының одан әрі дамуын қамтамасыз етіп қана қоймай, меңгеретін білім және білікті белсенді түрде қабылдауы мен түсінуіне мүмкіндік тудырады.
      3. Негізгі мақсаттар:
      1) бастапқы технологиялық білім, еңбек білігі мен дағдысын, іс-әрекетті жоспарлау және ұйымдастыру тәсілдерін меңгерту;
      2) сенсорика, қол саусақтарының кіші моторикасын, кеңістік қиялын, ақпарат түрлерінде бағдарлау қабілеттерін дамыту;
      3) қоршаған әлем өзгерісіндегі адам еңбегінің рөлі туралы білімді меңгерту;
      4) адам және адам еңбегіне құрметпен қарауға, еңбексүйгіштігін тәрбиелеу.
      4. Міндеттер:
      1) алғашқы жалпы еңбек және арнайы біліктерін, еңбек және экологиялық мәдени негізін қалыптастыру;
      2) ақпаратты іздеу, қайта өзгерту, сақтау және қолдану үшін практикалық іс-әрекетте және күнделікті өмірде алған білім мен білігін пайдалану;
      3) жеке гигиена ережесін сақтау, материалдар және құралдармен қауіпсіздік жұмыс тәсілін қолдану дағдысын дамыту;
      4) өздігінен қажетті материалдардан түрлі бұйымдар құрастыру;
      5) оқушылардың шығармашылық қабілетін, көркем сезімін, шығармашылық қиялын, кеңістік ой-өрісін, эстетикалық талғамы мен құрастырушылық қабілеттерін дамыту;
      6) ұжымдық жұмыс істеуді ұйымдастыру.
      5. Типтік оқу жоспары бойынша «Еңбекке баулу» пәніне аптасына 2 сағат, бағдарламалық материалды меңгеру үшін жылына: 1-сыныпқа – 66 сағат, 2–4-сыныптарға 68 сағат қарастырылған.
      6. Пәнаралық байланысты жүзеге асыру кезінде оқушылар басқа пәндерден алған біліктіліктері мен дағдыларын еңбекке баулу сабағында пайдалана алады:
      1) қазақ тілі, әдебиеттік оқу. Көркем шығармаларды оқи отырып, сәндік-қолданбалы өнер туралы мәліметтермен танысу, білімін тереңдету, өз еңбегінің нәтижесін ауызекі тілде толық, нақты, жүйелі жеткізе білу;
      2) математика. Бұйымдарды жасауда өлшем бірліктерін қолдану;
      3) дүниетану. Табиғатқа саяхат барысында табиғи материалдармен танысу, оларды жинау, табиғи құбылыстар туралы мағлұматтар алу;
      4) бейнелеу өнері. Бұйымдар мен заттардың пішінін, түсін салыстыру, сызу, бояу, сурет салу, мүсіндеу жұмыстарын орындау, үйлесім туралы түсінігін тереңдету, оқушылардың эстетикалық талғамын дамыту, бұйымдардың шығу тарихымен танысу;
      5) дене шынықтыру. Қол саусақтарының ұсақ бұлшық еттерін дамыту, бұлшық еттерді шынықтыру, жұмыс істеу барысында санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау ережесімен танысу және оны орындау арқылы пәнаралық байланыс жүзеге асырылады.

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

      7. Еңбекке баулу пәнінің білім мазмұны екі бөлімнен тұрады:
      1) техникалық еңбек. Табиғи материалдармен жұмыс, ермексаз, қағаз және қатырма қағазбен жұмыс, техникалық құрастыру, тоқыма материалдармен жұмыс;
      2) көркем еңбек. Ұлттық киімдер, зергерлік өнер және ұлттық бұйымдармен танысу.
      8. «Техникалық еңбек» бөліміне 40 сағат берілген.
      9. Табиғи материалдармен жұмыс (10 сағат):
      1) табиғатқа саяхат. Табиғи материалдардың түрлері мен оны сақтау жағдайы;
      2) табиғи материалдардан түрлі аппликация жасау. Аппликация жасау реті. Үлгі бойынша жұмыс түрлері;
      3) аппликация жасауда кептірілген түрлі жапырақтар, тұқымдардан және гүлдерден аппликация дайындау;
      4) мозайка туралы мәлімет. Ұсақ тастардан «қадам» және «табақша» құрастыру.
      10. Ермексазбен жұмыс (10 сағат):
      1) ермексазбен жұмыс істеу ережесі мен тәсілдері (жұмсарту, домалақтау, созу, сопайту, басу, тегістеу, бөлшектерді біріктіру). Қажетті құрал-жабдықтар;
      2) ермексаздан түрлі құрамақтар жасау реті;
      3) ермексаздан түрлі мүсіндеме жасау;
      4) үлгі бойынша мүсіндеу: домалақ, сопақ пішінді заттар (жемістер, көкөністер, ойыншықтар т.б). Құрастыру реті мен жұмыс жоспары.
      11. Қағаз және қатырма қағазбен жұмыс (14 сағат):
      1) қажетті құрал-жабдықтар. Қауіпсіздік ережесі;
      2) тізбек құрастыру тәсілі. Қағазды қатпарлап бүктеу, қию тәсілдері;
      3) үлгіні пайдалану (тілше, дөңгелек пішінді құрамақтар, шам, ат т.б.). Жұмыс істеу тәсілдері;
      4) қалып үлгіні пайдаланып түрлі пішіндер жасау. Пішінді белгілеу, салу, кесу. Шартты белгілер;
      5) пішіндерден түрлі фигуралар құрастыру. Бөлшектерді құрастыру реті, желімді дұрыс пайдалану;
      6) қағаз және қатырма қағаздан түрлі ойыншықтар жасау, аппликация құрастыру;
      7) түрлі түсті қағазбен жұмыс түрлері (өрнектер, фигуралар, мозаика, аппликация);
      8) қағаздан көркем бұйымдар модельдеу. Құттықтау хаттарын безендіру. Оригами құрастыру (сулық, саңырауқұлақ, мысық, күшік).
      12. Техникалық құрастыру (2 сағат):
      1) үлгі, схема, сурет бойынша (материалдар: қатырма қағаз, қораптар, жіп, желім, ермексаз және т.б.) түрлі ойыншықтар құрастыру (әткеншек, қоларба).
      13. Тоқыма материалдармен жұмыс (4 сағат):
      1) маталар туралы қысқаша мәлімет. Қажетті құралдарды пайдалану және қауіпсіздік ережелері, санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау;
      2) матаның өңі мен теріс бетін анықтау. Шаршы пішінді мата қиып алу, шетін шашақтау;
      3) жіптің түрлері және оның ұзындығын анықтау, үзу, инеге жіпті сабақтау, ұшын түю әдістерін орындау. Тігін және тоқыма жіптерінің ерекшеліктері, қолданылуы;
      4) иненің түрлері. Тігіс түрлерін орындау: инені ілгері, кері шаншып тігу, көктеп тігу. Жұмыс орнын дұрыс ұйымдастыру.
      14. «Көркем еңбек» бөліміне 24 сағат берілген.
      15. Ұлттық киімдер (6 сағат):
      1) ұлттық киімдермен (қазақ, орыс және т.б. халықтардың) танысу, қысқаша мағлұмат;
      2) қағаздан аппликация (сәукеле, тақия, бөрік) жасау.
      16. Зергерлік өнер (6 сағат):
      1) зергерлік бұйым үлгілерімен таныстыру, әшекей бұйымдарды жасауға қолданылатын материалдар;
      2) фольга туралы түсінік. Фольгадан, кәмпит қағаздарынан түрлі әшекейлі бұйымдар құрастыру (алқа, моншақ, жүзік және т.б.);
      3) қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау және санитарлық-гигиеналық талаптарды орындау.
      17. Ұлттық бұйымдар (12 сағат):
      1) ұлттық бұйымдар туралы жалпы түсінік, олардың ерекшеліктері. Ұлттық бұйымдарды ою-өрнектермен безендіру (сырмақ, құрақ көрпе, жастықша, т.б. бұйымдар жасау);
      2) мата және жіпті қолданып түрлі бұйымдар жасау;
      3) тоқыма жіптен шашақ жасау;
      4) геометриялық фигураларды қолдана отырып әр түрлі мата түрлерінен композиция құрастыру;
      5) кестелеп тігу тәсілдері;
      6) сәндеу. Жұмыс орнын дұрыс ұйымдастыру;
      7) қауіпсіздік ережелерін және санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау.
      18. Қорытынды. Өзіндік жұмысты ұйымдастыру (2 сағат).

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

      19. Еңбекке баулу пәнінің білім мазмұны екі бөлімнен тұрады:
      1) техникалық еңбек. Табиғи материалдардан құрамақ құрастыру, мозаика құрастыру, орман патшалығы кейіпкерлерін жандандыру, сызба-суретпен жұмыс істеу, қағаздан бұйым құрастыру, техникалық модельдеу және құрастыру, матамен жұмыс;
      2) көркем еңбек. Ұлттық киіммен танысу, ұлттық зергерлік бұйымдар, ұлттық ою-өрнектерінің ерекшеліктері, ермексазбен жұмыс.
      20. «Техникалық еңбек» бөліміне 42 сағат берілген.
      21. Табиғи материалдардан құрамақ құрастыру (14 сағат):
      1) табиғи материалдардың алуан түрлілігі. Табиғи материалдарды жинақтау. Еңбекке қажетті құрал-саймандар;
      2) берілген үлгіні қағазға түсіру ережесі. Табиғи материалдарды пайдаланып түрлі бұйымдар жасау;
      3) орман патшалығы кейіпкерлерін жандандыру. Бөлшектерді біріктіру тәсілі. Бұйымдарды жасау схемасы;
      4) үлгі бойынша жасау (саңырауқұлақ, бұғы, қой, ат, тасбақа). Пайдаланған материалдардың қасиетін анықтау;
      5) табиғи материалдарды қолдана отырып кейіпкерлер бейнесін құрастыру. Қолданылатын құралдар мен материалдар. Бұйымдарды дайындау реті. Бөлшектерді біріктіру тәсілі;
      6) бұйымдарды ермексазбен біріктіру түрлері (ермексазбен біріктіру, желімдеу);
      7) мозаика құрастыру. Ұсақ тастардан мозаика құрастыру. Мозаика құрастыру реті (мысық, балық, қадам-жол, табақ);
      8) малта тастардан қарапайым өрнектер, бейнелер құрастыру. Малта және ұсақ тастардан түрлі мозаика құрастыру. Мозаика құрастыру реті.
      22. Қағаздан бұйым құрастыру (12 сағат):
      1) қағаздың шығу тарихынан қысқаша мәлімет. Қазіргі кезде қағазды дайындау. Қағаздан бұйымдарды жасау ережесі мен реті;
      2) сызба-суретпен жұмыс істеу. Қажетті құралдар. Материалды үнемді пайдалану;
      3) өлшеу. Қалып үлгі, трафарет, торкөз, бүктеу сызығы бойынша белгілеу. Суретті қию. Сурет бойынша бұйымды құрастыру;
      4) симметрия және асимметрия туралы түсінік. Симметриялық және асимметриялық аппликация жасау. Табиғатта кездесетін симметриялық заттар;
      5) дөңгелек пішіннен аппликация құрастыру. Қағаз және қатырма қағаздан бұйымдар жасау;
      6) оригами. Мыжылған қағаз, жұлынған қағаздан әртүрлі бейне, композиция құрастыру;
      7) қағазды сұлба бойынша жырту, ғажайып бейне жасау;
      8) сюжетті аппликация;
      9) жолақтардан құрастыру және модельдеу. Қағаз жолақшаларынан мерекелік күндерге арнап ойыншықтар жасау, қозғалмалы модельдер құрастыру.
      23. Техникалық модельдеу және құрастыру (6 сағат):
      1) техникалық модельдеу және құрастыру туралы мәлімет. Металл құрастырғыш бөлшектер;
      2) сурет бойынша түрлі ойыншықтарды модельдеу және құрастыру. Жылжымалы және жылжымайтын құрастырмалардың байланысуы (экскаватор, тікұшақ, т.б.);
      3) «Лего» құрастырғыштарынан түрлі бұйымдар құрастыру. Әртүрлі материалдардан құрастыру (парашют, батпырауық).
      24. Матамен жұмыс істеу (10 сағат):
      1) табиғи және жасанды маталар туралы мәлімет. Қазақстанда мақта өсетін өңір туралы қысқаша мағлұмат;
      2) мата түрлері. Жіп туралы мәлімет. Жіппен жұмыс түрлері. Жіптен, тоқыма баудан, иірілген жіптен модельдеу, өрнектер элементтерін құрастыру, аппликация жасау (тырна, мысық аппликациясын құрастыру, түйме-шашақ жасау, бетбелгі өру);
      3) түйме қадау. Тігіс түрлері (торлап, көмкеріп (жөрмеп) тігу);
      4) матаны өлшеу, тігуге дайындау (тұтқыш, құрт дорба), өрнектеу;
      5) матадан аппликация жасау: бөлшектерді дайындау, белгілеу. Тақырыптық, сюжеттік аппликация құрастыру;
      6) түрлі ойыншықтар. Дөңгелек пішінді жұмсақ ойыншықтар жасау (қауын, қарбыз, гном, бауырсақ). Ойыншықтар жасау реті. Қауіпсіздік ережелері: ине және қайшымен жұмыс істеу;
      7) қазақ халқының және Қазақстанда тұратын халықтардың ұлттық кестесі туралы мәлімет;
      8) ою-өрнекті матаға түсіру тәсілі, кестелеу, материал таңдау. Кестеленген бұйымдар түрлері.
      25. «Көркем еңбек» бөліміне 24 сағат берілген.
      26. Ұлттық киіммен танысу (6 сағат):
      1) наурыз мерекесі. Қазақ халқының ұлттық киімдерінің тарихы туралы қысқаша мәлімет;
      2) ою-өрнектердің Қазақстан халықтарының киімдерінде қолданылуы. Қазақ ою-өрнектерінің шығу тарихынан («Айша бибі», «ботамойын», «құсқанаты» ою-өрнектері);
      3) қазақ ою-өрнектерінің киімде орналасуы (қамзол, белдемше, жилет).
      27. Ұлттық зергерлік бұйымдар (4 сағат):
      1) ұлттық зергерлік бұйымдар туралы мағлұмат;
      2) зергерлік бұйымдар түрлері (шашбау, білезік, сырға, жүзік, салпыншақ).
      28. Ұлттық ою-өрнектерінің ерекшеліктері (6 сағат):
      1) Қазақстанда тұратын халықтарының киім өрнектерінің ерекшеліктері;
      2) сым-темірден зергерлік бұйымдар жасау. Ою-өрнекті дұрыс пайдалану;
      3) қатырма қағаздан, ою-өрнекпен безендіріп, көлемді бұйымдар жасау (шыны аяқ, қобдиша);
      4) геометриялық пішін ою (аяқ қап, кілемше модельдеу).
      29. Ермексазбен жұмыс (8 сағат):
      1) ермексазбен жұмыс істеу кезінде санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау. Ермексазды үнемді пайдалану. Қолданылатын құралдар;
      2) түрлі-түсті ермексазды пайдаланып жануарлар бейнесін құрастыру;
      3) ермексаздан ыдыс-аяқ сомдау (кесе, қасық, тегене, құмыра).
      30. Қорытынды. Өзіндік жұмысты ұйымдастыру (2 сағат).

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

      31. Еңбекке баулу пәнінің білім мазмұны екі бөлімнен тұрады:
      1) техникалық еңбек. Табиғи материалдар, қағаз және қатырма қағаз, тоқыма материалдармен жұмыс, техникалық модельдеу;
      2) көркем еңбек. Ұлттық киімдер, ермексаз және қағазбен жұмыс түрлері, сәндік бұйымдарды құрастыру тәсілдері, ұлттық бұйымдар туралы мағлұмат.
      32. «Техникалық еңбек» бөліміне 34 сағат берілген.
      33. Табиғи материалдармен жұмыс (12 сағат):
      1) жұмыс орнын дайындау. Еңбек қауіпсіздік ережесін сақтау. Еңбек мәдениеті ережесі;
      2) табиғатты бақылау. Табиғаттан үйрену. Табиғат және адам қолымен жасалған әлемнің байланысы;
      3) үлгі схема бойынша түрлі табиғи материалдардан бұйымдар құрастыру. Құрастырылған заттардың айрықша ерекшеліктерін түсіндіру;
      4) қауырсыннан, қайыңның қабығынан құрастырудың ерекшеліктері (құс, күшік, гүл);
      5) қиял аппликациясын жасау. Композиция;
      6) мозаика. Дән тұқымынан мозаика құрастыру;
      7) аппликация құрастыру.
      34. Қағаз және қатырма қағазбен жұмыс (12 сағат):
      1) адамның өмірі үшін қағаздың рөлі. Қағазды жасауда қолданылатын шикізат. Қағазды үнемді пайдалану;
      2) сызба. Сызбаны қолданатын мамандар туралы мағлұмат. Сызба сызықтары. Сызықтарды пайдалану үлгілері. Белгілеу және өлшеу. Қолданылатын құралдар: сызғыш, қарындаш, трафарет, циркуль;
      3) шеңбер. Шеңберді пайдаланып қағаздан түрлі бұйымдар құрастыру;
      4) қағаздан құрамақтар, бұйымдар, қозғалатын ойыншықтар құрастыру. Құрастыру реті;
      5) фольга. Фольганың шығу және оны қолданатын өнеркәсіп туралы қысқаша мәлімет. Фольгадан түрлі пішінді ойыншықтар құрастыру (құлын, барыс). Жұмысты орындау реті, қолданылатын құралдар;
      6) қатырма қағаз. Қатырма қағазбен жұмыс. Қауіпсіздік ереже;
      7) қағаз және қатырма қағазды пайдаланып түрлі тақырыптағы композиция, қызықты ойыншықтар, геометриялық пішіндер құрастыру;
      8) жобалық жұмыс.
      35. Тоқыма материалдармен жұмыс (6 сағат):
      1) мата туралы алған білімдерін қайталау. Матамен жұмыс істеуде қажетті құрал-жабдықтар. Мата қиындығынан үй шаруашылығына қажетті бұйым дайындау;
      2) тігіс түрі: айқас, шынжыр. Айқас және шынжыр тігістерінің орындалу реті. Қауіпсіздік ережені сақтау;
      3) сыртетпе, ілгек пен ілмек қадау;
      4) кестелі панно дайындау. Тігіс түрлерін пайдалана отырып, әртүрлі бұйымдар тігу;
      5) жұмсақ ойыншықтар тігу.
      36. Техникалық модельдеу (4 сағат):
      1) адамның өз еңбегіне қажетті түрлі техникалық машиналарды пайдалануы және оның шығу тарихы туралы қысқаша мәлімет (самокат, велосипед);
      2) металл құрастырғыш бөлшектерінен ойыншықтар құрастыру;
      3) ұшу аппараты тарихынан. Ұшақ туралы қысқаша мағлұмат. Үлгі бойынша ұшақ, зымыран құрастыру. Құрастыру реті. Құрастырғыш бөлшектері. Бөлшектерді біріктіру тәсілдері;
      4) ұжымдық жұмыс (жоба).
      37. «Көркем еңбек» бөліміне 32 сағат берілген.
      38. Ұлттық киімдер (5 сағат):
      1) наурыз мерекесі;
      2) ұлттық киімдер. Қазақ, орыс және ұйғыр халқының ұлттық киім үлгілері;
      3) киім үлгілері мен ою-өрнектері арасындағы ерекшеліктер;
      4) түрлі-түсті қағаздарды (қатырма) пайдаланып үлгі бойынша ұлттық киім моделдерін құрастыру.
      39. Ермексаздан ыдыс жасау (6 сағат):
      1) ыдыс жасау. Ыдыс жасау тарихына қысқаша шолу;
      2) ыдыс дизайны;
      3) ермексаз, қағаз және қатырма қағаздан ұлттық нақыштағы ыдыс жасау;
      4) қағаздан ыдыс құрастыру.
      40. Сәндік бұйымдар құрастыру (4 сағат):
      1) ұсақ моншақ тарихынан қысқаша мәлімет. Сәндік бұйымдар үлгілерін жасайтын суретшілер және сәнгерлер;
      2) ұсақ моншақтан әшекейлі бұйымдар құрастыру. Сәндік бұйымдарды құрастыруға қажетті материалдар және оны жасау реті;
      3) әшекейлі бұйымдар жасауда ермексаз қолдану. Қолөнер шеберлерінің әшекейлі бұйымдарымен танысу.
      41. Ұлттық бұйымдар (6 сағат):
      1) қазақтың үй жиһаздары: кілем, тұскиіз;
      2) түрлі бейнелі өрнектерді пайдалануы. Шеңбер, шаршы ішінде қарапайым ою-өрнекті салып орналастыру, оны жасау жолдары.
      42. Тоқыма материалдармен жұмыс түрлері (3 сағат):
      1) көркем құрастыру. Үлгі бойынша дорба құрастыру;
      2) қуыршаққа арналған киімдер модельдеу;
      3) композиция құрастыру.
      43. Әртүрлі материалдардан бұйымдар мен фигуралар құрастыру (8 сағат):
      1) табиғи материалдар, композиция туралы білімдерін, сымнан құрамақ құрастыру дағдыларын кеңейту. Қажетті материалдар мен құрал-саймандарды таңдау. Еңбек қауіпсіздік ережесін сақтау;
      2) табиғат ғажайыптары. Табиғи материалдардан түрлі тақырыптағы композиция құрастыру;
      3) үлгі бойынша шиден ыдыс қойғыш тоқу;
      4) кепкен өсімдіктерден гүл шоғын құрастыру. Құрастыру реті және дайындау технологиясы;
      5) сымнан құрастыру. Сымнан қысқы спорт түрлерімен айналысатын спортшылардың, биші қыздардың қимыл-қозғалысын көрсететін силуэттер құрастыру. Қолданылатын материалдар түрлері;
      6) силуэтті жасау технологиясы.
      44. Қорытынды. Өзіндік жұмысты ұйымдастыру (2 сағат).

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

      45. Еңбекке баулу пәнінің білім мазмұны екі бөлімнен тұрады:
      1) техникалық еңбек. Қағаз және қатырма қағаз, тоқыма материалдар, табиғи материалдармен жұмыс, техникалық модельдеу үлгілері.
      2) көркем еңбек. Көркем еңбек туралы білік пен дағдыларын кеңейту.
      46. «Техникалық еңбек» бөліміне 42 сағат берілген.
      47. Қағаз және қатырма қағазбен жұмыс (12 сағат):
      1) қатырма қағаз туралы қысқаша мағлұмат. Қатырма қағаздың жасалуы және оның түрлері;
      2) қатырма қағаздың жай қағаздан айырмашылығы, оны пайдалану мақсаты. Қатырма қағазбен жұмыс кезінде қауіпсіздік ережені сақтау;
      3) қатырма қағазға түрлі өрнектер салу және оны қию. Оюдың жасалу тәсілі;
      4) модель құрастыру. Модельді құрастыру тәсілі, қажетті құрал-жабдықтар;
      5) қатырма қағаздан тоқылатын бұйымдар құрастыру.
      48. Тоқыма материалдармен жұмыс (12 сағат):
      1) мата түрлері, олардың алыну жолдары, пайдаланылуы, қасиеттері туралы білімдерін тереңдету;
      2) табиғи және жасанды маталар. Жасанды маталар, олардың ерекшелігі, қасиеттері және алыну жолдары;
      3) қол тігісі түрлері (көркемдік тігістер);
      4) жіппен бейнелеу тәсілімен таныстыру. Қажетті құрал-жабдықтар. Қауіпсіздік және санитарлық-гигиеналық ережені сақтау;
      5) жұмсақ ойыншықтар тігу. Ойыншықтың пішініне талдау жасап, оның бөлшектерін атау. Материал таңдап, оны жұмысқа дайындау;
      6) бөлшектерін пішу, біріктіріп тігу. Жеке бөлшектеріне пішін беру.
      49. Табиғи материалдармен жұмыс (12 сағат):
      1) табиғи материалдардың түрлері және одан жасалатын бұйымдар. Санитарлық-гигиеналық ереже;
      2) табиғи материалдардан панно, композиция, түрлі бұйымдар жасау. Қажетті материалдар, құрал-жабдықтар, орындау реті;
      3) кептірілген өсімдіктермен орындалатын жұмыс түрлері;
      4) тал шыбығынан қарапайым бұйым тоқу;
      5) тоқу технологиясы.
      50. Техникалық модельдеу (6 сағат):
      1) түрлі материалдардан модельдеу. Қажетті материалдар мен құрал-жабдықтар. Қауіпсіздік ереже;
      2) пластмасса қорабынан әсем ойыншықтар жасау. Ойыншықтарды жасау тәсілі;
      3) «Лего» құрастырғыш бөлшектерінен модельдер құрастыру.
      51. «Көркем еңбек» бөліміне 24 сағат берілген.
      52. Ұлттық киімдер мен бұйымдар (12 сағат):
      1) қатырма қағаз, мата, фольганы қолданып қазақтың ұлттық қуыршағын, ұлттық бас киімдерінің түрлерін жасау;
      2) ұлттық бұйымдар: сырмақ сыру, түскиіз, жастықша тігу және т.б. Қажетті құрал-материалдар және оны орындау тәсілі;
      3) үй жиһаздары – сандық, диван, стол, жүкаяқ, кебеже жасау. Заттардың қолданылуы, тұрмыста атқаратын қызметі туралы қысқаша мәлімет;
      4) ермексаздан музыка аспаптарын, аттың ер-тұманын жасау. Санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау;
      5) қазақ халқының музыка аспаптары, ат әбзелдері туралы тарихи шолу.
      53. Әртүрлі материалдардан бұйымдар құрастыру (12 сағат):
      1) әртүрлі материалдар (былғары, пластмасса, тері, сумоншақ, қамыс, мамық материалдар, синтетикалық материалдар (паралон, пенопласт) және т.б.) туралы қысқаша мағлұмат беру;
      2) әртүрлі материалдардан бұйымдар жасау: гүлдер, ойыншықтар, қасық, кәмпит, гүл салатын ыдыстар, және т.б.;
      3) композиция және панно құрастыру. Қауіпсіздік техникасы ережесін сақтау, санитарлық-гигиеналық талаптарды орындау.
      54. Қорытынды. Шығармашылық жұмыс (2 сағат).

6. 1-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      55. Пәндік нәтиже бойынша 1-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қазақтың ұлттық киімдері, зергерлік бұйымдары туралы қысқаша мағлұматты;
      2) еңбек сабағына қажетті құралдар мен материалдардың атауын.
      56. 1-сыныптың соңында оқушылар:
      1) табиғи материалдардан қарапайым бұйымдар жасауды;
      2) ермексаздан түрлі мүсіндеме жасауды, оның жасалу жолдарын;
      3) үлгі бойынша қағаздан түрлі ойыншықтар, аппликация, құрамақтар құрастыруды меңгеруі қажет.

7. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      57. Пәндік нәтиже бойынша 2-сыныптың соңында оқушылар:
      1) пайдаланатын материалдардың қасиеттерін анықтауды;
      2) қайшы және инемен жұмыс істеу қауіпсіздік техникасын;
      3) жіптен, баудан жасалатын заттар туралы;
      4) ұлттық зергерлік бұйымдары мен ою-өрнектер туралы қысқаша мағлұматтарды;
      5) матадан ойыншықтар жасау ретін;
      6) қағаздың адам және өндірістегі рөлі туралы;
      7) сызба үшін қолданылатын құралдарын атауларын;
      8) тамбур тігісінің түрлерін;
      9) мата туралы қысқаша мағлұматты.
      58. 2-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қағаздан аппликация құрастыруды;
      2) модельдерді құрастыруды;
      3) үлгі бойынша қағаз және сымнан сәндік бұйымдар жасауды;
      4) ермексаздан сурет-сызба бойынша сомдауды меңгеруі қажет;
      5) түйме қадауды;
      6) табиғи материалдарды таңдауды және үлгі бойынша құрастыруды.

8. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      59. Пәндік нәтиже бойынша 3-сыныптың соңында оқушылар:
      1) табиғат және адам қолымен жасалған заттар туралы;
      2) қағаздың адам өмірі, өндіріс мекемесі үшін рөлі туралы;
      3) сызбада қолданатын құралдардың атауын;
      4) мата туралы мағлұматты;
      5) ұсақ моншақ шығу тарихынан қысқаша мағлұматты.
      60. 3-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қағаз және қатырма қағаздан түрлі бұйымдар, геометриялық пішіндер, ойыншықтар, ұлттық киім үлгілерін құрастыруды;
      2) үлгі бойынша легоқұрастырғыш бөлшектерінен ұшақ, зымыран құрастыруды;
      3) ермексаздан ұлттық нақыштағы ыдыстар, әшекейлі бұйымдар жасауды;
      4) қуыршаққа арналған киімдер модельдеуді меңгеруі қажет.

9. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      61. Пәндік нәтиже бойынша 4-сыныптың соңында оқушылар:
      1) еңбек сабағына қажетті материалдар мен құрал-жабдықтар атауын;
      2) қатырма қағазды пайдалану мақсатын білуі қажет.
      62. 4-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қатырма қағаз, мата, фольга, ермексаз, пластмасса немесе шыны бөтелкесі, түймелер, жіп, ұсақ моншақтардан тоқылатын бұйымдар, жаңа жылдық маска, композиция, панно, бағдарлама көлемінде берілген басқа да түрлі заттар жасауды;
      2) матадан қарапайым ойыншықтар жасау мен киім үлгісін пішу және тігуді;
      3) кесте тігу түрлерін, жіпті түйіндеуді;
      4) кептірілген өсімдіктерден панно жасауды меңгеруі қажет.
      63. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) түрлі ойыншықтар, құрамақтар және аппликация жасау кезінде қауіпсіздік ережесі мен санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау білімінен;
      2) еңбек сабағында қарым-қатынас жасай білу дағдысынан;
      3) еңбекке деген ынта-ықылас білігінен;
      4) қазақ халқының ою-өрнегі, ұлттық зергерлік бұйымдар, ұлттық киімдер мен салт-дәстүрге құрметпен қарау білімінен;
      5) түрлі тақырыптағы композиция, мозаика құрастыру, бұйымдар жасау дағдысынан;
      6) қазақтың ұлттық үй жиһазы, музыка аспаптары, ат әбзелдері туралы білімінен көрінеді.
      64. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:
      1) көркем және техникалық қабілеттілігі бойынша жеткен жетістігі мен түрлі әдістерді қолдану білігінен;
      2) бұйымдарды құрастыруда қарапайым дағдыларды пайдаланудан;
      3) еңбекке қажетті құралдар мен материалдарды дұрыс қолдану дағдысынан;
      4) әртүрлі материалдардан бұйымдар, фигуралар құрастыру және модельдеу білігінен;
      5) бұйымдарды бірізділікпен орындау дағдыларынан көрініс табуы қажет.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
12-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін
«Дене шынықтыру» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәнді оқыту тұлғаны қалыптастыру, танымдық белсенділігінің дамуына бағытталған.
      3. Оқу бағдарламасының мазмұны оқушы, қоғам мен жанұя сұраныстарын ескере, қазіргі педагогикалық ғылым жетістіктерін айқындайды.
      4. Оқыту мақсаты:
      1) қимыл-қозғалыс негіздерін игеру арқылы оқушылардың дене мәдениетін қалыптастыру;
      2) өз денсаулықтарына ықтиярлықпен қараудың қажеттілігін қалыптастыру;
      3) физикалық және психикалық қасиеттерінің толық дамуы;
      4) салауатты өмір салтын ұйымдастыруда дене тәрбиесі құралдарын шығармашылық жолмен қолдану.
      5. Оқыту міндеттері:
      1) оқушылардың денсаулықтарын нығайту, дене бітімдерін жақсарту, жалпақтабандылықтың алдын-алу; дененің қимыл-қозғалыс әрекеттерін белсенді және өзбетінше жасауға тәрбиелеу;
      2) денсаулықты сақтау мен нығайтуға қатысы бар дене тәрбиесі саласының білім жүйесін қалыптастыру;
      3) дене шынықтыру сапаларын: күштілік, жылдамдық, төзімділік, ептілік, иілгіштік және қимыл-қозғалыс үйлесімділігін дамыту;
      4) акробатикалық, гимнастикалық, жеңіл атлетикалық және басқа да жалпы дамыту бағытындағы алуан-түрлі дене жаттығулар кешенін үйрету;
      5) жеке тұлғаның әлеуметтік маңызы бар қасиеттерін тәрбиелеу, адамгершілік және жігер сапаларын дамыту, эстетикалық талғамын және мәдениеттілік дағдыларын қалыптастыру;
      6) жеке гигиена, күн тәртібі, дене жаттығуларының ағзаға тигізетін әсері, жұмыс істеу қабілеті мен қимыл-қозғалыс қабілеттерін дамыту секілді қарапайым білім деңгейін қалыптастыру.
      6. Бағдарлама екі бөлімнен тұрады: «Дене шынықтыру туралы білім (ақпараттық компонент)» және «Әрекет етудің жан-жақты және пәндік әдістерін қалыптастыру (әрекеттік компонент)».
      7. Бастауыш мектептегі дене шынықтырудың педагогикалық жүйесін ұйымдастырудың негізгі түрі:
      1) дене шынықтыру сабақтары;
      2) оқу күндерінде ұйымдастырылатын және сауықтыру іс-шаралары;
      3) спорттық жарыстар мен мерекелік шаралар;
      4) спорттық үйірмелерде шұғылдану;
      5) дене жаттығуларымен өздігімен шұғылдану (үй тапсырмалары) болып табылады.
      8. Сабақтарды өткізу процесінде келесі оқу пәндерімен байланыс орнатылады:
      1) «Қазақ тілі және әдебиет»: өлең жолдарын қозғалмалы ойындарды ұйымдастыруға қолдану;
      2) «Қоршаған орта»: оқушы жаттығуларды орындау кезінде өзінің ағзасындағы мүшелер, дене бөліктері, табиғатта болатын маусымдық өзгерістер туралы мәліметтермен танысады; тән гигиенасы, киімді таза ұстау ережелерін игереді; жүгіру және түрлі ойын кездерінде уақыт туралы түсінік қалыптасады.
      3) «Математика»: оқушы сантиметр, метр, шақырым, секунд және т.б. өлшем бірліктерімен танысады;
      4) «Музыка»: оқушы қимыл-қозғалыстарды екпінмен, ырғақпен орындауды үйренеді;
      5) «Бейнелеу өнері»: оқушы көрсетілген жаттығуларды орындау үшін бейнелі суреттерді қолдануды үйренеді;
      6) «Еңбекке баулу»: өзіндік іс-әрекеттерді ұйымдастыруды үйренеді.
      9. Типтік оқу жоспарына сәйкес пән бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 1-сынып – аптасына 2 сағат (барлығы 66 сағат);
      2) 2-сынып – аптасына 2 сағат (барлығы 68 сағат);
      3) 3-сынып – аптасына 2 сағат (барлығы 68 сағат);
      4) 4-сынып – аптасына 2 сағат (барлығы 68 сағат) құрайды.
      10. Оқушылардың дене шынықтыру дайындық деңгейіне қойылатын талаптар бөліммен аяқталады, оқушылардың үлгерімдерін бағалауын, бастауыш сыныпты аяқтайтын әр оқушының міндетті түрде меңгеруі тиіс білім мазмұнын көрсетеді.
      11. Бағдарламалық талаптар үш түрлі аспектімен бағаланады: пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттер нәтижелерімен.

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

12. Курс мазмұны келесі бөлімдерден тұрады:
1) тақырыптық жоспар:

кесте 1

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	5	-	-	5	10
	2. Қозғалмалы ойындар	4	4	6	5	19
	3. Гимнастика	5	6	4	-	15
	4. Шаңғы (қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады)	-	-	8	-	8
	5. Жүзу (жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады)	-	-	-	4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	14	10	18	14	56
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	4	4	-	2	10
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық ойын түрлерін қолдану)	4	4	-	2	10
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	4	4	-	2	10
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ():		18	14	18	16	66

      13. Білім негіздері: оқушылардың спорт залдары мен спорт алаңдарында қимыл-қозғалыс ережелерін сақтау тәртібі, күн тәртібін сақтау және жеке бас гигиенасы, дене жаттығуларының адам денсаулығы үшін маңызы, оқу бағдарламасында берілген жаттығуларды орындау кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау, шынығудың ағзаны сауықтырудағы маңызы.
      14. Қимыл-қозғалыс біліктіліктері мен дағдылары: гимнастика, саптық жаттығулар, бастапқы қалып, сапқа, қатарға және колоннаға тұру. «Сапқа тұр!», «Түзел!», «Тік тұр!», «Еркін тұр!» пәрмендері, бір орында, оңға, солға, адымдап бұрылулар, шеңберде, қатарда, колоннада тұрып ажырау және қосылу. «Оңға!», «Солға!», «Бір орында адымда!», «Адымда!», «Жүгіре бас!», «Сынып, тоқта!» пәрмендері, колоннада жүру: еденге сызылған белгілер бойынша аяқ ұшымен, өкшемен, жүрелей, толығымен отырып жүру; дұрыс мүсінді (дене бітімін) сақтап жүру; қолды түрлі қалыпта ұстап жүру:
      1) спорттық құралдармен (доп, шығыршық, секіргіш) және құралдарсыз орындалатын жалпы дамыту жаттығулары, қол және аяқтың негізгі қалыптары; қол, аяқ және кеудемен орындалатын негізгі қимыл-қозғалыстар;
      2) дұрыс мүсінді қалыптастыратын жаттығулар, тыныс алу жаттығулары;
      3) өрмелеу, гимнастикалық қабырғаға өрмелеп шығу және түсу; гимнастикалық орындыққа өрмелеу және астынан өту; көлденең және еңіс орнатылған гимнастикалық орындықта тізерлеп өрмелеу, ішпен жатып оң және сол аяқты кезегімен асырып гимнастикалық орындықтан асып түсу;
      4) тепе-теңдік жаттығулары: бір орында, гимнастикалық орындықтың үстімен жүру, бұрылу және жүрелей отыру, еңіс орнатылған гимнастикалық орындықтың және аласа бөрененің үстімен жүру;
      5) акробатикалық жаттығулар: таянулар (жүрелей отырып, жатып, бүгіліп, отырып арттан таяну, арқамен жатып білекпен таяну), отыру түрлері (өкшемен, «бұрыш» қалпын ұстап), жинақталып отыру және жинақталып жатып (арқада) алға-артқа тербелу, төсенішке арқамен жатып (қол жоғарыда) оң және сол жаққа аунау, би жаттығулары, ырғи адымдау, аяқты аяққа қосып қапталмен және жорғалай (аяқты жиі басып) адымдау;
      6) ойын түрлері және ойын түріндегі тапсырмалар: гимнастика және акробатика элементтерінен құрылған эстафеталар, өрмелеу арқылы түрлі кедергілерден өту.
      15. Жеңіл атлетика:
      1) жүгіру, жүрумен кезектестіре отырып 2 минут жүгіру немесе 1 шақырым қашықтықты өту, бағытты өзгертіп жүгіру (жыланша, шеңбермен, арқамен), түрлі бастапқы қалыпта тұрып жүгіру, жоғары сөрелік (старттан) қалыптан үдей жүгіру, 3х10 м қайталап жүгіру. 30 м жүгіру;
      2) бір орында тұрып бір және екі аяқпен секіру; алға ұмтыла және артқа секіру; бір орында тұрып оң және солға бұрыла секіру; 1-2 адым жасап ұзындыққа және биікке секіру; 30 см биіктіктен секіріп түсу;
      3) лақтырулар, шағын допты нысанаға лақтыру, үлкен және шағын доптарды лақтыру және қағып алу;
      4) жүгіру, секіру, лақтыру әрекеттерінен құрылған қозғалмалы ойындар;
      5) қозғалмалы ойындар: қимыл-қозғалыс сапаларын дамытуға арналған ойындар: «Бақшадағы қояндар», «Қуыспақ», «Мергендер», «Қарлығаштар мен қаршығалар», «Балапандар», «Өз жалаушаларыңа!», «Жылжыма өз орныңа тұр!» және т.б.;
      6) доппен өткізілетін ойындар: «Аңшылар мен үйректер», «Доп сайысы», «Доп шеңбермен», «Лақтыр да, қағып ал!» және т.б.
      16. Шаңғы:
      1) шаңғыны тасымалдау, шаңғының иыққа қойып саппен жүру, таяқтың көмегінсіз адымдап және сырғи қозғалу, бір орында және қозғалыста адымдап бұрылу, аласа дөңге адымдап көтерілу және негізгі тұру қалпында еңіске түсу;
      2) «Қақпадан өту», «Кім ұзағырақ сырғиды», «Тіркеме қозғалыс» және т.б. қозғалмалы ойындар мен эстафеталар.
      17. Жүзу:
      1) суға бой үйрету жаттығулары: суға баспен сүңгу, су түбінен түрлі заттарды алып шығу, суға дем шығару, «Жұлдызша», «Қалытқы» жаттығуларын тыныс алуды тоқтатып орындау;
      2) суда өткізілетін ойын түрлері: «Кім көп көбік шығарады», «Саусақ санамақ», «Кім биігірек секіреді», «Толқиды теңіз», «Суға кім жылдам тығылады» және т.б.

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Курс мазмұны келесі бөлімдерден тұрады:
1) тақырыптық жоспар
1 кесте

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	6	-	-	6	12
	2. Қозғалмалы ойындар	4	4	6	4	18
	3. Гимнастика	4	6	6	-	16
	4. Шаңғы (қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады)	-	-	8	-	8
	5. Жүзу (жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады)	-	-	-	4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	14	10	20	14	58
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	4	4	-	2	10
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық ойын түрлерін қолдану)	4	4	-	2	10
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны	4	4	-	2	10
Оқу жылы бойынша сағаттар саны: ()		18	14	20	16	68

      19. Білім негіздері:
      1) оқушының қимыл-қозғалыс тәртібі, таңертеңгілік гимнастика және дене жаттығуларымен таза ауда шұғылданудың маңызы, дене жаттығуларын орындау кезіндегі гигиеналық ережелер, жүгіру және шаңғы тебу кезіндегі тыныс алу түрлері;
      2) суға шомылу, ауа және күн ванналарын пайдалану ережелері;
      3) оқушылардың суға түсу кезінде қауіпсіздік ережелері сақтаулары.
      20. Қимыл-қозғалыс біліктіліктері мен дағдылары:
      1) гимнастика, алдыңғы сыныпта үйретілген оқу материалдарын қайталау, саптық жаттығулар, бір орында тұрып шеңбермен бұрылуды «Шеңбермен! Бір-екі» пәрмені бойынша бөліп орындау;
      2) бір колоннадан екі колоннаға және бір қатардан екі қатарға сап құру, колоннаға орналасып «қиғаштап» және «қарама-қарсы бағытта» қозғалуды түрлі арақашықтықпен және түрлі екпінмен орындау, спорттық құралдармен және құралдарсыз орындалатын жалпы дамыту жаттығулары;
      3) акробатикалық жаттығулар - аяқты бүгіп және тіктеп жауырынға тұру, жинақталып отырған қалыптан алға аунау, арқада жатып «көпір» қалпын қабылдау, етпеттеп жатқан қалыптан шалқайып аяқ ұшын басқа тигізу («қорапша» қалпы);
      4) тепе-теңдік жаттығулары - бөрене үстіне қойылған кедергілерден аттап жүру, өрмелеу жаттығулары, еңіс орнатылған орындық гимнастикалық орындыққа жүрелей отырып өрмелеу, көлденең және еңіс орнатылған гимнастикалық орындыққа етпеттеп жатып қолмен тартылу, биіктігі 60 см гимнастикалық бөренеден асып түсу;
      5) асылу және таяну - жатып асылған қалыпта орындалатын жаттығулар, таянып тұрған қалыпта орындалатын жаттығулар; түргеліп тұрып және жатып таянған қалыптан орындалатын жаттығулар, би жаттығулары, аяқпен орындалатын позициялар, алма-кезек адымдар;
      6) ойын түрлері және ойын түріндегі тапсырмалар - гимнастика және акробатика элементтерінен құрылған эстафеталар, өрмелеу арқылы кедергілерден өту.
      21. Жеңіл атлетика:
      1) алдыңғы сыныпта үйретілген оқу материалдарын қайталау, жүру және оның түрлері, жүгіру, жоғарғы сөре (старт), бағытты және екпінді өзгертіп жүгіру, қайталап 3х10 м жүгіру. 30 м жүгіру, уақытты есепке алмай 1000 м қашықтыққа жүгіру, секірулер, бір орында және 90^о және 180^о бұрылып секіру, бір орыннан ұзындыққа секіру, тік бағытпен жүгіріп келіп секіру, 40 см биіктіктен секіру, секіргішпен бір орында секіру, лақтырулар, көлденең және тік орнатылған нысанаға шағын допты лақтыру; «иықтан асыра» лақтыру тәсілімен алысқа лақтыру;
      2) жүгіру, секіру, лақтыру және эстафета түріндегі қозғалмалы ойындар, дала жарысы. Ойлы-қырлы жерлері аз далада табиғи кедергілерден өтіп жүгіру (1,5-2 шақырым), қозғалмалы ойындар, алдыңғы сыныпта үйретілген ойындар;
      3) қимыл-қозғалыс сапаларын дамытуға арналған ойындар - «Жылжымалы арқан», «Нөмірлерді шақыру», «Үйсіз қоян», «Орамал», «Ау» және қуыспақ ойындарының түрлері;
      4) доппен өткізілетін ойындар - «Доппен қуыспақ», «Нысанаға дәл тигізу», «Допты аяқпен тебе қозғалу», «Колоннада тұрып допты лақтыру», «Допты көршіге беру», «Допты өткізу» және т.б.
      22. Шаңғы:
      1) таяқпен итеріле сырғу, адымдап және сырғи шаңғы ізімен қозғалу, бір орында тұрып аяқтың өкшесін көтермей адымдай бұрылу, аласа дөңге адымдап, «шырша» және «баспалдақ» тәсілдерімен көтерілу, негізгі тұру қалпында еңіске түсу, «Соқаша» тежелу, шаңғымен 1 шақырым қашықтықты өту;
      2) қозғалмалы ойындар және қарама-қарсы эстафеталар: «Кім тауға бірінші болып шығады», «Кім таудан ұзағырақ сырғиды», «Шаңғы сайысы», «Қақпаға» және т.б.
      21. Жүзу:
      1) тыныс алу жаттығулары, «Жұлдызша» және «Қалытқы» қалпында демді ұстау жаттығулары, біреудің көмегімен немесе бассейннің жақтауынан ұстап етпеттеп және шалқалап жатып «жұлдызша» жаттығуын орындау, бассейннің жақтауынан ұстап жатып аяқпен кроль тәсілімен жүзу кезіндегі қимылдарды орындау;
      2) етпеттеп және шалқалап жатып сырғу, судағы ойындар - «Туннелге кіретін поезд», «Балықтар және ау», «Толқиды теңіз», «Су түбіне отыр», «Дельфиндер», «Торпедо» және т.б. су қарсылығын жеңуге, суда сырғу және сүңгуді үйрететін ойындар.
      22. 2-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері:
2 кесте

№	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1.	3х10м қайталап жүгіру (с)	9,8	10,2	10,6	10,4	10,8	11,5
2.	30 м жоғары сөре (старт) жүгіру (с)	6,2	6,8	7,2	6,3	6,9	7,3
3.	1000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
4.	6 м қашықтықтан допты нысанаға лақтыру (5 рет)	3	2	1	3	2	1
5.	Кермеде тартылу (рет)	3	2	1	-	-	-
6.	Асылып жатып аласа кермеде тартылу (рет)	-	-	-	8	6	4
7.	Шаңғымен 1 шқ жүру (мин, с)	8,30	9,00	9,30	9,00	9,30	10,00
8.	Қарсыз аудандарда 1000 м далалық жарыс (кросс)	уақыт есептелмейді

23. 2-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі ұлдар
3 кесте

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	6,4	7,3	7,2 – 6,9	6,8 – 6,0	5,9 - 5,6	5,5
Бір орыннан ұзындыққа секіру	121,0	105	106 - 112	113 – 129	130 – 137	136
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	253,0	158,0	159,0 - 205,0	206,0 – 300,0	302,0 – 347,0	348,0
3х10 қайталап жүгіру	10,4	11,7	11,6 – 11,1	11,0 – 9,8	9,7 – 9,2	9,1
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	11,7	7,0	8,0 – 9,0	10,0 - 14,0	15,0 – 16,0	17,0

24. 2-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі (қыздар):
4 кесте

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	6,5	7,6	7,5 – 7,1	7,0 – 6,0	5,9 - 5,5	5,4
Бір орыннан ұзындыққа секіру	113,0	97	98 - 105	106 – 120	121 – 129	130
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	218,0	128,0	126,0 - 168,0	169,0 – 255,0	256,0 – 298,0	299,0
3х10 қайталап жүгіру	10,7	12,1	12,0 – 11,5	11,4 – 10,4	10,3 – 9,7	9,6
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	9,6	5,0	5,5 – 7,0	7,5 - 12,5	13,0 – 14,5	13,5

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Курс мазмұны келесі бөлімдерден тұрады:
1) тақырыптық жоспар:
5 кесте

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	6	-	-	6	12
	2. Қозғалмалы ойындар	8	4	6	4	16
	3. Гимнастика	-	6	6	-	10
	4. Шаңғы (қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады)	-	-	8	-	8
	5. Жүзу (жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады)	-	-	-	4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	14	10	20	14	58
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	4	4	-	2	10
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық спорт түрлерін қолдану)	4	4	-	2	10
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	4	4	-	2	10
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ():		18	14	20	16	68

      26. Білім негіздері:
      1) Қазақстан халқының дене мәдениеті және оның еңбекпен байланысы, қимыл-қозғалыс тәртібі және оның денсаулық үшін маңызы, дене жаттығуларының денсаулықты нығайту, дене бітімін қалыптастыру және жалпақтабандылықтың алдын-алуға тигізетін оң әсері;
      2) футбол, волейбол және баскетбол ойындары.
      27. Қимыл-қозғалыс біліктіліктері мен дағдылар:
      1) гимнастика, алдыңғы сыныпта үйретілген оқу материалдарын қайталау, саптық жаттығулар, «Адым бас!», «Жиі бас!», «Қысқарта бас!», «Бірінші-екіншіге санал!» пәрмендері;
      2) екі қатардан, екі шеңбер құру, қиғаштап, қарсы бағытта, «жыланша» жүру;
      3) спорттық құралдармен және құралдарсыз орындалатын жалпы дамыту жаттығулары кешен;
      4) дене бітімін (мүсінді) қалыптастыруға арналған жаттығулар, таңертеңгілік гимнастика жаттығулары, нығыздалған доппен (1 кг) және гантельмен (0,5 кг) орындалатын жаттығулар кешені;
      5) акробатикалық жаттығулар: жинақталып отырған қалыптан артқа аунап, екі қолды бастан асыра таяну, алға аунап, тізерлеп отыру, артқа аунап жауырынға тұру және тік аяқты бастан асыра төмен түсіру, тізені бүгу және бастапқы қалыпты қабылдау, тізерлеп таянған қалыптан оң және сол қапталдарға тербеле-аунау;
      6) тепе-теңдік жаттығулары: гимнастикалық орындықтың үстімен жүріп, допты еденге соғу және қағып алу. Биіктігі 50 см бөрене үстіне қойылған доптардан аттап өту; допты лақтыру және қағып алып қозғалу; биіктігі 25 см құралдардан аттап өтіп, оңға және солға аяқтарды тіркестіре жүру;
      7) бөрене үстінде оңға және солға бұрылу, бұрын үйретілген жаттығулардан құрылған қарапайым комбинациялар (бөрене үстінде аяқ ұшымен жүру, бұрылулар);
      8) өрмелеу және кедергіден асып түсу - еңіс орнатылған гимнастикалық орындықта тізерлеп тұрып және етпеттеп жатып өрмелеу, өрмелеу және асып түсу арқылы 3-4 кедергіден өту, арқанды аяқпен қайшылай қармап көтерілу. Арқанға асылып тұрып аяқпен қайшылай қармап көтерілу, арқанға өзіндік тәсілмен өрмелеу (2,5 м);
      9) гимнастикалық қабырғада, бөренеде, гимнастикалық орындықта асылу;
      10) би жаттығулары, қол, аяқ, кеуде және бастың ырғақты қимылдарын музыкамен үйлестіре орындау;
      11) ұлттық және балалар билерінің элементтері;
      12) гимнастика элементтерінен құрылған қозғалмалы ойындар мен эстафеталар.
      28. Жеңіл атлетика:
      1) алдыңғы сыныпта үйретілген жаттығуларды қайталау, адымның ұзындығы мен жиілігін өзгертіп жүру, жоғарғы сөре (старт), жүгіру, жүру мен жүгіруді кезектестіру, тізені биік көтеріп және аяқты артқа лақтырып жүгіру, 30 м, 60 м жүгіру, 1500 м қашықтыққа жүгіру уақыт есептелмейді;
      2) қарама-қарсы эстафеталар - секірулер, секіргішпен бір орында және алға қозғала секіру, ырғулар, 50 см биіктіктен секіру, жеңіл жерге түсу, бір орыннан ұзындыққа секіру, жүгіріп келіп ұзындыққа секіру және тізені бүгіп биікке секіру;
      3) шағын допты нысанаға лақтыру, шағын допты алысқа лақтыру;
      4) жүгіру, секіру және лақтырулардан құрылған қозғалмалы ойындар мен эстафеталар;
      5) спорт ойындарының элементтерінен тұратын қозғалмалы ойындар;
      6) доппен орындалатын жаттығулар, допты биік лақтырып екі (бір) қолмен қағып алу, дәл солай, тек қосымша қимылдар орындаған соң, бір-біріне қарама-қарсы орналасып (арақашықтық 2 м) допты бір-біріне түрлі амалдармен лақтыру - төменнен, бастан асыра, кеудеден, жүріп және жүгіріп доппен қозғалу, жұптасып орналасып бір орында және қозғалыста допты бір-біріне аяқпен беру;
      7) доппен өткізілетін ойындар: «Бер де - қаш», «Түрлі заттарды айнала доппен қозғалу», «Допты колоннада беру», «Допты жетекшіге берме», «Атыспақ»;
      8) дала жарысы - ойлы-қырлы жерлері аз далада табиғи кедергілерден өтіп жүгіру (1,5-2 шақырым).
      29. Шаңғы:
      1) алдыңғы сыныпта үйретілген оқу материалдарын қайталау, бір аяқпен сырғу, шаңғышының биік және төмен тұру қалпынан еңіске түсу, сырғи адымдап қозғалу, шаңғымен 2 шқ қашықтықты жүру, шаңғымен өткізілетін ойындар.
      30. Жүзу:
      1) алдыңғы сыныпта үйретілген оқу материалдарын қайталау, суда бассейннің жақтауынан ұстап жатып кроль тәсілімен жүзу кезіндегі аяқ қимылдарын орындау, аяқтың қимылдарымен сырғу, қолдың қимылдарымен сырғу, судан сөре (старт), суға аяқпен секіру, суға құлау (жақтауда отырып, қол жоғарыда, дене алға еңкейген), дәл солай, жақтаудан итеріле;
      2) суда өткізілетін ойындар - «Алға сырғу», «Кім жылдам», «Кім алысқа секіреді», «Каскад», «Доп үшін күрес», «Доппен қуыспақ».
      31. 3-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері:
6 кесте

№ п/п	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№ п/п	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1.	3х10 м қайталап жүгіру, с	9,1	9,8	10,4	9,6	10,4	11,0
2.	30 м жүгіру, с	5,7	6,2	7,0	5,8	6,3	7,2
3.	1500 м жүгіру	уақыт есептелмейді
4.	Екі аяқтап 8 рет секіру, м	12,5	9,0	6,0	12,1	8,8	5,0
5.	6 м қашықтықтан шағын допты нысанаға тигізу (5 рет)	4	3	1	4	3	1
6.	Биік кермеде тартылу (рет)	4	2	1	-	-	-
7.	Асылып жатып аласа кермеде тартылу (рет)	-	-	-	13	8	6
8.	Шаңғымен 1000 м жүгіру, мин, с	8,00	8,30	9,00	8,30	9,00	9,30
9.	Шаңғымен 2000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
10.	15 м жүзу	уақыт есептелмейді
11.	1,5 шқ жүгіру (қарсыз өңірлерде)	уақыт есептелмейді

32. 3-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
7 кесте
ұлдар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	6,2	7,1	7,0 – 6,7	6,6 – 5,8	5,7-5,4	5,3
Бір орыннан ұзындыққа секіру	134	111	112 - 122	123 – 145	146 – 157	157
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	262	148	149 - 200	201 – 314	315 – 366	367,0
3х10 қайталап жүгіру	10,0	11,3	11,2 – 10,8	10,7 – 9,6	9,5 – 9,1	9,0
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	12,8	8,0	9,0 – 10,0	11,0-15,0	16,0 – 17,0	18,0

33. 3-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
8 кесте
қыздар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	6,4	7,5	7,4–6,8	6,7 – 5,9	5,8-5,4	5,3
Бір орыннан ұзындыққа секіру	120	99	100-109	110 – 130	131 – 141	142
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	236	123	124 - 178	179 – 288	289 – 343	344
3х10 қайталап жүгіру	10,0	11,3	11,2 – 10,8	10,7 – 9,6	9,5 – 9,1	9,0
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	12,0	7,5	8,0 – 9,5	10,0-14,0	14,5 – 16,0	17,5

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

34. Курс мазмұны келесі бөлімдерден тұрады:
1) тақырыптық жоспар:
9 кесте

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	6	-	-	6	12
	2. Қозғалмалы ойындар	8	6	6	4	24
	3. Гимнастика	-	6	6	-	12
	4. Шаңғы (қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады)	-	-	8	-	8
	5. Жүзу (жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады)	-	-	-	4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны	14	12	20	14	60
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	4	2	-	2	8
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық спорт түрлерін қолдану)	4	2	-	2	8
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны	4	2	-	2	8
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ()		18	14	20	16	68

      35. Білім негіздері:
      1) қимыл-қозғалыс тәртібі және оның оқушы денсаулығы мен жұмыс істеу қабілеті үшін маңызы, шынығу тәртібі.
      36. Гимнастика:
      1) алдыңғы сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, саптық жаттығулар;
      2) «Сапқа тұр!», «Түзел!», «Тік тұр!», «Еркін тұр!» пәрмендері, мұғалімге мәлімдеме жасау, сан бойынша саналу, бір қатардан үш қатарға сан бойынша сап құру, жүріп келе жатып бір колоннадан үш және төрт колоннаға сап құру;
      3) құралдармен және құралдарсыз орындалатын жалпы дамыту жаттығулары, гимнастикалық таяқпен, шығыршықпен, үлкен және шағын доптармен орындалатын жаттығулар;
      4) сабаққа дейінгі гимнастика, дұрыс дене бітімін (мүсінді) қалыптастыруға арналған жаттығулар;
      5) акробатикалық жаттығулар: үйретілген тәсілмен 3-4 мәрте алға аунау, жинақталып отырған қалыптан артқа аунау, артқа аунап жауырынға тұру, төменгі сыныптарда үйретілген жаттығулардан құрылған комбинациялар;
      6) тепе-теңдік жаттығулары: бөрене үстімен алға ұмтыла жүру, артқа аяқ ұшымен жүру; аяқты тіркестіре көлденең және тігінен жүру, тізерлеп тұрып таяну қалпына түсу, гимнастикалық орындықтың үстінде аяқ ұшымен 90^о и 180^о бұрылу (қол екі жақта);
      7) өрмелеу және асып түсу - тапсырма бойынша еңіс орнатылған гимнастикалық орындықпен өрмелей келіп, гимнастикалық қабырғаға өрмелеу (аяқ-қолдың бір мезгілді және аралас тәсілімен), гимнастикалық қабырғаға жоғары, қиғаштап, аяқ-қолдың бір мезгілді және аралас тәсілімен өрмелеуден соң 30^о бұрышпен еңіс орнатылған гимнастикалық орындықпен өрмелеп түсу, биіктігі 1 м кедергіден асып түсу, қатарынан қойылған 3-4 кедергіден өту, аяқты қайшылау тәсілімен арқанға өрмелеу, арқанға үш тәсілмен өрмелеу (2,5 м);
      8) асылу және таянулар - тізені бүгіп асылу, аяқты іліп асылу, қолды және аяқты бүгіп асылу, таянып жату, тізерлеп тұрып таяну, секірулер, бір орында тұрып қысқартылған секіргішпен секіру, бір аяқтан екіншісіне ауысып секіру, жұмсақ төсеніш төселген 60 см биіктікке секіріп міну және секіріп түсу;
      9) таянып секіру (кіші ағаш ат) - ағаш атқа ырғып мініп тізерлеп отыру, жүрелей отырған қалыптан қолды алға сермей жұмсақ төсенішке секіріп түсу;
      10) би жаттығулары: төменгі сыныптарда үйретілген ырғақты қимылдар, балалар мен ұлттық билерден құрылған кешен, қазақтың ұлттық билеріндегі жаттығулар және ұлттық ырғақты қимылдардан құрылған жаттығулар, күрес элементтері. «Қазақ күресі» (ұлдар), жалпы дамыту жаттығуларынан құрылған қозғалмалы ойындар, гимнастика элементтерінен құрылған қозғалмалы ойындар, гимнастикалық кедергілерден өту.
      37. Қозғалмалы ойындар:
      1) үлкен доппен өткізілетін жаттығулар (баскетбол ойынының элементтері), баскетболшының орташа тұру қалпында аяқты аяққа тіркестіре қозғалу, арқамен жүгіру әрекеттерін қарапайым жүгірумен кезектестіре орындау, кедергілерді айнала допты оң, сол қолмен және екі қолмен кезектестіре еденнен серпе қозғалу, допты еденнен серпе алып жүріп қозғалудан құрылған қозғалмалы ойындар мен эстафеталар, допты қағып алу мен беру түрлері: төменнен екі қолмен, кеудеден, бастан асыра, иықтан бір қолмен, еденнен серпе, тиімді биіктікке орнатылған себетке допты кеудеден екі қолмен (төменнен екі қолмен) лақтыру, «Допты жетекшіге берме!», «Доп капитанға!» және т.б. ойындар, футбол ойынының элементтерінен құрылған жаттығулар, тік бағытпен кедергілерді айнала доппен қозғалу, жұптасып орналасып бір-біріне аяқтың ішкі жағымен доп беру, доппен қозғалып келіп қарсы келген ойыншыға беру (қарама-қарсы эстафета), «Футбол қуыспағы», «Шеңберде өткізілетін аяқ добы» және т.б. ойындар.
      38. Жеңіл атлетика:
      1) алдыңғы сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, 3 минут бірқалыпты екпінмен жүгіру, 30 м, 60 м жүгіру, уақытты есепке алмай 2000 м жүгіру, әр оқушы 60 м қашықтыққа жүгіретін қарама-қарсы және алаңды айнала жүгіру эстафеталары, секірулер, бір орыннан ұзындыққа секіру, жүгіріп келіп «тізені бүгу» тәсілімен ұзындыққа секіру, жүгіріп келіп «аттап өту» тәсілімен биіктікке секіру, лақтыру, шағын допты нысанаға және алысқа лақтыру, жүгіру, секіру және лақтыру әрекеттерінен құрылған қозғалмалы ойындар, дала жарыс, ойлы-қырлы жерлері аз далада табиғи кедергілерден өтіп жүгіру (1,5-2 шақырым).
      39. Шаңғы:
      1) алдыңғы сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, алма-кезек екі адымды жүріспен қозғалу, тік бағытта 100 м қашықтықты жылдам жүгіріп өту, қозғалыс кезінде адымдап бұрылу, аласа дөңге «шырша» тәсілімен көтерілу, шаңғымен 2 шқ қашықтықты бірқалыпты екпінмен жүріп өту, 1 шқ қашықтықты уақытқа жүгіру;
      2) шаңғымен өткізілетін ойын түрлері: «Нөмірлерді шақыру», «Шаңғы сайысы», «Секіргіш шаңғышылар» (секіріп бұрылу), «Қақпадан өту» және т.б.
      40. Жүзу:
      1) алдыңғы сыныптарда үйретілген оқу матетиралдарын қайталау, етпеттеп кроль тәсілімен жүзу кезіндегі қол мен аяқтың қимылдарын үйлестіру, етпеттеп кроль тәсілімен жүзу кезіндегі қолдың қимылы мен тыныс алуды үйлестіру, етпеттеп кроль тәсілімен жүзу, етпеттеп кроль тәсілімен жүзу кезіндегі бұрылулар;
      2) суда өткізілетін ойын түрлері: «Теңіздегі шайқас», «Бәріміз бірге», «Допты жүргізушіге бер», «Ұшқыр дельфин».
      41. 4-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері:
10 кесте

№ п/п	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№ п/п	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1.	30 м жүгіру, с	5,5	6,0	6,8	5,6	6,1	7,0
2.	2000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
3.	Ұзындыққа секіру (см)	300	260	220	260	220	180
4.	Биіктікке секіру (см)	100	90	80	95	90	80
5.	Доп лақтыру (150 гр), м	27	22	18	17	15	12
6.	Биік кермеде тартылу (рет)	5	3	2	-	-	-
7.	Асылып жатып аласа кермеде тартылу (рет)	-	-	-	14	9	7
8.	Шаңғымен 1 шақырымға жүгіру (мин, с)	7,00	7,30	8,00	7,30	8,00	8,30
9.	Шаңғымен 2 шақырымға жүгіру (мин, с)	уақыт есептелмейді
10.	25 м жүзу	уақыт есептелмейді
11.	Қарсыз аудандарда 2000 м жүгіру	уақыт есептелмейді

1) ескерту - білім беру саласының аймақтық және жергілікті жердегі органдары климаттық және экологиялық жағдайларға байланысты оқу нормативтерін өзгертуге құқықтары бар;
42. 4-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
11 кесте
ұлдар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,8	6,7	6,6 – 6,3	6,2 – 5,4	5,3 -5,0	4,3
Бір орыннан ұзындыққа секіру	145	122	123-132	133 – 156	157 – 166	167
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	317	214	215-265	266 – 368	369 – 419	420
3х10 қайталап жүгіру	9,7	10,6	10,5 – 10,2	10,1 – 9,4	9,3 – 9,0	8,9
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	14,7	10,0	11,0 – 12,0	13,0 -17,0	18,0 – 19,0	20,0

43. 4-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
12 кесте
қыздар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	6,0	6,9	6,8 – 6,5	6,4 – 5,6	5,5 - 5,2	5,1
Бір орыннан ұзындыққа секіру	135	114	115 -125	126 – 146	147 – 157	158
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	301	208	210 - 255	254 – 348	349 – 395	396
3х10 қайталап жүгіру	10,0	10,7	10,6 – 10,4	10,3 – 9,7	9,6 – 9,4	9,3
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	13,6	8,5	9,0 – 11,0	11,5 - 15,5	16,0 – 18,0	18,5

6. Оқушылардың дайындық деңгейлеріне қойылатын талаптар

      44. Оқушылардың дайындық деңгейлері пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттік нәтижелер бойынша бағаланады.
      45. Пәндік нәтижелер екі аспектіде айқындалады: білуі/түсінуі тиіс және меңгере білуі тиіс.
      46. 1-4-сыныпты бітіруші оқушылар:
      1) салауатты өмір салтын қалыптастырудағы дене тәрбиесі мен спорттың рөлін;
      2) қимыл-қозғалыс әрекеттерін қалыптастыру және қимыл-қозғалыс сапаларын дамытудың негіздерін;
      3) ағзаны шынықтыру тәсілдерін;
      4) күн тәртібіндегі дене жаттығуларының рөлін білуі/түсінуі тиіс.
      47. 1-4-сыныпты бітіруші оқушылар:
      1) негізгі дене сапаларын дамытатын жалпы дамыту жаттығуларының кешенін, таңертеңгілік гимнастика жаттығуларының кешенін орындауды;
      2) гимнастикалық, акробатикалық, жеңіл атлетикалық жаттығулар кешенін, спорт ойындарының техникалық-тактикалық әрекеттерін орындауды;
      3) дене жаттығуларын орындау кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтауды меңгере білуі тиіс.
      48. 2-сынып оқушылары дене қимылдарының мына қасиеттерін көрсетуі тиіс:
13 кесте

Дене сапалары	Дене жаттығулары	Ұлдар	Қыздар
Жылдамдық	Жоғарғы сөреден 30 м жүгіру, (с)	7,3	7,3
Күш	Бір орыннан ұзындыққа секіру (см)	109	100
Күш	Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	170	135
Төзімділік (ұсынылып отырған жаттығулардың бірін таңдау)	1 шқ дала жарысы (кросс)	уақыт есептелмейді
	Шаңғымен 1 шқ қашықтықты өту	уақыт есептелмейді
	1000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
Қимыл-қозғалыс үйлесімділігі	3х10 м қайталап жүгіру (с)	11,4	12,0

49. 3-сынып оқушылары дене қимылдарының мына қасиеттерін көрсетуі тиіс:
14 кесте

Дене сапалары	Дене жаттығулары	Ұлдар	Қыздар
Жылдамдық	Төменгі сөреден 30 м жүгіру (с)	7,0	7,0
Күш	Бір орыннан ұзындыққа секіру (см)	117	105
Күш	Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	175	150
Төзімділік (ұсынылып отырған жаттығулардың бірін таңдау)	1,5 шқ дала жарысы	уақыт есептелмейді
	Шаңғымен 2 шқ қашықтықты өту	уақыт есептелмейді
	1500 м жүгіру	уақыт есептелмейді
Қимыл-қозғалыс үйлесімділігі	Алға бірізділікпен домалау, аунау (рет)	2	2
Қимыл-қозғалыс үйлесімділігі	3х10 м қайталап жүгіру (с)	11,0	11,5

50. 4-сынып оқушылары дене қимылдарының мына қасиеттерін көрсетуі тиіс:
15 кесте

Дене сапалары	Дене жаттығулары	Ұлдар	Қыздар
Жылдамдық	Төменгі сөреден 30 м жүгіру (с)	7,0	7,0
Жылдамдық	Жылдам қарқында секіргішпен секіру (с)	уақыт есептелмейді
Күш	Бір орыннан ұзындыққа секіру (см)	117	105
Күш	Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	175	150
Төзімділік (ұсынылып отырған жаттығулардың бірін таңдау)	2 шқ дала жарысы	уақыт есептелмейді
	Шаңғымен 2 шқ қашықтықты өту	9.00	9.30
	2000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
Қимыл-қозғалыс үйлесімділігі	Алға бірізділікпен домалау, аунау (рет)	3	3
Қимыл-қозғалыс үйлесімділігі	3х10 м қайталап жүгіру (с)	10,3	10,5

      51. Тұлғалық нәтижелер, 1-4-сынып оқушылары:
      1) патриотизмді, өз Отанына, көпұлттық Қазақстан Республикасының өткені мен келешегіне деген құрметті тәрбиелеу; жауапкершілік және Отан алдындағы борышты сезінуді;
      2) оқу-үйренуге жауапкершілікпен қарау, оқушылардың үйрену мен танымға деген қызығушылықтарын ояту арқылы дербес дамуға және өз беттерімен білім деңгейлерін көтеруді қалыптастыру, сонымен қатар еңбекке деген құрметті қалыптастыру арқылы әлеуметтік маңызы бар жұмыстарға белсенді ат салысуды;
      3) өз құрбыларымен, өзінен кіші және үлкендермен қарым-қатынас орнатуда, ересектерден білім алуда, қоғамдық маңызы бар жұмыстарды орындауда, ғылыми, шығармашылық және өзге де іс-әрекеттерді орындау кезіндегі құзіреттілікті қалыптастыруды;
      4) қауіпсіз және салауатты өмір салтының құндылықтарын қалыптастыру; адамдардың өміріне және денсаулығына нұқсан келтіретін төтенше жағдайларда жеке және ұжым болып әрекет ету ережелерін, көлікке мінгенде және жолда жол ережелерін сақтауды айқындауы керек.
      52. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер, 1-4-сынып оқушылары:
      1) жұмыс істеу қабілетін жоғарылату, денсаулықты сақтау мен нығайтуды;
      2) жеке, ұжымдық және отбасылық демалысты ұйымдастыру және өткізу, бұқаралық-спорттық көпшілікке арналған жарыстарға қатысуды;
      3) белсенді шығармашылық жұмыстар, салауатты өмір салтын таңдау және қалыптастыруды;
      4) өзінің оқуға деген мақсатын дербес анықтап, оқу және танымдық іс-әрекеттер кезінде жаңа міндеттер жүктей және құра білу, өзінің танымдық қызығушылықтарын дамытуды айқындауы керек.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
13-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде) 1. Пояснительная записка

      1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начальное, основное среднее, общее среднее образование), утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.
      2. «Грамота» – учебный предмет, интегрированный по своему содержанию, который относится к образовательной области «Язык и литература» и представляет собой целостную систему первоначального обучения видам речевой деятельности (слушание, говорение, чтение и письмо), ориентированную на личностные, системно-деятельностные и предметные результаты обучения.
      3. Целью обучения предмету «Грамота» является сформировать высоконравственную личность школьника, развить его индивидуальные творческие способности, обучить осознанному чтению, письму, правильной и выразительной связной речи. В результате обучения необходимо сформировать функциональную грамотность, позволяющую использовать приобретенные знания, умения и навыки по чтению и письму в различных жизненных ситуациях, в реальном общении.
      4. Задачами обучения предмету являются:
      1) формирование основных способов учебной деятельности: развитие устойчивого произвольного внимания и памяти, логического и образного мышления, интереса к учебным задачам урока, умения рационально использовать учебное время, самостоятельность в постановке и решении учебных задач;
      2) формирование личностных качеств: нравственных, патриотических, эстетических качеств личности, ориентированных на национальные казахстанские ценности; развитие познавательного интереса, пробуждение творческой активности, самостоятельной деятельности обучаемых.
      5. Учебный предмет «Грамота» изучается на протяжении всего учебного года и традиционно делится на три периода: добукварный (подготовительный), букварный и послебукварный. Каждый период обучения имеет свои цели и задачи.
      6. Добукварный (подготовительный) период. Цель:
      1) подготовить к обучению чтению и письму;
      2) развить связную речь.
      7. Задачи периода:
      1) приобщение учащихся к учебной деятельности; овладение основными способами учебной деятельности (умение внимательно слушать, понимать, запоминать, воспроизводить учебный материал);
      2) подготовка к чтению (развитие фонематического слуха, фонемной ориентировки в слове, звуковой анализ слова, «чтение» слова по звуковым схемам);
      3) подготовка к письму (развитие мелкой мускулатуры руки, рисование, штриховка, обводка с соблюдением рабочей строки, письмо основных элементов букв);
      4) обогащение словарного запаса, связной речи на материале текстов, имеющих возможности нравственного и патриотического воспитания.
      8. Букварный период. Цель:
      1) овладеть видами речевой деятельности (слушание, чтение, письмо, говорение).
      9. Задачи:
      1) освоение 33 букв русского алфавита (печатных и письменных, строчных и заглавных), умение соотносить звук и букву, фиксировать данное соответствие / несоответствие в звукобуквенной схеме;
      2) слоговое плавное чтение слогов, слов с переходом на чтение целого слова, чтение предложений, небольших связных текстов;
      3) каллиграфическое письмо букв, слогов и слов с данными буквами; письмо предложений;
      4) развитие связной речи на материале читаемых текстов, воспитание нравственных и духовных ценностей.
      10. Послебукварный период. Цель:
      1) развить навыки речевой деятельности (слушание, чтение, письмо, говорение).
      11. Задачи:
      1) совершенствование навыков чтения и письма;
      2) формирование элементарных представлений об единицах языка (звук, слог, слово, предложение);
      3) овладение элементарными нормами орфографии;
      4) развитие связной речи и личностных нравственных и гражданских качеств на материале читаемых текстов и собственного сочинительства.
      12. Объем учебной нагрузки по учебному предмету составляет 7 часов. Годовой объем учебной нагрузки: 231 учебных часов, которые распределяется по периодам обучения:
      1) 1 полугодие: подготовительный период – 28 ч.; букварный период – 112 ч.;
      2) 2 полугодие: послебукварный период – 91 ч.
      13. В процессе изучения содержания учебного материала учитываются межпредметные связи (по горизонтали):
      1) русский язык и литературное чтение. Учебный предмет «Грамота» является по своему содержанию интегрированным предметом: обучение чтению и письму, элементарной грамматики осуществляется на основе литературных текстов. Достижение личностных результатов зависит от качества отбора произведений, на базе которых осуществляется формирование нравственной системы ценностных ориентиров школьников, формирование их гражданской и нравственной позиции;
      2) познание мира. Уроки грамоты – это расширение познавательных интересов учащихся об окружающем мире, природе. Обучение чтению осуществляется на текстах, посвященных явлениям природы, жизни животного мира, тайнам растений лесов и полей;
      3) математика. Проведение звукового анализа требует определения количества звуков в слове, их последовательности, сравнения (больше/ меньше) звуко-буквенного состава слов;
      4) изобразительное искусство. На уроках грамоты широко используются произведения живописи, рисунка: учащиеся рисуют, раскрашивают, штрихуют, пополняют свой словарный запас, составляя устные рассказы по картинам;
      5) музыка. Использование музыкальных произведений во время уроков грамоты создает положительную мотивация к усвоению нового материала;
      6) физическая культура. Во время динамической паузы учащиеся выполняют различные физические упражнения, сопровождаемые речевками.
      14. Межпредметные связи (по вертикали): учебный предмет «Грамота» готовит учащихся к учебным предметам «Русский язык» и «Литературное чтение» во 2 классе.

2. Базовое содержание учебного предмета для 1 класса

      15. Подготовительный период (28 часов):
      1) основные единицы речи: речь. Речь - средство общения. Речь устная и письменная;
      предложение. Распознавание в звучащей речи предложений. Графическое обозначение предложений (схема предложения);
      слово. Распознавание в предложении слов. Порядок и количество слов в предложении. Графическое обозначение слова (схема слова);
      слог, ударение. Деление слов на слоги (устно, по количеству гласных звуков), выделение силой голоса ударного слога при произношении слова. Графическое обозначение слогов в схеме слова, обозначение знаком ударения ударного слога в схеме;
      звук. Различение и выделение из слова звуков: гласных и согласных, твердых и мягких. Графическое их обозначение (гласный - красная клеточка, твердый согласный – синяя, мягкий - зеленая клеточка). Звукослоговой анализ слова: определение количества слогов в слове, количества звуков, их последовательности в слове; качественная характеристика звуков (гласные и согласные, твердые и мягкие).
      2) виды речевой деятельности: слушание (аудирование), развитие речевого слуха, различение в речи основных единиц (слово, предложение), распознавание в слове звуков речи, их соотнесение с буквами; слушание диалогической и монологической речи, чтения текстов учителем, учащимися;
      говорение. Работа над звуковой культурой речи: «произносительные разминки» со скороговорками, загадками, потешками с целью дифференциации смешиваемых детьми звуков: Л-Р, З-С, С-Ш, Ш-Ж, З-Ж, П-Б. Участие в учебных диалогах, монологических рассказах о себе, о своей семье, товарищах; пересказ рассказов, сказок, разыгрывание их по ролям, чтение наизусть стихотворений. Словарная работа по обогащению активного словарного запаса слов по лексическим темам: «Расскажи о себе», «Я и мои друзья», «Моя семья», «Город (село), где я родился»; «Что где растет», «Кто где живет»; «Кем быть?» и др. Составление устных сочинений, придумывание начала и конца сказки: «Чем могла закончиться сказка?», «А с чего все началось?» и др.; сочинение рассказов и сказок по картинке и личным впечатлениям; описание природы («Мое любимое время года», «Золотая осень», «Как мы ходили в лес » и др.);
      3) подготовка к чтению. Составление звуковой схемы слова (трех-, четырех-звуковых с открытым (СГ) и закрытым (ГС) слогом, со стечением согласных (ССГ) «Чтение» звуковых схем с ориентировкой на гласный звук (обозначенный красным квадратом), на твердые и мягкие согласные (синие и зеленые квадратики) и количество звуков в схеме слова. Подбор к звуковой схеме слов, соответствующих по звуковому составу и «прочтение» схемы;
      4) подготовка к письму. Правильная осанка. Наклонное расположение тетради, умение держать ручку при письме. Формирование пространственной ориентировки в странице тетради (верхняя и нижняя строчка, справа, слева); зрительное восприятие: расположение на странице тетради рисунков. Понятие рабочей (узкой) и нерабочей (широкой) строки; соблюдение рабочей строки при выполнении письменных заданий. Рисование, штриховка, обводка контуров, соединение линий и фигур, раскрашивание узоров, бордюров, письмо элементов букв, вычерчивание прямых, ломаных, волнистых линий; рисование знакомых предметов в пределах рабочей строки. Письмо 8 элементов строчных букв. Специальные упражнения для развития глазомера, физические упражнения для развития кисти рук, мелких мышц пальцев, сопровождаемые речевыми упражнениями, скороговорками, стихотворениями.
      16. Букварный период (112 часов):
      1) чтение и письмо. Основные языковые единицы: буквы печатные и письменные, заглавные, строчные: 33 буквы русского алфавита, их правильное называние и письмо в соответствии с нормами каллиграфии; обозначение буквами гласных и согласных, твердых и мягких согласных звуков. Перевод звуковой схемы в звуко-буквенную в целях обозначения звука буквой и соотнесения звука и буквы: при совпадении со звуком буква вписывается в звуковую схему, в случае несовпадения со звуком буква надписывается над словом (е, е, ю, я) или пишется за словом (ь);
      последовательность введения букв определена принципами доступности, частотности, методической целесообразности буквы в целях увеличения слов и предложений для чтения: 1 группа – а, у, и, о, ы; 2 группа – м, т, н, л, с, р, ш; 3 группа – к, п, б, г, д, з, ж; 4 группа – е, е, в, й, ь, э, я, ю, х, ц, ч, щ, ф, ъ, ь (разделительный);
      письмо букв алфавита в соответствии;
      2) слог. Ударение. Определение слогов в слове по количеству гласных букв. Графическое обозначение слогов для чтения (дефис или лита). Чтение слога с ориентировкой на букву, обозначающую гласный звук. Чтение слогов разной структуры: СГ (согласный + гласный), ГС (гласный + согласный); ССГ (согласный + согласный + гласный), СГС (согласный + гласный + согласный) и др. Ударный слог. Постановка знака ударения в слове; выделение голосом при чтении ударного слога. Письмо слогов; правильное соединение букв в слоге;
      3) слово. Осознанное, правильное, плавное чтение и письмо слов различной структуры: односложные слова закрытой структуры (кот, дом); двусложные слова с открытыми слогами (ма-ма, мы-ло), с открытым и закрытым слогом (ма-лыш); двусложные слова с первым обратным слогом (Ан-тон); односложные и двусложные слова со стечением согласных (мост, со-сна); пары слов с мягкими и твердыми согласными (лук- люк, мышка-мишка); глухими и звонкими согласными (палка-балка, суп-зуб); слова с йотированными гласными в начале и середине слова (ель, мель; еж, клен); слова с мягким знаком на конце и в середине слова (конь, коньки); слова с разделительным твердым и мягким знаком (объявление, листья);
      4) списывание слов и предложений с печатного и рукописного текста; письмо под диктовку слов, написание которых не расходится с произношением;
      5) письмо слов с сочетаниями жи-ши, ча-ща, чу-щу;
      6) предложение. Различение границ предложения. Осознанное, правильное, выразительное чтение предложений, состоящих из 2-5 слов. Списывание предложений с образцов рукописного и печатного текста. Большая буква в начале первого слова предложения; точка в конце предложения. Письмо под диктовку предложений, состоящих из 2-3 слов;
      7) текст. Осознанное, выразительное чтение текста (слоговое чтение и целыми словами), состоящего из 5-10 предложений. Комментированное, выборочное чтение текста (по вопросам). Творческий пересказ букварного текста: дополнение содержания текста. Письмо связного текста под диктовку (3-4 предложения) со словами, написание которых не расходится с произношением;
      8) обогащение словарного запаса. Развитие связной речи;
      9) звуковая культура речи. Разучивание и произнесение чистоговорок, скороговорок, стихотворений, загадок и др.; различение на слух и произнесение смешиваемых звуков (л-р, с-з, щ-ж, п-б, с-ш и др.);
      10) работа над словом. Словарная работа: обогащение, уточнение, активизация в речи словарного запаса детей, использование слов для названия предметов, действий, признаков предмета. Классификация слов по лексическим темам («Дикие и домашние животные», «Овощи и фрукты», «Одежда и обувь» и др.). Воспитание языкового чутья к смысловым оттенкам слов, восстановление деформированных предложений текста, пропущенными словами. Подбор синонимов, антонимов (без использования терминов). Умение использовать в своей речи эмоционально-оценочные слова для выражения чувств, оценки прочитанного;
      11) работа над предложением и текстом. Составление предложений, текста по опорным словам. Пересказ связного текста, составление диалогов на материале букварных текстов; ответы на вопросы по прочитанному, восстановление текста по данному началу или концу; творческий пересказ, словесное рисование, составление рассказов по аналогии, по личным впечатлениям; составление рассказов по картинкам букваря, по серии картинок, объединенных общей темой, развернутое объяснение содержания букварного текста;
      12) внеклассное чтение: чтение небольших художественных произведений (1-2 страницы) детской литературы; умение узнавать книгу, рассматривать иллюстрации, рассказывать содержание сюжета, описывать героев произведения.
      17. Послебукварный период (91 часов):
      1) чтение. Письмо. Чистописание. Развитие речи. Чтение художественных и научно-популярных рассказов, стихотворений известных детских писателей русской, казахской и зарубежной литературы (объем – 0,5-1,5 страницы): А.С.Пушкин, К.И.Чуковский, С.Маршак, М.Алимбаев, А.Дуйсенбиев, Б.Заходер, Г.Скребицкий, Бр.Гримм, Э.Успенский, В.Бианки, К.Г.Паустовский и др. Чтение текстов (примерная тематика): Вот пришли морозы. Мир и природа вокруг нас. Наши добрые дела. Друг в беде не бросит. Смешные истории. На дворе звенит капель. Наша Родина – Казахстан. Чтение и разучивание наизусть стихотворений и рассказов, посвященных праздникам 8 Марта, 9 Мая;
      2) внеклассное чтение: самостоятельный выбор книг для внеклассного чтения (сказки, рассказы, стихотворения, произведения устного народного творчества); при работе с книгой различать основные ее элементы (переплет, обложку, страницы); ориентироваться в содержании, иллюстративном материале, назвать автора; отвечать на вопросы по содержанию, давать оценку героям, событию, которому посвящена книга. Умение сравнивать прочитанную книгу с другими книгами, оценивать ее; организация книжных выставок, различных игр, конкурсов на лучшего чтеца, знатока детских книг. Знание наизусть стихотворений, загадок, пословиц (не менее 8-10). Чтение и пересказ прочитанного близко к тексту (не менее 3-5);
      3) письмо. Общее понятие об основных единицах языка, их использовании в речи: звук, буква, слово, слог, предложение, текст. Гласные звуки и буквы Ударение. Согласные звуки и буквы Парные глухие и звонкие согласные. Алфавит. Слово – часть нашей речи. Слово называет предмет. Слово называет действие. Слово называет признак предмета. Слово – имя собственное. Предлог. Письмо в соответствии с орфографическими правилами правописания: Перенос слов. Заглавная буква в начале предложения. Безударные гласные. Мягкий знак на конце и в середине слова. Гласные после шипящих (жи-ши, ча-ща, чу-щу) Парные глухие и звонкие согласные в конце слова. Правописание предлогов со словами. Пунктуационные правила: знаки препинания в конце предложения (точка, вопросительный, восклицательный знаки) в соответствии с интонацией. Чистописание. Закрепление каллиграфических навыков: письмо букв, правильное соединение букв в слогах;
      4) развитие связной речи, навыков общения: Работа по обогащению словарного запаса и связной речи: пересказ прочитанного, ответы на вопросы по содержанию текста; творческая перестройка текста (придумать, добавить содержание прочитанного по картинам, опорным словам, по данному началу; использовать при сочинительстве изобразительно-выразительные средства языка (сравнения, эпитеты); разыграть диалог на материале текста, прочитать текст по ролям; деление текста на части, озаглавливание частей; собственная оценка прочитанного, устное словесное рисование картинок к тексту. Развитие навыков общения в соответствии с коммуникативной целью, мотивом высказывания.

3. Требования к уровню подготовки учащихся 1 класса

      18. Предметные результаты. По завершении 1 класса учащиеся должны знать:
      1) основные единицы устной и письменной речи: предложение. Слово. Слог. Текст. Ударение. Звуки речи (гласные, согласные, твердые, мягкие). Буквы (письменные и печатные, заглавные и строчные); графическое обозначение основных единиц речи:
      2) предложение;

      3) слово;
      4) слоговая структура слова;
      5) звуки: гласный - красная клеточка, твердый согласный – синяя, мягкий – зеленая клеточка;
      6) иметь представление о различии звука и буквы (звуки произносим и слышим, букву видим и пишем);
      7) правила орфографии и пунктуации: правописание слов с сочетаниями жи-ши, ча-ща, чу-щу, слов с мягким знаком на конце и в середине слова, слов с йотированными гласными в начале и середине слова; оформление начала и конца предложения: заглавная буква в начале первого слова в предложении и точка в конце предложения; правила правописания имен и фамилий людей, кличек животных с большой буквы; основные правила переноса слов.
      19. Учащиеся должны уметь:
      1) по каждому виду речевой деятельности: слушание (аудирование) и говорение;
      2) слушать слова, предложения, текст, понимает значение слов, содержание предложений и текста;
      3) владеть достаточным словарным запасом (300 слов) для раскрытия лексических тем («Мой дом, моя семья», «Школа, мои друзья», «Что я люблю делать», «Мои любимые животные», «О чем говорит природа», «Добрые и ласковые слова», «Овощи и фрукты», «Что продают в магазине» и др.); для общения в учебных и естественных ситуациях: «Разговор с другом», «В магазине», «О чем мы говорим по телефону» и др.;
      4) различать в устной речи слова, предложения, вычленять их из речи;
      5) слышать и различать звуки в слове, правильно их произносить; определять последовательность звуков в слове, их количественный и качественный состав (гласные и согласные, твердые и мягкие согласные); составлять звуковую схему (в пределах минимума); «читать» звуковые схемы; выделять при произношении ударный слог; обозначать его знаком ударения.
      20. Говорение:
      1) использовать в общении слова речевого этикета (вежливости, просьбы, извинения, приветствия);
      2) слушать, понимать и воспроизводить связные тексты (объем 60- 70 слов), задавать и отвечать на вопросы по тексту;
      3) производить анализ содержания читаемого текста: распознавать текст по заголовку и признаку связности нескольких предложений;
      4) пересказывать текст объемом 60-70 слов, соблюдая логику повествования;
      5) принимать участие в беседе, диалоге, дидактических играх («Доскажи словечко», «Словарный сундучок», «Кто лишний» и др);
      6) рассказывать наизусть небольшой стихотворный текст (в пределах 3-4 строф).
      21. Чтение:
      1) читать вслух, шепотом, про себя; владеть выборочным и объяснительным чтением;
      2) читать слоги различной слоговой структуры, используя метод «позиционного чтения» (закрытые и открытые, прямые и со стечением согласных: СГ, ГС, СГС, ССГС, СГСС и др.); читать целыми словами;
      3) читать плавно и осознанно слова (скорость 30-40 слов и знаков в минуту на конец учебного года);
      4) выразительно читать предложения, соблюдая паузы, повествовательную, восклицательную или вопросительную интонацию;
      5) осознанно читать связный текст, находить в тексте ответы на вопросы по содержанию текста, пересказывать прочитанное; составлять текст из трех-пяти предложений на определенную тему.
      22. Письмо. Каллиграфия. Грамматика. Орфография:
      1) правильно произносить звуки и обозначать их буквами;
      2) правильно писать все буквы русского алфавита (печатные и письменные, строчные и заглавные), соединять их в слоге, слове согласно существующим нормам каллиграфии, составлять звукобуквенную схему;
      3) списывать слова, предложения с рукописного и печатного текста (не более 10 слов); писать предложения (из 3-4 слов), текст (на более 10—15 знаков);
      4) правильно оформлять на письме предложения (заглавная буква в первом слове предложения, точка в конце предложения);
      5) писать под диктовку слова (5-6 слов), написание которых не расходится с произношением;
      6) применять на письме некоторые правила орфографии (перенос слов по слогам (простейшие случаи); заглавная буква в именах и фамилиях детей, кличках животных);
      7) различать ударный слог, ставить знак ударения в слове.
      23. Личностные результаты должны проявляться в (во):
      1) уважении к государственным символам (герб, флаг, гимн) Республики Казахстана, знании гимна страны; в соблюдении школьных норм поведения в соответствии с уставом школы;
      2) активной гражданской позиции, в охране окружающей среды, любви к родному краю, родному языку; стремлении беречь и защищать родную природу;
      3) владении государственным и родным языками, в уважительном отношении ко всем народам, проживающим на территории Казахстана, их национальной культуре и традициям;
      4) ведение здорового образа жизни, ответственного отношения к труду и учебе;
      5) проявление общечеловеческих нравственных качеств (честности, смелости, доброты, справедливости и др.) в решении бытовых проблем, соблюдение этических норм в общении; уважение к старшему поколению и забота о младших, проявление доброты и чуткости к другим.
      24. Системно-деятельностные результаты должны отражаются в (о):
      1) владении звуковой и буквенной (графической) системой, представление о соответствии и несоответствии звуков и букв, в использовании этих знаний при обучении чтению и письму, применение навыков чтения и письма в условиях коммуникативного общения;
      2) умении ориентироваться в фонемной структуре слова для правильного чтения и письма слогов и слов (гласный, согласный, твердый, мягкий согласный), производить элементарный звуковой и звуко-буквенный разбор слов в целях формирования основ грамотного письма, распознавать и выделять языковые единицы из речи (слова, предложения), использовать языковые знания в устной и письменной речи;
      3) владении методом «позиционного чтения» при формировании слогового чтения, методами беглого, сознательного и выразительного чтения, проектирования высказывания, конструирования текстов и творческого применения полученных знаний по грамоте в любых жизненных ситуациях.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
14-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Орыс тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде) 1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета для 2 класса

      11. Грамматический минимум, ориентированный на предметные результаты обучения. Повторение изученного в первом классе (10 ч.):
      1) содержание знаний. Речь. Слова речевого этикета: извинение, просьба, благодарность, приветствие, прощание. Слово. Предложение;
      2) содержание практической деятельности. Владение речью (устная и письменная), качествами речи: ясность, точность, выразительность, правильность. Использование слов речевого этикета: извинение, просьба, благодарность, приветствие, прощание;
      3) обогащение словарного запаса. Составление предложений. Точка в конце предложения. Большая буква в начале предложения;
      4) сочинение по опорным словам.
      12. Звуки и буквы. Правописание. Произношение (30 ч.):
      1) содержание знаний. Звуки и буквы. Гласные звуки, их обозначение буквами. Двойная роль букв е, е, ю, я. Согласные звуки, их обозначение буквами. Парные глухие и звонкие согласные. Твердые и мягкие согласные. Слог и правила переноса. Правила переноса слов с буквами Й и Ь, с двойными согласными. Ударение, его смыслоразличительная функция. Алфавит;
      2) содержание практической деятельности. Различение звуков в речи, их правильное произношение и обозначение буквами: гласные и согласные. Постановка ударения в словах, их правильное произношение в соответствии со знаком ударения. Правописание слов с буквами е, е, ю, я, звукобуквенный анализ слов с этими буквами. Произношение и правописание звонких и глухих согласных на конце слова, применение способа их проверки. Обозначение мягкости согласного в слове буквами Е, Ң, И, Ю, Я и мягким знаком (Ь). Правописание слов с разделительным мягким знаком (Ь). Перенос слов. Нахождение в слове безударных гласных, проверяемых и не проверяемых ударением. Применение способа проверки безударных гласных. (изменение формы слова). Правописание слов с сочетаниями ЖИ - ШИ, ЧА - ЩА, ЧУ-ЩУ. Правописание слов с –чк-,-чн-, -щн-. Правописание ь знака в конце и середине слова. Практическое применение алфавита. Звуко-буквенный разбор слов. Диктант, изложение по вопросам.
      13. Состав слова. Развитие речи. Правописание (20 ч.):
      1) содержание знаний. Общее понятие о составе слова. Окончание (звуковое). Родственные слова. Корень слова. Однокоренные слова. Приставка. Суффикс;
      2) содержание практической деятельности. Подбор однокоренных слов. Нахождение в слове приставки, суффикса, окончания. Разбор слова по составу (в пределах минимума); графическое обозначение значимых частей слова. Изменение окончаний для связи слов в предложении. Нахождение в корне слова безударных гласных, их произношение, обозначение буквами и проверка безударных гласных способом подбора однокоренных слов. Нахождение на конце и в середине корня слова перед согласными парных глухих и звонких согласных, их произношение, применение способа проверки парных согласных. Произношение и правописание слов с приставками, не изменяющимися на письме (с, по, об, от, за, в, во, за, пере и др.). Сравнение правописания приставки и предлога. Нахождение и употребление в речи слов с уменьшительно-ласкательными суффиксами -оньк, - еньк-. Диктант, сочинение по вопросам.
      14. Части речи. Правописание. Развитие речи. Имя существительное. Правописание. Развитие речи (20 ч.):
      1) содержание знаний. Имя существительное (общее грамматическое значение, вопросы кто? что?). Существительные одушевленные и неодушевленные. Собственные имена существительные. Род имен существительных (мужской, женский, средний род). Число имен существительных (единственное и множественное число);
      2) содержание практической деятельности. Нахождение существительных по значению и вопросам кто? и что?, определение существительных одушевленных и неодушевленных, их употребление в речи. Письмо собственных имен существительных (клички животных, имена и фамилии людей, географические названия) с большой буквы. Определение рода имен существительных, употребление форм рода существительных в речи. Правописание Ь на конце слов женского рода после шипящих. Определение числа имен существительных, употребление в речи форм единственного и множественного числа имен существительных. Правописание существительных с предлогами. Диктант, сочинение по картине.
      15. Имя прилагательное. Правописание. Развитие речи (10 ч.):
      1) содержание знаний. Имя прилагательное (общее грамматическое значение, вопросы какой? Какая? Какое? Какие?);
      2) содержание практической деятельности. Нахождение прилагательного по значению и вопросам. Установление связи прилагательного с существительным. Изменение прилагательного по родам, употребление прилагательных мужского, женского и среднего рода в речи. Изменение прилагательного по числам, употребление прилагательных единственного и множественного числа в речи. Употребление в речи имен прилагательных, близких и противоположных по значению. Использование имен прилагательных при описании предмета, животного. Изложение, сочинение-описание природы, животного.
      16. Глагол. Правописание. Развитие речи (10 ч.):
      1) содержание знаний. Глагол (общее грамматическое значение и вопросы что делать? Что сделать?);
      2) содержание практической деятельности. Нахождение глагола по значению и вопросам. Изменение глагола по числам, употребление в речи глаголов единственного и множественного числа. Употребление в речи глаголов, близких и противоположных по значению. Использование глаголов в повествовании (рассказе). Диктант, сочинение – описание действий предмета.
      17. Предлог. Правописание. Развитие речи (4 ч.):
      1) содержание знаний. Предлог;
      2) содержание практической деятельности. Нахождение предлога в предложении и его графическое обозначение. Раздельное написание предлога со словом. Связь слов в предложении с помощью предлога. Написание слов с приставками, сравнение написания приставки и предлога со словами. Диктант.
      18. Предложение. Знаки препинания. Развитие речи (15 ч.):
      1) содержание знаний. Предложение и его виды по цели высказывания (повествовательные, вопросительные, побудительные), по интонации (невосклицательные и восклицательные). Главные члены предложения (подлежащее и сказуемое), их графическое обозначение. Второстепенные члены предложения: (общее понятие);
      2) содержание практической деятельности. Составление и различение предложений по цели высказывания и интонации. Написание предложений, их произношение, постановка знаков препинания в конце повествовательного, вопросительного и восклицательного предложения. Прописная буква в начале первого слова предложения. Разбор предложений по членам. Диктант. Изложение по плану.
      19. Текст. Развитие связной речи (10 ч.):
      1) содержание знаний. Общее понятие о тексте. Тема текста. Заголовок текста. Текст – описание (природы, животного). Текст-повествование. Ключевые (опорные) слова текста. Структурные части текста: начало, основная часть, концовка;
      2) содержание практической деятельности. Распознавание текста по признакам связности и подчинения одной теме. Составление текста. Определение темы текста. Нахождение ключевых (опорных) слов в тексте. Деление текста на смысловые части. Составление плана текста. Составление текста по опорным словам, по картине. Составление текста по вопросам. Составление текста-описания животного и природы. Восстановление последовательности развития действия в тексте- повествовании. Озаглавливание текста в соответствии с темой. Сочинение на свободную тему.
      20. Повторение изученного во 2 классе (7 ч.). Контрольный диктант.
      21. Чистописание. Закрепление гигиенических навыков письма, правильная посадка, положение тетради и др. Работа над письмом букв их соединений в словах. Написание строчных и прописных (заглавных) букв по группам, в порядке усложнения их начертания: 1) и, ш, И, Ш, п, РТ, г; 2) л, м, Л, М, я, Я, А; 3) у, ц, щ, У, Ц, Щ, Ч, ч; 4) е, Е, с, С, о, О. а, д, б; 5) ь, ы, ъ 4; 6) н, ю, И, Ю, к, К4; 7) В, в, з, З, Э, э, Ж, ж, Х, х, ф, 4; 8) Ф, У, Г, Т, Р, Б, Д. Написание, слов, предложений. Примечание: упражнения по чистописанию проводятся на каждом уроке 8-10 мин.
      22. Тематика связных текстов, содержание которых ориентировано на получение личностных результатов обучения.
      23. Для получения личностных результатов на уроках русского языка усвоение грамматического материала должно идти не только на отдельных предложениях и словах, но и на связных текстах следующей тематики: «Родной язык, ты с детства мне знаком…», «Родина любимая моя…», «Люби и береги природу родного края», «Забота о старших и младших», «Что такое хорошо и что такое плохо», «Береги своих друзей».
      24. Содержание текстов должно быть направлено на формирование патриотической и нравственно-этической позиции учащихся. Связные тексты (объем 50-60 слов) содержат наряду с грамматическими заданиями вопросы нравственно-этического характера.
      25. Общеучебные умения, ориентированные на системно-деятельностные результаты обучения:
      1) учебно-организационные: участие в определении темы и цели урока, адекватное понимание поставленной учебной задачи, умение выполнять последовательные действия по ее решению; умение проводить самоконтроль (что я знаю, что умею), оценивать свою деятельность;
      2) учебно-информационные: умение работать с текстом: владеть видами чтения (выборочное и комментированное), составлять план текста, писать сочинение–описание; работать со словарем; оформлять индивидуальные достижения в портфолио;
      3) учебно-логические: умение наблюдать объект исследования, анализировать, сравнивать, обобщать; делать звуко-буквенный разбор;
      4) учебно-коммуникативные: умение работать в парах, группах; поддерживать общение, высказывать свое мнение, строить связное высказывание по теме.

3. Базовое содержание учебного предмета для 3 класса

      26. Грамматический минимум, ориентированный на предметные результаты обучения. Повторение изученного во 2 классе (10 ч.):
      1) содержание знаний. Предложение. Главные и второстепенные члены предложения. Правила переноса слов;
      2) содержание практической деятельности: Определение границ предложения, расстановка знаков препинания в конце предложения. Установление связи слов в предложении. Написание предложений: большая буква в начале предложения. Правописание имен, фамилий людей, кличек животных, географических названий. Звуки, их обозначение буквами. Звуко-буквенный разбор слов. Различение безударных и ударных гласных, проверка безударных гласных. Нахождение в слове глухих и звонких согласных, их правописание и проверка. Распознавание и правильное произношение твердых и мягких согласных, обозначение мягкости согласных на письме. Письмо слов с разделительным Ь. Правописание сочетаний жи-ши, ча-ща, чу-щу, чк, чн, щн; двойных согласных в слове. Перенос слов. Сочинение по опорным словам.
      27. Слово и его значение. Развитие речи (10 ч.):
      1) содержание знаний. Общее понятие о лексическом значении слова. Синонимы. Антонимы. Толковый словарь (общее понятие о его назначении);
      2) содержание практической деятельности. Распознавание и употребление слов, называющих предметы, признаки, действия. Составление тематических групп слов. Подбор синонимов и антонимов, их употребление в речи. Использование толкового словаря для раскрытия значения слов. Диктант.
      28. Состав слова и словообразование. Правописание. Развитие речи (12 ч.):
      1) содержание знаний. Состав слова. Окончание и основа слова. Нулевое окончание. Роль окончания в предложении. Родственные слова. Корень слова. Однокоренные слова. Суффиксы, их значение для образования слов. Приставки, их значение для образования слов;
      2) содержание практической деятельности. Определение состава слова. Графическое обозначение значимых частей слова. Выделение окончания; способы определения окончания. Подбор однокоренных слов. Правописание слов с удвоенными согласными в корне слова, с непроизносимой согласной в корне. Проверка безударных гласных с помощью формы слова (единственное и множественное число) и однокоренных слов. Образование слов с помощью приставок, не изменяющихся на письме: с-, от-, о-, про-, под-, над-, за-, на-. Образование слов с помощью суффиксов –еньк, - оньк, -юшк, -ушк, - ик, -ек; - енок-, -онок-; определение значения суффиксов в слове, их правописание. Диктант, изложение по вопросам.
      29. Части речи. Правописание. Развитие речи (59 ч.). Имя существительное (30 ч.):
      1) содержание знаний. Общее грамматическое значение имен существительных, вопросы, роль в предложении (подлежащее, второстепенный член предложения). Грамматические признаки имени существительного: род, число, падеж существительных. Падежи существительного, падежные вопросы;
      2) содержание практической деятельности. Распознавание существительных по значению, вопросам, роли в предложении. Определение рода существительных по значению и окончанию (звуковое и нулевое окончание): женский род – окончание – а, -я, нулевое окончание; мужской род – нулевое окончание, средний род – окончание -о-, -е. Изменение существительных по числам. Склонение существительных по падежам. Распознавание падежей имени существительного по вопросам, значению, предлогам. Правописание падежных окончаний существительных. Правописание имен существительных женского и мужского рода с основой на шипящий (ночь, меч). Употребление в речи существительных – синонимов и антонимов. Диктант, сочинение по картине.
      30. Имя прилагательное (10 ч.):
      1) содержание знаний. Общее грамматическое значение имен прилагательных, вопросы, роль в предложении (второстепенный член предложения);
      2) содержание практической деятельности. Нахождение имен прилагательных по значению, вопросам, роли в предложении. Изменение имен прилагательных по числам, родам при сочетании с именем существительным. Склонение имен прилагательных женского рода единственного числа. Склонение прилагательных мужского и среднего рода единственного числа. Правописание падежных окончаний имен прилагательных. Использование имен прилагательных в тексте-описании (природы, животного). Подбор и употребление в речи прилагательных-синонимов и антонимов. Сочинение–описание природы, животного.
      31. Местоимение (4 ч.):
      1) содержание знаний. Местоимение (общее понятие). Личные местоимения 1, 2, 3 лица единственного и множественного числа;
      2) содержание практической деятельности. Использование личных местоимений в устной и письменной речи. Правописание местоимений. Контрольная работа. Тестирование.
      32. Глагол (15 ч.):
      1) содержание знаний. Общее грамматическое значение глагола, вопросы, роль в предложении (сказуемое). Неопределенная форма глагола. Настоящее время глагола. Прошедшее время глагола. Будущее время;
      2) содержание практической деятельности. Нахождение и употребление глагола в речи по значению, вопросам, роли в предложении. Написание неопределенной формы глагола. Изменение глагола по временам. Изменение глагола настоящего времени по лицам и числам. Изменение глагола прошедшего времени по родам. Употребление глагола будущего времени (простая и сложная форма глагола). Написание глаголов с частицей НЕ. Диктант. Сочинение-повествование.
      33. Предложение. Члены предложения. Развитие речи (15 ч.):
      1) содержание знаний: Словосочетание и предложение (общее понятие). Главное и зависимое слово в словосочетании. Главные и второстепенные члены предложения (определение, дополнение, обстоятельство);
      2) содержание практической деятельности: Составление и употребление в речи словосочетаний и предложений. Определение в словосочетании главного и зависимого слова. Разбор предложений по членам. Распространение предложений второстепенными членами. Диктант с грамматическим заданием. Изложение.
      34. Текст. Развитие связной письменной и устной речи (20 ч.):
      1) содержание знаний. Предложение и текст. Тема и основная мысль текста. Типы текста: описание и повествование. Структура текста: начало, основная часть, концовка;
      2) содержание практической деятельности: Нахождение текста по признаку связности и целостности. Определение темы и основной мысли текста. Установление типа текста. Нахождение в тексте-описании прилагательных. Нахождение в тексте-повествовании глаголов. Деление текста на части. Составление плана текста. Сочинение на свободную тему.
      35. Повторение изученного за 3 класс (10 ч.):
      1) повторение основных тем разделов «Звуки и буквы», «Слово и его значение», «Слово и его состав», «Части речи», «Предложение»;
      2) контрольный диктант.
      36. Тематика связных текстов, содержание которых ориентировано на получение личностных результатов обучения: «Родной язык, ты с детства мне знаком…», «Родина любимая моя…», «Люби и береги природу родного края», «Забота о старших и младших», «Что такое хорошо и что такое плохо», «Береги своих друзей».
      37. Содержание связных текстов должно быть направлено на формирование патриотической и нравственной позиции школьника.
      38. Общеучебные умения, ориентированные на системно-деятельностные результаты обучения:
      1) учебно-организационные: участие в целеполагании, планировании и самопроверке; умение находить пути решения поставленных задач урока, умение задавать вопросы;
      2) учебно-информационные: умения наблюдать, слушать, делать грамматический разбор, получать информацию через чтение и письмо; создавать письменный текст (описание, повествование); принимать участие в составлении таблиц, схем;
      3) учебно-логические: анализировать, классифицировать, обобщать, составлять план текста;
      4) учебно-коммуникативные: умение поддерживать общение и организацию совместной деятельности в парах, группах, выступать с продуктами творческой деятельности перед классом.

4. Базовое содержание учебного предмета для 4 класса

      39. Грамматический минимум, ориентированный на предметные результаты обучения. Повторение изученного за 3 класс (10 ч.):
      1) содержание знаний. Обобщение сведений о слове, предложении, тексте. Предложения по цели высказывания и по интонации. Обобщение сведений: части речи (имя существительное, имя прилагательное, глагол, местоимение, предлог);
      2) содержание практической деятельности. Правописание безударных гласных в корне слова, проверяемых и не проверяемых ударением. Правописание парных согласных в конце и середине слова перед согласными, способы их проверки. Разбор по составу слова: окончание, основа, корень, суффикс, приставка. Правописание приставок и предлогов (сопоставление). Диктант.
      40. Лексика. Развитие речи (12 ч.):
      1) содержание знаний. Лексическое значение многозначного слова. Прямое и переносное значение слова. Новые и устаревшие слова;
      2) содержание практической деятельности. Определение лексического значения слова (прямого и переносного). Составление предложений со словами в прямом и переносном значении. Использование толкового словаря при работе над значением слова. Нахождение и подбор устаревших и новых слов; синонимов и антонимов разных частей речи, их использование в тексте. Сочинение по опорным словам или данному началу. Изложение по плану.
      41. Части речи. Правописание. Развитие речи (69 ч.).
      42. Имя существительное, его роль в предложении (20 ч.):
      1) содержание знаний. Обобщение сведений об имени существительном, изученных в 3 классе: общее значение, вопросы, грамматические признаки (род, число, падеж). Роль существительного в предложении. Три типа склонения имен существительных. Неизменяемые имена существительные;
      2) содержание практической деятельности: Определение и различение падежей: именительный и винительный, винительный и родительный, винительный и предложный. Правописание падежных окончаний существительных 1 склонения. Правописание падежных окончаний существительных 2 склонения. Правописание падежных окончаний существительных 3 склонения. Окончания – е и – и в именах существительных 1, 2 и 3 склонения. Употребление в речи имен существительных в прямом и переносном значении, синонимов и антонимов. Диктант, изложение с творческим заданием.
      43. Имя прилагательное, его роль в предложении (10 ч.):
      1) содержание знаний. Обобщение сведений об имени прилагательном, изученных в 3 классе: общее значение, вопросы, грамматические признаки (изменение в роде, числе, падеже);
      2) содержание практической деятельности: Склонение прилагательных женского, мужского и среднего рода единственного числа. Употребление падежных форм прилагательных в речи. Склонение имен прилагательных во множественном числе. Употребление падежных форм прилагательных во множественном числе в речи. Правописание падежных окончаний прилагательных в единственном и во множественном числе. Употребление в речи прилагательных в прямом и переносном значении, прилагательных-синонимов и антонимов. Диктант, сочинение–описание по картине.
      44. Местоимение, его роль в предложении (10 ч.):
      1) содержание знаний. Обобщение сведений о местоимении, полученных в 3 классе: личные местоимения, их роль в предложении;
      2) содержание практической деятельности. Склонение личных местоимений, их употребление в речи. Правописание местоимений с предлогами. Диктант.
      45. Глагол, его роль в предложении (25 ч.):
      1) содержание знаний. Обобщение сведений о глаголе, изученных в 3 классе: общее грамматическое значение глагола, вопросы, неопределенная форма глагола, изменение глагола по временам, числам, родам. Настоящее и будущее время глагола. 1 и 2 спряжение глагола, личные окончания глаголов. Виды глагола. Прошедшее время глагола;
      2) содержание практической деятельности. Умение задавать вопросы к глаголам совершенного и несовершенного вида (что делать? и что сделать?). Правописание глаголов на – ТСЯ и ТЬСЯ. Спряжение глагола в настоящем и будущем времени. Правописание личных окончаний глаголов 1 и 2 спряжения. Определение спряжения глагола по окончанию 3 лица мн. ч.: -ут (-ют) и –ат (-ят). Правописание Ь после шипящего в глаголах 2 лица ед. ч. Изменение глагола в прошедшем времени по родам. Правописание глаголов с НЕ. Употребление глагола в речи. Определение значения многозначного глагола, прямого и переносного значения, Подбор и употребление в речи глаголов-синонимов и антонимов. Изложение, сочинение–рассуждение.
      46. Числительное (4 ч.):
      1) содержание знаний. Числительное, его общее грамматическое значение, вопросы сколько? Который?;
      2) содержание практической деятельности: Употребление в речи и правописание числительных пять-тридцать.
      47. Предложение. Знаки препинания. Развитие речи (20 ч.):
      1) содержание знаний. Предложение, виды предложений; главные члены предложения. Распространенные и нераспространенные предложения. Второстепенные члены предложения: определение, дополнение и обстоятельство. Однородные члены предложения. Знаки препинания при однородных членах предложения, связанных интонацией;
      2) содержание практической деятельности. Составление и употребление в устной и письменной речи предложений, разных по цели высказывания, интонации. Распространение предложений второстепенными членами. Нахождение главных и второстепенных членов предложений по вопросам, их графическое выделение в предложении. Составление и нахождение предложений с однородными членами. Расстановка знаков препинания между однородными членами, связанных интонацией. Диктант, контрольная работа.
      48. Текст. Развитие связной речи (15 ч.):
      1) содержание знаний. Обобщение сведений, изученных в 3 классе: текст-описание, текст-повествование. Тема и основная мысль текста. Текст- рассуждение;
      2) содержание практической деятельности. Наблюдение и использование прилагательных в тексте-описании и глаголов в повествовании. Составление текста-рассуждения (по образцу). Сочинение на свободную тему.
      49. Повторение пройденного за 4 класс (10 ч.). Контрольный диктант.
      50. Тематика связных текстов, содержание которых ориентировано на получение личностных результатов обучения: «Родной язык, ты с детства мне знаком…», «Родина любимая моя…», «Люби и береги природу родного края», «Забота о старших и младших», «Что такое хорошо и что такое плохо», «Береги своих друзей».
      51. Содержание связных текстов должно быть направлено на формирование патриотической и нравственной позиции школьника.
      52. Общеучебные умения, ориентированные на системно-деятельностные результаты обучения:
      1) учебно-организационные: целеполагание, планировании и самоконтроль, планирование, умение находить пути решения поставленных задач урока, контролирование хода и результата деятельности;
      2) учебно-информационные: умения определять проблему, вести наблюдение, сравнивать и сопоставлять языковые факты, доказывать, делать грамматический разбор, получать информацию через анализ текста, восстановление текста грамматического определения; создавать письменный текст (описание, повествование); принимать участие в составлении таблиц, схем;
      3) учебно-логические: анализировать, классифицировать, обобщать, доказывать, составлять план текста, устанавливать логические связи между словами в предложении;
      4) учебно-коммуникативные: вести диалоги на заданную тему, составлять рассказ о себе, своей семье, друзьях; использовать языковые знания в речи, умение поддерживать общение и организацию совместной деятельности в парах, группах, выступать с продуктами творческой деятельности перед классом.

5. Требования к уровню подготовки учащихся для 2 класса

      53. По завершении 2 класса учащиеся должны знать:
      1) названия букв русского алфавита; его практическое применение;
      2) признаки гласных и согласных звуков;
      3) гласные звуки ударные и безударные, их обозначение буквами; двойную роль букв е, е, ю, я;
      4) твердые и мягкие согласные звуки, обозначение мягкости согласных гласными буквами е, е, ю, я и ь;
      5) парные глухие и звонкие согласные;
      6) правила переноса: перенос слов с буквами Й и Ь, с двойными согласными;
      7) значимые части слова (общее понятие): окончание и основа, корень, приставка, суффикс;
      8) части речи (общее понятие): имя существительное, имя прилагательное, глагол, предлог, их значение, вопросы, грамматические признаки (род, число);
      9) предложение (общее понятие); члены предложения: главные члены предложения (подлежащее и сказуемое), второстепенные члены (общее понятие);
      10) текст, тема текста. Заголовок. Части текста: начало, основная часть, концовка.
      54. Учащиеся должны уметь:
      1) различать звуки в речи: гласные и согласные, твердые и мягкие согласные, глухие и звонкие согласные; правильно произносить их и обозначать буквами;
      2) находить в слове безударный гласный, проверяемый и не проверяемый ударением; правильно произносить его; уметь применять способы проверки безударных гласных (изменение формы слова, подбор однокоренных слов);
      3) распознавать в слове парные согласные звуки (глухие и звонкие) на конце и в середине слова; правильно произносить и писать их; уметь применять способ их проверки - подбирать проверочное слово;
      4) обозначать мягкость согласного в слове буквами Е, Е, И, Ю, Я и мягким знаком (Ь);
      5) писать слова с ь знаком в конце и середине слова. С разделительным мягким (ь) и твердым (ъ) знаками;
      6) писать слова с сочетаниями –чк-,-чн-, -щн-; жи-ши, ча-ща, чу-щу;
      7) переносить слова по слогам, слова с буквами Й и Ь, с двойными согласными;
      8) производить звуко-буквенный разбор слов; разбор предложений по членам (главные члены – подлежащее и сказуемое, второстепенные члены);
      9) разбирать слова по составу: находить окончание, корень, приставку, суффикс; графически обозначать значимые части слова;
      10) подбирать однокоренные слова;
      11) писать слова с уменьшительно-ласкательными суффиксами -оньк, - еньк-; слова с приставками с, по, об, от, за, во, пере и др., не изменяющимися на письме;
      12) распознавать части речи (имя существительное, имя прилагательное, глагол, предлог) по вопросу и значению; определять их грамматические признаки (род, число);
      13) писать Ь на конце существительных женского рода после шипящих;
      14) писать с большой буквы имена собственные (клички животных, имена и фамилии людей, географические названия);
      15) подбирать имена существительные, прилагательные, глаголы, близкие и противоположные по значению, использовать в устной и письменной речи;
      16) использовать в речи слова речевого этикета: извинение, просьба, благодарность, приветствие, прощание;
      17) составлять предложения, находить главные и второстепенные члены предложения;
      18) читать предложения с интонацией сообщения, вопроса, приказа, просьбы. Соблюдать паузы при чтении предложений;
      19) писать предложения с большой буквы; ставить знаки препинания в конце предложений (точка, вопросительный знак);
      20. находить предлоги, правильно писать предлоги со словами, различать предлог и приставку;
      21) определять тему текста, делить текст на смысловые части, озаглавливать текст в соответствии с темой; составлять текст по опорным словам, по вопросам. Восстанавливать последовательность развития действия в тексте. Составлять вопросный план к тексту;
      22) писать словарные диктанты 6-8 слов; обучающие и контрольные диктанты 25-30 слов; изложения – 40-50 слов, сочинения – 4-6 предложений.

6. Требования к уровню подготовки учащихся для 3 класса

      55. По завершении 3 класса учащиеся должны знать:
      1) лексическое значение слова; синонимы и антонимы;
      2) состав слова: окончание и основа, корень, приставка, суффикс; способы словообразования (с помощью приставок и суффиксов);
      3) Части речи: имя существительное, его грамматические признаки: род, число, падеж; 3 склонения в единственном и множественном числе; правописание окончаний существительных 1, 2, 3 склонения;
      4) имя прилагательное, его изменение по родам, числам и падежам; связь прилагательного с именем существительным в роде, числе, падеже; склонение имен прилагательных; правописание падежных окончаний прилагательных;
      5) глагол, неопределенная форма глагола; изменение глагола по временам (настоящее, прошедшее и будущее время глагола); изменение глагола по числам (настоящее время), по родам (прошедшее время);
      6) местоимение; личные местоимения, правописание местоимений с предлогом;
      7) виды предложения по цели высказывания, по интонации; главные и второстепенные члены предложения: определение, дополнение, обстоятельство;
      8) признаки текста, типы текста: описание, повествование; тему и основную мысль текста.
      56. Учащиеся должны уметь:
      1) понимать и раскрывать лексическое значение слова; подбирать синонимы, антонимы, пользоваться толковым словарем; составлять тематические группы слов;
      2) находить в слове его значимые части: окончание, основу, корень, приставку, суффикс; подбирать однокоренные слова; проверять безударные гласные с помощью однокоренных слов; образовывать слова с помощью приставки, писать слова с приставками с-, от-, о-,про-, под-, над-, за-, на-; образовывать слова с помощью суффиксов –еньк, - оньк, -юшк, ушк, -ик,-ек; - чик-, -щик-; определять значения суффиксов в слове; связывать слова в предложения с помощью окончания;
      3) распознавать части речи по их значению, вопросам, грамматическим признакам (существительное, прилагательное, глагол, числительное, местоимение); склонять имена существительные по падежам; определять падежи по вопросам и предлогам; распознавать род существительных по окончанию (звуковое и нулевое окончание): изменять существительные по числам; правильно писать имена существительные женского и мужского рода с основой на шипящий (ночь, меч); подбирать существительные синонимы и антонимы;
      4) склонять имена прилагательные мужского, женского и среднего рода единственного числа; изменять прилагательное по числам, родам в связи с существительным; определять и писать падежные окончания прилагательных; подбирать прилагательные синонимы и антонимы;
      5) распознавать в предложении личные местоимения, определять их роль в предложении (подлежащее);
      6) распознавать глагол (по вопросу и значению), называть его грамматические признаки (число, время, лицо); изменять глагол по временам, числам и лицам; писать НЕ с глаголом; подбирать глаголы синонимы и антонимы;
      7) устанавливать связь между словами в предложении, графически обозначать ее; разбирать предложение по членам: находить главные и второстепенные члены - определения, дополнения, обстоятельства;
      8) определять текст по признакам связности и единой темы; выявлять тему и основную мысль текста; озаглавливать текст; делить текст на части, называть их (начало, основная часть, концовка), составлять план текста; устанавливать вид текста (описание, повествование);
      9) грамотно списывать и писать под диктовку тест (55-60 слов), включающий изученные орфограммы;
      10) восстанавливать деформированный текст; создавать текст по опорным словам, предложениям;
      11) писать изложение по вопросам, с грамматическим заданием, по коллективно составленному плану (60-70 слов).
      12) писать сочинение – описание, сочинение повествование по сюжетной картине, личным наблюдениям (55-60 сл.); определять тему и основную мысль текста.

7. Требования к уровню подготовки учащихся для 4 класса

      57. По завершении 4 класса учащиеся должны знать:
      1) лексическое значение слова; многозначность слова; прямое и переносное значение;
      2) синонимы, антонимы разных частей речи;
      3) новые и устаревшие слова;
      4) признаки, по которым отличаются части речи (общее грамматическое значение, морфологические признаки и роль части речи в предложении);
      5) общее грамматическое значение, морфологические признаки имени существительного: род, число, падеж, три типа склонения, роль в предложении; склоняемые и несклоняемые имена существительные;
      6) общее грамматическое значение, морфологические признаки имени прилагательного (изменение в роде, числе, падеже, склонение);
      7) общее грамматическое значение, морфологические признаки глагола (неопределенная форма глагола; времена глагола; совершенный и несовершенный вид, 1 и 2 спряжение глагола);
      8) общее грамматическое значение числительного;
      9) служебную функцию предлога;
      10) виды простого предложения; главные и второстепенные члены предложения: определение, дополнение, обстоятельство;
      11) признаки текста, типы текста: описание, повествование, рассуждение.
      58. Учащиеся должны уметь:
      1) различать прямое и переносное значение существительных, глаголов, прилагательных, использовать их в речи; раскрывать лексическое значение слова с помощью приемов: толкование значения, подбор синонимов;
      2) использовать толковые словари;
      3) определять тип склонения имен существительных, склонять и писать падежные окончания имен существительных 1, 2, 3 склонения (кроме существительных на -ия, -ие, -ий и -мя); различать падежи: винительный и именительный, винительный и родительный, винительный и предложный; правильно писать безударные падежные окончания существительных; правильно употреблять несклоняемые существительные в речи;
      4) склонять прилагательные в единственном и во множественном числе; устанавливать связь прилагательного с существительным в роде, числе и падеже; правильно употреблять прилагательное+существительное в речи;
      5) склонять личные местоимения; правильно писать местоимения с предлогами; правильно употреблять местоимения в связной речи;
      6) изменять глаголы по лицам и числам; определять 1 и 2 спряжение глагола; правильно писать личные окончания глагола 2 лица единственного числа;
      7) различать неопределенную форму и формы глагола 3 лица единственного и множественного числа, правильно писать - ТЬСЯ и – ТСЯ;
      8) различать по вопросам глаголы совершенного и несовершенного вида;
      9) изменять глаголы по временам; изменять глаголы прошедшего времени по родам; правильно писать и употреблять времена глагола в связной речи;
      10) писать частицу НЕ с глаголами;
      11) различать числительное по значению и вопросам, правильно писать числительные от 1 до 30;
      12) производить элементарный синтаксический разбор предложения с графическим обозначением главных и второстепенных членов предложения (определение, дополнение, обстоятельство); характеризовать предложение по совокупности признаков: структуре (простое), эмоциональной окраске (восклицательное/ невосклицательное), цели высказывания (повествовательное, побудительное, вопросительное), грамматической основе (подлежащее и сказуемое), наличию или отсутствию второстепенных членов предложения (распространенное/нераспространенное);
      13) находить признаки текста; определять основные структурные части текста (начало, основная часть, концовка), восстанавливать порядок следования его частей;
      14) различать типы текстов: описание, повествование, рассуждение, анализировать содержание текста, составлять тексты разных типов речи;
      15) правильно списывать и писать тексты под диктовку (75-80 слов) с изученными орфограммами;
      16) писать диктанты (объемом 65-75 слов), изложения по тексту (объем текста 150-200 слов), сочинения (описание, повествование, рассуждение) объемом 50-60 слов;
      59. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) патриотические чувства к своей стране, к народу Казахстана; уважение и знание государственных символов (герб, флаг, гимн Республики); понимать ценностную значимость родного, государственного и других языков как средства познания мира;
      2) уважение к законам страны, соблюдать правила общественного поведения на улице, в школе;
      3) интерес к историческому прошлому народов Казахстана, чувство национальной гордости за многонациональный народ, уважение к национальным традициям народов;
      4) положительные качества нравственной системы ценностных ориентиров, внимательное и доброжелательное отношение к окружающим людям, товарищам;
      5) бережное отношение к окружающей среде, защиту родной природы.
      60. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) учебно-организационные умения при определении цели и задач урока; в самоконтроле, постановке вопросов, в поиске путей решения поставленных задач урока; читает вслух бегло, сознательно, выразительно (100-110 слов и знаков в минуту) и про себя текст с соблюдением основных норм литературного произношения. Выразительно читает текст, выделяя в предложении слова с логическим ударением, смысловые паузы, соотносит интонацию с содержанием читаемого;
      2) учебно-информационные умения при работе с языковым материалом урока: приемы наблюдения, слушания, грамматического разбора, получения информации через чтение и письмо; создание письменного текста (описание, повествование); составление таблиц, схем;
      3) понимает и различает виды речевой деятельности для отбора необходимой информации; использует современные информационные технологии (Интернет) для поиска информации;
      4) способы использования речевой деятельности – слушания, говорения, чтения и письма – для получения информации, формулирует вопросы по тексту, использует выборочное чтение для ответов на вопросы. Вычленяет из текста ключевые слова и конструирует текст по ключевым словам. Составляет план текста из повествовательных и вопросительных предложений. Соблюдает при пересказе логическую последовательность, точность и образность изложения, воспринимает на слух и воспроизводит текст объемом 150-200 слов в соответствии с орфоэпическими нормами и выразительностью речи.
      5) пересказывает текст (сжатый, подробный, выборочный пересказ) по плану и без него, умеет озаглавливать текст, выделять основную мысль; членить его на смысловые и композиционные части, составляет план текста;
      6) учебно-логические приемы анализа языкового материала с целью выявления существенных признаков изучаемого понятия; при классификации, группировке фактов языка, обобщении, составлении плана текста, доказывает принадлежность слова к той или иной части речи по совокупности признаков;
      7) учебно-коммуникативные умения: применяет свои речевые навыки для общения в различных ситуациях (в учебной и повседневной деятельности); умеет использовать устную и письменную речь для выражения своего эмоционально-ценностного состояния от переработанной информации;
      8) умеет пользоваться языковыми знаниями и речевыми навыками для совместной работы в группе, команде, для расширения своего кругозора;
      9) применяет речевые навыки в устной и письменной форме для разрешения проблем в различных ситуациях;
      10) умеет адекватно воспринимать текст и составлять вопросы по его содержанию, составляет диалоги (6–7 вопросов и ответов) на материале прочитанного художественного текста с участием персонажей;
      11) выступает с речью, соблюдая нормы публичной речи, используя логические ударения и паузы для выделения смысла высказывания; воспринимает основное содержание информации в монологе и диалоге;
      12) начинает и заканчивает разговор в соответствии с правилами речевого этикета; отвечает на вопросы и задает вопросы в соответствии с целью диалога, строит монологическое высказывание с изменением лица рассказчика; умеет вести диалоги различных видов в соответствии с речевой ситуацией и целью общения, демонстрирует достаточный словарный запас (1000 лексических единиц), позволяющий свободно участвовать в речевой деятельности в соответствии с ее содержанием и тематикой;
      13) письменно оформляет достигнутые личностные результаты в портфолио.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
15-қосымша

Бастауыш білім берудің деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде)

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета для 2 класса

      11. Навыки аудирования (слушания) и чтения:
      1) восприятие на слух литературного произведения, умение слушать и понимать художественное слово. Эмоциональная реакция учащихся на прочитанное и понимание авторской точки зрения. Выражение своего отношения к произведению, к героям, их поступкам;
      2) осознанное правильное плавное чтение вслух с переходом на чтение целыми словами;
      3) техника чтения: чтение слов с соблюдением орфоэпических норм литературного языка; темп чтения на конец года – 50-60 слов и знаков в минуту при чтении вслух;
      4) правильность и сознательность чтения: правильное осознанное чтение предложений в соответствии с литературными нормами языка; понимание значения прочитанных слов, предложений, текста; обращение к словарям для разъяснения значения незнакомых слов;
      5) выразительность чтения: правильная расстановка при чтении логических ударений и смысловых пауз; выбор темпа, силы голоса, правильной интонации в соответствии с целью высказывания;
      6) формирование умения самоконтроля и самооценки навыка чтения;
      7) работа с книгой. Элементы книги: обложка, переплет, титульный лист, оглавление, иллюстрация. Элементарные сведения об авторе.
      12. Тематика и круг чтения (указаны часы по каждой теме). Всего – 136 ч.
      13. Вводный урок: знакомство с учебным предметом «Литературное чтение, учебником (1 ч.).
      14. Родные просторы (15 ч.). Поэтический родник «Лучше нет родного края»:
      1) стихи поэтов: У.Турманжанов, Кадыр Мырза Али, С.Майленов, К.Идрисов и др.;
      2) произведения писателей: С.Сейфуллин, М.О.Ауэзов, Д.Досжанов, Г.Мельник и др.;
      3) поэтический родник «Осень наступила». Стихи поэтов: А.Плещеев, З.Федоровская, О.Высотская, У.Турманжанов, М.Алимбаев и др.;
      4) внеклассное чтение;
      5) Развитие речи. Изложение «Осень наступила».
      15. Фольклорные мотивы (14 ч.):
      1) малые жанры мирового фольклора (загадки, песенки, потешки, пеструшка, прибаутка, закличка, приговорка, небылица, считалки, чистоговорки, пословицы и поговорки и др.); народные сказки;
      2) внеклассное чтение. Развитие речи. Изложение сказки с творческим заданием (сочини начало или конец сказки).
      16. Мои друзья (18 ч.):
      1) поэтический родник «В дружбе наша сила». Стихи поэтов: С.Михалков, М.Пляцковский, Е.Благинина, А. Горбунов, и др.;
      2) произведения детских писателей: В.Осеева, А.Митта, В.Ю. Драгунский, Н.Н.Носов, А.Б.Раскин, и др.;
      3) внеклассное чтение;
      4) развитие речи. Изложение о дружбе с творческим заданием (выскажи свое мнение, какой должна быть дружба).
      17. Мы и природа (21 ч.):
      1) поэтический родник «Зима пришла». Стихи поэтов: А.С.Пушкин, И.Никитин, С.Сейфуллин, Я. Аким, В.Степанов, А.Яшин и др.;
      2) произведения писателей: М.Алимбаев, Туве Янсон, В.Даль, М.Д.Зверев, В.Степанов, В.В.Бианки, М.М.Пришвин, Н.Н.Сладков, Э.Ю.Шим и др.;
      3) внеклассное чтение;
      4) развитие речи. Сочинение по картине «Зима». Поэтический родник «Скоро, скоро Новый год!»;
      5) стихи поэтов: Е.Трутнева, З.Александрова, С.Михалков, К.Чуковский, В.Степанов;
      6) развитие речи. Сочинение «Письмо к Деду Морозу».
      18. Хочу все знать! (15 ч.):
      1) произведения писателей: В.Бианки, Н.Носов, В.Коржиков, Г. Снегирев, Б.Заходер, В.Берестов, Г.Остер, С.Сахарнов и др.;
      2) поэтический родник «Мир, полный тайн и чудес». Стихи поэтов: В.Орлов, Р.Сеф, И.Гришашвили, А.Барто, Э.Мошковская и др.;
      3) внеклассное чтение;
      4) развитие речи. Сочинение «О чем рассказал мне (лес, поле, цветок и т.д.)».
      19. Золотая душа (19 ч.):
      1) К.Ушинский, К.Тангрыкулиев, В.Железников, Р.Погодин, В.П.Катаев, Е.Шварц и др.;
      2) поэтический родник «Ты на свете лучше всех!»;
      3) стихи поэтов: Л.Николаенко, М.Пляцковский, А.Кайранов, С.Сеитов и др.;
      4) внеклассное чтение;
      5) развитие речи. Сочинение – поздравление «Мамин праздник».
      20. Мир приключений и фантастики (19 ч.):
      1) В.Бианки, Д.Родари, А.Линдгрен, Д.Крюсс, Бр.Гримм, и др.;
      2) поэтический родник «Весна – утро нового года»;
      3) стихи поэтов: А.Асылбеков, В.Тютчев, А.Плещеев, Г.Ладонщиков, Е.Благинина, С.Маршак, И.Токмакова и др.;
      4) внеклассное чтение;
      5) развитие речи. Сочинение «На кого я хочу быть похожим».
      21. Наша планета Земля (13 ч.):
      1) поэтический родник «Моя Родина- Казахстан!»;
      2) стихи поэтов: У.Турманжанов, Ж.Саин, Т.Молдагалиев, М.Алимбаев и др.;
      3) рассказы: М.Ауэзов, Ю.Яковлев, Ш.Бейшеналиев, И.Ландо, М.Пришвин, В.Бианки, и др.;
      4) поэтический родник «Лето жаркое идет…»;
      5) стихи поэтов: В.А.Жуковский, С.Сейфуллин, Б.Заходер, Г.Ладонщиков и др.;
      6) внеклассное чтение;
      7) развитие речи. Сочинение по картине «Казахстан – моя Родина».
      22. Заключительный урок (1 ч.).
      23. Теория литературы (пропедевтика):
      1) общее понятие о малых жанрах устного народного творчества: загадки, потешки, песенки, приговорки, считалки, пословицы, поговорки, чистоговорки, скороговорки;
      2) понятие народной сказки, различение ее видов (бытовая сказка, сказка о животных, волшебная сказка); композиционных частей сказки: зачин, концовка, присказка;
      3) общее представление о жанре рассказа;
      4) понятие текста - описание, повествование;
      5) первоначальное представление о средствах выразительности: сравнение, олицетворение, эпитет.
      24. Анализ текста:
      1) понимание слов и выражений, употребляемых в тексте. Пересказ по готовому плану; самостоятельная работа по заданиям и вопросам к тексту произведения;
      2) работа по содержанию прочитанного: ответы на вопросы; пересказ в соответствии с ходом повествования, последовательностью событий; объяснение заглавия произведения; деление текста на части, составление простейшего плана под руководством учителя; определение основной мысли произведения с помощью учителя, озаглавливание каждой части текста;
      3) языковой анализ текста: нахождение средств художественной выразительности языка (эпитеты, сравнения, олицетворения);
      4) определение вида сказки, нахождение частей ее композиции (зачин, концовка, присказка); различение малых жанров устного народного творчества, их содержательных и языковых особенностей;
      5) сравнение персонажей одного произведения, а также различных произведений (сказок разных народов, героев народных сказок, выявление их сходства и различий). Оценка эмоционального состояния героев, их нравственных позиций. Понимание отношения автора к героям произведения.
      25. Продуктивно-творческая деятельность (на основе литературных произведений). Развитие связной речи:
      1) проявление интереса к словесному творчеству. Создание текста по опорным словам или частям текста: придумать начало или конец сюжета, ввести свои эпизоды в развитие сюжета;
      2) творческая работа по сочинительству: сказки, рассказа, загадки, (на материале образца прочитанных произведений; на иллюстративном материале);
      3) рассказывание сказок от лица одного из ее персонажей. Придумывание продолжения произведения (сказки, рассказа), изменение начала и продолжения произведения. Коллективные творческие работы («Мир любимых героев», «Путешествие в сказку», «Сочиняем загадки», «В сказочном лесу» и т. д.);
      4) овладение приемом словесного рисования (опиши картины, которые вызвало у тебя прочитанное);
      5) составление портфолио-набора индивидуальных образовательных достижений по творческой деятельности школьника: составление и запись мини-текстов (рассказов, сказок), оценка действий героев литературных произведений; иллюстрирование отдельных произведений, оформление творческих работ, участие в выставках рисунков по изученным произведениям; изготовление книг-самоделок, коллективное творчество (аппликация, лепка, лего-конструкции к изученным произведениям или разделам).

3. Базовое содержание учебного предмета для 3 класса

      26. Навыки аудирования (слушания) и чтения:
      1) слушание и адекватное понимание услышанного, выделение информации для решения учебной задачи, ответов на поставленные вопросы;
      2) совершенствование правильности, сознательности, выразительности и темпа чтения до уровня, когда техника чтения не мешает процессу смыслового восприятия читаемого;
      3) темп чтения на конец 3 класса – 60-70 слов и знаков в минуту при чтении вслух;
      4) способ чтения: плавное чтение целыми словами при смысловом охвате в процессе чтения словосочетаний и групп слов;
      5) правильность и сознательность чтения: безошибочное орфоэпическое прочтение вслух предложений, интонационное оформление предложений в зависимости от знаков препинания и смысла высказывания;
      6) выразительность чтения: выделение при чтении логических ударений и пауз.
      27. Тематика и круг чтения. Вводный урок: повторение пройденного во 2 классе, знакомство с учебником (1 ч.).
      28. Родные просторы (15 ч.):
      1) стихотворения и небольшие рассказы, отрывки из повестей писателей и поэтов: С.Сейфуллин, М.Алимбаев, М.Ауэзов, О.Сулейменов, С.Жиенбаев и др.;
      2) поэтический родник «Закружилась листва золотая». Стихи об осени: А.Пушкин, А.Фет, М.Лермонтов, К.Бальмонт, М.Алимбаев, И.Токмакова и др.;
      3) понятие о пейзаже. Углубление понятия эпитета;
      4) внеклассное чтение;
      5) развитие речи. Сочинение по картине «Осень».
      29. Фольклорные мотивы (20 ч.):
      1) сказки народов мира: русская, казахская, корейская и др.;
      2) литературная сказка: А.С.Пушкин, Ы.Алтынсарин, Ш.Перро, Х.К.Андерсен, Бр.Гримм, О.Уальд, Е.Шварц и др.;
      3) углубление понятия народная сказка. Понятие литературной сказки;
      4) поэтический родник «Сказка – умница и прелесть, с нами рядышком живет»: Ю.Мориц, Б.Заходер, Е.Ершов, С.Маршак и др.;
      5) внеклассное чтение;
      6) развитие речи. Сочинение по иллюстрации к сказке.
      30. Мои друзья (16 ч.):
      1) Н.Гарин-Михайловский, Б.Житков, Г.Скребицкий, К.Паустовский, Н.Носов, В.Осеева, Е.Велтисов, А.Волков, С.Голицын;
      2) поэтический родник «Друг придет на помощь…»: А.Барто, С.Михалков, Э.Мошковская, Е.Благинина, М.Бородицкая, и др.;
      3) понятие о литературном герое;
      4) внеклассное чтение;
      5) развитие речи. Сочинение «Так поступают друзья».
      31. Мы и природа (16 ч.):
      1) рассказы, отрывки из повестей писателей: М.Зверев, М.Зощенко, Д.Мамин-Сибиряк, А. Чехов, П.Бажов, В.Бианки, Л. Риис и др.;
      2) поэтический родник. Стихи о зиме: И.Никитин, С.Есенин, А.Табылдиев, М.Алимбаев, Ю.Мориц, Э.Мошковская, Ю. Коринец, И.Токмакова;
      3) внеклассное чтение;
      4) развитие речи. Сочинение по картине художника «Зима».
      32. Хочу все знать (16 ч.):
      1) В.Одоевский, К.Паустовский, Ю.Драгунский, Э.Раскин, В.Дуров, В.Голявкин, В.Чаплина и др.;
      2) поэтический родник «Чудеса вокруг нас!»: стихи В.Высотская, А.Барто, Г.Сапгир, Ю.Мориц, Р.Сеф, В.Орлов, и др.;
      3) понятие о юморе;
      4) внеклассное чтение;
      5) развитие речи: Сочинение «Смешной случай».
      33. Золотая душа (20 ч.):
      1) Л.Толстой, А.Платонов, Е. Пермяк, К.Паустовский, В.Осеева, М.Москвина, А.Милн, и др.;
      2) поэтический родник «Что такое хорошо и что такое плохо»: Г.Ладонщиков, З.Петрова, С.Михалков, А.Барто, Э.Мошковская и др.;
      3) внеклассное чтение;
      4) развитие речи. Сочинение на нравственную тему.
      34. В мире фантастики и приключений (16 ч.):
      1) стихотворение и небольшие рассказы, отрывки из повестей писателей и поэтов: П.Бажов, Н.Носов, Н.Абрамцева, Д.Барри, Т.Янссон, Н.Абрамцева, Ю.Кими др.;
      2) понятие о фантастическом;
      3) поэтический родник «Весна, весна на улице!»: Ф.Тютчев, С.Маршак, З.Александрова, П.Соловьева, М.Бородицкая и др.;
      4) внеклассное чтение;
      5) развитие связной речи. Сочинение по картине «Весна».
      35. Наша планета Земля (15 ч.):
      1) С.Муканов, Г.Снегирев, Н.Богданов, М.Жумабаев, А.Твардовский, В.Высоцкий, Н.Богданов, Ю.Коринец, М.Джалиль, С.Бабенко, Б.Окуджава и др.;
      2) внеклассное чтение;
      3) развитие речи. Сочинение о родной земле.
      36. Заключительный урок (1 ч.).
      37. Теория литературы (пропедевтика):
      1) общее понятие о жанрах: народная и литературная сказка, рассказ;
      2) общее понятие о пейзаже. Расширение понятия об эпитете, сравнении; их роль в описании пейзажа;
      3) расширение понятия об олицетворении в художественном тексте;
      4) общее понятие о литературном герое. Портрет героя;
      5) понятие о юморе;
      6) понятие фантастического в произведении.
      38. Анализ текста:
      1) биографические сведения о писателе: имя, отчество, фамилия; эпизоды из детства писателя, рассказанные им самим или друзьями;
      2) пересказ содержания текста: подробный, сжатый, выборочный, с изменением лица рассказчика;
      3) характеристика героев и событий прочитанного; составление устной характеристики персонажа произведения: портрет, черты характера, объяснение мотивов поступка героя, оценка его поведения;
      4) языковой анализ текста: нахождение эпитетов, сравнений, олицетворений, осознание их роли в художественном произведении; нахождение слов и выражений для характеристики литературных героев;
      5) чтение по ролям; инсценирование текста;
      6) распознавание в тексте юмора и фантастического изображения.
      39. Продуктивно-творческая деятельность:
      1) коллективное сочинительство сказок, рассказов по данному началу или мотивам прочитанного произведения. Придумывание загадок, считалок, небылиц;
      2) устное словесное описание пейзажа (на материале прочитанного стихотворения);
      3) языковое развитие: придумывание сравнений, эпитетов;
      4) составление воображаемых диалогов, киносценария (мультфильма) по прочитанному произведению;
      5) творческая работа по сочинительству: сказки, рассказа, загадки, (на материале образца прочитанных произведений; на иллюстративном материале).

4. Базовое содержание учебного предмета для 4 класса

      40. Навыки аудирования (слушания) и чтения:
      1) внимательное слушание текстов, понимание темы и основной мысли произведения;
      2) синтетическое чтение, характеризующееся слиянием навыков чтения и понимания читаемого;
      3) темп чтения на конец года – 75-90 слов и знаков в минуту;
      4) развитие изучающего, комментированного и поискового чтения, беглого осознанного чтения «про себя». Представление об ознакомительном чтении («чтение для себя»); изучающем чтении («чтение про себя»), выразительном чтении вслух (интонация, логические ударения, паузы);
      5) дальнейшее развитие видов чтения: самостоятельное чтение, чтение с конкретным заданием, выборочное чтение, хоровое и комментированное чтение и др.;
      6) дальнейшее использование различных видов упражнений на повышение скорости чтения, интонационной выразительности, развитие оперативного поля чтения, гибкости чтения.
      41. Тематика и круг чтения (часы распределены по разделам). Вводный урок: повторение за 3 класс; знакомство с учебником «Литературное чтение» (1 ч.).
      42. Родные просторы (15 ч.):
      1) поэтический родник «Родные просторы – твоих дорог начало…»: М.Айтхожина, Ф.Унгарсынова, М. Сарикова, А.Балтыгереева и др.;
      2) рассказы, пословицы о Родине: С.Муканов, С.Бабенко, Б.Сокпакбаев, С.Бегалин и др.;
      3) тема и идея произведения;
      4) поэтический родник «Унылая пора! Очей очарованье!»: А.С.Пушкин, Ф.И.Тютчев, А.Майков, С.Есенин, В.Орлов, В.Степанов и др.;
      5) внеклассное чтение;
      6) развитие речи: Сочинение «Осень в нашем городе (селе)».
      43. Мои друзья (15 ч.):
      1) произведения о дружбе: Г.Куликов, В.Осеева, С.Голицын, Г.Н. Троепольский, А.Гайдар, В.Драгунский и др.;
      2) понятие о портрете;
      3) поэтический родник «Кто в дружбу верит горячо…» А.Дуйсенбиев, С.Михалков, А.Барто, В.Берестов, З.Александрова и др.;
      4) внеклассное чтение;
      5) развитие речи. Сочинение «Портрет моего друга».
      44. Фольклорные мотивы (20 ч.):
      1) произведения казахского героического эпоса, мирового фольклора о защитниках Родины; легенды, сказания, героический эпос, былинный сказ;
      2) фольклор народов мира, произведения устного народного творчества: мифы, легенды;
      3) понятие о гиперболе;
      4) поэтический родник «Стихи о чудесах»: М.Бородицкая, Б.Заходер, Э.Мошковская, Н.М.Рубцов и др.;
      5) внеклассное чтение;
      6) развитие речи: Сочинение «Этот герой мне понравился…».
      45. Мы и природа (16 ч.):
      1) прозаические произведения о природе: М.Пришвин, В.Бианки, К.Паустовский, Ю.Бондарев, Н.Сладков, И.С.Тургенев, Н.Некрасов, Редьярд Джозеф Киплинг, и др.;
      2) понятие о композиции;
      3) поэтический родник. Стихи о зиме: А.Асылбеков, М.Алимбаев, Ф.И.Тютчев, О.Высотская, И.Бунин, К.Бальмонт и др.;
      4) внеклассное чтение;
      5) развитие речи: сочинение «Зимняя сказка».
      46. Хочу все знать (16 ч.):
      1) рассказы о тайнах природы, животного мира: В.Бианки, В.Катаев, Г.Паустовский, М.Пришвин, Р.Д. Киплинг и др.;
      2) поэтический родник. Стихи «Все на свете интересно»: Я. Аким, Б.Заходер, Э.Мошковская, А.Дуйсембиев и др.;
      3) развитие речи. Сочинение «Тайны жителей леса».
      47. Золотая душа (20 ч.):
      1) рассказы, сказки, отрывки из повести, романа: Г.Х. Андерсен, В. Гауф, В.Гюго, Р.Киплинг, В.Осеева, М.Зощенко и др.;
      2) поэтический родник. Стихи о маме, В.Берестов, Р.Гамзатов, М.Исаковский и др.;
      3) внеклассное чтение;
      4) развитие речи. Сочинение «Кем быть?».
      48. Мир приключений и фантазии (20 ч.):
      1) рассказы и отрывки из повестей: Кир Булычев, Дж.Свифт, Р.-Э. Распе, С.Лагерлеф, Л.Лагин, В.Гаршин, Д.Родари, О.Уальд, Е.Велтисов М.Бородицкая и др.;
      2) внеклассное чтение;
      3) развитие речи. Сочинение «Мой любимый герой».
      49. Наша планета (7 ч.):
      1) рассказы и стихи: М.Ауэзов, М.Алимбаев, С.Торайгыров, О.Сулейменов, Н.Сладков, Г.Мельник, В.Высоцкий, К.Симонов, М.Джалиль и др.;
      2) поэтический родник. Стихи о лете: Абай Кунанбаев, В.Суриков, Г.А.Ладонщиков, И.А.Бунин и др.;
      3) внеклассное чтение;
      4) развитие речи. Сочинение «Моя Родина»;
      5) повторение изученного в 4 классе (6 ч.).
      50. Теория литературы (пропедевтика):
      1) определение темы и идеи художественного произведения. Озаглавливание частей прочитанного произведения. Составление плана;
      2) тема и идея художественного произведения (О ком и о чем говорится в произведении? Что хотел сказать автор?). Главные герои произведения; их общая оценка (Нравится или не нравится тебе герой? Почему? Как ты оцениваешь его поведение?);
      3) общее понятие о композиции произведения;
      4) общее понятие о видах и жанрах устного народного творчества: сказание, миф, героический эпос, былинный сказ; Развитие понятий о жанрах: стихотворение, рассказ;
      5) понятие о гиперболе;
      6) портрет и характер героя произведения. Выявление авторского отношения к герою, оценка его чувств и характера через описание портрета, пейзажа;
      7) повторение и углубление сведений: изобразительно-выразительные средства (эпитетов, сравнений) в художественном произведении.
      51. Анализ текста:
      1) осознание темы и идеи художественного произведения. Художественный пересказ с сохранением изобразительно-выразительных языковых средств произведения;
      2) осмысление нравственно-этической проблемы произведения, высказывание собственного отношения к ее решению;
      3) установление причинно-следственных связей в содержании текста;
      4) расхождение в тексте изобразительно-выразительных средств языка, определение их роли для характеристики литературных персонажей, понимания авторской позиции;
      5) характеристика героя через описание его портрета;
      6) развитие внимания к деталям художественного образа, умение высказывать предположения о значении данной детали для характеристики персонажа;
      7) развернутые ответы на вопросы по содержанию текста; конструирование собственных вопросов; организация поиска ответов на проблемные вопросы; озаглавливание частей текста; составление плана пересказа текста;
      8) устный отзыв о прочитанном (Чем понравилось тебе произведение?).
      52. Продуктивно-творческая деятельность:
      1) сочинительство сказок, рассказов, стихотворений по опорным словам, частям текста, мотивам прочитанных текстов, на основе личных жизненных впечатлений;
      2) устное сочинение-описание портретов героев произведения. Придумывание сравнений, эпитетов для портретной характеристики героев;
      3) сочинение собственных эпизодов в развитии сюжета произведения;
      4) составление сказки, рассказа. Инсценирование прочитанных произведений;
      5) рисование словесных картин к тексту;
      6) творческая работа по сочинительству: сказки, рассказа, загадки, (на материале образца прочитанных произведений; на иллюстративном материале).

5. Требования к уровню подготовки учащихся 2 класса

      53. По завершении 2 класса учащиеся должны знать:
      1) наизусть стихотворения, загадки, пословицы (9–10), небольшие логически законченные отрывки из прозаических произведений детской литературы (5-6 строчек);
      2) названия сказок, виды сказок; их содержание;
      3) композиционные части сказки (зачин, концовка, присказка);
      4) малые жанры устного народного творчества: загадка, песенка, считалка, пословица, чистоговорка, скороговорка;
      5) основные языковые средства художественной выразительности: олицетворение, сравнение, эпитет.
      54. Учащиеся должны уметь:
      1) читать целыми словами осознанно, правильно, выразительно с соблюдением основных норм литературного произношения, выделяя в предложении слова с логическим ударением, смысловые паузы, соотнося интонацию с содержанием читаемого;
      2) воспринимать на слух читаемый художественный текст; отвечать на вопросы по содержанию прочитанного и пересказывать текст;
      3) различать произведения устного народного творчества (произведения малого жанра, сказки, легенды), жанры стихотворение и рассказ;
      4) называть прочитанные произведения, фамилии их авторов, приводить примеры из сказок, рассказов;
      5) формулировать вопросы по тексту, находить ответы в тексте, выборочно читать заданные отрывки их произведения; высказывать свое отношение к героям и их поступкам;
      6) уметь находить аналогии между описанными в тексте ситуациями и реальными жизненными событиями;
      7) оценивать поступки героев как «хорошие» и «плохие» с точки зрения принятых норм поведения в обществе;
      8) эмоционально «проживать» читаемый текст, понимать эмоции героев, сочувствовать, переживать, выражать свои эмоции;
      9) заучивать наизусть небольшие стихотворные и прозаические тексты;
      10) работать по предложенному учителем плану, делать выводы в результате совместной работы с учителем;
      11) находить в тексте сравнения, эпитеты, олицетворения; использовать изобразительно-выразительные средства языка (эпитет, сравнение) при анализе, воспроизведении и создании текстов различных жанров (сказка, рассказ);
      12) распознавать тексты–описание, повествование; создавать тексты по ключевым словам, по воображению;
      13) создавать собственный текст на основе художественного произведения, репродукции картин художников, по иллюстрациям, на основе личного опыта;
      14) сочинять тексты на заданную тему, выполнять творческие проекты индивидуально и в группе по темам «Любимые сказки», «Загадки».

6. Требования к уровню подготовки учащихся 3 класса

      55. По завершении 3 класса учащиеся должны знать:
      1) наизусть стихотворения (10–12), 1-2 небольших законченных отрывка из прозаических произведений;
      2) фамилии и названия книг детских писателей и поэтов, чьи произведения входят в базовое содержание программы, некоторые эпизоды из жизни писателей и поэтов;
      3) иметь представление о жанрах: народная и литературная сказка, рассказ; сказание, легенда, былинный сказ;
      4) литературоведческие понятия: пейзаж; портрет героя;
      5) выразительные языковые средства: эпитет, сравнение; олицетворение.
      56. Учащиеся должны уметь:
      1) читать осознанно, правильно, выразительно со скоростью, которая не тормозит понимание читаемого;
      2) пересказывать прочитанное, соблюдая логику повествования;
      3) различать литературные жанры: народная и литературная сказка, рассказ;
      4) находить в тексте изобразительно-выразительные средства языка (эпитет, сравнение, олицетворение) использовать их в своей речи;
      5) делить текст на части, составлять план пересказа текста;
      6) различать юмористическое произведение, фантастическое произведение;
      7) находить в тексте изображение пейзажа; портрета героя;
      8) давать развернутые ответы на вопросы, устанавливать причинно-следственные связи;
      9) оценивать мотивы поведения персонажей, выражать собственную оценку их поступков;
      10) проводить элементарный анализ прочитанного текста, используя знания по теории литературы;
      11) создавать небольшие рассказы собственного сочинения на основе жизненного опыта, материала прочитанных художественных произведений; писать сочинения на материале прочитанного с предварительной подготовкой;
      12) характеризовать героев, их поступки, давать им оценку; находить ответы в тексте для раскрытия образа персонажа;
      13) прогнозировать содержание текста по его названию;
      14) самостоятельно читать текст, находить незнакомые слова, работать со словарем (в конце учебника).

7. Требования к уровню подготовки учащихся 4 класса

      57. По завершении 4 класса учащиеся должны знать:
      1) жанры устного народного творчества: сказание, былинный сказ; басня, притча (общее понятие);
      2) литературоведческие понятия: портрет и характер героя произведения, пейзаж в произведении;
      3) изобразительно-выразительные средства (эпитеты, сравнения, олицетворение, гипербола) в художественном произведении;
      4) владеть определенным запасом лексики, позволяющим передать близко к тексту прочитанное произведение, вести поисковую беседу, рассуждать о прочитанном;
      5) знать содержание программных произведений; определять их жанр;
      6) читать наизусть 12–14 стихотворений; 2-3 законченных отрывков из прозаических произведений;
      58. Учащиеся должны уметь:
      1) понимать и формулировать тему и идею произведения;
      2) различать жанры устного народного творчества: казахский героический эпос, легенды, былинный сказ, загадки, сказки (народные и литературные), стихотворения;
      3) находить в тексте изобразительно-выразительные средства языка (эпитет, сравнение, гипербола) для анализа характера героя, портрета, пейзажа читаемого произведения;
      4) читать правильно, соблюдая орфоэпические и интонационные нормы при чтении; читать выразительно, соблюдая постановку логических ударений и пауз, выбирая темп и силу голоса в соответствии с содержанием читаемого; читать со скоростью 75-90 слов и знаков в минуту; понимать смысл прочитанного;
      5) иметь навыки изучающего, комментированного и поискового чтения, чтения «про себя» (90-110 слов и знаков в минуту);
      6) уметь находить в тексте ответы на поставленные вопросы, пересказывать содержание текста;
      7) называть прочитанные произведения, фамилии авторов, иметь представление об их биографии;
      8) использовать в речи изобразительно-выразительные средства языка для передачи своих чувств, мыслей, оценки прочитанного;
      9) передавать последовательность событий, устанавливать причинно-следственные связи в повествовании;
      10) уметь оценивать действия и поступки персонажей художественных произведений, выражать свое отношение к прочитанному, объяснять мотивы их поступков, находить аналогичные примеры в реальных жизненных ситуациях;
      11) творчески осмысливать содержание прочитанного, создавать собственные тексты сочинений;
      12) владеть нормами речевого этикета, культурой межнационального общения;
      13) высказывать и аргументировать свое отношение к прочитанному (что понравилось и почему);
      14) различать в произведении пейзаж, портрет героя, речь героя; находить средства художественной выразительности (сравнения, эпитеты, олицетворения, гиперболы).
      59. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) чувство любви и уважения к государственным символам Республики Казахстан, знать и исполнять гимн Республики; любить и беречь родную землю, знать и уважать традиции, культуру многонационального народа Казахстана, его национальные праздники;
      2) нравственные качества характера при оценке литературных героев: честность, правдивость, справедливость, отзывчивость, сострадание, внимательность, уважение к старшим, родителям, умение прийти на помощью слабому, быть добрым и заботливым, смелым;
      3) умение осознавать и определять (называть) свои эмоции и эмоции героев прочитанных произведений, сочувствовать другим людям, героям, сопереживать;
      4) умение воспринимать красоту природы, бережно относиться ко всему живому; чувствовать красоту художественного слова, стремиться к совершенствованию собственной речи;
      5) свои чувства и оценку при написании сочинений о друзьях, близких и знакомых людях, сравнивать их с героями прочитанных книг.
      60. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) учебно-организационные умения: формулировать тему и цель урока, оценивать свою учебную деятельность в конце урока, принимать участие в поисковой беседе, в решении поставленных задач;
      2) учебно-информационные умения: получать информацию через слушание и чтение текста, его анализ; умение выделять главное в тексте, устанавливать причины действия героев, составлять план текста, владеть разными видами пересказа текста (подробный, сжатый, творческий);
      3) учебно-логические умения: простейшие виды и приемы анализа и синтеза; наблюдение за действиями героев, сравнение портретных характеристик; установление причинно-следственных связей в действиях героя;
      4) учебно-коммуникативные умения: общение в группе, в парах при выполнении учебной задачи урока; совместное сотрудничество при анализе текста, при обсуждении характера героев произведения; различные способы поиска учебной информации в справочниках, словарях, Интернете в соответствии с коммуникативными и познавательными задачами, выражать собственную оценку прочитанному произведению, уметь ее доказывать в дискуссии.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
16-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4-сыныптары үшін
«Қазақ тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(қарапайым және негізгі деңгей)
(оқыту қазақ тілінде емес) 1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Пәннің маңыздылығы қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесімен және ойды түсінікті жеткізуді мақсат тұтатын коммуникативтік бағытымен дәйектеледі.
      3. Бағдарлама өзге тілде білім алатын бастауыш сынып оқушысын қазақ тілін сөйлесім әрекеті арқылы мәдениетаралық қатысым құралы ретінде меңгертуді көздейді.
      4. Бағдарлама білім берудің ұлттық жүйесін халықаралық стандарттарға негіздей отырып, Қазақстан Республикасының қоғамдық-әлеуметтік, ұлттық, т.б. ерекшеліктерін ескере келе, тілді үйретудің тиімді әдіснамасын жетілдірудің жолын айқындады. Тілді меңгерту бойынша өркениетті елдердің тәжірибесі мен отандық озық дәстүрлер үйлестіріліп, тілдерді оқытудың жаңа бағыттары белгіленді.
      5. Бастауыш мектепте қарапайым деңгейдің 3 игерімі, ал негізгі деңгейдің 1 игерімін меңгерту талап етіледі:
      1) 1-3-сыныптардағы қарапайым деңгей - А₁3 игерімді қамтиды:
      бастапқы орташа игерім-А₁ – 1-сынып;
      бастапқы толық игерім-А_1.1 – 2-сынып;
      бастапқы жетік игерім-А_1.2 – 3-сынып;
      2) 4-сыныпта негізгі деңгейдегі-А_2.1.25 игерімінің алғашқы баспалдағы қамтылады: қалыптасу қарсаңындағы бастапқы игерім А₂– 4-сынып.
      6. Қазақ тілді емес жалпы білім беретін мектептерінде тілдерді оқыту мен үйретудің өзіндік ерекшелігі ескерілді және тілдерді деңгейлік меңгерудің еуропалық жүйесі негізге алынды.
      7. Білім мазмұнының желісі үш аяға бөлініп ұсынылды:
      1) әлеуметтік-тұрмыстық ая;
      2) әлеуметтік-мәдени ая;
      3) оқу-еңбек аясы.
      8. Бағдарлама қазақ тілін үйренуге негіз болатын тақырыптық, аялық бөлімдер арқылы оқушылардың жобаланған оқу нәтижелеріне жетуін қарастырады. Басты мәселе сөйлесім әрекеттеріне негізделген тілдік және мәдени-танымдық құзыреттіліктер, қатысымдық (коммуникативтік), проблемалардың шешімін табу, ақпараттық түйінді құзыреттіліктерді қалыптастыруға бағытталады.
      9. Пәнді оқыту мақсаты – қарапайым және негізгі (негізгі деңгейдің алғашқы игерімі) деңгей бойынша қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту; сөйлесім әрекетінің түрлеріне сай оқушыны тілдік білім негізінде түсінікті сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету.
      10. Оқыту міндеттері:
      1) оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерту;
      2) оқушылардың тілдік дағдысы мен білігін дамыту;
      3) қарым-қатынас әдебінің қарапайым нормаларын меңгерту:
      4) ойын жағдаяттарында қазақ тілін қолдану арқылы оқушыларды жаңа әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру;
      5) оқушыны сөйлесімдік қарым-қатынастың жаңа тәсілдеріне (қазақ тіліндегі), қазақ халқының мәдениетіне, ұлттық-мәдени сөйлесім ерекшелігіне баулу;
      6) оқушылардың оқу білігін, шынайы өмірлік жағдаяттарда алған тілдік білімдерін шығармашылықпен пайдалануға дайын болу білігін қалыптастыру;
      7) оқушыларды қазақ халқының балаларға арналған әндермен, тақпақтармен және ертегілермен, фольклормен, көркем әдебиетімен, ойындармен таныстыру;
      8) оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
      11. Білім мазмұнын іріктеуде қатысымдық-әрекетшілдік, қатысымдық-функционалдық, тілдік білімді функционалдық тұрғыдан сұрыптау, ұлттық ерекшеліктерді ескеру, оқу әдебиеті мазмұнының аутенттілігі, шындық өмірге сәйкестігі, оқушы деңгейіне сай келуі, білім мазмұнының жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағыттау ұстанымдары басшылыққа алынды.
      12. «Қазақ тілі» пәнінің білімдік, тәрбиелік мақсаттары келесі пәндермен тығыз байланыста іске асырылады:
      1) «Әдебиеттік оқу» пәнімен: қазақ тілінде берілген аутентті мәтіндер негізінде оқушылар өз ойын қазақ тілінің танымдық ерекшеліктеріне сай жеткізуге дағдыланады; Отанын – Қазақстан Республикасын, қазақ халқының тілін, мәдениетін, тарихын құрметтеуге тәрбиеленеді;
      2) «Музыка» пәнімен: қазақ тілінде берілген әндерді тыңдау, оны өздері айтып үйрену арқылы оқушылар адамның көңіл күйін, сезімін түсінеді, эстетикалық талғамы дамиды;
      3) «Бейнелеу өнері» пәнімен: қазақ тілінде берілген суреттер арқылы оқушылар өнердің адам табиғатымен, өмірімен үндестігін түсінеді, әдемілікті, сұлулықты көріп сезінеді, иллюстрацияларды ауызша/жазбаша суреттеу арқылы ойлау-қабылдау қабілеті мен тілдерін дамытады;
      4) «Еңбекке баулу» пәнімен: қазақ тілінде берілген тәрбиелік мәтіндердің мазмұны арқылы оқушылар оқудың, білім алудың, тіл үйренудің маңызын игереді, еңбектің адам өміріндегі орнын түсінеді;
      5) «Математика» пәнімен: қазақ тілінде ұсынылған мәтіндер негізінде оқушылар сандар мен фигуралардың атауын қазақ тілінде үйрену барысында математикадан алған білімдерін еске түсіреді, толықтырады, логикалық ойлау қабілеттерін дамытады;
      6) «Дүниетану» пәнімен: қазақ тілінде ұсынылған мәтіндер арқылы оқушылар өз айналасын таза ұстауға, қоршаған ортаны қорғауға, табиғатты аялауға үйренеді.
      13. Оқу жүктемесінің көлемі:
      1) оқу орыс тілінде жүргізілетін мектептерде:
      1-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 66 сағат (33 апта);
      2-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      3-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағат;
      4-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағат;
      2) оқу ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде:
      1-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 66 сағат (33 апта);
      2-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      3-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      4-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат.
      14. Оқу бағдарламасының 3-4-сыныптарға арналған білім мазмұнында сағаттар мөлшері оқыту тіліне байланысты келесідей үлгіде көрсетілген. Мысалы: І. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 38/26 сағат: «Мен және менің отбасым. Отбасы мүшелерінің жұмыстары» – 10/8 сағат. Мұндағы алдыңғы сан орыс тілді мектептерге, белгіленген соңғы сан ұйғыр, өзбек, тәжік тілді мектептерге арналып көрсетілген.

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

      15. Пәнді оқытуға аптасына 2 сағаттан, барлығы 66 сағат бөлінген.
      16. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      17. Әлеуметік-тұрмыстық ая – 30 сағат. «Сәлем, менің атым - Әлібек!» - 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика. тәуелдік жалғауы, «жоқ», «берші», «ал»;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер – «бар»/«жоқ»;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Амандасу. Танысу. Қысқа диалогтік сөйлеу. Диалог-сұрақ. Монологтік сөйлесім. Өзін таныстыру. Сөйлесімде «бар»/«жоқ» сөздерін қолдану;
      тыңдалым: қысқа, нақты, қарапайым хабарламаларды көрнекілікке сүйеніп түсіну;
      оқылым: тақырыпқа байланысты сөздер мен сөз тіркестерін дауыстап оқу. Таныс сөздерді оқу барысында лексикалық мағынасына сәйкестендіру, яғни түсініп оқу;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері (санамақтар). Ең көп тараған қазақ достарының аттары.
      18. «Менің досым» - 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: тәуелдік жалғауы;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Қысқа диалогтік сөйлеу. Монологтік сөйлесім. Баяндаудың қысқаша қарапайым түрі;
      тыңдалым: дене мүшелеріне қатысты бұйрықтарды түсіну. Тақырыпқа байланысты мұғалім мен сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: тақырыпқа байланысты сөйлемдер мен қысқа мәтіндерді дауыстап оқу. Таныс сөздерді оқу барысында лексикалық мағынасына сәйкестендіру;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері (санамақтар, тақпақтар).
      19. «Аңдар» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: Мынау піл. Піл үлкен. Кенгуру кішкентай;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Қысқа диалогтік сөйлеу. Монологтік сөйлесім. Суретті (тақырып бойынша) қарапайым сипаттау;
      тыңдалым: қысқа, нақты қарапайым хабарламаларды көрнекілікке сүйеніп түсіну. Тақырыпқа байланысты мұғалім мен сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: тақырыпқа байланысты сөйлемдер мен қысқа мәтіндерді дауыстап оқу. Оқу барысында таныс сөздерді лексикалық мағынасына сәйкестендіру;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері (санамақтар, тақпақтар, жұмбақтар).
      20. «Мен алтыдамын/жетідемін» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: тәуелдік жалғауы;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 сандары. Тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Қысқа диалогтік сөйлеу. Монологтік сөйлесім. 1-10-ға дейін санау. Қарапайым хабарлау;
      тыңдалым: қысқа, нақты, қарапайым хабарламаларды көрнекілікке сүйеніп түсіну. Тақырыпқа байланысты мұғалім мен сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: тақырыпқа байланысты сөйлемдер мен қысқа мәтіндерді дауыстап оқу. Таныс сөздерді оқу барысында мағынасын түсіну;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері (санамақтар, тақпақтар, жұмбақтар).
      21. «Робот – менің досым (бас, қол, аяқ)» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: Бұйрық рай. Барыс септігі. «Рақмет»;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Қысқа диалогтік сөйлеу. Бір-бірімен бұйрық алмасуы. Монологтік сөйлесім;
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты мұғалім мен сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: тақырыпқа байланысты сөйлемдер мен қысқа мәтіндерді дауыстап оқу. Таныс сөздерді оқу барысында лексикалық мағынасына сәйкестендіру;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері (санамақтар, тақпақтар, жұмбақтар).
      22. Әлеуметтік-мәдени ая – 18 сағат. «Менің аулам» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: жатыс септігі;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Қысқа диалогтік сөйлеу. Монологтік сөйлесім. Қарапайым хабарлама жасау. Тақырыпқа қатысты сурет бойынша қарапайым сипаттау;
      тыңдалым: тыңдағанда көрнекілікке сүйеніп қарапайым шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: қысқа мәтіндерді оқығанда негізгі ақпаратты тауып алу. Түсінгенін сурет, сызба және жауап беру арқылы көрсету;
      жазылым: сөз бен сөйлемді графикалық нұсқасына қарап жазу;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар (тақырып көлемінде).
      23. «Үзіліс. Жүр, асханаға кеттік» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: барыс септігі, жатыс септігі. Ауыспалы осы шақ;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Қысқа диалогтік сөйлеу. Монологтік сөйлесім. Күнделікті іс-әрекетін сипаттау (тақырып көлемінде);
      тыңдалым: тыңдағанда көрнекілікке сүйеніп қарапайым, нақты шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: қысқа мәтіндерді оқығанда негізгі ақпаратты тауып алу. Түсінгенін сурет, сызба және жауап беру арқылы көрсету;
      жазылым: сөз бен сөйлемді графикалық нұсқасына қарап жазу;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар (тақырып көлемінде).
      24. «Мынау не?» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: не? сұрау есімдігі;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Қысқа диалогтік сөйлеу. Монологтік сөйлесім. Тақырып көлеміндегі затты, суретті қарапайым сипаттау;
      тыңдалым: көрнекілікке сүйеніп қарапайым шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: таныс тілдік бөлім негізінде құрастырылған сөйлемдер мен қысқа мәтіндерді мәнерлеп оқу. Қысқа мәтіндерді оқығанда негізгі ақпаратты тауып алу. Түсінгенін сурет, сызба және жауап беру арқылы көрсету;
      жазылым: сөз бен сөйлемді графикалық нұсқасына қарап жазу;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар (тақырып көлемінде).
      25. Оқу-еңбек аясы – 18 сағат. «Сөмкеңде не бар?» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: зат есім. Ережесіз. Көптік жалғаулар;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Қысқа диалогтік сөйлеу. Монологтік сөйлесім. Баяндау. Затты, суретті (тақырыпқа қатысты) сипаттау;
      тыңдалым: көрнекілікке сүйеніп қарапайым, нақты айтылған шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: таныс тілдік бөлім негізінде құрастырылған сөйлемдер мен қысқа мәтіндерді мәнерлеп оқу. Қысқа мәтіндерді оқығанда негізгі ақпаратты тауып алу. Түсінгенін сурет, сызба және жауап беру арқылы көрсету;
      жазылым: сөз бен сөйлемді графикалық нұсқасына қарап жазу;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар (тақырып көлемінде).
      26. «Мектептің жүзу бассейні» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: жатыс септігі;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Қысқа диалогтік сөйлеу. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Затты, суретті (тақырыпқа қатысты) сипаттау;
      тыңдалым: көрнекілікке сүйеніп қарапайым, нақты шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: таныс тілдік бөлім негізінде құрастырылған сөйлемдер мен қысқа мәтіндерді мәнерлеп оқу. Қысқа мәтіндерді оқығанда негізгі ақпаратты тауып алу. Түсінгенін сурет, сызба және жауап беру арқылы көрсету;
      жазылым: сөз бен сөйлемді графикалық нұсқасына қарап жазу;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар (тақырып көлемінде).
      32. «Кел, санайық!» - 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: Бұйрық рай;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстары;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Қысқа диалогтік сөйлеу. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Заттарды қосу. Затты, суретті (тақырыпқа қатысты) сипаттау;
      тыңдалым: көрнекілікке сүйеніп қарапайым, нақты айтылған шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: таныс тілдік бөлім негізінде құрастырылған сөйлемдер мен қысқа мәтіндерді мәнерлеп оқу. Қысқа мәтіндерді оқығанда негізгі ақпаратты тауып алу. Түсінгенін сурет, сызба және жауап беру арқылы көрсету;
      жазылым: сөз бен сөйлемді графикалық нұсқасына қарап жазу;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар (тақырып көлемінде).

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

      27. Пәнді оқытуға аптасына 2 сағаттан, барлығы 68 сағат бөлінген.
      28. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды.
      29. Әлеуметік-тұрмыстық ая – 32 сағат. «Мен және менің отбасым» - 5 сағат. «Менің әкем мен шешем, атам мен әжем. Менің ағам/әпкем, інім/сіңілім/қарындасым»:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: тәуелдік жалғауы. Ілік септігі. Табыс септігі. Жатыс септігі. Сілтеу есімдігі;
      фонетика: қазақ тілінің төл дыбыстарын қайталау;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-мәлімет. Диалог-сұрақ. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Қарапайым баяндау. Қарапайым сипаттау. Бағалау (қарапайым);
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты, шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда негізгі ақпаратты түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: сөйлемді графикалық нұсқасына қарап жазу. Жазбаша жауап;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу; этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі:
      қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      30. «Менің қазақ достарым» – 5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: тәуелдік жалғауы. Ілік септігі. Табыс септігі. Жатыс септігі. Реттік сан есім;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-мәлімет. Диалог-сұрақ. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Баяндаудың қарапайым түрі. Сипаттау (қарапайым түрі). Бағалау (қарапайым түрі);
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: графикалық нұсқасына қарап жазу. Жазбаша жауап. Жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Көп тараған қазақ достарының аттарын айту.
      31. «Менің киімім. Сырт киімдер. Дене мүшелері» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: тәуелдік жалғауы. Барыс септігі. Бұйрық рай. Дыбыс үндестігі (к/г), лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-мәлімет. Диалог-сұрақ. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Баяндау (қарапайым). Сипаттау. Бағалау;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: графикалық нұсқаға қарап жазу. Жазбаша жауап. Жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      32. «Үй жануарлары: қой/қозы, сиыр/бұзау, жылқы/құлын. Менің күшігім/мысығым» – 5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: барыс септігі. Сұраулы сөйлем. Дыбыс үндестігі (к/г; қ/ғ);
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Диалог-реплика. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Баяндау;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      33. «Менің сүйікті ісім» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: ауыспалы осы шақ. Табыс септігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Диалог-жауап. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Шағын монолог құрастыру. Сипаттау. Бағалау;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну. Тыңдаған мәтінді затты көрсету, суретті таңдап алу арқылы түсінгенін білдіру;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      34. «Менің сүйікті ойыншығым» – 5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: табыс септігі. Сұрау есімдігі: не? Дыбыс үндестігі (қ/ғ);
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Диалог-жауап. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Сипаттау. Бағалау;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну. Тыңдаған мәтінді затты көрсету, суретті таңдап алу арқылы түсінгенін білдіру;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      35. Әлеуметтік-мәдени ая – 16 сағат. «Менің демалыс күнім. Жүр, Думанға, барамыз» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: барыс септігі, табыс септігі. Тәуелдік жалғауы;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Диалог-жауап. Диалог-реакция. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Шағын әңгіме құрастыру, сипаттау;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну. Тыңдаған мәтінді затты көрсету, суретті таңдап алу арқылы түсінгенін білдіру;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану.
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      36. «Менің көшем» – 5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: Ілік септігі. Барыс септігі. Зат есім, көпше түрі. Көптік жалғау. Жіктеу есімдігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Жауап. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Сипаттау тұрғысында шағын әңгіме құрастыру. Өзінің іс-әрекетін сипаттау;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну. Тыңдаған мәтінді затты көрсету, суретті таңдап алу арқылы түсінгенін білдіру;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі:
      қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      37. «Тазалықты сақтайық» – 5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: ілік септігі. Жатыс септігі. Көптік жалғау. Барыс септігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Жауап. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Іс-әрекетті сипаттау. Бағалау;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну. Тыңдаған мәтінді затты көрсету, суретті таңдап алу арқылы түсінгенін білдіру;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі:
      қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      38. «Оқу-еңбек аясы» – 20 сағат. «Апта аттары» – 7 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: сұрау есімдігі: қанша?
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Жауап. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Сипаттау тұрғысында шағын монолог құрастыру;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну. Тыңдаған мәтінді сұраққа жауап беру арқылы түсінгенін білдіру;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру.
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      39. «Менің оқу-құрал жабдықтарым» – 7 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: тәуелдік жалғауы;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: Диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Жауап. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім. Монологтік сөйленім құрастыру;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну. Тыңдаған мәтінді нақты сұраққа жауап беру арқылы түсінгенін білдіру;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру;
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      40. «Дүкенге барамыз» – 6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: барыс септігі. Сұрау есімдігі: қандай? қанша?
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер.
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалогтік сөйлесім. Диалог-сұрақ. Жауап беру. Клишені қатысымда қолдану. Монологтік сөйлесім;
      тыңдалым: өзіне таныс тақырыптағы нақты айтылған, шағын хабарламаларды түсіну. Тыңдаған мәтінді затты көрсету, суретті таңдап алу арқылы түсінгенін білдіру;
      оқылым: шағын мәтіндердегі сөздер мен фразалардың дауыс ырғағын дұрыс қойып оқу. Іштей оқу және шағын мәтіндерді оқығанда өзіне таныс тақырыптағы мазмұнды түсіну. Шағын мәтіндердің жалпы мазмұнын дұрыс түсінгенін таблица толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіру.
      жазылым: жазбаша жауап, жазбаша сұрақ;
      тілдесім: қарапайым үлгілерді пайдаланып тақырып көлемінде сөйлесу, этикеттік оралымдарды қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

      41. Пәнді оқытуға оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектептерде аптасына 3 сағаттан, барлығы – 102 сағат; оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде аптасына 2 сағаттан, барлығы 68 сағат бөлінген.
      42. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады:
      43. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 38/26 сағат. «Мен және менің отбасым», «Отбасы мүшелерінің жұмыстары – 10/8 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: тәуелдік жалғауы. Жатыс септігі. Сан есім. Сілтеу есімдігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Баяу, нақтылы, түсінікті берілген сұхбаттарды түсіну, айту. Өзіне қойылған қарапайым, жеңіл сұрақтарға жауап беру. Монолог, баяндау;
      тыңдалым: таныс сөздер мен қысқа фразаларды ұғу; күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекенжайы, т.б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      44. «Мен бөлмемді жинаймын» – 9/6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: табыс септігі. Жатыс септігі. Көмектес септігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Баяу, нақтылы, түсінікті берілген сұхбаттарды түсіну, айту. Өзіне қойылған қарапайым, жеңіл сұрақтарға жауап беру. Монолог. Баяндау;
      тыңдалым: таныс сөздер мен қысқа фразаларды ұғу; күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекен-жайы т. б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      45. «Сағат қанша?» – 10/7 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: жатыс септігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер.
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      46. айтылым: диалог. Баяу, нақтылы, түсінікті берілген сұхбаттарды түсіну, айту. Өзіне қойылған қарапайым, жеңіл сұрақтарға жауап беру. Монолог. Баяндау;
      тыңдалым: таныс сөздер мен қысқа фразаларды ұғу; күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды, пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып түсіну. Түрлі түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекенжайы, т.б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      47. «Мен азық-түлік дүкеніне барамын» – 9/5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: Сұрау есімдігі: қай? қайда? Сілтеу есімдігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Баяу, нақтылы, түсінікті берілген сұхбаттарды түсіну, айту. Өзіне қойылған қарапайым, жеңіл сұрақтарға жауап беру. Монолог, баяндау;
      тыңдалым: таныс сөздер мен қысқа фразаларды ұғу; күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды, пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекенжайы, т.б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкция-ларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      48. Әлеуметтік-мәдени ая – 38/26 сағат. «Қазақстан картасы. Кел, ойнайық» – 10/8 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика. Сұрау есімдігі: қай?
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Қысқа диалог. Өзіне қойылған қарапайым, жеңіл сұрақтарға жауап беру. Монолог, баяндау, сипаттау;
      тыңдалым: күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды пікірлесуді түсіну;таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекен-жайы т. б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      49. «Туған күн» – 10/7 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: тәуелдік жалғауы;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Қысқа диалог. Өзіне қойылған қарапайым, жеңіл сұрақтарға жауап беру. Монолог, баяндау;
      тыңдалым: күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды, пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекенжайы, т.б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      2) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      50. «Күн суық/ыстық» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: Сұрау есімдігі: қандай? қашан? Болымсыз етістіктің жұрнағы – ма/ме/ба/бе/па/пе;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Диалог-мәлімет – белгілі оқиға, не бір мәселе туралы хабар беру. Диалог-талап. Монолог, хабарлау, баяндау, санау;
      тыңдалым: күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды, пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекенжайы, т.б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      51. «Спорт залда» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: септеулік шылаулары: соң/кейін;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Диалог-мәлімет – белгілі оқиға, не бір мәселе туралы хабар беру. Диалог-талап. Монолог. Баяндау, сипаттау;
      тыңдалым: күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұқбаттарды пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі-түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекен-жайы т. б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      52. Оқу еңбек аясы – 26/16 сағат. «Менің сыныбым» – 14/9 сағат:
      1) тілдік бөлім: грамматика: жатыс септігі. Шығыс септігі. Сұрау есімдігі: қанша? неше? нешеде?
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Диалог-реплика – тілдік қатынаста адам ойын қысқа сөздер мен сөз тіркестері арқылы тез жеткізе білу. Диалог-реакция – берілген сұраққа немесе сөйлем ішіндегі бір сөзге не ойға айрықша мән беріп, соған қатысты өз көзқарасын білдіру. Монолог. Баяндау, сипаттау;
      тыңдалым: күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды, пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру;
      оқылым: таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекен-жайы, т.б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).
      53. «Менің оқу құралдарым» – 12/7 сағат:
      1) тілдік бөлім;
      грамматика: Сұрау есімдігі: қанша?
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Диалог-сұрақ. Диалогтың бұл түрінде сұрақ берушінің қызметі басым болып, ол өзіне керек мәліметті екінші адамнан алуға ұмтылады, сондықтан сұрақ қажет мәліметке байланысты қойылады, сұраққа жауап беру талап етіледі. Монолог, баяндау, сипаттау;
      тыңдалым: күнделікті өмірде жиі қолданылатын сұхбаттарды, пікірлесуді түсіну; таныс тақырыптар бойынша қойылған сұрақтарға жауап беру. Оқылым. Таныс атауларды, сөздерді оқып, түсіну. Түрлі-түсті суреттермен безендірілген мәтіндерді оқу, түсіну. Нақты үлгі бойынша тапсырмаларды орындау;
      жазылым: мерекелерге арналған қысқа құттықтаулар жазу. Аты-жөні, мекенжайы, т.б. туралы жазу;
      тілдесім: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде).

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

      54. Пәнді оқытуға оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектептерде аптасына 3 сағаттан, барлығы – 102 сағат; оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде аптасына 2 сағаттан, барлығы 68 сағат бөлінген.
      55. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды.
      56. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 24/16 сағат. «Мен және менің отбасым», «Отбасы мүшелерінің сүйікті істері» – 8/6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: көсемше -а, -е, -й. Ауыспалы осы шақ;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: тақырып бойынша өз ойы. Отбасы мүшелеріне 3-4 сөйлемнен тұратын сипаттама;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған отбасы туралы шағын диалогтегі ақпараттар;
      оқылым: отбасы мүшелері туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: отбасы туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау. Сұрақтарға жауап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Сұрақтарға жауап қайтару. Қарапайым этикеттік орамдарды пайдаланып, пікірлесім жасау;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі:
      қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      57. «Үйде не істеймін?» – 8/5сағат:
      1) тілдік бөлім: грамматика: көпше түрдегі жіктеу есімдігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: тақырып бойынша өз ойы. Үйде не істейтіні туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған үй шаруасы туралы шағын диалогтар;
      оқылым: үйде атқарылатын жұмыс туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: үйде не істейтіні туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау. Сұрақтарға жауап;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Сұрақтарға жауап. Үйде не істейтіні туралы пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      58. «Менің сүйікті тағамым» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім: грамматика: сын есім. Септік жалғаулары: ілік септігі, табыс септігі, шығыс септігі. Қалау райы;
      фонетика: қазақ тілінің буын үндестігі;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойы. Өзінің сүйікті тағамы туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған тағамдар туралы шағын диалогтегі ақпараттар;
      оқылым: тамақтың түрлері туралы оқу мәтіндері.
      жазылым: өзінің сүйікті тағамы туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлемдер. Сұрақтарға жауап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Сұрақтарға жауап қайтару. Өзінің сүйікті тағамы туралы пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      59. Әлеуметтік-мәдени ая – 48/32 сағат. «Менің елім – Қазақстан» – 12/10 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: көптік жалғаулары. Шартты рай. Біріккен сөздер;
      фонетика: өзге тілден енген сөздердің орфографиясы;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойы. Қазақстан туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған Қазақстан туралы шағын диалогтегі ақпараттар;
      оқылым: Қазақстан туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: Қазақстан туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау. Сұрақтарға жауап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Өзінің елі - Қазақстаны туралы пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      60. «Астана – таза қала» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: жалқы есім. Туынды сөздер. Тіркесті сөздер;
      фонетика: өзге тілден енген сөздердің орфографиясы;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойы. Астананың қандай қала екендігі туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған Астана туралы шағын диалогтегі ақпараттар;
      оқылым: Астана туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: Астананың демалыс орталықтары туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлемдер. Сұрақтарға жауап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Сұрақтарға жауап беру. Астананың көрікті жерлері туралы пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      61. «Мерекелер» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: Еркін тіркестер. Жалпы есімдер;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойын айту. Монолог: өзі ұнататын мереке туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін айту;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған Қазақстандағы тойланатын мерекелер туралы шағын диалогті ақпараттар;
      оқылым: Қазақстандағы мереке түрлері туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: мерекелер туралы шағын мәтін жазу. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Сұрақтарға жауап қайтару. Өзіне ұнайтын мерекелер туралы пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      62. «Спорт. Менің сүйікті спортшым» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: Сөз тіркестері. Сөйлем түрлері;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойын айту. Монолог: өзі ұнататын спортшы туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған спорт түрлері туралы шағын диалогті ақпараттар.
      оқылым: мереке түрлері туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: спорт, өзінің сүйікті спортшысы туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау. Сұрақтарға жауап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Сұрақтарға жауап қайтару. Өзіне ұнайтын спорт түрлері мен спортшылар туралы пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі:
      қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      63. «Зоопаркке саяхат» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: сын есім, етістіктер;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойын айту. Монолог: өзі ұнататын аң/құс туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін айта алады;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған зоопарктегі аңдар туралы шағын ақпараттар;
      оқылым: аң мен құстардың түрлері туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: зоопарк және өзінің сүйікті аң/құсы туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау. Сұрақтарға жауап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Зоопарктегі өзіне ұнайтын аң/құс түрлері туралы пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      64. Оқу еңбек аясы – 30/20 сағат. «Менің мектебім» – 10/7 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: күрделі зат есімдер. Ауыспалы осы шақ;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойын айту. Монолог: өзінің мектебі туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған мектеп туралы ақпараттар;
      оқылым: мектеп өмірі туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: өзінің мектебі туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау. Сұрақтарға жауап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Мектеп өмірі туралы пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      65. «Менің күнделігім» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: қос сөздер. Күрделі етістіктер;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойын айту. Монолог: өзінің күнделігі туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін айта алады;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі күнделік туралы ақпараттар;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі сөздердің мағынасын ажырата алады. Оқушы күнделігі туралы оқу мәтіндері;
      жазылым: өзінің күнделігі туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Сұрақтарға жауап қайтару. Оқушы күнделігі қандай болуы керектігі туралы достарымен пікірлесім;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.
      66. «Демалыс» – 12/8 сағат:
      1) тілдік бөлім:
      грамматика: сұраулы сөйлем. Туынды сын есімдер;
      лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: диалог. Тақырып бойынша өз ойын айту. Монолог: Оқушылардың әр тоқсаннан кейінгі демалысы туралы 3-4 сөйлемнен тұратын мәтін айта алады;
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі демалыс туралы ақпараттар;
      оқылым: оқу мәтіндердегі оқушылардың демалысы туралы ақпараттар;
      жазылым: оқушылардың демалысы туралы шағын мәтін. Берілген тірек сөздер бойынша сөйлем құрау;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесе алады. Сұрақтарға ауызша/жазбаша жауап қайтару. Өзінің демалысты қалай өткізгені туралы достарымен пікірлесім.
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің қарапайым үлгілері: санамақтар, тақпақтар, әндер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер (тақырып көлемінде). Қазіргі балалар әдебиетінің тақырыпқа қатысты үлгілері.

6. 1-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      67. Пәндік нәтижелер бойынша 1-сыныптың соңында оқушылар:
      1) естіген жеке сөздерді, сөз тіркестерін, сөйлемдерді дұрыс дыбыстауды;
      2) әліпбиді және әріптердің графикалық таңбаларын дұрыс жазуды;
      3) сөздегі дыбыстардың жуан-жіңішке үндесімдерін айыруды, дыбыс-әріп үйлесімдігін;
      4) белсенді қорына енген сөздердің екпінін/дауыс ырғағын дұрыс қоюды;
      5) тақырыптар бойынша ұсынылған 100-120 жаңа сөзді;
      6) лексикалық бірліктердің мағыналарын;
      7) бас әріппен жазылатын сөздерді;
      8) грамматикалық құбылыстардың қарапайым үлгілерін;
      9) белсенді сөздік қорына енген сөздерден тұратын қарапайым сөйлемдерді сауатты құрудың жолдарын білуі тиіс.
      68. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) дыбыстарды таңбалары арқылы айыруды;
      2) тыңдаған сөздерді дұрыс түсіне алуды;
      3) тыңдаған мәтін мазмұнына сәйкес суреттерді таңдап, ретімен қоя алуды;
      4) тыңдалған ақпараттан түсінгені бойынша сурет сала білуді;
      5) әріп пен дыбыстарды сәйкестендіріп оқуды;
      6) сөздердің лексикалық мағынасын түсініп оқуды;
      7) кім?, не?, қандай? сұрақтарына жауап беруді;
      8) затқа 2-3 сөйлеммен қарапайым сипаттама беруді;
      9) суретке қарап 2-3 сөйлем құрап айтуды;
      10) өзі, досы туралы айтуды;
      11) қысқа өлең-тақпақ айтуды;
      12) қазақ тіліне тән әріптерді дұрыс жазуды;
      13) қазақ тіліндегі сөздерді дұрыс жазуды;
      14) сөздерді кітаптан, тақтадан көшіріп жазуды;
      15) 2-3 сөйлемнен тұратын шағын мәтін жазуды;
      16) адамды не затты атап, оларға сандық, сапалық тұрғыдан қарапайым сипаттама беруді;
      17) қойылған сұраққа жауап беруді;
      18) сұрақ қоя білуді;
      19) қарапайым тілдік модельдер бойынша амандасу, қоштасу, танысу, алғыс білдіруді меңгеруі тиіс.

7. 2-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      69. Пәндік нәтижелер бойынша 2-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қазақ тілінің фонетикалық-фонемалық жүйесін;
      2) тірек кестелер арқылы сөздердегі үндестік заңын сақтауды;
      3) қазақ тіліне тән тасымалдау (й, у, я әріптерінің тасымалы) ерекшеліктерін;
      4) тақырыптар бойынша ұсынылған 110-120 жаңа сөзді;
      5) лексикалық минимум көлеміндегі сөздердің көптелу, тәуелдену, септелу, жіктелу ерекшеліктерін;
      6) заттың атын білдіретін сөздер: адамға – кім?, жан-жануарлар мен заттарға – не? сұрауын қоюды;
      7) заттың қимылын, сынын, санын білдіретін сөздерге сұрақ қоюды;
      8) айтылу мақсатына қарай хабарлы, сұраулы, лепті сөйлемдерді ажыратуды;
      9) сөйлемдегі сөз тіркесінің байланысын;
      10) белсенді сөздік қорына енген сөздерден тұратын қарапайым сөйлемдерді сауатты жаза білуі тиіс.
      70. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) өзінің отбасы, досы, көшесі туралы қысқаша баяндауды;
      2) өз іс-әрекеті туралы қысқа, қарапайым түрде баяндауды;
      3) адамның/заттың қимыл әрекеттерін сипаттауды, сандық, сапалық мінездеме беруді.
      4) иллюстрацияға сүйеніп шағын хабарламаның мазмұнын түсінуді;
      5) шағын мәтіндердің мазмұнын түсінгенін кестелерді толтыру және суреттерді орналастыру арқылы білдіре алуды;
      6) шағын мәтіндегі сөздер мен фразаларды дауыс ырғағын дұрыс қойып оқуды;
      7) 4-5 жолды өлеңді мәнерлеп оқуды;
      8) тыңдай отырып сөз, сөз тіркестері және жай сөйлемдерді жазуды;
      9) 3-5 сөйлемнен тұратын мәтін жазуды;
      10) өз отбасы мүшелерін таныстыруды;
      11) мағынасына қарап сұхбаттың 1-2 сөзін ауыстыруды;
      12) қатысымдық тұрғыдан қысқа диалогке қатыса алуды: үлкен кісімен, досымен амандасуды, танысуды, қоштасуды (өз атын айтады, басқаның есімін сұрайды) меңгеруі тиіс.

8. 3-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      71. Пәндік нәтижелер бойынша 3-сыныптың соңында оқушылар:
      1) сөздердің, сөз тіркестерінің дыбысталуын;
      2) үндестік заңын тірек кестелер арқылы қолдануды;
      3) белсенді қорына енген сөздердің екпінін дұрыс қоюды;
      4) лексикалық тақырыпқа сәйкес 120-140 жаңа сөздердің мағынасын және оларды қажетіне қарай орынды пайдалануды;
      5) тілдік қатынаста сөзге тиісті қосымшаларды дұрыс жалғауды;
      6) баяндауыштың сөйлем соңында орналасатынын;
      7) сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен байланыстыруды;
      8) септік, тәуелдік, жіктік, көптік жалғауларын ауызша/жазбаша тілде қолдануды;
      9) қай? қандай? неше? нешеде? қашан? сұрау есімдіктерін қажет жерінде пайдалануды;
      10) соң, кейін септеулік шылауларын дұрыс пайдалануды;
      11) грамматикалық құбылыстарды функционалды тұрғыдан игеріп, оларды тірек кестелердің көмегімен ауызша/жазбаша түрде қолдануды;
      12) белсенді сөздік қорына енген сөздерді, сөз тіркестерін естіп отырып, сауатты жазу нормаларын білуі тиіс.
      72. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) таныс сөздер мен сөз тіркестерін, фразаларды қолдана отырып, өзі және отбасы жайлы айтуды;
      2) суреттерді,өзіне таныс заттарды 7-8 сөйлем арқылы сипаттауды;
      3) шағын әңгіме құрауды: адамды не затты атап, олардың іс-қимыл әрекеттерін сипаттауды, сандық, сапалық және мерзімдік мінездеме беруді;
      4) орташа көлемдегі әңгіме құрауды;
      5) 5-6 өлең-тақпақ пен мақал-мәтелдерді жатқа айтуды;
      6) 7-8 жай сөйлемнен тұратын диалогтегі мұғалімнің, сыныптастарының сөзін, шағын әрі қарапайым ақпараттарды түсінуді;
      7) суреттер арқылы қазақ халқының ертегілерінің мазмұнын түсініп айтуды;
      8) берілген мәтін түрін ажыратуды;
      9) мәтіндегі негізгі ойды ажырата алуды;
      10) контекстегі әлеуметтік-мәдени ерекшеліктерді күнделікті өмірмен байланыстырып, өз пікірін білдіруді;
      11) негізгі ойды 1-2 жай сөйлеммен айтуды;
      12) ауыз әдебиетінің жұмбақ, жаңылтпаш, ертегі тәрізді түрлерін ажыратуды;
      13) сөздерді лексикалық мағынасымен сәйкестендіре түсініп оқуды;
      14) 9-10 сөйлемнен құрылған мәтіндерді мәнерлеп оқуды, іштей оқи алуды;
      15) мәтіннің негізгі ойды анықтауды, бөлімдерге бөлуді;
      16) 7-8 жолды өлеңді мәнерлеп оқуды;
      17) қазақша-орысша және орысша-қазақша сөздікпен жұмыс істеуді;
      18) отбасы туралы таныс атауларды, сөздерді оқып, түсінуді;
      19) нақты үлгі бойынша тапсырмалар орындауды;
      20) белсенді лексикаға енген сөздерді сауатты жазуды;
      21) лексикалық бірліктерді пысықтауға арналған тапсырмаларды орындауды;
      22) шығармашылық сипаттағы шағын тапсырмаларды орындауды;
      23) ашық хатқа қысқа түрде құттықтау сөз, тілекжазуды;
      24) өзіне қойылған қарапайым, жеңіл сұрақтарға жауап беруді;
      25) шағын сұхбатқа қатысуды;
      26) баяу, нақты әрі түсінікті жүргізілген сұхбаттарда өз ойын айтуды;
      27) жағдаятқа байланысты туындаған сұхбаттарға қатысуды;
      28) қарапайым синтаксистік құрылымдарды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды жағдаяттық тапсырмаларда қолдануды меңгеруі тиіс.

9. 4-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      73. Пәндік нәтижелер бойынша 4-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қазақ тілінің фонемалық және фонетикалық жүйесі туралы;
      2) тірек кестелер арқылы қазақ тіліне тән үндестік заңын қолдануды;
      3) белсенді қорға енген сөздердің екпінін дұрыс қоюды;
      4) бастауыш сыныпқа ұсынылған лексикалық минимумның 480-500 сөзін;
      5) лексикалық бірліктерді мағынасына қарай орынды пайдалануды;
      6) сөздердің түбірі мен қосымшаларын айыруды;
      7) сөздерге қосымшаларды дұрыс жалғауды;
      8) септік, тәуелдік, жіктік, көптік жалғауларын, жұрнақтарды ауызша/жазбаша тілде қажетіне қарай пайдалануды;
      9) лексикалық минимум көлеміндегі сөздерді көптеуді, тәуелдеуді, септеуді, жіктеуді;
      10) сөздің мағынасына қарай сөз таптарын: зат есім, сын есім, сан есім мен етістікті ажырата алуды;
      11) сөйлем түрлерін ажыратуды;
      12) сөйлемдегі сөздердің байланысын;
      13) үндестік заңына бағынатын бейтаныс сөздерді естіп отырып, сауатты жазуды білуі тиіс.
      74. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) логикалық бірізділікпен әңгіменің сабақтастығын сақтап баяндауды;
      2) 8-9 сөйлем арқылы затты, құбылысты, іс-әрекетті сипаттауды;
      3) естіген, оқыған ақпаратты қайта баяндауды;
      4) 10-12 сөйлемнен тұратын диалогтегі мұғалімнің, сыныптастарының сөзін, шағын ақпараттарды түсінуді;
      5) естіген ақпараттағы негізгі ойды ажыртуды, негізгі мазмұнын түсініп айтуды;
      6) тыңдаған материал бойынша өз көзқарасын білдіруді;
      7) шағын мәтінді түсініп оқуды;
      8) 10-15 сөйлемнен құрылған мәтіндерді интонация сақтап мәнерлеп оқуды;
      9) іштей оқу дағдысын дамыта отырып, мәтіннен негізгі және қосымша ақпараттарды айыруды;
      10) оқыған мәтін бойынша: мәтінге тақырып қоюды, қарапайым жоспар жасауды, сұраққа жауап беруді және логикалық тұрғыдағы сұрақтар құруды, өз пікірін білдіруді, бағалауды, әр азат жолдың негізгі ойын 1 сөйлеммен айтуды;
      11) 9-10 жолды өлеңді мәнерлеп түсініп оқуды;
      12) өз бетінше сөздіктен сөздердің аудармаларын табуды;
      13) қазақша-орысша және орысша-қазақша сөздікпен жұмыс істеуді;
      14) көркем мәтіндердің танымдық мазмұнын түсінуді;
      15) контекстегі әлеуметтік-мәдени ерекшеліктерді танып, күнделікті өмірмен байланыстыруды, өз пікірін білдіруді;
      16) белсенді лексикаға енген сөздерді естіп отырып сауатты жазуды;
      17) лексикалық бірліктерді пысықтауға арналған тапсырмаларды орындауды;
      18) грамматикалық дағдыларды бекітуге арналған тапсырмаларды орындауды;
      19) қарым-қатынас әрекетін жасауға арналған тапсырмаларды орындауды;
      20) өз кестесін құруды (күн тәртібі, сабақ кестесі, т.б.);
      21) ашық хатқа құттықтау сөздер мен тілектер жазуды;
      22) диалог-сұрастыру жүргізуді, сөйлеу мәдениетін ескере отырып, келісетінін, келіспейтінін, қуанышын, өтінішін қарапайым түрде білдіруді;
      23) күнделікті өмірлік және сабақта жиі кездесетін жағдаяттарда тілдік этикет нормаларын қолдана отырып, қатысымға түсуді;
      24) қатысымдық тұрғыдағы диалогке қатысуды: әңгімені бастауды, әңгімеге кірісуді, қайталап беруді өтінуді;
      25) таныс тақырыпқа шағын диалог құрастыруды;
      26) өзіне таныс өмірлік жағдаяттарда тілдесуді меңгеруі тиіс.
      75. Тұлғалық нәтижелер 1-4-сынып оқушыларының:
      1) Отанына, туған жеріне, мектебіне;
      2) Қазақстан Республикасының рәміздеріне;
      3) қазақ халқына, қазақ тіліне құрмет көрсетуінен;
      4) өзгелермен қарым-қатынастағы сөз әдебінен көрініс табуы тиіс.
      76. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер бойынша 1-4-сынып оқушылары:
      1) өзіне таныс өмірлік жағдаяттарда қазақ тілінде сөйлесім әрекетінің түрлерін қолдана білуі;
      2) қазақ тілінің өзіндік ерекшеліктерін түсіне білуі;
      3) қазақ тілін үйрену барысында меңгерген сөздер мен тілдік бірліктерді өз ойын жеткізуде орынды қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
17-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту ұйғыр тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламасының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
18-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту өзбек тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
19-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту тәжік тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
20-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту ұйғыр тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
21-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту өзбек тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
22-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту тәжік тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
23-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Ана (ұйғыр) тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту ұйғыр тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
24-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Ана (өзбек) тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту өзбек тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
25-қосымша

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Ана (тәжік) тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту тәжік тілінде)

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
26-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Қазақ тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Бағдарлама негізгі орта мектеп оқушысына тілді қатынас және таным құралы ретінде оқытуды, сөз, сөз тіркесі, сөйлемнің мәтін түзімдік қызметін танытуды, тілдік бірліктердің табиғатына сай мәтін құратуды, мәтін құраудағы заңдылықтарды үйретуді, тілдік жағдаяттарда ауызша және жазбаша сөйлеудің нормаларын меңгертуді, әсерлі сөйлеудің лексика-грамматикалық тәсілдерін игертуді көздейді.
      3. Білім мазмұны оқушылардың танымдық қабілетін арттыратын, сыни ойлау қабілеті мен шығармашылық әлеуетін дамытатын, әлеуметтік-тұлғалық құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік беретін мәтіндер бойынша түзілді.
      4. Қазақ тілін қатысымдық-танымдық тұрғыдан оқыту тілдің өз өміріндегі және қоғамдағы рөлін саналы түрде түсінуге, тілдің табиғатын халықтық таным тұрғысынан пайымдауға үйретеді, тілдесім әрекетінде іске асырылатын тілдік бірліктердің табиғи және функционалдық қасиеттерін тануға, оның ішкі мағыналық иірімдерін түсініп қолдануға мүмкіндік туғызады.
      5. Сөз бен сөйлемді, мәтінді әрі тілдік, әрі қатысымдық бірлік ретінде оқыту тілдің мәдени-танымдық, қатысымдық, әлеуметтік, кумулятивтік қызметтерін меңгеруіне жол ашады.
      6. Пәнді оқыту мақсаты:
      оқушылардың ұлттық дүниетанымын кеңейтетін, шығармашылық ойлауға төселдіретін, айналадағы адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасауды үйрететін, оны тұлға ретінде әлеуметтендіруге мүмкіндік беретін қазақ тілінің танымдық, қатысымдық және кумулятивтік қызметтерін меңгерту.
      7. Пәнді оқыту міндеттері:
      1) тілдің қоғамдық-әлеуметтік мәнін түсіндіру;
      2) тілдің танымдық, қатысымдық, кумулятивтік қызметтерін таныту;
      3) тілдік бірліктердің түрлі деңгейлердегі сипатын меңгерту;
      4) тілдің мәтін ішіндегі қолданысын игерту;
      5) мәтіннің тілдік және танымдық қызметтерін меңгерту;
      6) тілдік бірліктердің қолданыстағы мағыналық реңктерін ажырату;
      7) тілдік бірліктердің ақпараттық мәнін ұғындыру;
      8) дыбыстың, сөздің, сөйлемнің, мәтіннің қолдану барысындағы табиғатын түсіндіру;
      9) оқушылардың логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру;
      10) оқушылардың тілдік сауаттылығын арттыру;
      11) әдеби тіл нормаларын меңгерту;
      12) тілдік жағдаяттарда қарым-қатынас жасаудың амал-тәсілдерін үйрету;
      13) оқушылардың тілдік бірліктерді жұмсаудағы эстетикалық талғамдарын қалыптастыру;
      14) шығармашылық ізденіс бағытындағы жұмыс түрлеріне төселдіру;
      15) мәтін табиғатына талдау жасай білу.
      8. Пәнаралық байланыс оқушының дүниетанымын молайтып, қазақ тілін басқа ғылым негіздерімен ұштастыра меңгеруіне жол ашады. Жалпы білім беретін мектептің негізгі орта деңгейінде «Қазақ тілі» пәнін төменде көрсетілген пәндермен байланыстыру көзделеді:
      1) «Қазақ әдебиетімен»: қазақ тілі қазақ әдебиетімен тығыз байланысты. Тіл – әдебиеттің бірінші элементі. Қазақ тілін оқытып үйретуде кез келген көркем туынды, әдеби шығарма тіл үшін құнды материал болып саналады; көркем шығармаларды оқу барысында стиль түрлерінің авторлық қолданысын ажырата білу. Әдеби шығармалар арқылы оқушының көңіл күйін, сезімін ояту, көркемдік тәрбие беру. Әдеби шығармаларды талдау арқылы сөз мәдениетіне үйрету;
      2) «Қазақстан тарихымен»: тілді тарихпен байланыстыра оқыту ұлттық дүниетанымға негізделген білім қорын тілдік деректер арқылы дәйектеуге мүмкіндік береді. Қазақ тілінің пайда болуы, дамып жетілуі оның тарихымен тығыз байланыста болғандықтан, оқушылар тарихи деректерді пайдаланып, өзіндік ой-тұжырымдар жасай біледі;
      3) Жаратылыстану циклі пәндерімен:
      тілдік материалдардың мазмұны жаратылыстану пәндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болады. Бұл пәндермен, әсіресе, биологиямен байланыстыру тілді жанды құбылыс ретінде тануға мүмкіндік береді. Басқа пәндермен сабақтастыра оқыту қазақ тілінің терминдер жүйесімен тығыз байланысты;
      тіл дыбыстары физикалық құбылыс ретінде танылады. Дыбыстау мүшелерінің қатысы тұрғысынан физиологиямен, компьютермен, қазіргі радио, теледидар тілімен де байланысты;
      танымдық бағытта берілетін материалдар жаратылыстану пәндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болғандықтан, оқушылардың дүниетанымын қалыптастырады.
      9. Оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 5-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;
      2) 6-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;
      3) 7-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;
      4) 8-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;
      5) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат.

2. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      10. Пәнді оқытуға аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат берілген.
      11. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      12. «Кіріспе»: Ана тілінің қызметі (1 сағат).
      13. «Әдеби тіл және мәтін» (8 сағат):
      1) қазақ тілінде «әдеби» сөзі «әдебиет» деген сөздің негізінде жасалып, қалыптасқандығы. Әдеби тілдің сөйлеу тілінен жоғары тұрған көркем тіл екендігі, халықтың бәріне бірдей ортақ әрі бәріне бірдей түсінікті болып келетіндігі. Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді, олар: ауызша және жазбаша тіл;
      2) «Мәтін». Мәтіннің «байланысу, бірігу» деген мағынаны білдіруі. Мәтіндер бойынша жазба әдеби тіл мен ауызша әдеби тілдің ерекшеліктерін аңғарту. Мәтіннің түрлері. Ауызекі сөйлеуге қатысты мәтіндер, ондағы тақырыптық ерекшеліктер. Оның берілу формалары, сөйлем құрау жүйесі. Мәтіннің құрылысы;
      3) «Жазбаша мәтіндер». Тақырыбы, негізгі идеясы. Ойдың берілу тәсілдері: әңгімелеу, баяндау, сипаттау, талқылау, мінездеу және т.б. Мәтіннің құрылысы. Абзац. Сөйлем. Сөйлемдердің байланысы. Әр абзацтағы, әр сөйлемдегі тірек сөздер.
      14. «Лексика» (48 сағат).
      1) «Сөз және оның мағынасы» (28 сағат):
      2) сөз мағыналары мен тіл байлығы – лексиканың қарастыратын мәселелері. Дыбысталу – сөздің сыртқы қабығы, мағына – сөздің ішкі мазмұны болатындығы. Сөздің негізі мағынасы – лексикалық мағына. Сөздің бір мағыналы және көп мағыналы болатындығы. Сөздің негізгі қызметі – атау, яғни зат, құбылыс, әрекетті, олардың белгілерін атап білдіруі. Сөздің қосымша мағынасы – грамматикалық мағына. Сөздің грамматикалық мағынасының сөйлемдегі сөздердің өзара қатынасынан туындайтындығы;
      2) «Сөздің тура және ауыспалы мағынасы». Сөздің атауыш мағынасы тура мағына деп аталатындығы. Сөздің тура мағыналары толық мағыналы дербес сөздердің бәріне де қатысты болатындығы. Бірнеше лексикалық мағынасы бар сөздердің алғашқы, бастапқы мағыналары тура мағыналары болса, кейінгі мағыналары ауыспалы мағыналары болып табылатындығы;
      3) «Ауыспалы мағына» деген ұғымның екі түрлі ұғынылатындығы: жүре келе пайда болған кейінгі атауыш мағынаны да білдіретіндігі және сөздің көркемдеп қолданудан сөйлеу үстінде туатын «жаңа» мағынасын да білдіретіндігі;
      4) «Сөздің ауыспалы мағынасы». Сөздің ауыспалы мағынасыда қолданылуы көп мағыналы сөздердің тууына себепші болатындығы;
      5) «Көп мағыналық». Тіліміздегі байырғы сөздер жаңа мағыналар жасауға ұйтқы болатындығы. Олар бұрынғы тура мағынаның үстіне жаңадан бір не бірнеше қосымша, яғни туынды мағыналарға ие екендігі. Көп мағыналы сөздердің екі я одан да көп мағынасы болатындығы. Бұлардың бір сөз табына қатысты екендігі. Көп мағыналы сөздердің бір негізден шығатындығы;
      6) «Сөздердің мағыналық топтары. Омонимдер». Омоним сөздердің анықтамасы. Омоним сөздердің көп мағыналы сөздермен ұқсастығы және айырмашылығы. Омонимдердің бір сөз табынан да, әртүрлі сөз табынан да болатындығы. Омонимдер сөздігі;
      7) «Синонимдер». Синонимдердің анықтамасы. Синонимдердің тіл байлығы мен сөз оралымдылығының көрсеткіші екендігі. Синонимдік қатар, ондағы сөздердің мағыналық, реңктік ерекшеліктері, оларды мақсатқа сай талғап, саралап қолданудың мәні. Синонимдік қатарлардың әр сөз табының құрамында кездесуі. Синонимдер мәтінде бірін-бірі алмастырған жағдайда бір ғана сөйлем мүшесі қызметін атқаратындығы. Синонимдік қатарға енетін сөздердің бәрі бірдей бірінің орнына бірі жұмсала бермейтіндігі. Кейбіреуінің басқа сөздермен тіркесу қабілеті шектеулі болатындығы. Синонимдердің мағыналық айырмашылығын ажыратудың жолдары. Синоним сөздердің бір ғана сөз табына қатыстылығы. Синонимдер сөздігі;
      8) «Антонимдер». Антонимдердің жұпталған қарсы мәндес сөздерден тұратындығы. Антонимдердің ойды әсерлі, бейнелі түрде жеткізудің оңтайлы құралы екендігі. Мақал-мәтелдердің, жұмбақтардың құрамында антоним сөздердің жарыса қолданылуы. Антонимдердің ойды анықтап, көркемдеп, әсерлі жеткізудегі мәні. Антонимдер сөздігі;
      9) «Табу». Халықтың наным-сенімі мен салт-дәстүріне байланысты кейбір зат-құбылыстардың атауын тура айтуға тыйым салынған сөздер екендігі. Қазақ тіліндегі табу сөздердің туу себептері;
      10) «Эвфемизмдер мен дисфемизмдер». Эвфемизмдер ойды бейнелеп, көркемдеп жеткізудің тәсілі екендігі. Эвфемизмнің табу сөздерден айырмашылығы, қолданылу жағдайлары. Дисфемизмнің анықтамасы, оның эвфемизмге қарама-қарсы құбылыс екендігі. Қолданылу жағдайлары, әдеби тілге жатпайтындығы. Дисфемизмдердің көркем шығармада ұнамсыз кейіпкерлердің тілінде ұшырасуы;
      11) «Фразеологизмдер (тұрақты тіркестер)». Тұрақты тіркестердің өзіндік ерекшеліктері: екі не одан да көп сөздерден құралатындығы, бір ғана мағына білдіруі, құрамындағы сөздердің орын тәртібінің тұрақты болуы, даяр қалпында жұмсалып, сөйлемнің бір ғана мүшесі қызметін атқаратындығы. Фразеологизмдердің ойды әсерлі берудегі мәні. Тұрақты тіркестердің синонимдік баламалары болатындығы. Тұрақты тіркестердің ойды көркемдеп, әсерлі жеткізудің құралы екендігі. Фразеологизмдердің емлесі. Фразеологиялық сөздік;
      12) «Мақал-мәтелдер». Мақал-мәтелдердің халықтық рухани қазына екендігі, тіл байлығының көрсеткіші болатындығы. Мақал-мәтелдердің тақырыптық жағынан алуан түрлі болып келетіндігі және олардың қолданыстағы ерекшеліктері. Мақал мен мәтелдердің өзара ұқсастығы мен өзгешелігі. Мақал-мәтелдердің тағылымдық, тәрбиелік мәні. Мақалдардың құрылысына қарай сөйлемге ұқсастығы. Мәтелдің ишара, меңзеу тұрғысында қолданылатындығы. Мәтелдердің фразеологизмдермен ұқсастығы.
      15. «Тілдің сөздік құрамы» (20 сағат):
      1) «Сөздік қор және сөздік құрам». Тілдің сөз байлығын құрайтын сөздік қор және сөздік құрам жөнінде түсінік. Сөздік құрамның қоғаммен бірге дамып, өзгеріп отыратындығы. Қазақ тілінің сөздік құрамы байырғы сөздер, кірме сөздер, жаңа сөздер, термин сөздер, ауызекі тілге тән қарапайым сөздер және диалектизмдер мен кәсіби сөздерден тұратындығы. Сөздік құрамдағы сөздер қолданылу жиілігіне қарай актив (жиі қолданылатын сөздер) және пассив (сирек қолданылатын сөздер) болып бөлінетіндігі;
      2) «Қазақтың байырғы төл сөздері және басқа тілден енген сөздер». Тілдің негізгі сөздік қорын байырғы сөздер құрайтындығы, оның тіл дамуының қайнар көзі екендігі;
      3) «Басқа тілден енген сөздердің тілге сіңісу жолдары (сол қалпында және дыбыстық өзгеріске ұшырап енуі)». Олардың сөздік құрамнан алатын орны. Басқа тілден енген сөздердің емлесі, орфоэпиялық нормасы;
      4) «Көнерген сөздер мен жаңа сөздер». Көнерген сөздердің тарихи сөздер және архаизмдер болып бөлінетіндігі. Тарихи сөздердің қоғамдық-әлеуметтік атауларға, ал архаизмдердің халықтық салт-дәстүр, әдет-ғұрыптық атауларға қатыстылығы. Қазіргі қазақ тіліндегі кейбір көнерген сөздердің «жаңғыру» үрдісі, этнолингвистикалық атаулардың қайта жандануы;
      5) «Жаңа сөздердің жасалуы». Жаңа сөздердің тууының себептері. Қоғамның дамуымен бірге енген жаңа ұғымдарға сай жаңа сөздердің пайда болуы. Тілдің қолданыс аясының кеңеюіне байланысты тілімізде бұрыннан қалыптасқан кірме сөздердің орнына жаңа аталымдардың қолданылуы. Жаңа сөздердің ең әуелі баспасөз, ақпарат құралдары арқылы таралып, тілге сіңісетіндігі, бірте-бірте жалпылама лексикаға ауысатыны. Жаңа сөздердің емлесі;
      6) «Сөздердің қолданылу өрісіне байланысты түрлері». Жалпылама лексика. Жалпылама лексикаға жататын сөздердің жалпы халыққа түсініктілігімен, анықтығымен, қарапайымдылығымен ерекшеленетіндігі. Жалпы халықтық лексикаға қолданылу жағынан шек қойылмайтындығы, барлық стильге бірдей ортақ қызмет атқаратындығы. Жалпылама лексика әдеби тілдің негізгі қоры болып табылатындығы;
      7) «Диалект сөздер». Диалект сөздердің өзіндік белгілері. Диалектінің аймақтық ерекшеліктермен байланысы. Диалект сөздердің тіл мәдениетіне қатысы. Диалект сөздердің қолданылу өрісі. Диалект сөздердің әдеби тілде баламаларының болуы. Диалект сөздердің әдеби тілге еніп, жалпыхалықтық сипат алатындығы. Диалектологиялық сөздік;
      8) «Кәсіби сөздер және терминдер». Кәсіби сөздердің өзіндік белгілері: белгілі бір кәсіпке байланысты қолданылатындығы, сол кәсіппен айналысатындарға ғана түсініктілігі. Кәсіби сөздердің екі үлкен салаға бөлінетіндігі: қолөнер кәсібіне, ауыл шаруашылығына байланыстылығы. Кәсіби сөздердің термин сөздерге ұқсастығы. Диалект сөздерден айырмашылығы;
      9) «Термин сөздердің ғылым, техника саласымен байланыстылығы». Терминнің қолдану аясының тарлығы, бір ғана ұғымды білдіретіндігі. Терминдердің жасалу жолдары. Басқа тілден қазақ тіліне аударылған терминдердің төл терминдер деп аталатындығы. Басқа тілден өзгертілмей, сол қалпында алынған терминдердің интернационалдық терминдер деп аталатындығы. Терминдер сөздігі.
      16. «Фонетика» (28 сағат):
      1) «Фонетика». Фонетиканың қарастыратын мәселелері. Тіл дыбыстары туралы жалпы ұғым. Тіл дыбыстарының сөз мағынасымен арақатынасы. Тіл дыбыстарының жасалу жолдары;
      2) «Қазақ әліпбиі». Қазақ әліпбиінің құрамы және әріптер ретін білудің мәні. Әліпбидегі әріптер атауының тілдік жүйеге сәйкес аталу ерекшелігі (әріп атауы – ты, сы, ый, ұу, ыл және т.б.);
      3) «Дауысты дыбыстар». Дауысты дыбыстардың өзіндік белгілері: үннен тұратындығы, созылып айтылатындығы, буын құрайтындығы. Орфоэпиясы бойынша бір сөздің ішінде дауысты дыбыстардың қатар тұра алмайтындығы;
      4) «Дауысты дыбыстардың жіктелуі». Дауысты дыбыстардың сөйлеу мүшелерінің қатысына қарай жіктелуі: а) тіл қатынасына қарай: жуан, жіңішке; ә) ерін қатынасы қарай: еріндік, езулік; б) жақ қатынасы қарай: ашық, қысаң болып бөлінетіндігі. Қазақтың төл сөздеріндегі дауысты дыбыстардың негізінен не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болатындығы. Дауысты дыбыстардың емлесі. Ашық дауысты дыбыстардың жазылуы. Қысаң дауысты дыбыстардың жазылуы. Еріндік және езулік дауысты дыбыстардың жазылуы;
      5) «Дауыссыз дыбыстар». Дауыссыз дыбыстардың өзіндік белгілері: үн мен салдырдан тұратындығы, созуға келмейтіндігі, дербес тұрып буын құрай алмайтындығы. Оларды тек дауысты дыбыстарды селбестіріп немесе тіркестіріп барып қана дыбыстауға болатындығы. Дауыссыз дыбыстардағы үн мен салдыр мөлшерінің қатынасына қарай жіктелуі: а) қатаң дауыссыз дыбыстар (тек салдырдан тұратыны); ә) ұяң дауыссыз дыбыстар (салдыр басым, үн аз қатысатыны); б) үнді дауыссыз дыбыстар (үн басым, салдыр аз қатысатыны);
      6) «Дауыссыз дыбыстардың емлесі». Қазақтың төл сөздеріндегі дауыссыз дыбыстардың қолданысы, сөздің басы мен соңында қолданылу ерекшеліктері;
      7) «Басқа тілден енген сөздердің жазылуы». б, в, г, д әріптерінің емлесі; қосарлы дауыссыз дыбыстарға аяқталған сөздердің емлесі;
      8) «Үндестік заңы». Буын және дыбыс үндестігінің мәні. Сингармонизм заңының қазақ тілінің халықтық сипатын танытатындығы. Қазақ сөздерінде буын үндестігінің сақталуы тілдік заңдылық екендігі. Сөз құрамындағы дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан не жіңішке болып келетіндігі (мысалы: балалар (балалер емес); үйлер (үйлар емес). Еріндік, езулік дауыстылар арасындағы үндестік: о-ы, ө-і, ұ-ы, ү-і әріптерінің емлесі. Тіл және ерін үндестігінің орфоэпиялық нормаларды сақтаудағы маңызы;
      9) басқа тілден енген сөздердің құрамындағы дауысты дыбыстардың аралас келе беретіндігі, буын үндестігінің сақталмайтындығы. Кейбір кірме сөздердің айтылуы бойынша буын үндестігіне бағынатындығы;
      10) буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар, олардың емлесі;
      11) «Дыбыс үндестігі». Дыбыс үндестігі – қазақ тілінің тұрақты сипаты. Сөз қолданысындағы дауыссыз дыбыстардың өзара үндесетіндігі, дауысты дыбыстардың дауыссыз дыбыстарға әсер ететіндігі;
      12) «Ілгерінді ықпал». Оның ерекшелігі, қолданылатын орындары;
      13) «Кейінді ықпал». Оның ерекшелігі, қолданылатын орындары;
      14) «Тоғыспалы ықпал». Оның ерекшелігі, қолданылатын орындары;
      15) сөз құрамындағы, сөз тіркестеріндегі дыбыстардың үндестігін сақтап айтудың тіл мәдениетімен байланысы;
      16) «Орфоэпия және орфография». Сөйлем құрамындағы сөздерді, сөз тіркестерін, мағыналы бөлшектерін дұрыс айту мен дұрыс жазудың нормалары. Олардың тіл мәдениетіне қатысы, қолданылатын орындары. Орфоэпиялық және орфографиялық нормалардың арнаулы сөздіктерде берілуі. Оларды пайдалану тетіктері;
      17) «Буын». Буынның анықтамасы. Буынның түрлері: ашық буын, тұйық буын, бітеу буын;
      18) «Тасымал». Сөздерді тасымалдау тәсілдері. Қазақ тілінде сөздер айтылуы бойынша буынға бөлінетіндігі, ал жазылуы бойынша тасымалданатындығы;
      19) «Екпін». Қазақ тіліндегі екпіннің тиянақтылығы. Екпіннің түрлері: сөз екпіні, тіркес екпіні, логикалық екпін және олардың қолданылатын орындары;
      20) «Сөйлеу тіліндегі интонация, кідіріс, логикалық екпіннің мәні». Олардың тілдік этикетпен байланысты болатындығы. Сөйлемдегі ойдың дұрыс берілуіндегі интонация мен дауыс кідірісінің, екпіннің атқаратын рөлі, сөйлеу мақсатымен бірлігі;
      21) «Интонация және оның құрамдас бөліктері». Сөйлеу ағымындағы әуен, әуез, тембрі, қарқын, кідіріс. Сөйлеу мәнері.
      17. «Сөзжасам» (10 сағат):
      1) Сөздің жасалуы туралы: сөздердің түрлі жолдармен жасалатындығы. Жұрнақ арқылы, мағыналарының өзгеруі, тіркесуі арқылы жасалуы;
      2) «Сөздердің лексикалық тәсіл арқылы жасалуы». Сөздердің морфологиялық тәсіл арқылы жасалуы. Сөздердің синтаксистік тәсіл арқылы жасалуы;
      3) қазақ тіліндегі негізгі сөздер түбір сөз және туынды сөз болып бөлінетіндігі;
      4) түбір күйінде тұрып жаңа лексикалық мағынаға ие болған сөздер. Олардың көп мағыналық пен омонимге қатыстылығы;
      5) «Туынды сөздер». Жұрнақтар арқылы жасалған туынды сөздер. Туынды сөздер заттың атын, сынын, қимыл-қозғалысын білдіретін сөздер табына қатыстылығы;
      6) «Бірігу арқылы жасалған жаңа сөздер. Түбірлердің қосарлануы арқылы жасалған жаңа сөздер. Түбірлердің тіркесуі арқылы жасалған жаңа сөздер». Бірігу, қосарлану, тіркесу жолымен жасалған сөздердің де туынды сөздердің қатарына жататындығы: мағыналық тұтастығы, сұрақтары, қолданылуы.
      18. «Тіл мәдениеті» (7 сағат):
      1) тіл мәдениеті екі үлкен саланы - ауызша сөйлеу мәдениеті мен жазба тіл мәдениетін қамтитындығы, осы екі бағытқа дағдыландыратын жұмыстар жүргізу;
      2) ауызекі сөйлеу тілінің ерекшеліктерін мұғалімнің және оқушылардың өзара сөйлесуіне көңіл бөлгізіп талдату. Ауызша сөйлеу және ауызекі сөйлеу тілі болып бөлінетіндігіне мысал келтіру. Сөз сазы заңдылықтарының қолданылатын орындарын меңгерту. Оқушылардың айналасындағы адамдардың, үй-ішінің ауызекі сөйлеуіндегі қателерді тапқызып, әдеби тілде сөйлеудің үлгісін келтіру. Ауызекі сөйлеу тілі мен әдеби тілдің аражігін ажырата білу дағдыларын қалыптастыру. Ауызша сөйлеу мәдениеті орфоэпия қағидаларын сақтап, мәнерлеп сөйлеумен де байланысты екендігін түсіндіру мақсатында ауыз әдебиеті үлгілерін, шешендік сөздерді әуезді, мәнерлі, құлаққа жағымды етіп айтқызу. Әсіресе, дыбыстарды сындырып айтуға төселдіру. Үнтаспадан немесе арнайы дискілерден, электронды тасымалдағыштардан әртістер мен дикторлардың көркем оқыған үзінділерін тыңдатқызып, салыстыра талдау жасату;
      3) сөз қолдану мәдениеті, ең алдымен, сөздің емле ережесіне сай жазылуымен байланысты екендігіне бағытталған жазба жұмыстарын жүргізу;
      4) жазба жұмыстарында терминдердің, аң-құс, жан-жануар, өсімдік атауларының, шаруашылық, тұрмыс, мәдениет, өнер салаларына қатысты құрал-жабдық, ұғым атауларының, мамандық, кәсіп атауларының бірде бөлек, бірде бірге жазылуына көңіл бөлгізу;
      5) жыл бойы өткен тілдік тақырыптар мен пайдаланған оқу материалдары бойынша әртүрлі топқа жататын сөздердің мағыналық реңктерін ескеріп, әңгімелеу, баяндау, сипаттау, мінездеу, талқылау бағытында мәтіндер құрату. Балалардың жас ерекшелігі, қызығушылығы мен қабілетіне сәйкес мынадай тақырыптар ұсынылады: отбасы, сынып, дос-жаран, табиғат, ауыл, қала тұрмысы, өнер, тұрмыс-салт, әдет-ғұрып және т.б.

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      19. Пәнді оқытуға аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат бөлінген.
      20. Базалық білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      21. «Әдеби тіл және мәтін» (10 сағат):
      1) «Қазақ тілінің әдеби тіл ретіндегі қызметі»;
      2) «Әдеби тіл нормалары». Орфографиялық, орфоэпиялық нормалар. Әдеби тілдің ауызша және жазбаша түрлерінде тіл нормаларын сақтаудың маңызы;
      3) «Мәтін». Ауызша әдеби тілге қатысты мәтіндердің үлгілері. Жазба әдеби тілдік мәтіндер: түрлері, тақырыптары, идеясы, мазмұны, ой бөліктері, стильдік сипаты. Мәтіндерге тілдік талдау. Мәтіннің түрлерінде әдеби тіл нормаларының сақталу қалпы. Орфографиялық нормадан ауытқу амалдары;
      4) орфоэпиялық нормалардың қолданылатын орындары. Ән, өлең және жыр шумақтарындағы, шешендік сөздер мен көркем образдар тіліндегі орфоэпиялық нормаларды іске асырудың жолдары.
      22. «Сөз құрамы» (10 сағат):
      1) «Түбір мен қосымша. Сөз тұлғасы». Дара және күрделі сөздер. Күрделі сөздердің түрлері. Біріккен сөздер мен кіріккен сөздер: анықтамасы, жасалу жолдары. Негізгі түбір және туынды түбір. Бірігетін сөз таптары және олардың жазылуы, емлесі. Қос сөздердің қайталама қос сөздер және қосарлама қос сөздер болып бөлінуі. Олардың анықтамасы, жасалу жолдары. Қосарланатын сөз таптары және олардың жазылу емлесі. Күрделі сөздер мен сөз тіркестерінің ұқсастығы мен айырмашылығы. Тіркес сөздер: анықтамасы, мағыналық тұтастығы, жасалу жолдары;
      2) тіркесіп күрделі сөз болатын сөз таптары және олардың жазылу емлесі. Қысқарған сөздер: анықтамасы, жасалу жолдары. Қысқарған сөз болатын сөз таптары және олардың жазылуы емлесі;
      3) көне түркі ескерткіштеріндегі сөзжасам тәсілдері.
      23. «Морфология» (72 сағат):
      1) «Сөздің топтары» (2 сағат). Қазақ тіліндегі сөздердің мағынасы жағынан және тілдегі қызметі жағынан негізгі (атауыш) сөздер, көмекші сөздер, одағай сөздер болып үшке бөлінетіндігі;
      2) Атауыш сөздер. Анықтамасы, негізгі белгілері. Көмекші сөздер, анықтамасы, негізгі белгілері. Одағай сөздер, анықтамасы, негізгі белгілері;
      3) «Сөз таптары. Зат есім» (68 сағат). Зат есімдердің түрлері. Дара және күрделі зат есімдер. Зат есімнің сұрақтары, зат есім болатын сөздердің мағыналары. Деректі және дерексіз зат есімдер. Дара және жинақтау зат есімдер. Зат есімдер атаулық жағынан жинақтау зат есім, дара зат есім болатындығы, олардың өзіндік белгілері. Жалқы және жалпы есім. Зат есімдер мағынасы мен атаулық жағынан жалқы есім және жалпы есім болып жіктелетіндігі. Жалқы есім болатын атаулар. Жалпы есімге дара зат есімдер мен жинақтау зат есімдердің жататындығы;
      4) «Сын есім». Дара және күрделі сын есімдер. Сын есімнің сұраулары;
      5) «Сапалық сын есімдер». Сапалық сын есім жасайтын сындық сапалық қасиеттер (түсі, дәмі, көркі, көлемі және т.б.). Олардың негізінен түбір сын есім болатындығы;
      6) «Қатыстық сын есімдер». Қатыстық сын есімдердің басқа сөз таптарының қатысуымен жұрнақтар арқылы жасалуы;
      7) сын есімдердің зат есімдермен байланысында заттың сапасын көрсететіндігі. Етістікпен байланысқанда іс-әрекеттің өту сипатын көрсететіндігі;
      8) сөйлемдегі сын есімдердің түрлеріне талдау жасатып жұрнақтардың беретін мағыналары мен қызметтерін үйрету;
      9) «Сан есім». Сан есім заттың санын, мөлшерін, бөлшегін білдіретін сөз табы екендігі. Сан есімнің сұрақтары. Дара және күрделі сан есімдер. Сан есімнің зат есіммен байланыстылығы;
      10) «Сан есімнің түрлері»;
      11) «Есептік сан есім». Дара есептік сан есімдер. Күрделі есептік сан есімдер. Есептік сан есімдердің қолданылатын орындары;
      12) «Реттік сан есімдер». Реттік сан есімдердің жасалу жолдары. Реттік сан есімдердің қолданылатын орындары, жазылу емлесі;
      13) «Жинақтық сан есімдер». Олардың жасалу жолдары. Жинақтық сан есімдердің қолданылатын орындары;
      14) «Топтық сан есімдер». Олардың жасалу жолдары. Топтық сан есімдердің қолданылатын орындары, емлесі;
      15) «Болжалдық сан есімдер». Болжалдық сан есімдердің жұрнақ арқылы жасалуы. Болжалдық сан есімдердің қосарланып, тіркесіп жасалуы. Болжалдық сан есімдердің қолданылатын орындары, жазылу емлесі;
      16) «Бөлшектік сан есімдер». Олардың жасалу жолдары. Бөлшектік сан есімдердің қолданылатын орындары;
      17) «Сан есімнің емлесі»;
      18) «Есімдік». Сөз табының есімдік деп аталу себебі. Есімдіктің зат, сын, сан есімдердің орнына жүретіндігі, қай сөз табының орнына жүрсе, сол сөз табының сұрағына жауап беретіндігі. Есімдіктердің кейде орынбасар сөздер аталуы;
      19) «Есімдіктің түрлері»;
      20) «Жіктеу есімдіктері». Олардың қолданылатын орындары, сұрақтары;
      21) «Сілтеу есімдіктері». Олардың мағыналық ерекшеліктері, қолданылатын орындары, сұрақтары;
      22) «Сұрау есімдіктері». Олардың қолданылатын орындары;
      23) «Өздік есімдіктері». Олардың қолданылатын орындары, сұрақтары;
      24) «Жалпылау есімдіктері». Олардың қолданылатын орындары, сұрақтары. Жалпылау есімдігінің сызықшамен жазылуы;
      25) «Белгісіздік есімдіктері». Олардың қолданылатын орындары, сұрақтары. Белгісіздік есімдіктерінің жазылу емлесі;
      26) «Болымсыздық есімдіктер». Олардың қолданылатын орындары, сұрақтары.Болымсыз есімдіктердің жазылу емлесі;
      27) «Көне түркі ескерткіштеріндегі есімдіктер»;
      28) «Есімдіктердің емлесі»;
      29) «Етістік». Заттың қимылын, амалын, жай-күйін білдіретін сөздер етістік деп аталатындығы. Етістіктің тұлғасына қарай негізгі, туынды етістік болып бөлінетіндігі. Көмекші етістік. Етістіктің сұраулары. Дара және күрделі етістіктер, олардың мағыналық бірлігі, жасалу жолдары;
      30) «Болымды және болымсыз етістіктер». Болымсыз етістіктердің жасалу жолдары. Болымды және болымсыз етістіктердің мағыналық айырмашылығы;
      31) «Салт және сабақты етістіктер». Олардың субъекті мен объектіге қарым-қатынасы;
      32) «Етістіктің түрлері»;
      33) «Етістер». Етістердің етістіктің өзге түрлерінен ерекшелейтін сипаттары. Етістердің субъекті мен объектінің амалға қатысын, керісінше, амалдың субъекті мен объектіге қатысын білдіретін грамматикалық сипаты. Етіс жұрнақтарының мағыналары мен қызметіне қарай бірнеше түрге бөлінетіндігі;
      34) «Ортақ етіс, жұрнақтары». Ортақ етіс жұрнақтарының беретін грамматикалық мағынасы мен қызметі;
      35) «Өзгелік етіс, жұрнақтары». Өзгелік етіс жұрнақтарының беретін мағынасы мен қызметі;
      36) «Ырықсыз етіс, жұрнақтары». Ырықсыз етіс жұрнақтарының беретін мағынасы мен қызметі;
      37) «Өздік етіс, жұрнақтары». Өздік етіс жұрнақтарының беретін мағынасы мен қызметі;
      38) «Есімше». Есімшелердің етістіктен қосымшалар арқылы жасалатындығы. Есімшенің етістікке де, сын есімге де қатыстылығы (ұқсастығы) жайында мағлұмат беру. Есімшенің түрлері, олардың беретін мағыналары. Есімшенің жасалуы;
      39) «Көсемше». Көсемше етістіктің ерекше түрі екендігі. Көсемшенің жасалу жолдары;
      40) «Тұйық етістік». Тұйық етістіктің өзіндік ерекшеліктері;
      41) «Қимыл есімдерін жасайтын қосымшалар». Қимыл есімдерінің іс-қимыл процесінің атауын білдіретіндігі;
      42) «Үстеу». Үстеулердің мағына жағынан заттың қимылының, іс-әрекетінің және заттың сынының әр алуан белгілерін білдіру үшін қолданылатындығы. Үстеулердің сөйлемде етістікті сипаттайтындығы, яғни істің, қимылдың мән-жайын, амалын, мезгілін, мекенін білдіретіндігі. Үстеудің сұрақтары. Дара және күрделі үстеулердің құрылысы мен құрамы. Үстеулердің құрамына қарай негізгі түбір үстеулер, туынды түбір үстеулер, күрделі үстеулер болып бөлінуі. Түбірге сіңісіп, көнеленіп үстеу тудыратын септік жалғаулары;
      43) «Үстеудің түрлері». Үстеудің түрлері үстеу болатын сөздердің мағыналарынан келіп шығады;
      44) «Мезгіл үстеулері». Олардың мағыналары, сұрақтары. Мезгіл үстеулердің қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      45) «Мекен үстеулері». Олардың мағыналары, сұрақтары. Мекен үстеулердің қолданылатын орындары;
      46) «Мөлшер үстеулері». Олардың білдіретін мағыналары, сұрақтары. Мөлшер үстеулерінің қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      47) «Қимыл-сын үстеулері». Олардың мағыналық ерекшеліктері, сұрақтары. Қимыл-сын үстеулерінің қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      48) «Күшейту үстеулері». Олардың білдіретін мағыналары, сұрақтары. Күшейту үстеулерінің қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      49) «Мақсат үстеулері». Олардың білдіретін мағыналары, сұрақтары. Мақсат үстеулерінің қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      50) «Себеп-салдар үстеулері». Олардың білдіретін мағыналары, сұрақтары. Себеп-салдар үстеулерінің қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      51) «Топтау үстеулері». Олардың мағыналық белгілері сұрақтары. Топтау үстеулерінің қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      52) «Көне түркі ескерткішіндегі үстеулер»;
      53) «Үстеудің емлесі». Үстеудің сөйлемдегі қызметі;
      54) «Еліктеуіш сөздер». Еліктеу жайында алғашқы ұғымдарды қалыптастыру. Еліктеу деп аталатын атаудың мәні. Еліктеу сөздер табиғат құбылыстарының дыбыстарына және айналадағы заттардың қозғалуына байланысты белгілерге, түрлі аң-құстардың дыбыстары мен адамның сөйлеу мүшелерінен шыққан дыбыстарына еліктеуден пайда болатыны, мұнымен қоса, адамның, заттың сыртқы тұлғасын сипаттап көрсететіндігі. Сұрақтары. Еліктеудің құрамы, жасалу жолдары;
      55) «Еліктеуіш сөздің түрлері». Еліктеу сөздер және бейнелеуіш сөздер. Бұл екеуінің арасындағы мағыналық жақындықтар мен айырмашылықтар;
      56) еліктеуіш сөздер мен бейнелеуіш сөздердің қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты. Еліктеу сөздердің сөйлемде көбінесе етістікпен тіркесіп келетіндігі. Еліктеуіш сөздердің сөйлемдегі қызметі;
      57) «Шылау». Шылаудың өз алдында сөз табы екендігі. Шылаудың көмекшілік сипаты және басқа көмекші сөздерден айырмашылығы мен ұқсастығы, жалпы қызметі жайында түсінік қалыптастыру. Шылаудың түрлері: Жалғаулық шылау. Септеулік шылау. Демеулік шылау. Олардың қызметі, емлесі;
      58) «Көне түркі ескерткіштеріндегі шылаулар»;
      59) «Одағай». Одағайлардың басқа сөз таптары сияқты мағына жағынан ешбір ұғымды білдірмейтіндігі. Олардың мағыналары адамның әртүрлі сезіміне, көңіл күйіне қатысты болатындығы;
      60) «Одағайдың түрлері»;
      61) «Көңіл күй одағайлары». Жағымды көңіл күйді білдіретін одағайлар. Жағымсыз көңіл күйді білдіретін одағайлар. Көңіл күй одағайларының қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      62) «Ишарат одағайлары». Бұған адамға арнайы айтылатын мағыналары бұйыру, жекіру, тыйым салу одағайлары жататындығы. Ишарат одағайларының қолданылатын орындары, қолданылу мақсаты;
      63) «Шақыру одағайлары». Бұған төрт түлік малға, ит, мысық сияқты үй хайуандарына арнап айтылатын одағайлар жататындығы. Шақыру одағайларының қолданылуы. Орындары, қолданылу мақсаты;
      64) «Одағайлардың емлесі»;
      65) «Көне түркі ескерткіштеріндегі одағайлар»;
      66) «Көмекші сөздер» (2 сағат). Көмекші сөздердің тілдік табиғаты, олардың дербес толық мағынаға ие бола алмайтындықтан, негізгі сөздердің шылауында тіркесіп, көмекшілік қызмет атқаратындығы. Көмекші сөздердің түрлерінен мәлімет беру;
      67) «Көмекші есім». Көмекші есімдердің мағынасы. Көмекші есімдердің зат есімдермен тіркесіп берілетіндігі;
      68) «Көмекші етістік». Көмекші етістіктің түрлері. Көмекші етістіктің сөйлемде негізгі етістікпен тіркесіп жұмсалатындығы. Етістіктің негізгі және көмекші қызмет атқара беретіндігі.
      24. «Тіл мәдениеті» (10 сағат):
      1) сөз мәдениетінің ауызша сөйлеу мәдениеті мен жазба тіл мәдениетінің астасып жатуын талап етуі. Сөйлеу тілі де, жазба тілі де адам ойын жеткізуге қызмет ететіні. Сөйлеу мәдениеті. Ойды жеткізудің тілден тыс көмекші құралдары (ым-ишара, дауыс ырғағы, күші, қимыл қозғалысы). Көпшілік алдында айтылатын ауызша сөздің жазба сөзге қарағанда құрылысы жағынан ықшам келетіндігі. Қаратпа, қыстырма, одағай сөздердің жиі қолданылатындығы. Жазба тілде қойылатын тыныс белгілері. Ойды жеткізудегі дауыс ырғағы, дауыс кідірісінің мәні;
      2) «Жазудың маңызы». Сөзді дұрыс жазу мәдениеті. Орфографиялық нормадан ауытқуға болмайтындығы, оны сақтаудың міндеттілігі. Емле ережесіндегі соңғы толықтырулар мен өзгерістер тіл фактілері негізінде талқыланып, олардың дағдыға айналуы.

4. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      25. Пәнді оқытуға аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат бөлінген.
      26. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      27. «Қазақ тілі – қазақ халқының әдеби тілі, мемлекеттік тіл» (2 сағат).
      28. «Әдеби тілдің нормалары» (8 сағат):
      1) орфографиялық және орфоэпиялық нормалардың сақталу орындарын практикалық жұмыстар жүргізу арқылы қайталау;
      2) «Әдеби тілдің лексикалық нормалары». Жалпы халыққа бірдей түсінікті, жиі қолданылатын сөздердің әдеби тіл нормасына жататындығы. Әдеби тілдің лексикалық нормасына жатпайтын сөздер. Дублет сөздер мен варианттардың мәні;
      3) «Мәтіндерге тілдік талдау». Мәтіндердің тақырыптық және идеялық мәнін ашу. Ұлттық белгілерді білдіретін, ғылыми түсінік беретін және діни сипаттағы мәтіндермен жұмыс;
      4) мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін әдеби тілдің орфографиялық және орфоэпиялық нормалары тұрғысынан талдау. Орфографиялық және орфоэпиялық сөздіктермен жұмыс істеу. Қосымшалардың орфографиялық нормаға сәйкес жалғануын анықтау. Оқшау сөздердің орфоэпиялық нормаға сәйкес оқылуын қалыптастыру. Мәтіндердегі сөз таптарының арақатынасын ашу.
      29. «Морфология» (70 сағат):
      1) «Зат есімнің түрленуі»;
      2) «Зат есімнің көптелуі». Көптік жалғауын қабылдайтын зат есімдер. Көптік жалғауы жалғанбайтын зат есімдер. Көптелмейтін зат есімдерге көптік жалғауы белгілі бір мақсатта қосылатындығы;
      3) «Зат есімнің тәуелденуі». Оңаша тәуелдеу ортақ тәуелдеу. Тәуелдік жалғаулардың беретін граматикалық мағыналар қызметі;
      4) «Көне түркі ескерткішіндегі көптік немесе тәуелдік жалғаулар. Септік жалғаулар»;
      5) «Зат есімнің септелуі». Жай септеу. Тәуелдеулі септеу. Септік жалғаулардың беретін мағыналары. Атау септіктің қызметі. Ілік септіктің грамматикалық мағынасы, қызметі. Барыс септіктің грамматикалық мағынасы, қызметі. Табыс септіктің грамматикалық мағынасы, қызметі. Жатыс септіктің грамматикалық мағынасы, қызметі. Шығыс септіктің грамматикалық мағынасы, қызметі. Көмектес септіктің грамматикалық мағынасы, қызметі;
      6) «Зат есімнің жіктелуі». Жіктелген зат есімдер тобы. Зат есімге жалғанған жіктік жалғаудың қызметі. Зат есімнің сөйлемдегі қызметі;
      7) «Сын есімнің түрленуі»;
      8) «Сын есімнің шырай формаларына енуі». Салыстырмалы шырай, жасалу жолдары. Күшейтпелі шырай, жасалу жолдары;
      9) «Сын есімнің сөйлемдегі қызметі»;
      10) «Сын есімнің заттануы». Заттанған сын есімнің көптелуі, септелуі, жіктелуі;
      11) «Сан есімнің түрленуі». Сан есімнің сөйлемдегі қызметі. Есімдіктің түрленуі. Жіктеу есімдіктерінің түрленуі. Сілтеу есімдіктерінің түрленуі. Сұрау есімдіктерінің түрленуі. Өздік есімдіктерінің түрленуі. Болымсыздық есімдіктерінің түрленуі. Жалпылау есімдіктерінің түрленуі. Белгісіздік есімдіктерінің түрленуі. Есімдіктің сөйлемдегі қызметі;
      12) «Етістіктің түрленуі»;
      13) «Есімшенің түрленуі». Есімшелердің сөйлемдегі қызметі;
      14) «Көсемшенің түрленуі». Көсемшенің сөйлемдегі қызметі;
      15) «Тұйық етістіктің түрленуі». Тұйық етістіктің емлесі;
      16) «Етістіктің шақтары». Шақтың мазмұны соған лайық формалары мен қызметтері. Шақтық мезгіл ұғымдарымен байланысты екендігі. Шақ жасаудағы есімше мен көсемшенің қызметі;
      17) «Осы шақ». Мазмұны, осы шақтың түрлері мен жасалу жолдары;
      18) «Көне түркі ескерткіштеріндегі осы шақ»;
      19) «Өткен шақ». Мазмұны, өткен шақтың түрлері және жасалу жолдары;
      20) «Көне түркі ескерткішіндегі өткен шақ»;
      21) «Келер шақ». Мазмұны, келер шақтың түрлері, жасалу жолдары. Көне түркі ескерткішіндегі келер шақ;
      22) «Етістіктің райлары». Ашық рай. Ашық райдың мағынасы. Ашық райдың жасалу жолдары;
      23) «Бұйрық рай». Бұйрық райдың мағынасы. Бұйрық райдың мағынасының 1, 2, 3-жақтардың бәріне қатыстылығы. Бұйрық райдың етістіктің жалаң я күрделі түрлері арқылы;
      24) «Шартты рай». Шартты райдың мағынасы. Шартты райдың жасалу жолдары;
      25) «Қалау рай». Қалау райдың мағынасы. Қалау райдың жасалу жолдары;
      26) «Етістіктің жіктелуі». Отыр, тұр, жүр, жатыр етістіктерінің жіктелуі. Жедел өткен шақ пен шартты рай формалы етістіктің жіктелуі. Бұйрық рай формалары етістіктердің жіктелуі;
      27) «Етістіктің сөйлемдегі қызметі».
      30. «Синтаксис» (12 сағат):
      1) «Сөздердің байланысу түрлері». Қиысу. Баяндауыштың бастауышпен жақ жағынан үйлесе байланысуы. Матасу. Ілік септігі мен тәуелдік жалғауы арқылы байланысуы. Матасу – есімді сөз тіркесі. Меңгеру. Барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес септік жалғаулары мен септеулік шылаулар арқылы байланысуы. Есімді, етістікті меңгеру болатындығы. Қабысу. Орын тәртібі жағынан іргелес тұру арқылы байланысуы. Жанасу. Жанасудың дәнекер сөздер арқылы байланысатындығы. Жанасудың қабысудан айырмашылығы;
      2) «Сөз тіркесін білдіретін синтаксистік қатынастар». Анықтауыштық қатынас. Матаса, қабыса байланысқан есімді сөз тіркестерінің сыңарлары бір-бірімен анықтауыштық қатынаста жұмсалуы. Толықтауыштық қатынас. Меңгеріле байланысқан есімді, етістікті сөз тіркестері сыңарларының бір-бірімен толықтауыштық қатынаста жұмсалуы. Пысықтауыштық қатынас. Меңгеріле, қабыса, жанаса байланысқан етістікті сөз тіркестері сыңарларының бір-бірімен пысықтауыштық қатынаста жұмсалуы.
      31. «Тіл мәдениеті» (10 сағат):
      1) тіл мәдениетінің білім беру, ғылым, әдебиет, өнер жалпы рухани өмірдің барлық саласында қызмет ететіні туралы. Сөз мағынасы – тауып сөйлеудің кілті. Сөйлеудің түрлері: диалог, монолог. Тіл мәдениеті және шығармашылық жазу жұмыстары. Қосымшалардың тіл мәдениетіне қатысы. Қосымшалардың сөзге жалғану шегі, сөзді таңдап, талғап барып жазуы. Қосымшаларды дұрыс жалғау дағдысын жетілдіру. Ісқағаздары үлгілері мен публицистикалық сипаттағы мәтіндерді талдау. Баспасөз бетінде қосымшаларды қолданудағы нормадан ауытқыған жағдайлар. Сөйлем мүшелерінің орын алмасуымен сөздердің тіркесіп жұмсалуда нормадан ауытқитын жағдайларды тапқызу.

5. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      32. Пәнді оқытуға аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат бөлінген.
      33. Оқу пәнінің білім мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      34. «Кіріспе». Қазақ тілі – ұлттық мәдени, рухани асыл мұра (1 сағат).
      35. «Әдеби тілдің грамматикалық нормалары» (4 сағат):
      1) тілдегі грамматикалық тұлғалардың бірқалыпқа түсіп, дағдыға айналып жұмсалуы. Әдеби тілде қосымшаларды дұрыс қолданудың мәні. Нормадан жөнімен ауытқу. Әдеби тілдің грамматикалық нормаларына сөйлем мүшелерінің дұрыс орналасуы жататындығы. Сөздердің тіркесу қабілеті, олардың мағыналық үйлесімі мен грамматикалық сипатының өзара сәйкестігіне сүйенетіндігі. Мәтіндерге тілдік талдау;
      2) қоғам, ұлт, өнер, махаббат тақырыбындағы мәтіндердің ой түйіндерін анықтату. Ойдың желісін сақтап, қайта әңгімелету. Жаңа сөздердің қолданысына түсінік бергізу. Ауыспалы мағынадағы сөздер мен фразеологизмдердің мақал-мәтелдердің қолданылу мақсатын айқындау. Лексикалық тіркестер мен граматикалық тіркестердің, сондай-ақ жаңа тіркестердің тіркесімдік мүмкіндіктеріне талдау жасау.
      36. «Синтаксис» (89 сағат):
      1) «Сөйлем» (6 сағат). Сөйлем туралы түсінік. Сөйлемге тән белгілер. Сөйлемнің сөз тіркесінен құралатындығы. Сөйлем болудың шарттары. Сөйлемдердің мазмұнына, айтылу мақсаты мен интонациясына қарай бөлінетіндігі;
      2) «Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрлері»;
      3) «Хабарлы сөйлем». Оның мазмұны. Хабарлы сөйлем іс-әрекеттің белгілі бір шақта жүзеге асатындығын, айтушының іс-әрекетке көзқарасын, ой-пікірлерін білдіретіні туралы. Хабарлы сөйлемнің баяндауыш формалары;
      4) «Сұраулы сөйлем». Оның жасалу жолдары, мағыналары. Негізгі сұрақ, жетек сұрақ, анықтауыш сұрақ. Лепті сөйлемдердің жасалу жолдары. Лепті сөйлемнің интонациялық ерекшеліктері. Бұйрықты сөйлем, оның мағыналары. Бұйрықты сөйлемдердің жасалу жолдары. Бұйрықты сөйлемнің интонациялық ерекшеліктері;
      5) «Көне түркі жазбаларындағы сөйлем түрлері»;
      6) «Сөйлемнің құрамы» (28 сағат);
      7) «Сөйлем мүшелері». Сөйлем мүшелерінің құрамына қарай дара, күрделі және үйірлі мүше болып бөлінетіндігі;
      8) «Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері»;
      9) «Бастауыш пен баяндауыштың тұрлаулы мүше болатын себептері. Бастауыш, бастауыш болатын сөз таптары». Дара бастауыш. Күрделі және үйірлі бастауыш. Бастауыштың сұрақтары, сөйлемдегі орны;
      10) «Баяндауыш, баяндауыш болатын сөз таптары». Дара баяндауыш. Күрделі баяндауыш. Үйірлі баяндауыш. Бар, жоқ сөздерінің баяндауыштық қызметте жұмсалатындығы. Баяндауышқа сұрақ қою ерекшеліктері. Баяндауыштың сөйлемдегі орны;
      11) «Бастауыш пен баяндауыш арасына қойылатын сызықша»;
      12) «Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері»;
      13) «Толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыштардың тұрлаусыз мүше аталу себептері»;
      14) «Толықтауыш». Оның түрлері: тура толықтауыш, жанама толықтауыш. Толықтауыш болатын сөз таптары. Дара және күрделі толықтауыш. Үйірлі толықтауыш. Толықтауыштың баяндауышпен байланысты екендігі. Толықтауыштың сұрақтары, мағынасы;
      15) «Анықтауыш». Анықтауыш болатын сөз таптары. Дара, күрделі және үйірлі анықтауыштар. Анықтауыштың бастауыш және толықтауышпен байланысты екендігі. Анықтауыштың сұрақтары, мағыналары;
      16) «Пысықтауыш». Пысықтауыш қызметінде жұмсалатын сөздер. Дара және күрделі, үйірлі пысықтауыштар;
      17) «Пысықтауыштың мағыналық түрлері». Мезгіл пысықтауыш, мақсат пысықтауыш, мекен пысықтауыш, амал пысықтауыш, себеп пысықтауыш, мөлшер пысықтауыш. Пысықтауыштың баяндауышпен байланысты екендігі;
      18) «Пысықтауыштың сұрақтары, мағыналары»;
      19) «Сөйлемнің айқындауыш мүшелері». Оның анықтауыштан айырмашылығы. Айқындауыштың түрлері, қызметі, тыныс белгілері. Оңашаланған, қосарлы айқындауыштар;
      20) «Сөйлемнің бірыңғай мүшелері». Бірыңғай мүше болудың шарттары. Бір сөз табынан болатындығы, бірдей сұраққа жауап беретіндігі, бір сөйлем мүшесінің қызметін атқаратындығы. Бірыңғайлана байланысатын сөйлем мүшелері. Бірыңғай мүшелі сөйлемдегі жалпылауыш сөздер. Сөйлемнің бірыңғай мүшелерінің тыныс белгілері;
      21) «Көне түркі жазбаларындағы сөйлем мүшелері». Сөйлем мүшесі болмайтын сөздер тобы;
      22) «Оқшау сөздер». Оқшау сөздердің синтаксистік ерекшеліктері. Оқшау сөздерге тән ортақ белгілер. Оқшау сөздердің түрлері;
      23) «Қаратпа сөз». Қаратпа қызметінде жұмсалатын сөздер. Қаратпа сөздің сөйлемдегі мәні, орны, тыныс белгілері;
      24) «Қыстырма сөздер». Қыстырма қызметінде жұмсалатын сөздер мен сөз тіркестері. Қыстырма сөздердің беретін мағыналары. Қыстырма сөздің сөйлемдегі орны, тыныс белгілері;
      25) «Одағай сөздер». Одағайдың мағыналық топтары. Одағайдың сөйлемдегі мәні, орны, тыныс белгілері;
      26) «Жай сөйлемнің түрлері» (7 сағат). Жай сөйлемдер құрамына қарай, сөйлем мүшелерінің қатысына қарай жақты, жақсыз, жалаң, жайылма, толымды, толымсыз, атаулы болып бөлінетіндігі;
      27) «Жақты, жақсыз сөйлемдер». Олардың сипаттамасы, жасалу жолдары;
      28) «Жалаң және жайылма сөйлемдер». Олардың анықтамасы, стильдік қызметі;
      29) «Толымды, толымсыз сөйлемдер». Сөйлемнің толымсыз болып, құралу себептері;
      30) «Атаулы сөйлем». Оның стильдік мәні;
      31) «Құрмалас сөйлем» (40 сағат). Құрмалас сөйлемге тән белгілер. Оның жай сөйлемнен өзгешелігі. Құрмаластағы жай сөйлемдердің байланысуы тәсілдері: салаласа, сабақтаса аралас байланысуы;
      32) көне түркі жазбаларындағы құрмалас сөйлемдердің берілу жайы;
      33) «Құрмалас сөйлемнің түрлері»;
      34) «Құрмалас сөйлем жайында түсінік». Құрмалас сөйлем құрамындағы жай сөйлемдердің салаласа, сабақтаса және араласа құрмаласуы арқылы берілетіндігі;
      35) «Салалас құрмалас сөйлем». Оның жасалу жолдары туралы түсінік. Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері;
      36) «Ыңғайлас салалас». Мағынасы, сұрақтары. Құрамындағы жай сөйлемдердің бір-бірімен мезгілдес, бағыттас ыңғайлас мәнде қарым-қатынаста болуы. Ыңғайлас салалас құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдердің жалғаулық шылаулар арқылы, шылаусыз іргелес тұрып байланысуы. Тыныс белгілері;
      37) «Себеп-салдар салалас». Мағынасы, сұрақтары. Себеп-салдарлық қатынастың салалас құрмалас арқылы берілуі. Салаласа құрмаласудың тәсілдері: жалғаулықты шылаусыз, іргелесе құрмаласу. Жалғаулықты шылаулар арқылы құрмаласуы. Тыныс белгілері;
      38) «Қарсылықты салалас». Мағынасы, сұрақтары;
      39) «Қарсы мағынаның салалас құрмалас арқылы берілуі». Салаласа құрмаласудың тәсілдері: жалғаулықсыз құрмаласу; жалғаулықты шылаулар арқылы құрмаласу;
      40) «Қарсылықты салаластың тыныс белгілері»;
      41) «Түсіндірмелі салалас». Мағыналық қарым-қатынасы. Түсіндірмелі салалас. Мағыналық қарым-қатынасы. Түсіндірмелі салалас құрмаластың жасалу жолдары, тыныс белгілері;
      42) «Талғаулы салалас». Мағыналық қарым-қатынастары. Талғаулы салалас құрмаластың жасалу жолдары, тыныс белгілері;
      43) «Кезекті салалас». Мағыналық қарым-қатынастары. Кезекті салалас құрмаластың жасалу жолдары тыныс белгілері;
      44) «Көп салалы құрмалас салалас сөйлем»;
      45) «Сабақтас құрмалас сөйлем». Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары туралы түсінік;
      46) «Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері»;
      47) «Шартты бағыныңқылы сабақтас». Құрамындағы жай сөйлемдердің мағыналық қарым қатынасы. Шартты бағыныңқылы сабақтастың жасалу жолдары;
      48) «Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас». Құрамындағы жай сөйлемдердің мағыналық қарым-қатынасы. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтастың жасалу жолдары;
      49) «Мезгіл бағыныңқылы сабақтас». Құрамындағы жай сөйлемдердің мағыналы қарым-қатынасы. Мезгіл бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары;
      50) «Себеп бағыныңқылы сабақтас». Себеп бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары. Құрамында жай сөйлемдердің мағыналық қарым-қатынасы;
      51) «Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас». Құрамындағы жай сөйлемдердің мағыналық қарым-қатынасы. Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтасты жасалу жолдары;
      52) «Мақсат бағыныңқылы сабақтас». Құрамындағы жай сөйлемдердің мағыналық қарым-қатынасы. Мақсат бағыныңқы сабақтың жасалу жолдары;
      53) «Көп бағыныңқылы сабақтас». Жарыспалы, сатылы көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем;
      54) «Аралас құрмалас сөйлем». Құрамындағы жай сөйлемдердің әрі салаласып, әрі сабақтасып байланысатындығы. Құрамындағы жай сөйлемдердің мағыналық қарым-қатынасы. Аралас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары;
      55) «Құрмалас сөйлемнің тыныс белгілері». Салалас құрмаластардың тыныс белгілері. Сабақтас құрмаластардың тыныс белгілері. Аралас құрмаластың тыныс белгілері;
      56) «Орхон-Енисей жазбаларындағы құрмалас сөйлемнің түрлері»;
      57) «Төл сөз, төлеу сөз» (8 сағат);
      58) «Төл сөз бен төлеу сөз туралы түсінік». Төл сөз бен төлеу сөздің айырмашылығы. Төл сөз бен автор сөзінің байланысы. Төл сөздің орналасу тәртібі. Төл сөздің тыныс белгілері. Төлеу сөз. Төл сөзді төлеу сөзге айналдыру жолдары. Төлеу сөздің жасалуы. Көне түркі ескерткіштер тіліндегі төл сөздің берілуі жайында қосымша мәлімет.
      37. «Тіл мәдениеті» (8 сағат):
      1) «Дұрыс сөйлей, дұрыс жаза білудің шарттары». Сөз қолданудың негізгі принциптері;
      2) «Сөз әдебі». Сөз әдебі сөз иесінің сөзді сыпайы қолдану мәдениетімен байланысты екенін, сөйлеушінің, жазушының әр сөзі мәдениетті, сыпайы да ізетті болуын талап ету керектігін мысалдармен түсіндіру. «Жақсы сөз – жарым ырыс» деген мақалдың мәнін ашу. Бір ауыз жақсы сөз адамды жадыратып, көңілін көтеретіндігін: қуат беріп, шабыттандыратынын мәтін арқылы дәлелдеу;
      3) сөз құдіретін танытатын мақал-мәтелдер мен даналық сөздерді талдату. Тілдегі сөйлеу этикетіне жататын сөздер тізбегін жасату. Халқымыздың жақсы сақтап келген шешендік сөз үлгілерін әрі қарай дамытып, оны оқушылардың сөйлеу дағдысына сіңіру бағытындағы жұмыс түрлерін жүргізу;
      4) халықтың салт-дәстүріне байланысты айтылатын табу сөздер мен дөрекі сөзді жұмсартып жеткізу мақсатындағы эвфемизмдердің тіл мәдениетіндегі орнын түсіндіру, олардың сөз әдебімен байланысын ашқызу, көркем мәтіндерден осындай тілдік құбылыстарды теріп жаздырту;
      5) өркениетті елдер мен Қазақстанда болып жатқан оқиғаларға баға бергізіп, ауызша және жазбаша сөйлеу тілін жетілдіру, сауаттылықты меңгерту.

6. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      38. Пәнді оқытуға аптасына 1 сағаттан, барлығы 34 сағат бөлінген.
      39. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      40. «Қазақ тілінің қоғамдық мәні» (1 сағат). Қазақ тілі – қазақ халқының ұлттық әдеби тілі. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. Қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі қызметі, қолданылатын орындары.
      41. «Қазақ тілі – қазақ халқының ұлттық тілі» (2 сағат). Қазақ тілі түркі тілдер семьясының батыс ғұн бұтағына, оның ішінде қыпшақ тобына енетіні. Түркі халықтарына ортақ ескерткіштері мен әдеби мұралары жайында түсінік.
      42. «Мәтін және стиль» (3 сағат). Мәтіннің ойлау жүйесін дамытудағы рөлі. Тақырып және мәтін. Мәтінді жоспарлаудың жолдары. Сөйлем мүшелерінің мәтіндегі қызметі. Құрмалас сөйлемдердің мәтіндегі қызметі. Мәтіндегі сөз таңдау, сөз қолдану (қисыны), сөз әрлеу.
      1) «Стилистика және тіл мәдениеті» (12 сағат):
      2) «Сөздердің стильдік түрлері» (3 сағат). Сөйлеу тілінің лексикасы, оның түрлері. Стильаралық бейтарап лексика. Экспрессивтік-эмоционалды лексика;
      3) «Қазақ әдеби тілінің стильдері» (9 сағат). Қазіргі кітаби тіл туралы түсінік;
      4) «Стиль». Стиль ұғымының сөйлеу және оның формаларымен байланысты қаралатындығы, стильдердің негізгі арқауы сөйлеудің ауызша және жазбаша формалары екендігі;
      5) «Сөйлеу стилі». Ауызекі сөйлеу стилінің тікелей қатынас жасауда көрінетіндігі. Оның ауызша және жазбаша түрлері. Сөйлеу стилінің қолданылатын орны, диалог лексикасы. Ауызекі сөйлеу стилінің қолданылатын формалары: жарыссөз, лекция, консультация, баяндама, әңгімелесу. Сөйлеу стилінің ерекшеліктері;
      6) «Көркем әдебиет стилі». Көркем әдебиет стилі сөз арқылы өрнектелетіні. Мұнда сөздердің, сөз тіркестерінің, сөйлемнің бейнелі қолданылатындығы. Тілдің эстетикалық қызметі көркем әдебиет стилінде ерекше көрінетіндігі. Көркем әдебиет стиліне көп мағыналық, бейнелік сипаттардың тән болатындығы. Мақал-мәтелдер мен фразеологизмдердің кеңінен қолданылатындығы. Көркем әдебиет стилінің басқа да ерекшеліктері;
      7) «Ресми ісқағаздар стилі (кеңсе стилі)». Өтініш, сенімхат, арыз, қатынас қағаз, мінездеме, хабарландыру, мәжілісхат, өмірбаян, мәлімдеме және ресми құжаттар: заң ережелері, өкімет қаулылары, халықаралық шарт, т.б. Ресми ісқағаздарының айырықша қарым-қатынас жасау құралы болып саналатындығы. Ісқағаздар стилінің ерекшеліктері, лексикасы;
      8) «Публицистикалық стиль». Публицистикалық стильде қоғамдық-саяси мәселелердің көрінетіндігі. Қоғамдық-саяси мәселелердің бұл стильде ауызша және жазбаша түрде қалыптастырылатындығы. Публицистикалық стильдің жұмсалу формалары (әдістері): газет-журнал, радио-теледидар. Публицистикалық стильде шешендік өнердің қажеттігі. Публицистикалық стильдің ерекшелігі ресми стильге және көркем әдебиет стильдеріне жақындығы;
      9) «Ғылыми стиль». Бұған әр салада жазылған ғылыми мәтіндер жататындығы. Ғылыми мәтіндерде мазмұн анықтама, сипаттама, баяндама немесе талқылама түрінде берілетіндігі. Ғылыми стильдің ерекшелігі. Сөздердің негізгі мағынасында жұмсалатындығы, термин сөздердің молдығы, көп мағыналы, образды сөздердің, ойдың күрделілігі, т.б.
      43. «Тіл мәдениеті және пунктуация» (14 сағат):
      1) пунктуацияның тіл мәдениетіне қатысы. Тыныс белгілердің стиль түрлерінде атқаратын рөлі.Тыныс белгілердің сөйлем ішінде келетін және сөйлем соңында келетін деп бөлетіндігі;
      2) сөйлем соңында қойылатын тыныс белгілеріне нүкте, сұрау белгісі, леп белгісі, көп нүкте жататындығы. Сөйлем соңында қабаттасып қойылатын тыныс белгілерге сұрау және леп белгілері, сұрау белгісі және көп нүкте, леп белгісі және көп нүктелердің қойылатындығы;
      3) сөйлем ішінде келетін тыныс белгілерге үтір, сызықша, қос нүкте, нүктелі үтірлер жататындығы;
      4) тыныс белгілерінің қолданылатын орындары. Қос нүктенің қолданылатын орындары. Нүктелі үтірдің қолданылатын орындары. Нүктенің қолданылатын орындары. Сұрау белгісінің қолданылатын орындары. Леп белгілерінің қолданылатын орындары. Көп нүктенің қолданылатын орындары;
      5) бірыңғай мүшелерге байланысты қойылатын үтір, қаратпа сөздерге байланысты қойылатын үтір, оңашаланған айқындауышқа байланысты қойылатын үтір, қыстырма сөздерге байланысты қойылатын үтір, одағайға байланысты қойылатын үтір, құрмалас сөйлемге қойылатын үтір;
      6) бастауыштан кейін қойылатын сызықша, бірыңғай мүшелерден кейін қойылатын сызықша, оңашаланған айқындауыштың сызықшамен ажыратылатын жағдайлары, құрмалас сөйлемдерге байланысты қойылатын сызықша, төл сөз бен автор сөзіне қойылатын сызықша, сөйлемді ықшамдап қолдануға байланысты қойылатын сызықша;
      7) жақша, тырнақшаның қолданылатын орындары. Сөйлемдегі негізгі ойды, немесе бір сөйлем мүшесін айқындап, дәлелдеп, қосымша түсінік беру үшін қолданылатын қыстырма мәнді сөз, сөз тіркесі не сөйлемнің жақшаға алынуы. Тырнақшаның мағынаға байланысты қойылуы.
      44. «Стиль мен пунктуацияның тіл мәдениетіне қатысын» қайталау (2 сағат).

7. 5-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      45. Пәндік нәтижелер бойынша 5-сыныптың соңында оқушылар:
      1) лексиканың тіл біліміндегі орны мен маңыздылығын;
      2) сөздердің мағыналық топтарына қарай түрлерін;
      3) сөздердің тура және ауыспалы мағынасының айырмашылығын;
      4) омонимдер мен көп мағыналы сөздердің ерекшеліктерін;
      5) тұрақты тіркестер мен мақал-мәтелдердің өзіндік белгілерін;
      6) қазақ тілінің сөздік құрам тармақтарының ішкі салаларын;
      7) сөйлемге лексикалық талдау жасай алуы;
      8) лексикалық терминдерді дұрыс ажыратып, орынды қолдана, т.б. білуі;
      9) фонетиканың тіл біліміндегі орны мен маңыздылығын;
      10) фонетикалық ұғымдардың мәнін;
      11) сөз құрамындағы дыбыстардың түрлерін және олардың жіктелуін;
      12) үндестік заңы туралы ұғымдарды;
      13) буын мен екпіннің түрлерін;
      14) орфографиялық және орфоэпиялық нормаларды;
      15) қазақ әліпбиінің құрамын, ретін;
      16) сөйлемге фонетикалық талдау жасай білуі;
      17) сөзжасамның тіл біліміндегі орны мен маңыздылығын;
      18) сөздердің жасалу тәсілдерін және олардың жасалу жолына қарай жіктелуін;
      19) мәтіннің құрылымын ажыратып, мәтіннің жанрлық белгілерін анықтай білуі;
      20) оқыған мәтіндеріне сапалық жағынан талдау жасап, өзінің берген бағасын дәйектеп айта білуі;
      21) тақырыпқа сәйкес жоспар жасап, мәтін құрай білуі тиіс.

8. 6-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      46. Пәндік нәтижелер бойынша 6-сыныптың соңында оқушылар:
      1) тілдің қызметін және қоғамдық мәнін;
      2) түбір сөз бен туынды сөздің белгілерін;
      3) тіркесті сөздердің ерекшеліктерін және емлесіне сай жаза алуы;
      4) қос сөздер, біріккен сөздер, т.б. емлесін;
      5) морфологияның тіл біліміндегі орны мен маңыздылығын;
      6) атауыш, көмекші, одағай сөздердің белгілерін;
      7) сөз таптарының өзіндік белгілерін және бір-бірінен ажырай білуі;
      8) сөз таптарының мағыналық топтарын;
      9) сөз құрамына қарай талдау жасай білуі;
      10) сөйлемге морфологиялық талдау жасай алуы;
      11) мәтіндегі сөздердің тізбекті, параллельді байланысын анықтай білуі;
      12) мәтіннің құрылысын, тақырыбын, идеясын, т.б. дәйектей білуі;
      13) сипаттау, суреттеу және түсіндіру мәтіндерін құрауда сөзжасам мен морфологиядан алған білімдерін еркін пайдалана білуі тиіс.

9. 7-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      47. Пәндік нәтижелер бойынша 7-сыныптың соңында оқушылар:
      1) сөз таптарының түрлену заңдылықтарының сөз мәдениетімен бірлігін тани алуды;
      2) ұсынылған мәтіндегі авторлық идеяның, тақырып пен мазмұнның берілуіндегі сөз таптарының қызметін түсіндіруді;
      3) мәтін құрауда әдеби тілдің морфологиялық нормасын лексикалық нормамен сабақтастықта қолдануды;
      4) мәтінді құрайтын сөздер тобының әр сөз табына қатысты стильдік бояуын ажырата алуды;
      5) ғылыми-көпшілік және көркем әдебиеттен алынған мәтіндерге тілдік талдау жасауды білуі тиіс;
      6) морфологияға қатысты тілдік ұғымдардың мәнін анықтауды;
      7) әр сөз табының түрленуін, сөйлемдегі қызметін;
      8) сөздердің байланысу түрлерін;
      9) тілдің негізгі бірліктерін қасиетіне қарай ажыратуды;
      10) тілдік бірліктерді салыстырып, олардың ұқсастықтары мен өзіндік белгілерін түсіндіруді меңгеруі тиіс.

10. 8-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      48. Пәндік нәтижелер бойынша 8-сыныптың соңында оқушылар:
      1) синтаксистің тіл біліміндегі орны мен маңыздылығын;
      2) сөз тіркесінің өзіне тән белгілерін, тіркесу тәсілдерін ажыратуды;
      3) сөздердің байланысу тәсілдерін;
      4) сөздердің байланысу түрлерінің ерекшеліктерін;
      5) сөйлемнің мағынасына және құрылымына қарай бөлінуінің жолдарын;
      6) сөйлем мүшелерінің түрлерін;
      7) сөйлемнің бірыңғай мүшелеріне тән белгілерді;
      8) төл сөз, төлеу сөз, автор сөзінің ерекшеліктері мен тыныс белгілерін;
      9) сөйлемге синтаксистік талдау жасай алуы;
      10) жай сөйлемдердің құрмаласу тәсілдерін ажыратуы;
      11) құрмалас сөйлем сыңарларын байланыстыратын жалғаулық шылауларды айырып, оларды сөйлеу тілінде еркін қолдана білуі;
      12) салаласа, сабақтаса байланысатын құрмаластың түрлерін меңгеріп, оларды қатыстырып мәтін құрай білуі;
      13) аралас құрмаластың жасалу жолдарын түсіндіре білуі;
      14) құрмалас сөйлемдерге байланысты қойылатын сызықшаны білуі;
      15) әртүрлі жанрдағы мәтіндерге мазмұндық-құрылымдық талдау жасай білуі;
      16) мәтіндерге кешенді тілдік талдау жасай білуі;
      17) мәтіндегі сөздердің байланысын анықтай алуы;
      18) мәтіндегі сөздердің стильдік бояуын мәтін ерекшелігімен байланыстырып түсіндіре алуы;
      19) мәтіндегі авторлық көзқарасты білдіретін синтаксистік тілдік құралдарды дәйектей білуі;
      20) тарихи, ғылыми-көпшілік сипаттағы ауызша және жазбаша мәтін құруда жай сөйлемнің түрлерін шығармашылықпен қолдана білуі тиіс.

11. 9-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      49. Пәндік нәтижелер бойынша 9-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби тілдің нормаларын меңгеруі;
      2) стиль түрлері мен түрлі мәтіндерді өз бетімен оқи, түсіне, баяндай және интерпретациялай білуі;
      3) сөйлеу мәдениетінің нормалары мен шешендікке қойылатын талаптарды меңгеруі;
      4) ұжымдық қатынаста және мәтін түзуде сөз таңдай алуы;
      5) мәтін талдауда оқу алгоритмін қолдана білуі;
      6) тілдік құралдарды дәлдікпен қолдана отырып, түрлі стильде, жанрда мәтін құрауды білуі;
      7) төл сөз бен төлеу сөздің ерекшеліктерін, төл сөздің орналасу тәртібін, тыныс белгілерінің қойылу себебін;
      8) бірыңғай мүше, оңашаланған айқындауыш, қыстырма, одағайға байланысты тыныс белгілерінің қойылуын;
      9) бастауыштан кейін қойылатын сызықшаны;
      10) бірыңғай мүшелерден кейін қойылатын сызықшаны;
      11) оңашаланған айқындауыштың сызықшамен ажыратылатын жағдайларын;
      12) төл сөз бен автор сөзіне қойылатын сызықшаны;
      13) сөйлемді ықшамдап қолдануға байланысты қойылатын сызықшаны;
      14) қос нүкте, жақша, тырнақша қойылатын орынды;
      15) ауызша және жазбаша қарым-қатынастарда дұрыс сөйлеп, дұрыс жаза білудің шарттарын білуі тиіс.
      50. Тұлғалық нәтиже 5-9-сынып оқушыларының:
      1) Қазақстан Республикасы Конституциясына құрмет көрсетуінен;
      2) тілдің әлеуметтік-қоғамдық мәнін көрсетуінен;
      3) тілді ұлттық құндылық ретінде тануынан;
      4) жаңа әлеуметтік рөлдерді игеріп, қарым-қатынас мәдениетін көрсетуінен;
      5) рухани-адамгершілік, азаматтық-елжандылық өмір салты қажеттіліктерін игеруінен;
      6) құндылық ретінде өзі туралы және басқа адамның тұлғасы туралы ұсыныстар жүйесін меңгере білуінен;
      7) қоғамдағы өзіндік әлеуметтік мәртебесіне саналы қызығушылығын көрсетуінен;
      8) қазақ халқына және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа да құндылықтарына құрмет көрсетуінен көрініс табуы тиіс.
      51. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер бойынша 5-9-сынып оқушылары:
      1) нақты жағдаятқа талдау жасап, проблеманың пайда болу себептерін көрсетуі;
      2) проблеманы шешуге бағытталған өз әрекеттеріне мақсат қоя отырып, әрекеттің жоспарланған өнімін бағалауы;
      3) ұсынылған ақпаратты тапсырмаға сәйкес жіктеп, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсетуі;
      4) қойылған міндеттерді шешу үшін іріктелген ақпараттардан қорытынды жасауы;
      5) нақты міндеттерді шешу үшін белгілі әрекеттер технологиясын қолдануы;
      6) туындаған мақсатқа сәйкес сөйлеу жанры мен мазмұнын анықтауы;
      7) қарым-қатынас мақсатына сәйкес тілдік қатынасқа түсіп, мәтін құрауы;
      8) көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымын анықтап, өз ойын мазмұнды әрі әсерлі жеткізе алуы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
27-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Қазақ әдебиеті» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде) 1. Түсінік хат

       1. Оқу бағдарламасы ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Бағдарлама «Қазақ әдебиеті» пәнінің мақсаты мен міндеттерін айқындай отырып, оқушыларды халқымыздың бай ауыз әдебиеті үлгілері мен қазақ әдебиеті тарихының ежелгі дәуірінен бүгінгі күніне дейінгі кезеңдерін жүйелі оқытуды көздейді.
      3. Бағдарламаны құрастыру барысында шәкірттерге білім мазмұнын игертумен қатар, оларға ұлттық тәлім-тәрбиеге негізделген мәдени құндылықтарды, әдет-ғұрып пен салт-дәстүрлерді таныту, оқушылардың тілдік қорын байыту, әдеби білімнің жүйелілігі, үздіксіздігі, сабақтастығы, білім мазмұнының тарихилық сипаты мен пәнаралық байланыс ұстанымдары басшылыққа алынды.
      4. Білім мазмұнына қазақ әдебиетінің үздік шығармалары ұсынылып, олардың ой қазығы, сюжеті, композициясы, жанрлық сипаты мен кейіпкерлерін, ондағы халықтық әдет-ғұрып пен салт-дәстүрлер көрінісін, табиғат суретін, қаламгерлердің сөз қолданыстарын зерделеуге баса мән беріледі. Қазақ әдебиетін оқыту арқылы оқушылардың өзіндік ой толғамын айту, шығармашылықпен жұмыс істеу білім, білік, дағдыларын қалыптастырады.
      5. Пәнді оқыту мақсаты:
      ұлттық фольклор мұралары арқылы оның басты идеялық бағытын, тақырыптық, мазмұндық мақсатын саралай білетін және өз халқының тарихын, дәстүрін, әдебиеті мен мәдениетін ұлттық құндылық ретінде бағалай алатын, ұлттық әдеби мұраны терең игеріп, сол негізде еліне қызмет ете алатын, танымы жоғары, бiлiмі орнықты, шығармашылықпен ойлай алатын, өркениеттi қоғамға сай парасатты тұлға қалыптастыру.
      6. Пәнді оқыту міндеттері:
      1) әдеби көркем туынды арқылы оқушының ұлттық танымын қалыптастыру, әдебиеттiң көркемөнердегi мән-маңызын таныту;
      2) көркем әдебиетті оқытуда шығарманың идеялық-тақырыптық мәнін меңгерту және рухани-мәдени құндылықтар жөнінде пікір алмасуға үйрету;
      3) оқушылардың әдеби-теориялық бiлiмдерiн тереңдетiп, шығарманың мазмұндық, жанрлық-стильдiк ерекшелiктерiн таныту;
      4) көркем шығарманың тақырыптық-идеялық мәнін және көркемдік-бейнелілік құрылымын талдай білуге үйрету;
      5) қазақ әдебиеті тарихындағы қоғамдық-саяси мәселелерді, ұлттық сананы оятуға әсер еткен көркем туындыларды меңгерту;
      6) әдебиет тарихы бойынша тиісті мәліметтер мен әдебиеттану ұғымдарын пайдалана отырып, көркем шығармаларды оқу мен талдау дағдыларын меңгерту;
      7) оқушыларды бейнелі ойлау мен шығармашылық қиялдауды, оқырмандық мәдениет пен авторлық ұстанымды түсінуге баулу;
      8) көркем шығарманың мазмұнын анықтай алуын, ауызша және жазбаша түрде өз түсініктерін жеткізе біліп, қазақ әдеби тілін, сөздік қор мен сөз байлығын сауатты пайдалануға баулу;
      9) әдеби пәндер жүйесіне тән білім мен іскерлік дағдыларды меңгерту, өздігінен жұмыс істеуге бағытталған шығармашылық қабілетін жетілдіру, оларды тәжірибеде қолдана білуге үйрету;
      10) өнердің басқа түрлерінің ішіндегі әдебиеттің өзіндік ерекшеліктері туралы түсініктерін тереңдету.
      7. Оқу үдерісінде жүзеге асырылатын пәнаралық байланыс оқушының дүниетанымдық деңгейін арттырып, туған әдебиетінен өзге ғылым салаларын игеру мақсатында пайдалануына мүмкіндік береді:
      1) «Қазақ тілімен»: көркем әдебиет мәтіндерінен стильдің түрлерін, кірме сөздерді, архаизм, жаңа сөздерді (неологизм) табуға бағыт беріледі; сөйлемдердің грамматикалық нормаларға сәйкестігін, құрылымын қарастырады;
      2) «Қазақстан тарихымен»: әдеби оқиғалардың тарихи факторлармен тығыз байланыста болатындығын түсінуіне; тарихи деректерді орынды пайдаланып, өзіндік ой-тұжырымдар жасай білуіне жол ашады;
      3) Жаратылыстану циклі пәндерімен: танымдық бағытта берілетін материалдар жаратылыстану пәндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болғандықтан, оқушылардың дүниетанымын қалыптастырады;
      4) «Музыка» пәнімен: әннің идеялық-көркемдік және эстетикалық маңызын, ұлттық әуеннің қазіргі әндермен ұқсастықтары мен айырмашылықтарын, көркемдік ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндік береді.
      8. Оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 5-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;
      2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
      3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
      4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
      5) 9-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат.

2. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      9. Пәнді оқыту үшін шығармаларды оқып, талдауға 90 сағат, тіл ұстарту, шығармашылық жұмыстарға 8 сағат, сыныптан тыс оқыған шығармаларды әңгімелеуге 4 сағат, барлығы 102 сағат бөлінген.
      10. Оқу пәнінің базалық мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Әдебиеттің өнердің бір саласы және оқу пәні ретіндегі сипаты. Әдебиет пәнінің мақсаты мен міндеті.
      11. «Халық ауыз әдебиеті» (33 сағат):
      1) «Тұрмыс-салт жырлары» (3 сағат). Олардың түрлері, ерекшелігі. Жан-жануарларға және Наурызға байланысты жырлар. Наурыз жырларындағы малшылық кәсіпке ықылас пен сүйіспеншілік, еңбекті дәріптеу, төрт түлік туралы. Қазіргі кезеңдегі бата-тілектер, жоқтаулар. Әдебиет теориясы: өлең туралы. Тіл дамыту: «Мен өз халқымның салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын құрметтеймін» деген тақырыпта шағын эссе жазу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Төрт түлік – қазақтың асыл қазынасы» атты тақырыпта ойтолғау;
      2) «Мақал-мәтелдер» (2 сағат). Мақал-мәтелдердің ерекшеліктері. Мақал-мәтелдердің тура және ауыспалы мағынасы. Мақал-мәтелдердегі халықтың өмір тәжірибесі, қорытылып жинақталған тұжырымды ой-пікірлері екендігі. Адамгершілік, ерлік, өнер, білім тақырыбындағы мақал-мәтелдер. Әдебиет теориясы: астарлау, метафора. Тіл дамыту: мақал-мәтел айтудан сайыс өткізу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: көркем шығармалардан мақал-мәтелдер қолданылған үзінділер тауып, ондағы автордың айтпақ ойын түсіндіру;
      3) «Қанатты, нақыл сөздер» (1 сағат). Қанатты, нақыл сөздердің ел аузынан, жазба әдеби шығармалардан және баспасөз беттерінен жиналуы. Қанатты, нақыл сөздердің мақал-мәтелдерге ұқсастығы мен айырмашылығы. Олардың көбінесе белгілі бір авторының болуы. Қазақ нақыл сөздерінің мән-мағынасы, ішкі философиялық, эстетикалық, этикалық сыр-сипаты. Қанатты, нақыл сөздер қорының молығуы. Әдебиет теориясы: метонимия, ирония. Тіл дамыту: достық, сыйластық, туыстық сезім туралы қанатты, нақыл сөздер тауып жазу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: өздері қалаған қанатты, нақыл сөздер негізінде ребус құру;
      4) «Жұмбақтар мен жаңылтпаштар» (2 сағат). Олардың мәні. Жұмбақтардың ой шапшаңдығына тәрбиелейтін өзіндік ерекшеліктері. Жұмбақтардың жеке үлгілерімен таныстыру. Жаңылтпаштың тіл ұстартудың тиімді құралы ретінде орны. Әдебиет теориясы: астарлау. Тіл дамыту: жаңылтпаштар мен жұмбақтарды жатқа айту. Сайыс ұйымдастыру. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Мың бір мақал, жүз бір жұмбақ» жинағы;
      5) «Ертегілер. «Ер Төстік», «Аяз би», «Керқұла атты Кендебай», «Қырық өтірік» ертегілері» (13 сағат). Ертегінің жанрлық ерекшелігі. Ертегілерден көрінетін халықтың арман-тілегі, даналығы. Жауыздық пен зұлымдықты ізгіліктің жеңіп шығатынына халықтың сенімі. Халықтың арман-қиялы. Балалардың дүниетанымын қалыптастырудағы ықпалы. Әдебиет теориясы: дамыту, баяндау. Тіл дамыту: сюжеттік жоспар құру арқылы ертегілерді көркем баяндау. Ойдан ертегі жазу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Кинофильм «Алдаркөсе». Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Еділ-Жайық», «Жұпар қорығы» ертегілері;
      6) «Аңыз әңгімелер, шешендік сөздер»: «Асанқайғының Жерұйықты іздеуі», «Ақсақ құлан, Жошы хан», «Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу», «Жиреншенің хан сынағына түсуі», «Сұратқан хан ақымақ па, сұраған сен ақымақ па?», «Тайкелтірдің төрелігі», «Байдалы бидің көңіл айтуы», «Қазыбек би мен Бұқар жырау», «Сырым мен Малайсары» (8 сағат). Аңыздардың ертегілерден айырмашылығы мен ұқсастығы. Аңыз әңгімелердің тарихта болған адамның төңірегінде құрылуы. Қазақ халқының ақындық пен шешендік қасиетті өнер санауы. Әдебиет теориясы: астарлау. Тіл дамыту: шешендік сөз үлгілерін жаттау. Синоним сөздер, тұрақты тіркестер мен мақал-мәтелдер жазу. Аңыз сюжетіне ұқсас оқиғаны ойдан құрап, жарыс ұйымдастыру. Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі, кино («Алдаркөсе»). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қожанасыр, Алдаркөсе туралы аңыз-әңгімелер;
      7) «Әпсаналар: Діни әңгімелер». «Қасиетті Құран-Кәрім жайында», «Адамата», «Ысмайыл», «Зәмзәм» (4 сағат). Оқушыларға дін туралы түсінік беру. Құран – мұсылмандардың тұңғыш классикалық әдебиеті екендігі. Оның тәлімдік, тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: хикаят. Тіл дамыту: оқулықтағы құран сүрелері мен аяттарын жатқа айту, мәнерлеп оқу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Құран хикаялары» жинағы.
      12. «Әдеби ертегілер. Ә.Тәжібаев. «Толағай» (ерлік туралы аңыз)» (2 сағат). Әдеби ертегілердің халық ертегілерінен айырмашылығы. Олардың өлең түрінде берілуі. Толағайдың ерекше сипаты, ерен іс-әрекеті. Шығарманың отансүйгіштік мәні. Әдебиет теориясы: ұлғайту, эпитет, теңеу. Тіл дамыту: шағын ойтолғау жазу (мысалы, «Егер мен Толағай болсам», т.б). Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қазақ ертегілері» жинағы.
      13. «Ақселеу Сейдімбек. «Әйел-Ана» ертегісі» (2 сағат). Әдеби ертегінің қарасөз түрінде берілуі. Әйел-Ананың ақыл-парасатының арқасында Күншуақ елінің жаудан аман қалуы. Күншуақ елінің Әйел-Анаға деген құрметі. Әдебиет теориясы: әдеби ертегілер туралы. Тіл дамыту: сюжеттік жоспар құру арқылы ертегіні көркем баяндау. Ойдан ертегі жазу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: А.Сейдімбек. «Бақ, Дәулет және Аман» ертегісі;
      14. «Мысал өлеңдер» (2 сағат). Мысал жанрының ерекшелігі, тәрбиелік мәні. А.Байтұрсынұлының өмірі, шығармашылығы туралы. «Өгіз бен бақа», «Егіннің бастары» мысалдарының тағылымдық сипаты. Әдебиет теориясы: астарлау. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. «А.Байтұрсынұлы мұражайына саяхат» электронды телесабақ.
      15. «ХІХ ғасыр әдебиеті» (6 сағат):
      1) «Махамбет Өтемісұлы. «Соғыс», «Қызғыш құс» өлеңдері» (2 сағат). Махамбеттің өмірі мен шығармашылығы. «Соғыс» өлеңінің мазмұны, ақындық пафос. Өлеңдегі Исатай образы. Өлеңнің бейнелілік сипаты. «Қызғыш құс» өлеңі. Ақын поэзиясындағы сарыуайымшылдық (пессимизм) сарын. Өлеңдегі психологиялық параллелизм, оның ойды көріктеудегі мәні. Әдебиет теориясы: өлең құрылысы. Тіл дамыту: ойтолғау жазу (мысалы, «Махамбетке хат»), мәнерлеп оқу (аудио/бейне таспалардан үзінділер тыңдату). Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (И.Тайманов бастаған көтеріліс). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә.Әлімжанов. «Тастөбедегі айқас» («Махамбеттің жебесі» романынан үзінді);
      2) «Ыбырай Алтынсарин. «Өзен» өлеңі, «Дүние қалай етсең табылады?» әңгімесі» (2 сағат). «Өзен» өлеңі қазақ әдебиетіндегі пейзаждық лириканың алғашқыларының бірі екендігі. Өлеңдегі сөзбен салынған өзен суреті. «Дүние қалай етсең табылады?». Қысқа әңгіменің мазмұны, мәні. Шығарманың еңбекке, адал мал табуға, арлы болуға тәрбиелейтіндігі. Әдебиет теориясы: сюжет, әдеби кейіпкер ұғымы. Пейзаж туралы ұғымды дамыту. Тіл дамыту: өлең мазмұнын көркем тілмен баяндау. «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» тақырыбында шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ы.Алтынсарин. «Лұқпан хәкім» әңгімесі;
      3) «Абай Құнанбайұлы. «Қыс», «Ғылым таппай мақтанба» өлеңдері» (2 сағат). Абайдың өмірі мен шығармашылығы туралы. «Қыс» өлеңіндегі табиғат көріністерінің адам кейпінде бейнеленуі. «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінің тағылымдық-тәрбиелік мәні, дидактикалық сипаты. Әдебиет теориясы: пейзаж туралы түсінік. Эпитет, кейіптеу. Тіл дамыту: «Қыс» өлеңіндегі бейнелі сөздерді (ақ киімді, үсті-басы ақ қырау, аязбенен қызарып, бұрқ-сарқ етіп долданғанда) қолдана отырып, шағын эссе жазу. «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде ақын айтқан талаптар оқушылардың өз бойында қаншалықты бар, сол жөнінде пікірталас. Қанағат, рақым, құмарлану, нәфрәтлі, ғибрәтлі сөздерінің синонимдерін табу.
      16. «ХХ ғасыр қазақ әдебиеті» (41 сағат):
      1) «Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Шілде» өлеңі» (1 сағат). «Шілде» өлеңіндегі табиғат суреттері. Ақынның табиғатты жандандыра бейнелеуінің Абай өлеңдеріне ұқсастығы. Әдебиет теориясы: суретті сөз туралы түсінік. Тіл ұстарту: «Шілде» өлеңіндегі (түн қымқырылды, түскендей әуе жерге, шайқалып таң желіне тербетілді, көк майса, батқандай нұрға қалқып) бейнелі сөздерді қолдана отырып шығарма, өлең жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Абай. «Жаз» өлеңі;
      2) «Мағжан Жұмабаев. «Қысқы жолда», «Сағындым», «Балалық шақ» өлеңдері» (2 сағат). «Балалық шақ» өлеңінің мәні мен мазмұны. «Сағындым» өлеңіндегі лиризм. Мағжан өлеңдері құрылысының, суреттеу құралдарының ерекшеліктері. Әдебиет теориясы: лирика жанры. Тіл дамыту: «Қысқы жолда» өлеңін Абайдың «Қыс» өлеңімен салыстыру арқылы ұқсастықтары мен айырмашылықтарын айту. «Сағындым» өлеңін мәнерлеп оқу. Ақынның туған жерге, еліне деген сағынышын ауызша мазмұндап айту. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жұмабаев. «Тез барам» өлеңі;
      3) «Сәкен Сейфуллин. «Ақсақ киік» өлеңі» (2 сағат). Өлеңдегі Бетпақдала табиғатының суреттері. Киіктің мүсіндік портреті. Жаралы киіктің аянышты халі. Ақын сезімі, оның сұлулыққа, табиғатқа көзқарасы. Табиғатқа деген ізгілікті қарым-қатынасы. Қазіргі экологиялық ахуал. Әдебиет теориясы: эпитет, теңеу. Тіл дамыту: жаралы киік туралы оқушылардың ойларын ортаға салып, пікірталастыру. «Азайды соңғы кезде байғұс бөкен», «Мүйізін пайда қылып шетке сатып» деген жолдарға көңіл аудару. Пәнаралық байланыс: география, биология. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Сейфуллин. «Аққудың айырылуы» поэмасы (үзінді);
      4) «Ілияс Жансүгіров. «Күй» поэмасы (үзінді)» (2 сағат). Поэманың композициялық құрылымы. Қобызшы портреті, оның күй тарту шеберлігі. Өнер құдіреті, күй өнері мен күйшіге деген ақынның көзқарасы. Әдебиет теориясы: өлең ұйқасы туралы түсінік. Тіл дамыту: поэмаға сюжеттік жоспар құрып, көркем тілмен баяндау. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: І.Жансүгіров. «Жетісу суреттері» өлеңі (үзінді);
      5) «Мұхтар Әуезов. «Ақын қонақтар» («Абай жолы» роман-эпопеясынан үзінді)» (2 сағат). Романдағы Зере мен Ұлжан бейнесі. Ақын қонақтардың бала Абайға әсері, оның өнер адамдарымен достасуы. Абай мен Барлас ақынның портреттері. Ауыз әдебиеті үлгілері ұлы ақын нәр алған арналардың бірі екендігі. Әдебиет теориясы: портрет туралы ұғым. Тіл дамыту: синоним сөздерді тауып жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, бейнелеу өнері, кино («Абай» фильмі). Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жұмабаев. «Алтын хакім Абайға» өлеңі;
      6) «Сәбит Мұқанов. «Лашын» («Өмір мектебі» романынан үзінді)» (2 сағат). Романның жанрлық ерекшелігі. Үзіндіде бейнеленген құсбегілік өнер. Шығармадағы Ахмет пен автор бейнелері. Жазушының баяндау стилі. Әңгіменің тілі. Әдебиет теориясы: суреттеу, баяндау, сипаттау. Тіл дамыту: әңгіме тілінің көркемдегіш құралдарына (тұрақты сөз тіркестері, теңеулер, т.б.) көңіл аудару. «Лашын құсты үйрекке салу» тақырыбында ойтолғау жазу. Пәнаралық байланыс: бейнелеу өнері. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Абай. «Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңі;
      7) «Ғабит Мүсірепов. «Жаңа достар» («Қазақ солдаты» романынан үзінді)» (2 сағат). Оқу іздеп, ауылдан келген бала Қайроштың басынан кешкендері, оның жаңа достары – Бораш пен Шеген. Әңгімедегі абзал аналар бейнесі. Табиғат суреттері. Олардың кейіпкер сипатын ашудағы рөлі. Әңгіменің баяндау стилі, тіл көркемдігі. Әдебиет теориясы: кейіпкер мінездемесі. Тіл дамыту: жазушының табиғатты суреттеу шеберлігіне назар аударту. «Менің достарым» тақырыбында шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Сарғасқаев. «Тәмпіш қара» повесінен үзінді;
      8) «Сапарғали Бегалин. «Бала Шоқан» («Бала Шоқан» повесінен үзінді)» (2 сағат). Әңгімедегі бала Шоқан. Шоқанның адамгершілігі, уәдеге беріктігі. Шоқан мен Мысыққа салыстырмалы мінездеме жасау (мүсінші Мысықпен қарым-қатынасы негізінде). Әдебиет теориясы: шығарманың тілі, портрет, мінездеу. Тіл дамыту: көркем шығарманың белгілі бір үзіндісін сахнаға лайықтап, рөлдерге бөліп ойнату. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, бейнелеу өнері. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Бекхожиннің «Тұңғыш ғалым», М.Иманжановтың «Жол үстінде» әңгімелері;
      9) «Қалмақан Әбдіқадыров. «Қажымұқан» (хикаяттан үзінді)» (3 сағат). Әңгіменің деректік негізі. Қажымұқанның ерен күш иесі ретінде алғаш рет көзге түсуі, асқан асулары. Шығармадағы адамгершілік мәселесінің көрінісі. Әдебиет теориясы: хикаят туралы. Тіл дамыту: Мұқанның дене бітімін, мінез-құлқын суреттейтін жерлерін шығарманың әр тұсынан іріктеп алып, мінездеме жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, дене тәрбиесі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: қазіргі Қазақстанның атын шығарып жүрген спорт саңлақтары туралы материалдар;
      10) «Қасым Аманжолов. «Жамырап күнде жас өмір» өлеңі» (1 сағат). Ақынның туған жерге, Сарыарқаға деген сағынышы. «Сауыры семіз құтты жерін» жырға қосқан ақынның өршіл сезімі. Тіл көркемдігі. Өлеңнің тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: теңеу туралы ұғымды тереңдету, өлең ұйқасы. Тіл дамыту: «Қазақтың Сарыарқасы» деген тақырыпта шағын ойтолғау жазу. Пәнаралық байланыс: география. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Аманжоловтың «Алатау» өлеңі;
      11) «Жұбан Молдағалиев. «Ар-ұят туралы» өлеңі» (1 сағат). Өлеңдегі шал мен жас жігіт бейнесі. Олардың айтысы арқылы өлеңде көтеріліп отырған адамгершілік, имандылық проблемасы. Өлеңнің танымдық, тағылымдық, тәрбиелік мәні. Өлең тілі. Әдебиет теориясы: ұйқас түрлері. Тіл дамыту: өлеңді мәнерлеп оқу. Ар, ұят туралы мақал-мәтелдер табу. Пәнаралық байланыс: өзін-өзі тану. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Бақбергенов. «Қасиет» повесі (үзінді);
      12) «Сырбай Мәуленов. «Менің Республикам» өлеңі» (1 сағат). Өлеңнің өршіл рух, қуатты ойы көтеріңкі леппен оқылуы. Қазақстан Республикасының әнұраны мен ақын өлеңіндегі ортақ пафос. Әдебиет теориясы: пафос туралы ұғым. Тіл дамыту: өлеңді жаттау. Ай, күн, аспан, көк, дала сөздері қандай ұғымда қолданылатынын айту. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Алмас Ахметбекұлы. «Көк тудың желбірегені» өлеңі;
      13) «Қуандық Шаңғытбаев. «Сабалақ» өлеңі» (1 сағат). Абылай атын алғаш рет қазаққа танытқан Аңырақайдағы қазақ-қалмақ соғысының тарихы. Ақынның соғыс бейнесін суреттеудегі шеберлігі, өлеңдегі динамизм. Тіл көркемдігі. Сабалақ бейнесі, оның ерен ерлігінің көрінісі. Өлеңнің тарихилық сипаты. Әдебиет теориясы: өлең пафосы, өлең ұйқасы. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, «Көшпенділер» кинофильмі;
      14) «Мұқағали Мақатаев. «Фантазия», «Барлығы да сендердікі», «Мен таулықпын» өлеңдері» (2 сағат). «Барлығы да сендердікі» өлеңіндегі аға ұрпақтың жас ұрпаққа аманаты мен сенімі. Өлеңдегі ақын ойы мен сезімі, өлеңде көрінетін ақынның (лирикалық кейіпкердің) тұлғасы, отаншылдық тәрбие берудегі мәні. «Фантазия» лирикасындағы адам қиялының ұшқырлығы. Оның бүгінгі ғылым мен техниканың дамыған тұсындағы кезеңмен байланысы. Әдебиет теориясы: өлең ырғағы туралы. Тіл дамыту: «Барлығы да сендердікі» өлеңін жаттау. Ақын өлеңдеріндегі бейнелі сөздерді тауып жазу. Пәнаралық байланыс: тарих, музыка. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Мақатаев. «Үш бақытым», «Поэзия» өлеңдері;
      15) «Сәкен Жүнісов. «Ақырғы бәйге» («Ақан сері» романынан үзінді)» (4 сағат). Ақан серінің жан серігі, пырағы Құлагердің мерт болуына байланысты тарихи дерек. Әңгімені мазмұнына (ой ағымына), сюжет дамуына байланысты жеке бөлімдерге бөліп, әр бөлімдегі негізгі мәселелерді анықтау. Әңгімедегі Құлагердің сипаты. Күреңбай сыншы. Ақан сері салған ән. Ақан әндерінің эстетикалық қуаты. Астың жалпы панорамасы. Атқұмар халық психологиясы. Бәйге жарысы. Жазушының суреткерлік шеберлігі, тілінің көркемдігі. Әдебиет теориясы: трагедиялық образ туралы түсінік. Тіл дамыту: эпитет, теңеу, метафораларды тауып, шығарма тілінің сырына үңілту. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, кино («Құлагер» фильмі), музыка (Ж.Елебековтің орындауындағы «Құлагер» әні). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ақан сері. «Құлагер» өлеңі;
      16) «Қадыр Мырзалиев. «Ана» өлеңі» (2 сағат). Өмірі мен қызметі. Балаларға арналған шығармалары. Жұмбақтары мен жаңылтпаштары. «Ана» өлеңінің мазмұны мен идеясы. Өлеңдегі ана образы. Әдебиет теориясы: өлеңдегі буын мен бунақ. Тіл дамыту: «Ана» өлеңін мәнерлеп оқып, жаттау. «Ана» тақырыбына шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: өзін-өзі тану, музыка. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Мырзалиев. «Әже туралы ән» өлеңі;
      17) «Қабдеш Жұмаділов. «Қозыкүрең» («Сәйгүліктер» романынан үзінді)» (3 сағат). Төреқұл мен Ағыбай арасындағы достық. Әңгімедегі бұл мәселе қазақ-қырғыз халықтары арасындағы тарихи қалыптасқан қарым-қатынастың, адал ниеттің, шынайы бауырластықтың жалғасы ретінде көрінуі. Қозыкүрең жайындағы Саяқбай әңгімесі. Отан соғысы кезінде майданға жөнелткен қазақстандық сәйгүлік Қозыкүреңнің майдан шебінен қашып, туған топырағына жетуі. Жылқы мінезінің шығармада көркем бейнеленуі. Жылқыға деген сүйіспеншілік көзқарастың әңгімедегі көрінісі. Әдебиет теориясы: тарихи шындық және көркемдік шешім. Параллелизм. Тіл дамыту: Саяқбай жылқышыға ауызша мінездеме. «Ат – ер қанаты» тақырыбында сурет салу, өлең, әңгіме жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, кинофильм «Қош бол, Гүлсары». Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қобыланды батыр» жырындағы Тайбурылдың шабысы;
      18) «Жұмекен Нәжімеденов. «Сен ақылды болсаң екен», «Жаманыңды көрмесем» өлеңдері» (1 сағат). Ақын өз өлеңінің мазмұнын биік эстетикалық талғаммен таразылап, түсінгенін қалауы. «Жырым менің жай жылтырақ дүние емес», айтар ойы терең, оны тек санасы ояу, білімділер ғана түсіне алады деген ой айтуы. «Жаманыңды көрмесем» деген лирикасындағы әкенің балаға деген сезімі. Өмірде жаманшылығыңды емес, жақсылығыңды ғана көрсем деген әке тілегі. Әдебиет теориясы: инверсия (сөз орнын ауыстыру). Тіл дамыту: өлеңді жаттау. «Жақсы жанның ұнатқаны – тілегім, Қауіптенем жамандарға ұнаудан» деген жолдарды мұғалімнің көмегімен түсіне отырып, пікірталастыру. Пәнаралық байланыс: өзін-өзі тану. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Дулатов. «Шешенің балаларды сүюі»;
      19) «Нәсіреддин Серәлиев. «Аңсау» әңгімесі» (2 сағат). Ата мен бала сағынышы. Ата-баба дәстүрі және ұлттық мінез ерекшелігі. Ана парасаттылығы. Баланың сезімталдығы мен бауырмалдығы. Әдебиет теориясы: әңгіме жанры туралы ұғымды кеңейту. Тіл дамыту: қиын сөздермен жұмыс, олардың мағынасын түсіндіру. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жұмабаев. «Анама» өлеңі;
      20) «Тұманбай Молдағалиев. «Бауырлар» өлеңі» (1 сағат). Дүниежүзі қазақтарының бірінші құрылтайына (Алматы, 1992) орайлас жазылған бұл өлеңде көтерілген аса маңызды мәселе – қандас бауырларды өзінің атамекені Қазақстанға шақыру екендігі. Өлеңнің елжандылық мәні. Ақын тілінің көркемдігі, өлеңде қолданған қайталаулардың ойды көріктеуде атқарып тұрған қызметі. Әдебиет теориясы: өлең ұйқасы туралы ұғымды дамыту. Тіл дамыту: «Туған жерге туынды тік» тақырыбында ойтолғау жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, кино («Аманай мен Заманай»). Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Жүнісов. «Аманай мен Заманай» повесі (үзінді). М.Мақатаев. «Отаным сенің ұлыңмын» өлеңі;
      21) «Фариза Оңғарсынова. «Оюлар» өлеңі» (1 сағат). Ф.Оңғарсынованың өмірі мен қызметі. Қазақтың дәстүрлі қолөнері мен сөз өнері айшықтары арасындағы байланыстар. Ақынның қазақтың ұлттық қолөнері, халық дәстүріне деген құрметі мен сезімі. Өлеңдегі бейнелі сөз қолданыстар. Әдебиет теориясы: теңеу. Тіл дамыту: ұлттық қолөнер бұйымдары, ою-өрнектердің түрлері туралы ой бөлісу. Өлеңді мәнерлеп оқу. Пәнаралық байланыс: технология. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ф.Оңғарсынова. «Қазақтың дәстүрлері» өлеңі;
      22) «Мұхтар Шаханов. «Нарынқұм зауалы» өлеңі» (2 сағат). Ақынның өмірі мен қызметі. Өлеңдегі әке мен бала арасындағы диалог. Өлең мазмұнындағы адалдық, адамгершілік пен сатқындық. Әке үкімінің танымдық, тәрбиелік мәні. Өлең тілі. Әдебиет теориясы: диалог, монолог туралы. Тіл дамыту: өлеңнен үзінді жаттау. Әке мен баланың арасындағы диалогті сахналау. Пікірталас ұйымдастыру. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, кино («Махамбет» деректі фильмі). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Т.Медетбек. «Махамбет рухының монологі»;
      23) «Күләш Ахметова. «Қазағым менің» өлеңі» (1 сағат). К.Ахметова шығармашылығының өзіндік ерекшелігі. Ақын өлеңіндегі лиризм, өлеңнің оқырманды өз халқын сүюге, бірлікке шақыру идеясы. Қаламгердің тіл шеберлігі, ой тереңдігі, өлең құрылысы. Әдебиет теориясы: эпитет. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу. Өлеңді өз сөзімен мазмұндау. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: К.Ахметованың «Қазақтың қайсар рухы» өлеңі.
      17. «Әлем әдебиеті үлгілері» (2 сағат):
      «Даниэль Дефо. «Робинзон Крузо» («Робинзон Крузо» романынан үзінді)» (2 сағат). «Робинзон Крузо» романының «Мәңгілік кітаптар» қатарына жататындығы және дүниежүзілік мәдениетте биік орны бар шығарма екені туралы түсінік. Шығарманың күнделік ретінде жазылуы. Робинзонның басынан кешкен оқиғалары, оның аралдағы өмірі. Шығарманың идеясы. Әдебиет теориясы: әдеби жанрлар. Тіл дамыту: күнделік жазуға үйрету. Өз өмірлері бойынша күнделік жазуға тапсырма беру. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Б. Соқпақбаев. «Балалық шаққа саяхат» повесінен үзінді.
      18. Қорытындылау (1 сағат).

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      19. Пәнді оқыту үшін шығармаларды оқып талдауға 56 сағат, шығармашылық жұмыстар мен тіл ұстартуға 8 сағат, сыныптан тыс оқуға 4 сағат, барлығы 68 сағат бөлінген.
      20. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады.
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Көркем әдебиеттің адам өмірінде алатын орны. Әдебиеттің өнердің басқа түрлерімен (музыка, бейнелеу өнері, театр, кино) байланысы. Оқулықпен жұмыс істеу дағдысын дамыту (көркем шығарма, автор туралы материал, портрет пен безендірілуі, т.б.).
      21. «Халық ауыз әдебиеті» (6 сағат):
      1) «Батырлар жыры туралы түсінік. «Қобыланды батыр» жыры» (3 сағат). Батырлар жырының тақырыбы мен идеясы. Батырлар жырының өзіндік ерекшеліктері. Жырдағы халықтың тарихы мен салт-санасының көрініс табуы. Елдік идея мен ерлік сипаты. «Қобыланды батыр» жырының тақырыбы мен мазмұны. Жырдың кейіпкерлері. Қобыланды бейнесі, оның ерлік істері мен адамгершілік тұлғасы. Жырдағы Құртқа бейнесі. Тайбурыл образы. Әдебиет теориясы: эпостық жырлар. Тіл дамыту: жырды оқу мақамы (аудио/бейне таспалардан үзінділер тыңдату), жоспар құру, баяндау, кейіпкерлерге салыстырмалы мінездеме беру. Пәнаралық байланыс: театр (М.Әуезов. «Қарақыпшақ Қобыланды»). Өзіндік ізденіс жұмыстары: мұғалімнің ұсынуы бойынша;
      2) «Алпамыс батыр» жыры (3 сағат). Жырдың ерекшелігі, тақырыбы мен идеясы. Жыр тақырыбының ел бірлігін, тыныштығын, елді сыртқы жаудан қорғау, халық қамын ойлайтын батырды армандау мүддесінен туатындығы. Сол арманның Алпамыс бейнесі арқылы көрінуі. Ұлтан образының көркем жинақталуы. Жырдағы асыл жар бейнесі. Қарагөзайымның айнымас достығы, Байшұбар тұлпардың иесіне адалдығы. Әдебиет теориясы: әсірелеу (гипербола), шендестіру (антитеза). Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, жатқа оқу, толық және қысқаша мазмұндау. Пәнаралық байланыс: бейнелеу өнері, театр, т.б. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Жоямерген» жыры.
      22. «XIX ғасыр әдебиеті үлгілері» (6 сағат):
      1) «Дулат Бабатайұлы. «О, Ақтан жас, Ақтан жас» (1 сағат). Өмірі мен шығармашылығы туралы қысқаша мәлімет. Ақтамберді жырауды ұстаз тұтуы. Ақынның қазақ поэзиясындағы орны. «О, Ақтан жас, Ақтан жас» өлеңінің жеке адамға арнау үлгісінде айтылуы. Ақынның ел болашағы – жастарға деген бата-тілегі, үміті мен сенімі. Ақын арманының риторикалық сұрау арқылы берілуі, өлеңнің көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: риторикалық сұрақ. Тіл дамыту: өлеңді мәнерлеп оқу, шығармашылық жұмыс – ата-әже, ата-аналарының тілек-баталарын жазу. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Дулат Бабатайұлы. «Тегімді менің сұрасаң»;
      2) «Сүйінбай Аронұлы. «Жақсы мен жаман адамның қасиеттері» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы қысқаша мәлімет. Жетісу ақындарының көшбасшысы және Жамбылдың пір тұтқан ұстазы екендігі. «Жақсы мен жаман адамның қасиеттері» өлеңінде адам бойындағы қайшылықты қасиеттерді суреттеуі, адамгершілік ізгі қасиеттерді жоғары тұтып бағалауы. Тіл дамыту: өлең мазмұнының желісі бойынша адам бойындағы жақсы қасиеттер мен жаман әдеттер туралы әңгімелесу. Пәнаралық байланыс: «Өзін-өзі тану». Өзіндік ізденіс жұмыстары: Сүйінбай Аронұлы. «Болыстарға баға»;
      3) «Абай Құнанбайұлы. «Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ», «Құлақтан кіріп бойды алар», «Әсемпаз болма әр неге» өлеңдері, отыз бірінші қарасөзі» (4 сағат). Абай – ұлы тұлға, кемеңгер ақын. Абайдың қазақ әдебиеті мен мәдениетіндегі орны. Ақынның туып-өскен, тәрбие алған ортасы. Шығармашылық жолы. «Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ» өлеңіндегі жүйрік аттың портреті. Ақынның жылқы малын ұлттық таным тұрғысынан бағалауы. «Құлақтан кіріп бойды алар» өлеңіндегі Абайдың ән мен күй, жалпы өнер құдіреті туралы толғанысы. Ән мен күйдің жанға ләззат беретін, көкейге ой салатын эстетикалық мәні. Өлеңнің көркемдік, философиялық ерекшелігі. «Әсемпаз болма әр неге» өлеңіндегі жастарды өнер, білім үйрену арқылы өмірде өз орнын табуға үндеуі. Отыз бірінші қарасөз. Абайдың прозалық үлгіде жазылған шығармалары туралы түсінік. Ол шығармаларының жазылу себептері. Қарасөздеріндегі философиялық ой. Әдебиет теориясы: қарасөз туралы түсінік. Тіл дамыту: аттың мүсінін өлең жолдарымен салыстыра отырып, ауызша суреттеп беру. Мәнерлеп оқу. Пәнаралық байланыс: музыка, бейнелеу өнері. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Абайдың «Күз», «Интернатта оқып жүр» өлеңдері.
      23. «XX ғасыр әдебиеті» (38 сағат):
      1. «Шәкәрім Құдайбердіұлы. «Адамдық борышың» өлеңі» (1 сағат). Шәкәрім – Абайдың рухани ізбасары. Ақынның өскен ортасы мен шығармашылығы. «Адамдық борышың» өлеңі. Ақын – ұлы гуманист. Ақынның адамгершілік идеяларының өлеңдегі көрінісі. Өлең арқылы шын бақыттың сырын ұғындыруы. Абай шығармаларымен үндестігі. Өлең құрылысындағы ерекшелік. Әдебиет теориясы: өлең құрылысындағы жаңалық (ұйқас, буын, тармақ өлшемі). Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, түсінгенін әңгімелеу, елі мен ата-ана алдындағы міндет пен борыш туралы эссе жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, кино («Шәкәрімнің соңғы күзі» көркем фильмі, авторы әрі режиссері Б.Қанапиянов);
      2) «Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Шығамын тірі болсам адам болып», «Мен қазақ» өлеңдері» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы. Сұлтанмахмұт поэзиясындағы ел мен жер тағдыры, өнер, білімге деген құштарлығы және оның ақын поэзиясында көрінуі. Өлеңге арқау болған ақын арманы, өмірлік мұраты. Оның өз шығармаларында надандық пен қараңғылықты сынауы. «Алаш» ұранын ту етуі. Әдебиет теориясы: лирикалық қаһарман. Тіл дамыту: өлеңді жатқа оқу, туған жерге деген сезімді шағын ойтолғау арқылы беру. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география;
      3) Ахмет Байтұрсынұлы. «Қара бұлт», «Анама хат» өлеңдері» (1 сағат). А.Байтұрсынұлы – ақын, тіл және әдебиет зерттеушісі, педагог, қоғам қайраткері. «Қара бұлт» өлеңінің мазмұны. Тақырыбы мен идеясы. Өлеңнің аллегориялық сипаты. Өлең мазмұнының мысал жанрына жақын екендігі. Мақсатсыз, қайырымсыз еңбектің пайдасыз екендігі туралы. «Анама хат» өлеңіндегі ұлының анаға деген сағынышы. «Оқ тиіп, он үшінде ой түсірген жүрегіндегі жара» сырын ақын өмірімен байланыстыру. Автордың «тайпалған талай жорға, талай тұлпар» деп тұспалдап айтып отырғаны алаш ардақтылары екендігі. Өлеңдегі ұйқас ерекшелігі. Әдебиет теориясы: астарлау. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, ата-ана алдындағы міндетін түсіндіре алу. Пәнаралық байланыс: музыка, бейнелеу өнері, кино, театр туындылары, электрондық оқулық (А.Байтұрсынұлы мұражайы). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ахмет Байтұрсынұлы. «Жиған-терген» өлеңі;
      4) «Мағжан Жұмабаев. «Мен кім?», «Қазақ тілі» өлеңдері» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы. «Мен кім?» лирикасының тақырыбы мен идеясы. Өлеңдегі алаш ұланының сөзбен сомдалған портреті. Жыр жолдарындағы метафоралық қолданыстар. Эпитет пен теңеу. «Қазақ тілі» өлеңіндегі ақынды толғандырған ана тілі тағдыры. Туған тілге деген құрмет, болашаққа деген сенімі. Тіл тағдырының ел тағдырымен біртұтас бірлікте екендігі. Өлеңдегі оптимистік асқақ үн, метафоралық шендестірулер, олардың өлең идеясын ашудағы мәні. Әдебиет теориясы: метафоралық шендестірулер. Тіл дамыту: мәнерлеп, түсініп оқу, ана тілі туралы шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Мағжан Жұмабаевтың «Күншығыс» өлеңі;
      5) «Сәбит Дөнентаев. «Заман кімдікі?», «Бозторғай», «Ой» фельетондары» (2 сағат). С.Дөнентаевтың өмірі мен жазушылық қызметі (өткен сыныпта оқылған деректерді толықтыру). Өлеңдерінің тақырыбы мен идеясы. Ақын шығармаларындағы аллегория және астарлау. С.Дөнентаев шағын сюжетті өлеңнің шебері, көсемсөз шебері. Әдебиет теориясы: аллегория, сатира туралы ұғымдарды кеңейту. Тіл дамыту: шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Дөнентаевтың мысал өлеңдері;
      6) «Сәкен Сейфуллин. «Далада» (арнау өлең)» (1 сағат). Сәкен туралы сөз. Туған жерге деген махаббат. Бостандықтың, азаттықтың оңай келмейтіндігі, оған тек қана күрес арқылы қол жеткізуге болатындығы. Ақынның кең далаға, бабалар салған ерлік дәстүріне деген мақтаныш сезімі. Асаудың символдық образ екендігі. Романтикалық көңіл күй. Жастарды еркіндік, әділдік үшін күреске шақыруы. Әдебиет теориясы: дамыта суреттеу. Тіл дамыту: ақынға еліктей отырып, өз еліңнің бүгіні мен болашағы туралы ойтолғау жазу. Пәнаралық байланыс: география, бейнелеу өнері. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Сейфуллин. «Тау ішінде», «Біздің жақта»;
      7) «Бейімбет Майлин. «Түйебай» әңгімесі» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. «Түйебай» әңгімесінің тақырыбы мен идеясы. Тәрбиелік мәні. Қаламгердің ескіше оқуды сынауы. Әңгімедегі Түйебай образы. Әңгіменің реалистік сипаты, көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: әңгіме туралы түсінікті дамыту. Тіл дамыту: түсініп оқып, жоспар құру, жоспар бойынша мазмұндау, талқылауға арналған сұрақтар әзірлеу. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Әуезов. «Жетім» әңгімесі;
      8) «Ілияс Жансүгіров. «Анам тілі», «Домбыра» өлеңдері» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы. Ана тілінің адамның дүниені танып, азамат болып қалыптасу жолындағы рөлі туралы. Домбыра өлеңінің мазмұны. Күй құдіретінің поэзия тілінде бейнеленуі. Әдебиет теориясы: градация. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, ана тілі/домбыра/күй өнері туралы өзіндік пікірі бар ойтолғау жазу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, музыка (күй өнері). Өзіндік ізденіс жұмыстары: І.Жансүгіров. «Жетісу суреттері» өлеңі;
      9) «Мұхтар Әуезов. «Біржан сал Абай ауылында» («Абай жолы» роман-эпопеясынан үзінді) (3 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығы. «Абай жолы» роман-эпопеясы туралы қысқаша мәлімет. Ұлы ақын Абай мен атақты әнші Біржан сал туралы оқушыларға хабардар ету. Қазақтың екі ұлы өнерпазының кездесуі. Шығармадағы өнер тақырыбы. Өнердің адам өмірінде алатын орны. Оны Абайдың ән тыңдау, әсем сазды иірімдерді терең талғаммен түсініп, қабылдауы арқылы түсіндіру. Жазушы сомдаған образдар жүйесі. Әдебиет теориясы: типтік образ туралы. Тіл дамыту: жоспар құру, жоспар бойынша мазмұндау. Пәнаралық байланыс: электрондық оқулық («Бөрліге саяхат» телесабағы), музыка (қазақ сал-серілері, олардың кино өнерінде көрінуі). Өзіндік ізденіс жұмыстары: І. Жансүгіров. «Әнші» өлеңі;
      10) «Ғабит Мүсірепов. «Автобиографиялық әңгіме» (1 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. «Автобиографиялық әңгіме» - жазушының өз өмірінен алынып жазылған шығарма екендігі. Бекет Өтетілеуовтің ұстаздық тағылымының жазушыға өмірлік өнеге болуы. Шығарманың тақырыбы мен идеясы. Жанрлық ерекшелігі. Әңгіменің баяндау тілінің көркемдігі. Әдебиет теориясы: автобиографиялық шығарма. Тіл дамыту: түсініп оқу, мазмұндау, өзара пікір алмасу, шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, электрондық оқулық (Ғ.Мүсірепов мұражайы), театр: деректі фильмдер. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ғ.Мүсіреповтің «Талпақ танау» әңгімесі, Б.Соқпақбаевтың «Балалық шаққа саяхат» повесі;
      11) «Әбу Сәрсенбаев. «Туған жер», «Сен құрметте оны, қарағым» өлеңдері» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы қысқаша мәлімет. «Туған жер» өлеңінде ақынның туған жерге, елге деген сүйіспеншілік сезімі. Азаматтық борышы. Өлең мазмұнындағы отаншылдық рух. «Сен құрметте оны, қарағым» өлеңі арқылы ақынның кейінгі ұрпақты соғыс ардагеріне құрмет көрсетуге шақыруы. Өлеңнің тақырыптық, идеялық ерекшелігі, құрылымдық сипаты. Өлеңдегі сөз орындарының ауысу себептері. Өлеңнің тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: лирика туралы. Тіл дамыту: түсініп оқу, мазмұндау, өзара пікір алмасу, шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      12) «Бауыржан Момышұлы. «Жауынгердің тұлғасы» («Қанмен жазылған кітаптан» үзінді)» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. Үзіндіде суреттелген соғыс кезіндегі жауынгерлердің табандылығы, батырлығы. Батыр Бауыржан Момышұлының өз бейнесі, батырлық тұлғасы. Ұлы Отан соғысындағы қазақ жауынгерлерінің ерлігі. Үзіндінің деректілік сипаты. Жазушының стилі. Әдебиет теориясы: деректі шығармалар туралы алғашқы түсінік. Тіл дамыту: түсініп оқу, мазмұндау, ерлік, батырлық туралы пікір алмасу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (Қазақстан екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында), электрондық оқулық («Ерлер есімі – ел есінде»), халық батырының өз даусы жазылған үнтаспа, «Қазақтың Бауыржаны» деректі фильмі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Бауыржан Момышұлы. «Ұшқан ұя» повесі (үзінді);
      13) «Сансызбай Сарғасқаев. «Тәмпіш қара» повесінен үзінді» (1 сағат). Соғыстан кейінгі жылдардағы ауыл тұрмысы, ондағы балалар өмірі. Повестегі Ертай, Шаншатай, Бейсекүл образдары. Шаншатайдың бойындағы батылдық, әдептілік, ұстамдылық, ұйымдастырушылық қасиеттері. Балалардың білімі мен күш-қайратын пайдалы еңбекке бағыттауы. Иманбектің мінезіндегі жағымсыз қасиеттер. Шығарманың сюжеті мен композициялық құрылымы. Идеясы. Әдебиет теориясы: балалар әдебиеті. Тіл дамыту: түсініп оқу, мазмұндау, әдептілік, ерлік, батырлық туралы пікір алмасу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Сарғасқаев. «Біз төртеу едік» повесі;
      14) «Мұзафар Әлімбаев. «Ана тілім ғажап деп айта аламын», «Биіктер» өлеңдері» (1 сағат). Өмірі мен шығармашылығы. Ақынның балаларға арналған жырлары. Ақынның «Ана тілім ғажап деп айта аламын» лирикасындағы ана тілінің қадірі мен қасиеті туралы ойлары. «Биіктер» өлеңіндегі бала танымы, адам ойының өсуі, тереңдеуі туралы толғаныстары, оны М.Әлімбаевтың қарапайым тілмен әсерлі баяндауы. Әдебиет теориясы: қара өлең ұйқасы. Тіл дамыту: өлеңді түсініп оқу, жаттау. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: қазақ тілі туралы айтылған ұлы адамдардың сөздері;
      15) «Бердібек Соқпақбаев. «Менің атым – Қожа» (хикаяттан үзінді)» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. Оқиға және характер. Шығарманың бас кейіпкері Қожа мінезінің қалыптасуына мектептің, өскен ортасының, отбасының әсері. Қожаның қиялшыл, сезімтал, зейінді бала екендігі. Хикаятта бала табиғатына тән мінездердің көрінуі. Кейіпкер сана-сезімінің өсіп, өзгеруі, рухани жан дүниесінің баюы. Қаламгердің баяндау тілінің жасөспірім бала психологиясына сай екендігі. Хикаят оқиғасының тартымдылығы, шынайылығы. Шығармадағы юмор. Әдебиет теориясы: хикаят туралы. Тіл дамыту: түсініп оқу, жоспар бойынша әңгімелеу. Пәнаралық байланыс: кинофильм («Менің атым – Қожа»). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Бердібек Соқпақбаев. «Жекпе-жек» хикаяты;
      16) «Мұқағали Мақатаев. «Қайырлы түн», «Қара өлең», «Елім барда», «Анау – аспан, мынау – бақ» өлеңдері» (2 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы қысқаша мәлімет. «Қайырлы түн». Ақынның бейбіт өмір мен гуманизмді насихаттауы. Ақын пайдаланған бейнелі сөздер. Өлең тілі. Арнау, оның поэзиядағы рөлі. «Қара өлең». Қазақ поэзиясының негізі жыр және қара өлең екендігі. Өлеңдегі мазмұн мен пішін. Ақынның қара өлең үлгісін пайдалана отырып өлеңмен тың ой, айшықты соны сурет сала білуі. «Анау – аспан, мынау – бақ» өлеңіндегі қыс көрінісі. Табиғатты адам кейпінде суреттеу – көріктеудің бір түрі екендігі. Әдебиет теориясы: қара өлең ұйқасы туралы түсінік. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу. Пәнаралық байланыс: ақынның өз даусы жазылған үнтаспа. Музыка (М.Мақатаев өлеңдеріне жазылған әндер). Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Мақатаев шығармалары (мұғалімнің ұсынуы бойынша);
      17) «Шерхан Мұртаза. «Тұтқын бала» («Қызыл жебе» романынан үзінді)» (3 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. Шығармадағы мемлекет қайраткері Тұрар Рысқұловтың балалық шағы. Тағдыр асулары. Бала Тұрардың қиындыққа төзімділігі мен қайсарлығы, алғырлығы мен зеректігі. Жазушының бала образын жасаудағы ізденістері. Кейіпкер бейнесін ашып тұрған көркем детальдар, тіл көркемдігі. Жазушының әңгімелеу, баяндау шеберлігі. Әдебиет теориясы: диалог. Тіл дамыту: шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: «Асуда атылған оқ» фильмінен жеке көріністер;
      18) «Әбділхамит Марқабаев. «Ғарыштағы қымыз» әңгімесі» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. Шығарманың тақырыбы мен идеясы. Тәрбиелік мәні. Автордың фантастикалық шығармада қазақтың ұлттық сусыны қымыздың қасиетін сипаттауы. Фантастикалық әңгіменің жанрлық сипаты, образ жасаудағы ерекшеліктері. Әдебиет теориясы: фантастикалық шығармалар туралы ұғым. Тіл дамыту: фантастикалық шығармалардағы кейіпкерлер бейнесін, олардың ерекшеліктерін сипаттау. Пәнаралық байланыс: география, биология. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә.Марқабаев. «Күнге тағы дақ түсті», М.Гумеров. «Жұмбақ сәуле» фантастикалық әңгімелері;
      19) «Сайын Мұратбеков. «Қылау» әңгімесі» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. Әңгімедегі балғын сезімнің алғашқы ұшқындары. Өмір шындығын көркем бейнелеудегі жазушы шеберлігі. Образдар жүйесі. Шығарма тілі. Шығармадағы нәзік лиризм мен жылы юмор. Әдебиет теориясы: кейіпкер туралы ұғымды кеңейту. Тіл дамыту: кейіпкерлерге мінездеме беру. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Мұратбеков. «Жусан иісі» повесі (үзінді);
      20) «Әбіш Кекілбай. «Шыңырау» повесі (үзінді) (3 сағат). Жазушының өмірі жайлы қысқаша мәлімет. Шығармадағы адам өмірінің сыр-сипаты. Қаламгердің табиғат суреттерін бейнелеудегі ізденістері. Көшпелі тұрмыс бейнесінің көркем жинақталуы. Жазушы стиліне тән адам психологиясының терең қатпарларын ашу әдістері. Диалог пен монолог. Әдебиет теориясы: мінездеу түрлері. Тіл дамыту: кейіпкер іс-әрекетіне қатысты шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: тарих. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ж. Молдағалиев. «Құдық» өлеңі;
      21) «Мұхтар Мағауин. «Бір атаның балалары» (хикаяттың жеке тараулары)» (3 сағат). Жазушының өмірі туралы қысқаша мәлімет. Повестің тақырыбы мен идеясы. Шығармадағы образдар жүйесі. Соғыс қасіретінің ауыл тіршілігіне, адамдар психологиясына әсері. Ұлттық қасиетімен ерекшеленетін Ахмет секілді адамдардың панасыз қалған балаларды ұлтына, тіліне, түріне қарамай, жатсынбай қамқорлыққа алуы. Қазақ халқының кеңпейіл, мейірімді, қонақжай қасиеттері. Әңгіме негізіндегі шындық, тарихи деректілік. Әдебиет теориясы: көркем шығарманың тақырыбы мен идеясы. Тіл дамыту: повестегі әр кейіпкерге мінездеме беру. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. (М.Қозыбаев. «Соғыс жылдарындағы ұлтаралық қатынастар»). Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Мағауин. «Тазының өлімі» повесі (үзінді);
      22) «Дулат Исабеков. «Ата үміті» повесі (үзінді)» (2 сағат). Жазушының өмірі туралы қысқаша мәлімет. Повестегі табиғатқа қиянат жасаған Омаш қылықтары. Жазушының ондай жат әрекеттерден жас ұрпақты сақтандыратыны. Әңгімедегі ізгілік, адамгершілік мәселелері. Табиғат пен адам арасындағы қатынас. Әдебиет теориясы: әңгіме құрылысы. Композиция. Пәнаралық байланыс: өзін-өзі тану. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Мұғалім қалауымен шығармаға үндес басқа көркем әдебиет үлгілері.
      24. «Әлем әдебиеті үлгілері» (4 сағат):
      1) «Манас жыры». «Манастың балалық шағы» (үзінді) (2 сағат). «Манас жыры» көлемі жағынан аса ауқымды, қырғыз халқының фольклорлық мұрасы, дүниежүзілік мәдениеттің алтын қорына енген шығарма екендігі. Жырдың жеңімпаз Манас бастаған қырғыз батырларының шетел басқыншыларына қарсы жорықтарын сөз етуі. Іштен шыққан жау көзқамандардың (түркілерге күйеуге шыққан қытай әйелдерінен туған балалар) сатқындығы. Өз халқының бақыты мен бірлігі үшін ішкі, тысқы жаулармен аянбай күрескен Манас бейнесі. Манас – халық даналығы, арманы, қиялы туғызған кейіпкер екендігі. Әдебиет теориясы: жыршы туралы ұғым. Тіл дамыту: қазақ батырлар жырының кейіпкерлері мен Манас бейнесін салыстыра суреттеу; аудио/бейне таспадан жыр тыңдау. Пәнаралық байланыс: қаһармандық эпос. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Алпамыс батыр» жыры;
      2) «Джек Лондон. «Мексика ұлы» әңгімесі» (2 сағат). Жазушы туралы қысқаша мәлімет. Әңгіменің сюжеті мен негізгі кейіпкерлері. Әңгімедегі өмірге деген құштарлықтың берілу сипаты, ерлік пен жігер. Шығарманың тәрбиелік мәні. Әңгімеде көзге ашаң, әлсіз көрінген Ривераға қуат, күш берген өзі сияқты қара нәсілдер намысы, ана үміті екендігі. Ривераның атаққа, ақшаға сатылмаған биік тұлғасы. Ривера мен Денни портреті. Рингтегі айқас суреті. Тіл дамыту: жоспар бойынша әңгімелеу, талқылауға арналған сұрақтар әзірлеу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан спорты.
      25. Қорытындылау (1 сағат).

4. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      26. Пәнді оқыту үшін шығармаларды оқып талдауға 56 сағат, тіл ұстарту, шығармашылық жұмыстарға 8 сағат, сыныптан тыс және қосымша оқуға 4 сағат, барлығы 68 сағат бөлінген.
      27. Пәннің білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Көркем әдебиет туындыларының қоғамдық, эстетикалық, тәрбиелік мәні және маңызы туралы. Көркем әдебиеттегі суреттеу тәсілдерінің алуан түрлілігі.
      28. «Халық ауыз әдебиеті» (5 сағат):
      1) «Лиро-эпостық жырлар туралы. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры» (3 сағат). Лиро-эпостық жырлардың тақырыбы, өзіндік ерекшеліктері және олардың қаһармандық эпостан айырмашылығы. Лиро-эпостық жырлардағы халықтың тұрмыс-салты мен әдет-ғұрпының көрінісі. Жырдың көне дәуір мұрасы екендігі. Тақырыбы, мазмұны мен идеясы. Көркемдік ерекшеліктері. Қозы мен Баянның адал махаббаты. Қарабай мен Сарыбай – типтік образдар. Қарабайлар мен Қодарлар әлемі. Жырдағы ауыз әдебиеті үлгілері, тарихи жер-су аттары, олардың шындыққа үйлесімділігі мен үндестігі. Әдебиет теориясы: лиро-эпостық жыр. Типтік образ. Тіл дамыту: жырды оқу мақамы, сценарий жазып рөлдерге бөліп, қысқа үзінділер көрсету. Пәнаралық байланыс: театр (Ғ.Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» пьесасы). Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Айман-Шолпан» жыры.
      2) «Шешендік сөздер» (2 сағат). «Билер сөзі – нақылдың көзі». XIX ғасыр әдебиеті үлгілерінен. Шешендік сөздердің мәні мен маңызы. Шешендік сөздердегі астарлы ой, көркемдік таным мәселелері. Қазақ билерінің қоғамдағы қызметі. Олардың айтқан сөздерінің өмірлік ұстанымдармен бірлігі. Әдебиет теориясы: шешендік сөз туралы ұғым. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, электрондық оқулық (сандық білім беру ресурсы).
      29. «ХІХ ғасыр әдебиеті» (6 сағат):
      1) «Дулат Бабатайұлы. «Аягөз, қайда барасың?» толғауы» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы. Ақын шығармаларының тақырыптары. Аягөз өзені, туған жер табиғатының өлеңде көркем бейнеленуі. Әдебиет теориясы: өлең туралы. Тіл дамыту: мәнерлеп жатқа оқу, өлең мазмұнының желісі бойынша «Жер тағдыры – ел тағдыры» деген тақырыпта шағын шығарма жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Д.Бабатайұлы. «Ата қоныс Арқадан» толғауы;
      2) «Махамбет Өтемісұлы. «Тарланым» өлеңі» (1 сағат). Ақын жырларындағы Исатай бейнесі. Өлеңде Исатайдың батырлығымен қоса, оның сабырлы, парасатты азаматтық бейнесінің көрінуі. Өлеңдегі көркемдегіш құралдар. Әдебиет теориясы: теңеу. Тіл дамыту: өлеңнен теңеулерді табу, оларға түсінік беру, эпиграф таңдап алу, «Туады ерлер ел үшін» деген тақырыпта ойтолғау жазу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Өтемісұлы. «Мен едім» өлеңі;
      3) «Абай Құнанбайұлы. «Қансонарда бүркітші шығады аңға», «Қараңғы түнде тау қалғып», «Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа» өлеңдері, жиырма тоғызыншы қарасөзі» (4 сағат). «Қансонарда бүркітші шығады аңға». Өлеңдегі саятшылық өнер туралы ақын толғанысы. Бүркіттің түлкіге түсу шағындағы суреті, олжалы аңшы салтанатының суреті. Өлеңдегі ақынның адам мен аң психологиясын суреттеудегі шеберлігі, портреттік суреттер (кұстың, аңшының, түлкінің). Өлеңдегі бейнелі сөздер: эпитеттің ұлғайған түрі, антитеза. «Қараңғы түнде тау қалғып». Өлеңнен көрінетін ақын көңіл күйінің көріністері. Абайдың аудармашылық шеберлігі. «Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа». Ақынның ән мен күй өнері жайындағы ой толғаныстары. Жиырма тоғызыншы қарасөзі. Абай қарасөздерінің мазмұны мен тәрбиелік мәні туралы. Қазақ мақалдары туралы ақынның өзіндік тұжырымдары. Әдебиет теориясы: портреттік суреттеу, антитеза. Пәнаралық байланыс: шетел әдебиеті. Лермонтов-Гете шығармалары. Бейнелеу өнері (Қ.Телжанов. «Бүркітпен аңға шығу»). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Абайдың он төртінші, он тоғызыншы қарасөздері.
      30. «ХХ ғасыр әдебиеті» (42 сағат):
      1) «Ахмет Байтұрсынұлы. «Ақын ініме», «Екі шыбын» мысал өлеңі» (2 сағат). Ақынның оқу-ағарту, ғылым, әдебиет саласындағы орны. «Ақын ініме» өлеңіндегі ақынға қойылатын талап пен оның халық алдындағы парызы жөнінде айтылуы. Өлеңде айтылған ақынның өзекті ойы. Автор көрсеткен ирониялық сарын. «Екі шыбын». Мысал жанры туралы түсінікті кеңейту. Мысалдың тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: мысал жанры туралы ұғымды кеңейту. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (XX ғасыр басындағы Қазақстанның саяси-әлеуметтік ахуалы және Алашорда өкіметінің құрылуы);
      2) «Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Бір адамға», «Шәкірт ойы» өлеңдері» (2 сағат). «Бір адамға». Өлеңнің реалистік сипаты, сюжетке құрылуы. Патшадан шен таққан ел билеуші бай арқылы халық үстінен байыған дүниеқоңыз, шенқұмар жандарды сынауы. Ақынның оқиғаға көзқарасы. «Шәкірт ойы». Шәкірттің болашақ бақытты өмірге жету жолындағы алдына қойған мақсаты: білім алу, елі үшін аянбай еңбек ету, елін өркениетті елдер қатарына қосу. Өлеңнің өмірбаяндық сипаты. Әдебиет теориясы: ирония, сатира туралы ұғым;
      3) «Жүсіпбек Аймауытұлы. «Әнші» әңгімесі, «Күн менікі» (3 сағат). «Әнші» әңгімесінде қазақ арасындағы өнер адамы бейнесінің сомдалуы. Халықтың өнерге деген ынта-ықыласының көріністері. Әнші Әмірқанның бейнесі. Тип және прототип. Әңгіменің эстетикалық, тәрбиелік маңызы. «Күн менікі». Үзіндіде суреттелген көш. Күнікей салған әннің көпшілікке ұнауы. Әдебиет теориясы: әңгіме жанры туралы ұғымды кеңейту;
      4) «Жамбыл Жабаев. «Аттандыру», «Алғадай туралы әрбір ой», «Атаның әлдиі» өлеңдері» (2 сағат). Жамбылдың өмірі мен шығармашылығы. Жамбыл өлеңдерінің мазмұны, өлеңнің мазмұнындағы ерекшелік, ақынның халық поэзиясына тән сөз қолданыстары, тіл өрнектері, шешендік толғау, дидактикалық сарын көріністері. Әдебиет теориясы: толғау туралы. Тіл дамыту: өлеңдерді сазына келтіріп оқу, жаттау. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ж.Жабаев.«Алатау» өлеңі;
      5) «Мағжан Жұмабаев. «Сүйемін», «Толқын» өлеңдері» (2 сағат). «Сүйемін» өлеңінің негізгі арқауы – туған жер, атамекенге деген елжандылық сезім. Өлеңдегі ақынның адамгершілік биік тұлғасының көрінуі. Өлең композициясының ерекшелігі. Өлең құрылысы, қайталаулардың өлең мәнін ашудағы рөлі. «Толқын» өлеңі. Өлеңдегі толқын – табиғаттың үнемі қозғалыста болып тұратын құбылысы. Осы құбылысты ақынның суреттеу шеберлігі. Ақынның дыбыстан сурет жасауы. Әдебиет теориясы: өлең құрылысы. Тіл дамыту: өлеңді мәнерлеп оқу, жаттап алу, бейнелі сөздерді теріп жазу және оны есте сақтау. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жұмабаев. «Мен кім?», «Туған жер» өлеңдері;
      6) «Сәкен Сейфуллин. «Сыр сандық», «Біздің жақта» өлеңдері» (2 сағат). «Сыр сандық» өлеңінде жырланған ақынның достық, адамгершілік, адалдық туралы ұғым-түсінігі. Өлеңдегі лирикалық кейіпкер бейнесі. Өлең мазмұнындағы түйінді ой. «Біздің жақта» өлеңіндегі туған жер, ондағы адамдар туралы толғаныс. Ақынның сазгерлік өнері. Әдебиет теориясы: өлең туралы түсініктерін молайту. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, әншінің ән салу шеберліктерін бейнелейтін сөздерді дәптерге жазу, сөздердің синонимдік баламаларын табу. Пәнаралық байланыс: география (Қазақстанның жер-су аттары). Өзіндік ізденіс жұмыстары: І.Жансүгіров. «Желді қарағай», «Жанды сөз» өлеңдері;
      7) «Ілияс Жансүгіров. «Әнші», «Арынды менің Ақсуым», «Бөбек бөлеу» өлеңдері» (2 сағат). «Әнші» өлеңіндегі әнші Әсет Найманбаев образы. Ақынның өнер тақырыбын меңгеру шеберлігі. Музыка тілін суреттеу үшін қолданылған бейнелі сөздері. «Арынды менің Ақсуым». Өлеңдегі табиғат суреті. Өлеңнің динамикалық қуатын арттырып тұрған тіл шеберлігі, ұйқастары. Өлеңдегі ақын бейнесі. Ақын патриотизмі. Өлеңдегі жер-су аттары туралы пікір алысу. Әдебиет теориясы: өлең құрылысы туралы түсінікті дамыту. Тіл дамыту: әншінің ән салу шеберліктерін бейнелейтін сөздерді дәптерге жазу, сөздердің синонимдік баламаларын табу. Пәнаралық байланыс: география (Қазақстанның жер-су аттары). Өзіндік ізденіс жұмыстары: І.Жансүгіров. «Желді қарағай», «Жанды сөз» өлеңдері;
      8) «Мұхтар Әуезов. «Көксерек» әңгімесі (үзінді)» (3 сағат). Әңгімеде қолға үйреткен түз тағысы Көксеректің ауыл иттеріне ұқсамайтын жат мінездері. Мұның әсіресе қасқырлар үйіріне қосылғанда айқынырақ білінуі. Қасқырлар апанын бұзу арқылы адамдардың табиғатқа жасаған қиянаты. Табиғаттың бір бөлшегі – түз тағысы қасқырдың адамнан өш алуы. Қасқыр мінезін, тіршілігін суреттеудегі жазушы шеберлігі, терең білімділігі. Шығармада адам мен табиғаттың бір-бірімен жарасымды тіршілік ету қажеттігі басты идея ретінде алынуы. Әдебиет теориясы: тақырып және идея туралы ұғымды дамыту. Тіл дамыту: әңгімені мәнерлеп оқу, түсінгендерін өз сөзімен әңгімелеу, шығарманың идеясын ашу, оқығанды әңгімелеп беруге төселу. Пәнаралық байланыс: «Көксерек» фильмі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Әуезов. «Кешкі дөң басында» әңгімесі;
      9) «Сәбит Мұқанов. «Балуан Шолақ» (үзінді), «Есіл бойында», «Саятшы Ораз» (4 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығы туралы қысқаша шолу. «Балуан Шолақ» повесінің тақырыбы мен идеясы. Сюжеттік желісі. Нұрмағамбеттің «шолақ» атануының себебі. Балуан Шолаққа тән жүректілік, қажырлылық. «Алып анадан туады» деген сөздің мәні. Әңгіменің баяндау тілінің көркемдігі. «Есіл бойында». Жазушының Есіл өңірінің көркем табиғатын суреттеудегі сөз қолдану ерекшелігі.Мырзатай әншінің ән тарихын айту шеберлігі. Әңгіменің көркем тілі және идеялық маңызы. «Саятшы Ораз». Ораздың құсбегілік өнері мен мергендігі туралы. Ораз бен Мұқан үйінің береке-бірлігі. Ораздың аңшылық, әңгімешілік, адамгершілік қасиеттерінің бейнеленуі. Әдебиет теориясы: пейзаж. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Шәймерденов. «Битабар балуан» повесі;
      10) «Ғабит Мүсірепов. «Ананың анасы», «Боранды түнде» (әңгіме)» (2 сағат). Әңгіменің кейіпкер атынан баяндалуы. Боранды түннің сипаты. Әңгіменің сюжеттік желісі. Әңгімедегі негізгі кейіпкер – Қайсар және оған тән қажырлылық, табандылық, биік адамгершілік қасиеттер. Әңгімедегі салт-дәстүр көріністерін, бала мінезін, іс-әрекетін сипаттаудағы жазушы шеберлігі. Шығарманың реалистік сипаты. Жазушының тіл шеберлігі, жеңіл юмор. «Ананың анасы» әңгімесі. Әйтілес қарттың ескі күндердің әңгімесін шертуі. Жалпақ балуанның жорығы. Ананың баласы үшін араша тілеп, ерлікке бел бууы. Ана бейнесі. Жазушының көркем баяндаудағы тіл ерекшелігі. Әңгіменің негізгі идеясы. Әдебиет теориясы: романтикалық образ. Пәнаралық байланыс: «Ғ.Мүсірепов мұражайы» электронды телесабақ;
      11) «Иса Байзақов. «Құралай сұлу» поэмасы (үзінді)» (2 сағат). «Құралай сұлу» поэмасының тақырыбы мен идеясы. Поэманың экспозициясы (басталуы). Келдібек батырдың есінен кетпей жүрген өкініші, арманы. Поэманың сюжеттік даму желісі. Шығармадағы Келдібек пен Құралай сұлу образдары. Шығарманың көркемдік сипаты. Әдебиет теориясы: эпитет, теңеу, қайталаудың түрлері;
      12) «Қасым Аманжолов. «Өзім туралы», «Дүниеге жар» өлеңдері» (2 сағат). Өлеңдегі ақын тұлғасы. Өз заманы туралы ой толғанысы. Келер ұрпаққа айтылған ақын өсиеті. Өлеңдегі ақын сезімі, суреткерлік шеберлігі. Ақынның «өртке тиген дауылдай өлеңімен» бірге жасай беретіндігі туралы. Өлеңдегі ақынның отансүйгіштік, патриоттық сезімінің көрінуі. «Дүниеге жар». Ақынның туған халқын мақтанышпен жырға қосқан өр үні. Отаршылдардың қазақ даласынан кен байлығын іздеген сұм-сұрқия саясатының бет пердесін ашып беруі. Қазақ елінің күллі әлемге тәуелсіз ел ретінде танылуға тиістілігін жар салып айтуы. Әдебиет теориясы: өлең құрылысы, лирикалық кейіпкер. Пәнаралық байланыс: музыка (Қ.Аманжоловтың әндерін тыңдау);
      13) «Әбділда Тәжібаев. «Сырдария» өлеңі» (1 сағат). Шығарманың тақырыбы мен идеясы. Ақынның өзінің туған жерге деген махаббатын ерекше шабытпен жырлауы. Поэтикалық тәсілі. Сырдария ағысының қуатын халық игілігіне айналдыру идеясы. Өлеңнің көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: кейіптеу туралы ұғымды тереңдету;
      14) «Қалижан Бекхожин. «Ақсақ Темір мен ақын» балладасы» (2 сағат). Балладаның жанрлық ерекшелігі. Аңызға негізделген қысқа сюжетті өлеңде ақындық өнер құдіреттілігінің көрінуі. Өлеңдегі әлемді тітіркенткен ақсақ Темір мен ақын Хафиздің мінез сипаты, көркем бейнесі. Лирикадағы сюжет пен композиция. Әдебиет теориясы: баллада. Пәнаралық байланыс: тарих (Ақсақ Темірдің жорықтары туралы), музыка (Ақан серінің «Әмір-Темір» әні);
      15) «Сафуан Шаймерденов. «Ит ашуы» повесі (үзінді)» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығы туралы қысқаша шолу. Повестің тақырыбы мен идеясы. Сюжеттік даму желісі. Шығарманың образдар жүйесі. Марғау образы. Жазушының адам характерін ашу жолында ит әрекетін салыстыра пайдалану әрекеті. Әдебиет теориясы: тақырып, сюжет туралы;
      16) «Қалихан Ысқақов. «Қоңыр күз еді» повесі (үзінді)» (2 сағат). Өмірі мен қызметі туралы. Ауыл баласы Қасымның мектеп-интернатқа келіп оқуы. Мұғалімнің Қасымның бойындағы әдебиетке деген құштарлықты байқауы, оған ерекше кітап беруі. Қасымның қолжазбаны қастерлеп жасыруы. Әңгімеде бейнеленген күз суреті. Әдебиет теориясы: повесть (хикаят) туралы;
      17) «Қадыр Мырза-Әлі. «Кәрі қыран» өлеңі» (1 сағат). Лирикалық өлеңнің көтерген тақырыбы. Сюжеттік желісі. Өлеңде қартайып, бойында күш-қуаты кеміген қыран өзінің мүсәпірлік күйіне қарсы бар қуатын жиып, шырқау биікке көтеріліп, зулап түсіп, күн қақтаған көк тасқа өзін-өзі соғып мерт етуі. Ақынның ерлікті, өрлікті жырлауы. Өлеңнің аллегориялық сипаты. Әдебиет теориясы: аллегория;
      18) «Сайын Мұратбеков. «Жусан иісі» әңгімесі» (2 сағат). Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі қазақ ауылының ауыр жағдайы, халықтың басына түскен қайғы-қасірет. Соғыс жылдарындағы балалар өмірінің көрінісі. Әңгімедегі басты кейіпкер – Аян. Оған тән ақылдылық, ұқыптылық, мақсаткерлік. Аян айтқан ертегілер, оның тыңдаушыға әсері. Әдебиет теориясы: әңгіме құрылысы. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (Қазақстан соғыс жылдарында);
      19) «Оралхан Бөкей. «Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесі» (2 сағат). О.Бөкейдің өмірі мен шығармашылығы туралы. Әңгіме тақырыбына негіз болған қарапайым ауыл тіршілігі. Жайлау көрінісі, туған жер көркінің суреттелуі. Сезімтал да ақылды балалар тірлігі. Жетім Тортай. Оның адами қасиеттері. Әңгіме негізіндегі мұң, тағдыр салмағы, орындалмаған арманның басты себептерін ашудағы жазушы қаламының қарымдылығы. Әдебиет теориясы: кейіпкерге мінездеме. Пәнаралық байланыс:Қазақстан тарихы. Екінші дүниежүзілік соғыстағы қазақ халқының тылдағы ерліктері;
      20) «Марат Қабанбаев. «Бауыр» әңгімесі» (2 сағат). Тақырыбы мен идеясы. Әңгіме кейіпкері Қалидың тәлім-тәрбиесі. Манап пен Қалидың мінез-құлқындағы, өмірге деген көзқарастарындағы өзгешеліктерді сипаттау. Манап пен Қалидың бейнесін (образын) сипаттау. Әдебиет теориясы: образдар туралы түсінік;
      31. «Әлем әдебиеті үлгілері» (2 сағат):
      1) «Александр Пушкин. «Ескерткіш» өлеңі» (1 сағат). Орыстың ұлы ақыны А.Пушкин туралы әңгімелеу. Өлеңдегі ақын ойы, оның келер заманға деген сенімі. Өлеңде аты аталған халықтар. Әдебиет теориясы: өлең құрылысы;
      2) «Расул Ғамзатов. «Ана тілі» өлеңі» (1 сағат). Ақынның туған жерге, ана тіліне деген сүйіспеншілігі, ақындық сезімі. Өлеңнің идеялық мазмұны. Әр адамға өз ана тілінен құрметті, өз ана тілінен артық ұлы тілдің жоқтығы. Ұлттың ең басты белгісі – ана тілі.

5. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      32. Пәнді оқыту үшін бағдарлама материалдарын оқуға 56 сағат, тіл дамыту, шығармашылық жұмыстарға 8 сағат, сыныптан тыс оқыған шығарманы әңгімелеуге 4 сағат, барлығы 68 сағат бөлінген.
      33. Пәннің білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Қазақ әдебиеті туралы жалпы түсінік. Әдебиеттің адам өмірінде атқаратын қызметі туралы.
      34. «Ежелгі дәуір әдебиеті» (5 сағат):
      1) «Ежелгі дәуір әдебиеті туралы түсінік» (2 сағат). Түркі халықтарына ортақ әдеби құндылықтар жөнінде (шолу). «Алып Ер Тоңа» дастаны. Көне замандарда өмір сүрген түркілер көсемі Алып Ер Тоңа туралы бізге жеткен деректер. Туған жерін сыртқы жаудан қорғауы, түркі жұртын бірлікке үндеуі. «Алып Ер Тоңа» - ХІ ғасырда бізге Махмұд Қашғари жазып алып жеткізген, атадан балаға мирас болып қалған жоқтау жыр. Бұл жоқтаудың ежелгі түркі әдебиетінің алғашқы нұсқасы ретінде «Түркі сөздерінің жинағы» деп аталатын кітапқа енгендігі. Алып Ер Тоңа ХІ ғасырдағы Иранның ұлы шайыры Фирдоусидің «Шаһнама» дастанының кейіпкері;
      2) «Орхон ескерткіштері. «Күлтегін жазуы» (1 сағат). Жазба ескерткіштердің тарихи оқиғалар мен тұлғаларға арнап, тасқа қашалып жазылған жырлар екендігі. Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінің зерттелу тарихы. Орхон жазуларының мазмұны, композициялық құрылымы. Батырлар жырына ұқсастығы. Жанрлық сипаты. Жыр мазмұнынан түркі тайпалардың сол кездегі өмірі, тұрмыс-тіршілігінің көрініс беруі. Жырдың танымдық, тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: жырдың композициясы туралы;
      3) «Қорқыт ата кітабы» (1 сағат). Аңызға айналған Қорқыт ата бейнесі. Қорқыт айтқан нақыл сөздердің тәрбиелік мәні. Қорқыттан қалған нақыл сөздердің қазіргі қолданыстағы қазақ мақал-мәтелдерімен ұқсастығы. Қорқыт ата кітабының зерттелуі. Жырдың сюжеті, композициялық құрылымы. «Қорқыт ата» кітабындағы кейіпкерлердің Алпамыс батыр жырымен ұқсастығы. «Дерсеханұлы Бұқаш туралы жырдағы» кейбір мотивтердің Айман-Шолпан жырында қайталануы. Әдебиет теориясы: аңыз және әпсана. Пәнаралық байланыс: музыка (Қорқыт күйлері);
      4) «Оғыз қаған» жыры (1 сағат). Жырдың бізге жету тарихы, зерттелуі. Оғыздардың Көк Тәңірге табынып, көк бөріден тарайтындығы туралы деректер. Көкбөрі туралы аңыздың түркі тайпаларының барлығында кездесуі. Жырда ел қорғау, қаһармандық рухтың көрінуі. «Оғыз қаған» жырының құрылысы, қазақ эпостарымен ұқсастығы. Әдебиет теориясы: тақырып пен идея.
      35. «Ислам дәуіріндегі әдебиет (Х-ХІІ ғғ.)» (9 сағат):
      1) «Ислам дәуіріндегі әдебиет туралы түсінік (шолу)» (1 сағат). Ислам дәуірі әдебиетінің өкілдері, шығармаларындағы ізгілік идеялары және эстетикалық ой-пікірлер. Ислам дәуіріндегі әдебиет – күллі түркі халқына ортақ рухани мұра;
      2) «Әбунасыр әл-Фараби. «Қашықтасың туған жер», «Бауырым, қанша сүйгенмен», «Қағаздың түсіп бетіне», «Тамылжып бал тыныштық айналамнан», «Тіршілікте құрыштай бол төзімді» (2 сағат). Әбунасыр әл-Фарабидің өмірі, туған жері, өлеңдері мен ғылыми еңбектері. «Қашықтасың туған жер» өлеңіндегі ақынның туған жерге деген махаббаты, сезімі. «Қағаздың түсіп бетіне» және «Тіршілікте құрыштай бол төзімді» өлеңдеріндегі лирикалық кейіпкердің Отан алдындағы парызы, достық, адалдық туралы ойлары. Әдебиет теориясы: лирика туралы түсінікті тереңдету;
      3) «Ахмет Йүгінеки (Ахмед Махмұтұлы Жүйнеки)» (1 сағат). Өмірі мен шығармашылығы. Ақын өмір сүрген тұстағы тарихи-әлеуметтік жағдай. Йүгінекидің «Ақиқат сыйы» («Хибатул-хақайық») шығармасы. Қолжазбаның біздің дәуірімізге жету тарихы. Жырдың композициялық құрылымы, сюжеттік желісі, идеялық мазмұны. «Ақиқат сыйы» дастанында көтерілген тақырыптар: адамгершілік, оқу-білім, т.б. Дастанның көркемдік сипаты. Ақынның сөз қолдану ерекшелігі. Әдебиет теориясы: тақырып пен идея, архаизмдер;
      4) «Ахмет Йасауи. «Хикметтері» (1 сағат). Қожа Ахмет Йасауидің өмірі мен шығармашылығы. Хикметтердің дидактикалық сарыны мен ондағы шешендік, поэтикалық оралымдар, нақыл сөздер. Қ. Йасауи тілінің қазақ тіліне жақындығы. Әдебиет теориясы: сопылық поэзия туралы;
      5) «Жүсіп Баласағұни. «Құтты білік» (үзінді)» (1 сағат). Ж.Баласағұнидың өмірі. «Құтты біліктің» әлем әдебиетінің асыл мұраларының бірі екендігі, түркі тілдес халықтарға ортақ өлеңмен жазылған трактат екендігі. Дастанда адамға білім мен ғылымның не үшін қажет екендігі, жалпы адам баласын ғасырлар бойы толғандырып келген ізгі мұраттар, ел басқару, моральдық-этикалық, т.б. тұрмыстық мәселелердің арқау болуы. Поэманың бүгінгі таңдағы өміршеңдігі, тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: қисса, дастан;
      6) «Махмұт Қашғари. Мақал-мәтелдері, «Қордайдың аққу-қазы қаңқылдайды» өлеңі» (1 сағат). Махмұт Қашғаридың өмірі мен шығармашылығы. Оның түркі тілдерінің дамуына қосқан үлесі. «Қордайдың аққу-қазы қаңқылдайды» өлеңіндегі туған жерге, табиғатқа деген ақын сезімінің шынайылығы. Тіл бейнелілігі. Әдебиет теориясы: мақал-мәтелдер туралы;
      7) «Рабғузи. «Лұқман хакім» («Қисса – ул Әнбиадан» үзінді)» (1 сағат). Рабғузидің өмірі мен еңбектері. Туындыдағы табиғат, жаратылыстың пайда болуы және әулие-әнбиелер, пайғамбарлар туралы түсінік. «Лұқман хакім» әңгімесіндегі адамгершілік идеясы. Әдебиет теориясы: миф туралы;
      8) «Сәйф Сараи. «Түрікше Гүлстан» (1 сағат). С.Сараидың өмірі мен шығармашылығы. Бұл еңбек парсы ақыны Сағдидың «Гүлстан» кітабының түркі тіліндегі аударма нұсқасы екендігі. Аударма туындының өзіндік ерекшеліктері. С. Сараидың төл туындысы – «Суһаил мен Күлдірсін» шығармасы туралы. Шығарманың өсиет-өнегесі, адамгершілікке (жомарттық, қанағатшылдық) баулитын тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: нәзирашылдық дәстүр.
      36. «ХІХ ғасыр әдебиеті» (9 сағат):
      1) «Махамбет Өтемісұлы. «Ереулі атқа ер салмай», «Мұнар күн», «Мен құстан туған құмаймын», «Жалғыздық» (2 сағат). М. Өтемісұлының өмірі, оның өмір сүрген дәуірі. Өлеңдерінің тарихи мәні, халықтың арман-тілегін жырлауы. Махамбет жырларының жауынгерлік, асқақтық, күрескерлік сипаты. Өлең-жырларының жанрлық ерекшеліктері, бейнелеу тәсілдері, ішкі ырғақтары мен теңеулері. «Ереулі атқа ер салмай» өлеңінің тақырыбы. Өлеңнен көрінетін көтерілістің мақсаты мен міндеті. Өршіл, прогресшіл романтизм. «Мұнар күн» өлеңіндегі ақынның сыры, қайғысы, эллегиялық сарын. «Мен құстан туған құмаймын». Ақын поэзиясындағы асқақ арман, жігер. «Жалғыздық» өлеңінің философиялық лирикаға жататындығы. Әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғамдық мәні. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка (Құрманғазының «Кішкентай», «Сарыарқа» күйлері), кино («Кісен ашқан» фильмі);
      2) «Шортанбай Қанайұлы. «Зар заман» өлеңі» (1 сағат). Шортанбай Қанайұлының өмірі мен шығармашылығы. Ақынның толғау өлеңдеріндегі заман зары, отарлық езгіден азып-тозып бара жатқан қазақ елінің тағдыры туралы. «Зар заман» өлеңінің тақырыбы мен идеясы. Өлеңде көрінетін Ресейдің отарлау саясаты, оның қазақ халқына әкелген зобалаңы. Ақынның отаршылдыққа, ол әкелген жаңалыққа қарсылығы. Бейнелі тіл нақыштары. Әдебиет теориясы: өлең құрылысы туралы түсінікті кеңейту;
      3) «Майлықожа Сұлтанқожаұлы. «Ілімге толса көкірек» толғауы» (1 сағат). Майлықожаның өмірі мен шығармашылығы. Толғау өлеңдеріндегі ғибратты ойлары. Ақын жырларындағы шығыстық сарындар. Жақсылық пен жамандық қасиеттерді салыстыра сипаттауы. Толғаудың тілі, тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: толғау туралы түсінік;
      4) «Абай Құнанбайұлы. «Адамның кейбір кездері», «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы», «Кешегі өткен ер Әбіш», «Тұла бойың ұят, ар едің», «Талаптың мініп тұлпарын» өлеңдері, он жетінші қарасөз» (3 сағат). А. Байтұрсынұлының «Қазақтың бас ақыны» атты мақаласы негізінде ақын шығармашылығы туралы мәлімет беру. Абай шығармаларының өлшем-өрімдері, бейнелілігі. «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы». Абайдың поэзияға қоятын биік талабы мен міндеті. Ақынның өлеңді «өнер» деп түсінуі. «Адамның кейбір кездері». Өлең құдіреті, оның дүниеге келу сыры, ақынның шығармашылық психологиясы. «Кешегі өткен ер Әбіш», «Тұла бойың ұят, ар едің», «Талаптың мініп тұлпарын» өлеңдеріндегі ақынның жан күйзелісі, гуманизм мен философия. Әбдірахман бейнесі. Он жетінші қарасөз. Абайдың қарасөздері туралы қысқаша мәлімет. Қарасөздің мазмұны және ой түйіні. Ақынның өлеңдері мен қарасөздерінің сабақтастығы жөнінде. Әдебиет теориясы: өлең мен қарасөз туралы түсінік. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (ХIХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстанның саяси-әлеуметтік жағдайы);
      5) «Шәкәрім Құдайбердіұлы. «Қалқаман-Мамыр» поэмасы» (3 сағат). Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылығы туралы. «Қалқаман-Мамыр» дастанына өзек болған тарихи шындық, шығарманың композициялық құрылысы, кейіпкер бейнесін даралап берудегі шеберлігі. Жырдағы халықтық әдет-ғұрыптың, ұғым-түсініктің көрінісі. Жырдың көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: образ туралы.
      37. «ХХ ғасыр әдебиеті» (25 сағат):
      1) «Тұрмағамбет Ізтілеуұлы. «Адамдық іс», «Арқаңның ауруы не, қозбайтұғын» өлеңдері» (1 сағат). Т.Ізтілеуовтің өмірі мен шығармашылығы. «Адамдық іс», «Арқаңның ауруы не, қозбайтұғын» өлеңдерінде білім мен ғылымды, адамдық ізгі қасиеттерді насихаттауы, жастарды имандылыққа шақыруы, сондай-ақ оқу-білім ізденіс нәтижесінде табылатынын айтуы. Өлеңдерінің көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: өлеңдегі ырғақ;
      2) «Жамбыл Жабаев. «Жаныс ақынға», «Патша әмірі тарылды», «Сұраншы батыр», «Өтеген батыр» дастандарынан үзінді» (2 сағат). Жамбылдың өмірі мен шығармашылығы, Жамбыл – ауыз әдебиетінің ірі өкілі, айтыс ақыны, жыршылық өнердің шебері. «Жаныс ақынға» арнау өлең үлгісі, онда ұстазы Сүйінбайды пір тұтуы. «Патша әмірі тарылды». 1916 жылғы патша жарлығына ақынның іштей қарсылығы, жан күйзелісі, халыққа, жастарға деген жанашырлығы. «Сұраншы батыр», «Өтеген батыр» дастандары. Сұраншы, Өтеген батырлардың өмірде болған тарихи тұлғалар екендігі. Сұраншы батырдың ХІХ ғасырдың орта тұсында Қоқан хандығына қарсы, Өтеген батырдың Жоңғар шапқыншылығында көрсеткен ерліктері суреттелуі. «Сұраншы батыр» дастанының «Қобыланды батыр» жырына ұқсастығы. Ақын дастандарының тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: гипербола, эпитет, теңеу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі. «Жамбыл мұражайы» телесабақ.
      3) «Мағжан Жұмабаев. «Түркістан» өлеңі, «Батыр Баян» поэмасы» (3 сағат). Ақынның өмірі, шығармашылық жолы. Мағжан нәзік лирик, сыршыл ақын. «Түркістан» лирикасы. Өлеңдегі туған жерге, елге деген ақынның мақтаныш сезімі. Тұран елін, оның тарихын перзенттік сезіммен жырлауы. «Батыр Баян» поэмасының тарихи-әлеуметтік негізі. Абылай хан, Батыр Баян бейнелерін даралап сомдауы. Баян батырға тән биік рух, отты сезім. Поэманың көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: поэма жанры;
      4) «Міржақып Дулатұлы. «Шешенің балаларын сүюі» өлеңі» (1 сағат). М.Дулатұлының өмірі мен шығармашылығы. «Шешенің балаларын сүюі» өлеңінің тәрбиелік мәні. Ананың балаға деген махаббатын жырлауы, ақынның әр балаға анасын сыйлауды, қадірлеуді насихат етуі;
      5) «Мұхтар Әуезов. «Қараш-Қараш оқиғасы» повесі (үзінді)» (3 сағат). М.Әуезовтің өмірі мен шығармашылығы. «Қараш-Қараш оқиғасы» тарихи шындыққа негізделген көркем туынды. Повестегі Бақтығұл, Тектіғұл, Жарасбай бейнелері. Бақтығұлдың тағдыры. Кейіпкерлердің іс-әрекеттері мен мінез ерекшеліктерін суреттеудегі жазушы шеберлігі. Повестің тақырыбы, сюжеті мен композициясы, көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: сюжет;
      6) «Тахауи Ахтанов. «Күй аңызы» әңгімесі» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы. «Күй аңызының» өнер тақырыбына жазылған шығарма екендігі. Әңгімедегі Естемес, Оразымбет, Жаңыл образдары. Күйдің нар идірген құдыреті. Әңгімедегі өнер иелерінің тағдыры. Жазушының сөз қолдану шеберлігі. Әдебиет теориясы: әңгіме жанры;
      7) «Мұқағали Мақатаев. «Аққулар ұйықтағанда» поэмасы» (2 сағат). М.Мақатаев шығармашылығы туралы. Поэмадағы табиғатты қорғау, аялау идеясының халықтың дәстүрлі дүниетанымымен, ұлттық наным-сенімдерімен сабақтастықта суреттелуі. Ана мен бала, адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынастың эпикалық туындыда көркем бейнеленуі. Поэманың тақырыбы мен идеясы, сюжеті мен композициясы. Әдебиет теориясы: сюжет пен композиция. Пәнаралық байланыс: музыка: Н.Тілендиевтің «Аққу» күйі. «Бір өлеңі бір елдің мұрасындай» телесабақ;
      8) «Шерхан Мұртаза. «Бесеудің хаты» драмасы (үзінді)» (3 сағат). Ш.Мұртазаның өмірі мен шығармашылығы. Тарихи драмада бейнеленген өмір шындығы. Қазақстанда ХХ ғасырдың басында болған тәркілеудің зардабы. Отыз екінші жылы қасақана жасалған қазақ халықының басына түскен ауыр қасірет. Ашаршылыққа араша түскен қазақтың бес асыл азаматының бейнесі. Әдебиет теориясы: драма жанры. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (1930-32 жылдардағы ашаршылық);
      9) «Қабдеш Жұмаділов. «Қаздар қайтып барады» әңгімесі» (2 сағат). Қ.Жұмаділовтің өмірі мен шығармашылығы туралы. «Қаздар қайтып барады» әңгімесіндегі шетелдегі қазақтардың ата мекенге, елге деген сағынышы. Әңгіменің негізгі кейіпкері – қарттың мойнынан түспеген қырық жылғы бойтұмардың символикалық, тәрбиелік мәні. Тақырыбы мен идеялық мазмұны. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (дүниежүзі қазақтарының бірінші құрылтайы);
      10) «Олжас Сүлейменов. «Арғымақ», «Қыз қуу» өлеңдері» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылық жолы. Әлем және қазақ әдебиетіндегі орны. «Арғымақ», «Қыз қуу» өлеңдеріндегі пафос, ұлттық өрнек, ұлттық мінез, таным-түсінік. Әдебиет теориясы: теңеу, өлең құрылысы;
      11) «Төлеген Айбергенов. «Ана», «Аруана – бауыр дүние» (1 сағат). Т.Айбергеновтің өмірі мен шығармашылық жолы. «Ана» лирикасының идеясы, көркемдік ерекшелігі. «Аруана – бауыр дүние» өлеңіндегі аруананың туған жерге деген махаббаты. Т.Айбергенов өлеңдерінің құрылымдық ерекшелігі. Пәнаралық байланыс: музыка: Құрманғазының күйі «Қайран шешем», Динаның күйі «8 март»;
      12) «Төлен Әбдіков. «Қонақтар» (хикаяттан үзінді)» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығы. Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас, қала мен дала адамдарының мінез-құлқы. Хикаятқа арқау болған ұрпақ тәрбиесі. Әңгіменің тақырыбы мен идеясы. Әдебиет теориясы: хикаят;
      13) «Дулат Исабеков. «Әпке» драмасы» (2 сағат). Әпкесінің бауырларына деген қамқорлығы, махаббаты. Әпкенің жан дүниесінің байлығы, адамгершілік болмысы. Туындының тәрбиелік мәні. Пьесадағы адамдар арасындағы психологиялық тартыс. Әдебиет теориясы: драма жанры.
      38. «Әлем әдебиеті үлгілері» (5 сағат):
      1) «Әбілхасан Рудаки. «Өмір маған ақыл айтты», «Егіз жолдар» (1 сағат). Ә.Рудакидің өмірі мен шығармашылығы. Парсы поэзиясының атасы атанған ақын өлеңдеріндегі дидактикалық сарын. Өлең жолдарындағы ақыл-парасат, адамгершілік, имандылық қасиет туралы ақынның қалдырған өлмес мұрасы;
      2) «Омар Һаям. «Рубаилар» (1 сағат). Әлем поэзиясында рубаиларымен артына өшпес із қалдырған ақын екендігі. Рубаиларының тақырыптары. Философиялық мәні. Қазақ әдебиетіне жасаған әсері;
      3) «Расул Ғамзатов. «Менің Дағыстаным» әңгімесі (үзінді)» (1 сағат). Р.Ғамзатовтың өмірі туралы. «Менің Дағыстаным» - патриоттық туынды. Елін, тілін, туған жерін сүйген ақынның үні. Туған тілін ұмытқан баласын «өлдің» деген ана қасиеті. Шығарманың тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: рубаилар;
      4) «Шыңғыс Айтматов. «Найман ана» романынан үзінді» (2 сағат). Аңыздағы ана трагедиясы. Мәңгүрт ұғымы туралы түсінік. Адам санасын қолдан өзгертудің апарып соқтырар қасіреті. Ананың өз баласының қолынан мерт болуының себептері. Пәнаралық байланыс: балет. («Найман ана», қоюшы режиссер Б.Аюханов). Театр («Ғасырдан да ұзақ күн» спектаклі, қоюшы режиссер Ә.Мәмбетов).
      39. Қорытындылау (1 сағат).

6. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      40. Пәнді оқыту үшін шығармаларды оқып, талдауға 90 сағат, жазба және шығармашылық жұмыстарға 8 сағат, сыныптан тыс оқыған шығармаларды әңгімелеуге 4 сағат, барлығы 102 сағат бөлінген.
      41. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Сөз өнері мен қоғам дамуы арасындағы сабақтастық. Әдебиеттің көркем шындықты жинақтап көрсетудегі өзіндік ерекшелігі. Фольклорлық мұралардың генезисі, тарихилығы, жанрлық белгілері. Фольклордың сөз өнерін ғана емес, халықтың музыкасын, қолөнерін, ырымдары мен ғұрыптарын, наным-сенімдерін қамтуы. Бейнелі ойлаудың фольклорға аса тән екендігі. Фольклордың түрлері. Қазақ әдебиетінің даму тарихы, кезеңдері. Жекелеген қаламгерлердің шығармашылық жолдары мен мұралары туралы қысқаша шолу.
      42. «Халық ауыз әдебиеті» (20 сағат):
      1) «Ауыз әдебиеті және оның туу, пайда болу жолдары» (1 сағат). Ауыз әдебиетінің жазба әдебиеттен ерекшелігі. Халық әдебиетінің жанрлық, тақырыптық әр алуандығы. Ауыз әдебиетінде басқа өнер түрлерінің элементтері араласып келуі. Ауыз әдебиетінің түрлері: тұрмыс-салт жырлары, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, ертегілер, аңыз әңгімелер, шешендік сөздер, батырлар жыры, лиро-эпостық жырлар, айтыстар. Фольклор поэтикасының өзіне тән ерекшелігі мен образ жасау тәсілдері. Әдебиет теориясы: фольклор, миф туралы түсінік;
      2) «Тұрмыс-салт жырлары» (3 сағат). Тұрмыс-салт жырларының халық өмірімен, күнделікті тыныс-тіршілігімен байланысы және ежелгі дәуірлердегі бабалар дүниетанымы. Фольклор жанрларының тұрмыс-тіршілікпен тікелей, кейбірінің жанамалай қатыстылығы. Тұрмыс-салт жырларының түрлері. Тұрмыс-салт жырларының тәлім-тәрбиелік мәні, жанрлық ерекшеліктері. Төрт түлік малға, еңбекке, аңшылық кәсіпке байланысты туған өлең-жырлар. Наурыз жыры, бесік жыры, жар-жар, беташар, сыңсу, жаңылтпаш т.б. Әдебиет теориясы: лирикалық және эпикалық жанрлар;
      3) «Аңыз әңгімелер» (3 сағат). Аңыз әңгімелердің жанрлық ерекшелігі. Аңыз жанры тарихи шындық, тарихи факт негізінде қалыптасатындығы. Аңыздың мазмұнын растайтын дерек ретінде жердің аты, белгілі қайраткердің есімі, жыл мезгілдерінің аталуы. Аңыздың көбінесе үшінші жақта, өткен шақта баяндалатындығы. Аңыз ауызша тарағандықтан, нұсқаларының көп болатындығы. Аңыз әңгімелердің пайда болу тарихы туралы ғылыми болжамдар. Аңыз әңгімелердің ертегілерден айырмашылығы. Асан қайғы, Қожанасыр, Алдаркөсе, т.б. туралы аңыздар. Олардың айтқан сөздерінен халықтың арманы мен тілегінің көрініс табуы. Аңыздық прозаның түрлері, жанрлық сипаты. Әдебиет теориясы: шағын көлемді эпикалық жанрлар;
      4) «Батырлар жыры. «Қамбар батыр» жырынан үзінді» (3 сағат). Батырлар жырының жанрлық ерекшелігі. Ондағы ел қорғау идеясы. Батырлар жырының халық тарихымен байланысы. Қамбар батыр жырының көтерген тақырыбы. Жырдағы Қамбар батыр бейнесі. Оның мінезіндегі адамгершілік, қайырымдылық, ерлік, батырлық қасиеттердің көркем бейнеленуі. Батырдың ата-анасына деген қамқорлығы. Жырдағы батырдың тұлпары Қарақасқа аттың образы. Қамбардың Назым сұлумен танысуы, екеуінің арасындағы сүйіспеншілік. Сыртқы жауға қарсы күрес. Жыр тілінің көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: шендестіру, баяндау;
      5) «Лиро-эпостық жырлар. «Қыз Жібек» жырынан үзінді» (3 сағат). Лиро-эпостық жырлардың батырлар жырынан ерекшелігі. «Қыз Жібек» жырындағы ұлттық мәдениет, тұрмыс-салт көрінісі. Төлегеннің өзіне ақылы мен көркі сай жар іздеп шығуы. Қыз Жібектің сұлулығын бейнелеудегі көркемдік амал-тәсілдер. Сұлулық, адамгершілік қасиеттердің ерлік және батыр намысымен тұтастықта сипатталуы. Жырдағы жер, су, ру, тайпа атаулары және оның тарихи шындықпен сәйкестігі. «Қыз Жібек» жыры мен «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» жырының ұқсастықтары мен айырмашылықтары. «Қыз Жібек» жырының композициялық құрылымы, сюжеттік даму желісі. Жырдағы негізгі кейіпкерлердің портреттері. Тіліндегі көркемдік айшықтар. Жырдың көп вариантты болуының мәні. Әдебиет теориясы: композиция, сюжет, монолог, диалог;
      6) «Шешендік сөздер» (4 сағат). Шешендік өнердің тарихи негіздері, аталған өнердің пайда болу, даму ерекшеліктері туралы деректер. Шешендік сөздердің жанрлық ерекшелігі. Қазақ ауыз әдебиеті мен көне жазба ескерткіштердегі шешендік ой-толғамдар. Сөйлем құрылысы мен сөздік құрамы, мазмұны, тұлғасы, қазіргі әдеби тілімізден аса алшақ еместігі. Көркемдік әсерлілігі мен стилі. Шешендік өнердің бастауы ертегі аңыздарда жатқаны, оларда кездесетін бейнелі сөз тіркестерінің шешендік сөздердің алғашқы нұсқасы екендігі. Шешендік сөздерге тән астарлылық, қысқалық, дәлдік, сөздің ойнақылығы, ойдың ұшқырлығы. Қазақ шешендерінің көрнекі өкілдері: Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би т.б. Әдебиет теориясы: риторикалық қайталау. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка, электрондық оқулық (сандық білім беру ресурсы);
      7) «Айтыс. «Біржан мен Сара» айтысы» (3 сағат). Айтыс туралы жалпы түсінік. Айтыстың шығу тегі, даму ерекшеліктері. Әлем әдебиеті тарихындағы көріністері. Ш.Уәлихановтың зерттеу еңбектеріндегі айтыс туралы деректер. Айтыстың түрлері, айтылу дәстүрі, жанрлық ерекшеліктері. Айтыстың драмалық жанрмен ұқсастығы. «Біржан мен Сара» айтысының тарихи негіздері. Айтысқа тән дәстүрлері, композициясы. Сюжеттік даму желісі. Біржан-Сара айтысындағы тартыстың шарықтау шегі. Логикалық қисын. Сөзге тоқтау. Көркемдік ерекшеліктері. Әдебиет теориясы: импровизация;
      43. «80-жылдардан бергі ақындар айтысы» (4 сағат). Қазіргі ақындар айтысының даму тарихы. Өткен ғасырлардағы ақындар айтысымен ұқсастығы мен айырмашылығы. Кеңес дәуіріндегі айтыстың ерекшелігі. Манап Көкенов, Надежда Лушникова, Қонысбай Әбілев, Әсия Беркенова, т.б. ақындардың айтыс өнеріндегі орны. Тәуелсіздік жылдарындағы айтыс өнерінің дамуы. Тақырыптарының әр алуандығы. Көркемдік ізденістері. Жазба әдебиетпен байланысы. Жанрлық жағынан толысуы. Қазіргі ақындар айтысындағы дәстүр жалғастығы. Аманжол Әлтаев, Мұхамеджан Тазабеков, Оразалы Досбосынов, Айбек Қалиев, Айнұр Тұрсынбаева, Ақмарал Леубаева, Мэлс Қосымбаев, т.б. Айтыстың ұлттық сипаты, табан астында шығарылатын суырыпсалма өнер екендігі. Қазіргі айтыстағы көркемдік айшықтар. Әдебиет теориясы: импровизация.
      44. «Ежелгі дәуір әдебиеті» (4 сағат):
      1) «Түркі тектес халықтарға ортақ мұра» (2 сағат). Күлтегін, Оғызнама, А.Йасауи шығармаларының көне түркі ұлыстарына ортақтығы туралы. «Күлтегін» жырларындағы Білге қаған, Күлтегін батыр, Тоңыкөк жырау образдары. «Күлтегін» жырының қазақтың батырлар жырымен ұқсас, үндес жақтары. «Күлтегін» жырының тарихи маңызы. Жырдың тәлім-тәрбиелік мәні. «Оғызнама» жырының негізгі идеясы. Жырдағы мифологиялық суреттер. Жырдың түркі тілдес халықтардың ежелгі тарихынан мағлұматы. Жырдың тарихилығы. Йасауидің исламдық дүниетанымы және сопылық ілімі. Йасауидің Алла тағаланы тану тұрғысындағы пайымдаулары. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      2) «Ахмет Йасауи. «Даналық кітабы» (2 сағат). А.Йасауидің өмірі, білім алған мектептері туралы деректері. А.Йасауи шығармаларының зерттелуі және оның түркі халықтарына ортақ мұра екендігі. «Даналық кітабы» («Диуани хикмет») және оның мәні мен маңызы. Сопылық дәстүр және оның ақын шығармаларында орын алу себептері. Ақын шығармаларындағы философиялық түйін. Бүкіл адамзаттық және ұлттық құндылықтардың діни уағыз үшін пайдаланылуы, дидактикалық сарын. Әдебиет теориясы: историзмдер мен архаизмдер.
      45. «XV-XVIII ғасырлардағы жыраулар поэзиясы» (15 сағат):
      1) «Жыраулар поэзиясы» (1 сағат). Орта ғасырлардағы жыраулық өнер және жырау тұлғасы. Жыраулар поэзиясының көтерген мәселелері. Ел қорғау, халықты басқару, әлеумет бірлігін сақтау мәселелерін толғауы. Жыраулар поэзиясының жанрлық сипаты. Жыраулар поэзиясының құрылымдық ерекшелігі. Жыраулар поэзиясындағы тіл көркемдігі, сөз айшықтарының кестелену сипаты. Ұйқас, ырғақ мәселесі. Жыраулық өнер және қазіргі қазақ поэзиясындағы дәстүр жалғастығы. Әдебиет теориясы: шағын көлемді эпикалық жанрлар;
      2) «Асан қайғы. «Бұл заманда не ғаріп?», «Есті көрсең, кем деме», «Көлде жүрген қоңыр қаз», «Еділ бол да, Жайық бол» жырлары» (2 сағат). Ұлы жырау өмір сүрген тұстағы тарихи-әлеуметтік жағдай. Асан жырларындағы ел бірлігін сақтау, жайлы қоныс іздеу идеясы. Асан қайғы жырларының тақырыптық ерекшеліктері және ондағы философиялық сарын. «Құйрығы жоқ, жалы жоқ» жырының идеялық мәні. Адам өмірі мен мінезі, оның өзгерімпаздығы туралы толғамдары. Жерұйықты іздеуінің түпкі мақсаты. Асан қайғы жырларының көркемдік-философиялық ерекшелігі. «Естіні көрсең, кем деме», «Еділ бол да, Жайық бол» жырларындағы адамгершілік мәселелерінің көркем жинақталуы. Әдебиет теориясы: өлең ырғағы;
      3) «Қазтуған жырау (ХV ғасыр). «Мадақ» жыры» (1 сағат). Қазтуған жырау өмір сүрген орта және тарихи жағдай. Қазтуғанның шыққан тегі, атқарған қызметі. Жырау жырларының көтерген тақырыптары, көркемдік ерекшеліктері. Жыраудың сөз саптауындағы интонациялық екпін мен пафос. Жырау дүниетанымындағы адам, қоғам, табиғат мәселелерінің көркем жинақталуы. «Мадақ» жырының көркемдік сипаты, идеялық мұраты. Жырау поэзиясындағы туған жер, ата мекен туралы толғаныстар. Елдік пен ерлік туралы толғаулары. Жырау жырларының құрылымдық ерекшелігі. Әдебиет теориясы: толғау;
      4) «Шалкиіз жырау. «Би Темірге бірінші толғау» (2 сағат). Шалкиіз жыраудың шыққан тегі, өмірі туралы мағлұмат. Орта ғасырдағы Ноғай ордасы және Қазақ хандығы арасындағы байланыстар. Шалкиіздің өзінің алдында өмір сүрген жыраулардан ерекшелігі. Жырау поэзиясының рухы – ерлік екендігі. Жыраудың философиялық толғаныстары. Шалкиіз жырау шығармалары тіліндегі көркемдік қолданыстар. Оның жыраулық өнердегі орны. Шалкиіз жыраудың шығармашылық дәстүрін жалғастырушылар. (Махамбет, Мұрат). Әдебиет теориясы: өлең ырғағы;
      5) «Доспамбет жырау (ХVІ ғасыр). «Арғымаққа оқ тиді», «Дүниенің басы сайран, түбі ойран», «Айнала бұлақ басы тең» толғаулары» (1 сағат). Доспамбет – жорықшы жырау. Оның өмірі мен шығармашылығына қатысты деректердің аздығы. Шыққан тегі, өскен ортасы туралы жорамалдар. Доспамбет жырларындағы архаизмдер. Оның шығармаларындағы өмір, оның өтпелілігі туралы толғаныстар. Доспамбеттің туған жер, адамгершілік, ерлік туралы философиялық толғамдары. «Арғымаққа оқ тиді», «Дүниенің басы сайран, түбі ойран», «Айнала бұлақ басы тең» толғауларының көркемдік-идеялық сипаты. Әдебиет теориясы: өлең ырғағы;
      6) «Ақтамберді жырау» (2 сағат). Жырау өмір сүрген кездегі саяси-әлеуметтік жағдай. Шыққан тегі, балалық шағы, өскен ортасы. Ақтамберді жырларындағы көшпелі халық тұрмысы, жаугершілік заман суреті, арман-мүддесі. Жыраудың төрт түлік мал, арғымақ жылқы туралы пайымдаулары. Толғауларының көркемдігі. Жырау шығармашылығындағы басты сарын ерлікке, батырлыққа үндеу екендігі. «Күлдір, күлдір кісінетіп» деген толғауының негізгі идеясы. Әдебиет теориясы: өлең ырғағы;
      7) «Үмбетей жырау. «Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту» жыры» (1 сағат). Жыраудың Абылай ханның, Бұхар жыраудың замандасы екендігі. Оның жырларындағы ерлік пен өрлік, ел бірлігін сақтау идеясы. Жырау шығармаларындағы тарихи тұлғалар бейнесі. Жыраудың ұйқасқа ерекше көңіл бөлуі. Үмбетей жырларындағы замана, дәуір бейнесі. «Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту» жырындағы Абылай мен Бөгенбай образдары. Әдебиет теориясы: жеті-сегіз буынды жыр үлгісі;
      8) «Жиембет жырау» (1 сағат). ХVІІ ғасырда өмір сүрген әйгілі жырау әрі әскербасы. Жырау жырларындағы ерлік рух пен туған жерге деген сағыныштың көркем бейнеленуі. Жырау жырларындағы көркемдік құралдар мен өлең өріміндегі ерекшеліктер. Жиембет жырау жырларындағы ақындық «мен» және оның қазіргі лирикадан өзгешелігі мен ұқсастықтары. Жалпы жыраулар поэзиясына ортақ сарындардың Жиембет жырларынан көрініс беруі. Әдебиет теориясы: силлабикалық өлең;
      9) «Бұқар жырау. «Бірінші тілек тілеңіз», «Ай, Абылай», «Батырың өтті Бөгенбай», «Асқар таудың өлгені» «Бұл, бұл үйрек, бұл үйрек» (3 сағат). Бұқар жырау Қалқаманұлы ХV ғасырдан бастау алған жыраулық өнерді биік белеске көтерген жырау, көрнекті қайраткер екендігі. Бұқар жырау шығармашылығының зерттелуі. Оның өмірі туралы соңғы деректер. Бұқар шығармаларының көркемдік-эстетикалық мәні. Бұқар жырау жырларындағы замана сипаты, тарихи тұлғалар бейнесі. Оның қазақ поэзиясын тақырыптық жағынан байытуы. Өлең құрылымына әкелген жаңалығы. Әдебиет теориясы: ұйқас түрлері;
      10) «Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы. 1748-1819 жж.). «Ата-ананың қадірін», «Бұл дүниенің мысалы» (1 сағат). Жыраулық поэзия мен ақындық өнердің айырмашылығы. Шал ақынның шыққан тегі, алған тәрбиесі, өмір өткелдері. Шал ақын поэзиясының қамтыған тақырыптары. Шал ақын шығармаларындағы дини-философиялық сарын. Ақынның жыраулық поэзияны күнделікті қарапайым тұрмысқа ыңғайлауы. Оның артықшылықтары мен кемшіліктері. Көтерген тақырыптары. Нақыл өлеңдері. Әдебиет теориясы: қара өлең.
      46. «ХІХ ғасыр әдебиеті» (13 сағат):
      1) «ХІХ ғасыр әдебиетіне шолу» (3 сағат). XIX ғасырдағы саяси-әлеуметтік және қалыптасқан тарихи жағдай. Орыс отаршыл үкіметінің басты нысанасы. Ұлт-азаттық көтерілістердің белең алуы. Қазақ жерлерінің әкімшілік бөлінісі. Ұлт-азаттық идеяларының Дулат, Шортанбай, Махамбет, Нысанбай жырау шығармаларында көрініс табуы;
      2) «Махамбет Өтемісұлы. «Баймағанбет сұлтанға айтқаны», «Мен, мен, мен едім», «Арқаның қызыл изені-ай», «Бағаналы терек» өлеңдері» (2 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылық жолы. М.Өтемісұлы жырларындағы романтикалық сарын. Махамбет шығармаларындағы ақындық «мен». Махамбет жырларындағы Исатай батыр образы. Өлеңдерінің ұйқас ерекшелігі, тіл көркемдігі. Әдебиет теориясы: ерікті ұйқас;
      3) «Нысанбай жырау (1822-1883 жж.). «Кенесары-Наурызбай» жыры» (2 сағат). Нысанбай Жаманқұлұлының өмірі мен жыраулық өнері. Оның ұлт-азаттық көтеріліс туралы «Кенесары-Наурызбай» жыры және ондағы тарихи шындық пен көркемдік шешім. Жырдағы Кенесары мен Наурызбай образдары. Көркемдік ерекшелігі. Жанрлық сипаты. Нысанбай жырау шығармашылығының зерттелуі. Әдебиет теориясы: тарихи жыр;
      4) «Ыбырай Алтынсарин. «Қазақ хрестоматиясы» (2 сағат). Ы.Алтынсариннің педагогикалық қызметі. Ы.Алтынсарин мектебіндегі оқудың ескі діни оқудан айырмашылығы. Ұлы ұстаздың қазақ балаларына арнап жазған оқулықтары және оның мәні мен маңызы. Ыбырайдың поэзиясы және оның адамгершілік, ғибраттық мәні. Ы.Алтынсарин қазақ балалар әдебиетінің негізін қалаушы. Ыбырайдың прозалық шығармалары мен аудармалары. Әдебиет теориясы: архаизм, историзм;
      5) «Абай Құнанбайұлы. «Әуелде бір суық мұз ақыл зерек», «Ғашықтық, құмарлықпен ол екі жол», «Жазғытұры». «Ескендір» поэмасы» (4 сағат). Қарасөздері. Абайдың өмірі мен шығармашылығы. Абай поэзиясы. Ақын өлеңдеріндегі көркемдік ерекшеліктері, ой мен сізім иірімдері. «Ескендір» поэмасы, тақырыбы мен идеялық-көркемдік маңызы. Поэмасындағы шығыстық сарын. Қарасөздеріндегі философиялық түйіндер және оның ұлттық дүниетаныммен сәйкестігі. Абайдың адам өмірі оның мәні мен маңызы туралы толғамдары. Өнер, еңбек, талап, ынта, ықылас, терең ой, қайрат, жігер т.б. адами қасиеттер турасындағы ойлары. Қазақ өлең жүйесіне енгізген жаңалықтары. Әдебиет теориясы: көп мағыналы сөздер.
      47. «ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті» (28 сағат):
      1) «ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетіне шолу» (2 сағат). ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің жай-күйі, тарихи жағдай. Әдеби бағыттар туралы жалпы түсінік. Қазақ әдебиетінің қоғам өміріне тигізетін ықпалы мен әсері. Әдебиеттегі азатшылдық ұран. Алашорда әдебиетінің тәуелсіздік үшін жүргізген күресі. ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің даму бағыттары. Діни-ағартушылық бағыт өкілдері. Ағартушы демократтық бағыт өкілдері;
      2) «Жамбыл Жабаев. «Зілді бұйрық», «Ленинградтық өренім», «Ата жаумен айқастық» өлеңдері» (2 сағат). «Зілді бұйрық». 1916 жылғы Ресей патшасының жарлығына ақынның қарсылығы, жан күйзелісі, жастарға деген жанашырлығы. Жамбыл жырларының қоғамдық мәні. Басқа тілдерге аударылуы. «Ленинградтық өренім», «Ата жаумен айқастық» өлеңдеріндегі туған елге, туған жерге деген біртұтас сүйіспеншілік сезімнің жырлануы. Әдебиет теориясы: дастан жанры;
      3) «Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Таныстыру» поэмасы, «Алаш ұраны» өлеңі» (2 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы. Ақын лирикасындағы азаматтық сарын және әлеуметтік қайшылықтарды суреттеуі. Өлеңдеріндегі оқу-білім тақырыбы. «Таныстыру» поэмасының саяси мәні. Тақырып ерекшелігі. Көркемдігі. «Алаш ұраны» өлеңінің идеялық мұраты. Өлеңдегі азаматтық пафос, өршіл рух. Әдебиет теориясы: арнау;
      4) «1917-1956 жылдардағы қазақ әдебиетіне шолу» (2 сағат). 1917-1956 жылдардағы қазақ әдебиетінің даму бағыттары. Саяси-әлеуметтік жағдай. Кеңес үкіметінің идеологиялық нысанасы. Социалистік реализм әдісі;
      5) «Жүсіпбек Аймауытов. «Қартқожа» романы» (3 сағат). Ж.Аймауытов – прозашы, драматург, ғалым, публицист. «Қартқожа» романы. Шығармада ХХ ғасыр басындағы саяси-әлеуметтік қайшылықтардың жан-жақты бейнеленуі. Романдағы Қартқожа бейнесінің көркем жинақталуы. Романның көтерген тақырыбы, идеялық маңызы, композициялық құрылымы, сюжеттік желісі. Әдебиет теориясы: қара өлең;
      6) «Мағжан Жұмабаев» (2 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылық жолы. Мағжан поэзиясындағы халық тарихы, ұлт тағдыры мәселесі. Ақын лирикасындағы азаматтық әуен, отаншылдық сезім. Мағжан поэзиясының тақырыптық-идеялық ерекшеліктері. Махаббат лирикасы. «От», «Пайғамбар» өлеңдері, т.б. Әдебиет теориясы: силлабикалық өлең жүйесі;
      7) «Ілияс Жансүгіров. «Күйші» поэмасы (үзінді)» (2 сағат). І.Жансүгіровтің өмірі мен шығармашылығы. Оның эпикалық туындылары. «Күйші» поэмасының тақырыбы. Поэманың тарихи оқиғамен байланысы. Күйші бейнесі. Оның психологиялық болмысы. Шығармадағы тартыс. Сюжеттің шарықтау шегі мен көркемдік шешімі. Ақын тіліндегі бейнелеуіш құралдардың қолданылуы. Әдебиет теориясы: өлеңдегі буын мен бунақ;
      8) «Мұхтар Әуезов. «Абай жолы» роман-эпопеясы (үзінді)» (5 сағат). М.Әуезовтің шығармашылық жолы. Романның жанрлық ерекшелігі. Шығарманың сюжеті мен композициясы. Роман-эпопеяда суреттелетін Абайдың азаматтық, ақындық келбеті және замана бейнесі. Романның тараулары, пейзаж бен портрет, тартыс және мінез. Шығармада суреттелетін қазақ халқының өмірі, тұрмыс-салты, әдет-ғұрыптары. Жазушының әлем әдебиетіне қосқан үлесі. Әдебиет теориясы: кең көлемді эпикалық жанр. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, электрондық оқулық;
      9) «Ғабит Мүсірепов. «Ұлпан» повесінен үзінді» (2 сағат). Ғ.Мүсірепов – сөз зергері. Шығармаларындағы аналар бейнесінің сомдалуы. Ана бейнесін эпикалық жанрда сомдау жолындағы ізденістері. Ұлпан образындағы қазақ қыздарына тән ұлттық мінез сипаты. Есеней образы. Жазушының сөз саптау ерекшелігі. Роман сюжетінің даму сатылары. Есеней мен Ұлпан арасындағы адамгершілік, достық қатынастар. Жазушы стиліне тән юморлық иірімдер. Әдебиет теориясы: юмор және сатира;
      10) «Ілияс Есенберлин. «Көшпенділер» трилогиясынан үзінді» (3 сағат). І.Есенберлиннің өмірі мен шығармашылығы. Трилогияда қазақ тарихын көркем бейнелеп көрсетуі. «Алмас қылыш», «Жанталас», «Қаһар» романдары арасындағы ортақ желі. Шығармадағы тарихи тұлғалар (қазақ хандары, би-шешендері және батырлары) бейнесі. Тарихи романға тән ерекшеліктер. Тарихи шындық пен көркемдік шешім. Әдебиет теориясы: тарихи роман;
      11) «Тәкен Әлімқұлов. «Қараой» әңгімесі (үзінді)» (1 сағат). Т.Әлімқұловтың өмірі мен шығармашылығы. Жазушы шығармашылығындағы өнер тақырыбы. Эпикалық туындылары. «Қараой» әңгімесінің тақырыбы мен идеясы. Әңгімедегі образдар жүйесі. Махамбет образы. Сюжеттік желісі, композициялық құрылымы. Әңгіменің көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: әңгіме жанры;
      12) «Мұқағали Мақатаев. «Райымбек, Райымбек!» поэмасы (үзінді)» (2 сағат). М.Мақатаевтың өмірі мен шығармашылығы. Мұқағалидың қазақ поэзиясындағы орны. «Райымбек, Райымбек!» поэмасының тақырыбы мен идеясы. Шығарманың тарихи негізі. Оның тарихи поэма екендігі. Поэманың сюжеті мен композициясы. Поэмадағы ақындық рух, елжандылық сезім. Көркемдігі. Әдебиет теориясы: стиль. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка, электрондық оқулық («Бір өлеңі – бір елдің мұрасындай»).
      48. «Сатира» (1 сағат). Қазақ әдебиетінде сатира жанрының даму, қалыптасу кезеңдері. Абайдың сатирасына шолу. Кеңес дәуіріндегі сатираның дамуы. Сатираның жанрлық ерекшелігі. Сатира мен юмордың ортақ қасиеттері мен өзгешеліктері. Тәуелсіздік жылдарындағы сатира (А.Тоқмағамбетов, Ш.Смаханұлы, О.Әубәкіров, С.Адамбеков, Ү.Уайдин, С.Кенжахметов, К.Әмірбеков). Әдебиет теориясы: суреткер қиялы.
      49. «Фантастика және детектив жанрлары» (1 сағат). Қазақ әдебиетінде фантастика және детектив жанрларының пайда болуы мен қалыптасу кезеңдері. Олардың әлі күнге дейін ұлттық әдебиетімізде нық тұрып, жеке жанр ретінде толық кемелдене алмау себептері. Фантастика мен детективтің жанрлық ерекшеліктері. Оларды көркем әдебиетке жатқызамыз ба, жоқ па, сол мәселе төңірегіндегі пікірталастар. Қазақ әдебиетіндегі алғашқы детективті шығарма С.Сейфуллиннің «Бандыны қуған Хамит» повесі екендігі, бұл жанрды К.Тоқаевтың («Сарғабандағы оқиға») дамытуы, фантастика жанрында Ә.Мархабаевтың қалам тартуы («Күнге тағы дақ түсті» повесі). Әдебиет теориясы: жанрдың пайда болуы.
      50. «Түбі бір түркі әдебиеті» (2 сағат):
      1) «Мақтымқұлы Фраги. «Түрікмен тағдыры», «Ақырзаман», «Боларсың» (1 сағат). Мақтымқұлының өмірі туралы мәлімет. Шығармаларында халықтың береке-бірлігін, тұтастығын жырлауы. Өмір туралы толғаныстары. Түрікмен әдебиеті тарихындағы биік тұлға, ұлы ақын екендігі. Қазақ әдебиетімен байланысы. Әдебиет теориясы: мотив. Өмір және көркемдік шындық;
      2) «Шыңғыс Айтматов. «Шынарым менің, шырайлым менің» (1 сағат). Шыңғыс Айтматовтың шығармашылық өмірбаяны. Шыңғыс көтерген жалпыадамзаттық құндылық мәселелері. Шыңғыс шығармаларының дүниежүзілік әдебиеттің тарихи фактісіне айналуы. «Шынарым менің, шырайлым менің» хикаяты оқырмандардың жүрегін шымырлататын, тебіреніске түсіретін көркем шығарма екендігі. Шығармадағы шынайы адамгершілік қасиеттер, достық мейірім. Әдебиет теориясы: аударма шығармалар ұғымы
      51. Әдеби-теориялық ұғымдарды оқытуға 1 сағат бөлінген.

7. 5-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      52. Пәндік нәтижелер бойынша 5-сыныптың соңында оқушылар:
      1) халық ауыз әдебиетінің үлгілерін, әдеби мәтінді, өлеңдерді дұрыс, тез және мәнерлеп оқи білуі;
      2) көркем мәтіндерді ауызша мазмұндап айта білуі;
      3) бағдарламаға сәйкес 8-9 өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 3-4 прозалық туындылардан үзінділерді жатқа айта білуі;
      4) әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіре алуы;
      5) отаңдық және шетелдік классикалық балалар әдебиеті үлгілерін мұғалім басшылығымен және өз бетімен ізденіп оқи білуі;
      6) оқыған туындының тектік, жанрлық сипатын; әдебиет және фольклор туралы жалпы ұғымдарды анықтай білуі;
      6) қазақ ауыз әдебиетінің басты жанрларының (тұрмыс-салт жырлары, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, ертегілер, аңыз-әңгімелер, шешендік сөздер, эпостық жырлар, лиро-эпостық жырлар) негізгі белгілерін;
      7) мәтінге қысқаша жоспар құра білуі;
      8) оқыған шығарма сюжетінің ізімен немесе еркін тақырыпта әртүрлі шығармашылық жұмыс түрлерін (өлең, шағын әңгіме, ертегі, т.б.) құрастыра білуі тиіс.

8. 6-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      52. Пәндік нәтижелер бойынша 6-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіре білуі;
      2) балалар әдебиеті үлгілерін мұғалім басшылығымен және өз бетімен ізденіп оқи білуі;
      3) оқыған туындының тектік, жанрлық сипатын, әдебиет және фольклор туралы жалпы ұғымдарды анықтай білуі;
      4) өлең сөздің құрылымдық элементтерінің (өлшем, ырғақ, ұйқас, шумақ) мән-мағынасын, негізгі ұғымдарын ажырата білуі;
      5) мәнерлеп оқудың барлық элементтерін;
      6) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын көркемдік шындық тұрғысынан суреттей білуі;
      7) әдебиеттің басқа өнер түрлерімен (бейнелеу, сәулет, саз, мүсін, театр, кино, т.б.) байланысын;
      8) бағдарламаға сәйкес 9-10 өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 5-6 прозалық туындыдан үзінділерді жатқа айта алуы;
      9) сыныптан тыс және қосымша оқуға ұсынылған әдеби-көркем шығармаларды өздігінен оқи білуі;
      10) берілген мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелеп, толықтырулар енгізе білуі/меңгеруі тиіс.

9. 7-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      53. Пәндік нәтижелер бойынша 7-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби көркем туындыларды ұлттық құндылық ретінде бағалай білуі;
      2) халық ауыз әдебиеті, XIX-XX ғасыр әдебиетінің үлгілерін, жанрларын талдай білуі;
      3) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық мәнін айқындай алуы;
      4) көркем шығармадағы негізгі ойды, авторлық ұстанымды анықтай білуі;
      5) көркем туынды бойынша шығармашылық жұмыстарды (эссе, шығарма, т.б.) орындай алуы;
      6) өз ойын еркін әрі түсінікті жеткізе білуі;
      7) көркем шығармадағы оқиғаға, кейіпкерлердің іс-әрекеттеріне өз көзқарасын білдіре алуы;
      8) шығарманың кейіпкерлеріне мінездеме жаза алуы;
      9) бағдарламаға сәйкес 10-12 өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 6-7 прозалық туындыдан үзінділерді жатқа айта білуі тиіс.

10. 8-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      54. Пәндік нәтижелер бойынша 8-сыныптың соңында оқушылар:
      1) білім мазмұны бойынша ұсынылған шығармалардың негізгі мазмұнын, авторлары туралы мағлұматты білуі;
      2) оқылған шығарманың тақырыптық, идеялық негізін, мәтіндік, жанрлық сипатын білуі;
      3) мәтінге жай және күрделі мазмұндық жоспар құруы;
      4) мәтінді образға кіріп, жатқа оқи алуы;
      5) шығармаға, шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беріп, өз бағасын жүйелі, сауатты айта алуы;
      6) әдеби туындыдағы көркем сөз қолданыстарын есте сақтап, сөздік қорына қосып, сөйлеу барысында қолдана білуі;
      7) тақырыптас, идеялас туындылардың ортақ ерекшеліктерін анықтай, талдай білуі;
      8) өтілген тақырыпты театр қойылымдарымен, кинофильм, деректі, тағы басқа теледидар туындыларымен салыстырып, өз көзқарасымен, алған әсері негізінде әңгімелеп бере алуы;
      9) мәтінге немесе өтілген тақырыптың білімдік негізіне сауатты сұрақтар мен тапсырмалар дайындай алуы;
      10) оқылған туынды және оның кейіпкері туралы проблемалық сұрақтарға ауызша, жазбаша ойтолғау түрінде жауап бере алуы;
      11) жай жоспармен ұсынылған тақырыпқа шығарма жаза алуы;
      12) белгілі бір тақырыпқа реферат, хронологиялық кесте, конспект жаза алуы;
      13) бағдарламаға сәйкес 10-нан артық өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 8-ден кем емес прозалық туындылардан үзінділерді жатқа айта білуі тиіс.

11. 9-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      55. Пәндік нәтижелер бойынша 9-сыныптың соңында оқушылар:
      1) ауыз әдебиеті, ежелгі дәуір әдебиеті, ХV-ХVІІІ ғасырлардағы жыраулар поэзиясы, ХІХ-ХХ ғасырлардағы қазақтың классикалық әдебиеті, қазіргі кезең әдебиетінің үлгілерін, шетел әдебиетінің жекелеген үздік туындыларын оқып, мұғалім басшылығымен зерделеп білуі;
      2) шығарманы терең пайымдап, зерделеп оқи білуі;
      3) түрлі сөздіктермен сауатты жұмыс істей алуы;
      4) өз бетімен оқыған туындының негізгі, тақырыптық, идеялық мазмұнын, жанрлық сипатын біліп, саралай алуы;
      5) шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беріп, олардың іс-әрекеттерін бағалай білуі;
      6) бас кейіпкерлер мінезінің тарихи, жалпыадамзаттық мәнін түсіндіре білуі;
      7) шығармадағы авторлық позицияны түсінгендігін таныта алуы;
      8) көркем шығармаға қатысты тақырып, идея, сюжет, композиция, көркем бейне, типтік образ, әдеби мінез, көркем бейнелеу құралдары секілді ұғымдарды білуі, олардың көркем туындыдағы қызметін танып, талдай алуы;
      9) сұрақтар мен тапсырмалар жүйесін түзуі;
      10) бірнеше туындылардың кейіпкерлерін салыстырып, жинақтап, даралап баға бере алуы;
      11) мұғалім ұсынған жағдаятты сұрақтар төңірегінде ауызша, жазбаша пікір алмасу дағдыларын жетілдіруі;
      12) ұсынылған тақырыпқа күрделі жоспармен шығарма жаза алуы;
      13) әдеби сын мақалаларға конспект жасай алуы, тақырыпқа лайық реферат жаза білуі;
      14) бағдарламаға сәйкес 15-ке жуық өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 10 шақты прозалық туындыдан үзінділерді жатқа айта білуі тиіс.
      56. Тұлғалық нәтижелер 5-9-сынып оқушыларының:
      15) Қазақстан Республикасы Конституциясына, заңдарына құрмет көрсетуінен;
      16) азаматтық жауапкершілік пен жоғары патриоттық сезім және Отанды қорғау мен оған қызмет етуден;
      17) көркем шығармашылықпен жете таныс тәрбиелі азамат ретінде белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайын болуынан;
      18) мемлекеттік және ана тілін меңгеру, Қазақстан территориясында тұратын халықтардың, басқа да этностардың құндылықтарын, мәдениеті мен дәстүрін құрметтеуден;
      19) қазақ әдебиетін оқу нәтижесінде өз ана тілін білуінен, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      20) өз елінің, туған өлкесінің табиғатын сақтауға және көркейтуге ұмтылуынан, қоршаған ортаны сақтауда белсенділік танытуынан;
      21) тіл мен әдебиетті меңгергендігін қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      22) өздігінен білімін арттыруға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз шығармашылық еңбекке қабілеттілігінен;
      23) рухани жетілген тұлға ретінде үлкендерге құрметпен, кішілерге қамқорлықпен қарап, айналасына мейірімді, кішіпейілді бола білуінен;
      24) әдебиет пен тілді жете меңгергендігін мазмұны жат діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы тұра білуінен көрініс табуы тиіс.
      57. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер бойынша 5-9-сынып оқушылары:
      1) ғылым негіздері және адамзат қоғамының дамуы үшін қажетті ғылыми жетістіктер бойынша игерген жүйелі білімді қазақ әдебиетінен алған білімдерін шығармашылық жұмыстарына пайдалана алуы;
      2) қазақ әдебиетінен алған білімдерін басқа салаларда ақпарат көзі ретінде қолдана білуі;
      3) әдеби шығармашылық сипатта жазба жұмыстарын (эссе, ойтолғау, репортаж, т.б.) орындай алуы;
      4) өз бетінше сыныптан тыс оқыған әдебиеттерді, БАҚ мәліметтерін, жаңа технологияларды;
      5) әдебиеттану терминдері мен фразеологиялық сөздіктерді, энциклопедияларды;
      6) жоғары коммуникативтік қабілеттілік пен көптілді мәдениеттілікті;
      7) компьютермен, техникалық құралдармен жұмыс істеп, интернеттен қажетті дүниелерді күнделікті өмірде қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
28-қосымша

Негізгі орта білім деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Орыс тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде емес)

1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.
      2. Целями обучения предмету являются:
      1) формирование посредством языкового и речевого материала коммуникативной компетенции учащихся, основанной на владении системой разноуровневых языковых средств, соблюдении норм русского литературного языка, правил речевого этикета и употребления семантически связанных языковых единиц в речевой деятельности, ориентированной на ситуацию общения, осведомленности о культуре и реалиях жизни русского и казахского народов, умении пользоваться русской речью при параллельном двуязычии/полиязычии;
      2) воспитание в учащихся на основе тематического содержания речевого материала языковой личности, придерживающейся активной гражданской позиции, ориентирующейся на нравственно-духовные ценности, проявляющей толерантное отношение к другим культурам, готовой к сохранению и приумножению природного богатства, ведущей и пропагандирующей здоровый образ жизни, имеющей навыки творческой деятельности и обладающей технологической культурой.
      3. Задачами обучения предмету являются:
      1) формирование языковой компетенции, проявляющейся в умении учащихся системно характеризовать языковые средства на фонетическом, лексико-фразеологическом, морфемико-словообразовательном, морфологическом и синтаксическом уровнях;
      2) формирование и совершенствование речевой компетенции, отражающейся в умении учащихся понимать смысл высказываний на русском языке в устной и письменной формах, читать на русском языке с соблюдением орфоэпических и акцентологических норм, оформлять речь в соответствии с нормами и правилами русского литературного языка, создавать структурно и содержательно правильное речевое высказывание на уровне предложения, текста;
      3) формирование и совершенствование коммуникативной компетенции, включающей умения учащихся реализовывать стратегию и соответствующие ей тактики общения средствами русского языка на основе учета ситуации общения и заданных сфер деятельности (учебной, социально-бытовой, социально-культурной, профессионально-трудовой); соблюдать правила речевого этикета в общении на русском языке;
      4) формирование этнокультуроведческой компетенции, проявляющейся во владении основными сведениями о национальных особенностях лингвокультуры русского и казахского народов;
      5) формирование страноведческой компетенции, выражающейся в знании о Казахстане и России как государствах, на территории которых функционирует русский язык в качестве средства межнациональной и межкультурной коммуникации или/и родного языка, о специфике русского речевого этикета;
      6) формирование толерантного отношения к языкам и культурам разных народов, определяющегося перспективами развития дву-/полиязычной и поликультурной личности;
      7) развитие языковой личности, характеризующейся вербальными, когнитивными, энциклопедическими, прагматическими, коммуникативными знаниями и умениями выражать патриотические чувства к Родине и родной природе, проявлять стремление к созидательности и процветанию, пропагандировать духовно-нравственные ценности и здоровый образ жизни;
      8) формирование у учащихся умений пользоваться современными информационно-коммуникационными и компьютерными технологиями на основе интегрированных уроков по русскому языку.
      4. Содержание программы учитывает межпредметные связи предмета «Русский язык»:
      1) «Русская литература» (совершенствование умений и навыков культуры устной и письменной речи на текстовой основе, через изучение художественных произведений русской, казахской и зарубежной литературы);
      2) «Казахский язык», «Иностранный язык» (формирование языковой личности на основе изучения языков, проведение параллелей при изучении языковых фактов, раскрытие диалога культур в глобальном культурном контексте);
      3) «История Казахстана», «Всемирная история» и «Человек, общество, право» (понимание роли языка в государстве, в развитии и становлении государственности, получение сведений о языках народов мира, месте русского языка в славянских языках, статусе русского и казахского языков в Республике Казахстан);
      4) «Информатика» (понимание коммуникативной функции языка в сети Интернет, формирование умений обрабатывать, систематизировать, сохранять и транслировать информацию путем использования новейших информационных технологий).
      5. Объем учебной нагрузки составляет:
      1) в 5 классе – в неделю 2 часа, всего – 68 часов;
      2) в 6 классе – в неделю 2 часа, всего – 68 часов;
      3) в 7 классе – в неделю 2 часа, всего – 68 часов;
      4) в 8 классе – в неделю 2 часа, всего – 68 часов;
      5) в 9 классе – в неделю 2 часа, всего – 68 часов.
      6. Тематический минимум представлен тремя блоками:
      1) «Человек» (Человек и жизнь: физическое и внутреннее состояние, эмоциональный мир. Психологические и нравственные качества человека. Моральные качества человека. Поступки. Поведение. Оценка действий человека. Способности, склонности, увлечения, интересы человека. Здоровый образ жизни. Человек в языке и речи. Речь человека. Эмоциональный мир человека. Внешний вид человека. Воспитать в себе человека. Призвание – быть человеком. О возможностях человека. Человек и его окружение);
      2) «Общество» (Сферы жизни общества: социальная, государственная, экономическая, политическая, культурная. Социальная сфера жизни. Общественное питание. Сфера обслуживания: ателье, парикмахерский салон, фотостудия, химчистка. Государственная сфера жизни. Города, деревни. Мой Казахстан. Россия и Казахстан. Золотое кольцо России. Древнейшие города Казахстана. Экономическая сфера: промышленность, сельское хозяйство. Денежная система. Здравоохранение. Язык – история народа. Роль языка в жизни человека. О взаимосвязи разных языков. Любовь к своей стране немыслима без любви к своему языку. Казахский язык – государственный язык Республики Казахстан. Русский язык в Казахстане. Русский язык – язык межнационального общения. Мир в зеркале русского языка. Русский язык и мировые языки. Казахско-русское двуязычие как основа полиязычия. Из истории тюркской и славянской письменности. Образование. Роль знаний в жизни человека. Образованный человек. Образование – условие прогресса. Мир знаний. Образование в Казахстане. Образование за рубежом. Родина. Мир науки. Наука и техника. Наука и жизнь. Нет предела научным открытиям. Наука и фантастика. Ученый – человек науки. Известные ученые: образ жизни. Человек и научно-технический прогресс. Культура. Народные обычаи, обряды и традиции. Музеи. Культурное наследие. Национально-культурные ценности. Искусство. Живопись, графика. Музыка. Театр и кино. Цирк. Хореография. Скульптура, архитектура. Декоративное прикладное искусство. Литература. Роль литературы в жизни человека. Труд писателя. Стиль писателя. В мире слов. Книга – источник знаний. Труд. Техника вокруг нас. В мире профессий. Современные профессии. Профессиональная ориентация. Физическая культура и спорт. Здоровый образ жизни. Олимпийские и неолимпийские виды спорта. Известные спортсмены. Из истории спорта. Путешествие и туризм. Вокруг света. Чудеса света. Средства массовой информации. Эпоха информационного общества. О технологиях: биотехнологии, нанотехнологии, агротехнологии, химтехнологии и др.);
      3) «Природа» (Времена года. Осень. Зима. Весна. Лето. Животный мир. Растительный мир. Погода и климат. Загадки и тайны природы. Прекрасное в природе. Люди и среда обитания. Охрана природы. Земное пространство. Водное пространство. Роль воды в жизни человека. Экологические проблемы. Экологическая культура и грамотность).
      7. В 5-9 классах учащиеся линейно-концентрическим способом изучают систему русского языка.
      8. Систематическая взаимосвязь разноуровневого языкового материала на семантической основе позволяет формировать не только языковую, но и речевую и коммуникативную компетенции.
      9. Для достижения указанных уровней владения русским языком в каждом классе определено содержание материала, обеспечивающее следующие виды компетенции:
      1) языковая компетенция находит отражение в способности учащихся анализировать изученные языковые средства как в описательном аспекте (разряд, форма и т.д.), так и в функциональном плане (стилистическая маркированность, эмоциональная окраска, этикетная значимость);
      2) речевая компетенция обнаруживается в умениях аудирования, чтения, говорения, письма;
      3) коммуникативная компетенция выявляется на основе умений учитывать статус собеседника, обстановку общения, соблюдать правила речевого этикета, вступать свободно в коммуникативный процесс в рамках заданного тематического минимума;
      4) этнокультуроведческая компетенция учащихся формируется на основе представления соответствующего материала в рамках каждой речевой темы: активизируются в речи пословицы и поговорки, высказывания известных личностей России, приводятся сведения из истории и культуры страны изучаемого языка.
      10. Соответственно Европейской системе уровней владения языком (А – элементарное владение; В – самостоятельное владение; С – свободное владение) и в соответствии с государственной задачей развития полиязычия в Казахстане владение русским языком как вторым должно быть на базовом уровне – 5-7 классы и среднем уровне – 8-9 классы.
      11. Базовый уровень подразделяется на 3 подуровня: 1 подуровень (А 2 – А 2.2) – 5 класс; 2 подуровень (А 2 – А 2.2.1 и А 2.2.2) – 6 класс; 3 подуровень (А 2+) – 7 класс.
      12. Средний уровень также разделяется на 3 подуровня: 1 подуровень (В1 – В.1 и В. 1.2) – 8 класс; 2 подуровень (В1 + --- В.1 +) – 9 класс.

2. Базовое содержание учебного предмета в 5 классе

      13. Тематический минимум включает 3 основных блока:
      1) «Человек» (Жизнь человека. В здоровом теле – здоровый дух);
      2) «Общество» (Школьные годы чудесные. Для чего существует язык. Путешествие по родному краю. Москва – сердце России. Мы в сфере обслуживания. В ателье. В парикмахерской. В фотостудии. В химчистке. В столовой (кафе). О спорт, ты – жизнь! Знакомимся с искусством);
      3) «Природа» (Люблю я пышное природы увяданье. Здравствуй, зимушка-зима! Весна в окно стучится. Лето – звонкая пора).
      14. Языковая компетенция: знания о языковой системе.
      1) «Повторение пройденного в начальных классах» – 2 часа;
      2) «Общие сведения о русском языке» – 1 час;
      3) Диктант – 1 час;
      4) «Фонетика». «Орфоэпия» – 5 часов (Классификация звуков: гласные и согласные. Классификация согласных звуков. Слог. Ударение. Нормы произношения ударных и безударных гласных, звонких и глухих, твердых и мягких согласных. Особенности произношения специфических русских сочетаний букв (-ого/ - его, -ци -, жи-, ши-, чт-, чн- и др.). Фонетический разбор);
      5) Изложение – 1 час;
      6) «Графика» – 3 часа (Алфавит. Соотношение букв и звуков. Слоговой принцип русской графики. Буквы гласных звуков; буквы согласных звуков; звуковое значение букв е, е, ю, я; функции букв ь, ъ; правила обозначения мягкости согласных. Буквы прописные – строчные, названия букв);
      7) Контрольный диктант – 1 час;
      8) «Орфография» – 4 часа (Орфограмма. Орфографическое правило. Звукобуквенные написания. Принципы обозначения на письме звуков. Правила обозначения гласных и согласных звуков в корнях слов. Нормы правописания аффиксов. Написание ь и ъ в частях и между частями слова. Правила употребления прописных и строчных букв. Перенос слов. Правописание частей речи. Орфографические словари и справочники);
      9) «Лексика и фразеология» – 5 часов (Слово как основная единица языка. Лексическое значение слова. Однозначные и многозначные слова. Прямое и переносное значение слова. Омонимы. Синонимы. Синонимические ряды слов и их употребление в речи. Антонимы. Толковые словари русского языка. Тематические группы слов русского языка. Фразеологизмы и их значение. Смысловое соответствие русских и казахских фразеологизмов. Пословицы и поговорки как разновидность фразеологизмов, их этнокультурное значение. Лексикография. Различные виды лингвистических словарей. Толковый словарь. Многозначные слова и омонимы в толковых словарях. Словари синонимов, антонимов. Тематический словарь. Словарь эпитетов. Фразеологический словарь. Двуязычные и многоязычные словари);
      10) Изложение – 1 час;
      11) «Состав слова» – 4 часа (Состав слова. Основа слова и окончание. Корень слова и его варианты. Однокоренные слова. Приставка и ее варианты. Суффикс и его варианты. Окончание. Морфемный словарь русского языка. Единообразное оформление русских морфем. Морфемный анализ слова);
      12) Сочинение – 1 час;
      13) Контрольный диктант – 1 час;
      14) «Словообразование» – 2 часа (Роль словообразования в развитии лексического состава. Однокоренные слова. Анализ гнезд однокоренных слов, данных в словообразовательном словаре. Выявление чередований букв в однокоренных словах. Образование слов с помощью приставок и суффиксов. Словообразовательные словари. Словообразовательный анализ);
      15) «Грамматика», «Морфология», «Лексическое и грамматическое значения слов», «Части речи в русском языке», «Определение принадлежности слова к определенной части речи», «Самостоятельные части речи» – 1 час;
      16) «Имя существительное» – 11 часов (Одушевленные и неодушевленные имена существительные. Собственные и нарицательные имена существительные. Род. Число. Изменение существительного по падежам. Склонение имен существительных. Морфологический анализ);
      17) Изложение – 1 час;
      18) Сочинение – 1 час;
      19) «Имя прилагательное», «Склонение имен прилагательных» – 2 часа;
      20) «Глагол» – 3 часа (Категория времени. Изменение глаголов. Понятие о спряжении глагола. Морфологический анализ);
      21) Контрольный диктант (1 час).
      22) «Синтаксис», «Предложение», «Грамматическая (предикативная) основа предложения» – 1 час;
      23) Сочинение – 1 час;
      24) «Простое предложение», «Типы предложений по цели высказывания, по интонации» – 1 час;
      25) Изложение – 1 час;
      26) «Главные члены предложения» – 1 час;
      27) «Второстепенные члены предложения» – 1 час;
      28) «Разбор предложения» – 2 часа;
      29) «Пунктуация», «Знаки препинания конца предложения» – 1 час;
      30) Контрольный диктант – 1 час;
      31) «Обобщение пройденного материала» – 2 часа.
      15. Сведения о речи. Речевая компетенция.
      1) «Речевая деятельность: слушание, говорение, чтение, письмо», «Цель порождения речи», «Реплика как высказывание», «Диалогическая и монологическая речь», «Текст как высказывание», «Основные характеристики текста: тема и основная мысль; план текста» – 1 час;
      2) «Стили речи», «Речь книжная и разговорная; разговорный, художественный стиль речи (сфера употребления, задачи речи, характерные языковые средства)», «Особенности разговорного, художественного стилей речи (сопоставительная характеристика)», « Стилистический анализ текста» – 2 часа;
      3) «Типы речи», «Повествование, описание, рассуждение» – 1 час;
      4) «Описание человека, предмета, места», «Рассуждение: доказательство», «Написание сочинения-повествования, сочинения-описания, сочинения-рассуждения»;
      5) «Речевые жанры» (изложение, сочинение типа описания, сочинение типа повествования, сочинение типа рассуждения).
      16. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция.
      1) правила русского речевого этикета;
      2) учет положительной / негативной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату;
      3) наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания;
      4) грамотная и корректная речь;
      5) диалог и монолог.
      17. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция. Особенности русской культуры в рамках тематического минимума.

3. Базовое содержание учебного предмета в 6 классе

      18. Тематический минимум включает 3 основных блока:
      1) «Человек» («По одежке встречают…». «В человеке должно быть все прекрасно…». Внешность человека и его нравственные качества);
      2) «Общество» (Знание – сила. Книга – источник знаний. В мертвых книгах крохотные знаки собраны в бессмертные слова. Этот многообразный спортивный мир. На приеме у врача. В мире красок. Живопись во всем ее многообразии. Родившая Пушкина русская земля);
      3) «Природа» (Жемчужины Казахстана. Природа России. Страна березового ситца. Мой ласковый и нежный зверь).
      19. Языковая компетенция: знания о языковой системе.
      1) «Русский язык как язык межнационального общения» – 1 час;
      2) Диктант – 1 час;
      3) «Фонетика», «Орфоэпия», «Графика» – 1 час (Материал для повторения. Ударение. Нормы произношения ударных и безударных гласных, звонких и глухих, твердых и мягких согласных. Особенности произношения специфических русских сочетаний букв (-ого/-его, -ци -, жи-, ши-, чт-, чн- и др.). Орфоэпические и орфографические словари. Орфоэпические нормы русского литературного языка. Оформление звуков на письме соответственно законам русской графики);
      4) «Орфография» – 1 час (Русская орфография, ее основные разделы. Орфограмма. Орфографическое правило. Звукобуквенные написания. Принципы обозначения на письме фонем (звуков). Правила обозначения гласных и согласных звуков в корнях слов. Нормы правописания аффиксов. Написание ь и ъ в частях и между частями слова. Правила употребления прописных и строчных букв. Перенос слов. Правописание частей речи. Орфографические словари и справочники);
      5) «Лексика и фразеология» – 6 часов (Материал для повторения. Слово как основная единица языка. Лексическое значение слова. Однозначные и многозначные слова. Прямое и переносное значение слова. Омонимы. Синонимы. Синонимические ряды слов и их употребление в речи. Антонимы. Материал для изучения. Общеупотребительные слова. Термины. Заимствованные слова. Признаки заимствования. Интернациональная лексика. Тюркизмы в русском языке. Различные виды лингвистических словарей. Толковые словари русского языка. Многозначные слова и омонимы в толковых словарях. Словари синонимов, антонимов. Тематический словарь. Словарь эпитетов. Фразеологический словарь. Двуязычные и многоязычные словари);
      6) Изложение – 1 час;
      7) «Морфемика» – 6 часов (Материал для повторения и изучения. Состав слова. Основа слова и окончание. Корень слова и его варианты. Однокоренные слова. Формы одного и того же слова. Приставка и ее варианты. Суффикс и его варианты. Окончание. Варианты окончаний и их стилистическая функция);
      8) Контрольный диктант – 1 час;
      9) «Словообразование» – 7 часов (Материал для изучения. Приставочный, суффиксальный, приставочно-суффиксальный способ образования слов. Сложные слова. Соединительные буквы и сочетания. Сложносокращенные слова и их употребление в речи. Морфемный словарь русского языка. Единообразное оформление русских морфем. Случаи чередований в корневых и аффиксальных морфемах. Роль словообразования в развитии лексического состава. Новые слова и формы слова. Словообразующие морфемы. Однокоренные слова. Анализ гнезд однокоренных слов, данных в словообразовательном словаре. Выявление чередований букв в однокоренных словах. Способы образования слов. Морфологические способы: а) с помощью морфем; б) с помощью сложения. Словообразовательные словари. Словообразовательный тип. Группировка слов по словообразовательным типам. Словообразовательный анализ);
      10) Сочинение – 1 час;
      11) Изложение – 1 час;
      12) «Грамматика», «Морфология» – 2 часа (Материал для повторения. Лексическое и грамматическое значения слов. Части речи в русском языке. Определение принадлежности слова к определенной части речи. Самостоятельные части речи: имя существительное, имя прилагательное, местоимение, глагол, наречие. Материал для изучения. Синтаксические функции слов разных частей речи);
      13) «Синтаксис» – 2 часа (Материал для изучения. Словосочетание и предложение как основные единицы синтаксиса. Словосочетание. Главное и зависимое слово в словосочетании. Виды словосочетаний по характеру главного слова. Предложение. Грамматическая (предикативная) основа предложения. Простое предложение. Классификация простого предложения на разных основаниях. Распространенные и нераспространенные предложения);
      14) Контрольный диктант – 1 час;
      15) «Главные и второстепенные члены предложения», «Подлежащее, выраженное именем существительным и местоимением» – 2 часа;
      16) «Сказуемое, выраженное разными видо-временными формами глагола», «Спряжение глагола», «Сказуемое, выраженное именем существительным», «Тире между подлежащим и сказуемым» – 6 часов;
      17) Изложение – 1 час;
      18) «Дополнение» – 1 час;
      19) «Обстоятельство, выраженное наречием» – 1 час;
      20) «Дополнение и обстоятельство, выраженные падежными формами существительного» – 6 часов;
      21) Сочинение – 1 час;
      22) Контрольный диктант – 1 час;
      23) «Определение», «Определение, выраженное именем прилагательным», «Определение, выраженное существительным в родительном падеже» – 4 часа;
      24) Изложение – 1 час;
      25) «Однородные члены предложения», «Знаки препинания при однородных членах предложения» – 2 часа;
      26) «Понятие о сложном предложении», «Знаки препинания в сложном предложении» – 2 часа;
      27) Сочинение – 1 час;
      28) «Синтаксический разбор предложения» – 2 часа;
      29) «Обобщение пройденного материала» – 2 часа;
      30) «Обобщение по пунктуации» – 2 часа (Знаки препинания конца предложения. Знаки препинания в простом предложении: тире между подлежащим и сказуемым; знаки препинания в предложениях с однородными членами. Знаки препинания в сложном предложении);
      31) Контрольный диктант – 1 час.
      20. Сведения о речи. Речевая компетенция:
      1) «Речевая деятельность: слушание, говорение, чтение, письмо», «Цель порождения речи», «Учет положительной негативной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату», «Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания», «Реплика как высказывание», «Диалогическая и монологическая речь», «Текст как высказывание», «Основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста»;
      2) «Стили речи» – 3 часа (Речь книжная и разговорная; разговорный, научный, художественный стиль речи (сфера употребления, задачи речи, характерные языковые средства). Особенности разговорного, научного, художественного стилей речи (сопоставительная характеристика). Стилистический анализ текста);
      3) «Типы речи» – 3 часа (Повествование, описание, рассуждение. Особенности типов речи (композиция, языковые средства). Описание человека, предмета, места. Повествование информативное. Рассуждение: доказательство, объяснение. Написание сочинения-повествования, сочинения-описания, сочинения - рассуждения. Написание сочинения смешанного типа. Речевые жанры: изложение, сочинение типа описания, сочинение типа повествования, сочинение типа рассуждения; реферат, научный проект).
      21. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция:
      1) «Ситуация общения» (Стратегия и тактики общения. Официальная и неофициальная обстановка общения. Учет статуса собеседника и типа взаимоотношений с собеседником);
      2) «Правила русского речевого этикета» (Учет положительной / негативной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату. Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Русский деловой этикет. Грамотная и корректная речь);
      3) «Участие в диалогическом и полилогическом общении», «Межкультурная коммуникация».
      22. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция. Особенности русской культуры в рамках тематического минимума.

4. Базовое содержание учебного предмета в 7 классе

      23. Тематический минимум включает 3 основных блока:
      1) «Человек» (Способности, склонности, увлечения, интересы человека. Нет предела совершенству (о совершенствовании личности, о познании мира). Человек в языке. Правильная речь – признак культуры. Эмоции, которые мешают нам жить. Эмоции, которые делают нас счастливыми. Здоровый образ жизни. От каждодневных тренировок до больших побед…);
      2) «Общество» (Образованный человек. Каким стать? Учимся ценить время. Мир профессий. Музыка, песни, танцы. Казахстан: обычаи, традиции, праздники. Россия: обычаи, традиции, праздники. Газеты и журналы в нашей жизни);
      3) «Природа» (Мир растений. Мир животных).
      24. Языковая компетенция: знания о языковой системе:
      1) «Язык как средство общения» – 1 час;
      2) Диктант – 1 час;
      3) «Естественные и искусственные языки», «Вербальное и невербальное общение» – 1 час;
      4) «Работа по соблюдению орфоэпических норм русского литературного языка» – 2 часа (Материал для повторения. Орфоэпические и орфографические словари. Нормы правописания аффиксов. Правописание частей речи: существительных, прилагательных, глаголов, местоимений, наречий. Орфографические словари и справочники);
      5) «Лексика и фразеология» – 5 часов (Слово как основная единица языка. Лексическое значение слова. Однозначные и многозначные слова. Прямое и переносное значение слова. Омонимы. Синонимы. Синонимические ряды слов и их употребление в речи. Антонимы. Антонимические пары. Толковые словари русского языка. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные слова. Тематические группы слов русского языка. Этнокультуроведческая лексика. Материал для изучения. Фразеологизмы и их значение. Различие в контексте свободных и устойчивых сочетаний. Смысловое соответствие русских и казахских фразеологизмов. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные фразеологизмы. Пословицы, поговорки и афоризмы как разновидность фразеологизмов, их этнокультурное значение. Лексикография. Различные виды лингвистических словарей. Толковый словарь. Многозначные слова и омонимы в толковых словарях. Словари синонимов, антонимов. Тематический словарь. Словарь эпитетов. Фразеологический словарь. Двуязычные и многоязычные словари);
      6) Изложение – 1 час;
      7) «Грамматика», «Морфология» – 1 час (Материал для повторения. Лексическое и грамматическое значения слов. Части речи в русском языке. Определение принадлежности слова к определенной части речи. Самостоятельные части речи);
      8) «Имя числительное» – 5 часов (Материал для изучения. Простые и составные имена числительные. Количественные и порядковые имена числительные. Склонение имен числительных. Правописание имен числительных. Синтаксическая роль числительных. Морфологический разбор);
      9) Контрольный диктант – 1 час;
      10) «Местоимение» – 6 часов (Разряды местоимений. Правописание местоимений. Образование наречий. Морфологический разбор);
      11) Изложение – 1 час;
      12) «Глагол» – 5 часов (Повторение. Употребление глаголов в предложении. Синтаксические функции глаголов. Соотнесение форм глаголов-сказуемых в предложении с формами существительных-подлежащих. Переходные и непереходные глаголы. Изъявительное наклонение. Настоящее время глагола. Будущее время глагола. Изменение глаголов в настоящем и будущем времени по лицам и числам. Прошедшее время глагола. Изменение глаголов в прошедшем времени по родам и числам. Повелительное наклонение глагола. Особенности изменения глаголов в повелительном наклонении. Особенности изменения глаголов в условном наклонении. Безличные глаголы. Спряжение глагола. Разноспрягаемые глаголы. Морфологический анализ глагола. Правописание глаголов);
      13) Сочинение-повествование – 1 час;
      14) Контрольный диктант – 1 час;
      15) «Причастие как особая форма глагола» – 4 часа (Разряды причастий. Образование причастий. Изменение причастий. Причастный оборот. Знаки препинания при причастном обороте. Синтаксическая роль причастий. Правописание суффиксов причастий. Морфологический разбор);
      16) Сочинение-описание – 1 час;
      17) «Деепричастие как особая форма глагола» – 4 часа (Образование деепричастий. Деепричастный оборот. Знаки препинания при деепричастном обороте. Синтаксическая роль деепричастий. Морфологический разбор);
      18) «Наречие» – 4 часа (Синтаксическая роль наречий. Образование наречий. Правописание наречий. Морфологический разбор наречий);
      19) Изложение – 1 час;
      20) «Синтаксис» – 1 час (Материал для повторения. Словосочетание и предложение как основные единицы синтаксиса);
      21) «Словосочетание» – 4 часа (Материал для изучения. Главное и зависимое слово в словосочетании: согласование, управление, примыкание. Виды словосочетаний по характеру главного слова);
      22) Контрольный диктант – 1 час;
      23) «Предложение», «Грамматическая основа предложения», «Простое предложение», «Классификация простого предложения на разных основаниях» – 1 час;
      24) «Главные члены предложения», «Подлежащее», «Способы выражения подлежащего» – 4 часа;
      25) Сочинение – 1 час;
      26) «Сказуемое», «Типы сказуемого», «Способы выражения сказуемого» – 4 часа;
      27) Изложение – 1 час;
      28) «Осложненные предложения и знаки препинания в них», «Предложения с причастными и деепричастными оборотами», «Предложения с вводными словами» – 1 час;
      29) «Пунктуация» – 1 час (Знаки препинания конца предложения. Знаки препинания в простом предложении: тире между подлежащим и сказуемым, знаки препинания при однородных членах; обособленных членах предложения (причастный и деепричастный оборот). Пунктуационный анализ предложений);
      30) Контрольный диктант – 1 час;
      31) «Обобщение пройденного материала» – 2 часа;
      25. Сведения о речи. Речевая компетенция:
      1) «Речевая деятельность: слушание, говорение, чтение, письмо» (Цель порождения речи. Учет положительной негативной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату. Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Реплика как высказывание. Диалогическая и монологическая речь);
      2) Текст как высказывание (Основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста. Стили речи. Речь книжная и разговорная; разговорный, научный, официально-деловой, художественный стиль речи (сфера употребления, задачи речи, характерные языковые средства). Особенности разговорного, научного, официально-делового, художественного стилей речи (сопоставительная характеристика). Стилистический анализ текста. Типы речи. Повествование, описание, рассуждение. Особенности типов речи (композиция, языковые средства). Описание человека, предмета, места. Повествование информативное. Рассуждение: доказательство, объяснение. Написание сочинения-повествования, сочинения-описания, сочинения-рассуждения. Написание сочинения смешанного типа);
      3) «Речевые жанры» (изложение, сочинение типа описания, сочинение типа повествования, сочинение типа рассуждения, сочинения с разными функционально-смысловыми типами; заявление, доверенность, расписка, справка).
      26. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция:
      1) «Ситуация общения» (Стратегия и тактики общения. Официальная и неофициальная обстановка общения. Учет статуса собеседника и типа взаимоотношений с собеседником);
      2) «Правила русского речевого этикета» (Учет положительной / негативной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату. Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Русский деловой этикет. Грамотная и корректная речь);
      3) «Участие в диалогическом и полилогическом общении», «Межкультурная коммуникация».
      27. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция. Особенности русской культуры в рамках тематического минимума.

5. Базовое содержание учебного предмета в 8 классе

      28. Тематический минимум включает 3 основных блока:
      1) «Человек» (Человек в языке и речи. Речь человека. Нравственные ценности человека. Береги честь смолоду. Темперамент и характер человека);
      2) «Общество» (О мировых языках. Казахстан на карте мира. Неповторимый облик русских городов. Новое время – новые профессии. С чего начинался спорт (Из истории спорта, олимпийских игр). От каждодневного труда до великих открытий. Мир науки. Труд ученого. Мир театра и кино. Мы знаем, время растяжимо. Путешествие и туризм. Чудеса света. У голубого экрана: интересное и полезное);
      3) «Природа» (Моря, реки, озера. Роль воды в жизни человека. Загадки и тайны природы).
      29. Языковая компетенция: знания о языковой системе:
      1) «Общие сведения о русском языке», «Язык и культура» – 1 час;
      2) Диктант – 1 час;
      3) «Повторение пройденного в 5-7 классах» – 2 часа (Фонетика. Орфоэпия (повторение). Работа по соблюдению орфоэпических норм русского литературного языка. Орфография. Русская орфография, ее основные разделы. Орфограмма. Орфографическое правило. Правописание служебных частей речи. Правописание не с разными частями речи. Орфографические словари и справочники. Лексика и фразеология. Толковые словари русского языка. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные слова. Тематические группы слов русского языка. Этнокультуроведческая лексика. Фразеологизмы и их значение. Различие в контексте свободных и устойчивых сочетаний. Смысловое соответствие русских и казахских фразеологизмов. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные фразеологизмы. Пословицы, поговорки и афоризмы как разновидность фразеологизмов, их этнокультурное значение. Лексикография. Различные виды лингвистических словарей. Толковый словарь. Работа со словарями синонимов, антонимов. Тематический словарь. Словарь эпитетов. Фразеологический словарь. Двуязычные и многоязычные словари. Морфемика (повторение). Морфемный анализ. Словообразование. Способы образования слов. Неморфологические способы образования слов. Работа со словообразовательными словарями. Словообразовательный анализ);
      4) «Грамматика», «Морфология» (Лексическое и грамматическое значения слов. Самостоятельные и служебные части речи в русском языке. Определение принадлежности слова к той или иной части речи) – 1 час;
      5) «Служебные части речи: предлог, союз, частицы» (Их разряды по значению, структуре и употреблению. Правописание служебных частей речи. Правописание не с разными частями речи) – 4 часа;
      6) Изложение – 1 час;
      7) «Междометие как особая часть речи», «Звукоподражательные слова» – 1 час;
      8) «Синтаксис», «Обращения, вводные и вставные слова и конструкции в предложении» – 2 часа;
      9) «Предложение» – 2 часа (Грамматическая (предикативная) основа предложения. Простое предложение. Классификация простого предложения на разных основаниях. Второстепенные члены предложения. Дополнение. Прямое и косвенное дополнение);
      10) Контрольный диктант – 1 час;
      11) «Обстоятельство», «Виды обстоятельств» – 2 часа;
      12) «Определение», «Согласованное и несогласованное определение», «Приложение» – 3 часа;
      13) Сочинение-описание – 1 час;
      14) «Типы простых предложений по наличию главных членов: односоставные и двусоставные предложения» – 1 час;
      15) «Виды односоставных предложений» – 5 часов;
      16) Изложение – 1 час;
      17) «Типы простых предложений по наличию необходимых членов предложения: полные и неполные предложения», «Тире в неполном предложении» – 2 часа;
      18) Контрольный диктант – 1 час;
      19)«Осложненные предложения и знаки препинания в них», «Однородные члены предложения, обобщающие слова при однородных членах предложения» – 5 часов;
      20) Сочинение – 1 час;
      21) «Обособленные члены предложения» – 1 час;
      22) «Обособленные дополнения» – 3 часа;
      23) «Обособленные обстоятельства» – 3 часа;
      24) Изложение – 1 час;
      25) «Обособленные определения» – 5 часов;
      26) Контрольный диктант – 1 час;
      27) «Обособленные приложения» – 3 часа;
      28) Изложение – 1 час;
      29) «Уточняющие члены предложения» – 3 часа;
      30) «Сравнительный оборот» – 2 часа;
      31) Сочинение – 1 час;
      32) «Осложненные предложения и знаки препинания в них» – 2 часа;
      33) «Пунктуация» – 1 час (Знаки препинания в простом предложении: тире в неполном предложении; знаки препинания в предложениях с однородными членами; сравнительными оборотами, обособленными членами предложения, обращениями, вводными конструкциями, междометиями. Знаки препинания в сложном предложении. Синтаксический разбор предложения. Пунктуационный анализ предложений);
      34) Контрольный диктант – 1 час;
      35) «Обобщение пройденного материала» – 2 часа.
      30. Сведения о речи. Речевая компетенция:
      1) «Речевая деятельность: слушание, говорение, чтение, письмо», «Цель порождения речи», «Реплика как высказывание», «Диалогическая и монологическая речь»;
      2) «Текст как высказывание» (Основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста);
      3) «Стили речи» (Речь книжная и разговорная; разговорный, научный, официально-деловой, публицистический, художественный стиль речи (сфера употребления, задачи речи, характерные языковые средства). Особенности разговорного, научного, официально-делового, публицистического, художественного стилей речи (сопоставительная характеристика). Стилистический анализ текста. Типы речи. Повествование, описание, рассуждение. Особенности типов речи (композиция, языковые средства). Описание человека, предмета, места. Повествование информативное. Рассуждение: доказательство, объяснение. Написание сочинения-повествования, сочинения-описания, сочинения-рассуждения. Написание сочинения смешанного типа);
     4) «Речевые жанры» (изложение, сочинение типа описания, сочинение типа повествования, сочинение типа рассуждении, сочинения с разными функционально-смысловыми типами; письмо, отзыв, репортаж; тезисы, реферат).
      31. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция:
      1) «Ситуация общения» (Стратегия и тактики общения. Официальная и неофициальная обстановка общения. Учет статуса собеседника и типа взаимоотношений с собеседником;
      2) «Правила русского речевого этикета» (Учет положительной/негативной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату. Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Русский деловой этикет. Грамотная и корректная речь);
      3) «Участие в диалогическом и полилогическом общении», «Межкультурная коммуникация».
      32. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция. Особенности русской культуры в рамках тематического минимума.

6. Базовое содержание учебного предмета в 9 классе

      33. Тематический минимум состоит из трех блоков:
      1) «Человек» (О возможностях человека. Как найти тебя, призвание мое? Человек – наука – прогресс);
      2) «Общество» (Государственный язык и язык межнационального общения. Родной язык. Я говорю на нескольких языках. Из истории тюркской письменности. Из истории славянской письменности. Язык писателя как итог великого труда души. Красота языка в устах художников слова. Древние города Казахстана. Казахстан сегодня. Прошлое и настоящее России. Золотое кольцо России. Известные ученые России и Казахстана. Роль спорта в моей жизни. Искусство создавать здания, сооружения, памятники. Декоративное прикладное искусство. Олимпийские и неолимпийские виды спорта. О современных технологиях);
      3) «Природа» (Земля – кормилица. Экологическая грамотность и культура).
      34. Языковая компетенция: знания о языковой системе:
      1) «Мир в зеркале русского языка. Русский язык и мировые языки. Казахско-русское двуязычие как основа полиязычия» – 1 час;
      2) Диктант – 1 час;
      3) «Повторение и обобщение пройденного материала» – 3 часа (Фонетика. Орфоэпия. Ударение. Нормы произношения ударных и безударных гласных, звонких и глухих, твердых и мягких согласных. Орфоэпические и орфографические словари. Орфоэпические нормы русского литературного языка. Графика. Оформление звуков на письме соответственно законам русской графики. Орфография. Русская орфография, ее основные разделы. Орфограмма. Орфографическое правило. Нормы правописания аффиксов. Слитные, дефисные, раздельные написания. Написание ь и ъ в частях и между частями слова. Правила употребления прописных и строчных букв. Перенос слов. Правописание частей речи. Орфографические словари и справочники. Лексика и фразеология. Толковые словари русского языка. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные слова. Тематические группы слов русского языка. Этнокультуроведческая лексика. Фразеологизмы и их значение. Смысловое соответствие русских и казахских фразеологизмов. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные фразеологизмы. Пословицы, поговорки и афоризмы как разновидность фразеологизмов, их этнокультурное значение. Лексикография. Различные виды лингвистических словарей. Морфемика и словообразование. Единообразное оформление русских морфем. Случаи чередований в корневых и аффиксальных морфемах. Словообразовательный анализ. Работа со словообразовательным словарем);
      4) «Грамматика», «Морфология», «Наречие», «Служебные части речи: союз, частицы», «Их разряды по значению, структуре и употреблению», «Междометие как особая часть речи», «Синтаксис. «Словосочетание и предложение как основные единицы синтаксиса», «Простое и сложное предложение», «Знаки препинания в простом осложненном предложении» (Материал для повторения) – 4 часа;
      5) «Сложное предложение» (Материал для изучения) – 1 час;
      6) Изложение – 1 час;
      7) «Сложносочиненное предложение», «Сочинительные союзы как средства связи частей сложносочиненного предложения» – 2 часа;
      8) «Типы сложносочиненных предложений» – 3 часа;
      9) «Сложноподчиненное предложение (СПП)», «Подчинительные союзы как средства связи частей СПП», «Относительные местоимения и наречия в роли союзных слов» – 2 часа;
      10) «Типы СПП» – 1 час;
      11) Контрольный диктант – 1 час;
      12) «СПП с придаточными обстоятельственными» – 6 часов;
      13) Сочинение – 1 час;
      14) «СПП с придаточными изъяснительными» – 2 часа;
      15) Изложение – 1 час;
      16) «СПП с придаточными определительными» – 3 часа;
      17) Контрольный диктант – 1 час;
      18) «СПП с несколькими придаточными» – 3 часа;
      19) Сочинение – 1 час;
      20) «Бессоюзное предложение (БСП)», «Типы бессоюзных предложений» – 2 часа;
      21) «БСП со значением одновременности и последовательности», «Запятая и точка с запятой в БСП» – 2 часа;
      22) «БСП с отношениями пояснения, дополнения, причины», «Двоеточие в БСП» – 3 часа;
      23) Изложение – 1 час;
      24) «БСП с отношением противопоставления», «БСП с отношением времени, условия, следствия», «Тире в БСП» – 3 часа;
      25) «Знаки препинания в БСП» – 2 часа;
      26) «Сложное предложение с разными видами связи» – 2 часа;
      27) Контрольный диктант – 1 час;
      28) «Способы передачи чужой речи: прямая, косвенная, цитата, диалог», «Замена прямой речи косвенной речью» – 4 часа;
      29) Изложение – 1 час;
      30) «Текст», «Средства связи в тексте» – 2 часа;
      31) Сочинение – 1 час;
      32) «Типы текста» – 1 час;
      33) «Стили речи», «Стилистический анализ текста» – 2 часа;
      34) Контрольный диктант – 1 час;
      35) «Обобщение пройденного материала» – 2 часа.
      35. Сведения о речи. Речевая компетенция:
      1) «Речевая деятельность: слушание, говорение, чтение, письмо», «Цель порождения речи», «Реплика как высказывание», «Диалогическая и монологическая речь»;
      2) «Текст как высказывание», «Основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста»;
      3) «Стили речи» (Речь книжная и разговорная; разговорный, научный, официально-деловой, публицистический, художественный стиль речи (сфера употребления, задачи речи, характерные языковые средства). Особенности разговорного, научного, официально-делового, публицистического, художественного стилей речи (сопоставительная характеристика). Стилистический анализ текста);
      4) «Типы речи» (Повествование, описание, рассуждение. Особенности типов речи (композиция, языковые средства). Описание человека, предмета, места. Повествование информативное. Рассуждение: доказательство, объяснение. Написание сочинения-повествования, сочинения-описания, сочинения-рассуждения. Написание сочинения смешанного типа);
      5) «Речевые жанры: изложение, сочинение типа описания, сочинение типа повествования, сочинение типа рассуждения, сочинения с разными функционально-смысловыми типами; письмо, отзыв, репортаж; заявление, расписка, справка, тезисы, реферат, доклад, научный проект».
      36. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция:
      1) «Ситуация общения» (Стратегия и тактики общения. Официальная и неофициальная обстановка общения. Учет статуса собеседника и типа взаимоотношений с собеседником);
      2) «Правила русского речевого этикета» (Учет положительной / негативной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату. Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Русский деловой этикет);
      3) «Грамотная и корректная речь», «Участие в диалогическом и полилогическом общении», «Межкультурная коммуникация».
      37. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция. Особенности русской культуры в рамках тематического минимума.

7. Требования к уровню подготовки учащихся

      38. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      39. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      40. Учащиеся 5 класса должны знать:
      1) классификационную характеристику гласных и согласных звуков;
      2) изученные орфографические правила и основные орфоэпические нормы;
      3) нормы пунктуации в рамках простого предложения;
      4) типы значений слова и лексическую характеристику слова;
      5) характеристику частей слова, основные способы словообразования;
      6) грамматическую характеристику имени существительного и имени прилагательного;
      7) особенности изменения слов изученных частей речи;
      8) грамматическую характеристику простого предложения;
      9) структурную и смысловую характеристику текстов описания и повествования;
      10) орфографический и толковый словари.
      41. Учащиеся 5 класса должны уметь:
      1) характеризовать гласные звуки по признаку ударности/ безударности, соблюдать нормы произношения и написания безударных гласных, использовать способы проверки безударных гласных в слове;
      2) характеризовать согласные звуки по звонкости/глухости, мягкости/твердости;
      3) соблюдать нормы произношения и написания непарных согласных по мягкости/твердости, звонкости/глухости;
      4) при произношении и написании правильно оперировать знаниями о соотношении русских букв и звуков, звуковых значениях букв е, е, ю, я;
      5) осуществлять фонетический анализ слова;
      6) правильно писать слова с буквами ь, ъ и оформлять соответственно правилам прописные и строчные буквы;
      7) соблюдать нормы обозначения гласных и согласных звуков в корнях слов и правописания суффиксов и приставок;
      8) орфографически правильно оформлять существительные и прилагательные в рамках тематического минимума (правильное написание окончаний, приставок, суффиксов имени существительного; приставок, суффиксов и окончаний глаголов; приставок, суффиксов и окончаний прилагательных);
      9) владеть навыками работы с орфографическими словарями при написании словарных слов;
      10) владеть умениями: определять тип значения слова (прямое и переносное); разграничивать слова и фразеологизмы; работать с толковым словарем и словарями антонимов, синонимов, справочниками по омонимам, тематическим словарем, фразеологическим словарем; выявлять смысловое соответствие русских и казахских фразеологизмов;
      11) владеть навыками единообразного оформления частей слова, учета чередований в корнях слов;
      12) владеть умениями выявлять закономерности образования русских слов на основе наблюдений за словообразовательным гнездом в словообразовательных словарях;
      13) владеть системой знаний об имени существительном как части речи, умениями оперировать падежными формами существительного в единственном и множественном числе, определять родовую принадлежность существительного, умениями осуществлять морфологический анализ существительного;
      14) владеть системой знаний об имени прилагательном как части речи, умениями оперировать формами прилагательного, осуществлять морфологический анализ прилагательного;
      15) владеть системой знаний о глаголе как части речи, умениями оперировать глагольными формами, определять спряжение глагола, умениями осуществлять морфологический анализ глагола;
      16) владеть навыками выявления главных и второстепенных членов предложения и расстановки знаков препинания в простом предложении;
      17) владеть навыками синтаксического разбора простого предложения;
      18) владеть навыками аудирования текстов в объеме текстов для подробного и сжатого изложения (60-140 слов);
      19) владеть навыками чтения с соблюдением орфоэпических и акцентологических норм;
      20) владеть навыками письма на основе продуцирования текстов: описания, повествования, рассуждения;
      21) уметь продуцировать высказывания в рамках речевых тем;
      22) оперировать разными синтаксическими конструкциями (простым предложением, простого предложения осложненным однородными членами; сложными предложениями) в речи;
      23) владеть нормами русского литературного языка в рамках тематического минимума.
      42. Учащиеся 6 класса должны знать:
      1) классификационную характеристику гласных и согласных звуков;
      2) изученные орфографические правила и орфоэпические нормы в рамках тематического минимума;
      3) нормы пунктуации в рамках простого предложения, простого предложения, осложненного однородными членами; сложного предложения;
      4) прямое и переносное значения слов;
      5) различие слова и фразеологизма;
      6) характеристику частей слова и морфологические способы словообразования;
      7) различие словообразования и словоизменения;
      8) грамматическую характеристику имени существительного, имени прилагательного, местоимения, глагола, наречия;
      9) грамматическую характеристику словосочетания, простого предложения;
      10) структурную и смысловую характеристику текстов разных функционально-смысловых типов (описания, повествования);
      11) особенности функциональных стилей языка (книжного и разговорного);
      12) основные словари и справочники, отражающие нормы современного русского литературного языка.
      43. Учащиеся 6 класса должны уметь:
      1) владеть навыками анализа согласных звуков по звонкости/глухости, мягкости/твердости;
      2) владеть навыками соблюдения норм произношения и написания непарных согласных по мягкости/твердости, звонкости/глухости;
      3) владеть навыками учета соотношения русских букв и звуков, звуковых значений букв е, е, ю, я в слогах;
      4) уметь осуществлять фонетический анализ слова;
      5) владеть умениями уместного написания букв ь, ъ и использования прописных и строчных букв;
      6) владеть навыками применения правил обозначения гласных и согласных звуков в корнях слов и соблюдения норм правописания суффиксов и приставок;
      7) владеть практическими навыками правильного орфографического оформления существительного, глагола и прилагательного (окончаний, приставок, суффиксов имени существительного; приставок, суффиксов и окончаний глаголов; приставок, суффиксов и окончаний прилагательных), местоимений, наречий в рамках тематического минимума (-о/-а на конце наречий);
      8) владеть навыками работы с орфографическими словарями при написании словарных слов (слов с орфограммами, которые нельзя проверить);
      9) владеть умениями: определять тип значения слова (прямое и переносное); разграничивать слова и фразеологизмы; работать с толковым словарем и словарями антонимов, синонимов, справочниками по омонимам, тематическим словарем, фразеологическим словарем; выявлять смысловое соответствие русских и казахских фразеологизмов;
      10) владеть умениями характеризовать слова с точки зрения их происхождения (исконная или заимствованная лексика на основе семантических, фонетических, морфологических признаков заимствования);
      11) владеть умениями определять способ образования исконно русских слов;
      12) владеть навыками единообразного оформления частей слова, учета чередований в корнях слов;
      13) владеть навыками анализа местоимений и наречий, грамматической характеристики имени существительного, имени прилагательного и глагола;
      14) владеть навыками правильного употребления видовых форм глагола, правильного написания личных окончаний глаголов 1 и 2 спряжения;
      15) владеть навыками синтаксического анализа простого предложения, определения способов выражения второстепенных членов предложения;
      16) владеть навыками определения грамматических основ сложного предложения;
      17) владеть навыками расстановки знаков препинания в рамках простого предложения и между частями сложного предложения;
      18) владеть навыками аудирования текстов в объеме текстов для подробного и сжатого изложения (80-150 слов);
      19) владеть навыками чтения с соблюдением орфоэпических и акцентологических (правильная постановка ударения) норм;
      20) владеть навыками продуцирования текстов: описания, повествования, рассуждения;
      21) уметь продуцировать высказывания в рамках речевых тем;
      22) оперировать разными синтаксическими конструкциями (простым предложением, простым предложением, осложненным однородными членами; сложными предложениями) в речи;
      23) соблюдать нормы русского литературного языка в речи в рамках тематического минимума.
      44. Учащиеся 7 класса должны знать:
      1) классификационную характеристику гласных и согласных звуков;
      2) характеристику русского ударения и его отличие от ударения в казахском языке;
      3) изученные орфографические правила и основные орфоэпические нормы;
      4) нормы пунктуации в рамках простого предложения, осложненного однородными членами предложения, обособленными определениями и обстоятельствами, выраженными причастными и деепричастными оборотами;
      5) типы значений слова и лексическую характеристику слова;
      6) различие слова и фразеологизма;
      7) морфемный состав слова и морфологические и неморфологический (переход слова из одной части речи в другую) способы словообразования;
      8) различие словообразования и словоизменения;
      9) грамматическую характеристику слов изученных частей речи (соответственно схеме анализа существительного, прилагательного, местоимения, числительного, глагола, наречия, причастия, деепричастия);
      10) особенности изменения слов изученных частей речи;
      11) грамматическую характеристику единиц синтаксиса: словосочетания, простого осложненного предложения;
      12) структурную и смысловую характеристику текстов разных функционально-смысловых типов (описания, повествования, рассуждения);
      13) особенности функциональных стилей языка (книжного: официально-делового, научного, художественного; разговорного);
      14) основные словари и справочники, отражающие нормы современного русского литературного языка.
      45. Учащиеся 7 класса должны уметь:
      1)владеть необходимым и достаточным словарным запасом в рамках тематического минимума;
      2) владеть умениями оперировать многообразием синонимических средств, употреблять лексико-фразеологические средства с учетом их эмоциональной окраски;
      3) владеть орфографическими умениями на основе видения структуры слова и учета морфологического принципа русской орфографии (одинаковое оформление частей слова за исключением чередований);
      4) владеть навыками построения словообразовательного гнезда слов разных частей речи;
      5) владеть системными знаниями об имени числительном, причастии и деепричастии как частях речи, умениями и навыками морфологического анализа данных частей речи;
      6) владеть умениями и навыками грамматической характеристики изученных самостоятельных частей речи (имени существительного, имени прилагательного, глагола, местоимения, наречия);
      7) владеть знаниями о структуре простого и сложного предложения, практическими навыками анализа простого предложения, выявления частей сложного предложения;
      8) владеть пунктуационными навыками оформления простых и сложных предложений;
      9) владеть навыками аудирования текстов в объеме текстов для подробного и сжатого изложения (100-180 слов);
      10) владеть навыками чтения с соблюдением орфоэпических и акцентологических (правильная постановка ударения) норм;
      11) владеть навыками продуцирования письменных текстов: описания, повествования, рассуждения;
      12) владеть навыками корректировки собственного текста, расширения рамки предложения за счет второстепенных членов предложения, однородных членов предложения, лексической и местоименной замены слова, дополнения текста новыми микротемами, первоначальными навыками стилистической корректировки;
      13) владеть навыками говорения в рамках тематического минимума, активизация устной монологической речи в рамках тематического минимума;
      14) владеть нормами русского литературного языка в речи в рамках тематического минимума.
      46. Учащиеся 8 класса должны знать:
      1) системный анализ звукового состава слова;
      2) особенности постановки ударения в словах русского языка;
      3) основные орфоэпические нормы;
      4) изученные орфографические и пунктуационные правила;
      5) лексическую характеристику слова и фразеологизма;
      6) морфемный состав слова;
      7) изученные способы словообразования;
      8) различие словообразования и словоизменения в рамках изученных частей речи;
      9) грамматическую характеристику слов изученных частей речи (соответственно схеме анализа той или иной части речи);
      10) грамматическую характеристику единиц синтаксиса: словосочетания, простого и сложного предложения;
      11) структурную и смысловую характеристику текстов разных функционально-смысловых типов (описания, повествования, рассуждения);
      12) особенности функциональных стилей языка (книжного: официально-делового, научного, публицистического, художественного; разговорного);
      13) основные словари и справочники, отражающие нормы современного русского литературного языка.
      47. Учащиеся 8 класса должны уметь:
      1) владеть необходимым и достаточным словарным запасом в рамках тематического минимума;
      2) владеть умениями оперировать многообразием синонимических средств, употреблять лексико-фразеологические средства с учетом их эмоциональной окраски;
      3) владеть орфографическими умениями на основе видения структуры слова и учета морфологического принципа русской орфографии (одинаковое оформление частей слова за исключением чередований);
      4) владеть умениями и навыками грамматической характеристики изученных самостоятельных частей речи (имени существительного, имени прилагательного, глагола, местоимения, наречия, числительного, причастия и деепричастия);
      5) владеть системными знаниями о служебных частях речи ( союзах, предлогах и частицах) и междометиях;
      6) владение практическими навыками анализа простого предложения, выявления частей сложного предложения;
      7) владение системными знаниями о всех видах осложнения простого предложения (обращением, однородными членами предложения, обособленными обстоятельствами, определениями и дополнениями, вводными и вставными конструкциями, уточняющими членами предложения);
      8) владение пунктуационными навыками оформления простых, простых осложненных и сложных предложений;
      9) владеть навыками аудирования текстов в объеме текстов для подробного и сжатого изложения (120-200 слов);
      10) владеть навыками чтения с соблюдением орфоэпических и акцентологических (правильная постановка ударения) норм;
      11) владеть навыками письменного продуцирования текстов: описания, повествования, рассуждения;
      12) владеть навыками коррректировки собственного текста, расширения рамки предложения за счет второстепенных членов предложения, однородных членов предложения, лексической и местоименной замены слова, дополнения текста новыми микротемами, первоначальных навыков стилистической корректировки;
      13) владеть навыками продуцирования устной монологической речи в рамках тематического минимума;
      14) закрепление норм русского литературного языка в речи в рамках тематического минимума.
      48. Учащиеся 9 класса должны знать:
      1) фонетический анализ слова;
      2) изученные нормы орфоэпии, орфографии и пунктуации;
      3) лексическую характеристику слова и фразеологизма как элемента текста;
      4) характеристику морфем и морфемный состав слова;
      5) способы словообразования (морфологические и неморфологический);
      6) различие словообразования и словоизменения изученных частей речи;
      7) грамматическую характеристику слов изученных частей речи (соответственно схеме анализа той или иной части речи);
      8) грамматическую характеристику единиц синтаксиса: словосочетания, простого и сложного предложения;
      9) структурную и смысловую характеристику текстов разных функционально-смысловых типов (описания, повествования, рассуждения);
      10) особенности функциональных стилей языка (книжного: официально-делового, научного, публицистического, художественного; разговорного);
      11) основные словари и справочники, отражающие нормы современного русского литературного языка;
      12) основы комплексного анализа текста, принципы его интерпретации.
      49. Учащиеся 9 класса должны уметь:
      1) владеть знаниями о роли русского языка как средства межнационального общения;
      2) владеть умениями соблюдения орфографических и орфоэпических русского языка, навыками работы с орфографическими и орфоэпическими словарями;
      3) владеть достаточным объемом тематической лексики, употреблять ее в продуктивной речи с учетом стилистической окраски слов, владеть навыками работы с толковыми, двуязычными словарями;
      4) оперировать устойчивыми сочетаниями (фразеологическими оборотами), пословицами и поговорками, владеть навыками работы с фразеологическими словарями;
      5) владеть навыками видения морфемной структуры слова и знать особенности орфографического оформления морфем;
      6) владеть навыками определения способов образования русских слов с соблюдением последовательности словообразовательной цепи, навыками работы со словообразовательными словарями;
      7) владеть знаниями и умениями по морфологии на синтаксической основе, навыками разграничения служебных частей речи;
      8) владеть системой знаний о синтаксисе как науке о словосочетании, предложении и тексте;
      9) владеть навыками анализа сложных предложений, разграничения сложносочиненного, сложноподчиненного и бессоюзного предложений;
      10) владеть умениями строить текст соответственно законам организации связного высказывания определенного функционально-смыслового типа и стиля;
      11) оперировать пунктуационными правилами в письменной речи;
      12) владеть знаниями об особенностях диалогической и монологической речи, устной и письменной форм речи;
      13) владеть умениями стилистического анализа текста;
      14) владеть умениями продуцировать тексты следующих типов: описания, повествования, рассуждения; описания с элементами других типов; повествования с элементами других типов; рассуждения с элементами других типов;
      15) владеть умениями продуцировать тексты в публицистическом стиле (письмо, отзыв, репортаж);
      16) владеть умениями продуцировать тексты в официально-деловом стиле (заявление, расписка, справка);
      17) владеть умениями продуцировать тексты в научном стиле (тезисы, реферат, доклад, научный проект).
      50. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) уважение к государству и государственной символике, Конституции Республики Казахстан, внешней и внутренней политике государства, основным Законам РК и правопорядку;
      2) активную гражданскую позицию, высокие патриотические чувства, готовность к служению своей Родине и защите ее интересов;
      3) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к русскому языку и языкам других национальностей и этносов, проживающих на территории Казахстана;
      4) уважение к истории, культуре, традициям и другим ценностям казахстанского народа;
      5) стремление оберегать и приумножать природные богатства страны, родного края;
      6) экологическую культуру, активную жизненную позицию в охране окружающей среды;
      7) положительное отношение к здоровому образу жизни, стремление к сохранению своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      8) высокую культуру успешной речевой коммуникации, соблюдение этических норм, принципов и постулатов общения;
      9) инициативу, готовность и способность к самообразованию, самореализации, созидательному труду;
      10) уважение к ветеранам войны и труда, старшему поколению, заботу о младших и социально незащищенных, доброжелательность к другим;
      11) адекватную оценку особенностей социальной среды, противостояние к антиобщественным явлениям, деструктивным воздействиям противоправного, националистического, религиозно-экстремистского характера;
      12) заинтересованность и самостоятельную позицию в выборе профессии и специальности.
      51. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) применять систему полученных знаний по основам наук в учебно-практической и исследовательской деятельности;
      2) осуществлять анализ, обработку, синтез современных достижений науки, техники и технологий, обрабатывать полученную научную информацию;
      3) использовать методы познания, прогнозирования, проектирования, конструирования, исследования, эксперимента;
      4) реализовывать комплекс знаний и умений успешного речевого общения в условиях полиязыковой и межкультурной коммуникации.

8. Приложение

52. Приложение А - Тематический минимум для 5-9 классов

Класс	Тематический блок
Класс	Человек	Общество	Природа
5	1. Жизнь человека. 2. В здоровом теле – здоровый дух.	1. Школьные годы чудесные. 2. Для чего существует язык. 3. Путешествие по родному краю. 4. Москва – сердце России. 5. Мы в сфере обслуживания. 6. В ателье. 7. В парикмахерской. 8. В фотостудии. 9. В химчистке. 10. В столовой (кафе). 11. О спорт, ты – жизнь! 12. Знакомимся с искусством.	1. Люблю я пышное природы увяданье. 2. Здравствуй, зимушка-зима! 3. Весна в окно стучится 4. Лето – звонкая пора
6	1.«По одежке встречают…». 2. «В человеке должно быть все прекрасно…». 3. Внешность человека и его нравственные качества.	1. Знание – сила. 2. Книга – источник знаний. 3. В мертвых книгах крохотные знаки собраны в бессмертные слова. 4. Этот многообразный спортивный мир 5. На приеме у врача. 6. В мире красок. Живопись во всем ее многообразии. 7. Родившая Пушкина русская земля.	1. Жемчужины Казахстана. 2. Природа России. 3. Страна березового ситца. 4. Мой ласковый и нежный зверь.
7	1. Способности, склонности, увлечения, интересы человека. 2. Нет предела совершенству (о совершенствовании личности, о познании мира). 3. Человек в языке. 4. Правильная речь – признак культуры. 5. Эмоции, которые мешают нам жить. 6. Эмоции, которые делают нас счастливыми. 7. Здоровый образ жизни. 8. От каждодневных тренировок до больших побед…	1. Образованный человек. 2. Каким стать? 3. Учимся ценить время. 4. Мир профессий. 5. Музыка, песни, танцы. 6. Казахстан: обычаи, традиции, праздники 7. Россия: обычаи, традиции, праздники. 8 .Газеты и журналы в нашей жизни.	1.Мир растений. 2.Мир животных.
8	1. Человек в языке и речи. Речь человека. 2. Нравственные ценности человека. 3. Береги честь смолоду 4. Темперамент и характер человека.	1. О мировых языках. 2 .Казахстан на карте мира. 3. Неповторимый облик русских городов. 4. Новое время – новые профессии. 5. С чего начинался спорт (Из истории спорта, олимпийских игр). 6. От каждодневного труда до великих открытий. 7. Мир науки. Труд ученого. 8. Мир театра и кино. 9. Мы знаем, время растяжимо. 10. Путешествие и туризм. 11. Чудеса света. 12. У голубого экрана: интересное и полезное.	1. Моря, реки, озера. 2. Роль воды в жизни человека. 3. Загадки и тайны природы.
9	1. О возможностях человека. 2. Как найти тебя, призвание мое? 3. Человек – наука – прогресс.	1. Государственный язык и язык межнационального общения. Родной язык. 2. Я говорю на нескольких языках. 3. Из истории тюркской письменности. 4. Из истории славянской письменности. 5. Язык писателя как итог великого труда души. 6. Красота языка в устах художников слова. 7. Древние города Казахстана. 8. Казахстан сегодня. 9. Прошлое и настоящее России. 10. Золотое кольцо России. 11. Известные ученые России и Казахстана. 12. Роль спорта в моей жизни. 13. Искусство создавать здания, сооружения, памятники. 14. Декоративное прикладное искусство. 15. Олимпийские и неолимпийские виды спорта. 16. О современных технологиях.	1.Земля – кормилица. 2.Экологическая грамотность и культура.

      53. Приложение Б - Материал для совершенствования орфографической грамотности при изучении при работе с текстом (внеурочная индивидуальная работа с учащимися). Орфографические правила, связанные с морфологией:
      1) «Имя существительное» (Буквы Е и И в падежных окончаниях существительных. Буквы О и Е после щипящих и Ц в окончаниях существительных. Буква Е в суффиксе -ЕН-существительных на -мя. Слитное и раздельное написание НЕ с существительными. Буквы Щ и Ч в суффиксе - ЩИК- /-ЧИК-. Гласные Е и И в суффиксах существительных -ЕК-/-ИК-. Гласные О и Е после щипящих в суффиксах существительных. Употребление Ь на конце существительных после щипящих);
      2) «Имя прилагательное» (Буквы О и Е после щипящих и Ц в окончаниях прилагательных. Безударные гласные в окончаниях имен прилагательных. Краткие прилагательные с основой на шипящую. Слитное и раздельное написание НЕ с прилагательными. Буквы О и Е после щипящих и Ц в суффиксах прилагательных. Н и НН в суффиксах прилагательных. Различение на письме суффиксов прилагательных -К- и -СК-. Дефис в сложных прилагательных. Н и НН в суффиксах полных прилагательных, образованных от глаголов. Н и НН в суффиксах кратких прилагательных, образованных от глаголов. Гласные перед одной и двумя буквами Н в прилагательных, образованных от глаголов);
      3) «Глагол» (Не с глаголами. Мягкий знак после щипящих в неопределенной форме глаголов и во втором лице единственного числа. -ТСЯ и -ТЬСЯ в глаголах. Буквы Е и И в окончаниях глаголов 1 и 2 спряжения. Мягкий знак в глаголах повелительного наклонения. Гласные в суффиксах глаголов -ОВА- (-ЕВА-) и -ЫВА- (-ИВА-);
      4) «Имя числительное» (Мягкий знак в середине числительных. Буква И в окончаниях количественных числительных от 11 до 19);
      5) «Причастие» (Гласные в суффиксах действительных причастий настоящего времени. Гласные в суффиксах страдательных причастий настоящего времени. Слитное и раздельное написание НЕ с причастиями. Одна и две буквы Н в суффиксах полных страдательных причастий прошедшего времени. Одна и две буквы Н в суффиксах кратких страдательных причастий прошедшего времени. Гласные перед одной или двумя Н в страдательных причастиях. Буквы Е и Е после шипящих в суффиксах страдательных причастий прошедшего времени);
      6) «Деепричастие» (Раздельное написание НЕ с деепричастиями);
      7) «Наречие» (Слитное и раздельное написание НЕ с наречиями. Буквы Е и И в приставках НЕ- и НИ- отрицательных наречий. Н и НН в наречиях на -О и -Е. Буквы О и А на конце наречий. Дефис между частями слова в наречиях. Мягкий знак после шипящих на конце наречий);
      8) «Предлог» (Слитное и раздельное написание предлогов, образованных от наречий. Слитное и раздельное написание предлогов, образованных от существительных с предлогами. Буквы Е на конце предлогов в течение, в продолжение, вследствие);
      9) «Союз» (Слитное написание союзов также, тоже, чтобы);
      10) «Частица» (Дефисное написание частиц -ТО со словами. Дефисное написание частицы -КА со словами. Междометие. Дефис в междометиях).
      54. Приложение В. Материал для совершенствования пунктуационной грамотности при работе с текстом (внеурочная индивидуальная работа с учащимися):
      1) «Знаки препинания на конце предложения»;
      2) «Знаки препинания при однородных членах предложения без обобщающих слов и с обобщающим словом»;
      3) «Знаки препинания при обращениях»;
      4) «Знаки препинания при междометиях»;
      5) «Знаки препинания при вводных словах и вводных конструкциях»;
      6) «Тире в неполном предложении», «Тире между подлежащим и сказуемым»;
      7) «Знаки препинания в предложениях с обособленными членами предложения»;
      8) «Знаки препинания в предложениях с уточняющими членами предложения»;
      9) «Знаки препинания в предложениях со сравнительным оборотом»;
      10) «Знаки препинания в предложениях с прямой речью»;
      11) «Знаки препинания при цитировании»;
      12) «Пунктуационное оформление диалога»;
      13) «Знаки препинания в ССП»;
      14) «Знаки препинания в СПП»;
      15) «Знаки препинания в БСП».

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
29-қосымша

Негізгі орта білім деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Орыс әдебиет» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде емес)

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета в 5 классе

      13. На изучение курса выделено 34 часа, из них на: чтение и изучение – 27 часов, внеклассное чтение – 4 часа, развитие речи – 3 часа.
      14. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Значение художественной литературы в жизни человека» – 2 ч. (Художественная литература как учебный предмет. Роль художественной литературы в жизни человека. Писатели о роли книги в жизни человека и общества. Книга как духовное завещание одного поколения другому. Изображение природы разными поэтами: общее и различное в описаниях. Радостная, яркая, полная движения картина осенней природы. Краски, звуки, запахи как воплощение красоты жизни К.Бальмонт. «Осень». А.Фет. «Ласточки пропали». В.Санги. «Радость». Д.Досжанов. «Родник»);
      2) «Устное народное творчество» – 4 ч. (Понятие о фольклоре (устное народное творчество). Фольклор - коллективное устное народное творчество. Коллективное и индивидуальное в фольклоре. Преображение действительности в духе народных идеалов. Малые жанры фольклора. Русский детский фольклор: детские народные песни, дразнилки и считалки, небылицы. Сопоставление с казахским детским фольклором. Пословицы и поговорки как отражение народной мудрости. Колыбельные песни. Сопоставление с казахскими колыбельными песнями. Обобщение изученного материала. Литературная копилка);
      3) «Сказки народов мира» – 8 ч. (Сказка – вид народного творчества. Виды сказок. Художник и сказка. Богатство отражения мира в произведениях фольклора. Народная мораль в характере и поступках героев. Нравоучительный и философский характер сказок. «Иван-царевич и Серый волк». Иван-царевич – победитель житейских невзгод. Животные-помощники. Особая роль чудесных противников – Бабы-яги, Кощея Бессмертного. Поэтика волшебной сказки «Сестрица Аленушка и братец Иванушка». «Морозко» (русские народные сказки). Народная мораль в сказке: добро торжествует, зло наказывается. Поэтика волшебной сказки. Сопоставление с казахскими волшебными сказками. Нравственная взыскательность и эстетическое совершенство народных сказок. Система образов. Образ главного героя. Особенности сюжета сказки. Столкновение добра и зла. «Алдар Косе и хвастливый бай» (казахская народная сказка). «Честный мальчик» (корейская народная сказка). «Лев, волк и лиса» (уйгурская народная я сказка). Нравоучительный и философский характер сказок. Герои сказки в оценке автора-народа. Особенности сюжета. «Заработанный рубль». Тема и основная мысль произведения (грузинская народная сказка). С.Козлов. Тема. Композиция произведения. Идея. «Как ежик с медвежонком протирали звезды». Сочинение);
      4) «Стихи и проза: общее и различия» – 5 ч. (Чем стихи отличаются от прозы. Эмоциональная насыщенность содержания – характерные черты поэзии. Стихи. С.Я.Маршак. «Сказка про короля и солдата». И.В.Данко. «Дождик, деревце и мальчик». Р.Сеф. «Чудо». «В лесу». Радостное восприятие жизни. Мотив единства красоты человека и природы. И.Бунин. «Лес точно терем расписной». Ф.И.Тютчев. «Чародейкою зимою...». И.Суриков. «Первый снег». «Детство». Н.Асеев. «Лыжи». В.Левановский. Своеобразие языка стихотворений. Эпитет. Олицетворение. Сравнение. «В лесу». И.Никитин. «Встреча зимы». Стихотворный ритм как средство передачи чувств и настроений. Информативность и изобретательность – главные достоинства прозы. Проза. Л.Воронкова. «Радости». Н.Гай. «Какой бывает снег?». Величие зимнего пейзажа. Писатель о величии и красоте русской зимы. Словесное рисование);
      5) «Юмор в литературе» – 8 ч. (Понятие о юморе. Юмор и веселое балагурство, связь с увлекательными приключениями на страницах юмористических произведений. С.Маршак. «Вот какой рассеянный...» Н.Носов. «Как Незнайка сочинял стихи». С.Дриз. «Где же привет?» Г.Остер. «Если ты пришел к кому-то...». Изображение внутреннего мира ребенка, его интересов и мечтаний. Характер главного героя. Гимн неисчерпаемым возможностям человека. Н.Носов. «Фантазеры». К.Чуковский. «Федорино горе». Н.Гарнет, Д. Хармс. «Очень - очень вкусный пирог». Черты характера героев. Н.Носов. «Мишкина каша». А.Дуйсенбаев. «Ох, устала я!» Г.Давлетов. «Болтушка Гюлькай». Внутренний мир героев. Сочинение юмористического характера. Юмористические зарисовки).
      15. В курсе литературы в 5 классе изучаются базовые понятия (художественная литература, устное народное творчество, фольклор, пословицы и поговорки, сказка, виды сказок, стихи, песня, проза, тема, идея, система образов, главный герой, сюжет, композиция, юмор).
      16. Для внеклассного чтения предложены следующие произведения:
      1) «Лиса и коза» (казахская сказка);
      2) «Иван – крестьянский сын и Чудо-Юдо» (русская народная сказка);
      3) «Кукушка» (ненецкая народная сказка), «Золотой гусь»; О.Бундур «Запахи дня»;
      4) В.Драгунский «Друг детства», «Как Павел учил английский язык», «Что любит Мишка?», «Он живой и светится»;
      5) С.Михалков «А что у вас?»;
      6) А.Волков «Изумрудный город» (отрывок);
      7) К.Тангрыкулиев «Хан и хлеб»;
      8) Ю.Сотник «Райкины пленники»;
      9) А.Усачев «Очень странный разговор»;
      10) В.Бианки «Синичкин календарь»;
      11) Д.Свифт «Путешествия Гулливера» (отрывок);
      12) А.Дуйсенбаев «Счастье Насреддина»;
      13) «Мешок» (татарская детская песенка);
      14) А.Барто «Веревочка», С.Михалков «Мой щенок»;
      15) Д.Н.Мамин-Сибиряк «Сказка про храброго зайца – длинные уши, косые глаза, короткий хвост»;
      16) С.Баруздин «Павкина задача»;
      17) Г.Скребицкий «Пушок», «Ушан», «Воришка»;
      18) Д.Родари «Сказки по телефону»;
      19) Р.Д.Киплинг «Рикки – Тикки – Тави»;
      20) Х.Андерсен «Стойкий оловянный солдатик».
      17. Произведения для заучивания наизусть:
      1) И.Бунин «Лес точно терем расписной»;
      2) Ф.И.Тютчев «Чародейкою зимою...»;
      3) Н.Гарнет, Д. Хармс «Очень – очень вкусный пирог»;
      4) Ф.И. Тютчев «Весенние воды», К.Чуковский «Федорино горе», С.Есенин «Вот уж вечер».

3. Базовое содержание учебного предмета в 6 классе

      18. На изучение курса выделено 34 часа, из них на: чтение и изучение – 26 часов, внеклассное чтение – 4 часа, развитие речи – 4 часа.
      19. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Мифы народов мира» – 2 ч. (Понятие о мифе и мифологии. Особенности мифа. Отличие мифа от героических сказаний и сказок. Общее мифа и сказок. Мифы Древней Греции. Подвиги Геракла (Геракл очищает Авгиевы конюшни. Шестой подвиг Геракла. Яблоки Гесперид. Двенадцатый подвиг Геракла). Славянская мифология. Древнетюркские мифы. Легенда о земле Боровое);
      2) «Устное народное творчество» – 2 ч. (Сказки. Корни сказок. Виды сказок. Добро. Зло. Поучительное в сказке. Характеристика поступков героев. Волшебная сказка. Царевна лягушка. Народная мораль в характере и поступках героев. Образ невесты-волшебницы. Иван Царевич - победитель житейских невзгод. Животные-помощники. Особая роль чудесных противников - Бабы-яги, Кощея Бессмертного. Народная мораль в сказке: добро торжествует, зло наказывается. Поэтика волшебной сказки. Связь сказочных формул с древними мифами. Изобразительный характер формул волшебной сказки. Фантастика в волшебной сказке. Сказочный зачин. Образы волшебной сказки. Чудеса в сказке. По щучьему велению. Комические элементы. Тема и идея сказки. Сопоставление с казахской волшебной сказкой (по выбору). Сказка о животных. Аист и соловей. Особенности сказок о животных. Сопоставление с казахской сказкой о животных (по выбору). Бытовая сказка. Болтливая жена. Особенности. Характеры. Предмет осмеяния. Сопоставление с казахской бытовой сказкой (по выбору). Скороговорки. Загадки. Наиболее древний жанр. Особенности Е.Трутнева. Загадки. Глубокие познания в области устного народного творчества. Пословицы и поговорки. Поучительный смысл. Основные темы. Отличие пословиц от поговорок. Сопоставление с казахскими пословицами и поговорками. Поэзия жырау. Понятие о жырау. Тема национальной независимости. Долг поэта. Асан Кайгы. Степь, где водятся сайгаки… Сочинение);
      3) «Лирика Востока» – 1 ч. (Д. Руми. Рассказ о винограде. Низами. Прямой и честный сделай шаг… Афоризмы);
      4) «От народной сказки к литературной» – 3 ч. (Понятие о литературной сказке. Отличие литературной сказки от народной. А.С.Пушкин. Сказка о царе Салтане. Тема, идея сказки. Образы. Сказочные элементы. Л.Н.Толстой. Белка и волк. Назидательный смысл сказки. Сказочные элементы. Тема и идея. Д. Мамин-Сибиряк. Серая Шейка. Тема и идея сказки. Драматические элементы. Роль природы. Смысл финала сказки. А.М.Горький. Воробьишко. Реалистические элементы и сказочные образы. Поучительный смысл сказки. К-Х.Андерсен. Снежная Королева. Тема, идея. Романтизм в сказке. Элементы волшебной сказки и специфика литературной сказки);
      5) «Басня» – 2 ч. (Басня как жанр литературы. Персонажи басен. Аллегория. Отличие басни от сказки о животных. Комические персонажи. Язык и стиль. И.А.Крылов. Стрекоза и муравей. Лебедь, Щука и Рак. Мораль басни. Портрет стрекозы и муравья. Комизм басни. Тема единства и согласия – залог успеха. С.Михалков. Муха и пчела. Муха и лев. Общие сюжеты с баснями Крылова. Своеобразие. Сопоставление с баснями казахской литературы. Обобщение. Выразительное чтение басен (инсценирование);
      6) «Золотой век русской литературы» – 3 ч. (А.С.Пушкин – светило русской поэзии. Я памятник воздвиг себе нерукотворный – поэтическое завещание. Абай – светило казахской поэзии. Стихи Абая (по выбору). М.Ю. Лермонтов. Утес. На севере диком. Знакомство с антитезой. Ощущение одиночества утеса через образ пустыни. Суть бытия, скоротечность времени. Русская классика и казахские переводы. Гармония природы и человека. Романтическая эстетика. Рифма. М.Ю. Лермонтов и Абай. Абай. Қараңғы түнде тау қалғып. М.Ю. Лермонтов. Из Гете);
      7) «Тема природы в фольклоре и литературе» - 3 ч. (Фольклорное наследие. Пейзажная лирика. Народные приметы. Пословицы. Времена года. А.С.Пушкин. Уж небо осенью дышало. Зимнее утро. Пейзажная лирика Пушкина характеризуется чаще элегическим настроением. Н.А.Некрасов. Славная осень. Зеленый шум. Социальный контекст поэм. Строительство николаевской железной дороги. Пейзажная лирика. Метафора, эпитет в пейзажной лирике. Ф.И.Тютчев. «Есть в осени первоначальной…». Ощущение простора, красоты наступившей осени. Роль эпитетов. А.А.Фет. Я пришел к тебе с приветом. А.А.Ахматова. Весна. С.А.Есенин. С добрым утром! Метелица. В.Суслов. Слушал шорох тишину. По Н.Сладкову. Медвежий характер. Э. Мошковская. Жил на свете один человечек. По А.Барто. Считалочка. Г.Харлампьев. Покинутое гнездо. Чувство прекрасного, бережное отношение к природе. А.А.Ахматова. Весна. По Г.Скребицкому. Крылатые гости. По В.Голышкину. На что похож снег? Как встречают Новый год);
      8) «Тема детства в литературе» – 2 ч. (Н.А.Некрасов. Мужичок с ноготок. Народность и реалистический стиль поэзии Некрасова. М.Е.Салтыков-Щедрин. На барском дворе. Тема крепостного гнета и помещичьего произвола. Страдания детей и тема насилия над детьми. Социальная тема прозы. Г.Сенкевич. Янко – музыкант. Трагизм участия крепостных детей. Лиризм повествования. В.Драгунский. Девочка на шаре. Лирическая тема повествования, красота первого чувства и проблема нравственного становления личности);
      9) «Уроки доброты» – 3 ч. (Нравственная основа рассказов. Любовь к животным и чувство сострадания как этическая программа писателей. И. Скляревский. Живем в одуванчике. Н.А.Некрасов. Дедушка Мазай и зайцы. И.С.Тургенев. Перепелка. Л.Н.Толстой. Старая лошадь. Д.Мамин-Сибиряк. Приемыш. А.Алексин. Актриса);
      10) «Уроки этики» – 1 ч. (Тема вежливости. Соблюдение правил этикета как нормы поведения. Г.Остер. Вредные советы. В.Д.Берестов. Дракон. По В.Осеевой. Волшебное слово. Ю.Трифонов. Мы любим людей успеха);
      11) «Тема школы в литературе» – 2 ч. (Комическая тема путаницы и роль фантазии в литературе. Загадки-складки. Б.Заходер. География всмятку. В.Росин. Чужая пятерка. По В.Голявкину. Как я всех обмануть хотел. Анекдоты из школьной жизни. По Я.Тайцу. Две ученицы и тридцать учителей. По Л.Пантелееву. Буква «ты». Подарок. То спишите, то не «спешите»);
      12) «Тема спорта в литературе» – 1 ч. (Любовь к спорту – способ закалки характера. В здоровом теле – здоровый дух. В.Львовский. Песенка о зарядке. В.Голышкин. Вратарь);
      13) «Мир вокруг нас. Мой Казахстан» – 1 ч. (Обычаи и традиции разных стран. А.Байтурсынов. Аққу, шортан, һәм шаян. Нравоучительный рассказ. Развлекательный рассказ. Комический рассказ. Писатели о языке. Языки?...Это очень просто! Казахский язык).
      20. В курсе литературы в 6 классе изучаются базовые понятия (миф, устное народное творчество, пословицы, поговорки, загадки, скороговорки, жырау, сказка, народная сказка, литературная сказка, виды сказок (волшебная, бытовая, о животных), басня, песня, рифма, поэзия, пейзажная лирика, рассказ, виды рассказов, тропы (аллегория, антитеза, метафора, эпитет), афоризм).
      21. Для внеклассного чтения предложены следующие произведения:
      1) «Геракл убивает Немейского льва», «Титан Атлант и счастливая Аркадия» (мифы Древней Греции);
      2) «Сказка – загадка», «Солдатская сказка» (сказки-загадки из русского фольклора);
      3) «Сто гусей», «Встреча на Тогызторау», «Находчивый Саудабай», «Отзывчивые братья», «Удачный обмен» (задачи-загадки из казахского фольклора);
      4) сказы П.Бажова «Каменный цветок», «Горный мастер»;
      5) Х.-К. Андерсен «Дикие лебеди»;
      6) «Тысяча и одна ночь», «Рассказ о царе Шахрияре», «Сказка о Синдбаде-мореходе» (арабская народная сказка);
      7) И.А.Крылов «Волк и ягненок», «Квартет»;
      8) А.Н.Майков «Колыбельная песня»;
      9) В.Я.Брюсов «Колыбельная»;
      10) А.П.Чехов «Первый снег»;
      11) Ю.Нагибин «Зимний дуб»;
      12) Б.Майлин «Дождливый день»;
      13) А.Твардовский «Меж редеющих верхушек»;
      14) И.Василевский «Сколько лет сосне?»;
      15) И.Суриков «Вот и лед на речке треснул»;
      16) Э.Мошковская «Дедушка-дерево»;
      17) А.Н.Плещеев «Птичка»;
      18) И.С.Тургенев «Воробей»;
      19) В.И.Белов «Скворцы»;
      20) Д.С.Мамин-Сибиряк «Вертел»;
      21) М.Зощенко «Золотые слова»;
      22) В.Гюго «Козетта»;
      23) А.Гайдар «Тимур и его команда»;
      24) В.Сотник «Как меня спасали»;
      25) Н.Заболоцкий «Некрасивая девочка»;
      26) А.Г.Алексин «Самый счастливый день», «За что любят?»;
      27) О.Григорьев «Встаньте с этого дивана»;
      28) Н.Носов «Как я решал задачу», «Марафонский бег»;
      29) А.Чайковский «Как родились олимпийские игры»;
      30) Легенда о происхождении шахмат;
      31) Е.Пермяк «Вечный король»;
      32) К.Паустовский «Телеграмма», «Старый повар»;
      33) В.М.Шукшин «Сельские жители»;
      34) В.Распутин «Уроки французского»;
      35) Асан Кайгы «Эй, хан, без меня тебе не знать»;
      36) Казтуган «Земля, земля родная кругом»;
      37) Ф. Искандер «Тринадцатый подвиг Геракла»;
      38) В.Токарева «Зигзаг»; М.Задорнов «Настоящая подруга»;
      39) В. Солоухин «Уроки телепатии»;
      40) И.Грекова «Как хорошо у Ларичевых».
      22. Произведениями для заучивания наизусть являются:
      1) И.А.Крылов (1 басня);
      2) А.С.Пушкин (2 стихотворения);
      3) М.Ю. Лермонтов (1 стихотворение);
      4) Н.А.Некрасов (1 стихотворение);
      5) Ф.И. Тютчев (1 стихотворение);
      6) А.А.Фет (1 стихотворение);
      7) С.А. Есенин (1 стихотворение).

4. Базовое содержание учебного предмета в 7 классе

      23. На изучение курса выделено 34 часа, из них на: чтение – 26 часов, развитие речи – 4 часа, внеклассное чтение – 4 часа.
      24. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Искусство быть читателем» – 2 ч. (Книга в твоей жизни. Художественный текст. Виды и формы художественного текста. Особенности художественного произведения. И.А.Бунин. «Листопад». М.Ю. Лермонтов. «Осень». К. Паустовский. «Осень». А.Яшин. «Спешите делать добрые дела!»);
      2) «Литературная сказка» – 6 ч. (Понятие о литературной сказке. Виды сказок. П. Ершов. «Конек – горбунок». Любовь к родному краю. Элементы народного творчества. Г.К. Андерсен. «Гадкий утенок». Добро и зло. Трудная жизнь. «Пятеро из одного стручка». Сходство сказочных героев с людьми. П.Треверс. «Мэри Поппинс» (Мраморный мальчик). Чудеса в литературной сказке. Мраморная статуя. А.Сент-Экзюпери. «Маленький принц». Маленькая планета. Герой сказки – принц. С.Я. Маршак. «Двенадцать месяцев». Рассказ о самом главном и важном. Герои драматической сказки. Е.С. Вельтистов. «Приключения Электроника». Волшебники в жизни. Сказки о будущем. Воплощение мечты в жизнь. Обобщение изученного материала. Литературная викторина «В мире сказок»);
      3) «Басня» – 2 ч. (Басня как жанр литературы. Основоположник басни. Персонажи басен. Аллегория. Сюжет крыловской басни. И.А.Крылов. «Мартышка и очки». «Слон и Моська». С.Михалков. «Слон-живописец». «Чудак». Обобщение изученного материала. Инсценирование сказки или басни);
      4) «Лирика», «Художественный образ в лирике» – 4 ч. (Лирические произведения: восторг, радость, грусть и печаль, мысли и переживания. Природа в художественной литературе. А.С.Пушкин. «Гонимы вешними лучами…». А.Я.Плещеев. «Весна». А.Я.Пришвин. «Золотой луг». «Деревья в плену». Л.Бромлей. «Для всех». С.А. Есенин. «Ночь». «Береза». И. Никитин. «Вечер». Сочинение);
      5) «Рассказ» – 5 ч. (Понятие о рассказе. Жизнь героев. Образ рассказчика. Портрет. Л.Н.Андреев. «Петька на даче». В.Путилина. «Вишневая ветка». Ю.Яковлев. «Где начинается небо». Д.Мамин-Сибиряк. «Волки». Сочинение);
      6) «Образ детей в художественной литературе» – 5 ч. (Сюжет. Содержание. Оценка поступков литературных героев. М.Горький. «В людях». Страдания детей и тема насилия над детьми. Социальная тема прозы. А.Н. Толстой. «Детство Никиты». Рассказ о той поре, которая дается один раз человеку и не повторяется. Но детство помнит каждый человек. А.Гайдар. «Тимур и его команда». Писатель рассказывает мальчишкам и девчонкам, какая была жизнь, как ценить, беречь и любить Родину. Ч.Айтматов. «Белый пароход». Судьба мальчика. Добро и зло сюжет повести. М.Кабанбаев. «Арстан, я и виолончель». Дружба мальчика с собакой. Музыка в жизни человека. Дж. Лондон. «Сказание о Кише». Легенда о жизни северных индейцев. Имя-легенда. Эссе);
      7) «Юмор и сатира в литературе» – 2 ч. (Юмор в литературе. Юмористическое произведение. Юмор и сатира. Доброжелательный смех. Гневный смех. М.Твен. «Великолепный маляр». К.Паустовский. «Кот-ворюга». Г.Остер. «Вредные советы»).
      25. В курсе литературы в 7 классе изучаются базовые понятия: художественный текст, литературная сказка, басня, лирика, сюжет, художественный образ, рассказ, рассказчик, лирический герой, портрет, юмор, сатира, легенда, аллегория.
      26. Для внеклассного чтения предложены следующие произведения:
      1) А.Сейдимбеков «Женщина – мать»;
      2) Ю. Яковлев «Стриженый черт»;
      3) М.Кабанбаев «Солнце в одуванчиках»;
      4) Д.Руми «Спор о слоне»;
      5) А.Фет «Ночь»;
      6) А.Майков «Летний дождь», «Весна»;
      7) А.ПЧехов «Каштанка»;
      8) Д.Ушинский «Поездка из столицы в деревню»;
      9) А.Н. Толстой «Детство Никиты» (глава из повести);
      10) Л.А.Кассиль «Кондуит и Швамбрания» (отрывки);
      11) А.Грин «Алые паруса»;
      12) Ы.Алтынсарин «Каракылыш», «Сметливость мальчика»;
      13) В.Гауф «Карлик Нос», «Сказка, дочь королевы Фантазии»;
      14) Я.и И. Гримм «Храбрый портной»;
      15) А.Сент-Экзюпери «Маленький принц» (отрывки);
      16) К.Булычев «Джин в коробке»;
      17) Д.Н.Мамин-Сибиряк «Зимовье на Студеной»;
      18) А.И.Куприн «Белый пудель»;
      19) В.П.Катаев «Цветик – семицветик»;
      20) А.Г.Алексин «Самый счастливый день»;
      21) А.Фет «Чудная картина», «Печальная береза»;
      22) А.Толстой «Звонче жаворонка пенье»;
      23) И.Бунин «Не видно птиц»;
      24) Н.В. Думбадзе «Я, бабушка, Илико и Иларион» (отрывки из романа).
      27. Произведениями для заучивания наизусть являются:
      1) А.Яшин «Спешите делать добрые дела!»;
      2) И.А.Крылов «Мартышка и очки», «Слон и Моська»;
      3) С.Михалков «Чудак»;
      4) А.С.Пушкин «Гонимы вешними лучами…»;
      5) А.Я.Плещеев «Весна»;
      6) С.А.Есенин «Ночь», «Береза»;
      7) И.Никитин «Вечер»;
      8) М.Ю. Лермонтов «Осень»;
      9) А.Фет «Ночь»; А.Майков «Весна».

5. Базовое содержание учебного предмета в 8 классе

      28. На изучение курса выделено 34 часа, из них на: чтение и изучение - 27 часов, внеклассное чтение - 3 часа, развитие речи - 4 часа.
      29. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Бессмертие народа в его языке» – 1 ч. (Писатели о языке. Интерес русских писателей к историческому прошлому. Абай Кунанбаев о необходимости овладения русским языком и передовой русской и мировой культурой. Духовная эволюция автора. Двадцать пятое слово – назидание Абая);
      2) «Тема Востока в литературе» – 5 ч. (А.Никитин – подвижник, духовный деятель, патриот, вдохновитель. «Хождение за три моря» (фрагменты из 2 частей). Особенности содержания и формы путевого очерка. Описание быта и нравов индийского народа. Характеристика литературного героя. Дж.Байрон – поэт-романтик. Своеобразие лирики Дж.Байрон, отражение в ней высоких идеалов. Поэма «Корсар». Жизненная основа поэмы. Образ романтического героя в поэме. А.С. Пушкин. Жизнь и творчество (краткий обзор). Особенности художественной манеры поэта. Поэма «Бахчисарайский фонтан». Историческая основа поэмы. Проблематика поэмы. А.С.Пушкин и Абай. М.Ю.Лермонтов – певец Родины. Поэма «Беглец» («Горская легенда»). История создания, особенности композиции поэмы. Тема Кавказа в творчестве поэта. Основная идея поэмы. Гете - М.Ю. Лермонтов - Абай. И.С.Тургенев. Лебединая песня «Восточная легенда». Стихотворная и прозаическая речь. Художественный перевод. Абай Кунанбаев «Масгут»);
      3) «Тема Родины в русской литературе» – 7 ч. (Н.В.Гоголь. Жизнь и творчество (обзор). Повесть «Тарас Бульба». «Поэма …великих страстей» В.Г.Белинский. Историческая основа повести. Образ Тараса Бульбы - воплощение ратного духа запорожцев. Сравнительная характеристика Остапа и Андрия. Нравственная оценка личности героя. Отображение исторических событий в повести Гоголя «Тарас Бульба». Судьба человеческая и народная в повести. Историческая правда и вымысел. И.С.Тургенев. Рассказ «Бежин луг» (в сокращении). Образы крестьянских детей в рассказе И.С.Тургенева «Бежин луг». Красота русской природы в рассказе «Бежин луг». Н.А.Некрасов – поэтический выразитель эпохи. Стихотворение «Школьник». Проблема народного образования. Н.С.Лесков. Рассказ «Дурачок». Смысл названия: кого надо считать дураком? Что за люди любопытные? Кто и почему называет их дурачками? Душевные качества и нравственные принципы героя. Сочинение);
      4) «Тема силы воли и мужества человека» – 3 ч. (В.Г. Короленко – писатель-гуманист. Повесть «Слепой музыкант». Искусство в судьбе человека. Проблема нравственного выбора героев. Мотив поиска счастья. Точность и лаконизм повести. Н.А. Заболоцкий. Стихотворение «Не позволяй душе лениться». Труд души по стихотворению Н.А. Заболоцкого «Не позволяй душе лениться». Суровая, трагическая правда жизни в стихотворении. «Не позволяй душе лениться», внешне спокойный и внутренне напряженный тон монолога. Афоризмы. Сочинение);
      5) «Тема человека и природы в литературе» – 5 ч. (П.Н.Васильев – поэт исключительного дарования. Особенности художественной манеры поэта. «Иртыш». Образ могучей и полноводной реки. Мастерство П.Н.Васильева. Особенности композиции. Гуманистическая позиция автора. Ч.Т.Айтматов - народный писатель Киргизии. Роман «Плаха». Идейно-художественное своеобразие романа. Проблемы современного общества в романе. Тема защиты природы в романе «Плаха». О.О. Сулейменов – поэт и ученый. Стихотворение «Волчата». Тема взаимоотношения человека к природе. Одухотворенность природы, единство с ней человека. Глубина, философичность лучших стихотворений поэта. Г.Д.Гребенщиков – писатель из Казахстана. Повесть «Ханство Батырбека». Безрадостная картина жизни степного аула. Нравственные проблемы произведения. Сочинение);
      6) «Тема героизма казахстанцев в годы Великой Отечественной войны» – 4 ч. (А.А.Бек. Жизнь и литературная судьба (обзор). Повесть «Волоколамское шоссе». История создания произведения. Проблематика и система образов. Мысль автора о моральной ответственности человека за все происходящее вокруг. Особенности композиции повести. Б.Момыш-улы – легендарная личность (обзор). Повесть «За нами – Москва». Нравственная проблематика повести. Характеристика литературного героя. К. Кайсенов. Мемуары «В тылу врага». Изображение партизанского движения в тылу врага. Особенности композиции. Емкость художественного слова. Жизненные факты, послужившие основой произведения, и воображение писателя. О.Сулейменов. Одна война закончилась другой. Выражение сокровенных чувств и переживаний героев. История создания и композиция произведения. Утверждение жизнестойкости и оптимизма. Патриотический характер лирики поэта. Сочинение);
      7) «Тема первой любви в литературе» – 2 ч. (Р.И.Фраерман. Повесть «Дикая собака Динго, или повесть о первой любви». История о любви и упущенном счастье. Внимание писателя к внутреннему миру героев. Л.Н.Мартынов. Стихотворение «След». Жизненная основа стихотворения. Раздумья поэта о назначении человека. Композиция, ритмика, интонационные особенности).
      30. В курсе литературы в 8 классе изучаются базовые понятия: стихотворная и прозаическая речь, ритмика, интонация, романтический герой, художественный перевод, сюжет, вымысел, мотив, мемуары, легенда, хождение, повесть, роман, идейно-художественное своеобразие, афоризм.
      31. Произведениями для внеклассного чтения являются:
      1) М.О.Ауэзов «Агро», «Тадж-махал»;
      2) Ч.Т.Айтматов «Легенда о рогатой матери-оленихе (Белый пароход)», «Верблюжий глаз»;
      3) А.Т.Алимжанов «Испей из родника, сынок»;
      4) Дж.Г.Байрон «Песня греческих повстанцев»;
      5) В.А.Брюсов «Родной язык»;
      6) И.А.Бунин «Антоновские яблоки» (фрагменты);
      7) П.Н.Васильев. «Азиат», «Джут», «Затерян след в степи солончаковой»;
      8) В.С. Высоцкий «Песня о друге», «Я не люблю», «Песня о земле»;
      9) Г.Д.Гребенщиков «В тиши степей», «Волчья жизнь»,
      10) М.В.Исаковский «В лесу прифронтовом», «Враги сожгли родную хату»; В.Ирвинг «Случай с каменщиком»;
      11) М.А.Дудин «Солдатская песня»;
      12) Ю.В.Друнина «Качается рожь несжатая»;
      13) В.Г.Короленко «Мороз» (фрагмент из повести);
      14) Н.С.Лесков «Человек на часах»;
      15) А.Н.Майков «Весна», «Летний дождь»;
      16) И.С.Никитин «Встреча зимы»;
      17) Н.А.Некрасов «Внимая ужасам войны», «Мороз Красный нос» (фрагменты);
      18) К.Г.Паустовский «Золотая роза»;
      19) А.С.Пушкин «Осень», «Бесы», «Кавказский пленник»;
      20) Н.Н.Рубцов «Тихая моя родина»;
      21) И.С.Соколов. «Звуки весны»;
      22) О.Сулейменов. «Чикаго», «Аз и я» (фрагменты);
      23) Р.Тагор «Старшая сестра»;
      24) К.Толстой «Осень», «Колокольчики мои» (фрагмент);
      25) И.С.Тургенев «Лето», «Русский язык», «Записки охотника» (фрагменты);
      26) Ф.И. Тютчев «Весенняя гроза»;
      27) А.А.Фадеев «Молодая гвардия» (фрагменты);
      28) А.А.Фет «Летний вечер тих и ясен»;
      29) М.Шаханов «Ночь воспоминаний о Сократе или суд на шкуре туполобого».
      32. Произведениями для заучивания наизусть являются:
      1) Абай Кунанбаев «Слова назидания» (отрывок по выбору);
      2) А.С.Пушкин «Бахчисарайский фонтан» (отрывок);
      3) М.Ю.Лермонтов «Беглец» (отрывок);
      4) И.С.Тургенев. Отрывок описания картин природы («Бежин луг»);
      5) Н.А.Некрасов «Школьник»;
      6) Н.А.Заболоцкий «Не позволяй душе лениться»;
      7) П.В.Васильев «Иртыш»;
      8) О.О.Сулейменов «Волчата»;
      9) Л.Н.Мартынов «След».

6. Базовое содержание учебного предмета в 9 классе

      33. На изучение курса выделено 34 часа, из них на: чтение и изучение - 26 часов, внеклассное чтение - 4 часа, развитие речи – 4 часа.
      34. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Специфика художественной литературы» – 1 ч. (Литература и искусство. Виды искусства. Научная и художественная литература. Художественный образ. Особенности художественного текста. Книга в истории человечества);
      2) «Мифология. Мифы народов мира» – 1 ч. (Понятие о мифологии, мифе. Мифы народов мира (обзор). Шумерские мифы. Мифологические представления древних тюрков и славян);
      3) «Античная литература» – 1 ч. (Понятия «античный» и «античность». Античная культура (в том числе литература). История и культура древней Греции. Эзоп. Басни Эзопа «Лисица и виноград», «Ворон и лисица», «Волк и ягненок». Литературная викторина);
      4) «Литература средних веков» – 3 ч. (История и культура средневековья (обзор). Основные жанры средневековой литературы: героический эпос, лирические стихотворения, стихотворный или прозаический роман (повесть). Словесное искусство Древней Руси. Самобытный характер древнерусской литературы. «Слово о полку Игореве» как памятник древнерусской литературы. Сюжет и композиция «Слова…». Система образов. Лирика Востока. Абулькасим Фирдоуси. Эпос. Шахнаме (фрагменты). Сочинение);
      5) «Русская литература XVIII века» – 3 ч. (Характеристика русской литературы XVIII века. Классицизм как литературное направление. М.В. Ломоносов. Жизнь и творчество. Ученый, поэт, реформатор русского литературного языка и стиха. «Ода на день восшествия на Всероссийский престол ее Величества государыни Императрицы Елизаветы Петровны 1747 года». Прославление Родины, мира, науки и просвещения в произведениях Ломоносова. Сентиментализм как литературное направление. Н.М. Карамзин. Слово о писателе. Повесть «Бедная Лиза». Утверждение общечеловеческих ценностей в повести «Бедная Лиза». Главные герои повести. Внимание писателя к внутреннему миру героини);
      6) «Русская литература I половины ХIХ века» – 7 ч. (Романтизм как литературное направление. А.С. Пушкин. Жизнь и творчество (Обзор). Лирика. «Подражание Корану». Поэма «Цыганы». Герои поэмы. Индивидуалистический характер Алеко. Романтический колорит поэмы. М.Ю.Лермонтов. Жизнь и творчество. Лирика. «Три пальмы». Поэма «Мцыри». Образ гордого и непокорного юноши в поэме «Мцыри». От романтизма к реализму. Реализм в русской литературе в первой половине XIX века. Повесть А.С. Пушкина «Капитанская дочка» – произведение реализма. Судьба и образ Петра Гринева. Тема «русского бунта» в повести. Семья Мироновых. Н.В. Гоголь. Жизнь и творчество. (Обзор) «Шинель». Человеческая жестокость в отношении к бедному чиновнику. Идея гуманизма в повести Н.В. Гоголя «Шинель». Сочинение);
      7) «Русская литература II половины ХIХ века» – 3 ч. (Н.А. Некрасов. Жизнь и творчество. Русские женщины. Жены декабристов: мужество, героизм, подвиг. Л.Н. Толстой. Жизнь и творчество. «Холстомер». Основы эксплуататорского общества. Идеал трудовой жизни. Гуманные отношения между людьми. А.П. Чехов. Жизнь и творчество. «Хамелеон». Лицемерие, угодничество, низкопоклонство перед сильными и презрение к простому народу. Сочинение);
      8) «Русская литература I половины ХХ века» – 4 ч. (Неоромантизм – течение в литературе XIX-XX вв. М. Горький. «Песня о Соколе». Романтический пафос «Песни…». Смысл песни. В.В. Маяковский. «Необычайное приключение». Сатира Маяковского. Гипербола. Гротеск. А.Н. Толстой. Петр Первый (фрагменты). Образ Петра Первого. История и современность);
      9) «Литература периода Великой Отечественной войны» – 2 ч. (Изображение войны в литературе и искусстве. Тема патриотизма и интернационализма в литературе периода Великой Отечественной войны. К. Симонов. «Родина». М.Джалиль. «Палачу», «Не верь!». Сочинение);
      10) «Русская литература Казахстана» – 1 ч. (Ю.О. Домбровский. «Хранитель древности». Образ хранителя. Древность, занавес, реальная жизнь).
      35. В курсе литературы изучаются базовые понятия (художественный образ, художественный текст, жанр слова в литературе, миф, басня, героический эпос, роман, ода, сонет, баллада, поэма, песня, сентиментализм, классицизм, романтизм, неоромантизм, реализм, реалистическая типизация, гипербола, гротеск).
      36. Произведениями для внеклассного чтения являются:
      1) античная литература: Феофраст «Характеры»;
      2) древнерусская литература: Повесть временных лет; О. Сулейменов. Аз и я. Мы кочевники;
      3) литература средних веков и Возрождения: А.Навои. Фархад и Ширин (фрагменты); Ф. Петрарка «Сонет»;
      4) русская литература XVIII века: Д.И.Фонвизин «Недоросль»; Г.Р.Державин «Фелица»; А.Н.Радищев «Путешествие из Петербурга в Москву»;
      5) русская литература I половины ХIХ века: В.А.Жуковский «Светлана»; П.А.Вяземский «Друзьям»; К.Ф.Рылеев «Гражданин»; А.А. Дельвиг «Пушкину», «Вдохновение», А.С. Пушкин «В альбом Пущину», «Дельвигу», «Разлука»; М.Ю.Лермонтов «Беглец»;
      6) русская литература II половины ХIХ века: Н.В.Гоголь «Ревизор», А.С.Пушкин «Выстрел», А.И.Герцен «Из письма к сыну»;
      7) литература ХХ века: А.Грин «Алые паруса»; Ю.П.Казаков «Голубое и зеленое»;
      8) русская литература Казахстана и о Казахстане: Ю.Герт «Грустная история со счастливым концом», Вс.Иванов «Киргиз Темербей», Т.Г.Шевченко «Топор был за дверью у господа бога…».
      37. Произведениями для заучивания наизусть являются:
      1) А.С.Пушкин «Подражание Корану», «Три пальмы» (по выбору);
      2) М.Ю.Лермонтов «Мцыри»;
      3) М.Горький «Песня о Соколе»;
      4) К.Симонов «Родина»;
      5) М.Джалиль «Палачу», «Не верь!» (по выбору).

7. Требования к уровню подготовки учащихся

      38. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      39. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      40. Учащиеся 5 класса должны знать:
      1) изобразительно-выразительные средства языка (эпитет, сравнение, метафора);
      2) авторов и содержание изученных художественных произведений;
      3) наизусть определенное количество программных стихотворных текстов.
      41. Учащиеся 5 класса должны уметь:
      1) определять тему и основную идею художественного произведения;
      2) отличать стихотворения от прозы;
      3) прослеживать изменение настроения (интонации) в стихотворении;
      4) характеризовать сюжет, образы и проблематику изучаемых произведений;
      5) выразительно читать монологи;
      6) подготовить (устно и письменно) краткий, сжатый, выборочный и подробный пересказы;
      7) словесно воспроизводить картины, созданные писателем (пейзаж, портрет);
      8) аргументировать свое отношение к героям произведения, объяснять мотивы поведения героя, сопоставлять и оценивать их поступки, переживания, речь;
      9) сопоставлять тексты русского и казахского фольклора;
      10) сочинять небольшие по объему сказки и стихи;
      11) самостоятельно читать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения и знать их содержание.
      42. Учащиеся 6 класса должны знать:
      1) базовые литературоведческие термины (виды и жанры литературы, композиция, образ, главный герой, пейзаж, рифма, афоризм);
      2) изобразительно-выразительные средства языка (эпитет, сравнение, метафора, аллегория, антитеза);
      3) наизусть определенное количество программных стихотворных текстов.
      43. Учащиеся 6 класса должны знать:
      1) проводить анализ произведения по следующим параметрам: тематическое содержание, идейный замысел, герой произведения;
      2) выявлять расположение частей произведения, описаний, авторских отступлений;
      3) составлять план устного и письменного высказывания;
      4) сопоставлять тексты русского и казахского фольклора;
      5) отличать мифы от героических сказаний и сказок;
      6) писать сочинения (в том числе эссе) на литературную или свободную тему;
      7) использовать дополнительную литературу (справочники, энциклопедии) при изучении художественного произведения;
      8) выразительно читать, учитывая жанровое своеобразие произведения;
      9) самостоятельно изучать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения.
      44. Учащиеся 7 класса должны знать:
      1) базовые литературоведческие термины: сведения о родах (эпос, лирика, драма) и жанрах (рассказ, повесть, басня, легенда, поэма, фантастика, приключения);
      2) литературные понятия (художественный текст, композиция, образ, рассказчик, лирический герой, портрет, пейзаж);
      3) основные признаки понятий темы и идеи художественного произведения;
      4) биографические сведения об авторе изучаемого произведения;
      5) наизусть определенное количество программных стихотворных текстов;
      6) средства изображения литературного героя (портрет, речь, авторская характеристика).
      45. Учащиеся 7 класса должны уметь:
      1) проводить анализ произведения по следующим параметрам: тематическое содержание, идея, композиция, система образов, языковые особенности;
      2) составлять простой и сложный план своего выступления;
      3) писать сочинения (в том числе эссе) на литературную или свободную тему;
      4) писать изложения литературно-художественных текстов (подробное, сжатое, выборочное);
      5) использовать дополнительную литературу (справочники, энциклопедии) при изучении художественного произведения;
      6) разъяснять значение изобразительно-выразительных средств языка в художественном контексте;
      7) выявлять расположение частей произведения, элементов сюжета, описаний, авторских отступлений;
      8) подробно (с сохранением некоторых стилевых особенностей произведения), кратко и выборочно пересказывать эпическое произведение;
      9) выразительно читать стихи и прозу;
      10) читать наизусть стихотворения и отрывки из поэм;
      11) самостоятельно читать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения и знать их содержание.
      46. Учащиеся 8 класса должны знать:
      1) авторов и содержание изученных художественных произведений;
      2) базовые литературоведческие термины (житийный жанр, легенда, композиция, образ, романтический герой, стихотворная и прозаическая речь, вымысел, мотив, ритмика, интонация, деталь);
      3) изобразительно-выразительные средства языка (тропы);
      4) наизусть определенное количество программных стихотворных текстов.
      47. Учащиеся 8 класса должны уметь:
      1) комментировать эпизоды биографии писателя и устанавливать связь между ними;
      2) различать художественные произведения в их родовой и жанровой специфике;
      3) определять ритм, ритмику, интонацию в лирическом произведении;
      4) проводить анализ произведения по следующим параметрам: идейно-тематическое содержание, проблематика, композиция, образы, мотивы их поведения, языковые особенности;
      5) сопоставлять разных героев произведения;
      6) осмысливать роль художественной детали;
      7) составлять план устного и письменного высказывания;
      8) писать сочинения (в том числе эссе) на литературную или свободную тему;
      9) использовать при изучении художественного произведения специальную литературу (толковые, орфоэпические словари и справочники);
      10) создавать творческие работы (стихи, отзывы);
      11) самостоятельно читать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения и знать их содержание.
      48. Учащиеся 9 класса должны знать:
      1) биографические данные и сведения о творческой деятельности авторов и содержание изученных художественных произведений;
      2) базовые литературоведческие термины (роды, виды и жанры литературы, литературные направления и художественные стили, композиция, сюжет, идейно-художественное своеобразие, проблематика, образная система, лирический и романтический герой, портрет, пейзаж, рифма, ритмика);
      3) изобразительно-выразительные средства языка (эпитет, сравнение, олицетворение, аллегория, антитеза, метафора, гипербола, гротеск);
      4) наизусть определенное количество программных стихотворных текстов.
      49. Учащиеся 9 класса должны уметь:
      1) проводить анализ произведения по следующим параметрам: идейно-тематическое своеобразие, проблематика, композиция, образы, мотивы их поведения, языковые особенности;
      2) сопоставлять героев и сюжет разных произведений русской и казахской литературы;
      3) пересказывать литературно-художественные тексты (подробно, сжато, выборочно);
      4) составлять рецензию о прочитанном;
      5) использовать в ходе анализа художественных произведений словари различных типов (биографические, энциклопедические и пр.);
      6) писать сочинения (в том числе эссе) на литературную или свободную тему;
      7) создавать творческие работы и по возможности апробировать их;
      8) самостоятельно читать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения и знать их содержание;
      9) аргументированно отстаивать свою точку зрения понимать другие суждения в диалоге по прочитанным произведениям.
      50. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) активную гражданскую позицию, высокие патриотические чувства, готовность к служению своей Родине и защите ее интересов;
      2) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к истории, культуре, литературе и традициям русского народа и других этносов, проживающих на территории Казахстана;
      3) экологическую культуру и стремление оберегать природные богатства страны, родного края;
      4) положительное отношение к здоровому образу жизни;
      5) соблюдение норм и правил речевого общения;
      6) готовность и способность к самообразованию;
      7) уважение к старшему поколению, ветеранам войны и труда, заботу о младших и социально незащищенных, доброжелательность и внимательность к другим.
      51. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) полученные знания по основам наук в учебно-практической деятельности;
      2) методы анализа, сравнения, синтеза;
      3) креативный подход к учебно-познавательной деятельности;
      4) знания из специальной литературы (словари, справочники, энциклопедии) при изучении художественного произведения;
      5) комплекс знаний и умений успешного речевого общения в условиях полиязыковой и межкультурной коммуникации;
      6) умение выразительно читать стихи и прозу;
      7) умение составлять простой и сложный план своего выступления, сочинения, изложения.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
30-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін
«Шетел тілі» (ағылшын, неміс, француз) пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
в 5 классе

      10. Содержание курса для 5 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 68 часов:
      1) «Я и моя семья» (7 часов):
      «О себе (внешность, характер, увлечения и т.д.)»;
      2) «Мои друзья» (6 часов):
      «Мой близкий друг, мой зарубежный друг (внешность, характер, увлечения и т.д.)»;
      3) «Моя квартира, мой дом» (5 часов):
      «Помощь по дому»;
      4) «Здоровый образ жизни» (5 часов):
      «Продукты питания», «Здоровая диета», «Спорт»;
      5) «Я и моя школа» (9 часов):
      «Любимый школьный предмет», «Школьный этикет», «Мой рабочий день»;
      6) «Еда», «Одежда», «Покупки» (6 часов);
      7) «Я и окружающий меня мир» (6 часов):
      «Моя Родина – Казахстан», «Астана и ее достопримечательности»;
      8) «Животный и растительный мир Казахстана и других стран мира» (8 часов);
      9) «Страна изучаемого языка – Великобритания» (10 часов):
      «Лондон и его достопримечательности», «Праздники и традиции Великобритании»;
      10) «Выдающиеся люди Казахстана и страны изучаемого языка»
(6 часов).
      11. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      правильное произношение и различение на слух всех звуков английского языка;
      соблюдение ударения в слове и фразе;
      соблюдение правильной интонации в повелительных, утвердительных, вопросительных (общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы) и восклицательных предложениях;
      2) лексический аспект речи:
      объем новой лексики – 300 лексических единиц, учащиеся должны овладеть основными словообразовательными средствами для создания и расширения потенциального словаря (суффиксы имен существительных: -ist, -ian, -ect, -er (-or), -ing;
      суффиксы имен прилагательных: -able, -ous, -y, -ic, -(i)an, -ese; префиксы глаголов: re-, dis-; суффиксы наречий: -ly; способами словообразования (конверсия: to clean – a clean room; to warm – a warm kettle);
      словосложением типа: прилагательное + существительное: blackboard;
      существительное + существительное: a notebook, a housewife, a bedroom, etc.;
      прилагательное + прилагательное: well-known, good-looking);
      3) грамматический аспект речи:
      артикли: неопределенный, определенный и нулевой;
      глаголы в действительном залоге в Present Continuous, Present/Past Simple;
      модальные глаголы can, have to, should;
      фразовые глаголы (get on, look for, put on, turn over);
      конструкция to be going to для выражения будущего действия;
      конструкция there is/there are в Present Simple;
      местоимения: притяжательные;
      неопределенные (some, any);
      исчисляемые, неисчисляемые имена существительные;
      употребление в речи и письме наречий much, many, a lot of, few, a few, little, a little;
      наречия, образованные с помощью суффикса -lу;
      наречия, совпадающие по форме с прилагательными fast, early, etc.); место наречия частотности в предложении;
      числительные: количественные числительные (1-1000);
      порядковые числительные; хронологические даты; предлоги места, времени, направления;
      структура повествовательного, вопросительного, отрицательного предложений;
      простые распространенные предложения с несколькими обстоятельствами, следующими в определенном порядке: I live in Astana; типы вопросительных предложений.
      12. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      при овладении диалогической речью в рамках обозначенной тематики школьники учатся вести следующие виды диалогов, используя необходимые речевые клише: (диалог этикетного характера по 4-5 реплик со стороны каждого учащегося), (диалог-расспрос по 3-4 реплики со стороны каждого учащегося), (диалог – обмен мнениями по 3-4 реплики со стороны каждого учащегося);
      2) монологическая речь:
      при овладении монологической речью школьники учатся описывать иллюстрацию;
      высказываться на заданную тему с опорой на ключевые слова, вопросы, план;
      делать краткое сообщение на заданную тему на основе прочитанного/ прослушанного, выражая свое мнение и отношение, объем высказываний – 5-6 фраз;
      3) письменная речь:
      при овладении письменной речью школьники учатся:
      заполнять таблицы по образцу; составлять вопросы к тексту и отвечать на них; заполнять формуляр, анкету, сообщая о себе основные сведения (имя, фамилия, возраст, пол, гражданство, адрес);
      писать поздравления с Новым годом, (рождеством, днем рождения и другими праздниками, выражая пожелания, (объем – 30-40 слов);
      4) аудирование:
      при овладении аудированием школьники учатся воспринимать на слух и понимать живую речь собеседника, а также аудио-, видеотексты с пониманием основного содержания и извлечением необходимой информации, при этом учащиеся опираются на догадку и контекст, не обращая внимание на незнакомые слова, воспринимать на слух и выделять необходимую/ интересующую информацию в аутентичных прагматических текстах, например, объявлениях на вокзале/ в аэропорту, в прогнозе погоды, (время звучания текста – до 1 мин, количество предъявлений – 2 раза);
      5) чтение:
      при овладении чтением школьники учатся читать аутентичные тексты, содержание которых соответствует коммуникативно-познавательным потребностям и интересам учащихся 5 классов с пониманием основного содержания (ознакомительное чтение), с полным пониманием (изучающее чтение), с извлечением нужной/требуемой информации (просмотровое или поисковое чтение), при овладении чтением школьники: совершенствуют технику чтения вслух и про себя: соотносят графический образ слова с его звуковым образом на основе знания новых правил чтения; учатся читать выразительно вслух небольшие тексты (объявления, сообщения, инсценируемые диалоги), содержащие только изученный языковой материал.
      13. Социокультурный материал:
      ознакомление с социокультурным портретом англоговорящих стран, с праздниками (Christmas, New Year, Mother's Day), с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана: известными достопримечательностями (Big Ben, the Tower of London, Trafalgar Square, Buckingham Palace, Tower Bridge, St Paul's Cathedral), с некоторыми образцами национального английского фольклора (стихи, песни, сказки, рассказы).
      14. Коммуникативная компетенция:
      формирование умения представить себя устно и письменно в ситуациях межкультурного общения, выступать с устным сообщением, уметь задать вопрос, вести учебный диалог.

3. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
в 6 классе

      15. Содержание курса для 6 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Здоровье»: пропаганда здорового образа жизни (в нашей стране и стране изучаемого языка), роль средств массовой информации в пропаганде здорового образа жизни (9 часов);
      2) «Еда»: национальная кухня Казахстана и страны/ стран изучаемого языка, правила поведения за столом, хорошие манеры – (9 часов);
      3) «Образование»: школа (типы школ), система образования в Казахстане и в странах изучаемого языка (14 часов);
      4) «Путешествие»: виды отдыха, достопримечательности, виды жилища, знаменитые путешественники и их великие открытия (18 часов);
      5) «Страны изучаемого языка»: Соединенные Штаты Америки, Вашингтон и его достопримечательности, города США, праздники и традиции, выдающиеся люди США и их вклад в мировую культуру (18 часов).
      16. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      правильное произношение и различение на слух всех звуков английского языка; соблюдение ударения в слове и фразе;
      соблюдение правильной интонации в повелительных, утвердительных, вопросительных (общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы) и восклицательных предложениях;
      2) лексический аспект речи:
      объем новой лексики – 350 тематических лексических единиц, словообразовательные средства для создания и расширения потенциального словаря: суффиксы имен существительных: -tion, -sion, -ment,-ity, -ance,-ence; префиксы и суффиксы имен прилагательных: un-, in-, im-, -ir-, -al, -il, -y, -ic, -ing, -ful;
      префиксы и суффиксы глаголов: mis-, dis-, -en; способами словообразования (конверсией: глагол-существительное: to water – water;
      to hand – a hand, to air- air;
      словосложением типа: существительное + существительное: spaceman, headache, fortune-teller;
      числительное+существительное: 10-storey building, прилагательное+глагол: whitewash;
      3) грамматический аспект речи:
      употребление неопределенного, нулевого и определенного артиклей;
      глаголы в действительном залоге в Present/Past/Future Simple, Present/Past Continuous, Present Perfect;
      эквиваленты модальных глаголов (be able to, have to, ought to);
      фразовые глаголы (make, look);
      конструкция to be going to для выражения будущего действия; конструкция there is/there are в Past Simple;
      местоимения: притяжательные, возвратно-усилительные (myself, yourself, herself, himself, ourselves, themselves, неопределенные (some, any);
      наречия, образованные с помощью суффикса -1у;
      наречия, совпадающие по форме с прилагательными fast, long, high);
      место наречия частотности в предложении; числительные: количественные (1-1000000) и порядковые числительные, даты; предлоги места, времени, направления;
      структура повествовательного, вопросительного предложений;
      структура отрицательного предложения;
      простые распространенные предложения с несколькими обстоятельствами;
      типы вопросительных предложений.
      17. Речевой материал:
      1) говорение: (диалогическая речь):
      при овладении диалогической речью в рамках обозначенной тематики школьники учатся вести следующие виды диалогов, используя необходимые речевые клише: диалог этикетного характера – 4-5 реплик со стороны каждого учащегося, диалог-расспрос – 4-5 реплик со стороны каждого учащегося, диалог – обмен мнениями – 4-5 реплик со стороны каждого учащегося;
      2) монологическая речь:
      описание иллюстраций;
      построение высказываний на заданную тему с опорой на ключевые слова, вопросы, план; краткое сообщение на заданную тему на основе прочитанного/прослушанного, выражение собственного мнения;
      передача содержания прочитанного/услышанного текста с опорой на ключевые слова, объем высказываний – 7-8 фраз;
      3) Письменная речь:
      аудирование: формирование умений адекватно воспринимать иноязычную речь собеседника, учителя, диктора в аудио-, видеотекстах, понимать основное содержание и извлекать нужную информацию, количество незнакомой лексики не препятствует пониманию основного содержания прослушанного текста, время звучания текста – до 1 мин, количество предъявлений – 2 раза;
      4) Чтение:
      при овладении чтением школьники учатся читать аутентичные тексты, содержание которых соответствует коммуникативно-познавательным потребностям и интересам учащихся 6 классов с пониманием основного содержания (ознакомительное чтение), с полным пониманием (изучающее чтение), с извлечением нужной/требуемой информации (просмотровое или поисковое чтение);
      словарь используется по мере необходимости независимо от вида чтения, при овладении чтением школьники: совершенствуют технику чтения вслух и про себя: соотносят графический образ слова с его звуковым на основе знания новых правил чтения; учатся выразительно читать вслух небольшие тексты (объявления, сообщения, инсценируемые диалоги), содержащие только изученный языковой материал.
      18. Социокультурный материал:
      ознакомление с социокультурным портретом англоговорящих стран, с некоторыми праздниками (Independence Day, Thanksgiving Day, NewYear), особенностями школьного образования и типами школ; с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана: всемирно известными достопримечательностями США (Statue of Liberty, Empire State Building, the White House, с образцами национального английского фольклора (стихами, сказками, детскими рассказами).
      19. Коммуникативная компетенция:
      формирование умения представить свою страну и страну изучаемого языка устно и письменно в ситуациях межкультурного общения, выступать с устным сообщением по заданной тематике, уметь задать вопросы, вести учебный диалог.

4. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
в 7 классе

      21. Содержание курса для 7 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Здоровье»: «Пропаганда здорового образа жизни (в нашей стране и стране изучаемого языка)», «Визит к доктору», «Болезни и их лечение» (9 часов);
      2) «Прием пищи», «Посещение кафе и ресторанов», «Сервировка стола», «Рецепты приготовления различных блюд», «Правила поведения за столом, хорошие манеры» (9 часов);
      3) «Образование», «Школа (типы школ)», «Система образования в Казахстане и в Великобритании», «Профессии» (14 часов);
      4) «Животный и растительный мир (нашей страны и страны изучаемого языка)», «Географическое положение Казахстана и Великобритании» (18 часов);
      5) «Страны изучаемого языка», «Государственное устройство Великобритании», «Города Великобритании», «Выдающиеся люди Великобритании и их вклад в мировую культуру» (18 часов).
      22. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи: правильное произношение и различение на слух всех звуков английского языка;
      соблюдение правильной интонации в повелительных, утвердительных, вопросительных (общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы) и восклицательных предложениях;
      2) лексический аспект речи: объем новой лексики – 350 тематических лексических единиц: средства словообразования (аффиксация: суффиксы имен существительных: -ist, -ian, -ect, -er (-or);
      -tion, -sion, -ment,-ity, -ance,-ence, префиксы и суффиксы имен прилагательных: un-, in-, im-, ir-, -al, -il, -able, -ible, -ous, -ly,-y, -ic, -(i)an, -ing;
      префиксы и суффиксы глаголов: un-, re-, mis-, dis-, -en; префиксы и суффиксы наречий: un-, -ly);
      способы словообразования(конверсия: глагол-существительное: to support – support, to hand – a hand);
      словосложение типа: существительное + существительное: horror film, a pen-friend, an alarm clock;
      прилагательное+прилагательное:hardworking;
      прилагательное +существительное: a sleeping bag, a double-decker bus, синонимы, антонимы;
      3) грамматический аспект речи:
      употребление определенного артикля с географическими названиями; глаголы в действительном залоге в Present/Past/Future Simple, Present/Past Continuous; Present/Past Perfect; Present Perfect Continuous;
      глаголы в страдательном залоге Present/Past/Future Simple Passive;
      прямая и косвенная речь;
      сложное дополнение (Complex Object) во фразах типа I want/I would like you to do it, Let him do it; Make him enter;
      эквиваленты модальных глаголов (be able to, have to, ought to);
      фразовые глаголы (get, make, look, go);
      конструкцию to be going to для выражения будущего действия;
      конструкцию there is/there are в Past Simple;
      местоимения: притяжательные, возвратно-усилительные (myself, yourself, herself, himself, ourselves, themselves, неопределенные (some, any);
      наречия; место наречия частотности в предложении; степени сравнения наречий;
      числительные: количественные, порядковые;
      хронологические даты;
      предлоги места, времени, направления;
      структура повествовательного вопросительного предложений, структура отрицательного предложения;
      простые распространенные предложения с несколькими обстоятельствами, следующими в определенном порядке: He went to the cinema with his friends yesterday, типы вопросительных предложений, условные предложения 0, 1, 2 типов.
      23. Речевой материал:
      1) говорение: (диалогическая речь):
      при овладении диалогической речью в рамках обозначенной тематики школьники учатся вести следующие виды диалогов, используя необходимые речевые клише: диалог этикетного характера – 5-6 реплик со стороны каждого учащегося, диалог-расспрос – до 5-6 реплик со стороны каждого учащегося, диалог – обмен мнениями до 5-6 реплик со стороны каждого учащегося;
      2) монологическая речь: при овладении монологической речью школьники учатся: описывать иллюстрацию; высказываться на заданную тему с опорой на ключевые слова, вопросы, план; делать краткое сообщение на заданную тему на основе прочитанного/прослушанного, выражая свое мнение и отношение, передавать содержание прочитанного/ услышанного текста с опорой на ключевые слова, объем высказываний – 8-10 фраз;
      3) письменная речь:
      при овладении письменной речью школьники учатся делать краткие выписки из текста с целью их использования в собственных высказываниях;
      составлять вопросы к тексту и отвечать на них; писать личное письмо зарубежному другу;
      приглашение в гости, принятие приглашения;
      выполнять лексико-грамматические задания, составлять план, тезисы устного или письменного сообщения;
      кратко излагать результаты проектной деятельности, объем – 60-70 слов;
      4) аудирование:
      восприятие на слух и понимание речи собеседника, а также аудио-, видеотекстов с пониманием основного содержания и извлечением необходимой информации, время звучания текста – до 1,5 мин, количество предъявлений – 2 раза;
      5) чтение:
      при овладении чтением школьники учатся читать аутентичные тексты, содержание которых соответствует коммуникативно-познавательным потребностям и интересам учащихся 7 классов с пониманием основного содержания (ознакомительное чтение) с полным пониманием (изучающее чтение), с извлечением нужной/требуемой информации (просмотровое или поисковое чтение;
      словарь используется по мере необходимости независимо от вида чтения совершенствовать технику чтения вслух и про себя;
      соотносить графический образ слова с его звуковым образом на основе знания новых правил чтения; читать выразительно вслух небольшие тексты (объявления, сообщения, инсценируемые диалоги и т.д.), содержащие изученный языковой материал.
      24. Социокультурный материал:
      ознакомление с социокультурным портретом англоговорящих стран, с некоторыми праздниками, типами школ; с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана, зарубежным песенным, стихотворным фольклором, с образцами художественной литературы, изучение географического положения, общественно-политического устройства Великобритании и Казахстана.
      25. Коммуникативная компетенция:
      1) развитие навыков представлять свою и страну изучаемого языка, выступать с устным сообщением по заданной тематике, вести дискуссию по темам «Health», «Education», уметь задать вопросы, вести учебный диалог.

5. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
в 8 классе

      26.Содержание курса для 8 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Моя Родина – Казахстан», «Географическое положение Казахстана», «Экологические проблемы (в нашей стране и в странах изучаемого языка)» (9 часов);
      2) «Научно-технический прогресс», «Научное сотрудничество Казахстана», «Наука на службе человечеству», «Изобретения» (9 часов);
      3) «Образование США», «Школа (типы школ)», «Система образования в США и в Казахстане», «Профессии» – (14 часов);
      4) «Животный и растительный мир (нашей страны и страны изучаемого языка)», «Рельеф, экономическое и географическое положение США» (18 часов);
      5) «Страны изучаемого языка», «Общественно-политическое устройство США», «Выдающиеся люди США и их вклад в мировую культуру» – (18 часов).
      27. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      правильное произношение и различение на слух всех звуков английского языка;
      соблюдение ударения в слове и фразе; соблюдение правильной интонации в повелительных, утвердительных, вопросительных; общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы и восклицательных предложениях;
      2) лексический аспект речи:
      объем новой лексики – 250 лексических единиц;
      словообразовательные средства для создания и расширения потенциального словаря (аффиксация: суффиксы имен существительных: -ist, -ian, -ect, -er (-or);
      -tion, -sion, -ment,-ity, -ance,-ence, префиксы и суффиксы имен прилагательных: un-, in-, im-, ir-, -al, -il, -able, -ible, -ous, -ly,-y, -ic, -(i)an, -ing; префиксы и суффиксы глаголов: un-, re-, mis-, dis-, -en; префиксы и суффиксы наречий: un-, -ly);
      способы словообразования: конверсия: глагол-существительное: to rule – a rule; to drink–a drink; словосложение типа: существительное+ существительное: farmland, great-grandparents;
      прилагательное+ существительное: wildland, синонимы, антонимы, многозначность слов);
      3) грамматический аспект речи:
      артикли: определенный и нулевой артикли с названиями государств, городов, улиц и площадей;
      с названиями национальностей и языков; исторических достопримечательностей;
      с именами собственными;
      глаголы в действительном залоге в Present/Past /Future Simple, Present/ Past Continuous; Present/Past Perfect, Future Simple/Continuous, Future-in-the-Past; глаголы в страдательном залоге Present/Past/Future Simple Passive, Present Perfect Passive;
      прямая и косвенная речь, сложное дополнение (Complex Object) во фразах типа I want/I would like you to do it, Let him do it; Make him enter. I see/feel/notice/watch/ hear her tell a lie;
      эквиваленты модальных глаголов (be able to, have to, ought to,to be to); фразовые глаголы (get, make, look, go, take, put);
      конструкцию to be going to для выражения будущего действия; конструкцию there is/there are в Past Simple;
      местоимения: притяжательные, возвратно-усилительные (myself, yourself, herself, himself, ourselves, yourselves, themselves, неопределенные (some, any), личные местоимения в объектном падеже;
      место наречия частотности в предложении;
      степени сравнения наречий;
      числительные: количественные и порядковые числительные, хронологические даты;
      предлоги места, времени, направления, структура повествовательного, отрицательного, вопросительного предложений;
      простые распространенные предложения, активизация образования вопросительных предложений, условные предложения 0, 1, 2 типов).
      28. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      при овладении диалогической речью в рамках обозначенной тематики школьники учатся вести следующие виды диалогов;
      используя необходимые речевые клише: диалог этикетного характера – 6-7 реплик со стороны каждого учащегося;
      диалог-расспрос – до 6-7 реплик со стороны каждого учащегося;
      диалог – обмен мнениями до 6-7 реплик со стороны каждого учащегося;
      2) монологическая речь:
      описание иллюстраций;
      оформление высказываний на заданную тему с опорой на ключевые слова;
      вопросы, план; подготовка сообщений на заданную тему на основе прочитанного/прослушанного;
      выражение собственного мнения и отношения, передача основного содержания прочитанного/ услышанного текста с опорой на ключевые слова, объем высказываний – 10-12 фраз;
      3) аудирование:
      восприятие на слух и понимать живую речь собеседника, а также тексты в видео- и аудиозаписи с пониманием основного содержания и извлечением необходимой информации;
      время звучания текста до 2 мин, количество предъявлений 2 раза;
      4) чтение:
      развитие навыков чтения аутентичных текстов, содержание которых соответствует коммуникативно-познавательным потребностям и интересам учащихся 8 класса с пониманием основного содержания (ознакомительное чтение), с полным пониманием (изучающее чтение), с извлечением нужной/ требуемой информации (просмотровое или поисковое чтение);
      словарь используется по мере необходимости независимо от вида чтения;
      при овладении чтением учащиеся совершенствуют технику чтения вслух и про себя;
      учатся выразительно читать вслух тексты, содержащие изученный языковой материал;
      5) письменная речь:
      при овладении письменной речью школьники учатся: делать краткие выписки из текста с целью их использования в собственных высказываниях; составлять вопросы к тексту и отвечать на них;
      писать личное письмо зарубежному другу, писать словарные диктанты, составлять план, тезисы устного или письменного сообщения;
      кратко излагать результаты проектной деятельности, объем – 70-80 слов.
      29. Социокультурный материал:
      ознакомление с социокультурным портретом англоговорящих стран, с некоторыми праздниками, особенностями школьного образования и типами школ; с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана: всемирно известными достопримечательностями США, с некоторыми образцами американского фольклора.
      30. Коммуникативная компетенция:
      формирование умения общаться устно и письменно в типичных ситуациях, выступать с устным сообщением, уметь задавать вопросы, вести учебный диалог на заданную тематику.

6. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
в 9 классе

      31. Содержание курса для 9 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Здоровье», «Здоровый образ жизни», «Роль медицины в нашей жизни», «Традиционная и нетрадиционная медицина» (10 часов);
      2) «Досуг», «Интересы и увлечения подростков в Казахстане и странах изучаемого языка» (8 часов);
      3) «Образование», «Система начального, среднего, профессионального и технического образования в Казахстане и странах изучаемого языка», «Типы школ», «Престижные учреждения образования в нашей стране и странах изучаемого языка» (7 часов);
      4) «Профессии», «Профессии будущего» (7 часов);
      5) «Путешествие», «Знаменитые путешественники стран изучаемого языка», «Популярные туристические маршруты в Казахстане и странах изучаемого языка», «Виды транспорта» (10 часов);
      6) «Театр и кино», «Музыка. Музыкальные жанры, инструменты», «Выдающиеся деятели искусства Казахстана и стран изучаемого языка» – (10 часов);
      7) «Средства массовой информации», «Роль рекламы в жизни общества» – (8 часов);
      8) «Окружающая среда», «Экологические проблемы Казахстана и стран изучаемого языка» (8 часов).
      32. Языковой материал:
      1) фонетическая сторона речи:
      систематизация знаний об изученных особенностях фонетической системы английского языка;
      развитие навыков правильного произношения и различения на слух всех звуков английского языка; соблюдение ударения в словах и фразах;
      правильное интонирование повелительных, утвердительных, вопросительных (общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы) и восклицательных предложений);
      2) лексическая сторона речи:
      к завершению обучения в 9 классе продуктивный лексический минимум составляет 1500 лексических единиц;
      словообразовательные средства для создания и расширения потенциального словаря: аффиксы: суффиксы имен существительных: -ist, -ian, -ect, -er (-or), -tion, -sion, -ment,-ity, -ance,-ence, префиксы и суффиксы имен прилагательных: un-, in-, im-, ir-, -al, -il, -able, -ible, -ous, -ly,-y, -ic, -(i)an, -ing; префиксы и суффиксы глаголов: un-, re-, mis-, dis-, -en; префиксы и суффиксы наречий: un-, -ly;); способами словообразования (конверсией: глагол-существительное: to work –work; to sign – a sign; словосложением типа: существительное+существительное: soap opera, science fiction; существительное+прилагательное: groundbreaking, синонимы, антонимические пары, многозначность слов;
      4) грамматическая сторона речи:
      активизация и употребление в речи грамматических явлений, изученных в предыдущих классах;
      глаголы в Past Perfect Continuous Active, Past/Future Perfect Continuous Active; Present Continuous Passive, Past Continuous Passive;
      фразовые глаголы (to cut, to fall, to come, to turn);
      неличные формы глагола (Причастие и Герундий);
      условные предложения 1, 2, 3 типа.
      33. Речевой материал:
      1) говорение: (диалогическая речь):
      дальнейшее формирование умений вести комбинированные диалоги в рамках заданной тематики: диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-обмен мнениями (объем – 8-9 реплик со стороны каждого учащегося); правильное использование изученных языковых и речевых средств, реплик-клише речевого этикета, принятого в стране изучаемого языка;
      2) монологическая речь:
      развитие навыков говорения на заданную тему с опорой на ключевые слова, вопросы, план; представления сообщения на заданную тему на основе прочитанного/прослушанного;
      выражения собственного мнения и отношения, передачи основного содержания прочитанного/ услышанного текста с опорой на ключевые слова, объем высказываний – 12-14 фраз;
      3) аудирование:
      адекватное восприятие собеседника/носителя языка, а также аудио- и видеотекстов различных жанров: понимание основного содержания и извлечение необходимой информации, при этом учащиеся опираются на догадку и контекст, время звучания текста – до 2 мин, количество предъявлений – 2 раза;
      4) письменная речь:
      дальнейшее формирование умений написания личного письма с опорой на образец и без, кратких выписок из текста с целью их использования в собственных высказываниях, написания эссе на проблемную тематику;
      составлять план, тезисы устного или письменного сообщения;
      кратко излагать результаты проектной деятельности, количество слов – 90-100 слов;
      5) чтение:
      чтение аутентичных текстов, содержание которых соответствует коммуникативно-познавательным потребностям и интересам учащихся 9 класса с пониманием основного содержания (ознакомительное чтение), с полным пониманием (изучающее чтение), с извлечением нужной/требуемой информации (просмотровое или поисковое чтение;
      использование словаря по мере необходимости независимо от вида чтения, совершенствование техники чтения вслух и про себя: умение соотносить графический образ слова с его звуковым на основе систематизации знаний правил чтения;
      выразительное чтение вслух небольших текстов, содержащих знакомый языковой материал.
      34. Социокультурный материал:
      расширение и систематизация знаний об особенностях географического положения;
      государственного устройства Соединенного Королевства Великобритании и Северной Ирландии;
      США, особенностями школьного образования и типами школ;
      с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана;
      всемирно известными достопримечательностями, выдающимися деятелями культуры Казахстана и стран изучаемого языка.
      35. Коммуникативная компетенция:
      развитие навыков представлять свою и страну изучаемого языка, выступать с устным сообщением по заданной тематике, вести дискуссию по заданным темам, уметь задать вопросы, вести учебный диалог.

7. Требования к уровню подготовки учащихся

      36. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      37. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      38. Учащиеся 5 класса должны знать:
      1) основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний) в объеме 650 лексических единиц; основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия);
      2) порядок слов в утвердительном, отрицательном, вопросительном предложениях;
      3) признаки изученных грамматических явлений (видо-временные формы глагола, модальные глаголы can, have to, should, употребление неопределенного и определенного артиклей, образование формы множественного числа существительных, категория исчисляемых и неисчисляемых существительных; притяжательные и неопределенные местоимения, количественные и порядковые числительные, предлоги места, времени, направления);
      4) основные нормы речевого этикета (реплики-клише, наиболее распространенная оценочная лексика), принятые в стране изучаемого языка.
      39. Учащиеся 5 класса должны уметь:
      1) рассказывать о себе, своей семье, друзьях, своих интересах и планах на будущее, сообщать краткие сведения о своем городе/селе, о своей стране, столице и стране, столице изучаемого языка;
      2) делать краткие сообщения, описывать события/явления (в рамках изученных тем), передавать основное содержание, основную мысль прочитанного или услышанного в объеме 5-6 фраз;
      3) вести различные виды диалогов в объеме 3-4 реплики со стороны каждого собеседника;
      4) понимать основное содержание кратких, несложных аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      5) понимать основное содержание несложных аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/рассказ), уметь определить тему текста, выделить главные факты в тексте, опуская второстепенные. Время звучания текста – до 1 минуты. Количество предъявлений – 2 раза;
      6) читать аутентичные тексты с пониманием основного содержания (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты, устанавливать логическую последовательность основных фактов текста);
      7) читать текст с выборочным пониманием нужной или интересующей информации;
      8) заполнять анкеты и формуляры;
      9) писать поздравления, личные письма с опорой на образец;
      10) писать личное письмо и электронное письмо, объем письма – не менее 30 слов; излагать краткую информацию о себе, делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами.
      40. Учащиеся 6 класса должны знать:
      1) основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний) в объеме 950 лексических единиц; основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия);
      2) особенности структуры простых и сложных предложений;
      3) интонацию различных коммуникативных типов предложений;
      4) признаки изученных грамматических явлений (видо-временных форм глаголов, образование видовременных форм Present/Past/Future Simple, Present/Past Continuous, Present Perfect; модальных глаголов и их эквивалентов, артиклей, существительных, степеней сравнения прилагательных и наречий, местоимений, числительных (количественных и порядковых), предлогов;
      5) основные нормы речевого этикета (реплики-клише, наиболее распространенная оценочная лексика), принятые в стране изучаемого языка.
      41. Учащиеся 6 класса должны уметь:
      1) рассказывать о себе, своей семье, друзьях, о здоровом образе жизни сообщать краткие сведения о своей стране и стране изучаемого языка;
      2) делать краткие сообщения, описывать события/ явления (в рамках изученных тем), передавать основное содержание, основную мысль прочитанного или услышанного в объеме 7-8 фраз;
      3) уметь вести различные виды диалогов в объеме до 4-5 реплик со стороны каждого учащегося;
      4) понимать основное содержание кратких, несложных аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      5) понимать основное содержание несложных аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/рассказ), уметь определить тему текста, выделить главные факты в тексте, опуская второстепенные. Время звучания текста – до 1,5 минуты. Количество предъявлений – 2 раза;
      6) читать аутентичные тексты с пониманием основного содержания (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты, устанавливать логическую последовательность основных фактов текста);
      7) читать несложные аутентичные тексты разных жанров с полным и точным пониманием;
      8) читать текст с выборочным пониманием нужной или интересующей информации;
      9) написать письмо зарубежному другу;
      10) писать поздравления, личные письма с опорой на образец;
      11) писать личное письмо и электронное письмо, объем письма – 40-50 слов; излагать краткую информацию о себе, делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами.
      42. Учащиеся 7 класса должны знать:
      1) основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний) в объеме 1250 слов; основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия);
      2) особенности структуры простых и сложных предложений;
      3) интонацию различных коммуникативных типов предложений;
      4) признаки изученных грамматических явлений (Present/Past/Future Simple; Present/Past Continuous; Present/Past Perfect; Present Perfect Continuous; глаголы в страдательном залоге Present/Past/Future Simple Passive; модальных глаголов и их эквивалентов, артиклей, существительных, степеней сравнения прилагательных и наречий, местоимений, количественных и порядковых числительных, предлогов);
      5) правила перевода прямой речи в косвенную;
      6) основные нормы речевого этикета (реплики-клише, наиболее распространенная оценочная лексика), принятые в стране изучаемого языка.
      43. Учащиеся 7 класса должны уметь:
      1) рассказывать о себе, своей семье, друзьях, о здоровом образе жизни, сообщать краткие сведения о своей стране и стране изучаемого языка;
      2) делать краткие сообщения, описывать события/явления (в рамках изученных тем), передавать основное содержание, основную мысль прочитанного или услышанного в объеме 8-10 фраз;
      3) уметь вести различные виды диалогов в объеме до 5-6 реплик со стороны каждого учащегося;
      4) понимать основное содержание кратких, несложных аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      5) понимать основное содержание несложных аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/рассказ), уметь определить тему текста, выделить главные факты в тексте, опуская второстепенные. Время звучания текста – до 1,5 минуты. Количество предъявлений – 2 раза;
      6) читать аутентичные тексты с пониманием основного содержания (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты, устанавливать логическую последовательность основных фактов текста);
      7) читать несложные аутентичные тексты разных жанров с полным и точным пониманием;
      8) читать текст с выборочным пониманием нужной или интересующей информации;
      9) написать письмо зарубежному другу;
      10) писать поздравления, личные письма с опорой на образец;
      11) писать личное письмо и электронное письмо, объем письма – 60-70 слов; излагать краткую информацию о себе, делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами.
      44. Учащиеся 8 класса должны знать:
      1)основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний) в объеме 350 слов; основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия);
      2) особенности структуры простых и сложных предложений;
      3) интонацию различных коммуникативных типов предложений;
      4) признаки изученных грамматических явлений (видо-временных форм глаголов, активного и пассивного залога, модальных глаголов и их эквивалентов, артиклей, существительных, степеней сравнения прилагательных и наречий, местоимений, числительных: количественных и порядковых, предлогов);
      5) правила перевода прямой речи в косвенную речь;
      6) основные нормы речевого этикета (реплики-клише, наиболее распространенная оценочная лексика), принятые в стране изучаемого языка.
      45. Учащиеся 8 класса должны уметь:
      1) рассказывать о себе, своей семье, друзьях, сообщать краткие сведения о своей стране и стране изучаемого языка;
      2) делать краткие сообщения, описывать события/явления (в рамках изученных тем), передавать основное содержание, основную мысль прочитанного или услышанного в объеме 10-12 фраз;
      3) вести различные виды диалогов в объеме до 6-7 реплик со стороны каждого собеседника;
      4) понимать основное содержание кратких, несложных аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      5) понимать основное содержание несложных аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/рассказ), уметь определить тему текста, выделить главные факты в тексте, опуская второстепенные. Время звучания текста – до 2 минут. Количество предъявлений – 2 раза;
      6) читать аутентичные тексты с пониманием основного содержания (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты, устанавливать логическую последовательность основных фактов текста);
      7) читать несложные аутентичные тексты разных жанров с полным и точным пониманием;
      8) читать текст с выборочным пониманием нужной или интересующей информации;
      9) написать письмо зарубежному другу;
      10) писать поздравления, личные письма с опорой на образец;
      11) писать личное письмо и электронное письмо, объем письма – 70-80 слов; излагать краткую информацию о себе, делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами.
      46. Учащиеся 9 класса должны знать:
      1)основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний) в объеме 1500 слов; основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия);
      2) особенности структуры простых и сложных предложений;
      3) интонацию различных коммуникативных типов предложений;
      4) признаки изученных грамматических явлений (видо-временных форм глаголов, активного и пассивного залога, модальных глаголов и их эквивалентов, артиклей, существительных, степеней сравнения прилагательных и наречий, местоимений, числительных (количественных и порядковых), предлогов;
      5) правила перевода прямой речи в косвенную;
      6) безличные формы глагола (причастие и герундий);
      7) основные нормы речевого этикета (реплики-клише, наиболее распространенная оценочная лексика), принятые в стране изучаемого языка.
      47. Учащиеся 9 класса должны уметь:
      1) рассказывать о себе, своей семье, друзьях, сообщать краткие сведения о своей стране и стране изучаемого языка;
      2) делать краткие сообщения, описывать события/явления (в рамках изученных тем), передавать основное содержание, основную мысль прочитанного или услышанного в объеме 12-14 фраз;
      3) вести различные виды диалогов в объеме 8-9 реплик со стороны каждого собеседника;
      4) понимать основное содержание кратких, несложных аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      5) понимать основное содержание несложных аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/рассказ), уметь определить тему текста, выделить главные факты в тексте, опуская второстепенные. Время звучания текста – до 2 минут. Количество предъявлений – 2 раза;
      6) читать аутентичные тексты с пониманием основного содержания (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты, устанавливать логическую последовательность основных фактов текста);
      7) читать несложные аутентичные тексты разных жанров с полным и точным пониманием;
      8) читать текст с выборочным пониманием нужной или интересующей информации;
      9) писать поздравления, личные письма с опорой на образец;
      10) писать личное и деловое письмо, электронное письмо без опоры на образец, объем письма – 90-100 слов; излагать краткую информацию о себе, делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами;
      11) заполнять анкету, аннотировать прочитанный материал;
      12) писать эссе на проблемные темы.
      48. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) любовь к Родине и к своему народу;
      2) уважение традиций и обычаев народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и стран изучаемого языка;
      4) уважение к старшему поколению и заботу о младших;
      5) бережное отношение к окружающей среде;
      6) бережное отношение к имуществу (к школьной мебели, школьным принадлежностям, одежде, предметам обихода);
      7) соблюдение здорового образа жизни и правил своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      8) готовность к самообразованию, творческой самореализации.
      48. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) полученные знания, умения и навыки в повседневной жизни;
      2) современные информационные технологии;
      3) навыки монологической и диалогической речи в различных коммуникативных ситуациях;
      4) методы познания, проектирования, конструирования и исследования в творческой деятельности (олимпиады, научные проекты, презентации);
      5) методы анализа и синтеза при работе с научной информацией.

8. Базовое содержание учебного предмета
«Немецкий язык» в 5 классе

      49. Содержание курса для 5 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Устный вводный курс»;
      2) «Hallo, wie heiЯt du?» «Bekanntschaft. Sich und anderen vorstellen»;
      3) «Meine Familie und ich: Familienmitglieder, Verwandten, Charaktereigenschaften, Berufe»;
      4) «Mein Land», «Meine Stadt/mein Dorf»;
      5) «Jahreszeiten», «Monate», «Das Wetter»;
      6) «Wir feiern Geburtstag», «Wьnsche zum Geburtstag», «Einladung», «Geburtstagsparty (Lebensmittel, Getrаnke, Tisch decken)»;
      7) «Schule und Lernen»;
      8) «Meine Schulsachen»;
      9) «Schul fдcher»;
      10) «Stundenplan»;
      11) «Mein Tagesablauf»;
      12) «Meine Schule».
      50. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      специфика артикуляционной базы немецкого языка, понятие о компонентах просодии: ударении, паузе, владение ритмико-интонационными моделями разных;
      типов предложений: утвердительного, вопросительного, побудительного; четкое произношение и различение на слух всех звуков немецкого языка;
      употребление в речи различных интонационных моделей, адекватные целям высказывания;
      2) лексический аспект речи:
      300 слов лексического минимума, включающего устойчивые словосочетания, оценочную лексику, реплики-клише;
      словообразовательные средства: аффиксация (суффиксы существительных: -ung, -keit/ heit, -schaft);
      суффиксы прилагательных: -ig, -lich;
      значение, фонетическая и графико-орфографическая формы всех слов продуктивного минимума;
      3) грамматический аспект речи:
      интонация: ударение в словах;
      глаголы в единственном и множественном числах в настоящем времени; вопросительные слова: Wie? Wo? Woher? Wer? Was? Wann? Wie viele?; существительные и артикли: der, die, das; ein, eine;
      отрицание: kein/keine;
      сложное слово;
      утвердительные, отрицательные вопросы;
      притяжательные местоимения в единственном числе: Akkusativ (Винительный падеж);
      глаголы c отделяемой приставкой;
      отрицание; притяжательные местоимения в единственном и множественном числах;
      винительный падеж;
      повелительное наклонение;
      модальные глаголы: kцnnen, mьssen, dьrfen, wollen, mцgen, (ichmцchte); глаголы sein/haben в настоящем времени; количественные и порядковые числительные до 100;
      предлоги с Dativ; in, an, auf, bei, neben, mit, nach, aus; простые нераспространенные и распространенные предложения, сложносочиненные предложения с союзами «und» и «aber»).
      51. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      диалог-расспрос в режиме как инициативы, так и ответных реплик (в рамках тематики); диалог-побуждение к действию;
      просьба, готовность к выполнению или отказ, этикетный диалог, (объем данных диалогов – до 3-4 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь: сообщение информации (или краткое сообщение) о себе, своей семье, членах семьи, друге, своем городе, месте проживания, школе, школьных предметах, описание картинки, фотографий, предметов (в рамках тематики), а также сообщение в связи с прочитанным текстом, (объем монологического высказывания – до 5-6 фраз);
      3) аудирование:
      понимание основных установок учителя дидактического характера, простых предложений, которые содержат информацию биографического характера: о возрасте, месте рождения и проживания, интересах, учебе, занятиях, любимых/нелюбимых предметах; простых предложений и вопросов, касающихся семьи и ее членов;
      простой информации о местонахождении на местности, количество предъявляемого текста – 2 раза, длительность звучания сообщения – до 1 минуты;
      4) письмо:
      в области письменной межличностной и межкультурной формы общения – знание традиций и национально-культурных особенностей письменных форм общения, принятых в немецкоязычных странах;
      написание личного письма с анкетными данными о родителях (имя, возраст, откуда, род деятельности, какими языками владеет, местожительства, адрес, телефон, E-mail) с опорой на ключевые слова, заполнение бланка с указанием анкетных данных, объем текста не менее 30 слов.

9. Базовое содержание учебного предмета «Немецкий язык»
в 6 классе

      52. Содержание курса для 6 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Die Jahreszeiten», «Meine Freizeit», «Sport», «Bei uns zu Hause»;
      2) «Feste und Feiertage», «Feiertage in Kasachstan», «Feiertage in Deutschland»;
      3) «Wir reisen gern», «Die Reise nach Berlin», «Unsere Hauptstadt Astana»;
      4) «Verkehrsmittel», «Die Schule beginnt», «Die Ferien sind vorbei»;
      5) «Der Schulanfang», «Orientierung in der Schule», «Briefe: E-mails, SMS».
      53. Языковой материал:
      1)фонетическая сторона речи:
      четкое произношение слов, словосочетаний, предложений;
      соблюдая основные характеристики немецкой артикуляционной базы: стабильность артикуляции гласных, лабиализованные гласные, «твердый приступ» гласных в начале слога/слова;
      придыхание у глухих p, t, k, наличие ассимиляции согласных по глухости, правильное озвучивание монологических и диалогических текстов, правильное произношение заимствованных слов;
      адекватное произношение и различение на слух всех звуков немецкого языка с соблюдением правил модификации звуков в слове и внутри ритмических групп;
      2)лексическая сторона речи:
      лексический минимум охватывает 350 лексических единиц и включает устойчивые словосочетания, реплики-клише;
      некоторые словообразовательные средства: существительные с суффиксами -e: die Schule; -chen/lein: das Mдdchen, das Hдuschen, -tдt (Qualitдt), -ik (Mathematik);
      существительные с префиксами ein- (Einwohner), an-(Ankunft), ver- (Verдnderung);
      глаголы с префиксами zu- (zuhцren), aus-(aussprechen), vor- (vorlesen), mit-(mitfuehlen), weg- (weggehen), an-(ankommen) zurьck-(zurьckkommen);
      прилагательные с суффиксами -los (arbeitslos), -mдвig (fahrplanmдвig), -al (international) наречия с суффиксом -s, -ens: meistens;
      словосложение: существительное + существительное: das Wцrterbuch, прилагательное +существительное: Leichtathletik, глагол + существительное: Esslцffel, Fahrstuhl;
      распространенные устойчивые сочетания, оценочная лексика, реплики-клише речевого этикета, отражающие культуру немецкоговорящих стран;
      3) грамматическая сторона речи:
      понятие рода имен существительных;
      употребление определенного и неопределенного артикля;
      спряжение слабых/ сильных глаголов в настоящем времени;
      порядок слов в предложении (прямой/ обратный);
      вопросительные предложения без вопросительного слова, вопросительные слова: Wie? Wo? Woher? Was? Wann? Wieviel/e? Wessen?, вопросительные предложения с вопросительным словом, вопросительное слово wozu? и инфинитивный оборот um … zu….
      родительный падеж имен существительных, дополнение в дательном падеже;
      личные местоимения в дательном падеже, притяжательные местоимения в дательном падеже, употребление дополнения в Dativ при помощи предлогов in, an, auf при ответе на вопрос wo?;
      употребление предлогов von, mit, zu;
      количественные числительные до 100;
      дополнение в винительном падеже, употребление дополнения в Akkusativ при помощи предлогов in, an, auf при ответе на вопрос wohin? Предлоги, требующие Dativ (mit, nach, aus, zu, von, bei, seit). Akkusativ (durch, fьr, ohne, um, gegen, bis). Спряжение глагола sein в Prдteritum;
      возвратные глаголы, спряжение возвратных глаголов, особенности употребления модальных глаголов;
      степени сравнения имен прилагательных и наречий;
      согласованное определение в именительном падеже;
      склонение имен существительных;
      понятие сильного/слабого/женского склонения имен существительных; склонение имен существительных во множественном числе;
      указательные и притяжательные местоимения;
      неопределенно-личное местоимение “man”;
      безличные предложения;
      глаголы с отделяемыми и неотделяемыми приставками.
      54. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      диалог этикетного характера в стандартных ситуациях;
      диалог-расспрос в рамках тематики; диалог-обмен мнениями в стандартных ситуациях (поздороваться, поговорить о хобби, любимых спортсменах и т.д.);
      используя оценочные суждения, умения выражать просьбу, совет, приглашение к совместному действию и др. типовые ситуации (покупки, путешествие), объем диалогов – до 4-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      краткое сообщение о том, что было проделано за день, краткое сообщение в рамках основных сфер общения и речевой тематики о стране (о культурных традициях и обычаях;
      выражение своего отношения положительное/отрицательное к прочитанному, услышанному, используя определенные речевые клише, сообщение в связи с прочитанным текстом;
      описание картинки, фото (в рамках тематики), сочетание разных коммуникативных типов речи, т.е. решение комплексных коммуникативных задач: сообщение и описание, рассказ и характеристика, объем монологического высказывания до 7-8 фраз;
      3) аудирование:
      восприятие и понимание иноязычной речи на слух;
      полное понимание речи учителя (задания, установки, инструкции и т.д.), кратких сообщений;
      понимание и определение правильности/неправильности информации, касающейся тематики данного уровня обучения;
      понимание с визуальной опорой, даты, дня недели, имен, элементарных действий, кратких диалогов и соотнесение их с визуальным изображением;
      понимание основного содержания кратких аутентичных текстов прагматического характера (объявления, прогноз погоды и др.), догадываясь о значении части незнакомых слов по контексту, сходству с родным языком и обходя слова, не мешающие извлечению значимой информации;
      несложных аутентичных текстов диалогического и монологического характера с различной глубиной и точностью проникновения в их содержание (полное понимание, выборочное понимание), пользуясь переспросом, уточнением информации и т.д.;
      использование полученной информации в других (продуктивных) видах речевой деятельности, количество предъявляемого текста – 2 раза, длительность звучания сообщения – до 1 минуты;
      4) письменная речь:
      в области письма и письменной речи к концу четвертого уровня обучения учащиеся знают традиции и национально-культурные особенности письменных форм общения, принятых в немецкоговорящих странах;
      написание записки о том, что было сделано, с опорой на ключевые слова; описание картинки на основе ключевых вопросов;
      написание электронного сообщения с отказом/согласием на официальное приглашение (с опорой на ключевые слова) (5-6 предложений);
      написание электронного письма о каникулах, о покупках, своем мнении о спорте, написание личного письма с опорой (и без) на образец;
      написание поздравительной открытки, употребляя адекватные формулы речевого этикета, заполнить бланки и формуляры (указать имя, фамилию, пол, возраст, адрес), объем текста – 40-50 слов.

10. Базовое содержание учебного предмета «Немецкий язык»
в 7 классе

      55. Содержание курса для 7 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Nach den Sommerferien»;
      2) «Womit beginnt die Heimat?», «Unsere Heimat ist Kasachstan», «Die Sehenswьrdigkeiten von Astana», «Die Stдdte Kasachstans»;
      3) «Orientierung in einer groЯen Stadt», «Die StraЯen der Hauptstadt»;
      4) «GroЯe Menschen von Kasachstan»;
      5) «Die Bundeslдnder und GroЯstдdte der BRD», «Die Visitenkarte der deutschsprachigen Lдnder»;
      6) «Nach den Mдrchen von Brьdern Grimm»;
      7) «Deutsche Sagen und Legenden», «Kasachische Volksmдrchen»;
      8) «Das Leben auf dem Lande», «Die Vorteile und die Nachteile des Lebens auf dem Lande»;
      9) «Aus der Geschichte der Mode», «Die Kleidung».
      56. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      адекватное произношение и различение на слух всех звуков немецкого языка с соблюдением правил модификации звуков в слове и внутри ритмических групп;
      2) лексический аспект речи:
      владение 350 лексическими единицами, новые словообразовательные средства: с суффиксами:
      а) существительных: -tдt (Qualitдt), -ik (Mathematik);
      б) прилагательных: -los (arbeitslos),-mд8ig(fahrplanmдЯig),-al (international);
      с префиксами: существительныхein-(Einwohner), an- (Ankunft), ver- (Verдnderung);
      глаголов: zu-(zuhцren),aus- (zusprechen),vor- (vorlesen), mit-(mitfьhlen), weg-(weggehen),an-(ankommen),zurьck-(zurьckkommen),um-(umziehen); распространенные устойчивые сочетания, оценочная лексика, реплики-клише речевого этикета, отражающие культуру немецкоговорящих стран;
      3) грамматический аспект речи:
      структура немецкого предложения;
      вопросительные предложения с вопросительным словом;
      порядковые числительные до 100;
      систематизация временных форм Prдsens (настоящее время), Prдteritum (прошедшее повествовательное время), Perfekt (прошедшее разговорное время);
      управление глаголов;
      вопросительные местоимения woran? worьber? worauf?;
      инфинитивный оборот um… zu… после глаголов raten, empfehlen;
      повелительное наклонение в 1 лице множественного числа (Wollen wir…! Machen wir …!);
      согласованное определение, сильное/слабое/женское и смешанное склонение имен прилагательных;
      склонение имен прилагательных во множественном числе;
      пассивная конструкция wurde … gegrьndet;
      систематизация знаний о сложных предложениях;
      сложносочиненные и сложноподчиненные предложения;
      сочинительные союзы und, aber, oder, denn;
      подчинительные союзы „deshalb“, „darum“ и „deswegen“;
      основное значение, основные формы и спряжение глагола werden; неопределенно-личное местоимение man;
      придаточные дополнительные предложения;
      союзы dass и ob, союзные слова wer, wie, was, warum, welche; систематизация знаний об основных и вспомогательных глаголах; модальных глаголов;
      употребление неопределенно-личного местоимения man и модальных глаголов;
      вспомогательная функция глагола werden в Futurum (будущее время); придаточные предложения причины с союзами weil/da;
      придаточные условные с союзом wenn;
      словосочетания с предлогами in, an, auf, hinter, neben, ьber, unter, zwischen, vor при ответе на вопросы wo? (Dativ) и wohin? (Akkusativ), временное значение предлогов an, in;
      предлоги дательного падежа mit, nach, aus, zu, von, bei;
      многозначность предлогов (durch, fьr, um, bis);
      систематизация знаний о предлогах.
      57. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      диалог этикетного характера в стандартных ситуациях общения (уметь поздороваться, представиться, вежливо переспросить, выразить благодарность и т.д.), используя соответствующие формулы речевого этикета;
      диалог-расспрос, диалог-обмен мнениями с использованием оценочных суждений, умений выражать просьбу, совет, приглашение к совместному действию и др.,(объем диалогов – до 5-6 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      краткое сообщение в рамках основных сфер общения и речевой тематики о стране (о культурных традициях и обычаях, выдающихся людях, внесших большой вклад в культуру своей страны и мировую культуру и т.д.);
      выражение своего отношения к прочитанному, услышанному с использованием определенных речевых клише, сочетание разных коммуникативных типов речи, т.е. решение комплексных коммуникативных задач: сообщать и описывать, рассказывать и характеризовать, сообщения в связи с прочитанным текстом, объем монологического высказывания до 8-10 фраз;
      3) аудирование:
      восприятие и понимание иноязычной речи на слух;
      полное понимание дидактической немецкоязычной речи учителя (задания, установки, инструкции и т.д.);
      понимание основного содержание кратких аутентичных текстов прагматического характера (объявления, прогноз погоды, и др.);
      догадка о значении части незнакомых слов по контексту, сходству с родным языком и обход слов, не мешающих извлечению значимой информации; несложных аутентичных текстов диалогического и монологического характера с различной глубиной и точностью проникновения в их содержание (полное понимание, выборочное понимание), с использованием переспросов, уточнений информации и т.д.;
      использование полученной информации в других (продуктивных) видах речевой деятельности, количество предъявляемого текста – 2 раза, длительность звучания сообщения - до 1,5 минуты;
      4) письмо:
      знание традиции и национально-культурных особенностей письменных форм общения, принятых в немецкоговорящих странах, написание личного письма с опорой (и без) на образец, поздравительной открытки, употребляя адекватные формулы речевого этикета, заполнение бланков и формуляров (указать имя, фамилию, пол, возраст, гражданство, адрес), объем личного письма – 60-70 слов, включая адрес).

11. Базовое содержание учебного предмета «Немецкий язык»
в 8 классе

      58. Содержание курса для 8 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Wie habe ich die Sommerferien verbracht», «Erholungsmцglichkeiten in Kasachstan und Deutschland» – 18 часов;
      2) «Wir bereiten uns auf eine Deutschlandreise vor!»;
      3) «Eine Reise durch die Bundesrepublik Deutschland»;
      4) «Цsterreich», «Die Reise nach Цsterreich»;
      5) «Die Sprachferien. Der Schьleraustausch»;
      6) «Das Schulsystem in Deutschland und in Kasachstan», «Die ersten Lehrer», «Schule ohne Stress», «Fremdsprachenerlernen in Kasachstan»;
      7) «Aus der Sportgeschichte», «Die Olympischen Spiele», «Sport in Deutschland», «Olympiade in London 2012».
      59. Языковой материал:
      1) лексический аспект речи:
      владение 250 лексическими единицами, которые усваиваются на продуктивном и рецептивном уровнях, новые словообразовательные средства: суффиксы существительных: -um (das Museum), -ur (die Kultur, die Architektur), -ei (die Malerei), -er (die Berliner Mauer, das Brandenburger Tor), аффиксы auf- (aufstehen), an- (anfangen), mit- (mitkommen), ver- (vergessen), ge- (das Gebдude, das Gesetz). Адекватное употребление лексических единиц и выражений в стандартных ситуациях речевого общения;
      2) грамматический аспект речи:
      сложноподчиненные предложения с придаточными дополнительными (союз dass); причины (weil);
      относительными (der, die, das), временными (союзы wenn, als, bis, seit), цели (damit);
      систематизация грамматических явлений, усвоенных в предыдущих классах;
      узнавание при чтении придаточных предложений, вводимых союзами wдhrend, indem, сочинительных с deshalb, понимание при чтении пассивных форм глаголов (Passiv);
      использование навыков согласования времен в плане настоящего и прошедшего, преобразование прямой речи в косвенную, косвенной речи в прямую;
      систематизация знаний о структуре сложносочиненного и сложноподчиненного предложения;
      вопросительные предложения с инфинитивным оборотом um … zu…; систематизация знаний о придаточных дополнительных предложениях с союзами dass и ob, а также с союзными словами;
      прошедшее повествовательное время (Prдteritum) и прошедшее повествовательное время (Perfekt). Plusquamperfekt (предпрошедшее время);
      придаточные предложения времени (Temporalsдtze) с союзами wenn, als и nachdem;
      систематизация знаний о Futurum (будущее время);
      придаточные определительные предложения с относительными местоимениями der, welcher, die, welche, das, welches и die, welche для множественного числа;
      систематизация знаний о неопределенно-личном местоимении man;
      употребление неопределенно-личного местоимения man и модальных глаголов;
      придаточные определительные предложения с относительными местоимениями der, welcher, die, welche, das, welches и die, welche для множественного числа.
      60. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      диалог-расспрос, диалог-обмен мнениями, групповое обсуждение (унисон, спор);
      утверждение и обоснование сказанного, решение комплексных коммуникативных задач типа: «Сообщи партнеру по общению о … и вырази свое отношение к услышанному от него» и т.д.;
      проявление заинтересованности, удивления и т.п. (с опорой на образец и без него);
      выбор языковых и речевых средств оформления высказываний в зависимости от возраста и социального статуса участников общения и с учетом социокультурных норм поведения в иноязычной среде (в рамках изученной речевой тематики);
      вступление в контакт, поддержка беседы, переключение с одной на другую, выход из контакта, участие в беседе-дискуссии, соблюдая социокультурные нормы вежливости, принятые в немецкоязычных странах; в условиях дискуссионного общения выражение своего мнения, своего отношения к высказываниям собеседника, (объем диалогов – 6-7 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      сообщение в связи с прочитанным или прослушанным текстом, выражение и аргументация своего отношения к прочитанному/прослушанному; характеристика персонажей прочитанного/прослушанного текста;
      описание достопримечательности в немецкоговорящих странах, рассказ о культуре своей страны (традициях, обычаях и т.д.);
      презентация результатов выполненного проекта, описание немецкоговорящих стран, жизнь их граждан, государственное устройство, их культура (в рамках соизучаемой социокультурной тематики);
      подготовка выступления на немецком языке, рассуждение по схеме: тезис+аргумент+резюме, краткое содержание прочитанной или прослушанной информации, объем монологического высказывания – 10-12 фраз;
      3) аудирование:
      понимание основного содержания несложных аутентичных текстов прагматического содержания (прогноз погоды, объявления на вокзале/ аэропорту и т.д.) и выделение для себя значимой информации;
      понимание основного содержания несложных аутентичных текстов, произносимых различными голосами (мужским, женским, детским);
      определение темы текста, выделение главных фактов в тексте, опуская второстепенные;
      расспрос учителя и своих товарищей с целью уточнения смысла аудиотекста и расширения полученной информации, выражение своего отношения к услышанному;
      понимание основного содержания несложных аутентичных текстов диалогического и монологического характера, в том числе аудио- и видеотекстов различных жанров;
      понимание всей содержащейся в тексте информации, выборочное понимание и извлечение необходимой информации, содержащейся в тексте (в ряде текстов) прагматического характера (объявления, информационная реклама) и др.;
      выявление коммуникативной интенции автора, определение своего отношения к излагаемым в тексте фактам, событиям, использование информации текста в других видах речевой деятельности. Время звучания – до 2,5 минут;
      4) письменная речь:
      выписки из текста, написание поздравления (с праздником, днем рождения и т.д. без опоры на образец), личного письма (без опоры на образе);
      заполнение аутентичных бланков содержащих автобиографические данные, составление плана, тезисов устного/письменного сообщения, объявлений, надписей-предупреждений, надписей-запрещений, исправление коммуникативно-неприемлемого оформления письменной речи на немецком языке. Объем письма – 70-80 слов.

12. Базовое содержание учебного предмета «Немецкий язык»
в 9 классе

      61. Содержание курса для 9 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Die Kunst zu reisen», «Auf dem Bahnhof»;
      2) «Das Gesundes Essen», «Essen, das Schaden bringt», «Nationalgerichte in Kasachstan und Deutschland», «Mein Lieblingsgericht» «Im Cafe/im Restaurant»;
      3) «Die Sehenswьrdigkeiten der GroЯstдdte Deutschlands», «Die Reise durch den Rhein»;
      4) «Sieben Weltwunder», «Die Entdeckungen, die Welt verдndert haben»;
      5) «Der Naturschutz»;
      6) «Das achte Weltwunder»;
      7) «Bьcher sind unsere Gefдhrten», «Mein Lieblingsbuch», «Der Computer oder das Buch?»;
      8) «Mein kьnftiger Beruf».
      62. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      систематизация знаний об изученных ранее явлениях фонетической системы немецкого языка;
      корректное использование всех изученных фонетических средств в процессе продукции и рецепции речи, замечание и исправление произносительных ошибок, мешающих иноязычной коммуникации;
      2) лексический аспект речи:
      владение 250 лексическими единицами, активный лексический минимум выпускников основной средней школы составляет 1500 лексических единиц, из них 800 слов для активного усвоения;
      лексический минимум содержит оценочную лексику для выражения отношений к окружающему миру, людям, для обозначения своих возможностей, долженствования что-то сделать, лексические единицы, позволяющие говорить о выборе профессии, планах на будущее и своих интересах;
      слова и выражения, необходимые для того, чтобы говорить о своих и чужих ценностях и т.д.;
      распознавание при чтении и слушании и употребление в продуктивных видах речевой деятельности лексического минимума основной средней школы;
      выбор и адекватное употребление в стандартных ситуациях общения (в рамках изученной речевой тематики) наиболее распространенных речевых клише, словосочетаний, отражающих национально-культурные особенности речевого этикета, свойственных представителям данного социума, пользование двуязычными и толковыми словарями для самостоятельного раскрытия значений незнакомых слов;
      3) грамматический аспект речи:
      систематизация грамматических явлений, усвоенных в предыдущих классах;
      узнавание при чтении придаточных предложений, вводимых союзами wдhrend, indem, сочинительных с deshalb, понимание при чтении пассивных форм глаголов (Passiv);
      использование навыков согласования времен в плане настоящего и прошедшего;
      преобразование прямой речи в косвенную, косвенной речи в прямую;
      склонение относительных местоимений;
      употребление относительных местоимений с предлогом;
      страдательный залог Passiv;
      придаточные предложения цели с инфинитивным оборотом um … zu и союзом damit;
      конструкции, выражающие долженствование haben + zu + Infinitiv, sein + zu+ Infinitiv;
      систематизация ранее изученных придаточных предложений.
      63. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      выбор языковых и речевых средств оформления высказываний в зависимости от возраста и социального статуса участников общения и с учетом социокультурных норм поведения в иноязычной среде (в рамках изученной речевой тематики), вступление в контакт, поддержка беседы, переключение с одной на другую, выход из контакта, участие в беседе-дискуссии, соблюдая социокультурные нормы вежливости, принятые в немецкоязычных странах, в условиях дискуссионного общения, выражение своего мнения, своего отношения к высказываниям собеседников. Объем диалогов – 8-9 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      описание немецкоговорящих стран, жизнь их граждан, государственное устройство, их культуры (в рамках изучаемой тематики), подготовка выступления на немецком языке, рассуждение по схеме: тезис+аргумент+резюме, краткое содержание прочитанной или прослушанной информации. Объем монологического высказывания – 12-14 фраз;
      3) аудирование:
      понимание основного содержания несложных аутентичных текстов диалогического и монологического характера, в том числе аудио- и видеотекстов различных жанров;
      понимание всей содержащейся в тексте информации, выборочное понимание и извлечение необходимой информации, содержащейся в тексте (в ряде текстов) прагматического характера (объявления, информационная реклама) и др.;
      выявление коммуникативной интенции автора;
      определение своего отношения к излагаемым в тексте фактам, событиям, использование информации текста в других видах речевой деятельности, время звучания – до 2 минут, количество предъявлений – 2 раза;
      3) письменная речь:
      написание официального письма, поздравления;
      составление плана, тезисов устного/ письменного сообщения, объявлений, надписей-предупреждений, надписей-запрещений, объем – 90-100 слов.

13. Требования к уровню подготовки учащихся

      64. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      65. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      66. Учащиеся 5 класса должны знать:
      1) специфику артикуляционной базы немецкого языка, иметь понятие о компонентах просодии: ударении, паузе, ритмико-интонационные модели разных типов предложений: утвердительного, вопросительного, побудительного;
      2) все звуки немецкого языка;
      3) основные звуко-буквенные соответствия системы немецкого языка;
      4) правила чтения словарного минимума данного класса;
      5) значение 300 лексических единиц продуктивного лексического минимума, включающих устойчивые словосочетания, оценочную лексику, реплики-клише, словообразовательные средства: аффиксация (суффиксы существительных: -ung, -keit/ heit, -schaft), суффиксы прилагательных: -ig,-lieh;
      6) фонетическую и графико-орфографическую форму всех слов продуктивного минимума;
      7) традиции и национально-культурные особенности письменных форм общения, принятые в немецкоязычных странах.
      67. Учащиеся 5 класса должны уметь:
      1) грамматически правильно оформлять продуктивные виды речи, не допуская ошибок, препятствующих иноязычной коммуникации;
      2) опознавать изученные грамматические явления в рецептивных видах речевой деятельности;
      3) делать исправления (с опорой на грамматические правила) в своих письменных работах, содержащих типичные грамматические ошибки;
      4) вести диалог элементарного этикетного характера в стандартных ситуациях общения (уметь поприветствовать собеседника, представиться, спросить имя, возраст, место проживания, используя: соответствующие формулы речевого этикета). Объем этикетных диалогов – до 3-4 реплик со стороны каждого участника диалога;
      5) вести диалог-расспрос в режиме как инициативных, так и реактивных реплик; в рамках тематики класса. Объем данных: диалогов – до 3-4 реплик со стороны каждого собеседника;
      6) делать краткое сообщение о своей семье, членах семьи, друге, о своем городе, о месте проживания, о школе, школьных предметах; делать сообщение в связи с прочитанным текстом, описать картинку, фотографию в рамках тематики данного класса. Объем монологического высказывания – до 5-6 фраз;
      7) понимать основные установки учителя дидактического характера, простые предложения, которые содержат информацию биографического характера: о возрасте, месте рождения и проживания, интересах, учебе, занятиях, любимых/нелюбимых предметах; простые предложения и вопросы, касающиеся семьи и ее членов, простую информацию о местонахождении на местности, понимать и определять правильность/неправильность информации. Количество предъявлений текста – 2 раза. Длительность звучания одного сообщения – до 1 минуты;
      8) четко произносить и различать на слух все звуки немецкого языка;
      9) соблюдать ударение в слове и фразе;
      10) употреблять в речи различные интонационные модели, адекватные целям высказывания;
      11) выразительно читать аутентичные тексты (объявления, открытки, поздравления, письма, короткие рассказы) с правильным фонетическим оформлением слов, словосочетаний, предложений;
      12) использовать стратегии изучающего чтения, включающей навык информационной переработки текстового материала, языковой догадки, навык использования двуязычных словарей;
      13) использовать полученную информацию в других видах (продуктивных) речевой деятельности;
      14) использовать коммуникативные стратегии поисково-просмотрового чтения (просмотреть аутентичный текст (письмо, открытка) и выбрать информацию, которая необходима для выполнения коммуникативного задания или представляет интерес для учащихся), коммуникативные стратегии ознакомительного чтения (прогнозировать содержание текста по заголовку, иллюстрациям, выделять основную мысль, отбирать из текста главные факты, опуская второстепенные);
      15) писать личное письмо с анкетными данными о родителях (имя, возраст, откуда, род деятельности, какими языками владеет, местожительства, адрес, телефон, E-mail) с опорой на ключевые слова (не менее 30 слов), заполнить бланк с указанием анкетных данных;
      16) выделять сходство и различия в культуре немецкоязычных стран и культуре родной страны (в рамках речевой тематики данного класса);
      17) представлять родную страну и культуру на немецком языке; опознавать реалии и находить их значения в двуязычных словарях.
      68. Учащиеся 6 класса должны знать:
      1) основные звукобуквенные соответствия системы немецкого языка, правила чтения словарного минимума данного класса;
      2) 120 лексических единиц, устойчивые словосочетания, реплики-клише с национально-культурным компонентом семантики; некоторыми словообразовательными средствами: существительные с суффиксами -е: dieSchule; -chen/lein: das Mдdchen, das Hдuschen; наречия с суффиксом -s, -ens: meistens, цfters; словосложение: существительное + существительное: das Wцrterbuch, прилагательное + существительное: Leichtathlet; глагол + существительное: Esslцffel, Fahrstuhl;
      3) определенный, неопределенный и нулевой артикли, степени сравнения прилагательных и наречий, количественные числительные (свыше 100), порядковые числительные;
      4) предлоги, требующие Dativ (mit, nach, aus, zu, von, bei, seit), Akkusativ(durch, fьr, ohne, um, gegen, bis);
      5) указательные и притяжательные местоимения;
      6) неопределенно-личное местоимение “man”;
      7) безличные предложения. Глаголы с отделяемыми и неотделяемыми приставками;
      8) традиции и национально-культурные особенности письменных форм общения, принятые в немецкоговорящих странах.
      69. Учащиеся 6 класса должны уметь:
      1) выразительно читать аутентичные тексты (объявления, рекламные тексты, открытки, поздравления, письма, короткие рассказы), фонетически правильно оформлять слова, словосочетания, предложения;
      2) соблюдать правильную интонацию и паузы в предложениях, правильное словесное и фразовое ударение;
      3) читать с общим пониманием короткие простые тексты (ознакомительное чтение), извлекать и интерпретировать всю информацию (изучающее чтение), извлекать из текста только ту информацию, которая необходима для выполнения конкретных коммуникативных задач (поисковое чтение);
      4) использовать коммуникативные стратегии ознакомительного чтения: прогнозировать содержание по заголовку, иллюстрациям, выделять основную мысль, отбирать из текста главные факты, опуская второстепенные;
      5) переработать текстовый материал, используя языковую догадку, двуязычный словарь;
      6) просмотреть аутентичный текст (личное письмо, открытка, газетное объявление, рекламный текст) и выбрать информацию, которая необходима для выполнения коммуникативного задания или представляет интерес для учащихся;
      7) четко произносить слова, словосочетания, предложения, соблюдая основные характеристики немецкой артикуляционной базы: стабильность артикуляции гласных, лабиализованные гласные, «твердый приступ» гласных в начале слога/слова; придыхание у глухих р, t, к, наличие ассимиляции согласных по глухости;
      8) правильно озвучивать монологические и диалогические тексты, произносить заимствованные слова;
      9) использовать в устных и письменных формах общения продуктивную лексику, сопоставлять и группировать слова, сходные по написанию и звучанию mit dem Stock gehen/ im 2. Stock wohnen, сходные по звучанию, но различные по написанию (Meer- mehr, sehen- die Seen);
      10) грамматически правильно оформлять иноязычную речь, формулировать грамматическое правило, делать исправления в своих работах (и работах своих одноклассников), содержащих типичные грамматические ошибки, передавать прямую (чужую) речь;
      11) вести диалог этикетного характера в стандартных ситуациях. Объем этикетных диалогов – до 4-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      12) вести диалог-расспрос в режиме как инициативных, так и реактивных реплик в рамках тематики класса; вести диалог-обмен мнениями в стандартных ситуациях (поздороваться, поблагодарить за подарок, поговорить о хобби, любимых музыкантах, спортсменах и т.д., разыграть типовую ситуацию (покупки, на приеме у врача). Объем данных диалогов – до 4-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      13) делать краткое сообщение о том, что было проделано за день, описать свои покупки, высказать свое положительное/отрицательное отношение к прочитанному/услышанному, используя определенные речевые клише; описать картинку, фото в рамках тематики данного класса. Объем монологического высказывания – до 7-8 фраз;
      14) понять установки дидактического характера, краткие радиосообщения на вокзале о прибытии, опоздании поездов, в аэропортах, в универмаге; с визуальной опорой на дату, день недели, имена, элементарные действия, краткие диалоги и соотносить их с визуальным изображением;
      15) понять и определить правильность/неправильность информации, касающейся тематики данного класса;
      16) использовать полученную информацию в других (продуктивных) видах речевой деятельности. Длительность звучания одного сообщения – до 1 минуты;
      17) написать о том, что было сделано, с опорой на ключевые слова, электронное сообщение с отказом/согласием на официальное приглашение (с опорой на ключевые слова), электронное письмо о своем самочувствии при болезни, свое мнение о спорте, описать картинку на основе ключевых вопросов. Объем – 40-50 слов;
      18) извлекать из текста реалии и систематизировать их по тематическому принципу;
      19) составлять культурологические коллажи, карты, сравнительные схемы;
      20) выделять сходство и различия в культуре немецкоговорящих стран и культуре родной страны (в рамках речевой тематики данного класса);
      21) представлять родную страну и ее культуру на немецком языке.
      70. Учащиеся 7 класса должны знать:
      1) новые словообразовательные средства: суффиксы существительных: -tдt (Qualitдt),-ik (Mathematik); прилагательных: -los (arbeitslos),-mдЯig(fahrplanmдЯig),-al (international), с префиксами: существительных ein-(Einwohner),an- (Ankunft), ver- (Verдnderung), глаголов:zu- (zuhцren),ausҒ(zusprechen), vor- (vorlesen), mit-(mitfьhlen), weg-(weggehen),an-(ankommen), zurьck-(zurьckkommen), um-(umziehen);
      2) лексические единицы в объеме 350 слов;
      3) все звукобуквенные соответствия системы немецкого языка;
      4) правила чтения словарного минимума данного класса;
      5) распространенные устойчивые сочетания, оценочную лексику, реплики- клише речевого этикета, отражающие культуру немецкоговорящих стран;
      6) все типы простых предложений, вопросительные местоимения welcher, welches, welche, отрицания nicht, kein, прошедшее время Perfekt; Prдteritum сочинительные предложения с «und, aber, denn», повелительное наклонение глаголов, придаточные с dass;
      7) изученный грамматический материал.
      71. Учащиеся 7 класса должны уметь:
      1) адекватно произносить и различать на слух все звуки немецкого языка, соблюдая правила модификации звуков в слове и внутри ритмических групп;
      2) вести диалог этикетного характера в стандартных ситуациях общения (уметь поздороваться, представиться, вежливо переспросить, выразить благодарность и т.д.), используя соответствующие формулы речевого этикета. Объем этикетных диалогов – до 5-6 реплик со стороны каждого собеседника, вести диалог-расспрос, попеременно перехода с позиции сообщающего на позицию спрашивающего, вести диалог-обмен мнениями, используя оценочные суждения, умения выражать просьбу, совет, приглашение к совместному действию и др.; объем данных диалогов – до 5-6 реплик со стороны каждого собеседника;
      3) делать краткое сообщение в рамках основных сфер общения и речевой тематики о стране (о культурных традициях и обычаях, выдающихся людях, внесших большой вклад в культуру своей страны и мировую культуру и т.д.), выражать свое отношение к прочитанному, услышанному, используя определенные речевые клише, решать комплексные коммуникативные задачи: сообщать и описывать, рассказывать и характеризовать, делать сообщения о прочитанном тексте. Объем монологического высказывания – до 8-10 фраз;
      4) полностью понимать речь учителя на немецком языке (задания, установки, инструкции и т.д.);
      5) правильно писать все слова продуктивного лексического минимума;
      6) корректно употреблять в стандартных ситуациях речевого общения распространенные устойчивые сочетания, оценочную лексику, реплики-клише речевого этикета, отражающие культуру немецкоговорящих стран;
      7) распознавать и употреблять в речи все типы простых предложений, вопросительные местоимения welcher, welches, welche, отрицания nicht, kein, прошедшее время Perfekt; Prдteritum сочинительные предложения с «und, aber, denn», повелительное наклонение глаголов, придаточные с dass, передавать прямую (чужую) речь, грамматически правильно и коммуникативно допустимо оформлять речевые высказывания в продуктивных видах речевой деятельности (в рамках речевой тематики и изученного грамматического материала);
      8) распознавать на слух и при чтении изученный грамматический материал;
      9) понимать основное содержание кратких аутентичных текстов прагматического характера (объявления, прогноз погоды, программы телерадиопередач и др.), догадываться о значении части незнакомых слов по контексту, сходству с родным языком, обходя слова, не мешающие извлечению значимой информации, несложные аутентичные тексты диалогического и монологического характера с различной глубиной и точностью проникновения в их содержание (полное понимание, выборочное понимание), пользуясь переспросом, уточнением информации и т.д., использует полученную информацию в других (продуктивных) видах речевой деятельности. Количество предъявления текста – 2 раза. Длительность звучания сообщения – до 1,5 минуты;
      10) выразительно читать несложные аутентичные тексты разных жанров, извлекать и понимать основное содержание текста (ознакомительное чтение), извлекать и интерпретировать всю информацию (изучающее чтение), извлекать из текста только ту информацию, которая необходима для выполнения конкретных коммуникативных задач (просмотровое/поисковое чтение);
      11) использовать коммуникативные стратегии ознакомительного чтения: прогнозировать содержание текста по заголовку, иллюстрациям, выделять основную мысль, отбирать из текста главные факты, опуская второстепенные, проигрывать ситуации общения, которые описываются в текстовом материале и отражают социокультурные особенности официального и неформального общения на немецком языке;
      12) использовать коммуникативные стратегии: изучающего чтения: информационная переработка текстового материала; словообразовательный и грамматический анализ, языковая догадка, выборочный перевод, использование двуязычных словарей и других справочных материалов, использование полученной информации в других (продуктивных) видах речевой деятельности;
      13) использовать коммуникативные стратегии поисково/ просмотрового чтения: просмотреть аутентичный текст (статью, несколько статей, текст прагматического характера или сайтов в Интернете) и выбрать информацию, которая необходима для выполнения коммуникативного задания или представляет интерес для учащихся;
      14) соблюдать правильную интонацию и паузы в предложениях, правильное словесное и фразовое ударение;
      15) написать личное письмо с опорой (и без) на образец, поздравительную открытку, употребляя адекватные формулы речевого этикета, заполнить бланки и формуляры (указать имя, фамилию, пол, возраст, гражданство, адрес). Объем личного письма – не менее 60-70 слов, включая адрес;
      16) опознавать без эквивалентную лексику и передавать ее значение;
      17) выделять сходство и различие в культуре немецкоговорящих стран и культуре родной страны (в рамках изученных сфер и речевой тематики);
      18) представлять свою страну и культуру на немецком языке;
      19) осуществлять межличностное и межкультурное общение, применяя знания об особенностях вербального и невербального общения, принятых в данном социуме (в рамках изученной речевой тематики);
      20) выдающихся представителей немецко-говорящих стран и родной страны, внесших большой вклад в развитие национальной и общемировой культуры;
      21) о национально-культурных различиях вербального и невербального общения в стандартных ситуациях в рамках изученной речевой тематики.
      72. Учащиеся 8 класса должны знать:
      1) 250 лексических единиц, которые усваиваются на продуктивном и рецептивном уровнях; в это число входят лексические единицы и выражения с национально-культурным компонентом семантики и интернациональные слова;
      2) новые словообразовательные средства: суффиксы существительных и прилагательных: -um (das Museum), -ur (die Kultur, die Architektur), -ei (die Malerei), -er (die Berliner Mauer, das Brandenburger Tor), аффиксыauf- (aufstehen), an- (anfangen), mit- (mitkommen), ver- (vergessen), ge- (das Gebдde, das Gesetz);
      3) сложноподчиненные предложения с придаточными дополнительными (союз dass); причины (weil); относительными (der, die, das), временными (союзы wenn, als, bis, seit), цели (damit);
      4) умеют адекватно употреблять лексические единицы и выражения в стандартных ситуациях речевого общения с соблюдением лингво- культурных норм данного социума, проводить самокоррекцию правильности употребления лексических единиц (в диктантах, тестовых заданиях и др.).
      73. Учащиеся 8 класса должны уметь:
      1) правильно оформлять диалогическую, монологическую, полилогическую формы устного иноязычного общения, выбирать грамматические формы, смягчающие категоричность возражений, просьб, приказаний и т.д.; опознавать формы и значения грамматических конструкций при чтении и слушании текстов; самостоятельно исправлять (с опорой на соответствующее грамматическое правило) ошибки в грамматически ориентированных тестовых и других видах учебных заданий;
      2) вести диалоги-расспросы, диалоги-обмены мнениями, групповое обсуждение, утверждать и обосновывать сказанное, решать комплексные коммуникативные задачи типа: «Сообщи партнеру по общению о... и попробуй выразить свое отношение к услышанному от него» и т.д.; проявлять заинтересованность, удивление и т.п. (с опорой на образец и без него). Объем диалогов – 6-7 реплик со стороны каждого собеседника;
      3) делать сообщение в связи с прочитанным или прослушанным текстом;
      4) выражать и аргументировать свое отношение к прочитанному/ прослушанному;
      5) давать характеристику персонажам прочитанного/прослушанного текста;
      6) описывать достопримечательности в немецкоговорящих странах; рассказать о культуре своей страны (традициях, обычаях и т.д.);
      7) делать презентацию результатов выполненного проекта. Объем монологического высказывания – 10-12 фраз;
      8) понять основное содержание несложных аутентичных текстов прагматического содержания (прогноз погоды, объявления на вокзале/ аэропорту и т.д.) и выделять для себя значимую информацию, основное содержание несложных аутентичных текстов, произносимых различными голосами (мужским, женским, детским);
      9) определять тему текста, выделять главные факты в тексте, опуская второстепенные;
      10) расспрашивать учителя и своих товарищей с целью уточнения смысла аудиотекста и расширения полученной информации;
      11) выражать свое отношение к услышанному. Время звучания – до 2,5 минут, количество предъявлений текста – 2 раза;
      12) правильно читать новые слова продуктивного минимума с опорой на соответствующие правила чтения;
      13) соблюдать при чтении членение речевого потока на минимальные акцентные единицы – ритмические группы, место ударения в слове и ритмической группе;
      14) читать аутентичные тексты разных речевых жанров (прагматические, газетно-публицистические, научно-популярные, художественные) с использованием основных коммуникативных стратегий чтения: ознакомительного, изучающего, просмотрового/поискового;
      15) пользоваться в процессе чтения сносками, лингвострановедческим комментарием к тексту, грамматическим справочником, двуязычными словарями;
      16) прогнозировать содержание текста по заголовку и иллюстрациям;
      17) выделять новую, наиболее личностно значимую информацию;
      18) извлекать информацию для решения коммуникативных задач;
      19) делать выписки из текста;
      20) писать поздравления (с праздником, днем рождения и т.д. без опоры на образец), личное письмо (без опоры на образец); объем письма – 70-80 слов;
      21) заполнять аутентичные бланки (содержащие автобиографические данные);
      22) исправлять коммуникативно-неприемлемое оформление письменной речи на немецком языке;
      23) извлекать и систематизировать культуроведческую информацию из изучаемых текстов и других источников (двуязычных лингвострановедческих словарей, справочных изданий и др.);
      24) правильно употреблять безэквивалентную лексику;
      25) пояснять национально-культурный смысл безэквивалентных слов (на родном языке);
      26) оказывать помощь зарубежным гостям в ознакомлении с историко-культурными достопримечательностями родной страны.
      74. Учащиеся 9 класса должны знать:
      1) новую лексику в объеме 250 слов. Активный лексический минимум выпускников основной средней школы составляет 800 лексических единиц, пассивный – 1500 лексических единиц;
      2) склонение относительных местоимений. Употребление относительных местоимений с предлогом;
      3) страдательный залог Passiv;
      4) придаточные предложения цели с инфинитивным оборотом um … zu и союзом damit;
      5) конструкции, выражающие долженствование haben + zu + Infinitiv, sein + zu+ Infinitiv.
      75. Учащиеся 9 класса должны уметь:
      1) систематизировать знания об изученных ранее явлениях фонетической системы немецкого языка, корректно использовать все изученные фонетические средства в процессе продукции и рецепции речи, замечать и исправлять произносительные ошибки, мешающие иноязычной коммуникации;
      2) распознавать при чтении и слушании и употреблять в продуктивных видах речевой деятельности лексический минимум основной средней школы, выбирать и адекватно употреблять в стандартных ситуациях общения (в рамках изученной речевой тематики) наиболее распространенные речевые клише, словосочетания, отражающие национально-культурные особенности речевого этикета, свойственные представителям данного социума, пользоваться двуязычными и толковыми словарями для самостоятельного раскрытия значений незнакомых слов;
      3) систематизировать грамматические явления, усвоенные в предыдущих классах;
      4) узнавать при чтении придаточные предложения, вводимые союзами wдhrend, indem, сочинительные с deshalb;
      5) понимать при чтении пассивные формы глаголов (Passiv);
      6) использовать навыки согласования времен в плане настоящего и прошедшего;
      7) преобразовывать прямую речь в косвенную, а косвенную речь в прямую;
      8) выбирать языковые и речевые средства оформления высказывания в зависимости от возраста и социального статуса участников общения и с учетом социокультурных норм поведения в иноязычной среде (в рамках изученной речевой тематики);
      9) систематизировать ранее изученные придаточные предложения;
      10) вступать в контакт, поддерживать беседу, переключаться с одной роли на другую, выходить из контакта;
      11) участвовать в беседе-дискуссии, соблюдая нормы вежливости, принятые в немецкоязычных странах, в условиях дискуссионного общения;
      12) выражать свое мнение, свое отношение к высказываниям собеседников. Объем диалогов – 8-9 реплик со стороны каждого собеседника;
      13) описывать страны изучаемого языка, жизнь их граждан, государственное устройство, их культуру (в рамках изучаемой социокультурной тематики);
      14) подготовить выступление на немецком языке по заданной тематике;
      15) рассуждение по схеме: тезис + аргумент + резюме;
      16) кратко передавать содержание прочитанной или прослушанной информации. Объем монологического высказывания – 12-14 фраз;
      17) понять основное содержание несложных аутентичных текстов диалогического и монологического характера, в том числе аудио- и видеотекстов различных жанров, всю содержащуюся в тексте информацию;
      18) выборочно понимать и извлекать необходимую информацию, содержащуюся в тексте (в ряде текстов) прагматического характера (объявления, информационная реклама) и др.;
      19) выявлять коммуникативную интенцию автора, определять свое отношение к излагаемым в тексте фактам, событиям, использовать информацию текста в других видах речевой деятельности. Время звучания - до 2 минут;
      20) правильно, в нормальном ритме, читать аутентичные иноязычные тексты разных речевых жанров, в том числе поэтические произведения и отрывки из художественных произведений;
      21) читать аутентичные тексты с использованием различных коммуникативных стратегий чтения: ознакомительного, изучающего, просмотрового, поискового на материале газетно-публицистических, художественных, прагматических и научно-популярных текстов;
      22) извлекать и передавать на немецком языке ключевую информацию текста (ряда текстов);
      23)извлекать и интерпретировать всю содержащуюся в тексте информацию;
      24) понимать и передавать только ту информацию, которая необходима для выполнения другого вида деятельности;
      25) преобразовывать информацию, содержащуюся в тексте и представлять ее в виде таблиц, схем, тематической картины или строить на ее основе диаграммы и графики;
      26) выбирать информацию из текста для подготовки доклада, выступления на заседании «круглого стола», на конференции и т.д.;
      27) написать официальное письмо, поздравление, автобиографию/ резюме (СV), объявления, надписи-предупреждения, надписи-запрещения;
      28) составлять план, тезисы устного/письменного сообщения; объем письма составляет 90-100 слов;
      29) собирать, систематизировать и интерпретировать лингвокультуроведческую и культуроведческую информацию, подготовить выступление по культуроведческой тематике.
      76. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) любовь к Родине и к своему народу;
      2) уважение традиций и обычаев народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и стран изучаемого языка;
      4) уважение к старшему поколению и заботу о младших;
      5) бережное отношение к окружающей среде;
      6) бережное отношение к имуществу (к школьной мебели, школьным принадлежностям, одежде, предметам обихода);
      7) соблюдение здорового образа жизни и правил своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      8) готовность к самообразованию, творческой самореализации.
      77. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) полученные знания, умения и навыки в повседневной жизни;
      2) современные информационные технологии;
      3) навыки монологической и диалогической речи в различных коммуникативных ситуациях;
      4) методы познания, проектирования, конструирования и исследования в творческой деятельности (олимпиады, научные проекты, презентации);
      5) методы анализа и синтеза при работе с научной информацией.

14. Базовое содержание учебного предмета «Французкий язык»
в 5 классе

      78. Содержание курса для 5 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Устно-вводный курс. Приветствие. Знакомство с Францией. Алфавит. Правила чтения. Числительные от 1-20» – (5 часов);
      2) «О себе» – (3 часа);
      3) «Моя семья» – (5 часов);
      4) «Школа и школьные принадлежности» – (5 часов);
      5) «Мой любимый предмет» – (3 часа);
      6) «Цвета, размер, величина» – (5 часов);
      7) «Мой друг» – (6 часов);
      8) «Мой дом/ квартира» – (5 часов);
      9) «Мебель» – (5 часов);
      10) «Домашние животные» – (5 часов);
      11) «Одежда» – (5 часов);
      12) «Мы делаем покупки» – (5 часов);
      13) «Календарь» – (5 часов);
      14) «Времена года» – (6 часов).
      79. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи: развитие слухо-произносительных навыков, правильное интонирование предложений различных типов: утвердительных, отрицательных, вопросительных, формирование навыков правильной постановки ударения в словах и фразах;
      2) лексический аспект речи: объем новой лексики – 300 лексических единиц, формирование навыков распознавания и употребления новой лексики в речи, использование способов словообразования для потенциального увеличения словарного запаса: суффиксы, образующие существительные: -tion, -sion, прилагательные: -eur, -euse, -ant, -ique, орфография, лексический минимум;
      3) грамматический аспект речи:
      структура утвердительного и отрицательного предложений;
      структура вопросительного предложения;
      типы вопросительных предложений: общие и специальные, спряжение глаголов avoir, кtre, Prйsent глаголов І, ІІ, III групп, местоименных глаголов Futuretpassй immediat;
      личные приглагольные и самостоятельные местоимения;
      притяжательные и указательные прилагательные, виды артиклей;
      образование формы множественного числа имени существительного и прилагательного;
      имя числительное от 0 до 100;
      образование порядковых числительных;
      порядок слов в предложении;
      предлоги места.
      80. Речевой материал:
      1) говорение: (диалогическая речь):
      развитие умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, объем диалогов – 3-4 реплики со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      формирование навыков построения элементарных высказываний в рамках конкретных тематических ситуаций: сообщать информацию о себе, о членах семьи, друзьях, о школе, школьных предметах;
      выражать эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности; реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения (в школе, дома, в магазине и т.д.), объем монологического высказывания – 5-6 фраз;
      3) аудирование:
      развитие умений воспринимать на слух речь учителя, собеседника, диктора, простых предложений и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий;
      понимать основное содержание текстов, содержание текстов должно соответствовать возрастным особенностям и интересам учащихся 5 класса, время звучания текста – до 1 минуты, количество предъявления – 2 раза;
      3) чтение:
      знание правил чтения словарного минимума;
      выразительное чтение аутентичных текстов с правильным фонетическим оформлением слов, словосочетаний, предложений;
      понимание основного содержания прочитанного текста, развитие навыков поисково-просмотрового чтения и отбор необходимой информации для выполнения коммуникативного задания;
      4) письмо:
      формирование навыков грамотного письма;
      умение кратко излагать информацию о себе, о школе, и т.д.;
      выполнять письменные упражнения в соответствии с коммуникативными и грамматическими задачами (в рамках изученной тематики), объем письма – не менее 30 слов.
      81. Социокультурный материал:
      формирование знаний о стране /странах изучаемого языка;
      географическое положение, природно-климатические условия, исторические события, обычаи и традиции, особенности образа жизни людей;
      выделение сходств и различий в культуре франкоязычных стран и культуре родной страны (в рамках речевой тематики), знание форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка.

15. Базовое содержание учебного предмета «Французкий язык»
в 6 классе

      82. Содержание курса для 6 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Летние каникулы» – (3 часа);
      2) «Начало учебного года» – (5 часов);
      3) «Французская школа» – (5 часов);
      4) «Мой рабочий день» – (5 часов);
      5) «Франкофония» – (4 часа);
      6) «Франция» – (5 часов);
      7) «Париж» – (5 часов);
      8) «Казахстан» – (5 часов);
      9) «Астана» – (5 часов);
      10) «Город. Село» – (5 часов);
      11) «Контрасты города и села» – (5 часов);
      12) «Юрта – национальное жилище казахов» – (5 часов);
      13) «Еда» – (5 часов);
      14) «Национальные блюда Франции и Казахстана» – (6 часов).
      83. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      развитие слухо-произносительных навыков;
      правильное интонирование предложений различных типов: утвердительных, отрицательных, вопросительных, формирование навыков правильной постановки ударения в словах и фразах;
      2) лексический аспект речи:
      объем новой лексики – 350 лексических единиц, формирование навыков распознавания и употребления новой лексики в речи;
      использование способов словообразования для потенциального увеличения словарного запаса: суффиксы, образующие существительные: -iste, -isme, -eur, -er, -иre;
      прилагательные: -eur, -euse, -ant, -ique, -ais, -ien; словосложение: глагол + существительное, глагол + местоимение;
      лексический минимум;
      3) грамматический аспект речи:
      временные формы изъявительного наклонения: Passй Composй, Imparfait, FuturSimple;
      структура вопросительного предложения;
      типы вопросительных предложений: общие и специальные;
      спряжение местоименных глаголов в различных временных формах Prйsentaprиs “si”;
      степени сравнения прилагательных;
      классификация местоимений;
      частичный и слитный артикли, их употребление;
      формы образования множественного числа имени существительного и прилагательного;
      имя числительное от 0 до 1000;
      образование порядковых числительных;
      предлоги места, направления, причины.
      84. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      развитие умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию;
      диалог-обмен мнениями в стандартных ситуациях (поздороваться, поблагодарить, поговорить о своей стране, о национальных блюдах и т.д.), объем диалогов – 4-5 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      развивать умения логично и последовательно высказываться в соответствии с учебной ситуацией;
      уметь передавать своими словами основное содержание прослушанного или прочитанного текста в пределах программного языкового материала; высказывать свое положительное/ отрицательное мнение о прочитанном/ услышанном;
      реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения по изученным темам (о школе, каникулах, своей стране/ стране изучаемого языка и т.д.), объем монологического высказывания – 7-8 фраз;
      3) аудирование:
      развитие умений воспринимать на слух речь учителя, собеседника, диктора;
      правильно реагировать на данные инструкции к выполнению действий;
      понимать основное содержание прослушанных текстов, диалогов, содержание текстов должно соответствовать возрастным особенностям и интересам учащихся 6 класса, время звучания текста – до 1 минуты, количество предъявления – 2 раза;
      4) чтение:
      знание правил чтения словарного минимума;
      выразительное чтение аутентичных текстов с правильным фонетическим оформлением слов, словосочетаний, предложений: понимание основного содержания прочитанного текста;
      совершенствование навыков поисково-просмотрового чтения и отбор необходимой информации для выполнения коммуникативного задания;
      умение выделить основную мысль, отбор из текста главных фактов, использование информации в других видах речевой деятельности;
      5) письмо:
      формирование навыков грамотного письма;
      умение кратко излагать информацию по изученным темам;
      выполнять письменные упражнения в соответствии с коммуникативными и грамматическими задачами (в рамках изученной тематики);
      умение делать записи о том, что было сделано с опорой на ключевые слова; описание картинки на основе ключевых вопросов. Объем письма – 40-50 слов.
      85. Социокультурный материал:
      1) формирование знаний о стране /странах изучаемого языка;
      географическое положение, природно-климатические условия, исторические события, обычаи и традиции, особенности образа жизни людей; представление и выделение сходств и различий в культуре франкоязычных стран и культуре родной страны (в рамках речевой тематики);
      знание форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка.

16. Базовое содержание учебного предмета «Французкий язык»
в 7 классе

      86. Содержание курса для 7 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Франция», «Провинции и регионы Франции» – (3 часа);
      2) «Добро пожаловать в Париж!» – (5 часов);
      3) «Музеи Парижа» – (5 часа);
      4) «Лувр – один из знаменитых музеев мира» – (5 часов);
      5) «Досуг. Увлечения. Интернет» – (4 часа);
      6) «Мир музыки», «Великие французские музыканты» – (5 часов);
      7) «Классическая и современная музыка» – (5 часов);
      8) «Роль книги в нашей жизни» – (5 часов);
      9) «Мой любимый писатель» – (5 часов);
      10) «Литература Франции и Казахстана» – (5 часов);
      11) «Великие исследователи» – (5 часов);
      12) «Праздники страны изучаемого языка и нашей страны» – (5 часов);
      13) «Профессии» – (5 часов);
      14) «Спорт», «Здоровый образ жизни» – (6 часов).
      87. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование слухо-произносительных навыков;
      произношение и различение на слух всех звуков и звукосочетаний французского языка;
      соблюдение интонации в различных типах предложений;
      озвучивание монологических и диалогических текстов;
      использование интонации в зависимости от коммуникативной цели; правильное интонирование предложений различных типов: утвердительных, отрицательных, вопросительных, формирование навыков правильной постановки ударения в словах и фразах;
      2) лексический аспект речи:
      объем новой лексики – 350 лексических единиц, формирование навыков распознавания и употребления новой лексики в речи;
      использование способов словообразования для потенциального увеличения словарного запаса: суффиксы образующие существительные: -ence, -ance, -aire;
      прилагательные: -el/ elle, -al, -il, -ille;
префиксы существительных, прилагательных, глаголов: in-im, dй, re;
      употребление распространенных устойчивых сочетаний;
      оценочная лексика, реплики-клише, отражающие культуру франкоговорящих стран, лексический минимум;
      3) грамматический аспект речи:
      временные формы изъявительного наклонения: Plus-que-parfait, Passй simple;
      употребление Gйrondif, повелительного наклонения глаголов кtre, avoir, savoir, согласование времен;
      определенные местоимения, возвратные местоимения, сослагательное наклонение;
      употребление в речи вопросительных местоимений quel(s), quelle(s), отрицательных частиц jamais, rien, personne, ограничительного оборота neque;
      типы вопросительных предложений: общие, специальные и альтернативные, образование степени сравнения прилагательных и наречий).
      88. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      развитие умений вести диалог этикетного характера;
      диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен мнениями в стандартных ситуациях;
      групповое обсуждение, утверждение и обоснование сказанного;
      проявление заинтересованности, удивления и т.п. Объем диалогов – 5-6 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      развивать умения логично и последовательно высказываться в соответствии с учебной ситуацией;
      передавать своими словами основное содержание прослушанного или прочитанного текста в пределах программного языкового материала;
      высказывать свое положительное/ отрицательное мнение о прочитанном/ услышанном;
      реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения по изученным темам (о культуре, традициях, выдающихся людях, внесших вклад в мировую культуру и т.д.), объем монологического высказывания – 8-10 фраз);
      2) аудирование:
      восприятие и понимание иноязычной речи на слух;
      понимание дидактической речи учителя (задания, инструкции), основного содержания прослушанных кратких аутентичных текстов, диалогов, догадываясь о значении части незнакомых слов по контексту, сходству с родным языком;
      использование прослушанной информации в других (продуктивных) видах речевой деятельности, содержание текстов должно соответствовать возрастным особенностям и интересам учащихся 7 класса, время звучания текста – до 1,5 минуты;
      3) чтение:
      выразительное чтение разножанровых текстов с правильным фонетическим оформлением слов, словосочетаний, предложений;
      понимание основного содержания прочитанного текста;
      развитие навыков поисково-просмотрового чтения и отбор необходимой информации для выполнения коммуникативного задания;
      умение выделить основную мысль, отбор из текста главных фактов, словообразовательный грамматический анализ, языковая догадка, выборочный перевод;
      использование двуязычных словарей и других справочных материалов и использование информации в других видах речевой деятельности;
      4) письмо:
      формирование навыков грамотного письма: умение кратко излагать информацию по изученным темам;
      выполнять письменные упражнения в соответствии с коммуникативными и грамматическими задачами (в рамках изученной тематики);
      знание традиции и национальных культурных особенностей, письменных форм общения в странах изучаемого языка;
      написание личного письма с опорой (и без) на образец;
      поздравительной открытки, употребляя формулы речевого этикета, заполнение бланков и формуляров;
      умение делать записи о том, что было сделано с опорой на ключевые слова; описание картинки на основе ключевых вопросов, объем письма 60-70 слов.
      89. Социокультурный материал:
      формирование знаний о стране/странах изучаемого языка: географическое положение;
      природно-климатические условия, исторические события, обычаи и традиции;
      особенности образа жизни людей;
      выделение сходств и различий в культуре франкоговорящих стран и культуре родной страны (в рамках речевой тематики);
      знание форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка.

17. Базовое содержание учебного предмета «Французкий язык»
в 8 классе

      90. Содержание курса для 8 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Путешествия» (3 часа);
      2) «Виды транспорта» (5 часов);
      3) «Приготовление к поездке»(5 часов);
      4) «Путешествие по реке Сена» (5 часов);
      5) «Париж и его достопримечательности» (4 часа);
      6) «Исторические памятники Парижа и современные кварталы» (5 часов);
      7) «Астана, столица Казахстана» (5 часов);
      8) «Известные театры Франции и Казахстана» (5 часов);
      9) «Создатели кинематографа» (5 часов);
      10) «Знаменитые актеры французского кино» (5 часов);
      11) «Известные актеры кино и театра Казахстана» (5 часов);
      12) «Охрана окружающей среды» (5 часов);
      13) «Опасность загрязнения и охрана природы» (5 часов);
      14) «Вода – богатство, которое надо беречь» (6 часов).
      91. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование произношения, постановка;
      соблюдение интонации сложных предложений в устной речи и при чтении вслух;
      использование интонации в зависимости от коммуникативной цели;
      правильное интонирование и соблюдение ритмико-интонационных особенностей предложений различных коммуникативных типов (утвердительное, вопросительное, отрицательное, повелительное);
      правильное членение предложений на смысловые группы;
      овладение навыками восприятия морфологических фраз на слух;
      понимание их содержания и их воспроизведение по нормам французского произношения;
      формирование навыков правильной постановки ударения в словах и фразах;
      2) лексический аспект речи:
      объем новой лексики – 250 лексических единиц;
      систематическое закрепление ранее изученной лексики;
      частое повторение и использование их в речи;
      формирование навыков распознавания и употребления суффиксов, указывающих на категорию женского рода существительных -ade, -eille, -erie, -esse, -effe, -eur, -ie, -ille, -ine, -ise, -itude, -tion, -sion, -tй, -ure;
      употребление распространенных устойчивых сочетаний;
      оценочная лексика, реплики-клише, связанные с проблемами охраны окружающей среды и отражающие названия городов, исторических памятников, имена знаменитых актеров кино и театра;
      овладение навыками структурного оформления высказываний, лексический минимум;
      3) грамматический аспект речи:
      временные формы изъявительного наклонения: Prйsent, Futursimple, Passй simple, Imparfait;
      употребление Conditionnel, наречий, безличных форм глагола, притяжательных и указательных прилагательных и местоимений, частичного и слитного артиклей;
      употребление косвенной речи в утвердительных предложениях в настоящем и прошедшем времени, согласование времен, образование степени сравнения прилагательных и наречий.
      92. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      развитие умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен мнениями в стандартных ситуациях, групповое обсуждение, утверждение и обоснование сказанного, проявление заинтересованности, удивления и т.п., объем диалогов – 6-7 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      развитие умений логично и последовательно высказываться в соответствии с учебной ситуацией;
      передавать своими словами основное содержание прослушанного или прочитанного текста в пределах программного языкового материала;
      высказывать свое положительное/ отрицательное мнение о прочитанном/ услышанном;
      реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения по изученным темам (путешествие, Париж, Алматы, Астана, проблемы экологии и т.д.). Объем монологического высказывания – 10-12 фраз);
      3) аудирование:
      восприятие и понимание иноязычной речи на слух;
      развитие умений: понимать основное содержание коротких, несложных аутентичных прагматических текстов (прогноз погоды, объявления на вокзале, в аэропорту, программы экскурсий) и выделять значимую информацию;
      умение отделять главную информацию от второстепенной;
      выделять факты и аргументы в соответствии с вопросами;
      определять логику изложения информации или аргументации (последовательность фактов, событий);
      понимать взаимозависимость между фактами, причинами, событиями и т.п., содержание текстов соответствует возрастным особенностям и интересам учащихся 8 класса, время звучания текста – до 2 минут;
      4) чтение:
      выразительное чтение текстов разных жанров с правильным фонетическим оформлением слов, словосочетаний, предложений;
      понимание основного содержания прочитанного текста;
      развитие навыков поисково-просмотрового чтения и отбор необходимой информации для выполнения коммуникативного задания;
      умение выделить основную мысль, отбор из текста главных фактов, давать оценку прочитанному;
      понимать и делать выписки, выстраивая их по степени важности, рациональное чтение с пониманием цели и разумной скоростью, словообразовательный грамматический анализ, языковая догадка, выборочный перевод;
      использование двуязычных словарей и других справочных материалов, использование информации в других видах речевой деятельности;
      5) письмо:
      формирование навыков грамотного письма;
      умение кратко излагать информацию по изученным темам;
      выполнять письменные упражнения в соответствии с коммуникативными и грамматическими задачами (в рамках изученной тематики);
      умение составлять план, тезисы устного или письменного сообщения;
      заполнять анкеты и формуляры, писать поздравления, личные письма с опорой на образец с употреблением формул речевого этикета, принятых в стране изучаемого языка;
      умение делать записи о том, что было сделано с опорой на ключевые слова;
      использование пословиц и поговорок, объем письма – 70-80 слов.
      93. Социокультурный материал:
      1) формирование знаний о стране/ странах изучаемого языка: географическое положение, природно-климатические условия;
      исторические события, обычаи и традиции, особенности образа жизни людей;
      осуществление межличностного и межкультурного общения;
      знание форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка.

18. Базовое содержание учебного предмета «Французкий язык»
в 9 классе

      94. Содержание курса для 9 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено (68 часов):
      1) «Франция и франкофония» (3 часа);
      2) «История французского языка» (5 часов);
      3) «Канада», «Провинция Квебек» (5 часов);
      4) «Франкоговорящие страны Европы» (5 часов);
      5) «Основные принципы образования во Франции» (4 часа);
      6) «Начальное образование: детский сад и начальная школа» (5 часов);
      7) «Среднее образование: колледж, лицей» (5 часов);
      8) «Труд. Профессии» (5 часов);
      9) «Выбор профессии» (5 часов);
      10) «Профессии будущего» (5 часов);
      11) «Проблемы безработицы» (5 часов);
      12) «Жизнь французских подростков, их проблемы и интересы» (5 часов);
      13) «Дружба - это важно» (5 часов);
      14) «Досуг французских школьников» (6 часов).
      95. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      владение всеми звуками французского языка;
      интонацией повествовательных, вопросительных, простых и распространенных предложений;
      адекватное произношение и различение на слух всех звуков французского языка;
      соблюдение правильного ударения в словах и фразах, соблюдение ритмико-интонационных особенностей предложений различных коммуникативных типов (утвердительное, вопросительное, отрицательное, повелительное);
      правильное членение предложений на смысловые группы, название национальностей, профессий, международных организаций и мест проживания;
      овладение навыками восприятия морфологических фраз на слух, понимание их содержания и их воспроизведение;
      2) лексический аспект речи:
      объем новой лексики – 250 лексических единиц;
      закрепление ранее изученных слов;
      обогащение словарного запаса;
      умение понимать и запоминать значение слов;
      развитие навыков употребления лексики для выражения своего мнения в разных ситуациях;
      распознавание и употребление в речи основных значений изученных лексических единиц (слов, словосочетаний, реплик-клише, речевого этикета);
      синонимы и антонимы, словообразование, владение навыками структурного оформления высказываний, лексический минимум;
      1) грамматический аспект речи:
      расширение грамматического материала;
      совершенствование навыков использования грамматических правил; простые времена изъявительного наклонения: Prйsent, Imparfait, Futur simple, Passй simple;
      сложные времена изъявительного наклонения: Passй composй, Plus-que-parfait, Conditionnel passй, Subjonctif passй, Futurim mйdiat, Passй immediate;
      употребление Conditionnel, Subjonctif, Impйratif безличных форм глагола, относительных местоимений;
      прямая и косвенная речь;
      согласование времен изъявительного наклонения.
      96. Речевой материал:
      говорение:
      «диалогическая речь»;
      совершенствование и расширение речевого опыта учащихся;
      осуществление диалогического общения со взрослыми и сверстниками в пределах тематики и ситуации;
      умение делать связанные высказывания;
      обмениваться мнениями;
      вести беседу об окружающем мире, о прочитанном, увиденном, услышанном, выражая при этом свое отношение к воспринятой информации или предмету высказывания;
      умение использовать реплики, выражающие одобрение, удивление, радость, сомнение и т.п., (объем диалогов до 8-9);
      реплик со стороны каждого собеседника;
      монологическая речь;
      развитие умений правильно, логично и последовательно, коммуникативно, мотивированно пользоваться усвоенным языковым материалом для выражения своих мыслей в соответствии с учебной ситуацией;
      передавать своими словами основное содержание прослушанного или прочитанного текста в пределах программного языкового материала;
      высказывать свое положительное/отрицательное мнение о прочитанном/услышанном; реализовывать необходимые коммуникативные намерения в ситуациях общения по изученным темам (история французского языка, франкоговорящие государства, система образования во Франции и Казахстане и т.д.), (объем монологического высказывания – 12-14 фраз);
      2) аудирование:
      восприятие и осмысление устного сообщения монологического и диалогического характера в соответствии с целями конкретного коммуникативного задания;
      понимание с опорой на языковую догадку;
      умение выделять значимую, необходимую информацию, определять тему текста;
      составлять план, тезисы устного сообщения;
      давать краткую характеристику персонажей;
      оценивать важность и новизну информации, передавать свое отношение к ней;
      содержание текстов соответствует возрастным особенностям и интересам учащихся 9 класса, (время звучания текста до 2 минут, количество предъявлений – 2 раза);
      3) чтение:
      понимание основного содержания простых аутентичных текстов разных жанров, умение разграничить существенное и второстепенные факты в содержании текста;
      развитие умений ознакомительного, смыслового чтения;
      умение учащихся прогнозировать содержание текста по заголовку (по ключевым словам);
      выделять основную мысль, главные факты, устанавливать логическую последовательность основных фактов).
      4) письмо:
      формирование навыков грамотного письма;
      умение кратко излагать информацию по изученным темам;
      выполнять письменные упражнения в соответствии с коммуникативными и грамматическими задачами;
      работать письменно с аутентичными текстами;
      выражая свое мнение, используя при этом как можно больше слов и выражений;
      умение составлять план, тезисы устного или письменного сообщения;
      заполнять анкеты и формуляры, писать поздравления, личные письма с опорой на образец с употреблением формул речевого этикета, принятых в стране изучаемого языка;
      умение делать записи о том, что было сделано с опорой на ключевые слова, объем письма – 90-100 слов.
      97. Социокультурный материал:
      формирование знаний о стране/ странах изучаемого языка;
      географическое положение;
      природно-климатические условия;
      политическое и государственное устройство;
      исторические события, обычаи и традиции, особенности образа жизни людей;
      знание форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка с целью осуществления межличностного и межкультурного общения.

19. Требования к уровню подготовки учащихся

      98. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      99. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      100. Учащиеся 5 класса должны знать:
      1) основные правила чтения;
      2) cтруктуру построения утвердительного, вопросительного, отрицательного предложений;
      3) спряжение глаголов I, II, III групп, местоименных глаголов в Prйsent;
      4) употребление личных приглагольных местоимений, притяжательных и указательных прилагательных;
      5) виды артиклей, правила образования форм множественного числа имен существительных и прилагательных;
      6) числительные от 0 до 100, образование порядковых числительных.
      101. Учащиеся 5 класса должны уметь:
      1) воспринимать на слух речь учителя, собеседника;
      2) понимать основное содержание текста;
      3) правильно интонировать предложения различных типов;
      4) сообщать информацию о себе, о членах семьи, друзьях, о школе, школьных предметах;
      5) вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос;
      6) выполнять письменные упражнения в соответствии с коммуникативными и грамматическими задачами.
      102. Учащиеся 6 класса должны знать:
      1) временные формы изъявительного наклонения: Passй composй, Imparfait, Futur simple;
      2) cтепени сравнения прилагательных, классификацию местоимений;
      3) особенности употребления частичного и слитного артиклей;
      4) типы вопросительных предложений: общие и специальные.
      103. Учащиеся 6 класса должны уметь:
      1) логично и последовательно высказываться в соответствии с учебной ситуацией;
      2) передавать своими словами основное содержание прослушанного / прочитанного текста в пределах программного материала;
      3) высказывать свое мнение о прослушанном/ прочитанном;
      4) вести диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию в стандартных ситуациях;
      5) выразительно читать аутентичные тексты, извлекать необходимую информацию для выполнения коммунникативных заданий;
      6) кратко излагать информацию по изученным темам в письменном виде.
      104. Учащиеся 7 класса должны знать:
      1) структуру построения предложений: (повествовательного, вопросительного и отрицательного);
      2) временные формы изъявительного наклонения: Plus-que-parfait, Passй simple, употребление Gйrondif;
      3) употребление в речи вопросительных местоимений, отрицательных частиц (jamais, rien, personne),ограничительного оборота ne-que;
      4) cогласование времен, повелительное наклонение глаголов кtre, avoir, savoir;
      5) употребление распространенных устойчивых сочетаний, оценочную лексику, реплики – клише.
      105. Учащиеся 7 класса должны уметь:
      1) осуществлять диалогическое общение со взрослыми и сверстниками в пределах изученной тематики;
      2) делать связанные высказывания, вести беседу об окружающем мире, о прочитанном, увиденном, услышанном, выражая при этом свое отношение к воспринятой информации и предмету высказывания;
      3) использовать реплики, выражающие одобрение, удивление, радость;
      4) выбирать подходящее значение слова в зависимости от контекста;
      5) выделять значимую, необходимую информацию при работе с текстом;
      6) определять тему текста, составлять план, давать краткую характеристику персонажей;
      7) делать записи о том, что было сделано с опорой на ключевые слова, описание картинки на основе ключевых вопросов в письменном виде.
      106. Учащиеся 8 класса должны знать:
      1) употребление лексического материала, связанных с проблемами охраны окружающей среды, образования во Франции и в Казахстане, развитие кино и театра;
      2) временные формы изъявительного наклонения: Passй Simple, Imparfait;
      3) употребление Conditionnel, наречий безличных форм глагола, притяжательных и указательных прилагательных и местоимений;
      4) обычаи и традиции французского народа, знание форм речевого и неречевого поведения, принятых в стране изучаемого языка;
      5) правила преобразования прямой речи в косвенную речь;
      6) согласование времен;
      7) неличные формы глагола: инфинитив, причастия настоящего и прошедшего времен.
      107. Учащиеся 8 класса должны уметь:
      1) вести диалог-обмен мнениями в стандартных ситуациях, групповое обсуждение, утверждение и обоснование сказанного;
      2) логично и последовательно высказываться в соответствие с учебной ситуацией;
      3) высказывать свое положительное/ отрицательное мнение о прочитанном/ услышанном;
      4) понимать основное содержание несложных аутентичных текстов и выделять значимую информацию;
      5) отделять главную информацию от второстепенной, выделять факты и аргументы в соответствии с вопросами;
      6) выразительно читать текст разных жанров и понимать основное содержание прочитанного текста;
      7) выделять основную мысль, отбирать из текста главные факты, давать оценку прочитанному;
      8) составлять план, тезисы устного или письменного сообщения писать поздравления, личные письма с опорой на образец.
      108. Учащиеся 9 класса должны знать:
      1) структуру построения предложений: (повествовательного, вопросительного и отрицательного);
      2) типы вопросительных предложений;
      3) образование видо-временных форм глагола в Prйsent, Passй, Futur - структуры глаголов в Indicatif, Impйratif, Subjonctif, Conditionnel;
      4) правила преобразования прямой речи в косвенную речь;
      5) согласование времен;
      6) неличные формы глагола: инфинитив, причастия настоящего и прошедшего времен.
      109. Учащиеся 9 класса должны уметь:
      1) выбирать подходящее значение слова в зависимости от контекста;
      2) выражать свою точку зрения (согласие/ несогласие, сомнение);
      3) вести диалог на заданную тему;
      4) описывать события/ явления, передавать основное содержание, основную мысль прочитанного или услышанного;
      5) выражать мнение о прочитанном, давать краткую характеристику персонажей;
      6) составлять монолог и текст, используя слова-синонимы, антонимы;
      7) воспринимать аутентичный текст на слух;
      8) распознавать детальную информацию при прослушивании иноязычного материала;
      9) воспроизвести прослушанный материал;
      10)выполнять письменные упражнения в соответствии с коммуникативными и грамматическими задачами, составлять план, заполнять анкеты, делать записи с опорой на ключевые слова.
      110. Личностные результаты. Учащиеся должны показывать:
      1) любовь к Родине, к своему народу;
      2) уважение к традициям и обычаям народов страны изучаемого языка и Казахстана;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и стран изучаемого языка;
      4) уважение и заботу к старшему/младшему поколениям;
      5) бережное отношение к окружающей среде;
      6) бережное отношение к имуществу (школьной мебели, школьным принадлежностям, одежде, предметам обихода);
      7) соблюдение здорового образа жизни;
      8) высокую культуру человеческого общения и соблюдение этических норм;
      9) готовность к самообразованию, самореализации и созидательному труду.
      111. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны использовать:
      1) систему знаний, умений и навыков в повседневной жизни;
      2) современные информационные технологии;
      3) навыки монологической и диалогической речи в различных коммуникативных ситуациях;
      4) методы познания, проектирования, конструирования и исследования в творческой деятельности (олимпиады, научные проекты, презентации);
      5) методы анализа и синтеза при работе с научной информацией.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
31-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6-сыныптары үшін
«Математика» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      12. 5-сыныпқа арналған математика пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «Натурал сандар және нөл саны (48 сағ)». Натурал сандарды жазу. Жұп және тақ цифрлар. Кесінді. Кесіндінің ұзындығы. Координаталық сәуле. Бірлік кесінді. Координаталар басы. Нүктенің координатасы. Натурал сандарды салыстыру. Қостеңсіздік. Натурал сандарды қосу. Натурал сандарды азайту. Натурал сандарды көбейту. Натурал сандарды бөлу. Арифметикалық амалдардың қасиеттері. Натурал сандарға арифметикалық амалдар қолдану. Санды және әріпті өрнектер, олардың мәндері. Өрнектерді ықшамдау. Ортақ көбейткішті жақшаның сыртына шығару. Теңдеу. Теңдеудің түбірі. Тендеудің көмегімен мәтінді есептерді шығару. Бұрыш. Бұрыштың шамасы. Шеңбер. Дөңгелек. Дөңгелек сектор. Толық бұрыш;
      2) «Натурал сандардың бөлінгіштігі (24 сағ)». Натурал сандардың бөлгіші мен еселігі. Жай және құрама сандар. Бөлінгіштіктің негізгі қасиеттері. 2; 3; 5; 9; 10 сандарына бөлінгіштік белгілері. Жұп және тақ сандар. Дәреже. Дәреженің негізі. Дәреженің көрсеткіші. Натурал сандарды жай көбейткіштерге жіктеу. Ең үлкен ортақ бөлгіш. Өзара жай саңдар. Ең кіші ортақ еселік;
      3) «Жай бөлшектер және оларға амалдар қолдану (51 сағ)». Жай бөлшек. Жай бөлшектерді оқу және жазу. Жай бөлшектің негізгі қасиеті. Бөлшектердің теңдігі. Дұрыс және бұрыс жай бөлшектер. Аралас сан. Аралас санның бүтін және бөлшек бөліктері. Бұрыс бөлшекті аралас санға айналдыру. Аралас санды бұрыс бөлшек түрінде жазу. Жай бөлшектер мен аралас сандарды координаталық сәуледе кескіндеу. Жай бөлшектерді ортақ бөлімге келтіру. Жай бөлшектерді және аралас сандарды салыстыру. Жай бөлшектерді косу және азайту. Аралас сандарды қосу. Аралас сандарды азайту. Жай бөлшектерді және аралас сандарды көбейту. Өзара кері сандар. Жай бөлшектерді және аралас сандарды бөлу. Жай бөлшектер мен аралас сандарға арифметикалық амалдар колдану. Санның бөлігін және бөлігі бойынша санды табу. Бірнеше объектінің бірігіп орындайтын жұмысына берілген есептер;
      4) «Ондық бөлшектер және оларға амалдар қолдану (49 сағ)». Ондық бөлшек. Ондық бөлшектерді оқу және жазу. Ондық бөлшекті жай бөлшекке айналдыру. Ондық бөлшектерді координаталық сәуледе кескіндеу. Ондық бөлшектерді салыстыру. Ондық бөлшектерді қосу және азайту. Ондық бөлшекті натурал санға көбейту. Ондық бөлшектерді көбейту. Ондық бөлшекті натурал санға бөлу. Ондық бөлшекті ондық бөлшекке бөлу. Ондық бөлшекті 10; 100; 1000;... және 0,1; 0,01; 0,001;... сандарына көбейту және бөлу. Ондық және жай бөлшектерге арифметикалық амалдар қолдану. Ондық бөлшектерді дөңгелектеу. Берілгендер қатары. Берілгендер қатарының ең үлкен және ең кіші мәні. Сандардың арифметикалық ортасы. Мода. Медиана. Берілгендер қатарының ауытқуы;
      5) «Пайыз (14 сағ)». Пайыз. Санның пайызын және пайызы бойынша санды табу. Диаграмма. Бағанды, сызықтық және дөңгелек диаграммалар. Формула. Формула бойынша есептеу;
      6) «5-сыныптағы математика курсын қайталау (18 сағ)». Натурал сандардың бөлінгіштігі. Арифметикалық амалдардың қасиеттері. Жай және ондық бөлшектерге арифметикалық амалдар қолдану. Құрамында жай және ондық бөлшектері бар өрнектердің мәндерін табу. Теңдеу. Мәтінді есептерді шығару. Пайыз. Санның пайызын және пайызы бойынша санды табу. Сандарды дөңгелектеу.

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. 6-сыныпқа арналған математика пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «5-сыныптағы математика курсын қайталау (12 сағ)». Натурал сандардың бөлінгіштігі. Арифметикалық амалдардың қасиеттері. Ондық бөлшектер мен жай бөлшектерге арифметикалық амалдарды қолдану. Ондық бөлшектері және жай бөлшектері бар өрнектердің мәндерін табу. Теңдеу. Мәтінді есептерді шығару. Пайыз. Санның пайызын және пайызы бойынша санды табу. Сандарды дөңгелектеу;
      2) «Қатынас және пропорция (24 сағ)». Қатынас. Екі санның пайыздық қатынасы. Пропорция. Пропорцияның негізгі қасиеті. Тура пропорционалдық тәуелділік. Кері пропорционалдық тәуелділік. Мәтінді есептерді пропорция көмегімен шығару. Санның пайызын және пайызы бойынша санды табуды пропорция арқылы шығару. Диаграмманы салуда пропорцияны қолдану. Масштаб. Шеңбердің ұзындығы. Дөңгелектің ауданы. Шар. Сфера;
      3) «Рационал сандар және оларға амалдар қолдану (50 сағ)». Оң сандар. Теріс сандар. Координаталық түзу. Қарама-қарсы сандар. Бүтін сандар. Рационал сандар. Санның модулі. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген қарапайым теңдеулер. Рационал сандарды салыстыру. Рационал сандарды координаталық түзудің көмегімен қосу. Теріс рационал сандарды қосу. Таңбалары әртүрлі рационал сандарды қосу. Рационал сандарды қосудың қасиеттері. Рационал сандарды азайту. Координаталық түзу нүктелерінің арақашықтығы. Рационал сандарды көбейту. Рационал сандарды қосу мен көбейтудің ауыстырымдылық және терімділік қасиеттері. Рационал сандарды бөлу. Рационал сандарға арифметикалық амалдар қолдану;
      4) «Өрнектер мен тепе-теңдіктер (15 сағ)». Айнымалы. Айнымалысы бар өрнек. Рационал сандарды көбейтудің үлестірімділік қасиеті. Жақшаны ашу. Коэффициент. Ұқсас қосылғыштар. Ұқсас қосылғыштарды біріктіру. Өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Тепе-теңдік;
      5) «Бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер (16 сағ)». Санды теңдіктер және олардың қасиеттері. Теңдеуді шешу. Бір айнымалысы бар сызықтық теңдеу. Мәндес теңдеулер. Қосылғыштарды теңдеудің бір жағынан екінші жағына көшіруді және жақшаны ашу ережелерін қолдану арқылы теңдеулерді шешу. Бір айнымалысы бар сызықтық теңдеудің көмегімен мәтінді есептерді шығару. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер;
      6) «Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер және олардың жүйелері (20 сағ)». Санды теңсіздіктер және олардың қасиеттері. Сан аралықтары. Сан аралықтарының бірігуі мен қиылысуы. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздік. Мәндес теңсіздіктер. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктерді шешу. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйесі. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйесін шығару. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздік. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктерді шығару;
      7) «Координаталық жазықтық (13 сағ)». Жазықтық. Перпендикуляр түзулер және кесінділер. Параллель түзулер мен кесінділер. Координаталық жазықтық. Тікбұрышты координаталар жүйесі. Центрлік симметрия. Осьтік симметрия;
      8) «Функция. Сызықтық функция (15 сағ)». Функция. Функцияның аргумент және мәні. Функцияның берілу тәсілдері: аналитикалық тәсіл (формула арқылы беру), кесте арқылы беру тәсілі, графиктік тәсіл. Функцияның анықталу облысы. Функцияның өсуі және кемуі. Сызықтық функция және оның графигі. Сызықтық функцияның қасиеттері. Сызықтық функциялар графиктерінің өзара орналасуы.
      9) «Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер және олардың жүйелері (21 сағ)». Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеу және оның графигі. Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесі. Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесін қосу тәсілімен, алмастыру тәсілімен, графиктік тәсілмен шығару. Мәтінді есептерді екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесі арқылы шешу;
      10) «6-сыныптағы математика курсын қайталау (18 сағ)». Рационал сандарға арифметикалық амалдар қолдану. Санның модулі. Теңдеуді шешу. Тура және кері пропорционалдық тәуелділіктер. Координаталық жазықтық. Бір айнымалысы бар сызықтық теңдеу. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер және олардың жүйелері. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңдеу мен теңсіздік. Функция. Сызықтық функция және оның графигі. Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесі.

4. 5-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      14. 5-сынып оқушылары:
      1) сандардың ең үлкен ортақ бөлгіші;
      2) сандардың ең кіші ортақ еселігі;
      3) жай бөлшек;
      4) ондық бөлшек ұғымының мағынасын түсінуі керек.
      15. 5-сынып оқушылары:
      1) сан бөлгішінің анықтамасын;
      2) екі және бірнеше сандардың ортақ бөлгішінің анықтамасын;
      3) екі және бірнеше сандардың ең үлкен ортақ бөлгішінің анықтамасын;
      4) сан еселігінің анықтамасын;
      5) екі және бірнеше сандардың ортақ еселігінің анықтамасын;
      6) екі және бірнеше сандардың ең үлкен ортақ еселігінің анықтамасын;
      7) жай санның анықтамасын;
      8) құрама санның анықтамасын;
      9) натурал сандардың 2; 3; 5; 9; 10 сандарына бөлінгіштік белгілерін;
      10) бөлшектің негізгі қасиетін;
      11) натурал, бөлшек және аралас сандармен орындалатын арифметикалық амалдардың қасиеттерін;
      12) екі немесе одан көп арифметикалық амалдары бар санды өрнектерде арифметикалық амалдардың орындау ретін;
      13) жай бөлшектерге қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын қолдану алгоритмдерін;
      14) ондық бөлшектерге қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын қолдану алгоритмдерін;
      15) сандарды дөңгелектеу ережесін;
      16) пайыз ұғымының анықтамасын;
      17) пайызы бойынша санды және саны бойынша пайызын табу тәсілдерін;
      18) шеңбер мен дөңгелек элементтерін;
      19) диаграмма түрлерін (сызықтық, бағанды,дөңгелек) білуі қажет.
      16. 5-сынып оқушыларында:
      1) бөлшек және аралас сандарды оқу, жазу және салыстыру;
      2) координаталары берілген нүктелерді координаталық (санды) сәуледе кескіндеу;
      3) координаталық (санды) сәуледе кескінделген нүктелердің координаталарын табу;
      4) санды және әріпті өрнектердің мәндерін табу;
      5) арифметикалық амалдардың компоненттерінің арасындағы тәуелділіктерді қолданып, теңдеулерді шығару;
      6) мәтінді есептерді арифметикалық тәсілдермен және теңдеудің көмегімен шығару;
      7) транспортирдің көмегімен бұрыштың шамасын өлшеу;
      8) шамасы берілген бұрышты салу;
      9) натурал сандарды жай көбейткіштерге жіктеу;
      10) натурал сандардың ең үлкен ортақ бөлгішін табу;
      11) натурал сандардың ең кіші ортақ еселігін табу;
      12) бұрыс бөлшекті аралас санға айналдыру;
      13) аралас санды бұрыс бөлшек түрінде жазу;
      14) жай бөлшектерді координаталық сәуледе кескіндеу;
      15) жай бөлшектерді қысқарту;
      16) жай бөлшектерді ортақ бөлімге келтіру;
      17) жай бөлшектерге арифметикалық амалдарды қолдану;
      18) санның бөлігін және бөлігі бойынша санды табуға есептер шығару;
      19) ондық бөлшектерді координаталық сәуледе кескіндеу;
      20) ондық бөлшекті жай бөлшекке айналдыру;
      21) ондық бөлшектерге арифметикалық амалдарды қолдану;
      22) ондық бөлшектерді дөңгелектеуді орындау;
      23) берілгендер қатарының ең үлкен және ең кіші мәндерін табу;
      24) сандардың арифметикалық ортасын, мода мен медианасын, ауытқуын табу;
      25) пайызы бойынша санды және саны бойынша пайызын табу;
      26) формулалар бойынша есептеу;
      27) сызықтық, бағанды, дөңгелек диаграмманы салу біліктігі болуы қажет.

5. 6-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      17. 6-сынып оқушыларда:
      1) айнымалысы бар өрнек;
      2) айнымалысы бар теңсіздік;
      3) бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйесі;
      4) функцияның анықталу облысы;
      5) екі айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйесі;
      6) жиын және бос жиын;
      7) жазықтық, сфера және шар туралы түсініктері болуы керек.
      18. 6-сынып оқушылары:
      1) қатынас;
      2) пропорция;
      3) координаталық (сандық) түзу (ось);
      4) оң сан;
      5) теріс сан;
      6) санның модулі;
      7) санның абсолют шамасы;
      8) берілген санға қарама-қарсы сан;
      9) бүтін сан;
      10) рационал сан;
      11) шексіз периодты ондық бөлшек;
      12) коэффициент;
      13) ұқсас қосылғыштар;
      14) перпендикуляр кесінділер;
      15) параллель кесінділер;
      16) түзуге жүргізілген перпендикуляр;
      17) координаталық жазықтық;
      18) координаталық ширек;
      19) тікбұрышты координаталар жүйесі;
      20) центрлік симметрия;
      21) осьтік симметрия;
      22) масштаб ұғымдарының мағынасын түсінуі қажет.
      19. 6-сынып оқушылары:
      1) пропорцияның қасиетін;
      2) тура және кері пропорционалдық тәуелділіктердің қасиеттерін;
      3) қарама-қарсы сандар қасиетін;
      4) модульдің (санның абсолют шамасының) белгісін;
      5) рационал сандарға қолданылатын арифметикалық амалдардың қасиеттерін;
      6) жұп санның анықтамасын;
      7) тақ санның анықтамасын;
      8) a > 0, а < 0 теңсіздіктерінің мағынасын;
      9) ақиқат санды теңдіктердің қасиеттерін;
      10) ақиқат санды теңсіздіктердің қасиеттерін;
      11) айнымалы мәнінің анықтамасын;
      12) мағынасы болмайтын санды өрнектің анықтамасын;
      13) айнымалының мүмкін мәндерінің анықтамасын;
      14) айнымалының мүмкін емес мәндерінің анықтамасын;
      15) тепе-тең өрнектердің анықтамасын;
      16) тепе-тең түрлендірудің анықтамасын;
      17) тепе-теңдіктің анықтамасын;
      18) тепе-теңдікті дәлелдеу тәсілдерін;
      19) бір айнымалысы бар сызықтық теңдеудің анықтамасын;
      20) мәндес теңдеулердің анықтамасын;
      21) қосылғыштарды теңдеудің бір жақ бөлігінен екінші жақ бөлігіне көшіру арқылы теңдеуді шешу тәсілін;
      22) сан аралықтарының атауларын мен белгілеулерін;
      23) бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктің анықтамасын;
      24) бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздік шешімінің анықтамасын;
      25) мәндес теңсіздіктердің анықтамасын;
      26) бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйесінің шешімінің анықтамасын;
      27) функцияның анықтамасын;
      28) функция аргументінің анықтамасын;
      29) функция мәндер жиынының анықтамасын;
      30) функцияның берілу тәсілдерін;
      31) өспелі функцияның анықтамасын;
      32) кемімелі функцияның анықтамасын;
      33) сызықтық функцияның анықтамасын;
      34) сызықтық функцияның қасиеттерін;
      35) екі айнымалысы бар сызықтық теңдеудің анықтамасын;
      36) екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесін шығару тәсілдерін білуі тиіс.
      20. 6-сынып оқушыларының:
      1) санның модулін табу;
      2) рационал сандарды салыстыру;
      3) рационал сандарға арифметикалық амалдар қолдану;
      4) шексіз периодты ондық бөлшектерді оқу мен жазу;
      5) өрнектің коэффициентін табу;
      6) ұқсас қосылғыштарды біріктіру мен жақшаны ашу;
      7) тепе-тең түрлендірулерді орындау;
      8) тепе-теңдіктерді дәлелдеу;
      9) құрамында жақша мен ұқсас қосылғыштары бар теңдеулерді шешу;
      10) айнымалысы бар өрнекті, теңдікті және теңсіздіктерді, тепе-теңдіктерді ажырату;
      11) бір айнымалысы бар сызықтық теңдеуді шығару;
      12) айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңдеуді шығару;
      13) сан аралықтарын кескіндеу;
      14) сан аралықтарының бірігуін табу;
      15) сан аралықтарының қиылысуын табу;
      16) бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздікті шығару;
      17) бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйесін шығару;
      18) айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздікті шығару;
      19) шеңбердің ұзындығы мен дөңгелектің ауданын есептеу;
      20) координаталық түзу және координаталық жазықтықта координатасы рационал сан болатын нүктелерді салу;
      21) координаталық түзуде және координаталық жазықтықта нүктенің координаталарын табу;
      22) координаталық түзу нүктелерінің арақашықтығын табу;
      23) нүктеден түзуге дейінгі қашықтықты табу;
      24) центрлік-симметриялы және оське қарағанда симметриялы фигураларды салу;
      25) формула, кесте және график бойынша берілген аргументке сәйкес функцияның мәнін және берілген функцияның мәніне сәйкес аргументтің мәнін табу;
      26) у = kx+b функциясының графигін салу;
      27) сызықтық функцияның қасиеттерін анықтай білу;
      28) графигі бойынша сызықтық функцияны формуламен беру;
      29) формулалармен берілген сызықтық функциялардың графиктерінің өзара орналасуларын анықтай білу;
      30) екі айнымалысы бар сызықтық теңдеудің графигін салу;
      31) екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйелерін қосу және алмастыру тәсілдерімен, графиктік тәсілмен шығару;
      32) мәтінді есептерді екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйелері арқылы шешу біліктігі болуы қажет.

6. 5-6-сыныптары оқушыларының дайындық деңгейінің тұлғалық және
жүйелі-әрекеттік нәтижелері

      21. Тұлғалық нәтижелер. 5-6-сыныптарының оқушылары:
      1) қазақ халқы мен елімізде өмір сүріп жатқан этностардың тарихына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және басқа байлықтарына құрмет;
      2) әлемдік дамуда өз елінің рөлін түсіну; жанұялық құндылыққа сыйластықпен қарауды;
      3) өз елінің табиғатын сақтау және көркейтуге ұмтылатынын;
      4) салауатты өмір салтын сақтауға ұмтылуын; шығармашылық жұмысқа, жұмыстың нәтижесіне деген ынтасын;
      5) қарым-қатынас мәдениетін, этикалық нормаларды сақтауын;
      6) өзіндік жұмыстарды орындау біліктігін;
      7) өздігінен білім алу қабілетін;
      8) білім мен қызмет түрлерін игеру мен кеңейтуге қызығушылығын;
      9) тапсырманы орындауда шығармашылықпен қарауын;
      10) үлкендерге құрмет және кішілерге қамқорлық, басқаларға деген мейірімділік пен кішіпейілділікті көрсете білуі тиіс.
      22. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер. 5-6-сыныптарының оқушылары:
      1) математикалық материал бойынша берілген алгоритмді;
      2) анықтамалықтарды қолдану; оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу біліктігін;
      3) әртүрлі жағдайларда математикалық білімін, біліктігін, есептеу, өлшеу және графиктік дағдыларын;
      4) ауызша және жазбаша есептеулерді тиімді пайдалана отырып, практикалық есептеу техникасын;
      5) санды өрнектердің мәндерін есептеуде калькуляторды қолдану біліктігін;
      6) математикаға тән ойлау стилін, оның абстрактылығын, дәлелденуін, қатаңдығын;
      7) дәлелдемелі пайымдау жүргізу, логикалық негізделген қорытындылар жасау біліктігін;
      8) тану, жобалау, құрастыру және зерттеу әдістерін;
      9) математикалық мәтінмен жұмыс жасау (талдау, қажетті ақпаратты алу), математикалық терминология мен символдарды қолдана отырып, өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық және нақты түсіндіру біліктігін;
      10) математикалық формулаларды қолдану біліктігін, дербес жағдайларды жалпылау негізінде шамалар арасындағы тәуелділіктің формулаларын өздігінен құрастыру біліктігін;
      11) оқу қызметінің әртүрлі формаларында коммуникативтік қабілеттерін қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
32-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 7-9-сыныптары үшін
«Алгебра» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Алгебра – математиканың негізгі бөлімдерінің бірі. Ол ғылым мен техниканың тілі болып табылады. Алгебраның көмегімен табиғат пен қоғамда болып жатқан құбылыстар мен процестер меңгеріліп, оларға болжау жасалады және бейнеленеді. Алгебра пәні мектепте оқытылатын көптеген пәндерді, ең алдымен жаратылыстану-математика циклінің барлық пәндерін, әсіресе физика, информатика және геометрия пәндерін игеруді қамтамасыз етеді.
      3. Оқыту мақсаты - оқушыларға алгебраның базистік негізін меңгерту, оларда тұлғааралық және этносаралық мәдениетті, өз тағдырына жайбарақат қарамайтын тұлғаны және тұлғаның кәсіптік бағдарын қалыптастыру.
      4. Оқыту міндеттері:
      1) тұлғаның интеллектуалдық қасиеттерін: логикалық ойлау, интуиция, танымдық қызығушылығын, өздігінен жұмыс атқару, жігерлілік және т.б. қасиеттерін дамытуға бағытталған алгебраның базистік негізін сапалы меңгертуді қамтамасыз ету;
      2) оқушылардың математика ғылымының түрлі даму кезеңдерінде жинақталған құндылықтарға қатыстыру арқылы оқушының тұлғасын, рухани өрісін дамыту;
      3) индукция және дедукция, жалпылау және нақтылау, талдау және дәлелдеулер, абстракциялау және ұқсастық арқылы оқушылардың ойлау қабілетін дамыту; тұжырымдарды негіздеу және дәлелдеу біліктігі арқылы логикалық ойлауын дамыту;
      4) өзіндік жұмыс, өздігінен білім алу қабілетін, топта жұмыс істеу және жеке тапсырмаларды орындаудағы өзіндік бағалау дағдыларын дамыту; келіп түскен ақпараттар ағынында бағдарлау білігін дамыту;
      5) әлеуметтік ұтқырлықты, өзіндік шешімді қабылдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін тұлғалық қасиеттерін тәрбиелеу;
      6) қарым-қатынас мәдениетін, қазақ халқы мен елімізде өмір сүріп жатқан этностардың тарихына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және басқа байлықтарына құрмет көрсетуді, үлкендерге құрмет көрсету мен кішілерге қамқор болуды, патриоттық сезімді тәрбиелеу;
      7) оқушылардың қабілеттері мен қызығушылықтарына, болашақ мамандығына және әрбір оқушының жеке білімге деген қызығушылығына, сұранысына және бейімділігіне сәйкес жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша оқытуға оқушыларды бейіндік дайындығын қамтамасыз ету.
      5. 7-9-сыныптарға арналған оқу бағдарламасының құрылымдық компоненттері түсінік хат, оқу пәнінің базалық мазмұны, оқушылардың деңгейіне қойылатын талаптардан тұрады.
      6. 7-сыныптағы алгебра пәнінің базалық мазмұны «Натурал және бүтін көрсеткіштік дәреже», «Бірмүше мен көпмүше», «Қысқаша көбейту формулалары», «Рационал бөлшектер және оларға амалдар қолдану», «Жуықтап есептеу элементтері» тараулары бойынша теориялық материалдардан тұрады. Сонымен қатар базалық мазмұнға оқу жылының басында 5-6-сыныптардағы математика курсын және соңында 7-сыныптағы алгебра курсын қайталау кіреді.
      7. 7-сыныпта оқытудың міндеттері:
      1) рационал сандарға арифметикалық амалдарды қолдану біліктігі мен дағдысын пысықтау, координаталық түзу мен координаталық жазықтықта нүктенің координаталарын табу, координаталары бойынша нүктелерді салу біліктерін пысықтау;
      2) қосылғыштарды теңдеудің бір жағынан екінші жағына көшіру, жақшаны ашу ережелерін қолдану арқылы теңдеулерді шешу біліктігін пысықтау, бір айнымалысы бар теңсіздіктерді және олардың жүйелерін; айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу біліктігін бекіту, сызықтық функцияның графигін салу, графигі бойынша функцияның қасиеттерін атау біліктілігін жетілдіру, екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесін шығару біліктілігін жетілдіру, мәтінді есептерді шығару біліктілігін жетілдіру;
      3) натурал көрсеткішті дәреже, көрсеткіші нөлге тең дәреже ұғымын қалыптастыру, бүтін көрсеткішті дәреже ұғымын қалыптастыру, рационал бөлшек, бөлшек-рационал өрнек ұғымдарын қалыптастыру;
      4) «бірмүше» және «көпмүше» ұғымдарымен, олардың дәрежелері және стандарт түрлерімен таныстыру, жуықтап есептеулермен таныстыру;
      5) натурал көрсеткішті дәреженің қасиеттерін, бүтін көрсеткішті дәреженің қасиеттерін, қысқаша көбейту формулаларын, рационал бөлшектің негізгі қасиетін игеру;
      6) көпмүшелерге арифметикалық амалдарды қолдану, көпмүшені көбейткіштерге жіктеу, қысқаша көбейту формулаларын қолдану, рационал бөлшектерге амалдар қолдану, бөлшек-рационал өрнектерді тепе-тең түрлендірулерді орындау, тепе-теңдіктерді дәлелдеу, абсолют және салыстырмалы қателіктерді табу біліктігін қалыптастыру.
      8. 8-сыныптағы алгебра пәнінің базалық мазмұны «Квадрат түбір», «Квадрат теңдеулер», «Квадраттық функция», «Теңсіздіктер», «Ықтималдықтар теориясы туралы алғашқы мағлұматтар және математикалық статистика» тараулары бойынша теориялық материалдардан тұрады. Сонымен қатар базалық мазмұнға оқу жылының басында 5-6-сыныптардағы математика курсы мен 7-сыныптағы алгебра курсын және соңында 8-сыныптағы алгебра курсын қайталау кіреді.
      9. 8-сыныпта оқытудың міндеттері:
      1) рационал сандармен арифметикалық амалдар орындауда есептеу біліктігін пысықтау; натурал көрсеткішті дәреже мен бүтін көрсеткішті дәреженің қасиеттерін қолдану біліктілігін пысықтау; рационал бөлшектерге арифметикалық амалдарды қолдану білікігін пысықтау; рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіруді орындау білікігін пысықтау; мәтінді есептерді шығару біліктілігін пысықтау;
      2) бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу біліктігін жетілдіру; сызықтық функцияның графигін салу біліктігін жетілдіру; графигі бойынша функцияның қасиеттерін атау біліктілігін жетілдіру; екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулерді шығару біліктігін жетілдіру;
      3) айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымаласы бар сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу біліктігін бекіту; өрнектерді түрлендіру, тепе-теңдіктерді дәлелдеу біліктігін бекіту; көпмүшелерді көбейткіштерге жіктеу, өрнектерді түрлендіруде қысқаша көбейту формулаларын қолдану біліктігін бекіту;
      4) иррационал және нақты сандар, квадрат түбір ұғымдарын қалыптастыру;
      5) функциясымен, квадраттық функциямен, олардың қасиеттері және графиктерімен таныстыру;
      6) интервалдар әдісімен таныстыру; оқиғаның жиілігі мен ықтималдығымен таныстыру;
      7) құрамында квадрат түбірі бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру біліктігін қалыптастыру; квадрат және рационал теңдеулерді шығару біліктігін қалыптастыру; квадрат теңсіздіктерді квадраттық функцияның графигі арқылы шығару біліктігін қалыптастыру; рационал теңсіздіктерді интервалдар әдісімен шығару біліктілігін қалыптастыру.
      10. 9-сыныптағы алгебра пәнінің базалық мазмұны «Теңдеулер, теңсіздіктер және олардың жүйелері», «Сандар тізбегі», «Тригонометрия элементтері», «Ықтималдықтар теориясы және математикалық статистиканың элементтері» тараулары бойынша теориялық материалдардан тұрады. Сонымен қатар базалық мазмұнға оқу жылының басында 7-8-сыныптардағы алгебра курсын және соңында 5-9-сыныптардағы математика курсын қайталау кіреді.
      11. 9-сыныпта оқытудың міндеттері:
      1) нақты сандармен амалдарды орындау біліктігін жетілдіру; бүтін көрсеткішті дәреженің қасиеттерін қолдану біліктігін жетілдіру; көпмүшені көбейткіштерге жіктеу және жіктеу кезінде қысқаша көбейту формулаларын да қолдану біліктігін жетілдіру; рационал өрнектерді түрлендіру; тепе-теңдіктерді дәлелдеу біліктігін жетілдіру; бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулерді, оның ішінде айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулерді шығару біліктігін жетілдіру; бір айнымалысы бар теңсіздіктерді және олардың жүйелерін шығару біліктігін жетілдіру; айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктерді шығару біліктігін жетілдіру; екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесін шығару біліктігін жетілдіру; квадрат теңдеулерді шығару біліктігін жетілдіру; рационал теңдеулерді шығару біліктігін жетілдіру; y=kx+b, y=ax²+bx+c (а0), y=ax³, (k0), түріндегі функциялардың графигін салу және графиктері бойынша функциялардың қасиеттерін атау біліктігін жетілдіру; квадрат теңсіздікті квадраттық функцияның графигі арқылы және интервалдар әдісімен шығару біліктігін жетілдіру; интервалдар әдісімен рационал теңсіздіктерді шығару біліктігін жетілдіру; мәтінді есептерді шығару біліктігін жетілдіру;
      2) екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулер мен теңсіздіктер және олардың жүйелері ұғымдарын қалыптастыру; тізбек пен арифметикалық және геометриялық прогрессиялар; шексіз кемімелі геометриялық прогрессия; бұрыш пен доғаның радиандық өлшемдері ұғымдарын қалыптастыру; кез келген бұрыштың тригонометриялық функциялары (у = sinх, у = cosх, у = tgх, у = ctgх) ұғымдарын қалыптастыру; статистикалық, классикалық және геометриялық ықтималдықтар ұғымдарын қалыптастыру;
      3) сызықтық емес теңдеулер мен теңсіздіктер жүйелерімен таныстыру; сандар тізбегі және оның берілу тәсілдерімен таныстыру; арифметикалық және геометриялық прогрессиялардың n-ші мүшесінің формулаларымен таныстыру; арифметикалық және геометриялық прогрессиялардың алғашқы n мүшесінің қосындысының мәнін есептеу формулаларымен таныстыру; шексіз кемімелі геометриялық прогрессияның мүшелерінің қосындысының мәнін табу формуласымен таныстыру; математикалық индукция әдісімен таныстыру; негізгі тригонометриялық тепе-теңдіктермен таныстыру; келтіру формулаларымен таныстыру; екі бұрыштың қосындысы мен айырымының синусы, косинусы, тангенсы және котангенсының формулаларымен таныстыру; тригонометриялық функциялардың қосындысы мен айырымын көбейтіндіге және тригонометриялық функциялардың көбейтіндісін қосынды немесе айырымға түрлендіру формулаларымен таныстыру; қосбұрыш пен жартыбұрыштардың формулаларымен таныстыру; ықтималдықтар теориясы және математикалық статистиканың элементтерімен таныстыру;
      4) арифметикалық және геометриялық прогрессиялардың n-ші мүшесінің формулаларын игеру; арифметикалық және геометриялық прогрессиялардың алғашқы n мүшесінің қосындысының мәнін есептеу формулаларын игеру; шексіз кемімелі геометриялық прогрессияның мүшелерінің қосындысының мәнін табу формуласын игеру; тригонометриялық функциялардың негізгі қасиеттерін игеру; негізгі тригонометриялық тепе-теңдіктерді игеру; келтіру формулаларын игеру; синустың, косинустың, тангенстің және котангенстің екі бұрышының қосындысы мен айырымының формулаларын игеру; тригонометриялық функциялардың қосындысы мен айырымын көбейтіндіге және тригонометриялық функциялардың көбейтіндісін қосынды немесе айырымға түрлендіру формулаларын игеру; қосбұрыш пен жартыбұрыштың формулаларын игеру;
      5) екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулер мен теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығару біліктігін қалыптастыру; екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулердің жүйелерінің көмегімен мәтінді есептерді шығару біліктігін қалыптастыру; арифметикалық және геометриялық прогрессиялардың n-ші мүшесін табу біліктігін қалыптастыру; арифметикалық және геометриялық прогрессиялардың алғашқы п мүшесінің қосындысының мәнін есептеу біліктігін қалыптастыру; шексіз кемімелі геометриялық прогрессияның мүшелерінің қосындысының мәнін табу біліктігін қалыптастыру; математикалық тұжырымдарды дәлелдеуде математикалық индукция әдісін қолдану біліктігін қалыптастыру; бұрыштың градустық және радиандық өлшемдері арасындағы байланысты беретін формуланы қолдану біліктігін қалыптастыру; тригонометриялық функциялардың мәндерін табу біліктігін қалыптастыру; тригонометриялық өрнектерді түрлендіру біліктігін қалыптастыру; оқиғаның классикалық және геометриялық ықтималдығын табу біліктігін қалыптастыру.
      12. «Алгебра» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 7-сыныпта аптасына 3 сағ, барлығы 102 сағ;
      2) 8-сыныпта аптасына 3 сағ, барлығы 102 сағ;
      3) 9-сыныпта аптасына 3 сағ, барлығы 102 сағ.
      13.Алгебраны оқыту процесінде пәнаралық байланыс:
      1) «Қазақ тілі» пәнімен алгебралық терминологиялармен сөздік қорын байыту; теоремаларды дәлелдеу, қорытындыларды тұжырымдау барысында сөйлеу қабілетін дамыту;
      2) «Геометрия» пәнімен графиктерді салу, кестелерді құру, теңсіздіктер мен олардың жүйесін шешу барысында сызу құралдарымен жұмыс атқару тәсілдерін қолдану; теңсіздіктер және олардың жүйесін шешу барысында геометриялық фигуралардың бірігуі мен қиылысуын табу біліктігін қолдану; жаңа алгебралық ұғымдарды енгізу кезінде анықтама түсінігін, натурал көрсеткішті дәрежелердің қасиеттерін игеру мен функцияның өсуі немесе кемуін анықтау және тепе-теңдіктерді дәлелдеу кезінде дәлелдеу түсінігін қолдану;
      3) «Физика» пәнімен функцияның берілу тәсілдері мен қасиеттерін игеру барысында денелерді қыздыру мен суыту, қайнау және балқу мен қатаю процестерінің графикалық түсініктерін қолдану;мәтін есептерді шығару кезінде масса, қоспа, температура және т.б. ұғымдар мен шамалардың физикалық мағынасы туралы білімдерін қолдану;
      4) «Химия» пәнімен мәтінді есептерді шығару барысында оқушылардың қорытпа, ертінділер, ертіндінің қоюлануы туралы білімдерін қолдану;
      5) «Информатика» пәнімен формуланы теру, кестені форматтау тәсілдерін, объектінің параметрлерін реттей білу және т.с.с. компьютермен жұмыс атқару дағдыларын қолдану;
      6) «Технология» пәнімен өзіндік құн, кіші бизнеске жіберілетін шығынның түрлері; тауар мен қызмет көрсетудің бағасын есептеп шығаруды жасау бойынша білімдерін қолдану арқылы жүзеге асырылады.

2. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      14. 7-сыныпқа арналған алгебра пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «5-6-сыныптардағы математика курсын қайталау (6 сағ)». Рационал сандарға арифметикалық амалдарды қолдану. Санның модулі. Тура және кері пропорционалдық тәуелділіктер. Координаталық түзу. Координаталық жазықтық. Формула. Бір айнымалысы бар сызықтық теңдеу. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер және олардың жүйелері. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктер. Функция. Сызықтық функция. Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесі. Мәтінді есептерді шығару;
      2) «Натурал көрсеткішті және бүтін көрсеткішті дәреже (15 сағ)». Натурал көрсеткішті және көрсеткіші нөлге тең дәреже. Бүтін көрсеткішті дәреже. Санның стандарт түрі. Дәреженің қасиеттері: негіздері бірдей дәрежелерді көбейту және бөлу; дәрежені, көбейтінді және бөлшекті дәрежеге шығару. Құрамында дәрежелері бар өрнектерді түрлендіру. у=ах² функциясы, оның қасиеттері және графигі. у=ах³ функциясы, оның қасиеттері және графигі. k0 функциясы, оның қасиеттері және графигі;
      3) «Бірмүше және көпмүше (16 сағ)». Бірмүше және көпмүше. Бірмүше және көпмүшенің дәрежесі. Бірмүше және көпмүшенің стандарт түрі. Көпмүшелерді қосу, азайту және көбейту. Бірмүше және көпмүшені бірмүшеге бөлу. Ортақ көбейткішті жақшаның сыртына шығару және топтау тәсілі арқылы көпмүшелерді жіктеу. Көпмүшелерді тепе-тең түрлендіру;
      4) «Қысқаша көбейту формулалары (25 сағ)». Екі өрнектің квадраттарының айырымының формуласы. Екі өрнектің қосындысының квадраты және айырымының квадратының формулалары. Екі өрнектің қосындысының кубы және айырымының кубының формулалары. Екі өрнектің кубтарының қосындысы мен кубтарының айырымының формулалары. Өрнектерді тепе-тең түрлендіру;
      5) «Рационал бөлшектер және оларға амалдар қолдану (25 сағ)». Бүтін өрнек. Бөлшек өрнек. Рационал өрнек. Рационал бөлшек. Рационал бөлшектің негізгі қасиеті. Рационал бөлшектерді қосу және азайту. Рационал бөлшектерді көбейту, бөлу және дәрежеге шығару. Бөлшек-рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіру;
      6) «Жуықтап есептеу элементтері (5 сағ)». Жуық сан. Жуық шама. Жуық мәннің абсолют қателігі. Жуық мәннің салыстырмалы қателігі қателік. Жуық сандарға амалдар қолдану;
      7) «7-сынып алгебра курсын қайталау (10 сағ)». Рационал сандарға арифметикалық амалдарды қолдану. Координаталық жазықтық. Бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктер, оның ішінде айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктер. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйелері. Бүтін көрсеткішті дәреже және оның қасиеттері. Көпмүше. Қысқаша көбейту формулалары. Рационал бөлшектермен арифметикалық амалдар орындау. Рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіру. y=kx+b, y=ax², y=ax³, (k0) түріндегі функциялар, олардың қасиеттері және графиктері. Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесі. Мәтінді есептерді шығару.

3. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      15. 8-сыныпқа арналған алгебра пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «5-6-сыныптардағы математика курсын және 7-сынып алгебра курсын қайталау (6 сағ)». Рационал сандарға арифметикалық амалдарды қолдану. Бүтін көрсеткішті дәреже және оның қасиеттері. Бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктер, оның ішінде айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктер. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйелері. Көпмүше. Қысқаша көбейту формулалары. Рационал бөлшектермен арифметикалық амалдар орындау. Рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіру. y=kx+b, y=ax², y=ax³, (k0) түріндегі функциялар, олардың қасиеттері және графиктері. Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйесі. Мәтінді есептерді шығару;
      2)«Квадрат түбір (23 сағ)». Иррационал сандар. Нақты сандар. Квадрат түбір. Квадрат түбірдің жуық мәні. Арифметикалық квадрат түбір. Арифметикалық квадрат түбірдің қасиеттері. Көбейткішті түбір таңбасының алдына шығару. Көбейткішті түбір таңбасының ішіне енгізу. Бөлшектің бөлімін иррационалдықтан босату. Құрамында квадрат түбірлері бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. функциясы, оның қасиеттері және графигі;
      3) «Квадрат теңдеулер (31 сағ)». Квадрат теңдеу. Толымсыз квадрат теңдеулер. Екімүшенің толық квадратын айыру. Келтірілген квадрат теңдеу. Квадрат теңдеу түбірлерінің формулалары. Дискриминант. Виет теоремасы. Виет теоремасына кері теорема. Бүтін рационал теңдеу. Бөлшек-рационал теңдеу. Рационал теңдеу. Бөгде түбір. Квадрат теңдеуге келтірілетін теңдеулер. Биквадрат теңдеу. Жаңа айнымалы енгізу әдісі. Рационал теңдеулердің көмегімен мәтінді есептерді шығару;
      4) «Квадраттық функция (15 сағ)». Квадрат үшмүше. Квадрат үшмүшенің түбірі. Квадрат үшмүшені көбейткіштерге жіктеу. Квадраттық функция. у=ах²+n, у=а(х–m)² және у=а(х–m)²+n түріндегі функциялар, олардың қасиеттері және графиктері. у=ах²+bx+c (мұндағы а0) квадраттық функциясы, оның қасиеттері және графигі;
      5) «Теңсіздіктер (12 сағ)». Квадрат теңсіздік. Квадрат теңсіздіктерді квадраттық функцияның графигі арқылы шығару. Рационал теңсіздік. Интервалдар әдісі;
      6) «Ықтималдық теориясы туралы алғашқы мағлұматтар және математикалық статистика (5 сағ)». Кездейсоқ оқиға. Ықтималдық. Ықтималдықтар теориясы. Оқиғаның ықтималдығы. Кездейсоқ оқиғаның жиілігі. Математикалық статистика. Статистикалық мәліметтерді топтау және талдау;
      7) «8-сыныптағы алгебра курсын қайталау (10 сағ)». Нақты сандарға амалдар қолдану. Рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Құрамында квадрат түбірлері бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Сызықтық, квадрат және бөлшек-рационал теңдеулер. Сызықтық, квадрат және бөлшек-рационал теңсіздіктер. Бір айнымалысы бар теңсіздіктер жүйелері. Интервалдар әдісі.Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар теңдеулер мен теңсіздіктер. y=kx+b, y=ax²+bx+c, (а0), y=ax³ ,(k0),түріндегі функциялар, олардың қасиеттері және графиктері. Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйелері. Мәтінді есептерді шығару.

4. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      16. 9-сыныпқа арналған алгебра пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «7-8-сыныптардағы алгебра курсын қайталау (6 сағ)». Нақты сандарға амалдар қолдану. Рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Құрамында квадрат түбірлері бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Сызықтық, квадрат және бөлшек-рационал теңдеулер. Сызықтық, квадрат және бөлшек-рационал теңсіздіктер. Бір айнымалысы бар теңсіздіктер жүйелері. Интервалдар әдісі. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген сызықтық теңдеулер мен теңсіздіктер. y=kx+b, y=ax²+bx+c, (а0), y=ax³, (k0), түріндегі функциялар, олардың қасиеттері және графиктері. Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулер жүйелері. Мәтінді есептерді шығару;
      2) «Теңдеулер, теңсіздіктер және олардың жүйелері (25 сағ)». Екі айнымалысы бар сызықтық теңдеулердің мәндестігі. Екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеу. Екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулер жүйесі. Екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулер жүйесін шығару. Мәтінді есептерді екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулер жүйесі арқылы шешу. Бір айнымалысы бар сызықтық емес теңсіздіктер жүйесі. Екі айнымалысы бар теңсіздік. Екі айнымалысы бар сызықтық емес теңсіздіктер жүйесі. Теңсіздіктерді дәлелдеу;
      3) «Сандар тізбегі (22 сағ)». Сандар тізбегі, оның берілу тәсілдері және қасиеттері. Арифметикалық прогрессия. Арифметикалық прогрессияның п-ші мүшесінің формуласы. Арифметикалық прогрессияның алғашқы п мүшесінің қосындысының мәнін есептеу формуласы. Геометриялық прогрессия. Геометриялық прогрессияның n-ші мүшесінің формуласы. Геометриялық прогрессияның алғашқы n мүшесінің қосындысының мәнін есептеу формуласы. Шексіз кемімелі геометриялық прогрессия. Шексіз кемімелі геометриялық прогрессия мүшелерінің қосындысы. Математикалық индукция әдісі;
      4) «Тригонометрия элементтері (32 сағ)». Бұрыш пен доғаның градустық және радиандық өлшемдері. Кез келген бұрыштың синусы, косинусы, тангенсы және котангенсы. Бұрыштың синусы, косинусы, тангенсы және котангенсының мәндері. Тригонометриялық функциялар және олардың қасиеттері. Негізгі тригонометриялық тепе-теңдіктер. Келтіру формулалары. Екі бұрыштың қосындысы мен айырымының синусы, косинусы, тангенсы және котангенсының формулалары. Тригонометриялық функциялардың қосбұрышы және жартыбұрышының формулалары. Тригонометриялық функциялардың қосындысы мен айырымын көбейтіндіге түрлендіру формулалары. Тригонометриялық функциялардың көбейтіндісін қосынды немесе айырымға түрлендіру формулалары. Тригонометриялық өрнектерді тепе-тең түрлендіру;
      5) «Ықтималдықтар теориясының элементтері және математикалық статистика (6 сағ)». Ықтималдық. Статистика. Басты жиынтық. Таңдау. Статистикалық ықтималдық. Жиілік. Салыстырмалы жиілік. Элементар оқиға. Классикалық ықтималдық. Геометриялық ықтималдық. Статистикалық мәліметтерді кескіндеу. Статистикалық мәліметтердің сандық сипаттамалары;
      6) «5-9-сыныптардағы математика курсын қайталау (11 сағ)». Нақты сандарға амалдар қолдану. Бүтін көрсеткішті дәреже және оның қасиеттері. Рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Құрамында квадрат түбірлері бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Тепе-теңдіктерді дәлелдеу. Рационал теңдеулер. Рационал теңсіздіктер. Интервалдар әдісі. Мәтінді есептерді шығару. Координаталық түзу. Координаталық жазықтық. y=kx+b, y=ax²+bx+c, (а0), y=ax³, (k0), түріндегі функциялар, олардың қасиеттері және графиктері. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктердің жүйелері. Екі айнымалысы бар сызықтық және сызықтық емес теңдеулер мен теңсіздіктер жүйелері. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген теңдеулер мен теңсіздіктер. Сандар тізбегі. Тригонометриялық өрнектерді тепе-тең түрлендіру.

5. 7-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      17. 7-сынып оқушыларында:
      1) көпмүшенің стандарт түрі;
      2) көпмүшені көбейткіштерге жіктеу туралы түсінігі болуы тиіс.
      18. 7-сынып оқушылары:
      1) натурал көрсеткішті дәреженің анықтамасын;
      2) бүтін көрсеткішті дәреженің анықтамасын;
      3) бүтін көрсеткішті дәреженің қасиеттерін;
      4) санның стандарт түрінің анықтамасын;
      5) бірмүшенің анықтамасын;
      6) көпмүшенің анықтамасын;
      7) бірмүше дәрежесінің анықтамасын;
      8) көпмүше дәрежесінің анықтамасын;
      9) көпмүшелерді қосудың ережесін;
      10) көпмүшелерді азайтудың ережесін;
      11) көпмүшелерді көбейтудің ережесін;
      12) бірмүшені бірмүшеге бөлудің ережесін;
      13) көпмүшені бірмүшеге бөлудің ережесін;
      14) қысқаша көбейту формулаларын;
      15) көпмүшені көбейткіштерге жіктеу тәсілдерін;
      16) рационал бөлшектің негізгі қасиетін;
      17) абсолют қателіктің анықтамасын;
      18) салыстырмалы қателіктің анықтамасын;
      19) кездейсоқ оқиғаның анықтамасын білуі тиіс.
      19. 7-сынып оқушыларының:
      1) бүтін көрсеткішті дәреженің қасиеттерін қолдану;
      2) бірмүшені стандарт түрде жазу;
      3) көпмүшені стандарт түрде жазу;
      4) бірмүшенің дәрежесін таба білу;
      5) көпмүшенің дәрежесін таба білу;
      6) көпмүшенің ұқсас мүшелерін біріктіру;
      7) көпмүшелермен қосу, азайту және көбейтуді орындау;
      8) бірмүше мен көпмүшені бірмүшеге бөлуді орындау;
      9) ортақ көбейткішті жақшаның сыртына шығару және топтау тәсілдері арқылы көпмүшені көбейткіштерге жіктеуді орындау;
      10) қысқаша көбейту формулаларын қолдану;
      11) рационал бөлшектерді қосу, азайту, көбейту, бөлу және дәрежеге шығару;
      12) рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіруді орындау;
      13) санды стандарт түрде жазу;
      14) у=ах² функциясының графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      15) у=ах³ функциясының графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      16) (k0) функциясының графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      17) шама мен санның жуық мәнін жазу;
      18) сандардың жуық мәндерімен амалдар орындау;
      19) шама мен санның жуық мәнінің абсолют қателігін табу;
      20) шама мен санның жуық мәнінің салыстырмалы қателігін табу біліктігі болуы тиіс.
      20. 7-сынып оқушылары:
      1) анықтамалықтарды қолдану; оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу;
      2) натурал көрсеткішті дәреже және бүтін көрсеткішті дәрежелердің мәндерін есептеуде кестелерді қолдану;
      3) құрамында бүтін көрсеткішті дәрежесі бар санды өрнектердің мәндерін есептеуде калькуляторды қолдану;
      4) у = ах², у = ах³, (k0) функцияларының графиктерін салу кезінде компьютерлік бағдарламалармен жұмыс атқару;
      5) бүтін көрсеткішті дәрежесінің мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану дағдыларын меңгеруі тиіс.

6. 8-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      21. 8-сынып оқушыларында:
      1) функцияның таңба тұрақтылық аралықтары;
      2) жиындағы функциялардың ең үлкен және кіші мәндері туралы түсінігі болуы тиіс.
      22. 8-сынып оқушылары:
      1) иррационал санның анықтамасын;
      2) нақты санның анықтамасын;
      3) арифметикалық квадрат түбірдің анықтамасын;
      4) арифметикалық квадрат түбірдің қасиеттерін;
      5) құрамында квадрат түбірі бар өрнектерді тепе-тең түрлендірудің түрлерін;
      6) квадрат теңдеудің анықтамасын;
      7) квадрат теңдеудің түрлерін;
      8) келтірілген квадрат теңдеудің анықтамасын;
      9) биквадрат теңдеудің анықтамасын;
      10) квадрат теңдеу түбірлерінің формулаларын;
      11) Виет теоремасын және Виет теоремасына кері теореманы;
      12) квадрат үшмүшенің анықтамасын;
      13) квадрат үшмүше түбірлерінің анықтамасын;
      14) бөлшек-рационал теңсіздіктің анықтамасын;
      15) интервалдар әдісінің мағынасын;
      16) кездейсоқ оқиғаның анықтамасын білуі қажет.
      23. 8-сынып оқушыларында:
      1) функция графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      2) у=ах²+n функция графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      3) у=а(х–m)² функция графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      4) у=а(х–m)²+n функция графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      5) у=ах²+bx+c функция графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      6) құрамында квадрат түбірі бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру;
      7) квадрат теңдеуді шығару;
      8) Виет теоремасын және Виет теоремасына кері теореманы қолдану;
      9) айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген квадрат теңдеуді шығару;
      10) квадрат теңдеуге келтірілетін теңдеулерді шығару;
      11) бөлшек-рационал теңдеуді шығару;
      12) айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген бір айнымалысы бар бөлшек-рационал теңдеуді шығару;
      13) квадрат және бөлшек-рационал теңдеудің көмегімен мәтінді есептерді шығару;
      14) квадрат үшмүшенің түбірлерін табу;
      15) квадрат үшмүшені көбейткіштерге жіктеу;
      16) квадрат теңсіздіктерді квадраттық функцияның графигі және интервалдар әдісімен шығару;
      17) рационал теңсіздіктерді интервалдар әдісімен шығару біліктігі болуы тиіс.
      24. 8-сынып оқушылары:
      1) анықтамалықтарды қолдану; оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу;
      2) квадрат түбірдің мәндерін есептеу кезінде кестелерді қолдану;
      3) құрамында квадрат түбірі бар санды өрнектердің мәндерін есептеуде калькуляторды қолдану;
      4) функциясы мен квадраттық функцияның графиктерін салу кезінде компьютерлік бағдарламалармен жұмыс атқару;
      5) квадрат түбірдің мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану дағдыларын меңгеруі тиіс.

7. 9-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      25. 9-сынып оқушылары:
      1) теңдеулердің мәндестігі туралы теоремаларды және олардан шығатын салдарды;
      2) екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеудің анықтамасын;
      3) бір айнымалысы бар сызықтық емес теңсіздіктер жүйесінің анықтамасын;
      4) екі айнымалысы бар теңсіздіктің анықтамасын;
      5) екі айнымалысы бар теңсіздікті шығару алгоритмін;
      6) екі айнымалысы бар теңсіздіктер жүйесінің анықтамасын;
      7) сандар тізбегінің анықтамасын;
      8) сандар тізбегінің қасиеттерін;
      9) сандар тізбегінің берілу тәсілдерін (баяндау, аналитикалық, рекурреттік, графиктік тәсілдер);
      10) арифметикалық прогрессияның анықтамасын;
      11) арифметикалық прогрессияның n-ші мүшесінің формуласын;
      12) арифметикалық прогрессияның негізгі қасиетін;
      13) арифметикалық прогрессияның алғашқы n мүшесінің қосындысының мәнін есептеу формуласын;
      14) геометриялық прогрессияның анықтамасын;
      15) геометриялық прогрессияның n-ші мүшесінің формуласын;
      16) геометриялық прогрессияның негізгі қасиетін;
      17) геометриялық прогрессияның алғашқы п мүшесінің қосындысының мәнін есептеу формуласын;
      18) шексіз кемімелі геометриялық прогрессияның мүшелерінің қосындысының мәнін есептеу формуласын;
      19) математикалық индукция әдісінің маңызын;
      20) өлшемі 1 радианға тең бұрыштың анықтамасын;
      21) бірлік шеңбердің анықтамасын;
      22) бұрыштың градустық және радиандық өлшемдері арасындағы байланысты беретін формуланы;
      23) кез келген бұрыштың синусы, косинусы, тангенсыжәне котангенсының анықтамасын;
      24) 0^о, 30^о, 45^о, 60^о, 90^о бұрыштарының синусының, косинусының, тангенсының және котангенсының мәндерін;
      25) тригонометриялық функциялардың анықталу облысы мен мәндер жиынын;
      26) тригонометриялық функциялардың қасиеттерін (периодтылығы, жұптығы, тақтығы);
      27) негізгі тригонометриялық тепе-теңдіктерді;
      28) келтіру формулаларын;
      29) қосу формулаларын;
      30) қосбұрыш және жартыбұрыштардың формулаларын;
      31) тригонометриялық функциялардың қосындысы мен айырымын көбейтіндіге түрлендіру формулаларын;
      32) тригонометриялық функциялардың көбейтіндісін қосынды немесе айырымға түрлендіру формулаларын;
      33) классикалық ықтималдықтың анықтамасын;
      34) геометриялық ықтималдықтың анықтамасын білуі қажет.
      26. 9-сынып оқушыларында:
      1) екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулерді шығару;
      2) екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулер жүйесін шығару;
      3) мәтінді есептерді екі айнымалысы бар сызықтық емес теңдеулер жүйесі арқылы шығару;
      4) бір айнымалысы бар сызықтық емес теңсіздіктер жүйесін шығару;
      5) екі айнымалысы бар теңсіздіктерді шығару;
      6) екі айнымалысы бар сызықтық емес теңсіздіктер жүйелерін шығару;
      7) сандар тізбегінің жалпы мүшесінің формуласын табу;
      8) сандар тізбегінің түрін анықтау;
      9) сандар тізбегінің қасиеттерін анықтау;
      10) арифметикалық және геометриялық прогрессияларды ажырату;
      11) арифметикалық прогрессияның n-ші мүшесін табу;
      12) арифметикалық прогрессияның n мүшесінің қосындысының мәнін есептеу;
      13) геометриялық прогрессияның n-ші мүшесін табу;
      14) геометриялық прогрессияның n мүшесінің қосындысының мәнін есептеу;
      15) шексіз кемімелі геометриялық прогрессия мүшелерінің қосындысының мәнін есептеу;
      16) математикалық тұжырымдарды математикалық индукция әдісінің көмегімен дәлелдеу;
      17) бұрыштың градустық және радиандық өлшемдерін табу;
      18) бұрыштың градустық және радиандық өлшемдері арасындағы байланысты беретін формуланы қолдану;
      19) тригонометриялық функциялардың мәндерін табу;
      20) негізгі тригонометриялық тепе-теңдіктерді қолдану;
      21) келтіру формулаларын қолдану;
      22) қосу формулаларын қолдану;
      23) қосбұрыш және жартыбұрыштардың формулаларын қолдану;
      24) тригонометриялық функциялардың қосындысы мен айырымын көбейтіндіге түрлендіру;
      25) тригонометриялық функциялардың көбейтіндісін қосынды немесе айырымға түрлендіру;
      26) құрамында тригонометриялық функциялары бар өрнектерді тепе-тең түрлендіруді орындау;
      27) оқиғаның классикалық ықтималдығын табу;
      28) оқиғаның геометриялық ықтималдығын табу;
      29) таңдауда арифметикалық ортаны, мода мен медиананы табу біліктігі болуы тиіс.
      27. 9-сынып оқушылары:
      1) анықтамалықтарды қолдану; оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу;
      2) тригонометриялық өрнектерді тепе-тең түрлендіру кезінде формулалар мен түрлендіруді (қысқаша көбейту формулалары, тригонометрия формулалары, ұқсас қосылғыштарды біріктіру; бөлшекті қысқарту және т.б.) қолдану;
      3) санды өрнектердің мәндерін есептеуде калькуляторды қолдану;
      4) элементар функциялардың графиктерін салу кезінде компьютерлік бағдарламалармен жұмыс атқару;
      5) тригонометриялық функциялардың мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану;
      6) тригонометриялық функцияның мәні бойынша санның (бұрыштың) мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану дағдыларын меңгеруі тиіс.

8. 7-9-сыныптары оқушыларының дайындық деңгейінің тұлғалық және
жүйелі-әрекеттік нәтижелері

      28. Тұлғалық нәтижелер. Оқушылар:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына құрмет;
      2) белсенді азаматтық қөзқарасын, патриоттық сезімін;
      3) әлемдік дамуда өз елінің рөлін түсіну;
      4) қазақ халқы мен елімізде өмір сүріп жатқан этностардың тарихына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және басқа байлықтарына құрмет;
      5) өз елінің табиғатын сақтау және көркейтуге ұмтылатынын;
      6) қарым-қатынас мәдениетін, этикалық нормаларды сақтауын;
      7) салауатты өмір салтын сақтауға ұмтылуын;
      8) өзіндік жұмыстарды орындау біліктігі мен өздігінен білім алу қабілетін;
      9) үлкендерге құрмет және кішілерге қамқорлық, басқаларға деген мейірімділік пен кішіпейілділікті;
      10) үлкендер мен және өз жасындағы құрбылармен қарым-қатынас жасау дағдысын;
      11) жанұялық құндылыққа сыйластықпен қарау;
      12) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалау біліктігін көрсете білуі тиіс.
      29. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер. Оқушылар:
      1) анықтамалықтарды қолдану, оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу біліктігін;
      2) әртүрлі жағдайларда алгебралық білім жүйесін;
      3) ақпаратты табу, талдау, өңдеу және жинақтау біліктігін;
      4) математикалық материал бойынша берліген алгоритмді сауатты орындауды;
      5) математикалық формулаларды қолдану біліктігін, дербес жағдайларды жалпылау негізінде шамалар арасындағы тәуелділіктің формулаларын өздігінен құрастыру біліктігін;
      6) қоршаған орта мен саралас пәндердегі заңдылықтарды суреттеу және талдау үшін игерілген алгебралық түрлендірулер мен функционалды-графиктік кескіндеуді;
      7) жуықтап және дәл, ауызша және инструменттер көмегімен есептеуді тиімді пайдалана отырып, практикалық есептеу техникасын қаншалықты игергенін;
      8) математикаға тән ойлау стилін, оның абстрактылығын, дәлелденуін, қатаңдығын;
      9) дәлелдемелі пайымдау жүргізу, логикалық негізделген қорытындылар жасау біліктігін;
      10) математикалық мәтінмен жұмыс жасау (талдау, қажетті ақпаратты алу), математикалық терминология мен символдарды қолдана отырып, өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық және нақты түсіндіру біліктігін;
      11) тану, жобалау, құрастыру және зерттеу әдістерін;
      12) оқу қызметінің әртүрлі формаларында коммуникативтік қабілеттерін қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
33-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 7-9 сыныптары үшін
«Геометрия» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Геометрия – жаратылыстану-ғылыми пәндері мен формальды-логикалық теорияның ерекшеліктерін үйлестіретін математиканың негізгі бөлімдерінің бірі.
      3. Негізгі мектепте геометрияны оқу барысында оқушылардың бойында:
      1) жазықтықтағы геометриялық фигуралар туралы білімдері қалыптасып, тереңдетіледі және жүйеленеді;
      2) логикалық және бейнелік ойлауы дамиды.
      4. Оқушылардың геометриялық білім мен біліктер жүйесін басқа да жаратылыстану-ғылыми пәндерімен бірге кешенді түрде меңгеруі олардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыруға және қоршаған әлемді танып білуге мүмкіндік жасайды.
      5. Негізгі мектепте геометрияны оқу пәні ретінде оқытудың мақсаты:
      1) барлық оқушыларды одан әрі оқуға қажетті геометрия облысындағы математикалық дайындықтың базалық деңгейімен қамтамасыз ету;
      2) сабақтас пәндерді және жоғары сыныпта стереометрия курсын игеруге қажетті дайындықпен қамтамасыз ету.
      6. Негізгі мектепте геометрия курсын игеру интеллектуалды дамыған тұлғаны тәрбиелеудегі келесі мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған:
      1) логикалық ойлауды дамыту;
      2) геометриялық салуларды орындау және оның дұрыстығын негіздей білу біліктігі мен дағдыларын қалыптастыру және дамыту;
      3) геометриялық білім мен математикалық іс-әрекет дағдылары негізінде практикалық қызмет дағдыларын қалыптастыру және дамыту;
      4) оқушылардың кеңістіктік түсініктерін қалыптастыру;
      5) кеңістіктік ойлауды қалыптастыруға негіз жасау;
      6) бейнелік ойлауды қалыптастыру;
      7) функционалдық сауаттылықты дамыту;
      8) графикалық сауаттылықты, эстетикалық талғамды дамыту.
      7. Көрсетілген мақсаттарға сәйкес оқытудың келесі міндеттері шешілуі тиіс:
      1) оқушылардың геометриялық фигуралар туралы түсініктерін, бір немесе бірнеше геометриялық фигуралардың элементтерінің арасындағы сандық және сапалық қатыстарды қалыптастыру;
      2) дедукциялық ойлау (тура әдіс, қарсы ұйғару әдісі) дағдыларын қалыптастыру және дамыту;
      3) қарапайым сызбаларды салу, өлшеу дағдыларын қалыптастыру;
      4) өздігінен білім алу дағдыларын қалыптастыру және дамыту;
      5) нақтылы объектіні бір немесе бірнеше геометриялық фигуралар түрінде беру біліктігін қалыптастыру және дамыту;
      6) жазық фигуралардың қасиеттері туралы теориялық білімдерін кеңейту және жүйелеу;
      7) есептеуге, дәлелдеуге және салуға арналған геометриялық есептерді шешу біліктігі мен дағдыларын қалыптастыру және дамыту;
      8) күрделілігі әртүрлі сызбалардағы геометриялық фигураларды тану, есептерді шешу кезінде қосымша салулар мен көмекші сызбаларды пайдалану біліктігі мен дағдыларын ұлғайту;
      9) жазықтықтағы түрлендірулер арқылы алынған жазық фигуралардың бейнелерін салу біліктігін қалыптастыру және дамыту;
      10) геометриялық есептерді алгебралық әдістермен шешу біліктігі мен дағдыларын қалыптастыру және дамыту;
      11) оқушылардың кеңістік және кеңістіктік фигуралар туралы түсініктерін қалыптастыру;
      12) оқушыларды кеңістіктік фигуралардың кескіндерімен және олардың элементтерімен таныстыру.
      8. Негізгі мектептегі геометрия курсының негізгі мазмұндық-әдістемелік бағыттары:
      1) геометриялық фигуралар мен олардың қасиеттерінің бағыты;
      2) шамаларды өлшеу бағыты;
      3) векторлық-координаталық бағыт;
      4) функционалдық бағыт;
      5) кеңістіктік түсініктер бағыты.
      9. 7-сынып геометрия курсында оқушылар:
      1) геометриялық фигуралармен, олардың қасиеттерімен (нүкте, түзу, сәуле, кесінді, бұрыш, жазықтық, үшбұрыш, шеңбер);
      2) геометриялық қатынастармен (тиістілік, қиылысу, параллельдік, перпендикулярлық, теңдік); геометриялық шамалармен (кесіндінің ұзындығы, бұрыштың өлшемі) танысады.
      10. Геометрияны оқытуда сызбалар кеңінен пайдаланылады, оқушылар геометриялық фигуралар мен қатынастардың қасиеттерін оқып біледі, есептер шығарады, теоремаларды дәлелдейді, циркуль және сызғыштың көмегімен негізгі салуларды орындайды, сызбаларды орындау дағдылары геометриялық түсініктерді қалыптастырумен қатар дамиды.
      11. 8-сынып геометрия курсында оқушылардың:
      1) жазықтықтағы геометриялық фигуралар туралы білімдері;
      2) геометриялық фигураларды салу және дедукциялық ойлау (тура әдіс, қарсы ұйғару әдісі) дағдылары;
      3) игерген қасиеттер мен формулаларды қолданып, геометриялық шамалардың (ұзындықтар, бұрыштар, аудандар) мәндерін есептеу біліктігі қалыптасады, тереңдетіледі және жүйеленеді.
      12. 8-сынып оқушылары:
      1) сүйір бұрыштың тригонометриялық функцияларымен және жазықтықтағы координаталар әдісімен танысады;
      2) тригонометриялық өрнектерді түрлендірудің алғашқы дағдыларын және геометриялық есептерді шешуде координаталар әдісін қолдану дағдыларын меңгереді.
      13. 9-сынып геометрия курсы оқылатын материалдың теориялық маңыздылығының, дедукциялық рөлінің және қарастырылатын объектілердің абстракциялық дәрежесінің артуымен сипатталады.
      14. 9-сынып оқушылардың білім қоры векторлық-координаталық әдіс және түрлендірулер (қозғалыс және ұқсастық) әдісі сияқты геометриялық фигуралардың қасиеттерін игерудің жаңа әдістерімен толықтырылады, сонымен қатар стереометрия элементтерімен танысады.
      15. Практикалық мазмұнды мысалдарды қарастыру оқушылардың геометриялық формалар мен қоршаған әлемдегі қатынастарды айыра білу және оларды геометрия тілімен суреттей білу біліктігін дамытады.
      16. Геометрияны оқыту үдерісінде жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық циклдегі оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады.
      17. «Алгебра» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) бір айнымалысы бар теңдеулер мен теңсіздіктерді құрастыру және шешу;
      2) теңсіздіктерді дәлелдеу;
      3) геометриялық шамалардың қатынасына арналған есептерді шешуде пропорцияның қасиеттерін қолдану;
      4) квадрат түбірдің қасиеттерін және санның модулін қолдану;
      5) кейбір бұрыштардағы тригонометриялық функциялардың мәндерін қолдану;
      6) тригонометриялық функциялардың қасиеттерін қолдану;
      7) геометриялық есептерді шешу үшін жазықтықтағы тікбұрышты координаталар жүйесін қолдану;
      8) функциялардың графиктерін түрлендіруді жазықтықтағы қозғалыс пен ұқсастыққа берілген геометриялық есеп түрінде түсіндіру;
      9) геометриялық есептерді алгебралық әдіспен шешу кезінде тепе-тең түрлендірулерді қолдану;
      10) геометриялық есептерді шешу кезінде тригонометриялық өрнектердің тепе-тең түрлендірулерін қолдану.
      18. «Физика» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) геометриялық есептерді құрастыру және шешу кезінде физикалық үдерістерді сипаттау;
      2) нақтылы үдерістер мен құбылыстарды суреттеуге және игеруге мүмкіндік беретін математикалық моделдердегі геометрия курсының негізгі ұғымдары туралы түсініктерін қалыптастыру;
      3) векторлық алгебраны физикалық үдерістер моделінде түсіндіру.
      19. «География» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) география курсынан параллельдер және меридиандар туралы білімдерді пайдалану;
      2) ендік пен бойлықты доға мен шеңбердің градустық өлшемі ретінде түсіндіру;
      3) кластерлерді, энергиялық-өндірістік циклдердің схемаларын және графиктерін құрастыру;
      4) географиялық объектілер кескіндерінің масштабтарын геометриялық фигуралардың ұқсастығы арқылы түсіндіру.
      20. «Биология» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) биологиялық құрылымдардағы симметриялар.
      21. «Химия» пәнімен пәнаралық байланыстар:
      1) атомдағы электрондардың кеңістіктік орналасуы;
      2) органикалық қоспалардағы химиялық байланыстардың симметриялары;
      3) геометриялық фигураларды оқуда әртүрлі заттар молекулаларының формаларын пайдалану.
      22. «Информатика» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) дайын сызбалар бойынша есептерді шешу мен динамикалық жағдайларды жаңғырту және геометриялық фигураларды бейнелеу үшін мультимедиялық құралдарды пайдалану;
      2) қолданбалы программалар пакеттерін пайдаланып координаталық жазықтықта нүктелер жиынын салу;
      3) қолданбалы программалар пакеттерін, электрондық басылымдар мен оқулықтарды пайдалану.
      23. «Технология» және «Сызу» пәндерімен пәнаралық байланыстар:
      1) сызу және өлшеу құралдарын пайдалану;
      2) геометриялық фигураларды кескіндеу кезінде сызу дағдыларын пайдалану;
      3) нақтылы объектілердің сызықтық және бұрыштық элементтерін өлшеудің әртүрлі әдістерін қолдану.
      24. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндермен пәнаралық байланыстар:
      1) геометриялық ұғымдардың пайда болу тарихымен және дамуымен танысу;
      2) қоғамның қазіргі даму кезеңінде әртүрлі геометриялық есептердің пайда болуын қамтамасыз ету;
      3) мәдени ескерткіштерде кездесетін геометриялық фигуралардың қасиеттерімен танысу;
      4) математикалық терминдермен сөздік қорын байыту;
      5) сөйлемді сауатты құрастыруға үйрету;
      6) дедукциялық ойлауды, талдауды, дәлелдеуді жүзеге асыру кезінде өз ойын сауатты айта білуге үйрету.
      25. «Геометрия» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 7 сыныпта – аптасына 2 сағаттан, оқу жылында 68 сағатты құрайды;
      2) 8 сыныпта – аптасына 2 сағаттан, оқу жылында 68 сағатты құрайды;
      3) 9 сыныпта – аптасына 2 сағаттан, оқу жылында 68 сағатты құрайды.
      26. Оқыту нәтижелері оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптарда көрсетілген және ол оқытудың қорытынды нәтижелерінің жүйесін береді, оған жету оқушының негізгі мектеп курсы бойынша оң нәтижелі аттестациясының міндетті шарты болып табылады.

2. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      27. Геометрияның алғашқы ұғымдары (13 сағат):
      1) геометрияның негізгі ұғымдары;
      2) геометриялық фигура ұғымы;
      3) нүкте, түзу, сәуле (жартытүзу), кесінді, жазықтық және олардың өара орналасуы;
      4) геометриялық фигураларға мысалдар: көпбұрыштар, көпжақтар (куб, тікбұрышты параллелепипед, пирамида);
      5) фигуралардың теңдігі;
      6) кесінділерді өлшеу;
      7) бұрыш, бұрыштың градустық өлшемі және оның қасиеттері;
      8) геометрияның аксиомалары;
      9) бұрыштың биссектрисасы;
      10) теорема және теореманы дәлелдеу;
      11) сыбайлас және вертикаль бұрыштар және олардың қасиеттері.
      28. Үшбұрыштар (19 сағат):
      1) үшбұрыш және оның түрлері;
      2) бізді қоршаған әлемдегі үшбұрыштар;
      3) үшбұрыштың медианалары, биссектрисалары және биіктіктері;
      4) үшбұрыштың сыртқы бұрышы;
      5) үшбұрыштардың теңдігі, үшбұрыштар теңдігінің белгілері;
      6) теңбүйірлі үшбұрыштың қасиеттері мен белгілері;
      7) перпендикуляр түзулер;
      8) перпендикуляр және көлбеу;
      9) нүктеден түзуге дейінгі қашықтық;
      10) тікбұрышты үшбұрыш, тікбұрышты үшбұрыштар теңдігінің белгілері;
      11) сүйір бұрышы 30^о және 45^о болатын тікбұрышты үшбұрыштардың қасиеттері;
      12) үшбұрыштың қабырғалары мен бұрыштарының арасындағы қатыстар;
      13) үшбұрыштың теңсіздігі.
      29. Түзулердің өзара орналасуы (12 сағат):
      1) қиылысқан түзулер;
      2) параллель түзулер, түзулердің параллельдік белгілері;
      3) бізді қоршаған әлемдегі параллель түзулер;
      4) үшбұрыштың бұрыштарының қосындысы;
      5) параллель түзулердің қасиеттері;
      6) параллель түзулердің арақашықтығы.
      30. «Шеңбер. Геометриялық салулар (18 сағат)»:
      1) шеңбер және оның элементтері (хорда, диаметр, радиус, доға);
      2) диаметр мен хорданың перпендикулярлығы туралы теоремалар;
      3) шеңберге жанама және оның қасиеттері;
      4) түзу мен шеңбердің өзара орналасуы;
      5) екі шеңбердің өзара орналасуы;
      6) центрлік бұрыштар, доғаның градустық өлшемі;
      7) жазықтықтағы нүктелердің геометриялық орны: орта перпендикуляр және бұрыштың биссектрисасы;
      8) үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбер;
      9) үшбұрышқа іштей сызылған шеңбер;
      10) салу есептері, салу есептерін шешу кезеңдері.
      31. «Қайталау. Есептер шығару (6 сағат)».

3. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      32. 7-сынып геометрия курсын қайталау (4 сағат):
      1) нүкте, түзу, сәуле (жартытүзу), кесінді, жазықтық және олардың өзара орналасуы;
      2) фигуралардың теңдігі;
      3) геометрия аксиомалары;
      4) теорема және теореманы дәлелдеу;
      5) сыбайлас және вертикаль бұрыштар және олардың қасиеттері;
      6) үшбұрыштар теңдігінің белгілері;
      7) теңбүйірлі үшбұрыш;
      8) тікбұрышты үшбұрыштар теңдігінің белгілері мен қасиеттері;
      9) үшбұрыштың қабырғалары мен бұрыштарының арасындағы қатыстар;
      10) параллель түзулердің белгілері мен қасиеттері;
      11) үшбұрыштың бұрыштарының қосындысы;
      12) шеңбер;
      13) түзу мен шеңбердің, екі шеңбердің өзара орналасуы;
      14) центрлік бұрыш, доғаның градустық өлшемі;
      15) салу есептері.
      33. Төртбұрыштар (18 сағат):
      1) төртбұрыштың анықтамасы, дөңес төртбұрыштар, төртбұрыштың ішкі бұрыштарының қосындысы;
      2) параллелограмм және оның қасиеттері;
      3) параллелограммның белгілері;
      4) тіктөртбұрыш, ромб, квадрат және олардың қасиеттері мен белгілері;
      5) Фалес теоремасы, пропорционал кесінділер;
      6) трапеция;
      7) бізді қоршаған әлемдегі төртбұрыштар (параллелограммдар, тіктөртбұрыштар, ромбтар, квадраттар, трапециялар);
      8) үшбұрыштың орта сызығы, трапецияның орта сызығы;
      9) үшбұрыштың тамаша нүктелері.
      34. Тікбұрышты үшбұрыштың қабырғалары мен бұрыштары арасындағы қатыстар (15 сағат):
      1) тікбұрышты үшбұрыштың сүйір бұрышының синусы, косинусы, тангенсі және котангенсі;
      2) Пифагор теоремасы;
      3) негізгі тригонометриялық тепе-теңдік және оның салдары;
      4) 30^о, 45^о, 60^о бұрыштардың синус, косинус, тангенс және котангенс тригонометриялық функцияларының мәндері;
      5) тікбұрышты үшбұрыштарды шешу;
      6) тікбұрышты үшбұрыштарды салу.
      35. Жазықтықтағы тікбұрышты координаталар жүйесі (10 сағат):
      1) жазықтықтағы нүктенің координаталары, кесінді ортасының координаталары, екі нүктенің арақашықтығы;
      2) шеңбердің теңдеуі, түзудің теңдеуі;
      3) есептерді шешуде координаталарды қолдану.
      36. Аудан (14 сағат):
      1) фигураның ауданы туралы түсінік;
      2) фигуралардың теңшамалылығы және теңқұралғандығы;
      3) тіктөртбұрыштың, параллелограммның, үшбұрыштың және трапецияның аудандары.
      37. «Қайталау. Есептер шығару (7 сағат)».

4. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      38. 8-сынып геометрия курсын қайталау (4 сағат):
      1) төртбұрыш, дөңес төртбұрыштар;
      2) параллелограмм, тіктөртбұрыш, ромб, квадрат, трапеция және олардың қасиеттері мен белгілері;
      3) пропорционал кесінділер туралы теоремалар;
      4) үшбұрыштың тамаша нүктелері;
      5) Пифагор теоремасы;
      6) сүйір және доғал бұрыштардың тригонометриялық функциялары;
      7) жазықтықтағы координаталар әдісі;
      8) үшбұрыштың және кейбір төртбұрыштардың аудандары.
      39. Векторлар (16 сағат):
      1) вектор ұғымы;
      2) коллинеар векторлар;
      3) вектордың ұзындығы (модулі) және бағыты;
      4) векторлардың теңдігі, векторларды қосу және оның қасиеттері, векторларды азайту, векторды санға көбейту;
      5) векторлардың коллинеарлық критерийі;
      6) векторды санға көбейтудің қасиеттері;
      7) жазықтықтағы векторды екі коллинеар емес векторлар бойынша жіктеу;
      8) тікбұрышты координаталар жүйесіндегі векторлар, вектордың координаталары;
      9) векторлардың арасындағы бұрыш;
      10) вектордың координаталық осьтердегі проекциялары;
      11) векторлардың скалярлық көбейтіндісі;
      12) тікбұрышты координаталар жүйесінде түзудің берілуінің әртүрлі тәсілдері (екі нүктемен, нүкте және бұрыштық коэффициентімен берілген түзудің теңдеулері);
      13) есептерді шешуде векторларды қолдану.
      40. Жазықтықтағы түрлендірулер (10 сағат):
      1) жазықтықты түрлендіру, қозғалыс және оның қасиеттері;
      2) фигуралардың теңдігі және оның қасиеттері;
      3) жазықтықтағы қозғалыстар – осьтік және центрлік симметриялар, параллель көшіру, бұру;
      4) гомотетия, ұқсастық түрлендіру және оның қасиеттері;
      5) ұқсас фигуралар;
      6) үшбұрыштар ұқсастығының белгілері, тікбұрышты үшбұрыштардың ұқсастығы.
      41. Көпбұрыштар (13 сағат):
      1) сынық сызық;
      2) дөңес көпбұрыштар, дөңес көпбұрыштың бұрыштарының қосындысы;
      3) шеңберге іштей сызылған бұрыштар және олардың қасиеттері;
      4) шеңбердің хордалары мен қиюшы кесінділерінің пропорционалдығы туралы теорема;
      5) шеңберге іштей және сырттай сызылған төртбұрыштар;
      6) дұрыс көпбұрыштар;
      7) іштей және сырттай сызылған шеңберлердің радиустарын, қабырғаларды, периметрді және ауданды байланыстыратын формулалар;
      8) дұрыс көпбұрыштарды салу;
      9) бізді қоршаған әлемдегі көпбұрыштар.
      42. Үшбұрыштарды шешу (7 сағат):
      1) синустар және косинустар теоремалары;
      2) үшбұрыштарды шешу;
      3) геометриялық есептерді және практикалық мазмұнды есептерді шешуде тригонометрияны қолдану.
      43. Шеңбердің ұзындығы және дөңгелектің ауданы (6 сағат):
      1) шеңбердің ұзындығы, р саны;
      2) шеңбердің доғасының ұзындығы;
      3) бұрыштың радиандық өлшемі;
      4) дөңгелектің және оның бөліктерінің (сегменттің және сектордың) ауданы.
      44. Стереометрия элементтері (6 сағат):
      1) стереометрия аксиомалары және олардың қарапайым салдарлары;
      2) кеңістіктегі екі түзудің, түзу мен жазықтықтың, екі жазықтықтың өзара орналасуы;
      3) түзу мен жазықтықтың арасындағы бұрыш;
      4) түзулердің, түзу мен жазықтықтың перпендикулярлығы;
      5) параллелепипед, тік және көлбеу призмалар, пирамида, олардың қырларының өзара орналасуы, биіктік;
      6) цилиндр, конус, шар және олардың кескіндері;
      7) бізді қоршаған әлемдегі кеңістіктік геометриялық фигуралар.
      45. «Қайталау. Есептер шығару (6 сағат)».

5. Оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптар

      46. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      47. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеруі тиіс» аспектілерімен көрсетілген.
      48. 7-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) геометрия нені оқытатынын;
      2) геометрия аксиомаларын;
      3) кесіндінің анықтамасын;
      4) сәуленің (жартытүзудің) анықтамасын;
      5) бұрыштың анықтамасын;
      6) кесінділердің теңдігінің анықтамасын;
      7) бұрыштардың теңдігінің анықтамасын;
      8) фигуралардың теңдігінің анықтамасын;
      9) бұрыштың биссектрисасының және кесіндінің ортасының анықтамаларын;
      10) кесінділерді және бұрыштарды салыстыруды;
      11) теореманы, теореманың шарты мен қорытындысын, теореманы дәлелдеуді, теоремалардың түрлерін;
      12) сыбайлас бұрыштардың анықтамасын;
      13) сыбайлас бұрыштардың қасиеттерін;
      14) вертикаль бұрыштардың анықтамасын;
      15) вертикаль бұрыштардың қасиеттерін;
      16) үшбұрыштың анықтамасын, үшбұрыштардың түрлерін;
      17) үшбұрыштың медианасының, биссектрисасының және биіктігінің анықтамаларын;
      18) үшбұрыштың сыртқы бұрышы туралы теореманы;
      19) үшбұрыштар теңдігінің белгілерін;
      20) теңбүйірлі үшбұрыштың қасиеттері мен белгілерін;
      21) перпендикуляр түзулердің анықтамасын;
      22) берілген түзуге перпендикуляр мен көлбеудің анықтамасын;
      23) перпендикуляр түзулердің қасиеттерін;
      24) тікбұрышты үшбұрыштың анықтамасын;
      25 тікбұрышты үшбұрыштар теңдігінің белгілерін;
      26) үшбұрыштың қабырғалары мен бұрыштарының арасындағы қатыстарды;
      27) үшбұрыштың теңсіздігін;
      28) сүйір бұрышы 30^о және 45^о болатын тікбұрышты үшбұрыштардың қасиеттерін;
      29) параллель түзулердің анықтамасын;
      30) параллельдік аксиомасын;
      31) екі түзуді үшінші түзу қиғанда пайда болған бұрыштардың анықтамаларын;
      32) түзулердің параллельдік белгілерін;
      33) параллель түзулердің қасиеттерін;
      34) үшбұрыш бұрыштарының қосындысы туралы теореманы;
      35) шеңбердің анықтамасын;
      36) радиустың, диаметрдің, доғаның және хорданың анықтамаларын;
      37) шеңберге жүргізілген жанаманың анықтамасын;
      38) диаметр мен хорданың перпендикулярлығы туралы теореманы және оған кері теореманы;
      39) шеңберді қиюшының анықтамасын;
      40) шеңберге одан тыс жатқан нүктеден жүргізілген жанамалардың қасиетін;
      41) центрлік бұрыш пен доғаның градустық өлшемінің анықтамасын;
      42) екі шеңбердің өзара орналасуын;
      43) үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбердің анықтамасын;
      44) үшбұрышқа іштей сызылған шеңбердің анықтамасын;
      45) нүктелердің геометриялық орны ұғымын;
      46) кесінділердің ұштарынан және бұрыштың қабырғаларынан бірдей қашықтықта жатқан нүктелердің жиынын;
      47) «геометриялық салу» ұғымының мәнін;
      48) салу есептерін шешу кезеңдерін;
      49) салудағы талдаудың мәнін;
      50) салу есептерін шешудегі дәлелдеуді және зерттеуді;
      51) сызбаларды орындаудың қарапайым ережелерін.
      49. 7-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар келесі біліктерді меңгеруі тиіс:
      1) сызу құралдарымен жұмыс істеу;
      2) фигуралардың белгілеулерін дұрыс оқи білу және жаза білу;
      3) геометриялық фигураларды кескіндеу;
      4) есептің шарты бойынша сызбаларды орындау;
      5) сызбалардан геометриялық фигураларды танып білу және олардың өзара орналасуын ажырата білу;
      6) қоршаған әлемдегі геометриялық фигураларды танып білу;
      7) фигуралардың оқып игерілген қасиеттеріне және олардың арасындағы қатынастарға сүйеніп және қосымша салуларды қолдана отырып, геометриялық есептерді шешу;
      8) суретте нүктелерді, кесінділерді және түзулерді белгілеу, кесінділерді және транспортирдің көмегімен бұрыштарды салыстыру, бұрыштың биссектрисасын жүргізу;
      9) нүктелердің, кесінділердің және түзулердің өзара орналасуын анықтау және сипаттау;
      10) суретте аталған фигураларды өзара орналасуы бойынша кескіндеу;
      11) кесінділерге амалдар орындау;
      12) сүйір, тік, доғал және жазыңқы бұрыштарды ажырата білу;
      13) сүйір, тік, доғал және жазыңқы бұрыштарды кескіндеу;
      14) суреттен вертикаль және сыбайлас бұрыштарды табу;
      15) берілген бұрышпен вертикаль немесе сыбайлас болатын бұрышты салу;
      16) вертикаль немесе сыбайлас бұрыштардың біреуінің белгілі градустық өлшемі бойынша екіншісінің градустық өлшемін табу;
      17) суреттен берілген үшбұрыштарды және олардың қабырғаларын, төбелері мен бұрыштарын табу;
      18) үшбұрыштарды кескіндеу және олардың периметрін табу;
      19) үшбұрыштың биссектрисасын, биіктігін және медианасын салу;
      20) сүйірбұрышты, тікбұрышты және доғалбұрышты үшбұрыштарды ажырата білу және оларды суреттерде кескіндеу;
      21) қабырғалары әртүрлі, теңбүйірлі және теңқабырғалы үшбұрыштарды ажырата білу және оларды суреттерде кескіндеу;
      22) есептерді шешуде теңбүйірлі және теңқабырғалы үшбұрыштардың қасиеттерін пайдалану;
      23) екі тең үшбұрыштардың сәйкес элементтерін табу;
      24) есептерді шешуде үшбұрыштар теңдігінің белгілерін пайдалану;
      25) берілген нүкте арқылы берілген түзуге перпендикуляр түзуді жүргізу;
      26) перпендикуляр түзулердің қасиеттерін қолдануға есептер шешу;
      27) ұзындығы берілген нүктеден берілген түзуге дейінгі қашықтыққа тең болатын кесіндіні анықтау;
      28) есептерді шешуде тікбұрышты үшбұрыштардың белгілерін қолдану;
      29) параллель екі түзуді үшінші түзу қиғанда пайда болған бұрыштардың теңдігін орнату;
      30) суреттен айқыш, сәйкес және тұстас бұрыштардың жұптарын көрсету;
      31) түзулердің параллельдігіне арналған есептерді шешу;
      32) үшбұрыштың екі бұрышының белгілі шамалары бойынша үшінші бұрышының шамасын табу;
      33) үшбұрыштың ішкі бұрыштарының қосындысын табу;
      34) шеңберге жанама жүргізу;
      35) үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлердің центрлерінің, радиустарының және жанасу нүктелерінің орналасуын көрсету;
      36) есептерді шешуде жанаманың қасиеттерін пайдалану;
      37) суретте үшбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлерді кескіндеу;
      38) үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбердің центрін табу;
      39) үшбұрышқа іштей сызылған шеңбердің центрін табу;
      40) кесінділердің ұзындықтарын және бұрыштардың шамасын өлшеуге, сыбайлас және вертикаль бұрыштардың қасиеттерін қолдануға, салуға арналған есептерді шешу;
      41) сызу құралдарының көмегімен кесіндіні және бұрышты тең екі бөлікке бөлу;
      42) бұрыштың биссектрисасын салу;
      43) кесіндінің орта перпендикулярын жүргізу;
      44) берілген түзуге перпендикуляр түзуді салу;
      45) белгілі элементтері бойынша тікбұрышты үшбұрышты, үшбұрышты салу;
      46) кесіндіні берілген қатынаста бөлу;
      47) төртінші пропорционал кесіндіні салу.
      50. 8-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) төртбұрыштың, дөңес төртбұрыштың анықтамаларын;
      2) төртбұрыштың ішкі бұрыштарының қосындысы туралы теореманы;
      3) параллелограмның анықтамасын және оның элементтерін;
      4) параллелограмның қасиеттері мен белгілерін;
      5) тіктөртбұрыштың, ромбтың және квадраттың анықтамаларын, белгілерін және қасиеттерін;
      6) Фалес теоремасын;
      7) пропорционал кесінділер туралы теореманы;
      8) трапецияның, теңбүйірлі және тікбұрышты трапециялардың анықтамаларын және олардың элементтерін;
      9) үшбұрыштың орта сызығының анықтамасын және оның қасиеттерін;
      10) трапецияның орта сызығының анықтамасын және оның қасиеттерін;
      11) үшбұрыштың төрт тамаша нүктелерінің атауларын;
      12) үшбұрыштың медианаларының, биіктіктерінің, биссектрисаларының және қабырғаларына жүргізілген орта перпендикулярлардың қасиеттерін;
      13) тікбұрышты үшбұрыштағы сүйір бұрыштың синусы, косинусы, тангенсі және котангенсінің анықтамаларын;
      14) Пифагор теоремасын және оған кері теореманы;
      15) негізгі тригонометриялық тепе-теңдікті және кейбір басқадай тепе-теңдіктерді;
      16) 30^о, 45^о, 60^о бұрыштардың тригонометриялық функцияларының мәндерін;
      17) тікбұрышты үшбұрыштарды шешудің негізгі әдістерін;
      18) кесінді ортасының координаталарының формуласын;
      19) тікбұрышты координаталар жүйесіндегі екі нүктенің арақашықтығының формуласын;
      20) түзу мен шеңбердің теңдеулерін;
      21) теңшамалы және теңқұралған фигуралардың анықтамаларын;
      22) аудандарды өлшеу аксиомаларын, аудандардың өлшем бірліктерін;
      23) тіктөртбұрыш, квадрат, үшбұрыш, параллелограмм және трапецияның аудандарын табу формулаларын.
      51. 8-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар келесі біліктерді меңгеруі тиіс:
      1) қоршаған әлемдегі заттарды суреттеуде геометриялық тілді пайдалану;
      2) талдау жүргізу, салыстыру, жалпылау, нақтылау, аналогияны қолдану, ой қорыта білу;
      3) сызу құралдарымен жұмыс істеу;
      4) есептің шарты бойынша сызбаларды орындау;
      5) қоршаған әлемдегі геометриялық фигураларды танып білу;
      6) геометриялық шамалардың (ұзындықтар, бұрыштар, аудандар) мәндерін есептеу;
      7) 0-ден 90⁰-қа дейінгі бұрыштардағы тригонометриялық функциялардың мәндерін анықтау, белгілі бір мәні бойынша тригонометриялық функциялардың мәндерін табу;
      8) үшбұрыштардың, төртбұрыштардың қабырғаларын, бұрыштарын және аудандарын табу;
      9) фигуралардың оқып игерілген қасиеттеріне және олардың арасындағы қатынастарға сүйеніп, қосымша салуларды, алгебралық және тригонометриялық аппаратты қолдана отырып, геометриялық есептерді шешу;
      10) параллелограмды, тіктөртбұрышты, квадратты, ромбты және трапецияны сипаттауды және ажырата білу;
      11) суреттен төртбұрыштарды және олардың қабырғаларын, төбелері мен бұрыштарын табу;
      12) суретте төртбұрышты, оның диагональдары мен биіктіктерін кескіндеу;
      13) параллелограмның элементтерінің арасындағы қатыстарды бейнелейтін есептерді шешу;
      14) циркуль мен сызғыштың көмегімен кесіндіні тең n бөлікке бөлу;
      15) пропорционал кесінділерді салу;
      16) берілген екі кесіндінің қатынасындай етіп кесіндіні қатынасқа бөлу;
      17) трапецияның белгісіз элементтерін табуға арналған есептерді шешу;
      18) үшбұрыш пен трапецияның орта сызықтарының қасиеттерін қолдануға арналған есептерді шешу;
      19) үшбұрыштың тамаша нүктелерін пайдаланып есептерді шешу;
      20) сүйір бұрыштың синусы, косинусы, тангенсі және котангенсінің мәндерін табуға арналған есептерді шешу;
      21) тікбұрышты үшбұрыштың элементтерін табу үшін сүйір бұрыштың тригонометриялық функцияларын қолдану;
      22) тікбұрышты үшбұрыштың қабырғаларын табу үшін Пифагор теоремасын қолдану;
      23) қабырғалары бойынша үшбұрыштың тікбұрышты болатынын тексеру;
      24) геометриялық есептерді шешуде негізгі тригонометриялық тепе-теңдіктерді қолдану;
      25) sina, cosa, tga және ctga мәндерінің біреуінің белгілі мәні бойынша қалғандарының мәндерін табу;
      26) үшбұрыш элементтерінің жуық сандық мәндерін табуға арналған есептерді шешу;
      27) синус, косинус, тангенс және котангенстің белгілі мәндері бойынша бұрышты салу;
      28) кесінді ортасының координаталарын оның ұштарының координаталары бойынша табу;
      29) нүктелердің арақашықтығын (кесіндінің ұзындығын) осы нүктелердің координаталары бойынша табу;
      30) тікбұрышты координаталар жүйесіндегі екі нүктенің арақашықтығын табу формуласын пайдаланып есептер шешу;
      31) центрінің координаталары мен радиусы бойынша шеңбердің теңдеуін жазу;
      32) берілген теңдеуі бойынша шеңбердің центрінің координаталары мен радиусын табу;
      33) екі нүкте арқылы өтетін немесе координаталық осьтердің біреуіне параллель болатын түзудің теңдеуін табу;
      34) түзулердің, түзу мен шеңбердің, екі шеңбердің қиылысу нүктесін табу;
      35) берілген элементтері бойынша квадраттың, тіктөртбұрыштың, параллелограммның, үшбұрыштың және трапецияның аудандарын есептеу;
      36) тіктөртбұрыштың, квадраттың, үшбұрыштың, параллелограммның және трапецияның аудандарын табу формулаларын қолдану.
      52. 9-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) бағытталған кесіндінің және вектордың анықтамасын;
      2) вектордың ұзындығының, нөлдік вектордың анықтамасын;
      3) бірдей және қарама-қарсы бағытталған векторларды, бағытталған кесінділердің және векторлардың теңдігін;
      4) нүктеден векторды салу туралы теореманы;
      5) векторларды қосу мен азайту амалдарының анықтамаларын;
      6) екі векторды қосудың үшбұрыш және параллелограмм ережелерін;
      7) үшбұрыш, параллелограмм және көпбұрыш ережелерін қолдану аймағын;
      8) векторлардың айырымын салудың әртүрлі тәсілдерін;
      9) векторларды қосу амалының қасиеттерін;
      10) векторды санға көбейтудің анықтамасын;
      11) векторлардың коллинеарлық критерийін;
      12) векторды санға көбейтудің қасиеттерін;
      13) векторды екі коллинеар емес векторлар бойынша жіктеу туралы теореманы;
      14) вектордың координаталарының анықтамасын;
      15) вектордың координаталарын оның ұштарының координаталары бойынша табу ережесін;
      16) координаталары берілген векторлардың теңдігін;
      17) координаталары берілген векторларға амалдар қолдану туралы теореманы;
      18) коллинеар векторлардың координаталары арасындағы байланысты;
      19) вектордың ұзындығын есептеу формуласын;
      20) екі вектордың арасындағы бұрыштың анықтамасын;
      21) вектордың координаталарын оның ұзындығы және осы вектормен Ох осі арасындағы бұрышы арқылы өрнектелуін;
      22) векторлардың скалярлық көбейтіндісінің анықтамасын және қасиеттерін;
      23) координаталары берілген векторлардың скалярлық көбейтіндісін;
      24) векторлардың арасындағы бұрыштың косинусының формуласын;
      25) векторлардың перпендикулярлық шартын;
      26) тікбұрышты координаталар жүйесінде түзудің әртүрлі берілу тәсілдерін;
      27) түзудің бұрыштық коэффициентінің анықтамасын;
      28) түзудің бұрыштық коэффициентінің геометриялық мағынасын;
      29) түзулердің параллельдік және перпендикулярлық шарттарын;
      30) екі нүктемен, нүкте және бұрыштық коэффициентімен берілген түзудің теңдеулерін;
      31) жазықтықтағы қозғалыстың және оның дербес түрлерінің параллель (көшіру, осьтік және центрлік симметриялар, бұру) анықтамаларын;
      32) фигуралардың теңдігі туралы теореманың тұжырымдамасын;
      33) гомотетияның анықтамасын және оның қасиеттерін;
      34) ұқсастық түрлендірудің және ұқсас фигуралардың анықтамасын;
      35) ұқсас фигуралардың қасиеттерін;
      36) ұқсастық түрлендірудің қасиеттерінің тұжырымдамасын;
      37) үшбұрыштар ұқсастығының белгілерін;
      38) ұқсас фигуралардың аудандарының арасындағы байланысты;
      39) дөңес көпбұрыштың анықтамасын;
      40) дөңес n-бұрыштың бұрыштарының қосындысы туралы теореманы;
      41) іштей сызылған бұрыштың өлшемі туралы теореманы;
      42) шеңберге іштей және сырттай сызылған төртбұрыштардың қасиеттерін және белгілерін;
      43) дұрыс көпбұрыштың анықтамасын;
      44) дұрыс көпбұрыштардың қасиеттерін;
      45) дұрыс көпбұрышқа іштей және сырттай сызылған шеңберлердің бар болуы туралы теореманы;
      46) іштей және сырттай сызылған шеңберлердің радиустарын дұрыс көпбұрыштың қабырғасы арқылы өрнектейтін формулаларды;
      47) дұрыс көпбұрыштың ауданын оның периметрі мен оған іштей сызылған шеңбердің радиусы арқылы өрнектейтін формуланы;
      48) дұрыс көпбұрыштың ауданын оған сырттай сызылған шеңбердің радиусы арқылы өрнектейтін формуланы;
      49) кейбір дұрыс көпбұрыштарды салуды;
      50) косинустар теоремасын;
      51) синустар теоремасын;
      52) үшбұрыштың бұрыштарының косинустарын оның қабырғалары арқылы өрнектейтін формуланы;
      53) бұрыштың (доғаның) градустық және радиандық өлшемдерінің арасындағы байланысты;
      54) доға ұзындығының оның градустық және радиандық өлшемдері арқылы өрнектелуін;
      55) p санының үтірден кейін екі таңбаға дейінгі дәлдікпен алынған жуық мәнін;
      56) шеңбердің ұзындығын оның радиусы және диаметрі арқылы өрнектейтін формулаларды;
      57) доға ұзындығының формуласын;
      58) бұрыштың градустық өлшемін радианға көшіру ережесін;
      59) бұрыштың радиандық өлшемін градусқа көшіру ережесін;
      60) дөңгелектің және сектордың аудандарының формулаларын;
      61) сегменттің ауданын есептеу ережесін;
      62) стереометрия аксиомаларын және олардың қарапайым салдарларын;
      63) түзулердің, түзу мен жазықтықтың, екі жазықтықтың өзара орналасуының түрлерін;
      64) кеңістіктегі параллель түзулердің қасиеттерін;
      65) параллель жазықтықтардың анықтамасын;
      66) түзу мен жазықтықтың параллельдігінің анықтамасын;
      67) түзу мен жазықтықтың арасындағы бұрыштың анықтамасын;
      68) түзулердің, түзу мен жазықтықтың перпендикулярлығының анықтамасын.
      53. 9-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар келесі біліктерді меңгеруі тиіс:
      1) қоршаған әлемдегі заттарды суреттеуде геометриялық тілді пайдалану;
      2) талдау жүргізу, салыстыру, жалпылау, нақтылау, аналогияны қолдану, ой қорыта білу;
      3) сызу құралдарымен жұмыс істеу;
      4) жазық және кеңістіктік геометриялық фигураларды кескіндеу;
      5) есептің шарты бойынша сызбаларды орындау;
      6) фигураларды түрлендіру;
      7) сызбалардан геометриялық фигураларды танып білу, олардың өзара орналасуын ажырата білу;
      8) қоршаған әлемдегі геометриялық фигураларды танып білу;
      9) дөңес және дөңес емес көпбұрыштарды ажырата білу;
      10) векторларға амалдар қолдану, вектордың ұзындығын және координаталарын, векторлардың арасындағы бұрышты есептеу;
      11) геометриялық шамалардың (ұзындықтар, бұрыштар, аудандар) мәндерін есептеу;
      12) фигуралардың оқып игерілген қасиеттеріне және олардың арасындағы қатынастарға сүйеніп және қосымша салуларды, алгебралық және тригонометриялық аппаратты, симметрия түсінігін қолдана отырып, геометриялық есептерді шешу;
      13) жазық және кеңістіктік фигураларды ажырата білу;
      14) векторларды суретте кескіндеу және белгілеу немесе жазылудан вектордың басы мен ұшын ажырата білу;
      15) жазықтықтағы екі және бірнеше векторлардың қосындысын табу;
      16) суретте екі вектордың қосындысы мен айырымын геометриялық түрде кескіндей білу;
      17) векторлардың қосындысын табу үшін үшбұрыш, параллелограм және көпбұрыштар ережелерін қолдану;
      18) вектордың санға көбейтіндісін табу;
      19) коллинеар векторларды ажырата білу;
      20) векторды екі коллинеар емес векторлар бойынша жіктеу;
      21) векторлардың жіктелуін суретте кескіндеу;
      22) векторды екі коллинеар емес векторлар бойынша жіктеуге арналған есептерді шешу;
      23) вектордың координаталарын оның басы мен ұшының координаталары бойынша табу;
      24) бірнеше векторлардың қосындысының (айырымының) және вектордың санға көбейтіндісінің координаталарын табу;
      25) есептерді шешуде координаталары берілген векторлардың теңдігі мен коллинеарлық шарттарын пайдалану;
      26) координаталары бойынша вектордың ұзындығын табу;
      27) векторлардың скалярлық көбейтіндісін табу;
      28) координаталары берілген векторлардың скалярлық көбейтіндісін табу;
      29) векторлардың арасындағы бұрыштың косинусын табу;
      30) есептеуге және дәлелдеуге арналған есептерді шешуде векторлардың скалярлық көбейтіндісін пайдалану;
      31) екі нүктемен, нүкте және бұрыштық коэффициентімен берілген түзудің теңдеулерін табу;
      32) түзудің бұрыштық коэффициентін табу;
      33) геометриялық есептерді шешуде түзулердің параллельдік және перпендикулярлық шарттарын пайдалану;
      34) осьтік және центрлік симметриялар, параллель көшіру, бұру кезіндегі фигуралардың бейнелерін салу;
      35) гомотетия кезіндегі әртүрлі фигуралардың бейнелерін салу;
      36) ұқсас үшбұрыштардың сәйкес элементтерін табу;
      37) үшбұрыштардың ұқсастық коэффициентін табу;
      38) есептерді шешуде үшбұрыштар ұқсастығының белгілерін пайдалану;
      39) ұқсас фигуралардың аудандарының арасындағы қатынасты қолдану;
      40) дұрыс көпбұрыштың төбесіндегі бұрыштарды табу;
      41) дөңес n-бұрыштың бұрыштарының қосындысын және дұрыс n-бұрыштың бұрыштарын, бұрыштарының қосындысы бойынша дұрыс көпбұрыштың қабырғаларының санын табу;
      42) центрлік және іштей сызылған бұрыштарды суретте кескіндей және таба білу;
      43) есептерді шешуде центрлік және іштей сызылған бұрыштардың қасиеттерін қолдану;
      44) дұрыс көпбұрыштың қабырғасын және ауданын оған іштей және сырттай сызылған шеңберлердің радиустары арқылы өрнектеу;
      45) үшбұрыштың элементтерін табу үшін синустар және косинустар теоремаларын қолдану;
      46) геометриялық есептерді шешуде тригонометрияны қолдану;
      47) шеңбердің ұзындығын және доғаның ұзындығын табу;
      48) доғаның және бұрыштың градустық өлшемін радианға және керісінше көшіруді орындау;
      49) дөңгелектің ауданын радиусы және диаметрі бойынша табу;
      50) центрлік бұрышы градуспен немесе радианмен өлшенген сектордың ауданын, сегменттің ауданын табу;
      51) негізгі кеңістіктік фигураларды кескіндеу;
      52) түзулердің және жазықтықтардың өзара орналасуын сызбаларда көрнекі түрде бейнелеу;
      53) призманың, пирмиданың, цилиндрдің, конустың, шардың кескіндерін салу.
      54. Тұлғалық нәтижелер:
      1) мемлекеттік тілді және өз ана тілін білуі, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауы тиіс;
      2) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуы, этикалық нормаларды сақтай білуі тиіс;
      3) өздігінен білім алу, өзін-өзі дамыту және өз мүмкіндігін жүзеге асыру қабілеттілігі болуы тиіс;
      4) оқу және танып білу ынтасының қалыптасуы тиіс;
      5) математикалық оқу қызметінің үдерісіне және нәтижесіне бақылау жасай білуі тиіс;
      6) білім беру, қоғамдық пайдалы, оқу-зерттеушілік, шығармашылық және басқа да қызмет түрлерінде құрдастарымен, үлкен және кіші жастағылармен қарым-қатынас жасау мен ынтымақтастықта болуда коммуникативтік дағдыларды меңгеруі тиіс.
      55. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) индукциялық және дедукциялық ойлау тәсілдерін қолдануы, геометриялық есептерді шешудің әртүрлі жолдарын көре білуі тиіс;
      2) геометриялық шамаларды табуға байланысты (қажеттілігіне қарай анықтамалықтарды және техникалық құралдарды пайдаланып) практикалық есептерді құрастыра және шығара білуі тиіс;
      3) жазық геометриялық фигуралардың қасиеттері туралы ғылыми ақпараттарды жинақтай, талдай, өңдей және пайдалана білуі тиіс;
      4) компьютерлік программалардың көмегімен жазық және кеңістіктік фигуралардың қасиеттерін зерттеуде тәжірибе жинақтауы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
34-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін
«Информатика» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Оқытудың мақсаты информатика және қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың теориялық негіздері бойынша базалық білім жүйесін меңгеру, әр түрлі ақпараттарды өңдеудің қарапайым бағдарламаларымен жұмыс істеу дағдылары, алгоритмдік және операциялық ойлау қабілеттерін дамыту, программалау тілдерінің бірімен, модельдеу қағидаларымен танысу болып табылады.
      3. Оқыту міндеттері:
      1) ақпарат туралы түсінікті қалыптастыру;
      2) есептеу техниканың негізгі құрылғылары және телекоммуникацияны пайдалану дағдыларын қалыптастыру;
      3) ақпараттық модельдеу, модельдеу әдістерін қолданатын негізгі салалар туралы мағлұмат беру;
      4) программалау тілінде негізгі базалық алгоритмдік құрылымдарды пайдалана білуге үйрету;
      5) ақпараттарды өңдеу бойынша ақпараттық технологиялармен жұмыс істеуге дағдыландыру;
      6) жобалық іс-әрекетте ақпараттық технологияларды пайдалану тәжірибесін алу;
      7) алгоритмдік және операциялық ойлау қабілеттерін, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдары арқылы оқушылардың логикалық, математикалық, зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту;
      8) қауіпсіздік техника ережелерін, ақпараттық этика және құқық нормаларын сақтау;
      9) оқушыларды ақпараттық мәдениетке және техникаға ұқыпты болуға тәрбиелеу.
      4. Информатика пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 5 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      2) 6 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      3) 7 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      4) 8 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      5) 9 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
      5. Информатика курсын оқыту үдерісінде басқа оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асады.
      6. Математика пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) сандық, мәтіндік және графикалық ақпараттарды кодтау жасағанда сандық деректер типі туралы мағлұматты пайдалану;
      2) калькулятор арқылы есептеулер жүргізу;
      3) графикалық редактор және электрондық кесте арқылы функциялардың графиктерін салу.
      7. Алгебра пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) үдерістерді автоматтандыру үшін функция, формулалар, салыстыру операцияларын пайдалану;
      2) электрондық кесте арқылы есептеулер орындағанда математикалық білімдерін пайдалану;
      3) стандартты функциялармен амалдар орындағанда әртүрлі есептеулер ережелерін пайдалану;
      4) кестелік процессорда графиктерді салғанда координаталық жүйені пайдалану;
      5) есептер шығарғанда қолданылатын амалдарды іске асыру мақсатында негізгі кезеңдерді анықтау үшін математикалық логика элементтерін пайдалану;
      6) математикалық объектілерді зерттегенде ақпараттық көзқарасты пайдалану;
      7) программалау тілінде суреттерді салу үшін координаталық жүйені пайдалана отырып алгоритмдерді өңдеу.
      8. Геометрия пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) векторлық графика объектілерін құруда геометриялық фигуралармен жұмыс істеу тәсілдерін қолдану;
      2) әртүрлі құрылымдағы алгоритмдерді программалауда планиметрия формулаларын қолдану;
      3) геометриялық объектілерді модельдеу, геометриялық композицияларды құру.
      9. Физика пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) компьютердің архитектурасын, ақпаратты кодтау, санау жүйелерін, логика элементтерін қарастырғанда электр тоқ саласынан білімге тірек жасау;
      2) дыбыстың, бейненің және графиктің физикалық мәніне бағдар жасау;
      3) физикалық үдерістерді модельдеу үшін ақпараттық технологияларды және программалау тілдерін пайдалану;
      4) алгоритмдерді өндеуде физикалық есептерді қарастыру;
      5) дербес компьютердің құрылымының жұмыс істеуінің физикалық принципі.
      10. Қазақ, орыс және шетел тілдерімен пәнаралық байланыс:
      1) информатика терминдерімен сөздік қорды байыту;
      2) мәтіндік материалдарды рәсімдегенде орфография және пунктуация ережелерін пайдалану;
      3) мәтіндік процессормен жұмыс істегенде ұлттық халық ауыз әдебиетімен байланысты мәтіндерді пайдалану;
      4) жоба қорғау барысында, жарыс сөздер және ауызша жауаптарда сөйлеу мәдениетін дамыту;
      5) операциялық жүйелерді және программалау тілін меңгеру барысында ағылшын тілін пайдалану дағдыларын қалыптастыру;
      6) программалау тілінің синтаксисін түсіну, компьютерлік технологияларды меңгеру, кең таралған әдебиеттерге еркін қол жетімдік;
      7) телекоммуникациялық ресурстар ағылшын тілін меңгеру құралы ретінде қарастыру.
      11. Биология пәнімен пәнаралық байланыс:
      биологиялық үдерістерді кестелік процессор және программалау тілі арқылы модельдеу.
      12. Химия пәнімен пәнаралық байланыс:
      химиялық үдерістерді кестелік процессор және программалау тілі арқылы модельдеу.
      13. Тарих пәнімен пәнаралық байланыс:
      дербес компьютердің құралдарының дамуы мен шығуы және ақпараттарды өндеу әдістері.
      14. Бейнелеу өнері пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) жалпы ақпараттық мәдениет элементі ретінде эстетикалық көзқарасты қалыптастыру;
      2) мәтіндік және графикалық редакторларын оқу барысында қазақ және басқа халқының бейнелеу өнерінің элементтерін пайдалану.
      15. Сызу пәнімен пәнаралық байланыс:
      мәтіндік және графикалық редакторларын оқығанда ұлттық және басқа халқының бейнелеу өнерінің элементтерін пайдалану.
      16. Технология пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) есептеулерде және шамаларды өлшегенде алгоритмдерді пайдалану;
      2) ақпараттық іс-әрекет технологиясын меңгеру.

2. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      17. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      18. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (3 сағат):
      информатика, ақпарат, ақпараттардың алуан түрлілігі және оларды өңдеудің тәсілдері;
      ақпарат саны, ақпарат өлшем бірлігі.
      19. Компьютер (9 сағат):
      компьютер, компьютердің негізгі құрылғыларының міндеттері және мүмкіндіктері;
      пернетақта;
      программалық қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы және жіктелуі, операциялық жүйе ұғымы, операциялық жүйені басқарудың негізгі тәсілдері және объектілері;
      файлдар, бумалар және белгішелер, бумалар мен белгішелерді құру, атын өзгерту,
      объектілерді іздеу, объектілерді көшірмелеу, орнын ауыстыру және жою, ақпаратты жазу және санау, ақпаратты тасымалдаушылар.
      20. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (17 сағат):
      қарапайым графикалық редакторы, суретті ашу, сақтау, графикалық редактордың сурет салу құралдары, суреттің үзінділерін ерекшелеу, суреттің үзінділерімен жұмыс, масштаб, графиктік ақпаратты өңдеу (бейнелерді масштабтау, трансформациялау), баспаға дайындау, баспадан шығару;
      қарапайым мәтіндік редакторы, редактор интерфейсі, мәтінді теру ережесі, мәтін бойымен жылжыту, мәтіннің үзіндісін ерекшелеу, мәтінді пішімдеу және редакциялау, қаріп, абзац, графиктік және мәтіндік ақпараттарды өңдеу, аралас құжаттарды құру;
      калькулятор, блокнот;
      дыбыстық ақпаратты өңдеу, дыбысты жазу.
      21. Жобалық іс-әрекет (4 сағат).

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      22. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      23. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (4 сағат):
      әлемнің ақпараттық бейнесі, ақпарат қасиеті, ақпаратты қорғау;
      вирусқа қарсы программалар, ақпаратты сығу, мұрағаттау программалары.
      24. Компьютер (2 сағат):
      есептеу техникасының даму тарихы, электронды-есептеуіш машиналардың кезеңдері;
      компьютерлік техниканың даму үрдісі.
      25. Алгоритмдеу және модельдеу (8 сағат):
      алгоритм және оның атқарушылары, алгоритмді жазу пішімі, блок-схемалар, алгоритм типтері (сызықты, тармақталу және циклдік алгоритмдер);
      модель, нақты объектің қасиеттерін бейне ретінде көрсетеді;
      модельдер түрлері.
      26. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (15 сағат):
      мәтіндік процессоры жайлы жалпы мағлұмат, программа интерфейсі, құжаттарды құру және сақтау, мәтінді пішімдеудің негізгі әдіс-тәсілдері;
      қаріп, абзацтар, шегіністер мен аралықтар;
      нөмірленген және маркерлеген тізімдер;
      бағандар, беттердің параметрлері, жиек, алдын ала қарау, құжатты баспадан шығару;
      кестелер, кестелер құру, кестелерді редакциялау, кесте ішіндегілерін енгізу және пішімдеу;
      графикалық объектілерді және көркем жазуларды кірістіру, суреттер мен жазуларды пішімдеу;
      программа интерфейсімен танысу, презентациялар;
      мультимедиялық презентациялардың конструкторы;
      презентацияларды құру, безендіру шаблондары, мәтінді құру, кестелерді, суреттерді, бейнені және дыбысты кірістіру;
      анимация әсерлерін баптау, презентацияларды көрсету.
      27. Телекоммуникациялар (2 сағат):
      компьютерлік байланыстың негізгі түрлері, ауқымды ақпараттық желілер, интернет, интернетте ақпаратты іздеу, электрондық пошта.
      28. Жобалық іс-әрекет (2 сағат).

4.Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      29. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      30. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (3 сағат):
      компьютерде ақпараттарды ұсыну тәсілдері;
      сандық, мәтіндік және графиктік ақпараттарды кодтау, кодтан шығару.
      31. Компьютер (3 сағат):
      компьютердің аппараттық қамтамасыз етуі, жады, операциялық жүйелердің жіктелуі және функциялары.
      32. Алгоритмдеу және программалау (9 сағат):
      программалау – алгоритмді формальды жазу тәсілі, алфавит, программалау тілінің синтаксисі;
      айнымалылар типтері, арифметикалық өрнектерді жазу ережесі, сызықтық алгоритмдерді программалау, енгізу және шығару операторлары, меншіктеу операторы.
      33. Ақпараттық модельдеу (2 сағат):
      модельдерді сипаттау әдістері, модельдер қасиеті, әртүрлі білім салаларының мысалдарында модельдерді зерттеу.
      34. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (14 сағат):
      компьютерлік графика түрлері;
      векторлық және растрлық графиктерді құру және өңдеу бойынша программалары, графикалық файлдардың пішімі;
      векторлық графика, векторлық графиканы өңдеу бойынша программасының интерфейсі; фигураларды салу, векторлық объектілермен қарапайым амалдар, қисықтарды редакциялау, мәтін, мәтіндік блоктар құру;
      растрлық графика, растрлық графиканы өңдеу бойынша программа интерфейсі, растрлық бейнелердің параметрлері, растрлық бейнелермен жалпы жұмыс жасау тәсілдері, түстер, салу құралдары, аймақтарды ерекшелеу, ерекшеленген аймақтармен жұмыс, қабаттар, мәтінмен жұмыс.
      35. Жобалық іс-әрекет (2 сағат).

5. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      36. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      37. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (7 сағат):
      санау жүйелері (екілік, сегіздік, ондық, он алтылық), сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне аудару;
      екілік арифметика;
      логика және логикалық операциялар, ақиқат кестелері;
      компьютердің логикалық негіздері.
      38. Компьютер (2 сағат):
      қазіргі заманғы дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісі;
      компьютердің қосымша құрылғылары, қосымша құрылғыларды орнату, драйверлер.
      39. Алгоритмдеу және программалау (10 сағат):
      тармақталу операторлары;
      күрделі шарттар;
      циклдік алгоритмдер, циклдік алгоритмдерді программалау, тура және кері есепшоты бар циклдер;
      циклдің алғы шарты, циклдің ілесу шарты.
      40. Ақпараттық модельдеу (2 сағат):
      компьютерде модельдерді зерттеу және модель жасаудың негізгі кезеңдері.
      41. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (8 сағат):
      электрондық кестелер, кестелік процессордың терезе интерфейсі, электрондық кестелердің негізгі ұғымдары;
      деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу, толтыру маркері, формулаларды енгізу;
      абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелер;
      функциялар, стандартты функцияларды пайдалану, диаграммаларды құру, кестені баспаға дайындау.
      42. Телекоммуникациялар (2 сағат):
      компьютерлік байланыстың міндеті, компьютерлік желілердің негізгі ұғымдары, жергілікті желі, ауқымды компьютерлік желі, Интернет ресурстарына қол жетімдік, Интернет қызметтері.
      43. Жобалық іс-әрекет (2 сағат).

6. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      44. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (2 сағат):
      компьютерлік желілерде ақпараттық қауіпсіздік, ақпаратты қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы.
      45. Компьютер:
      қазіргі заманғы программалық қамтамасыз етулер және оның даму үрдісі, қызметтік программалар.
      46. Алгоритмдеу және программалау (16 сағат):
      файл және оны баптау, құрылымдық мәліметтер;
      салынған циклдер;
      массив туралы түсінік, массивтерді өңдейтін стандартты алгоритмдер;
      символдық жолдар, символдар бойынша жолдарды өндеу, символдық жолдармен жұмыс істеуге арналған функция.
      47. Ақпараттық модельдеу (3 сағат):
      компьютерлік модельдеу, есептеу эксперименті, программалау тілі арқылы модельдер жасау.
      48. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (9 сағат):
      деректер қоры, деректер қорының құрылымы, деректер қорының кестесі;
      жазулар, жиектер, деректер типі;
      кестелік процессор құралдарымен деректер қорының кестесін құру, іздеу амалдары, сұрыптау, қорытынды мәнің шығару;
      видео ақпаратты өндеу, видео файлдардың пішімі, видеоны құру және өңдеу бойынша программалары, программа интерфейсі;
      жобаны құру, ашу, сақтау, фильмді көрсету;
      видео монтажы, анимациялар және визаулды әсерлер, дыбыстық әсерлерді баптау, бейнені шығару.
      49. Жобалық іс-әрекет (2 сағат).

7. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      50. Оқушылардың дайындық деңгейі үш аспекті бойынша бағаланады (пәндік нәтижелер, тұлғалық нәтижелер және жүйелі-әрекеттік нәтижелер).
      51. Пәндік нәтижелер екі аспектімен көрсетіледі (оқушылардың білуі тиіс және меңгеруі тиіс).
      52. 5-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережесін;
      2) информатика пәні нені оқытатының;
      3) ақпарат түсінігін;
      4) ақпарат түрлерін;
      5) ақпаратты өңдеу тәсілдерін;
      6) ақпараттың өлшеу бірлігін;
      7) компьютердің негізгі құрылғыларының міндеттері мен мүмкіндіктерін;
      8) компьютердің бағдарламалық қамтамасыз етудің міндеттері мен түрлерін;
      9) операциялық жүйе ұғымын;
      10) операциялық жүйеде жұмыс істеу тәсілдерін;
      11) операциялық жүйені басқару тәсілдері мен негізгі объектілерін;
      12) ақпараттарды тасымалдаушылар міндетін;
      13) графиктік редакторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      14) мәтіндік редакторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      15) мәтінде теру ережесін;
      16) мәтінді редакциялау және пішімдеу тәсілдерін;
      17) калькуляторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      18) сандық, дыбыстық ақпараттарды өңдеу бойынша бағдарламаларда жұмыс істеу тәсілдерін;
      19) мәтіндік құжатты рәсімдеу тәсілдерін.
      53. 5-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтауды;
      2) ақпараттың түрін анықтауды;
      3) ақпараттық объектілері мен процесстердің сандық параметрлерін бағалау, олар: ақпаратты сақтау үшін қажетті жады көлемін;
      4) компьютердің стандартты графиктік интерфейсін қолдануды;
      5) файлдармен, бумалармен, белгішелермен операциялар орындауды;
      6) қарапайым графиктік редактор құралдарымен графиктік объектілерді салуды;
      7) мәтіндік редактор құралдарымен мәтінді теруді, редакциялауды, пішімдеуді;
      8) аралас құжаттарды құруды;
      9) калькулятор арқылы есептеу нәтижелерін табуды;
      10) дыбыстық ақпаратты жазуды.
      54. 6-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережесін;
      2) вирусқа қарсы бағдарламалар арқылы ақпаратты қорғау тәсілдерін;
      3) ақпаратты сығу ұғымын;
      4) мұрағаттау міндеттерін;
      5) есептеуіш техниканың даму тарихын;
      6) электронды-есепеуіш машиналардың кезеңдерін;
      7) дербес компьютердің даму архитектурасының үрдісін;
      8) алгоритм және атқарушы ұғымын;
      9) алгоритмдерді жазу пішімін;
      10) алгоритмді блок-схема арқылы жазуын;
      11) алгоритмдер типін;
      12) модель ұғымын;
      13) модель түрлерін;
      14) мәтіндік редактордың мәтіндік процессордан айырмашылығын;
      15) мәтіндік процессор интерфейсін;
      16) құжатты құру және сақтау тәсілдерін;
      17) мәтінді пішімдеудің негізгі тәсілдерін (қаріп, абзац, шегініс, аралық, тізім);
      18) мәтіндік процессорда кестелерді құру және редакциялау тәсілдерін;
      19) бағанға мәтінді орналастыру тәсілдерін;
      20) беттердің параметрлерін баптауын;
      21) құжатты баспаға дайындауын;
      22) мәтінге графикалық объектілерді және жазуларды кірістіру командаларын;
      23) презентация ұғымын, слайдтармен жұмыс істеу тәсілдерін;
      24) презентацияларды безендіру шаблондарының міндетін;
      25) анимация ұғымын, анимация әсерлерін баптауын;
      26) презентацияда мәтінмен, кестелермен, графикалық объектілермен, бейнемен және дыбыспен жұмыс істеу тәсілдерін;
      27) презентацияларды көрсетудің баптау тәсілдерін;
      28) компьютерлік байланыстардың түрлерін;
      29) Интернетте ақпаратты іздеу әдістерін;
      30) электрондық поштаны пайдалану салаларын.
      55. 6-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтауды;
      2) файлдарды мұрағаттау және мұрағаттан шығаруды;
      3) вирусқа қарсы программаларды пайдалану арқылы компьютерде ақпараттарды қорғау әдістерін пайдалануды;
      4) әртүрлі алгоритм түрлерін ауызша және графиктік формада құрастыруды;
      5) модельді нақты объектіден айыра білуді;
      6) модель түрлерін анықтауды;
      7) мәтінді теруді, редакциялауды және пішімдеуді;
      8) тізімдер (нөмірленген және маркерлеген тізім) бар мәтіндік құжаттарды құруды;
      9) мәтіндік құжаттарға кесте салуды;
      10) мәтінге бағана орналастыруды;
      11) бет параметрлерін баптауды;
      12) мәтіндік құжаттарға графикалық объектілерді және жазуларды кірістіруді;
      13) қарапайым мультимедиялық презентациялар құруды;
      14) слайдқа мәтін, кесте, графикалық объектілері, бейне және дыбыс кірістіруді;
      15) слайдтардың әсерлерін және көрсетулерін баптауды;
      16) Интернет желісінде ақпаратты іздеуді іске асыруды;
      17) электрондық поштаны пайдалануды.
      56. 7-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) қауіпсіздік техника ережелерін;
      2) ақпаратты кодтау тәсілдерін;
      3) компьютердің жады құрылғысын;
      4) компьютердің жады түрлерін;
      5) операциялық жүйенің жіктелуін;
      6) операциялық жүйенің функцияларын;
      7) операциялық жүйенің мысалдарын;
      8) программалау тілі туралы түсінігін;
      9) программалау тілінде программа құрылымын;
      10) программалау тілінің синтаксисін;
      11) айнымалылар типтерін;
      12) программалау тілінде арифметикалық өрнектерді жазу ережелерін;
      13) енгізі, шығару және меншіктеу операторларын;
      14) модельдің әдісін және қасиеттерін;
      15) компьютерлік графика түрлерін;
      16) графикалық файлдардың пішімін;
      17) векторлық объектілермен орындалатын қарапайым амалдарын;
      18) растрлық бейнелердің параметрлерін;
      19) растрлық графиканың сурет салу құралдарын.
      57. 7-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтауды;
      2) ақпаратты кодтау және кодтан шығаруды;
      3) операциялық жүйелердің түрі мен жүктелуін ажырата білуді;
      4) айнымалылар типтерін анықтауды;
      5) сызықты құрылымның программаларын құруды;
      6) модельдерді зерттеуді;
      7) векторлық графикада қарапайым фигураларды құруды;
      8) векторлық объектілермен қарапайым амалдарды орындауды;
      9) растрлық графиканың объектілерімен жұмыс істеуді;
      10) растрлық графикада ерекшелінген аймақтармен, қабаттармен жұмыс істеуді.
      58. 8-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) техника қауіпсіздігі ережесін;
      2) позициялық және позициялық емес санау жүйелерінде сандарды ұсыну қағидаларын;
      3) сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне аудару ережелерін;
      4) логика ұғымын;
      5) логикалық амалдарын;
      6) логикалық функцияларды жазу ережесін;
      7) ақиқат кестесін;
      8) компьютердің логикалық негіздерін;
      9) дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісін;
      10) компьютердің қосымша құрылғыларының міндеттерін;
      11) драйвер ұғымын;
      12) тармақталу алгоритмдердің программалау операторларын;
      13) шартты және шартсыз өту операторларын;
      14) циклдік алгоритмдердің программалау операторларын;
      15) параметрі бар циклдер, ДЕЙІН циклы, ӘЗІРШЕ циклын;
      16) графикалық операторлар және процедураларын;
      17) модельді құрастыру кезеңдерін;
      18) электрондық кестелердің міндеті мен мүмкіндіктерін;
      19) электрондық кестенің негізгі ұғымдарын;
      20) электрондық кестедегі сандық пішімдерін;
      21) толтыру маркерлерінің міндетін;
      22) деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеуін;
      23) электрондық кестелердегі сілтемелер қағидасын;
      24) стандартты функцияларды пайдалануын;
      25) диаграммалар және графиктерді салуын;
      26) компьютерлік желілердің міндетін;
      27) жергілікті желіні ұйымдастыру қағидаларын;
      28) Интернет желісінің қызметтер міндетін;
      29) жобалық іс-әрекетте жұмыс істеу дағдыларын.
      59. 8-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтауды;
      2) сандарды екілік, сегіздік, ондық және он алтылық санау жүйелерінде жазуды;
      3) сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне ауыстыруды;
      4) ақиқат кестесін құруды;
      5) есептерді шығарғанда логикалық функцияларды пайдалануды;
      6) компьютердің қосымшана құрылғыларын баптауды;
      7) тармақталу және циклдік алгоритмдер негіздерінде программалар құруды;
      8) программалау ортасында жұмыс істеудің графиктік тәртібін пайдалануды;
      9) компьютерлік модельдер құруды;
      10) электрондық кестелерге деректерді енгізуді ұйымдастыруды;
      11) электрондық кестелер арқылы қарапайым кестелік есептеулер жүргізуді;
      12) диаграмма және графиктарды салуды;
      13) Интернет қызметтерінің негізгі жұмыс істеу қағидаларын түсіндіруді;
      14) жергілікті желі бойынша ақпаратты жіберуді және қабылдауды.
      60. 9-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) қауіпсіздік техника ережесін;
      2) ақпаратты қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын;
      3) қазіргі заманғы программалық қамтамасыз етудің даму үрдісін;
      4) қызметтік программаларын;
      5) программалау тілінде файлдармен жұмыс істеу амалдарын;
      6) массив ұғымын;
      7) символдық және жолдық мәліметтерге орындалатын амалдарын;
      8) есептеу экспериментін;
      9) деректер қоры ұғымын;
      10) деректер типін;
      11) деректер қорының құрылымын;
      12) деректер қорының кестесінде жазуларды іздеу және сұрыптау тәсілдерін;
      13) видеофайлдардың пішімін;
      14) видеомен жұмыс істеу кезеңдерін;
      15) видеомонтаж тәсілдерін.
      61. 9-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтауды;
      2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ақпаратпен жұмыс істеу ережелерін сақтауды;
      3) қызметтік программаларды қолдануды;
      4) программалау тілінде файлдармен жұмыс істеуді ұйымдастыруды;
      5) салынған циклдермен программаларды құруды;
      6) программаларды құруда массивтерді пайдалануды;
      7) өңделген символдық алгоритмдерді программалауды;
      8) программалау тілі арқылы модельдер құруды;
      9) электрондық кестеде деректер қорын құруды;
      10) электрондық кесте арқылы деректерді іздеуді және сұрыптауды ұйымдастыруды;
      11) видео ақпаратты программалық құралдар арқылы өндеуді.
      62. Жеке тұлғалық нәтижелер:
      1) өз меншік жеке және топтық іс-әрекетін жоспарлау қабілеттіліктері;
      2) оқу және практикалық іс-әрекетте коммуникативтік құзыреттілік пен ақпараттық мәдениеті;
      3) қабылданған ақпаратқа талдау және сын көзбен бағалау дағдылары;
      4) өз іс-әрекетінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдары мен ақпараттық көздерді пайдалануды;
      5) салауатты өмiр салтының құндылықтарын және негiзгi гигиеналық, эргономиялық және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құрал-жабдықтарды қауiпсiз пайдалану техникалық шарттарын қабылдай білуді;
      6) жеке меншік өмір туралы ақпаратқа дұрыс көзқараспен қарауды;
      7) оргтехникаға ұқыпты қарауды.
      63. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) оқыту, тестілеу-программалары және тренажер-программаларымен жұмыс істеуді;
      2) ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарымен қоса сандық тұрмыстық техниканы басқару, оны баптау;
      3) қарапайым құрылымды құжаттарды, суреттерді дайындау;
      4) ақпараттық объектілерді құруды, оның ішінде оқу жұмыстарының нәтижесін рәсімдеу;
      5) жеке ақпараттық кеңістікті ұйымдастыруда, жеке ақпараттық объектілері коллекциясын құру;
      6) мәтіндік және мультимедиалық объектілерді құру;
      7) оқу іс-әрекетінде электрондық кестелер мүмкіндіктерін пайдалану;
      8) кестелік процессор арқылы есептерді шығару және есептеулерді автоматтандыру;
      9) деректер қорында ақпараттарды сақтау;
      10) күнделік өмірде кездесетін объектілері мен жағдайларды модельдеу;
      11) векторлық және растрлық графикалық объектілерді, видеобъектілерді құруды;
      12) күрделі емес математикалық және физикалық есептерді шешу үшін әртүрлі алгоритмдік құрылымдарды құру;
      13) дүниежүзілік ауқымды желіден ақпарат алуды.

8. Ауыспалы оқу бағдарламасының базалық мазмұны.

      64. 2012 жылдың 23 тамыз № 1080 күнінен жалпыға міндетті білім беру стандарты негізінде информатика пәні 5-ші сыныптан енгізілді.
      65. Сабақтастық қағидасын сақтау үшін 6-8 сыныптарда информатика сабағын беру ауыспалы сипатқа ие, осыған орай 5-9 сыныптарға арналған жана оқу бағдарламасы негізінде 6-8 сыныптар үшін ауыспалы оқу бағдарламасы әзірленді, Аталған оқу бағдарлама әр сыныптың кіріктірілген материалын қамтиды, ол аталған сыныптың және одан дейінгі сыныпта оқитын материалдардан тұрады, яғни 6-сыныпқа арналған оқу бағдарламасы 5-6 сыныптың базалық мазмұнын, 7-сынып – 5-6-7 сынып оқу материалдарын, 8-сынып – 6-7-8 сыныптарының оқу материалдарын, 9-сынып – 2011-2013 оқу жылдарында өткен 7-8 сыныптардың оқу материалдарын қамтиды.
      66. 6-9 сыныптарға арналған информатика пәні бойынша ауыспалы оқу бағдарламасы 2013-2014 оқу жылдарына ғана арналған.
      67. Информатика пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 6 сыныпта – аптасына 1,5 сағат, оқу жылында 51 сағат;
      2) 7 сыныпта – аптасына 1,5 сағат, оқу жылында 51 сағат;
      3) 8 сыныпта – аптасына 1,5 сағат, оқу жылында 51 сағат;
      4) 9 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

9. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      68. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      69. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (4 сағат):
      информатика, ақпарат, ақпараттардың алуан түрлілігі және оларды өңдеудің тәсілдері;
      ақпарат саны, ақпарат өлшем бірлігі;
      вирусқа қарсы программалар, ақпаратты қорғау;
      ақпаратты сығу, мұрағаттау программалары.
      70. Компьютер (9 сағат):
      компьютердің негізгі құрылғыларының міндеттері және мүмкіндіктері, пернетақта;
      есептеуіш техниканың даму тарихы;
      электронды-есептеуіш машинаның кезеңдері;
      қазіргі заманғы дербес компьютердің архитектурасының даму тенденциясы;
      программалық қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы және жіктелуі; операциялық жүйені басқарудың негізгі тәсілдері және объектілері; файлдар, бумалар және белгішелер;
      бумалар мен белгішелерді құру, атын өзгерту;
      объектілерді іздеу, объектілерді көшірмелеу, орнын ауыстыру және жою;
      ақпаратты жазу және санау, ақпаратты тасымалдаушылар.
      71. Алгоритмдеу және модельдеу (6 сағат):
      алгоритм және оның атқарушылары, алгоритмді жазу пішімі, блок-схемалар;
      алгоритм типтері: сызықты, тармақталу және циклдік алгоритмдер;
      модель, нақты объекттің қасиеттерін бейне ретінде көрсетеді;
      модельдер түрлері.
      72. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (27 сағат):
      қарапайым графикалық редакторы;
      суретті ашу және сақтау;
      графикалық редактордың сурет салу құралдары, суреттің үзінділерін ерекшелеу, суреттің үзінділерімен жұмыс, масштаб, графиктік ақпаратты өңдеу (бейнелерді масштабтау, трансформациялау), баспаға дайындау, баспадан шығару;
      қарапайым мәтіндік редакторы, редактор интерфейсі, мәтінді теру ережесі, мәтін бойымен жылжыту, мәтіннің үзіндісін ерекшелеу;
      мәтінді пішімдеу және редакциялау, қаріп, абзац;
      графиктік және мәтіндік ақпараттарды өңдеу, аралас құжаттарды құру; калькулятор, блокнот, дыбыстық ақпаратты өңдеу, дыбысты жазу;
      мәтіндік процессоры жайлы жалпы мағлұмат, программа интерфейсі, құжаттарды құру және сақтау;
      мәтінді пішімдеудің негізгі әдіс-тәсілдері;
      қаріп, абзацтар, шегіністер мен аралықтар;
      нөмірленген және маркерлеген тізімдер;
      бағандар, беттердің параметрлері, жиек, алдын ала қарау, құжатты баспадан шығару;
      кестелер, кестелер құру, кестелерді редакциялау, кесте ішіндегілерін енгізу және пішімдеу;
      графикалық объектілерді және көркем жазуларды кірістіру, суреттер мен жазуларды пішімдеу;
      программа интерфейсімен танысу, презентациялар;
      мультимедиялық презентациялардың конструкторы, презентацияларды құру, безендіру шаблондары, мәтінді құру;
      кестелерді, суреттерді, бейнені және дыбысты слайдтарға кірістіру;
      анимация әсерлерін баптау, презентацияларды көрсету.
      73. Телекоммуникациялар (2 сағат):
      компьютерлік байланыстың негізгі түрлері, ауқымды ақпараттық желілер, интернет, интернетте ақпаратты іздеу, электрондық пошта.
      74. Жобалық іс-әрекет (2 сағат).

10. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      75. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      76. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (4 сағат):
      информатика, ақпарат;
      әлемнің ақпараттық бейнесі;
      ақпарат қасиеттері, ақпараттардың алуан түрлілігі және оларды өңдеудің тәсілдері, ақпарат саны, ақпарат өлшем бірлігі;
      компьютерде ақпараттарды ұсыну тәсілдері, сандық, мәтіндік және графиктік ақпараттарды кодтау, кодтан шығару;
      вирусқа қарсы программалар, ақпаратты қорғау;
      ақпаратты сығу, мұрағаттау программалары.
      77. Компьютер (10 сағат):
      компьютер, компьютердің негізгі құрылғыларының мүмкіндіктері және тағайындалуы, компьютердің аппараттық қамтамасыз етуі;
      жады, программалық қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы және жіктелуі;
      операциялық жүйе ұғымы және оның функциялары, операциялық жүйені басқарудың негізгі тәсілдері және объектілері, файлдар, бумалар және белгішелер, бумалар мен белгішелерді құру, атын өзгерту;
      объектілерді іздеу, объектілерді көшірмелеу, орнын ауыстыру және жою;
      есептеуіш техниканың даму тарихы;
      электронды-есептеуіш машиналардың кезеңдері;
      қазіргі заманғы компьютердің архитектурасының даму үрдісі.
      78. Алгоритмдеу және программалау (10 сағат):
      алгоритм және оның атқарушылары, алгоритмді жазу пішімі, блок-схемалар, алгоритм типтері (сызықты, тармақталу және циклдік алгоритмдер);
      программалау – алгоритмді формальды жазу тәсілі;
      алфавит, программалау тілінің синтаксисі;
      айнымалылар типтері, арифметикалық өрнектерді жазу ережесі;
      сызықтық алгоритмдерді программалау, енгізу және шығару операторлары, меншіктеу операторы.
      79. Ақпараттық модельдеу (2 сағат):
      модель, нақты объектінің қасиеттерін бейне ретінде көрсетеді;
      модельдер түрлері, модельдерді сипаттау әдістері, модельдер қасиеті әртүрлі білім салаларының мысалдарында модельдерді зерттеу.
      80. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (20 сағат):
      стандартты программалар: графикалық редакторы, мәтіндік редакторы, калькулятор, блокнот, дыбыстық ақпаратты өңдеу, дыбысты жазу;
      мәтіндік процессоры жайлы жалпы мағлұмат, программа интерфейсі, құжаттарды құру және сақтау, мәтінді редакциялау және пішімдеу;
      қаріп, абзацтар, шегіністер мен аралықтар, нөмірленген және маркерлеген тізімдер, бағандар;
      беттердің параметрлері, жиек, алдын ала қарау, құжатты баспадан шығару;
      кестелер, кестелер құру, кестелерді редакциялау, кесте ішіндегілерін енгізу және пішімдеу;
      графикалық объектілерді және көркем жазуларды кірістіру, суреттер мен жазуларды пішімдеу;
      программа интерфейсімен танысу, презентациялар;
      мультимедиялық презентациялардың конструкторы, презентацияларды құру, безендіру шаблондары;
      кестелерді, суреттерді, бейнені және дыбысты слайдтарға кірістіру;
      анимация әсерлерін баптау, презентацияларды көрсету;
      компьютерлік графика, компьютерлік графика түрлері, векторлық және растрлық графиктерді құру және өңдеу бойынша программалары, графикалық файлдардың пішімі;
      векторлық графика, векторлық графиканы өңдеу бойынша программасының интерфейсі, фигураларды салу, векторлық объектілермен қарапайым амалдар, қисықтарды редакциялау, мәтін, мәтіндік блоктар құру;
      растрлық графика, растрлық графиканы өңдеу бойынша программа интерфейсі, растрлық бейнелердің параметрлері, растрлық бейнелермен жалпы жұмыс жасау тәсілдері, түстер, салу құралдары, аймақтарды ерекшелеу, ерекшеленген аймақтармен жұмыс, қабаттар, мәтінмен жұмыс.
      81. Телекоммуникациялар (2 сағат):
      компьютерлік байланыстың негізгі түрлері, ауқымды ақпараттық желілер, интернет, интернетте ақпаратты іздеу, электрондық пошта, ақпаратты қорғау және ақпараттық қауіпсіздік.
      82. Жобалық іс-әрекет (2 сағат).

11. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      83. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      84. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (6 сағат):
      санау жүйелері (екілік, сегіздік, ондық, он алтылық), сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне аудару, логика және логикалық операциялар, ақиқат кестелері, компьютердің логикалық негіздері, сандық, мәтіндік және графиктік ақпараттарды кодтау, кодтан шығару,
      ақпаратты қорғау, вирусқа қарсы программалар, ақпаратты сығу, мұрағаттау программалары.
      85. Компьютер (2 сағат):
      компьютерлік техниканың даму үрдісі және архитектурасы, компьютердің қосымша құрылғылары, қосымша құрылғыларды орнату, драйверлер;
      компьютердің аппараттық қамтамасыз етуі, жады;
      операциялық жүйелердің жіктелуі және функциялары.
      86. Алгоритмдеу және программалау (15 сағат):
      алгоритм және оның атқарушылары, алгоритмді жазу пішімі, блок-схемалар, алгоритм типтері сызықты, тармақталу және циклдік алгоритмдер;
      программалау – алгоритмді формальды жазу тәсілі, алфавит, программалау тілінің синтаксисі;
      айнымалылар типтері, арифметикалық өрнектерді жазу ережесі;
      сызықтық алгоритмдерді программалау, енгізу және шығару операторлары, меншіктеу операторы;
      тармақталу операторлары, циклдік алгоритмдер, циклдік алгоритмдерді программалау, тура және кері есепшоты бар циклдер, циклдің алғы шарты, циклдің ілесу шарты.
      87. Ақпараттық модельдеу (2 сағат):
      модель, нақты объектініңң қасиеттерін бейне ретінде көрсетеді, модельдер түрлері, модельдерді сипаттау әдістері, модельдер қасиеті;
      әртүрлі білім салаларының мысалдарында модельдерді зерттеу, компьютерде модельді зерттеу және оны құрастырудың негізгі кезеңдері.
      88. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (21 сағат):
      мәтіндік процессоры жайлы жалпы мағлұмат, программа интерфейсі, құжаттарды құру және сақтау, мәтінді редакциялау және пішімдеу;
      қаріп, абзацтар, шегіністер мен аралықтар;
      нөмірленген және маркерлеген тізімдер;
      бағандар, беттердің параметрлері, жиек, алдын ала қарау, құжатты баспадан шығару;
      кестелер, кестелер құру, кестелерді редакциялау, кесте ішіндегілерін енгізу және пішімдеу;
      графикалық объектілерді және көркем жазуларды кірістіру, суреттер мен жазуларды пішімдеу;
      программа интерфейсімен танысу, презентациялар;
      мультимедиялық презентациялардың конструкторы, презентацияларды құру, безендіру шаблондары;
      мәтінді құру, кестелерді, суреттерді, бейнені және дыбысты слайдтарға кірістіру;
      анимация әсерлерін баптау, презентацияларды көрсету;
      компьютерлік графика түрлері;
      векторлық және растрлық графиктерді құру және өңдеу бойынша программалары, графикалық файлдардың пішімі;
      векторлық графика, векторлық графиканы өңдеу бойынша программасының интерфейсі, фигураларды салу, векторлық объектілермен қарапайым амалдар, қисықтарды редакциялау, мәтін, мәтіндік блоктар құру;
      растрлық графика, растрлық графиканы өңдеу бойынша программа интерфейсі, растрлық бейнелердің параметрлері, растрлық бейнелермен жалпы жұмыс жасау тәсілдері, түстер, салу құралдары, аймақтарды ерекшелеу, ерекшеленген аймақтармен жұмыс, қабаттар, мәтінмен жұмыс;
      электрондық кестелер, кестелік процессордың терезе интерфейсі, электрондық кестелердің негізгі ұғымдары;
      деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу, толтыру маркері, формулаларды енгізу, абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелер, функциялар, стандартты функцияларды пайдалану, диаграммаларды құру, кестені баспаға дайындау.
      89. Телекоммуникациялар (2 сағат):
      компьютерлік байланыстың негізгі түрлері, жергілікті желі, ауқымды компьютерлік желі, интернетте ақпаратты іздеу, Интернет ресурстарына қол жетімдік, Интернет қызметтері, ақпаратты қорғау және ақпараттық қауіпсіздік.
      90. Жобалық іс-әрекет (2 сағат).

12. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      91. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      92. Алгоритмдеу және программалау (25 сағат):
      алгоритм ұғымы, қасиеттері, алгоритмнің берілу тәсілдері, атқарушы ұғымы, атқарушы командалар жүйесі, алгоритм типтері;
      есептер шығару кезеңдері, қадамдап бөліктеу әдісі;
      программалау тілі, программа және оның құрылымы, деректер типтері, айнымалы ұғымы, өрнек, меншіктеу, сандық функциялар;
      деректерді енгізу және шығару;
      сызықтық алгоритмдерді программалау;
      файлдармен жұмыс, тармақталу алгоритмдерін программалау;
      шартты көшу операторлары, шартсыз көшу операторлары, циклдік алгоритмдерді программалау, параметрі бар циклдер, ДЕЙІН циклы, ӘЗІРШЕ циклы;
      массивтер;
      символдық деректерге қолданатын амалдар;
      графикалық объектілерді программалау, графикалық процедуралар және функциялар.
      93. Ақпараттық модельдеу (4 сағат):
      модельдеу, модель ұғымы, модель типтері, модельдеу тәсілдері, компьютерлік модельдер құру.
      94. Жобалық іс-әрекет (4 сағат).

13. 6-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      95. Оқушылардың дайындық деңгейі үш аспекті бойынша бағаланады (пәндік нәтижелер, тұлғалық нәтижелер және жүйелі-әрекеттік нәтижелер).
      96. Пәндік нәтижелер екі аспектімен көрсетіледі (оқушылардың білуі тиіс және меңгеруі тиіс).
      97. 6-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережесін;
      2) информатика пәні нені оқытатының;
      3) ақпарат ұғымын;
      4) ақпарат түрлерін;
      5) ақпаратты өңдеу тәсілдерін;
      6) ақпарат санының ұғымын;
      7) ақпараттың өлшеу бірлігін;
      8) ақпаратты сығу;
      9) мұрағаттау міндеттерін;
      10) вирусқа қарсы программалар туралы ұғымын;
      11) компьютердің негізгі құрылғыларының міндеттері мен мүмкіндіктерін;
      12) компьютердің бағдарламалық қамтамасыз етудің міндеттері мен түрлерін;
      13) операциялық жүйе түсінігін;
      14) операциялық жүйелерді басқару тәсілдері мен негізгі объектілерін;
      15) ақпараттарды тасымалдаушылар міндетін;
      16) есептеуіш техниканың даму тарихын;
      17) электронды-есептеуіш машиналардың даму кезеңдерін;
      18) дербес компьютердің даму архитектурасының үрдісін;
      19) ақпаратты енгізу-шығару құрылғыларының міндеттерін;
      20) алгоритм және атқарушы ұғымын;
      21) алгоритмді жазу формасын;
      22) алгоритмді блок-схема түрінде жазуын;
      23) алгоритм типтерін;
      24) модель ұғымын;
      25) модель түрлерін;
      26) графиктік редакторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      27) мәтіндік редакторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      28) мәтінді редакциялау және пішімдеу тәсілдерін;
      29) калькуляторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      30) сандық, дыбыстық ақпараттарды өңдеу бойынша программаларда жұмыс істеу тәсілдерін;
      31) мәтіндік құжатты рәсімдеу тәсілдерін;
      32) мәтіндік редактордың мәтіндік процессордан айырмашылығын;
      33) мәтіндік процессордың интерфейсін;
      34) құжатты ашу және сақтау тәсілін;
      35) мәтінді пішімдеудің негізгі тәсілдерін (қаріп, абзац, шегініс, аралық, тізім);
      36) мәтіндік процессорда кестелерді құру және редакциялау тәсілдерін;
      37) бағанға мәтінді орналастыру тәсілдерін;
      38) мәтінге графикалық объектілерді және жазуларды кірістіру командаларын;
      39) слайд ұғымын, слайдтармен жұмыс істеу тәсілдерін;
      40) презентацияда мәтінмен, кестелермен, графикалық объектілермен, бейнемен және дыбыспен жұмыс істеу тәсілдерін;
      41) презентацияларды көрсетудің баптау тәсілдерін;
      42) компьютерлік байланыстардың түрлерін;
      43) Интернетте ақпаратты іздеу әдістерін;
      44) электрондық поштаны пайдалану салаларын;
      45) жобалық іс-әрекетте жұмыс істеу дағдыларын.
      98. 6-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтауды;
      2) ақпараттың түрін анықтауды;
      3) файлдарды мұрағаттау және мұрағаттан шығаруды;
      4) компьютерде вирусқа қарсы бағдарламалар арқылы ақпараттарды қорғау әдістерін пайдалануды;
      5) компьютердің стандартты графиктік интерфейсін қолдануды;
      6) файлдармен, бумалармен, белгішелермен операциялар орындауды;
      7) әртүрлі алгоритмдерді ауызша және графиктік түрде құруды;
      8) модельді нақты объектіден айыра білуді;
      9) модель түрлерін анықтауды;
      10) қарапайым графиктік редакторлар құралдарымен графиктік объектілерді салуды;
      11) калькулятор арқылы есептеу нәтижелерін табуды;
      12) дыбыстық ақпаратты жазуды;
      13) компьютердің құрылғыларының, енгізу-шығару құрылғыларының міндетін анықтауды;
      14) мәтінді теруді, редакциялауды және пішімдеуді;
      15) мәтіндік үзінділерімен жұмыс істеуді;
      16) қиыстырылған құжаттарды құруды;
      17) тізімдер (нөмірленген және маркерлеген тізім) бар мәтіндік құжаттарды құруды;
      18) мәтіндік құжаттарда кесте салуды;
      19) мәтінге баған орналастыруды;
      20) мәтіндік құжаттарға графикалық объектілерді және жазуларды кірістіруді;
      21) қарапайым мультимедиялық презентациялар құруды;
      22) слайдтардың әсерлерін және көрсетулерін баптауды;
      23) Интернет желісінің ресурстарын қолдануды;
      24) электрондық поштаны пайдалануды.
      99. 7-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) қауіпсіздік техника ережелерін;
      2) информатика пәні нені оқытатының;
      3) ақпарат түсінігін;
      4) ақпарат түрлерін;
      5) ақпараттың өлшеу бірлігін;
      6) ақпаратты кодтау және кодтан шығару тәсілдерін;
      7) компьютердің негізгі құрылғыларының міндеттері мен мүмкіндіктерін;
      8) вирусқа қарсы бағдарламалар арқылы ақпаратты қорғау тәсілдерін;
      9) мұрағаттау міндеттерін;
      10) компьютер жадысының құрылғысын;
      11) компьютердің бағдарламалық қамтамасыз етудің міндеттері мен түрлерін;
      12) операциялық жүйе ұғымын;
      13) операциялық жүйелерді басқару тәсілдері мен негізгі объектілерін;
      14) ақпараттарды тасымалдаушылар міндетін;
      15) есептеуіш техниканың даму тарихын және электронды-есептеуіш машиналардың даму кезеңдерін;
      16) дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісін;
      17) алгоритм және атқарушы ұғымын;
      18) алгоритмді жазу формасын;
      19) алгоритм типтерін;
      20) программалау тілінде программаның құрылымын;
      21) айнымалылар типтерін;
      22) арифметикалық өрнектерді программалау тілінде жазу ережесін;
      23) енгізу, шығару және меншіктеу операторларын;
      24) модель ұғымын;
      25) модель түрлерін;
      26) модельдердің әдістері мен қасиеттерін;
      27) графиктік редакторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      28) мәтіндік редакторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      29) мәтінді редакциялау және пішімдеу тәсілдерін;
      30) калькуляторда жұмыс істеу тәсілдерін;
      31) дыбысты іске қосу және жазу программаларын;
      32) мәтіндік процессордың интерфейсін;
      33) құжатты ашу және сақтау тәсілін;
      34) мәтіндік процессорда кестелерді құру және редакциялау тәсілдерін;
      35) бағанға мәтінді орналастыру тәсілдерін;
      36) беттердің параметрлерін баптауын;
      37) құжатты баспаға дайындау;
      38) мәтінге графикалық объектілерді және жазуларды кірістіру командаларын;
      39) слайд ұғымын, слайдтармен жұмыс істеу тәсілдерін;
      40) анимация ұғымын, анимация әсерлерін баптауын;
      41) компьютерлік желілердің міндетін;
      42) Интернет желісінің қызметтер міндетін және Интернетте ақпараттар іздеу әдісі;
      43) электрондық поштаны пайдалану саласын;
      44) желіде жұмыс істеу барысында ақпаратты сақтау қажеттілігін;
      45) ақпараттық қауіпсіздікті;
      46) жобалық іс-әрекетте жұмыс істеу дағдысын.
      100. 7-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтауды;
      2) ақпараттың түрін анықтауды;
      3) файлдарды мұрағаттау және мұрағаттан шығаруды;
      4) компьютерде вирусқа қарсы бағдарламалар арқылы ақпараттарды қорғау әдістерін пайдалануды;
      5) файлдармен, бумалармен, белгішелермен операциялар орындауды;
      6) операциялық жүйенің стандартты графиктік интерфейсін қолдануды;
      7) әртүрлі алгоритмдерді ауызша және графиктік түрде құруды;
      8) айнымалылар типтерін анықтауды;
      9) сызықты құрылымның программаларын құруды;
      10) модель құруды;
      11) мәтінді редакциялау, пішімдеуді;
      12) қиыстырылған құжаттарды құруды;
      13) калькулятор арқылы есептеу нәтижелерін табуды;
      14) дыбыстық ақпаратты жазуды;
      15) мәтіндерді теруді, редакциялауды және пішімдеуді;
      16) беттер параметрлерін баптауды;
      17) тізімдер (нөмірленген және маркерлеген тізім) бар мәтіндік құжаттарды құруды;
      18) мәтінге бағана орналастыруды;
      19) мәтіндік құжаттарға кесте салуды;
      20) мәтіндік құжаттарға графикалық объектілерді және жазуларды кірістіруді;
      21) қарапайым мультимедиялық презентациялар құруды;
      22) слайдтардың әсерлерін және көрсетулерін баптауды;
      23) жергілікті желі арқылы ақпаратты жіберу және қабылдауды;
      24) ақпараттық қауіпсіздікті сақтауды;
      25) электрондық поштамен жұмыс істеуді.
      101. 8-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) техника қауіпсіздігі ережесін;
      2) сандарды позициялық және позициялық емес санау жүйелерінде ұсыну қағидаларының айырмашылығын;
      3) сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне аудару ережелерін;
      4) логика ұғымын;
      5) логикалық амалдарын;
      6) логикалық функцияларды жазу ережесін;
      7) компьютердің логикалық негіздерін;
      8) вирусқа қарсы бағдарламалар арқылы ақпаратты қорғау тәсілдерін;
      9) ақпаратты сығуын;
      10) мұрағаттау міндеттерін;
      11) сандық, мәтіндік және графикалық ақпараттарды кодтау ережесін;
      12) компьютер жадысының құрылғысын;
      13) дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісін;
      14) компьютердің қосымша құрылғыларының міндетін;
      15) драйвер ұғымын;
      16) алгоритм және атқарушы ұғымын;
      17) алгоритмді жазу формасын;
      18) алгоритмді блок-схема түрінде жазуын;
      19) алгоритм типтерін;
      20) программалау тілі ұғымын;
      21) программалау тілінде программаның құрылымын;
      22) программалау тілінің синтаксисін;
      23) айнымалылар типтерін;
      24) арифметикалық өрнектерді программалау тілінде жазу ережесін;
      25) енгізу, шығару және меншіктеу операторларын;
      26) тармақталу алгоритмдерін программалау операторларын;
      27) шартты және шартсыз өту операторларын;
      28) циклдік алгоритмдерді программалау операторларын;
      29) параметрі бар циклдерді, ДЕЙІН циклын, ӘЗІРШЕ циклын;
      30) графиктік операторлар және процедураларын;
      31) модель ұғымын;
      32) модель түрлерін;
      33) модельдерді құру кезеңдерін;
      34) құжатты ашу және сақтау тәсілдерін;
      35) мәтінді редакциялау және пішімдеудің негізі тәсілдерін;
      36) мәтіндік процессорда кестелерді құру және редакциялау тәсілдерін;
      37) мәтінге графикалық объектілерді және жазуларды кірістіру командаларын;
      38) слайд ұғымын, слайдтармен жұмыс істеу тәсілдерін;
      39) презентацияларды көрсетудің баптау тәсілдерін;
      40) компьютерлік графика түрлерін;
      41) графикалық файлдардың пішімін;
      42) векторлық объектілермен қарапайым амалдарды орындау;
      43) растрлық бейнелердің параметрлерін;
      44) растрлық графиканың сурет салу құралдарын;
      45) растрлық графикада аймақтарды ерекшелеуін;
      46) электрондық кестенің негізгі ұғымдарын;
      47) деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеуін;
      48) электрондық кестелердегі сілтемелер қағидасын;
      49) стандартты функцияларды пайдалануын;
      50) диаграммалар және графиктерді салуын;
      51) компьютерлік желілердің міндетін;
      52) жергілікті желіні ұйымдастыру қағидаларын;
      53) ақпараттық қауіпсіздікті.
      102. 8-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтауды;
      2) сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне ауыстыруды;
      3) компьютердің қосымша құрылғыларын баптауды;
      4) сандарды екілік, сегіздік, ондық және он алтылық санау жүйелерінде жаза білуді;
      5) есептерді шығарғанда логикалық функцияларды пайдалануды;
      6) ақпаратты кодтау және кодтан шығаруды;
      7) компьютерде вирусқа қарсы бағдарламалар арқылы ақпараттарды қорғау әдістерін пайдалануды;
      8) файлдарды мұрағаттау және мұрағаттан шығаруды;
      9) ауызша және графиктік түрде алгоритм құруды;
      10) айнымалылар типтерін анықтауды;
      11) сызықты құрылымды алгоритмдерге программа құруды;
      12) тармақталу және цикл бар алгоритмдер негізінде программалар құруды;
      13) программалау ортасында жұмыс істеудің графиктік тәртібін пайдалануды;
      14) графиктік объектілерді құруды;
      15) модельдер құруды;
      16) қарапайым ақпараттық модельдер құруды;
      17) мәтіндік процессорда мәтіндерді теруді, редакциялауды және пішімдеуді;
      18) тізімдер (нөмірленген және маркерлеген тізім) бар мәтіндік құжаттарды құруды;
      19) мәтіндік құжаттарда кесте салуды;
      20) мәтінге бағана орналастыруды;
      21) мәтіндік құжаттарға графикалық объектілерді және жазуларды кірістіруді;
      22) векторлық графикада жай фигураларды салуды;
      23) векторлық объектілермен қарапайым амалдар орындауды;
      24) растрлық графикада объектілерімен жұмыс істеуді;
      25) растрлық бейнелердің параметрлерін өзгертуді;
      26) растрлық графикада ерекшеленген аймақтармен, қабаттармен жұмыс істеуді;
      27) қарапайым мультимедиалық презентацияларды құруды;
      28) слайдтардың әсерлерін және көрсетулерін баптауды;
      29) электрондық кестелерге деректерді енгізуді ұйымдастыруды;
      30) электрондық кестелер арқылы қарапайым кестелік есептеулер жүргізуді;
      31) диаграмма және графиктарды салуды;
      32) жергілікті желі арқылы ақпаратты жіберу және қабылдауды.
      103. 9-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) қауіпсіздік техника ережесін;
      2) алгоритм ұғымын және қасиеттерін;
      3) алгоритмді ұсыну тәсілдерін;
      4) атқарушы ұғымын;
      5) алгоритм типтерін;
      6) қадамдап бөліктеу әдісінің мәнін;
      7) негізгі алгоритмдік конструкциясының құрылымын;
      8) программалаудың технологиясы мен әдісін;
      9) программа және оның құрылымы ұғымын;
      10) команда және міндетін;
      11) деректер типтерін;
      12) сандық функцияларды;
      13) сызықтық алгоритмдерді программалау;
      14) программаны алгоритмнен айырмашылығын;
      15) тармақталу алгоритмдерін программалау операторларын;
      16) шартты және шартсыз көшу операторларын;
      17) циклдік алгоритмдерді программалау операторларын;
      18) параметрі бар циклдерді, ДЕЙІН циклын, ӘЗІРШЕ циклын;
      19) алғы шартты циклдің ілесу шартты циклден айырмашылығын;
      20) символдық деректерге қолданылатын операцияларын;
      21) графикалық объектілерді программалауды;
      22) программалау тілінде графикалық тәртіптің жұмыс ерекшеліктерін;
      23) жобалық іс-әрекетте жұмыс істеу дағдыларын.
      104. 9-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техника ережелерін сақтауды;
      2) программа және алгоритм айырмашылығын түсіндіруді;
      3) алгоритмдік конструкцияларды программалау тіліне аударуды;
      4) сызықтық алгоритмдерді құру және программалауды;
      5) сызықтық алгоритмдерде өрнектерді және функцияларды пайдалануды;
      6) тармақталу, цикл құрылымдарын пайдалана отырып программалау тілінің бірінде программалар құруды;
      7) шамалық өндеулер алгоритмін программалауды;
      8) графикалық объектілерді программалауды;
      9) программалау тілі арқылы модельдер құруды.
      105. Жеке тұлғалық нәтижелер.
      1) өз меншік жеке және топтық іс-әрекетін жоспарлауды;
      2) оқу және практикалық іс-әрекетте коммуникативтік құзыреттілік пен ақпараттық мәдениетті;
      3) қабылданған ақпаратқа талдау және сын көзбен бағалау дағдыларын.
      4) өз іс-әрекетінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдары мен ақпараттық көздерді пайдалану;
      5) салауатты өмiр салтының құндылықтарын және негiзгi гигиеналық, эргономиялық және ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың құрал-жабдықтарын пайдалану, техникалық шарттарын қабылдай білу;
      6) жеке меншік өмір туралы ақпаратқа дұрыс көзқараспен қарауды;
      7) оргтехникаға ұқыпты қарауды.
      106. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) оқыту, тестілеу-программалары және тренажер-программаларымен жұмыс істеуді;
      2) ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарымен қоса сандық тұрмыстық техниканы басқару, оны баптау;
      3) қарапайым құрылымды құжаттарды, суреттерді салуды;
      4) ақпараттық объектілерді құруды, оның ішінде оқу жұмыстарының нәтижесін рәсімдеу;
      5) жеке ақпараттық кеңістікті ұйымдастыруда, жеке ақпараттық объектілері коллекциясын құру;
      6) мәтіндік және мультимедиалық объектілерді жасауды;
      7) оқу іс-әрекетінде электрондық кестелер мүмкіндіктерін пайдалану;
      8) кестелік процессор арқылы есептерді шығару және есептеулерді автоматтандыру;
      9) деректер қорында ақпараттарды сақтау;
      10) күнделік өмірде кездесетін объектілері мен жағдайларды модельдеу;
      11) векторлық және растрлық графикалық объектілерді, видеобъектілерді құруды;
      12) дүниежүзілік ауқымды желіден ақпарат алуды.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
35-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-сыныбы үшін
«Жаратылыстану» пәнінен типтік
оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Жаратылыстану курсын оқытудың мақсаты оқушылардың бойында ғылыми-жаратылыстану білімдерін, түсініктерін және саналы қоғамдастығы бар бірегей ғаламшар ретіндегі Жер туралы біртұтас көзқарастарын, табиғат пен қоғамның өзара жүйелі байланысын, жүйелі-кешенді ойлау мен функционалдық сауаттылықтарын дамытуды қалыптастыру болып табылады. Алдын-ала оза, кіріктіріп оқыту курсы болып саналады және оны негізгі орта мектепте оқыту жеке тұлғаның дамуы мен оған білім берудің, тәрбиелеудің жалпы мақсаттарына: оқушыларды функционалдық сауаттылықтың негізімен, білім және іскерлікпен жігерлендіріп, күнделікті өмірде қажетті бағыт пен мәдениеттілік, жаратылыстану ғылымдарына деген қызығушылықты және білімқұмарлықты дамытуға қызмет ету болып саналады.
      3. Оқытудың міндеттері: курс бастауыш мектепте алған білім, біліктілік және дағдыны әрі қарай жалғастырады, сонымен қатар Отанын, туған табиғатын сүюге деген жоғары рухани ізгілікті, жеке тұлғаның жалпы мәдениеттілігін тәрбиелеуді жалғастырумен ұштастырылады.
      4. Бағдарламада берілген барлық практикалық іс-әрекеттер дамытушы және қалыптастырушы болып табылады, міндетті түрде бағаланатын практикалық жұмыстар нөмірмен белгіленген.
      5. Пәннің пәнаралық байланыстары:
      1) географиямен, Жердің пайда болуы, оның пішіндері, картада және глобуста бейнеленуі, жердің қабықтары туралы оқығанда;
      2) әдебиет және музыкамен, қазақ, қазақстандық, орыс, кеңес одағының ұлы ақындарының, жазушыларының және сазгерлерінің шығармаларын, музыкалық шығармаларды, әндерден үзінділерін қолдану барысында;
      3) математикамен, табиғатты танудың ғылыми әдістерін оқу барысында, қарапайым есептеулер жасауда;
      4) астрономиямен, жұлдызды аспанды және Ғарыштық кеңістікті оқу барысында;
      5) физикамен, физикалық құбылыстарды, денелер мен заттарды оқуда;
      6) химиямен, химиялық құбылыстарды оқу барысында;
      7) биологиямен, Жердегі өсімдік және жануарлар дүниесін оқу барысында;
      8) тарихпен, жаратылыстанушыларды, олардың дүниені тануға қосқан үлестерін оқу барысында.
      6. Типтік оқу жоспарына сәйкес курсты оқуға аптасына 1 сағаттан, 34 сағат бөлінген.

2. Оқу пәнінің базалық мазмұны

      7. Кіріспе (3 сағат):
      жаратылыстану табиғат жайлы ғылымдардың жиынтығы ретінде, «терминдер» мен «ұғымдар» сөздерінің мағынасы, макро және микро әлем ұғымдары;
      табиғатты ғылыми тұрғыдан тану әдістері (бақылау, эксперимент, тәжірибе, зерттеуге арналған құралдармен танысу);
      саяхат, табиғатты оқып-үйренудің негізгі әдістерімен танысу.
      8. «Жер және Ғарыштық кеңістік» бөлімін оқуға 14 сағат бөлінген:
      1) төбеміздегі аспан (3 сағат), астрономия – ғылым ретінде, жұлдызды аспан, «Ғарыштық кеңістік», «Галактика», «Жұлдыз», «Ғаламшар», «Комета – құйрықты жұлдыз», «Астероид», «Спутник» ұғымдары, негізгі жұлдыз жүйелері;
      Күн және күн жүйесі, ғарыштық кеңістіктің заттық табиғаты;
      ғарышты зерттеу және ғарыштың экологиясы;
      2) «Жер біздің ғаламшарымыз (11 сағат):
      Жердің пайда болуы, Жер планетасының пішіні, өлшемі, қозғалысы;
      Ай – Жердің серігі, Жердің глобуста және карталарда бейнеленуі;
      Жер құрылысының жалпы сипаты, литосфера, Жердің заттық құрамы, тау жыныстары және пайдалы қазбалар, материктер мен аралдар;
      гидросфера – Жердің су қабығы, гидросфераның негізгі компоненттері, Судың өмір үшін маңызы, судың қасиеттері, суды қорғау;
      атмосфера – Жердің ауа қабаты, ауа, оның құрамы, атмосфералық құбылыстар, олардың тірі организмдерге әсері.
      9. «Табиғаттағы денелер мен заттар» бөлімін оқуға 7 сағат бөлінген:
      1) физикалық дене, физикалық өлшемдер (ұзындық, масса және дененің салмағы, уақыт, температура, жол, кеңістік), физикалық денелер мен заттардың сипаттамасы, қоршаған ортадағы таза заттар, ерітінділер мен қоспалар, олардың маңызы, заттардың құрамы, диффузия;
      физикалық және химиялық құбылыстар әлемінде, табиғи құбылыстардың көп түрлілігі (жарық, жылулық, дыбыстық, электрлік, магниттік), механикалық қозғалыс, тепе-теңдік, табиғаттағы күштер,
      2) № 1 практикалық жұмыс «Физикалық шамаларды анықтауға арналған құралдармен жұмыс істеу».
      10. «Биосфера – тіршілік ортасы» бөліміне 5 сағат бөлінген:
      1) ғаламшардағы тіршілік, өсімдіктердің көп түрлілігі және олардың маңызы (бөлме және дәрілік өсімдіктер), ауыл шаруашылық өсімдіктері;
      жануарлардың көп түрлілігі және олардың өзара қарым-қатынасы;
      саңырауқұлақтар, микроорганизмдер, олардың маңызы және көп түрлілігі, бірлестіктердің түрлері;
      2) № 2 практикалық жұмыс «Өсімдіктерді өсіру технологиясымен танысу».
      11. «Табиғат және адам» бөлімін оқуға 5 сағат бөлінген:
      1) қоршаған орта және адамның ондағы орны, табиғат байлықтары және оларды тиімді пайдалану;
      қорықтар, ұлттық саябақтар, табиғат ескерткіштері, Қазақстанның «Қызыл кітабы»;
      қоршаған ортаның экологиясы, табиғатты қорғау, Қазақстан Республикасының табиғатты қорғау Заңы;
      2) шағын зерттеу жобалары.

2. Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      12. Оқушылардың дайындық деңгейін бағалау үш аспектіні: пәндік нәтижелерді, тұлғалық нәтижелерді, жүйелі-әрекеттік нәтижелерді есепке ала отырып жүргізіледі.
      13. Пәндік нәтижелер. 5 сыныптың соңында оқушылар:
      1) кіріктірілген жаратылыстану курсының мағынасын, оның қоршаған орта жайлы дүниетанымдық түсініктерін қалыптастырудағы мәнін;
      2) макро және микро әлем ұғымдарының мәнін;
      3) ғылыми танымның негізгі әдістерін;
      4) Жер және Ғарыштық кеңістік, Жер ғаламшары және оның табиғаты жайлы негізгі жаратылыстану ғылыми түсініктерін;
      5) Қазақстанның, қазақстандық ғалымдар мен ғарышкерлердің ғарышты зерттеуге қосқан үлесі жайлы;
      6) Жер бетінің жоспардағы, картадағы, глобустағы бейнесін;
      7) Жер бетінің негізгі пішіндерін және олардың дамуын (құрлық және су қабатын, олардың құрамдас бөліктерін);
      8) тау жыныстарын және пайдалы қазбаларды;
      9) төтенше табиғи құбылыстар жағдайындағы және табиғи ортадағы тәртіп ережелерін;
      10) денелер мен заттар, олардың қасиеті мен құрылымы жайлы негізгі ұғымдарды;
      11) табиғат құбылыстарының көп түрлілігін және адам өз өмірін, адамдардың өмірі мен мүлкін сақтау үшін қажетті техника қауіпсіздігі ережелерін;
      12) ұғымдар мен шамалардың физикалық мағынасын;
      13) ғаламшардың тірі қабатының құрылымын, оның Жер дамуындағы рөлін;
      14) табиғи бірлестіктердің түрлерін және сипатын;
      15) пайдалы және улы өсімдіктерді;
      16) өз өлкесінің өсімдіктері мен жануарларын;
      17) өсімдіктер мен жануарлардың маңызын;
      18) Жер бетіндегі табиғат компоненттері мен табиғат кешендерінің өзара байланысын;
      19) табиғат байлықтарының түрлерін;
      20) Қазақстанның қорықтарын, ұлттық саябақтарын және табиғат ескерткіштерін;
      21) «Қызыл кітапқа» енгізілген жекелеген жануарлар мен өсімдіктерді білулері тиіс.
      14. 5-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қоршаған ортада жүйелі түрде бақылау жүргізе, өзгерістерді талдай;
      2) ғылыми танымның әдістерін (бақылау, эксперимент, тәжірибе және т. б.) қолдана;
      3) табиғатты зерттеуге арналған құралдарды пайдалана, ауа райын бақылау күнделігін жүргізе;
      4) жеке жұлдыздар тобын анықтай (Үлкен Аю, Кіші Аю, Поляр Жұлдызы және басқалар);
      5) карталармен жұмыс істей білу, Жер бетінің әр түрлі пішіндерін анықтай және көрсете;
      6) тау жыныстарының және минералдардың негізгі физикалық сипатын анықтай;
      7) атмосферадағы, гидросферадағы, литосферадағы табиғи құбылыстарды сипаттай;
      8) табиғатты зерттеуге арналған құралдармен жұмыс істей;
      9) қазіргі кездің ақпараттық-коммуникациялық көздерін, білім берудің цифрлық ресурстарын пайдалана;
      10) физикалық шамаларды, дененің салмағы мен көлемін, қашықтықты (сызғышпен және рулеткамен), көлемді (мензуркамен), ауаның ылғалдылығын (гигрометрмен), ауа және дене температурасын (термометрмен), жауын-шашын мөлшерін (жауын-шашын мөлшерін өлшеуішпен), жыл бойы күн жарығы түсуіндегі айырмашылықты өлшеуге қажетті құралдар мен аспаптарды қолдана;
      11) құралдармен жұмыс істеу барысында техника қауіпсіздігі ережелерін сақтау, жасаған бақылаулар мен тәжірибелерден қорытындылар мен шешімдер шығара;
      12) бөлме өсімдіктерін өсіре және оларды күте;
      13) жеке гигиена, жұқпалы және паразиттік аурулардың алдын-алу талаптарын орындай;
      14) зертхана құралдарымен, тірі биологиялық нысандармен, кеппе өсімдіктермен, муляждармен жұмыс істей;
      15) жергілікті жердің экологиялық жағдайына баға бере білу және нәтижеге презентация жасай;
      16) экологиялық акциялар (суреттер, плакаттар және басқа да жолдармен) ұйымдастыра;
      17) дистанциондық тәртіпте ғаламтор арқылы сырттай өтетін сайыстар мен олимпиадаларға қатыса;
      18) өзі тұратын жердің тазалығын сақтау шараларын ұйымдастыра алулары тиіс.
      15. Жеке тұлғалық нәтижелер:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына құрметпен қарауынан, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен;
      2) қоршаған ортаны қорғау сұрақтарында белсенді азаматтық ұстанымын көрсете білуінен;
      3) өз елінің, туған өлкесінің табиғатының сұлулығын көре білуге, оны сақтауға және қорғауға ұмтылуынан;
      4) өздігінен білім алуға және оқу еңбегіне деген ынта-ықыласы мен қабілеттілігін дәлелдеуінен;
      5) берілген жоспар бойынша жеке және топта тәжірибелік іс-әрекет жасай білуінен;
      6) салауатты өмір салтын ұстануынан және өз денсаулығын сақтауға, нығайтуға деген қамқорлығынан;
      7) өз қауіпсіздігі және айналасындағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;
      8) адамдармен қарым-қатынаста мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтауынан;/
      9) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы тәртіпті көрсете білуінен көрініс табады.
      16. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың әр түрлі практикалық іс-әрекеттері арқылы жүзеге асады:
      1) ауа райына бақылау жүргізуді ұйымдастыру және жергілікті жердің белгілеріне қарап таяу күндердің ауа райы өзгерістерін болжау;
      2) табиғатты зерттеудің негізгі әдістерімен танысу;
      3) қоршаған ортаның табиғи, мерзімдік құбылыстарына бақылау жүргізуді ұйымдастыру;
      4) микроскоппен және микропрепараттармен танысу;
      5) жыл мезгілдерінің әр түрлі кезеңдерінде Жер бетіне жарықтың түсуін (күн сәулелерінің түсу бұрышы) бақылауды бастау;
      6) жаратылыстанушы ғалымдар: әл-Фараби, әл-Бируни, Леонардо да Винчи, Николай Коперник, Джордано Бруно, Герард Меркатор, Галилео Галилей, Исаак Ньютон, Карл Линней, Михаил Васильевич Ломоносов, Чарльз Дарвин, Шоқан Уәлиханов, Қаныш Сәтпаев жайлы қосымша әдебиет оқу;
      7) жұлдызды аспанды, Үлкен және Кіші Аю жұлдыздар жүйесін, Күннің шығуы мен батуын бақылау;
      8) телескоптың, дүрбінің көмегімен Айдың бетіне бақылау жүргізу;
      9) жақын жердегі метеостансаға саяхат, ауа райы құбылыстарын зерттеудің әдістерімен танысу;
      10) картада жұмыс істеудің базалық дағдыларын қалыптастыру;
      11) мәтінде аталған нысандарды картаға түсіру;
      12) әр түрлі заттардан тұратын денелердің салмағын салыстыру (бірдей көлемді әр түрлі заттардың салмағы, әр түрлі көлемді заттардың салмағы), денелердің өзгеруін бақылау (созылу, қысылу, жылжу, иілу, бұралу);
      13) линзанаң көмегімен жарықты сындыру және жарық спекторының сызбасын құру;
      14) судың әр түрлі агрегаттық жағдайын (мұз, су, бу) бақылау және алынған білімді күнделікті тұрмыста қолдана білу;
      15) дыбыс шығаратын денелердің тербелісін және әр түрлі заттардың дыбыс өткізгіштігін бақылау;
      16) магниттік және электрлік құбылыстардың мәні және әрекеті;
      17) денелердің өзара әрекетін және инерциясын бақылау (көлікте, спорт ойындары кезінде, адамның қозғалысы кезінде);
      18) химиялық құбылыстардың белгілерін: газ, жарық, жылу шығаруын, түстің өзгеруін, жаңа заттың пайда болуын (майшамның жануы барысында) және жауын-шашынның түсуін (ерітінділер түрінде) бақылау;
      19) жергілікті жердің өсімдіктеріне бақылау жүргізу;
      20) өсімдіктердің жарыққа қарай өсуін бақылау;
      21) тұқым өсіру және бөлме өсімдіктерін отырғызу;
      22) зең саңырауқұлақтарымен танысу;
      23) жануарларға бақылау жүргізу (үйде, хайуанаттар паркінде және үйреншікті ортада);
      24) жергілікті жердің экологиялық жағдайына талдау жасау мақсатында эскурсияға шығу;
      25) жануарлар мен өсімдіктер туралы шағын зерттеу жобалары.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
36-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 6-9-сыныптары үшін
«География» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. География пәнін оқытудың мақсаты оқушылардың бойында ғылыми-жаратылыстану білімдерін, табиғат, қоғам және экономиканың жүйелі байланысы жайлы, саналы бірлестігі бар ғажайып ғаламшар ретіндегі Жер туралы түсініктері пен көзқарастарын дамыту. Қазақстан Республикасының әсем табиғаты және экономикасының ерекшеліктері туралы білімдерін қалыптастыру, функционалдық сауаттылықты және жүйелі-кешенді немесе «географиялық» сананы дамыту.
      3. Пәнге оқытудың міндеттері:
      1) география ғылымы және Жер туралы серіктес ғылымдардың негізін меңгеру, табиғатқа, оның дамуына, табиғаттың, қоғамның және экономиканың байланысына диалектикалық-материалистік көзқарастың қалыптасуы;
      2) табиғат ресурстарын үнемді де тиімді пайдалануға және қоршаған ортаны қорғауға, табиғи және экологиялық жағдайды бағалау мен болжауға қажетті білім мен біліктілікті меңгеру;
      3) қазіргі дүниежүзілік дамудың негізгі бағыттарымен, экономиканың және қоғамның дамуы барысында туындайтын жеке бір аймақты, сол сияқты барлық дүние жүзін қамтитын проблемаларды және сұрақтарды оқып-білу;
      4) оқу еңбегіне қажетті біліктілік пен дағдыларды қалыптастыру, зерттеушілікке құштарлықты, зейін және байқағыштықты, логикалық ойлауды, есте сақтау қабілетін, сөз шеберлігін және көптілділікті, қиялдау, аумақтық бейнені қалыптастыра білу шеберлігін, қоршаған ортаны эстетикалық тұрғыдан қабылдау, өмірге шығармашылық көзқарасын және өз білімін арттыруға, дамытуға талпынушылықты қалыптастыру;
      5) географиялық, саяси, экономикалық, басқа да ғылыми және әдістемелік ақпаратты, карталарды, мерзімді баспасөз басылымдарын, ғаламторды, білім берудің цифрлық ресурстарын қолдана білу дағдыларын дамыту;
      6) өз өмірі және әрекеті барысында географиялық білімді тиімді пайдалана білуі үшін білім, дағды және шеберлікті меңгеру;
      7) жоғары отансүйгіштік сезімге, Қазақстан Республикасының Конституциясын сыйлауға тәрбиелеу, белсенді өмірлік көзқарас қалыптастыру.
      4. Бағдарламада берілген барлық практикалық іс-әрекеттер тәжірибелік дағдыларды дамытушы және қалыптастырушы болып табылады, міндетті түрде бағаланатын практикалық жұмыстар бөліп көрсетілген.
      5. Пәнаралық байланыстар:
      1) математикамен, масштабты, бұрыштың көлемі және оны өлшеуді, компаспен жұмыс істеу, көкжиек тұстарын анықтау, орташа көрсеткіштерді және амплитуданы есептеуде, жазықтықтағы координаттарды есептеу, параллельдік және перпендикулярлық тура сызықтар жайлы, қаржылық сауаттылықты дамыту, нарықтық экономиканың қызмет атқаруы, қазіргі кездің биржа қорлары, капиталдың акционерлік формалары және экономиканың түрлері туралы, есептеуге арналған практикалық жұмыстарды орындау, карталармен, сызбалармен, кестелермен, графиктермен, диаграммалармен жұмыс істеу барысында;
      2) химиямен, пайдалы қазбалардың, топырақтың пайда болуы жайлы, конструкциялық материалдар шығару кешенін оқу барысында;
      3) физикамен, жер қыртысындағы литосфералық плиталардың қозғалысы, сейсмикалық және жанартау атқылау құбылыстары жайлы, атмосфералық циркуляция және мұхит суы қозғалысы, булану, ылғалдану коэффициенті, циклон, антициклон жайлы, ауа райын бақылауға арналған құралдарды қолдану, машина жасау кешені тақырыбын оқу барысында;
      4) биологиямен, өсімдіктер мен жануарлардың өмір сүру ортасының жағдайына, өсімдік және жануарлар әлемінің маусымдық құбылыстарына тәуелділігі жайлы, табиғат зоналары, топырақ, жануарлар дүниесі және оның дамуының ғаламдық маңызы жайлы, табиғат кешендері мен олардың адам әрекетінің нәтижесінде өзгеруі жайлы, агроөнеркәсіптік кешен тақырыбын, геохронологиялық кестені оқу барысында;
      5) тарихпен, «Саяси карта және халықтар» тақырыбын, халықтар мен мемлекеттерді сипаттайтын тарихи деректерді қолдану, материктерде халықтардың орналасуын, отарлау дәуірі туралы, отарлық державалардың өз меншігіне қарасты саясаты туралы, «Қазақстан аумағының зерттелу тарихы» тақырыбын оқу барысында;
      6) әдебиет және музыкамен, қазақ, қазақстандық, орыс, кеңес одағының ұлы ақындарының, жазушыларының және сазгерлерінің шығармаларын, музыкалық шығармаларды, әндерді, әндердің үзінділерін пайдалану барысында;
      7) сызумен, жер бедерінің кесіндісін, диаграммалар сызу, кескін картаны толтыру барысында;
      8) технологиямен, Қазақстанның және дүние жүзінің жекелеген аумақтарындағы халықтық, ұлттық қолөнерді оқу барысында.
      6. География пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 6 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
      2) 7 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
      3) 8 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
      4) 9 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

2. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      7. Кіріспе (3 сағат):
      физикалық география нені оқытады, Жер туралы географиялық білімнің дамуы, ежелгі кездегі Эратосфен, Птолемей, Бехаймның глобусы, Қашғаридің дөңгелек картасынан біздің күнге дейінгі картаның дамуы;
      саяхатшылар және зерттеушілер (Х.Колумб, Ф.Магеллан, Ф.Беллинсгаузен, П.Лазарев, Ш.Уәлиханов);
      табиғат құбылыстарын бақылауды ұйымдастыру.
      8. «Жер бетінің жазықтықта бейнеленуі. План және карта» бөлімін оқуға 16 сағат бөлінген:
      1) «Жер – Күн жүйесінің теңдессіз ғаламшары» (1 сағат), Жердің Күн жүйесіндегі орны, Жердің пішіні мен мөлшерлері;
      2) «Жергілікті жердің планы» (7 сағат):
      жер беті бейнесінің түрлері, жергілікті жердің планы және шартты белгілер;
      масштаб, қашықтықты өлшеу, азимут туралы түсінік, жергілікті жерде және план бойынша бағдарлау;
      жер беті элементтерінің планда бейнеленуі, жергілікті жердің планын, топографиялық картаны, елді мекендердің сызбанұсқаларын оқу, жергілікті жердің планын түсіру, негізгі тәсілдер мен іс-әрекеттер;
      № 1 практикалық жұмыс «Жергілікті жердің планын түсіру»;
      9. «Географиялық карта» бөлімін оқуға 8 сағат бөлінген:
      глобус – Жердің моделі, географиялық карталар, олардың жіктелуі, карталар таным және ақпаратты өңдеуші құрал ретінде;
      глобустағы және географиялық картадағы градус торы, географиялық ендік, географиялық бойлық, географиялық координаталар ұғымы және координатты анықтау;
      географиялық карталарда биіктіктер мен тереңдіктердің бейнеленуі, пландар мен карталардың маңызы, ғаламдық Глонасс, GPS және Galileo навигация жүйелерімен танысу;
      № 2 практикалық жұмыс «Бағыттарды, географиялық координаталарды анықтау».
      10. «Жердің қабықтары» бөлімін оқуға 37 сағат бөлінген:
      1) «Литосфера және жер қыртысы» (9 сағат), «Литосфера», «жер қыртысы», «жер бедері» ұғымдары, Жердің құрылысы, тау жыныстары және минералдардың жіктелуі;
      литосфералық плиталар (тақталар) туралы ұғым, жер қыртысының қозғалысы, жанартаулар, ыстық бұлақтар, гейзерлер;
      құрлықтағы таулар, олардың жіктелуі, құрлықтағы жазықтар, олардың жіктелуі, мұхит түбінің жер бедері, Жер бетінің шаруашылық мақсатта пайдаланылуы және оны қорғау;
      № 3 практикалық жұмыс «Картадан ірі таулар мен жазықтардың географиялық орны мен биіктігін, жекелеген нысандардың биіктігі мен географиялық координаталарын анықтау»;
      2) «Гидросфера» (10 сағат):
      гидросфера, су айналымы жайлы ұғым, дүниежүзілік мұхит және оның бөліктері, дүниежүзілік мұхит суының қасиеттері, мұхит суының қозғалыстары, мұхит суын зерттеу, қорғау;
      құрлық сулары, өзендер (бөліктері, режимі, қоректенуі, ағысының сипаты), көлдер, жер асты сулары, мұздықтар, жасанды су қоймалары, құрлық суының маңызы және оны қорғау;
      № 4 практикалық жұмыс «Бір су нысанына сипаттама беру»;
      3) «Атмосфера» (14 сағат):
      атмосфера, оның құрылысы, ауаның құрамы, Жердің өз осінен және Күнді айнала қозғалуы, Жер қозғалысының маңызы, жерде күн жылуы мен жарықтың таралуы, жылулық белдеулері, жыл мезгілдері;
      ауа температурасы және температураның тәуліктік өзгерісі, ауытқу амплитудасы ұғымы және ауа температурасының тәуліктік ауытқуының маңызы, мерзімдік айырмашылықтары, ауа температурасының жылдық өзгерісі және ауытқу амплитудасы;
      атмосфералық қысым, жел, негізгі түрлері және себептері, ауа массалары, жел өрнегін сызу, климат картасын оқу, ауадағы су буы, бұлттар, атмосфералық жауын-шашын;
      ауа райы, климат, климат құрушы факторлар (географиялық ендік, жердің төсеніш беті және атмосфералық циркуляция), жергілікті жер климатының қалыптасу себептері;
      № 5 практикалық жұмыс «Өз өлкесінің ауа райы жайлы материалдарды өңдеу және талдау»;
      4) «Биосфера» (4 сағат):
      биосфера ұғымы, биосфераның шекаралары, тірі организмдердің көп түрлілігі және олардың таралу заңдылықтарының географиялық жағдайы, тірі организмдердің Жер қабығына тигізетін әсері;
      Докучаев В.В. топырақтану ілімінің негізін салушы, «топырақ» ұғымы, оның қалыптасуы, өзгеруі, топырақтың түрлері.
      11. «Географиялық қабық» бөлімін оқуға 5 сағат бөлінген:
      географиялық қабық – Жердің ерекше кешенді қабығы, табиғат кешені туралы ұғым, оның құрылымы, географиялық қабық – Жердің ерекше кешенді қабығы ретінде, оның маңызы мен заңдылықтары, адамның табиғат кешендеріне әсері;
      географиялық белдеулер және табиғат зоналары туралы ұғымдар, дүние жүзінің табиғат зоналары картасымен танысу, ғаламшардың бір табиғат зонасына презентация;
      № 6 практикалық жұмыс «Өз өлкесінің табиғат зонасына сипаттама жасаудың жоспары және шығармашылық сипаттама»;
      «Жердің қабықтары» бөлімін қайталау (1 сағат), жер табиғатындағы ғаламдық өзгерістер.
      12. «Жер бетіндегі адамзат» бөлімін оқуға 5 сағат бөлінген:
      жердің халқы, саны, тығыздығы, демографиялық саясат;
      нәсілдер, нәсілдердің теңдігі, халықтар, Н.Н.Миклухо-Маклайдың зерттеуі;
      елді мекендер, олардың картада бейнеленуі, дүние жүзінің саяси картасындағы мемлекеттер, Қазақстан дүние жүзі картасында;
      № 7 практикалық жұмыс «Берілген координаталар бойынша кескін картаға мемлекеттерді және олардың астаналарын түсіру».
      13. «Курсты қорытындылау» бөлімін оқуға 2 сағат бөлінген:
      саяхат, туған өлкенің табиғат кешенімен танысу;
      «Туған өлкенің табиғат кешені компоненттерінің негізгі ерекшеліктері», «Жердегі адамзат», «Дүние жүзінің саяси картасы» үлгі қорытынды жұмыстардың презентациясы.

3. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      14. Кіріспе (3 сағат):
      материктер мен мұхиттар географиясы пәні және міндеттері, материктер мен мұхиттардың зерттелу кезеңдері, материктер мен мұхиттардың карталары;
      № 1 практикалық жұмыс жоспар бойынша «Атлас карталарына сипаттама беру».
      15. «Жер шары табиғатының негізгі ерекшеліктері» бөлімін оқуға 10 сағат бөлінген:
      1) «Литосфера» (2 сағат), материктік және мұхиттық жер қыртысы, геологиялық жыл санау және геохронологиялық кесте;
      литосфералық плиталар (тақталар) теориясы, сейсмикалық белдеулер, Жер рельефі (жер бедері), Жер рельефінің жер қыртысының ішкі ерекшеліктерімен, тектоникалық құрылымымен байланысы, ішкі және сыртқы күштердің қазіргі рельефтің қалыптасуындағы ролі;
      2) «Атмосфера және Жердің климаты» (3 сағат):
      атмосфераның жердегі тіршілік үшін маңызы, климат карталары, ауа температурасының таралуы;
      жер бетіндегі атмосфералық қысым, басым желдер және ауа массалары;
      жауын-шашынның таралуы, Жер шарындағы климаттық белдеулер және климат қалыптастырушы факторлар;
      3) «Дүниежүзілік мұхит» (4 сағат):
      дүниежүзілік мұхит суы, оның негізгі қасиеттері, маңызы және су массалары;
      беткі ағыстар, мұхиттағы тіршілік;
      Солтүстік Мұзды және Атлант мұхиттары, Үнді және Тынық мұхиттары;
      4) қорытындылау (1 сағат), жер бетінде болатын үдерістердің нәтижесінде туындайтын төтенше жағдайлар, адамның тіршілік әрекеті (семинар).
      16. «Материктер және мұхиттар табиғатының алуан түрлілігі» бөлімін оқуға 53 сағат бөлінген:
      1) «Географиялық қабықтың заңдылықтары» (2 сағат), табиғат кешені, географиялық қабық және оның қасиеттері, географиялық қабықтың заңдылықтары, географиялық зоналылық: ендік, биіктік, азоналылық ұғымы;
      2) «Жердегі материктер» (51 сағат):
      Африка (10 сағат), Африканың физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, Африканың зерттелуі;
      жер бедері және пайдалы қазбалары;
      климаты, климат қалыптастырушы факторлар, материкте ауа температурасы және жауын-шашынның таралуы, климаттық белдеулері;
      ішкі сулары, өзендердің жер бедеріне, климатқа тәуелділігі, қоректену түрлері, негізгі өзендері мен көлдері, өзендер мен көлдердің адам өміріндегі рөлі;
      табиғат зоналары, топырақ картасы, экваторлық ормандар және саванналар, тропиктік шөлдер және қатты жапырақты ормандар мен бұталар, антропогендік табиғат кешендері, ерекше қорғалатын аймақтар;
      Африканың халқы және саяси картасы, Африканың аймақтарына шолу, халқының шаруашылық әрекеті;
      № 2 практикалық жұмыс «Жекелеген аумақтарға кешенді сипаттама»;
      3) «Аустралия және Мұхит аралдары» (5 сағат):
      Аустралияның физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, Аустралия және Мұхит аралдарының зерттелуі;
      жер бедері және пайдалы қазбалары, климаты, өзендері мен көлдері;
      табиғат зоналары, тіршілік дүниесінің ерекшелігі, антропегендік кешендер;
      халқы және аймақтың саяси картасы, Аустралия Одағы. Мұхит аралдары;
      4) «Антарктика. Антарктида» (2 сағат):
      Антарктика мен Антарктиданың физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, материктің ашылуы мен зерттелуі, материктің зерттелуінің ғылыми және практикалық маңызы, халықаралық ынтымақтастықтың қажеттілігі, қазақстандық полярлық экспедиция;
      материктің табиғаты, жер бедері, пайдалы қазбалары, климаты, мұз жамылғысы, тіршілік дүниесінің өзіндік ерекшеліктері;
      5) «Оңтүстік Америка» (8 сағат):
      Оңтүстік Американың физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, зерттелуі;
      жер бедері мен пайдалы қазбалары;
      климаты (климат қалыптастырушы факторлар, материкте ауа температурасы мен жауын-шашынның таралуы), климаттық белдеулер;
      ішкі сулары (өзендердің жер бедері мен климатқа тәуелділігі, негізгі өзендер мен көлдері);
      ылғалды экваторлық ормандар мен саванналар, пампа, шөлейт және шөл зонасы, Анд тауындағы биіктік белдеулер, антропогендік табиғат кешендері;
      Оңтүстік Американың халқы және саяси картасы, Анд елдері және Шығыстағы жазық елдері;
      № 3 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Оңтүстік Америка және Африканың табиғатына қысқаша салыстырмалы сипаттама беру»;
      6) оңтүстік жарты шар материктерін қайталау (1 сағат):
      оңтүстік жарты шар материктеріндегі табиғат компонентерінің, табиғат жағдайларының, халқының өмір сүру жағдайы мен шаруашылық әрекетінің ұқсастықтары және айырмашылықтары, материктердің және мұхиттармен шектесетін бөліктердің экологиялық проблемалары;
      7) «Солтүстік Америка» (8 сағат):
      Солтүстік Американың физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, материктің зерттелуі;
      жер бедері мен пайдалы қазбалары;
      климаты (климат қалыптастырушы факторлар, материкте ауа температурасы мен жауын-шашынның таралуы), климаттық белдеулер;
      ішкі сулары (өзендердің жер бедері мен климатқа тәуелділігі, негізгі өзендері мен көлдері);
      табиғат зоналары, Кордильердегі биіктік белдеулері, антропогендік табиғат кешендері, ерекше қорғалатын аумақтар;
      Солтүстік Американың халқы және саяси картасы, АҚШ, Мексика және Орталық Америка елдері;
      № 4 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Материктің бір өзеніне сипаттама беру»;
      8) «Еуразия» (16 сағат):
      физикалық-географиялық орны, материк жағалауындағы мұхиттар және басқа да нысандар, Еуразияның зерттелуі, орыс, кеңес одағы, қазақ ғалым-саяхатшыларының рөлі;
      Еуразия жер бедерінің жалпы ерекшеліктері, тектоникалық құрылымының ерекшеліктері, жер сілкіну және жанартау атқылау облыстары, материктегі ежелгі мұз басулар, жер бедерінің негізгі пішіндері және пайдалы қазбалардың кен орындарының орналасуы;
      климаты, климат қалыптастырушы факторлар, материктегі климат жағдайының алуан түрлілігі (ауа температурасы мен жауын-шашынның таралуы), климаттық белдеулер;
      ішкі сулары (өзендердің жер бедері мен климатқа тәуелділігі, өзендердің қоректену түрлері), Атлант мұхиты алабының өзендері, Солтүстік Мұзды, Тынық, Үнді мұхиттарының және ішкі тұйық алабының өзендері, көлдер, мұздықтар, көп жылдық тоңдар, батпақтар;
      табиғат зоналары (олардың географиялық орны), арктикалық, субарктикалық және қоңыржай белдеулердің зоналары, субтропиктік, тропиктік, субэкваторлық және экваторлық белдеулердің табиғат зоналары, биіктік белдеулер, антропогендік табиғат кешендері, материктің және Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын аумақтары;
      Еуразияның халқы, саяси картасы және аймақтары. Еуразияның жекелеген елдерді (Ресей, Қазақстан. Қытай, Үндістан, Жапония және Оңтүстік Корея, Германия, Франция және Ұлыбритания);
      № 5 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Материктің екі бөлігінің климат типін анықтау және салыстыру»;
      № 6 практикалық жұмыс, жоспар және нұсқалар бойынша «Еуразияның бір еліне қысқаша, кешенді сипаттама»;
      9) солтүстік жарты шар материктерін қайталау (1 сағат):
      солтүстік жарты шар материктеріндегі табиғат компоненттерінің, табиғат жағдайларының, халқының өмір сүру жағдайы мен шаруашылық әрекетінің ұқсастығы мен айырмашылығы, материктердің және мұхиттармен шектесетін бөліктердің экологиялық проблемалары (қорытынды, қайталау семинары).
      17. «Жер – біздің ортақ үйіміз (курсты қайталау)» бөлімін оқуға 2 сағат бөлінген:
      табиғат пен қоғамның өзара байланысы, қазіргі саяси картаға, ғаламшар халқының орналасуына, материктер мен мұхиттардың экологиялық жағдайына, ғаламшардың табиғат ресурстарына сипаттама;
      табиғат жағдайларының адам өміріне, денсаулығына және іс-әрекетіне тигізетін әсері, Жердің болашағы.

4. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      18. Кіріспе (4 сағат):
      географиялық білім көздері, Қазақстан Республикасы атласындағы карталар, олардың өлшеуіш ресурстары. Қазақстан Республикасының физикалық-географиялық орны, ғаламшардағы уақыт өлшемі, даталардың ауысу сызығы, Қазақстан аумағындағы уақыт айырмасы (сағаттық белдеулер, жергілікті уақыт, декреттік уақыт, белдеулік уақыт);
      № 1 практикалық жұмыс «Картадан елдің географиялық орнын анықтау, Қазақстанның шекараларын белгілеу және Жердегі белдеулік уақытты анықтау».
      19. «Қазақстан аумағының зерттелу тарихы» бөліміне 4 сағат бөлінген:
      қазақ жерінің ерте кездегі географиялық зерттелуі (сипаттама, тарихи деректер, Геродот, Страбон, Птолемей шығармаларындағы жер туралы мағлұматтар), Ұлы Жібек жолы (бағыттардың сипаттамасы, тарихи деректер, археологиялық ескерткіштер, маңызы);
      орта ғасырларда Қазақстан аумағының географиялық зерттелуі (араб саяхатшыларының табиғатты танып-білулері, әл-Истахри, әл-Масуди, ибн-Хаукаль, ибн-Фадлан, ғалымдар Әбу Насыр әл-Фараби, Махмуд Қашғари, ХІІІ ғасырда табиғаттың зерттелуі, П. Карпини, В. Рубрук);
      ХҮІ – ХІХ ғасырларда Қазақстан аумағының географиялық зерттелуі (ресейлік және басқа да географтардың зерттеулері, К.Жалаири, С.Ремезов, П.И.Рычков, И.П.Фальк, Г.С.Карелин, Г.С.Паллас, А.И.Бутаков, А.Гумбольдт, К.М.Бэр, А.И.Левшин, П.П.Семенов, Н.А.Северцев, И.Г.Борщов, И.В.Мушкетов, А.Н.Краснов, Л.С.Берг, В.А.Обручев, С.С.Неуструев, Ш.Уәлиханов);
      ХХ ғасырдың басында және ортасында Қазақстан аумағының зерттелуі, соғыс жылдары Қазақстанға эвакуацияланған кеңес ғалымдарының рөлі, Қ.И.Сәтпаевтың ел ресурстарын зерттеуге қосқан үлесі, қазіргі кездегі зерттеулер (кескін картада жұмыс).
      20. «Қазақстан табиғатының жалпы физикалық-географиялық сипаттамасы» бөлімін оқуға 36 сағат бөлінген:
      1) «Жер бедері, геологиялық құрылысы және пайдалы қазбалары» (11 сағат), геологиялық жыл санау және геохронологиялық кесте (тау жыныстарының жасы, эралар, кезеңдері, геологиялық оқиғалар), Қазақстан аумағының геологиялық даму тарихы мен тектоникалық құрылымы (платформалар, қатпарлы облыстар, тау жыныстары);
      жер бедерінің қалыптасуы мен дамуы (жер бедерін қалыптастырушы үдерістер, олардың байқалуы), Қазақстан жер бедерінің негізгі ерекшеліктері (жазықты аумақтар және тау жүйелері, биіктік айырмашылықтары), Қазақстан жазықтары (физикалық-географиялық жағдайы, түрлері, сыртқы сипаты, тау жыныстарының жату ерекшеліктері), аласа таулары (биіктігі, тау жыныстарының жасы, жер бедерінің ерекшеліктері) Қазақстанның биік таулы аумағы (жасы, қалыптасу жағдайлары, жоталардың орналасуы);
      Қазақстанның пайдалы қазбалары (жіктелуі, олардың орналасуының жер бедері мен геологиялық тарихқа тәуелділігі), рудалы пайдалы қазбалар (түрлері, қоры, аумақтық және тереңдік таралуы), рудасыз және жанатын пайдалы қазбалар (түрлері, қоры, аумақтық және тереңдік таралуы);
      № 2 практикалық жұмыс «Тектоникалық құрылымдар, жер бедері пішіндері және пайдалы қазбалардың арасындағы өзара байланысты анықтау»;
      2) климат және агроклиматтық ресурстар (10 сағат):
      ғарыштық климат қалыптастырушы фактор (күн радиациясы, оның түрлері), атмосфераның жалпы циркуляциясы (ендік, меридиандық), фронталдық зоналар, циклондар, антициклондар, атмосфераның маусымдық циркуляциясы (себептері, ерекшеліктері), атмосфераның жергілікті циркуляциясы (тау аңғарлық, жазықтық-тау алды, бриздер);
      Қазақстанда ауа температурасының өзгеруі, ел аумағында атмосфералық қысымның, жауын-шашынның, қар жамылғысының өзгеруі, климаттың адам өмірі мен оның шаруашылық әрекетіне тигізетін әсері (қолайлы, қолайсыз), агроклиматтық ресурстар (вегетациялық кезең, жылумен және жарықпен қамтамасыз етілуі);
      № 3 практикалық жұмыс «Қазақстанның екі аумағының климат көрсеткіштерін салыстыру»;
      3) «Қазақстанның ішкі сулары және су ресурстары» (8 сағат):
      Қазақстанның ішкі суларының түрлері (табиғи және жасанды);
      Қазақстанның өзендері (қоректену түрлері, ағыстары, режимінің ерекшеліктері және өзен алаптары), алаптар бойынша Қазақстанның ірі өзендеріне сипаттама (аумағы, ағысының сипаты, су шығыны, шаруашылық маңызы, өзендердің трансшекаралық проблемалары), Қазақстанның көлдері (жіктелуі, ерекшеліктері, олардың аумақ бойынша орналасуы);
      ірі көлдері (географиялық орны, негізгі сипаты, экологиялық жағдайы), мұздықтар және көпжылдық тоң (пайда болу жағдайлары, таралуы, уақытқа қарай өзгеруі), жер асты сулары (жіктелуі, орналасуы, пайдаланылу салалары), су ресурстарын қорғау;
      № 4 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Әр түрлі ақпарат көздерінің көмегімен өзендерді салыстыру»;
      4) топырақ ресурстары (2 сағат), топырақтар (қалыптасу жағдайлары және құнарлылығы, табиғаттың басқа компоненттерімен байланысы);
      топырақтың түрлері (таралуы, қолданылуы, олардың құнарлылығын қалпына келтіру, жерді мелирациялау ұғымы);
      5) табиғат зоналары (5 сағат), табиғат кешендері (қалыптасу жағдайлары және Қазақстан аумағында табиғат зоналарының өзгеруі);
      орманды дала және дала, шөлейт және шөл зоналары (географиялық орны, климатының, топырағының, өсімдік жамылғысы, жануарлар дүниесінің ерекшеліктері және адамның пайдалануы), биіктік белдеу және антропогендік кешендер;
      № 5 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Қазақстанның табиғат зоналарына қысқаша салыстырмалы сипаттама».
      21. «Қазақстанның ірі географиялық аудандары» бөлімін оқуға 16 сағат бөлінген:
      Қазақстан аумағын физикалық-географиялық аудандастыру, Шығыс Еуропа жазығы, Тұран жазығы, Батыс-Сібір жазығы, Сарыарқа (Қазақтың ұсақ шоқысы), Орал (Мұғалжар), Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жетісу Алатауы, Тянь-Шань;
      № 6 практикалық жұмыс «Белгілі бір ауданның кешенді кесіндісін сызу».
      22. «Қазақстанның табиғатын қорғау және табиғат ресурстарын тиімді пайдалану» бөлімін оқуға 8 сағат бөлінген:
      Қазақстанның табиғат ресурстары, олардың түрлері, орналасуы және қолданылуы, табиғатты тиімді пайдалану (ресурсты үнемдеу, физикалық-географиялық жағдайды есепке алу);
      Қазақстандағы негізгі экологиялық проблемалар (ғаламдық, ұлттық, жергілікті), Қазақстан Республикасының табиғатты қорғау Заңы, Қазақстанның «Қызыл кітабы», ерекше қорғалатын аумақтар, қорықтар, ұлттық саябақтар, қорықшалар және басқалар;
      семинар «Ғаламдық деңгейде ойла, жергілікті деңгейде шешімін тап», курсты қорытындылау.

5. Оқу пәнінің 9 сыныптағы базалық білім мазмұны

      23. Кіріспе (1 сағат):
      экономикалық және әлеуметтік география ұғымы, мақсаттары мен міндеттері.
      24. «Экономикалық және әлеуметтік география пәні» бөлімін оқуға 7 сағат бөлінген:
      «Экономика», «экономикалық жүйе» терминдерінің анықтамасы және ұғымы, Қазақстанның экономикасы (дамуының негізгі кезеңдері, ел шаруашылығының өткені, қазіргі кезі және болашағы), индустриалдық-инновациялық даму бағдарламасы, ТМД-дағы интеграция (ықпалдастық);
      Қазақстан әлем картасында (аумағы, экономикалық-географиялық жағдайы және мемлекеттік құрылысы), қазіргі Қазақстанның экономикалық әлеуеті, ресурстары, өндіріс факторлары, экономиканың негізгі сұрақтары;
      № 1 практикалық жұмыс «Қазақстанның экономикалық-географиялық жағдайын және саяси-әкімшілік құрылымын анықтау».
      25. «Халқы және еңбек ресурстары» бөлімін оқуға 8 сағат бөлінген:
      халық саны, табиғи өсімі және ұдайы өсуі, ел халқының жастық-жыныстық құрамы және денсаулығы;
      еңбек ресурстары, әлеуметтік және мамандық құрамы, халықтың ұлттық және діни құрамы;
      елді мекендердің түрлері, қала халқы, урбандалу, ауыл халқы, халықтың тығыздығы және қоныстануы, халықтың көші-қоны;
      № 2 практикалық жұмыс карталар және оқулық мәтіні деректерінің көмегімен «Картадан ел халқының орналасуы, облыстар бойынша халықтың табиғи өсуі, урбандалу және көші-қон деңгейіндегі заңдылықтарды анықтау», қорытынды шығару.
      26. «Салааралық кешендер географиясы» бөлімін оқуға 26 сағат бөлінген:
      1) шаруашылықтың жалпы сипаттамасы (2 сағат), шаруашылықтың құрамы мен құрылымы, өнеркәсіптің құрылымы, орналастыру қағидалары және факторлары, кластерлер;
      2) салааралық кешендер (24 сағат), отын-энергетикалық кешен (3 сағат):
      елдің отын-энергетикалық кешеніне сипаттама, мұнай, газ өнеркәсібі, көмір өнеркәсібі және электр энергетикасы;
      № 3 практикалық жұмыс «Бірнеше отын базасын сипаттау және салыстыру», қорытынды шығару;
      3) конструкциялық материалдар өндірісі кешені (7 сағат):
      металлургия кешені, қара металлургия, түсті металлургия, ауыр түсті металдар металлургиясы, жеңіл түсті металдар металлургиясы, металлургия және қоршаған орта;
      химия кешені, конструкциялық материалдар шығаратын басқа салалар (орман, ағаш өңдеу, құрылыс өнеркәсіптері);
      № 4 практикалық жұмыс «Металлургия, химия, ағаш өңдеу өнеркәсіптерінің салаішілік және салааралық байланыстарының сызбанұсқасын жасау» нұсқалар бойынша және презентация жасау;
      4) машина жасау кешені (4 сағат), машина жасаудың экономикадағы рөлі, оның құрылымы, мамандануы және кооперативтендіру;
      машина шығарудың технологиялық кезеңдері, икемді технологиялар, машина жасауды орналастыру факторлары, Қазақстан машина жасауының салалық құрылымы;
      5) агроөнеркәсіптік кешен (АӨК) (6 сағат), АӨК құрамы және маңызы, кластерлері;
      Қазақстанның өсімдік шаруашылығы, Қазақстанның мал шаруашылығы;
      тамақ өнеркәсібі, жеңіл өнеркәсіп;
      № 5 практикалық жұмыс «Тамақ және жеңіл өнеркәсіптерінің орталықтарын орналастыру заңдылықтарын талдау, орналастыру факторларын анықтау», нәтижені кесте түрінде көрсету;
      6) инфрақұрылымдық кешен (3 сағат), Қазақстанның көлік кешені, құрамдас бөліктері, түрлері, көрсеткіштері, көлік тораптары, қатынас жолдары, өткізгіштік қабілеті;
      көліктің түрлері және елдің көліктік-транзиттік әлеуеті;
      әлеуметтік инфрақұрылым салалары, демалу және денсаулықты қалпына келтіру индустриясы.
      7) «Салааралық кешендер географиясы» бөлімін қорытындылау (1 сағат).
      27. «Қазақстанның экономикалық аудандары» бөлімін оқуға 22 сағат бөлінген:
      1) «Қазақстан аумағын аудандастыру» (1 сағат), өндірісті аумақтық ұйымдастыру және экономикалық аудандастыру, өнеркәсіп тораптары мен аумақтық-өндірістік кешендер, экономикалық ауданды оқу жоспары;
      2) «Қазақстанның экономикалық аудандары (21 сағат):
      Орталық Қазақстан (3 сағат), Шығыс Қазақстан (4 сағат), Батыс Қазақстан (3 сағат), Солтүстік Қазақстан (4 сағат), Солтүстік Қазақстан (4 сағат);
      экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары, ресурстары, халқы, (Қ.И.Сәтпаев зерттеулерінің Орталық Қазақстанның дамуындағы маңызы);
      шаруашылық географиясы, көліктік жағдайы;
      қалалары, ауылдық елді мекендері және олардың экономикалық-экологиялық проблемалары, (Астана – Қазақстан Республикасының астанасы, оның аумақ пен ел экономикасын жетілдіру мен дамытудағы рөлі, ЭКСПО – 17 көрмесі өтетін жер), (Алматы, Байқоңыр – еліміздің теңдесі жоқ қалалары, олардың ел экономикасының дамуындағы рөлі);
      № 6 практикалық жұмыс «Орталық және Шығыс Қазақстанның өнеркәсібіне салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама»;
      № 7 практикалық жұмыс «Солтүстік және Оңтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылығына салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама»;
      3) № 8 қорытынды практикалық жұмыс (1 сағат), экономикалық аймақтардың халқы және экономикасындағы айырмашылықтарды табу мақсатында қысқаша, кешенді (жоспар және нұсқалар бойынша) салыстыру, істелген жұмысты талқылау және презентация өткізу;
      4) қорытынды сабақ (1 сағат), жоспар бойынша туған қаланың, ауылдың экономикасын сипаттау, халықтық қолөнердің, ұлттық-дәстүрлі өнеркәсіптің ерекше түрлерін анықтау, өз елді мекенінің шаруашылығының облыс экономикасындағы, экономикалық аймақтың және ел экономикасындағы маңызын анықтау.
      28. «Қазіргі әлемдегі Қазақстан» бөлімін оқуға 4 сағат бөлінген:
      геосаясат ұғымы, Қазақстанның геосаяси жағдайы, дүниежүзілік экономикадағы Қазақстан (жетістіктері, беталысы, реформалары, халықтың өмір сүру деңгейі және адамзат дамуының индексі (АДИ));
      Қазақстанның басқа елдермен саяси, сыртқы экономикалық байланысы және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастығы, Қазақстанның экологиясы және халықаралық экологиялық ынтымақтастық.

6. 6 сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      29. Пәндік нәтижелер. 6 сыныптың соңында оқушылар:
      1) даладағы географиялық зерттеу жұмыстарының негізгі әдістерін;
      2) Жердің табиғаты және пішіні жайлы білім мен көзқарастардың өзгеруін, саяхатшылар мен зерттеушілердің қосқан үлесін, саяхаттардың негізгі бағыттарын;
      3) қазіргі кездегі географиялық зерттеулерді;
      4) қазақстандық ғалымдардың үлесін, қазақстандықтардың жер шарын айналу саяхаттарын және Қазақстан Республикасы Антарктикалық зерттеулерінің басталуы жайлы;
      5) Жер, Күн, Күн жүйесі, Ғалам, Жер планетасы және оның ерекшеліктері (пішіні мен мөлшері) жайлы негізгі жаратылыстану ғылыми ұғымдарын;
      6) масштаб, жергілікті жердің планы, азимут ұғымдарын, жергілікті жерді қағаз бетіне түсіру әдістерін;
      7) мектептің топографиялық картасындағы топографиялық шартты белгілерді;
      8) абсолют және салыстырма биіктіктер ұғымдарын;
      9) Жер шеңберінің ұзындығын, градус торы сызықтары – меридиандар мен параллельдерді, олардың әр түрлі карталарда бейнеленуіндегі айырмашылықтарды;
      10) географиялық координаталар (ендік және бойлық) ұғымдарын;
      11) карталардың жіктелуін;
      12) литосфера, жер қыртысы, жер бедері және Жер бетінің әртүрлілігі жайлы ұғымдарды;
      13) литосфералық плиталар теориясының негізгі ережелерін;
      14) материктер мен Мұхит түбі жер бедерінің негізгі пішіндерін;
      15) құрлықтағы жазықтар мен таулардың биіктік айырмашылықтарын;
      16) жер қыртысы қозғалысының түрлерін;
      17) сыртқы және ішкі үдерістердің әсерінен материктер мен мұхиттар жер бедерінің өзгеруін;
      18) өз жері жер бедерінің, тау жыныстарының ерекшелігін, адамның шаруашылық әрекетіне әсерін;
      19) гидросфера және су нысандары ұғымдарын;
      20) гидросфераның құрамдас бөліктері (мұхиттарды, құрлық суларын, атмосферадағы суды, олардың түрлерін);
      21) дүниежүзілік су айналымын, оның маңызын;
      22) мұхит суы қозғалысының түрлерін;
      23) карталар мен жергілікті жердің планында құрлық суын бейнелеудің тәсілдерін;
      24) Жер қозғалысының маңызын;
      25) жылулық белдеулерін;
      26) атмосфера жайлы (температура, жел, ауа массалары, атмосфералық жауын-шашын, ауаның ылғалдылығы, атмосфералық қысым, ауа райы, климат, климат құрушы факторлар ұғымдары мен терминдерін);
      27) желдің пайда болу себептері мен оның маңызын;
      28) бұлттардың, жауын-шашынның пайда болу себептерін;
      29) ауа райы түрлері мен олардың сипатын;
      30) жергілікті жер климатының сипатын;
      31) ауа райы және климат факторларының адам денсаулығына және шаруашылық әрекетіне тигізетін әсерін;
      32) биосфера ұғымын;
      33) тірі организмдердің таралу заңдылықтарын;
      34) тірі организмдердің литосфераның, гидросфераның, атмосфераның қалыптасуына және дамуына тигізетін әсерін;
      35) топырақтың қалыптасуын, оның түрлерін;
      36) өз өңірінің табиғат компоненттерін (өсімдіктерін, жануарларын, топырағын);
      37) жер табиғатындағы ғаламдық өзгерістерді, проблемаларды шешу үшін елдердің халықаралық ынтымақтастығының қажеттілігін;
      38) географиялық қабық, табиғат кешені, географиялық белдеулер және зоналар ұғымдарын;
      39) Жердегі ендік және биіктік белдеулері ұғымын;
      40) әр түрлі географиялық белдеулерде және зоналарда өмір мен іс-әрекетке қолайлы және қолайсыз жағдайларын;
      41) Жер халқының санын және олардың орналасуын;
      42) демографиялық саясат ұғымын;
      43) негізгі нәсілдерді, ірі халықтарды, Н.Н.Миклухо-Маклай зерттеуінің нәтижесін;
      44) елді мекендердің, мемлекеттер мен олардың астаналарының дүниежүзі саяси картасында бейнелену тәсілдерін;
      45) өз елді мекенінің шаруашылық әрекеті түрлерін және оның маңызын;
      46) курстың номенклатурасын білулері тиіс.
      30. 6-сыныптың соңында оқушылар:
      1) табиғат құбылыстарына және табиғат нысандарына жүйелі және мақсатты бақылау жүргізе;
      2) жүргізілген бақылаудың нәтижелеріне қорытынды және тұжырымдама жасай;
      3) Жерді одан әрі зерттеу мақсатында саяхаттардың болжалды бағыттарын жоспарлай;
      4) жергілікті жерде бағытты тұспалдай;
      5) практикалық іс-әрекетінде жергілікті жердің планын қолдана;
      6) жергілікті жердің планы мен карталардан: географиялық координаталарды, бағытты, нысандардың арасындығы қашықтықты, белгілі бір нүктелердің абсолют және салыстырма биіктіктерін және тереңдіктерін анықтай;
      7) литосфералық плиталар териясы негізінде Жер бетіндегі жер бедерінің алуан түрлілігін түсіндіре;
      8) картадан тауларды, жазықтарды, жанартауларды, шыңдарды көрсету және олардың биіктіктері мен географиялық орнын анықтай;
      9) негізгі белгілері бойынша тау жыныстарын анықтай;
      10) мұғалімнің тапсырмасы және оқушының таңдауы бойынша кескін картаға тауларды, жазықтарды, жанартауларды, шыңдарды белгілей;
      11) картадан нысандардың географиялық орнын анықтай;
      12) картадан мұхиттар мен теңіздердің тереңдіктерін анықтай;
      13) оқушының таңдауы бойынша гидросфера нысандарын кескін картаға белгілей;
      14) жергілікті жердің планы, карталардың көмегімен өзен ағысының жер бедеріне тәуелділігін анықтай;
      15) түсіндіре отырып карталардан гидросфераның нысандарын көрсете;
      16) Жер бетінде күн жылуы мен жарықтың таралуының Жер пішіні мен географиялық ендікке тәуелділігін түсіндіре;
      17) Жердің өз осінен және Күнді айнала қозғалуының маңызын түсіндіре;
      18) ауа райына жүйелі түрде бақылау жүргізу, қажетті деректерді ауа райы күнтізбесіне белгілеп отыру, жақын күндердің ауа райына болжау жасау;
      19) барометр, термометр, анемометр, флюгер, гигрометр, ылғалдылықты өлшеуіш құралдарымен жұмыс істей;
      20) ауа райына талдау жасау, практикалық жұмыстар орындау барысында математикалық есептеулердің барлық түрлерін жүзеге асыра;
      21) климат және ауа райы құбылыстарын түсіндіре;
      22) биосфераның құрамдас бөліктеріне, табиғат кешеніне ситпаттама бере;
      23) сипаттама берудің қарапайым немесе шығармашылық жоспары бойынша табиғат зонасына презентация жасай;
      24) географиялық белдеулер және зоналар табиғаты сипатының аса маңызды ерекшеліктерін атап көрсете;
      25) картадан географиялық белдеулер мен зоналарды көрсете;
      26) Қазақстанның географиялық белдеуі мен зоналарын, олардың негізгі белгілерін анықтай;
      27) мәтінде айтылған географиялық нысандарды картадан көрсете;
      28) карталардан мемлекеттер мен елді мекендерді көрсете;
      29) мемлекеттер мен елді мекендердің, сонымен қатар өз елді мекенінің географиялық орнын анықтай;
      30) өз елді мекенінің табиғаты, халқы, шаруашылық әрекеті мен даму келешегіне сипаттама бере алулары керек.

7. 7 сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      31. 7-сыныптың соңында оқушылар:
      1) материктер, дүние бөліктері және мұхиттардың аудандарының ара қатынасын;
      2) зерттелу кезеңдеріне сәйкес белгілі зерттеушілерді, саяхатшыларды және олардың ғылымға қосқан үлесін;
      3) «картографиялық проекция» ұғымын, проекциялардың түрлерін, карталардың түрлерін;
      4) жер қыртысының құрылысын, жер бедері (рельеф) ұғымын, рельефтің жер қыртысы құрылысына тәуелділігін, құрлық және мұхит түбі жер бедерінің негізгі пішіндерін;
      5) геологиялық жыл санау және геохронологиялық кестені;
      6) литосфералық плиталар теориясының негізгі ережелерін;
      7) климаттың климат қалыптастырушы факторларға тәуелділігін;
      8) Жердің климаттық белдеулерін;
      9) атмосфера құрамының және Жер климатының қалыптасуындағы Дүниежүзілік мұхиттың рөлін;
      10) мұхиттардың географиялық бейнесін, максималды және орташа тереңдігін, мұхит түбі жер бедерінің ерекшеліктерін;
      11) су температурасының ерекшеліктерін, негізгі суық және жылы ағыстарды;
      12) тіршілік дүниесін және мұхиттардың маңызын;
      13) географиялық қабықтың заңдылықтары, ендік, биіктік белдеулер және азоналылық ұғымдарын;
      14) физикалық-географиялық орны ұғымын, оның материк табиғатына әсерін;
      15) материктер және олардың жеке бөліктерін зерттеушілерді;
      16) тектоникалық құрылымына байланысты жер бедерінің басты ерекшеліктерін;
      17) материктер және олардың жеке бөліктері ресурстарының негізгі түрлерін;
      18) климат қалыптастырушы факторларды;
      19) климаттың, климаттық белдеулердің, ауа массаларының, олардың маусымдақ ауысуының ерекшеліктерін, тораптар бойынша ішкі сулардың ерекшеліктерін;
      20) табиғат зоналарының орналасуын және олардың өзіндік белгілерін;
      21) материктер табиғатының және тіршілік дүниесінің өзіндік ерекшеліктерін;
      22) экваторлық ормандар зонасының ғаламдық маңызын;
      23) антропогендік табиғат кешендерін;
      24) халықтарды және адамның шаруашылық іс-әрекетінің аумақтың табиғат жағдайлары және ресурстарымен байланысын;
      25) аймақтардың, жеке ірі елдердің табиғаты және экономикасына тән сипатын, олардың дүниежүзілік экономика үшін маңызын;
      26) Антарктиданы зерттеудің қазіргі кезеңін;
      27) қазақстандық ғалымдардың Антарктиданы оқып-білуге қосқан үлесін;
      28) Антарктида табиғатының адамзат қоғамының дамуына, Жер табиғатындағы ғаламдық үдерістерге тигізетін әсерінің маңызын;
      29) елдердің Қазақстан Республикасымен экономикалық байланысын білулері тиіс.
      32. 7-сыныптың соңында оқушылар:
      1) географиялық зерттеулердің кезеңдерін көрсете және талдау жасай;
      2) карталардағы проекциялардың түрлерін көрсете және карталармен жұмыс кезінде математикалық есептеулердің барлық түрлерін: масштаб бойынша қашықтықты анықтай, жергілікті жердің және елді мекендердің ендігін, бойлығын, шкала бойынша жеке нүктелердің биіктігі мен тереңдігін анықтай;
      3) 7-сыныпқа арналған мектеп атласының тақырыптық карталарындағы ақпаратты талдай;
      4) жер бедерінің әртүрлілігінің себептерін түсіндіре, дүние жүзінің физикалық және тектоникалық карталарын салыстыра, заңдылықтарды анықтай;
      5) ғаламшардың климаттық белдеулерін картадан көрсете, олардың негізгі климат қалыптастырушы факторларын атай;
      6) картадан мұхиттардың номенклатурасын көрсете;
      7) Жердің географиялық қабықтарындағы өзгерістерді түсіндіре;
      8) оқу мақсатына байланысты қажетті мазмұндағы карталарды, басқа да ақпарат көздерін таңдай білу және оларды талдау негізінде Африканың табиғат компоненттері мен табиғат кешенінің негізгі белгілерін анықтай;
      9) картадан материктердің физикалық-географиялық орнын анықтай;
      10) материктердің жекелеген аумақтарының табиғат жағдайына, ресурстарына, шаруашылығына сипаттама беру (оқушының таңдауы бойынша);
      11) өзендердің салыстырмалы сипаттамасын жасай;
      12) жер бедерінің кесіндісін сыза;
      13) карталар және кесінділердің көмегімен материктердің жер бедерін сипаттай;
      14) материктер табиғатының негізгі сипатын түсіндіре;
      15) картадан материктердегі географиялық нысандарды көрсете алулары керек.

8. 8-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      33. 8-сыныптың соңында оқушылар:
      1) географиялық білім көздерін, физикалық, тақырыптық карталарды және олармен жұмыс істеу тәсілдерін;
      2) Қазақстан Республикасының географиялық орнын, шекараларын, шеткі нүктелерін;
      3) атластағы Қазақстан карталарының түрлерін, олармен жұмыс істеу ережелерін;
      4) сағаттық белдеулерді;
      5) Қазақстан аумағының зерттелуінің негізгі кезеңдерін және негізгі саяхатшылар мен зерттеушілерді;
      6) Қазақстан Республикасының жер қойнауын зерттеудегі Қ.Сәтпаевтің рөлін, оның ел экономикасының дамуына қосқан үлесін, негізгі еңбектерін;
      7) геохронологиялық кестені, геологиялық жыл санау ұғымын;
      8) жер бедерінің тектоникалық құрылымға тәуелділігін және сыртқы факторлардың әрекетін;
      9) рудалы және рудасыз пайдалы қазбалардың орналасуының негізгі заңдылықтарын;
      10) Қазақстан аумағындағы жер бедерінің негізгі пішіндерін;
      11) жер қыртысындағы үдерістерге байланысты болатын төтенше жағдайлар кезіндегі мінез-құлық ережелерін;
      12) климат қалыптастырушы факторларды;
      13) елдің аумағындағы және оның жекелеген бөліктеріндегі климат жағдайы мен ресурстарын, олардың адам өмірі мен оның шаруашылық әрекетіне әсерін;
      14) экстремалды климаттық құбылыстарға байланысты болатын төтенше жағдайларда адам өмірін сақтау ережелерін;
      15) өзен режимінің, қоректенуінің, жылдық ағынының аумақ климаты ерекшеліктерімен байланысын;
      16) өзен суы ағысы жылдамдығының және өзен аңғары, өзен арнасы ерекшеліктерінің аумақтың жер бедерімен байланысын;
      17) елдің негізгі өзендер, трансшекаралық және көлдер жүйесін, ондағы экологиялық проблемаларды;
      18) Қазақстан аумағының су ресурстарымен қамтамасыз етілуін;
      19) табиғат апаттары кезіндегі мінез-құлық ережелерін;
      20) республикадағы, өз облысындағы негізгі топырақ түрлерін және олардың таралуын;
      21) туған өлкенің топырақ жамылғысын қорғау және қалпына келтіру іс-шаралары, жерді мелиорациялау ұғымын;
      22) ірі аудандардың географиялық орнын және олардың бір-біріне қарағандағы орнын;
      23) ірі аудандар шегіндегі табиғат компоненттерінің өзара байланысының ерекшеліктерін;
      24) аумақтың экологиялық проблемаларын;
      25) табиғат ресурстарының негізгі түрлерін;
      26) экологиялық проблемаларға талдау жасау, оларды шешу жолдарын;
      27) табиғат кешеніндегі мінез-құлық ережелерін білулері тиіс.
      34. 8-сыныптың соңында оқушылар:
      1) елдің географиялық орнына сипаттама бере;
      2) физикалық, топографиялық, тақырыптық карталармен жұмыс істей;
      3) координаталарды, бағыттарды, қашықтықты, биіктікті анықтай;
      4) әр түрлі сағаттық белдеулердегі уақытты анықтай;
      5) зерттеу кезеңдеріне, олардың негізгі нәтижелерін көрсете отырып сипаттама бере;
      6) П.П.Семенов, Ш.Уәлиханов экспедицияларының нәтижелерін айта отырып, картадан бағыттарын көрсете;
      7) физикалық, геологиялық және тектоникалық карталардан жер бедерінің, тектоникалық құрылымның және пайдалы қазбалардың орналасуының арасындағы байланысты анықтай;
      8) картадан Қазақстан аумағындағы жер бедерінің пішіндерін көрсете, олардың өз ара орналасуын түсіндіре;
      9) карталардың көмегімен климатқа талдау жасау: жиынтық радиацияны, атмосфералық жауын-шашын мөлшерін, олардың режимін, қаңтар және шілде айларының орташа температурасын, ылғалдану коэффициентін анықтай;
      10) ауа массаларының және олардың ауа райы өзгерістеріне әсерін сипаттай;
      11) желдерді және олардың адамның іс-әрекетіне тигізетін әсерін сипаттай;
      12) ауа райының циклонды және антициклонды түрлерін сипаттай;
      13) карталардың көмегімен елдің әр түрлі аумақтарындағы климатты сипаттай;
      14) адамның өмірі және шаруашылық әрекеті үшін қолайлы, қолайсыз жағдайларды сипаттай;
      15) ауа райы мен климат өзгерістерінің үлгі-жобаларын жасай;
      16) жоспар бойынша өзенді сипаттай және салыстыра;
      17) карталардың және басқа да ақпарат көздерінің көмегімен өзеннің алабын, режимін, қоректенуін, су шығынын, жылдық ағынын, құламасын, өзеннің еңістігін, шаруашылықта қолдану мүмкіншіліктерін анықтай және талдай;
      18) жергілікті жердің су нысандарын сипаттай;
      19) картадан ішкі су нысандарын көрсете;
      20) топырақ картасына талдау жасай;
      21) топырақ кесіндісіне ауызша сипаттама бере;
      22) жоспар бойынша ірі аудандарға сипаттама бере;
      23) ірі аудандар аумағында адамның еңбек және тұрмыс жағдайының ерекшеліктерін анықтай;
      24) аумақтың кешенді кесіндісін сыза;
      25) картадан номенклатураны көрсете;
      26) кескін картада «Қазақстанның экологиялық қолайсыз аудандары» карта-сызбасын жасай;
      27) өзі тұратын жердің экологиясын жақсарту шараларын жүзеге асыра алулары тиіс.

9. 9-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      35. 9 сыныптың соңында оқушылар:
      1) тақырыптың «экономика», «экономикалық жүйе» терминдерін;
      2) экономикалық жүйелердің түрлерін;
      3) ел шаруашылығы дамуының негізгі кезеңдерін;
      4) Қазақстанның индустриалдық-инновациялық даму бағдарламасын;
      5) экономикалық-географиялық жағдайдың түрлерін;
      6) елдің экономикалық әлеуетін;
      7) өндіріс факторларын және экономиканың негізгі сұрақтарын;
      8) Қазақстан халқының орналасуын, санын, табиғи өсімін және ұдайы өсуін;
      9) халық құрылымының, құрамының түрлерін, оның ерекшеліктерін;
      10) елді мекендердің түрлерін, «урбандалу», «агломерация» ұғымдарын;
      11) еңбек ресурстарын, еңбекпен қамтылу құрылымындағы өзгеріс және көші-қон беталысын;
      12) Қазақстан халықтары Ассамблеясының рөлін және оның маңызын;
      13) мұнай, газ, көмір алаптарының ірі кен орындарын, темір рудасы кен орындарын, түсті металдар, химия және құрылыс өнеркәсібі шикізаттарының ірі кен орындарын;
      14) ірі электр стансаларын, негізгі металлургия базаларын, металлургия, ауыр және еңбекті көп қажет ететін машина жасау, ауыл шаруашылық, көліктік машина жасау, мұнай өңдеу орталықтарын, химия зауыттарын, негізгі көлік магистральдарын;
      15) қазіргі кездегі негізгі және құрылушы кластерлерді;
      16) ауыл шаруашылық өнімдерінің түрлерін шығаратын негізгі аймақтарды;
      17) демалу және денсаулықты қалпына келтіру индустриясы орталықтарын;
      18) экономикалық аудандастыру, географиялық еңбек бөлінісі, экономикалық-географиялық жағдайы, өнеркәсіп торабы, аумақтық-өнеркәсіптік кешен, кластер және технопарк ұғымдарын;
      19) экономикалық аймақтардың даму проблемаларын және негізгі беталыстарын;
      20) табиғат жағдайларының, ресурстарының және шаруашылықтың мамандануының себеп-салдарлық байланысын;
      21) экономикалық аймақтардың «экономикалық жүзін» анықтайтын негізгі маманданған салаларын, аумақтық-өнеркәсіптік кешенін (АӨК), өнеркәсіп тораптарын және қалаларын;
      22) геосаясат, геосаяси жағдай, саяси байланыстар, сыртқы экономикалық байланыстар және адамзат дамуының индексі (АДИ) ұғымдарын.
      36. 9 сыныптың соңында оқушылар:
      1) елдің, аймақтардың, облыстардың шекараларын, облыс орталықтарын, ірі қалаларды және өз елді мекенін картадан көрсете;
      2) 9-сынып атласындағы тақырыптық карталарды, карта-сызба нұсқалардың, кестелердің, диаграммалардың, статистикалық кестелердің деректерін талдай, өзгеріс динамикасын көре және қорытынды шығара;
      3) берілген тақырып бойынша тақырыптық карталарды талдап, тұжырымдама жасай;
      4) халықтың табиғи өсімін, ұдайы өсуін, құрылымын, урбандалу дәрежесін есептей және қорытындыны тұжырымдай;
      5) жоспар бойынша елді мекенге сипаттама бере;
      6) Қазақстан экономикасы салаларына қажетті пайдалы қазбалардың негізгі кен орындарын анықтай және көрсете;
      7) экономика салаларының өнеркәсіп орталықтарын, байланыс жүйелерін, ауыл шаруашылық өнімдерін шығаратын аймақтарды анықтау және көрсету, оларды кескін картаға белгілеу және орналастыру факторларын түсіндіру;
      8) жоспар бойынша экономиканың салаларына және өнеркәсіп аймақтарына сипаттама беру, оларды жалпы және параметрлері бойынша салыстыру, нәтижені тұжырымдау;
      9) экономикалық-географиялық сипаттамасын құрастыра;
      10) экономикалық аймақтарды, салаларды, аумақтық-өнеркәсіптік кешендерді салыстыру, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтап, қорытынды жасай;
      11) тақырыпта аталған физикалық, экономикалық, саяси, саяси-экономикалық нысандарды карталардан көрсете;
      12) сыртқы экономикалық байланыстар және адамзат дамуының индексі (АДИ) ұғымдарын;
      13) Қазақстанның дүние жүзілік экономикадағы орнын;
      14) Қазақстанның басқа елдермен саяси, сыртқы экономикалық және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастығын;
      15) экологиялық проблемаларды шешу жолдарын білулері тиіс;
      16) елдің саяси, сыртқы экономикалық байланыстарын түсіндіре;
      17) елдің саяси өміріндегі оқиғаларды талдай;
      18) тақырыпта аталған физикалық, экономикалық, саяси, саяси-әкімшілік нысандарды карталардан көрсете алулары керек.
      37. Жеке тұлғалық нәтижелер:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, оның мемлекеттік рәміздеріне құрмет көрсетуінен;
      2) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары париоттық сезімін, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайын болуынан;
      3) мемлекеттік және туған тілін білу, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүрлеріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      4) адамдармен қарым-қатынаста мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      5) туған өлкенің және өз елінің табиғатының сұлулығын көре де, сақтай да білуге ұмтылуынан;
      6) бақылаулар мен зерттеулер жүргізген кезде өз өмірі және басқа адамдардың өмірін сақтау мақсатында техника қауіпсіздігі ережелерін білу;
      7) экономиканың салаларын, өнеркәсіп орталықтарын, өнеркәсіп нысандарын, олардың маңызы мен қоршаған ортаға әсерін оқып-білуде, шығармашылық, практикалық іс-әрекеттерді орындауда өздігінен білім алуға және өз білімін жетілдіруге ұмтылуынан;
      8) аспан денелері және Ғалам, Күн және Күн жүйесі, Жер туралы Қазақстан халықтарының аңыздары мен ертегілерінің деректері арқылы зерттеу жұмыстарына ұмтылуынан;
      9) мамандықтар әлемімен танысуға қызығушылық танытуынан;
      10) туған өлкесін оқып-білуге деген сана-сезімнің дамуынан, кеңістікке бейімделу біліктілігінен;
      11) материктердің табиғаты және ғаламдық үдерістердің маңызы жайлы дүниетанымдық көзқарастың дамуынан;
      12) табиғат компоненттерін, табиғи факторларды мен табиғат құбылыстарын, олардың ел және жекелеген аумақтар шаруашылығының дамуына әсерін оқып-білуге деген саналы ықыластың дамуынан;
      13) Қазақстанның ірі табиғат аудандарын және ондағы орын алған проблемалар мен сұрақтарды оқып-білуге деген ұмтылысынан;
      14) істелген жұмыстың қорытындысын шағын конференцияларда, семинарларда және шығармашылық топтарда презентация арқылы көрсету дағдысын дамыту;
      15) қысылтаяң, төтенше жағдайларда істелетін қажетті әрекеттерді білуінен;
      16) табиғат кешенінің құрамдас бөліктерін, өсімдіктің түрлерін, жануарлар әлемін және топырақ жамылғысын сақтауға қажетті әрекеттерді саналы түрде орындауынан;
      17) қоршаған ортаны сақтау мәселелерінде белсенді азаматтық ұстанымды көрсетуінен, салауатты өмір салтын ұстануынан және насихаттауынан;
      18) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы мінез-құлықты қалыптастыруынан, «Қызыл кітапқа» енгізілген организм түрлерін және табиғат ресурстарын қорғауынан көрініс табады;
      19) әдебиеттің әр түрлі жанрлары арқылы өз ойын білдіруінен, диалог жүргізіп, эссе жаза білуінен;
      20) салауатты өмір салтын ұстануынан және насихаттауынан, өз қауіпсіздігі мен айналасындағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;
      21) Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауында көрсетілген елдің индустриалдық-инновациялық реформасы және экономиканың аралас, нарықтық түрі жағдайындағы үдерістерді білуге ұмтылысынан;
      22) алдына қойған мақсатты орындауда саналылық танытуынан;
      23) дүниетанымдық ұғымның дамуынан, қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, заң бұзушылық және діни ағымдарға қарсы тұра білуінен;
      24) оқу әрекетінің коммуникативтік дағдыларының қалыптасуынан, зерттеу жобаларын орындауынан, баяндама жасауынан, шығармашылық топтарда жұмыс істеу және істелген жұмыстың нәтижесін көпшілік алдында презентациялау дағдысынан;
      25) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы мінез-құлықтың қалыптасуынан;
      26) мамандықтар әлемімен танысуынан және қызығушылық танытуынан, болашақ мамандығын саналы таңдауынан байқалады.
      38. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың әр түрлі практикалық іс-әрекеттері арқылы жүзеге асады:
      1) жергілікті жерде даладағы зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру;
      2) құрлықтағы және су нысандарындағы тірі табиғаттың маусымдық өзгерістеріне бақылау жүргізуді ұйымдастыру;
      3) саяхатшылар мен табиғатты зерттеушілер жайлы баяндамалардың презентациясы;
      4) жергілікті жерде көкжиек тұстарын және әртүрлі нысандарға қарай бағытты анықтау, компаспен жұмыс;
      5) жергілікті жердің планын, топографиялық картаны, қаланың және елді мекендердің сызбанұсқаларын оқу, олардың өлшеуіш ресурстарымен танысу;
      6) жергілікті жерде көз мөлшерімен (әдістердің біреуімен) түсіру және жергілікті жердің қарапайым планын жасау;
      7) кескін картамен жұмыс істеу ережелерін орындау;
      8) берілген координаталар бойынша географиялық нысандарды анықтау және кескін картаға белгілеу;
      9) карта бойынша таулар мен жазықтардың географиялық орны мен биіктігін, жекелеген нысандардың географиялық координаталарын және биіктіктерін анықтау;
      10) кескін картаға ірі таулардың, жазықтардың, жанартаулардың атауларын белгілеу;
      11) тау жыныстарының пайда болуына, физикалық көрсеткіштеріне және практикалық пайдаланылуына талдау жасау;
      12) тау жыныстары мен минералдардың алуан түрлілігі жайлы фотоколлаж құрастыру;
      13) өзі тұрған елді мекеннен тура сызық арқылы ең жақын және ең алыс мұхитқа дейінгі, сонымен қатар Қара теңізге, Балтық теңізіне, Каспий теңізіне дейінгі қашықтықты анықтау;
      14) кескін картаға дүние жүзінің ең ірі өзендерін, көлдерін және теңіздерін белгілеу;
      15) жоспар бойынша бір су нысанын сипаттау (географиялық орны, жағалау сызығы, ең терең және таяз жері, ағыстары, оның ресурстарының шаруашылық мақсатта пайдаланылуы);
      16) «Судың тазалығын қалай сақтауға болады?» тақырыбына эссе жазу;
      17) түсіндіре отырып гидросфера нысандарын картадан көрсету;
      18) өз өлкесінің ауа райы жайлы жинақталған материалдарды өңдеу және талдау (бір айдағы температураның өзгерісі сызбасын құру, амплитуданы, орташа температураны, жел «өрнегін» анықтау, осы уақыт аралығындағы әр түрлі атмосфералық құбылыстарды сипаттау және климат құрушы факторларды көрсете отырып аумақтың климатының түрі жайлы тұжырымдама шығару);
      19) метеорологиялық аспаптармен жұмыс істеу;
      20) жылдың әр түрлі мезгілдерінде, өзі тұратын жерде Жер бетінің жарықпен қамтамасыз етілу деңгейін бақылауды жалғастыру;
      21) өз біліміне, бақылауына, тәжірибесіне, жергілікті жердің белгілеріне және жақын жердегі метеостанцияның деректеріне сүйене отырып таяу уақытқа ауа райына болжау және талдау жасау;
      22) саяхат немесе сәйкес деректерге сүйене отырып бір табиғат кешеніне сипаттама;
      23) адамзат қоғамының табиғатқа тигізетін әсерін анықтау;
      24) шығармашылық жұмыс (табиғат зонасына сипаттама);
      25) ғаламшардың табиғат зоналарының алуан түрлілігі жайлы фотоколлаж құрастыру;
      26) өз өлкесінің табиғат зонасы компоненттерінің алуан түрлілігі жайлы фотоколлаж құрастыру;
      27) типтік жоспар бойынша мемлекеттердің географиялық орнын сипаттау;
      28) тақырыпта аталған ірі мемлекеттердің шекараларын, олардың астаналарын географиялық координаталарымен кескін картаға түсіру;
      29) өз елді мекенін, оның халқының шаруашылық әрекетін және оның аудан, облыс, ел үшін маңызын оқып-үйрену;
      30) жергілікті жердің жер бедері, суы, өсімдік және жануарлар дүниесімен танысу мақсатында саяхатқа шығу;
      31) өлкетану, тарихи мұражайларға, сурет галереясына саяхатқа бару;
      32) жергілікті жердің планын немесе жүру маршрутын сызу;
      33) тестермен жұмыс (нұсқалық тесттер, кескін картада тест, кескін картада диктант және т.б.);
      34) физикалық географияның бастауыш курсынан алынған білімді тереңдету;
      35) атластағы әр түрлі мазмұнды карталармен танысу және ауызша сипатама беру;
      36) әр түрлі карталармен жұмыс, материктердің, дүние бөліктерінің және мұхиттардың аудандарын салыстыру;
      37) Жердің зерттелу кезеңдерін, негізгі зерттеушілерді, ең маңызды ашылуларды бөліп көрсету;
      38) мектеп атласының 7-сыныпқа арналған тақырыптық карталарымен танысу;
      39) Жер рельефінің жер қыртысының ішкі ерекшеліктерімен, тектоникалық құрылымымен байланысын, ішкі және сыртқы күштердің қазіргі рельефтің қалыптасуындағы ролін анықтау;
      40) климаттық карталарды талдау (құрылықта және мұхиттарда температураның, атмосфералық жауын-шашынның таралуын анықтау);
      41) материктің физикалық-географиялық орнына сипаттама беру, шеткі нүктелерінің географиялық координаталарын анықтау;
      42) кескін картаға географиялық нысандарды белгілеу (жағалау бойындағы нысандар, таулар мен таулы қыраттар, үстірттер, өзендер, көлдер);
      43) жер бедерінің ірі пішіндерінің орналасу ерекшеліктерін анықтау, басқа материктермен салыстыру, қорытындыны тұжырымдау;
      44) климат картасына, климатограммаларға, оқулық мәтініне талдау жасау арқылы материктің жекелеген елді мекендері климатының түрін анықтау,
      қорытындыда климат қалыптастырушы факторларды атап көрсету;
      45) әр түрлі ақпарат көздері деректерінің көмегімен бір климаттық белдеуде орналасқан, материктің жеке екі бөлігі климатының түрін анықтау және оларды жауын-шашынның түсу режимі мен ауа температурасының жылдық ауытқуы бойынша салыстыру, олардың ұқсастығы мен айырмашылығын табу, оларды түсіндіру және климат қалыптастырушы факторларға талдау жасау;
      46) материктер аумағындағы бір жергілікті жердің кесіндісін сызу және талдау;
      47) жоспар бойынша Оңтүстік Америка және Африканың географиялық орнына, табиғат жағдайларына, ресурстарына, бұл материктер табиғатының ерекше компоненттеріне қысқаша салыстырмалы сипаттама беру, ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы тұжырымдама жасау;
      48) карталар және басқа да ақпарат көздерінің көмегімен, материктердің бір еліне жоспар, мұғалімнің тапсырмасы немесе оқушының таңдауы бойынша, қысқаша кешенді сипаттама беру, қорытындыны тұжырымдау барысында елдің Қазақстанмен экономикалық ынтымақтастығын атап көрсету;
      49) қазіргі кездің саяси картасына, ғаламшар халқының орналасуына, материктердің және мұхиттардың экологиялық жағдайын, табиғат ресурстарына сипаттама жасау; табиғат жағдайларының адамның өміріне, денсаулығына және іс-әрекетіне тигізетін әсері, Жердің болашағы;
      50) картадан Қазақстанның географиялық орнын анықтау, кескін картаға Қазақстанның, облыстардың және өз елді мекенінің шекараларын белгілеу;
      51) атластың тақырыптық карталарымен танысу;
      52) карталардың өлшеуіш ресурстарын қолданып есептер шығару (масштаб пен градус торын қолданып қашықтықты, бағытты, шеткі нүктелердің және жекелеген елді мекендердің географиялық координаталарын, абсолюттік және салыстармалы биіктіктерді анықтау);
      53) жергілікті және белдеулік уақытты анықтауға арналған есептер шығару;
      54) М.Қашғари құрастырған картамен танысу;
      55) П.П.Семенов, Ш.Уәлиханов саяхаттарының қорытындысын сипаттау;
      56) әр түрлі ақпарат көздерін пайдаланып Қ.Сәтпаевтың зерттеулерімен танысу;
      57) ғалым-зерттеушілердің саяхаттарының маршруттарын кескін картаға белгілеу (оқушының таңдауы және мұғалімнің тапсырмасы бойынша);
      58) «Олардың есімдері Қазақстанның картасында» атты шығармашылық жұмыс;
      59) жекелеген аумақтарды мысалға ала отырып, тектоникалық және физикалық карталардан тектоникалық құрылымдардың, жер бедері пішіндерінің және пайдалы қазбалардың арасындағы байланысты анықтау және нәтижені кестеге толтыру;
      60) геохронологиялық кестені білу және қолдану;
      61) картадан жер бедерінің ірі пішіндерінің орнын анықтау, оларды кескін картаға түсіру
      62) климаттық картадан климат көрсеткіштерін анықтау және салыстыру (жиынтық радиацияны, атмосфералық жауын-шашын мөлшерін, олардың режимін, қаңтар және шілде айларының орташа температурасын, ылғалдану коэффициентін, ауа массаларының қасиетін, Қазақстанның салыстыруға алынған аумақтарындағы басым желдерді анықтау, әр түрлі жыл мезгілдерінде адамның шаруашылық әрекеті және өмір сүру жағдайы жайлы тұжырымдама жасау);
      63) метеорологиялық станцияның жұмысымен танысу (жергілікті жердің жағдайына байланысты);
      64) тақырыптық карталардың және басқа ақпарат көздерінің көмегімен өзеннің алабын, режимін, қоректенуін, су шығыны және жылдық ағын ерекшеліктерін, құламасын, өзеннің еңістігін, шаруашылықта қолдану мүмкіншіліктері мен экологиялық жағдайын сипаттау және салыстыру;
      65) карталардан ірі өзен жүйелерінің, трансшекаралық өзендер мен көлдердің орналасқан жерін анықтау, оларды кескін картаға түсіру;
      66) Қазақстанның топырақ түрлеріне және олардың аумақ бойынша таралуына талдау;
      67) табиғат зонасына және ірі ауданға жоспар бойынша кешенді сипаттама беру;
      68) Қазақстанның табиғат зоналарына жоспар бойынша қысқаша салыстырмалы сипаттама (географиялық орнының, климатының және ылғалдануының, топырағының ерекшеліктері, өсімдік жамылғысы мен жануарлар дүниесінің сақталуы, адамның пайдалануы және табиғатты қорғау іс-шаралары);
      69) табиғи ауданда адамның еңбек ету және тұрмыс жағдайына сипаттама (қажет болған жағдайда сызбанұсқалар, кестелер, жер бедерінің кесіндісін сызу);
      70) кескін картаға ірі табиғат аудандарын белгілеу;
      71) табиғат ауданының (таулы немесе жазықты) кесіндісін сызу;
      72) саяхатқа шығу арқылы табиғат кешенімен танысу және сипаттама беру;
      73) жоспар бойынша қоршаған жердің экологиялық жағдайына баға беру (экологиялық проблемалар неден және қалай көрінеді, экологиялық проблемалардың себептері, оларды шешудің жолдары);
      74) жекелеген өнім түрлерінен «Сандардағы Қазақстан» статистикалық кестесін құрастыру;
      75) жоспар бойынша табиғат ресурстарының бір түріне сипаттама беру;
      76) Қазақстанның экономикалық-географиялық жағдайын және саяси-әкімшілік құрылымын анықтау (елдің, облыстардың, аймақтардың шекараларын, облыс орталықтарын белгілеу және облыстардың мысалында экономикалық-географиялық жағдайдың түрлерін көрсету);
      77) картаның көмегімен ел халқының қоныстану заңдылығын, облыстар бойынша халықтың табиғи өсімінің көрсеткішін, оқулықтағы деректердің көмегімен урбандалу деңгейі мен облысаралық көші-қон деңгейін анықтау және қорытындыны тұжырымдау;
      78) «Қазақстан халықтары» кестесін (тілдік топтар, тілдік әулеті, діни құрамы және өмір сүру аймақтары) құрастыру;
      79) жоспар бойынша қалалық немесе ауылдық елді мекенге экономикалық-географиялық сипаттама беру.
      80) кескін картаға мұнай, газ, көмір алаптарының ірі кен орындарын, ірі электр стансаларын, негізгі металлургия базаларын, металлургия, ауыл шаруашылық, көліктік машина жасау, мұнай өңдеу зауыттарының орталықтарын, негізгі темір жол магистральдарын және ауыл шаруашылық өсімдіктерінің негізгі түрлерін өсіру ареалдарын түсіру;
      81) бірнеше отын базасын сипаттау және салыстыру;
      82) жоспар бойынша Қазақстанның бір металлургиялық базасына сипаттама беру;
      83) химия және машина жасау өнеркәсібінің салаішілік және салааралық байланыстарының сызбанұсқасын құрастыру;
      84) Қазақстанның солтүстігі, оңтүстігі және батысындағы ауыл шаруашылығына жарамды жерлердің құрылымын есептеу және салыстыру;
      85) негізгі темір жол магистральдарының карта-сызбасын құрастыру және жоспар бойынша бір көлік магистралына сипаттама беру;
      86) орналастырудың әр түрлі факторларына қарағанда, тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарының орналасуының тиімділігін анықтау;
      87) «Салааралық кешендер» тақырыбы бойынша кескін картаға бұрын түсірілген ақпаратты талдау және аймақты оқу барысында түзетулер енгізу;
      88) жоспар бойынша бір экономикалық ауданның ЭГЖ сипаттама беру, басқа аудандармен салыстыру;
      89) Орталық және Шығыс Қазақстанның өнеркәсібіне салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама беру, даму факторларын, айырмашылықтары мен ұқсастықтарын анықтау;
      90) Солтүстік және Оңтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылығына салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама беру;
      91) экономикалық аймақтарды қысқаша, кешенді салыстыру;
      92) бір өнеркәсіп торабына немесе аумақтық-өнеркәсіптік кешенге сипаттама беру;
      93) аймақтардың ірі қалалары бойынша баяндама жасау (презентация);
      94) «Көршілес және алыс шетелдермен мәдени және экономикалық байланыстардың сипаттамасы» тақырыбына баяндамалар құрастыру және презентация жасау.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
37-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 6-9-сыныптары үшін
«Биология» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылы 23 тамызда № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Негізгі орта білім деңгейіндегі биология курсы «Өсімдіктер», «Жануарлар», «Адам және оның денсаулығы», «Жалпы биология негіздері» бөлімдерін оқытуға бағытталған. Бұл бөлімдердің мазмұны мен құрылымы биологиялық білімнің базалық деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік бере отырып, шығармашылық және жаратылыстанымдық іскерлікті, ғылыми көзқарасты, ізгілік пен экологиялық мәдениетті дамытуды сонымен қатар өзін-өзі билеуге, еңбексүйгіштік пен табиғатқа қамқорлық жасауға дағдыландыруды қамтамасыз етеді. Пәнді оқытудағы тақырыптардың жүйелілігі негізгі биологиялық түсініктер мен құбылыстарды биожүйенің организмдік деңгейінен бастап одан жоғары деңгейлерге дейін қарастыру мен эволюциялық және экологиялық ойлау қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар табиғаттағы өзара байланыстылықты тірі жүйелердің тіршілік әрекеттерінің негізі ретінде қабылдауға және осы процестердегі адамның рөлін түсінуге бағыт береді.
      3. Оқытудың мақсаты:
      1) органикалық дүниенің құрылысы мен тіршілік әрекеттерінің ерекшеліктері туралы алғашқы түсінік қалыптастыру;
      2) органикалық дүниенің көптүрлілігін орта жағдайларына бейімделушіліктің нәтижесі деп түсіну;
      3) эволюциялық теорияның негіздері туралы ұғым қалыптастыру;
      4) экологиялық ойлауды қалыптастыру, тірі организмдердің өзара және тіршілік ортасымен қарым-қатынасын түсіну;
      5) өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің және адамның табиғаттағы рөлін түсіну;
      6) өсімдіктердің, жануарлардың, микроорганизмдер патшалықтарының өзіндік ерекшеліктері және жалпы алғанда тіршіліктің аса жоғары мәні туралы білімнің құндылығын түсіну;
      7) нәтижелі практикалық іс-әрекет жүргізу мүмкіндігіне қолжеткізу;
      8) тірі организмдердің жасушалық құрылысы, туралы, сонымен қатар организм және биоценоз тіршілік құрылымының ерекше формалары ретінде және биологиялық алуантүрлілік Жер табиғатындағы тұрақты дамудың бейнесі екендігі туралы негізге алынатын түсінік қалыптастыру;
      9) оқушыларда тірі организмдердің жасушаға дейінгі құрылысы,тіршіліктің құрылым деңгейлері және биологиялық әртүрлілігі. Жер табиғатындағы түрақты дамудың бейнесі екендігі туралы, негізге алынатын түсінік қалыптастыру;
      10) тірі табиғаттағы көптүрлілік эволюцияның нәтижесі екендігін оқушылардың түсінуі;
      11) оқушыларда эволюцияның негіздері:өсімдіктер мен жануарлардың Бөлімдері, Кластары, Тұқымдастары, түрлері туралы пікір қалыптастыру;
      12) «Өсімдіктердің жіктелуі», «Жануарлардың жіктелуі» ұғымдарын қалыптастыру;
      13) түрлі таксондық бірліктердің: түр, туыс, тағы басқа шығу тегін білу;
      14) мәдени өсімдіктердің және үй жануарларының кейбір тұқымдастарының адам өміріндегі рөлін ашып көрсету;
      15) мәдени өсімдіктердің және үй жануарларының кейбір тұқымдастары, түрлері мен іріктемелері, қол тұқымдары бойынша теориялық материалды оқыту барысында практикалық іс-әрекеттерге оқушылардың қатысуы.
      4. Бағдарламада анатомиялық және морфологиялық материалдың біршама қысқартылуы есебінен экологиялық мәселелерге көбірек көңіл бөлінген.Өсімдіктер және жануарлар организмдерінің алуан түрлі ерекшеліктерімен, қасиеттерімен танысудың, өсімдіктер және жануарлар мен қоршаған ортаның өзара қарым қатынасын, табиғаттағы және адам өміріндегі маңызын оқып білудің бірінші сабағынан бастап экологиялық ұғымдар енгізіледі.
      5. Оқытудың міндеттері:
      1) оқушыларда органикалық дүниені оқып білуге танымдық қызығушылықты дамыту;
      2) тірі табиғат туралы бастауыш мектептегі табиғаттану және басқа да жаратылыстану сабақтарында алған білімдерін одан әрі дамыту;
      3) оқушыларда география,химия, физика,математика және басқа да жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқып меңгеруге негіз болатын түсініктер мен тіректік білімдерді қалыптастыруға қажетті жағдай туғызу;
      4) оқушыларда дүниенің біртұтас табиғи бейнесі туралы көзқарас қалыптстыру,
      5) оқушыларда тіршілік құбылыстарының заңдылықтарын оқып білуге танымдық қызығушылық қалыптастыру;
      6) тірі табиғат туралы жаратылыстану сабақтарында алған білімдерін одан әрі дамыту;
      7) оқушыларда география,химия, физика,математика және басқа да жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқып меңгеруге негіз болатын түсініктер мен тіректік білімдерді қалыптастыру;
      8) оқушыларда органикалық дүние бірлігінің біртұтас табиғи бейнесі туралы көзқарас қалыптастыру.
      6. Биология курсының бағдарламасы блоктық принципке негізделген.Әр тақырыптың алғашқы жалпы бөлімінде қарастырылатын жүйелік топтың жалпы сипаттамасы беріледі; екінші бөлімінде оқылатын таксонның сан алуан түрлерінің тіршілік ерекшеліктері, таралуы мен экологиясы сипатталады.Тірі табиғаттың құрылым деңгейлерінің ретіне сай өсімдіктер әлемі бағдарламада мына ретпен орналастырып оқылады:
      өсімдіктер Дүниесі (Төменгі сатыдағы өсімдіктер, Жоғары сатыдағы өсімдіктер дүние тармақтары), Вирустар Дүниесі. Прокариоттар Дүниесі; Саңырауқұлақтар және симбиоздық организмдер Дүниесі. Оқушылардың білімдерін тереңдету және ой-өрісін кеңейту үшін бағдарламаның «Тірі табиғаттың көптүрлілігі», «Жерде тіршіліктің дамуы» бөлімдері бойынша топсеруендер ұсынылған.
      7. Биологияны оқыту мектептің түрлі пәндерінің және медицинаның интеграциясына негізделген. Олар: өсімдіктер мен жануарлардың анатомиясы, морфологиясы және физиологиясы, микробиология және вирусология. Биологияны оқыту барысында пәнаралық байланыс:
      1) «Қазақ тілімен», «Әдебиетпен» - сөздік қорларын биологиялық терминдерді байыту;оқулықтың мәтінін мәнерлеп оқып,айтып жеткізу үшін әдебиет пәнінен алған білімін пайдалану;
      2) «Математикамен» биологиялық эксперименттердің, тәжірибелердің, бақылаулар мен зертханалық жұмыстардың нәтижелерін қорытындылауда практикалық есептеу дағдвларын қолдану;
      3) «Физикалық географиямен» географиялық аймақтылықты ескере отырып Жер бетінде өсімдіктердің және жануарлардың таралу ерекшеліктерін оқыту барысында географиялық білімге сүйену;
      4) «Музыкамен» биологияның кейбір тақырыптарын оқытуда музыкалық үзінділер пайдалану;
      5) «Бейнелеу өнерімен» кепшөпті дайындау мен эстетикалық безендіруде;сурет түрінде бейнелеуде;
      сарамандық және зертханалық жұмыстарды безендіруде пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
      8. Биология пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 6 сынып – аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;
      2) 7 сынып – аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;
      3) 8 сынып – аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;
      4) 9 сынып – аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат.

2. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      9. 6 –сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.
      10.«Кіріспе» (1 сағат). Өсімдіктер дүниесін зерттеудің басталуы. Өсімдіктер туралы ғылым — ботаника. Жер бетіндегі өсімдіктердің көптүрлілігі туралы жалпы мәліметтер. Биологиялық білімдердің негізгі пайдаланылуы. Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қазақстанда таралған өсімдіктер.
      11. «Өсімдіктермен жалпы танысу» (3 сағат). Мәдени және жабайы өсетін өсімдіктер; бір жылдық және көп жылдық өсімдіктер; дәрілік және әсемдік өсімдіктер. Өсімдіктердің тіршілік формалары: ағаштар, бұталар,бұташықтар, шөптер. Өсімдіктерге тән белгілер. Өсімдіктердің негізгі мүшелері. Өсімдіктер тірі организм және биожүйе екендігі. Тұқымды және споралы өсімдіктер. Гүлді өсімдіктер. Өсімдіктердің тіршілік жағдайлары. Өсімдіктердің тіршілік әрекетіне әсер ететін негізгі экологиялық факторлар. Өсімдік организмдерінің жердегі тіршілік орталары: сулы орта, құрлық-ауа, топырақ. Түрлі тіршілік орталарында өсіп таралу жағдайларына байланысты өсімдіктердің көптүрлілігі.
      Өсімдіктердің күзгі тіршілігі. Табиғи жағдайлардағы өзгерістер. Өсімдіктердегі өзгерістер: өсудің тоқталуы, өркендердің қайтадан түзіле бастауы, жемістің түзілуі, тұқымның шашылуы. Жапырақтардың түрлі түске боялуы, жапырақтардың түсуі, майда бұтақтардың түсуі. Бұл құбылыстардың өсімдік тіршілігіндегі маңызы. Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Бөлме жағдайында, бау-бақша, саябақта және мектеп маңындағы учаскеде өсетін өсімдіктерге жүргізілетін күзгі күтім жұмыстары. Зертханалық жұмыс: «Споралы және тұқымды (ашық тұқымды және жабық тұқымды) өсімдіктермен танысу: көкек мүгі, қырықжапырақ, кәдімгі қарағай, қызанақ». Топсеруен: «Айналамыздағы өсімдіктер әлемі», «Өсімдіктер тіршілігіндегі күзгі құбылыстар».
      12. «Өсімдік жасушасының құрылысы» (5 сағат). Ұлғайтқыш құралдары: микроскоп, ұлғайтқыш әйнек. Ұлғайтқыш құралдарды қолдану ережелері. Препараттар даярлау. Материалдар және құрал жабдықтар. Қауіпсіздік техникасы. Жасуша-өсімдік организмінің негізгі құрылым бірлігі. Өсімдік жасушасының құрылысы: қабықша, цитоплазма, ядро, пластидтер, жасуша шырынына толы вакуоль, қосындылары. Пішіні мен мөлшері бойынша жасушалардың алуан түрлілігі. Жасушалардың тіршілік әрекеттері. Жасушаның өсуі және бөлінуі. Жасушаның тыныс алуы және қоректенуі. Цитоплазманың қозғалысы. Жасушалардың тіршілік әрекеттерінің сыртқы орта жағдайларына тәуелділігі. Жасуша құрамындағы органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, майлар және бейорганикалық заттар: су және тұздардың ерітінділері. Қоректік заттардың қорға жинақталуы. Ұлпалар туралы түсінік. Өсімдік ұлпаларының түрлері: түзуші, жабын, негізгі (ассимиляциялық және қорға жинақтайтын), өткізгіш, механикалық ұлпалар. Өсімдік мүшелерінің жасушалық құрылысы. Өсімдік — көпжасушалы организм. Зертханалық жұмыстар: «Ұлғайтқыш құралдармен және зертханалық құрал-саймандармен танысу», «Пияз өңінің, жапырақ эпидермисінің микропрепаратын даярлау», «Осы микропрепараттарды ұлғайтқыш құралдар арқылы, қарап өсімiдік жасушасының құрылысын зерттеп білу».
      13. «Гүлді өсімдіктердің мүшелері, жемістер және тұқымдар» (14 сағат):
      1) «Тұқым» (2 сағат). Тұқымның сыртқы және ішкі құрылысы. Тұқымның типтері. Даражарнақты және қосжарнақты гүлді өсімдіктердің тұқымдарының құрылысы. Тұқымның органикалық және бейорганикалық заттары. Тұқым ішіндегі өсімдік ұрығы. Тұқымдардың алуантүрлілігі. Тұқымдардың өнуі. Тұқымдарды топыраққа сіңіру тереңдігі. Тұқымдардың шаруашылық маңызы. Тұқымдардың таралуы. Зертханалық жұмыс: Даражарнақты және қосжарнақты өсімдік тұқымдарының құрылысы. Көкөніс дақылдарының алуантүрлі тұқымдарымен танысу;
      2) «Тамыр» (3 сағат). Өсімдіктің вегетативтік мүшесі ретінде тамырдың сыртқы және ішкі құрылысы. Тамыр бөлімдері (аймақтары): бөліну, өсу, сору, өткізу. Тамырдың ұшы — тамыр оймақшасы. Тамырдың өсуі. Тамыр түктері, олардың тамыр және бүкіл өсімдіктің тіршілік әрекеттеріндегі рөлі. Тамырдың бұтақтануы. Тамырдың түрлері (негізгі, жанама, қосалқы). Тамыр жүйесінің типтері: кіндік және шашақ тамырлар. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың маңызы: өсімдіктің қоректенуі, топыраққа бекінуі, көбеюі, қоректік заттарды қорға жинақтауы. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың түр өзгерістері. Зертханалық жұмыстар: Түрлі өскіндерден тамырдың сыртқы құрылысын зерттеп білу (ас бұршақтың, асқабақтың, үрме бұршақтың және бидайдың). Тамырдың өсу (созылу) аймағын тауып анықтау. Тамырдың түрөзгерістері;
      3) «Өркен» (5 сағат). Өсімдік өркендерінің құрылысы мен маңызы. Бүршік- өсімдіктің ұрықтық (бастапқы) өркені. Вегетативтік және генеративтік бүршіктер. Бүршіктен өркеннің дамуы. Жылдық өркен. Өсімдіктің бұтақтануы. Бұтақтануды көбейтудің тәсілдері. Жапырақ өркеннің бүйірлік жанама мүшесі. Жапырақтың сыртқы және ішкі құрылысы. Жапырақтың жұмсақ бөлігі және жабындық ұлпа. Лептесіктер. Жапырақтың алуантүрлілігі, олардың өсімдік тіршілігіндегі рөлі. Жапырақ өсімдіктің фотосинтез жүретін арнайы мүшесі, су булану және газ алмасу. Жапырақтың түр өзгерістері. Сабақ — өркеннің негізгі бөлігі және қоректік заттарды өткізу мүшесі. Сабақтың буындары мен буын аралықтары. Сабақтың ішкі құрылысы. Сабақтың бойлап және жуандап өсуі. Камбийдің рөлі. Жылдық сақиналар. Өркеннің көптүрлілігі: вегетативтік және генеративтік, жерүстілік және жерастылық, қысқарған және ұзарған өркендер. Өркеннің түрөзгерістері. Қыс кезіндегі өсімдік өркендері. Жапырағын тастаған ағаштармен, бұталармен және ағаштар мен шөптердегі қайта жаңаратын бүршіктерімен танысу. Зертханалық жұмыстар: Вегетативтік және гүл бүршіктерінің құрылысы. Жапырақтың сыртқы құрылысы. Жапырақтағы лептесіктерді табу. Жапырақтың ішкі құрылысы. Жапырақтың түр өзгерістері. Ағаштың көлденең кесіндісіндегі жылдық сақиналарды табу. Тамырсабақтың түйнектің және пиязшықтың құрылысын қарау. Топсеруен: Өсімдіктің қысқы тіршілігі. Жапырағын тастаған ағаштар мен бұталар;
      4) «Гүл, жеміс» (4 сағат). Гүл, оның құрылысы мен маңызы. Гүл серігі. Тостағанша. Күлте. Гүлдің аталық және аналық бөліктері. Даражарнақты және қосжарнақты өсімдікгүлдерінің ерекшеліктері. Гүлшоғырлары, олардың биологиялық маңызы. Өсімдіктердің гүлдеуі және тозаңдануы. Тозаңданудың түрлері (өздігінен тозаңдандыру, жел, бунақденелілер, су, құстар арқылы айқас тозаңдану және қолдан тозаңдандыру). Жемістердің түзілуі; өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы. Жемістің түрлері: құрғақ және шырынды, қабығы ашылатын және ашылмайтын, біртұқымды және көптұқымды жемістер. Тірі организм ретінде өсімдік мүшелерінің өзара байланысы. Өсімдіктер және қоршаған орта. Зертханалық жұмыстар: Гүлдің құрылысы мен танысу. Бунақденелілермен және желмен тозаңданатын өсімдіктердің гүлдерін салыстыру. Топсеруен. Терезе алдындағы өсімдіктер әлемі.
      14. «Өсімдіктердің негізгі тіршілік әрекеттері» (6 сағат). Топырақтан суды және минералды заттарды сіңіру.Өсімдіктің топырақтан қоректенуін қамтамасыз ететін жағдайлар. Органикалық және минералдық тыңайтқыштар (азотты, калийлы, фосфорлы және микроэлементтер). Өсімдіктердің ауалы ортада қоректенуі. Фотосинтез. Күннің жарығы мен хлорофиллдің фотосинтез процесіндегі рөлі. Күн энергиясын органикалық заттардың химиялық байланыстарында қорға жинақтайтын автотрофтылар ретінде жасыл өсімдіктердің рөлі. Өсімдіктердің тыныс алуы. Олардың оттекті сіңіріп, көмірқышқыл газы мен суды бөліп шығаруы. Өсімдіктің тыныс алу процесінің қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі. Жасыл өсімдіктердің ғарыштық рөлі: органикалық заттарды түзу, энергияны жинақтау, көмірқышқыл газы мөлшерінің тұрақтылығын сақтау және атмосферада оттекті молайту, жерде топырақ түзілу әрекетіне қатысу. Өсімдік тіршілігіндегі судың рөлі. Суға қатынасы бойынша өсімдіктердің экологиялық топтары. Өсімдіктердің көбеюі. Жынысты және жыныссыз көбею. Өсімдіктердің ұрықтануы мен зиготаның түзілуі туралы түсінік. Жынысты және жыныссыз көбеюдің биологиялық маңызы. Вегетативтік көбею, оның түрлері және табиғаттағы биологиялық рөлі. Вегетативтік көбеюді өсімдік шаруашылығында пайдалану. Қалемшелер, сұлатпа, телу (қалемше,көзшелер) арқылы және ұлпалармен көбейту. Өсімдікттердің өсуі және дамуы. Өсімдіктердің өсуі мен дамуының қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі. Өркен мен тамырдың өсуге бағытталуы. Өсімдік дамуының кезеңдері (ұрықтық, жастық, жетілу және қартаю). Өсімдік тіршілігінің ұзақтығы. Зертханалық жұмыс: Бөлме өсімдіктерін қалемшелеу.
      15.«Өсімдіктер дүниесінің негізгі бөлімдері» (21 сағат):
      1) Өсімдіктерді жүйелеп жіктеу туралы түсінік. Өсімдіктер дүниесі. Оның дүние тармақтарына бөлінуі. Бөлімдер, класстар, тұқымдастар, туыстар, түрлер. Түр — өсімдіктерді жүйелеп жіктеудің негізгі бірлігі (1 сағат);
      2) «Балдырлар дүние тармағы» (2сағат). Балдырлардың бөлімдері. Біржасушалы және көпжасушалы балдырлардың жалпы сипаттамасы. Тұщы су және теңіз балдырларының көптүрлілігі. Балдырлардың табиғаттағы және халық шаруашылығындағы маңызы;
      3) «Мүктәрізді өсімдіктер бөлімі» (2 сағат). Мүктердің әртүрлілігі. Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер ретінде жасыл мүктердің жалпы сипаттамасы. Мүктердің көбеюі және дамуы. Шымтезек мүгі. Мүктердің табиғаттағы және халық шаруашылығындағы маңызы. Мүктәріздес өсімдіктерді қорғау;
      4) «Қырықжапырақтәрізді өсімдіктер бөлімі» (3 сағат). Қырықжапырақтардың,қырықбуындардың және плаундардың жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер ретінде жалпы сипаттамасы. Қырықжапырақтәрізді өсімдіктердің көбеюі және дамуы. Қырықжапырақтәрізділердің өткен замандарда өркендеп өсіп кең таралуы. Қазіргі қырықжапырақтәрізді өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Өсімдіктерді және олардың таралу аймақтарын қорғау;
      5) «Ашық тұқымды өсімдіктер бөлімі» (4 сағат). Тұқымды өсімдіктер ретінде олардың жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Мектеп маңындағы қылқан жапырақты өсімдіктер. Қылқан жапырақты өсімдіктердің өкілі ретінде қарағайдың тұқым арқылы көбеюі. Қылқан жапырақты өсімдіктер мен қылқан жапырақты ормандардың табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы. Ормандарды қорғау;
      6) «Жабық тұқымды (гүлді) өсімдіктер бөлімі» (9 сағат). Жабық тұқымды өсімдіктердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Жабық тұқымды өсімдіктердің табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы. Гүлді өсімдіктердің қосжарнақтылар және даражарнақтылар кластарына бөлінуі. Қосжарнақтылар класының тұқымдастары (шаршыгүлділер, раушангүлділер, күрделігүлділер, бұршақ және алқа тұқымдастары). Даражарнақтылар класының тұқымдастары (лалагүлділер, пияз тұқымдасы, астық тұқымдастары).Зертханалық жұмыстар: «Бір жасушалы және көпжасушалы балдырлардың микроскоптық және сыртқы құрылысы, «Мүктердің сыртқы құрылысы», «Қырықжапырақ тәрізділердің сыртқы құрылысы», «Ашықтұқымдылардың сыртқы құрылсы», «Қылқанжыпырақты өсімдіктердің бүрлері мен тұқымдарының құрылысын зерттеп білу», «Шаршыгүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Раушангүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Алқа тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Бұршақ тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Күрделігүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Лалагүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Пияз тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Астық тұқымдасы. өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы». Топсеруен. «Қалалық саябақтағы және мектеп маңындағы өсімдіктер дүниесінің өкілдерімен кездесу, танысу». «Өсімдіктер дүниесі өкілдерінің көктемдегі оянулары».
      16. «Жердегі өсімдіктер әлемі көптүрлілігінің тарихи дамуы» (3 сағат). Өсімдіктер әлемнің дамуы. Өсімдіктердің күрделену процесі ретінде эволюция туралы түсінік. Өсімдік топтарының көптүрлілігі эволюцияның нәтижесі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу тегі және көптүрлілігі. Негізгі халық шаруашылық дақылдары бидай мен картоптың пайда болу тарихы. Практикалық жұмыстар: «Бөлме өсімдіктерін күтіп баптаудың көктемдегі жұмыстары», «Мектептің тәжірибе учаскесі үшін тұқымдар таңдап алу және көшеттер өсіру».
      17. «Вирустар дүниесі» (2 сағат). Тіршіліктің қарапайым құрылымдық формасы ретінде вирустардың құрылыс ерекшеліктері. Вирустық жұқпалы аурулармен зақымдану және аурулардың таралуы. ирустық жұқпалы аурулардың алдын-алу және олармен күресу шаралары.
      18. «Бактериялар дүниесі» (3 сағат). Бактериялар тірі организмдердің ежелгі тобы екендігі. Бактериялардың жалпы сипаттамасы. Бактериялық жасушаның өсімдік жасушасынан айырмашылығы. Прокариоттар және эукариоттар туралы түсінік. Пішіндері, қоректенуі мен тыныс алу ерекшеліктері бойынша бактериялардың әртүрлілігі. Бактериялардың таралуы. Бактериялардың табиғаттағы және адам өміріндегі (экологиялық,ауру тудырғыш, биотехнологиялық) маңызы. Зертханалық жұмыстар: «Пішен таяқшасы бактериясын микроскоп астында қарап, сыртқы құрылысымен танысу», «Бұршақ өсімдіктерінің тамырындағы түйнек бактерияларын микроскоп астында қарап құрылыс ерекшеліктерімен танысу».
      19. «Саңырауқұлақтар дүниесі». Қыналар — ерекше, симбиоздық организмдер тобы (4 сағат). Тірі табиғаттың ерекше дүниесі ретінде саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы. Олардың қоректенуі, тыныс алуы, спора арқылы көбеюі.Зең саңырауқұлақтар: мукор, пеницилл. Біржасушалы ашытқы саңырауқұлағы. Көп жасушалы саңырауқұлақтар. Қалпақты саңырауқұлақтар. Жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтар. Саңырауқұлақтардың көптүрлілігі: сапрофиттер, паразиттер, симбионттар. Микориза туралы түсінік. Өсімдіктерді паразиттік саңырауқұлақтардан қорғау тәсілдері. Саңырауқұлақтардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қыналар, олардың құрылысы, қоректенуі және көбею ерекшеліктері. Қыналардың көптүрлілігі. Қыналардың табиғаттағы, адам өміріндегі маңызы. Қыналардың индикаторлық рөлі. Зертханалық жұмыстар: «Микроскоптық мукор саңырауқұлағының сыртқы құрылысын зерттеп білу», «Түтікшелі және қатпарлы қалпақты саңырауқұлақтардың жемісті денесінің құрылысы», «Қабық(қаспақ) тәрізді қынаның жемісті денесінің сыртқы құрылысын зерттеп білу», «Қыналардың екі-үш өкілдерінің құрылыс ерекшелігімен танысу». Ескерту. (Зертханалық жұмыстарды орындауға қажетті құрал-жабдықтар болмаған жағдайда көрсетулермен немесе электрондық нұсқалармен алмастыруға болады.).
      20. «Табиғи бірлестіктер» (6 сағат). Биологиялық жүйе ретінде өсімдіктердің табиғи бірлестіктері (биоценоз — фитоценоз) туралы түсінік. Өсімдіктердің табиғаттағы тіршілігі. Табиғи бірлестіктердің сипаттамасы: мекен ортасы, түрлік құрамы, бірлестіктегі түрлердің саны,белдеулігі, өсімдіктер арасындағы өзара байланыстар.
      Өсімдіктердің табиғи бірлестіктерде бірге тіршілік етуге бейімділіктері. Түрлі белдеулік сатыдағы өсімдіктердің негізгі қасиеттері. Өсімдіктердің, жануарлардың, саңырауқұлақтардың, бактериялардың және олардың тіршілік орталарының жиынтығы ретінде биогеоценоз туралы түсінік.Экожүйелер туралы түсінік. Өсімдіктер бірлестігінің орны және рөлі. Адамның табиғаттағы рөлі. Табиғат байлықтарын үнемді пайдалану, өсімдіктерді қорғау, өсімдік ресурстары мен табиғатты қорғау, өсімдік ресурстары, табиғатты қорғау, экология туралы түсініктер. Қызыл кітап. Туған өлкенің байлықтарын оқып білуде, табиғатты қорғауда, халыққа экологиялық білім таратуда мектеп оқушыларының рөлі.
      Сарамандық жұмыстар:
      «Мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде және мектеп айналасында өсімдіктер бірлестігін құрастырып, оны жабдықтау бойынша жүргізілетін көктемгі жұмыстар», «Бөлме өсімдіктерін көктемгі күтіп-баптау жұмыстары», «Мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде орындалатын жұмыстар», «Жылдың күзгі мезгіліндегі өсімдіктердің тіршілігі».
      Топсеруен:
      «Бірлестіктегі өсімдіктер тіршілігі», «Орман (саябақ) табиғи бірлестік екендігі», «Табиғи бірлестіктегі көктемгі тіршілік». «Жылдың көктемгі маусымындағы өсімдіктердің тіршілігі». Жаз айларына берілетін тапсырма: оқып танысқан тұқымдастардағы өсімдіктердің кеппешөптерін дайындау (шаршыгүлділер, раушангүлділер, алқа және бұршақ тұқымдастары, лалагүлділер, пияз және астық тұқымдастары); осы аталған тұқымдастардың оқып танысқан өкілдерінің тұқымдарынан жинақтама құрастыру, өсімдіктер тіршілігіне фенологиялық бақылау жүргізіп, байқалған өзгерістерді бақылау күнделігіне енгізу, арамшөптердің кеппешөптерін дайындау, көкөністердің, жемістердің, бақша өсімдіктерінің және астық дақылдарының тұқымдарын жинау, жаз айларында өсімдіктердің гүлдеуіне және жеміс түзілуіне, жапырақтардың өзгерістеріне бақылау жүргізу, бөлме және әсемдік өсімдіктерге, және үйдің ауласындағы басқа да өсімдіктерге бақылау жүргізіп, күтім жұмыстарымен айналысу (байқалған барлық өзгерістерді күнделікке енгізу.

3. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      21. 7 – сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.
      22. «Кіріспе» (1 сағат). Зоология - жануарлар дүниесі туралы ғылым. Жануарлардың көптүрлілігі, олардың Жер бетінде таралуы. Жабайы және үй жануарлары.Табиғатта жануарлардың өзара байланысы. Жануарлардың табиғи бірлестіктердегі орны мен рөлі. Жануарлар тіршілігінің адамға тәуелділігі. Жануарларға жағымсыз әсер ету және қамқорлық жасау. Жануарларды қорғау.
      23. «Жануарларды жіктеу» (2 сағат). Жануарлардың негізгі жүйелік топтары: Дүние, Дүние тармағы, Тип, Класс, Отряд, Тұқымдас, Туыс, түр, популяция. Жануарларды жіктеудің маңызы. Зоология ғылымының қысқаша даму тарихы. Зоологияның Қазақстан Республикасында ғылым ретінде дамуы.
      24. «Біржасушалы жәндіктер (жануарлар) дүние тармағы немесе Қарапайымдар типі» (4 сағат).
      1) «Бір жасушалы организмдер ретінде қарапайымдардың жалпы сипаттамасы». Қарапайымдардың табиғаттағы алуантүрлілігі. Олардың су қоймаларында, топырақта және адам мен өсімдік организмінде кездесетін саналуан өкілдері;
      2) «Тамыраяқтылар» (1 сағат). Кәдімгі амеба. Сыртқы және ішкі құрылысы (цитоплазма, ядро, вакуольдері). Біржасушалы организмдердің тіршілік әрекеттері: қозғалысы, қоректенуі,тыныс алуы, ыдырау өнімдерін шығаруы, осмостық реттелуі, көбеюі,циста түзуі;
      3) «Талшықтылар» (1 сағат). Жасыл евглена — жануарлар мен өсімдіктерге тән белгілердің қатарынан екеуін де алып жүрген қарапайым жәндік. Колониялы талшықтылар;
      4) «Инфузориялар» (2 сағат). Кірпікшелі кебікше — күрделі құрылысты қарапайым жәндік. Жынысты көбеюі. Жер бауырлап қозғалатын және отырықшы инфузориялар. Ірі қара малдармен селбесіп тіршілік ететін ифузориялар. Ауру қоздырғыш қарапайымдар: дизенериялық амҰба, безгек паразиті. Дизентриялық амебаны жұқтырудың алдын алу. Безгек ауруы таралған аймақтар. Безгекпен күресу. Қарапайымдылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Зертханалық жұмыс: Ашық су қоймасынан не аквариумнан алынған су тамшысын микроскоп астында қарап, қарапайымдардың өкілдерін табу.
      25. «Көпжасушалы жануарлар дүние тармағы» (4 сағат):
      1) «Ішекқуыстылар тип»і (3 сағат). Ішекқуыстылар типінің жалпы сипаттамасы.Тұщы су гидрасы. Сыртқы және ішкі құрылысы. Денесінің қосқабаттылығы. Эктодерма. Энтодерма. Жасушаларының әртүрлілігі. Гидраның қоректенуі, тыныс алуы, тітіркенгіштігі, көбеюі, регенерациясы. Табиғаттағы маңызы;
      2) «Теңіз ішекқуыстылары» (1 сағат). Олардың көптүрлілігі және маңызы. Маржан полиптері және медузалар. Ішекқуыстылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.
      26. «Жалпақ, Жұмы және Буылтық құрттар типтері» (9 сағат):
      1) Құрттардың жалпы сипаттамасы. Құрттардың алуантүрлілігі. Құрттардың типтері. Табиғатта емін-еркін тіршілік ететін және паразиттік құрттардың негізгі топтары. Мекен ету орталары;
      2) «Жалпақ құрттар типі» (3 сағат). Ақ сұлама — табиғатта емін-еркін тіршілік ететін жалпақ құрттардың өкілі. Сыртқы құрылысы. Екі жақты симметриялығы. Дене жамылғысы. Бұлшық еттері. Жүйке жүйесі мен сезім мүшелері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі.Сиыр цепені — жалпақ таспа құрттардың өкілі. Оның құрылыс ерекшелігі мен паразиттік тіршілікке бейімділігі. Даму циклы мен иелерін алмастыруы. Сорғыш құрттар.Даму циклы және иелерін алмастыруы;
      3) «Жұмыр құрттар типі» (3 сағат). Жұмыр құрттардың жалпы сипаттамасы. Нематодтар, Ішексорғы (аскарида), үшкір құрт (острица) тағы басқа да нематодтар. Олардың құрлысы, мен тіршілік әрекеттері,адам және жануарлар үшін маңызы. Адамның және ауыл шаруашылығы жануарларының паразиттік құрттарын жұқтырудан сақтану. «Паразитизм» түсінігі және оның биологиялық мәні. Паразит пен иесінің өзара қарым-қатынасы. Паразиттік құрттардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;
      4) «Буылтық құрттар типі» (3 сағат). Буылтық құрттардың көптүрлігі. Шұбалшаң. Мекен ету ортасы. Сыртқы және ішкі құрылысы. Ұлпалар және мүшелер туралы түсінік. Қозғалуы. Асқорытуы, қан айналымы, зәр шығаруы, тыныс алуы. Көбеюі және дамуы. Шұбалшаңның биогеоценоздардағы,табиғаттағы және жануарлар дүниесінің даму тарихындағы орны мен маңызы. Зертханалық жұмыс: «Шұбалшаңның қозғалу ерекшелігін, тітіркендіргіштерге жауап қайтару реакциясын бақылау», «Сыртқы құрылысымен танысу», «Даяр дымқыл препараттағы құрттың ішкі құрылысына назар аударып зерттеу».
      27.«Ұлулар типі (3 сағат):
      1) Ұлулардың жалпы сипаттамасы. Олардың көптүрлігі. Түрлі класс өкілдерінің мекен ортасына байланысты құрылысы мен мінез-құлық ерекшеліктері. Бақалшақтарының енжар қорғаныштық рөлі;
      2) «Бауыраяқты ұлулар класы» (1 сағат). Үлкен тоспаұлуы (немесе жүзім ұлуы) және жалаңаш шырыш, олардың мекен орталары. Құрылысы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі және дамуы. Биоценоздардағы рөлі және практикалық маңызы;
      3) «Қосжақтаулы ұлулар класы» (1 сағат). Айқұлақ және мидиялар. Олардың мекен орталары. Құрылыс ерекшеліктері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі. Биоценоздағы рөлі және практикалық маңызы;
      4) «Басаяқты ұлулар класы» (1 сағат). Сегізаяқтар, кальмар, каракатица. Олардың құрылыс ерекшеліктері. Қозғалуы, Қоректенуі. Мінез-құлығы. Биоценоздағы рөлі және практикалық маңызы. Зертханалық жұмыс: «Ұлулардың сыртқы құрылысын зерттеп білу және салыстыру», «Тоспаұлудың (немесе жүзім ұлуының) қозғалу ерекшелігін, сыртқы тітіркендіргіштерге жауап қайтару реакциясын бақылау», «Бақалшағының пішінін, оның сыртқы және ішкі қабаттарының құрылысын қарап зерттеу», «Әртүрлі тұщы су және теңіз ұлуларының бақалшақтарын салыстырып зерттеу».
      28. «Буынаяқтылар типі» (14 сағат):
      1) Буынаяқтылар типінің жалпы сипаттамасы. Буынтаяқтылардың буылтық құрттармен ұқсастығы және айырмашылығы.
      2) «Шаянтәрізділер класы» ( 4 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Өзен шаяны. Мекен ортасы және тіршілігі. Құрылыс ерекшелігі. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі. Басқа шаянтәрізділер. Шаянтәрізділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;
      3) «Өрмекшітәрізділер класы» (4 сағат). Өрмекшітәрізділердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Өрмекшінің сыртқы құрылысы. Мекен ортасы, тіршілік ету ерекшеліктері және мінез -құлығы. Өрмектіңқұрылысы мен рөлі. Өрмекшілердің биогеоценоздардағы рөлі. Кенелер. Мекен ортасы паразиттік тіршілік етуі. Сыртқы құрылысындағы және мінез-құлығындағы ерекшеліктері. Кенелердің ауру қоздырғыштарын тасымалдауы. Кенелер жұқтыратын энцефалит ауруы. Кенелерден қорғану шаралары. Кенелердің табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі;
      4) «Бунақденелілер класы» (6 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Бунақденелілердің көптүрлілігі. Олардың сыртқы құрылысының ерекшеліктері (мысалы зауза қоңызының немесе бөлме шыбынының, тағы басқа). Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Бунақденелілердің көбеюі және дамуы. Даму типтері. Шала түрленіп дамитын бунақденелілердің негізгі отрядтары: тікқанаттылар, теңқанаттылар және қандалалар. Толық түрленіп дамитын бунақденелілердің негізгі отрядтары: көбелектер, инеліктер, қатқылқанаттылар (қоңыздар), қосқанаттылар, жарғаққанаттылар. Осы отрядтардың бірқатар өкілдері орман және ауылшаруашылығы өсімдіктерінің зиянкестері. Бунақденелілерді қолға үйрету, мысалы тұт және емен жібек көбелектері. Бунақденелілер - адам ауруларын тасымалдаушылар. Ауру тасымалдаушылармен күресу. Аралар мен құмырсқалар - қоғамдасып тіршілік ететін бунақденелілер. Олардың тіршілігі мен отбасын құру ерекшеліктері. Мінез-құлықтары. Түйсігі (инстинкт). Аралардың және басқа жарғаққанаттылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Бунақденелілердің шөпқоректі, жыртқыш, паразиттік өкілдері. Олардың биоценоздық және практикалық маңызы. Зиянкес бунақденелілермен күресудің биологиялық әдісі. Бунақденелілерді қорғау. Зертханалық жұмыстар: «Бөлме шыбынының сыртқы құрылысы». «Жеміс шыбыны дрозофиланың дернәсілін және ересек дарағын қарап, оның құрылыс ерекшеліктеріне назар аудару». «Бау және бақша зиянкестерінің жинақтамасын зерттеп қарау». «Зиянкес бунақденелілерді ажырата білу».
      29. «Желілілер типі» (28 сағат):
      1) Желілілер типіне қысқаша сипаттама;
      2) «Бассүйексіздер тип тармағы» (1 сағат). Қандауырша — бассүйексіздер тип тармағының өкілі. Мекен ортасы және құрылыс ерекшеліктері. Қандауыршаның табиғаттағы рөлі және практикалық маңызы;
      3) «Балықтар класс үсті» ( 5 сағат). Балықтарға жалпы сипаттама. Шеміршекті балықтар класы. Сүйекті балықтар класы. Сүйекті балықтардың құрылысындағы ерекшеліктер. Сыртқы құрылысы. Дене бөліктері мен жамылғысы. Балықтардың қозғалуында жүзбеқанаттардың рөлі. Сезім мүшелерінің орналасуы және маңызы. Сүйекті балықтың ішкі құрылысы: тірек — қимыл, жүйке, асқорыту, тыныс алу, қан айналым және зәр шығару жүйелері. Торсылдағы және оның маңызы. Балықтардың көбеюі және дамуы. Мінез-құлық ерекшеліктері. Өрістеуі (миграция) өсімталдығы және ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Балықтарда түйсіктің (инстинкт) байқалуы. Популяция туралы түсінік. Шеміршекті балықтар класы: акулалар, скаттар. Шеміршекті балықтардың көптүрлілігі. Бекірелер. Бекірелердің маңызы және оларды қайта көбейтіп қалпына келтіру шаралары.Қостынысты балықтар. Саусаққанатты балықтар, олардың құрылықтың омыртқалы жанауарлардың шығу тегіндегі маңызы. Балықтардың түрлі тіршілік орта жағдайларына бейімділіктері. Балықтардың кәсіптік маңызы. Кәсіптік балықтардың негізгі топтары: майшабақтар, сетінектер (трескалар), көзауықтар (камбалалар), тұқы балықтар (карптар) және тағы басқалар. Балықтар байлығын үнемді пайдалану, оларды қорғау және көбейту. Балықөсіру зауыттары және олардың маңызы. Тоған шаруашылығы. Сазан және оның қолға үйретілген формасы — тұқы балық (карп). Тоған шаруашылығында өсірілетін балықтардың басқа да түрлері. Балықтарды жерсіндіру. Жерсіндірудің биологиялық және шаруашылықтық негіздемесі. Аквариумдық балықшаруашылығы. Зертханалық жұмыс: «Сулы ортадағы тірі балықтарды бақылау», «Олардың сыртқы құрылысына назар аударып зерттеу», «Қабыршақтарындағы дөңгелектеу келген сызықтарға қарап балықтың жасын анықтау», «Балықтың қаңқасын қарап зерттеу», «Балықтың ішкі құрылысына қарап мүшелерін анықтап табу, олардың орналасуына назар аудару»;
      4) «Қосмекенділер класы» (3 сағат). Қосмекенділерге жалпы сипаттама. Бақаның сыртқы және ішкі құрылысы. Оның қосмекенді тіршілігі. Қоректенуі. Қосмекенділер тіршілігінің жылдық циклы. Қыстақтары. Бақалардың көбейуі және дамуы. Қосмекенділердің түрөзгерістері. Дернәсілдерінің балықтарға ұқсастығы. Қосмекенділердің көптүрлілігі. Құйрықты (тритон, саламандра) және құйрықсыз (құрбақа, көл бақасы, шұбар бақа, тоған бақасы) қосмекенділер. Қосмекенділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қосмекенділерді қорғау. Өліп біткен қосмекенділер және олардың ертедегі саусаққанатты балықтардан пайда болуы. Зертханалық жұмыс: «Тірі бақаларға бақылау жүргізу». «Бақаның сыртқы құрылысын зерттеп білу. Қаңқасының ерекшелігіне назар аудару». «Даяр ылғал препараттан бақаның ішкі құрылысына қарап мұқият зерттеу»;
      5) Жорғалаушылар класы (4 сағат). Жорғалаушылар класына жалпы сипаттама. Құрлықтық-ауалы тіршілік ортасы. Жорғалаушылардың сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері (мысалы кесіртке).Құрлықтық-ауалы ортада тіршілік етуге бейімділігі. Қоректенуі және мінез-құлығы. Тіршілігінің жылдық циклы. Көбеюі және дамуы. Жыландар, оның түрлері. Жыландар мен кесірткелердің ұқсастығы және айырмашылықтары. Жыланның ұлы аппараты. Жылан уының әсері. Жыланның шағуынан қорғану және улы жылан шаққан жағдайда көрсетілетін алғашқы көмек. Жорғалаушылардың басқа отрядтары: тасбақалар, қолтырауындар. Жорғалаушылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Жорғалаушыларды қорғау. Ертедегі жорғалаушылардың алуантүрлері. Олардың жойылу себептері. Жорғалаушылардың ертедегі қосмекенділерден пайда болуы. Зертханалық жұмыс: «Тірі кесірткенің қозғалысын, басқа да тіршілік әрекеттерін бақылау (улы емес жыландарды немесе тасбақаларды бақылауға болады»). «Олардың сыртқы құрылыстарына назар аударып зерттеу». «Кесіртке мен бақаның қаңқаларын салыстыру». Топсеруен: «Өлкетану мұражайына немесе хайуанаттар бағына барып туған өлкенің алуантүрлі жануарларымен танысу»;
      6) Құстар класы (6 сағат). Класстың жалпы сипаттамасы. Құстардың мекен ортасы. Олардың сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері. Құстардың ұшуға бейімділігі. Зат алмасу қарқындылығы. Жылықандылығы. Жорғалаушылармен салыстырғанда жүйке жүйесі мен сезім мүшелерінің, мінез-құлығының, дене жашылғысының, ішкі құрылысының күрделенуі. Көбеюі мен дамуы. Ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Жылдық тіршілік циклы мен маусымдық құбылыстары. Құстардың қайтуы. Құстардың шығу тегі. Археоптерикс. Құстардың көптүрлілігі. Пингвиндер. Қыртөсті (ұшатын) құстар. Таралуы. Құрылыс ерекшеліктері мен тіршілік орта жағдайларына бейімделуі. Құстардың экологиялық топтары: орман және су қоймалары мен жағалауларының құстары, ашық далалы алқаптардың және ауада ұшып жүріп қоректенетін құстар. Бунақденелілермен, жануартектес азықтармен қоректенетін және жыртқыш құстардың пайдасы. Құстарды қорғау және қолға үйрету. Құстардың биогеоценоздардағы және адам өміріндегі маңызы. Кәсіптік құстар оларды тиімді пайдалану және қорғау. Үй құстары: құстардың шығу тегі және аса маңызды қолтұқымдары, оларды адамның пайдалануы. Зертханалық жұмыс: «Құстардың сыртқы құрылысы». «Қауырсынды жамылғысы, қауырсындарының әртүрлі типтері». «Құстардың қаңқасы, ішкі құрылысы (ылғалды препарат)». «Тауық жұмыртқасының құрылысын зерттеу». Топсеруен: «Орман құстарымен танысу (саябақ, мектеп бағының құстары). Тірі құстардың мінез-құлығын бақылау»;
      7) Сүтқоректілер класы немесе Аңдар (9 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Сүтқоректілердің мекен ортасы. Сыртқы және ішкі құрылыс ерекшеліктері. Жорғалаушылармен салыстырғанда дене жамылғысының, асқорыту,тыныс алу, қан айналым, зәр шығару, жүйке жүйелерінің, сезім мүшелерінің, мінез-құлығының күрделенуі. Көбеюі және дамуы. Ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Жылдық тіршілік циклі және маусымдық өзгерістері. Сүтқоректілердің ертедегі жарғалаушылардан пайда болуы. Сүтқоректілердің көптүрлілігі. Жұмыртқасалушылар. Қалталы және ұрықжолдасты сүтқоректілер. Биологиялық ерекшеліктері. Таралу аймақтары және алуантүрлілігі. Ұрықжолдасты сүтқоректілердің аса маңызды отрядтары. Олардың биологиялық ерекшеліктері. Бунақденеқоректілер, қолқанаттылар, кемірушілер, қоянтәрізділер. Жыртқыштар (ит, мысық, аю, сусар тұқымдастары). Ескекаяқтылар. Китәрізділер. Жұптұяқтылар. Тақтұяқтылар. Приматтар. Сүтқоректілердің негізгі экологиялық топтары: ормандарды, ашық далалы алқаптарды, су қоймалары мен олардың жағалауларын, топырақ астында мекендейтін сүтқоректілер. Қолға үйретілген аңдар. Түрлі қолтұқымдары және оларды адамның пайдалануы. Олардың жабайы ата-тектерден шығуы. Сүтқоректілердің маңызы. Олардың табиғаттағы және антропогендік ландшафттардағы сан мөлшерінің реттелуі. Кәсіптік аңдар және кәсіпшілік. Аңдарды жерсіндіру. Сүтқоректілерді тиімді пайдалану және қорғау. Зертханалық жұмыс: «Аңдардың тіршілігін бақылау». «Сыртқы құрылысын, қаңқасының құрылыс ерекшелігін зерттеп білу». «Даяр ылғал препараттардан ішкі құрылысын қарап танысу». Ескерту: (Зертханалық жұмыстарды орындауға қажетті құрал-жабдықтар болмаған жағдайда оларды көрсетілімдермен немесе электрондық нұсқалармен алмастыруға болады). Топсеруен: «Қолға үйретілген және жабайы аңдар тақырыбы бойынша өлкелік мұражайға немесе хайуанаттар бағына бару».
      30. Жерде жануарлар дүниесiнiң дамуы (1 сағат). Жануарлар дүниесінің тарихи дамуы. Жерде жануарлар дүниесі тарихи дамуының дәлелдемелері. Эволюция туралы түсінік. Жануарлар дүниесінің алуантүрлілігі тірі табиғат эволюциясының нәтижесі екендігі. Биологиялық әртүрлілік табиғат пен қоғамның тұрақты дамуының негізі екендігі.
      31. Табиғи бiрлестiктер (1 сағат). Биогеоценоздар, агроценоздар және экожүйелер туралы түсінік. Жануарлардың табиғи бірлестіктердегі орны және рөлі. Табиғи бірлестіктердің трофикалық байланыстары. Қоректік тізбектер. Экологиялық (қуыстар) орындар. Жануарлардың табиғаттағы сан мөлшері және оның ауытқуының себептері. Агроценоздардағы жануарлар сан мөлшерінің ауытқуы. Топсеруен: «Табиғи бірлестіктердегі көктемгі тіршілік». «Сулы ортаның табиғи бірлестіктеріндегі көктемгі құбылыстар».
      32. Қорытынды (1 сағат). Жануарлар дүниесі организмдердің, популяциялар мен түрлердің және бірлестіктердің көптүрлілігінің көрінісі. Тірі табиғаттың құрылым деңгейлері. Жануарлар дүниесін орынды және тиімді пайдалау, қорғау. Біздің ғаламшарымыздағы жануарлар дүниесінің көптүрлілігін сақтауда адам және қоғамның рөлі.

4. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      33. 8 –сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Адам туралы ғылымдар: анатомия, физиология, және гигиена. Өз денсаулығы мен айналысындағы адамдардың денсаулығын сақтау үшін адам организмінің құрылысы мен қызметінің білімдері туралы ғылымдардың қалыптасуына ғалымдардың үлес қосуы. Салауатты өмір салты туралы түсінік. Адамның биоәлеуметтік табиғаты;
      2) «Адам биологиялық түр ретінде. Адам организміне жалпы шолу» (8 сағат). Ішкі мүшелердің топографиясы. Жасуша және оның құрылысы: ядро және цитоплазма, хромосомалар және гендер. Жасушалық мембрана. Жасушаның органоидтары: эндоплазмалық тор, рибосомалар, митохондриялар, лизосомалар, жасуша орталығы. Жасушаның химиялық құрамы: су, минералды тұздар. Органикалық заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар, нуклеин қышқылдары. Жасушалардың тіршілігі. Рибосомалардағы биосинтез процестері, органикалық заттардың энергия бөле отырып жүретін биологиялық тотығу процестері және олардың митохондрияларда аяқталуы. Жасушалардың бөлінуі, олардың өсуі мен дамуы, мамандануы. Тітіркенгіштік және қозғыштық қасиеттері. Адамның негізгі ұлпалары: эпителий, дәнекер, бұлшық, ет, жүйке. Зертханалық жұмыс «Эпителий, дәнекер, бұлшық ет және жүйке ұлпаларын микроскоп астында қарау, немесе «Ұлпалардың құрылысы» атты электрондық нұсқаны көріп танысу»;
      3) «Адам организмінде мүшелер жүйесінің қызмет бірлігі. Мүшелер жүйесі қызметінің гуморальдық реттелуі» (3сағат). Ішкі және сыртқы секреция, аралас секреция бездері. Эндокриндік жүйе. Гормондардың қасиеттері, олардың организм дамуының түрлі кезеңдерінде мүшелер жұмысын реттеудегі маңызы. Бүйрек үсті бездерінің гормондары: адреналин, норадреналин. Олардың қан тамырларына, жүректің жұмысына, бауырға әсері. Зат алмасудағы, организмнің өсуі мен дамуындағы гормондардың рөлі. Гипофиздің жүйке жүйесімен байланысы. Өсу гормоны. Гипофиздік ергежейлілер мен алыптар. Қалқанша без, оның гормонының зат алмасуға, өсу мен дамуға әсері. Тағамдық заттарда йодтың жеткіліксіздігіне байланысты қалыптасатын қалқанша без аурулары. Қалқанша бездің қызметі жеткіліксіз болып төмендеген жағдайда: жас балаларда кретинизм, ал ересек адамдарда шырыштық немесе сілемейлі ісік ауруы қалыптасады. Қалқанша без қызметінің шамадан тыс жоғарылауы базедов ауруына себепші болады. Қазақстанда қалқанша без ауруларының алдын алу мақсатында топырақ пен судағы йодтың мөлшері жеткіліксіз аудандарда бұл жағдайдың қатаң есепке алынуы. Бүйрек үсті бездері, гипофиз және қалқанша без гормондарының жыныстықжетілуді реттеудегі рөлі. Жыныс бездерінің дамып жетілуі және олар бөліп шығаратын гормондардың екінші реттік жыныс белгілерінің қалыптасуына әсері. Ұйқыбез бөліп шығаратын инсулин гормонының қандағы глюкоза мөлшерін реттеудегі рөлі. Ұйқыбез қызметінің төмендеуінен болатын қантты диабет ауруының қалыптасуы. Көрсетілім. «Суы мен топырақ құрамында йод жетіспейтін аймақта тұратын, қалқанша бездері ұлғайған бірнеше әйелдің портреттерін көрсету (Рубенс бойынша)»;
      4) «Жүйке жүйесі» (5 сағат). Жүйке жүйесінің маңызы, оның құрылысы мен қызметі. Нейронның құрылысы: нейрон денесі, дендриттер, аксон, рецептор, синапс. Қозу және тежелу органимзді реттеуге қажетті жағдайлар екендігі. Синапстар арқылы ақпараттың берілуі. Рефлекс және рефлекстік доға: рецептор және сезімтал, ендірме, қозғалтқыш нейрондар, синапс, жұмыс атқарушы мүшелер. Жүйке жүйесінің орталық және шеткі бөлімдері. Жұлын. Жұлынның ақ және сұр заттары, орталық өзегі. Жұлыннан шығатын жүйкелер. Жұлынның маңызы, оның рефлекстік және өткізгіштік қызметі. Ми. Мидың сұр және ақ заттары. Мидың қыртысы және ядролары, мидан шығатын 12 жұп жүйкелер. Мидың бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі: сопақша ми, көпір, мишық, ортанғы және аралық ми, үлкен ми сыңарлары. Ми бөліктері және үлкен ми сыңарлары қыртысының аймақтары: қимыл-қозғалыс, тері-бұлшық, ет, көру, есту, иіс сезу, дәм сезу. Еркін қозғалысты қамтамасыз етуде маңдай бөлігінің рөлі. Ми қыртысының сөйлеу орталықтары. Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі.Көрсетілім. Сопақша мидың рефлекстері: көзді жыпылықтату, жұтыну. Мишықтың қызметі: қимылды үйлестіру, тепе-теңдікті сақтау.Зертханалық жұмыс: «Тізе рефлексін зерттеу», «Терінің тітіркенуі кезінде жолақтардың түзілуін бақылау: вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлімінің әсерінен терідегі қан тамырлары тарылып теріде ақ жолақтар көрінеді, ал одан кейін байқалатын қызыл жолақтардың парасимпатикалық бөлімнің әсерінен қан тамырларының кеңеюіне байланысты жүреді», «Көзді жыпылықтату рефлексінің түзілуі және оның тежелуі»;
      5) «Сезім мүшелері – анализаторлар» (4 сағат). Сезім мүшелері және анализаторлар туралы түсінік. Анализаторлардың қасиеттері, олардың маңызы және өзара байланысы.Көру мүшесі. Көздің құрылысы мен қызметі. Көру анализаторлары. Түрлі кескін, бейнелерді анықтап ажыратуда үлкен ми сыңарлары қыртысының рөлі, ондағы көру орталығы. Көздің зақымдануы және аурулары. Сығырлық және қырақтылық, олардың алдын алу. Көру гигиенасы. Көз зақымданғанда көрсетілетін алғашқы көмек. Ландшафт экологиясы және көруге жайлы жағдай. Есту мүшесі және есту анализаторы, оның маңызы. Сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақтың құрылысы және қызметі. Есту анализаторының бөліктері. Дыбыстарды ажыратып тануда үлкен ми сыңарлары қыртысының рөлі, оңдағы есту орталықтары. Есту гигиенасы. Шумен күресу. Есту мүшелерінің аурулары, олардың алдын алу. Тепе-теңдік мүшелері: вестибула аппараты. Қапшықтар мен жартылай иірім өзегінің құрылысы мен қызметі. Сипап сезу, иіс сезу, дәм сезу мүшелері мен олардың анализаторлары. Бұлшық ет сезімінің рөлі. Анализаторлардың өзара әрекеті. Көрсетілім. «Белгісіз заттардың иісін анықтау тәсілдері». Зертханалық жұмыс:«Көздің нұрлы қабығы мен көзбұршақтың қызметін анықтау, Соқыр дақты табу, Құлақтың есту мүмкіндігін анықтау, Саусақтардың ұшындағы төмпешіктердегі және сыртқы бетіндегі сезімталдықты анықтау»;
      6) «Тірек-қимыл жүйесі» (6 сағат). Сүйектер, бүлшық ет, сіңірлер-тірек қиымыл жүйесінің құрамдас бөліктері. Олардың маңызы. Қаңқа сүйектерінің байланысуы. Буындардың құрылысы. Сүйектердің құрамы және құрылысы, олардың пііпіндері мен қызметі. Түтікті сүйектердің ұзарып және жуандап өсуі. Сүйектің ішкі құрылысы: сүекқап, тығыз және кеуекті заттар, түтікті сүйектің қуысы, сүйектің қызыл және сары кемігі, сүйектің қызыл кемігінің қан тұзілудегі рөлі.Қаңқаның негізгі бөлімдері: бассүйек, түлға қаңқасы, иық және жамбас белдеулерінің қаңқасы, қол-аяқ қаңқасы. Омыртқа жотасының бөлімдері. Адам қаңқасының ерекшеліктері. Сіңір созылғанда, буын шыққанда және сүйек сынғанда көрсетілетін алғашқы көмек. Бұлшық ет, бұлшық ет типтері, олардың құрылысы мен маңызы. Адам организміндегі бүлшық еттердің негізгі топтары. Бұлшық еттердің жүмысы. Бұлшық етқозғалысының реттелуі. Бұлшық ет жиырылудың және динамикалық жүмысының энергетикасы. Дене сымбатының бұзылуы мен жалпақтабандылық қалыптасудың алдын алу. Гиподинамияның салдары. Қаңқа мен бұлшық еттің дұрыс қалыптасуына жаттықтырудың әсері. Күнделікті дене еңбегін дұрыс ұйымдастыру: ертеңгілік жаттығулар, дене шынықтыру сабағы, спортпен шүғылдану. Көрсетілім: «Қолын жоғары көтеріп, алақанын жоғары не төмен қаратып қолын айналдырып қозғалыстар жасау арқылы иық белдеуі сүйектерінің атқаратын рөлін өзіндік бақылау. Бұлшық еттердің динамикалық және статикалық жұмыс атқаруы барысында қажуы. Дене бітімінің дұрыстығын және жалпақтабандылықтың анықтау тәсілдерін қолдану. Білекке шендеуіш салу және оны қолда бар заттардың көмегімен бекіту. Модельдік тәжірибе көрсету: бірдей екі бет қағаздың біреуін түтік тәрізді орап, олардың беріктігін салыстыру»; Зертханалық жұмыс: «Кальцийсіздірілген және күйдірілген сүйектің қасиеттерін зерттеу, Омыртқа жотасының иілгіштігін, бұлшық еттер мен сүйектерінң орналасуын анықтау,.Организмнің өсу және даму деңгейін антропометрлік әдіспен анықтау»;
      7) «Организмнің ішкі ортасы» (7 сағат). Қан, ұлпа сұйықтығы және лимфа-организм ішкі ортасының құрам бөліктері. Олардың айналымы және байланысы. Қанның құрамы: плазма және формалы элементтер- эритроциттер, тромбоциттер, лейкоциттер. Қанның ұюында тромбоциттердің рөлі. Эритроциттердің оттек пен көмірқышқыл газын тасымалдауы. Гемоглобиннің рөлі. Артериялық және веналық қан. Лейкоциттер, олардың құрылысы мен қызметі. И.И.Мечников, фагоцитоздың ашылуы. Қабыну процестері. Лимфоциттердің қызметі, иммунитет. Иммундық жүйенің мүшелері: қызыл сүйек майы, тимус, лимфа түйіндері. Иммундық реакция. Антигендер және антиденелер. Ауру қоздырғыш микробтар мен вирустардың жұқпалы аурулар дамуындағы рөлі. Э.Дженнер және Л.Пастер. Вакциналар мен емдік сарысулардың ойластырылып шығарылуы. Енжар және белсенді, табиғи және жасанды иммунитет. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы ). (СПИД) алдын алу. Қан топтары және қан құю. Зертханалық жұмыс: «Адам қанын микроскоп астында қарап, құрылысымен танысу»;
      8) «Жүрек-қан тамырлары жүйесі» (5 сағат). Жүректің құрылысы. Жүрекшелер мен қарыншалардың қызметі. Жүрек қақпақшалары. Жүрек жүмысының кезеңдері. Қан тамырлары: артериялар, капиллярлар, веналар. Веналық қақпақшалары. Қанайналымның үлкен және кіші шеңберлері. Лимфаайналымы. Қанның тамырлардың бойымен қозғалуы. Қанның артериялық қысымы, оны өлшеу тәсілдері; жоғарғы және төменгі артериялық қысым; гипертония және гипотония, олардың себептері. Миокард инфаркті. Жүрек- қантамырлар жүйесінің жүмысын бұзатын экологиялық және әлеуметтік себептер мен жағдайлар. Тамырдың соғуы (пульс). Организмде қанның таралуы. Жүрек және қан тамырлар жүмысының реттелуі. Жүрек жұмысының автоматизмі. Орталық жүйке жүйесінің қатысуымен жүрек жүмысының рефлексті реттелуі. Гуморальдық реттелу. Шамадан тыс бұлшық ет әрекетінің жүрек пен қантамырларына әсері. Жүректі жаттықтырудың маңызы. Жүрек- қантамырлар жүйесі жұмысының сынамалары-адамның өзін-өзі бақылауамалы екендігі. Капиллярлық, веналық және артериялық қан кетуде көрсетілетін алғашқы көмек. Аяқ-қол қан тамырлары зақымданған кезде жгутты пайдаланып көмек көрсету. Мүрыннан қан кеткенде көрсетілетін алғашқы көмек. Көрсетілім: «Сфигмоманометр және фонендоскоптың көмегімен артериялық қысымды өлшеу; бұрауышты пайдаланудың тәсілдері». Зертханалық жұмыс: «Жарақаттанған саусақты қатты қысып байлау себепті веналық қақпақшалар жабылып, қолды төмен түсіргенде саусақтың веналық қан тамырларында қан айналым тоқтайды. Тамырдың соғуын қолдың білезігінен кәрі жілік артериясын саусақпен басып өлшейді; Жүрек қан-тамырлар жүмысын тексеру үшін адамды 20 рет отырғызып-түрғызудың алдындағы және одан кейінгі тамыр соққыларын салыстырып анықтайды»;
      9) «Тыныс алу» (3 сағат). Тыныс алудың маңызы. Тыныс алу мүшелері: ауа тасымалдайтын жолдар және өкпе. Мұрын қуысында ауаның тазаруы және жылынуы. Аңқа, жұтқыншақ, көмекей (көмей). Дыбыс сіңірлері, олардың дыбыс шығарудағы және сөйлеудегі рөлі. Кеңірдек және негізі бронхылар. Өкпенің құрылысы: өкпеқап, бронх ағашы, өкпе көпіршіктері (альвеолалар). Өкпедегі және ұлпалардағы газ алмасу. Тыныс алу қозғалыстары.Тыныс алу қозғалыстарының реттелуі. Сопақша мидағы тыныс алу орталығының рөлі. Тыныс алу орталығының жұмысына үлкен ми сыңарларының әсері. Қорғаныш рефлекстері: жөтелу және түшкіру. Тыныс алудың гуморальдық реттелуі: қан құрамындағы көмірқышқыл газы мөлшерінің тыныс алу орталығына әсері. Тыныс алу мүшелерінің аурулары: тұмау, өкпе туберкулезі - ауа арқылы берілетін аурулар. Кох таяқшасы - туберкулездің қоздырушысы. Өкпенің қатерлі ісігі. Флюорография - өкпе ауруларын ең алғашқы кезеңдерінде диагностикалау жолы. Тыныс алу гигиенасы. Адам денсаулығына таза ауаныңмаңызы. Химиялық заттармен, бактериялар жәневирустармен ластанған ауаның әсеріне тыныс алумүшелерінің тез шалдыққыштығы. Аллергия. Атмосфералық ауаны ластанудан қорғау. Ауақұрамындағы зиянды заттар концентраңиясының шегі туралы түсінік. Темекі шегу қауіп-қатердің факторы екендігі. Шаң-тозаңмен күрес. Өкпенің тіршілік сиымдылығы, оның өлшемі. Тыныс алу гимнастикасы. Тыныс алу мүшелері зақымданған жағдайда: ауа тасымалдау жолдарына бөгде заттардың енуі, суға кету, түншығу, топырақ астында қалу кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Жасанды тыныс алдыру және жүрекке тікелей емес массаж жасау. Көрсетілім: «Тыныс алу және тыныс шығару кезінде көкірек қуысының (кеуденің) сыртқы шеңберін өлшеп салыстыру». Сарамандық жұмыс. «Тыныс алу тоқтап қалған кезде алғашқы көмек көрсету»;
      10) «Ас қорыту» (6 сағат). Тамақтанудың маңызы. Тағамдық өнімдер және қоректік заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар, витаминдер, су, минералды тұздар. Тағам-денсаулықтың ас маңызды экологиялық факторы. Тағамдық өнімдердің экологиялық тазалығы. Ас қорытудың маңызы. Ас қорыту жүйесі: ас қорыту жолы (ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, ішек), ас қорыту бездері (сілекей бездері, асқазан бездері, үйқыбез, бауыр, ішек бездері). Астың ауыз қуысында қорытылуы. Тістің құрылысы мен қызметі, сүт тістердің тұрақты тістермен алмасуы. Тістің күтімі. Астын корытылуында сілекейдің маңызы. Жұту. Бөбешік пен тілшенің қызметі-жұтылған тамақтың тыныс жолына түсуіне мүмкіндік бермейді. Жұтқыншақ бадамша бездері, олардың қызметі. Астың асқазанда қорытылуы. Асқазан сөлі ферменттерінің нэруыздарға әсері. Ұйқыбез сөлі мен бауырдан бөлінетін өттің әрекетінен астың ұлтабарда қорытылуы. Ішек сөлінің ас қорытылуға әсері. Тағамның құрамындағы нәруыздардың аминқышқылдарына дейін, майлардың глицерин мен май қышқылына, ал көмірсулардың глюкоза молекулаларынадейін толық қорытылуы. Астың сіңірілуі. Аш ішек бүрлерінің құрылысы мен қызметі. Ас қорытуда тоқ ішектің рөлі. Ас қорытудың реттелуі. Ашығу және тамаққа тою. Шартсыз және шартты сілекей бөліну рефлекстері. Олардың тежелуі. Тамақтану және денсаулық. Ас қорыту мүшелерінің жұқпалы аурулары: тырысқақ,дизентерияжәне басқа ауру қоздырғыштары, осы аурулардың тасымалдаушылары. Алдын алу шаралары: шыбындармен, тарақандармен күресу, жеке бастың гигиенасын сақтау. Паразиттік құрттар туғызатын аурулардың алдын алу. Тағамнан улану, алғашқы көмек көрсету шаралары. Тағамдық өнімдерді сақтау және пайдалану ережелері. Көрсетілім: «Үстіңгі және астыңғы жақ сүйектерінің бассүйекке байланысу ерекшелігі. Асқазан сөлінің нәруыздарға әсерін тәжірибе жүргізіп бақылау»; Зертханалық жұмыс. «Қайнатылған крахмалға сілекейдің әсерін байқау»;
      11) «Зат алмасу және энергия айналымы» (3 сағат). Организм құрылымын қалпына келтіру, олардың өсуі мен энергия жинақтауы үшін қоректік заттардың маңызы. Тамақтанудың мөлшері және оның организмін энергия жұмсау шамасына байланысы. Негізгі және жалпы алмасу. Қоректік заттардың энергия сыйымдылығы. Адамның жасына, жынысына, дене еңбегінің белсенділігіне байланысты тамақтану мөлшерін анықтау. Витаминдер, олардың ферменттермен және басқа биологиялық белсенді заттармен байланысы. Витаминдердің болмауы (авитаминоз), жеткіліксіздігі (гиповитаминоз) немесе артық мөлшерде (гипервитаминоз) болуы. А витамині болмаса ақшам соқыр ауруы, В1 витамині болмаса -бери-бери ауруы, С витамині болмаса— қырқұлақ (цинга), ал Д витамині болмаған жағдайда мешел (рахит) ауруы дамиды. Бұл аталған витаминдердің гиповитаминозы. Тағам құрамындағы витаминдерді сақтау. Витаминдер- антиоксиданттер. Майда және суда еритін витаминдер. Көрсетілім. Витаминдік препараттар. Зертханалық жұмыс: «Тамыр соғуының санына сәйкес шамамен энергия жұмсау мөлшерін анықтау. Тамақтану мөлшерін анықтау, тамақ рационын құру»;
      12) «Зәр шығару» (2 сағат). Ыдырау өнімдерін өкпе, бүйрек, тер бездері арқылы сыртқа шығару оның маңызы. Зәр шығару мүшелері: бүйрек, несеп ағар, қуық, зәр шығару өзегі. Бүйректің құрылысы. Нефрондар, олардың құрылысы. Бүйректің қыртысты және ми қабаттары, бүйрек пирамидалары, зәр түзілу. Организм ішкі ортасының тұрақтылығын сақтауда бүйректің рөлі: ыдырау өнімдерінің сыртқа шығарылуы, ішек бүрлері арқылы сіңірілген заттардың қайта сүзілуі. Бүйрек жұмысының реттелуі.Бүйрек ауруларының алдын алу. Өрлеме және төмен түсетін инфекциялар. Тамақтану режімін бұзу немесе экологиялық ластанған су мен тағамдық өнімдерді пайдалану бүйрек ауруларының себебі екендігі.Ішімдіктің зияны. Су мен минералды заттардың организм үшін маңызы. Су ішу режімі. Көрсетулер. Сүтқоректі жануардың бүйрегі (ылғал препарат), оның құрылысы. Табиғи су көздерінде органикалық заттарды анықтау (йодты түссіздендіру арқылы). Зертханалық жұмыс: «Еріген қар суының мөлдірлігін анықтау арқылы оның ластану дәрежесін бағалау»;
      13) «Тері және жылу реттелу» (2 сағат). Терінің тосқауылдық (барьер), қорғаныштық рөлі. Терінің құрылысы: эпидермис, нағыз тері (дерма), майлы шел қабаты (гиподерма). Тер және май бездері, терінің қан тамырлары, рецепторлары, олардың қызметі. Тері туындылары: шаш және тырнақтар. Терінің типтері: майлы, құрғақ және қалыпты тері. Тері күтімі. Тері жамылғысының жарақаттануы, диетаның бұзылуы, гормональдық реттелудің жеткіліксіздігі, аллергендермен жанасу, витаминдердің жетіспеуі тері ауруларының себебі екендігі. Терінің күюі және үсуі кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Паразиттік саңырауқұлақтар тудыратын тері аурулары. Қотыр кенесі-қышыма қотыр ауруының қоздырғышы. Жылу реттелуде терінің рөлі. Адамның суық және ыстық климатқа бейімделуі. Шынығу. Жылу өту және күн өту кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Жылутүзілу және жылуберудің реттелуі арқылы дене температурасының тұрақты сақталуы. Терінің және киімнің гигиенасы. Көрсетілімдер: «Жылуреттегіш көрсеткіші мен бақылау лампысы бар электр үтігін мысалға алып жылуреттелуді түсіндіру». Зертханалық жұмыс: «Қолдың алақанын және сыртқы бетін ұлғайтқыш әйнекпен (лупа) қарап зерттеу. Терінің терморецепторларын (суық және жылу), жанасу рецепторларын табу. Майлық қағаздың көмегімен беттің түрлі учаскелеріндегі терінің майлылығын анықтау»;
      14) «Организмнің жеке дамуы» (4 сағат). Адамның жыныс және жас ерекшеліктері. Болашақ нәрестенің жынысы. Жыныс хромосомалары. Адамның дамып жетілуінде биологиялық және әлеуметтік факторлардың рөлі. Аналық жыныс жүйесі. Жұмыртқа жасушасының дамуы. Етеккір кезеңдері: овуляция, менструация. Аталық жыныс жүйесі: Сперматогенез. Поллюциялар. Бозбалалар мен бойжеткен қыздардың жыныстық жетілуі. Биологиялық және әлеуметтік жетілу. Жөнсіз ерте некелесу, түсік тастау қауіптілігі, бедеулік, олардың жалпы биологиялық және әлеуметтік маңызы. Отбасын құруды жоспарлау. Ана мен баланы қорғау. Ұрықтану. Жүктілік. Ұрықтық дамудың алғашқы кезеңдері. Іштегі нәрестенің қалыптасуы және дамуы. Ананың босануы. Жаңа туған нәрестенің күтімі, оның өсіп, жетілуі. Дене бітімінің өзгеруі. Өсу және даму динамикасы. Адам өмірінің кезеңдері, оның биологиялық және күнтізбелік жасы. Тұқым қуалайтын және туа біткен аурулар. Жыныстық жолмен берілетін аурулар: ЖИТС, мерез, гонорея. Темекі шегудің, ішімдіктің, есірткінің организмге зияны. Іштегі баланың ішімдік синдромы. Адам өмірінің түрлі кезеңдеріндегі денсаулығы мен еңбек етуге қабілеттілігі. Қарттарға қамқорлық жасау — әр азаматтың жалпыадамзаттық борышы және мемлекеттің міндеті;
      15) «Мінез-құлық және психика» (7 сағат):
      мінез құлықтың туа біткен түрлері: шартсыз рефлекстер, инстинктер. Мінез-құлықтың жүре пайда болған түрлері: шартты рефлекстер, динамикалық стереотип, ақылды іс-әрекет. Ми қызметінің заңдылықтары. Шартсыз және шартты тежелу. Жүйке орталықтарында қозу мен тежелудің өзара алмасу заңдылығы — индукция құбылысы. Биологиялық ырғақтар. Ұйқы және оның маңызы. Ұйқының кезеңдері. Баяу ұйқы, тез ұйқы. Түс көру. Адамның жоғары жүйке әрекетінің ерекшеліктері. Сөз, сана, еңбек әрекеті. Адамның қоршаған ортаға тәуелділігін жеңуі және оның салыстырмалылығы. Адамның іс-әрекеті —аса маңызды экологиялық фактор. Оның табиғи ортаға әсерінің нәтижелері. Қоршаған ортаны қорғау — Жер бетінде тіршілікті сақтап қалудың ең маңызды шарты. Еңбек пен мәдениет —адамзаттың негізгі жетістіктері. Адамның танымдық әрекеттері:
      түйсіну, сезіну, есте сақтау, елестету, ойлау. Жігерлік процестер: қажеттілікті сезіну, мақсат қою және әрекет ету тәсілін таңдау, ойын іске асыру, нәтижелерін сараптап бағалау және оларды түзету. Еріктің сапасы. Сезім (эмоция): сезімталдық реакциялар (күлкі, жылау), сезімталдық жай-күйі (көңіл-күй, есеңгіреу, жабығу) сезімталдық қарым-қатынас (сезіну), олардың туындауы, дамуы, сөнуі, ауыстырылуы. Зейін:
      еріксіз және ерікті. Зейіннің ауытқуы. Ұмытшақтық және жинақылық. Зейіннің алмасуы. Жұмысқа қабілеттілік: жұмысты игеріп алу, жұмысқа қабілеттіліктің оңтайлы кезеңі,әлсіреу кезеңі. Күн тәртібі. Тұлға және оның қабылеттілігі: тұлғаның қалыптасуы, қажырлылық, мінез, қызығушылық, бейімділік. Мамандық таңдау. Адам және оның биосферадағы орны. Әлеуметтабиғи экожүйе, агросфера;
      көрсетілім: «Адамның шартсыз рефлекстері. Сөзбен бекіту арқылы адамда шартты рефлекс қалыптастыру. Тест жүргізу арқылы байқағыштық, зейін, есте сақтау, ойлаудың консерватизмін тексеру».
      34.Уақыт қоры 2 сағат.

5. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      35. 9 – сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.
      36. «Биологияға кіріспе» (1 сағат). «Жалпы биология негіздері» пәнінің жаратылыстану-ғылыми пәндер жүйесіндегі орны. «Жалпы биология негіздері»-нің мақсаты мен міндеттері. Жалпы биология биологиялық заңдылықтарды зерттейтін және диалектико-материалистік көзқарастарды қолдайтын ғылым салаларының бірі. Тіршілік әлемінің көптүрлілігі. Тірі материяның құрылым деңгейлері. Бүкіл тірі табиғатты түсініп білудегі пәнінің маңызы. Топсеруен. Тіршілік әлемінің көптүрлілігімен танысу мақсатында табиғатқа топсеруен жасау.
      37.Жасуша— тіршіліктің бірлігі (14 сағат):
      1) «Жасушаның химиялық құрамы» (5 сағат). Цитология пәні және міндеттері. Зерттеу әдістері және олардың басқа биологиялық ғылым салалары, медицина, ауыл шаруашылығы өндірісі үшін маңызы. Жасушаның ашылу тарихы. Жасушалық теория — ХІХ ғасырдың ең үлкен жаңалығы. Жасушалық теорияның негізгі қағидалары. Жасуша барлық тірі организмдердің құрылымдық-функциялық бірлігі. Тірі материя химиялық құрамының бірлігі. Өсімдіктер, жануарлар, саңырауқұлақтар мен бактерия жасушаларының химиялық құрамы. Химиялық элементтер, су және басқа бейорганикалық қосылыстар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, нуклеин қышқылдары, АТФ, липидтер, олардың элементарлық құрылысы, жасушадағы рөлі. Ферменттер, тіршілік процестерін реттеудегі олардың рөлі. Зертханалық жұмыс: «Тірі ұлпаларда ферменттердің катализдік белсенділігі»;
      2) «Жасушаның құрылымы мен қызметі» (3 сағат). Жасушалық құрылымдар: цитоплазмалық мембрана, цитоплазма. Эндоплазмалық тор, гольджи жиынтығы және лизосомалар, митохондриялар пластидтер, қозғалу органоидтері, олардың құрылысы мен атқаратын қызметтері; жасушалық қосындылар. Ядро, оның құрылысы және қызметі. Ядроның жетекші рөлі. Прокариоттық және эукариоттық жасушалар, олардың құрылыс ерекшеліктері. Зертханалық жұмыс: «Пияз қабықшасының жасушасындағы плазмолиз және деплазмолиз». «Өсімдік, жануар және бактерия жасушаларының құрылысы».Олардың құрылысындағы айырмашылықтарды табу;
      3) «Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі» (2 сағат). Биологиялық жүйелердегі зат алмасу және өздігінен реттелу. Фотосинтез - күн энергиясының органикалық заттар энергиясына өзгеруі. Биологиялық «аккумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы. Фотосинтездің жарық және қараңғылық сатылары. Судың фотолизі. Органикалық заттардың тотығуы есебінен жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі. Биологиялық тотығу және жану. Анаэробтық гликолиз. Аэробтық гликолиз — оттектің қатысуымен биологиялық тотығу. Электронды тасымалдау тізбегі. Тотықтыра фосфорлану. Митохондриялар — жасушаның энергиялық стансасы. Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі тарауы бойынша алған білімді қорыту және жүйелеу;
      4) «Тұқым қуалау ақпараты және оның жасушада жүзеге асырылуы (4 сағат). Генетикалық ақпарат. Н.К. Кольцов.ДНҚ — нәруыз синтезделу үшін матрица (қалып) болып табылады. ДНҚ-ның екі еселенуі (редупликациясы). ДНҚ тізбегіне сәйкес ақпараттың РНҚ-ның түзілуі. Генетикалық код. Генетикалық кодтың қасиеттері. Нәруыздың синтезі. Транскрипцияның реттелуі. Гендік және жасушалық инженерия. Бактерияларда транскрипция мен трансляцияның реттелуі. Бұл процестердің жоғары сатыдағы организмдерде реттелуі.
      38. «Организмдердің көбейуі және жеке дамуы» (6 сағат):
      1) «Өзін-өзі ұдайы өндіру - тіріге тән жалпылама қасиет» (4 сағат). Митоз жыныссыз көбеюдің негізі екендігі, оның фазалары. Митоздың биологиялық мәні. Организмдердің көбею формалары. Жыныссыз көбеюдің түрлері. Жынысты көбею. Мейоз және биологиялық мәні. Мейоздың фазалары. Сперматогенез. Овогенез. Жануарлар мен гүлді өсімдіктердегі ұрықтану. Ұрықтанудың биологиялық маңызы;
      2) «Организмдердің жеке дамуы» (2 сағат). Организмдердің жеке дамуының элементарлық түсінігі. Жасушалардың бөлінуі, өсуі, жіктелуі, органогенез, даму, қартаю, даралардың өлуі. Ұрықтардың ұқсастығы. Организмнің біртұтастығы. Қоршаған орта өзгерістеріне организмнің бейімделу деңгейлері. Өзін-өзі реттеу. Организм дамуының бастапқы кезеңдерінде сыртқы орта жағдайларының әсері. Биологиялық сағат. Анабиоз.
      39. «Генетика және селекция регіздері» (13 cағат):
      1) «Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтары» (5 сағат). Генетиканың қысқаша даму тарихы. Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтары. Мендель ашқан белгілердің тұқым қуалау заңдылықтары. Тұқымқуалаушылықты зерттеудің гибриодологиялық әдісі. Моногибридтік будандастыру. Бірінші ұрпақ будандарының біркелкілігі. Басымдылық көрсету заңдылығы. Екінші ұрпақта белгілердің ажырауы. Ажырау заңы. Гомозиготалы және гетерозиготалы даралар. Генотип және фенотип. Аллельді гендер. Талдаушы шағылыстыру. Толық және толық емес доминаттылық. Тәуелсіз тұқым қуалау. Гендердің тіркесіп тұқым қуалауы.Жыныстық генетикалық анықталуы. Жыныспен тіркес тұқым қуалау. Гендердің өзара әрекеттесуі. Цитоплазмалық тұқым қуалаушылық. «Ген — белгі» қатынасы. Генотип біртұтас жүйе екендігі. Хромосомалық (ядролық) және цитоплазмалық тұқымқуалаушылық. Сандық және сапалық белгілердің тұқым қуалауына орта жағдайларының әсері. Реакция нормасы. Жыныс генетикасы. Адамның генетикалық әртүрлілігі. Денсаулықтың генетикалық негіздері. Адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері. Адамның генетикалық аурулары. Сарамандық жұмыс: «Қарапайым генетикалық есептер шығару, Өз ататегіңе шежіре құрастыру»;
      2) «Өзгергіштіктің заңдылықтары» (4 сағат). Модификациялық және тұқым қуалайтын өзгергіштік. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің типтері. Гендік мутациялар. Хромосомалық мутациялар. Геномдық мутациялар. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің гомологтік қатарлар заңы. Мутацияларды экспериментальдық жолмен алу. Адамның тұқым қуалайтын өзгергіштігі. Генетика және медицина. Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері. Адамның кейбір тұқым қуалайтын ауруларының алдын алу және емдеу. Резус-фактор. Туыстық некенің жағымсыздығы. Медико-генетикалық кеңес беру. Зертханалық жұмыс:«Модификациялық өзгергіштіктің вариациялық қатарын және вариациялық қисық сызығын құрастыру». «Организмдердің өзгергіштігі»;
      3) «Генетика және селекция» (4 сағат). Жануарларды қолға үйрету селекцияның бастапқы кезеңі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары. Жануарларды қолға үйрету аймақтары. Үй жануарларының шығу тегі. Заманауи селекцияның әдістері. Сұрыптау үшін өзгергіштіктің маңызы. Сұрыптау және оның шығармашылық рөлі, тұқым-қуалаушылық сапасын бағалау. Туыстық будандастыру және оның селекциядағы маңызы. Гетерозис, оны ауыл шаруашылығында қолдану. Полиплоидия. Әріден будандастыру. Жасанды мутагенез, оның селекциядағы маңызы. Селекция жетістіктері. Зертханалық жұмыс: «Жергілікті өсімдік іріктемелерінің фенотиптері».
      40.«Эволюция» (23 сағат):
      1) «Эволюциялық көзқарастардың дамуы. Эволюцияның дәлелдемелері» (4 сағат). Эволюциялық ұғымның шығуы және дамуы. Эволюционизмнің алғышарттары. Ламарктың эволюциялық теориясы. Ч.Дарвин және оның түрлердің пайда болу теориясы. Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясының негізгі ұстанымдары. Эволюцияның синтетикалық теориясының шығуы. Эволюцияның дәлелдемелері. Эмбриологиялық дәлелдемелер. Морфологиялық дәлелдемелер. Палеонтологиялық дәлелдемелер. Эволюцияның биогеографиялық дәлелдемелері. Түр. Түрдің критерийлері. Популация. Зертханалық жұмыс: «Әр түрге жататын өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері»;
      2) «Эволюциялық процестің механизмдері» (7 сағат). Өзгергіштіктің эволюциялық процестегі рөлі. Мутациялық өзгергіштік. Үйлесімдік өзгергіштік. Табиғи сұрыпталу-эволюцияның бағыттаушы факторы. Тіршілік үшін күрес. Түрішілік күрес. Түраралық күрес. Сұрыптаудың тиімділігі. Популяциялар ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары. Қозғаушы сұрыптау. Тұрақтандырушы сұрыптау. Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар. Оқшаулану. Бейімділік. Қорғаушы рең. Жасырушы рең. Мимикрия (еліктеуші рең). Сақтандырушы рең. Бейімділіктің жетілдірілуі және оның салыстырмалы сипаты. Түртүзілу. Эволюциялық процестің негізгі бағыттары. Эволюция бағыттарының арақатынасы. Зертханалық жұмыс: «Организмдердің мекен ортасына бейімделуі», «Өсімдіктердегі ароморфоздар және бунақденелілердегі идиоадаптациялар»;
      3) «Жерде тіршіліктің пайда болуы» (2 сағат). Тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастардың дамуы. Жерде тіршіліктің пайда болуы туралы теориялар Л.Пастердің тәжірибесі. Органикалық молекулалардың абиогендік синтезі. Тіршіліктің пайда болуы жайлы қазіргі көзқарастар. Қазіргі кезде Жерде тіршіліктің пайда болуы мүмкін бе?
      4) «Жерде тіршіліктің дамуы» (6 сағат). Криптозойда тіршіліктің дамуы. Архей. Протерозой. Жануарлардың алуантүрлілігінің жоғарылауы. Палеозой заманында тіршіліктің дамуы. Кембрий. Ордовик. Силур. Девон. Тас көмір. Пермь. Мезозой заманында тіршіліктің дамуы. Триас. Юра. Бор. Кайнозой заманында тіршіліктің дамуы. Палеоген. Неоген. Антропоген. Органикалық дүниенің алуантүрлілігі. Жүйелеудің ұстанымдары. Жүйелеудің шығуы. Жасанды және табиғи жүйелер. Организмдерді жіктеу. Тіршіліктің жасушалық емес формалары — вирустар, фагтар. Тіршіліктің жасушалық формалары. Прокариоттар. Эукариоттар;
      5) «Адамның шығу тегі» (4 сағат). Адам шығу тегінің дәлелдемелері. Адам мен адам тәрізді маймылдардың ұқсастығы мен айырмашылықтары. Еңбек және адамның пайда болуы. Антропогенездің алғышарттары. Алғашқы адамдар. Ежелгі адамдар. Ертедегі адамдар. Осы заманғы алғашқы адамдар. Адам нәсілдері. Нәсілшілдіктің дәрменсіздігі, керітартпалығы.
      41. «Экология негіздері» (11 сағат):
      1) «Экожүйелер» (7 сағат). Экология пәні. Ортаның экологиялық факторлары.Биотикалық оптимум. Организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі.Әртүрлі түр популяцияларының өзараәрекеттесулері. Бірлестіктер. Экожүйелер. Бірлестіктердегі организмдердің қызмет атқаратын топтары. Экожүйелердің мысалдары. Энергия ағымы және қоректік тізбектер. Экологиялық пирамида. Экожүйелердің өнімдері. Экожүйелердің алмасуы. Адамның әрекетіне байланысты экожүйелердің алмасуы. Агроценоздар. Адамның практикалық әрекетінде экологиялық білімді пайдалану;
      2) «Биосфера. Адам әрекетінің биосфераға әсері. Биосфераны қорғау» (4 сағат). Биосфера туралы В.И.Вернадскийдің ілімі. Биосфераның құрамы: тірі зат,түрлік құрамы. Табиғатта көміртек пен азот айналымы. Биосферадағы биохимиялық процесстер. Тірі организмдердің шөгінді жыныстар түзудегі рөлі. Тірі организмдердің топырақ түзудегі рөлі. Адамның биосферадағы рөлі. Ауқымды экологиялық проблемалар. Озон қабатының бұзылуы. Атмосфераның ластануы. Су жүйелерінің ластануы. Ормандардың жойылуы. Топырақтың жағдайлары. Шөлге айналу. Биоәртүрліліктің жойылуы. Энергиялық проблемалар. Қоғам және қоршаған орта. Халық санының артуы. Индустриялық тұтынушылар қоғамы. Халықаралық ынтымақтастық және кедейлікпен күрес. Қазақстанның экологиялық проблемалары. Тұрақты даму.

6. 6-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      42.6-сынып оқушылары:
      1) тірі организмдердің жалпы ортақ белгілерін;
      2) өсімдік жасушасының құрылысын;
      3) өсімдіктер бірлестіктеріне адам әрекетінің әсерін;
      4) өсімдік жасушасының құрылысы мен қызметін;
      5) өсімдік жасушасының бөлінуін;
      6) өсімдіктегі заттардың қозғалысын,тыныс алуын;
      7) өсімдік организмінің көбеюін, өсуін және дамуын;
      8) өсімдіктердің тіршілік ортасын;
      9) табиғи бірлестіктерді;
      10) өсімдіктердің бірлестіктегі тіршілікке бейімділігін;
      11) табиғи бірлестіктегі адамның рөлін;
      12) бактериялар, саңырауқұлақтар және өсімдік жасушаларының құрылысы мен қызметін;
      13) жабықтұқымды өсімдіктердің Тұқымдастарын;
      14) бактериялардың, саңырауқұлақтар мен өсімдіктердің және симбоздық (селбесіп) тіршілік ететін организм ретінде қыналардың құрылысы мен тіршілік әрекеттерін;
      15) автотрофты және гетеротрофты организмдердің қоректену ерекшеліктерін (сапрофиттердің, паразиттердің,симбионттардың);
      16) бактериялардың, саңырауқұлақтардың,өсімдіктердің көбеюі, өсуі және дамуын;
      17) вирустар тіршіліктің жасушалы емес формалары екендігін;
      18) организмдердің тіршілік орталарын;
      19) жасанды бірлестіктерді (агроценоз), жасанды бірлестіктердің өнімділігіндегі адамның рөлінбілуі тиіс:
      43. 6-сынып оқушылары:
      1) тірі организм ұлпалары мен мүшелерінің құрылысы және қызметінің өзара байланысын;
      2) өсімдік организмі мен ортаның өзара байланысын;
      3) адам әрекетінің өсімдік түрлерінің көптүрлілігіне, олардың мекен ету ортасына әсерін және осы әрекеттерінің нәтижелерін;
      4) өсімдіктер алуан түрлілігінің, табиғи бірлестіктерді қорғаудың биосфера тепе-теңдігін сақтаудағы рөлін;
      5) организмнің құрылысы мен қызметінің, организм мен тіршілік ортасының өзара байланысын;
      6) биологиялық әртүрліліктің, түрлер саны реттелуінің, табиғи бірлестіктерді қорғаудың биосфера тепе-теңдігін сақтаудағы рөлін;
      7) адам әрекетінің өсімдік және жануар түрлерінің көптүрлілігіне, олардың мекен ету ортасына әсерін; ол әрекеттің нәтижесін және мәдени өсімдіктерді шығаруын негіздей алуы тиіс.
      44. 6-сынып оқушылары:
      1) өсімдік организмдерін;
      2) өсімдік жасушаларын, ұлпаларын, мүшелерін;
      3) өсімдіктер мен жануарлардың ең көп тараған түрлерін;
      4) бактериялар, саңырауқұлақтар, қыналар мен өсімдік организмдерін;
      5) өзің тұратын аймақта ең көп таралған өсімдік түрлерін, Тұқымдастың, Кластың, Бөлімнің өсімдіктерін;
      6) жеуге жарайтын, улы және зең саңырауқұлақтарын анықтай алуы тиіс:
      45. 6-сынып оқушылары:
      1) тірі организмдердің жалпы белгілерін;
      2) негізгі жүйелік ерекшеліктерді, түрлердің белгілерін, тірі табиғат Дүниелерін, Бөлімдерді және гүлді өсімдіктердің Кластарын, Тұқымдастарын;
      3) элементарлық деңгейде өсімдіктер эволюциясының процестерін атай алуы тиіс:
      46. 6-сынып оқушылары:
      1) өсімдіктер жасушаларының құрылысы мен қызметiн;
      2) өсімдіктердің ұлпалары мен мүшелерінiң құрылысы мен қызметiн;
      3) прокариоттар мен эукариоттарды, автотрофты және гетеротрофты организмдерді;
      4) жабық тұқымды өсімдіктердің Тұқымдастарын, Кластарын;
      5) тірі табиғат бөлімдерін салыстыра білуі тиіс.

7. 7-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      47. 7-сынып оқушылары:
      1) ірі организмдердің жалпы белгілерін;
      2) негізгі жүйелік категорияларды,түрлердің белгілерін, тірі табиғат Дүниелерін, Бөлімдерді, Кластарды, жануарлардың Тұқымдастарын;
      3) элементарлық деңгейде жануарлар эволюциясының барысын;
      4) эволюция процесінде жануарлардың күрделенуін;
      5) табиғи және жасанды бірлестіктерді;
      6) жануарлардың оқып танысқан Тұқымдастарының өкілдерін;
      7) жануарлардың кең тараған түрлерін және үй жануарларының қолтұқымдарын;
      8) гетеротрофты организмдердің қоректену ерекшеліктерін (сарофиттер, паразиттер);
      9) жануарлардың көбеюін, өсуін, дамуын;
      10) организмдердің тіршілік орталарын;
      11) жасанды бірлестіктер (агроценоз), жасанды бірлестіктердің өнімділігіндегі адамның рөлін білуі тиіс.
      48. 7-сынып оқушылары:
      1) -жануар организмдерінің құрылысы мен қызметінің өзара байланысын және организм мен тіршілік ортасының өзара байланысын;
      2) -биологиялық әртүрліліктің рөлін, түрлердің сан мөлшерінің реттелуін, биосферадағы тепе-теңдікті сақтау мақсатында табиғи бірлестіктерді қорғауды;
      3) -жануар түрлерінің көптүрлілігіне және олардың тіршілік орталарына адам әрекетінің әсерін, бұл әрекеттің нәтижелерін және үй жануарларының қолтұқымдарын шығаруды негіздей алуы тиіс.
      49. 7-сынып оқушылары:
      1) өзің тұратын аймақта кең таралған жануарлардың жиі кездесетін түрлерін және әртүрлі Тұқымдас, Класс, Типтің жануарларын;
      2) адам ауруларының қоздырғыштары мен тасымалдаушыларын тани алуы тиіс.
      50. 7-сынып оқушылары:
      1) прокриоттық және эукариоттық, автотрофты және гетеротрофты организмдерді;
      2) сүтқоректі жануарлардың Тұқымдастарын, Кластарын;
      3) тірі табиғат бөлімдерін салыстыра білуі тиіс.

8. 8-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      51. 8-сынып оқушылары:
      1) адам организмінің құрылыс ерекшеліктерін;
      2) денсаулықты сақтау үшін гигиеналық талаптарды;
      3) адамның өмір сүру ұзақтығы мен денсаулығына жағымсыз экологиялық факторлардың әсерін;
      4) адам денсаулығына зиянды әдет-дағдылардың қауіпті әсері туралы;
      5) кемтар ұрпақтың дүниеге келу қатерінің факторларын білуі тиіс.
      52. 8-сынып оқушылары:
      1) сабаққа даярлануда авторлық ұсыныстарды ескере отырып оқулықтың мазмұнын пайдалануы;
      2) сабаққа даярлану кезінде оқулықтағы суреттерді, кестелер, сызбанұсқалармен қосарбеттерін кеңінен пайдалану;
      3) зертханалық жұмыстарды орындауда ұлғайтқыш аппаратураны қолдану;
      4) денсаулықты сақтау мақсатында жеке бастың және қоғамдық гигиеналық ережелерін сақтау орындай алуы тиіс.
      53. 8-сынып оқушылары:
      1) мүшелер және мүшелер жүйесінің құрылысы мен қызметінің, организм мен ортаның өзара байланысын;
      2) адамның тік жүруі мен еңбек әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан ерекшеліктерін;
      3) адам организмінде тіршілік әрекеттерінің нейрогуморальдық реттелуінің рөлін;
      4) жоғары жүйке әрекеттерінің ерекшеліктерін;
      5) адам денсаулығына экологиялық және әлеуметтік факторлардың, ақыл-ой және дене еңбегінің, денешынықтыру мен спорттың әсерін;
      6) адам организміне және оның ұрпағына алкогольдің және темекі шегудің зиянды әсерін;
      7) зиянды әдет дағдыларға әуестенудің (темекі шегу, маскүнемдік, нашақорлық) дене бітімі бұзылудың, жалпақтабандылықтың алдын-алу шараларын;
      8) жеке адамның (тұлға) қалыптасуында қоршаған ортаның рөлін;
      9) әлеуметтік мәніндегі адамның қалыптасуына қоғамның әсерін;
      10) адамның биологиялық табиғатын негіздей алуы тиіс.

9. 9-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      54. 9-сынып оқушылары:
      1) жалпы биология пәні және міндеттері;
      2) тірі организмдерге тән жалпы белгілер;
      3) тіршіліктің құрылым деңгейлері;
      4) жасушалық теорияның негізгі қағидалары
      5) прокариоттар және эукариоттар жасушаларының құрылысындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар;
      6) жасуша тіршілік әрекеттерінің негізгі принциптері
      7) органикалық және бейорганикалық заттардың жасушадағы рөлі,
      8) жасушаның негізгі бөліну әдістері;
      9) жеке дамудың заңдылықтары;
      10) генетика пәні және міндеті;
      11) өзгергіштік,тұқым қуалаушылық, ген, генотип, мутациялар түсініктерінің маңызы;
      12) организмдердің тұқым қуалаушылығында хромосомалардың рөлі;
      13) қоршаған ортаның қолайсыз факторларының адамның тұқым қуалаушылығына жағымсыз әсері;
      14) тұқым қуалайтын өзгергіштіктің формалары;
      15) эволюциялық ілімнің негіздері;
      16) организмдердің бейімділігі;
      17) түр және оның критерийлері;
      18) популяция- түрдің элементарлық құрылымы;
      19) экология пәні оның міндеттер, экологиялық факторлар;
      20) түр, экожүйе,биоценоз, биосфера түсініктерінің мәні;
      21) экожүйелер қызметінің құрылымы мен принциптері;
      22) адам әрекетінің экожүйелерге әсері;
      23) қазақ халқының табиғатты қорғаудағы әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері;
      24) Қазақстанда табиғатты қорғаубілуі тиіс.
      55. 9-сынып оқушылары:
      1) биология пәні мен оның міндеттерін,негізгі зерттеу әдістерін;
      2) биологияның зерттеу объекттерін;
      3) биологияның дамуына айтарлықтай үлес қосқан шетелдік және отандық ғалымдар,олардың еңбектері;
      4) тіріге тән жалпы белгілер;
      5) биологияны зерттеу нысандары;
      6) биологиялық көп түрліліктің рөлі;
      7) биосферадағы тепе теңдікті сақтау үшін табиғи бірлестіктерді сақтаудың маңызын;
      8) табиғи экожүйелерге адам әрекетінің нәтижелері (зиянды әсері);
      9) қоршаған ортаның мутагендік факторларының маңызы атай білуі тиіс.
      56. 9-сынып оқушылары:
      1) организмдер өзгергіштігінің формалары;
      2) өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ортасына бейімділігіне мысал келтіре білу тиіс.
      57. 9-сынып оқушылары:
      1) организмдердің жасушалық құрылысы туралы;
      2)органикалық дүниенің бірлігі туралы қорытынды жасай білуі тиіс.

10. 6-9 сыныптары оқушыларының тұлғалық деңгейі нәтижелері

      58. Оқушылар:
      1) жануарлардың құрылысы мен тіршілік әрекеттері туралы білімдерін оларды өсіру және қорғау тәсілдерін негіздеу үшін;
      2) жануарлардың құрылысы мен тіршілік әрекеттері туралы білімдерін жұқпалы аурулардың алдын алу жолдарын негіздеу үшін;
      3) организм түрлері және табиғи бірлестіктер туралы білімдерін, оларды қорғау шараларын негіздеу үшінбілімін көрсете білуі тиіс.
      59.Оқушылар:
      1) тірі табиғаттың шығу тегінің бірлігі туралы;
      2) органикалық дүниенің туыстығы және бірлігі туралы;
      3) жануарлар дүниесінің күрделенуі туралы қортынды жасай білуі тиіс.
      60. 6-9 сынып оқушылары:
      1) жануарлар тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерді;
      2) жануарлар Тұқымдастарының белгілі өкілдерін зерттеу тәжірибелерінің нәтижелерін;
      3) жануарлардың үй жағдайында және табиғи жағдайда өсуі мен дамуын бақылап дағдылану тиіс.
      61.Оқушылар:
      1) микропрепараттар даярлау және оларды микроскоп астында қарауда;
      2) өсімдіктер тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерді, адам әрекетінің әсерінен болатын тіршілік ортасындағы өзгерістерді бақылауда;
      3) өсімдіктердің тіршілік әрекетін зерттеуге қарапайым тәжірибелер жүргізуде;
      4) организмдерге, түрлерге, табиғи бірлестіктерге ұқыптылықпен қарау,
      5) оқушының табиғаттағы мінез-құлқы, өзін дұрыс ұстау;
      6) оқып танысқан өсімдік тұқымдастары өкілдерінде маусымдық және адам әрекетінің әсерінен болған өзгерістерді бақылау;
      өсімдік организмдеріне,түрлеріне,мәдени өсімдіктердің іріктемелеріне ұқыптылықпен қарауда;
      8) улы саңырауқұлақтармен, өсімдіктермен уланудың алдын-алуда;
      9) вирустар және бактериялар тудыратын жұқпалы аурулармен жаппай ауыру кезінде жеке бастың және қоғамдық гигиеналық шаралардың ережелерін сақтауда қабілеттілігін байқатуы тиіс.
      62. Оқушылар:
      1) зат алмасу процестерінің өзара байланысын;
      2) радиацияның,есірткі заттарының адамның тұқым қуалаушылығына жағымсыз әсерінің себептерін;
      3) қоршаған ортаның жағымсыз факторларының тірі организмдерге зиянды әсерін;
      4) табиғатты,қоршаған ортаны қорғаудың тірі организмдер үшін маңызын;
      5) тірі организмдердің тіршілік жағдайларына бейімділігін;
      6) қоректік тізбектердің сызбанұсқасын;
      7) адам әрекетінің табиғатқа әсерін түсіндіру қабілетін байқатуы тиіс.
      63. Оқушылар:
      1) организмдердің өзгергіштік формаларына;
      2) өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ортасына бейімділігіне;
      3) эволюция процесінде адам организмінің күрделенуіне;
      4) адамның ең кең таралған ауруларына;
      5) адамның жиі кездесетін зиянды әдеттеріне мысалдар келтіре білуі тиіс.
      64. Оқушылар:
      1) организмдердің жасушалық құрылысы туралы;
      2) органикалық дүниенің бірлігі туралы;
      3) жасушалар мен ұлпалардың құрылысы мен қызметін;
      4) жасушалардың бөлінуін;
      5)и адам организмінің құрылысы мен тіршілік әрекеттерін;
      6) зат алмасу және энергия айналымын;
      7)и организмде ферменттер мен витаминдердің рөлін;
      8) тамақтанудың ерекшеліктерін;
      9) тыныс алуды, заттар қозғалысын, тіршілік әрекеттерінің соңғы өнімдерін шығаруды;
      10) иммунитет және оның адам өміріндегі маңызын; ЖИТС (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы)-тің алдын алуды;
      11) адамның жай-күйіне және қасиеттеріне әсер ететін экологиялық факторлардықортынды жасай білуі тиіс.
      65. Оқушылар:
      1) тірі организмнің жалпы белгілерін
      2) адамның биологиялық және әлеуметтік факторларын;
      3) адам эволюциясының себептері мен нәтижелерін атай білуі тиіс.
      66. Оқушылар:
      1) адамның жасушаларын, ұлпаларын, мүшелері мен мүшелер жүйесін;
      2) сүйек сынған, буын шыққан, сіңір созылған жағдайда алғашқы көмек көрсету үшін сүйектің типтерін және олардың байланыстарын;
      3) зардап шеккен адамға алғашқы көмек көрсету үшін қан кетудің түрлерін анықтап ажырата білуі тиіс.
      67. Оқушылар:
      1) адам организмінің жасушалары мен ұлпаларының құрылысын және қызметін;
      2) қаңқа бөліктерін, сүйек типтерін және олардың байланысу түрлерін салыстыра білуі тиіс.

11. 6-9-сыныптары оқушыларының дайындық деңгейінің
жүйелі-әрекеттік нәтижелері

      68. Оқушылар:
      1) бірлестіктердің алмасуын түсіндіру үшін экологиялық білімдерін;
      2) биологиялық зерттеулердің қарапайым әдістері мен құрал-жабдықтарын;
      3) биологиялық объектілер мен саймандарды, құрал-жабдықтарды;
      4) биологиялық объектілермен құралдармен,саймандармен техникалық қауіпсіздік ережелеріне;
      5) анықтамалық материалдар,айырғыштар, қосымша әдебиеттерге;
      6) микропрепараттар даярлауда және оларды микроскоп астында қарауда;
      7) жануарлардың оқып танысқан тұқымдастарының белгілі өкілдеріндегі адам әрекетіне байланысты өзгерістерді және маусымдық өзгерістерді бақылауда;
      8) жануарлардың тіршілігін зерттеу үшін қарапайым тәжірибелер жүргізуде;
      9) үй жануарларының қолтұқымдарына, түр өкілдеріне ұқыптылықпен қарау;
      10) жануарлардан түрлі аурулар жұқтырудың алдын алу;
      11) жануарларды күтіп-баптауда жеке бастың және қоғамдық гигиеналық шараларды қолдануда;
      12) өсімдіктердің тіршілік әрекеттері мен құрылысы туралы білімін оларды өсіру әдістері, қорғау шаралары үшін;
      13) табиғи бірлестіктер туралы білімін оларды қорғау шараларын негіздеу үшін;
      14) өсімдіктердің тіршілік әрекеттері мен құрылысы туралы білімін оларды өсіру әдістері, қорғау шараларын негіздеу үшін;
      15) бактериялар,саңырауқұлақтардың құрылысы және тіршілік әрекеттері және вирустар туралы білімдерін азық-түлік өнімдерін сақтау әдістерін, уланудың және ауру жұқтырудың алдын алу шараларын негіздеу үшін;
      16) түрлер, табиғи бірлестіктер туралы білімін оларды қорғау шараларын негіздеу үшін білімдерін қолдана білуі тиіс.
      69. Оқушылар:
      1) өсімдіктің жасушалы құрылысы туралы;
      2) органикалық дүниенің туыстығы және бірлігі туралы;
      3) өсімдіктер әлемінің күрделенулері туралы;
      4) тірі табиғаттың шығу тегінің бірлігі туралы;
      5) адам организмінің жасушалық құрылысы туралы;
      6) адамның жануарлардан шығуы туралы қорытынды жасай білуі тиіс.
      70. Оқушылар:
      1) өсімдіктердің эволюция процесінде күрделенуі;
      2) табиғи және жасанды бірлестіктерге;
      3) өсімдіктердің ең көп таралған түрлері мен іріктемелеріне;
      4) өсімдіктердің оқып-танысқан Тұқымдастарының белгілі өкілдеріне;
      5) мәдени өсімдіктердің ең көп таралған түрлері мен іріктемелеріне;
      6) вирустық және бактериялық жұқпалы ауруларға;
      7) бірлестіктердің алмасуын түсіндіру үшін экологиялық білімге;
      8) биологиялық зерттеулердің қарапайым әдістері мен саймандарына;
      9) салауатты өмірсалтын негіздеу үшін адам организмінің құрылысы мен тіршілігіне;
      10) мінез-құлықтың гигиеналық нормаларын сақтауға;
      11) жарақаттардың және аурулардың алдын алуға мысалдар келтіре білуі тиіс.
      71. Оқушылар:
      1) адамның тіршілік-әрекеттерін зерттеу бойынша жүргізілген зертханалық жұмыстардың нәтижесін;
      2) өз организміңнің анатомиялық-физиологиялық өзгерістерін;
      3) өсімдіктер тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерін;
      4) тәжірибе нәтижесін;
      5. мәдени өсімдіктердің тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерін;
      6) өсімдік Тұқымдастарының белгілі өкілдерін зерттеп білу үшін тәжірибелер нәтижесін;
      7) мектептің оқу-тәжірибе учаскесіндегі және күнделікті өмірде кездесетін түрлі жүйелік категорияларға жататын өсімдіктерінің өсуі мен дамуын бақылай білу тиіс.
      72. Оқушылар:
      1) микропрепараттар даярлау және оларды микроскоп астында қарауда;
      2) адам әрекетінің әсерінен тіршілік ортасын өзгертуде;
      3) адамның салауатты өмір салтының, оның жеке басының және қоғамдық гигиеналық ережелерін;
      4) улы саңырауқұлақтармен, өсімдіктермен уланудың алдын алуда ережелерді сақтай білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
38-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 7-9 сыныптары үшін «Физика» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. «Физика» оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Физика – оқушыға білім беретін және өзіндік тәрбиелік ықпалы бар, оның ақыл - ойын және логикалық ойлау қабілетін дамытатын, ерік-жігерін тәрбиелейтін өзіндік мазмұны және зерттеудің ғылыми әдістері бар жетекші ғылымдардың бірі болып табылады.
      3. Бүгін мектептегі «Физика» оқу пәнінің курсы ғылыми түрде ойлауды қалыптастыруға бағытталған, оқушының шығармашылық, коммуникативтік қабiлетін, абстрактiлi-теориялық және практикалық ойлауын, сыни ойлау және талдау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.
      4. «Физика» курсын 7-9 сыныптарда оқытудың мақсаты – оқушылардың ғылыми дүниетанымының негіздерін, танымдық қызығушылығын, сын тұрғысынан ойлауын, зияткерлік және шығармашылық қабілетін қалыптастыру, физиканың негiзгi заңдарымен танысудан, табиғаттың құбылысын зерттеуден меңгерген білімі және білігін техникада және күнделiктi өмiрде пайдалана білу.
      5. Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу қамтамасыз етедi:
      1) қазіргі заманғы әлемнің физикалық бейнесінің негізін беретін физикалық құбылыстар, ұғымдар, заңдылықтар және теориялық қорытынды туралы білімдерді, табиғаттың ғылыми таным әдістері туралы білімдерді, құбылыстарды бақылау, эксперименттік тапсырмаларды орындау, болжау және жобалауды жүзеге асыру біліктілігін меңгерту;
      2) физикалық экспериментті орындау дағдысын, зерттеушілік қабiлетін, өмірлік, тәжірибеде мәні бар есептерді шешу үшін игерген білім және білігін қолдану үдерісінде танымдық қызығушылығын, зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту;
      3) оқу және зерттеу жұмысына жауапкершілікпен қарау, қоршаған ортаны қорғау және табиғат құндылықтарын тиімді пайдалану, қоғам және адам өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету,
      базалық білім негізінде экономикалық және саяси, әлеуметтік, мәдени қызметтерге ат салысу дағдысына тәрбиелеу.
      6. 7-9 сыныптарға арналған «Физика» оқулығының базалық оқу материалының мазмұны іс жүзінде сақталды, ерекшелігі оқушылардың негізгі игерген білімдерін тәжірибеде көбірек қолдануға бағытталған және қазіргі қоғамда өмірлік жағдаяттарға бейімделуге негізделеді.
      7. Бағдарлама оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып жасалынған, олардың жаңа контексте игерген білімдерін қолдануға және даму үдерісінің жаһандануы, табиғаттың физикалық заңдылықтарының мәнiн аша отырып практикалық жұмыстарды орындауына кеңінен мүмкiндiк туғызады.
      8. 7-9 сыныптарына арналған «Физика» пәнінің білім мазмұны іргелілік, жүйелілік, біртұтастық, мәдени үйлесімділік, түсініктілік, сабақтастық сияқты принциптер негізінде құрастырылған.
      9. Пәнаралық байланыс ана тілі пәнімен (қазақ, орыс):
      тіл лексикасы;
      ауызша және жазбаша коммуникация (әңгіме, эссе, шығарма, реферат, шығармашылық жоба);
      коммуникативті мәдениет;
      физиканың негізгі терминологиясын білу білімі, физикалық терминдерді қолдану арқылы оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.
      10. Пәнаралық байланыс алгебра пәнімен:
      рационал сандармен есептер шығару;
      формулалар арқылы есептеу, пропорцияны шешу;
      тікбұрышты координат жүйесінде сызбалар салу;
      y= kx және y=kx, y=kx² y=1/х функция түрлері және оның графиктері;
      квадраттық теңдеулер және теңсіздіктер;
      негізгі тригонометриялық формулалар;
      сызықтық теңдеулер жүйесі және оларды шешу.
      11. Пәнаралық байланыс геометрия пәнімен:
      векторлар және амалдар қолдану;
      геометриялық фигуралардың ауданы;
      бұрыштар туралы мәлімет (градустық өлшеу) бұрыштарды өлшеу және салу;
      центрлік және іштей сызылған бұрыш;
      үшбұрыштардың теңдігі және ұқсастығы;
      косинус, синус, Пифагор теоремасы.
      12. Пәнаралық байланыс химия пәнімен:
      заттардың молекулалық құрылысы;
      жану;
      энергияның сақталу және айналу заңдары;
      кристалл торлардың құрылысы;
      Менделеев элементтерінің периодтық жүйесі;
      изотоптар және атом ядросының құрылысы;
      массаның сақталу заңы;
      спектралдық анализ;
      химиялық элементтердің радиоактивтi изотоптарын алу.
      13. Пәнаралық байланыс биология пәнімен:
      биосферадағы энергияның айналуы және заттардың айналымы;
      ультракүлгін және инфрақызыл, рентген сәулелерінің өсімдік және тірі оргнизмдерге әсері.
      14. Пәнаралық байланыс география пәнімен:
      жауын-шашын, ауа, су буы туралы, заттардың меншікті жылу сыйымдылығын қолдана білуі;
      механикалық энергия туралы білімі (өзен және жел энергиялары);
      компас көмегімен бағытты айыра білу біліктілігі;
      гидроэнергетикалық ресурстар қоры және оларды еліміздің барлық өңірінде пайдалану туралы мәлiметтер;
      жергілікті және ауқымды экологиялық мәселелер;
      Жер ғаламшары, Жердің магнит өрісі туралы мәлімет, магнит өрісіндегі зарядталған бөлшектердің қозғалысы, Күн жүйесіндегі денелердің физикалық табиғаты;
      электрэнергияны пайдалана білу білімі.
      15. Пәнаралық байланыс информатика пәнімен:
      электрондық кестеде, графикалық редактордың ортасында модельдеу;
      белгілі бір тапсырманы орындаудың алгоритмін құру;
      «Интернет» желісіндегі жұмыс: браузердің және іздеу программаларының көмегімен ақпаратты іздеу және оны қарау;
      электронды тасымалдаушыда мәліметті сақтау;
      электрондық почтамен хабарлама жіберу;
      слайдтарды құрастыру.
      16. Пәнаралық байланыс технология пәнімен::
      механикалық өңдеуде дененің қызуы, материалдың серпінділігі;
      электр тізбегі және олардың элементтері, электр тізбегі және оның шартты түрде белгіленуі, қыздыру шамының, патронның, сөндіргіш штепсель шанышқылардың құрылысы, электромагниттер және олардың қолданылуы, автоматты құрылымдардың элементтері;
      жылу қозғалтқыштардың құрылысы.
      17. Оқыту нәтижелері оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптарда көрсетілген және ол оқытудың қорытынды нәтижелерінің жүйесін береді. Оған жету оқушының негізгі мектеп курсы бойынша оң нәтижелі аттестациясының міндетті шарты болып табылады.
      18. «Физика» оқу пәні бойынша оқу жүктемесі:
      1) 7 сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты;
      2) 8 сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты;
      3) 9 сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты құрайды

2. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      19. «Физика – табиғат туралы ғылым (9 сағат)»:
      1) табиғат және адам;
      физика – табиғат туралы ғылым;
      физикалық терминдар мен ұғымдар;
      физика және техника;
      аспан денелері туралы ғылым;
      орталық Азия ғалымдарының ғылымды дамытудағы рөлі;
      ежелгі дүниедегі халық астрономиясы;
      қазiргi әлемдегi физика;
      табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері;
      физикалық эксперимент;
      физикалық теория;
      физикалық шама;
      шамаларды өлшеу;
      өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі;
      өлшемдердің метрлік жүйесі;
      бірліктердің халықаралық жүйесі;
      өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі;
      үлкен және кіші сандарды ықшамдап жазу;
      2) № 1-лабораториялық жұмыс:
      өлшеуiш цилиндр (мензурка) бөлiктерiнiң құнын анықтау, дененiң көлемiн өлшеу;
      3) көрсетілімдер:
      демонстрациялық өлшеуіш аспаптар (мензурка, амперметр, вольтметр т.б.;
      4) практикалық жұмыстар:
      аспап шкаласындағы бөліктің құнын анықтау.
      20. «Заттың құрылысы (5 сағат)»:
      1) атомдар және молекулалар;
      заттың молекулалық құрылысы;
      молекулалардың қозғалысы;
      диффузия құбылысы;
      дене температурасының оның молекулаларының жылдамдығына тәуелділігі;
      заттың агрегаттық күйлері және оларды молекулалық-кинетикалық көзқарас негізінде түсіндіру;
      масса және заттың тығыздығы;
      қазіргі әлемдегі нанотехнология
      2) лабораториялық жұмыс;
      1-1) № 2-лабораториялық жұмыс:
      кішкентай денелердің өлшемін анықтау;
      2-2) №3 лабораториялық жұмыс:
      қатты дененің массасы мен тығыздығын анықтау;
      3) көрсетілімдер:
      газдардың сығылуы;
      қыздырған денелердің ұлғаюы;
      бояудың суда еруі;
      газдардың, сұйықтықтардың араласуы;
      молекулалардың ретсіз қозғалысының үлгісі;
      қорғасын цилиндрлер, пластилин кесектерінің жабысуы.
      21. «Қозғалыс (10 сағат)»:
      1) механикалық қозғалыс;
      қоршаған орта және механикалық қозғалыс;
      санақ денесі;
      қозғалыстың салыстырмалылығы;
      планеталардың қозғалысы;
      Коперниктің гелиоцентрлік жүйесі;
      материялық нүкте;
      қозғалыс траекториясы;
      жол;
      бiрқалыпты және бiрқалыпты емес қозғалыстар;
      жылдамдық;
      жылдамдық бірліктері;
      бiрқалыпты емес қозғалыс кезiндегi орташа жылдамдық;
      бiрқалыпты түзу сызықты қозғалыстың графигi;
      2) көрсетілімдер:
      қозғалыстың салыстырмалылығы (ойыншық автомобильді, көрсеткіштер мен «жолаушыны» пайдалану арқылы);
      жіпке ілінген шардың қозғалыс траекториясы;
      бордың тақтада жүрген (сызған) жолын өлшеу;
      суы бар шыны түтіктегі ауа көпіршігінің бірқалыпты қозғалысы;
      стробоскоп;
      спидометр;
      3) практикалық жұмыстар:
      қозғалыстың салыстырмалылығы;
      жол, орын ауыстыру және бiрқалыпты түзу сызықты қозғалыстағы дененің координатасы.
      22. «Денелердің өзара әрекеттесуі (12 сағат)»:
      1) инерция;
      күш – денелердiң өзара әрекеттесуiн сипаттайтын шама;
      тартылыс құбылысы;
      бүкiл әлемдiк тартылыс заңы;
      ауырлық күші;
      басқа планеталардағы ауырлық күші;
      дененің салмағы, салмақсыздық;
      деформация;
      Гук заңы;
      динамометр;
      денеге бір түзудің бойымен әрекет ететін күштерді қосу;
      үйкеліс күші;
      үйкеліс әрекетін техникада ескеру;
      2) №4 лабораториялық жұмыс:
      серпімді деформацияларды зерделеу;
      3) көрсетілімдер:
      инерцияның көрінісі (балғаны саптау);
      әр түрлі салмақтағы гирлер, таразының түрлері;
      демонстрациялық таразымен дененің салмағын өлшеу (таразымен жұмыс істеу ережесі);
      көлемдері бірдей денелердің массаларын салыстыру (жүктер жиынтығы); динамометрдің құрылысы мен жұмыс қағидасы;
      әртүрлі динамометрмен көрсетілім жасау;
      бір түзудің бойымен бағытталған күштерді қосу;
      интерактивті үлгілер;
      4) практикалық жұмыстар:
      сапалық және мәтінді есептер шығару;
      механикадағы күштер.
      23. «Қысым (17 сағат)»:
      1) қысым;
      қысымның қатты денелер, сұйықтар және газдар арқылы берілуі;
      Паскаль заңы;
      гидравликалық пресс;
      газдың қысымы;
      ауырлық күшінің әрекетінен сұйықтар мен газдарда болатын қысым;
      қатынас ыдыстар, су құбыры;
      атмосфералық қысым;
      Торричелли тәжірибесі;
      барометр;
      атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеруі;
      манометрлер;
      сорғылар;
      Архимед күші;
      денелердің жүзу шарттары;
      ареометрлер;
      су көлiгi;
      ауада ұшу;
      2) лабораториялық жұмыс:
      2-1) № 5 лабораториялық жұмыс:
      Архимед заңын тексеру;
      2-2) № 6 лабораториялық жұмыс:
      дененің сұйықта жүзу шарттарын анықтау;
      3) көрсетілімдер:
      қысымның қатты денелер, сұйықтар және газдар арқылы берілуі;
      қатынас ыдыстар;
      ыдыстардағы сұйықтың еркін бетіне түсіретін қысымы;
      Торричелли тәжірибесі.
      сұйыққа батырылған денеге әсер ететін кері итеруші күш;
      4) практикалық жұмыстар:
      сапалық және мәтінді есептер шығару
      Архимет заңы.
      24. «Жұмыс, қуат, энергия (12 сағат)»:
      1) дененің қозғалу бағытында әрекет ететін күштің жұмысы;
      қуат;
      энергия;
      денелердің потенциалдық және кинетикалық энергиялары;
      ауырлық күші әрекет ететін дененің потенциалдық энергиясы;
      деформацияланған серіппенің потенциалдық энергиясы;
      механикалық энергия;
      механикалық энергияның сақталу заңы;
      күш моменті;
      тепе-теңдiк шарттары;
      иінді таразылар;
      жай механизмдер;
      көлбеу жазықтық;
      механиканың «Алтын ережесі»;
      механизмдердің пайдалы әрекет коэффициенті;
      ең қуатты машиналар;
      тiрi табиғаттағы қуат және жұмыс;
      2) лабораториялық жұмыс.
      2-1) № 7 лабораториялық жұмыс:
      денені бірқалыпты көтеру кезіндегі жұмысты анықтау, көлбеу жазықтықтың ПӘК-ін анықтау;
      2-2) № 8 лабораториялық жұмыс:
      иіндіктің тепе-теңдік шарттарын анықтау;
      3) көрсетілімдер:
      жай механизмдер;
      көлбеу жазықтықтағы дененің кинетикалық энергиясының массасына және оның жылдамдығына, дененің потенциялдық энергиясының биіктігіне байланыстығын көрсететін тәжірибелер;
      4) практикалық жұмыстар:
      сапалық және мәтінді есептер шығару;
      механизмдердің пайдалы әрекет коэффициенті;
      25. Уақыт қоры (3 сағат).

3. Оқу пәнінің 8–сыныптағы базалық білім мазмұны

      26 «Жылу құбылыстары (24 сағат)»:
      1) температура, оны өлшеу тәсілдері;
      термометрлердiң түрлерi;
      температураның шкаласы;
      жылулық қозғалыс;
      броундық қозғалыс;
      диффузия;
      ішкi энергия.;
      ішкi энергияны өзгерту тәсiлдерi;
      жылу құбылысының тірі организмдегі ролі;
      суық кездегі адам;
      жылуөткізгіштік, конвекция, сәуле шығару;
      табиғаттағы және техникадағы жылу берілу;
      жылу берудегі конвекцияның орны;
      жылу мөлшері;
      заттың меншікті жылу сыйымдылығы;
      отынның меншікті жану жылуы;
      отынның энергиясы;
      механикалық және жылу процестеріндегi энергияның сақталу және айналу заңы;
      заттың агрегаттық күйлері;
      қатты денелердiң балқуы және қатаюы;
      балқу температурасы;
      меншiктi балқу жылуы;
      будың пайда болуы;
      булану және конденсация;
      қаныққан және қанықпаған булар;
      ауаның ылғалдылығы;
      ылғалдылықты өлшеуге арналған құралдар;
      қайнау;
      меншiктi булану жылуы;
      қайнау температурасының атмосфералық қысымға байланыстылығын анықтау;
      термодинамика негiздерi;
      термодинамиканың бiрiншi заңы;
      газдың және будың жұмысы;
      жылу процестерiнiң қайтымсыздығы;
      термодинамиканың екінші заңы;
      қазiргi физикадағы термодинамиканың рөлi;
      жылу қозғалтқыштары;
      жылу қозғалтқыштарының п.ә.к.-ті;
      жылу қозғалтқыштарын жетілдіру жолдары;
      жылу қозғалтқыштарының энергетиканың дамуындағы рөлi;
      тоңазытқыш;
      жылу қозғалтқыштары және оның адам өміріндегі маңызы;
      жылу машиналары және табиғатты қорғау;
      жылу машиналарын пайдаланудағы экологиялық мәселелер;
      айдағы, Марстағы, Шолпандағы термодинамикалық жағдайлар;
      2) көрсетілімдер:
      түрлі денелердің жылу өткізгіштігі;
      металдардың жылу өткізгіштігіндегі айырмашылықтар;
      сұйықтар мен газдардағы конвекция;
      әртүрлі сұйықтардың булануы;
      будың конденсациясы кезіндегі энергияның бөлінуі;
      қаныққан булардың қасиеттері;
      судың қайнауы;
      судың төменгі қысымда қайнауы;
      жұмыс атқарғанда және жылу берілу кезінде дененің ішкі энергиясының түрленуі;
      әртүрлі металдардың жылу сыйымдылықтарын салыстыру.
      колориметр және онымен жұмыс істеу;
      термостың құрылысы;
      будың жұмысы;
      бу турбинасының құрылысы (моделі);
      төрт тактілі іштен жану қозғалтқышының құрылысы мен жұмысы (моделі).
      2) лабораториялық жұмыс;
      2-1) № 1 лабораториялық жұмыс:
      температуралары әртүрлi суды араластырып жылу мөлшерін салыстыру;
      2-2) № 2 лабораториялық жұмыс:
      мұздың меншiктi балқу жылуын анықтау.;
      2-3) № 3 лабораториялық жұмыс:
      ауаның ылғалдылығын анықтау;
      3) Практикалық жұмыстар:
      денені қыздыру үшін қажетті немесе оны суытқанда бөлінетін жылу мөлшерін есептеу;
      заттың меншікті жылу сыйымдылығын анықтау;
      заттың агрегаттық күйлері өзгерген кездегі жылу мөлшерін есептеу.
      27.«Электр құбылыстары (22 сағат)»:
      1) денелердің электрленуі;
      электр зарядының сақталу заңы;
      электроскоп;
      өткізгіштер мен диэлектриктер;
      қозғалмайтын зарядтардың өзара әрекеттесуi;
      Кулон заңы;
      элементар электр заряды;
      электр өрiсi;
      электр өрісінің кернеулігі;
      потенциал және потенциалдар айырымы;
      конденсаторлар;
      табиғаттағы электр құбылысы;
      өндірісте және тұрмыста электрлендіруді есепке алу және қолдану;
      электр тогы,
      электр тогы көздері;
      электр тізбегі және оның құрамды бөлігі;
      ток күшi;
      Амперметр.;
      кернеу;
      Вольтметр;
      тiзбек бөлiгi үшiн Ом заңы;
      өткiзгiштiң электр кедергiсi;
      өткiзгiштiң меншiктi кедергiсi;
      электр кедергісінің температураға тәуелділігі;
      асқын өткізгіштік, резистор және реостат;
      өткiзгiштердi тiзбектей және параллель қосу;
      электр тогының жұмысы мен қуаты;
      электр тогының жылулық әсері;
      Джоуль-Ленц заңы;
      кыздыру шамдары;
      электрқыздырғыш құралдар;
      қысқа тұйықталу;
      балқымалы сақтандырғыштар;
      электр тогының химиялық әсерi, (Фарадейдiң заңы);
      2) көрсетілімдер:
      әртүрлі денелердің электрленуі, электрленген денелердің өзара әрекеттесуі;
      электрометрдің құрылысы мен жұмыс істеуі;
      электр зарядының бөлінгіштігі;
      кулон заңының дұрыстығын суреттеу;
      ток көздері;
      амперметрдің жұмыс істеу принципі;
      ток күшін амперметрмен өлшеу;
      вольтметрдің жұмыс істеу принципі;
      кернеуді вольтметрмен өлшеу;
      электр тізбегін құрастыру;
      3) лабораториялық жұмыс
      3-1) № 4 лабораториялық жұмыс:
      электр тiзбегiн құрастыру және оның әртүрлi бөлiктерiндегi ток күшiн өлшеу;
      3-2) № 5 лабораториялық жұмыс:
      тiзбек бөлiгi үшiн Ом заңын тексеру;
      3-3) № 6 лабораториялық жұмыс:
      өткiзгiштердi тiзбектей және параллель қосуды зерделеу;
      3-4) № 7 лабораториялық жұмыс:
      электр тогының жұмысы мен қуатын анықтау;
      4) практикалық жұмыстар:
      ток күші мен кернеуді есептеу;
      Электр тізбегін есептеу.
      28. «Электромагниттік құбылыстар (8 сағат)»:
      1) тұрақты магнит;
      магнит өрiсi;
      тогы бар түзу өткізгіштің магнит өрiсi;
      тогы бар шарғының магнит өрiсi;
      электромагниттер және оларды қолдану;
      магнит өрiсiнiң тогы бар өткiзгiшке әрекеті;
      электроқозғалтқыш;
      электр өлшеуіш құралдар;
      электромагниттiк индукция;
      генераторлар;
      2) көрсетілімдер:
      тогы бар өткізгіштің магнит өрісін бақылау;
      тогы бар түзу өткізгіш пен раманың магнит өрісіндегі қозғалысы;
      тұрақты ток электр қозғалтқышының құрылысы мен жұмысы;
      3) лабораториялық жұмыс:
      3-1) № 8 лабораториялық жұмыс:
      тұрақты магниттiң қасиеттерiн оқып-үйрену және магнит өрiсiнiң бейнесiн алу;
      3-2) № 9 лабораториялық жұмыс:
      электрмагниттi құрастыру және оның әсерiн сынау.
      4) практикалық жұмыстар:
      магниттердің өзара әрекеттесуі..
      29. «Жарық құбылыстары (10 сағат)»:
      1) жарық6;
      жарық көздері;
      күн – жұлдыз;
      жарықтың түзу сызықты таралу заңы;
      көлеңке және жартылай көлеңке;
      күннің және Айдың тұтылуы;
      жарықтың шағылуы;
      шағылу заңдары;
      толық шағылу;
      жазық және сфералық айналар;
      сфералық айна көмегімен кескін алу;
      жарықтың сынуы;
      жарықтың сыну заңы;
      линзалар;
      линзаның оптикалық күшi;
      жұқа линзаның формуласы;
      линзаның көмегімен кескiн алу;
      көз - оптикалық жүйе;
      көздiң көру кемістігі және олардың түзету әдiстері;
      оптикалық аспаптар;
      жарықтың дисперсиясы;
      түс және жарық;
      2) көрсетілімдер:
      жарықтың шағылу заңы;
      жазық айнадағы кескін;
      жарықтың сыну заңы;
      линзаның көмегімен кескін алу;
      3) лабораториялық жұмыс:
      3-1) № 10 лабораториялық жұмыс:
      шынының сыну көрсеткiшiн анықтау;
      3-2) № 11 лабораториялық жұмыс:
      линзаның көмегiмен кескiн алу;
      4) практикалық жұмыстар:
      жарық құбылыстары.
      30. Уақыт қоры (4 сағат)

4. Оқу пәнінің 9–сыныптағы базалық білім мазмұны

      31. «Кинематика негіздері (10 сағат)»:
      1) қозғалыс – материяның ажырамас қасиеті;
      материалдық нүкте;
      санақ жүйесі;
      салыстырмалы механикалық қозғалыс;
      векторлар және оларға амалдар қолдану;
      вектордың координаталар осьтеріндегі проекциялары;
      түзусызықты теңайнымалы қозғалыс, үдеу;
      түзусызықты теңайнымалы қозғалыс кезіндегі жылдамдық және орын ауыстыру;
      жылдамдықтың графигі;
      түзусызықты теңайнымалы қозғалыс кезіндегі дененiң бастапқы жылдамдықсыз орын ауыстыруы;
      еркiн түсу үдеуi;
      дененiң еркiн түсуi;
      аспан денелерi және тағы басқалардың жерге еркiн түсу үдеуi;
      қисықсызықты қозғалыс;
      материялық нүктенiң шеңбер бойымен бiрқалыпты қозғалысы;
      сызықтық және бұрыштық жылдамдықтар;
      центрге тартқыш үдеу;
      қатты дененің ілгерлемелi және айналмалы қозғалысы
      2) көрсетілімдер:
      түзу сызықты және қисық сызықты қозғалыс;
      орын ауыстыруларды қосу;
      стробоскоп;.
      дененің ауада және ауасы сиретілген кеңістікте түсуі;
      еркін түсу кезіндегі үдеуді өлшеу;
      үдеумен көтерілген және түскен кездегі дененің салмағы;
      салмақсыздық;
      спидометр, шеңбер бойымен қозғалыс кезіндегі жылдамдықтың бағыты.
      айналмалы қозғалыстың берілу түрлері;
      центрден тепкіш тахометр;
      ұшу қашықтығының лақтыру бұрышына тәуелділігі;
      3) № 1 лабораториялық жұмыс:
      бірқалыпты қозғалыс кезiндегi дененiң үдеуiн анықтау;
      3) практикалық жұмыстар:
      денелердің қозғалысын сипаттау тәсілдері
      32. «Динамика негіздері (10 сағат)»:
      1) Ньютонның бiрiншi заңы;
      инерциялық санақ жүйелерi;
      күш, масса;
      Ньютонның екiншi заңы;
      Ньютонның үшінші заңы;
      салыстырмалылық принципi;
      механикадағы күштер;
      бүкiләлемдiк тартылыс заңы;
      денелердiң ауырлық күшiнiң әрекетiнен қозғалуы;
      жердің жасанды серiктерінің қозғалысы;
      тiреумен қозғалатын дененің салмағы;
      салмақсыздық;
      2) көрсетілімдер:
      инерцияның айқындалуы;
      денелердің массаларын салыстыру;
      Ньютонның екінші заңы;
      күштерді өлшеу;
      өзара бұрыш жасай әрекет ететін күштерді қосу;
      Ньютонның үшінші заңы;
      3) №2 лабораториялық жұмыс:
      горизонталь лақтырылған дененің қозғалысын зерделеу.
      практикалық жұмыстар:
      күшті өлшеудің практикалық тәсілдері;
      жердің ауырлық өрісіндегі дене қозғалысының параметрлерін есептеу;
      33. «Сақталу заңдары (4 сағат)»:
      1) дене импульсі;
      материялық нүктеде импульстiң өзгеруі;
      денелер жүйесі;
      импульстің сақталу заңы;
      реактивтi қозғалыс;
      К.Э.Циолковскийдің ғылыми еңбектерінің маңызы;
      зымыран,
      ғарыш саласының қазіргі жетістігі;
      энергия;
      энергияның сақталу және бiр түрден екiншi түрге айналу заңы;
      ғылым мен техникада практикалық есептерді шығаруда сақталу заңдарын қолдану;
      2) көрсетілімдер:
      импульстің сақталу заңы;
      реактивті қозғалыс;
      ракетаның моделі;
      дене энергиясының жұмыс орындалған кезде өзгеруі;
      потенциалдық энергияның кинетикалық энергияға және керісінше, кинетикалық энергияның потенциалдық энергияға түрленуі;
      3) практикалық жұмыстар:
      дененің кинетикалық энергиясының өзгеруіне қатысты күштің жұмысын салыстыру.
      34. «Тербелістер және толқындар (12 сағат)»:
      1) тербелмелі қозғалыс;
      тербелмелі қозғалысты сипаттайтын негiзгi шамалар (тербеліс амплитудасы, периоды, жиілігі, фазасы);
      тербелмелі қозғалыстың теңдеуі;
      еркін және еріксіз тербелістер, өшетін тербелістер;
      математикалық және серіппелі маятниктердің тербелістері;
      математикалық және серіппелі маятниктердің периоды;
      тербеліс кезіндегі энергияның түрленуі;
      резонанс;
      электромагниттік тербелістер;
      еркін электромагнитік тербелістер, (тербелмелі контур);
      Томсон формуласы;
      еріксіз электромагниттік тербелістер, (раманың магнит өрісіндегі айналуы);
      тербелiстердiң серпімді ортада таралуы;
      толқындық қозғалыс;
      көлденең және қума толқындар;
      толқынның ұзындығы;
      толқынның таралу жылдамдығы;
      механикалық толқынның қасиеті;
      дыбыс, дыбыстың сипаттамалары;
      акустикалық резонанс;
      дыбыстың шағылуы, жаңғырық, ультрадыбыс;
      электромагниттік толқындар, электромагниттік толқынның қасиеті, электромагниттік толқындар шкаласы;
      2) көрсетілімдер:
      жіпке және серіппеге ілінген жүктердің еркін тербелістері;
      тербелмелі қозғалысты жазу;
      жүктің тербеліс периодының серіппенің қатаңдығы мен жүктің массасына тәуелділігі;
      жіпке ілінген жүктің тербеліс периодының жіптің ұзындығына тәуелділігі;
      еріксіз тербелістер;
      маятниктер тербелісінің резонансы;
      маятниктердің сағатта қолданылуы;
      көлденең және қума толқындардың түзілуі мен таралуы;
      толқын ұзындығының тербеліс жиілігіне тәуелділігі;
      тербеліп тұрған дене дыбыс көзі ретінде;
      дыбыс қаттылығының тербеліс амплитудасына тәуелділігі;
      тонның жоғарылығының тербеліс жиілігіне тәуелділігі;
      акустикалық резонанс;
      ультрадыбыстың қолданылуы;
      3) лабораториялық жұмыс;
      3-1) № 3 лабораториялық жұмыс:
      математикалық маятниктің көмегімен еркін түсу үдеуін анықтау;
      3-2) № 4 лабораториялық жұмыс:
      беттік толқындардың таралу жылдамдығын анықтау;
      4) практикалық жұмыстар:
      әр түрлі маятниктер тербелісінің периодын есептеу.
      35. «Астрономия негіздері (6 сағат)»:
      жұлдызды аспан; әлемнің құрылымы және масштабтары;
      аспан сферасы; аспан координаталарының жүйесі;
      жұлдызды аспанның жылжымалы картасы, әртүрлі географиялық ендіктегі аспан сферасының қозғалысы;
      жергілікті, белдеулік және бүкіләлемдік уақыт;
      күнтізбе;
      Кеплер заңдары;
      күн жүйесі денесіне дейінгі ара қашықтықты анықтау;
      Коперник әлемiнiң гелиоцентрлік жүйесi, оның әлем және дүниетанымдық маңызы;
      ғаламшарлардың көрінетiн қозғалысы;
      36. «Атом құрылысы. Атомдық құбылыстар (7 сағат)»:
      1) жылулық сәулелену, (абсолют қара дене, Стефан – Больцман заңы.);
      денелердің сәуле шығару құбылысын түсіндірудегі қиындықтары;
      жарық кванттары туралы Планк гипотезасы;
      Планк формуласы;
      фотоэффект құбылысы;
      Эйнштейн формуласы;
      фотоэффект құбылысын техникада пайдалану;
      рентген сәулелері;
      радиактивтілік;
      Резерфорд тәжірибесі;
      атомның құрамы;
      атомның моделі;
      37. «Атом ядросы. (6 сағат)»:
      1) атом ядросының құрамы;
      ядролық өзара әрекеттесу;
      ядролық күштер;
      физикалық шамалардың ядролық физикада қолданылатын өлшем бірліктері;
      массалар ақауы;
      ядроның байланыс энергиясы;
      радиактивті сәулеленудің табиғаты;
      радиактивті ыдырау заңы;
      ауыр ядролардың бөлінуі;
      тізбекті реакция;
      ядролық реактордың жұмыс принципі.;
      атом электр станциялары;
      термоядролық реакциялар;
      күн мен жұлдыздардың энергиясы;
      радиактивтi изотоптар;
      радиактивтi изотоптарды қолдану;
      радиактивті сәулелерден қорғану;
      2) практикалық жұмыстар:
      радиоактивтi элементтердiң жартылай ыдырау периодын есептеу.
      38. «Жалпылау сабақтары (2 сағат)»:
      физика және астрономияның дүниетанымдық маңызы;
      элементар бөлшектер және ғаламның дамуы туралы мағлұматтар;
      ғылыми-техникалық өркениет және ноосфера;
      экологиялық мәдениет.
      39. «Лабораториялық практикум (8 сағат)»:
      1) дененiң еркiн түсу үдеуiн өлшеу;
      2) серпiмдi деформацияны зерделеу;
      3) ньютонның екiншi заңын зерделеу;
      4) механикалық энергияның сақталу заңын зерделеу;
      5) денелердiң соқтығысуы кезiндегi импульстiң сақталу заңын зерделеу;
      6) электр қыздырғышы бар қондырғының ПӘК-iн өлшеу;
      7) еркiн және ерiксiз тербелiстердi зерделеу;
      8) күзгі; қысқы және көктемгі аспандағы жарық жұлдыздар мен негізгі шоқжұлдыздарды табу (жылжымалы жұлдызды картаны пайдаланып).
      40. Уақыт қоры (3 сағат)

5. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      41. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      42. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеруі тиіс» аспектілерімен көрсетілген.
      43. 7-сынып оқушылары білуі тиіс:
      1) ғылыми білім санаты (фактілер мен құбылыстар, ұғымдар, заңдар, теориялық қорытындылар);
      2) ғылыми таным әдістері (бақылау; эксперимент);
      3) ұғымдар (физикалық құбылыстар, физикалық заңдар, заттар, материалдық нүкте, траектория, жол, орын ауыстыру, өзара әсерлесу);
      4) шамалар (жол, жылдамдық, масса, тығыздық, күш, қысым, жұмыс, қуат, кинетикалық энергия, потенциалдық энергия);
      5) заңдар (Паскаль, Архимед);
      44. 7-сынып оқушылары меңгеруі тиіс:
      1) зерттеудің эксперимент әдiстерін пайдалана алуы: бақылау жүргізу, эксперименттерді жоспарлау және орындау, физикалық құралдардың бөлік құнын және өлшеу қателіктерін анықтау;
      2) қолданыстарын білуі: физика бойынша теориялық білімдерін әр түрлі қызмет саласындағы өмірлік есептерді шешкенде;
      3) физикалық құбылыстарды сипаттау және түсіндіру: бірқалыпты түзусызықты қозғалыс, сұйықтар мен газдардағы қысымның берілуі, денелердің жүзуі;
      4) физикалық шамаларды өлшеу үшін физикалық құралдар мен өлшеу аспаптарын қолдану: ара қашықтық, уақыт аралығы, масса, күш, қысым;
      5) пайдалана алуы: игерген білім, білік, дағдысын күнделікті өмірде, тұрмыста, қоршаған ортаны қорғауда;
      6) келтіре білуі: физикалық шамалардың еселік және үлестік өлшем бірліктерін және өлшеу нәтижелерін ХБ жүйесіне.
      45. 8-сынып оқушылары білуі тиіс:
      1) ғылыми білім санаты (фактілер мен құбылыстар, ұғымдар, заңдар, теориялық қорытындылар);
      2) ғылыми таным әдістері (бақылау, эксперимент, модельдер және болжамдарды құру, зерттеулердің қорытындысы және оларды тексеру);
      3) ұғымдар (заттың дискреттік құрылысы; жылулық қозғалыс; молекулалар қозғалысының жылдамдығы; температура; ішкі энергия; жұмыс ішкі энергияны өзгертудің тәсілі ретінде; жылу өткізгіштік; конвекция; сәуле шығару; жылу мөлшері; заттың меншікті жылу сыйымдылығы; калориметр; отынның меншікті жану жылуы; заттың агрегаттық күйлері; қатты денелер; кристалл және аморф денелер; деформация; жылулық ұлғаю; балқу және қатаю; меншікті балқу жылуы; сұйық; булану; конденсация; қайнау; қайнау температурасы; меншікті булану жылуы және конденсацияның меншікті жылуы; газ; газдың көлемі және қысымы; газ және бу ұлғайғандағы жасалынатын жұмыс; іштен жану двигателі; жылу двигателінің пайдалы әсер коэффициенті; денелердің электрленуі, электр заряды, электр зарядтарының екі тегі, электр өрісі, электр өрісінің күш сызықтары, кернеулік, потенциал, электр өрісінің жұмысы, электроскоп, конденсатор, электрсыйымдылығы; электр тоғы: тоқтың бағыты, тоқ күші, электр тізбегі, электр кернеуі, электр кедергісі, меншікті кедергі, өткізгіш, диэлектрик, жартылай өткізгіш, тұрақты ток, амперметр, вольтметр, омметр, реостат, тоқ көздері, тоқтың жұмысы мен қуаты; газ разряды, электролиз, плазма, анод, катод);
      4) шамалар (ішкі энергия, температура, жылу мөлшері, отынның меншiктi жану жылуы, меншікті жылу сыйымдылық, меншікті балқу жылуы, меншікті булану жылуы, ауаның ылғалдылығы, электр заряды, электр тогының күші, электр кернеуі, электр кедергісі, электр тогының жұмысы және қуаты, линзаның фокустық арақашықтығы).
      5) заңдар (молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары, жылулық және механикалық процестердегі энергияның сақталу және айналу, Кулон, Ом, Джоуль-Ленц, электролиз).
      46. 8-сынып оқушылар меңгеруі тиіс:
      1) пайдалана алуы: табиғат құбылыстарын ғылыми зерттеу әдістері, бақылау жүргізу, эксперименттерді жоспарлап және орындау, өлшеу нәтижелерді өңдеу, формулалар, кестелер, графиктер арқылы ұсыну, физикалық шамалар арасында тәуелдiлiк орнату, алған нәтижені түсіндіру, қорытынды жасау, өлшеу нәтижесіндегі қателіктерді бағалау;
      2) қолданыстарын білуі: жылу өткізгіштік және жылу сыйымдылығы, электр құбылысы бойынша теориялық білімдерін әр түрлi жұмыс салаларында өмірлік тәжірибеде шешу үшін;
      3) физикалық құбылыстарды сипаттау және түсіндіру: физикалық құбылыс, диффузия, заттың агрегаттық күйлері, жылу берілудiң түрлерi, жылуөткізгіштік, конвекция, сәулелену, булану, конденсациялану, қайнау, балқу, кристалдану, денелердің электрленуі, электр зарядының әрекеттесуі, магниттердің әсерлесуі, тогы бар өткізгішке магнит өрісінің әсері, токтың жылулық әсері, электромагниттік индукция, шағылу, жарықтың сынуы және шағылуы, дисперсиясы.
      4) физикалық шамаларды өлшеу үшін физикалық құралдар мен өлшеу аспаптарын қолдану: қысым, температура, ауаның ылғалдылығы, ток күші, кернеу, электр кедіргісі, электр тогының жұмысы мен қуаты, электр тогы;
      5) өлшеу нәтижелерін кесте, сызба, графиктер көмегімен және эмпирикалық тәуелділіктер негізінде көрсету: суыған дененің температурасының уақытқа тәуелділігі, заттың агрегаттық күйi өзгерiсіндегі заттың температурасының уақытқа тәуелдігі, тізбектегі ток күшінің кернеуге тәуелділігі, түсу бұрышының шағылу бұрышына, шағылу бұрышының түсу бұрышына тәуелділігі;
      6) келтіре білуі: физикалық шамалардың өлшем бірліктерін және өлшеу нәтижелерін ХБ жүйесіне.
      47. 9-сынып білуі тиіс:
      1) ғылыми білім санаты (фактілер мен құбылыстар, түсініктер, заңдар, теориялық қорытындылар);
      2) ғылыми таным әдістері (бақылау, эксперимент, модельдер және болжамдарды құру, нәтижелерден қорытындысы және оларды тексеру;
      3) ұғымдар (физикалық құбылыстар, физикалық заң, материялық нүкте, орын ауыстыру, лездік жылдамдық, үдеу, инерциялық санақ жүйесі, инерциялық емес санақ жүйесі, инерция, масса, күш, дененің салмағы, салмақсыздық, тұйық жүйе, дене импульсі және импульс күші, реактивті қозғалыс; гармониялық тербеліс, көлденең және қума толқын, фотон, фотоэффект, фотоэффектінің қызыл шекарасы, ядролық реакция; байланыс энергиясы, жартылай ыдырау периоды, бөлінудің тізбекті ядролық реакциясы, радиоактивтілік, радиоактивтік ыдырау, ядролардың бөлінуі).
      4) шамалар (жол, жылдамдық, үдеу, күш, импульс, жұмыс, қуат, кинетикалық энергия, потенциалдық энергия, пайдалы әрекет коэффициенті, ішкі энергия, тербелістің амплитудасы, периоды, жиілігі, толқын ұзындығы).
      5) заңдар (Ньютон, Кеплер, бүкіләлемдік тартылыс, Гук, механикалық энергияның және импульстің сақталу, радиоактивті ыдырау).
      48. 9-сынып физика курсын оқу нәтижесінде меңгеруі тиіс:
      1) пайдалана алуы: табиғат құбылыстарын ғылыми зерттеу әдістері, бақылау жүргізу, эксперименттерді жоспарлап және орындау, өлшеу нәтижелерін өңдеу, алған нәтижені түсіндіру, қорытынды жасау, өлшеу нәтижесіндегі қателіктерді бағалауда;
      2) қолданыстарын білуі:: физика бойынша теориялық білімдерін әр түрлі қызмет саласында, өмірде;
      3) физикалық құбылыстарды сипаттау және түсіндіру: кинематика заңдары негізінде тұрақты үдеумен қозғалуы, шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалуы, еркін түсу үдеуі;
      3-1) Ньютонның динамика заңдары, импульс пен энергияның сақталу заңдарын қолдану негізінде әр түрлі механикалық қозғалыстар, денелердің өзара әрекеттесуі;
      3-2) атомдардың энергия шығаруы және жұтуы; жылулық сәулелену және Планктың кванттық гипотезасы, фотоэффект, кванттың энергиясы, рентген сәулелері;
      3-3) ядролық реактордың әрекет ету принципі, тіршілік иелеріне иондаушы сәулелердің әсері; ядролық энергетиканы пайдалануға байланысты туындайтын экологиялық проблемалар; ядролық физика саласындағы отандық және шетел ғалымдарының жетістіктері;
      3-4) -элементар бөлшектер, нанотехнологиялар, олардың адамзаттың дамуындағы рөлі туралы мәліметтерді;
      4) физикалық шамаларды өлшеу үшін физикалық құралдар мен өлшеу аспаптарын қолдану: ара қашықтық, уақыт аралығы, масса, күш;
      5) өлшеу нәтижелерін кесте, сызба, графиктер көмегімен және эмпирикалық тәуелділіктер негізінде көрсету: уақыттың жүрілген жолға тәуелділігі, серпінділік күшінің серіппенің ұзаруына тәуелділігі, үйкеліс күшінің нормаль қысым күшіне тәуелділігі, маятниктің тербеліс периодының жіптің ұзындығына тәуелділігі, жүктің тербеліс периодының серіппеге ілінген жүктің массасына және серіппенің қатаңдығына тәуелділігі.
      49. Тұлғалық нәтижелер:
      1) көрсете білуі қажет:
      1-1) өзіндік қалыптасуында танымдық қызығушылық, шығармашылық қабілет, сын тұрғысына ойлау;
      1-2) табиғатты тану мүмкіндіктеріне сенімділік, адамзат қоғамын келешекте дамыту үшін ғылым мен техника жетістігін қажеттілігіне қарай орынды қолдану, ғылым мен техниканың негізін қалаушыларды құрметтеу;
      физикаға жалпы адамзат мәдениетінің элементі ретінде қарау;
      1-3) мәдени құндылықтар жүйесіне және қоршаған ортаға бейімделу біліктілігі;
      1-4) тұлғаға бағытталған әдіс негізінде білім алуға ынталығы;
      50. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) практикалық тапсырмаларды орындағанда (мақсат, әдістер, құрал-жабдықтар, нәтиже) іс-әрекет теориясын қолдануы керек;
      2) өзінің және жобалаған жұмыстарының нәтижесін презентациялағанда дамыған коммуникативтік қабілеттің, көптілділік мәдениетін меңгеру;
      3) практикалық тапсырмаларды орындауда және оларды көркемдеуде, өз білімдерін тереңдетіп, кеңейтуде қазіргі ақпаратты-коммуникативті технологияны қолдану;
      4) функционалдық сауаттылық дағдыларын білу;
      5) жаратылыстану ғылымы мазмұнын әр түрлi ақпарат көздерін қолданып өзігінен iздестiруi жүзеге асыру(оқу мәтіні, анықтама және белгілі ғылыми баслымдар, компьютерлік базалық мәлімет, Интернет ресурстары), әртүрлi формаларда ұсыну және оларды өңдеу (ауызша, графиктер көмегімен, математикалық белгіленуімен, суреттер және құрылымды сызбалармен).

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
39-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 8-9 сыныптары үшін
«Химия» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1.Түсінік хат

      1. «Химия» оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген..
      2. Оқытудың мақсаты қоршаған әлем туралы химиялық білім мен жаратылыстану ғылыми түсініктердің біртұтас жүйесін қалыптастыру, талдау қабілеті бар, химиялық тұрғыда ойлай алатын, функционалды сауатты және шығармашыл оқушы тұлғасын дамыту, өз денсаулығына, туған өлкеге және қоршаған ортаға экологиялық-гуманистік қарым-қатынасты тәрбиелеу болып табылады.
      3. Оқыту міндеттері:
      1) әлемнің химиялық жаратылыстану-ғылыми көрінісі туралы білімді меңгерту және олардың функцияларын (танымдық, кіріктірілген, түсіндірмелі, болжау) қолдану;
      2) заттардың құрамы, құрылысы, қасиеттері мен қолдану арасындағы себеп-салдарлы байланыстарды анықтау;
      3) химиялық терминологияны, химиялық элементтердің таңбаларын, заттардың формулаларын сауатты түрде пайдалану білігін қалыптастыру;
      4) заттарды танудың химиялық әдістерін меңгеру;
      5) заттардың сандық және сапалық құрамын анықтауда және олардың қасиеттерін зерттеуде реактивтер, қыздыру құрылғыларымен жұмыс жасау барысында қауіпсіздік техникасының талаптарын сақтай отырып, химиялық тәжірибелер жүргізудің әмбебап дағдылары мен зерттеу біліктіліктерін дамыту;
      6) адамзаттың экологиялық, азық-түлік, өндірістік, энергетикалық мәселелерді шешудегі химияның өскелең мәні мен гуманистік бағыттағы рөлін ашу;
      7) көпұлтты қоғамға сай кіріктірілген білім, құндылық пен қарым-қатынас жүйесін дамыту;
      8) өмірлік және экологиялық мәселелерді шешуде алған білімді пайдаланудың функционалдық қабілеттіліктерін арттыру;
      9) мультимедиалық сандық білім беру ресурстарын қолдану, презентация мен жобалау жұмыстарын жасауда коммуникативті-ақпараттық біліктіліктері мен дағдыларын дамыту;
      10) негізгі мектепті бітірушінің ары қарай оқу бағытын таңдау дайындығы мен өз білімін жетілдіруге деген құлшынысын дамыту.
      4. «Химия» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      8-сыныпта барлығы 68 сағат аптасына 2 сағаттан;
      9-сыныпта барлығы 68 сағат аптасына 2 сағаттан.
      5. Пәнаралық байланыс келесі оқу пәндерімен жүзеге асырылады:
      1) «Биология» пәнімен:
      оттектің, атмосфералық ауаның, судың және сулы ерітінділердің тірі организмдер үшін биологиялық рөлі және оларды ластанудан қорғау; жасушадағы судың биологиялық рөлі; фотосинтез процесінің маңызы; тірі организмдердегі микро- және макроэлементтердің маңызы; жүйелердегі бейорганикалық және органикалық заттардың маңызы;тұрмыста химиялық заттарды қолданудың экологиялық қауіпсіздігі.
      «География» пәнімен:
      адамзат тіршілігіндегі судың рөлі және халық шаруашылығындағы және Қазақстан экожүйелеріндегі су ресурстарын қорғау;Қазақстандағы металлургиялық, химиялық және қайта өңдеу кешендері;Қазақстан территориясындағы пайдалы қазбалардың кен орындары;минералды ресурстарды тиімді пайдалану және табиғатты экологиялық қорғау;энергияның альтернативті көздері;
      2) «Алгебра» және «Геометрия» пәндерімен:
      физикалық шамалардың сандық мәндерінің пропорционалдық тәуелділігі;заттың мөлшерлік құрамы бойынша есептеулер;химиялық реакция теңдеулері және формулаларды қолданып есептеулер жүргізу;кеңістіктік конфигурация; молекуланың кеңістіктегі пішіні, молекула құрамындағы атомдар арасындағы валенттік бұрыштар;
      3) «Физика» пәнімен:
      атом, молекула және заттардың құрылысы туралы атом-молекулалық ілім;зат массасының сақталу заңы, Авогадро заңы;ерітінділердің тығыздығы, газдардың салыстырмалы тығыздығы және көлемі;кристалл торларының типтері және құрылысы;атом ядросының құрылысы, изотоптар;жылулық энергия түрі;
      4) «Информатика» пәнімен:
      электронды оқулықтармен, нұсқаулықтармен, виртуальді лабораториямен, тесттік құрылғылармен, аспаптармен жұмыс жүргізу;компьютерлік бағдарламаларды қолданып, ақпаратты-иллюстративтік слайдтар, презентациялар, тесттер, жобалар жасау;
      5) «Тарих» пәнімен:
      химия ғылымының тарихи және ғылыми алғышарттары, ғылыми ашылулар және қазақстандық ғалымдардың ғылым, технология және өндірістің дамуына қосқан үлестері.

2.8 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны:

      6. Алғашқы химиялық ұғымдар (18 сағат):
      химия – заттар туралы жаратылыстану ғылымдарының бір саласы, химия ғылымының пайда болуы, дамуы және маңызы туралы қысқаша тарихи мәліметтер, заттар және олардың физикалық қасиеттері, таза заттар және қоспалар, заттарды тазарту әдістері, атомдар және молекулалар, атом-молекулалық ілім және оның маңызы;
      химиялық элементтер, олардың атаулары, таңбалары;
      металдар және бейметалдар туралы түсінік (химиялық элементтер және жай заттар), салыстырмалы атомдық масса, салыстырмалы молекулалық масса, зат мөлшері, мольдік масса, жай және күрделі заттар, химиялық формула, химиялық элементтердің атомдарының валенттілігі, зат құрамының тұрақтылық заңы, физикалық және химиялық құбылыстар;
      химиялық реакциялар, олардың жүру белгілері және жағдайлары;
      химиялық реакциялардың теңдеулері, зат массасының сақталу заңы, химиялық реакциялардың типтері:қосылу, айырылу, орынбасу, алмасу;
      табиғаттағы, химиялық реакциялар тірі организмдер мен адам тіршілігіндегі химиялық реакциялар;
      сандық есептер:
      жай және күрделі заттардың салыстырмалы молекулалық массасын және мольдік массасын есептеу;
      химиялық формула бойынша заттың мольдік массасын, массасын және зат мөлшерін есептеу;
      берілген масса немесе зат мөлшері бойынша атомдардың және молекулалардың сандарын есептеу;
      белгілі зат мөлшері бойынша атомдардың (молекулалардың) сандарын есептеу;
      химиялық реакция теңдеуі бойынша реакция өнімінің массасын, көлемін (газдың) және зат мөлшерін есептеу;
      № 1 көрсетілім: «Заттарды тазарту әдістері», «Жай және күрделі заттардың үлгілері», «Қоршаған ортадағы құбылыстарға мысалдар» (мультимедиа);
      № 1 зертханалық тәжірибе:
      «Заттардың (металдар және бейметалдар) физикалық қасиеттерін танып білу. Физикалық құбылыстар (судың қайнауы, парафиннің және қанттың балқуы). Химиялық құбылыстар (тұнбаның түзілуі, газдың бөлінуі, иістің пайда болуы, заттың түсінің өзгеруі, жылудың бөлінуі немесе сіңірілуі)»;
      № 2 зертханалық тәжірибе «Химиялық реакциялардың белгілеріне және типтеріне тәжірибелер жүргізу; мыс сымын қыздыру; малахиттің ыдырауы. ағаш жаңқасының және парафиннің жануы.»;
      № 1 практикалық жұмыс «Химия кабинетінде жұмыс жасаудың техникалық қауіпсіздік ережелерімен танысу; лабораториялық құрылғылармен, химиялық ыдыстармен шыны түтікшелермен, қыздыру құрылғыларымен жұмыс істеу ережелері; сұйықтықты қыздыру ережесіне»;
      № 2 практикалық жұмыс «Лас тұзды қоспалардан тазарту»; № 1 бақылау жұмысы.
      7. Атомның құрылысы. Д.И Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық заңы және периодтық жүйесі.Химиялық байланыс (14 сағат):
      атомның құрамы және құрылысы, химиялық элементтердің жіктелуі, Д.И. Менделеевтің периодтық заңы, атомдық құрылыс теориясы тұрғысынан Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесі;
      периодтық жүйедегі орны және атомдық құрылыс теориясы бойынша химиялық элементерге және олардың қасиеттеріне сипаттама;
      жаңа химиялық элементтердің ашылуы туралы мәліметтер, химиялық элементтердің тірі және өлі табиғатта таралуы, адам организміндегі химиялық элементтердің биологиялық рөлі;
      химиялық элементтердің электртерістілігі, атомдар арасындағы химиялық байланыстар табиғатының бірлігі, коваленттік байланыс, полюсті және полюссіз байланыстар, иондық байланыс,металдық байланыс, заттың аморфты және кристалдық күйлері, кристалл торларының түрлері, заттардың қасиеттерінің құрылысына тәуелділігі;
      сандық есептер:
      химиялық формула бойынша қосылыстағы элементтің массалық үлесін есептеу;
      элементтердің массалық үлестері бойынша заттың қарапайым формуласын анықтау;
      № 2 көрсетілім (мультимедиа):
      Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесінің кестесі;
      адам организміндегі химиялық элементтердің топографиясы» кестесі;
      әр түрлі химиялық байланысы бар заттардың табиғи үлгілері;
      натрий хлоридінің, алмаздың, көміртек (ІV) оксидінің, металдардың кристалдық торларының модельдері;
      № 3 зертханалық тәжірибе «Түрлі химиялық байланысы бар заттардың табиғи үлгілерін зерттеу»; № 2 бақылау жұмысы.
      8. Ауа. Оттегі. Жану. (8 сағат):
      оттегі:
      химиялық элемент және жай зат, оттектің қасиеттері, алынуы және қолданылуы; жану және баяу тотығу,оксидтер;
      оттектің аллотропиясы, озон және озон қабатының Жердегі тіршілік үшін маңызы;
      атмосфералық ауа – газдар қоспасы, ауаны ластанудан қорғау, заттардың ауада жануы;
      экзотермиялық және эндотермиялық реакциялар, реакциялардың жылу эффектісі, термохимиялық теңдеулер;
      газдардың мольдік көлемі, Авогадро заңы, газдардың салыстырмалы тығыздығы, химиялық реакциялар барысындағы газдардың көлемдік қатынастары;
      сандық есептер:
      қалыпты жағдайлардағы газдардың көлемдерін есептеу;
      газдардың салыстырмалы тығыздықтарын есептеу;
      термохимиялық теңдеулер бойынша химиялық реакциялардың жылу эффекттісін есептеу;
      оттек және ауа бойынша газдардың салыстырмалы тығыздықтарын есептеу;
      зат мөлшері, мольдік масса, газдың мольдік көлемі, Авогадро заңы сияқты түсініктерді қолданып, формулалар бойынша есептер шығару;
      химиялық реакциялар барысындағы газдардың көлемдік қатынастары түсініктерін қолданып есептер шығару;
      № 3 көрсетілім (мультимедиа):
      оттекті түрлі әдістермен алу;
      оттекте жай заттардың:
      темірдің, күкірттің, фосфордың, көмірдің жануы;
      жылу бөлінетін және сіңірілетін реакциялардың мысалдары;
      № 4 зертханалық тәжірибе «Сутек асқын тотығын катализатор қатысында айыру арқылы оттек алу»; № 3 бақылау жұмысы.
      9. Сутегі «Тотығу-тотықсыздану реакциялары» (6 сағат):
      сутек – химиялық элемент және жай зат, сутектің изотоптары;
      сутектің қасиеттері, қолданылуы және алынуы;
      химиялық элементтердің тотығу дәрежелері, формулалары бойынша қосылыстардағы химиялық элементтердің тотығу дәрежелерін анықтау, сутектің бинарлы қосылыстары, тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш туралы түсінік, тотығу-тотықсыздану реакциялары;
      сандық есептер:
      реакцияға қатысушы немесе реакция нәтижесінде түзілген өнімнің белгілі массасы, зат мөлшері немесе көлемі бойынша заттың массасын, зат мөлшерін, көлемін (газдың) есептеу.
      № 4 көрсетілім (мультимедиа):
      сутекті түрлі әдістермен алу;
      сутектің химиялық қасиеттері;
      № 5 зертханалық тәжірибе «Зертханада сутек алу және оның қасиеттерін зерттеу»; № 4 бақылау жұмысы.
      10. Су. Ерітінділер (8 сағат):
      судың құрамы, қасиеттері және қолданылуы, табиғаттағы су, су – табиғи әмбебап еріткіш, сулы ерітінділер және жүзгіндер, қоспаларды бөлу жолдары;
      ерітінділер концентрацияларының түрлері, еріген заттың массалық үлесі және мольдік концентрация, қатты заттардың, сұйықтардың және газдардың суда ерігіштігі, кристаллогидраттар;
      судың тірі организмдер үшін маңызы, су және ерітінділердің табиғаттағы, өндірістің түрлі салаларындағы және ауыл шаруашылығындағы маңызы;
      ауыз суын тазарту, Қазақстан Республикасындағы ауыз су мәселесі, су басейнін ластанудан қорғау, Қазақстандағы су ресурстарының экологиялық мәселелері;
      сандық есептер:
      еріген заттың массалық үлесін, еріткіштің, еріген заттың массасын, ерітіндінің массасын тығыздығы бойынша анықтау;
      № 5 көрсетілім (мультимедиа):
      суды тазарту әдістері, суды айдау (дистильдеу);
      мыс тұздарының суда еруі;
      қатты заттарды бөліп алу (ас тұзы, темір жоңқалары);
      бір-бірінде ерімейтін сұйықтықтарды бөлу (күнбағыс майы, су);
      еріген заттың қатты бөлшектерін сұйықтықтан бөлу (қанттың сулы ерітіндісі);
      № 6 зертханалық тәжірибе (мультимедиа):
      судың металдармен (натрий, алюминий, мыс) әрекеттесуі;
      судың кальций және фосфор (V) оксидтерімен әрекеттесуі, индикаторлар көмегімен алынған ерітінділердің ортасын анықтау;
      № 3 практикалық жұмыс «Суды лас қоспалардан тазарту»;
      № 4 практикалық жұмыс «Берілген мольдік үлесі бойынша қант ерітіндісін дайындау», № 5 бақылау жұмысы.
      11. Бейорганикалық заттардың негізгі кластары (14 сағат):
      жай және күрделі бейорганикалық заттардың жіктелуі, металдар және бейметалдар, сілтілік металдар және галогендер, химиялық элементтер және жай заттар;
      натрий және оның маңызды қосылыстары, қасиеттері, алынуы және қолданылуы;
      хлор және оның маңызды қосылыстары, қасиеттері, алынуы және қолданылуы;
      сілтілік металдар, галогендер және олардың қосылыстарының биологиялық рөлдері;
      оксидтер: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы;
      қышқылдар: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы;
      индикаторлар, бейтараптану реакциялары, қышқыл жаңбыр туралы түсінік;
      негіздер: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы;
      тұздар: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы;
      жай заттар мен оксидтер, негіздер, қышқылдар және тұздар арасындағы генетикалық байланыс;
      кейбір бейорганикалық заттардың табиғатта кездесуі және айналымы; Қазақстан Республикасындағы тұзды көлдер және олардың маңызы;
      сандық есептер:
      химиялық реакция теңдеуі бойынша реакцияға қатысушы немесе реакция нәтижесінде түзілген бір заттың белгілі массасы, мөлшері немесе көлемі бойынша табиғатта жүретін процестер мен химиялық реакция нәтижесінде түзілген өнімнің немесе реагенттің массасын, зат мөлшерін, көлемін есептеу;
      ерітіндінің массасы және еріген заттың массалық үлесі бойынша реакция өнімінің массасын, көлемін және зат мөлшерін есептеу;
      № 6 көрсетілім (мультимедиа):
      оксидтердің, қышқылдардың, тұздардың және негіздердің үлгілері;
      кальций оксидінің сумен әрекеттесуі (әкті сөндіру);
      натрий гидроксидінің ерітіндісін индикатормен сынау;
      лимон шырынын лимоннан бөліп алу және оны суда еріту; лимон шырынын индикатормен сынау;
      № 7 зертханалық тәжірибе:
      «Қышқылдардың химиялық қасиеттерімен (ортофосфор қышқылының мысалында) танысу; негіздердің химиялық қасиеттерімен (натрий гидроксидінің мысалында) танысу; тұздардың химиялық қасиеттерімен (мыс (ІІ) сульфатының және кальций карбонатының мысалында) танысу»;
      № 5 практикалық жұмыс «Бейорганикалық заттардың кластары арасындағы генетикалық байланыс», № 6 бақылау жұмысы.

2.9 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны:

      12. 8 сыныптың негізгі мәселелерін қайталау (4сағат):
      химияның негізгі түсініктері мен заңдары, атом құрылысы теориясы тұрғысынан Д.И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесі және периодтық заңы, бейорганикалық заттардың кластары және олардың арасындағы генетикалық байланыс;
      сан есептері:
      масса, зат мөлшері, ерітіндінің тығыздығы, ерітіндінің массасы және көлемі, газдың көлемі, мольдік масса, газдың мольдік көлемі, Авогадро тұрақтысы, пайыздық концентрация (еріген заттың массалық үлесі), күрделі қосылыс құрамындағы химиялық элементтің массалық үлесі;
      13. Электролиттік диссоциациялану теориясы (14 сағат):
      электролиттер және бейэлектролиттер, С.Аррениустың электролиттік диссоциациялану теориясының негізгі қағидалары, электролиттік диссоциациялану механизмі;
      күшті және әлсіз электролиттер, диссоциациялану дәрежесі, қышқыл, сілті және тұздардың судағы ерітінділерінде электролиттік диссоциациялануы, көпнегізді қышқылдардың, қышқылдық және негіздік тұздардың диссоциациялануы, ион алмасу реакциялары және олардың жүру жағдайлары;
      электролиттік диссоциациялану теориясы тұрғысынан қышқыл, негіз және тұз ерітінділерінің химиялық қасиеттері;
      катиондар мен аниондарға сапалық реакциялар;
      тұздар гидролизі, биосферадағы тұздар гидролизінің маңызы;
      сандық есептер:
      реакцияласушы заттардың біреуі артық болған жағдайда химиялық реакция теңдеуі бойынша зат мөлшерін, массасын, өнімнің көлемін есептеу;
      диссоциациялану дәрежесін есептеу;
      № 1 көрсетілім (мультимедиа):
      заттардың және олардың ерітінділерінің электрөткізгіштігін сынау;
      катиондар мен аниондарға сапалық реакциялар;
      тұздардың суда еруі және рН шкаласын қолданып, тұз ерітінділерінің сутектік көрсеткішін рН әмбебап индикаторымен анықтау;
      № 1 лабораториялық тәжірибе «Электролит ерітінділерінің арасындағы ион алмасу реакциялары»;
      № 2 лабораториялық тәжірибе «Тұздар гидролизі»;
      № 1 практикалық жұмыс «Электролиттік диссоциация теориясы және электролиттердің қасиеттері», № 1 бақылау жұмысы.
      14. Бейметалдар және олардың маңызды қосылыстары (14 сағат):
      химиялық элементтердің периодтық жүйесінің IV-VII топ элементтеріне сипаттама, бейметалдардың электртерістігі, бейметалдардың тотығу-тотықсыздану қасиеттері, қоршаған ортадағы бейметалдар және олардың қосылыстары, Қазақстандағы бейметалдардың табиғи ресурстары;
      күкірт және оның қосылыстары, күкірттің аллотропиялық түрөзгерістері, күкіртсутек, күкірт(IV,VI) оксидтері, күкірт қышқылы және оның тұздары;
      аммиак, аммоний тұздары, азот(IІ, IV) оксидтері, азот қышқылы және оның тұздары;
      фосфор және оның маңызды қосылыстары, фосфордың аллотропиялық түрөзгерістері;
      минералды тыңайтқыштар, олардың Қазақстанда өндірілуі және оларды тиімді қолдану;
      көміртек және оның маңызды қосылыстары, көміртектің аллотропиялық түрөзгерістері, адсорбция, көміртек (ІІ, ІV) оксидтері, көмір қышқылы және оның тұздары, көміртек қосылыстарының тірі және өлі табиғатта кездесуі және олардың маңызы, нанохимия туралы түсінік;
      кремний және оның қосылыстары, силикаттар, сұйық кристалдар, кремний негізінде жасалған жартылай өткізгіш материалдар, Қазақстандағы силикат өнеркәсібі, бейметалдар және олардың қосылыстарының негізінде жасалған замануи материалдар, күкірт,азот және фосфор мысалдарында химиялық элементтердің табиғаттағы бихимиялық айналысы,қоршаған оратға бейметелдардың оксидтерінің зиянды әсерінен туындайтын экологиялық проблемаларды шешу жолдары;
      көміртек, оттек, азот және фосфордың табиғаттағы айналымы;
      сан есептері (экологиялық мазмұндағы):
      химиялық реакция теңдеуі бойынша әрекеттесуші заттардың біреуі артық мөлшерде берілгендегі өнімнің массасын (көлемін, зат мөлшерін) есептеу;
      химиялық реакция теңдеуі бойынша реакция өнімінің практикалық шығымы бойынша заттың (реагенттің немесе өнімнің) массасын есептеу;
      құрамындағы қоспаның массалық үлесі берілген реагенттің массасы бойынша реакция өнімінің массасын (көлемін, зат мөлшерін) есептеу;
      № 2 көрсетілім (мультимедиа):
      алмаз, графит, фуллереннің кристалдық торларының модельдері;
      бейметалдардың және олардың қосылыстарының үлгілері;
      нитраттардың ыдырауы;
      минералды тыңайтқыштардың жиынтығы;
      адсорбция;
      адам организміндегі бейметалдардың мөлшері және рөлі;
      Қазақстандағы бейметалдар мен олардың қосылыстарының кен орындарының картасы;
      № 3 лабораториялық тәжірибе «Көмірқышқыл газы және аммиакты алу, оларды анықтау»
      № 4 лабораториялық тәжірибе (мультимедиа) «Хлоридтерді, карбонаттарды, сульфидтерді, сульфаттарды, силикаттарды, аммоний тұздарын танып білу»;
      № 2 практикалық жұмыс «Бейметалдар» тақырыбына эксперименттік есептер шығару, № 2 бақылау жұмысы.
      15. Металдар және олардың қосылыстары, «Металлургия» (20 сағат):
      химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі металдардың орны, олардың атомдық және кристалдық құрылыстарының ерекшеліктері, металл (І-ІІІ периодтар) атомдарының құрылысына салыстырмалы сипаттама;
      металдардың электрохимиялық кернеу қатары, металдар және олардың қосылыстарының тірі организмдердегі (биогендер және ластаушылар) рөлі;
      кальций және оның қосылыстары (оксиді, гидроксиді және тұздары), судың кермектігі және оны жою жолдары, кальций қосылыстарының генетикалық байланысы, Қазақстандағы кальций қосылыстарының маңызды кен орындары, кальцийдің биологиялық рөлі;
      алюминий және оның қосылыстары, алюминийдің екідайлы қасиеттері, оксиді және алюминий гидроксиді, алюминийдің маңызды табиғи қосылыстары және олардың Қазақстандағы кен орындары, алюминий құймасы және оның қолданылуы, алюминий және оның құймаларының Қазақстандағы өндірісі;
      темір және оның қосылыстары (оксидтері және темір (ІІ, ІІІ) гидроксидтері), темір қосылыстарының генетикалық байланысы, Қазақстандағы темір кен орындары, темір және оның маңызды қосылыстарының биологиялық маңызы;
      металдар және олардың құймаларының жемірілуі – қоршаған ортаның ластануының нәтижесі, жемірілуге қарсы күрес;
      темір құймалары және олардың қолданылуы, шойын және болат өндіру, Қазақстандағы қара және түсті металлургияның дамуы, металдар және олардың құймаларын алу әдістері;
      бейметалдар, металдар және олардың қосылыстарының генетикалық байланысы, бейметалдар және металдар туралы білімді қорытындылау;
      сандық есептер (экологиялық мазмұндағы):
      реакция теңдеуі бойынша қоспаның құрамындағы заттың массалық үлесі белгілі болған жағдайда заттың (реагенттің немесе өнімнің) массасын анықтау;
      өндірістік және экологиялық мазмұндағы теориялық мүмкіндікпен саластырғандағы өнімнің шығымын есептеу;
      тұрмыста қолданылатын (бейметалдардың, металдардың және олардың қосылыстарының) молекулалық формулаларын анықтау;
      № 3 көрсетілім (мультимедиа):
      металдар және олардың қосылыстарының Қазақстандағы маңызды кен орындары;
      кальций және алюминийдің табиғи қсылыстарының үлгілері;
      металдардың кристалл торларының модельдері;
      кермек судың қасиеттерімен танысу;
      алюминий құймаларының үлгілері;
      «Темірдің табиғи қосылыстары» жиынтығы;
      шойын және болат үлгілері;
      № 5 лабораториялық тәжірибе «Алюминий гидроксидін алу және оның екідайлық қасиеттерін зерттеу»;
      № 6 лабораториялық тәжірибе «Темірдің (ІІ) және (ІІІ) гидроксидтерін алу және қасиеттерін зерттеу»;
      № 3 практикалық жұмыс «Металдар» тақырыбына эксперименттік есептер шығару», № 3 бақылау жұмыс.
      16. Көміртектің органикалық қосылыстары (14 сағат):
      органикалық химия – көміртек қосылыстарының химиясы, А.М.Бутлеровтың органикалық қосылыстардың құрылыс теориясының негізгі қағидалары;
      көмірсутектердің жіктелуі, номенклатурасы және изомериясы, қаныққан көмірсутектер, метан, қанықпаған көмірсутектер, этилен, ацетилен, аромат көмірсутектер, бензол;
      көмірсутектер арасындағы генетикалық байланыс, көмірсутектердің табиғи көздері, табиғи газдың, мұнайдың, көмірдің Қазақстандағы кен орындары, оларды өндіру және өңдеу;
      көмірсутектерді өндіру, өңдеу және қолданудағы экологиялық мәселелер, көмірсутектерді экономиканың түрлі салаларында және тұрмыста пайдалану;
      оттекті органикалық қосылыстардың жіктелуі және номенклатурасы, метанол, этанол, спирттердің улылығы және этил спиртінің адам организміне зиянды әсері, көпатомды спирттер (глицерин мысалында) туралы түсінік, альдегидтер, (метаналь, этаналь);
      карбон қышқылдары, күрделі эфирлер,майлар, сабын – жоғары карбон қышқылдарының тұздары, синтетикалық жуғыш заттар туралы түсінік, синтетикалық жуғыш заттардың табиғатқа тигізетін зиянды әсерлері;
      көмірсулар, белоктар, аминқышқылдары, бейорганикалық және органикалық әлемнің бірлігі (көмірсулар мысалында (фотосинтез, организмдегі өзгерістері)), Қазақстанның тамақ өнеркәсібі;
      сандық есептер:
      элементтердің массалық үлесі және салыстырмалы тығыздығы бойынша газтәрізді заттардың молекулалық формулаларын табу;
      реакция өнімінің массасы немесе көлемі және белгілі заттың салыстырмалы тығыздығы бойынша органикалық заттың формуласын анықтау;
      реакция теңдеуі бойынша қоспадағы заттың белгілі массалық үлесі мен массасы бойынша екінші заттың (реагенттің немесе өнімнің) массасын есептеу;
      өндірістік және экологиялық мазмұнды есептердегі теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы органикалық заттың практикалық шығымын есептеу;
      метан, бутан, этанолдың жану реакция теңдеуі бойынша оттектің, ауаның көлемдерін есептеу;
      № 4 көрсетілім (с мультимедиа):
      метан, этан, этилен, ацетилен, бензол, этанол және сірке қышқылы молекулаларының моделі;
      органикалық заттардағы көміртекті, сутекті сапалық жолмен анықтау;
      органикалық заттардың жануы;
      полиэтеленнен жасалған бұйымдардың үлгілерімен танысу;
      йодтың крахмалға әсері;
      белоктардың денатурациясы;
      лабораториялық тәжірибелер:
      № 7 лабораториялық тәжірибе «Көмірсутек молекулаларының модельдерін құрастыру»;
      № 8 лабораториялық тәжірибе «Мұнай өнімдерімен танысу»;
      № 9 лабораториялық тәжірибе «Сірке қышқылының индикаторларға әсері, металдармен және тұздармен әрекеттесуі;
      № 10 «Сабынның және синтетикалық жуғыш заттардың қасиеттерін салыстыру»;
      № 4 тақырыптық білім тексеру, бақылау жұмысы.
      17. Қайталау (2 сағат):
      жоба дайындау, экскурсия:
      органикалық және бейорганикалық заттардың байланысы;
      адамзаттың шаруашылық іс-әрекетінің қоршаған ортаға тигізетін әсері;
      химиялық ластанудың көздері және себептері;
      қоршаған ортаны ластанудан қорғаудағы химияның рөлі.

3. Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      18. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      19. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеру тиіс» аспектілерімен көрсетілген.
      20. 8-сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) химиялық таңбалар, химиялық түсініктері, химиялық элементтердің таңбалары, химиялық заттардың формулалары, коэффициент, индекс, химиялық реакциялардың теңдеулері,зат, химиялық элемент, атом, молекула, салыстырмалы атомдық және молекулалық масса, химиялық реакциялардың типтері, атомның құрылысы, ядро заряды, протон, нейтрон, электрон, электрондық орбиталь, иондар, изотоптар, химиялық байланыс, аллотропия, моль, мольдік масса, мольдік көлем, Авогадро тұрақтысы, реакцияның жылу эффектісі, реагенттер, металдардың белсенділік қатары, бейтараптану реакциясы, катализатор, электртерістілік, тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш, тотығу және тотықсыздану, тотығу-тотықсыздану реакциялары; оксидтер, қышқылдар, негіздер, тұздар, генетикалық байланыс; индикаторлар;
      2) негізгі заңдарды: зат массасының сақталу заңы, заттың тұрақтылық заңы, Д. И.Менделеевтің периодтық заңы, Авогадро заңы;
      3) химияның эксперименттік негізін және заттарды танып білудің химиялық әдістері: лабораториялық құрылғылармен жұмыс жасау ережелерін; химиялық заттарды және құбылыстарды зерттеу;
      4) қоспаларды бөлу және заттарды тазарту әдістерін, заттарды алу әдістерін білуі тиіс.
      21. 8-сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар:
      1) анықтауы тиіс:
      қосылыстардағы химиялық элемент атомдарының валенттілігі және тотығу дәрежелерін;
      заттардың құрамы және олардың қай класқа жататындығын;
      жай және күрделі заттардағы химиялық байланыстың түрлерін;
      реакция типтерін және олардың сипаттамасын;
      индикатордың көмегімен қышқылдар мен сілтілердің сулы ерітінділерінің ортасын;
      2) құрастыруы тиіс:
      бейорганикалық заттардың формулаларын, заттардың генетикалық қатарларын;
      отттегі мен сутегінің қасиеттерін сипаттайтын химиялық теңдеулерді;
      оксидтер, қышқылдар, негіздер мен тұздардың және олардың қосылыстарының формулаларын;
      атомның электрондық құрылысын, химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымын;
      3) түсіндіруі тиіс:
      химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымын және атомның құрылысын;
      тұрмыста және тәжірибеге қолданылатын кейбір заттардың адам организміне әсерін;
      екідайлылық ұғымын және оны мысалдармен дәлелдеуін;
      4) есептеп шығаруы тиіс:
      зат массасы, зат мөлшері, Авогадро саны, газдың мольдік көлемі, ерітіндінің массасы, ерітіндінің көлемі, ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесі, химиялық реакциялар барысындағы газдардың көлемдік қатынастары;
      реагенттің біреуінің зат мөлшері, массасы немесе көлемі белгілі болған жағдайда өнімнің массасын немесе көлемін; химиялық реакцияның жылу эффектісін есептеу;
      5) есептеуі тиіс:
      химиялық формулалар бойынша бейорганикалық заттардың салыстырмалы молекулалық массаларын;
      қосылыстың формуласы бойынша химиялық элементтің массалық үлесін;
      ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін;
      ерітіндінің белгілі массасындағы еріген заттың массалық үлесі бойынша еріткіштің және еріген заттың массасын;
      6) жүргізуі тиіс:
      техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, көрсетілімдер, лабораториялық тәжірибелер, практикалық жұмыстар;
      лабораториялық ыдыстармен және құрылғылармен, қыздыру аспаптарымен, газдарды алу құрылғыларымен, ерітінділермен;
      оттекті, сутекті алу, жинау және танып білу;
      қатты және сұйық заттарды суда ерітудімеңгеруі тиіс.
      22. 9-ші сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушыларбілуі тиіс:
      1) химияның негізгі түсініктері: электролиттер, бейэлектролиттер, электролититтікдиссоциация, диссоциациялану дәрежесі, аниондар мен катиондарға сапалық реакциялар, гидролиз, сутектік көрсеткіш, бейметалдар, аллотропия, металдар, металдардың жемірілуі, электролиз, құймалар, шойын, болат, изомерия, гомологтар, функционалдық топ, каучук, резеңке, полимерлер, этил спирті, глицерин, құмырсқа альдегиді, сірке альдегиді, құмырсқа қышқылы, сірке қышқылы, майлар, сабын, көмірсулар, белоктар, аминқышқылдары;
      2) органикалық заттардың көптүрлілігінің себептері (изомерия құбылысы), байланыстың түрлері (байланыс, қос байланыс, үш байланыс);
      3) көмірсутектердің табиғи көздері, мұнай, газ, көмір және көмірсутектердің туындылары, мұнайды өңдеу;
      4) теорияларды: электролиттік диссоцияциялану және органикалық қосылыстардың құрылыс теориясы;
      5) негізгі заңдарды: зат массасының сақталу заңы, зат құрамының сақталу заңы;
      6) химияның тәжірибелік негіздері және заттарды танып-білудің химиялық әдістері: лабораторияда жұмыс істек ережелері, күйдіргіш, жанғыш заттармен және лабораториялық құрал-жабдықтармен жұмыс ережелері, химиялық заттар және айналымдарды зерттеу әдістері, заттың құрамын сапалық және сандық талдауды бақылау, сипаттау;
      7) заттарды алудың жалпы әдістері, өндірістік синтездің заманауи технологиясы туралы түсінік;
      8) бейорганикалық заттардың кластары және олардың генетикалық байланысы;
      9) заттар мен материалдарды өндіруде, қоғамның дамуында және адам денсаулығын, табиғатты қорғаудағы химияның өскелең рөлі;
      10) қоршаған ортаны химиялық ластанудан қорғау және салауатты өмір салтын (тамақтану үйлесімділігі, тыныс алу) ұйымдастырудың химиялық жолдарын.
      23. 9-шы сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар меңгеруі тиіс:
      1) анықтау:
      заттың сапалық және сандық құрамын және оның белгілі класқа жататындығын;
      индикатордың көмегімен заттардың сулы ерітінділерінің ортасын;
      2) құрастыру:
      оқып үйренген бейорганикалық заттардың фомулаларын (молекулалық, электрондық, құрылымдық);
      металдар мен бейметалдар және олардың қосылыстарының генетикалық қатары;
      металдар, бейметалдар және олардың қосылыстарының қсиеттерін сипаттайтын химиялық теңдеулер;
      электролииік диссоциацияланудың иондық теңдеулері;
      органикалық заттардың изомерлері, гомологтарының формулаларын;
      3) түсіндіру:
      химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымы;
      металдар мен бейметалдардың химиялық элементтердің периодтық жүйедегі орны;
      химиялық элементтердің пероидтық жүйедегі орнына сәйкес қасиеттері, оксидтер, ышқылдар, негіздер және тұздардың өкілдерінің қасиеттері;
      тұрмыста және тәжірибеге қолданылатын кейбір заттардың адам организміне әсерін;
      Д.И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесінің негізгі заңдылықтары, қышқыл-негіздік және тотығу-тотықсыздану қасиеттерін атомдардың құрылысы туралы білім негізінде;
      алюминий және оның қосылыстарының екідайдық қасиеттерінің мәні және оны мысалдармен сипаттау;
      электролиттік диссоциациялану теориясының мәні, механизмі және негізгі қағидалары;
      химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымы;
      4) есептеп шығаруы тиіс:
      ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін;
      химиялық реакциялардағы газдардың көлемдік қатынасының өзгерістерін;
      реакцияға қатысушы заттардың бірінің белгілі массасы көлемі бойынша заттың массасын немесе көлемін;
      химиялық реакциялардың жылу эффектісін;
      теориялық шығыммен салыстырғандағы өнімнің массалық немесе көлемдік шығымын;
      қоспа құрамындағы заттың массалық үлесін;
      заттың молекулалық формуласын табу.
      қосылыстың формуласы бойынша химиялық элементтің массалық үлесін;
      ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін;
      салыстырмалы тығыздығы бойынша газтәрізді заттың молекулалық формуласын;
      ерітіндінің белгілі массасындағы еріген заттың массалық үлесі бойынша еріткіштің және еріген заттың массасын.
      5) өткізуі тиіс:
      демонстрациялар, лабораториялық тәжірибелер, практикалық жұмыстар;
      лабораториялық ыдыстармен және құрылғылармен, қыздыру аспаптарымен, газдарды алу құрылғыларымен, ерітінділермен жұмыс;
      оттекті, көмірқышқыл газын, аммиакты алу, жинау және танып білу;
      қатты және сұйық заттарды суда еріту, қант ерітіндісін дайындау;
      кейбір бейорганикалық заттарға сапалық реакциялар;
      Ва2+,Са2+, Al3+, Fe3+ катиондарын және SO4²-, S²-,CO3²-, Cl-, SO3²-,SiO3²-, PO4³-) аниондарын анықтау.
      24. Жеке тұлғалық нәтижелер. Оқушылар көрсетуі тиіс:
      1) химиялық білімге, осы білім саласына және адамдардың қолданбалы сипаттағы практикалық міндеттерді шешуде;
      2) денсаулықты, табиғатты және экологияны қорғауда азаматтық, патриоттық ұстанымға деген қызығушылық танытуы;
      3) талдау, синтез жасау, бақылау, салыстыру, себеп-салдарлық байланысты анықтау, тәжірибе жүргізу, сипаттау сияқты танымның негізгі әдістерін ғылыми меңгеру және оларды қолдану;
      4) химиялық терминологияны, түсініктерді, теорияларды, заңдар мен заңдылықтарды сенімді түрде қолдану;
      5) жүргізілген тәжірибелердің нәтижелерін өңдеу, түсіндіру және талдай білу;
      6) химиялық формулалар және теңдеулер бойынша мөлшерлік бағалауда математикалық біліктілік;
      7) сандық білім ресурстарымен жұмыс жүргізуде коммуникативті-ақпараттық дағды;
      8) түрлі мәлімет көздерінен алынған химиялық ақпараттарға, к химической науке на основе личного опыта; объективті ұстаным;
      9) бағдарлы білім алуды таңдауда жоғары сынып оқушыларының саналы көқарасы.
      25. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер. Оқушылары қолдануы тиіс:
      1) табысты білім алуда химиялық білімнің құрастырылған жүйесін, сараланған тапсырмаларды және жобаларды орындауды күнделiктi өмiрде;
      2) оттектің, сутектің, судың, бейметалдардың, металдардың және олардың қосылыстарының табиғаттағы айналымы туралы практикалық-бағдарлы кіріктірілген білім; бейорганикалық және органикалық заттардың жеке кластары арасындағы генетикалық байланыс;
      3) заттардың химиялық формулаларын, химиялық реакция теңдеулерін құрастыру біліктіліктері мен дағдалары, химиялық формулалар бойынша қосылыстың сандық және сапалық құрамын және белгілі бір класс өкіліне жататындығын, химиялық реакциялардың типтерін, химиялық байланысты және кристалл тор түрлерін, қосылыстардағы химиялық элементтердің тотығу дәрежелерін анықтау;
      4) сандық (формула бойынша және химиялық реакция теңдеуі бойынша) және сапалық есептерді шешу;
      5) бағдарлы білім алуды, білім алу жолындағы іс-әрекетті өз қабілеті мен ерекшеліктеріне, икемділіктеріне және қызығушылықтарына қарай таңдаудағы білім жүйесі;
      6) табиғи құбылыстар, заттардың табиғатта кездесуі және олардың айналымы, өмірде практикалық маңызы бар заттардың құрылысы, құрамы және қасиеттерін химиялық негізде танып білу әдістері;
      7) бейорганикалық және органикалық заттардың материалдық бірлігі және байланысы, заттардың құрылысы және қасиеттері арасындағы себеп-салдарлық байланыс;
      8) сандық білім беру ресурстарын заттар әлемін танып-білуді дамытуда, заманауи компьютерлік бағдарламаларды презентациялар дайындауда;
      9) танып білудің логикалық әдістері (түсініктердің түйіндері, салыстыру, болжау, дәлелдеу, қорытындылау, нақтылау, талдау, синтез);
      10) оқу және тіршілік мәселелерін шешуде функционалды әмбебап дағдылар, ойлау және өзіндік шығармашылық іс әрекеттер;
      11) өз ойларын және өз іс-әрекетін талдау шеберлігі;
      12) бағдарлы білімдерін жалғастыруда өзінің потенциалдық қорларын объективті түрде бағалау.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
40-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін
«Қазақстан тарихы» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәнді оқытудың мақсаты – оқушылардың білімі мен дайындық деңгейін, жас ерекшеліктерін ескере отырып, Қазақстан тарихының ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі нақты тарихы бойынша білім беру.
      3. Қойылған мақсаттарға сай пәнді оқытудың келесі міндеттері орындалуы тиіс:
      1) оқушыларға Қазақстан тарихы бойынша толыққанды, жүйелі білім беру;
      2) Қазақстан тарихы бойынша тарихи терминологияларды меңгерту;
      3) оқушылардың тарихи фактілер мен құбылыстарды талдап-қорыту, тарихи оқиғалардың мақсаты мен мәнін анықтай білу, оның маңызын бағалай білу дағдыларын қалыптастыру;
      4) оқушыларды оқытылатын кезеңдегі ғылым мен мәдениеттің көрнекті өкілдері мен саяси жетекшілердің қызметіне, тарихи оқиғаларға салыстырмалы талдау жасауға дағдыландыру;
      5) оқушылардың қазақ және басқа да халықтардың мәдени мұраларына қызығушылығын қалыптастыру;
      6) оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып, түрлі дерек көздерінен қажетті ақпаратты іздестіру арқылы өзіндік жұмыспен айналысуына мүмкіндік беру.
      4. Келесі пәндермен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:
      1) «Дүние жүзі тарихымен»:
      Қазақстан тарихы дүние жүзі тарихының құрамдас бөлігі;
      Қазақстан тарихын оқытқанда көршілес мемлекеттердің тарихымен байланысты қарастырылатын ортақ мәселелерді қарастыру;
      2) «Географиямен»:
      Қазақстан территориясының және шекарасының анықталу кезеңі;
      Қазақстан территориясында әкімшілік-территориялық реформалардың жүргізілуі;
      Қазақстан территориясының ландшафты, климаты, жануарлар мен өсімдіктер әлемін, пайдалы қазбаларын зерттеген түрлі экспедициялар қызметі;
      3) «Қазақ әдебиетімен»:
      Қазақстанның көрнекті ақын-жазушыларының көркем шығармаларды жазуда тарихи оқиғалармен байланыстыруы;
      ХХ ғасырдағы қазақ зиялыларының шығармашылықтарын білу;
      4) «Орыс әдебиетімен»:
      орыс ақын-жазушыларының шығармаларында қазақ қоғамының көрініс табуы;
      орыс ақын-жазушыларының шығармаларындағы қазақ халқының өміріне байланысты зерттеу материалдарын білу;
      5) «Бейнелеу өнерімен»:
      бейнелеу өнерінің дамуы;
      қазақтардың қолданбалы қолөнер туындыларының тарихы;
      ХVІІІ – ХІХ ғғ. суретшілер еңбегіндегі Қазақстан тақырыбы;
      6) «Музыкамен»:
      музыкалық шығармалардың тарихи оқиғалармен байланыстылығы;
      Қазақстан тарихындағы маңызды оқиғаларды баяндауда музыкалық шығармалардың дерек көзі ретінде қызметі;
      музыка өнерінің тарихы, әнші-сазгерлердің өмірі мен шығармашылығы.
      5. Оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 5-сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      2) 6-сыныпта аптасына – 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
      3) 7-сыныпта аптасына – 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
      4) 8-сыныпта аптасына – 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
      5) 9-сыныпта аптасына – 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

2. Оқу пәнінің 5- сыныптағы базалық білім мазмұны

      6. «Тарих әлемі» (2 сағат):
      тарих туралы түсінік, тарихты зерделеу не үшін қажет, Қазақстан тарихы–дүние жүзі тарихының құрамдас бөлігі, Қазақстан тарихының кезеңдері (ежелгі, орта ғасырлардағы, жаңа және қазіргі заманғы тарих);
      тарихи жәдігерлер, тарихи жәдігерлердің түрлері (ауызша, жазбаша, археологиялық), заттай, жазбаша жәдігерлер.
      7. «Тарихқа саяхат» (14 сағат):
      адамның шығу тегі әлемнің пайда болуы туралы қазақ аңыздары, адамның шығу тегі туралы ғылыми көзқарастар, Қазақстан территориясындағы ежелгі адамдар;
      Қазақстан территориясындағы тас дәуірі кезеңі, палеолит – ерте тас дәуірі, ежелгі еңбек құралдары, адамдарды топтасып өмір сүруі, табиғат, ауа райы, мұз басу, мезолит – орта тас дәуірі, күннің жылынуы, мұздықтардың еруі, кішігірім, жүйрік аңдарды аулауға арналған садақ пен жебені және бумарангты ойлап табу, жеке аң аулау, жаңа еңбек құралдарының пайда болуы, неолит – жаңа тас дәуірі, микролиттік мәдениет, мал шаруашылығы мен егіншіліктің қалыптасуы;
      Қазақстан территориясындағы қола дәуірі (алғашқы металдар, қоланы пайдалануды үйрену), андронов мәдениеті, қола дәуіріндегі тайпалардың шаруашылығы, қола дәуіріндегі тайпалардың мәдениеті;
      сақ тайпалары, сақтар – ежелгі Қазақстанды мекендеушілер, сақтар туралы парсы және грек жазбалары, сақтардың тұрмысы, шаруашылығы, олардың әдет-ғұрыптары, сақ билеушілері, сақтардың басқару жүйесі, Томирис пен Зарина – сақтардың атақты патшалары (ханшайымдары), сақтардың тәуелсіздік үшін күрестері, парсылармен соғысы, Шырақтың ерлігі, сақ мәдениеті, «Алтын адам» – қазақ халқының баға жетпес мәдени мұрасы;
      Қазақстан территориясындағы ғұн тайпалары мөде – ғұн мемлекетінің негізін қалаушы, ғұндардың тарихы, ғұндардың шаруашылығы, тұрмысы, халықтардың ұлы көші, Аттила (Еділ) – ұлы жаһангер;
      Қазақстан территориясындағы көне түркілер («түркі» түсінігі), Түркі қағанатының құрылуы, Бумын қаған – Түркі қағанатының негізін қалаушы, көне түркілердің тұрмысы және қызметі, көне түркілердің мәдениеті, діни түсініктері, көне түркі жазбалары;
      Шығыс даналары (әл-Фараби – шығыстың көрнекті ойшылы» Аристотельден кейінгі екінші ұстаз, Ж. Баласағұн);
      Ұлы Жібек жолы – маңызды сауда жолы орта ғасырлардағы Қазақстан қалалары, қалалардың құрылысы, ірі қалалар (Түркістан, Сығанақ, Сайрам, Тараз);
      монғол шапқыншылығы, монғолдар қазақ даласында, Отырар – қаһарман – қала, (Отырар қорғанысы. Отырардың күйреуі);
      қазақ халқының және Қазақ хандығының құрылуы, «қазақ» терминінің пайда болуы және маңызы, Алтын Орданың ыдырауы, Ақ Орданың құрылуы, Әбілхайыр хан мемлекеті, Керей мен Жәнібек сұлтандардың бөлінуі және өздерінің руларымен Моғолстан территориясына қоныстануы, қазақ хандығының құрылуы, жүздердің қалыптасуы, Қасым хан тұсындағы қазақ хандығының күшеюі;
      қазақ хандары, билері және батырларының тарихы, хан – ел билеушісі, аңызға айналған қазақ хандары (Алаша хан, Уыз (Оғыз хан), қазақ хандары – Керей, Жәнібек, Бұрындық, Қасым, Хақназар, Тәуке), қазақ қоғамындағы билердің рөлі, билер – дана, шешен, қазылар, қазақ қоғамындағы батырлардың алатын орны, ХVІІІ ғасырдың ұлы батырлары;
      Қазақстан және Ресей қазақ-жоңғар соғысы, Қазақстанның Ресейге қосылуы, Әбілхайыр ханның Ресей құрамына кіруге ұмтылысы, Кіші жүз қазақтарының Ресей империясының құрамына қабылдануы, А.Тевкелевтің елшілігі;
      Абылай хан, өмірі мен саяси қызметі;
      қазақ ағартушылары, қазақтың ұлы ғалымы Ш.Уәлиханов, (Ш.Уәлихановтың өмірбаяны, Омбыдағы кадет корпусында білім алуы, Ф.М.Достоевскиймен достығы, Қашғарға сапары), Абай Құнанбаев – қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы (Абайдың балалық шағы. Абай – сазгер, Абай өлеңдері, қара сөздері), Ыбырай Алтынсарин – ғалым-ағартушы, (Ы.Алтынсарин педагог, Қазақстанда қыздарға білім беретін мектептің негізін салушы);
      8. Қорытындылау (1 сағат).
      9. «Әсемдік әлемінде» (6 сағат):
      қазақ халқының материалдық мәдениет, қазақтардың тұрғын үйлері (киіз үй, киіз үйдің жиһаздары), қазақ халқының ұлттық киімдері, қазақтардың қолөнер бұйымдары;
      архитектуралық ескерткіштер, Қазақстан территориясындағы ежелгі құрылыстар, орта ғасырлардағы архитектуралық ескерткіштер (Қозы Көрпеш-Баян Сұлу, Бабаджа – қатын, Айша бибі, Алаша хан, Сырлытам. Қожа Ахмет Йассауи кесенелері);
      қазақ халқының рухани мәдениеті, қазақ халқының мейрамдары;
      наурыз мейрамы (наурыз – жаңа жыл), халық ауыз әдебиеті және қазақ халқының шешендік өнері (дастан, аңыз-әңгімелер, шежірелер), қазақ халқының айтыс өнері, шешендердің өнері (Жиренше шешен, Аяз би, Алдар Көсе);
      қазақ халқының музыка өнері, күй өнері (Құрманғазы, Тәттімбет, Ықылас, Қорқыт);
      діннің пайда болуы, ежелгі адамдардың діни түсініктері, қазақ халқының діни наным-сенімі.
      10. «Қазақстан ХХ ғасырда» (6 cағат):
      Қазақстан Ресей құрамында, 1917 жылы патшаны тақтан тайдыру, 1917 жылы қазанда большевиктердің билікті алуы, Қазақстанда Кеңес билігінің орнауы, азамат соғысы, КСРО-ның құрылуы;
      қазақ ұлттық зиялылары (Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов);
      Қазақстан 1941 – 1945 жылдары, Ұлы Отан соғысы жылдарында, КСРО-ға қарсы Германияның фашистік әскери жоспары, Ұлы Отан соғысының басталуы, Ұлы Жеңіске қазақстандықтардың қосқан үлесі, Қазақстан майдан арсеналы, Қазақстандықтардың соғыс жылдарындағы еңбектегі ерлігі;
      тың игеру (тың және тыңайған жерлерді игерудің себептері, тың және тыңайған жерлерді игеру, тың игеру қорытындылары);
      Қазақстандағы ғылым мен мәдениеттің дамуы (Қ.И. Сәтпаев – қазақтың тұңғыш академигі, Қазақ Ғылым академиясының бірінші президенті), «Мәдени мұра» бағдарламасы;
      ғарышты игеру, Қазақстан – ғарыш айлағы (Байқоңыр, Қазақстандық ғарышкерлер – Тоқтар Әубәкіров, Талғат Мұсабаев).
      11. «Тәуелсіз Қазақстан» (3 cағат):
      Қазақстан – егеменді мемлекет, КСРО-ның құлауы, Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін жариялауы, Н.Ә. Назарбаев – тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш президенті;
      Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері (мемлекеттік рәміздер туралы түсінік, қазақ халқының мемлекеттік рәміздері тарихынан, Қазақстан Республикасының рәміздері, Қазақстан Республикасының азаматтарының конституциялық міндеттері –мемлекеттік рәміздерді құрметтеу);
      Астана – Қазақстанның жаңа астанасы (біздің еліміздің бас қаласы), Қазақстан астаналары (Орынбор, Қызылорда, Алматы), 1997 жыл – Астана қаласының еліміздің елордасы болып жариялануы;
      12. Қорытынды қайталау (2 сағат).

3. Оқу пәнінің 6 сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. Кіріспе (1 сағат).
      14. «Ежелгі адамдардың өмірі. Ертедегі терімшілер мен аңшылар» (9 сағат):
      алғашқы адамдардың пайда болуы, адамның шығу тегі туралы ежелгі адамдардың түсінігі, адамның шығу тегі туралы қазіргі көзқарастар, Қазақстанда алғашқы адамдардың пайда болуы, адамдар тобыры – алғашқы адамдардың қоғамдық ұйымы;
      ежелгі адамдардың іс-әрекеттері, алғашқы тастан жасалған еңбек құралдары, тасты өңдеу әдісі, аңшылық, терімшілік;
      алғашқы адамдардың өмірі, еңбек құралдарын жетілдіру, палеолиттен неолитке дейінгі еңбек құралдарын жетілдіру, ұлы мұздықтар, отты қолдану;
      Қазақстан территориясы ерте тас дәуірінде (палеолит), төменгі және жоғарғы палеолит, Қазақстан жеріндегі палеолит дәуірінің тұрақтары, еңбек құралдары, «саналы адамдардың» пайда болуы;
      рулық қауымның пайда болуы (аналық ру, көсемдер, ақсақалдар);
      Қазақстан территориясы орта тас дәуірінде (мезолит), орта тас дәуірінің ерекшеліктері, микролиттердің пайда болуы, садақ пен жебенің пайда болуы, олардың адамдар өміріндегі маңызы;
      мезолит дәуіріндегі табиғи-климаттық өзгерістер (мұздықтардың еруі, күннің жылынуы), жануарлар әлемі мен өсімдіктер дүниесіндегі өзгерістер, Қазақстан территориясындағы мезолит дәуірінің тұрақтары;
      Қорытындылау.
      15. «Егіншілік пен мал шаруашылығының пайда болуы, Еңбек бөлінісі» (9 сағат):
      мезолит дәуіріндегі алғашқы адамдардың қоғамдық өміріндегі өзгерістер, рулық қауымның нығаюы, рулардың тайпаларға бірігуі, егіншілік пен мал шаруашылығының пайда болуы, еңбек бөлінісі;
      Қазақстан территориясы жаңа тас дәуірінде (неолит), неолит төңкерісі, мал шаруашылығы мен егіншілікке көшу;
      қыш өндіру кәсібінің пайда болуы (қыш ыдыстар дәуірі), тоқыма өнері, тастан, сүйектен жасалған еңбек құралдары;
      неолит ескерткіштері, Қазақстан территориясындағы неолит дәуірінің тұрақтары, рулық қауымның аналықтан аталыққа көшуінің басталуы;
      мыстытас дәуірі (энеолит), алғашқы металл өндіру, мыс және қалайы, Орталық Қазақстандағы ежелгі металлургия;
      энеолит дәуіріндегі еңбек құралдарын жетілдіру қоғамдық еңбек бөлінісі, патриархаттың бекітілуі, Қазақстан территориясындағы энеолит дәуірінің тұрақтары;
      алғашқы адамдардың қоршаған орта туралы ой-пікірлері (әлем туралы аңыздар), білімді жинақтау және дамыту, діни наным-сенімдер (анимизм, тотемизм, фетишизм, магия – алғашқы діни түсініктер);
      «пұтқа табынушылық», құдай мен рухқа сену, өнердің тууы, тастағы суреттер;
      қорытындылау.
      16. «Қола дәуіріндегі Қазақстан» (7 сағат):
      қола дәуіріндегі Қазақстан, қола дәуірінің ерекшеліктері, қола – мыс пен қалайының қоспасы, қоладан жасалған еңбек құралдары, Қазақстан территориясындағы мыс пен қалайы кен орындары, қола дәуірінің кезеңдері (ерте, орта және кейінгі);
      андронов мәдениеті, Қазақстандағы андронов мәдениетінің қоныстары, андрондықтардың шаруашылығы мен тұрмысы, баспанасы;
      қола дәуіріндегі адамдардың қоғамдық-мәдени өміріндегі шаруашылық өзгерістер, климаттың өзгеруі, отырықшы және жартылай көшпелі мал шаруашылығы, кетпенді егіншілік, қыш ыдыс кәсібі, зергерлік өнер, А.Х. Марғұлан және т.б., Беғазы-Дәндібай мәдениеті;
      қоғамдық құрылысы, жеке меншіктің пайда болуы;
      қорытындылау.
      17. «Ерте темір дәуіріндегі Қазақстан» (9 cағат):
      көшпелі мал шаруашылығы – өнімді шаруашылық, көшпелі мал шаруашылығының пайда болуы, отырықшылықтан көшпелі мал шаруашылығына ауысу, тебіндік жайылым, төрт түлік мал;
      киіз үй – көшпелілердің баспанасы (киіз үйдің құрылысы және жасауы), отырықшы және көшпелі өмір арасындағы айырмашылықтар;
      көшпелі мал шаруашылығы өмір сүрудің негізі, дәстүрлі мал шаруашылығындағы көшіп-қону, жайылым түрлері (көктеу, жайлау, күзеу, қыстау);
      Қазақстан аумағындағы тайпалық одақтар және алғашқы мемлекеттер, сақтар (сақтардың қоныстануы, сақ қоғамы, сақтар туралы алғашқы деректер), сақтар жайлы Геродоттың айтқандары, сақтар парсы жазбаларында;
      сақ тайпаларының қоныстануы, (тиграхауда, парадарайя, хаомаварга сақтары), сақтар қоғамының құрылымы;
      сақтардың шаруашылығы мен тұрмысы, сақтардың шаруашылығы мен тұрмысына сипаттама, мал шаруашылығы және егіншілік, темірді пайдалану;
      сақтардың тәуелсіздік үшін күресі, Қазақстан аумағына парсы әскерлерінің басып кіруі, сақ патшасы Томиристің парсы патшасы Кирге қарсы күресі, Шырақтың ерлігі, Александр Македонский әскеріне қарсы сақтардың күрес);
      сақ мәдениеті, сақ ескерткіштері (Есік және Бесшатыр қорғаны, «Алтын адам» – сақтардың зергерлік өнері, «Аңдық стил);
      сақ қорғандары (болжамдар, жұмбақ жайлар және жаңалықтар), «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында көне патша қорымдары мен қорғандарын кешенді түрде зерттеу.
      18. «Қазақстан аумағындағы ерте темір дәуірінде өмір сүрген тайпалар» (15 cағат):
      үйсіндер, үйсіндер туралы жазба деректер, үйсін тайпалары, үйсіндердің қоныстанған жерлері, үйсіндердің қоғамдық құрылысы, гуньмо – үйсіндердің билеушісі;
      үйсіндердің шаруашылығы мен тұрмысы (мал шаруашылығы, егіншілік, қолөнер, зергерлік өнер), Қарғалы диадемасы;
      үйсіндердің салт-дәстүрі және діни наным-сенімі;
      қаңлылар, қаңлылар тарихы туралы қытай және иран жазбалары, қаңлылардың археологиялық ескерткіштері, (Қостөбе, Көк-Мардан, Пұшық- Мардан), қаңлылардың қоныстануы, қоғамдық құрылысы;
      қаңлылардың шаруашылығы мен тұрмысы, (егіншілік, мал шаруашылығы және қосалқы кәсіптер, металл өңдеу, сауда), қаңлылардың мәдениеті және діни сенімдері;
      ғұндар, ежелгі ғұндар тарихы қытай деректерінде, Мөде шаньюй – ғұн мемлекетінің негізін салушы, ғұндардың мемлекеттік құрылысы, ғұн тайпаларының бірігуі;
      халықтардың ұлы қоныс аударуы, ғұндардың Батысқа қоныс аударуы, ұлы әскербасы Аттила (Еділ) және оның жорықтары, ғұн жорықтарының маңызы, тарихи әдебиеттердегі ғұндардың бейнесі;
      ғұндардың шаруашылығы, қоғамдық құрылысы және мәдениеті (мал шаруашылығы, егіншілік, қоныстары, кәсіптері), қоғамдық құрылысы, мәдениеті, зергерлік бұйымдар, «Полихром стилі»;
      сарматтар, сарматтардың қоныстануы, савромат, дай тайпалары, сарматтардың қоғамдық құрылысы, әскери демократия, әлеуметтік теңсіздік;
      сарматтардың шаруашылығы және тұрмысы (мал шаруашылығы, егіншілік, сарматтардың материалдық мәдениеті), археологиялық ескерткіштері, сынтас;
      қорытындылау.
      19. «Ерте темір дәуіріндегі Қазақстан аймақтары» (7 cағат):
      ерте темір дәуіріндегі Орталық Қазақстан, Сарыарқа – Ұлы дала, Сарыарқа тұрғындары – аргипейлер, исседондар, шаруашылығы, маусымдық жайылымдар, ерте темір дәуіріндегі ескерткіштер, Тасмола археологиялық мәдениеті, «Мұртты» қорғандар;
      ерте темір дәуіріндегі Солтүстік Қазақстан, табиғи-климаттық ерекшеліктері, савроматтар мен аргиппейлер – Солтүстік Қазақстан тұрғындары, шаруашылығы, мал шаруашылығы және оның ерекшеліктері, археологиялық ескерткіштер, металл өңдеу;
      ерте темір дәуіріндегі Шығыс Қазақстан, табиғи-климаттық жағдай және елді мекендер, Шілікті даласынан табылған патша қорғандары, Берел қорымы, Шығыс Қазақстан мәдениеті, «Мәдени мұра» бағдарламасы негізінде ежелгі қалашықтар мен қорымдарға жүргізілген археологиялық зерттеулер;
      қорытындылау.
      20. «Қазақстан көшпелілерінің мәдени жетістіктері» (7 cағат):
      көшпелілер өркениетінің әлем мәдениетіне қосқан үлесі (жылқы өсіру, тәңірге сенім), Ұлы Жібек жолы, аңдық стильдегі өнер, ежелгі металлургия орталығы, мемлекеттік басқару жүйесі, жерлеу әдісі, руна жазуы, Білге қаған, Күлтегін және Тоныкөк жазуы. Эпос);
      көшпелілердің киімдері, ат әбзелдері, көшпелілердің сауыт-саймандары мен қару-жарақтары;
      ежелгі Қазақстанның мәдениеті, рухани мәдениет, дәстүрлі әлем бейнесі, мәңгілік өмір сүру идеясы, өлім мен өмір арасындағы күрес, адамзаттың табиғатпен байланыста өмір сүруі, тепе-теңдік, өмірге құштарлық;
      көшпелілердің әдет-ғұрпы мен діни түсініктері, тәңір, табиғат және ата-баба рухына табыну, жерлеу рәсімдері;
      ежелгі адамдардың антропологиялық сипаты, антропология деген не, қола дәуіріндегі адамдардың антропологиялық сипаттамасы, ерте темір дәуіріндегі адамдардың антропологиялық типі;
      21. Қорытынды қайталау (4 сағат).

4. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      22. Кіріспе (1 сағат):
      дәуірге сипаттама, орта ғасыр ұғымы, орта ғасыр кезеңдері.
      23. «Ерте орта ғасырлардағы Қазақстан» (11 cағат).
      24. «Қазақстан территориясындағы ерте орта ғасырлық мемлекеттер» – (6 сағат):
      түрік қағанатының құрылуы (жер аумағы, халқы, шаруашылығы және мәдениеті), Ақыртас – ерте орта ғасырдағы қағанат орталығы;
      Батыс-Түрік қағанаты (жер аумағы, халықтың әлеуметтік жағдайы, шаруашылығы);
      Түргеш қағанаты, Түргештердің шығу тегі, Түргеш қағанатының құрылуы, сыртқы саясаты, шаруашылығы және мәдениеті, соғдылықтар Жетісуда;
      қарлұқ мемлекетінің құрылуы, (жер аумағы, халқы, шаруашылығы, саяси жағдайы, мәдениеті, түрік жазуының пайда болуы), қағанаттың ыдырауы, Суяб – қарлұқтардың астанасы;
      оғыз мемлекетінің құрылуы (оғыз тайпаларының қоныстанған жер аумағы, қоғамдық құрылысы, этникалық құрамы), Қазақстан аумағындағы оғыздар, олардың шаруашылығы, кәсібі мен қолөнері, Оғыз мемлекетінің ыдырауы, Жанкент – оғыздар астанасы;
      қимақ мемлекетінің құрылу, қағанаттың қоғамдық және саяси жағдайы, этникалық және тайпалық құрамы, қимақ мемлекетінің ыдырауы, қимақтардың мәдениеті мен кәсібі;
      қорытындылау.
      25. «VІ – ІХ ғасырлардағы отырықшылар және көшпелілер мәдениеті» (5 сағат):
      көшпелі және отырықшы мәдениеттердің өзара әсері, қалалар мен қоныстар, қала ғимараттары (кесенелер, мешіттер);
      көшпелілердің материалдық мәдениеті, оның ерекшеліктері, қолөнер кәсібі (керамикалық бұйымдар мен ыдыстар жасау, металлургия және металл өңдеу), сауда, ақша,
      сәулет және өнер (архитектуралық құрылыстар, сәндік-қолданбалы өнер);
      халық ауыз әдебиеті, жазу және дін (халық ауыз әдебиеті, тіл және жазу, көне түркі жазуы, араб жазуы), діни наным-сенімдер;
      қорытындылау.
      26. «Орта ортағасырлардағы Қазақстан» (31 cағат).
      27. «Орта ортағасырлық кезеңде Қазақстан территориясында жаңа мемлекеттердің құрылуы» (4 сағат):
      Қарахан мемлекеті, мемлекеттің құрылуы, жер аумағы, қоғамдық құрылысы және шаруашылығы, жер иелену түрлері, мәдениет, ислам дінін қабылдауы;
      наймандар, керейіттер, жалайырлар (тайпалардың орналасуы, қоғамдық құрылысы және шаруашылығы, тайпа одақтарының өзара қатынастары);
      Жетісудағы Қарақытайлар, қоғамдық-саяси құрылысы, алым-салық жүйесі, сыртқы байланыстары;
      Қыпшақ хандығы, этникалық құрамы, жер аумағы, шаруашылығы, саяси құрылымы және сыртқы байланыстары.
      28. «Қазақстан территориясындағы Ұлы Жібек жолы» (4 сағат):
      Жібек жолының пайда болуы және оның қызметі, керуен жолдарының қиылысында орналасқан қалалардағы экономика мен сауданың дамуы;
      Жібек жолының Қазақстан территориясынан өтетін басты бағыттары (Жетісу – Ұлы Жібек жолының шығыстағы негізгі қақпасы. Оңтүстік Қазақстан – Ұлы Жібек жолының батысқа шығатын негізгі жолдарының бірі);
      Ұлы Жібек жолының мәдениетті дамыту және халықтар арасындағы өзара байланыстарды нығайтуға қосқан үлесі;
      Ұлы Жібек жолының Қазақстан үшін әлеуметтік-экономикалық маңызы, («Мәдени мұра» бағдарламасына сәйкес Ұлы Жібек жолының Жетісу аумағындағы керуен жолы тармақтарын зерттеу).
      29. «Х ғ – ХІІІ ғасырдың басындағы Қазақстан мәдениеті» (7 сағат):
      қалалардың дамуы (Отырар, Тараз, Түркістан, Сарайшық, Сайрам, Сығанақ және т.б. қалалар), қала құрылысындағы сәулет өнері өзгерістері, қорғаныс құрылысы, қоғамдық құрылыстар, цитадель, базар алаңы, сәулет өнері ерекшеліктері, («Мәдени мұра» бағдарламасына сәйкес орта ғасырлық қалаларды зерттеу);
      қолөнер мен сауданың дамуы, үйге қажетті заттарды жасау, ұсталық кәсіп, зергерлік өнер, сауда және ақша айналымы;
      сәулет өнері мен құрылыстың дамуы, сәндік-қолданбалы өнер, оның ерекшеліктері, кесенелер, мешіттер, моншалар («Мәдени мұра» бағдарламасы аясында орта ғасырлық сәулет өнерінің дамуын зерттеу);
      дін және мәдениет, діни наным-сенімдер, ислам діні мен араб жазуының ғылым мен мәдениетке тигізге ықпалы, Отырар кітапханасы, ғылым мен мәдениеттің өркендеуі (математика, философия, музыка, жаратылыстану, тіл білімі және т.б.), халық медицинасы;
      ғылым мен білімнің дамуы (тіл, ғылым мен әдебиет), түркі тілдес халықтардың ғылым мен мәдениет жолындағы көрнекті қайраткерлері (Әбу Насыр әл-Фараби, Әбу Райхан Бируни, Ахмет Йасауи);
      Махмуд Қашғари, Сүлеймен Бақырғани, Жүсіп Баласағұн («Мәдени мұра» бағдарламасына сәйкес ұлттық мәдени орталықтардың құрылысы және әл-Фарабидің кесенесі туралы зерттеулер);
      қорытындылау.
      30. «ХІІІ ғ. – ХV ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстан» (10 сағат):
      монғол империясының құрылуы, монғол империясының қоғамдық құрылысы, монғол-татарлар жаулаушыларының Қазақстанға шапқыншылығы, халықтың Шыңғыс хан әскеріне қарсы қаһармандық күресі, Отырар қорғанысы, монғол ұлыстарының құрылуы (Жошы мен Шағатай ұлысы), монғол шапқыншылығының зардаптары;
      Алтын Орданың құрылуы, Алтын Орданың күшеюі, Алтын Орданың қоғамдық құрылысы;
      Ақ Орда, Ақ Орданың дербестік алуы, жер аумағы мен этникалық құрамы, ішкі және сыртқы жағдайы, шаруашылығы;
      Моғолстан, жер аумағы және этникалық құрамы, ішкі және сыртқы жағдайы, шаруашылығы;
      Темір мемлекеті (Темірдің Алтын Орда, Ақ Орда, Моғолстан, Қытай, Үндістан т.б. елдерге жорықтары), оның салдары;
      Ноғай Ордасы, жер аумағы және этникалық құрамы, Сарайшық қаласы – ХІІІ-ХV ғасырлардағы Ноғай ордасының әкімшілік, экономикалық, сауда және мәдениет орталығы, мемлекеттің ыдырауы, Солтүстік Қазақстан мен Батыс Сібірді мекендеген тайпалардың этникалық құрамы, орналасқан жері, ішкі және сыртқы жағдайы;
      Әбілқайыр хандығы, хандық биліктің нығаюы және мемлекеттік құрылымы;
      Қазақстан территориясындағы орта ғасырлық мемлекеттердің әкімшілік құрылысы, қоғамдық құрылымы, жерді пайдалану және алым-салықтар;
      экономикалық жағдайы, мал шаруашылығы және егіншілік, қалалар және қоныстар, қолөнер;
      қорытындылау.
      31. «ХІV - ХV ғасырлардағы Қазақстандағы этникалық үдерістер. Қазақ ұлтының қалыптасуы» (2 сағат):
      Қазақстандағы этносаяси үдерістер, халықтардың этникалық құрамы, этносаяси қауымдастықтардың қалыптасуы, қазақ халқының халық болып қалыптасуының аяқталуы;
      қазақ жүздері, «Алаш» және «жүз» этнонимдері, қазақ, өзбек халқының бөлінуі, «қазақ» этнонимінің шығуы туралы.
      32. «ХІV - ХV ғасырлардағы Қазақстан мәдениеті» (4 сағат):
      материалдық мәдениет, баспана, киім-кешек, әдет-ғұрыптар мен салттар, қалалықтардың өмірі мен тұрмысы, қолөнер және үй жиһазын жасау, зергерлік бұйымдар, сауда;
      рухани мәдениет, халық ауыз әдебиеті (ертегілер мен аңыздар, ақындар айтысы, жұмбақтар мен мақал-мәтелдер), жазу, білім, музыка өнері, қазақ билері мен күйлері, жыршылық өнер және жыраулар, бақсылық, халық медицинасы, әлемнің пайда болуы туралы халықтың түсінігі;
      қалалық сәулет өнері (кесенелер, Түркістандағы Ахмет Йассауи кесенесі, Көк-кесене), сәндік-қолданбалы өнер;
      қорытындылау.
      33. «Кейінгі орта ғасырдағы Қазақстан. Біртұтас мемлекеттің құрылуы» (22 cағат).
      34. «Қазақ ұлттық мемлекетінің құрылуы» (3 сағат):
      қазақ ұлттық мемлекетінің құрылуының алғышарттары, Керей мен Жәнібектің қызметі;
      мемлекеттің негізін қалаушылар – Керей мен Жәнібек (жер аумағы, халықтың этникалық құрамы), көрші мемлекеттермен қарым-қатынасы;
      қазақ хандығының ішкі және сыртқы саясаты, хандықты басқару ісі және сыртқы байланыстар, біртұтас Қазақ мемлекетінің құрылуының тарихи маңызы.
      35. «Қазақ мемлекетінің ХVІ - ХVІІ ғасырлардағы дамуы және күшеюі» (4 сағат):
      Қасым хан, Қасым хан тұсындағы қазақ мемлекетінің күшеюі, Қасым ханның ішкі және сыртқы саясаты, жер аумағының кеңеюі, халықтың өсуі, Қасым хан заңдары, Қасым хан – қазақ жерлерін біріктіруші;
      Хақназар хан, Хақназар хан тұсындағы қазақ мемлекетінің қуаттылығы мен саяси өрлеуінің артуы, Хақназар ханның ішкі және сыртқы саясаты;
      Тәуекел хан, Тәуекел хан тұсындағы хандықтың ішкі жағдайы, қазақ-өзбек қатынастары, орыс мемлекетімен байланыстар;
      Есім хан, Есім ханның ішкі және сыртқы саясаты, елдегі ішкі тартыстар және Тұрсын ханның бүлігі.
      36. «ХV-ХVІІ ғасырлардағы Қазақ хандығының әлеуметтік-экономикалық дамуы» (4 сағат):
      қазақ хандығының мемлекеттік-әкімшілік құрылымы, дәстүрлі басқару жүйесі, қазақ ханы, халықтың әлеуметтік құрылымы);
      шаруашылығы, көшпелі мал шаруашылығы, көшпелі шаруашылықтың ерекшіліктері, егіншілік, қолөнер, көшпелілер өркениеті;
      қазақ қалалары, қазақ қалаларының құлдырауы және оның себептері;
      қорытындылау.
      37. «ХVІІ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстан» (3 сағат):
      қазақ хандығының әлсіреуі, ішкі қайшылықтардың өршуі, орталық биліктің әлсіреуі, сыртқы жағдайдың қазақ хандығының әлсіреуіне тигізген ықпалы;
      Тәуке ханның билік құруы және оның заңдары, «Жеті жарғы», ұлы билер, Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының ішкі және сыртқы саясаты;
      қазақ хандығының ішкі және сыртқы саясаты, қазақ-жоңғар қатынастары, Сібір хандығымен байланысы, қазақ-орыс қатынастары.
      38. «ХVІ - ХVІІ ғасырлардағы Қазақстан мәдениеті» (7 сағат):
      қазақ халқының мәдениеті, материалдық мәдениеттің жалпы сипаттамасы, киім-кешек, ұлттық тағамдар;
      қазақ халқының шығармашылық дәстүрлері, қазақ фольклоры (ертегілер, аңыздар, мақал-мәтелдер);
      батырлық және лирикалық эпос, әлеуметтік -тұрмыстық дастандар, салт- дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар;
      тарихи әдебиет (Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарихи Рашиди», Қадырғали Жалайри және оның «Жами ат-тауарих» еңбегі);
      әдебиет және өнер, қазақ әдеби тілінің қалыптасуы, ақын-жыраулар шығармашылығы, халық әншілері мен сазгерлері, музыка өнері, Доспамбет пен Жиембет жыраулар.
      39. Қорытынды қайталау (4 сағат).

5. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      40. ХVІІІ ғасырдың басынан 1914 жылға дейін.
      41. «Қазақстанның ХVІІІ ғасырдағы әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы (15 сағат):
      ХVІІІ ғ. ғасырдың бірінші ширегіндегі қазақ хандығы, қазақ хандығының ішкі және сыртқы саяси жағдайы, ХVІІІ ғасырдың бірінші ширегіндегі қазақ-башқұрт және қазақ-қалмақ қатынастары;
      ХVІІ ғ. соңы мен ХVІІІ бірінші ширегіндегі қазақ-жоңғар соғысы, жоңғар хандығы туралы жалпы мәліметтер, жоңғар шапқыншылығының себептері, «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама....» жылдары;
      қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі, қазақ жасақтарының құрылуы, Аңырақай шайқасы, қазақ-жоңғар соғысындағы қазақ батырлары (Абылай, Бөгенбай, Қабанбай, Жәнібек, Райымбек, Наурызбай, Малайсары), ХVІІІ ғ. 30- 40 жж. қазақ-жоңғар соғыстары;
      Кіші жүздің Ресейге қосылуы, ХVІІІ ғ. дейінгі қазақ-орыс қатынастары, Бухгольц экспедициясы, Кіші жүз және Орта жүздің бір бөлігінің Ресейге қосылуының басталуы, Әбілхайыр хан, А.И.Тевкелев елшілігі, Орынбор экспедициясы;
      ХVІІІ ғ. ортасындағы қазақ хандығы, Ресейдің Қазақстандағы ХVІІІ ғ. 30- 50 жылдарындағы саясаты, қазақ жерлерінің тартып алынуы;
      Қазақстанда қазақ отарлауының күшеюі және әскери шептердің кеңейтілуі, Қазақстанда ХVІІІ ғ. 40-жылдарында ішкі саяси жағдайдың иеленісуі;
      Абылай тұсындағы қазақ хандығы, Абылай хан (тұлға және саясаткер), Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты;
      қазақтардың 1773-1775 жж. Е.Пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысуы, Кіші жүздегі жер мәселесінің шиеленісуі (көтерілістің басталу себептері, кезеңдері және барысы, жеңіліске ұшырауы), Көктемір қозғалысы;
      Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс (қозғалыстың себептері, әлеуметтік негізі, кезеңдері, барысы және нәтижелері), О.Игельстром реформалары. ХVІІІ ғ. екінші жартысындағы Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыстардың тарихи маңызы;
      ХVІІІ ғ. Қазақстан мәдениеті (қазақтардың материалдық және рухани мәдениеті), халық ауыз әдебиеті (Бұқар жырау, Ақтамберді жырау, Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би және т.б.), Қазақстан тарихын, этнографиясын, географиясын ресейлік ғалымдардың зерттеуі, ғылыми экспедициялар;
      қорытындылау.
      42. «ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстан» (14 сағат):
      Қазақстанда хандық биліктің жойылуы, ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы, Қазақстандағы хандық биліктің жойылуының себептері, «Сібір қырғыздары туралы Ереже», «Орынбор қырғыздары жөніндегі Ереже» (Орта және Кіші жүздегі хандық биліктің жойылуы);
      Қазақстандағы әкімшілік-территориялық басқару, әкімшілік басқару мен территориялық бөліністің жалпы сипаттамасы, ішкі және сыртқы округтардың құрылуы, салық жүйесінің құрылуы, сот реформасы;
      Қазақстандағы ХІХ ғ. бірінші жартысындағы патшалық Ресейдің отарлау саясаты, Қазақстандағы отарлық биліктің нығаюы, әскери бекіністер мен шептер салу арқылы отарлау;
      Ақмола тарихы, Ақмоланың негізінің салынуы, Ақмола туралы алғашқы мәліметтер, Ақмола – сауда және мәдениет орталығы;
      Бөкей хандығы, Бөкей хандығының құрылуы (территориясы, шаруашылығы, әкімшілік және саяси жағдайы), Бөкей және Жәңгір хандар тұсындағы Бөкей Ордасының экономикалық, әлеуметтік, саяси және мәдени дамуы;
      1836-1838 жж. Бөкей ордасындағы қазақтар көтерілісі (көтерілістің себептері, негізгі кезеңдері мен шайқастары), көтеріліс жетекшілері (Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы), көтерілістің жеңілу себептері, тарихи маңызы;
      ХІХ ғ. бірінші жартысындағы қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалыстары, Жоламан Тіленшіұлы (1822-1825 жж.), Қасым Абылайұлы және Саржан Қасымұлы (1825-1836 жж.) бастаған ұлт-азаттық қозғалыстар (себебі, қозғаушы күші, көтеріліс барысы), көтерілістердің қорытындылары, тарихи маңызы;
      1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс (ұлт-азаттық қозғалыстың себептері, мақсаты және қозғаушы күштері), негізгі кезеңдері және қозғалыстың басталуы;
      Кенесары Қасымұлы (тұлға және саясаткер), Кенесары хандығы;
      Кенесары Қасымұлы бастаған қазақ халқының ұлт-азаттық көтерілісінің шешуші кезеңі, патша үкіметінің ұлт-азаттық қозғалысқа қатысушыларға қолданған жазалау шаралары, Кенесарының өлімі, көтерілістің жеңілу себептері, тарихи маңызы;
      қорытындылау.
      43. «Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы (ХІХ ғ. 40-60 жж.) (6 сағат):
      ХІХ ғ. 40-60 жж. Ресей және Ортаазиялық мемлекеттер, ХІХ ғ. 40 – жылдары қазақтардың Қоқан, Хиуа және Ресеймен қарым-қатынастары, Ресей империясы әскерлерінің Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарын және Орта Азияны жаулап алуы;
      Қазақстанның Ресей империясына қосылуының аяқталуы, Жетісуды отарлау тәсілдері, бекіністердің салынуы, қалалардың (Қапал, Верный, Лепсі, Талғар, Есік) негізінің қалануы, патша әскерлерінің Әулиеата, Шымкент және т.б. қалаларды жаулап алуы, қоқандықтардың Жетісудан ығыстырылуы;
      Қазақстанның Ресейге қосылуының салдары мен маңызы, Қазақстандағы патша әкімшілігінің отарлау саясатының күшеюі, Қазақстан аумағындағы (Жайықтық, Сібірлік, Орынборлық және Жетісулық) казак әскерлері, Қазақстанның Ресейге қосылуының тарихи маңызы;
      қазақ халқының Хиуа үстемдігі мен патша әкімшілігінің отарлау саясатына қарсы азаттық күресі, Сырдария қазақтарының экономикалық жағдайының нашарлауы, Сырдария қазақтарының Жанқожа Нұрмұхамедұлы мен Есет Көтібарұлы бастаған көтерілісі (себептері, барысы, тарихи маңызы);
      қорытындылау.
      44. «Қазақстанның ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы мәдениеті» (6 cағат):
      Қазақтардың ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы материалдық мәдениеті (шаруашылығы, қазақтардың тұрмысы мен тұрғын үйлері, қолөнер, еңбек құралдары, соғыс қарулары мен сауыт-саймандары), архитектуралық ескерткіштері, қала мәдениеті;
      Қазақстандағы халық ағарту ісі, мұсылмандық білім беру жүйесі (мектептер мен медреселер), орыс тілінде оқытатын оқу орындары («Азиялық мектеп»,әскери оқу орындары);
      Қазақстандағы ғылыми-зерттеу жұмыстары, географиялық зерттеулер, Қазақстанның тарихи және этнографиялық зерттелуі, жер аударылған басқа ұлт өкілдерінің Қазақстанды зерттеудегі рөлі;
      қазақ әдебиеті, қазақ әдебиетінің негізгі бағыттары, көрнекті өкілдері (Махамбет Өтемісұлы, Шернияз Жарылғасұлы, Шөже Қаржаубайұлы, Сүйінбай Аронұлы, Нысанбай Жаманқұлұлы);
      музыка өнері, музыка және айтыс өнері (жыраулар, сазгерлер,ақындар);
      қазақтардың рухани мәдениеті, дін, қазақ халқының салт-дәстүрлері, ұлттық мейрамдар.
      45. «ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстан» (12 cағат):
      Қазақстандағы 1867-1868 жылдардағы реформалар, Қазақстанда реформа жүргізудің себептері, дала комиссиясы (1865-1867жж.);
      1867-1868 жылдардағы «Басқару туралы уақытша ережелер», облыс, уезд, болыс және ауылдардағы әкімшілік басқарудағы өзгерістер;
      Қазақстандағы патша әкімшілігінің қоныс аудару және жер саясаты, орыс шаруаларының Қазақстан аумағына жаппай қоныс аударуы, қазақтардың құнарлы жерлерінің тартып алынуы, олардың ығыстырылуы;
      Қазақстанның ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы әлеуметтік- экономикалық дамуы, қазақтардың көшпелі шаруашылығындағы өзгерістер, өндіріс орындарының және жұмысшылардың пайда болуы, Қазақстан өнеркәсібіне ресейлік капиталдың енуі, темір жолдардың салынуы, қалалар, сауда, жәрмеңкелер, ресейлік банк бөлімшелерінің пайда болуы;
      1860-1870 жылдардағы азаттық күрес, Торғай және Орал облыстарындағы көтерілістердің себептері мен барысы, Маңғыстаудағы көтеріліс, патшаның жазалаушы әскерлерінің азаттық күрестің негізгі ошақтарын басуы, көтеріліс қорытындылары мен маңызы;
      ХІХ ғасырдың 80-90 жылдарындағы әкімшілік-территориялық реформалар, 1886 -1891 жылдардағы «Басқару туралы ережелер...», Түркістан және Дала генерал-губернаторлықтары, реформалардың мазмұны мен салдары;
      ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ-қытай қатынастары, сауда қатынасының дамуы ( Бұқтырма, Петропавл, Семей бекіністерінің Шыңжаңмен сауда жүргізетін орталықтарға айналуы), Жетісуға ұйғырлар мен дұңғандардың қоныс аударуы;
      қорытындылау.
      46. «Қазақстанның ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы мәдениеті» (7 cағат):
      ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстанды зерттеу (Семенов–Тянь–Шанский, Г.Н.Потанин, В.В. Радлов зерттеулері), өлкені этнографиялық зерттеу ( М.Шорманұлы, М. Бабажанұлы, А.Диваев);
      1860-1870 жылдардағы оқу-ағарту мекемелері мен ғылыми қоғамдар, 1860 -1870 жылдардағы Қазақстандағы жер аударылған революционерлердің қызметі, кітапханалардың ашылуы, діни және зайырлы білім беру мекемелері, жадидиттік және жаңа әдістемелік мектептер;
      Шоқан Уәлиханов (1835-1865 жж) – қазақтың ұлы ғалымы, Ш.Уәлихановтың өмірі мен ғылыми қызметі, Қашғарияға саяхаты, Ш.Уәлихановтың өмірінің соңғы жылдары;
      Ы. Алтынсарин (1841 – 1889 жж.) – ағартушы, жаңашыл-педагог, қоғам қайраткері, Ы.Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы, халық ағарту саласындағы қызметі, ғылыми-этнографиялық зерттеулері, «Қырғыз хрестоматиясы»;
      Абай Құнанбайұлы (1845-1904 жж.), Абайдың өмірі мен шығармашылығы, Абай Құнанбайұлы – ұлы ойшыл, қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, Абай – аудармашы;
      бейнелеу өнері және музыка, белгілі суретшілердің шығармаларындағы Қазақстан тақырыбы (Т.Шевченко, В.Верещагин, Н.Хлудов), музыка өнері, қазақ күйшілері (Құрманғазы Сағырбайұлы, Тәттімбет Қазанғапұлы, Даулеткерей Шығайұлы және т.б.);
      қорытындылау.
      47. «ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан» (8 cағат):
      ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы Қазақстанның әлеуметтік-демографиялық дамуы, 1897 жылғы І Бүкілресейлік санақ, халық санының динамикасы, халықтың этникалық құрамы;
      ХХ ғ. басындағы Қазақстанның экономикалық дамуы, қазақтардың көшпелі мал шаруашылығы, егіншілік, Столыпиннің аграрлық реформасы және шаруалардың Қазақстанға жаппай қоныстануы;
      ХХ ғ. басындағы Қазақстан өнеркәсібіндегі шетел капиталы, өңдеу, тау-кен өндірісі және тасымалдау, қалалар, сауда, жәрмеңкелер, темір жолдардың құрылысы;
      ХХ ғ. басындағы Қазақстандағы саяси жағдай, 1905-1907 жж. революция кезіндегі жұмысшылар және аграрлық қозғалыстар;
      ХХ ғ. басындағы Қазақстан мәдениеті, білім, ағарту, ғылым, әдебиет, музыкалық өнер, Қазақстанның дәстүрлі қолөнері мен өнері.
      қорытынды қайталау.

6. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық мазмұны

      48. ХХ ғасырдың басынан қазіргі кезге дейін.
      49. «ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан» (6 сағат):
      ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы қоғамдық-саяси үдерістер, Қазақстандағы панисламизм және пантүркішілдік, Қазақстандағы ұлттық- демократиялық қозғалыстар, Мемлекеттік Дума жұмысына қырғыз (қазақ) облыстарынан өкілдердің қатысуы (Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Б.Қаратаев, М.Тынышпаев, М. Шоқай), саяси басылымдардың дамуы («Қазақ» газеті, «Айқап» журналы);
      Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс, бірінші дүниежүзілік соғыс және 1916 ж. 25 маусымдағы «бұратаналарды» тыл жұмысына алу туралы Жарлық, 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыстың себептері, ұлт-азаттық қозғалыстың негізгі кезеңдері, таралған аудандары, әлеуметтік негізі;
      қозғалыстың басшылары (А.Иманов, Т.Бокин, Б.Әшекеев, С.Меңдешов), 1916 ж. қазақтардың азаттық қозғалысында жеңілуі және қозғалыстың тарихи маңызы;
      1917 жылғы революциялар аралығындағы Қазақстан, Ресейдегі 1917 ж. ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясы және оның қазақстандық қоғамға тигізген әсері, уақытша үкімет және билік құрылымын қайта құру, жұмысшы, солдат және шаруа депутаттары Кеңестерінің құрылуы;
      Қазақстандағы бүкілресейлік саяси партиялардың қызметі, жалпықазақ съезінің шақырылуы (1917 ж. сәуір-шілде);
      «Алаш» партиясы, Ресей кадет партиясының ұлттық филиалын құру әрекеті, «Қазақ» газеті және ұлттық-демократиялық қозғалыстар;
      І Жалпықазақ съезі (1917 ж. шілде) және «Алаш» партиясының құрылуы, «Алаш» партиясы бағдарламасының жобасы, «Алаш» партиясының жетекшілері (Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов және т. б.).
      50. «1917-1941 жылдардағы Қазақстан» (22 сағат):
      Қазақстанда кеңестер билігінің орнауы, 1917 ж. Ресейдегі және Қазақстандағы қазан социалистік революциясы, Қазақстанда (Торғай, Орал, Ақмола, Семей, Сырдария облысы, Жетісу және Бөкей ордасында) кеңес билігінің орнауы;
      қазақ социалистік «Үш жүз» партиясы, Қазақстандағы РСДЖП-ның социал-демократиялық ұйымдары;
      Қазақстандағы ұлттық автономиялар, Түркістан (Қоқан) автономиясы, Орынбордағы ІІ Жалпықазақ съезі (1917 ж. желтоқсан), «Алаш» қазақ облыстары автономиясының құрылуы, «Алашорда Халық Кеңесі» үкіметінің қызметі;
      Азамат соғысы және шетелдік интервенция жылдарындағы (1918-1920 жж.), Қазақстандағы соғыс қимылдары, Чехословак корпусының бүлігі, Қазақстанда атаман Дутов бастаған соғыс қимылдарының басталуы, Қазақстандағы Колчак әскері, соғыс майдандарының құрылуы, Колчак әскерлерінің талқандалуы және соғыс майдандарының жойылуы (Әліби Жангелдин, Тоқаш Бокин);
      Кеңес билігі мен «Алашорда» үкіметінің қарым-қатынасы, «Алаш» партиясы мен «Алашорда» үкіметінің большевиктермен күресте жеңілу себептері;
      «әскери коммунизм» саясаты, жер және өнеркәсіп орындарын национализациялау, «әскери коммунизм» саясаты (1918-1920 жж) (мақсаты және мазмұны), «әскери коммунизм» өнеркәсіп және ауыл шаруашылығында, «әскери коммунизм» саясатының Қазақстанда жүргізілу ерекшеліктері мен салдары, 1921 жылғы жұт пен аштық, Қазақстандағы шаруалар толқулары (1920-1922 жж.);
      Қазақ кеңес мемлекеттілігінің құрылуы, Қырғыз (Қазақ) Кеңестік автономиясын құруға дайындық жұмыстары, Қырревком (Қырғыз (Қазақ) өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитет) және оның қызметі, 1920 ж. 26 тамыздағы Кеңес үкіметінің «Қырғыз (Қазақ) Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасын (РКФСР құрамында) құру туралы» Декреті, Қырғыз (Қазақ) АКСР Кеңестерінің Құрылтай съезі, «Қырғыз (Қазақ) АКСР еңбекшілері құқықтарының Декларациясын» қабылдау және оның мазмұны;
      Қырғыз (Қазақ) АКСР-ы аумағының қалыптасуы, 1920 ж. Қырғыз (Қазақ) АКСР-ның территориясы, Түркістан АКСР-і және Орта Азия республикаларының ұлттық-мемлекеттік аумақтарының анықталуы, Жетісу және Сырдария облыстарының Қырғыз (Қазақ) АКСР-і құрамына енуі;
      Қазақстандағы жаңа экономикалық саясат (ЖЭС) (1921-1925 жж.), жер-су комитеттерінің құрылуы, оның қызметі және 1921 ж. жер-су реформасы, жаңа экономикалық саясат (мақсаты және мазмұны), Қазақстандағы жаңа экономикалық саясат, жаңа экономикалық саясаттан бас тарту және оның қорытындылары;
      1920-1930 жж. Қазақстандағы индустрияландыру, Қазақстандағы социалистік индустрияландырудың мәні мен ерекшелігі, Қазақстандағы табиғи байлықтарды зерттеу және игеру, Қ.И. Сәтбаев;
      Қазақстандағы ірі кәсіпорындарының құрылысы мен ауыр өнеркәсіп, Түрксіб құрылысы, жұмысшы табының өсуі, бірінші бесжылдықтағы Қазақстандағы индустрияландырудың нәтижесі;
      Қазақстандағы «Кіші Қазан», «Кіші Қазан» (мазмұны және тәжірибеде жүзеге асуы), ауылдарды «кеңестендіруге» бағыт алу, жайылымдық-шабындық жерлердің қайта бөлінуі, бай шаруашылықтардың тәркіленуі, Ф.И.Голощекиннің саяси портреті, 1926-1928 жж. қазақ зиялыларына қарсы қуғын-сүргін шараларының күшеюі;
      Қазақстанда ауыл шаруашылығын ұжымдастыру, күштеп ұжымдастырудың сталиндік моделі, мал шаруашылығымен айналысатын көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылықтарды күштеп отырықшыландыру, Қазақстандағы ұжымдастырудың қарқыны және барысы, 1928-1930 жж. астық және ет өнімдерін дайындау науқаны, Қазақстандағы жаппай ұжымдастырудың экономикалық салдары;
      1931-1933 жылдардағы ашаршылық, ХХ ғ. 30-ж. Қазақстандағы қасірет, Қазақстандағы ауыл шаруашылығын ұжымдастырудың демографиялық салдары, Қазақтардың республикадан тыс аймақтарға жаппай қоныс аударуы;
      қазақ шаруаларының қарулы көтерілістері және Кеңес үкіметінің жазалау шаралары, ұлт зиялыларының ұжымдастыруды жүргізу тәсілдеріне қатысы және олардың қоғамдық-саяси көзқарастары, «Бесеудің хаты»;
      1920-1930 жж. Қазақстандағы қоғамдық-саяси үдерістер, шаруаларға қарсы және кулактар мен байларды жоюдағы сталиндік жазалау, «Алаш» партиясының мүшелері мен ұлттық интеллигенцияға қарсы саяси жазалау, 1937 – 1938 жылдардағы жаппай жазалау шаралары;
      Қазақстан аумағындағы Кеңестік «еңбекпен түзеу» лагерлері (Степлаг, Қарлаг, АЛЖИР және т.б.);
      1920-1930 жылдардағы Қазақстан мәдениеті, халық ағарту ісі, ересектер арасындағы сауатсыздықты жою, қазақ жазуының араб әліпбиінен латынға ауысуы, орыс жазуы негізінде жаңа әліпбидің енгізілуі, ғылым, жоғары оқу орындары, КСРО Ғылым академиясының Қазақстандық базасы (1932 ж.) және филиалы, Қ.Сәтпаевтың Қазақстан ғылымының дамуындағы орны мен рөлі, Қазақстандық ғалымдар және олардың ғылымдағы жетістіктері;
      әдебиет (Ж.Аймауытов, А. Байтұрсынұлы, Ш.Құдайбердиев, М. Дулатұлы, М. Жұмабаев, Б. Майлин, И. Жансүгіров, С. Сейфуллин, С. Мұқанов, Ғ. Мүсірепов, Ғ. Мұстафин және т.б. шығармалары), өнер, театр, кино, бейнелеу өнері және оның қайраткерлері, мәдениет саласындағы кеңестік идеология (әдістері және салдары);
      қорытындылау.
      51. «1941 – 1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан» (6 сағат):
      Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында, Ұлы Отан соғысының басталуы, Қазақстандағы мобилизация және қазақстандық әскери құрамалар;
      қазақстандықтардың Мәскеу, Сталинградты қорғау шайқастарына, 1943-1944 жылдардағы шабуылдарға қатысуы, Кеңес әскерінің Еуропаны азат етуі, қазақстандықтар – Кеңес Одағының батырлары;
      Қазақстан – соғыс арсеналы, экономиканың соғыс жағдайына ауысуы, Ресей мен Украинадағы өнеркәсіп кәсіпорындардың Қазақстанға көшірілуі;
      Қазақ КСР-нің әскерді және елді металл, шикізат, азық-түлік, ауылшаруашылық өнімдерімен қамтамасыз етудегі рөлі, қазақстандықтар – тыл қаһармандары;
      КСРО халықтарын Қазақстанға депортациялау, бірінші кезең – 1937-1938 жж., Қиыр Шығыстан кәрістерді, 1940 жылы поляктар мен Балтық маңы халықтарын депортациялау, екінші кезең – 1941 жылы немістерді депортациялау, үшінші кезең – 1943-1944 жылдары қарашайлар, ингуштер, шешендер, қырым татарларын және т.б. күштеп қоныс аудару;
      Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақ КСР-нің мәдениеті, Ресейлік ЖОО мен ғылыми мекемелерінің Қазақстанға көшірілуі, ғылым мен мәдениет – майданға, КСРО ҒА қазақстандық филиалы мен КСРО ҒА Қазақстан табиғи қорларын зерттеу бойынша Комиссияның қызметі;
      әдебиет (М. Әуезов, Ж. Жабаев, Д.Снегин, И.Шухов және т.б.), өнер, театр, кино, Мәскеу және Ленинград киностудияларының Алматыға көшірілуі, Қазақстандық кинематографияның қалыптасуы, «Қазақфильм» киностудиясы;
      қорытындылау.
      52. «Қазақстан 1946 – 1991 жылдарда» (18 cағат):
      Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда (1946 – 1953 жж.», Қазақ КСР-ның әлеуметтік-экономикалық дамуы, аймақтың табиғи кен-байлықтарын игеру және өнеркәсіптің дамуы, Қазақ КСР-ның ауыл шаруашылығындағы дағдарысты құбылыстар;
      Сталинизм идеологиясы және қуғын-сүргін саясаты, Қазақстандағы қоғамдық-саяси өмір, Е. Бекмаханов ісі);
      «Хрущев кезеңіндегі» Қазақстан өнеркәсібінің дамуы, Қазақ КСР-і өнеркәсібінің дамуы, 1957 жылғы реформа (салалық принциптен аумақтық принципке ауысу, совнархоздардың құрылуы);
      Қазақстандағы әскери-өнеркәсіптік кешен, атомдық полигонның салынуы және Семейде ядролық сынақтардың жүргізілуі, «Байқоңыр» ғарыш айлағы;
      «Тың эпопеясы», Н.Хрущевтың аграрлық саясаттағы «жаңа курсы» және оның Қазақ КСР-де жүзеге асырылуы, Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру, тың игерудің экономикалық, экологиялық және демографиялық салдары;
      1954-1965 жж. республикадағы қоғамдық-саяси өмір, 1950 жылдың ортасындағы сталинизмнен бас тарту әрекеті, «Хрущев жылымығы», Қазақстандағы билік басындағы дағдарыс, Теміртаудағы 1959 жылғы оқиға;
      Қазақстанның 1965-1985 жж. әлеуметтік-экономикалық дамуы, 1965 жылғы өнеркәсіптегі реформа, 8-бесжылдық (1966-1970 жж.) қорытындылары;
      экономиканың шикізаттық бағыты, Қазақстан КСРО-ның түсті металл, отын-энергетика, химия өнеркәсібінің негізгі базасы ретінде, өндіріс дамуының экстенсивті сипаты;
      ауыл шаруашылығындағы 1970-1980 жж., дағдарысты құбылыстар, ауыл шаруашылығын көтеруге бағытталған шаралар, 1982 жылғы азық-түлік бағдарламасы, өнеркәсіп озаттары, «Тоқырау» кезеңіндегі қазақстандықтардың материалдық жағдайы;
      1965-1985 жж. саяси өмір және ұлттық саясат, саяси өмірдегі мәселелер, ауыртпалықтар және қарама-қайшылықтар, Қазақстан компартиясының қызметі, кәсіподақтар, комсомол, Қазақ КСР-ның 1978 жылғы Конституциясы;
      ұлттық саясаттағы деформациялар, республикалардың егемендігінің шектелуі, 1979 ж. Целиноградтағы оқиға;
      Қазақстандағы «Қайта құру», КОКП ОК-нің сәуір пленумы және қайта құру, Қазақстанның қоғамдық-саяси өміріндегі өзгерістер;
      Қазақстандағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы (себептері, барысы және салдары), КОКП ОК-нің (1987ж. шілде) «Қазақ республикалық партия ұйымының еңбекшілерге интернационалдық және патриоттық тәрбие беру жұмысы туралы» қаулысы, 1986 жылғы желтоқсан оқиғасына қатысушыларды жазалау шаралары;
      1989 жылғы Жаңаөзен оқиғасы, Қарағанды кеншілері ереуілінің себептері мен сипаты, «Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі жайлы Декларация» (1990 ж. қазан), 1991 жылғы «тамыз бүлігіне» дейінгі және одан кейінгі кеңестік саяси жүйедегі реформалар, КСРО-ның таралуы;
      1946-1991 жж. әлеуметтік-демографиялық үдерістер, Қазақстандағы халық санақтары мен халық саны, этникалық құрамы, қазақстандық қоғамның әлеуметтік құрылымы;
      Қазақстандағы экологиялық мәселелер, атомдық, ракеталық және басқа да полигондар қызметінің салдары, экологиялық апат аймақтары, Арал және Балқаш мәселелері жөніндегі комитет;
      Қазақстандағы қоғамдық-саяси қозғалыстар, «Невада-Семей» антиядролық қозғалысы, «Азат» азаматтық қозғалысы, «Единство» (СНЕК) ұлтаралық қозғалысы, 1991 жылғы Орал қаласындағы оқиға;
      1946-1980 жылдардағы Қазақстандағы мәдениет, білім, міндетті сегізжылдық және жалпыға бірдей орта білім, білім беру жүйесінің мамандармен және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуі, 1984 жылғы жалпы білім беру және кәсіптік мектептерді реформалау;
      әдебиет (Ә. Нұрпеисов, Б. Момышұлы, І. Есенберлин, О. Сүлейменов, М. Шаханов және т.б. Ш.Құдайбердиев, А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, М.Дулатов), ақын-жазушылардың мұраларының қайта жаңғыруы (1988 ж.), өнер, театр, кино, әдебиет және өнер салаларының идеологиядан арылуы);
      қорытындылау.
      53. «Тәуелсіз Қазақстан мемлекеттілігінің қалыптасуы және нығаюы» (16 cағат):
      Қазақстанның тәуелсіздігін жариялау, Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі туралы Заңы (1991 жыл 16 желтоқсан), Президенттік басқару институтының қалыптасуы, Қазақстан Республикасы Бірінші Президентінің сайлауы (1991 жыл 1 желтоқсан), Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері мен наградалары, Қазақстан Республикасының Конституциялары;
      Қазақстандағы көппартиялық жүйенің қалыптасуы, қоғамдық қозғалыстар және ұйымдар, Қазақстандағы көппартиялық жүйенің қалыптасуы және дамуының негізгі кезеңдері, «Нұр-Отан» халықтық-демократиялық партиясы, Қазақстан коммунистік партиясы, «Ақ жол» Қазақстанның демократиялық партиясы, социал-демократиялық және басқа саяси партиялар;
      қоғамдық қоғалыстар мен ұйымдардың қалыптасуының негізгі кезеңдері, үкіметтік емес ұйымдардың (ҮЕҰ) құрылуы және қызметі, Қазақстандағы қоғамдық және кәсіподақ қозғалысы, қоғам қайраткерлері (О.Сүлейменов, М.Шаханов және т.б.);
      Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімдік даму бағдарламалары, «Қазақстан – 2030» және «Қазақстан – 2050» стратегиялары, «Қазақстан – 2030» стратегиясы» бүкіл қазақстандықтардың экономикалық әл-ауқатын жақсарту, гүлденген және саяси тұрақты мемлекет орнату, ұзақ жылдарға арналған басым мақсаттар мен стратегиялық дамулар, «Қазақстан – 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты, тарихи маңызы, Президенттің Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдаулары;
      1990 жылдардағы Қазақстандағы экономикалық модернизация, бүкілодақтық интеграциядағы Қазақ КСР-ның орны және рөлі, жоспарлы экономиканың дағдарысы және нарыққа көшу, Қазақстанның табиғи ресурстары, экономикалық реформалардың стратегиясы, Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық модернизацияның негізгі кезеңдері, экономиканың босатылуы (ырықтануы), ұлттық валютаның енгізілуі, Қазақстан экономикасының ғасырлар тоғысындағы тұрақтануы (1998-2011 жж.), Қазақстанның инвестициялық саясаты және шетелдік инвестициялар, банк жүйесі;
      ХХІ ғасырдағы Қазақстан Республикасының экономикалық дамуы, индустриалды-инновациялық стратегиясын дамыту және бәсекеге қабілетті экономиканы жасау, кәсіпкерлікті дамыту, кіші және орта бизнес, Қазақстанның қазіргі кезеңдегі өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы, Қазақстанның әлемдік экономикаға бірігуі, әлемдік қаржы дағдарысы және Қазақстан экономикасын тұрақтандыру шаралары;
      Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясаты, 1990 жылдардағы дағдарыс жағдайындағы әлеуметтік сала, 2000-жылдардағы әлеуметтік саланың дамуы, зейнетақы жүйесінің реформасы және зейнетақы қорлары, «жол картасы» мемлекеттік бағдарламасы, тұрғын-үй құрылысы;
      Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа енуі, Қазақстан Республикасын халықаралық аренада тануы, Қазақстан Республикасының сыртқы саясатындағы негізгі басым бағыттары, Қазақстанның әлемдік экономикалық байланыстар жүйесінен орын алуы, Қазақстан Республикасының ядролық қарудан бас тартуы және оның тарихи маңызы;
      Қазақстанның көрші елдермен байланыстары, Қазақстан және Ресей ынтымақтастығы, Қазақстан және Қытай халық республикасы (ҚХР);
      саясаттағы көп векторлық және стратегиялық одақтастық (Қазақстан және АҚШ, Қазақстан және Еуроодақ елдері Қазақстан-Германия, Қазақстан-Франция, Қазақстан-Ұлыбритания байланыстары, Қазақстан және түркі әлемі елдері);
      Қазақстан және халықаралық ұйымдар, Қазақстанның халықаралық ұйымдарға мүше болуы, Қазақстан және ТМД), Қазақстан – БҰҰ-ның белсенді мүшесі, Қазақстанның Еуроодақ және ЕҚЫҰ-дағы ұстанымының нығаюы, Қазақстанның ЕҚЫҰ-на және Ислам Конференциясы Ұйымына (ИКҰ) төрағалық етуі;
      Қазақстан Республикасының аймақтық халықаралық ұйымдармен байланыстары, ЕурАзЭҚ, ҰҚШҰ, ШЫҰ, АӨСШК, ОЭК және басқалармен интеграциялық үдерістер;
      Қазақстан Республикасының білім жүйесін реформалау және ғылымды дамыту, Қазақстан Республикасының білім туралы тұжырымдары мен заңы, Қазақстан Республикасының білім жүйесінің даму кезеңдері, Қазақстан Республикасындағы жоғары білім беру, білім саласындағы халықаралық байланыстар, «Болашақ» мемлекеттік бағдарламасы, 2007-2015 жж. Қазақстанда ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, ұлттық ғылыми орталықтардың құрылуы;
      ХХ ғасырдың соңы – XXI ғасырдың басындағы Қазақстан мәдениетінің дамуы, кеңес мемлекеті ыдырағаннан кейінгі қазақ мәдениетінің қайта жандануы және дамуы, Қазақстандағы ұлттық мәдениеттер байланысы;
      әдебиет, музыка өнері, театр, кино өнері, XXI ғасырдың басындағы өнердің басқа да жанрлары, «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы, қазіргі ақпараттық мәдениет;
      Н.Ә. Назарбаев – Қазақстан Республикасының бірінші Президенті, Н.Ә.Назарбаевтың саясаткер, ойшыл, қоғам қайраткері болып қалыптасуы, Елбасы, тәуелсіз мемлекеттің қалыптасуы мен дамуындағы Президенттің рөлі, Н.Ә. Назарбаев және Еуразия идеясы;
      Астана – Қазақстан Республикасының жаңа Елордасы, Астананың көшірілуі, жаңа Астананың құрылысы, жаңа астананың құрылуының тарихи маңызы.
      Қорытынды қайталау.

7. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      54. Пәндік нәтижелер. 5-6 сыныптың соңында оқушылар:
      1) тарих пәнін, археологиялық және жазба деректерді;
      2) ауа-райының адамдардың өміріне және шаруашылық қызметіне әсерін;
      3) уақыт сызығын, тарихтағы жыл санауды;
      4) алғашқы адамдардың тұрақтарын;
      5) ежелгі Қазақстан тарихындағы маңызды оқиғаларды, тарихи тұлғаларды;
      6) тарихи Отан ұғымын;
      7) Қазақстан территориясындағы алғашқы мемлекеттік бірлестіктерді;
      8) мемлекет, мемлекеттік рәміздер тарихы туралы білуі тиіс.
      55. 5-6 сыныптың соңында оқушылар:
      1) жыл мен ғасыр арақатынасын, тарихтағы жыл санаудағы ұзақтық пен жүйелілікті орната білуді;
      2) картадан тарихи объектілерді көрсете білу, географиялық жағдайды сипаттай алуды;
      3) ежелгі адамдардың кәсібін, өмірі мен тұрмысын суреттей алуды;
      4) ежелгі сәулет және өнер ескерткіштерін суреттей білуді;
      5) Қазақстан территориясында өмір сүрген тайпалардың өзара байланысын талдауды;
      6) оқу материалдарының мазмұнын өз сөзімен әңгімелеуді, тарихи оқиғаға өз бағасын бере білуді;
      7) оқулықтағы мәтінінен негізгісін таба білуді;
      8) мәтін мазмұнына сай қысқаша жоспар құра білуді;
      9) тарихи терминдерді қолдану және оларды түсіндіре білуді;
      10) басқа оқушылардың жауаптарына өз көзқарасын білдіруді меңгеруі тиіс.
      56. 7-8 сыныптың соңында оқушылар:
      1) ортағасырлар кезеңіндегі Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық дамуын;
      2) Қазақстан территориясындағы мемлекеттердің құрылуы мен дамуының ерекшеліктерін;
      3) монғол және жоңғар шапқыншылығына қарсы тәуелсіздік үшін күрестегі, мемлекеттің сыртқы саясатындағы, негізгі фактілер мен оқиғаларды;
      4) Қазақстан халқының мәдениеттегі жетістіктерін;
      5) ортағасырлар кезеңіндегі негізгі тарихи ескерткіштерді;
      6) жаңа дәуірдегі Қазақстан тарихының хронологиялық шегін;
      7) ХVІІІ ғ. басындағы Қазақстанның ішкі және сыртқы саяси жағдайын;
      8) қоғамның әлеуметтік құрылымы мен басқару жүйесін, шаруашылығын;
      9) ұлт – азаттық қозғалыс тарихындағы маңызды оқиғаларды;
      10) ұйғырлар мен дұңғандардың Жетісуға қоныс аударуының себептерін;
      11) ХVІІІ-ХІХ ғғ. Қазақстан мәдениетін білуі тиіс.
      57. 7-8-сыныптағы оқушылар білуі тиіс:
      1) орта ғасырлардағы халықтың өмірі мен тұрмысын мазмұндауды;
      2) тарихтағы негізгі саяси өзгерістерге талдау жасай білуді;
      3) түрлі деректерден тарихи ақпараттарды іздестіре білуді;
      4) хронологиялық, синхронды кестелер жасауды;
      5) орта ғасырлардағы қалалардың экономикалық, саяси және мәдени дамуын түсіндіре білуді;
      6) адамзат дүниетанымының қалыптасуындағы діннің рөліне баға бере білуді;
      7) қоғамның мәдени және рухани дамуында ислам рөліне баға беруді;
      8) мәтінді талдау, негізгісін анықтай білуді;
      9) оқу мәтініне жоспар жасай білуді;
      10) маңызды тарихи оқиғаларға, тарихи қайраткерлерге, әлеуметтік топтарға мінездеме бере білуді;
      11) күнделікті мәселелерді шешуде алған білімдерін пайдалана білуді;
      12) аргументті түрде өз ұстанымын дәйекті дәлелдей алуды;
      13) хабарламалар мен баяндамаларды орындауды;
      14) тақырыпты оқып меңгеруі барысында тарихи картаны пайдалануды;
      15) берілген тақырыптың мазмұнына конспект құра білуді;
      16) тест сұрақтарымен жұмыс істеуді;
      17) өздігінен қосымша материалдар іздеуді (интернет, кітапхана және т.б.) меңгеруі тиіс.
      58. 9-сыныптың соңында оқушылар:
      1) отан тарихының біртұтастығы мен жүйелілігін сипаттайтын негізгі фактілерді, үдерістер мен құбылыстарды;
      2) Отан тарихының кезеңдерін;
      3) Қазақстанның тарихи жолының ерекшеліктері мен оның әлемдік қауымдастықтағы рөлін;
      4) тарих беттеріндегі ақтаңдақтарға қазіргі көзқарасты;
      5) қазіргі қоғамдық үдерістердің тарихи шарттылығын;
      6) Қазақстанның Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарындағы тарихи дамуын, Ақпан революциясы, Қазан төңкерісі және Азамат соғысы туралы;
      7) «әскери коммунизм» мен жаңа экономикалық саясаттың саяси мәнін;
      8) қазақ мемлекетінің құрылуының басты кезеңдерін, ҚазАКСР мен ҚазКСР-ның құрылуын;
      9) Қазақстанда индустрияландыру мен ұжымдастырудың барысы және оның қазақ халқына тигізген зардаптарын;
      10) тоталитарлық мемлекеттің қалыптасуы және ұлт зиялыларына қарсы жаппай қуғын – сүргін туралы;
      11) Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанның Ұлы Жеңіске қосқан үлесін;
      12) соғыстан кейін Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік-саяси дамуын;
      13) тың және тыңайған жерлерді игеру себептері, оның Қазақстанға тигізген салдарын, Қазақстанның «тоқырау» жылдарындағы тарихын;
      14) Қазақстан Тәуелсіздігінің жариялануы туралы;
      15) Егеменді Қазақстанның дамуын білулері тиіс.
      59. 9-сыныптағы оқушылар:
      1) белгілі бір тарихи тақырып бойынша кеңейтілген әңгіме дайындай білуді;
      2) қазіргі замандағы басты оқиғалардың себебін, тарихи маңызын өздігінен аша білуді;
      3) мемлекет саясатының мәнін түсіндіре алуды;
      4) жаңа тақырыппен өздігінен жұмыс істеуді, ізденіс жұмыстарын жүргізе алуды;
      5) оқыған тақырыбы бойынша өздігінен талдау жасап, ондағы негізгі мәселені таба білуді;
      6) мемлекет тарихындағы оң және келеңсіз құбылыстарға баға бере алуды;
      7) белгілі бір мәселелер бойынша өзіндік көзқарасын дәйекті дәлелмен білдіре алуды;
      8) тест тапсырмаларымен жұмыс істей білуді;
      9) конспект, кесте, сызбалар құра білуді;
      10) тарихи деректерді (деректердің авторын, уақытын, не үшін және оның құрылу мақсатын анықтауды) талдай алуды;
      11) мәтін, карта, кесте, сызба және т.б. түрінде берілген тарихи материалдарды талдай білуді;
      12) тарихи мәліметтердегі фактілерді, пікірлерді, құжаттарды және тарихи түсініктерді айыра білуді;
      13) оқытылып отырған кеңістік және уақыт аралық аясындағы тарихи үдерістер мен құбылыстардың себеп – салдарлық байланыстарын орната білуді;
      14) тарихи мәселелерді талқылауда өз көзқарасын білдіруді, талқыланып отырған мәселеге тарихи мәліметтерді дәйектей отырып, өз ұстанымын айта білуді;
      15) тарихи материалдармен өздігінен жұмыс істеп, солардың негізінде рефераттар, конспектілер, пікір жаза білуді;
      16) қазіргі өмір жағдайына байланысты тарихи құбылыстарды саралай отырып, өз ұстанымын анықтай білуді;
      17) сырттан алынған әлеуметтік ақпараттарды сыни қабылдауда тарихи талдай білу дағдыларын қолдана білуді;
      18) өз әрекеті мен айналасындағылардың әрекетін тарихи жағдайда қалыптасқан әлеуметтік мәселеге сәйкес салыстыра білуді;
      60. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарына және құқықтық тәртіпке сыйластықпен қараудан;
      2) азаматтық жауапкершілік пен жоғары патриоттық сезім және Отанды қорғау мен оған қызмет етуден;
      3) мемлекеттік және ана тілін меңгеру, Қазақстан территориясында тұратын халықтардың, басқа да этностардың құндылықтарын, мәдениеті мен дәстүрін құрметтеуден;
      4) туған өлкесінің табиғатын сақтау және аялау, қоршаған ортаны қорғауда белсенділік көрсетуден;
      5) салауатты өмір сүру, өзін қорғау және айналадағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;
      6) өз бетімен білім алу және өзін өзі жүзеге асыра білу, жасампаздық еңбекке қабілеттілігін ынталандыра білуінен;
      7) үлкенге құрмет және кішіге ізет көрсете білуінен;
      8) әлеуметтік ортаның ерекшелігін дұрыс бағалай білу, діни ағымдарды, идеологияны, құқыққа қарсы әрекеттерді ажырата білуінен көрініс табуы тиіс.
      61. Жүйелі-іс әрекетте оқушылар:
      1) ғылым негіздері және адамзат қоғамының дамуы үшін қажетті ғылыми жетістіктер бойынша игерген жүйелі білімді;
      2) ғылыми ақпаратты талдау, өңдеу, жинақтай білу және оларды қолдана алуы;
      3) танымдық, жобалау, құрастыру және іздену, шығармашылықпен қолдану әдістерін;
      4) қазіргі ақпараттық-коммуникативті технологияларды;
      5) жоғары коммуникативтік қабілеттілік пен көптілді мәдениеттілікті қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
41-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 6-9 сыныптары үшін
«Дүниежүзі тарихы» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәнді оқытудың мақсаты: оқушыларды ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі адамзат тарихындағы маңызды тарихи оқиғалармен таныстыра отырып, жүйелі білім негіздерін қалыптастыру.
      3. Пәнді оқытудың міндеттері:
      1) оқушыларға дүниежүзi тарихы бойынша маңызды оқиғалар мен үдерiстер және олардың өзара байланысы мен хронологиялық сабақтастығы жөнiнде жүйелi бiлiмдi меңгерту;
      2) тарихи қалыптасқан мәдени, дiни және ұлттық салт-дәстүрлермен танысу барысында құндылық бағыт-бағдарды қалыптастыру;
      3) алған тарихи бiлiмiн күнделiктi өмiрде қолдана бiлу дағдысын қалыптастыру;
      4) оқушылардың тарихи даму заңдылықтары мен ерекшеліктерін түсіне отырып, қоғам дамуындағы өзінің бағыт-бағдарын, көзқарастары мен ұстанымдарын айқындау қабілетін дамыту;
      5) дүниежүзі халықтарының тарихын тығыз байланыста қарастыра отырып оқушыларды халықтар арасындағы өзара түсінушілікке, бір-біріне құрметпен қарауға, толеранттылыққа, адам құқығы мен еркiндiгiн, демократиялық ұстанымдарын құрметтеуге тәрбиелеу;
      6) тарихи танымның бастапқы әдiс-тәсiлдерiн меңгерту, әртүрлi дерек көздерiмен өз бетімен жұмыс iстеуге үйрету;
      7) оқушыларды дүниежүзілік мәдени жетістіктерге құрметпен қарауға тәрбиелеу;
      8) қазіргі кезеңдегі саяси, әлеуметтік-экономикалық және халықаралық проблемаларды талдауға тарихи білімін қолдана алу қабілетін жетілдіру.
      4. Оқу жүктемесінің көлемі:
      6 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      7 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      8 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      9 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
      5. «Дүниежүзі тарихын» оқыту барысында төмендегідей пәндермен пәнаралық байланыс жүзеге асырылады:
      1) Қазақстан тарихы:
      Ежелгі Қазақстан тарихы. Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы. Қазақстанның жаңа заман тарихы. Қазақстандағы қоғамдық-саяси үдерістер.
      2) География:
      Тарих қоғамды уақыт аясында ғана емес, сонымен қатар кеңістік аясында да қарастырады, осы тұрғыдан алғанда тарихи пәндер географиямен тығыз байланысты болады. Дүниежүзінің саяси картасында болған өзгерістерді оқытуда оқушылардың географиялық кеңістік туралы білімдері пайдаланылады
      3) Әдебиет:
      Ғылым мен мәдениет тарихының негізгі мәселелерін түсіндіргенде оқушылардың шетел, орыс және қазақ әдебиетінен алған білімдерін пайдалану қажет. Сонымен қатар оқытылып отырған кезеңнің саяси және әлеуметтік бейнесін ашатын әдеби көркем шығармалар да пайдаланылады.
      4) Қазақ, орыс, шет тілдері:
      Тарихи түсініктермен және терминдермен жұмыс істегенде оқушылардың ана тілі мен шеттілдерінен алған білім, білік, дағдылары пайдаланылады.
      5) Химия және физика:
      Мәдениет, ғылым және техниканың даму тарихын оқыту барысында оқушылардың атомдық-молекулалық ілім, бүкіләлемдік тартылыс заңы туралы білімдері және әлемнің физикалық құрылымы туралы физика мен химия пәнінен алған түсініктері пайдаланылады.
      6) Математика: Оқушыларға хронологиялық және синхрондық кестелер жасату барысында олардың математика пәнінен меңгерген абстракциялау дағдыларын пайдалану қажет.

2. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      6. Кіріспе –1 (сағат). Ежелгі дүние тарихы туралы түсінік. Ежелгі дүние тарихының кезеңдері. Ежелгі дүние тарихының әлем тарихындағы орны.
      7. Ежелгі Қосөзен мемлекеттері – 3 (сағат):
      Шумер және Аккад мемлекеттері. Ежелгі Қосөзен. Шумерлік қала-мемлекеттері. Аккад пен Ур тұсындағы Қосөзен;
      Ежелгі Вавилон. Ежелгі Вавилонның өркендеуі. Вавилон - әлемдік сауда мен мәдени орталық. Хаммурапи заңдары. Ежелгі Вавилонның құлдырауы;
      Ежелгі Қосөзен халықтарының мәдениеті. Жазудың пайда болуы. Әдебиет пен өнер. Гильгамеш туралы дастан. Сәулет өнері. Алғашқы күнтізбе. Діни наным-сенімі.
      8. Ежелгі Египет – (3 сағат):
      Египетте мемлекеттің қалыптасуы. Ніл алқабының табиғат жағдайы, халқы. Египеттегі алғашқы мемлекеттер. Патшалар билігі заманы. Перғауындар;
      Ежелгі Египеттегі әлеуметтік құрылым. Египеттегі үстем тan өкілдерінің билігі. Құлдар және олардың шаруашылық өмірдегі ролі. Эхнатон реформалары;
      Египеттегі ғылым мен мәдениет. Египеттегі жазу. Дін. Аңыздар. Әдебиет. Ғылыми білімдердің дамуы. Бейнелеу өнері. Сәулет өнері. Египеттіктердің тұрмысы мен діни нанымы.
      9. Азияның Оңтүстік-Батысындағы ежелгі мемлекеттер – (4 сағат):
      Ежелгі Ассирия. Ассирия мемлекетінің құрылуы мен дамуы. Урарту мемлекеті. Ежелгі Ассирия мәдениеті;
      Ежелгі Хетт патшалығы. Кіші Азияның табиғаты. Хетт патшалығының құрылуы. Хеттердің өмірі мен тұрмысы. Мәдениеті;
      Ежелгі Финикия мен Палестина. Финикиядағы қала-мемлекеттерінің дамуы. Израил-иудейлік мемлекет. Шығыс Жерорта теңізі халықтарының ежелгі мәдениеті;
      Ежелгі Парсы патшалығы. Парсы патшалығының құрылуы. I Дарийдің ел басқаруы және оның жорықтары. Заратуштра ілімі.
      10. Орталық Азиядағы ежелгі мемлекеттер – (6 сағат):
      Ежелгі Бактрия. Бактрияда мемлекеттің қалыптасуы. «Мың қала елі». Тәуелсіздік үшін күрес. Мәдениеті;
      Кушан патшалығы. Кушан патшалығының құрылуы және басқа елдермен сауда қарым-қатынасы. Патшалықтың күшеюі. Басқыншыларға қарсы күрес, мемлекеттің ыдырауы. Кушандық өнер мен мәдениет. Діни наным-сенім;
      Парфия патшалығы. Парфия патшалығының құрылуы, басқару жүйесі. Көшпелілер мен парфиялықтардың қарым-қатынасы. Рим - Парфия соғысы;
      Орта Азия халықтарының грек-македон басқыншыларына қарсы күресі. Александр Македонскийдің (Ескендір Зұлқарнайынның) Орта Азияға басып кіруі, оған қарсы күрес. Спитаман - даңқты басшы. Орта Азия халықтарының басқыншыларға қарсы күресінің тарихи маңызы;
      Қайталау – (1 сағат).
      11. Ежелгі Оңтүстік және Шығыс Азия – (5 сағат):
      Ежелгі Үндістан. Ежелгі қалалар мен елді мекендер. Үнді мемлекетінің құрылуы. Әлеуметтік қатынастар. Шаруашылығы;
      Ежелгі Үнді мәдениеті. Ғылыми білім негіздері. Әдебиет пен өнер. «Махабхарата» және «Рамаяна» дастандары. Ману зандары. Будда діні;
      Ежелгі Қытай. Ежелгі Қытай мемлекетінің құрылуы. Қоғамдық кұрылысы мен шаруашылығы. Ұлы Жібек жолының қалыптасуы және маңызы; Басқыншылық жорықтар мен халық көтерілістері. Ежелгі Қытай мемлекетінің ыдырауы;
      Ежелгі Қытай мәдениеті. Жазуы мен әдебиеті. Конфуций ілімі. Сыма-Цянь - Қытай тарихының атасы. Ғылыми білім мен өнер табыстары.
      12. Ежелгі Грекия – (5 сағат):
      Грекиядағы алғашқы өркениет ошақтары. Ежелгі Грекияның географиялық жағдайы. Крит-Ахей мемлекеттері. Грекияның қала-мемлекеттері;
      Афины мемлекеті. Аттикадағы басқару. Афиныдағы саяси-әлеуметтік қатынастар. Грек-парсы соғысы. Грекияда Македония билігінің орнауы;
      Ежелгі Спарта. Спарта мемлекетінің құрылуының себептері мен ерекшеліктері. Илоттар. Мемлекеттік биліктің қалыптасуы;
      Ежелгі Грекиядағы білім мен ғылым. Ежелгі Грекиядағы ғылыми білім. Әдебиет, математика, медицина, тарих, философия. Грек тарихшылары мен философтары. Грек мектептері;
      Ежелгі Грекия мәдениеті. Грекиялық мерекелер. Олимпиялық ойындар. Гректердің діни наным-сенімі. Грек аңыздары мен мифтері. Ежелгі грек театры. Сәулет өнері. Грек мүсіндері;
      Ежелгі Македония. Жері мен халқы. II Филипп патша. Александр Македонскийдің Шығысқа жорығы.
      13. Ежелгі Рим – (5 сағат):
      Патшалық және республикалық билік кезеңіндегі Рим. Апенин түбегінің табиғи-географиялық жағдайы. Қоғамдық басқару жүйесі. Римнің жаулаушылық соғыстары. Римдік және провинциялық ақсүйектер;
      Рим империясы. Императорлар билігі. Бағынышты аймақтардағы басқару жүйесі. Шаруашылық пен тұрмыс салты. Империядағы дағдарыс;
      Халықтардың Ұлы қоныс аударуы және Батыс Рим империясының құлауы. Империядағы ішкі қайшылықтардың шиеленісуі. Ғұндардың Батысқа жорығы. Готтар мен ғұндардың империя территориясына басып кіруі. Батыс Рим империясының құлауы;
      Ежелгі Рим мәдениеті. Римдегі білім. Рим поэзиясы мен шешендік өнер. Құқықтық жүйе. Рим қалалары және сәулет, мүсін өнерлері. Христиан дінінің шығуы. Рим мәдениетінің құндылықтары;
      Қорытынды қайталау – (1 сағат).

3. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      14. 7-сынып, «V ғасырдан XVII ғасырдың ортасына дейін». Барлығы – 34 сағат (аптасына 1 сағаттан).
      15. Кіріспе – (1 сағат). «Орта ғасырлар» ұғымы және оның мәні. Орта ғасырлар тарихының кезеңдері мен хронологиялық шеңбері.
      16. I бөлім. Ерте орта ғасыр (V – X ғғ.) – (6 сағат).
      17. V–X ғасырлардағы Батыс Еуропа – (1 сағат):
      Герман корольдіктерінің құрылуы. Остготтық Италия. Франктердің Галлияны жаулап алуы. «Сали ақиқаты». Франктердің христиан дінін қабылдауы.Ұлы Карл империясы. Империяның ыдырауы. Империя мәдениетінің дамуы.
      18. V-Х ғасырлардағы Византия империясы және Таяу Шығыс – (4 сағат):
      Византия империясының құрылуы. Императорлар билігі. Юстиниан және оның зандары. Славяндардың, арабтардың империя территориясын басып алуы және олардың орнығуы;
      VI—X ғасырлардағы арабтар. Араб тайпалары және олардың географиялық орналасуы. Мұхаммед пайғамбар. Ислам дінінің пайда болуы және таралуы. Араб халифатының құрылуы. Халық көтерілістері. Халифаттың ыдырауы. Ислам дүниесіндегі мәдениеттің дамуы. Білім беру ici. Әдебиет. Философия. Өнер;
      Ерте орта ғасырлардағы Орталық Азия жеріндегі феодалдық қатынастар. Эфталит мемлекеті. Шаруашылық пен мәдениеттің дамуы. Эфталит мемлекетінің ыдырауы. Ерте орта ғасырлардағы түркі халықтары. Түркі мемлекеттері, шаруашылығы. Көне түркі жазба ескерткіштері;
      Ерте орта ғасырлардағы славяндар. Батыс, оңтүстік славяндар, олардың қоғамдық құрылысы мен шаруашылығы. Ежелгі Киев Русі. Ярослав Мудрый. Киев Русінің мәдениеті. Сәулет өнері.
      19. Феодалдық құрылыстың негізгі белгілері және ерекшеліктері–(1 сағат).
      Феодалдық құрылыстың ерекшеліктері. Феодалдық құрылыстың негізгі белгілері. Натуралды шаруашылық. Феодалдық бытыраңқылық. Ерте орта ғасырлардағы феодалдар. Феодалдардың замогы. Орта ғасырлардағы шаруалар, олардың тұрмысы. Феодалдық қанауға қарсы күрес.
      20. ІІ Бөлім. орта ортағасыр ( ХІ-ХV ғғ.) – (17 сағат).
      XI—XV ғасырлардағы Еуропа мемлекеттері – (7 сағат):
      Орталықтанған монархиялардың құрылуы. Орталықтанған монархиялық мемлекеттердің құрылу алғышарттары. Мемлекеттік басқару аппаратының құрылуы. Король өкіметі, оның қызметі. Дворяндық сослови;
      Франция. Француз жерлерінің бірігуі. Жүз жылдық соғыс. Жанна д ^, Арк. XI Людовик. Бас штаттар қызметі. Франциядағы абсолюттік монархия;
      Англия. Ағылшын парламенті. Англиядағы Алқызыл және Ақ раушандар соғысы. Шаруалар көтерілісі. Бір орталыққа бағынған күшті мемлекеттің орнығуы. Тюдорлар әулетінің билікке келуі;
      Германия. Герман жеріндегі саяси бытыраңқылық. Герман серілігі. Еркін қалалар. Германиядағы шіркеу орталықтары;
      Испания. Италия. Арабтармен күрес. Реконкиста. Испанияның бірігуі. Католиктік шіркеу. Инквизиция. Италиядағы қала-мемлекеттер. Венеция мен Флоренция. Медичидің банктік қызметі;
      XI—XIII ғасырлардағы Русь. Феодалдық қатынастардың дамуы. «Русская правда». Владимир Мономах. «Бағзы замандардың хикаясы»;
      XI—XV ғасырлардағы шаруашылық және әлеуметтік өмірдегі өзгерістер. Шаруашылықтағы даму. Қолөнер. Еуропада орта ғасырлық қалалардың пайда болуы. Сауда ісі. Еуропадағы қала өмірі. Әскери өнер;
      XI—XV ғасырлардағы Еуропадағы ағарту ici мен ғылыми білімнің дамуы;
      Ғылыми білім. Ортағасырлық мектептер. Жылнамалар. Әдебиеттің дамуы. Поэзия. Орта ғасырлардағы бейнелеу, сәулет және мүсін өнері.
      21. XI–XIII ғасырлардағы христиан шіркеуі. Крест жорықтары – (1 сағат):
      Шіркеу және дін қызметкерлері. Крест жорықтары. Шіркеу – шығысқа жорықты ұйымдастырушы. Кедейлердің және рыцарьлардың Шығысқа жорығы. Кейінгі крест жорықтары. Крест жорықтарының нәтижесі мен салдары.
      22. Орта орта ғасырлардағы Азия елдері – (4 сағат):
      Жапониядағы феодалдық құрылыс. Жапонияда феодалдық қоғамның қалыптасуы және дамуы. Қалалардың дамуы. Біртұтас мемлекеттің қалыптасуы. Оқшаулану саясаты;
      Қытайда феодалдық құрылыстың орнауы. Қытайды біріктіру. Қытай империясының кұрылуы. Шаруашылық пен қолөнер. Дін. Ғылым мен білімнің дамуы. Медицина. Мәдениет пен өнер. Кітап басу ici;
      Үндістандағы феодалдық құрылыс.Үндістанда феодалдық құрылыстың орнауы. Гупта мемлекеті. Феодалдық бытыраңкылық. Дели сұлтандығы. Ұлы Моғолдар империясы. Қолөнер мен сауданың дамуы. Діни наным сенім. Ғылым мен өнер. Астрономия. Медицина. Мүсін өнері. Храмдар мен кесенелердің салынуы;
      Орта ғасырлардағы Түркия. Осман империясының құрылуы. Сұлтандар билігі. Халықтардың осман жаулап алушыларына қарсы күресі. Түрік мәдениеті. Әдебиет. Ғылыми білімдер. Қолөнер. Түрік саяхатшылары.
      23. XI-XV ғасырлардағы Орта және Орталық Азия – (2 сағат):
      Хорезмшах мемлекеті. Хорезмшах мемлекетінің қоғамдық құрылысы. Шаруашылығы. Бұхара мен Самарқандағы көтерілістер. Хорезмшах мемлекетінің әлсіреуі. Орта Азия қалалары. Қалалардың мәдени және ғылыми орталыққа айналуы;
      Ғылыми білімдердің дамуы. Көрнекті ғұламалар. Әдебиеттің дамуы. Ұлықбектің астрономиялық мектебі. Әбу-Райхан Бируни. әл-Хорезми. Әбу-Әли ибн-Сина. Әдебиет. Ә. Фердоуси. А. Рудаки. Ә. Науаи. Омар Хайям. Рашид-ад-Дин. «Жылнамалар жинағы». Әбу Насыр әл-Фараби, А. Иассауи, М. Қашқари, Ж. Баласағұн, М. Дулати, Қ. Жалайыри. «Манас» эпосы. Сәулет, сурет өнері және көркемөнер.
      24. Монғол-татар шапқыншылығына қарсы халықтардың күресі–(2 сағат):
      Монғол-татар шапқыншылығы қарсаңындағы феодалдық бытыраңқылық. Русьтегі феодалдық бытыраңқылық. Жеке князьдіктердің құрылуы. Орта Азия жеріндегі мемлекеттердің бірте-бірте әлсіреуі;
      Монғол-татар шапқыншылығы. Монғол мемлекетінің құрылуы. Қоғамдық-саяси құрылысы. «Жасақ». Шыңғыс хан әскерлерінің Қазақстан, Орта Азия және Закавказьеге басып кіруі. Батый әскерлерінің Руське шабуылы. Алтын Орданың құрылуы. Халықтардың жаулап алушыларға қарсы күресі;
      Қайталау – (1 сағат).
      25. ІІІ Бөлім. Кейінгі орта ғасыр (XV—XVII ғасырлардың ортасы) – (10 сағат).
      26. Еуропа мемлекеттері – (5 сағат):
      XVI—XVII ғасырдың ортасындағы Англия. Өндірістің дамуы. Мануфактура. Ағылшын абсолютизмі. Тюдорлар билігі. Ирландияны отарлау;
      XVI—XVII ғасырдың бірінші жартысындағы Франция. Экономикалық дамуы. Өнеркәсіп және сауда. Азамат соғыстары;
      XVI—XVII ғасырдың бірінші жартысындағы Германия. Экономикалық жағдайы. Реформация және шаруалар соғысы. Князьдар арасындағы қырқыстар. Ауссбург бітімі;
      Кейінгі орта ғасырлардағы Испания, Нидерланды, Италия. Мемлекеттік құрылымы мен экономикалық жағдайы. Нидерланд буржуазиялық революциясы. Савонарола;
      XV ғасырдың аяғы — XVI ғасырдың басындағы географиялық ашулар. Географиялық ашулардың алғышарттары. XV ғасырдағы Америка халықтары. Майялар, Ацтектер және Инктердің мәдениеті. Колумбтың Американы ашуы. Васко да Гама.Ұлы географиялық ашулардың нәтижелері.
      27.Орыс жерлерін біріктірудің аяқталуы және Алтын Орданың құлауы (XV-XVI ғғ.) – (2 сағат):
      Орыс жерлерінің Мәскеу төңірегіне бірігуі. Орыс жерінің экономикалық және саяси дамуы. Алтын Орданың әлсіреуі. Куликово шайқасы. Ресейде орталықтанған мемлекеттің құрылуы. Опричнина. IV Иван Грозный;
      XVII ғасырдағы Ресей. Ресейдің ішкі және халықаралық жағдайы. Борис Годуновтың таққа келуі. К. Минин мен Д. Пожарский. Романовтардың таққа отыруы. XVII ғасырдағы орыс халқының мәдениеті. Әдебиет пен өнер. Мүсін және бейнелеу өнері.
      28.XV ғасырдың аяғы – XVII ғасырдың алғашқы жартысындағы Еуропа халықтарының мәдениеті – (2 сағат):
      Батыс Еуропада қайта өрлеу мәдениетінің тууы. Италия - қайта өрлеу мәдениетінің орталығы. Леонардо да Винчи. Микеланджело. Рафаэль Санти. Бейнелеу өнеріндегі гуманизм. Альбрехт Дюрер. Рембрандт. Диего Веласкес;
      Еуропа халықтарының ағарту ici мен әдебиеті. Ақсүйектік білім беру. Гуманист жазушылар: Томас Мор, Франсуа Рабле, Вильям Шекспир, Мигель Сервантес. Ғылыми білімнің дамуы. Джордано Бруно. Николай Коперник. Галилео Галилей;
      Қорытынды қайталау – (1 сағат).

4. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      29. 8-сынып (1640-1914 жж). Барлығы – 34 сағат (аптасына 1 сағаттан)
      30. Кіріспе – (1 сағат):
      Жаңа тарихтың негізгі мазмұны. Жеке елдерде өндірістің капиталистік жолмен дамуының ерекшеліктері. Өнеркәсіп төңкерісі: мәні, маңызы. Еуропалық мемлекеттердің отарлық басқыншылығы.
      31. I – Бөлім. ХVІІ-ХVIII ғғ. Еуропа және Америка елдері – (8 сағат).
      ХVІІ-ХVIII ғғ. Англия – (1 сағат):
      Ағылшын буржуазиялық революциясының басталуы. Азаматтық соғыс. Левеллерлер және республиканың құрылуы. О.Кромвельдің протектораты. Екінші республика және Стюарттарды қалпына келтіру. ХVIII ғасырдың бірінші жартысындағы Англияның саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуы. Наполеондық Франциямен соғыс. Конституциялық парламенттік монархия. Өнеркәсіп төңкерісінің ерекшеліктері. Отарлық басқыншылық.
      32. ХVІІ-ХVIII ғғ. Франция – (1 сағат):
      Француз абсолютизмінің дағдарысы. Ұлы Француз буржуазиялық революциясы (5 мамыр 1789 ж.–10 тамыз 1792 ж.). Француз революциясына дайындық алдындағы ағартушылық және оның рөлі. «Азамат және адам құқығы туралы Декларация». Республиканың жариялануы. ХVI Людовикті жазалау. Якобиншілер блогының ыдырауы және якобиншілер диктатурасының құлауы. Директорияның ішкі және сыртқы саясаты;
      Наполеонның ішкі және сыртқы саясаты. Францияның басқыншылық соғыстарының басталуы. Наполеонның Ресейге басып кіру жорығы. Француздарға қарсы коалициялар. Вена конгресі және Бурбондарды қалпына келтіру. Қасиетті одақ.
      33. ХVІІ-ХVIII ғғ. Германия – (1 сағат):
      Германдық мемлекеттердің экономикалық жағдайы. Шаруалар қозғалысы. Бранденбург-Пруссия. Халықаралық қатынастардағы германдық мемлекеттер. Наполеон соғыстары жылдарындағы германдық мемлекеттер. Германдық одақ. Либералды және демократиялық қозғалыстар. Германиядағы революция. Бисмарктың конституциялық шиеленісі. Солтүстік герман одағының құрылуы.
      34. ХVІІ-ХVIII ғғ. Италия – (1 сағат):
      Елдің саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайы. ХVІІ ғасырдағы Италия. Италиядағы революция. Әлеуметтік-экономикалық даму. Ымырашыл либералдардың қызметі. Италияның бірігуі үшін күрес. Рисорджиментоның шешуші шайқасы. Итальян королдығының құрылуы.
      35. ХVІІ-ХVIII ғғ. Австрия – (1 сағат):
      Вестфаль бейбіт бітімінен кейінгі Австрия. Габсбургтер империясы құрамындағы Венгрия. Түркиямен соғыс. Австрия мұрасы үшін күрес. Жетіжылдық соғыс. «Ағартушылық абсолютизм» саясаты. ІІ Иосифтің «ағартушылық абсолютизмнің» аяқталуы. Феодалдық-абсолюттық реакция кезеңі. Наполеон соғыстары жылдарындағы Австрия империясы. Империяның әлеуметтік-экономикалық дамуы. «Ұлттық қайта гүлдеу» дәуірі.
      36. ХVІІ-ХVIII ғғ.Солтүстік Америка – (1 сағат):
      Солтүстік Америкадағы Британ отарлары. Отарлардың әлеуметтік-экономикалық дамуы. Тәуелсіздік үшін күрес және Америка Құрама Штаттарының құрылуы. «Тәуелсіздік Декларациясы». Американдық революцияның сипаты мен ерекшелігі. Екіпартиялық жүйенің құрылуы. Азамат соғысының маңызы және Оңтүстікті қалпына келтіру.
      37. ХVІІ-ХVIII ғғ. Ресей – (1 сағат):
      І Петр дәуіріндегі Ресей. Алдыңғы қатарлы еуропалық мемлекеттерден Ресейдің артта қалуының себептері. Ішкі қайта құрулардың алғышарттары. І Петрдің реформалары. Солтүстікке соғыс және оның қорытындылары. XVIII ғасырдың ортасы мен соңындағы Ресей. Феодалдық-кіріптарлық шаруашылықтың басталуы. Шаруалар көтерілісі. Халықты жаппай қанаудың күшеюі;
      Қайталау – (1 сағат).
      38. II – Бөлім. ХVІІ-ХVIII ғғ. Азия және Африка елдері – (8 сағат).
      ХVІІ-ХVIII ғғ. Жапония – (1 сағат):
      Токугава әулеті сегундарының билігі. Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы: жоғары көтерілу және төмен түсу циклдары. Сегунаттың ішкі және сыртқы саясаты. Жапон қалалары және олардың сауданың дамуындағы рөлі. Жапонияның сыртқы байланыстары. ХVIII ғасырда орыстар мен еуропалықтардың Жапонияға келуі. Саяси дағдарыс. Азамат соғысы. Мэйдзи исиннің революциялық төңкерісі. Бірінші буржуазиялық реформалар.
      39. ХVІІ-ХVIII ғғ. Қытай – (1 сағат):
      Маньчжурлардың Қытайды басып алуы. Цин династиясы билігі кезіндегі Қытайдың мемлекеттік, әлеуметтік-саяси және экономикалық құрылымы. Цин династиясының аграрлық саясаты. Цин династиясының басқыншылық соғыстары және сыртқы байланыстары. Халықаралық жағдай. Ресей және басқа көрші мемлекеттермен қарым қатынасы. Тайпиндердің шаруалар соғысы. Қазақ-қытай қарым-қатынасы.
      40. ХVІІ-ХVIII ғғ. Үндістан – (1 сағат):
      Моғолдар державасының пайда болуы. Моғолдар империясының құрамына кіретін халықтар мен княздықтардың әлеуметтік-саяси жағдайы. ХVII ғасырдағы Үндістанның солтүстік-батысындағы сикхтардың діни қозғалыстары. Сикхтар мемлекетінің құрылуы. Маратхтар мемлекетінің құрылуы. ХVIIІ ғасырдың ортасындағы сепаратизмнің күшеюі және Моғолдар империясының құлауы. Үндістанда қала, қолөнер және сауданың дамуы. Ағылшындардың отарлық басқыншылығы. Еуропалық державалардың Ост-Инд компаниясы. Үндістандағы Англияның отарлық саясаты.
      41. ХVІІ-ХVIII ғғ. Иран – (1 сағат):
      ХVII ғасырдағы Иранның әлеуметтік-экономикалық жағдайы. Саяси құрылымның ерекшелігі. Сефевидтер династиясының билігі. Ирандағы діни топтардың әсері. ХVIII ғасырдың басындағы Сефевидтер династиясы билігінің әлсіреуі. Надир шахтың билігі кезіндегі Иран. Иранда Каджар әулеті билігінің орнауы. Бабид көтерілісі. Ирандағы ықпал аймағы үшін Англия және Ресей бақталастығының күшеюі.
      42. ХVІІ-ХVIII ғғ. Осман империясы – (1 сағат):
      Осман империясының құрамына кірген мемлекеттер мен халықтар. Империяның саяси, әлеуметтік-экономикалык даму ерекшеліктері. Осман империясындағы дағдарыс. «Шығыс мәселесі» және провинциялардың жағдайы. ІІІ Селим және ІІ Махмудтың жүргізген реформалары. Танзимат реформасы: мақсаты және нәтижесі. Осман империясының құрамына кірген халықтардың ұлт-азаттық қозғалыстары. XVIII ғасырдың екінші жартысындағы Осман империясының жүргізген соғыстары, оның салдары.
      43. ХVІІ-ХVIII ғғ. Азия және Африка елдері – (1 сағат):
      Голландияның отарлық саясаты. Индонезия мен Цейлоңды голланд отаршылдарының басып алуы. Ағылшындық Ост-Индия компаниясының отаршылдық әрекеттері. Капиталистік державалардың Азия және Африка елдерін отарлау мен ықпал аймақтарына ие болу үшін күресі. Толық және жартылай отарлыққа түскен Шығыс елдерінің жағдайы. Африканы отарлық бөлшектеудің аяқталуы. Отар және тәуелді елдерге капитал енгізу. Отаршылдыққа қарсы ұлт-азаттық қозғалыстар.
      44. ХVІІ-ХVIII ғасырлардағы ғылым мен мәдениеттің дамуы – (1 сағат):
      Капитализмнің жаңа, прогрессивтік идеялары және олардың мәдениеттің дамуына ықпалы. Қоғам дамуындағы жеке қайраткерлердің рөлі. Ғылым және ағарту ici. Фрэнсис Бэкон, Галилео Галилей, Иоганн Кеплер, Рене (Картезий) Декарт, Исаак Ньютон және олардың ашқан жаңалықтары.
      XVIII ғасырдағы классицизм. Халықтың тұрмысы, салты және әдет-ғұрпы. Ғылым және мәдениет. Әдебиет пен өнер. Шығыс мәдениеті мен ғылымының дамуы. Шығыс өркениеттері. Шығыстық философиялық ақыл-ой және оның көрнекті өкілдері. Шығыс әдебиеті мен өнері;
      Қайталау – (1 сағат).
      45. III – Бөлім. XIX – XX ғ. басындағы Еуропа және Америка елдері – (8 сағат).
      46. Ұлыбритания – (1 сағат):
      Ұлыбританияның конституциялық құрылымы. Ағылшын иеліктерінің статусы. Вильям Гладстон және Бенджамин Дизраэли. Ирландиядағы бүлік. Социализм және жұмысшылар қозғалысы. Лейбористтік партияның алғашқы қадамы. Дэвид Ллойд Джордждың ішкі саясаты. Екіпартиялық жүйе және оның қоғамның саяси дамуындағы рөлі. Парламенттік реформа үшін күрес. Жұмысшылар қозғалысы. Соғыс қарсаңындағы дағдарыс.
      47. Франция – (1 сағат):
      Францияның экономикалық дамуы. Өнеркәсіп төңкерісінің ерекшелігі. Бурбондардың конституциялық монархиясы. Шілде революциясы. Екінші империя. Француз-прусс соғысы. 1870 жылғы 4 қыркүйектегі революция және Үшінші Республиканың орнауы. Саяси жағдайдың шиеленісуі. Париж Коммунасы. Монополиялық капитализмнің ерекшелігі. Францияның сыртқы саясаты. ХХ ғасырдың басындағы Франция.
      48. Германия – (1 сағат):
      Германияның бірігуі. 1871 жылы империя және конституцияны жариялау. Саяси партиялар. Культуркамп. Социалистерге қарсы заң. ІІІ Фридрих және ІІ Вильгельм. Бисмарктың отставкаға кетуі. Капривидің «жаңа бағыты» және Гогенлоэнің канцлерлігі. «Әлемдік саясатқа» көшу. Ауыл шаруашылығында капитализмнің дамуы. Германияның милитаризациялануы. Милитаризмді насихаттау. Таяу Шығысқа басқыншылық жасау.
      49. Италия – (1 сағат):
      Италияның бірігуі. Итальяндық патшалықтың мемлекеттік құрылымы. «Оңшылдар» билігі жылдарындағы Италияның саяси дамуы. «Солшылдар» билігі тұсындағы Италия. Криспидің авторитарлық билігі. Ғасыр шебіндегі Италия. Экономикалық даму. Джолиттидің «либералды дәуірі». 1911-1912 жылдардағы италия-түрік соғысы. «Либералды дәуірдің» ақыры. Джолитти. Католиктер қозғалысы.
      50. Австрия-Венгрия – (1 сағат):
      1867 жылғы келісім және екібірлік монархияның құрылуы. Әлеуметтік-саяси және экономикалық даму. Қоғамдық-саяси қозғалыстар аясында ұлттық мәселелерді шешудің жолдары. Габсбургтер монархиясы және чех ұлттық қозғалыстары. Екібірлік дәуіріндегі Венгрия. Екібірліктің дағдарысы.
      51. Ресей – (1 сағат):
      Әлеуметтік-экономикалық дамуы. 1861 жылғы реформа және оның маңызы. Өнеркәсіп төңкерісінің ерекшелігі. Индустриаланудың ерекшеліктері. Халық еріктілерінің қозғалысы. Марксизмнің таралуы. Жұмысшы қозғалысы. 1905-1907 жылдардағы бірінші орыс буржуазиялық-демократиялық революциясы.
      52. АҚШ – (1 сағат):
      АҚШ территориясының кеңеюі. Англиямен соғыстан кейінгі АҚШ экономикасы. «Джексондық демократия» және екіпартиялық жүйе. Республикалық партияның құрылуы. Республикандықтардың билік басына келуі және құл иеленушілердің бүлігі. Өнеркәсіптің өрлеуі және әлеуметтік-экономикалық даму. «Монро доктринасы». Теңіз күшінің дамуы. Испания-америка соғысы. «Доллар дипломатиясы». Қиыр Шығыстық саясаты. Елді индустрияландырудың ерекшеліктері.
      Қайталау – (1 сағат).
      53. IV – Бөлім. XIX – XX Ғ. басындағы Азия және Африка елдері – (9 сағат).
      54. Жапония – (1 сағат):
      ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Жапонияның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. Елдің модернизациялануының жалғасуы. Мейдзи революциясы және оның маңызы. Жапониядағы капиталистік қатынастардың дамуы. ХІХ ғасырдың соңындағы әскери-феодалдық қатынастың дамуы. 1894-1895 жылдардағы жапон-қытай соғысы. Алғашқы саяси партиялар. XIX-XX ғасырдың басындағы жапон империализмінің дамуы. Орыс-жапон соғысы. ХХ ғасырдың басындағы Жапонияның әлеуметтік-саяси жағдайы.
      55. Қытай – (1 сағат):
      Жапон-қытай соғысы және ихэтуандар қозғалысы. Опиум соғыстары: себебі және нәтижелері. Француз-қытай соғысы. «Ықпал аймағы» үшін Қытайды бөлшектеу. «Реформаның жүз күні». Жартылай отар Қытайдың әлеуметтік-экономикалық эволюциясы. Қытай бұржуазиясы. Ихэтуандардың дағдарысы және үкіметке қарсы күштің өсуі. «Жаңа саясат» және династияның әлсіреуі. Шенді оппозицияның пайда болуы. 1911-1913 жылдардағы Синьхай революциясы. Цин династиясын жою. Монархияның құлауы және республиканың жариялануы.
      56. Үндістан – (1 сағат):
      ХІХ ғасырдың басындағы Үндістандағы тәуелсіз мемлекеттер. Отаршылдарға қарсы Сикх, Маратх, Майсур мемлекеттерінің күресі. Үнді ағартушылары – ұлт-азаттық қозғалыстардың дем берушілері. 1857-1859 жылдардағы Ұлы халық көтерілісі, (сипайлар көтерілісі). Реформациялық қозғалыстар, Үндістан Ұлттық конгресінің құрылуы. «Сварадж» және «свадеш» қозғалыстары.1905-1908 жылдардағы отаршылдарға қарсы ұлт-азаттық қозғалыстар. Балгангадхар Тилак және оның қызметі.
      57. Иран – (1 сағат):
      Иранның әлеуметтік-саяси жағдайы. Еуропалықтардың Иранға ене бастауы. Англия мен Ресейдің Ирандағы саясаты. Иранның жартылай отар елге айналуы. Елдің саяси дамуы: реформалар және олардың салдары. Иранда ұлттық буржуазияның қалыптаса бастауы. Ұлтшылдық идеялардың дамуы. Діни қозғалыстар, олардың сипаты. 1905-1911 жылдардағы Иран революциясы және оның нәтижелері. XX ғасырдың басындағы Иранның әлеуметтік- экономикалық және саяси жағдайы.
      58. Осман империясы – (1 сағат):
      Әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайы. Балқандағы ұлт-азаттық қозғалыс. «Шығыс мәселесінің» жаңадан шиеленісуі. 1853-1856 жылдардағы Қырым соғысы, оның нәтижесі. Түркияның жартылай отар елге айналуы. ХІХ ғасырдың соңында Түркияда ұлттық-патриоттық сананың оянуы. «Жас түріктер» қозғалысы және олардың мақсаты. 1908 жылғы «Жас түріктер» революциясы, оның маңызы. ХХ ғасырдың басындағы Түркияның әлеуметтік- экономикалық және саяси жағдайы.
      59. Араб елдері – (1 сағат):
      XIX ғасырдағы Мысырда Мұхаммед Әли паша билігінің орнауы. Оның жүргізген реформалары, ішкі және сыртқы саясаты. XIX ғасырдың 50-70 жылдарындағы Мысыр. Еуропалық капиталдың Мысырға енуі. Суданның XIX ғасырдағы даму сипаты;
      Арабия түбегі елдері, олардың саяси дамуы. Ирак, Сирия, Магриб елдері. Араб ағартушылары, олардың көзқарастары.
      XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы араб елдерінің дамуы. Ұлт-азаттық қозғалыстар. XX ғасырдың басындағы Мысыр, Судан, Арабия түбегі елдері, Магриб елдері, Ирак, Сирия елдері.
      60. Мәдениеттің дамуы – (1 сағат):
      Ғылым мен техника. Әдебиет және өнер. Мәдениеттің өркендеуіне үлес қосқан көрнекті тұлғалар: Дж.Байрон, В.Гюго, Г.Гейне, О. де Бальзак, Ч.Диккенс, Б.Шоу, Г.Ибсен, Э.Золя, А.Пушкин, М.Лермонтов, Л.Толстой, Р.Тагор, И.Франко, Ян.Райнис, Х.Хакимзаде, С.Айни, Т.Сатылганов, М.Ахундов. Мәдениет саласындағы жаңа ағымдар. Декаденттер.
      61. Халықаралық қатынастар – (1 сағат):
      Еуропа мен АҚШ-та жұмысшы қозғалысының дамуы. Жұмысшы қозғалысының өрлеуіне коммунистік идеялардың әсері. Коммунистер одағының құрылуы. Бірінші Интернационал және жұмысшы қозғалысы.
      Ұлы державалардың дүние жүзін бөлісудің аяқталуы және олардың арасындағы қайшылықтардың тереңдеуі. Әскери-саяси блоктардың құрылуы. XIX ғасырдың соңындағы империалистік соғыстар. Бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы дипломатиялық саясат.
      Қорытынды қайталау – (1 сағат).

5. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      62. 9-сынып (1914 ж - бүгінгі күнге дейін). Барлығы – 34 сағат, (аптасына 1 сағаттан).
      63. Кіріспе. Қазіргі заман тарихының мазмұны. Қазіргі заман тарихының мерзімдік шектері. Индустриалдық қоғам. Постиндустриалдық қоғамға өту. Ақпараттық қоғам.
      64. I бөлім. Еуропа және Америка елдері 1918-1945 жж. – (9 сағат).
      65. Бірінші дүниежүзілік соғыс – (1 сағат):
      ХХ ғасырдың басындағы саяси дағдарыс. Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы.1914-1918 жж. соғыс қимылдарының негізгі кезеңдері. Германияның «қауырт соғыс» жоспарының күйреуі. Ресейдің соғыстан шығуы. АҚШ-тың соғысқа кірісуі. Соғыстың соңғы кезеңі. Үштік одақтың жеңілуі. Компьен уақытша бітімі. Соғыстың зардаптары.
      66. Соғыстан кейінгі әлемді қайта құрудың Версаль-Вашингтон жүйесі– (1 сағат):
      Париж бейбіт конференциясы. Ұлттар Лигасының құрылуы. Мандаттық жүйе. Германия және оның одақтастарымен жасалатын бітім жобаларын талқылау. Вашингтон конференциясы. Төрт мемлекеттің аралдық иеліктері туралы келісімі. Бес держава келісімі. Қытай мәселесі. Тоғыз держава келісімі. Версаль-Вашингтон жүйесі: мәні және қайшылықтары.
      67. Ұлыбритания – (1 сағат):
      Ұлыбританияның соғыстан кейінгі әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. Д. Ллойд-Джордж үкіметінің реформалары. Екіпартиялы жүйенің дағдарысы. Жұмысшы қозғалысы. Ағылшын экономикасы тұрақтануының ерекшеліктері. Ұлыбритания дүниежүзілік экономикалық дағдарыс жылдарында. Дүниежүзілік соғыстар аралығындағы Ұлыбританияның ішкі және сыртқы саясаты. У.Черчилль және сыртқы саясаттағы өзгерістер.
      68. Франция – (1 сағат):
      Францияның бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дамуы. «Солшыл одақ» үкіметі. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс және оның Франциядағы зардаптары. Фашистік қозғалыс. Халықтық майдан және оның парламенттік сайлаудағы жеңісі. Францияның сыртқы саясаты.
      69. Германия – (1 сағат):
      Соғыстың зардаптары, экономикалық және саяси дағдарыс. 1918-1919 жж. революция. Веймар республикасы. Фашистік партия және нацистердің өкімет басына келуі. Германияның өнеркәсіптік қуатының қалпына келтірілуі. Тоталитарлық режим орнату. Нацистік диктатураның әлеуметтік-экономикалық саясаты. Үшінші Рейъхтің сыртқы саясаты. Соғысқа дайындық.
      70. Италия – (1 сағат):
      Италия соғыстан кейінгі кезеңде. Фашистік ұйымның құрылуы. Фашистердің өкімет басына келуі. Демократиялық күштердің фашизмге қарсы күресі. «Маттеотти дағдарысы». Фашистік үкіметтің төтенше заңдары. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың Италияға әсері. Корпоративтік мемлекет. Б. Муссолини үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты.
      71. КСРО – (1 сағат):
      Ресей империясындағы 1917 жылғы революциялық оқиғалар. Уақытша үкіметтің құрылуы. Саяси күштердің күресі. Большевиктердің өкімет басына келуі. Жер және бітім туралы Декреттер. Ресей халықтары құқықтарының декларациясы. Азамат соғысы және интервенция. КСРО құрылуы. 1924 ж. конституция. И.В. Сталин және тоталитаризм. Индустриаландыру. Ұжымдастыру. Жоспарлы экономиканың құрылуы. 1937-1938 жж. жаппай жазалаулар. ГУЛАГ жүйесін құру. 1936 ж. конституция. Кеңес өкіметінің сыртқы саясаты.
      72. Америка Құрама Штаттары – (1 сағат):
      АҚШ-тың соғыстан кейінгі экономикалық және саяси дамуы. «Просперити» кезеңі. Әлемдік экономикалық дағдарыс және оның АҚШ-на әсері. Г. Гувер әкімшілігінің дағдарысқа қарсы бағдарламасы. 1932 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісі. Ф.Д. Рузвельттің «жаңа бағыты». Дүниежүзілік соғыстар аралығындағы АҚШ-тың сыртқы саясаты;
      Қайталау – (1 сағат).
      73. II-Бөлім. Азия және Африка елдері 1918-1945 жж. – (6 сағат).
      74. Жапония – (1 сағат):
      Жапонияның бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуы. Танака үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Танака меморандумы және сыртқы саясаттағы бетбұрыс. «Антикоминтерндік пакт» мен «Үштік пактіге» қол қою. Жапонияның Қытайдағы және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы басқыншылық әрекеті.
      75. Түркия – (1 сағат):
      Осман империясының ыдырауы. Сұлтандық режимнің дағдарысы және шетел интервенттеріне қарсы күрес. Мұстафа Кемаль Ататүрік реформалары. Саяси, экономикалық және мәдени қайта құруларды іске асыру. Түркия Республикасының ХХ ғасырдың 30–40-жылдардағы дамуы.
      76. Қытай және Монғолия – (1 сағат):
      Қытайдың соғыстан кейінгі жағдайы. Шаньдун мәселесі. Гоминьданның қызметі. Азамат соғысы. Чан Кайши үкіметінің саясаты. Жапонияның Қытайға қарсы басқыншылық әрекеттері және біртұтас майдан мәселесі;
      Монғолияның бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дамуы. 1921 жылғы революция. Д. Сухэ-Батор. Монғол Халық Республикасының құрылуы. Әлеуметтік өзгерістер және олардың салдары. Х. Чойбалсан және саяси жазалаулар. Монғол-кеңес және монғол-қытай қатынастары.
      77. Ауғанстан және Иран – (1 сағат):
      Жас ауғандықтар қозғалысы. Ауғанстанның тәуелсіздігін жариялау. Аманолла-хан. Реформалар. Нәдір-хан билігі тұсындағы Ауғанстанның дамуы;
      Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Иран. 1921 ж. мемлекеттік төңкеріс. Дүниежүзілік соғыстар аралығындағы Иранның саяси және экономикалық дамуы. Сыртқы саясаты.
      78. Үндістан – (1 сағат):
      Үндістан халқының Британ билеушілерінің отарлық саясатына қарсы азаттық күресі. Үнді Ұлттық Конгресі. М.К. Ганди және зорлықсыз қарсылық идеясы. Сатъяграха науқаны. Мұсылман Лигасы. Британ билеушілерінің Үндістандағы әкімшілік реформалары. Джинна және Пакистанды құру туралы идея.
      79. Азия және Африкадағы араб елдері – (1 сағат):
      Осман империясы ыдырағаннан кейін Азияда араб мемлекеттерінің құрылуы. Араб мемлекеттерінің дамуы. Азиядағы араб елдері халықтарының азаттық күресі;
      Африкадағы араб елдері және олардың дамуы. Магриб елдері дүниежүзілік соғыстар аралығында. Араб халықтарының отаршылдыққа қарсы күресі. Египеттегі ұлт-азаттық қозғалыс. ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Судан және Ливия.
      80. Екінші дүниежүзілік соғыс – (1 сағат):
      Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және барысы. Фашистік «Оғаш соғыс». Германияның Батыс Еуропа елдерін басып алуы. Балкандағы, Солтүстік Африкадағы соғыс қимылдары. Германияның Кеңес Одағына шабуыл жасауы. Жапонияның Перл-Харборға шабуылы. АҚШ-тың соғысқа кірісуі. Антигитлерлік одақ. Ф.Д. Рузвельт, И.В. Сталин, У. Черчилль. Ленд-лиз. Тегеран конференциясы. Фашистер басып алған жерлердегі «жаңа тәртіп». Холокост. Еуропа елдеріндегі Қарсыласу қозғалысы. Еуропада екінші майданның ашылуы. Ялта, Қырым конференциялары. Соғыстың қорытындылары мен сабақтары. Потсдам конференциясы. БҰҰ құрылуы;
      81. Қайталау – (1 сағат).
      82. ІІІ-бөлім. ХХ ғ. ІІ жартысы – ХХI ғ. басындағы Еуропа және Америка елдері – (8 сағат).
      83. Ұлыбритания – (1 сағат):
      Екінші дүниежүзілік соғыстың зардаптары. К. Эттли үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясаты. Британ отарлық империясының ыдырауы. Англияның Еуропалық Экономикалық Одаққа қосылуы туралы мәселе. Ұлыбританияның ҒТР жағдайындағы дамуы. Солтүстік Ирландиядағы жағдайдың шиеленісуі. М. Тэтчер үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясаты. Тэтчеризм. Сыртқы саясат. Ольстер мәселесі. Елдің ХХ ғ. аяғы – ХХІ ғ. басындағы дамуы. Т. Блэр үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Жаңа лейборизм. Дж. Г. Браун үкіметі. Англия-Қазақстан қатынастары.
      84. Франция – (1 сағат):
      Францияның азат етілгеннен кейінгі экономикалық және саяси жағдайы. Уақытша режим. Францияның Төртінші республика кезіндегі дамуы. Отарлық мәселенің шиеленісуі. Алжирдегі соғыс және оның елдегі саяси ахуалға әсері. IV республиканың дағдарысы және құлауы. 1958 ж. Конституция және Бесінші республиканың құрылуы. «Голлизм». «Миттеран дәуірі». Сыртқы саясат. Францияның ХХ ғ. аяғы – ХХІ ғ. басындағы дамуы. Н. Саркози билігі тұсындағы Францияның дамуы. Конституциялық реформа. 2012 жылғы сайлау және социалистердің жеңісі. Франция-Қазақстан қатынастары.
      85. Германия Федеративтік Республикасы – (1 сағат):
      Германиядағы оккупациялық режим. Экономиканы қалпына келтіру мәселесі. Елді жіктеу және екі герман мемлекетінің пайда болуы. Германия Федеративтік Республикасының Конституциясы. К. Аденауэр үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясаты. Неміс «экономикалық ғажайыбы». НАТО құрамына ену. В. Брандт үкіметі. Г.Коль үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. 80-жылдардың екінші жартысындағы экономикалық өрлеу. Берлин қабырғасының құлатылуы. Германияны біріктіру. ГФР біріккеннен кейінгі дамуы. Шығыс жерлердің әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы мәселе. Социал-демократтар үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. ГФР XXI ғ. басындағы дамуы. А. Меркель үкіметі.
      86. Италия – (1 сағат):
      Италия ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 50-жылдарда. Демократиялық қайта құрулар. Республиканың жариялануы. Экономиканы қалпына келтіре бастау. Аграрлық реформа. 70-жылдардың ортасындағы экономикалық дағдарыс және оның зардаптары. Лаңкестік және неофашизм. Италия ХХ ғ. 80-жылдарында. Итальян неоконсерватизмі. Саяси тұрақсыздық. Коррупциямен күрес. Италиядағы екінші республика. Италия XX-XXI ғғ. тоғысында.
      87. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері – (2 сағат):
      Аймақ елдерінде кеңестік үлгі бойынша социализм орнату. Югославиядағы «өзін-өзі басқару социализмі» және экономикалық реформалар. ГДР-ғы 1953 ж. оқиғалар. Венгриядағы 1956 ж. қазан оқиғалары. Чехословакиядағы 1968-1969 жж. дағдарыс. Польшадағы қоғамдық-саяси және экономикалық дағдарыс. Ереуілдер және «Ынтымақ» ұйымының құрылуы. 80-жылдардың аяғы – 90-жылдардың басындағы революциялар. Польша мен Венгриядағы саяси ахуал. Чехословакиядағы «мақпал революция». Румыниядағы ЧаушесҒку режимінің күйреуі. Шығыс Германиядағы саяси өзгерістер. Югославия федерациясының ыдырауы және Балканда қарулы қақтығыстың басталуы. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдеріндегі қоғамдық-экономикалық жүйенің өзгерісі.
      88. КСРО және кеңестен кейінгі кеңістік мемлекеттері – (1 сағат):
      Соғыстан кейінгі экономикалық даму. Саяси жағдай, жазалаулардың жаңа толқыны. «Хрущев жылымығы». Тың жерлерді игеру кезеңі. Л.И. Брежневтің билік құру заманы. Кеңес экономикасын реформалаудың сәтсіздігінің себептері. 1960-1980 жж. кеңестік жүйенің дағдарысы. 1977 ж. Конституция. Коррупцияның күшеюі. М.С. Горбачев және қайта құру саясаты. Қоғамдық өмірді демократияландыруға бағыт ұстау. 1991 ж. тамыз оқиғалары. КСРО ыдырауы. Кеңестен кейінгі кеңістіктегі жаңа тәуелсіз мемлекеттер. ТМД құрылуы. Орталық Азия мемлекеттері. Кеңестен кейінгі кеңістіктегі егеменді мемлекеттердің өзара қарым-қатынастары.
      89. Америка Құрама Штаттары – (1 сағат):
      Елдің соғыстан кейінгі алғашқы жылдардағы экономикалық және саяси дамуы. Г. Трумен. Маккартизм. Дж. Кеннедидің «жаңа шептер» саясаты. Кариб дағдарысы. Вьетнамда соғыс бастау. НеоконсерҒватизм. АҚШ-тың ХХ ғ. соңғы онжылдығы – ХХІ ғ. басындағы дамуы. Б. Клинтон әкімшілігінің ішкі және сыртқы саясаты. Кіші-Джордж Буштың және Б. Обама. билігі кезеңіндегі АҚШ-ның дамуы. Америка-Қазақстан қатынастары.
      90. ІV-Бөлім. ХХ ғ. ІІ жартысы – ХХI ғ. Азия және Африка елдері – (6 сағат).
      91. Жапония – (1 сағат):
      Американ оккупациясы және Жапонияны демилитарландыру мен демократияландыру шаралары. Саяси партиялар. Жаңа конституцияның қабылдануы. Аграрлық реформа. Жапон экономикасының қалпына келтірілуі. Сан-Франциско бітім шарты және қауіпсіздік келісімі. ХХ ғ. 60-жылдардағы жапон «экономикалық ғажайыбы». Ғылыми-техникалық прогресс және оның жапон қоғамы мен экономикасына әсері. Жапонияның ХХ ғ. соңғы онжылдықтары – XXI ғ. басындағы ішкі және сыртқы саясаты. Жапон-Қазақстан қатынастары.
      92. Түркия – (1 сағат):
      Соғыстан кейінгі кезеңдегі елдің саяси және экономикалық дамуы.
      Кемализмнің қағидаларын жаңаша түсіндіру. Демократиялық партияның билікке келуі, оның ішкі және сыртқы саясаты. Ұлттық бірлік комитеті және оның қызметі. 1970-1980 жж. саяси дағдарыс. Көппартиялық жүйенің дамуы. Саяси либералдандырудың басталуы және әлеуметтік-экономикалық дамуды жылдамдату шаралары. Түркия және Қазақстан қатынастары.
      93. Ауғанстан. Иран – (1 сағат):
      Ауғанстан екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдарда. Жаңа конституцияның қабылдануы (1964 ж.). 1978 жылғы әскери төңкеріс және оның зардаптары. Кеңес әскерлерінің енгізілуі және Ауғанстандағы азамат соғысы. ХХ ғасырдың аяғы – ХХІ ғасырдың басындағы Ауғанстан;
      Ирандағы екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдардағы әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар. Мосаддык үкіметі және мұнай мәселесі. 1978-1979 жж. ислам революциясы. Иран ХХ-ХХI ғғ. тоғысында. Иран-Қазақстан қатынастары.
      94. Қытай. Моңғолия – (1 сағат):
      ҚХР құрылуы. Мао Цзэдунның жеке басына табынушылық. «Ұлы секіріс». «Мәдени революция». КХР мен КСРО арасындағы қатынастардың шиеленісуі. Қытайдағы саяси өзгерістер. Дэн Сяопин және экономикалық реформалар. Қытай – Қазақстан қатынастары;
      50-80 жылдардағы Моңғолиядағы қайта құру, қайшылықтары. 90-жылдардағы экономикалық және әлеуметтік даму. ХХ ғ. аяғы –XXI ғ. басындағы Моңғолия. Моңғолия-Қазақстан қатынастары.
      95. Үндістан. Пакистан – (1 сағат):
      Британдық Үндістанның бөлінісі және екі доминионның құрылуы. Үндістанның республика болып жариялануы. «Неру бағыты». И. Ганди және оның «Нерудің бағытын» жалғастыру жолындағы күресі. Сыртқы саясаты. Үндістан ХХ-ХХI ғғ. тоғысында;
      Пакистан республикасының жариялануы. Азаматтық үкіметтердің тұрақсыздығы және әскери биліктің орнауы. Пакистан-Ислам республикасы. ХХІ ғасырдың басындағы Пакистан. Бангладеш Халық Республикасы.
      96. Араб елдері – (1 сағат):
      Араб елдерінің екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дамуының негізгі бағыттары. Египеттегі 1952 ж. революция және оның араб әлемі үшін тарихи маңызы. Суец каналын национализациялау. Г.А.Носердің бағыты. Магриб елдеріндегі ұлт-азаттық күрес. Араб елдері ХХ-ХХI ғғ. тоғысында. Араб-израиль қайшылықтары және Палестина мәселесі. Кэмп-Дэвид келісімдері. ХХ ғасырдың соңы- ХХІ ғасырдың басындағы араб-израиль қатынастары.
      97. ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХІ ғасырдың басындағы халықаралық қатынастар – (1 сағат):
      Соғыстан кейінгі жылдардағы халықаралық мәселелерді реттеу жолдары. «Қырғи қабақ соғысы» және әскери қақтығыстар. Еуропа мен Азияда әскери-саяси блоктардың құрылуы. Біріккен Ұлттар ұйымының құрылуы. НАТО мен ВШҰ құрылуы. Жанталаса қарулану. Еуропалық интеграция. ЕҚЫҰ құрылуы. АСЕАН құрылуы. Таяу Шығыстағы қақтығыстар. Шанхай ынтымақтастық ұйымы. Әлемдік сыртқы саясаттағы Қазақстанның орны.
      98. ХХ – ХХI ғасырдың басындағы ғылым мен мәдениеттің дамуы – (1 сағат):
      Ғылым мен мәдениеттің дамуындағы негізгі бағыттар. ХХ ғасырдағы жаратылыстану, қоғамдық ғылым саласындағы, техника мен өндірістегі маңызды ашылулар мен жетістіктер. ҒТР. Халықаралық мәдени орталықтардың құрылуы. ЮНЕСКО-ның қызметі. Дамушы елдердегі мәдени-техникалық эволюцияның ерекшеліктері мен заңдылықтары. Шығыстағы қоғамдық ой. Мәдениеттің ғаламдану жағдайындағы дамуы.
      Қорытынды қайталау – (1 сағат).

6. Оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптар

      99. Пәндік нәтижелер
      100. 6-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) ежелгі дүние тарихының негізгі кезеңдерін;
      2) тарихтағы жыл санау жүйесін;
      3) ежелгі дүниедегі алғашқы қоғамдық құрылыс мен мемлекеттер тарихының өзіндік ерекшеліктерін;
      4) алғашқы өркениет ошақтарын, олардың маңызын;
      5) Қосөзен, Египет, Азияның оңтүстік-батысындағы, Орта және Орталық Азиядағы, Оңтүстік және Шығыс Азиядағы ежелгі мемлекеттердің, қалыптасу, даму ерекшеліктерін, қоғамдық құрылысын, мәдениеттегі жетістіктерін;
      6) Орта Азия халықтарының грек-македон басқыншыларына қарсы күресін;
      7) ежелгі дүние тарихында болған аса маңызды оқиғаларды;
      8) мәдени-экономикалық дамудағы Ұлы Жібек жолының сауда жолы ретіндегі маңызын;
      9) Ежелгі Грекия мен Римде мемлекеттің пайда болып дамуының өзіндік ерекшеліктерін, мәдени өмірін және антик мәдениеттің әлемдік мәдениетке қосқан үлесін;
      10) әр түрлі халықтар мен этностардың мифтерін, аңыздарын және шежірелерін;
      11) әлемдік діндер мен философиялық ағымдарды (конфуцийлік, буддизм, христиандық) білуі тиіс.
      101. Меңгеруі тиіс:
      1) жылдар мен ғасырлардың арақатынасын, оқиғалардың реті мен өту мерзімін баяндай білуді;
      2) ежелгі дүниенің табиғи-климаттық жағдайындағы ерекшеліктерді және оның адамдардың өмір сүруіне әсерін сипаттай білуді;
      3) ежелгі дәуірдегі уақыттық және кеңістіктік өлшемдерді;
      4) ежелгі дүние тарихы шеңберіндегі тарихи оқиғалардың негізгі себептерін түсіндіре білуді;
      5) ежелгі адамдардың еңбек құралдарын, баспанасын, киімдерін, сыртқы келбетін сипаттай білуді;
      6) оқыған мәтініне жоспар құра білуді меңгеруі тиіс.
      102. 7-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) орта ғасырдағы дүние жүзі тарихының негізгі кезеңдерін;
      2) ортағасырлық қоғамның негізгі белгілері мен ерекшеліктерін;
      3) феодалдық қатынастардың мәнін;
      4) орта ғасырлардағы қоғамның әлеуметтік құрамын;
      5) орта ғасырлардағы жер иеленудің, салықтың негізгі түрлерін;
      6) орта ғасырлардағы мемлекеттік құрылыс пен билік түрлерін;
      7) V-X ғасырлардағы Батыс және Орталық Еуропада, Таяу Шығыста орталықтанған мемлекеттердің құрылуының алғышарттары мен хронологиясын;
      8) VІ-Х ғасырлардағы арабтардың орта ғасырлық тарихын, ислам дүниесіндегі мәдениеттің ерекшеліктерін;
      9) ХІ-ХV ғасырлардағы Еуропа мемлекеттері дамуындағы ерекшеліктерді;
      10) крест жорықтарының нәтижелерін;
      11) ортағасырлардағы Шығыс әлемінің тарихи көрінісін;
      12) ХІ-ХV ғасырлардағы Орта және Орталық Азия мемлекеттерінің әлеуметтік дамуын;
      13) моңғол-татар шапқыншылығы қарсаңындағы феодалдық бытыраңқылықты;
      14) орыс жерлерін біріктірудің аяқталуы мен Алтын Орданың құлауын;
      15) орта ғасырдағы тарихи тұлғалар мен ғылымның, мәдениеттің көрнекті қайраткерлерін;
      16) орта ғасырдағы өркениет аймақтары және олардың маңызын білуі тиіс;
      103. Меңгеруі тиіс:
      1) тарихи оқиғалар мен фактілерді талдау және салыстыруды, тарихи үдерістің маңызды белгілерін анықтауды;
      2) тарихи оқиғалар желісінің тарихи уақыт пен тарихи кеңістікте жүйелі дамуын көрсете алуы және оның себеп-салдарын анықтауды;
      3) әр түрлі деректерден тарихи ақпараттарды таба білуді;
      4) тарихты оқып-үйренуде қосымша деректерді пайдалануды;
      5) оқытылған кезеңдегі түрлі аймақтардағы болған тарихи оқиғаларды салыстыра білуді;
      6) тақырыпқа байланысты тарихи картаны пайдалана білуді;
      7) орта ғасырдағы дүние жүзі тарихынан алған білімін басқа пәндерді оқығанда және күнделікті өмірде қолдануды меңгеруі тиіс.
      104. 8-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) жаңа замандағы дүниежүзі тарихының хронологиялық шеңберін, негізгі кезеңдерін;
      2) Англиядағы капиталистік өндірістің дамуындағы ерекше белгілерді;
      3) ағартушылық дәуірдің еуропа қоғамының дамуына әсерін;
      4) отарлау саясатының мәнін, отаршылдыққа қарсы қозғалыстарды;
      5) Солтүстік Америкадағы отарлық жүйенің негізгі белгілерін, тәуелсіздік үшін соғыстың тарихи маңызын;
      6) Француз буржуазиялық революциясының себебі мен нәтижесін;
      7) ХVІІІ ғасырдағы Ресейдің даму ерекшеліктерін;
      8) ХVІІ-ХVІІІ ғасырлардағы Үндістан, Осман империясы, Қытай, Иран, араб елдерінің әлеуметтік-экономикалық дамуын;
      9) Азия мен Африка елдеріндегі отарлық езгінің зардаптарын;
      10) ХVІІ-ХІХ ғасырлардағы дүниежүзі мәдениетінің негізгі жетістіктерін, мәдениеттің дамуына үлес қосқан көрнекті тұлғаларды;
      11) ХІХ ғасыр–ХХ ғасырдың басындағы дүние жүзі елдерінің дамуында болған негізгі белгілер мен ерекшеліктерін;
      12) капитализмнің пайда болуы мен дамуын; революциялық және эволюциялық жолдармен қоғамдық қатынастардың өзгеру мүмкіндіктерін;
      13) революциялардың себептері мен реформалардың қоғам дамуындағы баламалы жолын;
      14) қоғамдағы жаңа әлеуметтік құрылымды және оның реформалардағы қарама қайшылықтарды шешу құралы ретіндегі рөлін;
      15) ХІХ ғ.–ХХ ғасырдың басындағы дүние жүзі елдерінің даму үдерісін және негізгі ерекшеліктерді;
      16) халықаралық қатынастардың өзекті мәселелерін;
      17) ХІХғ.-ХХ ғасырдың басындағы мәдениеттің дамуын, әлемдік ғылым мен көркем мәдениеттің маңызды жетістіктерін және оның жеке тұлғаның дамуына әсерін білуі тиіс;
      105. Меңгеруі тиіс:
      1) жаңа замандағы тарихи оқиғалардың даму заңдылықтарын және себеп-салдарлық байланыстарын анықтай білуді;
      2) саяси тарихтағы негізгі өзгерістерді талдай білуді;
      3) тарихи деректерді жинақтап қорытындылауды және оларды талдай білуді;
      4) тарихи үдерістер мен оқиғаларға, тарихи тұлғаларға сипаттама беруді;
      5) тарихи оқиғаларға байланысты өз пікірін ашық айта білуді;
      6) картамен және картографиялық, хронологиялық материалдармен жұмыс істеуді;
      7) ғылыми-танымал және анықтамалық әдебиеттерден қосымша материалдарды пайдалана білуді меңгеруі тиіс.
      106. 9-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) шетелдердің қазіргі заман тарихындағы негізгі оқиғалар мен құбылыстарды;
      2) ХХғ.–ХХІғ. басындағы дүние жүзінің саяси картасындағы өзгерістерді;
      3) ақпараттық қоғамға өту үдерісінің динамикасын анықтайтын негізгі факторларды;
      4) ХХғ.–ХХІғ. басындағы ғылым мен мәдениеттің маңызды жетістіктерін;
      5) ХХғ.–ХХІғ. басындағы маңызды әлеуметтік және ұлттық қозғалыстардың сипаты мен бағыттарын және саяси партиялар мен күштердің әлеуметтік негіздерін;
      6) ХХғ.–ХХІғ. басындағы әлемнің негізгі аймақтары мен елдер топтарының саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуындағы маңызды бағыттарды;
      7) дүниежүзінің әртүрлі елдеріндегі саяси режимдердің ортақ белгілерін және жеке елдердің даму ерекшеліктерін;
      8) дүние жүзінің ірі елдерінің экономикалық дамуының ортақ белгілерін сипаттау және жеке елдердің даму ерекшеліктерін;
      9) ХХғ.–ХХІғ. басындағы халықаралық қатынастар дамуының негізгі бағыттарын білуі тиіс;
      107. Меңгеруі тиіс:
      1) ХХғ.–ХХІғ. басындағы шетелдердің саяси және экономикалық дамуына сипаттама беруде тарихи карта мәліметтерін пайдалана білуді;
      2) қажетті ақпараттарды тарихи деректерден өз бетімен іздей білуді;
      3) тарихи білімдерін қазіргі қоғамның әлеуметтік, экономикалық және саяси мәселелерін талдауда қолдануды;
      4) ХХғ.–ХХІғ. басында халықтар мен елдердің тағдырларына елеулі түрде әсер еткен саяси және қоғамдық қайраткерлерге, тарихи оқиғалар мен құбылыстарға баға беруді;
      5) шетелдердің қазіргі заман тарихындағы маңызды оқиғалардың бірізділігін анықтауды;
      6) тарихи құбылыстарға тән белгілерін анықтауды, тарихи оқиғалар мен фактілерді салыстыру және жіктеуді;
      7) ХХғ.–ХХІғ. басындағы шетелдердің тарихындағы оқиғалар, құбылыстар және процестерге жазбаша сипаттама беруді, өзекті мәселелер бойынша баяндама мен рефераттар дайындауды меңгеруі тиіс.
      108. Тұлғалық нәтижелер. Оқушылардың:
      1) Отандық және әлемдік тарих пен дәстүрлерге, адам құқықтары мен бостандықтарына, қоғамдық өмірдің демократиялық принциптеріне құрметпен қарауынан;
      2) өз халқының және әлемнің басқа халықтардың тарихын, рухани мұрасын құрметтеу, қоғамның мәдени және саяси өміріне белсенді түрде араласуға дайын болуынан;
      3) жеке тұлғаның құқығын құрметтеу, демократиялық құқықтар мен бостандықтарды дұрыс пайдалана білу, қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуінен;
      4) қайырымдылық, әділеттілік, ар-намыс, борыш пен толеранттылыққа негізделген құндылықтар мен нормаларды білуінен;
      5) көпмәдениетті мен көпконфессиялы ортада басқа адамдармен өзара қарым-қатынас жасай білуі, басқа ұлттардың салт-дәстүрін құрметтеу және түсіністікпен қарау, тұлға аралық қатынастағы тіл табысушылықты көрсетуінен;
      6) оқушылардың азаматтық жауапкершілігі, шешім қабылдай білуі, қоғам дамуының мәселелеріне сыни көзқарасының болуы, еңбек нарығына белсенді түрде бейімделу қабілетін көрсетуінен көрініс табуы тиіс.
      109. Жүйелі-іс әрекеттік нәтижелер. Оқушылардың:
      1) әр түрлі кезеңдегі адамдардың өмірі мен тұрмысына, тарихи тұлғаларға, оқиғаларға, үдерістерге салыстырмалы сипаттама беруінде;
      2) тақырыптық синхрондық таблицалар жасап, оқиғалар мен фактілерді, құбылыстарды заманның нақтылы кезеңімен байланыстырып ұштастыра алуында;
      3) мемлекеттік, тарихи құжаттар, ғылыми-көпшілік және анықтамалық әдебиеттермен өз бетімен жұмыс істеп, соның негізінде шығармашылық жұмыстар, жобалар, рефераттар, шағын баяндамалар дайындауында;
      4) қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникативтік технологияларды пайдалана отырып, жаңа ақпараттар ала білуінде;
      5) тарихи оқиғалардың себеп-салдарын түсініп, өз көзқарасы тұрғысынан баяндауында, өз бетімен ізденуінде;
      6) тарихи талдау әдістерін меңгеруінде (тарихи деректер, болжамдар мен дәлелдерді зерделеу;
      7) ғылыми ақпаратты талдау, өңдеу, жинақтай білу және оларды қолдана алуында;
      8) халықтардың тарихи мұралары туралы өз пікірлерін айта білуде;
      9) ұлттық және діни өзгешеліктері бар өзге мәдениет өкілдерімен қарым-қатынас жасағанда халықтардың салт-дәстүрлері мен тарихы жайлы білімдерін;
      10) тарихи деректерді саралау және талдау, өз бетінше тарихи құбылыстарға баға беру, өз пікірін білдіруде;
      11) көпмәдениетті, көпэтникалық және көпконфессиялы қоғамда тарихи тұрғыда қалыптасқан әлеуметтік нормалар мен өмірлік құндылықтар жүйелері туралы білімдерін қолдану, мәдениетаралық өзара іс-әрекетке қатысу, өзге халық өкілдеріне толеранттық қарым-қатынасты қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
42-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныптары үшін
«Адам. Қоғам. Құқық» пәнінен типтік оқу бағдарламасы Түсінік хат

2. Оқу пәнінің базалық мазмұны

      7. «Кіріспе», оқу пәнінің түсінігі мен өзіндік ерекшелігі.
      8. «Әлемдегі адам» (8 сағат):
      «Адам проблемалары» (3 сағат), «Адамның пайда болуы», адамның пайда болуының негізгі тұжырымдамалары, адамның биологиялық және әлеуметтік табиғаты;
      «Адам өмірінің ерекшеліктері», адамның қажеттілігі мен қызығушылығы, адамның мүмкіндігі мен қабілеті, адам құндылықтары мен идеялы;
      «Адам жеке тұлға ретінде», индивид, жекелік, жеке тұлға, жеке тұлға ретінде қалыптасу, мінезді, тәрбиені, өзін-өзі тәрбиелеуді қалыптастыру, адамның әлемдегі орны, адам өмірінің мәні;
      «Адам және мәдениет» (2 сағат), «Адам іс-әрекеті», адам іс-әрекетінің жануар әрекетінен ерекшелігі, іс-әрекет құрылымы мен мотиві, іс-әрекет көптүрлілігі, шығармашылық әрекет және оның ерекшелігі, шығармашылық еңбек;
      «Адам – мәдениет жасаушысы», мәдениет адам іс-әрекетінің нәтижесі ретінде, мәдениет және табиғат, мәдениеттің бірлігі мен көптүрлілігі, мәдениеттердің өзара әрекеттестігі;
      «Адам және адамдардың өзара әрекеттестігі» (2 сағат), «Адами қатынастар әлемі», қарым-қатынас байлығы, қарым-қатынас формасы мен мазмұны, тұлғааралық қарым-қатынас, қарым-қатынас мәдениеті, қарым-қатынас психологиясы, этикет, оның адамдар арасындағы қарым-қатынастағы рөлі;
      «Жеке тұлға және ұжым», ұжымдылық, жеке тұлғалылық, конформизм, адам әрекетіндегі қадір-қасиет, ілтипат, сыпайгершілік, әдептілік, сұхбат, пікірталас, өзара түсіністілік, қызметтестік, ынтымақтастық;
       қайталау (1 сағат).
      9. «Қоғам: оның қызмет етуінің негізгі салалары мен заңдылықтары» (15 сағат):
      «Қоғам түсінігі» (2 сағат), қоғам – ерекше шындық ретінде, адам және қоғам, қоғам адамдардың өзара әрекеттестігінің нәтижесі ретінде, қоғамның пайда болуының негізгі тұжырымдамасы;
      «Қоғамдық өмірді ұйымдастыру», қоғам өзіндік дамушы жүйе ретінде, әлеуметтік институттар, қоғамдық өмірдің негізгі салалары;
      «Қоғамның экономикалық өмірі» (3 сағат), «Экономика дегенеміз не?», қоғамның шаруашылық өмірінің негізі, экономикалық ресурстардың шектеулілігі, тұтынудың шексіздігі, экономикалық таңдау проблемалары, экономиканың негізгі проблемалары (қалай және кім үшін өндіру), өндірістің экономикалық ресурстары мен факторлары, қоғамдық өндірістің нәтижелері, экономикалық игілік түсінігі;
      «Экономика және жеке меншік», жеке меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны, жеке меншік формасы, жеке меншіктің қазіргі заманғы түрлері, мемлекеттік жеке меншік және оның экономикалық жүйені дамытудағы рөлі, экономикалық жүйе түрлері, дәстүрлі экономикалық жүйе, командалық экономикалық жүйе, нарықтық экономикалық жүйе, аралас экономикалық жүйе;
      «Нарықтық экономика және ақша», ақшаның мәні мен қызметі, ақша формасының эволюциясы, қаржылық айналыс заңы, қаржы жүйесі және оның элементтері, қаржы реформасы, нарықтың мәні мен қызметі, нарықтың құрылымы мен инфрақұрылымы, нарықтық экономика және оның негізгі сипаты, нарықтық қайта құрудың қазақстандық моделі;
      «Қоғамның әлеуметтік құрылымы» (3 сағат), «Әлеуметтік қатынастар», адамның өзін-өзі ұстауының әлеуметтік нормасы, әлеуметтік құрылым, қоғамның әлеуметтік құрылымы, оның элементтері, әлеуметтік институттар, «әлеуметтік мәртебе» және «әлеуметтік рөл» түсінігі, әлеуметтік дифференцация түсінігі, әлеуметтік ұтқырлық;
      «Қоғам және отбасы», отбасының шығу тарихы, отбасындағы адамдардың өзара қарым-қатынастарының ерекшелігі, отбасы мүшелерінің әлеуметтік міндеттері, қазіргі қоғамдағы отбасының рөлі мен мәні;
      «Ұлттар мен ұлтаралық қатынастар», ұлттың шығу тарихы (этнос, халық, ұлт), ұлттық сана, ұлтаралық келісім, Қазақстанның Ұлттық Бірлігінің доктринасы;
      «Қоғамның саяси өмірі» (3 сағат), «Қоғам және саясат», саясат түсінігі, саяси қызмет және оның ерекшелігі, саяси қызмет субъектілері, қоғамның саяси жүйесі;
      «Мемлекет және оның қоғамдағы рөлі», мемлекет –саяси жүйенің басты институты, мемлекеттік билік, құқықтық мемлекет;
      «Азаматтық қоғам», азаматтық қоғам түсінігі, азаматтық қоғамның шығу тарихы, қоғамдық ұйымдар, адамның азаматтық позициясы;
      «Қоғамның рухани өмірі» (3 сағат), «Қоғамның рухани негізі», адамның рухани өмірі, жеке тұлғаның рухани мәдениеті, дүниетаным, наным, сенім. мораль және адамгершілік, ізгілік (гуманизм);
      «Білім мен ғылымның қоғамдағы рөлі», білімнің мәні мен құндылығы, адамның кәсіби бағдары, білімнің адам мен қоғамды дамытудағы маңызы, ғылыми білімнің құндылығы, әлемнің ғылыми бейнесі;
      «Діннің қоғамдағы рөлі», діннің шығу тарихы, дін тарихи құбылыс ретінде, дін және қазіргі заман, төзімділік пен сана бостандығы рухани құндылық ретінде;
      қайталау (1 сағат).
      10. «Адамның өміріндегі құқық» (10 сағат):
      «Құқық және негізгі құқық негіздері түсінігі» (3 сағат), «Құқық және заң шығару», құқық түсінігі және оның белгілері, қоғам мен мемлекет өміріндегі құқықтың рөлі, құқықтың қайнар көздері, салт, дәстүр және құқық, заң жүйесі; Құқық пен заңнама арақатынасы. Заң және заңдылық акті. Заңның үстемділігі);
      «Құқықтық қатынастар», құқықтық қатынас қоғамдық қатынастар формасы ретінде, құқықтық қатынастар субъектілері, құқық субъектілері және субъективтік міндеттер, құқықтық және әрекет ептілігі;
      «Құқық бұзушылық және заңдық жауапкершілік», заңдық жауапкершіліктің құқықтары мен түрлері, құқықтық қатынастардың түрлері мен белгілері, кәмелеттік жасқа толмағандардың заңдық жауапкершіліктерінің ерекшеліктері;
      «Конституция - Қазақстан Республикасының негізгі заңы» (2 сағат), Қазақстан Республикасы конституциясының негізі, негізгі заң, халық - билік көзі, азаматтардың конституциялық құқығы мен міндеттері, конституцияның негізгі тараулары;
      «Мемлекеттік биліктің конституциялық органдары», Президент, Парламент, Үкімет, Конституциялық кеңес, сот төрелігі және сот жүйесі, жергілікті өкілділіктер және атқарушы органдар, биліктің салалық органдары;
      «Қазақстандық құқықтың базалық саласының негізгі түсініктері» (4 сағат), азаматтық құқықтың негізгі түсінігі, азаматтық құқықтың ерекшеліктері, азаматтық құқықтың субъектілері, кәсіпкерлік түсінігі, заңды және жеке тұлға түсінігі, келісім шарттар түсінігі, жасөспірімдердің қатысуымен азаматтық-құқықтық қарым қатынастардың ерекшеліктері;
      «Әкімшілік құқығының негізгі түсінігі», әкімшілік құқығының ерекшеліктері, әкімшілік құқық бұзулар, әкімшілік өндіріп алулар, әкімшілік өндіріп алу түрлері, кәмелеттік жасқа толмағандардың әкімшілік жауапкершілігі;.
      «Еңбек құқығының негізгі түсініктері», еңбек құқығының ерекшеліктері (еңбек қатынастары, келісім шарты, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты, еңбекақы, тәртіптік жазаға тарту), кәмелеттік жасқа толмағандардың еңбегін құқықтық реттеу;
      «Қылмыстық құқықтың негізгі түсініктері», қылмыстық құқық ерекшеліктері, қылмыс түсінігі, қажетті қорғаныс түсінігі, қажетті қорғаныс шегін арттыру, қылмыстық жазалау түсінігі, кәмелеттік жасқа толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі;
      қайталау (1 сағат.;
      11. Қорытынды қайталау (1 сағат).

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      12. Пәндік нәтижелер.
      13. 9 сыныптың соңында оқушылар:
      1) антропогенез үдерісінің мәні мен ерекшеліктерін;
      2) адамның шығу тегінің негізгі тұжырымдамаларын, адам өмірінің ерекшеліктерін, адамның мүмкіндіктері мен қабілеттерін, құндылықтар мен идеалдарды;
      3) қоғамдағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени үдерістердің себеп-салдарлық байланыстарын;
      4) адам іс-әрекетінің құрылымы мен мотивтерін, түрлерін;
      5) экономика және нарықтық экономика ұғымын;
      6) қоғамдағы экономиканың ролін, өмірдің сапасы мен экономиканың өзара байланысын;
      7) қоғамның әлеуметтік құрылысын, оның элементтерін;
      8) қоғамның саяси жүйесін;
      9) Қазақстан Респбуликасының негізгі заңы - Конституцияны;
      10) қоғамдағы құқықтық қатынастар, еркіндік, құқық, міндеттерді;
      11) Конституциялық кепілдемелерді;
      12) мораль және адамгершілік ұстанымдарын;
      13) қоғам дамуындағы негізгі заңдылықтардың қазіргі заманғы мәліметтері мен түсіндірмелерін;
      14) Қазақстандық құқықтың негізгі салаларындағы басты ұғымдарды білуі тиіс;
      14. 9 сыныптың соңында оқушылар:
      1) адамның рухани әлемін, мәдени жетістіктерін сипаттай білуді;
      2) мемлекет саясатының мәнін түсіндіре білуді:
      3) жаңа материалмен дербес жұмыс істеу, ізденісті жұмыспен айналысуды;
      4) оқытылып отырған тақырып бойынша материалдарды жалпылау, дербес талдай білу, бастыларын анықтауды;
      5) қоғам өмірінің оң және теріс құбылыстарына дербес баға беруді;
      6) экономикалық, саяси және әлеуметтік мәселелер бойынша жеке көзқарасын білдіре білуі мен оны дәлелдеуді;
      7) тест тапсырмаларымен жұмыс істей білуді;
      8) тірек конспектілер, схемалар, кестелер құрастыруды;
      9) ақпарат көздерін сыни тұрғыдан талдау, алуан түрлі (мәтін, карта, кесте, схема, аудиовизуальды материал) ақпараттарды талдай білуді;
      10) әлеуметтік қауымдастықтар, әлеуметтік топтар мен әлеуметтік нормалардың дамуындағы себеп-салдарлық байланыстарды және заңдылықтарды айқындауды;
      11) мәдениеттің көп түрлілігі, қоғамның саяси жүйесі, экономиканың дамуы туралы алуан түрлі ақпарат көздерінен мәліметтерді тез таба білуді;
      12) моральдық, этикалық, адамгершілік және құқықтық нормаларды талдау және жалпылауды;
      13) қоғамдағы мемлекеттік-құқықтық институттардың қызметі мен материалдық өндірісті бағалау және оған сипаттама беруді;
      14) жеке көзқарасын қалыптастыруды;
      15) құқықтық және қоғамдық өзекті мәселелер бойынша пікірталастарға қатысу, алынған мәліметтерді дәлелдеу үшін талқыланатын мәселелер бойынша жеке көзқарас қалыптастыру, құбылыстар арасындағы себеп салдарлық байланыстарды орната білуді;
      16) оқып-меңгерген материалының нәтижелерін конспект, рефераттар мен рецензиялар түрлерінде көрсете білуді;
      17) қазіргі замандағы құбылыстарға қатысты өз көзқарасын анықтай білу, өзінің іс әрекеттерін әлеуметтік мінез-құлықтың бұрынғы формаларымен сәйкестендіре білуді меңгеруі тиіс.
      15. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарына және құқықтық тәртіпке сыйластықпен қараудан;
      2) азаматтық жауапкершілік пен жоғары патриоттық сезім және Отанды қорғау мен оған қызмет етуден;
      3) мемлекеттік және ана тілін меңгеру, Қазақстан территориясында тұратын халықтардың, басқа да этностардың құндылықтарын, мәдениеті мен дәстүрін құрметтеуден;
      4) туған өлкесінің табиғатын сақтау және аялау, қоршаған ортаны қорғауда белсенділік көрсетуден;
      5) салауатты өмір сүру, өзін қорғау және айналадағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;
      6) этикалық нормаларды сақтау мен адамзат тілдесуінің жоғарғы мәдениетін көрсетуінен;
      7) өз бетімен білім алу және өзін өзі жүзеге асыра білу, жасампаздық еңбекке қабілеттілігін ынталандыра білуінен;
      8) үлкенге құрмет және кішіге ізет көрсете білуінен;
      9) әлеуметтік ортаның ерекшелігін дұрыс бағалай білу, діни ағымдарды, идеологияны, құқыққа қарсы әрекеттерді ажырата білуінен көрініс табуы тиіс.
      16. Жүйелі-іс әрекеттік нәтижелерде оқушылар:
      1) ғылым негіздері және адамзат қоғамының дамуы үшін қажетті ғылыми жетістіктер бойынша игерген жүйелі білімді;
      2) ғылыми ақпаратты талдау, өңдеу, жинақтай білу және оларды қолдана алуы;
      3) танымдық, жобалау, құрастыру және іздену, шығармашылықпен қолдану әдістерін;
      4) қазіргі ақпараттық-коммуникативті технологияларды;
      5) жоғары коммуникативтік қабілеттілік пен көптілді мәдениеттілікті қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
43-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Өзін-өзі тану» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1.Түсінік хат

      1. Адамның жеке тұлғалық әлеуетін мақсатты түрде және кеңінен ашуға бағытталған рухани-адамгершілік білім беру ұлттық білім беру жүйесін дамытудың басты бағыты болып отыр. Жеке тұлғаның психологиялық, рухани, тәндік, әлеуметтік және шығармашылық дамуының үйлесімділігіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін рухани-адамгершілік тәрбие білім беру жүйесінде өзін-өзі тану пәні арқылы жүзеге асады.
      2. Өзін-өзі танудың пәндік саласы әр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы және өзіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи қабілеттіліктері мен жасампаздық әлеуетін ашуға бағытталған мақсатты білім беру үдерісін ұйымдастыруды көздейді. Өзін-өзі тану пәнінің оқу-әдістемелік құралдары оқушылардың қоғамға және өз-өзіне қызмет етуіне бағытталып, олардың жасампаздық белсенділігін танытуға мүмкіндік беретін өмірлік маңызы бар, кең ауқымды біліктілік дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
      3. Өзін-өзі тану бойынша білім берудің негізгі мақсат-мүдделері:
      1) адамның өзіндік бейімділіктерін ашу және оның темпераментін, мінез-құлқын, қабілеттерін ескере отырып, оны жеке тұлға ретінде, іс-әрекет субъектісі әрі жеке дара субъект ретінде дамыту;
      2) оқушылардың өзіне, қоршаған ортаға және бүкіл адамзатқа деген қарым-қатынасын айқындайтын адамгершілік мінез-құлықтарының, әлеуметтік маңызы бар бағдарларының негізін қалыптастыру;
      3) қоғамға қызмет етуге бағытталған мәселелерді шешуде жеке тұлға құндылықтарын, алған білімдерін іс жүзінде шығармашылықпен қолдану дағдыларын қалыптастыру.
      4. «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаттары:
      1) өзінің өмірлік айқындамасын анықтау;
      2) түрлі мәселелерді адамгершілік қағидаларға сәйкес сындарлы түрде шешу;
      3) өзіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау;
      4) адамдарға көмек көрсету, туыстарына және жақындарына мейірімді, қамқор болу;
      5) өзімен-өзі үндестікте өмір сүру, ойы, сөзі және іс-әрекеттерінде шынайы болу;
      6) жасампаздық пен белсенділік, азаматтылық және елжандылық таныту;
      7) өз ойын, сөзі мен ісін адамгершілік тұрғысынан таңдауға дайын болу және оған жауапты болу;
      8) қоғамға қызмет ету дағдыларын іс жүзінде дамыту.
      5. Білім берудің бастауыш, негізгі және жоғарғы сатылары үшін өзін-өзі тану бойынша ұсынылып отырған бағдарламада қарастырылған міндеттер:
      1) оқушылардың өз-өзіне, адамдарға және қоршаған ортаға деген құндылық қарым-қатынастарын, айналасындағы адамдарға деген сезімталдық және кішіпейілдік таныту қабілеттіліктерін ашу;
      2) өзін, өзгелерді, әлемді және адамзатты танып-білу, өзінің өмірдегі орнын түсіну, өзіне және басқаларға жақсылық пен сүйіспеншілік таныту ниеттерін дамыту;
      3) өзін дәріптеу, өзіне сену, өз ойы, сөзі және іс-әрекеті үшін жауапкершілік сезімдерін дарыту;
      4) адам мен ішкі және сыртқы ортаның өзара байланыстылығын, оның табиғатпен біртұтастығын, тән және жан саулығының бір-бірімен тығыз байланыстылығын түсіну, салауатты өмір сүрудің негізі ретінде өзінің дене және психикалық күйін реттеу қабілеттіліктерін арттыру;
      5) әлеуметтік айқындамалар мен рөлдердің көп қырлылығы тұрғысынан өзінің әрекеттері мен мінез-құлықтарын реттеуде терең ойланып, сезіне білу қабілеттіліктерін дамыту;
      6) белгілі бір мағынадағы ақпараттарды жинау және оған талдау жасау үшін өзінің білімін, білігін және дағдысын қолдана білу; жағдаятты бағалау; жалпы адамзаттық және этно-мәдени құндылықтарға қайшы келмейтін жеке шешім қабылдау үшін өзінің көзқарасын білдіру қабілеттіліктерін дамыту;
      7) күнделікті өмірде нақты мәселелерді шешуде жасампаздық белсенділік таныту; адамгершілік нормаларына сәйкес алға қойылған міндеттерді сындарлы шешу үшін ұжымда бірлесе еңбек ету және топпен, командамен жұмыс істеу іскерлігін дамыту бұл мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
      6. Өзін-өзі тану пәнінің құрамы мен құрылымы аталған міндеттерді орындауға бағытталып, 1-11-сыныптарға білім берудің базалық мазмұнын анықтайды.
      7. Өзін-өзі тану пәнінің мазмұны төмендегі дидактикалық негіздемелерге сәйкес іріктелді:
      1) рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаты адамның қабілеттіліктерін ашуға, оның дене, психикалық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық әлеуеттерін үйлесімді дамытуға бағытталған;
      2) өзін-өзі тану пәнінің білімдік мақсаттары оқушылардың бойында зияттылық, ақпараттық, коммуникативтік және рефлексивтік мәдениеттерді дамытуға ықпал етуді қарастырады;
      3) күтілетін нәтижелердің көп деңгейлі жүйесі жалпы орта білімнің жинақтап келгенде оқушылардың оқу жетістіктерінің алты кезеңіне сәйкес және оқушылардың оқу жетістіктерін қадағалау мен бағалауға мүмкіндік беретін әр сыныптан соң (1,2,3, 4,5, 6, 7,8, 9,10, 11-сыныптардан кейін) қойылған мақсат ретіндегі оқушылардың адамгершілік мінез-құлқы негіздерін қалыптастыруды көздейді.
      8. Пән мазмұнының логикалық құрылымын өзін-өзі тану бойынша күтілетін нәтижелер жүйесі негізінде анықтауға:
      1) жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесі:
      өзін-өзі тануға: махаббат, денсаулық, еркіндік, бақыт, еңбек, тән мен жан үндестігі;
      өзгелерді тануға: отбасы, достық, сыйластық, теңдік, бауырмалдық, диалог, өзара түсіністік, ынтымақтастық;
      әлемді тануға: табиғат, Отан, әлем, өмір, Бүкіл әлеммен үндестік, сенім, үміт;
      адамзаттың рухани тәжірибесін тануға: ақиқат, жер адамзаттың ортақ үйі, шығармашылық, мәдениет, адамзатпен бірігу.
      2) жеке тұлғаның негізгі қасиеттері:
      өзіне қатысты: махаббат, адамгершілік, жан тазалығы, өзін сыйлау, дербестік, еңбекқорлық, өзіне сенімділік, мақсаткерлік; өзгелерге қатысты: жауапкершілік, көпшілдік, елгезектік, әділдік, төзiмдiлiк, сыпайылық;
      әлемге қатысты: қамқорлық, білімге құштарлық, танымдық, махаббат, қайырымдылық, қоғамға қызмет ету;
      адамзатқа қатысты: елжандылық, оптимистік, дәстүрді жалғастыру, болашаққа ұмтылу, зор жауапкершілік.
      3) адамзат жинақтаған әлеуметтік тәжірибенің құрамдас бөлiктері:
      әлемдік мәдениет, халықтар даналығы, білім мен ғылым мүмкіндік береді.
      адамның өзін-өзі тануы
      адам және қоғам
      адам және қоршаған орта
      9. Адамзаттың рухани тәжірибесі тәрізді төрт тарауды қамтитын базалық мазмұн өзін-өзі тану, өзгелерді тану, әлемді тану, адамзатты тануға құралған мазмұндық желілерді нақтылайды.
      10. Аталған тараулар өзін-өзі тану үдерісінің түйінді бағыты болып табылады, өйткені олар адам өмірінің логикасына, жалпы адамзаттық жүйеге толықтай сәйкес келеді және жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін дамытуға, өзін-өзі танып, өзін-өзі іс жүзінде мейлінше көрсете білуге айтарлықтай мүмкіндік береді. Бұл тараулар мектептің түрлі сатыларындағы оқыту мазмұнын, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, нақты бірізділікпен құрылған.
      11. Өзін-өзі тануды жеке міндетті пән ретінде оқыту оқу жоспарының инвариантты бөлімінде 1-11-сыныптарда аптасына 1 сағаттан, әрбір сыныпта бір жылға барлығы 34 сағаттық оқу жүктемесі көлемінде жүзеге асырылады.
      12. Вариативті оқу жүктемесінің 1-2 оқу сағаты бастауыш мектепте таңдау бойынша сабақтарда, негізгі мектепте таңдау бойынша курстарда және мектептің жоғарғы сатысындағы бейімдік оқыту жағдайларында, қолданбалы курстарда пайдаланылады. Модульдік принцип бойынша жобаланған осы курстардың өткізілу уақыты (34 сағаттан 68 сағатқа дейін) мен сипаты әр түрлі болуы мүмкін.
      13. Вариативті, инвариантты бөлімдердегі жүктемеге сәйкес оқу әрекеті және сыныптан тыс және мектепішілік шаралардың барлығы оқушылардың қоғамға қызмет ете білу дағдыларын меңгертуге бағытталуы тиіс.
      14. Бағдарламада жалпы орта мектептегі деңгейлер мен сыныптар бойынша жалпыадамзаттық құндылықтар туралы негізгі түсініктер мен жеке қасиеттерді дамыту өзара сабақтастықта қарастырылған. Сонымен қатар бұл бағдарлама өзін-өзі танудың басқа жалпы білім беретін пәндермен байланысы арқылы салауатты өмір салтын, адамгершілік қасиеттерін, экологиялық санасын, эстетикалық курстарды қалыптастыру тұрғысынан пәндер мазмұнын ықпалдастыруды іске асыруға да негіз болады.
      15. Сонымен бірге бағдарлама мазмұны өзін-өзі танудың мақсат-міндеттеріне әсер ету үшін оқытудың бірқатар әдістемелік тәсілдерін пайдалануды қарастырады. Мысалы «Шаттық шеңбері» және «Жүректен жүрекке» әдістері әрбір сабақтың басталу және аяқталуы кезеңдеріне орай қолданылады. Әрбір оқушының сабақта көтерілген проблемаға тартылып, ұжымға қабылданып, өзі де ұжымды қабылдай алуға, сабақ мазмұнын сезіммен қабылдап, алған әсерлерімен бөлісіп және бір-біріне тілек айтуға мүмкіндік жасалады. Пән мазмұны оқушылардың құндылықтар және адамгершілік қасиеттер туралы білімдері мен түсініктерін кеңейтеді және эмоциясын, ерік-жігерін, ойлауын дамытады. Оқу материалдарын қабылдауда танымдық қызығушылықтарын арттыруға, шығармашылық қабілеттерін ашуға («Оқу», «Сабақтың дәйексөзі», «Әңгімелесу», «Жағдаяттар кезінде ойлану», «Шығармашылық жұмыс» және т.б.) бағытталған әдіс-тәсілдерді пайдалануды ұсынады. Сабақ барысында өзін-өзі тану бойынша оқу үдерісін ұйымдастыру кезінде оқушының көңіл күйіне, өзін жақсы сезінуіне әсер ететін релаксация жасауға мүмкіндік беретін, денеге түсетін күшті азайтатын, шаршағанды сейілтетін, өз сезіміне, эмоциясына, рефлексиясына дем беретін («Тыныштық сәті», «Өзіммен өзім», «Сергіту сәті») әдістемелік тәсілдердің көмегімен дамытушы салауатты орта құру маңызды шарт болып табылады.
      16. Бағдарлама өзін-өзі тану пәнінің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартындағы күтілетін нәтижелер деңгейлеріне сәйкес пән мазмұнын сыныптар бойынша тақырыптық топтастыруды көздейді.

2. Базалық білім мазмұны

      17. Мектептің негізгі сатысы (5-9-сыныптар). Бағдарлама мектептің негізгі сатысында «Өзін-өзі тану» пәні бойынша берілетін білім мазмұнын және жалпы орта білім беру мемлекеттік стандартының бесінші, алтыншы және жетінші деңгейлеріндегі күтілетін нәтижелерді анықтауға бағытталған.
      18. Мектептің негізгі сатысында «Өзін-өзі тану» пәнін оқытуда оқу жетістіктері бойынша күтілетін нәтижелерде көрсетілген көп деңгейлі мақсаттар жүйесінің сәйкестігі, сонымен қатар оқушылардың танымдық мүмкіндіктері мен жас ерекшеліктері ескеріле отырып, мазмұнда көрсетілген жалпыадамзаттық құндылықтар арқылы адамдық қасиеттерді дамыту көзделеді.
      19. Пән мазмұны арқылы эстетикалық талғам, қоршаған орта және ондағы адамның орны туралы білім қалыптастыру және дамыту; қоғамдағы адамның рөлі, адам мен табиғаттың, әлемнің бірлігі мен үйлесімінің мәні, үйлесімді дамыған тұлғаны толықтай дамыту үдерісінің түрлі қырларын ашу; өзге адамдармен қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелеу; адамзаттың рухани тәжірибесінде жалпыадамзаттық құндылықтардың маңызын түсіндіру қарастырылады.
      20. Жалпы орта білім беруге арналған өзін-өзі тану бағдарламасы оқушылардың өзін-өзі жетілдіруіне, рухани-адамгершілік және дене жағынан дамуына, адам тағдырын, өмірдің мәнін түсінуге кең мүмкіндіктер ашады.
      21. «Өзін-өзі тану» пәні мектептің негізгі сатысында білім берудің құндылықтық мәнін күшейте отырып, адамдарды сүйе білу, өзіне-өзі сену, жақсылық жасау, мейірімділік таныту, өзгелерге қамқор болу, сыни ойлау, адамгершілік таңдау жасай білу, дәстүрді дәріптеу және дамыту, жасампаздық, өзіне жауапкершілікпен қарау, өзін-өзі жетілдіру мүмкіндіктерін ашып, дамытуға бағытталған.
      22. Пән мазмұны оқушылардың өзара түсінісу білігіне, адамдар арасындағы қарым-қатынаста татулық пен келісім орнатуға әр адамның жауаптылығы туралы түсініктерін тереңдетуді; «өзара қарым-қатынас», «өзара түсіністік» ұғымдарының мағынасын кеңейтуді нысана тұтады.
      23. Бұл кезеңде адамның жақсылық, сыпайылық, сыйластық, ықылас білдіру, елгезектік, жаны ашырлық сияқты басқа адамдармен қарым-қатынас жасауға көмектесетін адамгершілік қасиеттерін ашуға көңіл бөлінеді. Сыныптарда қамтылған өзара қарым-қатынас негізінде қыздар мен ұлдар арасында достық орната білу, отбасы қарым-қатынасында жауапты болу қабілеттерін дамытуға баса назар аударылады. Сонымен қатар оқушылардың татулық, келісім, тату адам сияқты ұғымдар туралы түсініктерін тереңдете отырып, мазмұнда адамдардың нәсіліне, ұлтына, дәстүрі мен көзқарастарына қарамастан, олардың арасындағы қарым-қатынас этикасы тұрғысынан мінез-құлық мәдениетіне; сыпайы және ізетті болу, басқаларды түсіне білу, айналасындағы адамдарды сыйлау, оларды шаттыққа бөлеу, олармен тату болу біліктерін дамытуғада көңіл бөлінеді.
      24. Мектептің негізгі сатысында рухани-адамгершілік білім берудің маңыздылығы адамның әлемде алатын орны, «өмірлік мақсат», «өмірдің мәні», «адамның орны» ұғымдарының мағынасын терең түсіндіру арқылы қоғамға қызмет ету ниеттерін дамыту болып табылады. Сонымен бірге оқушылардың бойында табиғатты, әлемді әсемдік ретінде түсініп, оны қадірлей білуге, ғаламшар деңгейінде шығармашылықпен қабылдауға, әлем туралы көзқарастарын дамытуға ерекше көңіл бөлінеді.
      25. 5-9-сыныптарда білім беру оқушылардың ұлттық мәдени мұраның өзін-өзі тануда алатын орны, адамзаттың мәдени мұрасының рухани негіздері туралы түсініктерін кеңейте отырып, адамның үздіксіз рухани кемелденуіне, оның шығармашылық қабілеттерін ашуға ықпал етуге бағытталады.
      26. Мектептің негізгі сатысында оқушылардың өзіндік қабілеттерін, адамгершілік қасиеттерін анықтауына және дамытуына, өзін-өзі жетілдіру мүмкіндіктеріне ықпал ету осы кезеңнің негізгі идеясы болып табылады.
      27. 5-сыныптағы өзін-өзі тану пәні бойынша білім мазмұнының құрылымы мен негізгі идеялары мектептің бастауыш сатысымен сабақтастығын сақтай отырып, төмендегідей 4-тараудың аясында дамытылады:
      1) таным қуанышы;
      2) қарым-қатынас жарастығы;
      3) адам болам десеңіз...;
      4) әсемдік әлемінде.
      28. 6-сыныпта «Өзін-өзі тану» пәні бойынша берілетін білім мазмұны пәннің мазмұндық желісін сақтай отырып, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай 4 тарауға біріктірілген:
      1)таным жолында;
      2) қарым-қатынас мәдениеті;
      3) адам мен әлем тұтастығы;
      4) жасампаздық жарасымы.
      29. 7-сыныптағы «Өзін-өзі тану» пәнінің білім мазмұны БМЖМС-ына сәйкес мына тараулар бойынша беріледі:
      1) Таным жолында;
      2) Қарым-қатынас мәдениеті;
      3) Адам мен әлем тұтастығы;
      4) Жасампаздық жарасымы.
      30. 8-сыныптың білім мазмұны бұрынғы сыныптармен сабақтасып, келесі тарауларға жүйеленген:
      1) таным жолында;
      2) қарым-қатынас жарастығы;
      3) адам мен әлем тұтастығы;
      4) адамзаттың рухани тағылымы.
      31. Мектептің негізгі сатысындағы пәннің мазмұндық логикалық құрылымын сақтай отырып, олардың бұрын меңгерген жалпыадамзаттық құндылықтар туралы білімдерін жинақтап, қорытындылау мақсатында 9-сыныптағы білім мазмұны мына бағытта беріледі:
      1) адам және өмір;
      2) адам болам десеңіз...;
      3) адам және мәдениеттілік;
      4) адам әлем аясында.
      32. Бұл тараулардың мазмұнында оқушылардың өзін-өзі тануы тек жалпыадамзаттық құндылықтарды дамыту арқылы ғана емес, сонымен бірге олардың сезімдерін дамыту, құндылықтық қасиеттерді дарыту, жағымды қарым-қатынасқа тәрбиелеу арқылы жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеруі және тұлғалық қалыптасуы қамтылады.
      33. 5-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат):

№	Сабақтың тақырыбы	Сабақтың мазмұны	Сағат саны
І-тарау. Таным қуанышы
1	Өзімді-өзім танумен өсіп келемін	Өзін-өзі танудың балалар өміріне ықпалы; олардың өмірді түсінуі, бағалау түсініктерінің кеңейтілуі.	1
2-3	Адам мінезімен танылады	Адамның мінез-құлқы туралы түсінік. Жақсы мінез мәнінің ашылуы. Ерік, жігер құндылықтары мәнінің ашылуы; адам ойын нақты жеткізе алуы, босқа сөйлемеуі, өз күшіне сенуі, шектен шықпауы, өмірде өз ұстамдарына берік болуы туралы түсінік.	2
4	Адамның жан сұлулығы	Адамның жан сұлулығы туралы түсінік. Адам жанының сұлулығын көрсететін жақсы қасиеттерін дамыту. Адамды тек сыртқы келбетіне, түріне ғана емес, оның адамгершілігі мен қамқорлығына, инабаттылығы мен ізеттілігіне қарап бағалай білуі.	1
5-6	Жақсы көңіл күй – жан шуағы	Жағымды, жағымсыз эмоциялар, сезім-күйі және ішкі сезімдерін түсіне білуі.	2
7-8	Жақсылықпен жаным дос	Жақсылық жасау. Әлсіз, сырқат, жәбір көрген адамдарға қатысты мейірімділік, жанашырлық көмек.	2
IІ-тарау. Адами қарым–қатынасқа үйренейік
9-10	Махаббат – өмір өзегі	Махаббат, сүйіспеншілік өмір сүрудің негізі. Ата-анаға, Отанға, туған жерге сүйіспеншілік.	2
11-12	Отбасы жарастығы	Ата, әже, әке, шеше, аға, іні, әпке, қарындас және т.б. өзара сыйластығы, татулығы және ата-ананы құрметтеу, үйде, өз айналасындағылармен сыйластықты қарым-қатынас.	1
13-14	Сөйлесе білу де өнер	Адами қарым-қатынастағы сөйлесу мәдениеті.	2
15-16	Сөз іспен көрікті	Сөз бен істің бірлігі. Үлгі, өнегені көп сөзбен айтқанша, бір іспен көрсету туралы түсініктер; дағдылар.	2
IІІ-тарау. Адам болам десеңіз
17-18	Қызға – нәзіктік, ұлға – батылдық	Қыз балаға тән қасиеттер, ер балаға тән қасиеттер, ұл бала мен қыз баланың арасындағы өзара сыйластық.	2
19	Адам еңбекпен шыңдалады	Шыдамдылық, төзімділік, табандылық ұғымдары мәнінің ашылуы және өзара байланысы.	1
20-21	Сенім – менің серігім	Сенім – достық қарым-қатынас негізі. Адамның бір-біріне сенімділігі, сенім артуы достық қарым-қатынастың бастауы. Өмірде өз сенімдеріне берік болуы.	1
22	Сабырлылық пен ұстамдылық	Адами қарым-қатынастағы сыпайылық, сабырлылық өзін-өзі ұстай білу түсініктері, дағдылар.	2
23-24	Адалдық пен әділдік	Өз ісіне, сөзіне адал болу. Әділдікті жақтау.	2
25-26	Кеңпейілділік пен жомарттық	Үнемділік – ұқыптылық белгісі, ысырап етпеушілік. Жомарттық ұғымы мәнінің ашылуы.
IV-тарау. Әсемдік әлемі
27	Табиғат тылсымы	Табиғаттың адамға шабыт беруі.	1
28-29	Табиғат ғажаптары	Табиғат сұлулығы, үні, сазының адамға әсер етуі. Адамды руханилық тұрғыдан қуаттандыру.	2
30	Шығармашылық – жетістік бастауы	Шығармашылық ұғымы мәнінің ашылуы. Шығармашылықтың адам өміріндегі рөлі. Бос уақытын тиімді пайдалану туралы түсініктер, дағдылар.	1
31-32	Салауаттылық – менің қалауым	Салауатты өмір салты мәнінің ашылуы. Адамға жағымсыз, денсаулығына, өміріне зиян нәрселерге әуес болмау туралы түсінік.	2
33-34	Өмір мектебі	Өзін-өзі тану пәнінен алған білімдері	2

      34. 5-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 5-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      35. Оқушы 5-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      36. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.
      37. 6-сынып (барлығы 34 саға, аптасына 1 сағат):

№	Сабақтың тақырыбы	Сабақтың мазмұны	Сағат саны
I-тарау. Таным жолында
1-2	Ізгілікке бастар жол	Өзін-өзі тану туралы Өзін-өзі танудың маңыздылығы, адамгершілік нормалар негізінде әрекет ету.	2
3-5	Өз мүмкіндігімізді таниық	Адам мүмкіндігінің шексіздігі. Адам бойындағы түрлі мүмкіндіктерді жүзеге асыра білу. Дарындылық және еңбекқорлық. Өз бойындағы қабілеттерін аша білу, жетілдіру, адамзат жетістіктерінің ең биік шыңдарына талпыну.	3
6-7	Ізденген жетер мұратқа	Білім алуға өздігінен іздену, өзін-өзі тәрбиелеу, табандылық, еңбексүйгіштік	2
8-9	Әсемдікке ұмтылайық	Адамның ішкі дүниесі мен сыртқы келбетінің, сөзі мен ісінің үйлесімді болуы.	2
II-тарау. Қарым-қатынас мәдениеті
10-11	Әдептен озбайық	Әдептілік пен сыйластық. Адами қарым-қатынас жасау әдептілігі. Айналасындағылармен сыйласу, оларды бағалай білу. Ұл бала мен қыз баланың өзара сыйластығы, достығы.	2
12-13	Бауырмалдық және кеңпейілдік	Жан-жағындағыларды, жақындарын жақсы көру, қайырымды, кешірімді бола білу	2
14-15	Жанашырлық – жанға қуат	Елгезектік, жанашырлық таныту. Немқұрайдылықтың айналасындағы адамдарға және өзіне зияны туралы.	2
16-17	Ынтымақ түбі – береке	Отбасы сыйластығы. Еліміздегі ынтымақтастық, өзара келісім, бірлік, тәуелсіздік, бостандық, достық, ұлтжандылық, азаматтылық.	2
III тарау. Адам және әлем тұтастығы
18-19	Армысың, кең дүние!	Адамның қоршаған әлем туралы түсінігі. Болмысты әр қырынан түсіне білу, қоршаған ортаны жан-жақты танып үйрену.	2
20-21	Мөлдір бұлақ – жасыл құрақ	Қоршаған ортаның адам дамуындағы рөлі, оны әр қырынан тани білу. Адамның табиғатқа ізгілікті қарым-қатынасы.	2
22-23	Денсаулық – зор байлық	Денсаулықты сақтау және нығайту. Өзін-өзі тәрбиелей білу, жағымсыз іс-әрекеттерден аулақ болу.	2
24-25	Өмірің өз қолыңда	Адамның өмірлік мұратының мәні. Адамның білім алуы, еңбексүйгіштігі. Қоғамға қызмет ету.	2
IV тарау. Жасампаздық жарасымы
26-27	Шындық шыңы – ақиқат	Адалдықты, шындықты іздеу, ақиқатқа талпыну.	2
28-30	Жаныңда жүр жақсы адам	Ұрпақтар сабақтастығы. Жақсы адамдардың өміріндегі жақсылыққа бастайтын құндылықтар.	3
31-32	Мәдени мұра – халық игілігі	Рухани мәдениетті тану, мәдени мұралардан тағылым алу. Ата салты – асыл қазына. Салт-дәстүрді құрметтеу, үлгі-өнеге алу.	2
33-34	Таным шаттығы	Таным жолында жеткен өзіндік ізденістерінің жемісін шығармашылықпен қолдана алу; өз еңбегінің жемісіне шаттана алу, өзгелердің еңбегін орынды бағалай білу. Өзін-өзі танудың жалпыадамзат ғұмырындағы, жеке өмірдегі маңызы мен қажеттілігі туралы түсініктерін бекіту.	2

      38. 6-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 6-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      39. Оқушы 6-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      40. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.
      41. 7-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат):

№	Сабақтың тақырыбы	Сабақтың мазмұны	Сағат саны
I-тарау. Таным жолында
1-2	Көкірек көзін ашалық!	Адамның өзі туралы, өзінің мінез-құлқы туралы жақсы көзқарас қалыптастыру. Өзін-өзі қадағалау, бағалау және өзін-өзі тәрбиелеу іс-әрекеттерін негіздеу.	2
3-4	Сәулесімен санаңның жігерленсін талабын.	Өзін-өзі танудың маңыздылығы арқылы саналы түрде өз қасиеттерін, ерік-жігерін тәрбиелеу, жан-дүниесін ізгілікке бағыттау.	2
5-7	Сыр мен сымбат	Адамның сыртқы тұлғасы мен ішкі жан-дүниесінің үндестігі. Түрлі әрекеттер жасауына (жақсы, жаман) түрткі болатын себептер, адамгершілік әрекеттерін саралау. Адамның ішкі жан дүниесін, мінез-құлқын, адами қасиеттерін бағалай білу.	3
8-9	Бақыт құшағында	Рухани және тән саулығы үндестігінің маңыздылығы: кеңпейілділік, ақ көңілділік, әсемдікке ұмтылу. Күнделікті өмір құндылықтары: сыпайылық, ыждағаттылық, ұқыптылық, еңбексүйгіштік, жауапкершілік және махаббат.	2
II-тарау. Қарым-қатынас мәдениеті
10-12	Қарым-қатынас жарастығы	Отбасында, аулада, сыныпта, мектепте, сол сияқты ұжымда қарым-қатынас жасау мәдениеті, өзара сыйластық, адамға деген сүйіспеншілік, жанашырлық сезімі. Адамдармен қарым-қатынас жасау кезіндегі адами қасиеттер мен адамгершілік нормаларының рөлі.	3
13-14	Тамырын жайып тереңге	Отбасы құндылықтары. Ата-баба дәстүрі, ұрпақ жалғастығы, салт-дәстүр сабақтастығы. Өскелең ұрпақты үйлесімді тәрбиелеудегі отбасының, шаңырақтың ықпалы.	2
15-16	Аялай біл сен деп соққан жүректі	Жаныңда жүрген жақын адамдарға жүрек жылуын жеткізе білу. Айнала қоршаған адамдар, отбасы мүшелері, құрбы-құрдастар, достар арасындағы сыйластық, құрмет.	2
17-18	Адамның азаматтық тұлғасы	Жеке тұлғаның қоғам алдындағы әлеуметтік және азаматтық жауапкершілігін өз білімі мен адамгершілік қасиеттеріне сыни көзқарас тұрғысынан сезіну. Мемлекеттік тілге құрмет көрсету, өз еліндегі елеулі оқиғаларды мақтан ету сезімдерін тәрбиелеу. Халықтар достығының қоғам өміріндегі маңызы. Дін, діл және мәдениет ұғымдары. Жеке адам игілігі.	2
III-тарау. Адам және әлем тұтастығы
19-20	Атамекен – алтын бесік	Туған жердің, туған елдің адам өміріндегі маңыздылығы. Адамның атамекенді қадірлеп, қастерлеуі. Атамекеннің адам тұлғасына ықпалы.	2
21-22	Құдіретті Жер-Ана	Жер-Ананың қадір-қасиетін бағалау. Ауа, су, топырақтың – тіршілік көзі екендігі. Табиғат құбылыстарының (апаттардың) адам өміріне әсері.	2
23-24	Ғаламшар ғажаптары	Адамдардың нәсілін, дінін, көзқарасын түсініп, қабылдай білу (толеранттылық). Ғаламды түсіну.	2
25-26	Өмір, қымбатсың маған!	Өмірге құштарлық, өмірді сүйе білу, қадірлеу, өмірді мәнді өткізуге тырысу.	2
IV-тарау. Жасампаздық жарасымы
27-28	Халық дәстүрі – асыл қазына	Жалпыадамзаттық құндылықтардың адам өміріндегі мәні, маңызы. Өмірлік бағдарын, айқындамасын, ұстанымдарын белгілеудегі орны.	2
29-30	Ұрпаққа өшпейтіндей із қалдырған	Өнер, ғылым, білім, діл, дін, мәдениет, даналық, олардың адам өміріндегі маңызы. Мәдени мұраның құндылық әрі ұстаным ретіндегi орны.	2
31-32	Жасампаздық жемісі	Адамның шығармашылық қабілеттері. Шығармашылықтың қайнар көзі. Көркемдік мәдениет және әсемдікті сезіну.	2
33-34	Жақсылық – жан азығы	Адамның әлемге және өзіне деген көзқарасының, жан дүниесінің, іс-әрекетінің әсемдігі арқылы өмір сүру жолдары. Адам өмірін ізгілендіру.	2

      42. 7-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 7-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      43. Оқушы 7-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      44. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.
      45. 8-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат):

№	Сабақтың тақырыбы	Сабақтың мазмұны	Сағат саны
I-тарау. Таным жолында
1-2	Сен де бір кірпіш дүниеге...	Адамның өз өмірінің мәнін түсініп, белгілей білуінің маңыздылығы жөніндегі ұғымдарын дамыту. Өмірлік мақсат-мұраттар мен жалпыадамгершілік құндылықтардың адам өміріндегі маңызы.	2
3-4	Өнер – өмір өрнегі	Адам өміріндегі өнердің маңызы. Адамның жасампаздық мүмкіндіктері мен рухани-адамгершілік тұлғасының өзара байланысы.	2
5-6	Мақсат – жетістік желкені	Өз болашағының бағытын айқындау, мақсат қоя білу.	2
7-8	Талаптыға нұр жауар	Алдына қойған мақсатын, табиғи дарынын, қабілетін жетілдіруде іздену, талаптана білу. Мақсаттарын жүзеге асыруда талаптың алатын орны.	2
II-тарау. Қарым-қатынас жарастығы
9-11	Кешірімділік – көңіл кеңдігі	Кешірімділік – адам бойындағы жақсы қасиет. Айнала қоршаған адамдарға кешіріммен, түсінісушілікпен, ізгілікпен қарау. Кешірім, кешірімділік туралы түсінік.	3
12-13	Іздегенде табылатын қасыңнан	Дос, достық ұғымдарының адамгершілік құндылық ретіндегі мәні. Достар арасындағы рухани жақындықтың мәні.	2
14-15	Адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп	Махаббат ұғымының адамгершілік құндылық ретіндегі мәні. Өз махаббатын күллі тіршілікке, болмысқа бағыттай алудың мән-мағынасы.	2
16-17	Елім деп соғар жүрегім	Отан, ел ұғымдарының адамгершілік құндылық ретіндегі мәні. Отанына, туған жеріне, еліне деген сүйіспеншілік. Отанға, туған жерге деген махаббат.	2
III-тарау. Адам және әлем тұтастығы
18-19	Адам – әлем бөлшегі	Әлем, адамзат, адам құндылықтарының мәні. Адамның әлеммен үйлесімі, адам өмірінің мәні туралы түсінік.	2
19-20	Табиғаттан нәр алып	Табиғат, жер, су, ауа, топырақ туралы ұғымдар. Табиғат байлығының адам өміріндегі маңыздылығы туралы түсінік.	2
22-23	Табиғат – тал бесігің, аялай біл!	Табиғатпен үйлесімділік, табиғатты аялау туралы түсінік. Табиғат тіршілік бастауы, адам табиғаттың бір бөлшегі екендігі, табиғат заңдылықтарын сақтау туралы түсінік.	2
24-25	Салауаттылық – өмір салты	Салауатты өмір салты туралы түсінік. Денсаулықтың адам өміріндегі маңызы. Зиянды әдеттерден аулақ болу. Өзіне, өзгелерге жағымды қарым-қатынас жасай білу.	2
IV-тарау. Адамзаттың рухани тағылымы
26-28	Халық даналығы – рухани байлық көзі	Халық даналығы, салт-дәстүрлер туралы алған білімдері негізінде ата-баба дәстүрінің, көсем сөздер мен шешендiк сөздердің рухани тағылым, адамгершілік құндылық, даналық ретіндегі мәні мен мағынасы.	3
29-30	Ана тілі – жүрек үні	Ананың ұрпақ тәрбиесіндегі, өмірдегі, қоғамдағы орны туралы түсінік. Әлемдегі барлық жақсылық пен игі істердің ана махаббатынан тарауы. Ана тілінің құдіреті.	2
31-32	Ізгілік іздеп келемін	Ізгілік ұғымы туралы түсінікті кеңейту. Ізгі істерге жетелейтін адамгершілік қасиеттерді дамытуға ықпал ету.	2
33-34	Жалын атқан жүрекпен	«Өзін-өзін тану» сабағынан өткен білімдерін тиянақтау.	2

      46. 8-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 8-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      42. Оқушы 8-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      43. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.
      44. 9-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат):

	Тақырыбы	Мазмұны	Сағат саны
I-тарау. Адам және өмір
1-2	Өзіңді тану - өмірді тану	Кіріспе сабақ. Әр адамның өзін-өзі тануы, олардың өмірді түсінуі, бағалауы түсініктерінің кеңейтілуі. Өмірдің сынақтарынан сүрінбей өту, жақсылығын бағалау, қуанышын бөлісе білу және т.б. Өмірдің адам үшін маңыздылығы.	2
3-4	Салауаттылық - өмір негізі	Денсаулық – өмір өзегі. Денсаулық, Ұзақ өмір. Мәнді, мазмұнды өмір. Денсаулықты нығайту. Денсаулыққа зиянды, пайдалы әрекеттер. Салауатты өмір салты. Адам өміріне зиянды әрекеттерден аулақ болу: нашақорлық, ішімдік ішу, шылым шегу, СПИД және т.б	2
5-6	Әсемдік – өмір жарасымы	Табиғат әсемдігі. Адамның табиғатқа әсері. Әсемдікті, сұлулықты сезіну.Өнердің адам өмірінің көркеюіне ықпалы.	2
7-8	Еңбек – өмір мәні	Еңбектің адам өміріндегі маңыздылығы. Еңбектің шығармашылыққа ұласуы. Сүйікті іспен шұғылдану. Адамның шығармашылық қабілетін ашу. Шабыт, ынта, жігер, талап т.б. ұғымдар туралы түсініктер.	2
ІІ-тарау. Адам болам десеңіз...
9-10	Жақсылық – жан жадыратады	Жақсылық жасау. Жақсы сөз айтудың адами қарым-қатынаста алатын орны. Жақсылық жасаудың адам өміріндегі маңыздылығы.	2
11-12	Ар-намыс керек адамға	Ар-намыс, ұят ұғымдарын адамгершілік ұғым ретінде мәнін ашу. Өзіне-өзі есеп беру, өзінен-өзі ұялу, өзін-өзі тәрбиелеуі және т.б	2
13-14	Мінез – адам көрсеткіші	Адамның мінез-құлқы туралы түсініктерін дамыту. Жақсы мінездің қалыптасуы. Өз көзқарасы мен қылықтарын, сондай-ақ өзге адамдардың көзқарастары мен қылықтарын талдай білуі және сыни тұрғыдан бағалауы, өз ойы, сөзі және ісіне жауапкершілікпен қарай алуы.	2
15-16	Адалдық – адамдықтың белгісі	Адалдық. Адамдарға жақсылық ойлау. Ой мен істің ұштасуы. Адамның өз көзқарасы мен пайымдауын еркін, дәйекті түрде жеткізуі және оны негіздей алуы. Шындық пен жалғандықты ажырата білу.	2
ІІІ-тарау. Адам және мәдениеттілік
17-18	Татулық – достық кілті	Татулық, ынтымақ, достық, туыстық т.б. Ұлттар достастығы, сыйластығы және т.б.	2
19-20	Адами қарым-қатынас ізгіліктері	Сәлемдесу, жылы жүзбен қарсы алу, жымиып сөйлеу, сабырлылық таныту, әдеп сақтау, үлкеннің сөзін бөлмеу, дабырлап, даурығып сөйлемеу және т.б. Отбасындағы қарым-қатынас. Іскерлік қарым-қаты-нас, жолдастық қарым-қатынас жасау әдептері және т.б.	2
21-22	Әдептен озбайық	Қоғамдық орындарда: мектепте, театрда, кино театрда т.б., көшеде, транспорттарда әдептілік сақтау. Дұрыс киіну, өзін-өзі дұрыс ұстау әдептері және т.б.	2
23-24	Әдептілік – адамгершілік бастауы	Сыпайылық, сыйластық, қамқорлық, татулық ұғымдарының мәнін ашу және т.б.	2
IV-тарау. Адам әлем аясында
25-26	Адам мен отбасы	Отбасы жарастығы. Отбасындағы қарым–қатынас. Адамның отбасын сүюі.	2
27-28	Адам мен қоғам	Адамның өмірден өз орнын таба білуі. Адамның қоғамға қызмет етуі. Ер адамы, әйел адамның қоғамдағы орны.	2
29-30	Адам мен Отан	Адамның отанын сүюі. Отанын қорғауы. Ұлттық сана, ұлттық намысының болуы.	2
31-32	Адам және Жер шары	Адам Жер шары ұрпағы. Бүкіл жер шары халқын сыйлауы, сүюі.	2
33-34	Махаббат – өмір өзегі	Қорытынды сабақ. Адамды, отанды, өмірді сүйе білу және сүйіспеншілікті, махаббатты бағалай білу. Сүйіспеншіліктің, махаббаттың бар жақсылық негізі екенін ұғындыру.	2

      45. 9-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 9-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      46. Оқушы 9-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      47. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      48. Оқушылар 5-сыныптың соңында:
      1) адамның өзін-өзі тануы, жан сұлулығы, салауатты өмір сүруі және жақсылық, сөз, сенім, сабырлылық, ұстамдылық, адалдық пен әділдік, кеңпейілділік пен жомарттық, шығармашылық, еңбек, табиғат, өмір сияқты ұғымдар мен адамгершілік құндылықтар туралы терең түсінік алады;
      2) адамның жағымды және жағымсыз қасиеттері, эмоциялары мен сезімдері туралы терең түсініктерге ие болады;
      3) өзінің қайталанбас жеке тұлға екендігін сезінеді, өзгелердің жеке тұлға екендігіне құрметпен қарайды;
      4) өз ойлары мен сезімдерін еркін жеткізіп, өзіне қарасты объективті пікір білдіре алады;
      5) отбасында, өз айналасындағылармен рухани нормалар, адамгершілік қағидаттар негізінде бірлескен әрекетте достық қарым-қатынасты қолдайды; ұрыс-керіс, дау-жанжалдың жағымсыз екенін сезінеді, оларды жеңе алады, ынтымақтастық пен келісім негізінде өзара әрекет ете алады;
      6) адамның гендерлік айырмашылығын ескере отырып, олардың әлеуметтік рөлі туралы түсініктерді біледі;
      7) өздігінен білім алады және өзін іс жүзінде көрсете біледі, өз бетінше шығармашылықпен айналысуға қызығушылық танытады, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін мейлінше жүзеге асыруға ұмтылады;
      8) басқа адамдардың ар-ұжданына нұқсан келтірмей, өз қағидаттарына, ұстанымдары мен сенімдерінде берік болады.
      49. Оқушылар 6-сыныптың соңында:
      1) бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар туралы білімдерін дамытады және ізгілік, ізденіс, әсемдік, әдептілік, бауырмалдық, жанашырлық, ынтымақ, бірлік, денсаулық, өмір, ақиқат, мәдени мұра сияқты ұғымдар мен адамгершілік құндылықтар туралы терең түсінік алады;
      2) адамның жағымды және жағымсыз қасиеттері, эмоциялары мен сезімдері туралы мағұлұматқа ие болады;
      3) әлсіз, сырқат, жәбір көрген адамдарға қатысты мейрімділік танытады, өзінің адамдарға жанашырлығын нақты көмек арқылы көрсете алады;
      4) дене және психикалық саулық үйлесімділігінің маңызын, салауатты өмір салтының мәнін түсінеді, жағымсыз әрекеттерден аулақ болуға тырысады;
      5) өзінің бос уақытын тиімді ұйымдастыру қажеттілігін сезінеді, өз уақытын жоспарлай алады;
      6) достық пен қарым-қатынасты бағалай алады, шыдамдылық танытып, реніш пен түсінбеушілікті кешіріп, басқа адамды тыңдай алады, түсіне біледі;
      7) түрлі жағдаяттарда өзін лайықты және жауапты ұстай алады, эмоциялық жай-күйін басқара алады, жағымсыз эмоцияларын, ниеттерін тежей біледі;
      8) дербес және жауапты шешім қабылдай алады және оны негіздей алады;
      9) өз әрекеттерін айналасындағы адамдардың іс-әрекеттерімен теңдестіре алады және бағалай біледі, әйгілі адамдар өміріндегі жақсы болуға көмектесетін құндылықтарды ажырата алады.
      50. Оқушылар 7-сыныптың соңында:
      1) бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар туралы терең түсініктерді және даналық, адалдық, келісім, шындық, бақыт, өмір, махаббат, сыр мен сымбат, ерік-жігер, дін, діл, мәдениет сияқты жаңа ұғымдарды біледі;
      2) адам мінезінің жағымды және жағымсыз сипаттарын, әрекеттері мен ниеттерін ажырата алады;
      3) қоршаған орта мен адам сұлулығын бағалай алады, өзінің оларға қатынасын шығармашылық әрекеттер арқылы жеткізе алады;
      4) өзінің және өзге халықтар мәдениеті, дәстүрі, салты және тілінің маңызын түсіне біледі;
      5) жағымды қарым-қатынас жасау құндылығын түсінеді, өзін-өзі бағалай біледі және оны мұғалімнің, құрбыларының, таныстары мен жақындарының бағалауымен салыстыра алады;
      6) табиғат құбылыстарының адам өміріне әсерін біледі.
      51. Оқушылар 8-сыныптың соңында:
      1) бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар туралы терең түсініктерді және талап, жетістік, ана тілі, дос, достық, Отан, келісім, шындық, бақыт, өмір, махаббат сияқты жаңа ұғымдарды біледі;
      2) өзінің эмоциялық және психикалық жай-күйін басқара алады, жағымсыз эмоция мен әрекеттерді тежей алады;
      3) отбасылық дәстүрлерді біледі және құрметтей алады, өзінің отбасындағы рөлін түсініп, табыстары және жақындары мен отбасында достық қарым-қатынасты сақтай біледі, жауапкершілікті сезініп, қамқор бола алады;
      4) салауатты өмір салтына ықпал ететін түрлі дене әрекеттерін орындай алады;
      5) өз міндеттеріне жауапкершілікпен қараудың мәнін түсінеді, жеке дара және ұжымда еңбек ете алады;
      6) рухани-адамгершілік нормаларға сәйкес жеке мақсаттары мен оларға қол жеткізу мүмкіндіктерін анықтай алады;
      7) жағымсыз стереотиптер мен қатерлі әуестікті бағалай алады, жағымсыз әдеттердің (маскүнемдік, шылым шегу, есірткі заттарды қолдану және т.б.) алдын алу тұрғысынан өз іс-әрекеттері мен өзінің шамасын бағалай алады;
      8) шығармашылықпен жұмыс істей алады;
      9) табиғат байлығының адам өміріндегі маңыздылығын түсінеді және табиғатпен үйлесімді өмір сүріп, табиғатты аялай біледі;
      10) қоғамда мінез-құлық ережелерін лайықты сақтай алады, өз қылықтары мен айналасындағылардың әрекеттерін бағалай алады;
      11) өзінің әлеуметтік және азаматтық жауапкершілігін сезіне біледі, өз бетінше шешім қабылдай алады.
      52. Оқушылар 9-сыныптың соңында:
      1) бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар туралы түсініктерді және ар, ұждан, ой, сөз, татулық, бақыт, табиғат, отбасы, өмір, өнер, шығармашылық, денсаулық ұғымдарын терең біледі;
      2) жағымды қарым-қатынас жасау мәдениетін меңгереді және оны күнделікті өмірде қолдана алады;
      3) өз көзқарасы мен қылықтарын, сондай-ақ өзге адамдардың көзқарастары мен қылықтарын талдай біледі және сыни тұрғыдан бағалай алады, өз ойы, сөзі және ісіне жауапкершілікпен қарай алады;
      4) отбасындағы жағымды қарым-қатынас, ата-аналары, тәрбиешілері немесе қамқоршыларына адамгершілік борыш құндылықтарын сезінеді, оларға сүйіспеншілік, сыйластық, шыдамдылық таныта алады;
      5) өмір мен денсаулықты құндылық ретінде сезінеді, өзінің келешек дене және рухани даму жолдарын анықтай алады, салауатты өмір салты мен сауықтыру әдістерінің пайдасы туралы білімдерін іс жүзінде пайдалана алады, шылым шегуден, маскүнемдіктен, нашақорлықтан аулақ болады;
      6) болашақ мамандығын саналы түрде таңдай алады, өзінің жеке уақытын тиімді ұйымдастырып, ұтымды пайдалана алады;
      7) өз көзқарасы мен пайымдауын еркін, дәйекті түрде жеткізеді және оны негіздей алады, өз пікірінен өзгеше айтылған пікірлерге шыдамдылық таныта алады;
      8) белгілі бір жетістіктерге қол жеткізу үшін бірін-бірі қолдаудың мәнін түсінеді, шамасына қарай жақындары мен достарына көмек, қолдау көрсете алады;
      53. Бағдарлама негізінде «Өзін-өзі тану» пәнінің өзіндік ерекшеліктеріне сай, оның пән мазмұнының мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруда түрлі дәстүрден тыс сабақтар (ойлану сабақтары, әңгімелесу сабақтары, театрланған сабақтар, шығармашылық сабақ, табиғат аясындағы сабақ, конкурс сабақ, фантазия сабақ, концерт сабақ, экскурсия сабақ, ойын сабақ және т.б.) өткізуге болады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
44-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6 сыныптары үшін «Музыка»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. «Музыка» пәні бойынша оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген. Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәнді меңгеру нәтижесінде оқушы халықтық және әлемдік мәдениеттің мұраларын меңгерген және өмірлік тәжірибеде қолдана білетін, рухани толысқан тұлға ретінде қалыптасады.
      3. Пәнінің оқыту мақсаты:
      1) білім алушылардың музыкалық мәдениетін қалыптастыру;
      2) тұлғаның шығармашылық қабілетін дамыту;
      3) әлемдік музыкалық бейнелерді меңгеру.
      4. Пәнінің оқыту міндеттері:
      1) дәстүрлі қазақ музыкасының өткен және қазіргі замандағы адам өмірімен байланысы және оның композиторлық шығармашылығындағы рөлі туралы білім беру;
      2) түркі және шығыс халықтарының музыкалық мәдениетіне деген қызығушылығын арттыру;
      3) әлемдік музыка мәдениетінің жетістіктерін бағалауға үйрету;
      4) кәсіптік және дәстүрлі музыканың негізгі жанрлары туралы түсінік беру;
      5) музыкалық талғамды және эстетикалық қажеттілікті дамыту;
      6) білім алушылардың музыканы тыңдау және оны талдай білуі;
      7) ән, терме және аспапта ойнау біліктерін дамыту;
      8) музыканың басқа өнер түрлерімен байланысын ұғына білу.
      5. Бағдарлама мазмұны қазақ және түркі халықтарының дәстүрлі мәдениеті, Шығыс және Батыс Еуропаның классикалық музыканың ең озық үлгілері, қазіргі таңдағы Қазақстан музыка өнерімен танысады.
      6. Оқу материалының мазмұнын таңдауда төмендегі негізгі принциптерге сүйенеді:
      1) үздіксіздік принципін ұстана отырып, бастауыш пен орта сынып арасындағы сабақтастық, жүйелілік пен бірізділік айқындалады. Басты тақырыптар мазмұны тереңдей түсіп, музыкалық ұғымдары мен көркемдік талғамы кеңейеді;
      2) пәнаралық интеграция принципін ұстана отырып, музыкалық өнердің тіл және әдебиет, тарих және бейнелеу өнерімен байланыста оқыту;
      3) дербестік принципін ұстана отырып, оқушы музыкалық өнердің жан-жақты дамуы мен түрлі құбылыстарына жеке көзқарасын қалыптастыра отыра, өз пікірін ашық білдіре алуын дамыту;
      4) шығармашылық принципі - оқу материалының негізіне сүйене отыра, оқушының табиғи мүмкіндігін ашып, шығармашылық қабілеттерін шыңдап, өнерге деген ықыласын арттыру;
      5) тәжірибелік әрекет принципі - оқушылардың музыкалық аспаптарда орындауда және ән айту дағдысын қалыптастыруда басты әдіс болып табылады;
      6) түсініктілік принципін ұстана отырып, музыкалық білімнің мазмұнын оқушының жас ерекшелігіне сай құрып, музыкалық сабақтың бүгінгі өмірмен байланыста екендігін анықтау.
      7) «Музыка» пәні оқушының тұлғалық тұғырын қалыптастырады: мәдениет, көркемдік талғам, адами құндылықтар. Пәннің мазмұны орта мектептер үшін аса маңызды және өзекті тақырыптардың шешімін табатын пән ретінде құнды. Музыка пәнінің мазмұнында білім алушылардың рухани мұраның негізгі құндылықтарын игеру арқылы шығармашылық мүмкіндіктерінің дамуына ықпал етеді.
      6. Музыка сабағындағы негізгі әрекеттердің түрлері:
      1) музыка тыңдау – музыка талғамын қалыптастыру, музыканы талдау жасауда, тыңдаған музыка жайлы өз ойын жеткізе білуді меңгеруі тиіс;
      2) ән және музыкалық аспаптарда орындаушылық дағдыларын жетілдіре түседі, музыкалық шығармаларды көркем әрі мәнерлі орындауға машықтандыру;
      3) білімділік әрекеті музыканың көркемдік құралдарын оқытуды жалғатыра түседі; музыканың жаңа жанрларымен, түрлерімен танысады.
      7. «Музыка» оқу курсы 6-сыныпта аяқталады, пән мазмұны түрлі ұлттардың музыкалық мәдениеті мен өнеріне құрметпен қарауға ықпал етеді, вокалмен би жанрларын жүйелейді, Шығыс пен Батыс елдерінің классикалық шығармаларын салыстырады. Негізгі мектептегі «Музыка» бағдарламасының ерекшелігі пәнаралық интеграция болып табылады.
      8. Оқу процесі барысында «Музыка» пәні көптеген пәндермен пәнаралық байланыста болады:
      1) «Қазақ тілі»:оқушының сөйлеу мәдениетін дамыту; дәстүрлі өлең құрау негіздерін үйрену; әуен мен өлеңнің тығыз байланысын анықтау; оқушының музыкалық-поэтикалық қабілетін дамыту;
      2) «Әдебиет»: музыка мен поэзияның көркемдік тәсілдерінен мағлұмат; вокалды (ән, романс, кантата), сахналық (опера, балет), тақырыптық мазмұны бар аспапты шығармалар сияқты музыкалық жанрлардың қалыптасып дамуына әдебиеттің жасаған ықпалы;
      3) «Қазақстан тарихы және Дүниежүзі тарихы»: музыкалық шығармалардың тарихи оқиғалар мен байланысы, музыкалық шығармаларындағы көрінісі; әрбір тарихи кезеңде пайда болған саз аспаптарының дамуы; музыка өнерінің әрбір тарихи кезеңде қалыптасу жолы;
      4) «География»: әр түрлі халықтардың сан қилы географиялық ортада тұруына байланысты түрлі музыкалық жанрлардың дамуы; Шығыс пен Батыс мәдениеті туралы көзқарасының қалыптасуы;
      5) «Бейнелеу өнері»: оқушылардың шығармашылық ойын дамыту; музыкадағы суреттеу қасиетінен мағлұмат беру; суретшілер мен музыканттар шығармашылығындағы табиғат бейнесі; музыкалық портреттер; бейнелеу өнеріндегі музыкалық көріністер бейнесі;
      6) «Технология»: оқушылардың қолдан жасалған бұйымдарын көрнекілік ретінде пайдалану.
      9.Типтік оқу жоспарына сәйкес «Музыка» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат.

2. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      10. «Музыка» пәні бойынша 5 - сынып оқу жүктемесінің көлемі 34 сағат, аптасына 1 сағат.
      11. «Айтыс және жыраулық өнер» – 9 сағат:
      1) айтыс өнері, айтыс түрлері – қайым, түре және сүре;
      2) қысқа қағыспа айтыс;
      3) Құлыншақ пен Майлықожа;
      4) ұйқас сөздер, 5-7-11 буынды өлең құрау;
      5) жыраулардын хан-сұлтандарға айтқан кеңесі – Асан қайғы;
      6) Ақтамберді жыраудың батырларға рух беруі;
      7) Бұқар жыраудың халыққа айтқан өсиет сөзі;
      8) Базар жырау мұрасы;
      9) Ақтан жырау - оң жаман.
      12. «Ғасырлармен сырласқан сазды аспаптар» – 7 сағат:
      1) көнеден жеткен аспап - домбыра, дутар, саз;
      2) башқұрт халқының мақтанышы болған қурай аспабы;
      3) аспанмен тілдескен музыка;
      4) киелі аспап – қобыз;
      5) монғол халқының көнеден жеткен моринхур аспабы;
      6) түркі халықтарындағы үрмелі және ұрмалы аспаптар.
      13. «Әлем халықтарының музыкалық театры» – 10 сағат:
      1) жапонның «Кабуки» театры;
      2) қытай дәстүрлі музыкалық театры;
      3) дәстүрлі Үнді театры;
      4) биге тіл бітірген үнділер;
      5) үндінің сұлу сазды рагасы;
      6) корей халықтарының музыкалық театры;
      7) маком – өмірден сыр шерткен музыка;
      8) Вена классикалық симфониясы;
      9) Италия классикалық музыкасы – опера өнері;
      10) орыс классикалық музыкасы – балет өнері;
      1) романтикалық музыка – Шопен, Лист.
      14. «Дәстүр және жаңашылдық» – 8 сағат:
      1) ақын Абай бейнесінің операда көрініс табуы;
      2) «Қыз Жібек»: жыр-опера-кино;
      3) «Жігер» – күй және симфония;
      4) «Құдаша» – симфониялық күй;
      5) «Сарыжайлау» – ән және күй;
      6) ән мен күйге саз берген – Алатау;
      7) «Туған жер».
      15. Музыка тыңдау: музыка тыңдау оқушының ең басты жұмыс әрекетінің жетекші түрі ретінде қарастырылады; қушылар қазақ халқының және алыс-жақын шет елдердегі – қырғыз, түркмен, якут, башқұрт, хакас, азербайжан, парсы, үнді, жапон, қытай, неміс, итальян, орыс, поляк, венгр халықтарының дәстүрлі классикалық және кәсіби музыкасымен танысады; білім алушылардың музыкалық талғамы дамып жетіліп, түрлі жанрлық ерекшеліктерін ажырата біліп, ең негізгі және басты көркемдеуші құралдарын талдай алуына мүмкіндік туады; музыкалық туындыларды тыңдау арқылы көркемдік талғамы қалыптасып, әлемдік музыкалық мәдениеттің құндылықтарын саралай білуге ұмтылыс жасайды.
      16. Тыңдауға ұсынылатын репертуар: айтыс, қайым айтыс, «Майлықожа мен Құлыншақ ақынның айтысы»; Бұқар жырау «Биік тауға жарасар»; Ақтан жырау «Не жаман»; Базар жырау «Айдан ару нәрсе жоқ»; қырғыздың халық күйі «Қаразгөй» орын; Нұрақ Абдрахманұлы; Якут-Саха халық шығармасы «Ормандағы таң»; башқұрт халық күйі «Жау төбе»; хакастың «Алыпты нымах» жырынан үзінді; Ықылас «Айрауықтың ашы күйі»; қазақтың халық күйі «Нар идірген»; үнді рагасынан үзінді; азербайжан мугамынан үзінді; үндінің «Бхарат натьям» биі; Вивальди А. Лютняға арналған концерт, Ре мажор; Паганини «Каприс»; жапонның «Кабуки» театры спектаклінен үзінді; Моцарт В. А. № 40 симфония, соль минор, экспозиция I бөлім; Бетховен Л. № 3 симфония, «Батырлық», экспозиция I бөлім; Чайковский П. «Аққу көлі» балетінен үзінді; Верди Дж. «Травиата»: Виолетта және Жермон ариясы; Шопен Ф. Полонез Ля мажор, мазурка; Лист Ф. № 2 Рапсодия.
      17. Ән орындау барысында оқушылар хор мен ән айту дағдыларын жетілдіре түседі. Әннің тыныс белгілерін дұрыс қолдана отырып, дирижердің нұсқауымен әннің мәтінін нақты әрі түсінікті айтуді меңгереді. Әндер мен қүйлерді музыкалық аспапта өз мәнерінде орындауды меңгере түседі.
      18. Ұсынылған әндер: Ж.Дәулетов «Қазақ елі», Н.Тлендиев «Әжеме», Абайдың «Желсіз түнде жарық ай», Б.Байқадамов «Туған жер», Ә.Еспаев «Ұстазым», Е.Хасанғалиев «Анаға сәлем», А.Қоразбаев «Үш қоңыр», Закиров Ф. «Чайхана», «Ялла» ансамблінің орындаунда; Закиров Ф., Березяков Е. «Шахризабз».
      19. Музыкалық сауаттылық:
      1) дәстүрлі музыка жанрлары мен түрлері: айтыс, жыр, олонхо, карғыра, хоомей, сығыт, былина, рага, маком, раст, шур, чаргях, гагаку, бугаку;
      2) Батыс Еуропа музыкасының жанрлық ерекшеліктері: симфония - сонаталық allegro, опера –увертюра, ария, ариозо, каватина, дуэт, хор; балет – па-де-де, adagio, кордебалет; полонез, мазурка, рапсодия, каприс.
      3) музыкалық аспаптар: қурай, шоор, түйдүк, зурна, екобуэ, нәй, ней, вина, ситар, сямисэн, моринхур, кеманча, ғиджак, гусли, чатхан, цинь, цитракото, тайко, дутар, комуз, саз, тар, тамбур, рубаб, лютня, гитара.

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      20. «Музыка» пәні бойынша 6-сынып оқу жүктемесінің көлемі 34 сағат, аптасына 1 сағат.
      21. «Сөзбен өрілген саз» – 9 сағат:
      1) халқы ардақтаған екі алып – Жамбыл мен Дина;
      2) Қайран, Нарын;
      3) Құрманғазы жайлы бір толғау;
      4) аңыз болған Құлагер;
      5) күйге тіл бітірген Қазанғап;
      6) ән құдіретін асқақтатқан Мұхит сал;
      7) күй құдіреті;
      8) сары даланы сазбен тербеткен.
      22. «Музыка және сурет» – 7 сағат:
      1) Таңбалы тастар сыр шертеді;
      2) өнердегі қазақ батырларының көркемдік бейнесі;
      3) музыкадағы табиғат көрінісі;
      4) ой толғау;
      5) қазақ вальсі;
      6) музыка және сурет өнеріндегі өнерпаз бейнесі;
      7) тоғысқан екі өнер.
      23. «Өнер тұлғалары» – 9 сағат:
      1) Қазақстанның скрипка мектебі;
      2) өнер ордасы;
      3) қазақстанның фортепиано өнері;
      4) өнерін өрлеткен топ;
      5) оркестрмен тілдескен дирижер;
      6) бақтағы бұлбұл дауысы;
      7) күйдің Қаршығасы.
      24. «Жаңа заманның жаңа әні» – 8 сағат:
      1) «Ақмаңдайлымды» әуелеткен Роза Бағланова;
      2) «Туған жерін» ән еткен Ескендір Хасанғалиев;
      3) «Армандастар» әнін асқақтатқан Нұрғали Нүсіпжанов;
      4) «Жас қазақ» деп жырлаған Рамазан Елебаев;
      5) «Әлияны» әлемге паш еткен Роза Рымбаева;
      6) сырлы әндермен сыр шерткен Алтынбек Қоразбаев;
      7) өнерін өнеге еткен Нұрғиса Тілендиев.
      25. Тыңдауға ұсынылатын репертуар: Дина Нүрпейісова «Жеңіс», Махамбет «Қайран Нарын», Құрманғазы «Балбырауын», Ақан сері «Құлагер», Қазанғап «Торы аттың кекіл қақпайы», Мұхит «Үлкен айдай», Абылдың күйі «Абыл», Тәттімбет «Сарыжайлау», Сүгір «Бозінгеннің бүлкілі», Дәулеткерей «Көрұғлы», Халық күйі «Қарасай», Құрманғазы «Алатау», М.Хамзин «Жайлау», Сүгір «Кертолғау», Ғ.Жұбанова «Прелюдия», Л.Хамиди «Қазақ вальсі», Халық әні «Гаухар тас», Н.Меңдіғалиев «Домбыра туралы аңыз», Е.Брусиловский «Бозайғыр», Т.Қажығалиев «Қыз қуу», Ф.Лист. Ноктюрн «Грезы любви», С.Абдинуров «Шертпе», Халық әні «Ағажай, Алтай», Қ.Ахмедияров «Нұрғиса», Ш.Қалдаяқов «Ақ маңдайлым», Е.Хасанғалиев «Атамекен», Ә.Бейсеуов «Армандастар», Р.Елебаев «Жас қазақ»,С.Бәйтереков «Әлия», А.Қоразбаев «Сағындым Алматымды», Н.Тілендиев «Асыл әжем».
      26. Ән, аспапта орындау барысында:
      1) хормен ән орындағанда музыкалық шығарманың стильдік ерекшеліктеріне мән беру, шығарманың димамикалық тыныс белгілерін түсіне отырып орындау;
      2) ән айту барысында ер балалардың дауыс мутациясына назар аудару;
      3) домбыра аспабында халық әндері мен күйлерін орындаудағы шеберліктерін шыңдау, ұжыммен бірге музыкалық аспаптарда халық әндері мен күйлерді сүйемелдеуді дамыту.
      27. Орындауға ұсынылатын репертуар: Ақан сері «Қараторғай», Н. Тілендиев «Асыл әжем», Н. Тілендиев «Алатау», Б.Жамақаев «Махаббат вальсі», А.Қоразбаев «Сағындым Алматымды», Е.Хасанғалиев «Атамекен», С.Бәйтереков «Жан досым», Ә.Бейсеуов «Армандастар», Ш.Қалдаяқов «Арыс жағасында», И.Жақанов «Жайлаукөл кештері», С.Сейфуллин «Тау ішінде», Харитонов В. «День Победы».
      28. Музыкалық сауаттылық:
      1) музыкалық бейнелердің өнер түрлерімен байланысы арқылы әдебиетте проза мен поэзияда айшықталуы әдеби-музыкалық сауаттылығын толықтай түседі;
      2) музыкалық бейнелердің сурет өнерінде кескінделуі арқылы музыка мен музыкалық образдардың мазмұнын аша біледі;
      3) батыс Еуропа музыкасының жанрлары - ноктюрн, прелюдия, сюита, вальс, лендлер, матеник, камералық музыка және қазақ дәстүрлі күй өнеріндегі жанрлар – ақжелең, тойбастар, қосбасар, толғау т.б. танысады;
      4) эстрадалық аспаптар: бас-гитара, соло-гитара, синтезатор, ұрмалы аспаптар.

4. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      29. Оқушылардың дайындық деңгейлері пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттік нәтижелер бойынша бағаланады.
      30. Пәндік нәтижелер 5-сынып соңында білім алушылар:
      1) кәсіби және халық музыкасының негізгі жанрларын;
      2) дәстүрлі музыканың қазіргі заман мәдениетінде алатын орнын, кәсіби композиторлар шығармашылығындағы халық музыкасының әсерін;
      3) танымал Қазақстан композиторларының есімдерін;
      4) әлем халықтары эпикалық шығармаларының ең озық үлгілерін;
      5) музыкалық аспаптардың классификациясын;
      6) түркі халықтары музыкасының айырмашылықтарын;
      7) Шығыс музыка мәдениетінің ең үздік жетістектерін;
      8) Батыс Еуропа және орыс музыкасының ең танымал композиторларының есімдерін;
      9) әлемге танымал ең ірі опера және балет театрлары мен концерттік залдарды білуі тиіс.
      31. Пәндік нәтижелер 5-сынып соңында білім алушылар:
      1) өмірдегі музыкалық құбылыстарға өз көз-қарасын білдіруді;
      2) халық музыкасын бағалауды, халық әндері мен күйлерге жасылған аранжировкаға өз ойын білдіруді;
      3) музыкалық жанрлар туралы алған білімдерін пайдалана отырып, классикалық, халық, қазіргі заман шығармаларын талдаған кезде, олардың ерекшеліктерін ажырата білуді;
      4) музыканы тыңдауды, талдау жасауды, тыңдаған музыка жайлы өз ойын жеткізе білуді меңгеруі тиіс;
      5) халық әндерін, қазіргі заман және классик композиторларының әндерің өз мәнерінде орындау;
      6) оқушылардың өз бетінше жұмысын ұйымдастыру.
      32. Пәндік нәтижелер 6-сынып соңында оқушылар:
      1) бейнелеу өнері, әдебиет және музыканың негізгі көркемдеуші құралдарын;
      2) аспапты, вокалды және сахналық жанрларды, музыка және басқа да өнер түрлері арасындағы өзара үндестікті табуды;
      3) қазақ эстрада жанрларын қалыптастырушылар мен жасаушыларды;
      4) қазіргі заман музыкалық өнердегі дәстүр мен жаңашылдықты;
      33. Пәндік нәтижелер 6-сынып соңында білім алушылар:
      1) музыканың басқа да өнер түрлерімен байланысын табуды;
      2) әр түрлі бағыттағы музыкалық шығармаларға баға беруді;
      3) музыканың адам өмірімен байланысын сезінуді;
      4) музыканың адам өміріндегі алатын орнын білуі тиіс;
      5) күнделікті естіп жүрген музыканың жақсы жаман аражігін ажыратуды меңгеруі тиіс.
      34.Тұлғалық нәтижелер:
      1) қазақстандық музыка өнерінің шынайы құндылықтарын ажырата білу;
      2) қазіргі қоғамдағы музыка өнерінің маңызы жайында көзқарас қалыптастыру;
      3) әлем халықтарының музыкасының сан алуандығын сезіну, басқа халықтардың музыкасымен мәдени байланыстарды таба білу;
      4) өнер шығармаларының адамгершілік қасиетін түсіну;
      5) музыка өнерінің әр түрлі ұлттар мен ұрпақтар арасындағы түсіністік құралы екендігін сезіну;
      6) музыканы өз жақындары мен достарына деген көзқарасын білдіретін тәсіл ретінде пайдалану;
      7) музыкалық шығармаларды талдау барысында өз білімдерін пайдалану арқылы айқындалады.
      35. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер:
      1) музыканың негізгі көркемдеуші құралдарын ажырату;
      2) музыкалық шығармаларға жалпылама талдау жасау дағдыларын қалыптастыру;
      3) ғылыми-шығармашылық ізденісін қалыптастыру;
      4) көркемдік талғамын қалыптастыру, қазіргі музыка мәдениеті жайында өз ойын емін-еркін жеткізе білу;
      5) музыка өнері туралы пікір таластыра білу.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
45-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6–сыныптары үшін
«Бейнелеу өнері» пәнінен типтік оқу бағдарламасы 1. Түсінік хат

      1. Бағдарлама 2012 жылдың 23 тамызындағы № 1080 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен бекітілген Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сәйкес дайындалған.
      2. «Бейнелеу өнері» курсы эмоциялық-бейнелі, көркемдік ойлау түрін қалыптастыруға бағытталып тұлғаның рухани іс-әрекеті қалыптасуының шарты болып табылады.
      3. Оқыту мақсаттары:
      1) эстетикалық сезімдерді, бейнелеу өнеріне қызығушылығын тәрбиелеу;
      2) өнегелі тәжірибесін байыту, ізгілік пен зұлымдық туралы ойларын дамыту; адамгершілік сезімдерін тәрбиелеу, Қазақстан және басқа елдердегі халықтардың мәдениетін құрметтеу;
      3) қиялын, кез келген іске шығармашылық тұрғыдан қарау ниеті мен икемділігін, өнер мен қоршаған әлемді қабылдау қабілетін, көркемдік қызметте бірлесіп жұмыс істеу шеберліктері мен дағдыларын дамыту;
      4) өнер құралдарының көмегімен оқушылардың шынайы өмірге деген эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу және өмірлік түйсігін қалыптастыру;
      5) халық шығармашылығына деген қызығушылығы мен сүйіспеншілігін тәрбиелеу;
      6) аңғарымпаздығы мен көріп, есте сақтау қабілетін дамыту;
      7) оқушылар көркем композиция жасау кезінде, сондай-ақ орындалған жұмыстарды сыныпта қарап, талқылау процесінде олардың көркемдік талғамын, талдау қабілеттері мен эстетикалық уәждемелерін дамыту.
      4. Оқыту міндеттері:
      1) өзінің қоршаған әлемге көзқарасын шығармашылық жұмыстарында көрсете білу қабілетін дамыту;
      2) сурет, кескіндеме, композиция бойынша бейнелеу сауаты негіздерімен таныстыру;
      3) жылы және суық түстермен таныстыру және оларды айыра білуге үйрету;
      4) бейнелеу өнерінің түрлерімен (графика, кескіндеме, сәндік-қолданбалы өнер, мүсін, дизайн, сәулет өнері) және жанрларымен (пейзаж, портрет, натюрморт, анималистика және т.б.) таныстыру;
      5) көркемдік дағдыларды меңгеру (әртүрлі материалдармен жұмыс істеу және әртүрлі бейнелеу техникасын игеру);
      6) шынайы өмірде көркем мәдениеттің көрінісін байқай білу қабілетін дамыту (мұражайлар, сәулет, дизайн, мүсін және т.б.);
      7) балаларда сезімдік-эмоциялық белгілерді дамыту: зейін, есте сақтау, қиял, елестету;
      8) оқушылардың қолдарының моторикасын, иілгіштігін, икемділігін және көзбен шамалау дәлдігін жақсарту;
      9) өзінің көлемді композицияларын жасау немесе жазық және көлемді-кеңістіктік тәсілдер үйлесімдіктерін пайдалану арқылы көркемдік құрастыру элементтерімен таныстыру.
      5. Оқу материалы 4 блок бойынша ұсынылады:
      1) өнер мен көркемдік іс-әрекеттің адам және қоғам өміріндегі рөлі;
      2) өмір мен өнердің рухани-адамгершілік проблемалары;
      3) әсем өнерлер тілі және көркем бейне;
      4) әсем өнер түрлері мен жанрлары.
      6. Блоктарға бөлу ерекшелігі:
      1) бірінші блок оқу материалының мазмұнын ашады;
      2) екінші блок оны іс жүзінде іске асырудың құралдарын береді;
      3) үшінші блок тапсырма тақырыбының рухани-адамгершілік, эмоциялық-құндылық бағыттылығын болжамдайды;
      4) төртінші блок іс-әрекет түрлері мен шарттарынан тұрады.
      7. Блоктар өнердің әртүрлі: типологиялық, тілдік, құндылыққа бағдарланған, іс-әрекеттік қырларын ашады, әр сабақта әртүрлі шамада оқытылады, барлық блоктар кешенді түрде жалпы көркемдік білім мен тәрбие міндеттерін шешуге бағытталған.
      8. Оқыту процесінде келесі пәндермен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:
      1) «Қазақ тілі»: өнер туындыларын талдау кезінде мәнерлі, дұрыс, логикалық сауатты сөйлеу тілін қалыптастыру; бейнелеу нысаналарын бақылау кезінде шығармашылық елестету мен қиялын дамыту;
      2) «Әдебиет»: суреттер материалы негізінде сөздік қорын байыту;оқыған мен көзбен көргенді салыстыру, салғастыру қабілеттерін дамыту;оқылған мәтінге сай келетін суреттерді сипаттау қабілетін дамыту; оқылған мәтін материалын бейнелеу;
      3) «Музыка»: суретпен жұмыс істеу кезінде музыкалық шығармаларды пайдалану;
      4) «Өзін-өзі тану»: табиғаттағы, қоршаған әлемдегі нысаналарды сурет салу нысандары ретінде пайдалану; ойша, өз қиялымен сурет салу процесінде өмірлік тәжірибені, экскурсия материалын пайдалану;
      5) «Математика»: кеңістік ұғымдарын (жоғары, төмен, алыс, жақын, оң жақ, сол жақ және т.б.), ұзындық пен ен ұғымын, геометриялық пішіндерді суретте пайдалану;тілді математикалық терминдермен толықтыру;
      6) «Технология»: қол саусақтарының ұсақ бұлшықеттерін дамыту; көркем еңбек туындыларын сурет салу және жапсыру үшін пайдалану;
      7) «Дене шынықтыру»: жаттығулар жасау, қозғалыс ойындарын ойнау.
      9. Типтік оқу жоспарына сәйкес оқу жүктемесінің жалпы көлемі 68 сағатты (аптасына 1 сағат) құрайды.

2. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны

      10. Блок 1. «Өнер мен көркемдік іс-әрекеттің адам өміріндегі және қоғамдағы рөлі»:
      1) өнер мен көркемдік іс-әрекеттің адам өмірінде және мәдениетті дамытудағы рөлі, өнердің бастауы мен мәні, өнер және дүниетаным, халықтық дәстүрлі өнер, бейнелеу символикасы мен дәстүрлі бейнелердің мәдениетті дамытудағы рөлі, тарихи дәуірлер және көркемдік стилдер, мәдениетті көзбен бейнелеу тұтастығы;
      2) адамның көркемдік іс-әрекетінің әлемді игерудегі рөлі;
      3) әлем, өмірдегі және табиғаттағы құбылыстар туралы түсініктерін өнер туындыларында бейнелеу;
      4) әртүрлі тарихи дәуірлерде адамның эстетикалық бейнесі өзгергіштігінің өнерде көрініс алуы, тарихи ескерткіштердің көркемдік-эстетикалық мәні, визуалды-кеңістік өнерлерінің Отан бейнесін қалыптастырудағы рөлі;
      5) мәдениеттердің көркемдік диалогы, әртүрлі тарихи дәуірлер мен халықтардың кеңістік-визуалды өнері, Батыс және Шығыс халықтарының көркем мәдениетіндегі мәнерлілік құралдарының ерекшеліктері;
      6) өнердегі негізгі көркемдік стилдер мен бағыттар, әлемнің бейнелеу өнерінің ұлы шеберлері, әлемдегі ең ірі көркем мұражайлар;
      7) өнердің адам өмірінің материалдық ортасын құрудағы рөлі, өнердің адам өмірінің заттық-кеңістік ортасын ұйымдастырудағы рөлі қазіргі замандағы өнер;
      8) қазіргі замандағы бейнелеу өнері, сәулет, дизайн;
      9) визуалды өнерлердің бейнелік табиғаты, олардың қазіргі әлемдегі рөлі, мұражайдың қазіргі заман мәдениетіндегі рөлі.
      11. Блок 2. «Өмір мен өнердің рухани-адамгершілік проблемалары»:
      1) өнер бейнелерінде адамзаттың өнегелі ізденісін, жеке адамның өнегелі таңдауын көрсету;
      2) өнерде көрініс тапқан отбасылық өмірдің дәстүрлі және қазіргі замандағы тіршілік салты;
      3) өмірдегі және өнердегі әлем, Отанды қорғау бейнелері;
      4) өнердегі және қазіргі өмірдегі халық мерекелері, әдет-ғұрыптар;
      5) өмірдегі және өнердегі халықтар арасындағы, әртүрлі буын ұрпақтары арасындағы өзара байланыстар.
      12. Блок 3. «Әсем өнерлер тілі және көркем бейне»:
      1) көркем бейнелеу ерекшелігі, көркем бейне – кез келген өнердің негізі мен мақсаты, көркем бейнелеудің шарттылығы, өнердегі шынайылық пен қиял;
      2) көркемдік мәнерлеу құралдары, көркемдік материалдар және көркемдік техникалар;
      3) кескіндеме, графика, мүсін материалдары;
      4) композиция – көркем шығарманың басты мәнерлілік құралы, композицияда шығарманың болмысын ашу, пропорциялар, желілік және әуе перспективасы, композициядағы қарама-қарсылық;
      5) түс, түстік байланыстар, картина реңкі, түстің қарбаластығы мен қанықтығы, жарық пен түс, бояудың сипаты;
      6) сызық, штрих, дақ және көркем бейне;
      7) табиғаттың, адамның, аңның эмоциялық жай-күйін кескіндеу құралдарымен жеткізу;
      8) көлем және пішін, заттай әлемнің көптүрлі пішіндерін жазықтық пен кеңістікте бейнелеп көрсету, пішіндерді өзгерту және стильдеу, пішін мен сипаттың өзара байланысы;
      9) кескіндеме мен суретте, сәулет, сәндік-қолданбалы өнерде композиция жасаудағы ырғақтың рөлі.
      13. Блок 4. «Әсем өнер түрлері мен жанрлары»:
      1) кескіндеме, графика, мүсін, өнердің алуан түрлеріндегі көркем бейненің ерекшеліктері;
      2) портрет, пейзаж, натюрморт, тұрмыстық, тарихи, анималистикалық жанрлар;
      3) өнер туындысындағы сюжет және мазмұн, заттай әлемді бейнелеу;
      4) натурадан салу, көзге елестету арқылы салу;
      5) бейнелеу өнеріндегі тарихи, мифологиялық тақырыптар;
      6) көркем шығармашылық тәжірибесі;
      7) өнердің конструктивтік түрлері, сәулет және дизайн, өнердің адам өмірінің заттай-кеңістік ортасын ұйымдастырудағы рөлі;
      8) сәулет пен дизайндегі көркем және функционалдық тұтастық, архитектуралық бейне, сәулет – ғасырлар шежіресі, дизайн түрлері;
      9) өнеркәсіптік дизайн, сән индустриясы, архитектуралық және ландшафтты дизайн;
      10) жобалау мәдениеті, кеңістік және заттай ортаны жобалау, графикалық дизайн, арт-дизайн, компьютерлік графика және анимация;
      11) сәндік-қолданбалы өнер түрлері, халық өнері, сәндік-қолданбалы өнер бастаулары, халық өнеріндегі бейне семантикасы, ою-өрнек және оның шығу тегі, ою-өрнек түрлері, сәндік бейнені стильдеу және белгілік сипаты, сәндік-қолданбалы өнер материалдары, адам өміріндегі безендіру, сәндік-қолданбалы өнерінің қоғам өміріндегі функциялары.

3. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      14. Курсты оқытуға 5-сыныпта 34 сағат (аптасына 1 сағат) бөлінген.
      15. Өнер туындыларын қабылдау (2 сағат):
      1) ұлттық-мәдени дәстүрлерді ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу қабілетін дамыту, өзінің отандық өнердің тағдырына қатыстылығын саналы түрде сезінуін, Қазақстанның көркем мұраларына құрметпен әрі ұқыппен қарауын тәрбиелеу;
      2) әлем халықтарының өнеріне деген қызығушылығын тәрбиелеу, өнердің алуан түрлері мен жанрларындағы туындыларды қабылдау және талдау қабілеттерін қалыптастыру.
      16. Графика (6 сағат):
      1) әртүрлі графикалық материалдармен жұмыс істеу тәсілдері;
      2) суреттің өнердегі рөлі: негізгі және қосалқы;
      3) сурет құралдарымен бейнеленген табиғаттың, адамның, ғимараттардың, заттардың әсемдігі мен алуан түрлілігі;
      4) ағаштарды, құстарды, аңдарды бейнелеу: ортақ және өзіндік сипаттары;
      5) сурет салу материалдары және техникасы: қарындаш, қалам, фломастер, көмір, пастель, борлар және т.б.;
      6) «Жыл құстары», «Қазақстанның көне қалалары», «Спорттық жарыстар», «Қысқы пейзаж» атты тақырыптарға сурет салу;
      7) суретші-графиктер В.Антощенко-Оленевтің, Е.Сидоркиннің, С.Романовтың, М.Қисамединовтың және әлемдегі басқа да суретші-графиктердің туындыларымен танысу.
      17. Кескіндеме (8 сағат):
      1) түс – кескіндеу тілінің негізі;
      2) сурет құралдарымен бейнеленген табиғаттың, адамның, ғимараттардың, заттардың әсемдігі мен алуан түрлілігі;
      3) алға қойылған міндеттерге сәйкес кескіндік бейне жасау үшін көркемдік мәнерлеу құралдарын таңдау;
      4) кескіндемедегі табиғат пен адам бейнелері;
      5) түстің эмоциялық мүмкіндіктері, түстердің араласуы; түстің көмегімен кейіпкердің мінез-құлқын, оның эмоциялық жай-күйін көрсету;
      6) пастозды кескіндеме, композициялық орталық, қозғалыс;
      7) «Ғарыш», «Күзгі жаңбыр», «Жаңажылдық карнавал», «Қысқы каникулдар», «Астана-менің іңкәрім» атты тақырыптарға сурет салу;
      8) кескіндеу материалдары: акварель және гуашь, палитра;
      9) әртүрлі тақырыптарға композициялар салу (натюрморт, пейзаж, портрет және т.б.);
      10) 20 ғасырдың 80-90-жылдарындағы қазақстандық суретші-кескіндемешілердің туындыларымен танысу.
      18. Композиция (6 сағат):
      1) композицияның мәнерлілігіне өлшем мен пішіннің әсері, композициядағы тепе-теңдік;
      2) композициядағы статикалық, динамикалық, қозғалыс;
      3) желілік және әуе перспективасы, композициядағы қарама-қарсылық, композицияда туындының болмысын ашу.
      19. Сәндік-қолданбалы өнер (4 сағат):
      1) қазақ халқының және әлем халықтарының қолөнер түрлері, Қазақстанның дәстүрлі халықтық қолданбалы өнері, сәндік-қолданбалы өнер материалдары, адам өміріндегі безендіру, жиһаз, музыкалық аспаптар;
      2) киім, аяқ киім және тұрмыста қажетті басқа да заттар;
      3) икебана, коллаж;
      4) ою-өрнек және оның шығу тегі, ою-өрнек түрлері, әлемдік өнердегі негізгі ою-өрнек нақыштары;
      5) символдарды қолдана отырып шығармашылық ою-өрнекті композиция орындау, сәндік бейнені стильдеу және белгілік сипаты, сәндік бейненің қоғам өміріндегі функциялары;
      6) Қазақстанның және әлемнің әртүрлі елдеріндегі халық шеберлері мен сәндік-қолданбалы өнер суретшілерінің туындыларымен танысу.
      20. Мүсін (4 сағат):
      1) монументті және қондырғылы мүсін, тас мүсіндер, жұмырлы мүсін (ұсақ пластика), композицияның тұтастығы, типтендіру, мүсіннің негізгі тақырыптары;
      2) халық ертегілерінің сарынымен екі, үш тұлғалы композициялар жасау;
      3) мәнерлі бейне жасау үшін пластикалық мүсіндеу материалдарымен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері (ермексаз, сазбалшық – илеу, көлемін жинастыру, пішінді созу және құрастыру);
      4) натурадан, есте қалғанын және көзге елестету арқылы мүсін жасау;
      5) суретші-мүсіншілер Н. Журавлевтің, Е. Мергеновтың, Х. Наурызбаевтың, М. Әйнековтың, Т. Досмағамбетовтың және әлемнің атақты суретші-мүсіншілерінің туындыларымен танысу.
      21. Көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет (4 сағат):
      1) өнердің адам өмірінің заттай-кеңістік ортасын ұйымдастырудағы рөлі;
      2) графикалық дизайн, компьютерлік графика және анимация, стильдеу, арт-дизайн;
      3) сәулет және дизайн, сәулет пен дизайндегі көркем және функционалдық тұтастық.

4. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      22. Курсты оқытуға 6-сыныпта 34 сағат (аптасына 1 сағат) бөлінген.
      23. Өнер туындыларын қабылдау (2 сағат):
      1) көркемдік-эстетикалық даму – жеке тұлғаның адамзат мәдениеті әлеміне енуіне, сондай-ақ өзін-өзі сәйкестендіру және бірегей жеке тұлғасын бекітуге ықпал ететін оны әлеуметтендірудің маңызды шарты;
      2) өзінің көркем-шығармашылық іс-әрекеті тәжірибесін кеңейту; шығармашылық әлеуетін дамыту, көркем жоба-импровизациялар жасай білу.
      24. Графика (6 сағат):
      1) сызық, штрих, дақ және көркем бейне;
      2) табиғаттың, адамның, аңның эмоциялық жай-күйін графика құралдары арқылы жеткізу;
      3) әртүрлі графикалық материалдармен жұмыс істеу тәсілдері;
      4) суреттің өнердегі рөлі: негізгі және қосалқы;
      5) петроглифтер;
      6) ағаштарды, құстарды, аңдарды бейнелеу: ортақ және өзіндік сипаттары.
      7) сурет салу материалдары және техникасы: қарындаш, қалам, фломастер, көмір, пастель, борлар және т.б.;
      8) «Күзгі натюрморт», «Алғашқы қар», «Түнгі пейзаж», «Арман қала» атты тақырыптарға сурет салу;
      9) суретші-графиктер В.Антощенко-Оленевтің, Е.Сидоркиннің, С.Романовтың, М.Қисамединовтың және әлемнің танымал суретші-графиктерінің туындыларымен танысу.
      25. Кескіндеме (8 сағат):
      1) өнердің алуан түрлеріндегі көркем бейненің ерекшеліктері;
      2) портрет, пейзаж, натюрморт, тұрмыстық, тарихи, анималистикалық жанрлар;
      3) өнер туындысындағы сюжет және мазмұн;
      4) түстік байланыстар, картина реңкі, түстің қарбаластығы мен қанықтығы, жарық пен түс, бояудың сипаты, түс спектрі, қарама-қарсылық (қарама-қарсы түстер), эмоциялық бейнелеу мен бейненің мәнерлілігіндегі ақ және қара бояулардың рөлі, түстің эмоциялық мүмкіндіктері;
      5) түстің көмегімен кейіпкердің мінез-құлқын, оның эмоциялық жай-күйін көрсету;
      6) түс – кескіндеу тілінің негізі, түстердің ашық және қою реңктері, түс пен көлеңке, қоңыр түске түскен ақ дақ, рефлекс;
      7) кескіндемедегі табиғат пен адам бейнелері;
      8) пастозды кескіндеме, композициялық орталық, қозғалыс;
      9) «Гүлдер, көкөністер мен жемістер», «Жаңбыр астында», «Менің бөлмем», «Қазақстанның сәулет өнері» атты тақырыптарға сурет салу;
      10) кескіндеу материалдары: акварель және гуашь, палитра;
      11) әртүрлі тақырыптарға композициялар салу (натюрморт, пейзаж, портрет және т.б.);
      12) қазіргі қазақстандық суретші-кескіндемешілердің туындыларымен танысу.
      26. Композиция (6 сағат):
      1) сюжет таңдау, композиция ойын қалыптастыру;
      2) композицияның түстік шешімін орындау, композициядағы түстің қарбаластығы мен қанықтығы;
      3) кітаптардағы суреттер композициясын әзірлеу;
      4) сәулет пен дизайндегі көркем және функционалдық тұтастық.
      27.Сәндік-қолданбалы өнер (4 сағат):
      1) қазіргі замандағы сәндік өнер туралы қысқаша мәліметтер;
      2)) қазіргі стильдер, батик, батиктің шығу тарихы және түрлері (салқын, түйіншекті, ыстық, шибори);
      3) композициялық ою-өрнек, қазіргі замандағы сәндік өнер ерекшелігі, жапсыру;
      4) қазақтың ұлттық киім үлгілері;
      5) әлем халықтарының сәндік-қолданбалы өнері (мысалы, дымков ойыншығы), әртүрлі елдер мен халықтардың дәстүрлі көркем қолөнер бұйымдары;
      6) сәндік өнер, дәстүрлі технология, символ, стильдеу, контур, пропорциялар, ою-өрнек түрлері мен құрылымы, раппорт, әртүрлі халықтардың ою-өрнектеріндегі солярлық белгілер, табиғи пішіндерді стильдеу;
      7) Қазақстанның және басқа елдердің халық шеберлерінің туындыларымен танысу.
      28. Мүсін (4 сағат):
      1) қазіргі замандағы мүсін өнері туралы қысқаша мәліметтер: горельеф, барельеф, мемориал;
      2) көлем – мүсіндеу тілінің негізі, мүсіндеудің негізгі тақырыптары, жұмырлы мүсін (ұсақ пластика);
      3) композицияның тұтастығы, типтендіру, қозғалыстағы аңдардың мүсіндерін жасау техникасы;
      4) мәнерлі бейне жасау үшін пластикалық мүсіндеу материалдарымен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері (ермексаз, сазбалшық – илеу, көлемін жинастыру, пішінді созу және құрастыру);
      5) суретші-мүсіншілер Н. Журавлевтің, Е. Мергеновтың, Х. Наурызбаевтың, М. Әйнековтың, Т. Досмағамбетовтың және әлемнің атақты суретші-мүсіншілерінің туындыларымен танысу.
      29. Көркемдік құрастыру, дизайн және сәулет (4 сағат):
      1) архитектуралық бейне, сәулет – ғасырлар шежіресі;
      2) дизайн түрлері, өнеркісіптік дизайн, сән индустриясы, архитектуралық және ландшафтты дизайн;
      3) жобалау мәдениеті.

5. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      30. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттік нәтижелерімен бағаланады.
      31. Пәндік нәтижелері екі аспектімен айқындалған: білуі тиіс және меңгеруі тиіс.
      32. 5-сыныптың оқушылары:
      1) бейнелеу өнерінің адам мен қоғам өміріндегі орны мен мәні туралы;
      2) бейнелеу өнерінің барлық кезеңдерде өмір сүргені туралы, әртүрлі дәуірлердегі өнердің бейнелі тілдерінің көптүрлілігі және әлемді тану ерекшеліктері туралы түсінігін;
      3) бейнелеу өнерінің негізгі түрлері мен жанрлары, өнер тарихында портреттің, пейзаждың және натюрморттың негізгі даму кезеңдері туралы;
      4) бейнелеу өнеріндегі көркем мәнерлеудің негізгі құралдары (сызық, дақ, рең, түс, пішін, перспектива), бейнені ырғақты ұйымдастыру ерекшеліктерін;
      5) әртүрлі көркемдік материалдар, көркемдік техникалар және олардың көркем бейне жасаудағы мәнін;
      6) cәндік-қолданбалы өнердің бейнелі тілінің бастаулары мен ерекшелігін;
      7) Қазақстанның бірнеше халықтық көркем қолөнерін білуі тиіс.
      33. 5-сыныптың оқушылары:
      1) нақты материалмен жазық немесе көлемді сәндік композициялар жасау процесінде фактураны, түсті, пішінді, көлемді, кеңістікті мәнерлі пайдаланудың практикалық дағдыларын;
      2) әлемдік және қазақстандық өнердегі портрет, пейзаж және натюрморт жанрларындағы көрнекті суретшілер мен өнер туындыларының аттарын;
      3) бояуларды (гуашь және акварель), бірнеше графикалық материалдарды (қарындаш, көмір) қолдану, мүсін жасау дағдыларын меңгеру, коллаж техникасын;
      4) заттың конструктивтік пішінін көру, зат және заттар тобын жазық және көлемді бейнелеу дағдыларын меңгеру; адам басының жалпы құрылу ережелерін білу; желілік және әуе перспективасының бастапқы ережелерін;
      5) натурадан, елестету және есте сақтау бойынша бейнелеу кезінде жарықтандыру пропорцияларын, сипатын, түстік байланыстарды мәнерлеу құралдары ретінде көру және қолдануын;
      6) әртүрлі халықтар мен кезеңдердің (мысалы, Ежелгі Египет, Ежелгі Греция, Қытай) сәндік өнерін стилистикалық ерекшеліктеріне қарай ажыратуды;
      7) сәндік-қолданбалы өнер туындыларындағы (халықтық, классикалық, қазіргі замандағы) конструктивтік, сәндік, бейнелеу элементтерін анықтау, сондай-ақ материалдың, пішін мен декордың тұтастығын көруін;
      8) бірыңғай стилистикамен біріктірілген заттай ортаның көркемдік-сәндік нысандарын (тұрмыс заттары, жиһаз, киім) жасауды;
      9) әртүрлі материалдармен натурадан, есте сақтау және елестету арқылы шығармашылық композициялық жұмыстар жасауды;
      10) өнер туындыларын белсенді қабылдау және өз түйсігінің әртүрлі деңгейлерін дәлелді түрде талдау, бейнелеу метафораларын түсіну және өнер туындысына тән әлемнің тұтас картинасын көруді меңгеруі тиіс.
      34. 6-сыныптың оқушылары:
      1) бейнелеу өнеріндегі жанрлық жүйе туралы және өнердің дамуын талдау және әлем танымын өзгерту, оны бейнелеу тәсілдерін түсіну үшін оның мәнін;
      2) бейнелеу өнеріндегі тақырыптық картинаның рөлі мен тарихы және оның жанрлық түрлері (тұрмыстық және тарихи жанр, өнердегі мифологиялық тақырыптар) туралы;
      3) туындының тұтастығы мен бейнелік құрылымы ретіндегі композиция туралы, туындының композициялық құрылымы, пішіннің рөлі, туынды көлемінің мәнерлілік мәні, тұтас және бөлшектің ара қатынасы, әрбір фрагменттің мәні және оның метафоралық мағынасы туралы;
      4) ірі тарихи оқиғалардың құрметіне ескерткіштер жасаудағы өнердің рөлі, суретші жасаған бейненің тарих оқиғаларын түсінуге тигізер әсері туралы;
      5) бейнелеу өнерінің барлық жанрларындағы шынайы өмірдің поэтикалық (метафоралық) іске асырылуы, картинадағы сюжет пен мазмұнның айырмашылығы туралы; кескіндемеде, графика мен мүсіндеу өнеріндегі құрастыру, бейнелеу және сәндік бастамалардың рөлі туралы; көркемдік сурет рөлін;
      6) өнерде стильдер мен бағыттардың болуы және суретшінің шығармашылық даралығының рөлі туралы;
      7) 20 ғасырдағы Қазақстан және әлемдік бейнелеу өнерінің күрделі, қарама-қайшылықты және көркем оқиғаларға қанық жолы туралы;
      8) сәулет және дизайннің негізгі даму және тарихи кезеңдері, қазіргі конструктивті өнер үрдістерін білуі тиіс.
      35. 6-сыныптың оқушылары:
      1) суретшінің картинамен жұмыс істеу процесін, жұмыстың әрбір кезеңінің мәнін, эскиздер мен этюдтердің рөлін;
      2) суретшілер шығармашылығында ашылатын күнделікті өмірдің поэтикалық әсемдігін сезіну; адам өмірінің әрбір сәтінің маңыздылығын көрсетуде, адамның өз болмысы мен әлемнің сұлулығын түсінуі мен сезінуіндегі өнердің рөлін түсінуді;
      3) натурадан және көзге елестету арқылы адам мүсініндегі тепе-теңдіктер мен қозғалыстарды көрсете білудің бастапқы дағдыларын қолдануды;
      4) жас ерекшелігіне қарай қолжетімді деңгейде кескіндеу, графика және жапсыру материалдарын;
      5) шынайы өмірді қабылдауда жітілік пен белсенділік қалыптастыратын қоршаған күнделікті өмірді байқағыштық, бейнелі көру дағдыларын қолдануды;
      6) көркемдік-танымдық материал жинағын шамалайтын тақырыптық композициялар құрудағы шығармашылық тәжірибені қолдану, таңдап алынған тақырып бойынша авторлық көзқарас қалыптастыру және оны көрсете білу тәсілдерін іздеуді;
      7) нақты материалмен (батик және т.б.) жұмыс істеу дағдыларын қолдануды;
      8) сәулет және дизайн туындыларын талдау; конструктивтік өнерлердің әсем өнерлер қатарындағы орнын, олардың ортақ бастамалары мен ерекшелігін;
      9) конструктивтік өнер түрлерінің бейнелеу тілінің ерекшеліктерін, функционалдық және көркем-бейнелік бастамалардың тұтастығы мен олардың әлеуметтік рөлін;
      10) көлемдік-кеңістік композицияларын құрастыру, сәулет-дизайндік нысандарды (графикада және көлемде) үлгілеуді;
      11) өз шығармашылығында конструктивтік өнерлердегі көркемдік-өндірістік процестің негізгі кезеңдерін үлгілеуді;
      12) нақты ғимараттар мен заттай ортаны салу және жобалауда натурамен жұмыс істеу, есте сақтау және көзге елестету арқылы салуды;
      13) бұл ретте жаппай, көлемді және тереңдік-кеңістік композициясын іске асыра отырып, негізгі көлемдік-кеңістік нысандарын құрастыру; макеттік және графикалық композицияларда сызықтар, түс, көлемдер ырғағын, тектоника және фактура статикасы мен динамикасын қолдануды;
      14) дизайнде және сәулетте пішін жасау, көлемдерді пайдалану (қағаздан, картоннан, ермексаздан жасалған макеттер) дағдыларын қолдануды;
      15) натурадан және елестету арқылы графикалық материалдардың көмегімен архитектуралық бейнелер жасауды меңгеруі тиіс.
      36. Тұлғалық нәтижелер, оқушылар:
      1) Қазақстанның азаматтық теңдестік негіздерін қалыптастыру, өз Отаны үшін мақтаныш сезімдерін;
      2) әлемге оның табиғатпен, халықтармен, мәдениеттермен табиғи тұтастығы мен алуан түрлілігінде әлеуметтік бағдарланған көзқарасын;
      3) басқа халықтардың тарихы мен мәдениетіне құрметпен қарауын;
      4) эстетикалық қажеттіліктерін, құндылықтары мен сезімдерін;
      5) этикалық сезімдерін, эмоциялық-адамгершілік қайырымдылығын айқындауы тиіс.
      37. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер, оқушылар:
      1) көркемдік іс-әрекеттің алуан түрлеріндегі (сурет, кескіндеме, мүсін, сәндік-қолданбалы қызмет, көркем құрастыру) қарапайым практикалық шеберліктер мен дағдыларды;
      2) шығармашылық жұмыс және басқа да практикалық іс-әрекет түрлерін орындау кезінде алынған білімдерін;
      3) практикалық тапсырмаларды шешудің аса тиімді тәсілдерін өз бетінше және саналы түрде таңдау шеберлігін;
      4) практикалық тапсырмаларды орындаудың дұрыстығын бағалау, талдау, жіктеу және әртүрлі тәсілдермен алынған ақпаратты саналы түрде пайдалану шеберлігін;
      5) жеке және топпен жұмыс істеу, әртүрлі көзқарастар мен мүдделерді ескере отырып ортақ шешім табу және дауларды шешу шеберлігін;
      6) қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
46-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін
«Технология» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәннің оқыту бағыты оқушыларды материалдық құндылықтардың заманауи өндірісінің негізгі технологиялық үрдістерімен таныстыруға, кейінгі кәсіптік білім алуға және еңбек етуге қажетті дайындықтарын қамтамасыздандыруға негізделген.
      3. Бағдарламаның мазмұны оқушының жеке тұлғасы, отбасы және қоғамның қажеттіліктерін, қазіргі заманғы педагогикалық ғылымының жетістіктерін ескере отырып белгіленген.
      4. Бағдарлама мазмұнының материалдарын меңгеру үшін келесі білім беру бағытын қараттырып.
      1) қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау;
      2) ауыл шаруашылық өндірісінің техникасы мен технологиясы;
      3) ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы;
      4) металды қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы;
      5) сәндік-қолданбалы өнер элементтерін қолдана отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы;
      6) электротехника және электроника негіздері;
      7) шығармашылық жобалау іс-әрекеті;
      8) қазіргі заманғы өндіріс, техникалық және кәсіптік білім алу материалдарын оқытуды көздейді.
      5. Оқу курсының мақсаты – техника мен технология саласында оқушылардың заманауи өндірісінде алған білімі жүйесінің нәтижелігіне бағытталған функционалдық сауаттылығын қамсыздандыру, сонымен қатар, технологиялық ойлау қабілетін, болмысқа деген шығармашылық көзқарасын дамыту болып табылады.
      6. Оқыту міндеттері:
      1) техника, технология және заманауи өндіріс негіздерінен жүйеленген білімді қалыптастыру;
      2) құрылымдық материалдарды өңдеу технологиясы, жобалау іс-әрекеттерін іске асыру бойынша жалпы еңбектік, жалпы өндірістік және арнайы икемділіктер мен дағдыларын қалыптастыру;
      3) технологиялық ойлау қабілетін және еңбекке деген шығармашылық көзқарасын дамыту;
      4) оқып жүрген технологиялармен байланысты мамандықтар әлемі, еңбек нарығындағы олардың талап етілуі туралы түсініктерін қалыптастыру, өзінің өмірлік және кәсіби жоспарларын саналы түрде анықтауына ықпал ету;
      5) еңбек ету және кәсіби іс-әрекеті үрдісінде эстетикалық, адамгершілік, экономикалық, экологиялық, дене және құқықтық тәрбие беру;
      6) оқушылардың Қазақстан халықтарының ұлттық мәдениетіне, салт-дәстүрлеріне деген құрмет көзқарасын қалыптастыру.
      7. Оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс жүзеге асырылады:
      1) «Қазақ тілімен», «Орыс тілімен»: технологиялық терминдерді меңгеру арқылы сөздік қорларын байыту, технологиялық терминдерді меңгеру, оқулықтағы мәтінмен жұмыс істеу барысында ауызша және жазбаша тіл байлығын дамыту;
      2) «Қазақстан тарихымен»: қазақ халқының мәдениетімен (салт-дәстүрлерімен, жол-жоралғыларымен және сәндік қолданбалы өнерімен) танысу;
      3) «Математикамен»: технологиялық карта құрастыру кезінде әртүрлі математикалық өлшеулер мен есептеулерді пайдалану, бұйымдарды құрастыру кезінде математикалық формулаларды пайдалануда;
      4) «Геометриямен»: кеңістіктік фигуралардың көлемі: тік бұрышты параллелепипед және тік призма, пирамида, цилиндр, конус және шар; кеңістіктік фигуралардың симметриялығы туралы;
      5) «Физикамен»: еріксіз қозғалыс; кинематика туралы негізгі түсінік, механикалық жұмыс, кинетикалық энергия және потенциальды энергия;
      6) «Химиямен»: азық-түліктерді сақтау үшін консерванттардың химиялық құрамы туралы білімін қалыптастыру;
      7) «География»: әлемнің табиғи ресурстары, ғылыми-техникалық революция, экономика салаларының орналасу сипаттамасы және географиясы;
      8) «Информатикамен»: компьютерлік графика, жеке жобаларды және практикалық жұмыстарды, сызбалар, үлгі, кесте, сурет, эскиздерді орындау кезінде ақпараттық технологияларды қолдануда;
      9) «Денешынықтырумен»: қол жұмыстарына арналған құралдармен әр түрлі жұмыс жасау кезінде қол мен аяқтың бұлшық еттерін нығайтуда.
      8. Пәннің сағат саны аптасына типтік оқу жоспарына сәйкестендірілген оқу жылында 34 сағат, аптасына 1 сағат:
      1) 5 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      2) 6 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      3) 7 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      4) 8 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      5) 9 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
      9. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды оқуыту барысындағы нәтижелері, оқушылардың үлгерімдерін бағалауын, орта білімді сыныпты аяқтайтын әр оқушының міндетті түрде меңгеруі тиіс білім мазмұнын көрсетеді.
      10. Оқушылардың дайындық деңгейі үш түрлі аспекті ескеріле отырып: пәндік, тұлғалық, жүйелі іс-әрекет нәтижелеріне қарай бағаланады.

2. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
(Технология, ер балаларға арналған)

      11. Қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, мектеп шеберханасындағы тәртіптің жалпы ережелері және еңбектің жеке гигиенасы, шеберхананың жабдықталуы және ағашты қолмен өңдеу кезінде еңбек қауіпсіздігінің ережелері.
      12. Ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы – 2 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, топырақтану негіздері, топырақтың негізгі түрлерінің сипаттамасы, топырақты өңдеу, топырақ өңдеу техникасы, тыңайтқыштар, егіс айналымы, мелиорациялау;
      2) сәндік гүл дақылдарын өсіру технологиялары;
      3) практикалық жұмыстар: жер учаскесіндегі күзгі жұмыстар көкөніс және сәндік гүлді өсімдіктер;
      4) көкөніс және сәндік гүлді өсімдіктерді өсіру тәсілдері;
      5) еңбек нұсқаларының түрлері: сәндік гүл өсімдіктері.
      13. Ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, ағаш шебері верстагының мақсаттары мен құрылысы, құрылымдық материал ретіндегі ағаш туралы жалпы мәліметтер, ағаштың сипаты мен құрылымы, ағаш өңдеу өндірісіндегі мамандықтар, графикалық құжат, ағаштан бұйым жасап шығару, белгі қою, аралау, сүргілеу, бұрғылау әдістерін пайдалана отырып ағашты қолмен өңдеу;
      2) ағашты қолмен өңдеу, егеу, сүргілеу;
      3) бұрандалы шеге және желімді қолдана отырып бұйымдарды бір-біріне қосу және жинау;
      4) өнімді әшекейлеп өңдеу;
      5) практикалық жұмыс: ағашты өңдеу, ағаш бетіне белгі жасап ою өрнек оймасын орындау;
      6) қарапайым ою өрнек түрлерін графикалық түрде орындау, мысалы төртбұрыш, үшбұрыш, ромб;
      7) еңбек нұсқаларының түрлері: қарапайым ою өрнек жолақтары, тазалау, бояу.
      14. Металды қолмен және механикалық түрде өңдеу – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, металдар туралы негізгі мәліметтер, қара және түсті металдар мен олардың қорытпалары, металдар қасиеттері, темір ұста верстагінің құрылысы мен міндеті;
      2) сым мен жұқа табақты металдардан жасалған бұйымдардың графикалық бейнесі;
      3) сым мен жұқа табақты металды түзету және майыстыру, сызба және қалыптар бойынша жұқа табақты металға белгі қою, жұқа табақты металды кесу;
      4) сым мен жұқа табақты металдан жасалатын бұйымның құрылымын жасап, оны дайындап шығару;
      5) практикалық жұмыстар: жұмыс орнымен танысу, металды қолмен өңдеуге арналған құралдар мен жабдықтар. Сым және жұқа табақты құрастыру және өнімді өңдеу.
      6) еңбек нұсқаларының түрлері: тізбек, бас қатырғыш, поялникке арналған тіреуіш және балалар киім ілгіші, сәнді шырақ қойғыш.
      15. Сәндік-қолданбалы өнері элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы – 6 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерінің дәстүрлі түрлері, ағашты көркем өңдеу, көркем аралау;
      2) ағашты көркем ою, дайын бұйымды бояулармен және лакпен өңдеу, теріні өңдеу, металды көркем өңдеудің түрлері;
      3) ажарлау және лактау әдістерімен бұйымды өңдеу;
      4) практикалық жұмыстар: металдарды көркем өңдеу технологияларын пайдалана отырып, сәндік-қолданбалы бұйымдар жасап шығару;
      5) еңбек нысандарының түрлері: жазықтықтағы ойыншықтар, асүй жабдықтары, сәндік-қолданбалы бұйымдар.
      16. Электротехника және электроника негіздері – 3 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, тоқ көздері, электр қуатының өткізгіштері, өткізгіштер мен оқшаулағыштар туралы түсінік, өткізгіштерге пайдаланатын материалдар;
      2) электр тізбегі және оның элементтері, электр схемаларындағы шартты графикалық белгілер, тармақталған және тармақталмаған тізбектің электр схемасы, электротехникалық арматура, тұрмыстық шамдар;
      3) электр қауіпсіздігінің ережелері, электротехникалық материалдармен жұмыс істеу, электр тізбегін құрастыру;
      4) практикалық жұмыстар: қарапайым электр схемасын оқу, сымдарды оқшаулау және ұшын жасау әдістері, гальваникалық тоқ көзі бар конструктор бөлшектерінен электр тізбегін құрастыру, құрастырудың әр-түрлі әдістерін қолдануда тізбектің жұмыс істеуін тексеру;
      5) еңбек нысандарының түрлері: төмен вольттік жарық беруші және дабыл қаққыш құрылғыларының моделдері.
      17. Үй мәдениеті, тұрмыстағы жөндеу жұмыстары – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, киім мен аяқ киімді күтуге арналған қазіргі заманғы құралдарын таңдау және қолдану, киім мен жиһаз қаптауышынан дақтарды кетіру әдістері, киім мен аяқ киімді ұзақ мезгіл сақтау технологияларын таңдау;
      2) практикалық жұмыстар: жиһазға, аяқ киімге ұсақ жөндеу жұмыстарын жасау, киім мен жиһаз қаптауышынан дақтарды кетіру;
      3) еңбек нысандарының түрлері: жиһаз, киім, аяқ киім.
      18. Шығармашылық жобалау іс-әрекеті – 5 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер;
      2) жобалау технологиясының негіздері;
      3) жобалау әдісінің жоспары және ұйымдастыру кезеңдері;
      4) балаларға арналған ағаш күрегін жасау жобасы.

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      19. Қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, мектеп шеберханасындағы тәртіптің жалпы ережелері және еңбектің жеке гигиенасы, шеберхананың жабдықталуы және ағашты қолмен өңдеу кезінде еңбек қауіпсіздігінің ережелері.
      20. Ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы – 2 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, өсімдік шаруашылығы туралы түсінік. Өсімдік шаруашылығының негізгі бағыттары: егін шаруашылығы, көкөніс шаруашылығы, жеміс шаруашылығы, сәндік бау-бақша шаруашылығы мен гүл шаруашылығы;
      2) жеміс-көкөніс дақылдарын өсіру технологиясы, көкөніс шаруашылығындағы күзгі жұмыстары, жеміс-жидек дақылдарын вегетативтік әдіспен көбейту;
      3) практикалық жұмыстар: көкөніс шаруашылығындағы күзгі жұмыстары, жемістердің піскенін анықтау, өнімді жинау, оған есеп жүргізу және жеміс-көкөніс дақылдарын сақтау, тұқымдықтарды іріктеп алып, оларды сақтау, көкөніс дақылдарына арналған жеріне күзгі өңдеу жұмыстарын жүргізу, көкөніс дақылдарын зиянды жәндіктерден қорғау;
      4) еңбек нысандарының түрлері: сәбіз, ақжелкен, асхана қызылшасы, қияр тұқымдары.
      21. Ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, жұмыс орнының жабдықталуы және ұйымдастырылуы, ағашты дайындау, ағаштың қасиеттері, құрылымы және кемшілігі, кесілген ағаш дайындамаларын алу және оларды қолдану;
      2) жасанды ағаш материалдары, ағашты қолмен өңдеуге арналған саймандар;
      3) призма қалпындағы бұйымның сызбасы;
      4) құрылымдау және модельдеу, цилиндр қалпындағы бұйымдардың графикалық бейнесі, қол сайманымен цилиндр тәрізді бұйымдар жасау;
      5) практикалық жұмыстар: ағаш бұйымын құрылымдау, бұйымның бір бөлшегінен технологиялық картасын құру, ағашты аралау, сүргілеу және бұрғылау әдістерімен өңдеу, технологиялық карта бойынша бұйым жасап шығару;
      6) еңбек нысандарының түрлері: ағаш шеберінің саймандарына арналған тұтқалар, түю аспабы, швабра, стусло, планшет, дидактикалық материалдарға арналған жәшік.
      22. Металды қолмен және механикалық түрде өңдеу – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, металдардың табиғи және механикалық қасиеттері;
      2) металдар мен олардың қорытпалары, сорттық прокат, сорттық прокатты алу және қолдану, белгі қою саймандары;
      3) сорттық прокаттың графикалық бейнелеуі және дайындамаларға белгі қою;
      4) темір ұста қол арасымен дайындамаларды кесу, жазық беттерді егеу, қозғалыс беріліс механизмі, машина және оның негізгі бөлшектері, бұрғылау станогінің құрылысы және онымен жұмыс істеу, металл дайындамаларын бұрғылау;
      5) практикалық жұмыстар: сорттық прокат үлгілерінің эскиздерін және сызбаларын орындау: алты қырлы, бұрыштық металл бұйымдарының, жұмыр болат шыбықтың және швеллердің. Металды кесу, егеу, бұрғылау әдістерін қолдануды қажет ететін сорттық прокаттан жасалатын бұйымдарды технологиялық карта және сызбасы бойынша дайындау. Пішінді бұрыштық металл бұйымынан тойтармаларға арналған тетіктерді жасау, тойтарма қосылыстарын қолдану арқылы қаңылтырдан қалақ жасау, бұрғылау станогінің құрылысымен танысып, онымен жұмыс істеу, сәндік-қолданбалы элементтерін қолдануымен тұрмыстық міндеті бар заттарды жасап шығару;
      6) еңбек нысандарының түрлері: тойтармаларға арналған тетіктер, қалақ, бұрыштық металл бұйымы, шаруашылық-тұрмыстық міндеті бар заттар.
      23. Сәндік-қолданбалы өнер элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы – 6 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, қазақтардың және Қазақстан Республикасындағы басқа ұлт халықтарының қолданбалы өнері;
      2) ағашты ою түрлері;
      3) ағашты ою әдістері мен техникасы, ағаш оюын қолданып бұйымдарды әшекейлеу;
      4) металды көркем өңдеу, қаңылтырды бедерлеу, шекіме, тері өңдеу және теріден бұйым жасаудың халықтық әдістері, балшықтан көркем сомдау, өру;
      5) практикалық жұмыстар: ағаш бетіне геометриялық оюды орындау, бедерлі және пішінді шекіме элементтерін орындау, теріден кәдесый бұйымдарын жасау, сәндік себет өру;
      6) еңбек нысандарының түрлері: ойыншықтар, кәдесыйлар, тұрмыстық бұйымдар.
      24. Электротехника және электроника негіздері – 3 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер. Негізгі электр мөлшерлерін өлшеуге арналған құралдар: тоқты (I), кернеуді (U), кедергіні (R). Амперметр, вольтметр, омметр, мегомметр, байқау және құрама құралдарының құрылысы. Сол құралдарды пайдалану ережелері, схемалардағы белгілер, электромагниттер және оларды қолдану, электромагнитті жасау;
      2) электрқозғалтқыштардың құрылымы, міндеттері, жұмыс істеу және құрылу принциптері, техника мен тұрмыс жағдайларында электрқозғалтқыштарын пайдалану;
      3) электрмонтаждау жұмыстарын жүргізу барысында электр қауіпсіздігін сақтау ережелері;
      4) практикалық жұмыстар: тізбектегі амперметр, вольтметр, конденсатор мен резисторларды жалғау әдістері. Тоқтың, кернеудің, кедергінің қуатын анықтау;
      5) еңбек нысандарының түрлері: электрқоңырауды, электромагнитті жасау.
      25. Үй мәдениеті, тұрмыстағы жөндеу жұмыстары – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, тұрғын бөлмелердің интерьері, интерьердегі заманауи стилдер, бөлмедегі жиһаз бен жабдықтарды тиімді орналастыру, бөлмелерді функционалды аймақтарға бөлу, тұрғын үйдің жарығы;
      2) практикалық жұмыстар: тұрғын бөлмелердің ішкі көрініс элементтерінің эскизін орындау;
      3) еңбек нысандарының түрлері: ішкікөрініс эскиздері, сәндік-қолданбалы мақсатындағы бұйымдар.
      26. Шығармашылық жобалау іс-әрекеті – 5 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер;
      2) шығармашылық жобалау іс-әрекетінің талаптары мен негізгі кезеңдері;
      3) өзіндік жобалау іс-әрекетін жасау.

4. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      27. Қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, ағаш пен металды қолмен және механикалық түрде өңдеу кезіндегі қауіпсіздік техникасын сақтауға байланысты жалпы талаптар.
      28. Ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы – 2 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, өсімдік шаруашылығының технологиясы;
      2) жеміс-көкөніс дақылдарын өсірудің қарқынды технологиясы, өсімдіктерді көшет әдісімен және қорғалған топырақта өсіру технологиялары;
      3) практикалық жұмыстар: көкөніс шаруашылығындағы көктемгі-жазғы жұмыстары, өсімдіктерді көшет әдісімен өсіру технологиясы, тұқымдықтарды отырғызу, мәдени өсімдіктерді арамшөптен қорғау;
      4) еңбек нысандарының түрлері: картоп, қызылша, сәбіз, орамжапырақ және сәндік гүлдер дақылдары.
      29. Ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, ағаштың табиғи және механикалық қасиеттері, ағаштан жасалған бұйымдар және олардың графикалық бейнесі, бұйымдарды құрылымдау, технологиялық іс-қағаздары, ағашты біріктірудің негізгі түрлері;
      2) жай шегемен, бұрама шегемен және желіммен біріктіру;
      3) топтастыру, тұтастыру, бұрыштық біріктірулер, кертік біріктірулер, шканттар мен нагельдер арқылы біріктіру, қазіргі заманғы технологиялық машиналар, ағашқа арналған токарь станогінің құрылысы, токарь станогінде жұмыс қауіпсіздігінің ережелерін сақтау және жұмысты ұйымдастыру;
      4) практикалық жұмыстар: ағаштың қарапайым біріктіру әдістері бар бұйымдарды технологиялық карта бойынша жасау, конус пішініндегі және фасонды бұйымдардың сыртқы бетін жону;
      5) еңбек нысандарының түрлері: орындық. ағаш балта, оқтау, картоп жаншу аспабы, қашау тұтқасы.
      30. Металлды қолмен және механикалық түрде өңдеу – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, металлдар мен қорытпалары туралы жалпы мәліметтер;
      2) болаттың түрлері, қасиеттері және оның қолданылуы. Металл бұйымдары және олардың графикалық бейнесі, металды қысқышта және тақтада шабу, қисық сызықты беттерді егеу, ажырайтын және ажырамайтын біріктірулер, бұрандалы біріктірулер, сыртқы және ішкі бұранда ою, өнеркәсіп орындарында металл өңдеу, металл кесу станоктары туралы жалпы мәліметтер;
      3) практикалық жұмыста: табақ металдан оны кесу, егеу, бұрғылау әдістерін қолдануды қажет ететін бұйымдарды жасап шығару. Цилиндр қалпындағы бөлшектің сызбасын оқу: материалын анықтау, сонымен бірге, бөлшектің, оның құрылымдау элементтерінің көлемін анықтау. Сыртқы және ішкі бұранда ою операцияларынан тұратын металл бұйымдарын жасау;
      4) еңбек нысандарының түрлері: жиһазға арналған ілмектер, есік тұтқасының құлағы, сомын-құлақты бұранда, струбцина, металлды көркем-өңдеу технологияларын қолданып жасалған сәндік-қолданбалы мақсатындағы бұйымдар.
      31. Сәндік-қолданбалы өнері элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы – 6 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнері, ою-өрнек түрлері;
      2) ою-өрнектің қолданылуы;
      3) ағашты көркем өңдеу, ағашқа күйдіріп өрнек салу;
      4) жұқа өрнекті аралау әдісімен ою, жақша тәрізді ойық ою, металды көркем өңдеу, филигрань, теріні өңдеу және одан бұйым жасау;
      5) практикалық жұмыстар: материалдарды көркем өңдеудің, оларды сәндік безендірілуінің бір бағыты бойынша бұйымдардың эскизін дайындау және оны жасап шығару;
      6) еңбек нысандарының түрлері: ою элементтерін қолдану арқылы жасалған ойыншықтар, ас үйлік аспаптар, ішкі-көрініс бұйымдары.
      32. Электротехника және электроника негіздері – 3 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, тұрмыстық электр құралдарының жұмысы туралы жалпы мәліметтер, тұрмыстық электр қуаты қабылдағыштарын іске қосу;
      2) тұрмыстық электр құралдарына қарапайым жөндеу жүргізу, дәнекерлеуді қолдана отырып электромонтаждық жұмыстарды жүргізу. Сымдардың, дәнекерлердің, флюстардың түрлері. Электромонтаж жұмыстарына арналған саймандар, электр тоғынан зақымданудан сақталу, автоматты түрде бақылау және реттеу туралы түсінік, автоматтандырылған құрылғылардың түрлері мен міндеті, тұрмыстық электротехникалық құрылғыларындағы автоматика элементтері, автоматика құрылғыларының қарапайым схемалары;
      3) практикалық жұмыстар: радиоэлементтердің сыртқа шығарылған өткізгіштерін тазалау және оларды қалайылау, сымдарды монтаждық күлтеге дәнекерлеу, дәнекерлеуді қолдана отырып электромонтаждық жұмыстарды жасау, автоматика құрылғыларының қарапайым схемаларын құрастыру;
      4) еңбек нысандарының түрлері: бұрылу жол көрсеткіші, бағдаршам.
      33. Үй мәдениеті. Тұрмыстағы жөндеу жұмыстары – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, тұрғын жайдың экологиясы туралы түсінік, үйдің микроклиматын бағалау және реттеу. Температура тәртібін, ылғалдықты және ауа ортасының қалпын сақтап отыратын заманауи құралдары. Тұрмыстық техниканы қолдану ережелері;
      2) практикалық жұмыстар: жарықтандыру құралдарын орналастыру жоспарын дайындау, жарнама арқылы тұрмыстық техникасын таңдау;
      3) еңбек нысандарының түрлері: тауар мен қызмет жайлы жарнамалық анықтамалар, тұрмыстық техника үлгілері. Су, жылу, электр қуаты мөлшерлерін есептеу құралдары, су тазалау құрылғылары.
      34. Шығармашылық жобалау іс-әрекеті. – 5 сағат:
      1) шығармашылық жобаларын орындау ерекшелектері;
      2) ағаштан балалар орындығын жасауға арналған өзіндік шығармашылық жобасын орындау.

5. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      35. Қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, ағаш пен металды қолмен және механикалық түрде өңдеу кезіндегі қауіпсіздік техникасын сақтауға байланысты жалпы талаптар.
      36. Ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы – 2 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, ғылымның ауыл шаруашылығының дамуына әсері. Зиянкестер мен ауруларға қарсы өсімдіктерді қорғау үшін улы емес құралдарын, органикалық және минералды тыңайтқыштарын қолдану;
      2) дәнді дақылдарды өсірудің қарқынды технологиясы, өнім жинау тәсілдері;
      3) практикалық жұмыстар: оқу-тәжірибе учаскесіндегі күздік жұмыстар, күздік дақылдарды егуге арналған жерді өңдеу, жеміс ағаштары мен жидек бұталарын күту, жидек бұталарының кесіндісін жасау, оқу-тәжірибе учаскесінде өсімдіктерді зиянкестер мен ауруларға қарсы қорғау;
      4) еңбек нысандарының түрлері: жеміс ағаштары мен жидек бұталары.
      37. Ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы – 8 сағат:
      1) Негізгі теориялық мәліметтер, ағаштан бұйым жасауға арналған конструкторлық және технологиялық құжаттама, конус тәрізді беті бар бөлшектің графикалық бейнесі, ағаш өңдеуге арналған қазіргі заманғы технологиялық машиналары;
      2) ағашты механикалық түрде өңдеу барысында қауіпсіздік техникасын сақтау ережелері, ішкі беттерін жону. Қол араны, қашауды, сүргінің пышағын қайрау;
      3) ағаш өнімі элементтерін біріктіру. «Қарлығаштың құйрығы» атты кертік біріктіруін орындау;
      4) практикалық жұмыстар: ағашқа арналған токарь станогінде бұйымның ішкі беттерін жону, ағаш ұстасы саймандарының кесетін бөліктерін қайрау әдістерін меңгеру. «Қарлығаштың құйрығы» атты ағашты біріктіру әдісін қолдана отырып бұйым жасау;
      5) еңбек нысандарының түрлері: тұз сауыт, сәндік тәрелке, қобдиша, қорап, шаруашылық-тұрмыстық мақсатындағы бұйымдар, ас үйлік аспаптар.
      38. Металды қолмен және механикалық түрде өңдеу– 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, құрылымдау материалдардың жіктелуі, металлдардың түрлері және негізгі қасиеттері;
      2) металдарды өңдеу, болатты қыздырып өңдеу, металдарды кесу арқылы өңдеу, металл кесу станоктарының жіктелуі, токарлық-бұранда кесу станогінің құрылымы;
      3) негізгі токарьлық операциялары, металға арналған токарь станогінде бұранданы кесу және бұрғылау, қонструкторлық және технологиялық құжаттама, металл бұйымдарының графикалық бейнесі;
      4) практикалық жұмыстар: болатты қыздырып өңдеу әдістерімен танысу, металлдардың механикалық қасиеттері туралы білімдерін бекіту, токарлық-бұранда кесу станогінің құрылысымен танысу, бұйымды технологиялық картасы бойынша металл өңдеу станогында сыртқы цилиндрлі беттерін қайрау әдістерін, ойықтар мен бүйіржақтарын ойып алу және дайындамаларды кесіп түсіру әдістерін қолдана отырып жасап шығару, токарлық-бұранда кесу станогында бұранданы кесу және бұрғылау;
      5) еңбек нысандарының түрлері: муфель пешінде кескішті босандату және суару, валик, төлке, бұрандама, сомын, сомын-құлақты бұранда, үлгілер мен құрылғылар бөлшектері.
      39. Сәндік-қолданбалы өнері элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы – 6 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, қазақтың сәндік-қолданбалы өнер тарихына шолу, киіз үйдің пайда болу тарихы;
      2) металл мен ағашты көркем өңдеу түрлері, ас үй аспаптарын жасау;
      3) кәдесый жасау өнері, ағашты көркем аралау, бұйымдарға күйдіріп өрнек салу, металл бұйымдарын көркем өңдеу, зергерлік іс;
      4) практикалық жұмыстар: материалдарды көркем өңдеу технологияларын пайдалана отырып сәндік-қолданбалы мақсатында бұйымдарды жасау;
      5) еңбек нысандарының түрлері: қолдан және токарьлық әдісімен жасалған қазақтың ұлттық сәндік-қолданбалы шығармашылығы элементтері бар қобдишалары, ойыншықтары, шаруашылық-тұрмыстық мақсатындағы бұйымдары, кәдесыйлар мен әшекей бұйымдары.
      40. Электротехника және электроника негіздері – 3 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, электрөлшеуіш құралдарының мақсаты. Әр-түрлі электрөлшеуіш құралдарының негізгі бөлшектері, жұмыс істеу принциптері және магнитті-электрлі, электромагнитті, электрдинамикалық және индукциялық жүйелерінің өлшеуіш механизмдері құрылысы;
      2) электр біріктірулердің схемалары: құрылымдық, функционалдық, жалпы схемалары, орналастыру схемалары. МемСТ бойынша электр схемаларына арналған шартты графикалық белгілеулер, автоматиканың электр құрылғылары туралы түсінік, автоматиканың электр құрылғыларын пайдалану аймақтары және олардың техникалық сипаттамасы. Коммуникациялық автоматикалық емес құрылғының және электр қорғағыштардың мақсаты, құрылысы, жұмыс әрекеті. Электр дабыл күшейткіштердің жіктелуі, мақсаты және негізгі параметрлері. Күшейткіштің принциптік электр схемасы;
      3) практикалық жұмыстар: тоқ күшін, кернеуін, электр кедергісін, тоқ қуатын өлшеудің тура және жанама әдістері. Коммуникациялық автоматикалық емес құрылғыныңжеліге қосу әдістері;
      4) еңбек нысандарының түрлері: электрөлшеуіш құралдары, автоматиканың электр құрылғылары, электр қорғағыштар.
      41. Үй мәдениеті. Тұрмыстағы жөндеу жұмыстары – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, қаладағы және ауылдағы (саябақтағы) тұрғын үйлердің электрмен, жылумен қамсыздандыру жүйелерінің, су құбыры мен кәріз жүйелерінің негізгі элементтері сипаттамасы. Оларды пайдалану ережелері, суды фильтрлеудің заманауи жүйелері;
      2) практикалық жұмыстар: үйдің микроклиматын бағалау, жасырын электр сымдардың орналасқан жерлерін анықтау, жарнама арқылы тұрмыстық техникасын таңдау;
      3) еңбек нысандарының түрлері: тауар мен қызмет жайлы жарнамалық анықтамалар, суды тазалау құрылғылары мен тіркеу құралдары.
      42. Шығармашылық жобалау іс-әрекеті. – 5 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер;
      2) шығармашылық жобалау іс-әрекеті;
      3) техникалық шығармашылық мақсаттары;
      4) металл мен ағаштан кәдесый бұйымдары мен ойыншықтарды жасауға арналған жобаны орындау.

6. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      43. Қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, еңбекті қорғауға байланысты жалпы талаптар, өндіріс санитариясы, электр және өрт қауіпсіздігі;
      2) практикалық жұмыстар: еңбекті қорғауға, электр және өрт қауіпсіздігіне байланысты талаптармен таныстыру;
      3) еңбек нысандарының түрлері: еңбекті қорғауға, электр және өрт қауіпсіздігіне байланысты нұсқаулықтар.
      44. Ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы – 3 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, ауылшаруашылық техникасы түрлері мен олардың мақсаттары жайлы жалпы мәліметтер;
      2) жер өңдеуге, өнімді егуге және жинауға арналған машиналар, механизмдер мен аспалы құралдар. Ауылшаруашылық өнімін өңдеу және сақтау;
      3) практикалық жұмыстар: жер өңдеуге арналған ауылшаруашылық техникасымен таныстыру;
      4) еңбек нысандарының түрлері: соқа, тұқымсепкіш, қопсытқыштың құрылысын зерттеу.
      45. Ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, кесу арқылы ағашты механикалық түрде өңдеудің негізгі әдістері;
      2) кесу процесі туралы негізгі мәліметтер, ағаш өңдеуге арналған электрлендірілген қол саймандары, үстінгі қабаты күрделі;
      3) бұйымдардың графикалық бейнесі, күрделі үстінгі қабаттарды қайрап жетілдіру әдістері, күрделі үстінгі қабаттарды маршруттық және операциялық карталар бойынша қайрап жетілдіру, ағаш бұйымдарын өңдеу және өңдеуге арналған материалдар;
      4) практикалық жұмыстар: әшекейленген кәдесый бұйымдарын ағаштан және қолда бар материалдан токарь станогында немесе қолмен жасап шығару;
      5) еңбек нысандарының түрлері: шаруашылық-тұрмыстық мақсатындағы бұйымдар.
      46. Металды қолмен және механикалық түрде өңдеу – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, фрезерлеу арқылы металлды өңдеу, фрезерлік станогінің құрылысы;
      2) негізгі фрезерлік операциялары, бөлшектерді өңдеудің дәлдігі,
      3) өңделетін бөлшектер беттерінің кедір-бұдырлығы;
      4) металлөңдеу өндірісіндегі өндірістік және технологиялық процесі туралы түсінік, металдан бөлшек қалыптастыру әдістері;
      5) практикалық жұмыстар: жазықтық-фрезерлік станогі құрылысымен және оны басқару әдістерімен таныстыру, негізгі фрезерлік операцияларын қолдана отырып, жазықтық-фрезерлік станогында технологиялық карта бойынша бұйымдар жасау;
      6) еңбек нысандарының түрлері: металл кесегінен тікбұрышты және сатылы аралық жасау.
      47. Сәндік-қолданбалы өнері элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы – 5 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, туған өлкенің көркем халықтық кәсіптері;
      2) күбе мен сандықты жасау технологиясы, домбыра тарихынан, музыкалық аспаптардын құрылысы ерекшеліктері, кәдесыйға арналған домбыраны жасау технологиясы;
      3) кәдесый бұйымдарын ағаштан немесе қолда бар материалдан жасау, бұйымдарды көркем әшекейлеу, ағашты көркем ою түрлері, ағашқа арналған токарь станогында сәндік-қолданбалы мақсатындағы бұйымдар жасау;
      4) практикалық жұмыстар: бұйымдардың және оларды сәндік әшекейлеу эскиздерін әзірлеу, құрылымдау және өндіру материалдарынан қолмен және машина арқылы өңдеу технологияларын қолдана отырып бұйымдар жасау.
      5) еңбек нысандарының түрлері: шаруашылық-тұрмыстық мақсатындағы бұйымдар, сандық, кәдесыйға арналған домбыра, ойыншықтар, асүйлік аспаптар, интерьер бұйымдары, әшекей заттары.
      48. Электротехника және электроника негіздері – 3 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметте, халық шаруашылығының дамуына электротехниканың маңыздылығы;
      2) электротехникалық жұмыстарының негізгі түрлерінің жалпы сипаттамасы: монтаждау, орау-оқшаулау, құрастыру, пайдалану, жөндеу;
      3) электротехника материалдарының жіктелуі: салыстырмалы электр кедергісі, тығыздығы, балқуы, тот басуға қарсы төзімділігі, дәнекерлеу арқылы бірігу қабілеті. Өткізгіш материалдарын қолдану аймақтары, электр оқшаулау материалдарының негізгі қасиеттері;
      4) электр құрылғылардың жалпы сипаттамасы: мақсаты, негізгі сипаттамасы, электр құрылғыларын монтаждау және тексеру ережелері. Жартылай өткізгіш құралдары: жартылай өткізгіш диодтар мен транзисторлардың қасиеттерінің сипаттамасы (бір жақты өткізгіштік, электр дабылдарын күшейту қасиеті) және схемаларда олардың шартты белгілеулері. Жартылай өткізгіш диодтар мен транзисторларды тексеру әдістері, құрылу және монтаждау ерекшеліктері;
      5) практикалық жұмыстар: әр-түрлі электротехникалық жұмыстарды орындау: монтаждау, орау, оқшаулау, құрастыру, тұрмыстық құралдарын жөндеу. Қарапайым электр құрылғысын монтаждау, фильтрлеу тізбектері, тербеткіш контур;
      6) еңбек нысандарының түрлері: дыбыс генераторы.
      49. Шығармашылық жобалау іс-әрекеті. – 5 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, зерттеу шығармашылық жобалау іс-әрекеті, оңтайландыру және ойлап табушылық;
      2) қолмен және токарь әдісімен қазақ сәндік-қолданбалы элементтері бар бұйымдарды ағаштан, металлдан, теріден және басқа қолда бар материалдан асүйлік аспаптарды, тұрмыстық заттарды, ойыншықтарды, кәдесый бұйымдарын жасау жобасын өз бетінше орындау;
      3) практикалық жұмыстар: тұтынушының қажеттілігіне байланысты болашақ бұйымның функционалдық ерекшеліктерін және таңдауын дәлелдеу, жобаны әзірлеу және орындау;
      4) еңбек нысандарының түрлері: жеке тұлғалық және қоғамдық маңыздылығы бар бұйымдар.
      50. Қазіргі заманғы өндірісі мен техникалық және кәсіптік білім беру – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, техникалық және кәсіптік білім беру мекемелерінің түрлері, кәсіптік іс-әрекетке деген қазіргі заманғы талаптар, кәсіп пен мамандық және жұмысшының біліктілігі туралы түсінік, мамандық таңдау кезінде жеке тұлға қасиеттерін ескеру, еңбек пен білім беру қызметтерінің аймақтық нарығы, кәсіптік білім алу және жұмысқа орналасу жолдары туралы мәлімет іздестіру;
      2) практикалық жұмыстар: аймақтық еңбек нарығындағы жұмыс берушілердің ұсыныстарын зерттеу, әр-түрлі көздерден кәсіптік және техникалық білім алу мүмкіндіктері туралы мәлімет іздестіру, анықтамалық әдебиетпен жұмыс істеу, өмір жоспарын құру және резюме жазу;
      3) еңбек нысандарының түрлері: басқарушы қызметтердің, мамандардың және басқа қызметшілердің біліктілік анықтамалығы.

7. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
Технология қыз балаларға арналған

тақырыптық жоспар: кесте 1

№	Бөлім атаулары	Сағат саны
№	Бөлім атаулары	барлығы	теория	практика
1	Кабинетте жалпы тәртіп сақтау, қауіпсіздік техникасы ережелері, санитарлық-гигиеналық талаптар және еңбек қауіпсіздігі	1	1
2	Тағам әзірлеу технологиясы	4	1	3
3	Маталармен танысу. Мата өңдеу технологиясы. Тігін машинасымен жұмыс жасау	17	4	13
4	Тұрғын үйдің ішкі көрінісі	2	1	1
5	Киім және аяқ киім күтімі. Жеке бас гигиенасы	1	1
6	Көкөніс өсіру – өсімдік шаруашылығының бір саласы	3	1	2
7	Жоба	6	1	5
Барлығы:		34	10	24

      51. Қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер,мектеп шеберханасында жалпы тәртіп сақтау ережелері, құрал-жабдықтармен жұмыс істеудің қауіпсіз тәсілдері, күйік және басқа да жарақат алғанда алғашқы медициналық көмек көрсету, қолмен жұмыс істейтін құралдармен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік ережелері (қайшы, ине, біз, және т.б.).
      52. Тағам әзірлеу технологиясы – 4 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, тамақтану физиологиясы, тамақтану режимімен танысу, тиімді тамақтану, азық-түлік өнімдерімен жұмыс. Асүй мен асүйдің жабдықталуына; тағам дайындайтын адамға; тағамдардың дайындалуына; азық-түліктер мен дайын тағамдардың сақталуына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптар;
      2) ыстық ыдыс-аяқтар мен сұйықтықтарды пайдалану кезіндегі; электрқыздырғыш аспаптарды қолдану кезіндегі қауіпсіздік ережелері. Ішкі тәртіп ережелері, ас үй ыдыстары және оларды күту, тамақтанудағы көкөністердің маңызы, экологиялық таза өнімдер;
      3) көкөністердің жіктелуі, көкөністердің қоректік құндылығы, көкөністерді алғашқы өңдеу ережелері, тамақтың түйсіктік (органолептикалық) көрсеткіштеріне баға беру, азық-түлікті үнемді және тиімді пайдалану, жұмыртқадан жасалған тағамдар, жұмыртқаны пісіру тәсілдері, бутерброд түрлері, бутерброд дайындауға арналған азық-түліктер;
      4) ыстық сусындар: шай, кофе, какао, кисель. Шай түрлері, таңғы ас дастарқанын жабдықтау, майлықтарды қаттап салу тәсілдері, дастарқан басындағы мәдениет, қазақ халқының қонақжайлылығы туралы;
      5) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): жаңа піскен көкөністерден тағамдар дайындау, көкөністерді турау, тағамдарды әсемдеу, көкөніс винегреті, жұмыртқадан жасалған тағамдар дайындау, ашық, жабық бутербродтарды дайындау, қазақтың ұлттық тағамдары, шай дайындау (қазақша), таңғы ас дастарқанын жабдықтау, тамақтың дәмін татып көру, түйсіктік (органолептикалық) көрсеткіштеріне баға беру. Ыдыс-аяқтар мен аспаптар: пышақ, үккіш, шикі және пісірілген көкөністерді турауға арналған тақтайлар, тегеш, кастрөл, қасықтар, стақандар, шанышқылар, табақ, кондитер қабы, тостер, су қайнатуға арналған шәйнек, шай қайнатуға арналған шәйнек;
      6) көрнекіліктер: оқулық, технологиялық карталар, табиғи өнімдер;
      7) көрсетілім (үлгі бойынша көрсету): нан және тағы басқа да азық-түліктерді турау тәсілдері, плакаттар, кестелер, сызбалар, піскен және шикі көкөністерден дайындалған тағамдарды әсемдеу, бутерброд түрлері. Шай түрлері, қапталуы, сақталуы.
      53. Маталармен танысу – 1 сағат:
      54. Мата өңдеу технологиясы – 10 сағат:
      55. Тігін машинасымен жұмыс жасау – 6 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, тоқыма талшықтарының жіктелуі, мата өндірісі, мақта және зығырдың қасиеттері, маталарды дайындау технологиясы, мата құрылымы, мата тоқудың қарапайым түрі, қол жұмыстарын орындауға арналған жұмыс орнын ұйымдастыру, қол жұмыстарын орындауда қолданылатын аспаптар мен құралдар;
      2) қауіпсіздік техникасы ережелері, қол жұмыстары, инешаншым мен тігім түрлері, қол жұмыстарын орындауға қойылатын талаптар, ылғалдық-жылулық өңдеу, қазақтың ұлттық ою-өрнектері, ою түрлері және дайындау реттілігі, жапсырма өрнектер, ұлттық кестелер, композиция, ою-өрнек, узор, раппорт, мата, жіп, инелерді таңдау, қолмен кестелеуге арналған тігіс түрлері, тігін машиналарының түрлері, тұрмыстық тігін машинасымен жұмыс істеу ережелері, машинамен жұмысты орындауда техникалық қауіпсіздік ережелері;
      3) машина тігістерінің түрлері, терминологиясы, машина тігістеріне қойылатын талаптар;
      4) сарамандық жұмыстар: мақта және зығыр талшықтарын зерттеу, қағаздан қарапайым жаймалық өрім тоқу макетін жасау, матаның өңі жағын анықтау. Қол жұмысы кезінде қолданылатын аспаптармен, құралдармен танысу. Қолмен орындалатын инешаншымдар мен тігімдер, тігіс түрлерінің орындалу технологиясы;
      5) қарапайым тігістерді орындау: көшіру, көктеу, бүгіп көктеу, көктеп тігу, жапсырып тігу, торлау, айқас және тізбек тігіс. Жапсырма өрнекті торлау тігісімен өңдеу, тігін машинасын жұмысқа дайындау, тігін машинасымен жұмыс;
      6) машина тігістерін орындау: сырып тігу, ашық және жабық қиықты бүгіп тігу, жабық қиықты жапсырып тігу, жөрмеу, шеттіктеу тігісі. Жапсырма өрнекті ирек тігіммен өңдеу;
      7) қажетті құралдар мен жабдықтар: «Мақта», «Зығыр» коллекциясы, лупа, оқулық, қағаз, қайшы, мата үлгілері мен қиындылары, желім, түйрегіштер, инелер, фурнитура, жіптер.
      8) көрнекіліктер: тігін машинасының сызбасы, тігін машинасының түрлері, үтіктеу тақтасы, үтік, тоқыма үлгілері, технологиялық карталар;
      9) көрсетілім (демонстрациялау): талшықты күйдіру жолымен матаның талшық құрамын анықтау, матаның негізгі және арқау жіптерінің бағытын анықтау, тігін машинасын жұмысқа дайындау.
      56. Тұрғын үй интерьері – 2 сағат:
      1) тұрғын үйдің (үй, пәтер) сипаттамалық ерекшеліктері, пәтердің жабдықталуы (жиһаздар мен жабдықтарды орналастыру), үйде жайлы жағдай жасау, үйдің ішкі көрінісі, дизайнер мамандығымен танысу, дизайнер міндеті, жеке тұлғалық қасиеттері;
      2) салт-дәстүрлерге байланысты бұйымдар (ұлттық ою-өрнекті қазіргі жағдайға бейімдеп қолдану), қонақ күту ережелері, қазақ халқының қонақ күту ерекшелігі;
      3) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): ас үй, жатын бөлме, асхананың ішкі көрінісін дайындау. Кітапша дайындау: қонақ қабылдау ережесі, сенің туылған күнің (көңіл көтеру бағдарламасы);
      4) материалдар: қатырма қағаз, түрлі түсті қағаз, ермексаз, мата қиындылары, түрлі түсті қаламдар, қайшы, желім, күнделікті қажетті материалдар;
      5) көрнекілік: түрлі түсті қағаз, «Интерьер» журналы. Көрсетілім: ас үй, жатын бөлме, асхананың ішкі көрінісін дайындаудың үлгілері.
      57. Жеке бас гигиенасы, киімді және аяқ киімді күту – 1 сағат:
      1) салауатты өмір салты, салауатты өмір салтының факторлары, денсаулыққа зиянын келтіретін факторлар, рухани денсаулық, киім және аяқ киім гигиенасы, киім мен аяқ киімге қойылатын гигиеналық талаптар, киім мен аяқ киім күтімі, шартты белгілер (кір жуу, үтіктеу). Киімді: термоаппликациямен, сәндеп жамаумен жөндеу;
      58. Көкөніс және өсімдік шаруашылығының саласы – 3 сағат:
      1) маңызды көкөніс дақылдары, нәрлілік және емдік қасиеттері, пияз тектес өсімдіктер, асқабақ тектес өсімдіктер, асханалық тамыр жемісті өсімдіктер, ақпараттар мен тарихи анықтамалар;
      2) көкөніс дақылдарын өсірудің ерекшеліктері: пияз, сарымсақ, қияр, қызылша, шалқан, қызанақ, қырыққабат. Көшет отырғызу негіздері (қырыққабат, қызанақ, бұрыш, баклажан, кәді);
      3) сарамандық жұмыс: бөлме жағдайында көшеттер отырғызу, көкөністерді өсірудің реттілігі (жәшікте немесе гүлсауытта), көкөніс отырғызу, күту, көшіріп отырғызу, топыраққа көшіріп отырғызу, жинау және есептеу, күнделік арнау;
      4) құрал-саймандар, жабдықтар, көрнекілік: плакаттар, кестелер, слайдтар, жәшіктер, сауыттар, күрек, кетпен, тырнауыш, айыр, шелек, су құйғыш, бақша қайшысы;
      5) тұқым коллекциясы: қызанақ, қырыққабат, пияз. Жұмсақ мата, астау немесе түбі терең ыдыс;
      6) топсеруен: көкөніс сақтайтын орын, жылыжай, мектеп алды алаңы.
      59. Жоба – 6 сағат:
      1) шығармашылық жобаны таңдау және негіздеу, жоба тақырыбын таңдау, мақсаты мен міндеті;
      2) шығармашылық жоба нысандары: кілемше, панно, көрпе, үйкек (зат астына қоятын бұйым), майлық, жастық дайындау. Ине қыстырғыш жастықшаны жобалау және дайындау. Әшекейлеу тігістерімен безендірілген, кестеленген шағын сумка қалташа;
      3) құрал-саймандар, жабдықтар, материалдар, инелер, қайшы, сызғыш, сантиметрлік таспа, бор, түйрегіш, қорап, папка, полиэтиленді пакет, тігін машинасы, үтіктейтін тақта, үтік, қатырма қағаз, аралық төсем материалдары (синтепон, ватин, флизелин), мақта мата қиындылары, «мулине» түрлі түсті жіптері;
      4) күтілетін нәтиже: технологияның жаңа интегративті білім беру саласын оқып-үйрену, оқушыларды арнайы және жалпы еңбекке баулуға мүмкіндік туғызып, интеллектуалды, физикалық, этикалық, эстетикалық дамуын және кәсіптік өзін-өзі анықтауы мен қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайға бейімделуін қамтамасыз етеді;
      5) шығармашылық тапсырмалар оқушыларға жеке адамдардың, әлеуметтің қажеттіліктерінде және оларды орындауда, бұйым жасауға мүмкіндік береді.

8. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

тақырыптық жоспар: кесте 2

№	Бөлім атауы	Сағат саны
№	Бөлім атауы	барлығы	теория	практика
1	Жеміс-көкөніс дақылдарын өсіру технологиясы. Көкөніс саласындағы күзгі жұмыстар	3	1	2
2	Тағам әзірлеу технологиясы	6	2	4
3	Маталармен танысу. Тігін машинасымен жұмыс жасау. Киімді жобалау, дайындау және көркем әшекейлеу	16	3	13
4	Тұрғын үй интерьері. Тұрғын үй гигиенасы. Киім және аяқ киім күтімі	3	1	2
5	Жоба	6	1	5
	Барлығы:	34	8	26

      60. Жеміс-көкөніс дақылдарын өсіру технологиясы – 3 сағат:
      1) көкөніс саласындағы күзгі жұмыстар, өнім жинау, тұқымдарды іріктеу және сақтауға қою;
      2) көктемдік көкөніс дақылдарының көшеттерін өсіру, оны көктемде отырғызу. Орамжапырақ, сәбіз, қызылша тұқымын іріктеу, жинау. Көкөніс дақылдарын арамшөптерден, зиянкес жәндіктерден, аурулардан сақтау шаралары. Жеміс ағаштары мен жидек дақылдарына жалпы сипаттама, жеміс ағаштарын отырғызу ережесі, бақша күтімі;
      3) жидек дақылдары: қойбүлдірген, қарақат, қарлыған, таңқурай. Жидек бұталарын вегетативтік көбейту, отырғызу ережесі. Жемістердің пісіп жетілу мерзімін анықтау, жеміс-жидек дақылдарын жинау, өнімдерін есепке алу;
      4) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): жидек бұталарын вегетативтік көбейту, күздік көкөніс дақылдарының көшеттерін өсіру, оны көктемде отырғызу, жидек бұталарын кесу, тұқым жинау, қысқа жидек бұталарын, бақшаны дайындау, күнделік жүргізу;
      5) құрал-жабдықтар: жәшіктер, күрек, тырма, кетпен, шелектер, бау қайшы, секатор;
      6) көрнекілік: бөлім бойынша кестелер, плакаттар, тұқымдар коллекциясы, «Жер өнімі» кітабы, слайдтар.
      Топсеруен: жылыжай, мектеп жанындағы учаске, көкөніс қоймасы.
      61. Тағам әзірлеу технологиясы – 6 сағат:
      1) қазіргі ас үй бөлмесі, электр жабдықтарын қолдану ережесі, қауіпсіздік техникасы ережесі, өзін-өзі ұстау мәдениеті, қонақ күту ережелері, қазақ халқының үй керек-жарақтары мен киіз үй жиһаздары, күнделікті үй керек-жарақтары, азық-түлік өнімдерін және ыдыс-аяқтарды сақтау, тағам әзірлеу және тамақтану бойынша жалпы мәліметтер;
      2) минералды тұздар, макроэлементтер, микроэлементтер олардың азық-түлік түрлеріндегі құрамы. Аспаздық өңдеу кезінде азық-түліктердегі минералдық тұздарды сақтау әдістер, азық-түліктерді жылумен өңдеу, көкөністерден тағам әзірлеу технологиясы, қуырылған және қайнатылған көкөніс тағамдары;
      3) макарон, бұршақ, жарма өнімдерінен дайындалған тағам. Макарон, бұршақ, жарма өнімдерін қайнатуға әзірлеу. Жармадан (қарақұмық, арпа, сұлы) үгілмелі, тұтқыр (жабысқақ) және сұйық ботқа дайындау ережесі.
      4) ыдыс және құрал жабдықтар. Ботқадан келесі тағам түрлерін дайындаудың қысқаша сипаттамасы: пісірмелер, котлет, жармалық, пудинг. Тағамды пісіру мерзімі және дайын болуын анықтау тәсілдері, бұршақтұқымдастардан тағам дайындау ережесі. Жарма, бұршақ және макарон өнімдерін пісіру кезінде жүретін процестер. Түрлі консистенциялы ботқалар мен гарнирлер пісіру кезіндегі жарма, бұршақтұқымдастар және макарон өнімдері мен судың арасындағы арақатынас мөлшері. Ботқа, жарма, бұршақтұқымдастар және макарон өнімдерін пісіруге қолданылатын ыдыстар мен аспаптар. Тағамның дайын болуын анықтау тәсілдері, дайын тағамды дастарқанға ұсыну, сүт және сүт өнімдері, сүт және сүт өнімдерінің адам тамақтануындағы маңызы, Қазақтың ұлттық тағамдарының ішінде сүт тағамдарының алатын орнының ерекшелігі, сүт және сүт өнімдерінің аспаздық маңызы;
      5) сүттің қоректік құндылығы, химиялық құрамы: майлар, белоктар, сүт қанты, дәрумендер. Сүт ассортименті, сақтау шарттары мен мерзімі, сүтті сақтау тәсілдері;
      6) ұлттық тағамдар: жент, ашыған көже, қымыз, шұбат, айран, шалап;
      7) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): ағзаның тәуліктік қажеттілігін қанағаттандыратын ас мәзірін құру, азық-түлік мөлшерін есептеу. Түскі, кешкі асқа дастарқан әзірлеу. Қазақ халқының дастарқан жабдықтау ерекшелігі, қуырылған және қайнатылған көкөністен тамақ дайындау (картоп езбесі және сәбізден жасалған котлет), сұлы жармасының ботқасы, макарон қайнатпасы, ұнтақ ботқасы, бұршақтан әзірленген езбе, томат қосылған үрмебұршақ, сүтпен пісірілген ботқалар. Ыдыс-аяқ және құрал-жабдықтар: кастрөлдер, қасық, стақандар, шұңғыл табақ, қазан, кепсер, сонымен қатар ұлттық тағамдар дайындауға арналған ыдыстар мен керек-жарақтар;
      8) Көрнекілік: Қазақ халқының тұрмыс мәдениеті жөніндегі кітап, технологиялық және нұсқаулық карталар, ұлттық ыдыс-аяқтар мен аспаптар: зерен – қымыз бен шұбат құюға арналған терең ыдыс, шара немесе тегене – қымызға арналған ыдыс, ожау – қымыз құюға арналған ұзын сапты аспап, кепсер – қазанға бауырсақ пісіруге және оны қалқып алуға арналған аспап, құмыра – сүт, айран, шұбат және су сақтауға арналған ыдыс.
      62. Маталармен танысу – 1 сағат:
      1) жануарлардан алынатын табиғи талшықтар: жібек, жүн, мамық, түбіт. Алу тәсілдері, бұл талшықтардан жіп алу жіп иіру өндірісінде және үй жағдайында жүргізіледі, жануарлардан алынатын табиғи талшықтардың және де олардың негізіндегі жүн, жібек жіптер мен маталардың құрамы, экологиялық қасиеттері. Маталардағы саржалы, сәтенді, атластық өрімдер. Өрім раппорты туралы түсінік. Матаның өңі мен теріс жағы, мата ассортименті туралы қысқаша мәлімет;
      2) сарамандық жұмыс: жүн, жібек, зығыр, мақта талшықтарын және жіптерін айыра білу;
      3) құрал-жабдықтар мен материалдар: жүн және жібек маталардың бір-бір үлгілері, жуан ине, дәптер, мата түрін анықтауға арналған кесте;
      4) көрнекілік: «Жібек», «Жүн» коллекциялары (салыстыру үшін), «Талшықтар, мата түрлері қасиеттерінің салыстырмалы сипаттамасы» кестесі, маталар ассортименті.
      5) көрсетілім: маталарды талшықтық құрамы бойынша айыру, негіз бен арқау жіптерінің өрім түрлерін (жаймалық, саржалық, атластық) отқа жағу және тоқыма жіптерінің өрімі арқылы анықтау.
      63. Тігін машинасымен жұмыс жасау – 2 сағат:
      1) тігін машинасының қызметі, құрылымы және жұмыс істеу принципі: жоғарғы және төменгі жіптердің керілісі, инешаншым ұзындығын реттеу, табанды бастыру. Жоғарғы және төменгі жіптердің керіліс күшін өзгерту арқылы машинаның тігін сапасын реттеу;
      2) машина инесінің құрылысы және инені орнату, мата түріне байланысты ине мен жіп жуандығын таңдау, машина инесінің ақаулары немесе оны дұрыс орнатпау себебінен болатын ақаулар, тігін машинасының күтімі, тазалау және майлау, ирек тігімді қолдану;
      3) сарамандық жұмыс: әр түрлі маталарға арналған машиналық тігім сапасын реттеу, машина инесін таңдау және орнату, қиықтарды торлау, жапсырманы орындау;
      4) құрал-жабдықтар мен материалдар: мата қиықтары, қайшы, машина инелері (әр түрлі нөмірлі), жіптер;
      5) көрнекілік: кестелер - «Ине құрылысы», «Тігін машинасының күтімі», «Дұрыс тігім», «Тігін машинасындағы ақаулар», үлестірме материал, тігім үлгілері;
      6) көрсетілім: тігін машинасының жұмысындағы инені, жіпті дұрыс таңдамау, сонымен қатар жіптердің керілісін дұрыс реттемеу салдарынан пайда болатын ақаулар;
      7) топсеруен: тігін фабрикасына, тігін салонына.
      64. Киімді жобалау, дайындау және көркем әшекейлеу –13 сағат:
      1) киім және оған қойылатын талаптар, киімнің мақсатты арналуы, жобалау, алжапқыш сызбасын жасауға арналған өлшемдер, өлшем алу ережелері, негізгі сызықтар, киімді модельдеудің негізгі кезеңдері, эскиз, алжапқыш үлгілері, фасон, түс және әрлеу,
      2) конструкциялау, пішу жұмыстары, матаны үнемді пайдалану,
      3) алжапқыш дайындаудағы технологиялық реттілік, қауіпсіздік техникасы, санитарлық-гигиеналық талаптар.
      4) сарамандық жұмыс: өлшем алу, М 1:4 шынайы өлшемде алжапқыш сызбасын жасау, сызбаны оқу, алжапқышты модельдеу, матаны және пішімді пішуге дайындау, матаға пішімді жаю (3 нұсқада), матаны бүктеу және терістеме жағында төсеу, пішім бөлшектерін өңдеуге дайындау, уақытша және тұрақты біріктіруге арналған инешаншымдар мен тігімдер, алжапқыш пен үшкіл орамал дайындау.
      5) құрал-саймандар мен материалдар: пішімдер, альбом парақтары, қимаүлгі, түрлі түсті қағаздар, үлкен форматты қағаз, қайшы, қарындаш, бор, түйрегіштер, ине, жіп, оймақ.
      6) жабдықтар: тігін машинасы, оверлок, үтік.
      7) көрнекілік: технологиялық карталар, кестелер, алжапқыш фасондары.
      8) көрсетілім: матаның негізгі және арқау жіптерінің бағытын анықтау, әрлеу түрлерінің үлгілері.
      65. Тұрғын үй ішкөрінісі – 2 сағат:
      1) ішкі көріністегі композиция түсінігі, ұлттық өмір салты мен тұрмыс-дәстүріне сай келетін тұрғын үй интерьерінің өзіндік сипаттары, тұрғын үй гигиенасы;
      2) тұрғын үй интерьерін: эстамптармен, картиналармен, сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарымен әсемдеу. Қолөнер, ішкі көріністегі перделер, ішкі көріністегі жарықтың рөлі, тұрғын үй орынжайларын жинастыруға қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптар, жиһаз күтімі, киіз үй және оның жасауы, қазақ халқының тұрмысындағы кілем бұйымдары, қазақ халқының әдет-ғұрыптары, дәстүрлері;
      3) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): киіз үй, балалар бөлмесінің дизайны. Киіз үй керек-жарақтары мен жиһазы, әшекейлері (қолда бар материалдардан М 1:4 көлемінде жиһаз дайындау және орналастыру), қабырға кілемі – түскиіз элементтерін тізбек тігіспен кестелеу;
      4) көрнекілік: плакаттар, тұрғын үй ішкі көріністегі иллюстрациясы, картиналар, сәндік-қолданбалы өнер бұйымдары, кинофильмдер слайдтар.
      5) көрсетілім: киіз үй макеті, көркем кітапшаларды.
      66. Киім мен аяқ киім күтімі – 1 сағат:
      1) жүн және жібек матадан тігілген киімдер күтімі. Мата, киім күтімі символдары. Былғары, күдері, велюрден тігілген киімдер күтімі ережесі. Былғары аяқ киімді тазалау, былғары аяқ киімге май немесе кастор майын сіңіру. Аяқ киімге суға төзімділік беруге арналған гидрофобиялық майлар, аяқ киім тазалауға арналған бір және бірнеше рет қолданылатын арнайы салфеткалар. Аяқ киім ішін дезодорациялау, аяқ киім формасын сақтау тәсілдері, аяқ киім кептіру ережесі, күдері аяқ киімді тазалау, күдері мен велюр түгін қалпына келтіру тәсілдері, лакталған былғарыдан, матадан тігілген аяқ киім және резеңке аяқ киім күтімі, аяқ киімді үй жағдайында кеңейту.
      67. Жоба – 6 сағат:
      1) жоба таңдау және негіздеу. Жобаның мақсаты мен міндеттері, нәтижесі. Жоба тақырыптары, бұйымды жарнамалау;
      2) зерттеушілік қызмет, дизайнерлік және конструкторлық қабілеттер;
      3) ізденіс жұмысы, шығармашылық жұмысқа арналған жұмыс орны;
      4) шығармашылық жоба нысандары (таңдау бойынша), ішкі көрініс тарихы, қазақ ұлттық киіз үйі жиһаздары, ыдыстары, аспаптары (М 1:4 көлемінде дайындау және орын-орнына орналастыру, ұмытылған қазақ халқының ұлттық тағамдары рецептерін қайта жаңғырту жөніндегі ізденіс жұмыстары, кітапша жасау, қазақ ұлттық киімін әшекейлеу үшін қолданылатын кестелер (тізбек тігіc, қабырға тігіс, таңдай тігіс), техникасы және технологиясы, панно, картина және басқа да бұйымдар жасау. Кестеленіп жасалған қабырға кілемі – түскиіз элементтері, кесте тігуге арналған негізгі маталар (зығыр, жүн, сора, мауыт, жібек, мақта және аралас – үй және фабрикалық өндірістік маталар) мен әр түрлі сұрыпты жіптер. Сәнді жастықты жасау технологиясы;
      5) құрал-жабдықтар мен материалдар: ине, қайшы, сызғыш, сантиметрлік таспа, масштабтық сызғыш, тігінші боры, түрлі-түсті қарындаштар, бояулар, тігін машинасы, үтіктеу тақтайы, үтік, картон, желім, кестелеуге арналған жіптер, мата қиықтары, киіз үй, жиһаз, ыдыс-аяқ жасауға арналған қолда бар материалдар.

9. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

тақырыптық жоспар: кесте 3

№	Бөлім атауы	Сағат саны
		барлығы	теория	практика
1	Тағам дайындау технологиясы	4	1	3
2	Мата түрлерімен танысу. Киімді күту	2	1	1
3	Тігін машинасымен жұмыс жасау	2	1	1
4	Киімді жобалау және дайындау	12	2	10
5	Тұрғын үй интерьері	2	1	1
6	Қолөнер	6	1	5
7	Жоба	6	1	5
	Барлығы:	34	8	26

      68. Тағам дайындау технологиясы - 4 сағат:
      1) балық және теңіз өнімдері, Қазақстан халықтарының дәстүрлі тағамдары, дастарқан жабдықтау түрлері (негізгі алты түрі), дастарқан жасауға арналған құралдар (негізгі және қосымша құралдар) асхана ыдыс-аяқтары, мерекелік дастарқанды жабдықтауға арналған майлықты әртүрлі пішімде бүктеу нұсқалары, қонақжай дастарқан (салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар), этикет ережелері, балық және теңіз өнімдерінің тағамдық құндылығы туралы түсінік, балық пен теңіз өнімдерін аспаздық өңдеу мүмкіндіктері, сақтау жағдайлары мен мерзімі, консерві банкілеріндегі шифр, балық сапасын анықтау тәсілдері, балықты алғашқы өңдеу, балық және балық өнімдерін алғашқы өңдеудің санитарлық шарттары, ас үй бөлмесіне, ыдыстарға және ас үй жабдықтарына қойылатын санитарлық талаптар;
      2) тұрмыстық электр қыздырғыш құралдармен жұмыс жасау кезіндегі қауіпсіздік техникасы ережелері, балық және теңіз өнімдерінен тағамдар даярлау, тағамды жылу тәсілімен өңдеу, жаңа ауланған және тұздалған балықты бөлшектеу, жартылай дайын өнімдер даярлау.
      3) сарамандық жұмыстар (таңдау бойынша): балықты еріту және бөлу, тұзды балықтарды бөлу, күріш және көкөніс қосылып, қуырылған теңіз балығы, картоппен пісірілген балық, қазақша пісірілген балық, балықтың жон етін фритюрде қуыру, консервіленген балықтан жасалған котлет.
      4) ұн ұнтағы, кептірілген нан ұнтағы, кляр. Балықтан жасалған котлет, домалатпа, тефтели. Консервіленген балықтан жасалған котлет, дайын тағамдардың сапасына қойылатын талаптар;
      5) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): өрік қосылған құймақ, балық фаршы қосылған құймақ. Қаймақ немесе тосаппен құймақ.
      6) ыдыс – аяқ және құралдар: кастрөлдер, қаңылтыр табалар, тегеш, қасықтар, терең тостағандар, қазан, бөлшектеу тақталары, тарелка, шанышқы, кепсер.
      7) көрнекі құралдар: қазақ халқының дәмді және құнарлы тағамы, тұрмыстық мәдениеті туралы кітап, технологиялық және нұсқамалық карталар, плакаттар, кестелер: «Түскі асқа дастарқан әзірлеу».
      69. Мата түрлерімен танысу, химиялық талшықтардан тігілген киімді күту - 2 сағат:
      1) химиялық талшықтар, олардың қасиеттері, химиялық талшықтарды өндіру технологиясы, химиялық талшықтардың қасиеттері (жасанды және синтетикалық), жасанды және синтетикалық талшықтардан жасалған маталар (ассортимент), химиялық талшықтардан жасалған бейматалар, аралықтөсем материалдары, киім өндірісінде маталарды пайдалану, химиялық талшықтардан жасалған киімдерді күту, адам организміне матаның экологиялық әсері.
      2) сарамандық жұмыстар (таңдау бойынша): химиялық талшықтардан жасалған маталардың қасиетін анықтау (зертханалық-сарамандық жұмыс), табиғи және химиялық талшықтардан жасалған маталар құнының салыстырмалы талдауы, химиялық талшықтардан жасалған бұйымдарға күтім жасау белгілерін үйрену, табиғи және химиялық талшықтан жасалған бұйымдарды жуу үшін кір жуатын ұнтақты таңдау.
      3) материалдар мен құралдар: химиялық талшықтардан жасалған маталардың үлгілері, қиындылар, ине, дәптер, кестелер, аралық төсем материалдары (желімді аралық төсем, корсаж төсемі, желімдік өрмек, флизелин, синтепон), бейматалар үлгілері, жылулыққа салынатын материалдар;
      4) көрнекі құралдар: химиялық талшықтар топтамасы, «Талшық, мата қасиеттерінің салыстырмалы сипаттамасы», «Мата түрлері» кестелері, «Жуу және ылғалдық-жылумен өңдеу тәсілдері», «Химиялық талшықтардан жасалған бұйымдарға күтім жасау белгілері» кестелері, жасанды және синтетикалық маталардан тігілген киім белгілері, оқулық, дәптер;
      5) көрсетілім: аралық төсем және жылулық материалдары, маталардың құрамын анықтау, топсеруен, маталар салоны, тігін салоны.
      70. Тігін машинасымен жұмыс жасау - 2 сағат:
      1) машина тігістерінің түрлері: біріктіру, шет, әрлеу тігістері;
      2) жөрмеу және шеттіктеу тігістерін орындаудың технологиялық процесі;
      3) сарамандық жұмыстар: жөрмеу тігісін орындау, қиғаш жиекпен шеттіктеу тігісін орындау, қосарлы тігісті орындау;
      4) көрнекі құралдар және жабдықтар: тігін машиналары, «Машина тігістерінің түрлері» кестесі, машина тігістерінің үлгілері, нұсқаулық карталар.
      71. Киімді жобалау және дайындау – 12 сағат:
      1) иық бұйымдарын конструкциялау және модельдеу (түнгі жейде, камзол);
      2) қазіргі заманғы киім үлгілері және оған қойылатын талаптар, иық бұйымдарының түрлері мен сипаттамасы, киім силуэті, қазіргі киімдердегі негізгі стильдер, Қазақстан халықтарының ұлттық киімдері, қазақ халқының ұлттық киімдері, киімді дәстүрлі әсемдеу және ұлттық талғам, қазақ халқының ұлттық ою-өрнектері, киімді кестемен;
      3) ою-өрнекпен көркемдеп әшекейлеу (жилет, камзол, баскиімдер), қамзол тігу кезінде бөлшектерді қатырмалау, жеңі тұтас пішілген иық бұйымының сызбасын жасау үшін өлшем алу, жеңі тұтас пішілген иықты бұйымның сызба негізін құрастыру, түнгі жейде негізінде иық бұйымының пішімін дайындау. Камзол, түнгі (ұйықтағанда киетін) жейде конструкциясын есептеу үшін қажетті формулалар;
      4) иық бұйымдарын модельдеу ерекшеліктері. Әртүрлі формадағы иініш, бұйым ұзындығын, жеңін, мойын ойындысы пішінін өзгерту жолымен бұйымды модельдеу;
      5) бұйымды әрлеу түрін және мата таңдау, түнгі жейде әзірлеуге кететін мата мөлшерін анықтау, пішімді пішуге дайындау, бұйымды пішу ережесі, бұйымды өлшеуге дайындау. Өлшеу жұмысын жүргізу, ақауларды жөндеу. Түнгі жейде тігу реттілігі технологиясы. Бұйым дайындауда қазақ халқының ұлттық өрнегін қолдану. Өрнекті тігу, жапсыру, қатырмамен өңдеу. Оқушылардың білімдері мен біліктіліктерін бақылау;
      6) сарамандық жұмыс: бұйым әзірлеуге кететін мата мөлшерін есептеу, пішім жайылмасын матаға орналастыру, бұйымды пішу, бұйымды өлшеуге дайындау. Өлшеу жұмысын жүргізу, ақауларды жөндеу. Мойын ойындысы қиықтарын пішімдік әдіппен өңдеу, жең қиығын өңдеу, жейде бөлшектерін қосарлы тігіспен біріктіру, бұйым етегін өңдеу;
      7) көрнекі құралдар: «Жеңі тұтас пішілген иықты бұйым сызбасы» кестесі, суреттер, буклеттер, ұлттық киім иллюстрациялары;
      8) материалдар мен құралдар: пішімдер, шаблондар, қалың қағаз, түрлі-түсті қағаз, қайшы, қарындаштар, тігінші боры, түйрегіштер, инелер, жіптер, оймақ. Желімді төсем материалдары;
      9) жабдықтар: тігін машинасы, оверлок, үтік;
      10) көрсетілім: қамзол, түнгі жейде үлгілері, тігістер үлгілері, түйіндік өңдеу, сәндік әрлеу түрлері, флизофикспен өңделген өрнек үлгілері;
      11) тігін фабрикасына, тігін салонына, ұлттық мұражайға топсеруен.
      72. Тұрғын үй ішкөрінісі – 2 сағат:
      1) пәтер ішкөрінісіндегі бөлме өсімдіктері. Бөлме өсімдіктерінің түсі, жапырақтарының формасы мен түстерінің жиһазға, түсқағазға және бөлменің жалпы түстік шешіміне сай келуі;
      2) бөлме гүлдерінің орналасуы. Бөлме өсімдіктерінің түрлері, көбеюі және күтімі. Табиғи материалдардан жасалған бұйымдар;
      3) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): табиғи материалдардан жасалған бұйымдар: қабырғаға ілінетін кашпо, панно, картиналар. Гүлдерден композиция құрау, икебана;
      4) көрнекілік: буклеттер және ашық хаттар, бөлме гүлдері, балкон, лоджиялардың безендірілуі, «Менің үйім» («Мой дом»), «Таңдаулы Үй» (Элит Дом) журналдары, құрастырылған икебаналар;
      5) топсеруен: оранжереяға, гүл салонына, гүлдер көрмесі.
      73. Көркем әрлеу, ілгек бізбен тоқу - 6 сағат:
      1) қолөнер тарихынан қысқаша мәліметтер, ілгек бізбен тоқуға арналған материалдар мен құралдар, ілгек біздерді таңдау;
      2) тоқу тәсілдері, қолды дұрыс ұстау;
      3) шалудың негізгі түрлері, айналдыра шеңберлеп тоқу, жіп және ілмек жіптің санын анықтау;
      4) түрлі ілмекті орындау технологиясы, ілмекті бізбен іліп алу (шалмасыз бағанша, бір шалмалы бағанша, екі және көбірек шалмалы бағанша, жартылай бағанша);
      5) шеңберлеп тоқу, селдір тоқыма, ілгек бізбен тоқу кезінде қолданылатын шартты белгілер;
      6) сарамандық жұмыстар: шартты белгілерді үйрену, тізбекті бос ілмекпен, жарты ілмекпен, шалмасыз бағанша, бір шалмалы бағанша техникасымен тоқу, төсеніш, түскиіз «Шаршы», «Шеңбер» (жоба), «Алма» ұстағышын дайындау (жоба);
      7) көрнекі құралдар мен жабдықтар: ілгек бізбен тоқу журналдары, ілгек бізбен тоқылған бұйымдар, тоқу үлгілері, ілгек біз жиынтығы, өрнектердің үлгілерін тоқуға арналған жіптер, шартты белгілер. «Ілгек бізбен тоқу тәсілдері» көрсетілген буклеттер, суреттер;
      8) көрсетілім: тоқуға арналған жіптер, ілгек біздер, тоқу бойынша сән журналдары, дайын бұйымдар, тоқу үлгілері.
      74. Жоба – 6 сағат:
      1) жоба тақырыбын таңдау, мақсаттары мен міндеттері, сарамандық және зерттеушілік іс-әрекет, экономикалық және экологиялық талаптарды ескере отырып жобаны орындау идеясын жасау;
      2) шығармашылық жоба: проблемалық жағдайлар (толғаныс, шешім қабылдау), жобаның мақсаты мен міндеттері, зерттеу;
      3) бұйымдар идеясын таңдау критерийлері, ең жақсы идеяны таңдау, бұйымды әзірлеу үшін жұмсалатын материалдар;
      4) бұйымды әзірлеу жоспары, дайын жұмысқа баға беру және өзін-өзі бағалау, өнімді өткізу;
      5) шығармашылық жоба нұсқалары (таңдау бойынша): «Өз қолыңмен жасалған сыйлық» кепкен гүлдерден дайындалған пайдалы заттар, ілгек бізбен тоқу, қобдиша – құрақты әшекей, құрақтардан жасалған панно, гофра қағазынан жасалған көлемді панно (тығыздалып жасалған ұсақ дөңгелектер), дымқыл жүннен моншақ дайындау техникасы, тұзды қамырдан жасалған бұйымдар, бисермен әшекейленген жұмыртқа (панно, шырша ойыншықтары), өнердің керемет туындысы – коллаж;
      6) құрал- жабдықтар мен материалдар: бұйымды дайындауға арналған маталар, түсі мен құрылымы әр түрлі жіптер. Киіз, драп, шұға, шибарқыт, ызба, шашақ, қайшы, ине, оймақ, желім, қарындаштар, қатты қағаз, бояу, түрлі-түсті қағаз, панно мен коллаж жасау үшін қолда бар материал, тігін машинасы, оверлок, үтік.

10. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

тақырыптық жоспар: кесте 4

№	Бөлімдердің атауы	Сағат саны
№	Бөлімдердің атауы	барлығы	теория	практика
1	Тағам әзірлеу технологиясы	8	3	5
2	Машинатану элементтері. Тігін бұйымдарын жобалау және дайындау (белдемше)	10	2	8
3	Отбасы экономикасы. Кәсіпкерлік	4	2	2
4	Тұрғын үй интерьері	1	1
5	Қолөнер	6	1	5
6	Жоба	5	1	4
	Барлығы:	34	10	24

      75. Тағам әзірлеу технологиясы - 8 сағат:
      1) тамақтану физиологиясы мен мәдениеті, тағамдық инфекция, тамақтан улану себептері. Тамақтан уланудың алдын алу шаралары, жалпы ережелері. Ыстық сұйықтық, электр қыздырғыш құралдармен жұмыс жасау кезіндегі қауіпсіздік техникасы. Аспаптар мен құралдар;
      2) бірінші тағамдар, сорпа және көже түрлері, қоспа сорпалар, езбе сорпалар. Сүт, мөлдiр, салқын және тәтті көжелер, дайындау технологиясы, сорпа дайындауға қойылатын талаптар, қазақ халқының ұлттық асханасындағы бірінші тағамдар. Наурыз көже, әзірлеу тәсілі. Қой етiнен дайындалған сорпа, көже;
      3) ашытқылы қамыр, қамырды ашытқымен және ашытқысыз дайындау тәсілі. Бауырсақ, бәліш, кулебяка;
      4) жемістер мен жидектер, тәтті тағамдар мен сусындар, салқын және желе қосылған тәтті тағамдар, өнімдерді даярлау, үй жағдайында консервілеу. Көкөністер, жемістер және жидектерді консервілеуге даярлық. Көкөністерді маринадтау, орамжапырақты ашыту, маринад дайындау, қантпен дайындалған өнімдерді консервілеу (тосап, джем), пастерлеу, стерилдеу, жабу және консервілерді сақтау, санитарлық-гигиеналық талаптар, қауіпсіздік техникасы;
      5) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): алмадан тосап әзірлеу, апельсин қабығынан цукат әзірлеу, қарақаттан сорпа әзірлеу, қауын мен йогурттан жасалған сорпа, дәруменді сусын дайындау, орамжапырақты ашыту, күздік салат дайындау, сорпалар: сорпа, ет қосылған кеспе, борщ, окрошка дайындау. Бауырсақ, қазақша бәліш, орамжапырақты ашыту;
      6) ыдыс-аяқ және құралдар: аспаздық таразы, жабатын машина, кастрөлдер, бөлшектеу тақталары, пышақтар, үккіш, шыны банкілер, таразы, өлшеуіш стақан;
      7) көрнекі құралдар: дәмді және құнарлы тағамдар, қазақ халқының мәдениеті туралы кітап, технологиялық және нұсқаулық карталар, шыны бакілер, консервілеуге арналған қақпақтар, түрлі консервілердің үлгілері, плакаттар, кестелер, үй жағдайында әртүрлі тұздау үлгілері.
      76. Машинатану элементтері – 1 сағат:
      77. Тігін бұйымдарын жобалау және дайындау – 9 сағат:
      1) сырып тігу, арнайы, жартылай автомат тігін машиналары. Тігін машинасына арналған құрылғылар;
      2) машинамен жұмысты орындау кезіндегі қауіпсіздік техникасы ережелері, машина жұмыстарының терминологиясы;
      3) ылғалдық-жылулық өңдеу жұмыстары, машина жұмыстарын орындауға қойылатын техникалық талаптар;
      4) сарамандық жұмыс: шағын механикаландырылған құрылғыларды қолдану, бүктемелі тігісті орындау, түймелікті торлау;
      5) белдемшені модельдеу және конструкциялау, киім және оған қойылатын талапта. Қазіргі белдемшенің түрлері және негізгі құрылымы (конструкциясы), белдемше-шорты, белдемше сызбасын құруға қажетті өлшемдер алу, белдемшенің өлшемдерін есептеуге қажетті формулалар, белдемше эскизін жасау, белдемше тігуге жұмсалатын мата мөлшерін есептеу, мата және өңдеу, әрлеу түрін таңдау, М 1:4 көлемінде тік, қиық және кең етекті белдемше сызбасын құрастыру, белден киілетін бұйым пішімін шынайы өлшемде дайындау, кең етекті белдемше моделін жасау. Белдемше-годе, қиықты белдемшелерді модельдеу;
      6) пішімді пішуге дайындау. Матадағы тік, қиық және кең етекті белдемше жайылмасының нұсқалары, пішу технологиясы, бұйымды өлшеуге дайындау (пішім бөлшектерін түйреу және көктеу, өлшеу, ақауларын жөндеу, белдемше дайындаудың технологиялық реттілігі. Белдемшені түйіндік өңдеу: бүйір тігісін, бүкпе, түймелеу, белдемшенің жоғарғы қиығын белдікпен немесе корсаж ызбамен, бұйым етегін өңдеу, түймелікті өңдеу және түйме қадау;
      7) сарамандық жұмыс: белдемше моделінің эскизін жасау, тік, қиықты және кең белдемше құрылымы, пішімді шынайы өлшемде дайындау, тік белдемшені модельдеу, матаға пішімді жаю, бұйымды пішу, бұйымның белдігін және етегін өңдеу, бұйымды соңғы рет өңдеу;
      8) құрал-жабдықтар мен материалдар: пішімдер, белдемше пішімінің бөлшектері, мата, сантиметрлік таспа, сызба құрастыруға және лекало дайындауға қажетті қағаз, қарындаштар, тігінші боры, оймақ, жіптер, инелер, қайшы, тігін машинасы, жиектеуші машина (оверлок), үтік;
      9) көрсетілім: белдемше үлгілері, белдемшені түйіндік өңдеу үлгілері, дайын жоба.
      78. Отбасы экономикасы - 4 сағат:
      1) отбасы – қоғамның алғашқы әлеуметтік-экономикалық ұйымы, отбасылық бюджет және қажеттіліктер, тиімді қажеттіліктер белгісі бойынша сауданы топтастыру (жіктеу);
      2) кірістер, шығыстар, отбасы бюджетінің құрылымы. Тұрақты және ауыспалы шығындар, азық-түлікті тұтыну есебі;
      3) отбасылық экономика менеджменті, кәсіпкерлік, ел экономикасында бизнесті ұйымдастырудың негізгі формалары, шағын бизнес (құндылығы, кемшілігі, артықшылығы), бизнес-жоспар, бизнес-жоспардың мазмұны;
      4) сарамандық жұмыс: бизнес-жоспар құру: «Өз іскерлігің» (түсініктеме хат), киім тігетін ателье ашу (шағын кәсіпорын), тікелей, материалдық және жалпы шығынды есептеу;
      5) көрнекіліктер: «Отбасы экономикасы», «Өз іскерлігің» («Өз кәсіпкерлігің») тақырыбындағы үздік шығармашылық жоба.
      79. Тұрғын үй ішкікөрінісі – 1 сағат:
      1) тұрғын үй ішкөріністерінің композициясы, сәндік жасаулар: картиналар, гравюра, кілем, ыдыстар, гүлдер, музыка, витраж, айна. Қазақ халқының киiз және тоқылған кілемдері;
      2) жиһазды күту, жиһаздың бүлінген жерлерін қайта қалпына келтіру, еңбекті ғылыми ұйымдастыру (ЕҒҰ).
      80. Сәндік-қолданбалы өнері элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы – 6 сағат:
      1) матаға батик салу өнерімен танысу;
      2) тоқымасыз түскілем;
      3) фитодизайн;
      4) ескі киімді жаңалау, құрақ әшекей, трикотаж жолағынан гүл жасау реттілігі, құрақ құрау технологиясы;
      5) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): жазықтықта бейнелеу, фактуралы-бедерлі техникасымен тоқымасыз түскілем жасау. Шашақтан жасалған кілемше, жүннен жасалған картина, дайындау технологиялары, диванға арналған (кестемен, жапсырмамен, ою-өрнекпен әсемделген) шағын жастықшалар, джинсаларды жаңалау (сәндік жамау, мата және өрілген белдік, шашақ және кестемен), трикотаж жолағынан жасалған гүлдер, құрақтардан бұйым дайындау (кілемше, панно, жапқыш).
      81. Жоба – 5 сағат:
      1) шығармашылық жоба, пайда болған мәселе мен қажеттіліктерді негіздеу нақты міндеттерді анықтау және оларды тұжырымдау;
      2) зерттеу, анықтау, тарихы, беталысы;
      3) проблеманы шешу бойынша ойлар мен шешу жолдарының нұсқаларын дайындау, ұсыныстарды талдау және анағұрлым тиімді нұсқаны таңдау;
      4) экономикалық негіздеме, бұйымның өзіндік құнын есептеу;
      5) бұйымның жарнамалық парағын жасау, бұйымды жасап шығару жоспарын дайындау;
      6) шығармашылық жоба нұсқалары: киімді жобалау және дайындау (белдемше-шорты), қазақ халқының қолөнері, мақтадан тоқылған мата дастарқанды тығыздап кестелеу, топтық жұмыс, сырмақ немесе түскиізді тізбек тігіс немесе тығыз кестемен кестелеу, жүннен жасалған картиналар, киімді жаңалау (футболканы шілтер немесе әрлеу ызбасымен әшекейлеу), қол тоқымашылығы.

11. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

тақырыптық жоспар: кесте 5

№	Бөлім атауы	Сағат саны
№	Бөлім атауы	барлығы	теория	практика
1	Тамақ дайындау технологиясы	8	2	6
2	Тігін бұйымдарын жобалау және дайындау (шалбар)	8	2	6
3	Материалды көкемдік өңдеу	8	2	6
4	Кәсіби қызмет ету саласының технологиясы	5	2	3
5	Жоба жасау қызметі	5	1	4
	Барлығы:	34	9	25

      82. Тамақ дайындау технологиясы – 8 сағат:
      1) тамақтану мәдениеті, тиімді тамақтану негіздері, ас мәзірін жасау. Ас мәзірінің түрлері, ас мәзірінде тағамның белгілі реттілікпен орналасуы. Аспаздық жұмыс кезіндегі еңбекті қорғау бойынша нұсқау, тазалық сақтау ережелері;
      2) еттен дайындалған шикізат түрлері, еттің сапалылық белгілер, етті механикалық және жылумен өңде, еттің термикалық жағдайы. Тұтас етті аспаздық мүшелеу: қой, сиыр етін мүшелеу. Тұтас етті бөлшектеу, тұтас етті дәстүрлі мүшелеу (қой, сиыр, жылқы, түйе), еттен табақ тарту реті, жартылай дайын өнім, етті жылумен өңдеу (қайнату, қыздырып пісіру, қуыру, бұқтыру, буға пісіру), ет дайындау технологиясы, жаншылған және котлетке арналған массадан дайындалған өнімдер, еттен дайындалған тағамдар классификациясы. Қуырылған, бұқтырылған еттен дайындалған тағамдар, гарнир, тұздықтар. Қыздырып пісірілген еттен дайындалған тағам, тұздық. Жаншылған еттен дайындалған тағам, асханадағы қазақтың ұлттық екінші тағамдары, еттен дайындалған тағамдарға арналған тұздықтар және әзірлеу технологиясы, аспаздық сөздік, дайын тағам сапалылығына қойылатын талаптар;
      3) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): картоп қосылған бифштекс даярлау, қой етінен жаншылған котлет (сүйегімен), еттен дайындалған салат. Қаймақ қосылған бауыр, лимон бөлiктерi мен үндiк етінен дайындалған эскалоптар, қаймақ тұздығымен бұзау етінен дайындалған котлет. Таңғы, түскі, кешкі тамаққа ас мәзірін құру. Аспаздық кітаптан кешкі тамақ дайындауға тура келетін рецепт бойынша дайындау және зерттеу;
      4) құралдар мен ыдыстар: кастрөлдер, қаңылтыр таба, таба, тостақ, қазан, бөлшектеуге арналған тақтайша, шанышқы, қасық;
      5) көрнекі құралдар: дәмді және құнарлы тағамдар, қазақ халқының мәдениеті, дәстүрі туралы кітап. Технологиялық және нұсқаулық карталар, плакаттар, кестелер, буклеттер.
      83. Тігін бұйымдарын жобалау және дайындау (шалбар) – 8 сағат
      1) тігін шеберханасындағы қауіпсіздік ережелері;
      2) киімді жобалау және дайындау, қазіргі жеңіл киім түрлері мен сипаттамасы, конструкциялау және модельдеу. Канон, модуль;
      3) көркемдік және шығармашылық модельдеу. Композиция, пропорциясы және түсінің сәйкес болуы. Негізгі және қосалқы түстер,сәнді киім дизайнының сыры;
      4) «Жоғары сән шеберлері», қазақстандық модельерлер, сән журналынан бұйым пішімін алу және оны пішуге дайындау, еуропалық өлшем бойынша пішім алу. Әйел шалбарын конструкциялау, модельдеу және дайындау;
      5) өлшем алу, шалбар сызбасының құрылымы, матаны пішуге дайындау, бұйымды пішудің техникалық шарттары. Суретті тігу, жібінің бағытын есепке ала отырып матаға пішімді орналастыру. Бұйымды түйіндік өңдеу технологиясы, бұйымды өңдеу және тігіске арналған стандартты қосымшалар, шалбар қонымдылығында кесдесетін ақаулар және оны жою;
      6) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): белден киілетін бұйымды құрастыру сызығы көмегімен модельдеу (шалбар, бриджа, шорты), сән журналынан пішімді жұқалтырға (калька) немесе қағазға көшіру, классикалық, қынамалы пішіндегі әйел шалбарын немесе өткермесімен тұтас пішілген спорттық формадағы үйге киюге арналған шортыны конструкциялау;
      7) құралдар мен материалдар: пішім, шаблондар, сән журналы, жұқалтыр, сызғыш, қарындаш, тігінші боры, түйрегіштер, ине, жіп, оймақ. Бұйым дайындауға арналған мата; аралық материал (мөлдір желімді таспа);
      8) жабдықтар: тігін машинасы, жиектеуші машина (оверлок), үтік. Көрнекі құралдар: жаздық киім модельдері, шалбар және костюм шалбар. Бұйымды түйіндік өңдеу үлгілері.
      84. Материалды көркемдеп өңдеу – 8 сағат:
      1) көркемдік шығармашылық түрлері, көркем кестелеу, кестелеуге арналған құралдар, мата мен жіп таңдау, кестелеуге арналған құралдармен жұмыс істеу кезінде сақталатын қауіпсіздік ережелері. Кестедегі өрнек, түсі. Қолмен кестелеу тігістерін орындау технологиясы, кестелеуге арналған компьютер, сәндік үй бұйымдары;
      2) дәстүрлі сәндік-қолданбалы өнер және қазақ халқының қолөнер кәсібі, киіз үй және қазіргі заманғы тұрғын жай интерьеріндегі үй керек-жарақтары. Ши тоқу өнері, жүннен жасалған картиналар, қазақтың зергерлiк бұйымдары, бисерден жасалған бұйымдар жиынтығы, Бисермен жұмыс, бисермен жұмыс істеу кезіндегі санитарлық-гигиеналық талаптар, бисермен жұмыс жасауға арналған негізгі және қосымша материалдар, бисермен жұмыс жасау техникасы. Бисермен кестелеу және тоқымашылық;
      3) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): шиді ою-өрнектермен немесе тақырыптық композициямен өрнектеп кәдесый тоқу, көркем кестелеу, бисермен кестеленген бұйымдар (картиналар, панно), бисерден жасалған бұйымдар (сәндік «бонсай», гүл шоқтары), әшекейлер жасау;
      4) материалдар мен құрал-жабдықтар: мата, канва, жіп, бисер, сым, қайшы, сызғыш, қарындаш, сәндік әшекейлер;
      5) көрнекі құрал: кестеленген бұйымдар, бисерден жасалған бұйымдар жиынтығы. Журналдар, кітаптар, буклеттер (қазақ халқының қолөнер бұйымдары).
      85. Кәсіби қызмет ету саласының технологиясы – 5 сағат:
      1) мамандық, квалификация, кәсіби дайындықтың біліктілік деңгейі, мамандықтарды жіктеу, жеңіл және тамақ өнеркәсібіндегі кәсіби қызмет, жеңіл өнеркәсіп саласындағы мамандықтар, тамақ өнеркәсібі саласындағы мамандықтар, егін шаруашылығы, өсімдік, мал шаруашылығындағы кәсіптер. Кәсіпке қызығушылық, бейімділік және қабілеттілік;
      2) мамандыққа бейімделу қабілетінің жетекші қасиеттері, диагностикалық сұрау (өз бейімділігін, өзін-өзі бағалау деңгейін анықтау), сауда және қоғамдық тамақтанудағы кәсіптік қызмет, сауда саласындағы кәсіптер, қоғамдық тамақтану саласындағы кәсіптер, қоғамдық тамақтану кәсіпорны, өнермен байланысты кәсіптер, кәсіпті меңгеру жолдары, кәсіби өзіндік анықтаудағы тұлғаның ерекшелігі (темперамент, мінез), кәсіби өзін-өзі анықтаудағы психикалық үдерістер (сезім, қабылдау, зерде, ықылас және ойлау), кәсіби жарамдылық, өмірлік жоспар, денсаулық және мамандық таңдау, жұмысқа орналасу, түйіндеме жазу формасы, ХХІ ғасырдың кәсіптері;
      3) сарамандық жұмыс: өмірлік жоспар құру, түйіндеме жазу, диагностикалық сұрау;
      4) көрнекі құралдар: экология бойынша анықтамалық, «Мамандықтар бойынша жол көрсеткіш», «Мамандық нұсқаушысы» кітабы, салауатты өмір салты бойынша әдебиеттер, плакаттар, слайдтар, бейнефильмдер, «Кәсіптік мансап» кітапшасы, кәсіптік бейімделу бойынша практикум.
      86. Бөлім. Жоба – 5 сағат:
      1) жобаның негізгі компоненттері (қысқаша тұжырымдалған міндеттер мен сұранысты анықтау, алғашқы идея жиынтығы, бір немесе бірнеше идеяны қарастыру, бұйымды дайындау, бұйымды сынау және бағалау);
      2) жобаға қойылатын талаптар: міндетін дұрыс тұжырымдау, қойылған мақсат пен зерттеудің сәйкестігі, әрбір критерийді негіздеу, ең жақсы идеяны таңдау кезінде өз шешімін дәлелдеу, нәтиженің үйлесімділігі, таңдалған идеяны пысықтау;
      3) шығармашылық жоба нұсқалары (таңдау бойынша): бисерден жасалған бұйым жиынтығы (өз нұсқасы), бұйымды бисермен әрлеу, қазақтың әшекей бұйымдары үлгісінде бұйымдар жасау, атлас таспадан гүл шоғын жасау (панно), картинаны бисермен кестелеу, жүннен жасалған картиналар (Матисс), бисерден жасалған бұйымдар (сәндік ағаш, гүл шоғы);
      4) материалдар мен құрал-жабдықтар: бұйым дайындауға арналған (жүн және шұға) маталар; әр түрлі түсті жіптер; әшекейлеуге арналған материалдар, моншақ, бисер, страза, шашақ, қайшы, ине, тігін машинасы, үтік, оверлог, желім және кергіш;
      5) көрсетілім: дайын бұйымдар - панно, картиналар, бисерден жасалған бұйымдар, оқушылардың жобалық жұмыстары. Таспадан жасалған, бисер және жіппен кестеленген (панно, картина, гүл шоғы) бұйымдар;
      6) материалдар мен құрал-жабдықтар: қайшы, сызғыш, (А4, 210х297) қарындаштары, ПВА желімі, металлический стержень, бисер, стеклярус, стразалар, жүн;
      7) көрнекі құрал: бисерден жасалған бұйым үлгілері, журналдар, буклеттер, қазақтың ұлттық киімдері, әшекей бұйымдары туралы кітап.

12. 5-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      87. Оқушылардың дайындығы пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелеріне қарай бағаланады.
      88. Пәндік нәтижелері екі аспектен қарастырлады: білу керек және орындай алу керек.
      89. Технология (ер балаларға арналған), 5 сыныптың соңында оқушылар
      1) мектеп шеберханасындағы тәртіптің жалпы ережелерін және еңбектің жеке гигиенасын;
      2) қол саймандарымен жұмыс істеген кезеңіндегі қауіпсіздік ережелерін;
      3) топырақ зерттеу негіздерін және топырақ өңдеу техникасын, тыңайтқыштар түрлерін;
      4) сәндік-гүлдік дақылдарын өсіру технологиясын;
      5) ағаштың негізгі түрлері мен қасиеттерін, оларды қолмен өңдеу технологиясын;
      6) металлдардың негізгі түрлері мен қасиеттерін, оларды қолмен өңдеу технологиясын;
      7) графикалық құжаттар туралы қарапайым мәліметтерді;
      8) қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерінің дәстүрлі түрлері жайлы жалпы мәліметтерді;
      9) электр тізбегі, оның элементтері және электр схемаларындағы шартты графикалық белгілеулері туралы жалпы мәліметтерді;
      10) сырт киімді, аяқ киімді және жиһазды күтуге арналған қазіргі заманғы құралдарын;
      11) шығармашылық жобаны орындау кезеңінде құрылымдау және модельдеу негіздерін білу/түсіну тиіс.
      1) жұмыс орнын ұйымдастыруды;
      2) технологиялық қасиеттеріне байланысты материалды танып және таңдай білу, үлгі бойынша қолмен өңдеуге арналған саймандарды іріктеп алуды;
      3) бұйымды жасау кезінде ағаш пен металды қолмен өңдеу әдістерін қолдануды;
      4) технологиялық операцияларды анықтау және орындауды;
      5) бұйым жасаудың технологиялық картасын оқу және әзірлеуді;
      6) еңбек өнімін таратуға және дайындап шығаруға байланысты жұмыс жоспарларын құрастыруды;
      7) геометриялық пішінді оюлардың қарапайым түрлерін пышақ немесе қашаумен орындауды;
      8) конструктор бөлшектерінен қарапайым электр тізбегін құрастыруды;
      9) киім және жиһаз қаптауышы бетінен дақтарды кетіре білуді;
      10) технологиялық іс-әрекеті кезеңінде шығармашылық мақсаттарды шешу әдістерін қолдануды меңгеруі тиіс.
      90. 6 сыныптың соңында оқушылар
      1) мектеп шеберханасындағы тәртіптің жалпы ережелерін және еңбектің жеке гигиенасын, шеберхана жабдықтарын және ағашты қолмен өңдеу кезеңіндегі еңбек қауіпсізідігі ережелерін;
      2) өсімдік шаруашылығының негізгі салаларын, жеміс-көкөніс дақылдарын өсіру технологиясын;
      3) табиғи ағаштың қасиеттерін, құрылысын және кемістіктерін, жасанды ағаш материалдардың негізгі түрлері мен қасиеттерін;
      4) цилиндр қалпындағы бөлшектің графикалық бейнелеуін;
      5) цилиндр тәрізді бөлшекті қол сайманымен жасау технологиясын;
      6) қозғалыс берілісінің механизмін және бұрғылау станогінің құрылысын;
      7) амперметрдің, вольтметрдің, омметрдің құрылыстарын және осы құрылғыларды пайдалану ережелерін;
      8) қазақтардың және Қазақстан Республикасының басқа халықтарының қолданбалы өнерін;
      9) ағашты ою түрлерін және ағашты оюдың техникасы мен әдістерін;
      10) металл мен теріні көркем өңдеу түрлерін;
      11) тұрғын жай интерьерінің әр-түрлі стильдерін;
      12) шығармашылық жобаны орындау кезеңінде құрылымдау және модельдеу негіздерін
      білу/түсіну тиіс.
      1) жұмыс орнын ұйымдастыруды;
      2) тұқымдарды, егуге арналған көшет материалдарын дайындау, оқу-тәжірибелік учаскесінде көкөніс дақылдарына арналған жерді өңдеуді;
      3) технологиялық қасиеттеріне, суретіне, эскизге байланысты материал таңдау, оларды өңдеуге арналған құрал-саймандарын іріктеп алуды;
      4) қол саймандары көмегімен цилиндр тәрізді бөлшек жасауды;
      5) бұйым жасау барысында материалдарды өңдеудің заманауи әдістерін және инновациялық технологияларын қолдануды;
      6) технологиялық карта бойынша металдан бұйым жасауды;
      7) тоқтың, кернеудің және кедергінің қуатын өлшейтін құралдарын пайдалана білуді;
      8) құрылымдау және модельдеу әдістері мен принциптерін анықтау, бұйым композициясы қасиеттерін ажырату және пайдалануды;
      9) тауарлар мен қызметтердің тұтынушылық қасиеттерін бағалауды;
      10) еңбек өнімін жасау және таратуға бағытталған іс-әрекет жоспарларын құрастыруды;
      11) тұрғын жай интерьері элементтерінің эскиздерін жасауды;
      12) әр-түрлі материалдардан сәндік-қолданбалы мақсатындағы бұйымдарды жасап шығаруды;
      13) технологиялық іс-әрекеті кезеңінде шығармашылық мақсаттарды шешу әдістерін қолдануды меңгеруі тиіс.
      91. 7 сыныптың соңында оқушылар
      1) қолмен өңдеу кезіндегі техникалық қауіпсіздігіне жалпы талаптарын және токарь станогында жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерін;
      2) жеміс-көкөніс дақылдарын өсіру технологиясын;
      3) ағашты біріктірудің негізгі түрлері;
      4) ажырайтын және ажырамайтын біріктірулер туралы жалпы мәлімет;
      5) металлкесу станоктары туралы жалпы мәлімет;
      6) тұрмыстық электр құралдарының, автоматикалық құрылғылардың түрлері мен қызметі, тұрмыстық электротехникалық құрылғыларындағы автоматика элементтері;
      7) пәтер микроклиматын қолдауға арналған заманауи құралдары білу/түсіну тиіс.
      1) көкөніс дақылдарын күтуді;
      2) материалдарды өңдеудің қазіргі заманғы әдістерін және бұйым жасаудың инновациялық технологияларын қолдануды;
      3) қарапайым біріктірулерді қолдана отырып, ағаштан бұйымдар жасауды;
      4) сыртқы және ішкі бұрандаларды ою операцияларын қолдана отырып, металдан бұйымдар жасауды;
      5) технологиялық құжаттарын оқу және дайындауды;
      6) металды көркем өңдеудің әр-түрлі әдістерін қолдануды;
      7) шығармашылық мақсаттарды шешу әдістерін технологиялық іс-әрекетінде қолдануды;
      8) әр-түрлі материалдардан сәндік–қолданбалы өнер бұйымдарын жасауды;
      9) дәнекерлеуді қолдана отырып электрмонтаждық жұмыстарды орындау, автоматика құрылғыларының қарапайым схемаларын жинауды;
      10) жарық беру құрылғыларын орналастыру жоспарын дайындау, жарнама арқылы тұрмыстық техникасын таңдауды меңгеруі тиіс.
      92. 8 сыныптың соңында оқушылар:
      1) ағаш пен металды қолмен және механикалық түрде өңдеу кезінде қауіпсіздік техникасын сақтауына қойылатын талаптарын;
      2) ауыл шаруашылығының дамуына ғылымның әсерін;
      3) органикалық және минерал тыңайтқыштарының негізгі түрлерін;
      4) ағаштан бұйым жасауға арналған конструкторлық және технологиялық құжаттарын дайындауды;
      5) токарлық-бұранда кесу станогының құрылысын, негізгі токарлық операцияларын;
      6) шығармашылық жобаларды орындау кезінде құрылымдау және модельдеу негіздерін;
      7) өндірістің негізгі салаларын, құрылымдық материалдарын өңдеумен, олардан бұйымдар жасаумен, өнім алумен және агротехнологиямен байланысты мамандықтарын.
      білу/түсіну тиіс.
      1) жұмыс орнын ұйымдастыруды;
      2) жеміс ағаштары мен жидек бұталарын күтуді;
      3) технологиялық және пайдалану қасиеттерін ескере отырып материалды анықтау және таңдауды;
      4) ағаш пен металл өңдеуге арналған құралдарын, еңбек құрылғылары мен аспаптарын сызбасы және эскизі бойынша таңдауды;
      5) металға бұранда ою жұмыстарын орындауды;
      6) графикалық құжаттарды оқу және дайындау, технологиялық құжаттаманы жетілдіруді;
      7) құрылымдау мен моделдеу қағидаттары мен әдістерін анықтау, бұйым композициясы қасиеттерін ажырату және пайдалануды;
      8) технологиялық іс-әрекеті кезінде шығармашылық мақсаттарды орындау әдістерін қолдануды;
      9) әр-түрлі материалдардан сәндік-қолданбалы өнері бұйымдарын жасауды меңгеруі тиіс.
      93. 9 сыныптың соңында оқушылар
      1) еңбекті қорғауға байланысты негізгі құқықтық, нормативтік және заңнамалық актілерін;
      2) қол саймандарымен, электр аспаптарымен, металл және ағаш өңдеу станоктарында жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерін;
      3) құрылымдық және жасанды материалдардың негізгі түрлері мен қасиеттерін, оларды өңдеу технологияларын;
      4) қайта құру іс-әрекетіндегі сызбаларын, схемаларын және белгілерін;
      5) құрылымдық, табиғи және жасанды материалдарын көркем өңдеу туралы жалпы мәліметтерін;
      6) шығармашылық жобаны орындау кезіндегі құрылымдау және моделдеу негіздерін;
      7) кәсіптік білім алу және жұмысқа орналасу жолдары туралы мәлімет алу көздерін;
      8) өндірістің негізгі салаларын, құрылымдық материалдарын өңдеумен, олардан бұйымдар жасаумен, өнім алумен және агротехнологиямен байланысты мамандықтарын;
      білу/түсіну тиіс.
      1) жұмыс орнын ұйымдастыруды;
      2) материалды технологиялық, экономикалық және пайдалану қасиеттерін ескере отырып ажырату және таңдау, нұсқасы, суреті, эскизі, сызбасы бойынша оларды өңдеуге арналған құралдарын, еңбек құрылғылары мен аспаптарын іріктеп алуды;
      3) материалдарды өңдеудің заманауи әдістерін, бұйымдар жасаудың инновациялық технологияларын қолдануды;
      4) технологиялық операцияларды анықтау және орындауды;
      5) графикалық құжаттарды оқу және дайындау, технологиялық құжаттаманы жетілдіруді;
      6) құрылымдау мен моделдеу қағидаттары мен әдістерін анықтау, бұйым композициясы қасиеттерін ажырату және пайдалануды;
      7) тауарлар мен қызметтердің тұтынушылық сапасын бағалауды;
      8) еңбек өнімін жасау және тарату іс-әрекеті бойынша жоспар құруды;
      9) технологиялық іс-әрекеті кезінде шығармашылық мақсаттарды шешу әдістерін қолдануды;
      10) әр-түрлі материалдардан сәндік-қолданбалы өнері бұйымдарын жасауды меңгеруі тиіс.
      94. Технология (қыз балаларға арналған) 5 сыныптың соңында оқушылар:
      1) асүй мен асханаға қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарды;
      2) азық-түліктерді өңдеу; қазіргі асүй жабдықтарының түрлерін;
      3) бутерброд пен ыстық сусындар дайындау технологиясы мен түрлерін;
      4) көкөністердің тағамдық құндылығын;
      5) тоқыма талшықтарының жіктелуін;
      6) матаның өңі мен теріс жағын;
      7) матаның негіз жібін, өңі мен теріс жағын анықтау;
      8) мата, жіп, ине таңдауды;
      9) қолмен тігілетін инешаншымдар мен тігімдерді орындауды;
      10) матаны сырып тігу, бастыра тігу, бүгіп тігу, шеттіктеу тігістерімен біріктіру және өңдеуді;
      11) ішкі көрініс, сәулет қысқаша мәліметтерді;
      12) ұлттық салт-дәстүрлерді;
      13) тұрғын үйдің ішкі көрінісін әрлеу, әсемдеу тәсілдерін
      14) мақта мен зығырдан тігілген киімдер күтімін;
      15) аяқ киімді күту тәсілдерін;
      16) киімді күтудің шартты белгілерін;
      17) маңызды көкөніс дақылдарын (пияз тектес, асқабақ тектес, асханалық);
      18) көшеттерді отырғызу ережелерін (қырыққабат, бұрыш, баклажан, қызанақ);
      19) жобаны таңдаудың себебін (мәселелері, қажеттілігі), міндетін, қолдану аймағын;
      20) халық шығармашылығының түрлерін;
      21) жобаны дағды, білім алудағы шығармашылық жұмыс ретінде, халық дәстүрі мен тарихына құрмет ретінде
      білу/түсіну тиіс.
      1) асүй құрал-жабдықтарымен жұмыс істеуді;
      2) сыртқы түріне қарап азық-түліктердің сапасын анықтауды;
      3) тағам өнімдерін механикалық және жылумен өңдеуді;
      4) жұмыртқа, көкөністерден жасалған тағамдар, бутерброд және ыстық сусындар дайындауды;
      5) матаның түрлерін анықтауды;
      6) мата, жіп, ине таңдауды;
      7) қолмен тігілетін инешаншымдар мен тігімдерді орындауды;
      8) матаны сырып тігу, бастыра тігу, бүгіп тігу, шеттіктеу тігістерімен біріктіру және өңдеуді;
      9) сәндік және әрлеу жұмыстарын орындауды;
      10) жиһазды орналастыру, түстерді таңдауды;
      11) киім тазалау және дақтарды кетіруді;
      12) киімге қарапайым жөндеу жұмыстарын жүргізуді;
      13) киімді жөндеудің тиімді тәсілдері және оны күтудің құралдарын таңдауды;
      14) бөлме жағдайында көшеттер отырғызуды;
      15) өсімдіктерді көшіріп отырғызу, суару, күтуді;
      16) тұқымның өнгіштігін тексеруді;
      17) өсімдікті топыраққа отырғызуды;
      18) шығармашылық қызметте өзінің мүмкіндіктерін бағалауды;
      19) жобаны дайындау, туындаған идеяны жүзеге асырылатын нәтижесіне дейін жеткізу бұйым дайындауды;
      20) жасалған жұмысты бағалауды;
      21) құрақ техникасын орындау, кілемше, панно, көрпе, майлық, үйкекті (заттың астына қоятын бұйым) тігуге байланысты жұмысты технологиялық жағынан дұрыс орындауды;
      22) дайын бұйымды әсемдеуді меңгеруі тиіс.
      95. 6 сыныптың соңында оқушылар:
      1) көкөніс шаруашылығының күзгі жұмыстарын орындауды;
      2) жеміс ағаштары мен жидек дақылдарын отырғызу ережелерін;
      3) жидектік дақылдарды вегетативтік көбейту жөнінде;
      4) жидектік дақылдарды отырғызу ережесін, күту, арамшөптер мен зиянкес жәндіктерден қорғау тәсілдерін;
      5) жемістер мен жидектердің емдік қасиеттерін;
      6) асхана, асүйге қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптар;
      7) ыстық өнімдермен жұмыс істеу ережесін;
      8) адам ағзасына қажетті минералдық тұздар мен микроэлементтердің маңызы туралы жалпы мағлұматтарды;
      9) сүттің химиялық құрамын, сүт сапасын анықтау тәсілдерін, сүттің аспаздық маңызын, қоректік құндылығын;
      10) сүт пен сүт өнімдерінен жасалған қазақ халқының ұлттық тағамдарын дайындау технологиясын;
      11) жармадан ботқа пісіру ережесін, бұршақ тұқымдастардан, макарон өнімдерінен тағам түрлерін дайындаудың ерекшеліктерін, пісіру кезінде қосылатын судың қатынасын;
      12) ұлттық тағам түрлерін;
      13) дастарқан әзірлеу ережесін.
      14) жануарлардан талшықтар алу тәсілдерін;
      15) талшықтардан тоқыма өндірісі және үй жағдайында жіп алу тәсілдерін;
      16) жануарлардан алынатын табиғи талшықтардың қасиеттерін;
      17) қарапайым өрімдерді, саржалық және атластық өрім раппортын, матаның өңі мен теріс жағын, мата ақауларын анықтауды;
      18) жүн және жібек маталардан тігілген киімдер күтімі ерекшеліктерін,
      тігін машинасының міндеттерін, құрылысы мен жұмыс істеу принципін;
      19) тігін машинасымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы ережелерін;
      20) тігін инесінің құрылысын;
      21) иненің құрылысын;
      22) жеңіл киімге талаптар;
      23) бұйым дайындауға қолданылатын маталар мен өңдеу түрлерін (материалдар, түсі, символикасы, ою-өрнегі);
      24) өлшем алу ережесі және оның шартты белгілерін;
      25) жапсырма және бастырмалы тігісті орындау технологиясын;
      26) жабық және ашық қиықты бүгіп тігуді;
      27) бұйым өңдеудің негізгі технологиялық тәсілдерін;
      28) дайын бұйым сапасына қойылатын талаптарды;
      29) ішкі көріністегі композицияның маңызын;
      30) ішкікөріністегі әсемдеу тәсілдерін;
      31) ұлттық дәстүрге сай келетін интерьер ерекшелігін;
      32) киіз үй аспаптары және жиһаздарын, әшекейлерін;
      33) киім мен аяқ киім күтіміне қойылатын негізгі талаптарды;
      34) киім күтімі символдарын;
      35) аяқ киім сақтау тәсілдерін, кептіру ережелерін;
      36) жобаның негізгі құрамын;
      37) жоба оқу саласы түрі ретінде;
      38) адамдардың қажеттіліктерін анықтау тәсілдерін;
      39) нақты бұйымды дайындау үшін қандай білім, білік және дағдыларға ие болу керектігін;
      40) шығармашылық жобаны қалай жоспарлау және жүзеге асыру керектігін
      білу/түсіну тиіс.
      1) жемістің пісуін анықтауды;
      2) өнімді, тұқымдарды жинауды;
      3) сыртқы белгілеріне қарап, жармалардың сапасын анықтай білуді;
      4) макарон, бұршақ тұқымдас дақылдар дәндері өнімдерінен, сүт және сүт өнімдерінен ботқа, тағамдар дайындай білуді;
      5) жарма, бұршақ тұқымдастарына, макарон өнімдеріне алғашқы өңдеу жүргізуді;
      6) асүй жабдықтарымен, құралдарымен және аспаптарымен жұмыс істеуді;
      7) кешкі ас дайындауды және кешкі асқа дастарқан әзірлеуді, қонақты дастарқанға шақыруды;
      8) сүттен дайындалатын қазақ ұлттық тағамдарын дайындауды;
      9) ыдыс жууға және зарарсыздандыруға арналған құралдарды қолдануды;
      10) саржалық және сәтендік өріммен тоқылған жүн және жібек маталарды тани білуді;
      11) маталардың эксплуатациялық қасиеттерін анықтауды және оларды бұйымдар дайындау кезінде сарамандық жұмыста қолдана білуді;
      12) жіптің керілуі мен инешаншым ұзындығын реттеуді;
      13) машинаны тазалауды және майлауды;
      14) аяқ және электр берілісті тігін машинасында жұмыс істеуді;
      15) тігісті машинаның кері жүрісімен бекітуді;
      16) машинаға инені орнатуды;
      17) мата түріне байланысты ине мен жіп түрлерін таңдай білуді;
      18) тігім сапасын реттеуді;
      19) түзу және ирек тігімді орындауды;
      20) киімді жобалауды, конструкциялауды және модельдеуді;
      21) өлшем алуды және жазуды;
      22) сызбаларды оқуды және құруды;
      23) пішімді матаны пішуге дайындауды;
      24) пішімді матаға үнемді орналастыруды;
      25) пішім бөлшектерін өңдеуге дайындауы;
      26) өлшеу жүргізуді;
      27) ақауларды анықтауды және жүргізуді;
      28) мата және өңдеу түрін таңдауды;
      29) киімге арналған өңдеуді (символдарды, ою-өрнектерді, қолмен тігілетін тігіс түрлерін) технологиялық нақты қолдана білуді;
      30) бұйым суретін және эскизін жасауды;
      31) киімді көркем әшекейлеуді (бұйымды кестемен, ызбамен, жиектеу таспасымен, шілтер, жапсырма, машина да ирек тігіммен әрлеуді);
      32) есік, терезе дизайнын орындауды;
      33) қолда бар материалдардан үйдің керек-жарақтары мен киіз үй жиһаздарын, әшекейлерін жасауды;
      34) пәтерді, үйді құрғақ және ылғалды жиыстыруды;
      35) бұйым етегін жөндеуді;
      36) аяқ киімнің ішкі жағын дезодорациялауды;
      37)өзінің жобалық қызметінің міндетін қысқаша қисындап мазмұндауды;
      38) өзінің жобасына қажетті ақпаратты іріктеуді және қолдануды;
      39) жұмысын жоспарлауды және бұйым дайындауды;
      40) дайындалған бұйымдарға қойылатын сәйкестік талаптар тізбесін анықтауды;
      41) бұйым дайындауға кететін шығындарды анықтауды;
      42) экологиялық тазалығын ескере отыра бұйымның сапасын анықтауды;
      43) бұйымды жобалау мен дайындау кезінде пайда болатын кемшіліктерді талдауды және қиыншылықтарды анықтауды;
      44) жобаны қорғау барысында өз көзқарасын білдіруді және тұжырымын дәлелдеуді меңгеруі тиіс.
      96. 7 сыныптың соңында оқушылар:
      1) азық-түліктерді өңдеудің температуралық режімі мен тағамды өңдеудің ұзақтығын сақтаудың санитарлық маңызын;
      2) ыстық тағамдармен жұмыс істеу ережелерін;
      3) балық пен қамырдан тағамдар әзірлеу технологиясын, олардың адамның тамақтануындағы маңызын, сақтау мерзімдерін;
      4) түскі асқа дастарқанды жабдықтау ережесін;
      5) химиялық талшықтар (негізгі және бейматалар) өндірісінің ерекшеліктерін;
      6) өндіріс жағдайында жіп алу жолдарын;
      7) химиялық талшықтардың (жасанды және синтетикалық) қасиеттерін;
      8) химиялық талшықтардан тігілген киімдерді күту ерекшеліктерін;
      9) маталардың түрлерін, олардың қолданылуын;
      10) аралыққа және жылылыққа салынатын материалдардың айырмашылығын;
      11) химиялық талшықтардан жасалған бұйымдарды күту бойынша белгілерді, кір жуудың және ылғалды-жылумен өңдеу режимдерін;
      12) тігін машинасының құрылғыларын;
      13) машина тігістерін, оның түрлерін (біріктіру, шет тігісі, әрлеу);
      14) тігін машинасымен жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік техникасы ережелерін;
      15) жеңіл ақауларды жою тәсілдерін;
      16) жұмыс орнындағы жабдықтарға қойылатын талаптарды;
      17) иық бұйымдарының сызбасын құру үшін өлшем алу ережесін және олардың шартты белгілерін жазуды;
      18) өз өлшемдері бойынша дайын пішімді өзгерту тәсілдерін;
      19) бұйым дайындау кезінде қолданылатын маталар мен әшекейлерді;
      20) бұйымды өңдеудің технологиялық реттілігін;
      21) дайын бұйымның сапасына қойылатын талаптарды;
      22) адам өмірінде пәтер интерьеріндегі бөлме өсімдіктерінің маңызын;
      23) пәтерде бөлме өсімдіктерін тиімді орналастыру тәсілдерін;
      24) гүл шоғын құрастыруға қойылатын эстетикалық талаптарды;
      25) қолөнер тарихын;
      26) ілгек бізбен тоқуға арналған материалдар мен құралдарды;
      27) ілгек бізбен жұмыс істеу тәсілдерін;
      28) тоқу кезінде қолды дұрыс ұстауды;
      29) түрлі іліп тоқу (шалу) технологиясын;
      30) жайманы шеңберлеп тоқуды;
      31) өрнек раппортын және оны жазуды;
      32) ілгек бізбен тоқудың шартты белгілерін;
      33) жобаның мақсаты мен міндеттерін;
      34) жобаны жоспарлау және жүзеге асыруды;
      35) бұйым дайындау технологиясын;
      36) өзіндік құнын;
      37) білімдері мен іскерлігіне өзіндік баға беруді
      білу/түсіну тиіс.
      1) балықтың сапалылығын анықтауды;
      2) консервілердің жарамдылық мерзімдерін анықтауды;
      3) ас үй жабдықтары, құралдар және құрылғылармен жұмыс істеуді;
      4) балықтан тағамдар әзірлеуді;
      5) ұн өнімдерін пісіруді;
      6) химиялық талшықтардан жасалған маталарды тануды;
      7) табиғи және химиялық талшықтардан жасалған маталардың құнына салыстырмалы талдауды;
      8) табиғи және химиялық талшықтардан жасалған маталардың қасиеттерін анықтауды;
      9) жасанды және синтетикалық маталардың қасиеттерін анықтауды;
      10) бұйымның қасиеттерін біле отырып, бұйым дайындау кезінде материалды дұрыс пайдалануды;
      11) бұйымдарды жуу үшін ұнтақты таңдауды;
      12) жіптің тартылуын және тігіс жиілігін реттеуді;
      13) тігін машинасының кері жүрісімен тігісті бекітуді;
      14) тігін машинасын тазалау және майлауды;
      15) тігін машинасының инесін материалдың қалыңдығына сәйкес дұрыс таңдауды және оны орнатуды;
      16) жөрмелген және шеттіктеу тігістерін орындауды;
      17) киімді жобалауды, конструкциялауды және модельдеуді;
      18) өлшем алуды және жазуды;
      19) пішім және матаны пішуге дайындауды;
      20) мата жайылмасына пішімді тиімді орналастыруды;
      21) бұйым өлшемін алуға дайындау, өлшемін жүргізуді;
      22) ақауды анықтауды және түзетуді;
      23) жапсырманы жапсыруды;
      24) мата жиегі мен түймелікті торлауды;
      25) жекелеген шет тігістерін орындауды;
      26) пәтердің ішкі көрінісіне арналған бөлме өсімдіктерін таңдауды;
      27) гүлдерден композиция құрауды;
      28) өсімдіктер күтімін;
      29) гүлдерге жарық түсуін ескере отырып талаптарға сәйкес олардың пәтерде орналасуын анықтауды;
      30) ілгек бізбен дұрыс жұмыс істеуді;
      31) түрлі іліп (шалу) тоқуды;
      32) бұйымға арналған жайма тоқуды;
      33) шеңберлеп тоқуды;
      34) тоқу кезінде сызбаны пайдалануды;
      35) сән журналымен жұмыс жасауды;
      36) масштабты немесе нақты өлшемде жеңіл бұйымдарды тоқуды;
      37) бұйым тоқуға арналған жіптер мен ілгек бізді таңдауды;
      38) бұйымның үлгісін әзірлеуді;
      39) жобаның тақырыбын таңдау критерийлерін анықтауды,
      40) негізгі және қосымша ақпараттарды дұрыс таңдау мен қолдануды;
      41) жұмысты жоспарлау мен бұйымды дайындауды;
      42) бұйымды дайындауға кететін шығындарды анықтауды;
      43) кіріс түсіру мақсатымен дайындалған бұйымды өткізуді;
      44) экологиялық жағдайды ескере отырып, бұйымның сапасын бағалауды;
      45) кемшіліктерді талдауды және қиыншылықтарды анықтауды;
      46) жобаны қорғау барысында өз көзқарасын білдіруді меңгеруі тиіс.
      97. 8 сыныптың соңында оқушылар
      1) азық-түліктермен жұмыс істеу кезінде сақталатын санитарлық-гигиеналық ережелерді;
      2) ауру тарататын микробтар және одан сақтануды;
      3) бірінші тағамдар әзірлеу технологиясын, олардың адамның тамақтануындағы маңызын;
      4) сорпа дайындауға қойылатын талаптар;
      5) ашытқылы қамыр дайындау тәсілдерін;
      6) үй жағдайында консервілеу негізін;
      7) белдемшелерді конструкциялауды (құрастыруды);
      8) өлшем алу ережесін және олардың шартты белгілерін жазуды;
      9) бұйым дайындау кезінде қолданылатын маталар мен өңдеу түрлерін;
      10) бұйымды өңдеудің негізгі технологиялық тәсілдерін;
      11) бұйымды өңдеудің технологиялық реттілігін;
      12) отбасы, қызмет, қажеттіліктер, отбасылық экономика, кәсіпкерлік жөнінде түсінікті;
      13) әлеуметтік, материалдық, орынды (тиімді) қажеттіліктерді;
      14) отбасы бюджетінің шығыс бөлігі және балансын;
      15) шаруашылықты орынды жүргізу ережесін;
      16) шығынды жоспарлауды;
      17) жеке бюджет, қор (ақша) жинақтауды;
      18) жоба тақырыбын таңдау, ойын жүзеге асыруды, таңдаған тақырыбын негіздеуді;
      19) жобаны орындауға қажетті материалдарды іріктеуді;
      20) өзіндік құнын алдын-ала есептеуді;
      21) бұйымды дайындау технологиясын және бұйымды өткізуді (тауар, қызмет, бұйымдар, іс-шаралар)
      білу/түсіну тиіс.
      1) асүй жабдықтары, құралдар және құрылғылармен жұмыс істеуді;
      2) қоспа сорпа дайындауды;
      3) ашытқылы қамыр дайындау және олардан өнім дайындауды;
      4) орамжапырақты ашытуды;
      5) белдемшені жобалау, конструкциялау және модельдеуді;
      6) өлшем алу және есептеуді;
      7) сызбаны оқу және сызуды;
      8) матаға пішімді үнемді орналастыруды;
      9) пішім бөлшектерін өңдеуге дайындауды;
      10) өлшеу жүргізуді, ақауларын жөндеуді;
      11) бұйымды тігу кезінде технологиялық операцияларды дұрыс орындауды;
      12) матаны және әрлеу түрлерін таңдауды;
      13) мата жиегі мен түймелікті торлауды;
      14) қажеттілігіне қарай орынды сұрыптап, сатып алуды (қажетті, бірақ міндетті емес);
      15) ақшаны сауатты жұмсауды;
      16) өз шығындарын талдауды;
      17) шығармашылық жобаны дұрыс безендіруді (дизайн-папка);
      18) жобаны таңдау кезінде пайда болатын мәселелер мен қажеттіліктерді анықтауды;
      19) бұйымға қойылатын негізгі талаптарды айқындауды;
      20) жұмысты жоспарлау және бұйымды дайындауды;
      21) экономикалық тұрақтылықты;
      22) қиыншылықтарды анықтауды, талдауды және бұйымның сапасын бағалауды;
      23) жобаны қорғау барысында өз көзқарасын білдіруді және тұжырымын дәлелдеуді меңгеруі тиіс.
      98. 9 сыныптың соңында оқушылар
      1) азық-түліктерді өңдеудің температуралық режимі мен сақтау ұзақтығының санитарлық маңызын;
      2) еттен әзірленетін тағамдардың жіктелуін, гарнир, тұздық түрлерін, әзірлеу технологиясын;
      3) етті дәстүрлі мүшелеу және еттен табақ тарту ретін;
      4) ас мәзірінің түрлерін;
      5) бұйым дайындау кезінде қолданылатын маталар мен әрлеу түрлерін;
      6) өлшем алу ережесін және олардың шартты белгілерін жазуды;
      7) бұйымды өңдеудің негізгі технологиялық тәсілдерін;
      8) бұйымды өңдеудің технологиялық реттілігін;
      9) қолөнер тарихын, бүгінгі күні қолданбалы өнердегі маңызын;
      10) үйде қолданылатын қазақ халқының дәстүрлі бұйымдарын жасау негізін, материалдар мен құралдарды;
      11) жұмыс тәсілдерін; орындау технологиясын;
      12) кәсіби қызметтің маңызын;
      13) өнер, тамақтану, сауда саласының кәсіптерін;
      14) кәсіби өзіндік анықтаудағы тұлғаның ерекшелігін;
      15) кәсіби жарамдылық, денсаулығына байланысты кәсіп таңдауды;
      16) ХХІ ғасырдың кәсіптерін (жұмыстың ерекшелігі мен маңызын);
      17) жобаның мақсаты мен міндеттерін, оның қажеттілігін, пайдасы мен құндылығын;
      18) бұйымды жоспарлау және дайындау технологиясын;
      19) өзіндік құнын, дайын бұйымды өткізуді
      білу/түсіну тиіс.
      1) ас үй жабдықтары, құралдар және құрылғылармен жұмыс істеуді;
      2) азық-түлік сапасын;
      3) еттің сапалылығын анықтауды;
      4) механикалық және жылумен өңдеуді;
      5) жаншылған және бұқтырылған еттен өнім, палау, қуырдақ әзірлеуді;
      6) ас мәзірін құруды;
      7) киімді жобалау және модельдеуді;
      8) өлшем алуды және есептеп жазуды;
      9) сызбаны түсінуді және сызуды;
      10) бұйым бөлшектерін калькаға немесе қағазға көшіруді;
      11) матаның үстіне пішімді тиімді орналастыруды;
      12) пішім бөлшектерін өңдеуге дайындауды;
      13) дайын бұйымның өлшемін жүргізуді және кесдескен ақауды түзетуді;
      14) бұйымды тігу кезінде технологиялық операцияларды дұрыс орындауды;
      15) матаны және әрлеудің түрлерін таңдауды;
      16) таспадан, бисерден, жіптен, жүн және иірімжіптерден жеңіл бұйымдар жасауды;
      17) үйді, пәтерді безендіруді;
      18) бисер тоқу техникасымен композиция жасауды;
      19) кәсіпке өзіндік талдау жүргізуді;
      20) кәсіби өзіндік анықтаудағы тұлғаның ерекшелігін;
      21) «Мамандық нұсқаушысы» анықтамалық әдебиеттермен жұмыс жасауды;
      22) өмірлік жоспар құру, түйіндеме жазуды;
      23) жоба тақырыбын таңдау критерийлерін анықтауды;
      24) бұйымның үлгісін, эскизін әзірлеу, жетілдіруді;
      25) бұйымды дайындауға кететін шығындарды анықтауды;
      26) ақпаратты дұрыс іріктеп алуды және пайдалануды;
      27) жұмысты жоспарлау және бұйымды дайындауды;
      28) кемшіліктерге талдау жасауды;
      29) жұмысты бағалауды;
      30) жобаны қорғау барысында өз көзқарасын білдіруді;
      31) білімдері мен іскерлігіне өзіндік баға беруді;
      32) дайындалған бұйымды өткізуді меңгеруі тиіс.
      99. Жеке тұлға нәтижелері, оқушылар
      1) оқуға, еңбекке деген жауапты көзқарастарын, оқушылардың өзін-өзі дамыту, өздігімен білім алуға дайындықтары мен қабілеттіліктерін, тұрақты танымдық мүдделерін, мамандықты саналы түрде таңдауға дайындықтарын қалыптастыру, сонымен қатар, әлеуметтік маңыздылығы бар еңбекке қатысу тәжірибесін дамыту;
      2) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімдерін білдіру;
      3) басқа адамға деген саналы, сыйластық және тілектестік көзқарасты, басқа адамдармен диалог құру қабілеттілігін қалыптастыру;
      4) әлеуметтік нормаларын, топтар мен қоғамдастықтарда тәртіп ережелерін меңгеру;
      5) адамгершілік мінез-құлықты, өз қылықтарына деген жауапты көзқарасын тәрбиелеу;
      6) экологиялық мәдениеті негіздерін қалыптастыру;
      7) қазақтардың сәндік-қолданбалы өнерін меңгеру арқылы эстетикалық сана-сезімін тәрбиелеу және оны көрсете білу керек.
      100. Жүйелілік-әрекеттік нәтижелері, 5-9 сынып оқушылары
      1) өздігінен өзінің оқу мақсаттарын анықтауға,ғылыми мәліметтерді талдауға, өңдеуге, синтез жасауға және қолдануға икемділігін;
      2) жобалау және құрылымдау әдістерін игере білуін;
      3) оқу мақсатының дұрыс орындалуын бағалай білуін;
      4) оқу мақсаттарын шешу үшін белгілер мен нышандарды, моделдер мен схемаларды қайта құра және пайдалана алуын;
      5) мұғаліммен және жолдастарымен оқу қызметтестіктерін және бірлескен іс-әрекеттерін ұйымдастыра білуін, дамыған коммуникативтік қабілеттерін меңгергенін;
      6) қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларын меңгергенін көрсете білу керек.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
47-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбы үшін
«Сызу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарт (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысы) талабына сәйкес құрылған.
      2. Бағдарлама оқушылардың графикалық мәдениетін қалыптастыруына, кеңістіктік ой қабілетін және шығармашылық потенциалын дамытуына бағытталған.
      3. Бағдарламаның аяқталу сипаты:
      1) сызба геометриясының негіздері жүйелі түрде берілген, сонымен қатар геометриялық объектерді проекциялау әдістерін;
      2) сызбаны орындаумен, оны рәсімдеу ережелерінен құралған конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі (КҚБЖ) стандарттарын;
      3) графикалық құрылыс сызу ережелері туралы мәліметтерін;
      4) машина жасау, құрылыс сызу және топографиялық сызудың жалпы мәліметтерінен тұратын техникалық сызу негіздерін беруді қамтиды.
      4. Қазіргі қоғамның ақпараттандырылу жағдайына сай, пәнге оқытудың аса маңызды бағыты графикалық редакторларды (AutoCAD, КОМПАС және т.б.) пайдалану негізінде оқушылардың ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін қолдана білу қабілеттерін дамыту болып табылады.
      5. Оқыту мақсаттары:
      1) логикалық және кеңістіктік ойын дамыту;
      2) геометриялық білімді негізге алып, тәжірибелік жұмыс дағдыларын дамыту;
      3) еңбектену іс-әрекеті дағдыларын дамыту: ұзақ күш салуға және интеллектуалдық жүктемеге қабілеттілікті, дербестікті және шыдамдылықты, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуді;
      4) функционалдық графикалық сауаттылығын дамыту;
      5) шығармашылық потенциалын және эстетикалық талғамдарын дамыту.
      6. Оқыту міндеттері:
      1) бір, екі және үш проекция жазықтығына тік бұрыштап проекциялау негіздері туралы білімді, сызбаны (эскизді) және аксонометриялық проекциялар мен техникалық суреттерді құру әдістері туралы білімдерін қалыптастыру;
      2) әртүрлі арнауы бар тетікбөлшектердің және модельдердің қарапайым сызбалары мен эскиздерін, аксонометриялық проекциялары мен техникалық суреттерін орындауды және оқуды қалыптастыру;
      3) нәрсенің пішінін (түрін) және оның құрылымдық ерекшеліктерін талдау арқылы, онымен қоса кеңістіктік бейнені проекциялық кескіндерінен және ауызша суреттеу арқылы ойша қайтадан жасау әдістерін пайдаланып, статикалық және динамикалық кеңістіктік ойлау қабілетін дамыту;
      4) кескіні бойынша нәрсені ойша өзгерту жалпыинтеллектуалдық қабілетін қалыптастыру арқылы білім алушылардың кеңістіктік ойын дамыту;
      5) графикалық білімдерін жаңа ситуацияларда қолдана білу, графикалық компьютерлік бағдарламаларда қарапайым сызба құруды үйрету.
      7. Курсты оқыту кезінде графикалық әдістер теориясы мен ақпараттың кескінделуінің өндіріспен, техникалық және көркем-конструкторлық іс-әрекетімен тығыз байланысы болуы қажет. Оқу тапсырмаларының мазмұны мамандардың еңбек іс-әрекеттерінің элементтерін моделдеуі керек, графикалық тапсырмалар нақты бүгінгі күнде қолданыстағы тетікбөлшектер мен құрастыру бұйымдарынан тұруы қажет.
      8. Оқыту барысында әр оқушылардың өзіне тән ерекшеліктерін (дарындылығын, ойлау қабілетін, жеке мүддесін) есепке алып, олардың интеллектуалдық даму деңгейін біртіндеп көтеруге болады.
      9. Түрлі оқу құралдарын (карточка-тапсырмаларды, анықтамалықтарды, плакаттарды, кестелерді, модельдерді, тетікбөлшектер жиынтығын және ақпараттық технологиялық құралдарды) кеңінен пайдалану ұсынылады.
      10. Компьютерлік технологияларды оқыту үшін мектептер графикалық компьютерлік бағдарламалармен, мысалы AutoCAD және т.б. жабдықталуы қажет (мектептің мүмкіндігіне қарай, жергілікті жағдайға лайықты компьютерлік бағдарламаны оқытуға болады).
      11. Оқыту процесінде оқу пәндерімен пәнаралық байланыс жүзеге асырылады:
      1) «Геометрия»: жазықтықтағы кеңістіктік фигуралардың кескіндерін сызуда пайдалану, кеңістіктік ойлау қабілетін дамыту, өлшемдерді орындай білу және тәжірибелік тұрғыдағы әр түрлі геометриялық есептерді шығару;
      2) «Технология»: технологиялық процесті талдау, технологиялық карталарды орындау, болашақ бұйымның сызбасын оқу;
      3) «Физика»: механизмдер және машиналар құрылысымен, автоматтандырылған үдерістермен және олардың жұмыс істеу қағидаларымен танысу; графикалық әдіспен есеп шығару, құрастыру сызбасын бөлшектеуде үлестірме материал ретінде физикалық құралдарды пайдалану;
      4) «География»: физика-географиялық түсініктерді ашу үшін сұлба түріндегі суреттерді және сызбаларды орындау, карта мен жер бетіндегі қашықтықтарды өлшеу;
      5) «Химия»: химиялық үдерістерді (процестерді) зерттеу барысында модельдерді, сұлбаларды, кестелерді, плакаттарды, фотосуреттерді, суреттерді, диаграммаларды және сызбаларды пайдалану.
      16. Типтік оқу бағдарламаға сәйкес оқу жүктемесінің жалпы көлемі 68 сағатты құрайды (аптасына – 2 сағат).

2. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. Кіріспе (1 сағат):
      1) сызу пәні, сызбаның даму тарихынан қысқаша мағлұмат.
      14. Сызбаларды безендірудің негізгі ережелері және геометриялық салулар (9 сағат):
      1) сызу аспаптары мен жабдықтары, сызба аспаптарымен тиімді жұмыс істеу әдістері;
      2) сызба сызықтарының түрлері;
      3) пішімдер, масштабтар, сызба қаріпі;
      4) сызбаға өлшемдерді түсіру;
      5) өзара параллель және өзара перпендикуляр түзулерді салу, кесіңдіні және шеңберді тең бөліктерге бөлу;
      6) түйіндесулер;
      7) лекальді және циркульді қисық сызықтар туралы түсінік, эллипс пен сопақшаны құру.
      15. Проекциялау әдістері (8 сағат):
      1) проекциялау түрлері, центрлік проекциялау және параллель проекциялау әдістері, олардың қасиеттері;
      2) бір, екі және үш проекция жазықтығына тік бұрыштап проекциялау;
      3) түзу және қисық сызықты, жазық фигураны (көпбұрышпен шеңберді) проекциялау;
      4) аксонометриялық проекциялар туралы жалпы мағлұмат, көпбұрыштардың және шеңбердің аксонометриялық проекциялары, аксонометриялық проекция түрін таңдау;
      5) техникалық сурет туралы түсінік.
      16. Геометриялық денелер мен моделдердің проекциялары (12 сағат):
      1) геометриялық денелер, көпжақтардың проекциялары, айналу денелерінің проекциялары;
      2) денелер пішінін құрастыратын беттерді, төбелерді, қырларды және жасаушыларды сызбада табу;
      3) кейбір геометриялық денелер жазбасының сызбалары;
      4) геометриялық денелерді деңгейлік жазықтықпен қию, тесігі немесе ойығы бар геометриялық денелердің проекциялары;
      5) геометриялық денелер тобының проекциялары, геометриялық денелердің өзара қиылысуы (жеке жағдайлары).
      17. Кескіндер - көріністер, қималар және тіліктер (12 сағат):
      1) проекциялау әдістері туралы мағлұматты қорыту, күрделі геометриялық денені қарапайым кеңістіктік фигураларға – призмаға, пирамидаға, цилиндрге, конусқа және шарға ойша ажырату, нәрсенің геометриялық элементтерінің орналасуы мен пішінінің өлшемі туралы түсінік;
      2) негізгі көріністердің сызбада орналасуы;
      3) нәрсенің негізгі екі көрінісі бойынша, оның үшінші көрінісін құру;
      4) қосымша және жергілікті көріністер;
      5) тіліктер туралы түсінік, тіліктерді сызбада белгілеу, қарапайым тіліктер: горизонталь, вертикаль және көлбеу тіліктер;
      6) көріністің бөлігін тіліктің бөлігімен біріктіріп сызу, жергілікті тіліктер;
      7) күрделі тіліктер: сатылы тілік және сынық тілі;
      8) қималар, тілік пен қиманың арасындағы айырмашылығы, қабаттасқан және оңашаланған қималарды орындау ережелері, қималарды белгілеу;
      9) тілік пен қиманы орындағандағы шарттылықтар мен жеңілдіктер.
      18. Біріктірулер (6 сағат):
      1) біріктірулер туралы жалпы мағлұмат;
      2) ажырайтын біріктірулердің түрлері: бұрандалы, шпонкалы, тісті (шлицті), штифті, олардың арнауы және сызбада кескінделуі;
      3) бұранда туралы жалпы мағлұмат: адымы, профилі, бұранданың элементтері;
      4) сыртқы және ішкі бұранданың шартты кескіндері;
      5) бұрандалы біріктірулер: болттың, винттің және шпильканың көмегімен біріктіруді кескіндеу;
      6) ажырамайтын біріктірулер (пісірмелі, дәнекерлеу, желімдеу), пісірмелі біріктірудің шартты кескінделуі және белгіленуі.
      19. Құрастыру сызбасы (8 сағат):
      1) құрастыру сызбасы туралы жалпы мағлұмат, құрастыру сызбасындағы кескіндер, спецификацияның арнауы, спецификацияның толтырылу реті, құрастыру сызбасына тіркеу ретінің нөмірлерін түсіру;
      2) құрастыру сызбасында пайдаланылатын кейбір шарттар мен жеңілдіктер;
      3) бөлшектеу туралы түсінік, тетікбөлшектердің сызбалары және эскиздері, тетікбөлшектердің сызбаларына қойылатын талаптар, өлшемдерді түсіру, материалдарды белгілеу;
      4) қарапайым тетікбөлшектердің эскиздерін орындау, алдын-ала орындалған эскиз бойынша тетікбөлшектің сызбасын құру.
      20. Құрылыс және топография сызбаларының элементтері (6 сағат):
      1) құрылыс сызбаларының ерекшеліктері;
      2) ғимарат сызбанұсқасының, қасбетінің және тілігінің сызбасы;
      3) құрылыс сызбаларындағы масштабтар және өлшемдер;
      4) есік және терезе ойықтарының, санитарлық-техникалық жабдықтардың шартты белгілері;
      5) қарапайым құрылыс сызбасын оқу;
      6) топографиялық сызудың элементтері, топографиялық шартты белгілер, қарапайым топография сызбасын оқу.
      21. Графикалық редакторындағы жұмыс негіздері (4 сағат):
      1) компьютерлік графикалық бағдарламалар туралы түсінік, графикалық бағдарламаға кіріспе;
      2) сызбаны рәсімдеу: пішімдер, сызба сызықтарының түрлері, қаріптер, масштабтар, өлшемдерді түсіру;
      3) қарапайым геометриялық салулар, компьютерлік графикалық бағдарламада жазық фигураның сызбасын орындау;
      4) екі өлшемді және үш өлшемді моделдерді құру туралы негізгі мәліметтер.
      22. Қорыту (2 сағат):
      23. Міндетті графикалық жұмыстар тізімі:
      1) сызықтар түрлері және қаріптер;
      2) шеңберді тең бөліктерге бөлу және түйіндесулер;
      3) көпжақтардың проекцияларын құру, бетіндегі нүктелерді табу, аксонометриялық проекциясы мен жазбасын құру;
      4) айналу денелерінің проекцияларын құру, бетіндегі нүктелерді табу, изометриясы мен жазбасын құру;
      5) ойығы бар қиық моделдің кешенді сызбасы;
      6) геометриялық денелер тобының сызбасы (бақылау жұмысы);
      7) моделдің кешенді сызбасын көрнекі кескіні немесе аксонометриялық проекциясы бойынша құру;
      8) моделдің екі көрінісі бойынша үшінші көрінісін құру;
      9) қарапайым немесе күрделі тілікті (таңдауы бойынша) қолданып, тетікбөлшектің сызбасын құру;
      10) қималарын орындап тетікбөлшектің сызбасын салу;
      11) бұрандалы біріктірулердің сызбасы (болтпен, винтпен және/немесе шпилькамен біріктіру);
      12) тетікбөлшектің эскизін көрнекі кескініне немесе құрастыру сызбасына қарап салу (өлшемдерін қою);
      13) тетікбөлшектің сызбасын эскизі бойынша немесе конструкциясын жарым-жарты өзгерту арқылы салу;
      14) ғимарат сызба-нұсқасының және қасбетінің сызбасы;
      15) қажетті тіліктерімен техникалық суреті (алдыңғы 1/4 қиылған) орындалған тетікбөлшектің сызбасын салу (бақылау жұмысы).
      24. Ескертпе: графикалық жұмыстар А4 немесе А3 пішіміне (оқытушы қарауына) орындалуы қажет.

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      25. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      26. Пәндік нәтижелер екі аспектіде айқындалады: білуі тиіс және меңгеруі тиіс.
      27. 9-сыныпты аяқтағанда оқушылар:
      1) КҚБЖ (конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі) стандарттарының сызба дайындауына қоятын негізгі талаптарын: пішімдер, сызба сызықтары, сызба қаріптері, өлшем қоюдың негізгі ережелерін;
      2) жұмыс орнын ұйымдастырудың және сызба құралдарын пайдаланудың тиімді ережелерін;
      3) қарапайым геометриялық құрылымдар әдістерін: өзара параллель және перпендикуляр түзулері, кесіндіні, бұрышты және шеңберді тең бөліктерге бөлу, түйіндесулер мен сопақшаны салуды;
      4) проекциялаудың негізгі әдістерін: тік бұрышты және аксонометриялық проекцияда жазық және кеңістіктік фигураларды салуды;
      5) геометриялық денені деңгей жазықтығымен қиғанда пайда болатын қимасын салу және геометриялық денелері беттерінің өзара қиылысу сызықтарын тұрғызу әдістерін;
      6) көріністер мен тіліктерді, қималарды орындаудың негізгі ережелерін;
      7) қарапайым тетікбөлшектің эскизін және сызбасын орындау жүйелілігін;
      8) ажырайтын және ажырамайтын біріктірулер түрлерін, бұранданың шартты кескінделуін және белгіленуін, болтпен, винтпен біріктірудің кескінделуін;
      9) құрастыру сызбасының ерекшелігін, спецификацияның арнауын, құрастыру сызбасын оқу және бөлшектеу ретін;
      10) құрылыс және топография сызбаларының ерекшеліктерін, олардың машина жасау сызбаларынан айырмашылығын;
      11) компьютерлік графикалық бағдарламада қарапайым геометриялық пішіндердің сызбасын орындауды білуі тиіс.
      28. 9-сыныпты аяқтағанда оқушылар:
      1) сызбасы мен көрнекі кескіні, қарапайым жазбасы бойынша нәрсенің пішінін талдауды;
      2) моделдің және тетікбөлшектің комплексті сызбасындағы (эскизіндегі) басты көрінісін, көріністердің тиімді санын таңдауды;
      3) қарапайым моделдің және тетікбөлшектің комплексті сызбасында керекті көріністерді, тіліктерді және қималарды салуды;
      4) қарапайым құрастыру бұйымның сызбасын оқу және тетікбөлшектерінің сызбасын орындауды;
      5) қарапайым құрылыс және топография сызбаларын оқуды;
      6) компьютерлік графикалық бағдарламада қарапайым геометриялық пішіндердің сызбасын орындауды;
      7) өмірде, тұрмыста және адамның кәсіптік жұмысында графиканы пайдалану мысалдарын келтіруді;
      8) шығармашылық мазмұны бар есептер шығарғанда алған білімдерін пайдалануды меңгеруі тиіс.
      29.Тұлғалық нәтижелер, оқушылар:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясын, КҚБЖ стандарттарының талаптарын құрметтеуді;
      2) белсенді азаматтық ұстанымын, елінің игілігіне еңбек жасауға дайындығын көрсете білуді;
      3) салауатты өмір салтын ұстану, жұмыс орнын және жұмыс пен демалыс режимін тиімді ұйымдастыру дағдыларының қалыптасуын;
      4) адамдар арасындағы қатынастың биік мәдениетін таныту, этикалық нормаларды сақтау, оқытушыларды, өз жолдастарын қадірлеуді;
      5) тұлғаның шығармашылық потенциалын жетілдіруге әсер ететін белсенділікті және жағымды эмоционалды сезінушілік тәжірибесін көрсетуді;
      6) өздігінен білім алуға және жасампаз еңбекке дәлелділігі мен шығармашыл еңбектенуге қабілеттілігін айқындауы тиіс.
      30. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер, оқушылар:
      1) сызбаны орындау және оқу барысында игерген білімдерін тәжірибелік іс-әрекеттің басқа түрлерінде;
      2) әр түрлі әдістермен алынған ақпаратты талдай, жөндей, жинақтай және пайдалануды;
      3) жобалау және құрастыру әдістерін шығармашылық есептер шығарғанда пайдалануды;
      4) қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологияларды;
      5) курс шеңберінде дамыған байланыс қабілеттіліктеріне және көптілді мәдениеттілігіне иеленуді, техникалық терминологияны қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
48-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптарына үшін
«Дене шынықтыру» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәнді оқыту тұлғаны қалыптастыру, адамның танымдық белсенділігінің дамуына бағытталған.
      3. Оқу бағдарламасының мазмұны оқушы, қоғам мен жанұя сұраныстарын ескере, қазіргі педагогикалық ғылым жетістіктерін айқындайды.
      4. Оқыту мақсаты:
      1) өз денсаулықтарына ықтиярлықпен қараудың қажеттілігін және қимыл-қозғалыс негіздерін игеру арқылы оқушылардың дене мәдениетін қалыптастыру;
      2) физикалық және психикалық қасиеттерінің толық дамуын;
      3) салауатты өмір салтын ұйымдастыруда дене тәрбиесі құралдарын шығармашылық жолмен қолдану.
      5. Оқыту міндеттері:
      1) денсаулықты нығайту, ағзаның қызметтік мүмкіндіктерін арттыру және негізгі физикалық (дене) қасиеттерін дамыту;
      2) дамыту және сауықтыру бағытындағы дене жаттығулары, базалық спорт түрлерінің іс-қимыл әдістері мен техникасы арқылы қимылдық тәжірибені байыту, қимыл-қозғалыс мәдениетін қалыптастыру;
      3) дене шынықтыру және спорт туралы, олардың тарихы, қазіргі дамуы және салауатты өмір салтын қалыптастырудағы рөлі туралы білімдерді игеру;
      4) өз денсаулықтарына ықтиярлықпен қарау, денсаулықты сақтау мен нығайту қажеттілігін қалыптастырып тәрбиелеу;
      5) тұлғаны оң қасиеттерге тәрбиелеу, оқу және жарыс әрекеттерінде ұжымдық әрекеттестік пен ынтымақтастықтың межелерін сақтау.
      6. Оқу бағдарламасы екі бөлімнен тұрады: «Дене шынықтыру туралы білім» (ақпараттық компонент), «Денені жетілдіру» (әрекеттік компонент).
      7. Мектептегі дене шынықтырудың педагогикалық жүйесін ұйымдастырудың негізгі түрі:
      1) дене шынықтыру сабақтары;
      2) оқу күндерінде ұйымдастырылатын және сауықтыру іс-шаралары;
      3) спорттық жарыстар мен мерекелік шаралар;
      4) спорттық үйірмелерде шұғылдану;
      5) дене жаттығуларымен өздігімен шұғылдану (үй тапсырмалары) болып табылады.
      8. Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес, бағдарламада оқушыларды гендерлік қағида (сынып толымдылығына қарамастан ұл және қыз балалар топтары) бойынша бөліп оқыту қарастырылған. Оқу процесін ұйымдастыруда аталған жағдайды ескерген дұрыс.
      9. Дене шынықтыру бойынша сабақ өткізу барысында келесі оқу пәндерімен пәнаралық байланыс орнатылады:
      1) «Орыс тілі», «Қазақ тілі»: дене шынықтыру сабақтарында қолданылатын терминдер бойынша сөз қорын толықтыру;
      2) «Физика»: «механикалық жұмыс», «ауаның қарсылығы», «дененің массасы», «бірқалыпты және бірқалыпты емес сырғу», «қуат» туралы түсініктерді оқу-жаттығу үдерісінде қолдану;
      3) «Алгебра», «Геометрия»: биіктік, ұзындық, жылдамдық, арақашықтық және уақытты өлшеу; ұзындыққа және биіктікке секіру кезіндегі жүгіруді есептеу;
      4) «Биология»: адамның тірек-қимыл аппараты, қанайналым және тыныс алу жүйесі, бұлшықет жұмыстары мен қажудың пайда болуы туралы түсінік;
      - жүктеме кезіндегі жүректің қысқару жиілігі туралы;
      - шылым шегі мен алкогольдік ішімдіктер ішудің адам ағзасына тигізетін теріс әсері туралы материалдарды қолдану;
      5) «Дүниежүзі тарихы», «Қазақстан тарихы»: олимпиадалық қозғалыстың пайда болу тарихы;
      - қазақтың ұлттық спорт түрлерінің пайда болу тарихы;
      6) «География»: бағыт тұстарын білу, жергілікті жерлердегі түрлі белгілер және карта бойынша бағдар алу біліктілігі;
      7) «Музыка»: дене шынықтыру сабағында музыкалық әуендерді қолдану;
      - жаттығуларды спорттық құралдармен және құралдарсыз әуенмен орындау кезінде екпін, әуен және динамиканы кешенді қолдана білу біліктілігі;
      8) «Бейнелеу өнері», «Сызу»: дене жаттығулар көрсету үшін бейнелі суреттерді қолдану; адам денесін әсемдік тұрғысынан қарастыруды қалыптастыру;
      9) «Технология»: еңбексүйгіштікті және ұзақ мерзім жұмыс істеу қабілетін тәрбиелеу.
      10. Типтік оқу бағдарламасына сәйкес «Дене шынықтыру» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі: 5-9 сыныптар – аптасына 2 сағат (барлығы 68 сағат).
      11. Оқушылардың дене шынықтыру дайындық деңгейіне қойылатын талаптар бөлімімен аяқталады, оқушылардың үлгерімдерін бағалауын, негізгі білім беру курсын аяқтайтын әр оқушының міндетті түрде меңгеруі тиіс білім мазмұнын көрсетеді.
      12. Бағдарламалық талаптар үш түрлі аспектімен бағаланады: пәндік, тұлғалық, жүйелік-әректтер нәтижелерімен.

2. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. Төмендегі бөлімнен тұрады:
      1) тақырыптық жоспар:
      1 кесте

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	5	-	-	5	10
	2. Спорт ойындары	8		8	7	23
	3. Гимнастика	-	12	-	-	12
	4. Шаңғы дайындығы	-	-	8	-	8
	5. Ұлттық ойындар	2	2	-	-	4
	6. Жүзу	-			4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	15	14	16	16	61
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	3	-	4	-	7
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық спорт түрлерін қолдану)	3	-	4	-	7
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	3	-	4		7
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ()		18	14	20	16	68

      14. Білім негіздері:
      1) ежелгі Олимпиада ойындары туралы тарихи мәліметтер, дене тәрбиесі және адамды дене шынықтыру тұрғыдан мақсатты жетілдіру;
      2) жарақаттанудың алдын алу, денсаулықты нығайту;
      3) денсаулықты нығайтуға бағытталған түзету гимнастикасы;
      4) мектептегі дене шынықтыру сабақтарының гигиеналық маңызы және ұйымдастыру негіздері.
      15. Жеңіл атлетика:
      1) жоғары және төмен сөрелер, үдете жүгіру, 30 м және 60 м жылдам жүгіру, 10-12 мин бір қалыппен жүгіру. 1000 м (қыздар) және 2000 м (ұлдар) қашықтыққа жүгіру, уақыт есептеледі;
      2) 7-9 адыммен жүгіріп келіп «тізені бүгу» тәсілімен ұзындыққа секіру;
      3) 7-9 адыммен жүгіріп келіп «аттап өту» тәсілімен биіктікке секіру;
      4) шағын допты 10-15 м қашықтықтан нысанаға лақтыру, шағын допты алысқа лақтыру;
      5) жүгіру, ұзындыққа және биіктікке секіру, допты нысанаға лақтырудан құрылған қозғалмалы ойындар мен эстафеталар.
      16. Спорт ойындары:
      1) баскетбол, ойыншының тұру қалпы, баскетболшының тұру қалпында аяқты аяққа тіркестіре оң (сол) қапталмен, арқамен және алға қозғалу, доппен және допсыз орындалатын бұрылулар, секіріп тоқтау, допты кеудеден екі қолмен беру және қабылдау, допты бір орында еденнен серпіп тұрып бағыт пен жылдамдықты өзгерте доппен қозғалу, бір орында тұрып допты лақтыру, баскетбол ойынының элементтерінен құрылған қозғалмалы ойындар, қорытындылау ойыны;
      2) волейбол, ойыншының тұру қалпы, адымды тіркестіре, алдымен және арқасымен алға қозғалу, бір орында тұрып екі қолмен допты жоғарыдан беру, бір орында тұрып допты төменнен екі қолмен қабылдау, тордан 3-6 м қашықтыққа орналасып, допты төменнен ойынға қосу, қорытындылау ойыны;
      3) футбол, ойыншының тұру қалпы, адымды тіркестіре, алға және артқа, оң жақ және сол жақ бүйірмен қозғалу, бағытты және жылдамдықты өзгертіп жүгіру, бір орында тұрған және домалап бара жатқан допты аяқтың ішкі жағымен және алқымның, үстердің орта бөлігімен соғу, допты аяқтың ішкі жағымен және табанмен тоқтату, тік бағытпен, бағытты және жылдамдықты өзгерте отырып доппен қозғалу, қақпашының ойыны, футбол ойынының элементтерінен құрылған қозғалмалы ойындар;
      4) қол добы (Гандбол): ойыншының тұру қалпы, адымды тіркестіре, алға және артқа, оң жақ және сол жақ қапталмен қозғалу, допты екі қолмен қағып алу, жүгіріп келе жатып допты беру, секіріп, допты бір қолмен сермей лақтыру, допты еденнен екі қолмен кезектестіре серпіп қозғалу, қақпашының ойыны, гандбол ойынының элементтерінен құрылған қозғалмалы ойындар.
      17. Ұлттық ойындар, тарту және итеріп шығару секілді әрекеттерден тұратын жекесайыс түрлері, «Кім жүйрік», «Балапандар», «Қаршығалар мен қарлығаштар».
      18. Гимнастика:
      1) саптық жаттығулар, қозғалыс кезінде орындалатын саптық жаттығулар, жүру түрлері: саптық, аяқтың ұшымен, өкшемен, тізені биік көтеріп, жартылай, толық отырып;
      2) ажырау және қосылу арқылы бір колоннадан екі колоннаға сап құру, қиғаштап, қарама-қарсы бағытпен және жыланша жүру;
      3) жалпы дамыту жаттығулары: саппен жүріп келе жатып орындалатын жалпы дамыту жаттығулары, дұрыс мүсінді (дене бітімін) қалыптастыруға, тепе-теңдік пен назар салу сезімін дамытуға ықпал ететін жаттығулар, спорт құралдарымен және спорт құралдарынсыз орындалатын жалпы дамыту жаттығулары;
      4) түзету гимнастикасының жаттығулар кешені.
      19. Акробатика:
      1) жүрелей отырған қалыптан алға және артқа аунау, жауырынға тұру, статикалық элементтерден құрылған жаттығулар («көпір», «шпагат», «қарлығаш»);
      2) акробатикалық элементтерден құрылған қозғалмалы ойындар мен эстафеталар, гимнастикалық кедергілерден өту;
      3) кермеде орындалатын жаттығулар (ұлдар): асылып тұрып бір аяқты сермеп, екінші аяқпен итеріле аударылып түсу – таяну қалпын қабылдау; таяну қалпынан аяқты артқа сермеп, оңға бұрыла секіріп түсу (керме сол жақта), кермеде тартылу;
      4) түрлі биіктіктегі сырық (қыздар): төменгі сырықта орындалатын жаттығулар, асылып тұрған қалыптан бір аяқты сермеп, екінші аяқпен итеріліп аударылып түсу – таяну қалпын қабылдау; таяну қалпынан сол аяқты артқа сермеп, оң аяқпен солға бұрыла секіріп түсу, төменгі сырықта тартылу;
      5) арқанға өрмелеу: үш тәсілмен арқанға өрмелеу (арқанның биіктігі – 2,5-3 м);
      6) тепе-теңдік жаттығулары: бөренемен жүру түрлері: аяқтың ұшымен (қол жанында), тізені биік көтеріп (қол белде), аяқты аяққа тіркестіре қозғалу (қол белде), аяқты айқастыра тоқтап, бір орында бұрылу, жылдам жүріп келіп ырғу және жұмсақ төсенішке түсу;
      7) гимнастикалық кіші аттан таянып секіру: жүгіріп келіп тізені бүгіп секіру (серіппе мен кіші аттың арақашықтығы 30-35 см; биіктігі қыздар үшін 100 см, ұлдар – 110 см);
      8) ырғақты гимнастика: жалпы дамыту жаттығуларын әуенмен орындау (8-10 кешенді жаттығу).
      20. Шаңғы дайындығы:
      1) алма-кезек екі адымды жүріс, бір мезгілді бір адымды жүріс, дөңге «шырша» тәсілімен көтерілу, шаңғышының төмен тұру қалпынан еңіске түсу;
      2) «Соқа» тәсілімен тежелу, аяқты көтере адымдап бұрылу, шаңғымен 2000 м қашықтықты жүріп өту.
      21. Дала жарысы, қар жоқ аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына жүргізіледі, жазық далада жүру және жүгіру, тауға қарай және таудан жүгіріп түсу, 1000 м жүгіру;
      1) қазақтың ұлттық ойындары: төменгі сыныпта сыныптарда үйретілген материалдарды қайталау, ұлттық-мәдени бағыттағы ойындар мен жаттығулар: «Тоғызқұмалақ» ойыны.
      22. Жүзу:
      1) етпеттеп және шалқалап кроль тәсілімен жүзуді үйренуге арналған арнайы жаттығулар, шалқалап кроль тәсілімен жүзу кезіндегі аяқ пен қолдың қимылдарын үйлестіру, етпеттеп және шалқалап кроль жүзу тәсілімен қысқа қашықтықтарды жүзіп өту, тұғырдан (түмбеден) және суда орындалатын сөрелер (старт);
      2) суда өткізілетін ойындар және ойын түріндегі жаттығулар.
      23. 5-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері:
      2 кесте

№	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1	60 м жүгіру (с)	10,0	10,6	11,2	10,4	10,8	11,4
2	2000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
3	Ұзындыққа секіру (см)	340	300	260	300	260	220
4	Биіктікке секіру, см	110	100	85	105	95	80
5	Доп лақтыру (150г), м	34	27	20	21	17	14
6	Биік кермеде тартылу (рет)	6	4	3	-	-	-
7	Асылып жатып аласа кермеде тартылу (рет)	-	-	-	15	10	8
8	Арқанға өрмелеу (м)	5	4	3	4	3	2
9	Шаңғымен 1 шқ жүгіру, (мин, с)	6,30	7,00	7,40	7,00	7,30	8,10
10	Шаңғымен 2 шқ жүгіру	уақыт есептелмейді
11	Жүзу (м)	25	12	12	25	12	10
12	Қарсыз аудандарда 1500м жүгіру (мин, с)	8,50	9,30	10,00	9,00	9,40	10,30

      24. 5-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      3 кесте
      ұлдар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,6	6,5	6,4 – 5,9	6,0 – 5,3	5,2 -4,9	4,8
Бір орыннан ұзындыққа секіру	153	132	133-142	143 – 163	164 – 173	174
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	366	259	260- 312	313 – 419	420 – 472	473,0
3х10 м қайталап жүгіру	9,3	10,0	9,9 – 9,7	9,6 – 9,0	8,9 – 8,7	8,6
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	17,6	13,0	14,0–15,0	16,0-20,0	21,0 – 22,0	23,0

      25. 5-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      4 кесте
      қыздар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,8	6,5	6,4 – 6,2	5,9 – 5,3	5,2 -5,0	4,9
Бір орыннан ұзындыққа секіру	146,0	124	125 -135	136 – 156	157 – 167	168
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	325,0	212,0	213 - 271	272 – 386	387 – 440	441,0
3х10 м қайталап жүгіру	9,7	10,6	10,5 – 10,2	10,1 – 9,3	9,2 – 9,0	8,9
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	16,0	11,5	12,0 – 13,5	14,0 - 18,0	18,5 – 20,0	23,5

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      26. Төмендегі бөлімнен тұрады:
      1) тақырыптық жоспар:
      5 кесте

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	5	-	-	5	10
	2. Спорт ойындары	8		8	7	23
	3. Гимнастика	-	12		-	12
	4. Шаңғы	-	-	8	-	8
	5. Ұлттық ойындар	2	2			4
	6. Жүзу	-			4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	15	14	16	16	61
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	3	-	4	-	7
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық спорт түрлерін қолдану)	3	-	4	-	7
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	3	-	4		7
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ():		18	14	20	16	68

      27. Білім негіздері:
      1) Қазақстандағы олимпиадалық қозғалыс;
      2) өмірлік маңызы бар қимыл-қозғалыс біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастырудағы дене жаттығуларының маңызы;
      3) дене шынықтыру сабақтарында жарақаттанудың алдын алу шаралары;
      4) оқушылардың денсаулықтарын нығайту және оларды спорттық үйірмелерге тартудағы жалпы дамыту жаттығуларының маңызы, түрлі дене жүктемелеріне ағзаның реакциясы.
      28. Жеңіл атлетика:
      1) 30-60 м қашықтыққа жылдам жүгіру. 10-12 мин. орташа қарқынмен жүгіру, 1500 м қашықтыққа жүгіру (уақытқа), далалық жазықтықта 2000 м қашықтыққа жүгіру (уақыт есептелмейді), жүгіріп келіп «тізені бүгу» тәсілімен ұзындыққа секіру;
      2) жүгіріп келіп «аттап өту» тәсілімен биіктікке секіру. 5-10 м ұзындыққа және биіктікке секіруді толық үйлесіммен орындау, нәтиже есептелінеді;
      3) шағын допты алысқа және нысанаға лақтыру, нәтиже есептелінеді;
      4) секіру, жылдамдыққа жүгіру және допты нысанаға лақтырудан құрылған қозғалмалы ойындар мен эстафеталар;
      29. Спорт ойындары:
      1) баскетбол, төменгі сыныптарда үйретілген әдіс-тәсілдерді қайталау, бір орында тұрып және қозғалыста допты кеуде тұсында екі қолмен қабылдау; иықтан және бастан асыра беру;
      2) қозғалу бағыты мен жылдамдықты өзгертіп доппен қозғалу, бір орыннан және екі адым жасап допты себетке лақтыру;
      3) баскетбол ойынының элементтерінен құрылған қозғалмалы ойындар, жеңілдетілген ережелер бойынша ойын;
      4) волейбол, төменгі сыныптарда үйретілген әдіс-тәсілдерді қайталау, ойыншының тұру қалпы;
      5) бір орында және орын ауыстырған соң допты екі қолмен жоғарыдан көтеру;
      6) бір орында және орын ауыстырудан кейін допты төменнен көтеру;
      7) тордан 3-6 м қашықтыққа орналасып, допты төменнен тік қолмен ойынға қосу;
      8) ойын және ойын тапсырмалары, жеңілдетілген ережелер бойынша ойын;
      9) футбол, төменгі сыныптарда үйретілген әдіс-тәсілдерді қайталау, игерілген қозғалу техникаларынан құрылған әдіс-тәсілдер;
      10) допты аяқтың ішкі жағымен және табанмен тоқтату, домалап келе жатқан допты аяқтың ішкі жағымен және үстердің ортаңғы бөлігімен соғу;
     11) 2-3 адымнан жүгіріп келіп серігіне аяқпен доп беру, серігі берген допты қабылдау және оны тоқтату (ара-қашықтық 5-6 м), орташа қарқында тік бағытпен және доға бойынша доппен қозғалу, қақпашының ойыны;
      12) ойын және ойын тапсырмалары, жеңілдетілген ережелер бойынша ойын;
      13) қол добы (гандбол), төменгі сыныптарда үйретілген әдіс-тәсілдерді қайталау, бір орында тұрып және қозғалыста допты қабылдау және беру, орташа қарқында қозғалып келе жатып, серігіне допты бір қолмен иықтан асыра беру;
      14) допты екі қолмен кезектестіре еденнен серпе отырып қозғалу және тоқтау түрлері, қақпашының ойыны, ойын және ойын тапсырмалары, жеңілдетілген ережелер бойынша ойын.
      30. Гимнастика:
      1) саптық жаттығулар, сапта жүргенде орындалатын жаттығулар, жүру түрлері: саптық, аяқтың ұшымен, өкшемен, тізені биік көтеріп, жартылай отырып, жартылай оңға және солға бұрылу, бір орында тұрып ажырау және қосылу, қозғалыста келе жатып ажырау және қосылу арқылы екі колоннадан төрт колоннаға сап құру;
      2) жалпы дамыту жаттығулары: саппен қозғалып келе жатып орындалатын жалпы дамыту жаттығулары, дұрыс мүсін (дене бітімін) қалыптастыруға, тепе-теңдік пен назар салу сезімін дамытуға ықпал ететін жаттығулар, спорттық құралдармен және құралдарсыз орындалатын жалпы дамыту жаттығулары, түзету гимнастикасының жаттығулар кешені.
      31. Акробатика:
      1) жинақталып отырған қалыптан алға және артқа аунау, Бірізділікпен 2-3 аунап домалау, жауырынға тұру, алға ұмтыла аунау, жүрелей отырған қалыптан артқа аунау;
      2) артқа шалқайып, серігінің көмегімен «көпірге» тұру;
      3) қолдың көмегімен «шпагатқа» отыру;
      4) акробатикалық элементтерден құрылған қозғалмалы ойындар мен эстафеталар;
      5) аласа кермеде орындалатын жаттығулар (ұлдар): бір аяқты сермеп, екінші аяқпен итеріле аударылып түсіп таяну; таянып тұрған қалыптан аяқты артқа сермеп 90⁰ бұрылып секіріп түсу, кермеде тартылу;
      6) түрлі биіктіктегі сырық (қыздар): сырықта асылып тұрып шайқала-тербелу, екінші аяқпен итеріле көтеріліп айналу; таянып тұрған қалыптан сол аяқты сермеп, оң аяқпен айналып, қолды артқа жібермей серпіліп секіру;
      7) арқанға өрмелеу: арқанға екі және үш тәсілмен өрмелеу (биіктігі 3-4 м);
      8) тепе-теңдік жатығулары: бір аяқпен тепе-теңдік ұстау («қарлығаш»), бөренеде жүру түрлері: аяқтың ұшымен (қол жанында), тізені биік көтеріп (қол белде), айналулар, аяқты кезектестіре секіру, бөрененің үстімен жүгіріп келіп алысқа секіріп түсу;
      9) таянып секіру: жүгіріп келіп аяқты бүгіп таянып секіру, гимнастикалық ағаш аттың үстінен аяқты ашып секіріп өту, серіппе мен ағаш аттың ара-қашықтығы 35-45 см, биіктігі 100 см (қыздар) және 110 см (ұлдар);
      10) ырғақты гимнастика: жалпы дамыту жаттығуларын әуенмен орындау (8-10 кешенді жаттығу).
      32. Шаңғы:
      1) алма-кезек екі адымды жүріс және бір мезгілді бір адымды жүрісті толық үйлесіммен орындау;
      2) «Конький» тәсілімен қозғалу (таяқтың көмегінсіз), жылдам екпінде «шырша» тәсілімен дөңге көтерілу, шаңғышының төмен тұру қалпында еңіске түсу және «соқа» тәсілімен тежелу;
      3) жазық далада 3000 м қашықтықты шаңғымен жүгіріп өту, дала жарысы (қар жоқ аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына жүргізіледі), жазық далада 1500 м жүгіру;
      4) табиғи кедергілерді айналып өту.
      33. Жүзу:
      1) етпеттеп және шалқалап кроль тәсілімен жүзуді үйретуге арналған арнайы жаттығулар, етпеттеп кроль тәсілімен жүзу кезіндегі қол мен аяқтың қимылдарын тыныс алумен үйлестіру, шалқалап кроль тәсілімен жүзу кезіндегі қол мен аяқтың қимылдарын үйлестіру;
      2) етпеттеп және шалқалап кроль тәсілімен жүзу кезіндегі бұрылу тәсілдері, судан сөре (старт);
      3) тұғырдан (түмбеден) орындалатын сөре (старт), суда өткізілетін ойын түрлері және ойын түріндегі жаттығулар.
      34. 6-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері:
      6 кесте

№	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1.	60 м жүгіру (с)	9,8	10,4	11,1	10,3	10,6	11,2
2.	1500 м жүгіру (мин, с)	7,30	7,50	8,10	8,00	8, 20	8,40
3.	2000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
4.	Ұзындыққа секіру (см)	360	330	270	330	280	230
5.	Биіктікке секіру (см)	115	110	90	110	100	85
6.	Доп лақтыру (150г), м	36	29	21	23	18	15
7.	Биік кермеде тартылу (рет)	7	5	4	-	-	-
8.	Аласа кермеде, жатып тартылу (рет)	-	-	-	17	14	9
9.	Шаңғымен 2 шқ жүгіру (мин, с)	14,00	14,30	15,00	14,30	15,00	15,30
10.	Шаңғымен 3 шқ жүгіру	уақыт есептелмейді
11.	Жүзу 50 м	1,00	у/е-мейді	25м	1,10	у/е-мейді	25м.
12.	Қарсыз аудандарда 1500 м жүгіру, мин, с	8,00	8,30	8,50	8,20	8,50	9,50

      35. 6-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      7 кесте
      ұлдар

Сынақ түрлері	дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,3	6,0	5,9 – 5,7	5,6 – 5,0	4,9 -4,7	4,6
Бір орыннан ұзындыққа секіру	168	143	144 - 155	156 – 178	179 – 192	193
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	374	265	265 - 319	320 – 428	429 – 482	483
3х10 м қайталап жүгіру	9,0	9,9	9,8 – 9,5	9,4 – 8,6	8,5 – 8,2	8,1
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	20,3	15,0	16,0 – 17,0	18,0 -22,0	23,0 – 25,0	26,0

      36. 6-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      8 кесте
      қыздар

Сынақ түрлері	дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,6	6,3	6,2 – 6,0	5,9 – 5,3	5,2 -5,0	4,9
Бір орыннан ұзындыққа секіру	152	135	136 - 144	145 – 161	162 – 169	170
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	359	236	237 – 287	298 – 420	421 – 481	482
3х10 м қайталап жүгіру	9,6	10,5	10,4 - 10,1	10,0 – 9,2	9,1 – 8,8	8,7
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	18,0	11,5	12,0 – 14,5	15,0 - 21,0	21,5 – 24,0	24,5

4. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      37. Төмендегі бөлімнен тұрады:
      1) тақырыптық жоспар:
      9 кесте

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	5	-	-	5	10
	2. Спорт ойындары	8		8	7	23
	3. Гимнастика	-	12		-	12
	4. Шаңғы	-	-	8	-	8
	5. Ұлттық ойындар	2	2			4
	6. Жүзу	-			4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	15	14	16	16	61
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	3	-	4	-	7
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық ойын түрлерін қолдану)	3	-	4	-	7
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	3	-	4		7
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ():		18	14	20	16	68

      38. Білім негіздері:
      1) қазіргі заманғы Қазақстанда спорт ойындарының даму тарихы, жаттығуларды орындау кезінде өзін бақылау және өзіндік сақтанудың негізгі әдістері, тамақтану, оның бойдың өсуі мен дамуындағы маңызы, шылым шегу мен алкогольдің зияндықтары, қауіпсіздік ережелері;
      39. Жеңіл атлетика:
      1) жүгіру техникасын жетілдіруге бағытталған арнайы жаттығулар, жүгіру, 30 м және 60 метрге спринтерлік жүгіру;
      2) 1000 м (қыздар) және 2000 м (ұлдар) дала жарысы;
      3) орта және алыс қашықтыққа жүгіру кезіндегі бұрылулар, 400 м және 800 м қашықтықты бірқалыпты екпінмен жүгіріп өту;
      4) эстафеталық жүгіру (жүгіру қашықтығын мұғалім немесе оқушы анықтайды);
      5) секірулер: секіру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, ұзындыққа және биіктікке секіру кезіндегі жүгіру техникасының дербес үлгісін таңдау, жүгіріп келіп «тізені бүгу» тәсілімен ұзындыққа секіруді толық үйлесімде орындау;
      6) жүгіріп келіп «аттап өту» тәсілімен биіктікке секіруді толық үйлесімде орындау;
      7) лақтырулар: лақтыру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар. Бір орыннан шағын допты нысанаға лақтыру, жүгіріп келіп шағын допты алысқа лақтыруды толық үйлесімде орындау;
      8) жүгіру, секіру және лақтырулардан құрылған ойындар мен эстафеталар.
      9) жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар;
      10) сынақ тапсырмалары: 60 м жүгіру, бір орыннан ұзындыққа секіру, 3х10 м қайталап жүгіру, 1500 м жүгіру.
      40. Гимнастика:
      1) саптық жаттығулар, қозғалыс кезінде бір колоннадан екі, үш және төрт колоннаға қайта сап құру, қиғаштап, қарама-қарсы бағытта, жыланша және қарсы кезігетін колоннада қозғалу.
      2) дұрыс мүсінді (дене бітімін) қалыптастыруға арналған жаттығулар, тыныс алу гимнастикасының жаттығулары, дене салмағын реттеуге және дене дамуының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, дене келбетін түзетуге арналған жаттығулар кешені, жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар;
      3) акробатика (ұлдар): алға ұмтыла аунау; тоқтамай 3-4 мәрте бірге алға-артқа аунау; аяқты жоғары көтеріп, бас және қолға тұру; қолға тұру, бүйірге аунау, төменгі сыныптарда үйретілген акробатикалық жаттығулар (жаттығу түрлерін мұғалім немесе оқушы таңдайды);
      4) қыздар: бірізді 3-4 мәрте аунау, тепе-теңдік ұстап тұрған қалыптан алға аунап жүрелей отыру, отырған қалыптан артқа сол иық арқылы аунап, жартылай шпагатқа отыру (қол екі қапталда), түргеліп тұрған қалыптан «көпір» жасау, қалпына түсу және қайтадан бастапқы қалыпқа келу, бір бүйірге аунау;
      5) төменгі сыныптарда игерілген хореография және ырғақты гимнастика элементтерінен құрылған комбинация;
      6) таянып секіру: таянып секіру техникасын жетілдіруге бағытталған арнайы жаттығулар, кіші ағаш аттан аяқты ашып секіріп өту.
      7) ағаш аттан аяқты бүгіп секіріп өту (ағаш аттың биіктігі қыздар үшін 100-110 см, ұлдар – 110-120 см);
      8) керме (ұлдар): кермеде тартылу, бір аяқты сермеп, екінші аяқпен итеріліп аунап түсіп таяну; бір аяқты сырықтан алға және артқа өткізе таяну, секіріп түсу, таянып тұрған қалыптан аяқты кезегімен сырықтан асыра өткізіп арттан таяну; сол (оң) қолмен айнала бұрылып таяну; аяқты артқа сермей секіріп түсу;
      9) қос сырық (ұлдар): ырғи мініп таяну; аяқты ашып отыру, аяқты ішке түсіру және таянып тұрып тербелу, сол жамбасқа отыру, аяқты сырықтан асырып өткізіп оң жамбасқа отыру, секіріп түсу, таянып тұрып тербелу және аяқты алға, артқа сермеп секіріп түсу түрлері;
      10) түрлі биіктіктегі сырық (қыздар): ырғи секіріп жоғарғы сырықта асылу; тербелу, аяқты бүгіп төменгі сырықтан асыра өткізіп арқамен жату, шеңбермен айнала солға бұрылып (сол қол бойымен) таяну, шеңбермен айнала оңға бұрылып (оң қол бойымен) таяну; аяқты артқа сермеп оңға бұрыла, сол қапталмен секіріп түсу.
      11) бөрене: тепе-теңдік жаттығулары, қолмен бөренеге таянып тұрып, бір аяқты сермей өткізіп бөренеге отыру, бұрылу және аяқты сермей өткізіп бір жамбасқа отыру – қол екі қапталда, қолмен арттан таянып, аяқты алға сермей жүрелей отыру, бір аяқты сермеп, екіншісімен итеріліп аяққа тұру, қол жоғары.
      12) бір орында және алға қозғалып мәнерлеп секіру, мәнерлеп жүру және жүгіру түрлері, 180⁰ бұрылулар, шалқая итеріліп секіріп түсу.
     13) арқанға өрмелеу: төменгі сыныптарда үйретілген тәсілмен арқанға өрмелеу (ұлдар 4 м, қыздар – 3 м), сынақ тапсырмалары: кермеде тартылу; арқада жатып денені көтеру, қол желкеде; бірізділікпен домалап аунау; еденде таянып жатып қолды бүгіп-жазу;
      41. Шаңғы:
      1) шаңғы жүрістерінің техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, бір мезгілді екі адымды жүріс, бір мезгілді бір адымды жүрісті екі мезгілді алма-кезек жүріспен кезектестіре қозғалу, шаңғымен таянып және сермей бұрылу;
      2) шаңғымен аттап өту және асып түсу арқылы табиғи кедергілерден өту, шаңғышының төмен тұру қалпында еңіске түсу, соқаша тежелу;
      3) конький тәсілімен жүру, 3 шқ қашықтықты өту (уақыт есептелмейді).
      4) жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар, сынақ тапсырмалары: шаңғымен 2 шқ қашықтықты өту.
      42. Дала жарысы:
      1) денелік және техникалық дайындықтың арнайы жаттығулары, кедергілерден секіріп өту, ырғулар, белгіленген нүктеге секіріп шығуды және түсуді дәлдікпен орындау; жүгіріп, адымдап өрге көтерілу және түсу; ойлы-қырлы жерлерде жүрумен жүгіруді кезектестіру; 2 шқ қашықтыққа жүгіру;
      2) сынақ тапсырмалары: ойлы-қырлы жерлерде 2 шқ қашықтыққа жүгіру.
      43. Спорт ойындары:
      1) футбол ойынының техникалық тәсілдерін нығайту мен бекітуге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары;
      2) допты бір орында тұрып беру (тік бағытта, көлденеңінен, қиғаштап, төмен және жоғары), ұшып келе жатқан допты тоқтату, допты қарсыластан тартып алу (соғып жіберу және табанмен допқа жанасу арқылы), допты бұрыштан және қапталдан ойынға қосқан соң шабуыл мен қорғаныста іске асырылатын тактикалық әрекеттер, қорғанысты ұйымдастыру және қарсылас қарымта шабуыл ұйымдастырған кездегі техникалық-тактикалық әрекеттер, ойынның тактикалық комбинацияларын шыңдау;
      3) футбол және мини-футбол ойындары.
      4) волейбол: волейбол ойынындағы техникалық тәсілдерді нығайту және жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары, допты төменнен және жоғарыдан тігінен ойынға қосуды тордан асырып орындау;
      5) орын ауыстырған соң допты аймақтан аймаққа (зонадан зонаға) беру, шабуыл соққысы, тсқауыл қою;
      6) тактикалық әрекеттер (қорғаныстағы ойыншылардың ойынға қосылған допты қабылдау және оны келесі ойыншыға беру кезіндегі әрекеттері), артқы шептегі ойыншының қорғаныста шабуылшыны сақтандыру кезіндегі ойыны, волейбол оқу ойыны;
      7) баскетбол: баскетбол ойынындағы техникалық тәсілдерді нығайту және жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары;
      8) секіріп допты бір және екі қолмен себетке лақтыру, техникалық-тактикалық әрекеттер (дербес және командалық): қорғаушының дербес қорғану әрекеттерін орындау кезіндегі қозғалу түрлері; допты жұлып алу және соғып жіберу;
      9) доппен және допсыз әрекет етуші ойыншыны қадағалау кезіндегі қорғану әрекеттері; допты қақшып кету, қалқаншадан серпілген доп үшін күрес, шабуыл кезіндегі өзара әрекет (ұшқыр шабуыл), допты төреші ойынға қосқанда және команда ойыншысы немесе қарсылас беткі сызықтан ойынға қосқан кездегі өзара әрекеттер, баскетбол оқу ойыны;
      10) гандбол: гандбол ойынындағы техникалық тәсілдерді нығайту және жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары, допты бір және екі қолмен алысқа әрі дәл беру, допты бір орыннан және қозғалыста сермеп немесе сермеусіз лақтыру;
      11) техникалық-тактикалық әрекеттер: алаңда қозғалу әрекеттерін доппен қозғалу, беру және лақтырумен үйлестіре орындау; допты соғып жіберу, лақтыруға тосқауыл қою;
      12) гандбол оқу ойыны.
      13) қазақтың ұлттық ойындары: ұлттық-мәдени бағыттағы ойындар мен жаттығулар, ұлттық спорт түрлерінің элементтері (ойын және жаттығу түрлерін мұғалім анықтайды).
      44. Жүзу:
      1) төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, жүзу кезіндегі қол мен аяқтың қимылдарын құрғақта жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, кроль тәсілімен жүзуді толық үйлесімде орындау;
      2) жылдам жүзіп келіп бұрылу, шалқалап кроль тәсілімен жүзуді еркін демалып, толық үйлесімде орындау;
      3) төменгі сыныптарда үйретілген тәсілдердің бірімен 50 м қашықтықты жүзіп өту.
      45. 7-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері:
      10 кесте

№	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1.	60 м жүгіру (с)	9,4	10,2	11,0	9,8	10,4	11,2
2.	1500 м жүгіру (мин, с)	7,00	7,30	8,00	7,30	8,00	8,30
3.	2000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
4.	Ұзындыққа секіру (см)	380	350	290	350	300	240
5.	Биіктікке секіру (см)	125	115	100	110	100	90
6.	Доп лақтыру (150 гр, м)	39	31	23	26	19	16
7.	Биік кермеде тартылу, (рет)	8	5	4	-	-	-
8.	Аласа кермеде, жатып тартылу (рет)	-	-	-	19	15	11
9.	Шаңғымен 2 шқ жүгіру (мин, с)	13,00	14,00	14,30	14,00	14,30	15,00
10.	Шаңғымен 3 шқ жүгіру	уақыт есептелмейді
11.	50 м жүзу (мин,с)	0,50	у/е-мейді	25м.	1,07	у/е-мейді	25м.
12.	Қарсыз өңірлерде 2000 м жүгіру (мин, с)	13,00	14,00	15,00	14,00	15,00	16,00

      46. 7- сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      11 кесте
      ұлдар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	тө-мен	орта-шадан төмен	орташа	орта-шадан жоғары	жоға-ры
30 м жүгіру	5,2	6,1	6,0 – 5,7	5,6 – 4,8	4,7 - 4,4	4,3
Бір орыннан ұзындыққа секіру	174	149	150 - 161	162 - 186	187 – 198	199
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	429	300	301 - 364	365 – 493	494 – 557	558
3х10 м қайталап жүгіру	8,7	9,6	9,5 – 9,2	9,1 – 8,3	8,2 – 8,0	7,9
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	23,9	15,0	16,0 – 20,0	21,0-27,0	28,0 – 31,0	32,0

      47. 7-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      12 кесте
      қыздар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,6	6,3	6,2 – 6,0	5,9 – 5,3	5,2 -5,0	4,9
Бір орыннан ұзындыққа секіру	157	136	137 - 145	146 – 162	163 – 171	172
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	409	284	285 - 346	347 - 471	472 – 533	534
3х10 м қайталап жүгіру	9,5	10,4	10,3 - 10,0	9,9 – 9,1	9,0 – 8,7	8,6
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	20,0	11,5	12,0 – 15,5	16,0-24,0	24,5 - 28,0	28,5

5. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      48. Төмендегі бөлімнен тұрады:
      1) тақырыптық жоспар:
      кесте 13

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	5	-	-	5	10
	2. Спорт ойындары	8		8	7	23
	3. Гимнастика	-	12		-	12
	4. Шаңғы	-	-	8	-	8
	5. Ұлттық ойын түрлері	2	2			4
	6. Жүзу	-			4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	15	14	16	16	61
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	3	-	4	-	7
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық ойын түрлерін қолдану)
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	3	-	4	-	7
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ():		18	14	20	16	68

      49. Білім негіздері:
      1) Қазақстанда қысқы спорт түрлерінің даму тарихы, жылдамдық-күш жаттығуларын өз бетімен орындау және жаттығуды орындау кезінде серігін сақтандыру ережелері;
      2) қауіпсіздік ережелері, жарақат алу кезіндегі алғашқы дәрігерлік көмек.
      50. Жеңіл атлетика:
      1) жүгіру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, 30 м және 60 м жылдам жүгіру;
      2) 2000 м және 3000 м жүгіру, техника бойынша үдей жүгіру (30-40 м), эстафеталық жүгіру (жүгіру қашықтығын мұғалім анықтайды);.
      3) секірулер: секіру техникаларын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, ұзындыққа және биіктікке секіру кезіндегі жүгірудің дербес үлгісін таңдау, жүгіріп келіп «аяқты бүгу» тәсілімен ұзындыққа секіруді толық үйлесімде орындау, жүгіріп келіп «аттап өту» тәсілімен биіктікке секіруді толық үйлесімде орындау;
      4) лақтырулар: лақтыру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, бір орыннан шағын допты нысанаға лақтыру, жүгіріп келіп шағын допты алысқа лақтыруды толық үйлесімде орындау;
      5) жүгіру, секіру және лақтырулардан құрылған ойындар мен эстафеталар, жалпы дене дайындығының жаттығулары, сынақ тапсырмалары: 60 м және 100 м жүгіру, бір орыннан ұзындыққа секіру, 3х10 м алға-артқа жүгіру, 2000 м жүгіру, шағын допты алысқа лақтыру.
      51. Гимнастика:
      1) алдыңғы сыныптарда үйретілген оқу материалын қайталау, саптық жаттығулар, бір орында адымдап тұрып алға адымдауды колоннада (залды айнала қозғалған кезде) және қатарда (залдың ортасына қозғалған кезде) орындау; бір колоннадан екі, үш және төрт колоннаға қайта сап құруды (залды айнала қозғалған кезде) қозғалыста орындау;
      2) үш колонаға орналасып залды айнала қозғалу кезінде қолды созу (алға және қапталға), ажырау, жаттығулар кешені: дұрыс мүсінді қалыптастыруға арналған жаттығулар, тыныс алу гимнастикасының жаттығулары, дене салмағын реттеуге және дене дамуының дербес ерекшеліктерін ескере отырып дене келбетін түзетуге арналған жаттығулар кешені, жалпы дене дайындығының жаттығулары;
      3) акробатика (ұлдар): төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, алға ұмтыла аунау, жүрелей отырған қалыптан басқа және қолға күшпен тұру;
      4) төменгі сыныптарда үйретілген элементтерден құрылған акробатикалық жаттығулар, оқушылардың денелік және техникалық ерекшеліктерін ескере отырып төменгі сыныптарда үйретілген жаттығулардан құрылған гимнастикалық комбинация;
      5) қыздар: төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау. «Көпір» қалпынан шалқая бұрылып бір тіземен таяну; жүрелей отырған қалыптан аяқты бүгіп басқа тұру; бір бүйірмен айналу;
      6) төменгі сыныптарда игерілген хореография және ырғақты гимнастика элементтерінен құрылған комбинация;
      7) таянып секіру: таянып секіру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, кіші ағаш аттан немесе ұзына қойылған ағаш аттан аяқты ашып секіру (ағаш аттың биіктігі ұлдар үшін 110-120 см);
      8) көлденең қойылған ағаш аттан 90⁰ бұрылып бір бүйірмен секіру (ағаш аттың биіктігі қыздар үшін 110 см), таянып секіруді бөліп орындау.
      9) керме (ұлдар): кермеде тартылу, тербеліп тұрып шалқая көтеріліп таяну, таянып тұрып сол (оң) аяқты алға, артқа асыра өткізу; асылу қалпына баяу түсу, аяқты алға сермеп секіріп түсу;
      10) қос сырық (ұлдар): секіре көтеріліп таяну, алға сермеп аяқты ашып отыру, аяқты ортаға түсіру, аяқты алға (артқа) сермеп, бір қолмен сырықтан ұстап тұрып секіріп түсу;
      11) түрлі биіктіктегі қоссырық (қыздар): төменгі сырыққа секіре шығып таяну, жоғарғы сырыққа таянуға ауысу, аяқты төменгі сырыққа қойып, жоғарғы сырықта асылу, төменгі сырықта таяну, қолмен жоғарғы сырықтан ұстап тұрып оңға (солға) бұрылып, артқа сермеле секіріп түсу;
      12) бөрене: тепе-теңдік жаттығулары, жүгіріп келіп, секіріп мініп жүрелей отырып таяну – қол екі қапталда; бір орында екі аяқпен секіру, күрделенген адым, алға қозғала отырып бір аяқтан екіншісіне ауыса қарғу, бөрененің екінші басына дейін жүгіру және бөренеге көлденеңнен аяқты ашып секіріп түсу;
      13) сынақ тапсырмалары: кермеде тартылу, арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру, бірізділікпен домалап аунау, еденде таянып жатып қолды бүгіп-жазу.
      52. Шаңғы:
      1) шаңғымен жүру техникаларын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау;
      2) игерілген шаңғы жүрістерінің техникасын және бір жүрістен екіншісіне ауысуды жетілдіру, таянып және сермеп бұрылу;
      3) аттап өту және асып түсу тәсілдерімен табиғи кедергілерден өту, шаңғышының төмен тұру қалпында еңіске түсу, соқаша тежелу;
      4) конький тәсілімен жүру, шаңғы жүрістерін кезектестіре отырып белгілі бір қашықтықты өту (қашықтықты мұғалім немесе оқушылар анықтайды). Сынақ тапсырмалары: шаңғымен 3 шқ қашықтықты өту;
      53. Дала жарысы:
      1) денелік және техникалық дайындықтың арнайы жаттығулары, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, жазық далада ойлы-қырлы жерден жүруді жүгірумен кезектестіру; жүру, жүгіру, секіру, өрмелеу және асып түсу арқылы кедергілерден өту, 2 шқ жүгіру;
      2) сынақ тапсырмалары: 2 шқ дала жарысы.
      54. Спорт ойындары:
      1) футбол ойынының техникалық әдіс-тәсілдерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау;
      2) допты қозғалыста беру, алдау әрекеттері (финт), қарсыластан допты тартып алу (құлай ұмтылып);
      3) қақпашының техникасы (допты төменнен, жоғарыдан, құлап қағып алу; соғып және асырып жіберу), айып соққылары, еркін соққы және допты қақпа маңынан ойынға қосқан кездегі шабуыл мен қорғаныстағы топтық тактикалық әрекеттер;
      4) қорғанысты ұйымдастыру және қарсылас қарымта шабуыл ұйымдастырған кездегі техникалық-тактикалық әрекеттер, тактикалық ойын комбинацияларын шыңдау, футбол және мини-футбол ойындары;
      5) волейбол ойынының техникалық әдіс-тәсілдерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, допты төменнен және жоғарыдан тігінен ойынға қосу (тордан асырып);
      6) допты құлап қабылдау (кеудемен құлап төменнен қабылдау, құлап допты жоғарыдан қабылдау, арқамен аунау), дербес тактикалық әрекеттер;
      7) командалық техникалық-тактикалық әрекеттер (алдыңғы шептегі шабуылшылардың өзара әрекеттері, артқы шептегі ойыншылардың өзара әрекеттері), волейбол оқу ойыны;
      8) баскетбол ойынының техникалық әдіс-тәсілдерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, төменгі сыныптарда үйретілген ойыншының дербес техникасын жетілдіру;
      9) қорғаныстағы техникалық-тактикалық әрекеттер: «дербес қорғаныс» (прессинг), «ортаңғы ойыншы арқылы» және «ортаңғы ойыншысыз» шабуылдаудың командалық жүйесі, баскетбол оқу ойыны;
      10) гандбол ойынының техникалық әдіс-тәсілдерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығының жаттығулары, қозғалу түрлерінің техникасынан құрылған комбинациялар, допты қабылдау және беруді әлсіз қарсылықпен орындау;
      11) жеті метрлік айып соққысын орындау, техникалық-тактикалық әрекеттер: қорғаныстағы және жылдам шабуыл ұйымдастырған кездегі ойыншылардың өзара әрекеттері, гандбол оқу ойыны;
      12) қазақтың ұлттық ойындары: ұлттық-мәдени бағыттағы ойындар мен жаттығулар, «Тоғызқұмалақ» ойыны.
      55. Жүзу:
      1) төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, жүзу техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар;
      2) брасс, брасс тәсілімен жүзу кезіндегі аяқтың қимылдары, брасс тәсілімен жүзу кезіндегі қолдың қимылдары, тыныс алуды тоқтатып брасс әдісімен жүзу;
      3) белгілі бір қашықтықты жүзіп өту, жүзу техникасын жетілдіруге арналған ойындар және ойын түріндегі тапсырмалар, жүзудің кез-келген спорттық тәсілдерінің бірімен 50 м қашықтықты жүзіп өту;
      56. 8-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері:
      14 кесте

№	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1.	60 м жүгіру (с)	8,8	9,7	10,5	9,7	10,2	10,7
2.	2000 м жүгіру (мин, с)	10,00	10,40	11,40	11,00	12,40	13,50
3.	3000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
4.	Ұзындыққа секіру (см)	410	370	310	360	310	260
5.	Биіктікке секіру (см)	130	120	105	115	105	95
6.	Доп лақтыру (150гр), м	42	37	28	27	21	17
7.	Биік кермеде тартылу(рет)	9	7	5	-	-	-
8.	Арқада жатып (қол жел-кеде) денені көтеру (рет)	-	-	-	15	10	6
9.	Шаңғымен 3 шқ жүгіру, (мин, с)	18,00	19,00	20,00	20,00	21,00	23,00
10.	Шаңғымен 5 шқ жүгіру	уақыт есептелмейді
11.	50м жүзу (мин, с)	0,47	у/е-мейді	25м	1,06	у/е-мейді	25м
12.	2000 м жазық далада жүгіру (мин, с)	-	-	-	12,30	13,30	14,30
13.	3000 м жазық далада жүгіру (мин, с)	16,30	17,30	18,30	-	-	-

      57. 8-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      15 кесте
      ұлдар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,0	5,7	5,6 – 5,4	5,3 – 4,7	4,6 -4,4	4,3
Бір орыннан ұзындыққа секіру	188	167	168 -177	178 – 198	199 – 208	209
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	463	314	315-388	389 – 537	538 – 611	612
30Ч10 м қайталап жүгіру	8,6	9,6	9,5 – 9,2	9,1 – 8,2	8,1 – 7,9	7,8
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	30	21	22 – 25	26 -34	35 – 38	39

      58. 8-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      16 кесте
      қыздар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,7	6,4	6,3 – 6,1	6,0 – 5,4	5,3 -5,1	5,0
Бір орыннан ұзындыққа секіру	160	134	135 -147	148 – 172	173 – 185	186
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	420	240	241 – 330	331 – 510	511 – 600	601
30х10 м қайталап жүгіру	9,3	10,2	10,1 – 9,8	9,7 – 8,9	8,8 – 8,5	8,4
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	23	16	17 – 19	20 - 26	26 – 29	29,5

6. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      59. Төмендегі бөлімнен тұрады:
      1) тақырыптық жоспар:
      17 кесте

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	5	-	-	5	10
	2. Спорт ойындары	8		8	7	23
	3. Гимнастика	-	12		-	12
	4. Шаңғы(қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады)	-	-	8	-	8
	5. Ұлттық ойындар	2	2			4
	6. Жүзу(жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады)	-			4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	15	14	16	16	61
Вариативті	1. Аймақтың климаттық жағдайына байланысты	3	-	4	-	7
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық ойын түрлерін қолдану)
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	3	-	4		7
Оқу жылы бойынша сағаттар сан ():		18	14	20	16	68

      60. Білім негіздері:
      1) дене жаттығуларының адам ағзасының жүйелері мен мүшелеріне тигізетін әсері;
      2) дәрігерлік бақылау, төзімділікті дамытуға ықпал ететін жаттығуларды өздігімен орындау тәртібі, өзін-өзі бақылау ережелері;
      3) Президенттік сынақтың нормативтерін тапсыруға дайындалудың мақсаттары мен міндеттері;
      4) таңдалған спорт түрлерінен жарыстар қазіргі ережелері.
      61. Жеңіл атлетика:
      1) жүгіру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, биік және төмен мәрелік қимыл;
      2) мәрелік екпін. 100 м жүгіру, 400м, 800м қашықтыққа бірқалыпты екпінмен жүгіру, 1000 м (қыздар), 2000 м (ұлдар) жүгіру, 30-40 м қашықтықты үдей жүгіру;
      3) эстафеталық жүгіру (жүгіру қашықтығын мұғалім анықтайды), қозғалыстың жылдамдығы мен бағытын өзгеріп жүгіру нұсқалары, табиғи кедергілерден өтіп жүгіру;
      4) секірулер: секіру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, ұзындыққа және биіктікке секіру кезіндегі жүгірудің дербес әдісін таңдау, ұзындыққа тізені бүгіп секіру әдісін толық үйлесіммен орындау, биіктікке аттап өту тәсілімен секіруді толық үйлесіммен орындау;
      5) лақтырулар: лақтыру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, шағын допты жүгіріп келіп алысқа лақтыруды толық үйлесімде орындау;
      6) жүгіру, секіру және лақтырулардан құрылған ойындар мен эстафеталар, жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар, сынақ тапсырмалары: 30 м, 100 м жүгіру, бір орыннан ұзындыққа секіру, 3х10 м алға-артқа жүгіру, 2000 м (ұлдар), 1000 м (қыздар) жүгіру, шағын допты алысқа лақтыру, биіктікке секіру (арнайы жабдықтары бар мектептерде).
      62. Гимнастика:
      1) төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, саптық жаттығулар, бір орында адымдап тұрып алға белгілі адым санын жасауға көшу, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, оқушылардың денелік даму ерекшеліктерін ескеретін, дене салмақтарын реттеуге арналған тыныс алу гимнастикасы мен дәстүрлі емес гимнастика жаттығуларының кешені, жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар;
      2) акробатика (ұлдар): төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, биіктігі 90 см кедергіден секіре-аунап өту; бір аяқты сермеп, екіншісімен итеріле қолға тұру; бір бүйірмен айналу;
      3) төменгі сыныптарда үйретілген акробатикалық жаттығулар;
      4) оқушылардың дербес техникалық және тактикалық дайындық деңгейлерін ескере отырып, төменгі сыныптарда үйретілген жаттығулардан гимнастикалық комбинациялар құру;
      5) қыздар: төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау және жетілдіру, бір аяқпен тепе-теңдік ұстау, алға ұмтылу және алға аунау, бір бүйірмен айналу, хореография және ырғақты гимнастика элементтерінен құрылған өзіндік комбинация;
      6) таянып секіру: таянып секіру техникасын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, серіппе мен ағаш аттың арақашықтығын есептей отырып аяқты ашып секіру (ұлдар үшін биіктігі – 120 см);
      7) қиғаш бағытпен жүгіріп келіп бір аяқты сермеп, екіншісімен итеріліп ағаш аттан секіріп өту (қыздар үшін ағаш аттың биіктігі – 115 см);
      8) керме (ұлдар): кермеде тартылу, бір аяқпен ілініп тұрып (ілініп асылу) көтерілу, аяқты ашып таяну (жоғарыдан таяну);
      9) қос сырық (ұлдар): қолдың қарымен таянып тұрып тербелу, алға сермеп, аяқты ашып отыру, аяқты төмен түсіру және қолмен сырықтан ұстап тұрып алға (артқа) сермеп секіріп түсу;
      10) түрлі биіктіктегі сырық (қыздар): төменгі сырыққа қарғи мініп таяну, жоғарғы сырыққа таянуға ауысу, қолмен сырықтан ұстап тұрып аяқты артқа сермеп, бұрыла (оңға, солға) секіріп түсу;
      11) бөрене: тепе-теңдік жаттығулары (қыздар), бір орында орындалатын жаттығулар: жүрелей отыру, сол (оң) аяқпен жүрелей отыру – оң (сол) аяқ қапталда (артта); бөренеде тігінен жүрелей отыру; оң (сол) аяқпен тепе-теңдік ұстау – сол (оң) аяқ алға, қапталда, артта (қол екі жанда).
      12) таяну орнын ауыстырып орындалатын жаттығулар: жүру, жүгіру, бұрылулардың түрлері, бұрын үйретілген 3-4 жаттығулардан құралған комбинациялар;
      13) арқанға өрмелеу (ұлдар), аяқтың көмегінсіз екі арқанға өрмелеу; аяқтың көмегімен бір арқанға өрмелеу (уақытқа), сынақ тапсырмалары: кермеде тартылу; арқада жатып кеудені көтеру (қол желкеде); алға біренеше рет аунау; таянып жатып қолды бүгіп-жазу.
      63. Шаңғы:
      1) шаңғы жүрістерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, игерілген шаңғы жүрістерін, бір жүрістен екіншісіне ауысу техникаларын жетілдіру;
      2) шырша және сырғи итерілу тәсілімен көтерілу, шаңғымен табиғи кедергілерді айналып өту, шаңғышының жоғары тұру қалпында еңіске түсу;
     3) тіреле және бүйірмен сырғи тежелу түрлері, конький тәсілімен жүру;
      4) шаңғы сайысының тактикалары: қашықтық бойы күшті дұрыс бөлу, көшбасшы болу, басып озу, сөреден өту түрлері, шаңғы жүрістерін кезектестіре отырып белгілі қашықтықты өту (қашықтықтың ұзақтығын мұғалім анықтайды), сынақ тапсырмалары: шаңғымен 3 шқ қашықтықты өту.
      64. Дала жарысы:
      1) денелік және техникалық дайындықтың арнайы жаттығулары, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, жазық далада жүруді жүгірумен кезектестіру, жүгіру, секіру, жүру, өрмелеу және асып түсу арқылы табиғи кедергілерден өту, 4 шқ (қыздар), 6 шқ (ұлдар) дала жарысы;
      2) далалық жарыс тактикасының элементтері: қашықтық бойы күшті дұрыс бөлу, көшбасшы болу, басып озу, сөреден өту түрлері, сынақ тапсырмалары: Жазық далада 2 шқ (қыздар) және 3 шқ (ұлдар) қашықтықты жүгіріп өту.
      65. Спорт ойындары:
      1) футбол, допты игеру техникасы мен алаңда қозғалуды жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар;
      2) шабуыл мен қорғаныста ойнау тактикасының элементтері, шабуыл мен қорғаныстағы ойыншының дербес ойыны, тактикалық ойын комбинацияларын шыңдау, футбол және мини-футболдың оқу-үйрену ойындары;
      3) волейбол ойынының техникалық тәсілдерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау;
      4) шабуыл соққылары, тосқауыл қою, сақтандыру түрлері, ойыншының дербес тактикалық әрекеттері, топтық және командалық техникалық-тактикалық әрекеттер, оқу-үйрену ойыны;
      5) баскетбол ойынының техникалық тәсілдерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау, бұрын үйретілген ойынның дербес техникасын жетілдіру;
      6) шабуыл мен қорғаныстағы топтық және командалық техникалық-тактикалық әрекеттер, оқу-үйрену ойыны;
      7) гандбол ойынының техникалық тәсілдерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, жалпы дене дайындығына арналған жаттығулар, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау;
      8) алаңда қозғалу және допты игеру техникасынан құрылған комбинациялар, шабуыл мен қорғаныстағы дербес, топтық және командалық техникалық-тактикалық әрекеттер, оқу-үйрену ойыны.
      66. Жүзу:
      1) жүзудің техникалық тәсілдерін жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау;
      2) брасс тәсілімен жүзу, қол, аяқтың қимылдары және тыныс алуды үйлестіру жаттығулары, брасс тәсілімен толық үйлесімде жүзу, жүзу техникасын жетілдіруге арналған ойындар мен ойын түріндегі тапсырмалар;
      3) спорттық жүзудің үйретілген тәсілдерінің бірімен 50 м қашықтықты уақытқа жүзіп өту.
      67. 9-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері
      кесте 18

№	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1.	60 м жүгіру (с)	8,4	9,2	10,0	9,4	10,0	10,5
2.	2000 м жүгіру (мин, с)	9,20	10,00	11,00	10,20	12,00	13,00
3.	3000 м жүгіру	уақыт есептелмейді
4.	Ұзындыққа секіру (см)	430	380	330	370	330	220
5.	Биіктікке секіру (см)	130	125	110	115	110	100
5.	Доп лақтыру (150 гр), м	45	40	31	28	23	18
6.	Биік кермеде тартылу (рет)	10	8	7	-	-	-
7.	Арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру (рет)	-	-	-	20	15	10
8.	Аяқтың көмегінсіз арқанға өрмелеу (м)	5	4	3	-	-	-
9.	Шаңғымен 3 шқ жүгіру, (мин, с)	17,30	18,00	19,00	19,30	20,00	21,30
10.	Шаңғымен 5 шқ жүгіру	уақыт есептелмейді
11.	50 м жүзу, (мин, с)	0,43	у/е-мейді	25 м	1,05	у/е-мейді	25 м
12.	2000 м жазық далада жүгіру (мин, с)	-	-	-	11,30	12,30	13,30
13.	3000 м жазық далада жүгіру (мин,с)	15,30	16,30	17,30	-	-	-

ескерту: білім беру саласының аймақтық және жергілікті жердегі органдары климаттық және экологиялық жағдайларға байланысты оқу нормативтерін өзгертуге құқықтары бар;
      68. 9-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      кесте 19
      ұлдар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,0	5,9	5,8 – 5,5	5,4 – 4,6	4,5 - 4,3	4,2
Бір орынна ұзындыққа секіру	197	176	177 - 186	187 – 207	208 - 217	218
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	555	374	375 - 464	465-645	646 – 735	736
3х10 м қайталап жүгіру	8,5	9,6	9,5 – 9,1	9,0 – 8,0	7,9 -7,6	7,5
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	37	26	24-31	32-43	44 – 48	49

      69. 9-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      кесте 20
      қыздар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,6	6,7	6,6 – 6,2	6,1 – 5,1	5,0 - 4,6	4,5
Бір орынна ұзындыққа секіру	164	137	138 -151	152 – 176	177 – 191	192
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	428	259	260 – 343	344 – 502	503 – 586	587
3х10 м қайталап жүгіру	9,3	10,3	10,2 – 9,9	9,8 – 8,8	8,7 – 8,3	8,2
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	25	18,5	19 – 21,5	22 - 28	28,5 - 31	31,5

7. Оқушылардың дайындық деңгейлеріне қойылатын талаптар

      70. Оқушылардың дайындық деңгейлері пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттік нәтижелер бойынша бағаланады.
      71. Пәндік нәтижелер екі аспектіде айқындалады: білуі/түсінуі тиіс және меңгере білуі тиіс.
      72. 5-9 сыныпты бітіруші оқушылар:
      1) дене жаттығуларын орындау техникаларын бақылау әдістерін, дене жүктемелерінің тәртібін (жүректің қысқару жиілігі бойынша), сабақ кезіндегі өзінің көңіл-күйін (сыртқы және ішкі белгілері бойынша);
      2) күн тәртібіндегі дене жаттығуларының рөлін;
      3) дене шынықтырудың ағзаның қызмет ету жүйелеріне тигізетін әсерін білуі/түсінуі тиіс.
      73. 5-9 сыныпты бітіруші оқушылар:
      1) денсаулықты нығайтуды;
      2) денелік және спорттық жетілу қажеттіліктерін ескере отырып, дене тәрбиесінің өзіне қолайлы түрін жоспарлауды;
      3) гимнастикалық, акробатикалық, жеңіл атлетика жаттығулары кешенін және спорт ойындарының техникалық-тактикалық әрекеттерін орындауды;
      4) дене жаттығуларын орындау кезіндегі қауіпсіздік ережелерін сақтауды;
      5) бағдарламада берілген спорт түрлері бойынша өткізілетін жарыстарда төрелік етуді меңгере білуі тиіс.
      74. 5-сынып оқушылары дене қимылдарының мына қасиеттерін көрсетуі тиіс:
      кесте 21

Дене сапалары	Дене жаттығулары	9 сынып
Дене сапалары	Дене жаттығулары	ұлдар	қыздар
Жылдамдық	Төменгі сөреден 60 м жүгіру	6,2	6,3
Күш	Кермеде тартылу (рет)	2	-
	Бір орынна ұзындыққа секіру (см)	137	130
	Аласа кермеде асыла жатып тартылу (рет)	-	6
	Арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру (1 мин ішінде көтеру саны)	12	12
Төзімділік (ұсынылып отырған жаттығулардың бірін таңдау)	Дала жарысы (мин) 2 шқ	уақыт есептелмейді
	Шаңғымен 2 шқ жүгіру (мин)	уақыт есептелмейді
	1500 м жүгіру (мин)	11,0	11,30
	3х10 м қайталап жүгіру (с)	9,8	10,3

75. 6-сынып оқушылары дене қимылдарының мына қасиеттерін көрсетуі тиіс:
кесте 22

Дене сапалары	Дене жаттығулары	9 сынып
Дене сапалары	Дене жаттығулары	ұлдар	қыздар
Жылдамдық	Төменгі сөреден 60 м жүгіру	5,8	6,1
Күш	Кермеде тартылу (рет)	3	-
	Бір орынна ұзындыққа секіру (см)	150	140
	Аласа кермеде асыла жатып тартылу (рет)	-	7
	Арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру (1 мин ішінде көтеру саны)	15	15
Төзімділік (ұсынылып отырған жаттығулардың бірін таңдау)	Дала жарысы (мин) 2 шқ	8,50	10,10
	Шаңғымен 2 шқ жүгіру (мин)	уақыт есептелмейді
	1500 м жүгіру (мин)	11,0	11,30
	3х10 м қайталап жүгіру (с)	9,7	10,3

76. 7-сынып оқушылары дене қимылдарының мына қасиеттерін көрсетуі тиіс:
кесте 23

Дене сапалары	Дене жаттығулары	9 сынып
Дене сапалары	Дене жаттығулары	ұлдар	қыздар
Жылдамдық	Төменгі сөреден 60 м жүгіру	11,0	11,2
Жылдамдық	Жылдам қарқында секіргішпен секіру (с)	20	10
Күш	Кермеде тартылу (рет)	4	-
	Бір орынна ұзындыққа секіру (см)	168	152
	Аласа кермеде асыла жатып тартылу (рет)	-	11
	Арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру (1 мин ішінде көтеру саны)	30	18
Төзімділік (ұсынылып отырған жаттығулардың бірін таңдау)	Дала жарысы (мин) 2 шқ	15,00	16,00
	Шаңғымен 2 шқ жүгіру (мин)	14,30	15,00
	1000 м жүгіру (мин)	-	5,30
	2000 м жүгіру (мин)	9,30	-
	Алға бірізділікпен домалау, аунау (рет)	5	3
	3х10 м қайталап жүгіру (с)	9,0	9,6

77. 8-сынып оқушылары дене қимылдарының мына қасиеттерін көрсетуі тиіс:
кесте 24

Дене сапалары	Дене жаттығулары	9 сынып
Дене сапалары	Дене жаттығулары	ұлдар	қыздар
Жылдамдық	Төменгі сөреден 60 м жүгіру	10,5	10,9
Жылдамдық	Жылдам қарқында секіргішпен секіру (с)	25	15
Күш	Кермеде тартылу (рет)	5	-
	Бір орынна ұзындыққа секіру (см)	170	155
	Аласа кермеде асыла жатып тартылу (рет)	-	15
	Арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру (1 мин ішінде көтеру саны)	33	23
Төзімділік (ұсынылып отырған жаттығулардың бірін таңдау)	Дала жарысы (мин) 2 шқ	14,00	15,00
	Шаңғымен 3 шқ жүгіру (мин)	20,00	23,00
	2000 м жүгіру (мин)	11,0	-
	1000 м жүгіру (мин)	-	5,10
	Алға бірізділікпен домалау, аунау (рет)	6	4
	3х10 м қайталап жүгіру (с)	8,7	9,2

78. 9-сынып оқушылары дене қимылдарының мына қасиеттерін көрсетуі тиіс:
кесте 25

Дене сапалары	Дене жаттығулары	9 сынып
Дене сапалары	Дене жаттығулары	жігіттер	қыз балаларр
Жылдамдық	Төменгі сөреден 60 м жүгіру	9,8	10,2
Жылдамдық	Жылдам қарқында секіргішпен секіру (с)	20	10
Күш	Кермеде тартылу (рет)	7	-
	Бір орынна ұзындыққа секіру (см)	180	165
	Аласа кермеде асыла жатып тартылу (рет)	-	12
	Арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру (1 мин ішінде көтеру саны)	37	25
Төзімділік (ұсынылып отырған жаттығулардың бірін таңдау)	Дала жарысы (мин): қыз балалар 2 шқ жігіттер 3 шқ	- 17.30	13.30 -
	Шаңғымен 3 шқ жүгіру (мин)	19.00	21.00
	2000 м жүгіру (мин)	9.30	-
	1000 м жүгіру (мин)	-	5.00
Қимыл-қозғалыс үйлесімділігі	Бірізділікпен домалау, аунау (рет)	6	4
Қимыл-қозғалыс үйлесімділігі	3х10 м қайталап жүгіру (с)	8,0	9,0

      79. Тұлғалық нәтижелер.
      5-9 сынып оқушылары:
      1) патриотизмді, өз Отанына, көпұлттық Қазақстан Республикасының өткені мен келешегіне деген құрметті тәрбиелеу; жауапкершілік және Отан алдындағы борышты сезінуді;
      2) оқу-үйренуге жауапкершілікпен қарау, оқушылардың үйрену мен танымға деген қызығушылықтарын ояту арқылы дербес дамуға және өз беттерімен білім деңгейлерін көтеруді қалыптастыру, сонымен қатар еңбекке деген құрметті қалыптастыру арқылы әлеуметтік маңызы бар жұмыстарға белсенді ат салысуды дамытуды;
      3) өз құрбыларымен, өзінен кіші және үлкендермен қарым-қатынас орнатуда, ересектерден білім алуда, қоғамдық маңызы бар жұмыстарды орындауда, ғылыми, шығармашылық және өзге де іс-әрекеттерді орындау кезіндегі құзіреттілікті қалыптастыруды;
      4) қауіпсіз және салауатты өмір салтының құндылықтарын қалыптастыру; адамдардың өміріне және денсаулығына нұқсан келтіретін төтенше жағдайларда жеке және ұжым болып әрекет ету ережелерін, көлікке мінгенде және жолда жол ережелерін сақтауды айқындауы керек.
      80. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер.
      5-9 сынып оқушылары:
      1) жұмыс істеу қабілетін жоғарылату, денсаулықты сақтау мен нығайтуды;
      2) жеке, ұжымдық және отбасылық демалысты ұйымдастыру және өткізу, бұқаралық-спорттық көпшілікке арналған жарыстарға қатысуды;
      3) белсенді шығармашылық жұмыстар, салауатты өмір салтын таңдау және қалыптастыруды;
      4) өзінің оқуға деген мақсатын дербес анықтап, оқу және танымдық іс-әрекеттер кезінде жаңа міндеттер жүктей және құра білу, өзінің танымдық қызығушылықтарын дамытуды айқындауы керек.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
49-қосымша

Негізгі орта білім деңгейінің 5-9-сыныптары үшін «Орыс тілі»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде) 1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета в 5 классе

      12. Всего на изучение курса выделено 102 ч., из них 20 ч.– развитие речи. Базовое содержание включает основные разделы, представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для опережающего практического ознакомления», «Для развития речи».
      13. «Роль языка в жизни человека» – 1 ч.
      14. «Речь. Культура речи» – 2 ч.:
      речь, формы речи, устная и письменная речь, связная речь, речевое общение, культура речи, культура общения.
      15. Повторение изученного в начальных классах – 8 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч.– диктант:
      1) для повторения:
      звуки и буквы, слог, ударение, состав слова, лексическое значение слова, синонимы, антонимы, однокоренные слова, образование слов с помощью приставок и суффиксов;
      правописание безударных гласных в корне слова, правописание и, у, а после шипящих, правописание звонких и глухих согласных в корне слова, правописание слов с непроизносимыми согласными, разделительные ь и ъ, правописание приставок и предлогов со словами, правописание имен собственных, орфографический словарь;
      части речи, глагол, личные окончания глагола, -тся/ -ться в глаголах;
      имя существительное, правописание падежных окончаний существительных, ь после шипящих на конце существительных женского рода;
      имя прилагательное, правописание падежных окончаний прилагательных, местоимение, склонение личных местоимений с предлогами и без предлогов;
      наречие, предлог и союз, словосочетание, связь слов в словосочетании (смысловая и грамматическая), главное и зависимое слова;
      предложение, главные члены предложения, второстепенные члены предложения, распространенные и нераспространенные предложения, пунктуация в предложениях с однородными членами предложения;
      2) для опережающего практического ознакомления:
      правописание слов с двойными согласными. Многозначные слова в толковых словарях;
      3) для развития речи:
      текст, определение темы и основной мысли текста, типы текстов (описание, повествование, рассуждение), автобиография, заявление, дружеское письмо.
      16. «Текст», «Типы речи» – 5 ч.:
      1) для повторения:
      Текст, типы речи, описание, повествование, рассуждение;
      2) для изучения:
      текст-описание, логическая структура, особенности функционирования языковых средств;
      текст-повествование, логическая структура, особенности функционирования языковых средств;
      текст-рассуждение: логическая структура, особенности функционирования языковых средств, тезис и доказательство;
      стили речи (научный, художественный, разговорный);
      3) для опережающего практического ознакомления:
      текстообразующие языковые средства (местоименная замена, употребление синонимов, антонимов, видовременные формы глаголов, тематическая группа слов и др.);
      стили речи (официально-деловой и публицистический);
      4) для развития речи:
      толкование значений слов в тексте, подбор омонимов, синонимов, антонимов к словам в тексте, использование в тексте изобразительно-выразительных средств, анализ и воспроизведение текстов различных функционально-смысловых типов речи, письменное редактирование текста;
      17. «Синтаксис и пунктуация. Культура речи» – 16 ч., из них 4 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-описание; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      словосочетание, предложение, виды предложений по цели высказывания, виды предложений по интонации, грамматическая основа предложения, второстепенные члены предложения, однородные члены предложения, предложения с обращениями, сложное предложение;
      2) для изучения:
      строение словосочетания, способы выражения грамматической связи в словосочетании, синтаксический разбор словосочетания, тире между подлежащим и сказуемым, двусоставные и односоставные предложения, дополнение, определение, обстоятельство, распространенные и нераспространенные предложения, знаки препинания в предложениях с однородными членами предложения, обобщающее слово, синтаксический разбор простого предложения, сложное предложение, союзные и бессоюзные сложные предложения (БСП), синтаксический разбор сложного предложения, предложения с прямой речью, диалог;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      виды словосочетаний, односоставные предложения (назывные и безличные), сложносочиненное (ССП) и сложноподчиненное (СПП) предложения, вводные и вставочные конструкции (пожалуйста, прошу вас, будьте любезны, разрешите спросить);
      4) для развития речи:
      подбор заглавия к тексту, определение его темы и идеи, составление плана текста, деление текста на части, разделение текста по абзацам, запись текста в соответствии с планом, анализ изобразительно-выразительных средств в тексте (сравнение, олицетворение, эпитет), составление предложений по заданным моделям, трансформация предложений (из простого в сложное, из нераспространенного в распространенное, из конструкции с прямой речью – в диалог и др.), создание текстов по типу описания, выразительное чтение текста;
      18. «Фонетика. Графика. Орфография. Культура речи» – 11 ч., из них 3 ч. – развитие речи; из которых 1ч. – изложение-повествование; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения:
      фонетика, звуки и буквы, гласные и согласные звуки, согласные твердые и мягкие, глухие и звонкие, алфавит, правописание безударных гласных в корне слова, правописание и, у, а после шипящих, правописание звонких и глухих согласных в корне слова, правописание слов с непроизносимыми согласными (солнце, грустный, сверстник в сравнении со словами типа опасный, ровесник), разделительные ь и ъ;
      2) для изучения:
      обозначение глухих и звонких согласных на письме, обозначение мягкости согласных с помощью мягкого знака, орфография, правописание непроизносимых согласных, двойная роль букв е, Ұ, ю, я, фонетические чередования звуков, фонетический разбор слова, ударение;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      графика, мягкий знак как показатель грамматической категории, орфоэпия, орфоэпические нормы, орфоэпический словарь;
      4) для развития речи:
      ударение в словах и формах разных частей речи, произношение гласных и согласных звуков, сочетаний согласных, произношение согласных перед гласным е (шоссе, модель, тест сравните тема, термин), соотношение произношения и написания слов, конструирование текста по образцу, описание, изложение текста-повествования;
      19. «Лексика. Культура речи» – 10 ч., из них 3ч. – развитие речи; 1ч. – контрольная работа; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      синонимы, антонимы;
      2) для изучения:
      слово, лексическое значение слова, его отличие от грамматического, однозначные и многозначные слова, прямое и переносное значения слов, омонимы и многозначные слова, синонимический ряд, паронимы, толковый словарь;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      метафора и метонимия, фразеологизмы, лексический разбор;
      4) для развития речи:
      выбор языковых единиц в соответствии с данной речевой ситуацией, использование изобразительных средств и многозначных слов в тексте, синонимы и лексический повтор как средство связи, устранение неоправданного лексического повтора, точность словоупотребления, толкование переносного значения слова, подбор омонимов, синонимов, антонимов, определение их функции в тексте, подбор синонимов и антонимов к фразеологическим оборотам, составление предложений с омонимами, синонимами, антонимами, словами с переносным значением, фразеологизмами.
      20. «Словообразование. Орфография. Культура речи» – 11 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-повествование с элементами описания:
      1) для повторения:
      состав слова, значимые части слова, окончание, основа слова, корень слова, суффикс, приставка, разбор слова по составу;
      2) для изучения:
      однокоренные слова, чередование звуков, беглые гласные, правописание чередующихся гласных в корне слова (-раст- – -ращ- – -рос-; -лаг- – -лож-), правописание гласных и согласных в приставках, правописание приставок на з, с, буквы и, ы после ц в различных частях слова, способы словообразования (приставочный, суффиксальный, приставочно-суффиксальный);
      3) для опережающего практического ознакомления:
      однокоренные слова и формы слова, морфемный разбор, словообразовательный разбор;
      4) для развития речи:
      определение общего значения однокоренных слов, составление словосочетаний и предложений с однокоренными словами, предупреждение речевых ошибок, вызванных неоправданным повтором однокоренных слов, создание текста-описания с элементами повествования текста-повествования с элементами описания, сочинение по картине.
      21. «Морфология. Имя существительное. Орфография. Культура речи» – 10 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      самостоятельные и служебные части речи, имя существительное как часть речи, имена существительные одушевленные и неодушевленные, собственные и нарицательные, прописная буква в собственных наименованиях, единственное и множественное число имен существительных, род существительных, склонение существительных;
      2) для изучения:
      имена существительные, имеющие форму одного числа, существительные общего рода, правописание падежных окончаний имен существительных (в том числе на –ий, -ия, -ие), правописание о и е после шипящих и ц в корнях, суффиксах и окончаниях имен существительных, правописание суффиксов -ек, -ик имен существительных, роль существительных в речи, морфологический разбор имени существительного;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      несклоняемые имена существительные;
      4) для развития речи:
      текст-рассуждение, составление словосочетаний и предложений по опорным именам существительным, создание текста на заданную тему по опорным именам существительным, употребление в речи имен существительных, имеющих форму одного числа, согласование прилагательных и глаголов прошедшего времени с существительными, род которых может быть определен неверно, умение образовывать формы именительного (выборы, договоры) и родительного (чулок, мест) падежей множественного числа, работа над точностью и выразительностью речи.
      22. «Имя прилагательное» – 8 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения: имя прилагательное как часть речи, морфологический разбор имени прилагательного;
      2) для изучения:
      имена прилагательные полные и краткие, правописание гласных в падежных окончаниях имен прилагательных, правописание кратких прилагательных с основой на шипящую, употребление прилагательных в речи;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      разряды прилагательных, переход прилагательных из одного разряда в другой (метафора);
      4) для развития речи:
      употребление в речи полных и кратких прилагательных, ударение в кратких именах прилагательных, составление словосочетаний и предложений по опорным именам прилагательным, поздравительная открытка, описание природы, описание внешности человека, построение рассуждения.
      23. «Глагол» – 14 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – изложение; 1 ч. – контрольная работа:
      1) для повторения:
      глагол как часть речи, виды глагола, спряжение глаголов, личные окончания глаголов, время глагола, не с глаголами, правописание ь в глагольных формах после шипящих, -тся/ - ться в глаголах;
      2) для изучения:
      инфинитив, алгоритм определения спряжения глагола, настоящее, прошедшее время, две формы будущего времени (будущее простое и будущее сложное), чередование гласных е-и в корне глагола, морфологический разбор глагола;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      видовые пары, способы образования видовых пар глаголов;
      4) для развития речи:
      употребление в речи глаголов совершенного и несовершенного видов, сочетание глаголов с существительным в нужном падеже, ударение в глаголах в формах глагола женского рода прошедшего времени, предупреждение ошибок в употреблении видовременных форм, составление словосочетаний и предложений по опорным глаголам, рассказ на основе услышанного или прочитанного (текст-повествование).
      24. Повторение изученного материала. Обобщение и систематизация орфографических и пунктуационных правил – 6 ч., из них 1ч. – диктант:
      1) для повторения:
      фонетика и орфография, фонетический и орфографический разбор слова;
      лексика, лексический разбор слова;
      морфемика и словообразование, морфемный и словообразовательный разбор;
      морфология, морфологический разбор;
      синтаксис и пунктуация, синтаксический и пунктуационный разбор;
      2) для опережающего практического ознакомления:
      имя числительное, склонение количественных числительных, правописание окончаний;
      3) для развития речи:
      общие сведения о стилях и типах речи, анализ текстов в разных стилях и жанрах.

3. Базовое содержание учебного предмета в 6 классе

      25. На изучение курса выделено 102 ч., из них 20 ч. – развитие речи. Базовое содержание включает основные разделы, также представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для опережающего практического ознакомления», «Для развития речи».
      26. «Русский язык как язык межнационального общения» – 1 ч.
      27. Повторение изученного в 5 классе – 7 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      синтаксис и пунктуация, словосочетание и предложение, простое предложение, типы предложений по цели высказывания, интонации, главные и второстепенные члены предложения;
      осложненное предложение, однородные члены предложения, знаки препинания в предложениях с однородными членами, с обобщающим словом при однородных членах предложения, обращение, знаки препинания в предложениях с обращением, разбор словосочетания, простого и сложного предложений с союзами и, а, но;
      2) для опережающего практического ознакомления:
      распространенные обращения;
      3) для развития речи:
      текст, типы текстов, описание, повествование, рассуждение, распознавание текста по совокупности признаков (тематическая цельность, связность), владение средствами связи предложений в тексте, конструирование различных видов предложений по цели высказывания, по интонации, распространение предложений второстепенными членами, использование предложений разных типов в устной беседе, речевой этикет и правила обращения.
      28. «Фонетика. Графика. Орфография. Орфоэпия» – 9 ч., из них 1 ч. – развитие речи, из которых 1 ч. – сочинение по картине:
      1) для повторения:
      звуки и буквы, гласные и согласные звуки, согласные твердые и мягкие, глухие и звонкие, двойная роль букв е, Ұ, ю, я, ударение, фонетический разбор, работа с орфографическим и орфоэпическим словарями;
      правописание безударных гласных в корне слова, правописание звонких и глухих согласных, правописание непроизносимых согласных, правописание гласных и согласных в приставках, буквы о, а в корнях -лаг- – - лож-, -раст-– -ращ – -рос-, правописание приставок на –з/-с, правописание гласных в падежных окончаниях имен существительных, правописание падежных окончаний имен прилагательных, правописание –тся и –ться в глаголах, ь после шипящих в глаголах, чередование гласных е, и в корнях глаголов, правописание личных окончаний глаголов, не с глаголами;
      2) для изучения:
      слоговой принцип русской графики, понятие об орфоэпии, произношение исконно-русских слов, произношение иноязычных слов, правописание слов с пол- (полу-), правописание приставок пре-, при-, правописание о, Ұ после шипящих и ц в корнях, окончаниях и суффиксах имен существительных и прилагательных; и, ы после ц;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      трудные случаи написания слов с пре- и при-;
      4) для развития речи:
      понимание смыслоразличительной функции звуков и ударения в слове, употребление в речи иноязычных слов с пре- и при-, речевой этикет, формулы вежливости, составление диалога, описание помещения, рисунка, картины, повествование, композиция повествования.
      29. «Лексика и фразеология. Культура речи» – 10 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – тестирование, 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      слово, его лексическое и грамматическое значение, синонимы, антонимы, омонимы, паронимы;
      2) для изучения:
      общеупотребительные и необщеупотребительные слова, слова, ограниченные в употреблении (диалектизмы, профессионализмы), устаревшие слова (архаизмы, историзмы) и новые слова (неологизмы), заимствованная лексика, фразеологизмы, отличие фразеологизмов от афоризмов, крылатых слов, история их возникновения, фразеологический словарь, лексический разбор, работа с толковым и фразеологическим словарями;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      типы переносных значений слова, омонимы (полные омонимы, омофоны, омографы, омоформы);
      4) для развития речи:
      работа с художественным текстом, определение темы и основной мысли текста в заголовке, деление текста на части, составление плана текста для изложения, изложение на материале художественного текста, использование изобразительно-выразительных средств в собственных высказываниях, подбор и использование в речи слов в переносном значении, омонимов, синонимов, антонимов, фразеологизмов, составление «вежливого» диалога с использованием этикетных формул благодарности.
      30. «Морфемика и словообразование. Орфография. Культура речи» – 12 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – выборочное изложение; 1 ч. – контрольная работа:
      1) для повторения:
      морфемика, морфемы, их роль в словообразовании и формообразовании, основные способы образования слов в русском языке (приставочный, суффиксальный, приставочно-суффиксальный способы), правописание чередующихся гласных в корне слова (-раст- – -ращ- – -рос-; -лаг- – -лож-);
      2) для изучения:
      бессуффиксный способ образования слов, сложение, сложносокращенные слова;
      правописание букв ы, и после приставок на согласную, правописание гласных в корнях с чередованием -гар- – -гор-, -зар- – -зор-, -твар- – -твор-; -плав- – -плов- –-плыв-; -клан- –-клон-; -скак- – -скоч-; -равн- – -ровн-, -мак- – -мок-; -кас- – -кос-, -бер- – -бир- и др., правописание соединительных гласных в сложных словах;
      морфемный и словообразовательный разбор слова, словообразовательный словарь;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      чередование звуков, наложение, усечение производящей основы, интерфикс;
      4) для развития речи:
      распознавание и анализ текстов описания, повествования, рассуждения, изложение на материале текстов различных типов речи, словообразовательные ресурсы как способ обогащения словарного запаса, использование в речи слов с чередованием звуков в корне, сложносокращенных и однокоренных слов, выборочное изложение, характеризующее героя художественного произведения.
      31. «Морфология. Части речи. Общая характеристика. Классификация частей речи» – 1 ч.:
      1) для повторения:
      морфология, самостоятельные и служебные части речи;
      2) для изучения:
      принципы выделения самостоятельных и служебных частей речи, их функции в речи, части речи и члены предложения;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      изменяемые и неизменяемые части речи, склоняемые и спрягаемые слова, омонимичные формы разных частей речи.
      32. «Имя существительное» – 9 ч., из них 1 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – изложение; 1 ч. – тестирование; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      признаки имени существительного как части речи (общее грамматическое значение, морфологические признаки, синтаксическая роль), правописание падежных окончаний имен существительных (в том числе на –ий, -ия, -ие), правописание о и е после шипящих и ц в существительных;
      2) для изучения:
      разносклоняемые имена существительные, несклоняемые имена существительные, род несклоняемых имен существительных, словообразование имен существительных;
      правописание не с существительными, правописание суффиксов имен существительных -чик- – -щик, -ек- – -ик-, -ушк- – -юшк-, -ышк- – -ишк-, -ец-–-иц-, сложные существительные, слитное, дефисное и раздельное написание имен существительных, правописание н и нн в существительных;
      морфологический разбор имени существительного (углубление);
      3) для опережающего практического ознакомления:
      лексико-грамматические разряды существительных, синтаксическая роль имени существительного в предложении, правописание окончаний существительных с суффиксом -ищ-;
      4) для развития речи:
      анализ текстов художественного стиля, обогащение словарного запаса тематическими группами существительных, работа над точностью и выразительностью речи (использование существительных с переносным значением, существительных-синонимов, антонимов, омонимов), овладение нормами употребления разносклоняемых и несклоняемых имен существительных. Подробное, выборочное и сжатое изложение.
      33. «Имя прилагательное» – 9 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых– сочинение-описание, 1 ч. – контрольная работа:
      1) для повторения:
      признаки имени прилагательного как части речи (общее грамматическое значение, морфологические признаки, синтаксическая роль), полные и краткие прилагательные, склонение прилагательных, правописание о и е после шипящих и ц в прилагательных;
      2) для изучения:
      разряды имен прилагательных (качественные, относительные, притяжательные прилагательные), склонение притяжательных прилагательных, степени сравнения качественных прилагательных (простая и сложная формы сравнительной и превосходной степеней сравнения), словообразование имен прилагательных, не с прилагательными, правописание н и нн в прилагательных, слитное и дефисное написание сложных прилагательных, морфологический разбор прилагательного (углубление);
      3) для опережающего практического ознакомления:
      переход прилагательных из одного разряда в другой (перенос значения, метафора), синтаксическая роль прилагательных в предложении (сказуемое, определение), понятие о составном именном сказуемом, наречие, его отличие от краткой формы на о, е и простой формы сравнительной степени прилагательного;
      4) для развития речи:
      обогащение словарного запаса тематическими группами прилагательных, употребление в речи прилагательных разных разрядов, степеней сравнения, предупреждение ошибок в употреблении сравнительной степени прилагательного, соблюдение норм произношения кратких прилагательных, восстановление текста с пропущенными прилагательными-эпитетами, характеристика друга, портрет героя.
      34. «Имя числительное» – 10 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-рассуждение:
      1) для повторения:
      именные части речи;
      2) для изучения:
      имя числительное как часть речи, признаки числительного (общее грамматическое значение, морфологические признаки, синтаксическая роль в предложении), разряды числительных, простые, составные и сложные числительные;
      разряды количественных числительных, имена числительные, обозначающие целые числа, склонение и правописание числительных, обозначающих целые числа, ь на конце и в середине числительных, окончание –и в родительном, дательном и предложном падежах числительных, склонение составных количественных числительных;
      дробные числительные, склонение дробных числительных, изменение слов полтора, полтораста;
      собирательные числительные, склонение числительных оба, обе, сочетание собирательных числительных с существительными, порядковые числительные, изменение и правописание порядковых числительных, склонение составных порядковых числительных;
      имя числительное в словосочетании и предложении, морфологический разбор числительного;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      трудные случаи употребления числительных, отличия числительных и слов с количественным значением, вводные слова со значением порядка изложения мысли (во-первых, во-вторых, в-третьих), тире между подлежащим и сказуемым, выраженными числительными;
      4) для развития речи:
      составление и написание словосочетаний, предложений, текстов с именами числительными в формах разных падежей, овладение нормами употребления количественных, собирательных числительных с именами существительными в словосочетании, соблюдение орфоэпических и грамматических норм при склонении имен числительных, употребление числительных в текстах делового, публицистического и научного стилей речи, отзыв о книге, рассуждение-доказательство, рассуждение-объяснение, рассуждение-размышление.
      35. «Местоимение» – 10 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      именные части речи, местоимение как часть речи, личные местоимения, изменение местоимения 3-го лица он по родам, склонение личных местоимений с предлогами и без них;
      2) для изучения:
      признаки местоимения (общее грамматическое значение, морфологические признаки, синтаксическая роль в предложении), роль местоимения в предложении, разряды местоимений, группы местоимений по соотношению с именными частями речи;
      возвратное местоимение себя, особенности его склонения;
      соотношение вопросительных и относительных местоимений, особенности их склонения;
      притяжательные местоимения, их склонение, формы родительного падежа личного местоимения 3-го лица его, еҰ, их для обозначения принадлежности;
      неопределҰнные местоимения, особенности их склонения и правописания;
      отрицательные местоимения, их склонение, слитное и раздельное правописание не и ни в отрицательных местоимениях;
      указательные местоимения, их склонение, определительные местоимения, их склонение;
      морфологический разбор местоимения;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      роль относительных местоимений в сложноподчиненном предложении, особенности склонения местоимений себя, некто, нечто;
      4) для развития речи:
      употребление местоимений в форме родительного падежа личного местоимения 3-го лица его, еҰ, их для обозначения принадлежности, замена существительных местоимениями, местоимение как средство связи предложений в тексте, подбор местоимений для творческого изложения и сочинений разных типов, заметка в газету.
      36. «Глагол» – 14 ч., из них 3 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – изложение, 1 ч. – контрольная работа:
      1) для повторения:
      признаки глагола как части речи (общее грамматическое значение, морфологические признаки, синтаксическая роль в предложении), спряжение глагола, правописание личных окончаний глагола, вид глагола, не с глаголами;
      2) для изучения:
      парные глаголы, способы образования видовых пар, безличные глаголы, разноспрягаемые глаголы, глаголы особого спряжения, переходные и непереходные, возвратные и невозвратные глаголы, наклонение глагола, изменение глаголов в изъявительном (по временам), условном (сослагательном) и повелительном наклонениях, словообразование глаголов, морфологический разбор глагола (углубление);
      3) для опережающего практического ознакомления:
      формообразующие и отрицательные частицы, роль инфинитива в предложении, трудные случаи в образовании глагольных форм;
      4) для развития речи:
      роль глаголов в речи, обогащение словарного запаса учащихся тематическими группами глаголов, составление словосочетаний, предложений, текстов с глаголами в форме изъявительного, условного и повелительного наклонений, с разноспрягаемыми и безличными глаголами, соблюдение орфоэпических норм в глагольных формах, работа над точностью и выразительностью речи: употребление глаголов с переносным значением, глаголов-синонимов, антонимов, использование глаголов в тексте-повествовании, композиционные части текста-повествования, изложение с элементами сочинения, диалог, пересказ текста с изменением лица.
      37. Систематизация и обобщение изученного по разделу «Морфология» – 4 ч., из них 1 ч. – развитие речи; 1 ч. - тестирование.
      38. «Повторение изученного материала. Обобщение и систематизация орфографических и пунктуационных правил» – 6 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      фонетика и орфография, фонетический и орфографический разбор слова, лексика и фразеология, лексический разбор слова, морфемика и словообразование, морфемный и словообразовательный разбор, морфология, морфологический разбор, синтаксис и пунктуация, синтаксический и пунктуационный разбор;
      2) для опережающего практического ознакомления:
      структурный принцип русской пунктуации;
      3) для развития речи:
      общие сведения о стилях и типах речи, официально-деловой стиль, личное заявление, автобиография, доверенность, создание текстов в разных стилях и жанрах.

4. Базовое содержание учебного предмета в 7 классе

      39. На изучение курса выделено 102 ч., из них 20 ч. – развитие речи. Базовое содержание включает основные разделы, также представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для опережающего практического ознакомления», «Для развития речи».
      40. Введение. «Русский язык как развивающееся явление» – 1 ч.
      41. Повторение изученного в V-VI классах – 11 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      синтаксис, словосочетание и предложение, простое и сложное предложение, знаки препинания, синтаксический и пунктуационный разбор;
      фонетика и орфография, лексика и фразеология, морфемика и словообразование, морфемный и словообразовательный разборы, морфология и орфография, склонение именных частей речи, правописание суффиксов именных частей речи, правописание сложных слов, спрягаемые формы глагола, правописание личных окончаний глагола, не с разными частями речи, морфологический разбор существительного, прилагательного, числительного, местоимения и глагола;
      2) для опережающего практического ознакомления: публицистический стиль, его жанры, языковые особенности;
      3) для развития речи:
      произносительные нормы русского языка, текст, стили речи, определение темы и основной мысли текста, использование синонимов, антонимов, многозначных слов, слова с переносным значением, общественно-политической лексики в текстах публицистического стиля, обогащение словаря прилагательными оценки, элементарный лингвистический анализ текстов публицистического стиля, составление заметки для школьной газеты.
      42. «Причастие» – 17 ч., из них 4 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – изложение; 1 – контрольная работа:
      1) для повторения:
      глагол, имя прилагательное, морфологические и синтаксические признаки глагола и прилагательного;
      2) для изучения:
      причастие как особая форма глагола, свойства имен прилагательных и глаголов у причастия, склонение причастий, правописание гласных в падежных окончаниях причастий;
      причастный оборот, обособление определений, выраженных причастным оборотом;
      действительные и страдательные причастия настоящего и прошедшего времени, их образование, правописание суффиксов действительных и страдательных причастий настоящего и прошедшего времени, полные и краткие страдательные причастия, роль в предложении полных и кратких страдательных причастий, одна и две буквы н в суффиксах страдательных причастий и отглагольных прилагательных, гласные в причастиях перед нн, не с причастиями, переход из причастий и прилагательных в существительные (настоящее, будущее), синтаксическая роль полных и кратких страдательных причастий в предложении, морфологический разбор причастия;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      употребление причастий и причастных оборотов в деловом, научном и художественном стилях;
      4) для развития речи:
      умение правильно ставить ударение в полных и кратких страдательных причастиях (принесҰнный, принесҰн, принесена, принесено, принесены), правильно употреблять причастия с суффиксом -ся, согласовывать причастия с определяемыми существительными, строить предложения с причастным оборотом;
      синонимическая замена причастия оборотом «который + глагол» (играющий мальчик = мальчик, который играет), текстообразующая роль причастий, употребление причастий в разных стилях речи;
      рассуждение в доказательстве, описание местности, природного явления с использованием кратких причастий, описание внешности человека: структура текста, языковые особенности, выборочное изложение текста с описанием внешности.
      43. «Деепричастие» – 9 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения:
      глагол, его морфологические и синтаксические признаки, наречие, его морфологические и синтаксические признаки;
      2) для изучения:
      деепричастие как особая форма глагола, глагольные свойства деепричастия, наречные признаки деепричастия, деепричастия совершенного и несовершенного вида и их образование, деепричастный оборот, обособление обстоятельств, выраженных одиночным деепричастием и деепричастным оборотом, не с деепричастиями, переход деепричастий в наречия, синтаксическая роль деепричастий в предложении, морфологический разбор деепричастия;
      4) для опережающего практического ознакомления:
      отличие деепричастия от слов других частей речи (играя – молодая, устав от ходьбы – воинский устав);
      5) для развития речи:
      употребление деепричастий в речи, правильное построение предложений с деепричастным оборотом, интонирование предложений с обособленными членами, выраженными деепричастными оборотами, использование свойства деепричастия «дорисовывать движение» в текстах разных стилей и типов речи, создание текста по типу повествования.
      44. «Наречие» – 13 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – изложение; 1 ч.– тестирование:
      1) для повторения: наречие, наречие места, времени и образа действия, степени сравнения качественных прилагательных, краткие прилагательные на -о, -е;
      2) для изучения: наречие как неизменяемая часть речи, разряды наречий по значению, степени сравнения качественных наречий, их образование, словообразование наречий;
      правописание не с наречиями на -о и -е, не- и ни- в наречиях, одна и две буквы н в наречиях на –о и –е, буквы о и е после шипящих на конце наречий, суффиксы –о и -а на конце наречий, дефис в наречиях, слитное и раздельное написание наречий, использование орфографического словаря для определения слитного и раздельного написания наречий, буква ь после шипящих на конце наречий;
      синтаксическая роль наречий в предложении, морфологический разбор наречия;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      слова категории состояния, наречия и созвучные слова других частей речи (красиво написать – здание красиво), наречия и созвучные предложно-падежные сочетания (вовремя вернуться – во время матча);
      4) для развития речи:
      соблюдение языковых норм употребления наречий, употребление в речи степеней сравнения наречий, наблюдение за экспрессивным использованием наречий разных разрядов, моделирование словосочетаний, в состав которых входят наречия, употребление наречий для достижения точности, информативности и выразительности текстов сочинений и изложений, использование в речи наречий-синонимов и наречий-антонимов;
      рассказ по рисунку, рассуждение в повествовании, пересказ исходного текста с описанием действий, процесса труда с последующим письменным изложением;
      45. «Слова категории состояния» – 4 ч., из них 1 ч. – развитие речи:
      1) для повторения:
      наречие, наречие места, времени и образа действия, степени сравнения прилагательных, краткие прилагательные на -о, -е;
      2) для изучения:
      слова категории состояния как часть речи, их отличие от наречий, синтаксическая роль слов категории состояния, морфологический разбор слов категории состояния;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      односоставные безличные предложения;
      4) для развития речи:
      употребление степеней сравнения слов категории состояния в речи, научное сообщение.
      46. «Служебные части речи. Их отличие от знаменательных частей речи» – 1 ч.
      47. «Предлог» – 9 ч., из них 3 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – изложение с элементами сочинения; 1 – диктант:
      1) для повторения:
      предлог как служебная часть речи;
      2) для изучения:
      общее грамматическое значение предлогов, непроизводные и производные, простые и составные предлоги, употребление предлогов в падежных формах, существительные с предлогами по, благодаря, согласно, вопреки, слитное и раздельное написание предлогов (в течение, ввиду, вследствие и др.), дефис в предлогах из-за, из-под, синтаксическая роль предлогов в предложении, морфологический разбор предлога;
      3) для развития речи:
      текстообразующая роль предлогов, употребление предлогов в речи, наблюдение за экспрессивным использованием предлогов в художественных текстах, правильное и точное употребление предлогов в и на, с и из, употребление существительных с предлогами по, благодаря, согласно, вопреки, использование в речи предлогов-синонимов, написание заметки с использованием непроизводных и производных предлогов;
      текст официально-делового стиля, производные предлоги в официально-деловом стиле, канцеляризмы, заявление, объявление, пересказ текста официально-делового стиля (конвенция о правах ребенка, Закон о языках).
      48. «Союз» – 9 ч., из них 2ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение; 1 ч. – контрольная работа, 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      союз как служебная часть речи;
      2) для изучения:
      союзы сочинительные и подчинительные, сочинительные союзы (соединительные, разделительные и противительные), группы подчинительных союзов, простые и составные союзы, отличительные признаки союза и союзного слова, слитное и раздельное написание союзов, отличие на письме союзов зато, тоже, чтобы от местоимений с предлогом и частицами, союза также от наречия так с частицей же, синтаксическая роль союзов в предложении, морфологический разбор союза;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      употребление сочинительных союзов в простом и сложном предложениях, подчинительных союзов в сложном предложении;
      4) для развития речи:
      орфоэпические нормы произношения союзов что и чтобы, конструирование простых и сложных предложений с использованием союзов, употребление союзов с использованием их стилистической окраски, сочинение-рассуждение на заданную тему.
      49. «Частица» – 9 ч., из них 2 ч. на развитие речи; 1 ч. – контрольная работа:
      1) для повторения:
      формообразующие и отрицательные частицы;
      2) для изучения:
      частица как служебная часть речи, частицы формообразующие, отрицательные и модальные, различение на письме частиц не и ни, правописание не и ни с различными частями речи, дефисное написание частиц -то, -таки, -ка, синтаксическая роль частиц в предложении, морфологический разбор частиц;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      правильное употребление частиц в разговорной речи, роль отрицательных частиц в безличном предложении;
      4) для развития речи:
      определение смысловых различий частиц не и ни, употребление частиц в соответствии с нормами культуры речи, выразительное чтение предложений со смысловыми частицами, правильное интонирование предложений с вопросительными частицами, лингвистическая сказка.
      50. «Междометие», «Звукоподражательные слова» – 3 ч.:
      1) для изучения:
      междометие как особая часть речи, дефис в междометиях, интонационное выделение междометий, запятая и восклицательный знак при междометиях, производные и непроизводные междометия, синтаксическая роль междометий в предложении, пунктуационное выделение междометий в предложении, морфологический разбор междометия, звукоподражательные слова и их отличие от междометий;
      2) для опережающего практического ознакомления:
      междометие в значении других частей речи, словообразовательные возможности междометий и звукоподражаний, утвердительные и отрицательные слова да и нет;
      3) для развития речи:
      использование междометий для выражения чувств, этикетных формул, команд, приказов, интонационное выделение междометий в предложении, экспрессивное использование междометий и звукоподражательных слов в разговорной речи и художественных произведениях.
      51. «Стили речи», «Типы речи» – 7 ч., из них 1 час на развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-описание:
      1) для повторения:
      стили и типы речи, научный, публицистический, официально-деловой стиль, художественный и разговорный стили речи, канцеляризмы, изобразительно-выразительные средства языка;
      2) для изучения:
      цель общения, сфера применения, признаки стиля, языковые средства;
      разговорный стиль;
      жанры научного стиля (аннотация, реферат);
      жанры публицистического стиля (заметка в газету);
      жанры официально-делового стиля (автобиография, объявление, заявление);
      углубление понятия о типах речи (описание, повествование и рассуждение);
      3) для опережающего практического ознакомления:
      научный проект как жанр научного стиля;
      4) для развития речи:
      сравнение текстов разных стилей, выявление языковых особенностей разностилевых текстов, реферат на лингвистическую тему;
      портрет литературного героя, портретная характеристика в официально-деловом стиле, определение изобразительно-выразительных средств художественного текста, сочинение по картине.
      52. Повторение изученного. Обобщение и систематизация орфографических и пунктуационных правил – 9 ч., из них 1 ч. на развитие речи; 1 – диктант, 1 – тестирование:
      1) для повторения (Фонетика и орфография. Фонетический и орфографический разбор слова. Лексика и фразеология. Лексический разбор слова. Морфемика и словообразование. Морфемный и словообразовательный разбор. Морфология. Морфологический разбор. Синтаксис и пунктуация. Синтаксический и пунктуационный разбор);
      2) для опережающего практического ознакомления (Синтаксис. Синтаксический разбор словосочетания, простого и сложного предложений);
      3) для развития речи (Общие сведения о стилях и типах речи. Комплексный анализ текста).

5. Базовое содержание учебного предмета в 8 классе

      53. На изучение курса выделено 102 ч., из них 20 ч. – развитие речи. Базовое содержание включает основные разделы, также представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для опережающего практического ознакомления», «Для развития речи».
      54. «Русский язык в мире и Казахстане» – 2 ч.:
      1) для повторения:
      роль русского языка в современном мире. Значение языка как важнейшего средства общения);
      2) для изучения (Закон о языках. Основоположники русского литературного языка);
      3) для развития речи (Нормы речи).
      55. Повторение изученного материала – 9 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      понятие системы языка, единицы языковой системы;
      фонетика, графика, фонетический разбор слова, морфемика и словообразование, лексика и фразеология, лексический разбор слова;
      морфология, имя существительное, прилагательное, числительное, местоимение, глагол, его основные грамматические категории, причастие и деепричастие как особые формы глагола, их грамматические признаки, правописание глаголов, причастий, деепричастий, знаки препинания при причастных и деепричастных оборотах, наречие, слова категории состояния, служебные части речи (предлог, союз, частица), правописание наречий, предлогов, союзов, частицы;
      2) для опережающего практического ознакомления:
      односоставные безличные предложения со словами категории состояния;
      3) для развития речи:
      текст, признаки текста, тема, основная мысль текста, явная и скрытая информация, строение текста, типы текстов, композиция текста-повествования, описания, рассуждения, основные средства связи предложений в тексте (видовременные формы глагола, лексическая синонимия, служебные слова, вводные конструкции и др.);
      стили речи, употребление в устной и письменной речи глагольных форм (вида, времени), действительных и страдательных причастий, деепричастий, использование служебных частей речи в тексте;
      виды речевой деятельности (аудирование, говорение (создание устных монологических и диалогических текстов));
      составление текстов различных типов речи (повествование, рассуждение, описание (описание характера, поведения человека с элементами оценки и выражения личного отношения));
      эпистолярный жанр (язык частных писем), построение текстов художественного, публицистического, официально-делового стиля.
      56. «Синтаксис и пунктуация. Культура речи. Понятие о синтаксисе и пунктуации. Виды синтаксической связи» – 1 ч.
      57. «Словосочетание» – 10 ч., из них 3 ч. – развитие речи; 1 ч. из которых – изложение; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения (Строение и грамматическое значение словосочетания. Признаки словосочетания. Основные виды словосочетаний);
      2) для изучения (Виды словосочетаний по характеру главного слова: именные, глагольные, наречные. Способы подчинительной связи слов в словосочетании: согласование, управление, примыкание. Разбор словосочетания);
      3) для опережающего практического ознакомления (Синонимия предлогов);
      4) для развития речи (Нормы согласования, управления и примыкания. Формы зависимого слова при согласовании и управлении. Нормы, связанные с вариантами сочетаний имен числительных с именами существительными. Варианты сочетаний имен числительных с именами существительными).
      58. «Простое предложение» – 11 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-описание; 1 ч. – контрольная работа:
      1) для повторения:
      предложение, его признаки, грамматическая основа предложения, распространенные и нераспространенные предложения, главные и второстепенные члены предложения, виды предложений по цели высказывания (повествовательные, вопросительные, побудительные), восклицательные и невосклицательные предложения, двусоставные предложения, главные члены предложения, второстепенные члены предложения, тире между подлежащим и сказуемым;
      2) для изучения:
      строение и грамматическое значение предложения, подлежащее, способы его выражения, виды сказуемого и способы их выражения (простое глагольное, составное глагольное, составное именное сказуемые), определение, согласованное и несогласованное определение, приложение как вид определения, дополнение, прямое и косвенное дополнение, обстоятельство, виды обстоятельств, обстоятельства, выраженные сравнительными и деепричастными оборотами;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      функции порядка слов в предложении, инверсия, предложения с обособленными определениями и приложениями, знаки препинания при обстоятельствах, выраженных сравнительными и деепричастными оборотами, полные и неполные предложения;
      4) для развития речи:
      согласование подлежащего со сказуемым, варианты форм сказуемого, составление предложений в соответствии с коммуникативной целью, согласование сказуемого с подлежащим, распространение предложения второстепенными членами, согласование определений, приложений с определяемыми словами, описание внешности, заявление, ходатайство.
      59. «Односоставные предложения» – 11 часов, из них 3 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – изложение с элементами сочинения; 1 ч. – диктант, 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения:
      понятие об односоставных предложениях, типы сказуемого в безличных предложениях;
      2) для изучения:
      типы односоставных предложений, односоставные предложения с главным членом-сказуемым, определенно-личные, неопределенно-личные, безличные предложения, односоставные предложения с обобщенно-личным значением, односоставные предложения с главным членом-подлежащим – назывные предложения, полные и неполные предложения, особенности строения неполных предложений, эллипсис;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      распространенные и нераспространенные назывные предложения, их роль в лирике поэтов;
      4) для развития речи:
      особенности употребления определенно-личных, неопределенно-личных, безличных предложений в разных стилях и типах речи, синонимия односоставных и двусоставных предложений, различных типов односоставных предложений, значение и употребление назывных предложений в речи, функции неполных предложений в речи, сфера их употребления, доказательство в рассуждении.
      60. «Осложненное предложение» – 1 ч.:
      понятие об осложненном предложении, осложняющие предложение конструкции (однородные, обособленные члены предложения, обращение, вводные слова и предложения);
      61. «Предложения с однородными членами» – 9 часов, из них 2 часа на развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-повествование:
      1) для повторения:
      однородные члены предложения, их признаки, обобщающие слова при однородных членах предложения, двоеточие и тире при обобщающих словах в предложениях с однородными членами;
      2) для изучения:
      однородные члены предложения, связанные при помощи сочинительных союзов, знаки препинания в предложениях с однородными членами и обобщающими словами, однородные и неоднородные определения, знаки препинания при однородных определениях;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      СПП с однородным подчинением;
      4) для развития речи:
      нормы в сочетаниях однородных членов, управление при однородных членах предложения, градация, построение предложений с однородными членами и обобщающими словами, использование рядов однородных членов предложения в тексте-описании, повествовании.
      62. «Предложения с обособленными членами» – 16 часов, из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-повествование, 1 ч. – контрольная работа; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения:
      знаки препинания в предложениях с причастным и деепричастным оборотами, правописание суффиксов причастий, правописание предлогов;
      2) для изучения:
      понятие об обособлении, условия обособления, обособленные определения, выраженные причастными оборотами и именами прилагательными, обособление одиночных согласованных приложений и приложений с союзом как, обособленные обстоятельства, выраженные деепричастиями и деепричастными оборотами, обособленные обстоятельства, выраженные существительным с предлогом, обособление уточняющих членов предложения, знаки препинания при обособленных членах предложения;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      оборот с союзом как и сложноподчиненные предложения с союзом как;
      4) для развития речи:
      употребление в речи предложений с обособленными членами, синонимия предложений с обособленными членами и сложных предложений, биография, автобиография.
      63. «Предложения с обращением, вводными словами и предложениями» – 15 часов, из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения: междометие, знаки препинания в предложениях с междометиями, обращение, вводные слова;
      2) для изучения:
      нераспространенные, распространенные обращения, знаки препинания при обращении, понятие о вводных конструкциях, группы вводных слов по значению, правописание слов, употребляемых в роли вводных, вводные предложения, сходства и различия вводных слов и предложений, знаки препинания при вводных словах и предложениях;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      понятие о словах-предложениях, их синтаксический статус, знаки препинания после слов- предложений;
      4) для развития речи:
      употребление обращений в зависимости от ситуации общения, различия в употреблении обращений в русском и казахском языках, синонимия вводных слов и предложений, роль вводных слов и предложений в речи, роль слов-предложений в тексте, объявление, поздравление, комплимент.
      64. «Способы передачи чужой речи» – 9 часов, из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – изложение с изменением лица; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения:
      прямая речь, знаки препинания в предложениях с прямой речью;
      2) для изучения:
      способы передачи чужой речи (прямая и косвенная речь), строение предложений с прямой, косвенной речью, знаки препинания в предложениях с прямой речью, с косвенной речью, цитата как способ передачи чужой речи, способы цитирования, знаки препинания при цитатах, диалог, знаки препинания;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      сложноподчиненные предложения с придаточным изъяснительным;
      4) для развития речи:
      особенности употребления предложений с прямой и косвенной речью, синонимия предложений с прямой и косвенной речью, замена прямой речи косвенной, передача прямой речи (диалогов и полилогов) в тексте, использование цитат в научном тексте, передача в сочинении, изложении чужой речи с сохранением стиля говорящего; с изменением лица рассказчика, стилистические функции прямой речи, авторских слов.
      65. Повторение и обобщение изученного в 8 классе – 8 ч., из них 2 ч. - развитие речи, 1 ч. - диктант:
      1) для повторения:
      словосочетание, способы связи в словосочетании, разбор словосочетания;
      предложение, главные члены предложения, способы выражения подлежащего, типы сказуемого, тире между подлежащим и сказуемым;
      второстепенные члены предложения и способы их выражения, односоставные предложения;
      знаки препинания в предложениях с однородными членами и обращением, однородные и неоднородные определения;
      обособленные приложения, определения, обстоятельства, знаки препинания при них, уточняющие обособленные члены предложения;
      вводные слова, обращения и междометия;
      предложения с прямой и косвенной речью;
      синтаксический разбор простого предложения;
      2) для опережающего практического ознакомления:
      синтаксис сложного предложения;
      3) для развития речи:
      нормы в согласовании приложений, определений, варианты и синонимия форм дополнений.

6. Базовое содержание учебного предмета в 9 классе

      66. На изучение курса выделено 68 ч., из них 12 ч. – развитие речи. Базовое содержание предмета «Русский язык» в 9 классе включает основные разделы, также представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для опережающего практического ознакомления», «Для развития речи».
      67. «Русский язык в диалоге культур» – 1 ч.
      1) для повторения:
      сведения о языке, закон о языках;
      2) для изучения:
      языковые и неязыковые знаки, язык и культура, особенности функционирования русского языка в условиях диалога культур в Казахстане;
      3) для развития речи (Культура речи. Составление рассказа по теме).
      68. «Повторение, систематизация и углубление изученного материала» – 7 ч., из них 1 ч. на развитие речи, 1 ч. из которых – изложение; 1 ч. - диктант:
      1) для повторения:
      Морфемы, морфемный состав слова, корень, основа слова и окончание, выраженное и нулевое окончание, непроизводная и производная основы, суффикс и приставка, морфемный разбор, словообразование, производящая основа как часть основы производного слова, суффиксальный, приставочно-суффиксальный, приставочный, бессуффиксный способы словообразования, словосложение и аббревиация, словообразовательный разбор;
      именные части речи, правописание суффиксов и окончаний имен существительных и прилагательных;
      глагол, глагольные формы, правописание глаголов, причастий, деепричастий;
      наречие и слова категории состояния, слитное, раздельное правописание и правописание через дефис наречий;
      служебные части речи, правописание предлогов, союзов, частиц, междометия, звукоподражание;
      способы подчинительной связи слов (согласование, управление, примыкание);
      простое предложение, типы простых предложений по цели высказывания, грамматические основы в двусоставных и односоставных предложениях, сказуемые, их типы и способы морфологического выражения;
      простое осложненное предложение: предложения с однородными, обособленными членами, обращением, вводными и вставочными конструкциями и знаки препинания в них;
      прямая и косвенная речь, знаки препинания в предложениях с прямой и косвенной речью;
      2) для опережающего практического ознакомления:
      сложные предложения с однородным подчинением;
      3) для развития речи:
      употребление видовых форм глагола, отмеченных суффиксами, в предложениях с разграничением их сочетаемости, согласование сказуемого с подлежащим, употребление составных сказуемых в простом предложении, использование однородных членов в книжно-письменной речи;
      составление и употребление в устной, письменной речи предложений с причастными, деепричастными оборотами, обращением, прямой речью, функции причастных, деепричастных оборотов, обращений в речи, стилистические и синтаксические нормы употребления деепричастий, употребление паронимов-существительных, употребление безличных глаголов в односоставных предложениях;
      изложение текста научно-популярного стиля.
      69. «Синтаксис и пунктуация. Культура речи. Сложное предложение. Общая характеристика сложных предложений и их виды» – 2 ч.:
      1) для повторения:
      простое предложение, грамматическая основа предложения, двусоставное и односоставное предложения, простое осложненное предложение, согласование между подлежащим и сказуемым, понятие о сложном предложении;
      2) для изучения:
      формальные, смысловые и интонационные характеристики сложных предложений, основные виды сложных предложений, средства связи в них, интонация, сочинительные и подчинительные союзы в сложном предложении, типы сложных предложений (союзные и БСП), сложные союзные предложения (ССП и СПП);
      3) для опережающего практического ознакомления:
      знаки препинания в ССП и СПП;
      4) для развития речи:
      составление и произнесение сложных предложений в соответствии с заданной коммуникативной целью, сравнение союзных предложений и БСП;
      70. «ССП» – 10 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-рассуждение; 1 ч. – диктант; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения:
      однородные члены предложения, простое предложение с однородными сказуемыми, союзы при однородных членах предложения, правописание союзов (также, тоже, зато) и местоимений, наречий с предлогом и частицей. Знаки препинания при однородных членах предложения;
      2) для изучения:
      понятие о ССП, средства связи в ССП, сочинительные союзы (соединительные, противительные, разделительные), смысловые отношения между частями ССП, ССП с соединительными, противительными и союзами, их строение, значение, знаки препинания в них, синтаксический и пунктуационный разбор ССП, знаки препинания в ССП;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      порядок простых предложений в ССП, видовременные формы сказуемых, неполнота предложений, общие члены предложения, синонимы, антонимы, повторяющиеся слова и местоимения для связи частей в ССП, трудные случаи постановки знаков препинания в ССП;
      4) для развития речи:
      употребление ССП в речи для выражения одновременности, последовательности действий, противопоставления, сопоставления, взаимоисключения, чередования событий, функционирование союзов в ССП и простых предложениях с однородными членами, конструирование ССП с различными значениями, анализ и составление текстов публицистического, художественного стилей различных типов речи с использованием ССП;
      эссе, характеристика литературного героя с использованием разных видов ССП, сочинение-рассуждение.
      71. «СПП» – 17 ч., из них 3 ч. – развитие речи, из которых 1 ч. – изложение, 1 ч. – диктант, 1 ч. – контрольная работа:
      1) для повторения:
      виды подчинительной связи слов в словосочетании (согласование, управление, примыкание);
      определение, дополнение, виды обстоятельств;
      простые осложненные предложения с обособленными членами, обстоятельства, выраженные сравнительными и деепричастными оборотами, предложения с обособленными членами и знаки препинания в них;
      правописание союзов (чтобы, причем, оттого) и местоимений, наречий с предлогом и частицей);
      2) для изучения:
      понятие о СПП, место придаточной части по отношению к главной, средства связи в СПП, союзы и союзные слова, роль указательных слов в СПП, знаки препинания в СПП;
      виды СПП с одной придаточной частью, СПП с придаточными изъяснительными, их строение, значение, СПП с придаточными определительными, их строение, значение, СПП с придаточными местоименно-определительными, указательные местоимения в СПП с придаточными изъяснительными и определительными, СПП с придаточными обстоятельственными, их виды (времени, места, причины, условия, цели, образа действия и степени, уступки, следствия, сравнения), строение, значение СПП с придаточными обстоятельственными, СПП с придаточными присоединительными;
      СПП с несколькими придаточными, СПП с однородным, параллельным (неоднородным), последовательным подчинением, знаки препинания в них;
      синтаксический и пунктуационный разбор СПП с одной и несколькими придаточными частями;
      3) для опережающего практического ознакомления (Знаки препинания в СПП с составными союзами);
      4) для развития речи:
      употребление СПП в речи, синонимия СПП и простых осложненных предложений с обособленными членами, управление при глаголах в СПП с придаточными изъяснительными, употребление союзов в СПП, конструирование СПП с разными видами придаточных, СПП с несколькими придаточными, замена сложных предложений простыми осложненными предложениями с обособленными членами, использование разных видов СПП в интервью, заметке, аннотации, резюме, характеристике;
      пересказ и составление текстов публицистического, научного, художественного стилей различных типов речи, устное словесное рисование.
      72. «БСП» – 9 часов, из них 2 ч. на развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение-рассуждение с элементами описания; 1 ч. – контрольная работа):
      1) для повторения:
      ССП, СПП;
      2) для изучения:
      средства связи в БСП, функциональная значимость интонации в БСП, виды БСП;
      БСП с отношениями одновременности и последовательности;
      БСП со значением перечисления, их значение, строение, знаки препинания в них;
      БСП со значением противопоставления, их значение, строение, знаки препинания в них;
      БСП со значением причины, пояснения, изъяснения, их значение, строение, знаки препинания в них;
      БСП со значением времени, условия, следствия, их значение, строение, знаки препинания в них;
      синтаксический и пунктуационный разбор БСП;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      экспрессивные возможности БСП, употребление БСП с отношениями сопоставления в пословицах, афоризмах, публицистической речи, тавтология, плеоназм;
      4) для развития речи:
      функционирование в речи БСП с разными значениями, синонимия БСП, ССП и СПП, синтаксический, семантико-функциональный анализ БСП – пословиц, конструирование БСП, преобразование БСП в ССП и СПП, характеристика роли БСП в тексте;
      анализ и составление текстов публицистического, научного, официально-делового, художественного стилей различных типов речи с использованием БСП, эссе, аннотация, заявление с использованием разных видов БСП, БСП в тексте-рассуждении с элементами описания, тексте-описании.
      73. «Сложные предложения с разными видами связи» – 8 ч., из них 2 ч. – развитие речи; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения:
      СПП с несколькими придаточными: с однородным, параллельным (неоднородным), последовательным подчинением, знаки препинания в них, сложное предложение с сочинением и подчинением, синтаксический и пунктуационный разбор СПП с несколькими придаточными и сложных предложений с сочинением и подчинением;
      2) для изучения:
      сложные предложения с разными видами связи, сочинительная, подчинительная и бессоюзная связь в сложных предложениях, средства связи предикативных частей в сложных предложениях, компоненты и предикативные части в сложных предложениях с разными видами связи, синтаксический и пунктуационный разбор сложных предложений с разными видами связи;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      комбинации разных типов синтаксической связи, союзная сочинительная и подчинительная связь, союзная сочинительная и бессоюзная связь.
      4) для развития речи:
      значение и употребление сложных предложений с разными видами связи в речи, функционально-стилистическая характеристика сложных предложений с разными видами связи, функционирование сложных предложений в текстах – повествовании, описании, рассуждении;
      анализ текстов публицистического, научного, художественного стиля со сложными предложениями с разными видами связи, художественные тексты, роль эпитетов в художественном тексте;
      склонение иноязычных (казахских) имен собственных, выразительное чтение и анализ сложных предложений с разными видами связи в тексте, употребление сложных предложений с разными видами связи в текстах – повествовании, описании, рассуждении;
      аннотация, заявление, эссе, заметка в газету с использованием сложных предложений.
      74. «Текст. Особенности организации текста в разных стилях» – 11 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. из которых – сочинение, 1 ч. – изложение; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      текст, тема текста, микротема, основная и дополнительная темы текста, признаки текстов различных функционально-смысловых типов речи, виды (цепная, параллельная) и средства связи предложений в текстах различных типов ре чи;
      стили речи, научный стиль речи, характерные черты научного стиля, язык художественной литературы, эмоционально-экспрессивные средства художественной речи, публицистический стиль;
      2) для изучения:
      основные признаки текста (тематическое, композиционное единство, связность, смысловая цельность, модальность), сложное синтаксическое целое (ССЦ), ССЦ и абзац, строение ССЦ, средства связи в ССЦ;
      текст-повествование с элементами описания, текст-рассуждение с элементами описания, рассуждение в разных стилях речи;
      научный стиль, его стилевые черты, языковые средства, отзыв о книге, аннотация, характеристика литературного героя, способы свертывания текста (тезисы, выписки, реферат, тематический конспект, рецензия), научная статья и аннотация;
      художественный стиль, его языковые особенности, публицистический стиль, его стилевые черты, языковые средства, монологический и диалогический тексты в пересказе, школьное сочинение, композиция сочинения, типы школьных сочинений, монолог и диалог, интервью, формы словесного единоборства (дебаты, полемика, диспут, спор, дискуссия);
      3) для опережающего практического ознакомления:
      использование в текстах выразительных средств – пословиц, поговорок, фразеологизмов, цитат, преобразование диалогов в монологи и наоборот;
      4) для развития речи:
      определение стилевых черт и языковых средств публицистического, научного, художественного стилей, установление принадлежности текста к функциональному стилю, использование языковых средств различных функциональных стилей при построении текстов, создание текстов различных стилей и типов речи на заданную тему, использование терминов и терминологических сочетаний в научном тексте, написание аннотации с использованием стандартных выражений к научно-популярным текстам, заметка как информация о событии;
      анализ художественных текстов с точки зрения роли эмоционально-экспрессивных средств, выражение в текстах знаний, оценочных суждений, потребностей, желаний, чувств, эмоций, нахождение признаков диалогического текста в интервью, культура ведения диалога, свертывание текста (план; подробный, выборочный или сжатый пересказ, тезисы, реферат), написание заметки, эмоционального сочинения.
      75. «Повторение и систематизация изученного в 9 классе» – 3 ч., из них 1 ч. – диктант:
      1) для повторения:
      2) сложное предложение, ССП, отличие от простого предложения с однородными членами, СПП, СПП предложение с несколькими придаточными, БСП, сложное предложение с разными видами связи, знаки препинания в сложном предложении, конструкции, осложняющие предложение, предложения с прямой и косвенной речью;
      3) для опережающего практического ознакомления:
      стилистические функции прямой речи, авторских слов;
      4) для развития речи: композиционно-синтаксические типы речи.

7. Требования к уровню подготовки учащихся

      76. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      77. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      78. Учащиеся 5 класса должны знать:
      1) типы речи (описание, повествование, рассуждение);
      2) основные единицы синтаксиса (словосочетание, простое и сложное предложение, текст);
      3) правила русской пунктуации в пределах изученных тем;
      4) алфавит и правильное произношение букв, соотношение звуков и букв, двойную роль букв, гласные и согласные звуки речи, фонетические чередования звуков в слове;
      5) лексическое значение слова, основные способы его толкования, синонимические, антонимические, омонимические отношения слов в русском языке;
      6) значимые части слова и основные способы словообразования;
      7) особенности склонения имени существительного, прилагательного и особенности спряжения глагола;
      8) правила русской орфографии в пределах изученных тем;
      79. Учащиеся 5 класса должны уметь:
      1) определять тему и идею текста, составлять простой план текста;
      2) различать типы речи: повествование, описание, рассуждение;
      3) создавать связные монологические высказывания (с заданным языковым материалом), писать изложения и сочинения типа повествования и описания;
      4) выделять словосочетания, находить главное и зависимое слово в словосочетании; определять главные и второстепенные члены предложения;
      5) уметь различать предложения по цели высказывания, восклицательные, простые и сложные, с однородҒными членами, обращениями;
      6) создавать диалогические высказывания, предложения с прямой речью;
      7) использовать правила на изученные пунктограммы, объяснять постановку знаков препинания и правильно оформлять предложения в письменной речи;
      8) определять звуковой состав слова, осуществлять правильный выбор написания гласных, согласных, стечений согласных в слове;
      9) выделять части слова и определять основные способы морфологического словообразования;
      10) определять имя существительное как часть речи и его грамматические признаки, целесообразно и грамотно употреблять существительные в речи;
      11) определять имя прилагательное как часть речи и его грамматические признаки, целесообразно и грамотно употреблять прилагательные в речи;
      12) определять глагол как часть речи и его грамматические признаки, целесообразно и грамотно употреблять глаголы в речи;
      13) использовать правила на изученные орфограммы, объяснять правописание слов и правильно оформлять слова в письменной речи.
      80. Учащиеся 6 класса должны знать:
      1) свойства звуков и букв; особенности чередования звуков и их позиционные изменения, слоговой принцип русской графики, основные нормы орфоэпии;
      2) слово как лексическую единицу, его лексическое значение, прямое и переносное значения; омонимические, паронимические, синонимические, антонимические отношения в русской лексике;
      3) лексику с точки зрения происхождения, употребления;
      4) особенности фразеологии русского языка;
      5) морфемы, их роль в словообразовании и формообразовании;
      6) способы морфологического словообразования, в том числе бессуффиксный способ и сложение;
      7) морфологические и синтаксические признаки имен существительных, имен прилагательных, глагола, особенности их словоизменения;
      8) разряды имен числительных, особенности их склонения и сочетания с другими словами;
      9) разряды местоимеҒний, их семантические, морфологические и синтаксические особенности;
      81. Учащиеся 6 класса должны уметь:
      1) объяснять правописание слов на изученные правила, оформлять слова на изученные орфограммы в речи;
      2) определять однозначные и многозначные слова, используя толковый словарь, использовать в речи слова с прямым и переносным значением;
      3) употреблять правильно омонимы, паронимы, синонимы и антонимы в речи, использовать словари омонимов, паронимов, синонимов, антонимов;
      4) распознавать фразеологизмы в речи, целесообразно употреблять их в тексте, использовать фразеологические словари;
      5) создавать слова по заданным словообразовательным моделям, использовать в речи однокоренные, сложносокращенные слова;
      6) определять грамматические признаки имен существительных, имен прилагательных и глагола, правильно их употреблять в речи;
      7) различать количественные, порядковые, собирательные числительные; правильно склонять и сочетать их с другими словами;
      8) различать разряды местоимений, уместно использовать их в речи;
      9) составлять простой и сложный план;
      10) продуцировать тексты разных типов: повествования, описания и рассуждения (сочинение по картине, сочинение-описание, сочинение-рассуждение, изложение-повествование и др.);
      11) создавать связные высказывания (письма родным и другу, деловые бумаги) и устные диалогические высказывания.
      82. Учащиеся 7 класса должны знать:
      1) особенности знаменательных и служебных частей речи;
      2) признаки причастия и деепричастия, способы их образования;
      3) особенности употребления причастий и причастных оборотов, деепричастий и деепричастных оборотов в речи;
      4) основные признаки наречия и слов категории состояния, способы их образования и особенности написаний;
      5) признаки предлога, союза и частицы, правила их написания;
      6) стили и жанры речи: научный стиль (научное сообщение, реферат); официально-деловой стиль (заявление, автобиография); публицистический стиль (заметка в газету); разговорный стиль;
      83. Учащиеся 7 класса должны уметь:
      1) определять признаки причастия и деепричастия, причастного и деепричастного оборотов, определять их синтаксическую роль в предложении;
      2) владеть навыками употребления в речи причастий и деепричастий; оформления на письме причастных и деепричастных оборотов;
      3) опознавать наречия, слова категории состояния и отличать их от созвучных слов и сочетаний слов;
      4) определять различия знаменательных и служебных частей речи;
      5) объяснять роль предлогов, союзов и частиц в предложении, отличать их от других слов и правильно оформлять в письменной речи;
      6) опознавать междометия и выразительно читать предложения с ними;
      7) определять тему и идею текста, составлять сложный план;
      8) продуцировать тексты различных типов, стилей и жанров речи.
      84. Учащиеся 8 класса должны знать:
      1) систему синтаксиса русского языка, его основные единицы;
      2) основные модели словосочетаний, способы связи слов в словосочетании;
      3) простое предложение, типы простого предложения по цели высказывания, по эмоциональной окраске;
      4) главные члены предложения и их способы выражения, типы сказуемых, второстепенные члены предложения (определение, дополнение, обстоятельство), их типы и способы выражения;
      5) виды односоставных предложений, особенности их употребления в речи;
      6) неполные предложения, их употребление в устной и письменной речи;
      7) признаки однородных членов, способы связи между ними, обобщающее слово при однородных членах, знаки препинания в предложениях с ними;
      8) виды обособленных членов предложения, условия обособления;
      9) предложения с обращениями, вводными и вставочными конструкциями, знаки препинания в них, способы передачи чужой речи;
      10) особенности речевого этикета, стереотипы русского речевого поведения;
      11) особенности построения и использования языковых средств в текстах различных стилей, типов, жанров (репортаж, объявление, письмо, ходатайство, биография, автобиография, комплимент, поздравление);
      85. Учащиеся 8 класса должны уметь:
      1) производить фонетический, лексический, морфемный и словообразовательный анализы слова;
      2) устанавливать способ связи слов в словосочетании, сочетать слова согласно нормам согласования, управления, примыкания;
      3) находить грамматическую основу предложения; определять тип сказуемого, в нужных случаях ставить тире между подлежащим и сказуемым;
      4) находить второстепенные члены предложения, определять их типы и способы выражения;
      5) различать двусоставные и односоставные, полные и неполные предложения, целесообразно употреблять их в речи;
      6) распознавать однородные и неоднородные определения на основе смыслового, интонационного анализа предложений;
      7) различать обособленные члены предложения, обращения, вводные и вставочные конструкции, владеть пунктуацией предложений с ними;
      8) производить синтаксический анализ словосочетания и простого предложения;
      9) использовать формулы речевого этикета;
      10) продуцировать тексты разных типов, стилей и жанров речи (репортаж, объявление, письмо, ходатайство, биография, автобиография, комплимент, поздравление), создавать сочинения на публицистическую тему.
      86. Учащиеся 9 класса должны знать:
      1) статус, роль и место русского языка в Казахстане и мире;
      2) особенности единиц языковой системы (звуков, морфем, слова как лексической, словообразовательной и морфологической единицы, фразеологизмов, словосочетания, простого и сложного предложения);
      3) орфоэпические, орфографические, лексические, грамматические, пунктуационные и стилистические нормы русского литературного языка;
      4) общую характеристику сложных предложений, средства связи в них;
      5) структурно-семантические и стилистические особенности ССП, СПП и БСП, их типы;
      6) возможные комбинации разных типов синтаксической связи в многочленных сложных предложениях;
      7) расстановку знаков препинания в сложных предложениях разных типов;
      8) особенности текстов разных стилей, типов и жанров речи;
      87. Учащиеся 9 класса должны уметь:
      1) употреблять языковые средства в соответствии с нормами русского литературного языка;
      2) производить фонетический, лексический, морфемный, словообразовательный и морфологический анализы слова, синтаксический анализ словосочетания, простого предложения;
      3) давать грамматическую характеристику сложного предложения и разграничивать разные типы сложных предложений;
      4) осуществлять синонимическую замену одних сложных предложений другими, сворачивать и разворачивать предложения;
      5) употреблять разные типы сложных предложений в речи с использованием сочинительных и подчинительных союзов разной стилистической окраски;
      6) правильно расставлять знаки препинания в сложных предложениях;
      7) осуществлять синтаксический разбор сложного предложения разных типов, строить их схемы;
      8) определять тип текста, различать тексты разных стилей и жанров;
      9) разворачивать и сворачивать текст в соответствии с варьированием объема передаваемой информации;
      10) составлять связные монологические высказывания разных типов и стилей с использованием сложных предложений;
      11) создавать текст в речевых жанрах общекультурного и научного характера (деловое и частное письмо, поздравление, характеристика, заявление, заметка в газету, интервью, сочинение-эссе на свободную тему, реферат, аннотация).
      12) осуществлять комплексный лингвистический анализ текста;
      13) строить общение в соответствии со стратегией и обстановкой общения;
      14) соблюдать нормы устной и письменной речи и правила речевого этикета.
      88. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) активную гражданскую позицию и высокие патриотические чувства;
      2) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к русскому языку и языкам других этносов Казахстана;
      3) уважение к истории, культуре, традициям казахстанского народа;
      4) стремление оберегать природные богатства страны, родного края;
      5) уважение к ветеранам, старшему поколению, заботу о младших;
      6) положительное отношение и стремление к здоровому образу жизни;
      7) противостояние к антиобщественным явлениям;
      8) культуру успешной коммуникации с соблюдением норм этики;
      9) инициативу, готовность и способность к самообразованию.
      96. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны уметь:
      1) использовать полученные знания по русскому языку в учебно-практической и научно-исследовательской работе;
      2) пользоваться справочной литературой и словарями разных типов, извлекать необходимую информацию, перерабатывать, систематизировать ее;
      3) планировать деятельность и осуществлять самоконтроль;
      4) правильно, логично и выразительно излагать свою точку зрения, находить доказательства, подтверждающие или опровергающие тезис;
      5) осуществлять успешное речевое общение в условиях полиязычной и межкультурной коммуникации.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
50-қосымша

Негізгі орта білім деңгейінің 5-9-сыныптары үшін «Орыс әдебиет»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде) 1. Пояснительная записка

      1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.
      2. В процессе изучения литературы осуществляется выработка активной жизненной позиции и формирование ценностных ориентаций, необходимых в современном мире и способствующих пониманию содержания литературных текстов посредством анализа художественной формы, развитию творческого воображения, навыков аналитической деятельности, самостоятельности суждений.
      3. Литература обладает огромными воспитательными возможностями: формирует культуру чувств обучающегося, стимулирует его воображение, воспитывает чувство патриотизма и ответственности перед семьей и обществом, акцентирует отношение к человеческой индивидуальности, пробуждает интерес к искусству и любовь к природе.
      4. Цель обучения предмету – формирование у учащихся способности к восприятию и пониманию художественной литературы как искусства слова, развитие читательских интересов, эстетического вкуса и образного мышления, обучение навыкам анализа художественного произведения.
      5. Обучение предмету литературы необходимо нацелить на достижение личностных, системно-деятельностных и предметных результатов, которые должны показать учащиеся на каждой образовательной ступени.
      6. Задачами обучения предмету в области личностных результатов являются:
      1) воспитание патриотизма, гражданственности, отношения к литературе как к духовной ценности и форме воплощения культуры народа;
      2) формирование национального самосознания и толерантного отношения к культурам разных народов через выявление типологических литературных связей;
      3) развитие читательских интересов, эстетического вкуса, образного мышления обучающихся и содействие их творческому самовыражению посредством создания собственного текста; формирование активной гражданской позиции через осмысление нравственных и гуманистических ценностей русской литературы;
      4) умение самостоятельно работать с первоисточниками и использовать их применительно к анализу художественного произведения;
      5) совершенствование умений отстаивать собственное мнение с привлечением необходимых аргументов как из художественных произведений, так и из иных информационных источников;
      6) привитие навыков выражения активной читательской позиции, умения излагать свое понимание художественного произведения в устной и письменной форме.
      7. Задачами обучения предмету в области системно-деятельностных результатов являются:
      1) владение межпредметными знаниями для выполнения творческих проектов и исследовательских работ по литературе;
      2) формирование навыков самостоятельной работы учащихся, направленной на получение новых знаний по литературе, их систематизацию и обобщение;
      3) использование информационных технологий при поиске и обработке необходимой информации, связанной с творческой или исследовательской деятельностью по предмету «Русская литература»;
      4) формирование навыков публичного выступления с самостоятельно выполненной работой на конкурсах или олимпиадах по литературе.
      8. Задачами обучения предмету в области предметных результатов являются:
      1) формирование представления о художественной литературе как авторском искусстве слова, как эстетическом и духовном выражении творческой личности писателя;
      2) владение понятийным аппаратом, необходимым для проведения литературоведческого анализа текста;
      3) умение анализировать текст и художественный мир произведения словесного искусства с помощью алгоритмов литературоведческого анализа;
      4) формирование умений и навыков выражать в устной и письменной форме собственную позицию по отношению к содержанию и литературным персонажам изучаемых произведений, давать этическую оценку их поступкам.
      9. Базовое содержание предмета составляют шедевры русской классики.
      10. Материал школьного курса направлен на последовательное введение учащегося в художественный мир литературы.
      11. С целью развития речи учащихся предполагаются традиционное написание классных сочинений, уроки по подготовке к сочинению и объяснение типичных ошибок в письменных работах, творческие задания (к примеру, моделирование сказки в 5 классе и пр.) и литературоведческий анализ художественных произведений.
      12. Художественные тексты для внеклассного чтения является основой широкого читательского опыта и служит толчком к литературному развитию учащихся. Тексты объединяет близость тематики или проблематики, интертекстуальные связи или углубленное изучение творчества ключевых фигур русской литературы.
      13. В курсе основной школы формируется понятие о словесности как о метасистеме, в рамках которой развиваются такие словесно-художественные системы, как фольклор, мифология, художественная литература. Понимание специфики художественных миров этих систем, усвоение общих закономерностей развития литературы как вида искусства, осознание механизма смены и преемственности культурных эпох, места и роли в них литературы обеспечивается соблюдением принципов историзма, синхронности и хронологической последовательности изучения материала.
      14. Повышению читательской культуры учащихся способствует классический принцип постижения специфики словесного творчества путем изучения элементов стилистики, стиховедения, теории образа, структуры художественного произведения, литературных родов, художественного метода и стиля. Индуктивный подход в изучении литературоведческих терминов основан на последовательном изучении конкретных особенностей литературных текстов (от изобразительно-выразительных средств к структуре текста, литературным родам и жанрам, историческому развитию родов, жанров и литературных направлений).
      15. Содержание курса литературы в каждом классе определяет доминанта, которая иллюстрируется соответствующими художественными текстами:
      1) «Русская словесность: Фольклор и литература» (5 класс);
      2) «Русская словесность: Миф и литература» (6 класс);
      3) «Русская словесность: Мир художественной литературы» (7 класс);
      4) «Русская литература: Периоды и стили» (8 класс);
      5) «Русская классическая литература и современность. I часть» (9 класс).
      16. В 5 классе закладывается основополагающее понятие о словесности и ее видах на примере устного народного творчества: различие художественных миров фольклора и литературы выявляется в процессе определения фольклорных корней художественных произведений XIX и XX веков.
      17. 6 класс продолжает знакомство учащихся с мифологией (античной, славянской, библейской, древнетюркской, коранической и др.) как разновидностью словесности: изучаются литературные произведения, использующие мифологические темы, мотивы и образы.
      18. Программа 7 класса является заключительной в цикле «Русской словесности» (5-6-7 классы: фольклор – мифология – художественная литература). Мир литературы, в отличие от фольклора и мифологии, раздроблен и состоит из малых миров, созданных отдельными авторами. В 5 и 6 классах литературные тексты рассматривались в их соотношении с текстами фольклорными и мифологическими, а в 7 классе изучаются тексты и художественные миры отдельных литературных произведений и разных авторов.
      19. В программе 8 класса представлены литературные тексты разных периодов и стилей:
      1) древнерусская литература («Слово о полку Игореве»);
      2) литература XVIII века (Г.Р. Державин, Д.И. Фонвизин, Н.М. Карамзин);
      3) разножанровые произведения литературы XIX века (элегия, сонет, поэма, повесть, рассказ, стихотворение в прозе, сказка);
      4) произведения ХХ века.
      20. Программа 9 класса концептуально и тематически связана с программой 10 класса: их объединяет историко-хронологический подход к изложению материала и состоящий из двух частей единого курса (Русская классическая литература и современность).
      21. В программе расширен казахстанский компонент:
      1) в 5-8 классах представлены в русских переводах тексты казахского фольклора (пословицы, поговорки, сказки, отрывок из эпоса «Кобланды-батыр), древнетюркские и коранические мифы и предания, поэма Абая Кунанбаева «Искандер», отрывок из романа А. Алимжанова «Стрела Махамбета»;
      2) в 9 классе рассматриваются темы «Пушкин и Абай», «Лермонтов и Абай», проблемы перевода их произведений на казахский язык. Также предлагается изучение произведений русских писателей Казахстана (например, М.Зверева, И. Шухова, М.Симашко и др.), а также писателей, родившихся в Казахстане (П.Васильева, Вс. Иванова) или связанных своим творчеством с нашей республикой (Ю. Домбровского, Ю. Герта и др.).
      22. В программу по русской литературе включены классические произведения зарубежных авторов с целью ознакомления учащихся с лучшими образцами мировой литературы, «вечными образами» Дон-Кихота, Фауста, Гамлета.
      23. В процессе обучения реализуются межпредметные связи:
      1) «Русский язык» (отрабатываются умения и навыки культуры устной и письменной речи, используемые затем учащимися на занятиях по литературе);
      2) «Казахская литература» (проведение интегрированных уроков по некоторым темам плодотворно и помогает учащимся воспринимать национальные литературы в единстве проблематики и особенностей литературного процесса);
      3) «Искусство» (постижение языка разных видов искусства (музыка, живопись и др.) позволит более глубоко и тонко ощутить эстетику словесного произведения)»;
      4) «Всемирная история», «Человек, общество, право» (позволит обучающимся ориентироваться в исторических событиях, философских идеях, социально-правовых, психологических, этических взаимоотношениях, общей атмосфере, описываемых в литературном тексте);
      5) «Самопознание» (осознание психологии литературных героев, понимание причин их поступков способствует повышению уровня осознанности, закладывает основы миропонимания).
      24. Объем учебной нагрузки по учебному предмету составляет:
      1) в 5 классе 2 часа в неделю, общее количество – 68 ч.;
      2) в 6 классе 2 часа в неделю, общее количество – 68 ч.;
      3) в 7 классе 2 часа в неделю, общее количество – 68 ч.;
      4) в 8 классе 2 часа в неделю, общее количество – 68 ч.;
      5) в 9 классе 2 часа в неделю, общее количество – 68 ч.

2. Базовое содержание учебного предмета в 5 классе

      25. На изучение предмета выделено – 68 часов, из них на введение – 4 часа, чтение и изучение – 35 часов, чтение и обсуждение – 16 часов, заключение – 1 час, внеклассное чтение – 4 часа, уроки по развитию речи – 8 часов.
      26. Основной доминантой является «Русская словесность: фольклор и литература».
      27. «Введение» – 1 час (Понятие о словесности. Виды искусства слова. Фольклор и литература: сходство, различие, взаимосвязь).
      28. «Устное народное творчество». Произведения для чтения и изучения:
      1) «Введение» – 1 час (Специфика фольклора. Основные жанры);
      2) «Пословицы и поговорки» – 1 час (Краткость и выразительность русских пословиц и поговорок. Тематика пословиц и поговорок, их прямой и переносный смысл. Отличие пословиц от поговорок. Сопоставительный анализ русских и казахских пословиц и поговорок);
      3) «Загадки» – 1 час (Происхождение и функции загадок. Отражение в загадках наблюдательности, творческой фантазии, ума народа. Использование малых жанров в литературе (С.А. Есенин, П.Н. Васильев, Л.Д. Лезина). Художественное своеобразие казахских загадок);
      4) «Обрядовая поэзия» – 2 часа (Назначение и функции обрядов. Виды обрядовой поэзии: календарная и семейная. Основные циклы календарных обрядов и их поэзия. Основные жанры русской семейно-обрядовой поэзии в сравнении с казахской обрядовой поэзией. Использование обрядовой поэзии в литературе);
      5) «Русские народные сказки» – 1 час (Виды народных сказок, исторические корни сказки. Поэтика сказок (композиция, герои, стилистика). Сказочные мотивы и образы в русской поэзии ХIХ-ХХ веков (И.З. Суриков, А.А. Блок, С.А. Есенин и др.);
      6) «Волшебная сказка», «Царевна-лягушка» – 2 часа (Тема, композиция, образы, стиль волшебной сказки. Особенности сказочного мира. Реальное и фантастическое в сказке. Герои сказки как воплощение лучших качеств человека: верности, стойкости, мужества, скромности);
      7) «Казахские народные сказки», «Волшебная сказка «Ер-тостік» – 1 час (Темы, сюжеты и образы казахских сказок. Типологические черты и национальные особенности сказки «Ер-тостік»);
      8) «Былины» – 1 час (Виды былин: социально-бытовые, героические. Мир былины. Богатыри как олицетворение народного идеала (бескорыстное служение Родине, мужество, справедливость, чувство собственного достоинства). Поэтика былин. Близость былины другим жанрам фольклора и ее художественное своеобразие);
      9) «Илья Муромец и Соловей-разбойник» – 1 час (Основные темы и идеи, художественное своеобразие былины «Илья Муромец и Соловей-разбойник»: образы, композиция, стиль (использование гипербол, повторов, постоянных эпитетов в изображении героев и событий);
      10) «Казахский героический эпос» Ғ – 1 час (Специфические черты казахского героического эпоса в сравнении с русскими былинами. Соединение в эпосе элементов фантастики и исторических событий и реалий. Героическое как основная эстетическая категория эпоса. Эпос «Кобланды-батыр» (отрывок). Сюжет эпоса: защита родины от набегов чужеземцев. Образ главного героя, его сходства и отличие от образов русских богатырей);
      11) «Исторические песни» – 1 час (Отличие исторических песен от былин. Основные темы, идеи, герои, циклы исторических песен. Поэзия жырау);
      12) «Лирические бытовые песни» – 1 час (Лирическая песня как жанр народной поэзии. Классификация песен, поэтика: композиция и приемы ее организации, стиль. Принцип психологического параллелизма. Символика. Особенности казахских лирических песен).
      29. Теория литературы (Начальное понятие о мифе. Система верований древних людей (магическая сила слова и пр.) и ее отражение в фольклоре. Понятие о фольклоре и его жанрах (загадки, пословицы и поговорки, обрядовая поэзия, народная сказка и ее виды, былина, исторические и лирические песни, легенда). Дальнейшее развитие понятия о теме и идее, композиции произведения. Поэтика сказки, былины, песни. Понятие о былинном стихе. Гипербола. Эпитет. Постоянный эпитет. Антитеза. Символ).
      30. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) «Волшебная сказка «Иван - Крестьянский сын и Чудо-юдо» – 1 час (Тема, идея и поэтика сказки);
      2) «Бытовые сказки» (по выбору учителя и учащихся) – 1 час (Художественные особенности социально-бытовых сказок, их отличие от волшебных сказок. Цикл казахских сказок об Алдаре Косе (или Жиренше – по выбору учителя и учащихся) в сравнении с русскими бытовыми сказками);
      3) «Сказки о животных» (1 русская и 1 казахская сказки по выбору учителя и учащихся) – 1 час (Особенности сказок о животных, их связь с древними поверьями о животных-тотемах («Буренушка» или «Крошечка-Хаврошечка»). Композиция сказок. Образы животных в казахских сказках, их сходство и отличие от аналогичных образов в русских сказках);
      4) «Былина «Вольга и Микула» – 1 час (Идейное своеобразие социально-бытовой былины. Герои былины. Возвеличивание крестьянского труда посредством образа Микулы и посрамление насилия и порабощения через образы Вольги и его дружины).
      31. Фольклор и литература XIX века. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Введение» – 1 час (Открытие мира фольклора писателями XIX века. Фольклорные образы, сюжеты и жанры в литературе);
      2) «Басня как эпический жанр литературы» – 1 час (Отличие от сказок о животных. История басни в литературе разных времен и народов. Язык басен, близость к разговорной речи. Общее и различное в баснях, пословицах, сказках. Мораль и аллегория в басне);
      3) И.А. Крылов. «Волк и ягненок», «Квартет», «Волк на псарне», «Свинья под дубом» – 2 часа (Всенародное признание национально и художественно самобытных басен И.А. Крылова, обличение в них несправедливых общественных порядков и недостатков людей. Историческая основа басни «Волк на псарне» (аллегорическое изображение Кутузова и Наполеона);
      4) В.А. Жуковский. «Светлана» – 1 час (Фантастическое в балладе. Роль магических обрядов. Герои баллады. Основные жанровые признаки произведения);
      5) А.С. Пушкин. «Песнь о вещем Олеге» – 1 час (Особенности жанра, композиции, стиля произведения. Смысл сопоставления Олега и волхва-кудесника. Причины смерти и бессмертия человека. Художественное воспроизведение быта и нравов Древней Руси в «Песне...»);
      6) А.С. Пушкин. «У лукоморья дуб зеленый...» (пролог к поэме «Руслан и Людмила»), «Сказка о попе и работнике его Балде» – 2 часа (Сказочная основа вступления к поэме «Руслан и Людмила» (Лукоморье – собирательный образ мира русских сказок). Народные источники в «Сказке о попе...». Трансформация сказочных канонов в пушкинской сказке: жизненная повседневность и динамика сказочного мира, персонажи сказки, их номинации, психологическая мотивировка их поступков. Автор – действующее лицо сказки: юмор, лиризм, человечность как формы присутствия автора в сказке. Поэтическое мастерство Пушкина: стихотворная форма, соединение нескольких фольклорных жанров: сказки, песни, пословицы);
      7) М.Ю. Лермонтов. «Бородино» – 1 час (25-летие сражения под Бородино: поэтическое изображение подвига народа в войне 1812 года. Моральная основа победы: народное единство в стремлении спасти Отчизну, героизм и одушевление сражающихся. Монолог и диалог в стихотворении. Жанр произведения. Особенности описания боя: звукопись (аллитерация);
      8) И.С. Тургенев. «Муму» – 3 часа (Пробуждение человека как основа сюжета повести. Конфликт человеческого достоинства и смирения в душе героя. Переезд в город и примирение с новой жизнью. Нравственное превосходство Герасима над челядью и барыней. Непримиримое отношение писателя к деспотизму в любой форме. Любовь и привязанность Герасима к Муму. Цена освобождения Герасима. Возвращение в деревню как нравственная победа героя. Контраст пейзажа и финала повести. Сравнение как способ авторской оценки и прием изображения героев и событий);
      9) «Взаимоотношения человека и природы в стихотворениях поэтов XIX века» – 1 час (Н.А. Некрасов. «Зажгло грозою дерево», «Не ветер бушует над бором...» (отрывок из поэмы «Мороз, Красный нос»); И.С. Никитин. «Утро»; А.Н. Майков. «Ласточки». Одушевление природы в стихотворных пейзажах);
      32. Теория литературы (Басня, аллегория, мораль басни. Литературная сказка, литературная баллада. Понятие о рассказе и повести как эпических жанрах. Понятие о лирическом произведении. Аллитерация. Сравнение. Олицетворение. Понятие о ритме, рифме, строфе).
      33. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) «Обрядовая поэзия в творчестве поэтов XIX века» – 1 час (А.С. Пушкин. «Настали святки...» (строфы VII-Х из 5 главы романа «Евгений Онегин»), А.А. Фет. «Ночь крещенская морозна...», «Зеркало в зеркало, с трепетным лепетом...» (из цикла «Гадания»), А.Н. Майков. «Колыбельная». Использование обрядовой поэзии как средства передачи психологического состояния лирического героя);
      2) Л.Н. Толстой. «Кавказский пленник» – 2 часа (Тема и идея повести Толстого. Жилин и Костылин. Изображение горцев в произведении. Антитеза и ее роль);
      3) Г.Х. Андерсен. «Стойкий оловянный солдатик», «Новое платье короля» – 1 час (Возвышенность и благородство чувств главного героя сказки «Стойкий оловянный солдатик», его мужество и способность к самопожертвованию. Тема и идея сказки «Новое платье короля»);
      4) О.Уайльд: «Роза и соловей» – 1 час (Герои сказки. Идея сказки и поэтичность ее стиля).
      34. Фольклор и литература XX века. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Введение» – 1 час (Возвращение литературы к народным истокам. ФольклорҒный мир как гармоническое начало жизни);
      2) К.Д. Бальмонт. Книга «Фейные сказки» – 1 час («Фея», «Чары Феи», «У чудищ», «Как я пишу стихи», «Светлый мир». Герои сказок в стихах поэта. Фольклорные истоки стихотворений. Бальмонт о поэтическом творчестве);
      3) А.И. Куприн. «Синяя звезда» – 1 час (Различное представление об идеале красоты в сюжете произведения. Смысл названия. Способы создания особого мира Эрнотерры);
      4) «Поэтическая картина природы в стихах поэтов XX века» – 1 час (Д.С. Мережковский. «Мать», «Природа», И.В. Северянин. «В парке плакала девочка», «Что шепчет парк», «Январь», «Выйди в сад», С.А. Есенин. «Поет зима – аукает...». Персонификация природы. Роль пейзажа в лирическом произведении, утверждение силы и красоты материнского чувства у всех живых существ);
      5) А.П. Платонов. «Волшебное кольцо» – 2 часа (Близость сказки Платонова к народным сказкам. Герои сказки. Воспевание доброты как лучшего человеческого качества.
      6) М.М. Пришвин. «Кладовая солнца» – 3 часа (Вера автора в человека, доброго и умного хозяина природы. Нравственная суть взаимоотношений Насти и Митраши. Труд в жизни детей. Значение истории Травки для понимания идеи повести. Правда Антипыча. Одухотворение природы в «Кладовой солнца». Участие природы в судьбе детей. Сказка и быль в произведении. Смысл названия повести. Жанровые особенности «Кладовой солнца»);
      7) П.П. Бажов. «Каменный цветок» – 1 час (Особенности жанра произведения. Тема искусства, труда и любҒви в сказе. Герои произведения. Язык сказа);
      8) П.Н. Васильев. «Песня о Серке», «Всадники» (из цикла «Песни киргиз-казахов») – 1 час (Художественное своеобразие произведений Васильева. Традиции русской и казахской народной поэзии в произведениях);
      9) С.Я. Маршак. «Умные вещи» (в сокращении)» – 1 час (Волшебные вещи в пьесе-сказке. Герои пьесы. Нравственные уроки произведения. Особенности жанра);
      10) Д.Б. Кедрин. «Скинуло кафтан зеленый лето...»; Т.М. Мадзигон «Эту осень отпраздновать надо»; Л.Д. Лезина «Солнечный луч», «Черный лебедь» – 1 час (Мотив единения человека и природы. Развитие поэтических традиций).
      35. Теория литературы (Литературный сказ. Углубление понятий о ритме, рифме, строфе. Пейзаж в лирическом и эпическом произведении. Понятие о драматическом проҒизведении).
      36. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) «Традиции и новаторство в использовании обрядовой поэзии поэтами XX века» – 1 час (С.А. Есенин. «Зашумели над затоном тростники...»; В.Я. Брюсов. «Колыбельная»; Л.Д. Лезина. «Колыбельная для Елены»);
      2) К.Г. Паустовский. «Теплый хлеб» – 2 часа (Сказка о труде и взаимной выручке. Народная мудрость и народная мораль в сказке. Дедушка, внук Филька и раненый конь. Победа добра над эгоистическими чувствами мальчика. Эпитет в сказке как средство выявления идеи произведения);
      3) Г.В. Черноголовина. «Сказка об одном зернышке», «Чудо-каравай», «Как солнышко на братьев рассердилось» – 1 час (Сказка в рассказе: реальное и фантастическое);
      4) С.В. Михалков. Басни. «Завидное упорство», «Муха и пчела», «Лев и муха» – 1 час (Крыловские традиции в баснях Михалкова. Нравственный идеал басен С.В. Михалкова);
      5) М.Д. Зверев. «Тайна двухэтажного города» – 2 часа (Тема повести. Герои произведения и их приключения. Изображение мира природы. Фольклорно-мифическое и научное объяснение мира в произведении);
      6) Заключение – 1 час (Итоги изучения темы «Фольклор и литература»).
      37. Произведения для внеклассного чтения:
      1) «Устное народное творчество»:
      Пословицы и поговорки, загадки разных народов мира;
      Русские народные сказки «Морозко», «Сивка-бурка»;
      Немецкие народные сказки «Белоснежка и семь гномов», «Шесть лебедей»;
      Баллады о Робин Гуде;
      2) Фольклор и литература XIX века:
      И.А. Крылов. Басни;
      В.А. Жуковский. «Сказка о царе Берендее», «Сказка об Иване-царевиче и сером волке»;
      А.С. Пушкин. Сказки, «Приметы» («Старайся наблюдать различные приметы...»), «Кавказский пленник»;
      М.Ю. Лермонтов. «Два великана»;
      А. Погорельский. «Черная курица, или Подземные жители»;
      Н.М. Языков. «Конь», «Буря»;
      Н.А. Некрасов. «Ой, полным полна моя коробушка...» (фрагмент из поэмы «Коробейники»), «Тройка»;
      И.З. Суриков. «Тонкая рябина», «Детство», «В ночном»;
      Л.Н. Толстой. Рассказы для детей;
      Г.-Х. Андерсен. «Дикие лебеди»;
      Э. Гофман. «Щелкунчик, или Мышиный король»;
      В. Гауф. Сказки;
      О. Уайльд. «Счастливый принц».
      3) Фольклор и литература XX века:
      А.А. Блок. «Сны»;
      С.А. Есенин. «Над окошком месяц...», «За рекой горят огни...», «Бабушкины сказки»;
      А.П. Платонов. «Солдат и царица», «Морока»;
      П.П. Бажов. «Малахитовая шкатулка»;
      М.М. Пришвин. «Времена года»;
      К.Г. Паустовский. «Мещерская сторона»;
      В.А. Белов. «Скворцы»;
      В.Ю. Драгунский. Рассказы о Дениске;
      К. Булычев. «Заповедник сказок»;
      Л. Петрушевская. Пьесы-сказки для детей;
      А. Линдгрен. «Пеппи Длинный чулок», «Приключения Калле Блюмквиста»;
      Р. Киплинг. «Кошка, которая бродила, где вздумается»;
      Д. Родари. «Сказки по телефону»;
      Л. Кэрролл. «Алиса в стране чудес», «Алиса в Зазеркалье»;
      Д. Даррелл. «Говорящий сверток».
      38. Список произведений для заучивания наизусть:
      1) 3-5 русских и казахских пословиц и поговорок, 3-5 русских и казахских загадок;
      2) И.А. Крылов. «Волк и ягненок» или «Квартет»;
      3) А.С. Пушкин. «Песнь о вещем Олеге» (отрывок);
      4) М.Ю. Лермонтов. «Бородино» (отрывок);
      5) Н.А. Некрасов. «Не ветер бушует над бором...» (отрывок из поэмы «Мороз, Красный нос»);
      6) И.С. Никитин. «Утро»;
      7) А.Н. Майков. «Колыбельная»;
      8) И.В. Северянин. «В парке плакала девочка» или «Что шепчет парк»;
      9) Д.С. Мережковский. «Мать»;
      10) К.Д. Бальмонт. Одно стихотворение из «Фейных сказок» (на выбор);
      11) М.М. Пришвин. «Кладовая солнца» (отрывок «Ель и сосна» или «История Травки» по выбору учителя и учащегося).

3. Базовое содержание учебного предмета в 6 классе

      39. На изучение предмета выделено часов – 68, из них на введение – 2 часа, чтение и изучение – 37 часов, чтение и обсуждение – 16 часов, заключение – 1 час, внеклассное чтение – 4 часа, уроки по развитию речи – 8 часов.
      40. Основной доминантой является «Русская словесность: миф и литература».
      41. Введение – 2 часа (Понятие о мифах. Мифы и легенды. Использование мифов в литературе и искусстве. Гесиод. «Труды и дни» (отрывок из поэмы о пяти веках), Овидий. «Метаморфозы» (фрагмент), А.А. Фет. «Золотой век»).
      42. Античная мифология и литература. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Происхождение мира и богов» – 1 час (Овидий. «Метаморфозы» (фрагмент). Представления древних греков об устройстве мира. Структура греческой мифологии. Титаны, боги, герои. Олимпийские боги: Зевс, Посейдон, Аид, Гера, Афина, Афродита. Эрот – сын Афродиты. Спор богинь – яблоко раздора);
      2) «Образы античной мифологии в литературе» – 1 час (Д.С. Мережковский. «Титаны», А.А. Фет. «Венера Милосская», «Диана», А.А. Блок. «Амур» («Вспомнил я старую сказку…»);
      3) Гомер. «Илиада», «Одиссея» (фрагменты) – 2 часа (Отражение в поэмах быта, нравов и верований древних греков. Основа мифа – общечеловеческие типы и вечные жизненные конфликты. Отвага и смелость героев. Композиционная динамичность, отображающая постижение мира в поэме странствий, и плавность звучания поэмы. Прием контраста (парадоксальное сочетание эпитетов: «хитростей царь Одиссей» - «благородный»). Особенности изображения героев и богов в поэмах (гиперболизация, повторы, постоянные эпитеты);
      4) «Гомеровские герои в литературе» – 1 час (А.А. Тарковский. «Мщение Ахилла», В.Я. Брюсов. «Одиссей»);
      5) Эсхил. «Прикованный Прометей» (фрагменты) – 1 час (Особенности античного театра и античной трагедии. Смелость, мужество титана, его любовь к людям;
      6) «Образ Прометея в литературе» – 1 час (Д.Г. Байрон. «Прометей»; Г.У. Лонгфелло. «Прометей»);
      7) «Мифы об Орфее и Арионе. Подвиг служения искусству. Образы певцов в древней мифологии и их преломление в литературе» – 1 час (Аполлоний Родосский. «Аргонавтика» (фрагмент), А.С.Пушкин. «Арион»);
      8) «Бог Аполлон и музы» – 1 час (Аполлон – бог искусства и покровитель муз. Основные музы. Каллиопа (муза эпической поэзии), Эвтерпа (муза лирической поэзии и музыки), Эрато (муза любовной лирики), Мельпомена (муза трагедии), Талия (муза комедии), Полигимния (муза гимнов);
      9) «Образ Музы в лирике Х1Х-ХХ веков» – 1 час (А.С. Пушкин. «Муза»; Е.А. Баратынский. «Муза»; А.А. Фет. «Муза», «Музе»; М.А. Кузмин. «Муза»; С.Я. Надсон. «Долго муза, таясь, перед взором моим...»; Д.С. Мережковский. «Когда я с музой начинал мой путь...» (по выбору учителя).
      43. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) «Боги и герои Эллады в литературе других эпох» – 2 часа (Д.С. Мережковский «Леда»; И.Л. Сельвинский. «Лувр. Голова Венеры»; Е.В. Курдаков. «Псы Актеона»; В.Я. Брюсов. «Тело Гектора»; В.А. Луговской. «Как человек плыл с Одиссеем». Л. Фейхтвангер. «Одиссей и свиньи, или о неудобстве цивилизации» (фрагменты);
      2) «Подвиги Геракла» – 1 час («Яблоки Гесперид». Мужество и находчивость Геракла. Геракл как прародитель скифов. Кентавры (1 час). Кентавр Хирон как наставник и учитель греческих героев. Воплощение в образе кентавра (человек, слитый с лошадью) степняка-кочевника. А. Белый. «Игры кентавров»; Д. Апдайк. «Кентавр» (фрагмент);
      3) «Миф о Нарциссе» – 1 час (Прославление любви и красоты. Осуждение самодовольства и самовлюбленности);
      4) «Миф об аргонавтах» – 1 час (Происхождение золотого руна. Символика образа золотого руна. Героический поход аргонавтов. Судьба Ясона. Отражение мифа в литературе).
      44. Славянская и древнетюркская мифологии и литература. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Представления древних славян об устройстве мира» – 2 часа (Структура славянской мифологии. Пантеон славянских богов. Образы низшей мифологии);
      2) «Отражение славянских мифов в русской поэзии XIХ-ХХ веков» – 2 часа (А.С. Пушкин. «Домовому», «Бесы». М.Ю. Лермонтов. «Морская царевна». К.Д. Бальмонт. «Русалка». А.А. Блок. «Старушка и чертенята». Е.В. Курдаков. «Леший». И.А. Бродский. «В деревне бог живет не по углам...». Художественные особенности стихотворений. Поэтическое мастерство авторов);
      3) «Древнетюркские мифы и предания» – 1 час (Миф о происхождении Тенгри, мифы о происхождении божеств и космическом мироустройстве, миф о происхождении человека. Тенгрианство - древнейшая религия тюрков. Общее и особенное в античных, славянских и древнетюркских мифах);
      4) А.С. Пушкин. «Метель» – 3 часа (Герои повести, мотивы их поступков. Тема бесовщины в произведении. Особенности композиции);
      5) Н.В. Гоголь. «Ночь перед Рождеством» – 3 часа (Фольклор и народная мифология как тематическое содержание повести. Герои повести. Мифические образы и их роль в произведении. Поэтизация верности и бескорыстной любви. Юмор Гоголя);
      6) Н.С. Лесков. «Привидение в Инженерном замке» – 2 часа (Особенности построения сюжета произведения. Мастерство Лескова-рассказчика);
      7) А.Н. Островский. «Снегурочка» (в сокращении) – 2 часа (Герои весенней сказки Островского. Пролог: спор Весны и Мороза. Конфликт в душе Снегурочки: «любовь» и «сердечная остуда» (гибельность безграничной любви и холодная чистота одиночества). Образы славянҒской мифологии в произведении);
      45. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) Образы славянской мифологии в поэзии ХIХ-ХХ веков – 1 час (М.Ю. Лермонтов. «Русалка»; К.Д. Бальмонт. «Русалочка»; З.Н. Гиппиус. «Песни русалок»; С.А. Есенин. «Русалка под Новый Год»; Е.В. Курдаков. «Пряха»);
      2) Отражение библейско-коранических сказаний в литературе.
      46. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Мифы и легенды Ветхого Завета» – 2 часа («Сотворение мира», «Адам и Ева», «Потоп», «Содом и Гоморра». Мифы о сотворении мира и человека в Ветхом Завете. Жизнь первых людей на земле. Всемирный потоп, разрушение Содома и Гоморры как наказание за грехи людей. Дидактичность библейских легенд);
      2) «Интерпретация библейских легенд в литературе» – 1 час (А.С. Пушкин. «Ангел»; М.Ю. Лермонтов. «Демон» (фрагменты); А.А. Ахматова. «Лотова жена»);
      3) «Легенды и притчи Нового Завета: «Рождение Иисуса Христа», «Притча о блудном сыне» – 2 часа ( Нравственные идеалы и уроки евангельских притч);
      4) Отражение легенд и притч Нового Завета в литературе – 1 час (Б.Л. Пастернак. «Рождественская звезда», «Гефсиманский сад» (фрагменты по выбору учителя); Д.С. Мережковский. «Бог»; В.Ф. Ходасевич. «Рай»);
      5) «Коранические сказания» – 1 час (Творение мира и человека; пророки Аллаха – Иса и Мухаммед. Сходство и различие сюжетов Библии и Корана);
      6) «Отражение коранических тем, мотивов и образов в поэзии ХIХ-ХХ веков» – 1 час (А.С. Пушкин. Подражание Корану. V. «Земля недвижна; неба своды…». И.А. Бунин. «Магомет в изгнании», «Ночь Аль-Кадра»; О.О. Сулейменов. «Ночь свершения желаний»);
      7) А.С. Пушкин. «Станционный смотритель» – 3 часа (Герои произведения. Трагедия Самсона Вырина. Значение мотива евангельской притчи о блудном сыне в повести. Особенности композиции и формы повествования);
      8) Ф.М. Достоевский. «Мальчик у Христа на елке» – 2 часа (Трагедия маленьких детей из социальных низов).
      47. Теория литературы (Понятие о мифе, мифологии, легенде и притче. Героический и дидактический эпос. Углубление понятия об эпическом произведении (рассказ, повесть), драматическом произведении (трагедия, драма), лирическом произведении. Дальнейшее развитие понятия об изобразительных средствах языка (эпитет, сравнение, метафора, гипербола). Понятие о двусложном и трехсложном размерах стиха. Юмор в литературном произведении).
      48. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) «Легенды и притчи Ветхого и Нового Заветов» – 4 часа («Каин и Авель», «Вавилонская башня», «Моисей», «Суд Соломона», «Притча о заблудившейся овце и потерянной монете», «Притча об Ионе», «Тайная вечеря», «Ночь в Гефсиманском саду» (или другие по выбору учителя);
      2) Н.К. Рерих. «Царь Соломон» – 1 час (Вечные темы, мотивы и образы Библии);
      3) «Кораническая тема в стихотворениях русских поэтов XIX века, их сходство и отличие» – 1 час (А.С. Пушкин Подражание Корану. IX. «И путник усталый на Бога роптал…», М.Ю. Лермонтов «Три пальмы»);
      4) Л.Н. Андреев «Ангелочек» – 1 час (Проблема становления личности и христианская мораль).
      49. Мифы других народов мира и литература. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) «Мифы и легенды об исчезнувших мирах и цивилизациях» – 2 часа (Н.К. Рерих. «Миф Атлантиды» (из «Сказок»), Р. Стивенсон. «Вересковый мед», Т. Мэлори. «Смерть Артура» (фрагменты), баллады о Робин Гуде. Многообразие исчезнувших миров. Присутствие древних верований в литературе. Образы рыцарей и благородных разбойников);
      2) «Новые мифы» (обзор) – 1 час (А. Конан Дойл. «Затерянный мир» (фрагменты), Г.А. Беккер. «Гном», О. Уайльд. «Кентервильское привидение». Фантастические существа и миры новой мифологии. Параллельный мир в литературе);
      3) «Жанры фантастики и фэнтези в современной литературе» (обзор) – 2 час (Г. Уэллс. «Машина времени», Р. Брэдбери. «Каникулы», Д. Толкиен. «Хоббит, или Туда и Обратно», К. Льюис. «Нарния» (фрагменты). Отличие жанра фантастики от фэнтези и мифов. Традиции и новаторство в использовании мифологии).
      4) Заключение – 1 час (Итоги изучения темы «Миф и литература»).
      50. Произведения для внеклассного чтения:
      1) «Античная мифология и литература»:
      Н.А. Кун. Легенды и мифы Древней Греции;
      В. Смирнова. «Герои Эллады»;
      Энциклопедия чудес;
      Овидий. «Персей», «Дедал и Икар», «Орфей и Эвридика» (из поэмы «Метаморфозы»);
      Д.С. Мережковский. «Парки», «Парфенон», «Рим»;
      В.Я. Брюсов. «Дедал и Икар»;
      А.А. Блок. «У моря».
      2) «Славянская и древнетюркская мифологии и литература»:
      А.И. Афанасьев. «Древо жизни», «Живая вода и вещее слово» (фрагменты);
      П.И. Мельников-Печерский. «В лесах» (Народный миф о солнце);
      Н.С. Лесков. «Левша».
      «Отражение библейско-коранических сказаний в литературе»:
      Н.С. Гумилев. «Блудный сын», «Крыса»;
      С.А. Есенин. «Троицыно утро, утренний канон...»;
      К.Г. Паустовский. «Телеграмма» (в сокращении).
      «Мифы других народов мира и литература»:
      В. Смирнова. «Скандинавские сказания о богах и героях»;
      Г. Лонгфелло. «Песнь о Гайавате»;
      В. Дорошевич. «Легенды и сказки Востока»;
      Э. Сетон-Томпсон. «Лобо»;
      Ф. Искандер. «Широколобый»;
      Р. Брэдбери. Рассказы;
      А. Азимов. «Я, робот»;
      Н.М. Чернова. «Курганы Иссыка», «Легенда о воре».
      51. Список произведений для заучивания наизусть:
      1) А.С. Пушкин. «Арион»;
      2) Е.А. Баратынский. «Муза»;
      3) В.Ф. Ходасевич. «Рай»;
      4) Б.Л. Пастернак. «Рождественская звезда», «Гефсиманский сад» (отрывок по выбору учителя);
      5) И.А. Бродский. «В деревне бог живет не по углам...»;
      6) Р.Л. Стивенсон. «Вересковый мед».

4. Базовое содержание учебного предмета в 7 классе

      52. На изучение предмета выделено 68 часов, из них на введение – 2 часа, чтение и изучение – 32 часа, чтение и обсуждение – 21 час, заключение – 1 час, внеклассное чтение – 4 часа, уроки по развитию речи – 8 часов.
      53. Основной доминантой является «Русская словесность: Мир художественной литературы».
      54. Введение – 2 часа (Понятие о художественном мире как воображаемой реальности, воплощенной в художественном тексте. Отличие мира литературы от мира фольклора и мифа. Автор как творец художественного мира. Реальное и вымышленное в литературе. Личность автора и образ автора в литературе. Модель художественного мира. Образ человека в мире художественной литературы).
      55. Человек и история в литературе. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Литература и история» – 1 час (Исторический сюжет в литературе. Образ и исторический прототип. Художественные приемы воссоздания исторических и вымышленных образов-персонажей);
      2) А.С. Пушкин. «Полтава». Вступление к поэме «Медный всадник» Ғ–2 часа (Историческое и вымышленное, историческое и злободневное в поэме. Система образов-персонажей. Образ Петра I в поэмах Пушкина. Авторское отношение к Петру I и созданному им городу на Неве);
      3) М.Ю. Лермонтов. «Песня про царя Ивана Васильевича, молодого опричника и удалого купца Калашникова» – 2 часа (Поэма об историческом прошлом Руси. Картины быта XVI века, их значение для понимания характеров. Образы-персонажи поэмы. Портретные характеристики. Авторская позиция и идея произведения);
      4) Л.Н. Толстой. «Совет в Филях», «Наполеон на Поклонной горе», «Подвиг капитана Тушина» (фрагменты из романа «Война и мир» на выбор) – 2 часа (Пространственная композиция сцен. Исторические и вымышленные образы. Образы Кутузова и Наполеона. «Маленький человек» на войне. Портретное мастерство Л.Н. Толстого. Авторская позиция и способы ее проявления в художественном тексте);
      5) М.А. Шолохов. «Судьба человека» – 2 часа (Сюжет и композиция произведения. Смысл заглавия рассказа. Характер главного героя. Внешний портрет и психологический портрет героя. Тема жизненных испытаний в рассказе. Организация художественного времени. Авторское отношение к изображаемому);
      6) «Стихотворения поэтов XX века о Великой Отечественной войне» – 1 час (А.А. Ахматова. «Мужество». С.П. Гудзенко. «Перед атакой». Ю.В. Друнина. «Качается рожь несжатая...». К.М. Симонов. «Жди меня». В.С. Высоцкий. «Песня о Земле». Человек на войне в русской лирике XX века);
      7) А.Т. Алимжанов. «Стрела Махамбета» (фрагменты) – 1 час (Образ казахского народного героя Махамбета Утемисова – акына и воина – в романе А. Алимжанова. Историческое и вымышленное в романе).
      56. Теория литературы (Понятие о сюжете, элементах сюжета и сюжетной композиции (завязка, развитие действия, кульминация, развязка). Образ и исторический прототип. Внешний портрет и психологический портрет. Герой и антигерой. Антагонист и протагонист).
      57. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) А.С. Пушкин. «Моцарт и Сальери» – 2 часа (Сюжетная композиция. Художественные образы и их прототипы. Нравственная идея трагедии);
      2) М.Ю. Лермонтов. «Св. Елена», «Воздушный корабль» – 1 час (Романтический образ Наполеона в поэзии М.Ю. Лермонтова);
      3) Н.В. Гоголь. «Тарас Бульба» – 4 часа (Исторический колорит повести. Элементы героического эпоса в повести. Запорожская Сечь, ее обычаи и нравы. Главные образы-персонажи, их отношение к семье, любви, Сечи. Тема предательства. Трагический конфликт патриархального и индивидуального сознания. Проблема личного выбора и гуманизма. Эпический и трагический пафос повести. Пейзажные описания);
      4) Н.А. Некрасов. «Русские женщины» – 2 часа (Художественные образы и их реальные исторические прототипы. Сюжет, героическое и лирическое начала в поэме. Психологизм в обрисовке образов главных героинь);
      5) Абай Кунанбаев. «Искандер» – 1 час (Образы Искандера и Аристотеля в поэме Абая. Философский и морально-дидактический смыслы поэмы, обличение нравственных и социальных пороков).
      58. Человек и мир природы в литературе. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Пейзаж в художественном тексте – 1 час (Функции пейзажа. Пространственно-временная картина жизни природы в литературе).
      2) «Художественная картина неба в литературе» (тексты - по выбору учителя) – 2 часа (небо (Н.С. Никитин «Небо», О.Э. Мандельштам «О небо, небо...»; Н.М. Бараташвили «Цвет небесный, синий цвет...»), солнце (А.С. Пушкин «Зимнее утро», И.А. Бунин «Неуловимый свет разлился над землею...», А. Белый «Солнце», А. Грин «Пропавшее солнце»), луна/месяц (А.С. Пушкин «Приметы» («Я ехал к вам: жиҒвые сны...»), М.А. Кузмин «Как месяц молодой повис...», В.В. Маяковский «Лунная ночь»), звезды (А.А. Фет «Среди звезд», А.А. Григорьев «Комета», Н.М. Рубцов «Звезда полей»; А.А. Вознесенский «Ночь»). Небо, солнце, луна (месяц), звезды и их художественная роль в произведениях);
      3) «Виды пейзажей в русской поэзии и прозе XIX-XX веков» (тексты - по выбору учителя) – 2 часа (море (А.С. Пушкин «К морю», Ф.И. Тютчев «Как хорошо ты, о море ночное...», К.М. Станюкович «В шторм» (фрагмент), «Максимка» (фрагмент); лес (А.Н. Майков «В лесу». И.С. Никитин «Лес», И.С. Тургенев «Лес и степь» (фрагменты), И.А. Бунин «Листопад» (фрагмент); Е.В. Курдаков «Мир полон птичьих голосов...», Т.М. Мадзигон «Стихи и лес»), степь (А.А. Фет «Степь вечером», И.С. Никитин «Весна в степи», И.З. Суриков «Степь», П.Н. Васильев «Затерян след в степи солончаковой...», А.П. Чехов «Степь» (фрагмент)), горы (А.С. Пушкин «Кавказ», М.Ю. Лермонтов «Синие горы Кавказа, приветствую вас!..», И.С. Тургенев «Разговор», В.С. Высоцкий «Здесь вам не равнина...»). Мастерство поэтов и прозаиков в изображении картин природы. Символика пейзажей, их идейно-художественные функции. Роль пейзажных деталей);
      4) «Образы флоры и фауны в поэзии и прозе» (тексты - по выбору учителя) – 2 часа (дуб (А.А. Фет «Одинокий дуб», Л.Н. Толстой «Война и мир» (фрагменты)), береза (П.А. Вяземский «Береза», С.А. Есенин «Зеленая прическа...»; А.В. Жигулин «Береза»), баобаб (О.О. Сулейменов «Слон флоры»), бабочка (В.А. Жуковский «Узник к мотыльку, влетевшему в его темницу», А.А. Фет «Бабочка», А.А. Тарковский «Бабочка в госпитальном саду»); лошадь/конь (Н.А. Некрасов «До сумерек» (фрагмент), В.В. Маяковский «Хорошее отношение к лошадям», Б.А. Слуцкий «Лошади в океане», И.А. Бродский «В тот вечер возле нашего огня...»), собака (И.С. Тургенев. «Собака», С.А. Есенин «Песнь о собаке», В.В. Маяковcкий «Вот так я сделался собакой»). Поэтика пейзажной детали при воссоздании картин жизни природы. Субъективное и объективное в образном строе художественного текста);
      5) И.С. Тургенев. «Бежин луг» – 2 часа (И.С. Тургенев – мастер пейзажа, поэтизирующий природу и человека. Художественное пространство и художественное время. Образы-персонажи. Образ рассказчика-охотника. Авторское отношение к персонажам);
      6) Д. Дефо. Фрагменты из романа «Робинзон Крузо» – 1 час (Мир природы, не испорченный воздействием цивилизации. Взаимоотношения человека и природы в романе);
      7) Ю.О. Домбровский. Фрагмент из романа «Хранитель древностей» – 1 час (Алма-Ата 1930-х годов. Городской пейзаж);
      8) А. и Б. Стругацкие. Фрагменты из романа «Пикник на обочине» – 1 час (Мотивы экологической катастрофы в пейзажных описаниях романа).
      59. Теория литературы (Виды пейзажей. Пейзажные описания в композиции художественного текста. Понятие о художественном времени и художественном пространстве в литературе).
      60. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) «Поэтика изображения живой и неживой природы в художественной литературе» (тексты - по выбору учителя) (2 часа):
      гроза и дождь (А.П. Майков «Гроза»; Н.А. Заболоцкий «Гроза»; А.Я. Загородний «Гроза»);
      образы цветов (А.С. Пушкин «Цветок», И.П. Мятлев «Розы» И.С. Тургенев «Как хороши, как свежи были розы...», А.А. Фет «Осенняя роза», И.В. Северянин «Классические розы», И.А. Бунин «Полевые цветы», А.С. Кушнер «Сирень», А.А. Вознесенский. «Сирень «Москва – Варшава», С.П. Кирсанов «Июньская баллада», А.А. Тарковский «Кактус»);
      образы птиц (А.А. Дельвиг «Русская песня», А.С. Пушкин «Соловей и роза»; К.М. Фофанов «Соловей»; А.И. Фатьянов «Соловьи»; Ю.П. Мориц «Ворон»; А.А. Вознесенский «Оза»; Э. По «Ворон»);
      образы животных и морских обитателей (С.А. Есенин «Корова», «Лисица»; Н.С. Гумилев «Жираф»; П.Н. Васильев «Верблюд»; А.А. Тарковский «Верблюд»; У. Блейк «Тигр»; В. Хлебников «Годы, люди и народы...»; Н.А. Заболоцкий «Меркнут звезды Зодиака...»; Г. Мелвилл «Моби Дик, или Белый Кит» (фрагменты); Э. Хэмингуэй. «Старик и море» (фрагменты); З.Н. Гиппиус «Небесные слова» (фрагмент из рассказа)). Богатство образов природного мира в литературе. Сквозные мотивы и образы. Фольклорно-мифологический и символический смысл образов. Эволюция традиционных поэтических образов в литературе.
      2) В.В. Набоков. «Рождество» – 1 час (Тема жизни и смерти в рассказе. Исцеление человека через соприкосновение с миром живой природы);
      3) Ю.П. Казаков. «Оленьи рога» – 1 час (Видение зимней природы глазами выздоравливающей девочки. Детское одиночество в мире взрослых. Соединение в произведении сна и яви, сказки и природного мира. Оптимизм и лирическая интонация рассказа);
      4) Ч.Т. Айтматов. «Белый пароход» – 2 часа (Реальное и фантастическое в повести. Образ мальчика в повести-сказке, его связь с Рогатой матерью-оленихой. Легенда в повести. Слияние ребенка с природой в финале произведения);
      5) А.и Б. Стругацкие. «Малыш» – 2 часа (Фантастический сюжет и образы-персонажи повести. Космические пейзажи. Проблема контакта человечества с внеземной цивилизацией. Неоднозначное прочтение развязки повести).
      61. Человек среди людей. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Литературный образ-персонаж» – 1 час (Человек как вечный образ-персонаж в мире литературы. Виды образов-персонажей и приемы их создания);
      2) Л.Н. Толстой. «Детство» (главы) – 2 часа (Композиция первой части трилогии. Образ Николеньки и другие образы-персонажи. Мастерство Л.Н. Толстого в передаче внутренних переживаний героев. Портретные характеристики. Роль портретных деталей. Автобиографизм, реальное и вымышленное в «Детстве»);
      3) В.Г. Распутин. «Уроки французского» – 2 часа (Отражение в рассказе трудностей послевоенного времени. Драма мальчика: чувство одиночества, ощущение жестокости и несправедливости жизни. Восприятие событий с точек зрения подростка и учительницы. Трагедия педагога: конфликт человечности и догмы. Своеобразное построение рассказа. Роль пейзажных описаний. Художественный смысл заглавия);
      4) М.Е. Салтыков-Щедрин. «Сказки для детей изрядного возраста» – 2 часа (Преувеличение, гипербола, гротеск, смешение реального и фантастического - средства создания сатирического подтекста, эзопова языка сказок. «Повесть о том, как один мужик двух генералов прокормил». Тема и идея сказки. Алогизм - «строительный камень» сюжетных ситуаций. Возникновение и движение комического противоречия. Сказка Салтыкова-Щедрина как модель, воссоздающая реальные противоречия русской действительности, – изображение никчемности, оторванности от жизни и паразитизма генералов. Соединение в образе мужика талантливости, трудолюбия и сметки с рабской покорностью и холопством. Авторское отношение к образам-персонажам);
      5) А.П. Чехов. «Хамелеон», «Толстый и тонкий» Ғ – 1 час (Смысл заглавия рассказов. Чинопочитание и добровольное унижение «низших» как предмет иронии. Сюжетные композиции в рассказах-сценках. «Вывернутость» ситуации – прием, обнажающий всю глубину рабского состояния души «маленького человека». Изменение речи и облика героя на протяжении рассказа. Образы-персонажи. Роль детали в рассказах. Комическое и трагикомическое в произведениях. Гуманизм А.П. Чехова);
      6) Л.Н. Андреев. «Баргамот и Гараська» – 1 час (Авторская характеристика образов-персонажей. Принцип контраста в поэтике рассказа. Роль диалога и речевые характеристики персонажей. Элементы сюжетной композиции. Нравственные идеи рассказа);
      7) М. Сервантес. «Дон-Кихот» (фрагменты из романа) – 1 час (Значение литературной пародии как средства преодоления популярности рыцарских романов. Время и место действия романа. Образ Дон-Кихота и его оруженосца. Трагическое и комическое в образе главного героя. Дон-Кихот и дон-кихотство. Санчо Панса и его роль в раскрытии образа главного героя. Дон-Кихот – вечный образ мировой литературы).
      62. Теория литературы (Система образов-персонажей в художественном тексте. Понятие трагического, комического и трагикомического. Углубление понятия об эпосе и эпических жанрах).
      63. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) Л.Н. Толстой. «Отрочество» – 2 часа (Отрочество как переходный этап между детством и юностью. Формирование у подростка взглядов на жизнь, вопросы любви и дружбы. Психологическое мастерство писателя);
      2) В.М. Шукшин. «Космос, нервная система и шмат сала», «Сапожки» (другие рассказы по выбору учителя) – 1 час (Мир человеческих отношений в рассказах В.М. Шукшина);
      3) А. де Сент-Экзюпери. «Маленький принц» (фрагменты) – 2 часа (Судьбы писателя и его героя, их тайны и легендарность. Проблема «взрослости». Фантастическое и реальное в сюжете повести-сказки. Образ Маленького принца. Нравственные понятия героя и их столкновение с условностями, господствующими среди людей. Образ автора-повествователя и его размышления о счастье, человеке, ответственности. Другие персонажи повести);
      4) Заключение – 1 час (Итоги изучения темы «Мир художественной литературы).
      64. Произведения для внеклассного чтения:
      1) «Человек и история» (Г.Р. Державин. «Снегирь». М.Ю. Лермонтов. «Наполеон». Ф.И. Тютчев. «Наполеон». М.Д. Симашко. «Емшан». А.Н. Майков. «Емшан». А.К. Толстой. «Князь Серебряный». В.Г. Ян. «Юность полководца». В. Скотт. «Айвенго». П. Мериме. «Матео Фальконе»);
      2) «Человек и мир природы» (В.А. Жуковский. «Море» (элегия), «Цветок». А.С. Пушкин. «Земля и море». А.В. Кольцов. «Лес» (дума). П.П. Ершов. «Шатер», «Гроза». И.С. Аксаков. «Дождь». Ф.И. Тютчев. «В душном воздухе молчанье…», «Ты, волна моя морская...», «Сияет солнце, воды блещут...», «Море и утес» и др. Н.П. Огарев. «Береза в моем стародавнем саду...», «Весною». И.С. Тургенев. «Воробей». А.Н. Плещеев. «Мой садик», «Весна» («В старый сад выхожу я, росинки...»). А.А. Фет. «Печальная береза...», «Растут, растут причудливые тени...», «Лес», «Ива», «Как здесь свежо под липою густою...» и др. И.С. Никитин. «Дуб», «Когда закат прощальными лучами...», «Степная дорога», «Засохшая береза», «Полно, степь моя, спать беспробудно...» и др. И.А. Бунин. «В степи», «Северное море», «Сны Чанга», «В открытом море», «Океаниды», «Чатырдаг» и др., Л.Н. Андреев. «Кусака». М.А. Кузмин. «Солнце-бык», «Новолунье». В.В. Маяковский. «Необычайное приключение, бывшее с Владимиром Маяковским летом на даче». И.С. Соколов-Микитов. «В горах Тянь-Шаня». В.В. Набоков. «Гроза». П.Н. Васильев. «Джут», «По Иртышу», «Павлодар», «Семипалатинск». Ф.А. Абрамов. «О чем плачут лошади». Ю.П. Казаков. «Никишкины тайны». Т.М. Мадзигон. «Аисты», «Деревья хороши всегда...». Л.Д. Лезина. «Сирень». Д. Лондон. «Любовь к жизни», «Зов предков». О. Генри. «Последний лист»);
      3) «Человек среди людей» (П.П. Ершов. «К друзьям». М.Е. Салтыков-Щедрин. «Дикий помещик», «Ворон-челобитчик». Н. Гарин-Михайловский. «Детство Темы». М. Горький. «Детство», «В людях». А.Н. Толстой. «Детство Никиты». А.Т. Твардовский. «В дружбе есть святая проба...». К.М. Симонов. «Дом друзей». Ю.В. Друнина. «Кто говорит, что умер Дон-Кихот...». В.Ф. Тендряков. «Весенние перевертыши». Я.В. Смеляков. «Если я заболею...». Б.Ш. Окуджава. «Возьмемся за руки, друзья». В.С. Высоцкий. «Песня о друге». Е.А. Евтушенко. «Когда взошло твое лицо», «Пролог» («Я разный – я натруженный и праздный»), «Зависть», «Со мною вот что происходит...». Р.М. Тамарина. Стихи о войне и о Казахстане. Г. Уэллс. «Человек-невидимка»).
      65. Список произведений для заучивания наизусть:
      1) А.С. Пушкин. «Полтава» (отрывок из поэмы) или вступление к поэме «Медный всадник»;
      2) М.Ю. Лермонтов. Отрывок из поэмы «Песня про царя Ивана Васильевича, молодого опричника и удалого купца Калашникова»;
      3) одно стихотворение о Великой Отечественной войне (по выбору учащихся);
      4) одно стихотворение о небе, солнце, луне, звездах (по выбору учащихся).
      5) одно стихотворение об одном из типов пейзажа (море, лес, степь, горы) (по выбору учащихся);
      6) одно стихотворение о флоре и фауне (по выбору учащихся);
      7) стихотворение, посвященное любви и дружбе (по выбору учащихся).

5. Базовое содержание учебного предмета в 8 классе

      66. На изучение предмета выделено 68 часов, из них на введение – 5 часов, чтение и изучение – 38 часов, чтение и обсуждение – 12 часов, заключение – 1 час, внеклассное чтение – 4 часа, уроки по развитию речи – 8 часов.
      67. Основной доминантой является «Русская литература: Периоды и стили»
      68. Введение – 1 час (Художественный мир литературы с древнейших времен до наших дней (периодизация). Связь русской литературы с мировым литературным процессом. Периоды развития русской литературы в ее жанровом и стилевом многообразии).
      69. Литература средних веков и эпохи Возрождения. Произведения для чтения и изучения:
      1) Введение – 1 час (Литература Средневековья и Ренессанса. Особенности западноевропейской литературы средних веков и эпохи Возрождения. Расцвет средневековой восточной литературы. Основные черты древнерусской литературы);
      2) «Слово о полку Игореве» – 3 часа (Открытие и изучение «Слова о полку Игореве». Историческая правда и следы преданий, легенд, домыслов в летописных сказаниях. Летопись как исторический документ, литературный памятник, источник сюжетов для позднейших произведений искусства. Сюжет и композиция произведения. Система образов-персонажей. Художественное своеобразие «Слова...», его связь с фольклором. «Слово...» в переводах русских поэтов и как объект научных исследований. Книга О. Сулейменова «Аз и Я»: авторские интерпретации «темных мест» «Слова…»);
      3) «Повесть о Петре и Февронии Муромских» – 1 час (Тема любви и семьи. Женский образ и его сказочные истоки. Феврония – мудрая дева. Элементы житийного стиля);
      4) «Персидско-таджикская литература как источник вдохновения творчества русских и западноевропейских поэтов» – 3 часа (Фирдоуси. «Шах-наме» (отрывок «Рустам и Сухраб»). Омар Хайям. «Рубаи» (по выбору учителя); Низами Гянджеви. «Лейли и Меджнун» (фрагменты). Хафиз Ширази «Диван»; А.С. Пушкин. «В прохладе сладостной фонтанов…». И.-В. Гете. «Западно-восточный диван» (стихотворения по выбору учителя)).
      70. Теория литературы (Начальное понятие о древнем периоде русской средневековой литературы. Жанры древнерусской литературы (слово, житие)).
      71. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) У. Шекспир. «Гамлет» – 2 часа (История создания трагедии. Вечные темы и вечные проблемы в трагедии. Долг сына перед отцом. Долг каждого человека перед обществом. Система образов трагедии. Гуманизм Шекспира. И.С. Тургенев о герое трагедии Шекспира в статье «Гамлет и Дон-Кихот»);
      2) И.В. Гете. «Фауст» – 2 часа (Фольклорно-литературные истоки сюжета о докторе Фаусте. Особенности жанра философской драмы. Образы Фауста и Мефистофеля у И.В. Гете. Тема любви в трагедии. Утверждение величия разума и творчества в произведении).
      72. Классицизм и сентиментализм в литературе. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Введение» – 1 час (XVIII век – начало новой русской литературы. Отличие литературы XVIII в. от древнерусской. XVIII в. – век Просвещения. Классицизм в русской литературе. Реформа стихосложения, теория трех штилей). Теория литературы (силлабо-тоническая система стихосложения).
      2) М.В. Ломоносов. «Ода на день восшествия на всероссийский престол ее величества государыни императрицы Елисаветы Петровны 1747 года» – 2 часа (Основные темы оды (мир, Елизавета, Петр I, Россия, наука). Основные проблемы произведения (проблема просвещенной монархии и проблема служения Отечеству). Особенности композиции и стиля оды. Структура образа. Стиль оды);
      3) Г.Р. Державин. «Фелица», «Памятник» – 2 часа (Своеобразие решения основных проблем оды у Державина. Антитеза как основной принцип композиции. Трансформация жанра оды у Г.Р. Державина, нарушение теории трех штилей. Структура образа оды. Взгляд поэта на назначение поэта и поэзии);.
      теория литературы (классицизм, ода как жанр);
      4) Д.И. Фонвизин. «Недоросль» – 2 часа (Особенности драматургического конфликта. Основная проблематика комедии. Система образов и принципы создания характеров. Художественное своеобразие комедии: черты классицизма и отступление от него);
      теория литературы (развитие понятия о жанре комедии, понятие конфликта в драматическом произведении).
      5) Н.М. Карамзин. «Бедная Лиза» – 2 часа (Карамзин – основоположник русского сентиментализма. «Бедная Лиза» как сентиментальная повесть. Своеобразие решения конфликта в повести. Образы-персонажи, пейзаж, образ автора);
      Теория литературы (понятие о сентиментализме, жанр повести в новой литературе, стиль сентиментальной прозы).
      73. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) Ж.Б. Мольер. «Мещанин во дворянстве» – 1 час («Мещанин во дворянстве» как произведение французского классицизма. Сатира на дворянство и буржуазию в комедии);
      2) А.Н. Радищев. «Путешествие из Петербурга в Москву» (главы «Любань», «Пешки») – 1 час (Своеобразие жанра и композиции книги А.Н. Радищева. Крестьяне, их жизнь и труд в произведении).
      74. Романтизм в литературе. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Введение» – 1 час (Художественная модель мира в литературе романтизма);.
      2) В.А. Жуковский. «Вечер», «Цветок», «Весеннее чувство», «Лесной царь» – 1 час (Идейно-художественное своеобразие стихотворений В.А. Жуковского как произведений русского романтизма: тематика, психологизм, лирический герой, стиль. Балладный мир поэта. Теория литературы (понятие о романтизме, романс, элегия, углубление понятия о балладе).
      3) «Золотой век» русской поэзии – 1 час (А.А. Дельвиг. «Вдохновение». П.А. Вяземский. «Друзьям», «Моя вечерняя звезда». Е.А. Баратынский. «Муза». Н.М. Языков. «Пловец» и др. по выбору учителя. Тематика и стиль лирики);
      4) А.С. Пушкин. «Цыганы» – 2 часа (Романтический конфликт в поэме и своеобразие его развития. Система образов. Конфликты и противоречия в душе Алеко и Земфиры);
      5) М.Ю. Лермонтов. «Мцыри» – 2 часа («Мцыри» как романтическая поэма, ее эпиграф и сюжет. Исключительность обстоятельств, в которых раскрывается характер героя. Одиночество героя, его стремление к вольности - черты романтической личности. Роль пейзажа в романтическом произведении);
      теория литературы (углубление понятия о поэме как лиро-эпическом жанре, мир романтической поэмы, романтический герой и автор).
      75. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) Д.Г. Байрон. «Корсар» – 1 час («Корсар» как романтическая поэма. Восточная тема в творчестве Д. Байрона. Байронический герой в поэме);
      2) Русская романтическая проза первой трети XIX века – 1 час (А.А. Бестужев-Марлинский. «Ревельский турнир», «Страшное гадание». В.Ф. Одоевский. «Княжна Мими» или «Княжна Зизи», «Сильфида» (по выбору учителя). Поэтика романтической прозы. Психологизм. Фантастический элемент в сюжете. Экспрессивный стиль романтической прозы).
      76. От романтизма к реализму. Произведения для чтения и изучения:
      1) Введение – 1 час (Романтический и реалистический стиль в литературе. Понятие о реализме);
      2) А.С. Пушкин. «Капитанская дочка» – 4 часа (Историческая основа романа. Причины обращения к теме пугачевского восстания. Историческая правда и художественный вымысел в романе. Отношение автора и рассказчика к Пугачеву и народному восстанию. Особенности композиции произведения. Герои романа. Гринев и его роль в произведении, формирование его характера и взглядов. Маша Миронова, ее душевная стойкость и нравственная красота. Утверждение автором идеалов гуманности, чести и долга. Точность и лаконичность пушкинской прозы. Роль эпиграфов в романе);
      теория литературы (начальное понятие о реализме, романтический и реалистический стиль в художественной прозе, начальное понятие о романе в литературе реализма, исторический роман;
      3) Н.В. Гоголь. «Ревизор» – 3 часа (История создания комедии. Развитие традиций комедии XIX века. Страх перед «ревизором» как основа комедийного действия. Значение авторских ремарок. Смех – единственное «честное, благородное лицо комедии». Хлестаков и хлестаковщина. Мастерство речевых характеристик);
      4) Н.В. Гоголь. «Шинель» – 2 часа (Традиции и новаторство темы «маленького человека» (Н.М. Карамзин, А.С. Пушкин) в повести (житийное начало, фантастический элемент в сюжете как черта романтизма). Сочетание житийного, романтического и реалистического начал в сюжете и стиле повести);
      теория литературы (тема «маленького человека» в русской литературе);
      5) Ф.М. Достоевский. «Бедные люди» – 2 часа (Новаторство трактовки темы «маленького человека». Своеобразие жанра романа в письмах. Петербург Н.В. Гоголя и Ф.М. Достоевского). Теория литературы (художественная деталь в реалистической прозе, особенности психологизма в реалистической литературе, герой и среда, эпистолярный роман).
      77. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) А.С. Пушкин. «Барышня-крестьянка» –1 час (Соотнесенность с сюжетом «Бедной Лизы» Н.М. Карамзина: пародия и ирония. Портрет и пейзаж. Стиль прозы А.С. Пушкина.
      2) Л.Н. Толстой. «После бала» – 2 часа (Столкновение романтического мировосприятия и правды жизни. Особенности стиля. Контрастное построение рассказа как способ выражения его идеи. Система образов рассказа. Автор и рассказчик в произведении).
      78. Неоромантизм в литературе. Произведения для чтения и изучения:
      1) Обращение реалистической литературы к романтическим сюжетам, образам, стилю. В.Г. Короленко. «Огоньки», «Слепой музыкант» (фрагменты) – 1 час (Романтизм в творчестве Короленко. «Огоньки» в системе других произведений писателя. «Слепой музыкант» - повесть о слепом мальчике, ставшем известным музыкантом. Путь служения народу как единственно возможное осуществления счастья. Победа над тьмой достигается близостью к народу, пониманием его жизни, его поэзии);
      2) М. Горький. «Песня о Соколе» – 1 час (Романтизм в творчестве М. Горького. «Песня о Соколе» - размышление над смыслом человеческой жизни. Композиция произведения. Особенности ритма. Образы-символы в произведении. Прием контраста. Организация художественного пространства. Красота и таинственность природы в обрамлении «Песни...»). Теория литературы (развитие понятия о символике, аллегории, образах- символах, контрасте).
      3) Ю.П. Казаков. «Тихое утро» – 1 час (Лирическое и трагическое в рассказе. Сюжетная композиция. Соотнесенность образов-персонажей. Символика названия);
      теория литературы (понятие о лирической прозе).
      79. Произведения для чтения и обсуждения:
      1) В.М. Гаршин. «Attalea princeps» – 1 час (Образы-аллегории в рассказе. Оптимистическое и трагическое в раскрытии темы).
      80. Русская литература Казахстана: стили и жанры. Произведения для чтения и изучения:
      1) «Русские писатели Казахстана: стилевое многообразие и жанры произведений». И.П. Шухов. Повести «Колокол», «Трава в чистом поле», «Отмерцавшие марева» (фрагменты по выбору учителя) – 1 час (Изображение природы Казахстана и жизни простого народа в произведениях писателя);
      2) Ю.М. Герт. «Грустная история со счастливым концом», «Миллионный» – 1 час (Своеобразие решения школьной темы и проблем подростков в произведении Ю.М. Герта);
      3) «Своеобразие темы природы и любви в лирике казахстанских поэтов» – 1 час (Н.М. Чернова. «Возраст августа», «Только о любви». Л.П. Степанова. «Вначале было...» (стихи из сборников по выбору учителя));
      4) Заключение. «Русская литература: периоды и стили» – 1 час.
      81. Произведения для внеклассного чтения:
      1) Литература Средневековья и эпохи Возрождения:
      Повесть временных лет;
      Сказание о Борисе и Глебе;
      Повесть о разорении Рязани Батыем;
      Задонщина;
      Повесть о Горе-Злосчастии;
      Житие протопопа Аввакума;
      Повесть о Шемякином суде;
      Повесть о Ерше Ершовиче;
      Повесть о Савве Грудцыне;
      Ж. Бедье. «Тристан и Изольда»;
      У. Шекспир. «Ромео и Джульетта».
      2) Классицизм и сентиментализм в литературе:
      Мольер. «Скупой».
      3) Романтизм в литературе:
      Д. Байрон. «Шильонский узник», «Паломничество Чайльд-Гарольда»;
      Ф. Шиллер. «Коварство и любовь»;
      И.И. Лажечников. «Ледяной дом»;
      В.А. Жуковский. Стихотворения. Баллады;
      А.С. Пушкин. «Руслан и Людмила», «Кавказский пленник»;
      К.Ф. Рылеев. «Ольга при могиле Игоря»;
      В.К. Кюхельбекер. «Лес»;
      М.Ю. Лермонтов. «Кавказский пленник», «Беглец»;
      Н.В. Гоголь. «Портрет»;
      Э. Гофман. «Песочный человек», «Крошка Цахес»;
      Э. По. «Убийство на улице Морг», «Золотой жук»;
      А. Конан Дойл. Новеллы о Шерлоке Холмсе (по выбору учащихся);
      Стендаль. «Ванина Ванини».
      От романтизма к реализму:
      И. Гете. «Фауст» (сцены);
      А.С. Пушкин. «Выстрел», «Арап Петра Великого»;
      Н.В. Гоголь. «Повесть о том, как поссорился Иван Иванович с Иваном Никифоровичем», «Женитьба»;
      Л.Н. Толстой. «Казаки»;
      И.С. Тургенев. «Свидание», «Ася»;
      М.А. Булгаков. «Жизнь господина де Мольера»;
      А.А. Ахматова. «Читая Гамлета»;
      М.И. Цветаева. «Диалог Гамлета с совестью»;
      Б.Л. Пастернак. «Гамлет».
      Н.А. Заболоцкий. «Некрасивая девочка».
      Ю.П. Казаков. «Во сне ты горько плакал...», «Осень в дубовых лесах».
      4) Неоромантизм в литературе: Ф.М. Достоевский. «Сон смешного человека».В.Г. Короленко. «Сон Макара», «Без языка». Н.С. Гумилев. «Ольга», «Маргарита». А. Грин. «Алые паруса», «Бегущая по волнам».
      5) Русская литература Казахстана: стили и жанры: Вс. Иванов. «Слово о полку Игореве», «Киргиз Темербей». И.П. Шухов. «Горькая линия». Ю.М. Рожицын. «Прощеное воскресенье». Ю.М. Герт. «Приговор». Г. Бельгер. «Перед далью». А. Шмидт. Лирика. В. Киктенко. Лирика. Н. Веревочкин. Рассказы.
      82. Список произведений для заучивания наизусть:
      1) Отрывок из «Слова о полку Игореве» (по выбору учителя и учащихся) (вступление, обращение Игоря к Всеволоду, плач Ярославны).
      2) М.В. Ломоносов. Отрывок из «Оды на день восшествия... 1747 года».
      3) Г.Р. Державин. «Памятник».
      4) В.А. Жуковский. «Весеннее чувство».
      5) Стихотворение поэта «золотого века» русской литературы (по выбору учащихся).
      6) А.С. Пушкин. Отрывок из поэмы «Цыганы».
      7) М.Ю. Лермонтов. Отрывок из поэмы «Мцыри».
      8) М. Горький. Отрывок из «Песни о Соколе».

6. Базовое содержание учебного предмета в 9 классе

      83. На изучение предмета выделено 68 часов, из них на введение – 2 часов, чтение и изучение – 53 часов, заключение – 1 час, внеклассное чтение – 4 часа, уроки по развитию речи – 8 часов.
      84. Основной доминантой является «Русская классическая литература и современность. 1 часть».
      1) Введение – 2 часа (Своеобразие развития русской литературы 1-ой половины XIX века. Общая характеристика русской культуры XIX века. Понятие о классическом периоде в истории русской литературы. Русская классика в контексте мировой. Актуальность произведений русской классики в XX веке. Теория литературы. Углубленное понятие об историко-литературном процессе. Понятие об индивидуальном стиле писателя);
      2) А.С. Грибоедов. «Горе от ума» – 5 часов (Очерк жизни и творчества А.С. Грибоедова. «Горе от ума» – «комедия нравов, галерея живых типов и острая сатира». Защита моральных устоев «века минувшего» представителями «фамусовского общества». Молодое поколение в комедии, его разные представители (Чацкий, Софья, Молчалин). Чацкий как выразитель взглядов автора: свободолюбие, независимость и благородство. Трагедия Чацкого. Мастерство А.С. Грибоедова в создании характеров. Жанровое своеобразие комедии «Горе от ума». Меткость и афористичность языка. Особенности прочтения и толкования комедии в XIX веке (А.С. Пушкин и И.А. Гончаров) и ее актуальность в наше время. Теория литературы. Углубление понятия о комическом: юмор, ирония, сатира, сарказм. Жанр комедии. Развитие понятия о литературном герое);
      3) А.С. Пушкин – 15 часов (Лирика: «Узник», «На холмах Грузии...», «К***» («Я помню чудное мгновенье...»), «Я вас любил...», «Осень», «19 октября» (1825), «К Чаадаеву», «Во глубине сибирских руд...», «Пророк», «Вновь я посетил...», «Я памятник себе воздвиг...»; повесть «Пиковая дама»; роман «Евгений Онегин». Жизнь и творчество Пушкина. Начало поэтической деятельности. Южная и Михайловская ссылки. Болдинская осень. Основные мотивы лирики. Вольнолюбивая лирика, слияние личной и гражданской тем. Одухотворенность, светлая грусть стихотворений о любви. Дружба в лирике А.С. Пушкина. Философские раздумья о смысле жизни. Утверждение высокого предназначения поэта. Жанр и проблематика повести «Пиковая дама». Творческая история романа «Евгений Онегин». Своеобразие жанра и композиции. Пушкинская эпоха в романе. Проблематика романа. Недюжинная натура главного героя, его жизненные искания. Онегин и Ленский. Неоднозначность образа Ленского. Онегин и Татьяна. Татьяна – любимая героиня поэта. Татьяна и Ольга. Онегин и автор. Образ автора в системе художественных образов. Роман и его герои в оценке В.Г. Белинского. Значение творчества А.С. Пушкина для русской культуры. Произведения классика и мировое искусство. Восприятие поэта и его творчества в XX веке (М.И. Цветаева, Д. Хармс, Ю.Н. Тынянов, А.П. Платонов, А. Терц, С. Довлатов, Н.Н. Раевский, Е.Н. Гусляров и другие). Венок Пушкину в поэзии ХIХ-ХХ веков. Переводы на казахский язык. А.С. Пушкин и Абай. Теория литературы. Углубление понятия о реализме. Истоки и жанровые особенности романа, роман и повесть. Понятие о литературном типе. Роль автора в художественном мире произведения. Онегинская строфа);
      4) М.Ю. Лермонтов – 10 часов (Лирика: «Поэт» («Отделкой золотой блистает мой кинжал...»), «Дума», «Как часто пестрою толпою окружен...», «И скучно, и грустно..., «Родина», «Желание» («Отворите мне темницу...»), «Молитва» («В минуту жизни трудную...»), «Молитва» («Я, матерь божия, ныне с молитвою...»), «Чаша жизни», «Есть речи – значенье...», «Выхожу один я на дорогу...», «Смерть поэта», «Утес», «Парус», «Тучи», «Пророк», «Из-под таинственной холодной полумаски...», «К***» («Я не унижусь пред тобою...»); роман «Герой нашего времени». Жизнь и творчество М.Ю. Лермонтова. Основные мотивы лирики: пафос вольности и протеста, чувство одиночества, жажда социальной активности, тема родины и природы, любовная лирика, тема поэта и поэзии. М.Ю. Лермонтов и А.С. Пушкин, Д.Г. Байрон. «Герой нашего времени» – первый психологический роман в русской литературе. Смысл названия, нравственная проблематика романа. Своеобразие раскрытия образа Печорина: роль композиции (нарушение хронологической последовательности глав), смена рассказчиков, значение картин природы. Печорин в системе художественных образов романа (Максим Максимыч, Грушницкий, Вернер, женские образы). Реалистическое и романтическое начала в романе, их органическое единство. Психологизм, художественное совершенство романа. В.Г. Белинский о лирике Лермонтова и о романе «Герой нашего времени». Традиции Лермонтова в русской литературе ХIХ-ХХ веков. Лермонтов и его герои в искусстве XX века (кино, театр, живопись, литература и др.). Переводы его произведений на казахский язык. Созвучие Лермонтова с лирикой казахских поэтов (С. Торайгыров, К. Аманжолов, М. Макатаев и др.). Работа Г. Бельгера «Гете – Лермонтов – Абай». Теория литературы. Развитие понятия о реализме, о композиции литературного произведения. Жанр поэмы (углубление). Понятие о лирическом герое);
      5) Н.В. Гоголь. «Мертвые души» (главы из поэмы) – 6 часов (Жизнь и творчество писателя. История создания поэмы. Особенности жанра и композиции произведения. Обобщающее значение образов помещиков, приемы их сатирической обрисовки (роль пейзажа, портрета, интерьера, диалога). Литературные истоки образов гоголевских помещиков. Особое место образа Чичикова. Чичиков – новый герой эпохи. Народные типы в поэме. Образ автора. Роль лирических отступлений. «Мертвые души» в контексте мировой литературы (Гомер. «Одиссея», Данте. «Божественная комедия»). Восприятие Н.В. Гоголя литературой ХIХ-ХХ веков (Ф.М. Достоевский, И.В. Северянин, В.В. Набоков, М.А. Булгаков, В.В. Высоцкий, Ф. Кафка и др.). Теория литературы. Развитие понятий о реализме, литературном типе, сатире);
      6) И.С. Тургенев. «Вешние воды», «Отцы и дети» – 9 часов (Личность писателя. Путь к повести и роману. Жанр повести в творчестве И.С. Тургенева. «Любовь земная» и «любовь небесная» в повести «Вешние воды». Жанр романа в творчестве писателя. Роман «Отцы и дети» – диалогический роман. Образ нигилиста Базарова. Конфликт Базарова и Павла Петровича Кирсанова – основной конфликт романа. Любовь – главное испытание Базарова. Смысл заглавия. Поэтика романа. Отношение автора к своему герою. Споры вокруг романа. Злободневное и общечеловеческое в романе. Тема дуэли в русской литературе XIX века (А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонтов). Особенности прочтения романа «Отцы и дети» в XX веке (литературоведение, писательская критика, кино). Нигилизм героя И.С. Тургенева и нигилизм в современной жизни. Тема «отцов и детей» в романе и в личной биографии каждого читателя. Теория литературы. Развитие понятия о романе. Формы повествования. Портрет, пейзаж, символика в эпическом жанре. Понятие ретроспекции);
      7) Н.Г. Чернышевский. «Что делать?» (главы) – 2 часа (Роман «Что делать?» как экспериментальный интеллектуально-философский роман. Семейно-бытовой сюжет в романе и проблема женской эмансипации. «Новые люди» и «особенный человек» Рахметов. Концепция «разумного эгоизма». Роль сновидений. Четвертый сон Веры Павловны. Разнохарактерные оценки романа. Теория литературы. Своеобразие жанра интеллектуально-философского романа. Понятие жанра утопии);
      8) И.А. Гончаров. «Обломов» (главы) – 6 часов (Личность писателя. Трилогия Гончарова. Роман «Обломов». История создания. Система образов-персонажей. Семантика имен. Прием контраста – основной художественный принцип в романе. Поэтика художественного времени и пространства в романах Гончарова. Роль художественной детали (портретная, пейзажная, символическая). Современная трактовка образов романов. Полемика Н.А. Добролюбова и А.В. Дружинина об Обломове и «обломовщине». Особенности прочтения романа «Обломов» в XX веке (литературоведение, кино и др.);
      теория литературы. Художественное время и художественное пространство романов. Символическая деталь;
      9) Заключение – 1 час (Значение русской классики 1-ой половины XIX века и ее место в истории русской культуры).
      85. Произведения для внеклассного чтения:
      1) А.С. Пушкин. Стихотворения. «Каменный гость», «Пир во время чумы»;
      2) М.Ю. Лермонтов. Стихотворения. «Демон», «Княгиня Лиговская»;
      3) Н.В. Гоголь. «Старосветские помещики»;
      4) И.С. Тургенев. «Рудин», «Дворянское гнездо», «Накануне», «Первая любовь», «Гамлет Щигровского уезда»;
      5) И.А. Гончаров. «Обрыв», «Обыкновенная история»;
      6) Ю.Н. Тынянов. «Смерть Вазир-Мухтара», «Кюхля», «Пушкин»;
      7) Вс. Рождественский. «Болдинская осень»;
      8) В.В. Набоков. «Дар»;
      9) Гомер. «Одиссея»;
      10) Данте. «Божественная комедия»;
      11) Д. Байрон. «Дон Жуан»;
      12) В. Гюго. «Собор Парижской Богоматери»;
      13) О. Бальзак. «Гобсек», «Шагреневая кожа»;
      14) Стендаль. «Красное и черное»;
      15) О. Уайльд. «Портрет Дориана Грея».
      86. Произведения для заучивания наизусть:
      1) А.С. Грибоедов. Монолог Фамусова или монолог Чацкого из комедии «Горе от ума» (по выбору учащихся);
      2) А.С. Пушкин. «К***» («Я помню чудное мгновенье...»), «К Чаадаеву», «Я памятник себе воздвиг...» (2 стихотворения по выбору учащихся); отрывки из романа «Евгений Онегин» (письмо Татьяны к Онегину или письмо Онегина к Татьяне; или 1-2 строфы по выбору);
      3) М.Ю. Лермонтов. «Родина», «Смерть поэта», «Дума», «Парус», «Молитва» (2 стихотворения по выбору учащихся);
      4) Н.В. Гоголь. Лирическое отступление о птице-тройке из поэмы «Мертвые души».

7. Требования к уровню подготовки учащихся

      87. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      88. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      89. Учащиеся 5 класса должны знать:
      1) определенное количество стихотворных текстов наизусть;
      2) особенности жанров фольклора: загадка, пословица, поговорка, народная сказка, героический эпос, былина;
      3) отличие литературной сказки от сказки народной;
      4) классификацию сказок (волшебные, бытовые, сказки о животных);
      5) определения жанров рассказа, баллады, басни;
      90. Учащиеся 5 класса должны уметь:
      1) отвечать на вопросы учителя и составлять собственные вопросы по содержанию прочитанного и прослушанного текста;
      2) составлять диалоги (8-10 вопросов и ответов) на материале прочитанного художественного текста с участием персонажей произведения;
      3) делить текст на логически законченные части и озаглавливать их;
      4) обосновать предположение об авторской оценке описываемых событий;
      5) ссылаться во время анализа текста на конкретные эпизоды и художественные детали текста;
      6) сопоставлять / противопоставлять события и героев художественного текста с событиями и героями других известных ему произведений, используя изобразительно-выразительные средства языка;
      7) определять принадлежность текста к художественному, научно-познавательному или публицистическому стилю;
      8) составлять устные / письменные аннотации / отзывы (8-10 предложений) к текстам в пределах программного круга чтения;
      9) сочинять загадки, рифмовки и небольшие стихотворения, считалки, сказки;
      10) использовать при создании художественных текстов собственного сочинения изобразительно-выразительные средства языка (сравнение, эпитет, гипербола, олицетворение).
      91. Учащиеся 6 класса должны знать:
      1) определенное количество стихотворных текстов наизусть;
      2) понятие о художественной литературе; соотнесенность мифа, фольклора и литературы;
      3) понятие о фольклорных и литературных жанрах;
      4) фольклорные жанры (загадка, пословица, поговорка, сказка, былина);
      5) мифологические сюжеты и образы в пределах программного материала;
      6) виды пейзажа;
      92. Учащиеся 6 класса должны уметь:
      1) определять принадлежность изучаемых текстов к мифологии, фольклору или художественной литературе;
      2) выявлять мифологические и фольклорные сюжеты и образы в литературном произведении;
      3) читать и при ответе на вопросы демонстрировать знание и понимание содержания мифологических, фольклорных и литературных текстов;
      4) выражать свое восприятие и понимание произведений мифологии, фольклора и художественной литературы;
      5) пересказывать содержание изучаемого произведения небольшой эпической и лироэпической формы (сказка, басня, былина, рассказ), выражая свое отношение к героям и событиям;
      6) выделять образы флоры и образы фауны и соотносить их с образной системой произведения;
      7) определять в изучаемых произведениях форму повествования от 1-го и 3-го лица;
      8) выделять в художественном тексте типы текстов: повествование, описание (предмета, пейзажа, явления, персонажа, интерьера), рассуждение и создавать на основе прочитанного и прослушанного письменные и устные тексты-описания, тексты-повествования, тексты-рассуждения;
      9) находить в фольклорном и литературном произведении тропы и объяснять их роль;
      10) инсценировать сказки, басни, содержащие готовые диалоги;
      11) писать мини-сочинение на литературную тему.
      93. Учащиеся 7 класса должны знать:
      1) определенное количество стихотворных текстов наизусть;
      2) черты сходства и отличия литературного произведения от произведений других видов искусства (живопись, музыка);
      3) понятие о художественном мире литературы и образной системе художественного произведения, о художественном пространстве и времени; об авторе и художественном тексте;
      4) виды художественного мира по содержанию и образной организации; виды пейзажа;
      5) образы флоры и фауны;
      6) отличие стихотворного текста от прозаического;
      7) ритмо-мелодические характеристики стихотворного текста;
      94. Учащиеся 7 класса должны уметь:
      1) дать краткий и полный ответы на заданные вопросы о художественном мире литературного произведения, выражая эмоциональное отношение к персонажам и событиям;
      2) понимать специфику изображения человека в литературе как искусстве слова;
      3) показать духовный, нравственный и эстетический смысл изучаемого произведения;
      4) находить в литературном произведении тропы и мотивировать их выбор автором;
      5) писать сочинение на заданную тему;
      6) выступать публично с учебной или творческой работой (реферат, стихотворение, сказка).
      95. Учащиеся 8 класса должны знать:
      1) наизусть определенное количество стихотворных текстов и фрагментов художественной прозы;
      2) особенности сюжета и композиции;
      3) специфику жанров оды, элегии, комедии, повести, стихотворения в прозе, поэмы);
      4) понятие об образе-персонаже; виды образов-персонажей и приемы их воссоздания; образ-персонаж в произведениях с историческим сюжетом; образ и исторический прототип; исторические и вымышленные образы-персонажи; трагический, комический и трагикомический герои; герой и антигерой; лирический герой;
      5) специфику изображения человека в художественной литературе;
      6) признаки классицизма, сентиментализма, романтизма и реализма в изучаемых художественных произведениях;
      96. Учащиеся 8 класса должны уметь:
      1) составлять план своего пересказа и устно его излагать;
      2) пересказывать содержание изучаемого произведения, выделяя один событийный ряд, изменяя форму повествования;
      3) различать элементы сюжетной композиции (завязка, развитие действия, кульминация, развязка);
      4) характеризовать роль заглавий и эпиграфа в структуре художественного произведения;
      5) анализировать образную систему произведения, выделяя образы-персонажи и ряды образов;
      6) раскрывать художественные функции изобразительно-выразительных средств в литературном произведении;
      7) оценить с точки зрения этики поведение и поступки героя изучаемого произведения;
      8) выражать личностное отношение к героям и событиям изучаемого произведения в сочинениях и рецензиях;
      9) выступать с докладами или рефератами.
      97. Учащиеся 9 класса должны знать:
      1) наизусть определенное количество стихотворных текстов и фрагментов художественной прозы;
      2) основные литературоведческие понятия: тема и идея произведения, сюжет, композиция сказки, жанр, литературный герой, персонаж, портрет героя, пейзаж в художественном произведении, роль автора в произведении, изобразительно-выразительные средства языка (сравнение, олицетворение, эпитет, гипербола);
      3) особенности русской классической литературы XIX века;
      4) специфику организации художественного пространства и художественного времени в произведении; понятие о романтизме и реализме;
      5) алгоритм целостного анализа художественного произведения;
      98. Учащиеся 9 класса должны уметь:
      1) характеризовать особенности жанра и форму повествования изучаемого произведения;
      2) выявлять отличие сюжетных текстов от бессюжетных;
      3) строить пространственную и темпоральную модели художественного произведения;
      4) анализировать речевой строй литературного произведения, различая авторское повествование и речь персонажей, лексику, тропы;
      5) уметь соотнести литературные произведения XIX века с их известными экранизациями и музыкальными интерпретациями;
      6) писать сочинение на литературную и свободную темы, составлять аннотации к литературным произведениям;
      7) выступать публично с учебными или творческими работами.
      99. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) активную гражданскую позицию и сознательное отношение к литературе как духовной ценности и форме воплощения культуры народа;
      2) читательский интерес, эстетический вкус, образное мышление и творческое самовыражение посредством прочтения и осмысления художественных произведений;
      3) толерантное отношение к культурам разных народов через осмысление гуманистических ценностей русской литературы;
      4) собственное мнение с привлечением необходимых аргументов, компетентность в распознавании антиобщественных явлений;
      5) осознание духовного, нравственного и эстетического смысла изучаемого произведения;
      6) умение выражать активную читательскую позицию и излагать в устной и письменной форме свое понимание классического произведения.
      100. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны овладеть:
      1) системой знаний по литературе с целью осознания роли литературы, в том числе русской, как части духовной жизни общества, ее влияния на развитие духовно-нравственного потенциала молодого поколения;
      2) основными средствами интонационной выразительности (пауза, тон, темп, интонация, тембр, сила голоса) и выразительным чтением текста, с соблюдением соответствующей интонации, логического ударения, темпа и ритма речи;
      3) изучающим видом чтения с целью анализа художественного произведения в единстве содержания и формы;
      4) разными приемами пересказа (краткий и развернутый пересказ сюжета произведения, с соблюдением хронологической последовательности эпизодов, с выделением одной или нескольких сюжетных линий, отдельных эпизодов, пересказ от первого или третьего лица, от имени того или иного персонажа, пересказ с творческим вариантом развития и переосмысления сюжета);
      5) навыком ставить грамотные вопросы к тексту, давать аргументированные ответы, используя цитаты из художественных произведений;
      6) умением анализировать, обрабатывать, синтезировать и использовать научную информацию;
      7) методами познания, проектирования, конструирования и исследования, творческого применения;
      8) навыками работы с библиотечными каталогами разных типов и принципами составления библиографического описания;
      9) современными информационно-коммуникационными технологиями;
      10)коммуникативными способностями и полиязыковой культурой.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
51-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Қазақ тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(негізгі және орта деңгей) (оқыту қазақ тілді емес)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Пәннің маңыздылығы қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесімен дәйектеледі.
      3. Бағдарлама өзге тілде білім алатын негізгі мектеп оқушыларын қазақ тіліндегі сөйлесім әрекетін мәдениетаралық қатысым құралы ретінде меңгертуді көздейді.
      4. Бағдарламада тілді меңгерту бойынша өркениетті елдердің тәжірибесі мен отандық озық дәстүрлер үйлестіріле отырып, өзге тілді мектептің негізгі деңгейінде қазақ тілін оқытудың жаңа бағыттары белгіленді.
      5. Әлемдік білім кеңістігінде орныққан «Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесінде» белгіленген тілді игерудің деңгейлері мен олардың сипаттарының негізінде негізгі орта мектеп сыныптарында қазақ тілін үйретудің деңгейлері айқындалды және оқушының білім, білік, дағдылары орта мектеп жүйесінде тілді деңгейлік меңгерту ерекшеліктеріне сәйкестендіріліп, жіктелді:
      1) 5-7-сыныптардағы Негізгі деңгей - А_2.1.2 3 игерімді қамтиды:
      қалыптасу қарсаңындағы орташа игерім А_2.1 – 5-сынып;
      қалыптасу қарсаңындағы толық игерім А_2.1.1 – 6-сынып;
      қалыптасқан бастапқы игерім А_2.1.2 – 7-сынып;
      2) 8-9-сыныптардағы орта деңгей-А_2.+ 2 игерімді қамтиды:
      қалыптасқан орташа игерім А_2.2 – 8-сынып;
      қалыптасқан толық игерім А_2.+ – 9-сынып.
      6. Бағдарлама қазақ тілін үйренуге негіз болатын бөлімдер арқылы оқушылардың жобаланған оқу нәтижелеріне қол жеткізу мүмкіндіктері қарастырады.
      7. Пәнді оқыту мақсаты – негізгі және орта деңгейлер бойынша қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту, оқушыны өз ойын айқын, түсінікті жеткізуге үйрету, коммуникативтік қабілеті дамыған дара тұлғаның дамуына мүмкіндік жасау.
      8. Пәнді оқыту міндеттері:
      1) оқушыларды сөйлесім әрекетінің түрлерін әлеуметтік ортада қолдана білуге үйрету;
      2) оқушылардың тілдік дағдысы мен ойлау қабілетін дамыту;
      3) қарым-қатынас әдебі нормаларын меңгерту;
      4) күнделікті өмір жағдаяттарында қазақ тілін орынды қолдана білуге дағдыландыру;
      5) оқушыны қазақ халқының мәдениетімен, әдебиетімен, ұлттық салт-дәстүрімен таныстырып, мәдени ортада пайдалануға баулу;
      6) оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытып, іскерлік дағдыларын жетілдіру;
      7) оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
      9. Бағдарламаның білім мазмұнын іріктеуде қатысымдық-әрекеттік, қатысымдық-функционалдық, функционалдық сауаттылықты қалыптастыру, ұлттық ерекшеліктерді ескеру, оқу материалдары мазмұнының аутенттілігі, шындық өмірге сәйкестігі, оқушының тілді білу деңгейіне сай келуі, білім мазмұнының жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталған оқыту ұстанымдары басшылыққа алынды.
      10. «Қазақ тілі» пәнінің білімдік, тәрбиелік мақсаттары төмендегідей пәндермен тығыз байланыста іске асырылады:
      1) «Қазақ әдебиетімен»: қазақ тілін жүйелі әрі сапалы меңгертуде оқу материалдары қазақ әдебиеті шығармаларынан алынатындықтан, олардың арасындағы байланыс үздіксіз жүргізіліп отырады. Олар оқушыны ойлауға, сөйлеуге үйретумен қатар эстетикалық талғамдарын да арттыруға, көркем сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді, тіл байлығын молайтады;
      2) «Орыс тілімен»: қазақ тілінің құрылымдық жүйесін танытуда екі тілді салыстыру әдісі, бір жағынан, оқушының дүниетанымын кеңейтсе, екінші жағынан, тілді сапалы меңгертуге, саналы түсіндіруге әсер етеді. Орыс тілі мен қазақ тілінің арасындағы байланыс сөз әдебіне қатысты ерекшеліктерді ұғындыруда да маңызды болып саналады;
      3) «Қазақстан тарихымен»: тіл мен тарихтың байланысы термин сөздерді, басқа тілден енген сөздерді дұрыс меңгертуде ерекше рөл атқарады. Сөздердің этимологиясын түсіндіруде де тарихи фактілерге сүйену оқушылардың оқу мотивтерін қалыптастыруға мүмкіндік береді;
      4) «Информатика» пәнімен: оқушыларға ұсынылатын өздік және шығармашылық тапсырмаларды сапалы орындауға ақпараттық технологияларды қолданудың ықпалы зор. Интернет көздерінен материалдар тауып, оларға талдау жасау, ой қорыту, алынған материалдарды өз жұмыстарында орынды қолдануға үйрететін жұмыстар оқушылардың ақпараттық мәдениетін дамытуға жол ашады;
      5) жаратылыстану циклі пәндерімен: қазақ тілінің жаратылыстану пәндерімен сабақтастықта меңгертілуі оқушылардың сөздік қорларын молайтуға және түрлі тілдік жағдаяттарда қазақ тілін орынды қолдану дағдыларын жетілдіруге септігін тигізеді. Қазақ тіліндегі терминдерді сауатты қолдануға мүмкіндік туғызады.
      11. Оқу жүктемесінің көлемі:
      1) оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектептерде:
      5-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағат;
      6-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағат;
      7-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағат;
      8-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағат;
      9-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағат;
      2) оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде:
      5-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      6-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      7-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      8-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      9-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат.
      12. Оқу бағдарламасының білім мазмұнында сағаттар мөлшері оқыту тіліне байланысты келесідей үлгіде көрсетілген. Мысалы: І. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 32/18 сағат: «Біз үйде бір-бірімізге көмектесеміз» – 12/8 сағат. Мұндағы алдыңғы сан орыс тілді мектептерге, ал соңғы сан өзбек, ұйғыр, тәжік тілді мектептерге арналып көрсетілген.

2. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. Оқыту орыс тілінде жүретін мектептерде аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат, оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде аптасына 2 сағаттан, барлығы 68 сағат бөлінген.
      14. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды.
      15. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 32/20 сағат. «Біз үйде бір-бірімізге көмектесеміз» – 12/8 сағат:
      1) тілдік бөлім: зат есім. Атау септік. Жалқы есімдер. Тәуелдік жалғаулары. Жекеше, көпше түрлері. Шылау. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің тапсырмасы мен сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: отбасы мүшелеріне қатысты мәтіндегі сөздерді лексикалық мағынасына сәйкес түсініп оқу. Оқығанын мазмұндап айту;
      айтылым: өз отбасы мүшелері туралы баяндау;
      жазылым: отбасы мүшелері туралы жазу;
      тілдесім: сыныптастарымен, достарымен өз отбасы мүшелері туралы сөйлесу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиетінің үлгілері.
      16. «Досыма е-mail жіберемін» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: реттік сан есім. Ілік септігі. Жатыс септігі. Етістік. Осы шақ. Етістіктің жіктелуі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің тапсырмасы мен сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: өзінің е-mail-і, мекенжайына қатысты мәтіндегі сөздерді лексикалық мағынасына сәйкес түсініп оқу. Оқығанын мазмұндап айту;
      айтылым: өз е-mail-і, мекенжайы туралы баяндау;
      жазылым: өз е-mail-і, мекенжайы туралы мәлімет жазу;
      тілдесім: сыныптастарымен, достарымен өз е-mail-і, мекенжайы туралы сөйлесу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: әдеби-ақпараттық мәтіндер.
      17. «Ас дәмді болсын! Таңғы, түскі, кешкі ас» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: сын есім. Барыс септігі. Етістік. Ауыспалы осы шақ. Жіктелуі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің тапсырмасы мен сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: тамақтануға қатысты мәтіндегі сөздерді лексикалық мағынасына сәйкес түсініп оқу. Оқығанын мазмұндап айту;
      айтылым: өзінің сүйікті асы туралы айту;
      жазылым: өзі ұнататын тағам туралы жазу;
      тілдесім: сыныптастарымен, достарымен таңғы, түскі, кешкі тамақ туралы сөйлесу. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: ас қайыру, бата беру туралы мәлімет.
      18. Әлеуметтік-мәдени ая – 36 /26 сағат. «Менің елім – Қазақстан» – 12/9 сағат:
      1) тілдік бөлім: септеулік шылау – сияқты. Ілік септігі. Барыс септігі. Зат есім, көптелуі, тәуелденуі. Менің елім – Қазақстан. Қазақстанның ел ордасы – Астана қаласы. Алматы – мәдени орталық. Қазақстанда Қарағанды, Атырау қалалары бар. Алматы, Қарағанды, Атырау – ірі қалалар. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің тапсырмасы мен сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: Қазақстан мен оның қалаларына қатысты мәтіндегі сөздерді лексикалық мағынасына сәйкес түсініп оқу. Оқығанын мазмұндап айту;
      айтылым: Қазақстан мен оның қалалары туралы баяндау;
      жазылым: Қазақстан мен оның қалалары туралы өз ойын жазу;
      тілдесім: сыныптастарымен, достарымен Қазақстан мен оның қалалары туралы сөйлесу. Диалог-сұрақ, диалог-талқылау. Полилог-пікір алмасу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақстан Республикасының Туы, Елтаңбасы, Әнұраны.
      19. «Біз мектепте жаңа жыл тойлаймыз» – 12/8 сағат:
      1) тілдік бөлім: жатыс септігі. Барыс септігі. Етістік. Жіктелуі, көпше түрі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің (тапсырмасын), сыныптастарының сөздерін түсіну. Тақырыпқа қатысты қазақ әдебиетінің қарапайым үлгілерін түсіну;
      оқылым: өзіне таныс тақырыптағы мәтіндерді дауыс ырғағын, сөздердің екпінін дұрыс қойып оқу;
      айтылым: монологтік сөйлесім. Жаңа жылды қалай қарсы алатынын баяндау. Өзінің іс-әрекетін тәртібімен баяндау;
      жазылым: жаңа жылды қалай тойлайтынын 5-6 сөйлеммен қысқаша жазу;
      тілдесім: диалог-реплика. Бірін-бірі құттықтау. Рақмет айту. Сұрақ-жауап;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: жаңа жылдық маскарад туралы мәтіндер.
      20. «Спортпен айналысамыз» – 12/9 сағат:
      1) тілдік бөлім: есімдіктер. Жіктеу есімдігі. Өздік есімдік. Етістік. Болымсыз етістік: жұрнағы. Демеулік шылаулар. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің (тапсырмасын), сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: өзіне таныс тақырыптағы мәтіндерді мәнерлеп оқиды. Айтылым. Монологтік сөйлесім. Өзінің спорт үйірмесіне қатысу/қатыспауын айту. Өз іс-әрекетін баяндау;
      жазылым: тақырыпқа қатысты тапсырмаларды жазбаша орындайды;
      тілдесім: диалог-егес. Диалог-қоштау. Сұраулық демеуліктерді пайдалану. «Иә» және «жоқ» болымсыз етістіктерді пайдалану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: спорт кешендері туралы мәтіндер.
      21. Оқу-еңбек аясы – 34/22 сағат. «Менің мектебім. Мектеп ғимараты» – 12/8 сағат:
      1) тілдік бөлім: сан есім. Есептік сан есім. Сын есім: күшейтпелі шырай: жап-жасыл. Зат есім, көптелуі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің (тапсырмасын), сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: өзіне таныс тақырыптағы мәтіндерді мәнерлеп оқу;
      айтылым: монологтік сөйлесім. Өзінің мектебін сипаттау;
      жазылым: өз мектебін сипаттап 5-6 сөлемнен тұратын әңгіме құрастыру;
      тілдесім: сыныптастарымен, достарымен өз мектептері туралы әңгімелесу. Диалог-талқылау;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: республикалық физика-математика мектебі мен дарынды балаларға арналған республикалық мектеп-интернаттар.
      22. «Демалысты (каникулды) асыға күтеміз» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: сан есім. Реттік сан есім. Сын есім. Күшейтпелі шырай. Шылаулар. Жалғаулық шылау. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің (тапсырмасын), сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: өзіне таныс тақырыптағы мәтіндерді мәнерлеп оқиды;
      айтылым: монологтік сөйлесім. Мектеп демалыстары туралы баяндау. Өзіне ұнайтын демалысты (неліктен ұнайтынын) айту;
      жазылым: тақырыпқа байланысты жазбаша тапсырмаларды орындайды;
      тілдесім: мектеп демалысына қатысты достарымен әңгімелесу. Диалог-құптау.
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас: мектеп оқушыларына арналған демалыс орындары (лагерьлері).
      23. «Қазақ тілі сабағында біз не үйренеміз?» – 12 /8 сағат:
      1) тілдік бөлім: шылау. Жалғаулық шылаулар. Етістік. Осы шақ. Жіктелуі. І жақ. Көпше түрі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа байланысты диалогтік қатысымда мұғалімнің (тапсырмасын), сыныптастарының сөздерін түсіну;
      оқылым: өзіне таныс тақырыптағы мәтіндерді мәнерлеп оқу;
      айтылым: монологтік сөйлесім. Сабақта жасалатын іс-әрекеттерді ретімен баяндау;
      жазылым: тақырыпқа байланысты жазбаша тапсырмаларды орындау;
      тілдесім: қазақ тілі сабағында атқаратын жұмыстары туралы өзара әңгімелесу. Диалог-әңгіме;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақтың тұңғыш тілші-ғалымдары туралы мәтіндер.

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      24. Оқыту орыс тілінде жүретін мектептерде аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат, оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде аптасына 2 сағаттан, барлығы 68 сағат бөлінген.
      25. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады.
      26. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 36/24 сағат. «Менің отбасым», «Менің анам – ең сұлу адам» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: тәуелдеулі септеу. Ілік септігі. Тәуелдік жалғауы мен ілік септігінің байланысы. Дыбыс үндестігі. Буын. Буынның түрлері. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну (өзі және өз отбасы мүшелерінің сыртқы келбеті туралы). Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыру-ларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Отбасы мүшелері тақырыбы бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу; өзіне қажетті сөзді оқып түсіну. Қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну;
      айтылым: қарапайым жағдаяттарда отбасы мүшелері, олардың сыртқы келбеті жөнінде қысқаша айта алу;
      жазылым: отбасы мүшелерінің сыртқы келбетін сипаттап хат жазу;
      тілдесім: күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарға қатыса алу. Синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті тілдесім жағдаяттарында қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ балалар әдебиеті материалдары.
      27. «Менің достарым (олардың мінезі, жақсы қасиеттері)» – 8/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: қатыстық сын есім. Сын-қимыл үстеуі. Қазақ тіліндегі сөздердің тасымалдануы. Сөз екпіні. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өз достарына қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну (олардың мінезі мен жақсы қасиеттері туралы). Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Достары, олардың мінезі мен жақсы қасиеттері тақырыбы бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу; өзіне қажетті сөзді оқып түсіну. Қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну;
      айтылым: қарапайым жағдаяттарда достары, олардың мінезі мен жақсы қасиеттері жөнінде қысқаша баяндау;
      жазылым: қысқаша сөйлемдер мен хабарландырулар жазу. Достары, олардың мінезі мен жақсы қасиеттерін сипаттап хат жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда достары, олардың мінезі мен жақсы қасиеттері жөнінде қысқаша сөйлесу. Күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарға қысқаша сөйлемдер арқылы қолдау жасай алу.
      Синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: халық ауыз әдебиеті материалдары мен дос, достық туралы ұсынылған оқу материалдары.
      28. «Менің елімнің ақшасы» – 8/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: мекен үстеуі. Өткен дыбыстарды қайталау. Буын үндестігі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну( дүкендегі заттар, ондағы іс-әркеттер, сауда жасау, ақша жөнінде). Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Дүкендегі заттар, ондағы іс-әрекеттер, сауда жасау бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу; өзіне қажетті сөзді оқып түсіну;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, сөз тіркестері мен оралымдарды дүкенге қатысты күнделікті жағдаяттарда қолдану;
      жазылым: дүкендегі заттар, ондағы іс-әркеттер, сауда жасау туралы жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда дүкендегі заттар, ондағы іс-әркеттер, сауда жасау, ақша жөнінде қысқаша сөйлесу. Дүкендегі заттар туралы мәліметтерді диалог-сұрақ арқылы айту;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: тарихи-танымдық мәтіндер.
      29. «Елнұр туған күнге сыйлық таңдайды» – 10/6 сағат:
      30. тілдік бөлім: салыстырмалы шырай. Ілгерінді ықпал, кейінді ықпал. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну. Туған күн туралы әнді тыңдап, түсінгенін айту;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Туған күн тақырыбы бойынша күнделікті қолданылатын мәтіндерді тауып оқу. Қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Мәтінге мазмұны бойынша жоспар құру;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, туған күн туралы айту. Күнделікті жағдаяттарға сай қысқаша құттықтау сөз айта алу;
      жазылым: қысқаша сөйлемдер мен хабарландырулар жазу. Туған күнмен байланысты іс-әркеттер туралы жазу. Досының туған күніне арнап құттықтау мәтінін жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда туған күнді тойлау жөнінде қысқаша сөйлесу. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: туған күнге байланысты оқу материалдары.
      31. Әлеуметтік-мәдени ая – 36/24 сағат. «Астанамен танысу. Астананың көрікті жерлері» – 12/8 сағат:
      1) тілдік бөлім: біріккен сөздер. Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша. Тоғыспалы ықпал. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну. Астана туралы мәтінді тыңдап, түсінгенін айту. Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Астана тақырыбы бойынша мәтіндерді тауып оқу. Сипаттау мәтіндерінің мазмұнын түсіну;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкция-ларды пайдаланып, Астана туралы өз ойларын білдіру;
      жазылым: қысқаша сөйлемдер мен хабарландырулар жазу. Астана туралы өз ойын жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда Астана туралы қысқаша сұхбат-диалог. Күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарды қысқа сөйлемдер арқылы айту. Диалог-сұрақ, диалог-өтініш. Полилог-ойталқы;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақстанның астаналары туралы мәтіндер.
      32. «Көлік түрлері. Мен мектепке немен барамын?» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім: күрделі сөздер. Тіркесті сөздер. Мөлшер үстеу. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде көлікке қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну. Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Көлік, көліктің түрлеріне байланысты мәтіндерді тауып оқу; көлікке қатысты өзіне қажетті сөзді оқып түсіну. Хабарландыру, жарнама сипатындағы мәтіндерді түсіну;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, Астана тақырыбы бойынша сөз тіркестері мен оралымдарды сөйлеу тілінде қолдану;
      жазылым: көлікпен байланысты қысқаша мәтін жазу. Көлік, көліктің түрлері, бағдаршам, оның атқаратын қызметтері, мектепке бару/келу кезінде орындалатын іс-әрекеттер туралы жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда көлік, көліктің түрлері, мектепке бару/келу кезінде орындалатын іс-әрекеттер жөнінде қысқаша сөйлесу. Күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарды қысқаша сөйлемдер арқылы қолдау. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: көлік қатынасына байланысты мәтіндер.
      33. «Табиғатты қорғайық» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім: салт және сабақты етістіктер. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде жиі қолданылған табиғат, экология туралы сөздерді түсіну. Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Табиғат, экология тақырыбы бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу; табиғат туралы өлеңдерді оқып, түсінігін айту;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкция-ларды пайдаланып, табиғат және экологияға қатысты сөз тіркестері мен оралымдарды күнделікті өмірде қолдану;
      жазылым: қысқаша сөйлемдер мен хабарландырулар жазу. Өзі тұратын жердің табиғаты туралы қысқа әңгіме жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда табиғат, экология жөнінде қысқаша сөйлесу. Табиғат туралы диалог-мәлімет. Диалог-қоштау;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ ақындарының табиғат туралы өлеңдері.
      34. «Менің сүйікті кейіпкерім» – 8/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: өткен шақ, келер шақ. Мезгіл үстеу. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мәтінді тыңдау кезінде сүйікті кейіпкеріне қатысты жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну. 2 минуттық тыңдаған әңгімені түсініп, айта алу. Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Сүйікті кейіпкері туралы күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу; өзіне қажетті сөзді оқып түсіну;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкция-ларды пайдаланып, сүйікті кейіпкері жайлы айту;
      жазылым: қысқаша сөйлемдер мен хабарландырулар жазу. Сүйікті кейіпкері туралы қысқа сипаттамалық мәтін жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда сүйікті кейіпкері жөнінде қысқаша сөйлесу. Күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарды қысқа сөйлемдер арқылы толықтырып айта алу. Диалог-сұхбат, диалог-талқылау. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақ жазушыларының шығармаларынан үзінділер.
      35. Оқу-еңбек аясы – 30/20 сағат. «Мен мектептемін. Мектепте не істеймін?» – 10/7 сағат:
      1) тілдік бөлім: қалау рай, бұйрық рай. Ауыспалы келер шақ. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну (мектеп, мектептегі шаралар, өзі атқаратын іс-әрекеттер, кезекшілік, мектеп формасы туралы). Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Мектеп, мектептегі шаралар, өзі атқаратын іс-әрекеттер, кезекшілік, мектеп формасы бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкция-ларды пайдаланып, мектептегі іс-шаралар туралы айту;
      жазылым: қысқаша сөйлемдер мен хабарландырулар жазу. Мектеп, мектептегі шаралар, өзі атқаратын іс-әрекеттер, кезекшілік, мектеп формасы туралы жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда мектеп, мектептегі шаралар жөнінде қысқаша сөйлесу. Күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарға қатысып, өз ойын жеткізе білу. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Ы.Алтынсарин құрған мектеп туралы әңгімелесу.
      36. «Менің сүйікті заттарым» – 10/7 сағат:
      1) тілдік бөлім: жалаң және жайылма сөйлемдер. Көсемше. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және өзі сүйіп істейтін ісі, хоббиі туралы сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді түсіну. Жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Өзі сүйіп істейтін ісі, хоббиі бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкция-ларды пайдаланып, өзі сүйіп істейтін ісі, хоббиі туралы пікірін айту;
      жазылым: өзі сүйіп істейтін ісі, хоббиі туралы жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда өзі сүйіп істейтін ісі, хоббиі жөнінде достарымен қысқаша сөйлесу. Диалог-пікірталас;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қызықты және сүйікті істерге қатысты мәтіндер.
      37. «Мектептегі үйірмелер» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: сапалық және қатыстық сын есімдер. Күшейткіш үстеу (өте, тым). Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мектептегі туралы тыңдағанын түсіну;
      оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну. Мектептегі үйірмелер бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу;
      айтылым: синтаксистік құрылымда үйренген қарапайым конструкцияларды пайдаланып, өзі қатысатын үйірме туралы баяндап айту;
      жазылым: мектептегі үйірмелер, өзі қатысатын үйірме туралы жазу. Терме диктантын жазу;
      тілдесім: қарапайым жағдаяттарда мектептегі үйірмелер, өзі қатысатын үйірме жөнінде қысқаша диалог-сұхбат құру;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: мектептегі үйірмелерге қатысты мәтіндер.

4. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      38. Оқыту орыс тілінде жүретін мектептерде аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат, оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде аптасына 2 сағаттан, барлығы 68 сағат бөлінген.
      39. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады:
      40. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 40/28 сағат. «Біз, бәріміз, мемлекеттік тілде сөйлейміз» – 10/8 сағат:
      1) тілдік бөлім: сұраулы сөйлем. Құрмалас сөйлем. Шылаулар. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы отбасы мүшелеріне және олардың тілдеріне қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым бойынша қойылған тест сұрақтарына жауап беру. Тыңдалым мазмұны бойынша өз ойын айту;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі тірек сөздерді ажырату. Отбасы мүшелерінің тілдеріне қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту. Оқыған мәтін бойынша сұрақ қою;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту. Отбасы мүшелері және олардың қай тілде қалай сөйлейтіні туралы өз ойын айту;
      жазылым: отбасы мүшелерінің тілдеріне қатысты 9-10 сөйлемнен тұратын мәтін жазу. Берілген тірек сөздер бойынша баяндау, суреттеу, сипаттау мәтіндерін құрап жазу;
      тілдесім: диалог-әңгіме. Диалог-пікірталас. Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Отбасында сөйленетін тіл туралы достарымен пікірлесу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: қазақстандық отбасындағы сөйлеу тілі туралы мәтіндер.
      41. «Кітап – бағалы сыйлық» – 8/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: біріккен сөздердің жасалу жолдары, емлесі. Лепті сөйлем. Тұйық етістіктің септелуі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы сыйлықтарға қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым бойынша қойылған тест сұрақтарына жауап беру;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі тірек сөздерді ажырату. Сыйлық түрлеріне қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту. Оқыған мәтіні бойынша сұрақ қою;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айта алу. Құттықтауға қатысты сөз орамдарын пайдаланып, достарына тілек айту;
      жазылым: сыйлық түрлері мен олардың ерекшелігіне қатысты мәтін жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Сұрақтарға жауап қайтара алу. Сыйлық ұсыну туралы достарымен пікір алмасу. Диалог-талқылау. Полилог-ойталқы;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: достарымен өз ұлтының сыйлық беру дәстүрі туралы сұхбаттасу.
      42. «Жазғы демалыста не істейсің?» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім: туынды сын есім. Күшейткіш үстеулер. Тәуелдік жалғау. Етістіктің өткен шағы. Туынды сөздердегі түбір мен қосымшаның үндесімі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы жазғы демалысқа қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым мазмұны бойынша өз ойын айту;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі тірек сөздерді ажырата алу. Жазғы демалысқа қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту. Достарымен жазғы демалыс әсерлері туралы ой бөлісу;
      жазылым: өзінің жазғы демалысын қалай және қайда өткізгені туралы баяндамалық сипаттағы мәтін жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: диалог-сұхбат, диалог-талқылау. Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Жазда қайда демалуға болатыны туралы достарымен пікір алмасу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: достарымен ауыл балаларының жазғы демалысы туралы сұхбаттасу.
      43. «Ас – адамның арқауы» – 8/5 сағат:
      1) тілдік бөлім: күрделі сөздер. Септеулік шылаулар. Этнолингвистика-лық атаулардың емлесі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы ас пен адам денсаулығының байланысына қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым бойынша қойылған тест сұрақтарына жауап беру;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі тірек сөздерді ажырату. Ас ішуге, тамақтану әдебіне қатысты оқыған мәтіндерінің мазмұнын айту;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту. Достарымен тамақтану әдебі туралы ой бөлісу;
      жазылым: ас түрі мен ас ішуге байланысты өз ойын баяндап, сипаттап жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша диалог-сұхбат, диалог-пікірталас. Ас ішуге байланысты өз пікірін айту. Тамақтану мен денсаулықтың байланысы туралы достарымен пікір алмасу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: сыныптағы достарымен ұлттық тағамдардың денсаулыққа пайдалылығы туралы пікірлесу.
      44. «Маған спорт киімі керек» – 6/4 сағат:
      1) тілдік бөлім: шартты рай. Ашық рай. Рай жұрнақтарының жазылуы. Тұйық етістік. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы киімге қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым бойынша қойылған тест сұрақтарына жауап беру;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі тірек сөздерді ажырату. Киім түрлеріне қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту. Оқыған мәтін бойынша сұрақ қою;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту, достарына киім түрлері, киіну әдебі туралы өз ойын айту;
      жазылым: өзінің жазғы, қысқы киімдері туралы сипаттау, суреттеу мәтіндерін жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Киімге қатысты өз ой-пікірін білдіру. Полилог-пікірталас;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: сыныптағы достарымен ұлттық киімдердің ерекшелігі туралы пікірлесу.
      45. Әлеуметтік-мәдени ая – 38/26 сағат. «Мен әуен тыңдаймын» – 10 /8 сағат:
      1) тілдік бөлім: кірме сөздер. Өздік етіс. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалардың орфографиясы. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы музыкаға қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым мазмұны бойынша өз ойын айту;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі музыка жанрлары мен сазгерлерге, қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айта алу. Музыка жанрлары мен сүйікті сазгерлері туралы айту;
      жазылым: өзінің ұнататын музыкасы, топтары, сазгерлері туралы сипаттау, суреттеу мәтіндерін жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу. Сұрақтарға жауап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Музыкаға қатысты пікірлесу. Достарымен музыка, сазгерлер туралы ой бөлісу. Полилог;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: сыныптағы достарымен, мұғаліммен ұлттық музыка жанрларының, сазгерлердің ерекшелігі туралы пікірлесу.
      46. «Менің әуес ісім» – 8/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: термин сөздер. Ырықсыз етіс. Еріндік дауыстылардың орфоэпиясы. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы әуес іске қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну;
      оқылым: адамдардың әуес ісіне қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту. Достарымен өзінің әуес, сүйікті істері туралы сөйлесу;
      жазылым: өзінің ұнататын айналысатын ісі туралы сипаттау, суреттеу мәтіндерін жаза алады. Берілген тірек сөздер мен жоспар бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Өзінің әуес ісіне қатысты полилог-ойталқы;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: сыныптағы достарымен, мұғаліммен өзінің, достарының әуес істері туралы пікірлесу.
      47. «Спорт. Қазақстанның белгілі спортшылары» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: тіркесті сөздер. Реттік сан есім. Ортақ етіс. Спорт терминдерінің емлесі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы Қазақстан спортшыларына қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым мазмұны бойынша өз ойын айту;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі тірек сөздерді ажырату. Спорт түрлері мен белгілі спортшыларға қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту. Жазылым. Өзінің ұнататын спорт ойындары, спортшылары туралы хабарлау, суреттеу мәтіндерін жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша спортқа қатысты пікірлесу. Достарымен өзінің ұнататын спортшыларының жеңістері туралы ой бөлісу. Достарымен спорт түрлері мен сүйікті спортшылары туралы сөйлесу. Диалог-сұхбат. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: сыныптағы достарымен, мұғаліммен ұлттық спорт түрлері туралы пікірлесу.
      48. «Денсаулық – зор байлық» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: қос сөздер. Топтау сан есімдер. Демеулік шылаулар. Тіркесті сөздердің емлесі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы денсаулықты сақтауға қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі денсаулыққа қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту. Оқыған мәтін бойынша сұрақ қою;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту. Достарымен денсаулықты сақтау туралы сөйлесу;
      жазылым: өзінің денсаулықты сақтауға қатысты ойын хабарлау, баяндау мәтіні түрінде жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Денсаулыққа қатысты мақал-мәтелдерді пайдаланып, достарымен пікірлесу. Диалог-сұхбат. Полилог-ойкөкпар;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: денсаулық сақтауға байланысты құрдастарымен сұхбаттасады.
      49. Оқу-еңбек аясы – 24/14 сағат. «Интернет. Интернет маған не үшін керек?» – 10/6 сағат:
      1) тілдік бөлім: интернационалдық терминдер. Интернационалдық терминдердің орфографиясы. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы интернетке қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым мазмұны бойынша өз ойын айту;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі тірек сөздерді ажырату. Интернетпен жұмыс істеуге қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту. Жазылым. Өзінің Интернетке қатысты ойын хабарлау, баяндау мәтіні түрінде жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Интернетке қатысты терминдерді пайдаланып, достарымен пікірлесу. Интернетте жасайтын жұмыстары туралы полилог-ойталқы;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: сыныптағы достарымен өздері білетін Интернет сайттары туралы пікірлесу.
      50. «Интернеттен қазақша ақпарат іздеймін?» – 14/8 сағат:
      1) тілдік бөлім: қимыл есімдері. Ауыспалы осы шақ. Сан есім түрлері. Тұйық етістіктің емлесі. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мұғалімнің, сыныптастарының сөздеріндегі және үнтаспа мен бейнетаспадағы тіл үйренуге қатысты айтылған ақпараттарды тыңдап түсіну. Тыңдалым бойынша қойылған тест сұрақтарына жауап беру;
      оқылым: оқу мәтіндеріндегі тірек сөздерді ажырату. Тіл үйренуге қатысты оқығандарын ауызша мазмұндап айту;
      айтылым: тақырып бойынша өз ойын айту. Достарымен тіл үйренуде жасайтын жұмыстары туралы сөйлесу;
      жазылым: өзінің тіл үйренуге қатысты ойын хабарлау, баяндау мәтіні түрінде жазу. Берілген тірек сөздер бойынша мәтін құрап жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Тілге қатысты достарымен пікірлесу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: сыныптағы достарымен өздері білетін тілдері туралы пікірлесу.

5. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      51. Оқыту орыс тілінде жүретін мектептерде аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат, оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде аптасына 2 сағаттан, барлығы 68 сағат бөлінген.
      52. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады:
      53. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 32/24 сағат. «Отбасы сыйластығы» – 12/10 сағат:
      1) тілдік бөлім: құрмалас сөйлемдер. Сабақтас, салалас түрлері, ырықсыз етіс, ортақ етіс, бұйрық рай. Сын есімдер. Құрмалас сөйлемдер интонациясы. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: отбасы сыйластығы туралы қысқа 1-2 минуттық әңгімелерді тыңдап түсіну;
      оқылым: тақырыпқа байланысты әңгімелер, мәтіндер оқу;
      айтылым: монологтік сөйлеу: жоспары, баратын жағы, істейтін ісі жайлы;
      жазылым: тақырыпқа қатысты әңгімелер жазу, өз ойын жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу: диалог-сұхбат, сұрақ-жауап, сұрақ-мәлімет, ақылдасу, рұқсат сұрау, және т.б; Отбасы сыйластығына қатысты достарымен полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақстандағы отбасы мүшелерінің сыйластығы мәселелері; тақырыпқа байланысты әңгімелесу.
      54. «Мен ата-анама көмектесемін» – 10/7 сағат:
      1) тілдік бөлім: құрамалас сабақтас салалас сөйлемдер. Етістер. Есімше. Құрмалас сөйлемдер интонациясы. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа қатысты кішігірім әңгімелерді тыңдап түсіну;
      оқылым: тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқып, мазмұнын түсіндіру;
      айтылым: монологтік сөйлеу: жасаған ісі, істейтін ісі, күнделікті ісі, ертеңгі істейтін ісі және т.б. туралы айту;
      жазылым: әңгіме жазу, өз іс әрекеті туралы тақырыпқа байланысты жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Ата-аналарына көмектескені туралы достарымен пікірлесу. Полилог-ойбөліс, диалог-сұхбат;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: әртүрлі ұлт өкілі отбасында балалары әке-шешесіне қалай көмектесетіні туралы әңгімелер айту.
      55. «Асханада тамақ ішемін» – 10/7 сағат:
      1) тілдік бөлім: өтініш, тілек айтуға қатысты этикеттік орамдар. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа қатысты кішігірім әңгімелер тыңдап түсіну. Оқылым: тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу;
      айтылым: асханада ішкен тамағы туралы баяндау;
      жазылым: тақырыпқа байланысты әңгіме жазу, өз іс әрекеті туралы жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Тамақтану әдебі туралы достарымен пікірлесу. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: өзге ұлт өкілдерінің тамақ мәзірі, дағдысы туралы әңгімелесу.
      56. Әлеуметтік-мәдени ая – 46/30 сағат. «Қазақстан қалаларын аралағым келеді» – 16/10 сағат:
      1) тілдік бөлім: күрделі сөздер, біріккен сөздер. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа қатысты кішігірім әңгімелер тыңдап, түсіну;
      оқылым: тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу;
      айтылым: монологтік сөйлеу: қалалар туралы әңгіме айту, баяндау;
      жазылым: әңгіме жазу, өз іс әрекеті туралы тақырыпқа байланысты жазу;
      тілдесім: сұрақ-жауап, сұрақ-мәлімет диалогтары. Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Қазақстан қалалары туралы достарымен полилог-ойкөкпар. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: басқа ұлт өкілдерімен Қазақстан қалалары туралы әңгімелесу.
      57. «Қазақстан балалар жазушылары» – 16/10 сағат:
      1) тілдік бөлім: тұйық етістік. Жалқы есімдер. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа қатысты кішігірім әңгімелерді тыңдап түсіну;
      оқылым: тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу;
      айтылым:монологтік сөйлеу: жазушының өмірбаяны туралы баяндау;
      жазылым: әңгіме жазу, өз іс әрекеті туралы тақырыпқа байланысты жазу;
      тілдесім: сұрақ-жауап, сұрақ-мәлімет диалогтары. Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Қазақстан балалар жазушылары мен олардың шығармалары туралы достарымен пікірлесу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас: қазақ және орыс балалар жазушылары туралы пікірлесу.
      58. «Шарын» шатқалына бардың ба?» – 14/10 сағат:
      1) тілдік бөлім: туынды зат есімдер. Бұйрық рай. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа қатысты кішігірім әңгімелерді тыңдап түсіну (ұзақтығы 1-2 минут);
      оқылым: тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу;
      айтылым: өз ауылы /қаласы/облысының экологиясы туралы баяндау;
      жазылым: тақырыпқа байланысты әңгіме жазу, өз іс әрекеті туралы жазу;
      тілдесім: сұрақ-жауап, сұрақ-мәлімет диалогтары. Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Қазақстан экологиясы туралы достарымен пікірлесу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: табиғат туралы әр ұлт өкілдерінің мақал-мәтелдері.
      59. Оқу-еңбек аясы – 24/14 сағат. «Уақытты жоспарлап үйренейік» – 12/7 сағат:
      1) тілдік бөлім: біріккен сөздер. Модаль сөздер. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа қатысты кішігірім әңгімелерді (ұзақтығы 1-2 минут ) тыңдап түсіну;
      оқылым: тақырыпқа қатысты мәтіндер оқу;
      айтылым: монологтік сөйлеу: мектепте не істегенін, әдетте не істейтінін айту;
      жазылым: әңгіме жазу, өз іс әрекеті туралы тақырыпқа байланысты жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Өзінің жұмыс күні туралы достарымен пікірлесу. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: білім алуға қатысты қазақ халқының мақал -мәтелдері.
      60. «@-поштада қазақша сөйлесейік» – 12/7 сағат:
      1) тілдік бөлім: қимыл есімдері. Сын-қимыл үстеулері. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: тақырыпқа қатысты кішігірім әңгімелерді (ұзақтығы 1-2 минут) тыңдап түсіну;
      оқылым: тақырыпқа қатысты мәтіндер оқу;
      айтылым: монологтік сөйлеу: е-поштамен не істегенін, әдетте не істейтінін айту, баяндау;
      жазылым: әңгіме жазу, өз іс әрекеті туралы тақырыпқа байланысты жазу;
      тілдесім: ұсынылған тақырып бойынша сөйлесу. Өзінің е- поштасы туралы достарымен пікірлесу. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау. Полилог-ойталқы;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: тілдік қарым-қатынасқа қатысты қазақ халқының мақал-мәтелдері.

6. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      61. Оқыту орыс тілінде жүретін мектептерде аптасына 3 сағаттан, барлығы 102 сағат, оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде аптасына 2 сағаттан, барлығы 68 сағат бөлінген.
      62. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады:
      63. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 32/22 сағат. «Біз тату тұрамыз» – 16/11 сағат:
      1) тілдік бөлім: тұрақты тіркестер. Олардың сөйлем ішіндегі экспрессивті мәні. Кейінгі ықпалды қайталау. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мәтінді тыңдап, айтылған ойды түсіну. Қазақ отбасы туралы берілген сөйлемдерді түсіну және қолдану;
      оқылым: қазақ отбасы туралы мәтіндерді дұрыс оқу және түсіну. Болған жағдайға байланысты, сезімге әсер ететін сөздер мен сөйлемдердің мағынасын ұғу;
      айтылым: қазақ отбасы туралы өзіне таныс жағдайлар бойынша конструкцияларды пайдаланып өз ойын айту.
      жазылым: өзара байланысты қысқа мәтіндерді жазу. Қазақ отбасы туралы өзі білетін мәліметтерді қатыстырып сөйлем жаза білу, өз ойын қысқаша білдіре алу;
      тілдесім: қазақ отбасы жайындағы сұхбаттарға қатысу. Қазақ отбасы туралы көзқарасын айтып, пікір білдіру. Диалог-сұрақ. Диалог-мәлімет;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: отбасы тәрбиесі туралы қысқа мәтіндер, өлеңдер.
      64. «Қазақ отбасында тұрғым келеді» – 16/11 сағат:
      1) тілдік бөлім: этнолингвистикалық атаулар. Көмекші есімдер. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: қазақ отбасының ерекшелігі туралы мәтінді тыңдап, айтылған ойды түсіну;
      оқылым: мәтіндерді дұрыс оқу және түсіну;
      айтылым: қазақ отбасындағы өзара сыйласымдылық туралы пікір білдіру;
      жазылым: өзара байланысты қысқа мәтіндерді жазу. Өзі білетін мәліметтерді қатыстырып әңгіме жазу, өз ойын қысқаша білдіру;
      тілдесім: қазақ отбасы жайындағы сұхбаттарға қатысу. Диалог-сұрақ. Диалог-мәлімет. Өзіне таныс жағдайлар бойынша конструкцияларды пайдаланып сөйлесу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: ұсынылған қазақ отбасылары туралы мәтіндерді оқу.
      65. Әлеуметтік-мәдени ая – 48/32 сағат. «Сурет галлереясына барамыз» – 16/11 сағат:
      1) тілдік бөлім: қалау рай. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мәтінді тыңдап, айтылған ойды түсіну. Суретшілер туралы берілген сөйлемдерді түсіну және қолдану;
      оқылым: суретшілер, сурет көрмесі, картиналар туралы мәтіндерді дұрыс оқу және түсіну;
      айтылым: белгілі бір сурет туралы өз пікірін білдіру. Сурет галлереясындағы өзіне таныс жағдайлар бойынша конструкцияларды пайдаланып сөйлеу;
      жазылым: өзара байланысты қысқа мәтіндер жазу. Суретші мен суреттер туралы өзі білетін мәліметтерді қатыстырып сөйлем жазу, өз ойын қысқаша білдіру;
      тілдесім: сурет, суретшілер жайындағы сұхбаттарға қатысу. Диалог-сұрақ. Диалог-мәлімет;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Ә.Қастеевтің туындылары туралы пікір алмасу.
      66. «Мұражайға саяхат» – 16/11 сағат:
      1) тілдік бөлім: неологизмдер. Қос сөздер. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мәтінді тыңдап айтылған ойды түсіну. Мұражай туралы берілген сөйлемдерді түсіну және қолдану;
      оқылым: мұражай, мұражайдағы экспонаттар туралы мәтіндерді дұрыс оқу және түсіну;
      айтылым: ойын жеткізу барысында түрлі туындылар, экспонаттар жайлы айту. Мұражайдағы өзіне таныс жағдайлар бойынша конструкцияларды пайдаланып сөйлесу;
      жазылым: өзара байланысты қысқа мәтіндер жазу. Мұражай туралы өзі білетін мәліметтерді қатыстырып сөйлем жазу, өз ойын қысқаша жазбаша түрде білдіру;
      тілдесім: мұражай жайындағы сұхбаттарға қатысу. Диалог-сұрақ. Диалог-мәлімет. Диалогке қатысу;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: ұлттық аспаптар мұражайы туралы әңгімелесу.
      67. «Мен ұнататын теле/радио хабар» – 16/10 сағат:
      1) тілдік бөлім: өздік етіс. Лепті сөйлемдер. Лексика: тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мәтінді тыңдап айтылған ойды түсіну. Радио, теледидардан естіген сөйлемдерді түсіну және қолдану;
      оқылым: көрген, естіген ақпараттары туралы мәтіндерді дұрыс оқу, түсіну;
      айтылым: өзіне таныс жағдайлар бойынша конструкцияларды пайдаланып сөйлеу;
      жазылым: өзара байланысты қысқа мәтіндер жазу. Теледидардан көрген бағдарлама туралы жазу;
      тілдесім: теледидардан көрген, кино, бағдарламалар мен радиодан естіген жаңалықтар жайындағы сұхбаттарға қатысу. Диалог-сұрақ. Диалог-мәлімет;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақстан телеарнасындағы танымдық бағдарлама туралы әңгімелесу.
      68. Оқу-еңбек аясы – 22/14 сағат. «Біздің елде орта мектепте білім алу. Қандай емтихандар тапсырамын?» – 11/7 сағат:
      1) тілдік бөлім: зат есім. Зат есімнен сын есім тудырушы жұрнақтар. Лексика: тақырыпқа қатысты тілдік бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      айтылым: ойын жеткізу барысында көрген, естіген мәліметтері жайлы айту. Өзіне таныс жағдайлар бойынша конструкцияларды пайдаланып сөйлеу;
      тыңдалым: мәтінді тыңдап айтылған ойды түсіну. Естіген сөйлемдерді түсіну, қолдана алу;
      оқылым: көрген, естіген ақпараттары туралы мәтіндерді дұрыс оқу және түсіну. Сөздер мен сөйлемдердің мағынасын ұғу;
      жазылым: өзара байланысты қысқа мәтіндер жазу. Өзі білетін мәліметтерді қатыстырып сөйлем жазу, өз ойын қысқаша білдіру;
      тілдесім: естіген, оқыған жаңалықтары жайындағы сұхбаттарға қатысу. Диалог-әңгіме, диалог-талқылау. Полилог-ойбөліс;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: орыс тілді, қазақ тілді мектептерде оқылатын тілдер туралы әңгімелесу.
      69. «Менің арман мектебім» – 12/7 сағат:
      1) тілдік бөлім: мақсатты келер шақ. Лексика: тақырыпқа қатысты тілдік бірліктер;
      2) қатысымдық-сөйлесімдік бөлім:
      тыңдалым: мәтінді тыңдап айтылған ойды түсіну. Естіген сөйлемдерді түсіну;
      оқылым: көрген, естіген ақпараттары туралы мәтіндерді дұрыс оқу және түсіну. Сөздер мен сөйлемдердің мағынасын ұғу;
      айтылым: ойын жеткізу барысында көрген, естіген мәліметтері жайлы айту. Өзіне таныс жағдайлар бойынша конструкцияларды пайдаланып сөйлесу.
      жазылым: өзара байланысты қысқа мәтіндер жазу. Мәтін бөліктеріне ат қойып, қысқаша мазмұндап жазу. Өзі білетін мәліметтерді қатыстырып сөйлем жазу, өз ойын қысқаша білдіру.
      тілдесім: естіген, оқыған жаңалықтары жайындағы сұхбаттарға қатысу. Диалог-сұрақ. Диалог-мәлімет;
      3) мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: сыныптағы оқушылар өз арман мектебі туралы ой алмасады.

7. 5-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      70. Пәндік нәтижелер бойынша 5-сыныптың соңында оқушылар:
      1) 600-620 лексикалық минимумды;
      2) сөз құрамын және түбірлес сөздерді ажыратуды;
      3) сөзжасамның негізгі (сөз тудырушы, сөз түрлендіруші) тәсілдерін;
      4) лексикалық минимум көлеміндегі сөздердің көптелу, тәуелдену, септелу, жіктелу ерекшеліктерін;
      5) етістіктің болымсыз түрін және «жоқ», «емес» сөздерін пайдалануды;
      6) жай сөйлем құру тәсілдерін;
      7) мәтіндегі сөздердің өзара байланысын, сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін;
      8) сөз тіркесінің сөзден, сөйлемнен өзгешелігін білуі тиіс.
      71. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді; өзі және өз отбасы туралы, мектеп өмірі туралы, мекен жайы туралы, оқуы жайлы айтылған сөздерді; жай сөйлем түрінде қысқаша айтылған сөйлемдерді, хабарландыруларды түсіну дағдыларын;
      2) оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну; өзіне таныс тақырыптар бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқу; тақырып көлеміндегі мәтіндерден өзіне қажетті сөзді оқып түсіну; мәтіннен тірек сөздерді табу, ұқсас заттарды салыстыра сипаттау; қазақ тіліндегі өлеңдерді жаттау дағдыларын;
      3) айтылым: қарапайым сөздер мен сөз тіркестерін қолдана отырып, өз отбасы және басқа адамдар туралы, өздерінің өмірі, оқуы, мектебі жайлы айта алу; өз ойын қысқа сөйлемдер арқылы білдіру дағдыларын;
      4) жазылым: тақырыптар көлемінде қысқаша сөйлемдер мен хабарландырулар жазу; мәтіні оңай хат жазу; біреуге жазбаша алғыс білдіру; тақырып аясында түрлі мәліметтер жазу дағдыларын;
      5) тілдесім: қарапайым жағдаяттарда өзіне таныс тақырыптар бойынша қысқаша сөйлесе алу; күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарды қысқаша сөйлемдер арқылы қолдай алу; еркін сөйлесу үшін қарапайым сөздер мен тіркестерін түсіну, диалог пен полилогке қатыса алу дағдыларын меңгеруі тиіс.

8. 6-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      72. Пәндік нәтиже бойынша 6-сыныптың соңында оқушылар:
      1) 720-740 лексикалық бірлікті;
      2) ұсынылған лексикалық бірліктердің мағыналарын;
      3) сөздің бір және көп мағыналы болатындығын;
      4) лексикалық минимумға кіретін қос сөздер, біріккен сөздердің жасалу жолдарын;
      5) тілдік қатынаста сөз құрамын ажыратуды, сөз таптарының (лексикалық бірліктер аясында) сөзжасамдық ерекшеліктерін;
      6) лексикалық минимум көлеміндегі сөздердің түрлену ерекшеліктерін;
      7) септік, тәуелдік, жіктік, көптік жалғауларын;
      8) етістіктің болымсыз түрін және «жоқ», «емес» сөздерін қолданатын жағдайларды;
      9) жай сөйлем құру тәсілдерін;
      10) сөйлемде үшін, туралы, сияқты атау септігін меңгеретін септеуліктерді;
      11) мәтіндегі жай сөйлемдердің байланысын;
      12) жай сөйлем мен құрмалас сөйлемнің қарапайым үлгілерін қатысымдық тұрғыда қолдану жолдарын білуі тиіс.
      73. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым: жеке сөз тіркестерін және сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді, жеке басына байланысты айтылған мәліметтерді, сұрақтарды түсіну (жасы, туған жері, тұратын жері, қызығушылығы, оқуы, сүйікті нәрселері); үнтаспадан тыңдаған қысқа хабарлардың дұрыс, бұрыстығын түсіну; өзінің достары, тұрған жерінің табиғаты және өз отбасы туралы, мектеп өмірі, сүйікті кейіпкерлері жайлы айтылған сөздерді түсіну; қысқаша айтылған хабарландырудағы ақпараттарды түсіну дағдыларын;
      2) оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну; өзіне таныс тақырыптар бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқи алу; түрлі жанрдағы мәтіндерді дауыс ырғағын, фонетикалық және орфоэпиялық ережелерді сақтай отырып, мәнерлеп және жүргізіп оқу; тақырып көлеміндегі мәтіндерден өзіне қажетті сөзді оқып түсіну; мәтіннің тақырыбы, берілген қосымша суреттер бойынша мәтіннің негізгі мазмұнын болжай немесе анықтай алу дағдыларын;
      3) айтылым: қажетті сөздер мен сөз тіркестерін қолдана отырып, өз отбасы және басқа адамдар туралы, олардың өмірі, оқуы, мектебі жайлы айта алу; жеке басы, отбасы, досы, жақсы көретін ісі, кейіпкері және мектептегі үйірмелері, Астана, өзі тұратын жердің табиғаты т.б. туралы әңгімелей білу; оқыған мәтін бойынша хабарлама жасау, өз ойын жеткізу дағдыларын;
      4) жазылым: қысқаша сөйлемдер мен хабарландырулар жаза алу; мәтіні оңай хат жазу; біреуге жазбаша алғыс білдіру; түрлі мәлімет жеткізе алу; оқыған мәліметтерді жазу; жеке басы, отбасы, досы, жақсы көретін спортшысы, әншісі т.б. туралы мәліметтерді қосып хат жазу; тірек сұрақтарға сүйене отырып, берілген тақырыпта шағын шығарма жазу дағдыларын;
      5) тілдесім: қарапайым жағдаяттарда өзіне таныс тақырыптар бойынша қысқаша сөйлесе алу; күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарды қысқаша сөйлемдер арқылы қолдай алу; еркін сөйлесу үшін қарапайым сөздер мен тіркестерін түсіну; әңгімені бастау, жалғастыру және аяқтау; амандасу, қоштасу, танысу сияқты жағдаяттарда диалог құрау, полилогке қатысу дағдыларын меңгеруі тиіс.

9. 7-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      74. Пәндік нәтиже бойынша 7-сыныптың соңында оқушылар:
      1) 860-880 лексикалық минимумды;
      2) сөздерге қосымшаларды ретіне қарай дұрыс тіркеу жолдарын;
      3) туынды және күрделі сөздердің жасалуын;
      4) сөзжасамның негізгі (сөз тудырушы, сөз түрлендіруші) тәсілдерін;
      5) лексикалық минимум көлеміндегі сөздердің түрлену ерекшеліктерін;
      6) етістіктің болымды, болымсыз түрлерін ажырата;
      7) жай және құрмалас сөйлем құрудың қарапайым тәсілдерін;
      8) мәтіндегі,сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін;
      9) тұрақты сөз тіркестерінің қарапайым түрлерін білуі тиіс.
      75. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым: сөйлесу кезінде өзіне қатысты жиі қолданылған сөздерді, жеке басына байланысты айтылған мәліметтерді, сұрақтарды түсіну; отбасы мүшелерінің сөйлеу тілі, киім, өзінің сүйікті ісі, мектептегі үйірмелер, Интернет, т.б. туралы үнтаспадан тыңдаған қысқа хабарлардың дұрыс, бұрыстығын түсіну; қазақ тілін үйренуге, денсаулықты сақтауға қатысты айтылған сөздерді түсіну; қысқаша айтылған жарнамалар мен хабарландырудағы ақпараттарды түсіну дағдыларын;
      2) оқылым: қысқа, нақты, қарапайым мәтіндерді түсіну; өзіне таныс тақырыптар бойынша күнделікті қолданылатын сөйлемдерді тауып оқи алу; мәтінді оқу түрлерін (мәтінді шолып оқу, таныса оқу, ізденіп оқу, зерттей оқу); мәтіннен өзіне қажет мәліметтерді іріктей алу; тақырып көлеміндегі мәтіндерден өзіне қажетті ақпаратты оқып түсіне білу; мәтіннің тақырыбы мен берілген қосымша суреттер бойынша мәтіннің негізгі мазмұнын анықтай алу дағдыларын;
      3) айтылым: қажетті сөздер мен сөз тіркестерін қолдана отырып, өз отбасы және басқа адамдар туралы, олардың өмірі, оқуы, мектебі жайлы айта алу; өзінің қазақ тілін үйренуі, денсаулығына қатысты ой айту; белсенді лексикалық қорды пайдаланып сурет, сызба, кесте, карта бойынша шағын мәтін құрастыру; балаларға арналған компьютерлік ойындар, Интернет туралы хабарлама жасау; мектептегі үйірмелердің жұмысы, Астананың сипаты, т.б. туралы әңгімелеу; оқыған мәтін бойынша өз ойын жеткізе білу дағдыларын;
      4) жазылым: сурет, сызба, кесте, карта бойынша шағын мәтін құрастырып жаза алу; жеке басы, отбасы туралы мәліметті қажет ететін іс қағаздарын толтыра білу; жоспарланған іс-шара туралы хабарландыру жазу, оларды сипаттап жаза алу; біреуге жазбаша түрлі мәліметтерді жеткізе алу; оқыған мәліметтерді жазу; өзіне ұнайтын мәселелер туралы мәліметтерді қосып, хат жазу; тірек сұрақтарға сүйене отырып, берілген тақырыпта шағын шығарма жаза алу дағдыларын;
      5) тілдесім: қарапайым жағдаяттарда өзіне таныс тақырыптар бойынша қысқаша сөйлесе білу; күнделікті тұрмыста қолданылатын сұхбаттарды қысқаша сөйлемдер арқылы қолдай алу; әңгімені бастау, жалғастыру және аяқтау жолдарын ажырата алу; диалог түрлерінің құрылу жолдарын тауып (мысалы, сұрақ-жауаптан тұратын диалог, іс-әрекетке итермелейтін диалог, жаңа хабарды білуге бағытталған диалог т.б.), өз мақсатына қарай орынды пайдалану; жағдаятқа сай келісім білдіру, алғыс айту, кешірім сұрау, өтініш жасау дағдыларын меңгеруі тиіс.

10. 8-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      76. Пәндік нәтиже бойынша 8-сыныптың соңында оқушылар:
      1) 990-1020 лексикалық минимумды;
      2) сөздерге жұрнақ, жалғауларды дұрыс тіркеуді;
      3) туынды және қос сөз, қысқарған сөз, біріккен сөздердің ерекшеліктерін;
      4) сөз тудырушы, сөз түрлендіруші қосымшалардың мүмкіндіктерін;
      5) лексикалық минимум көлеміндегі етістіктердің түрлену ерекшеліктерін;
      6) етістіктің болымды, болымсыз түрлерін;
      7) жай және құрмалас сөйлем құраудың тәсілдерін;
      8) тұрақты сөз тіркестерін, мақал-мәтелдерді ажырата білуі тиіс.
      77. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым: нақты айтылған ойды, әдеби нормаға сай сөйлемдерді түсіну; мектепке, жазғы демалысқа, тамақтануға, Қазақстанның қалалары мен табиғатына, т.б. қатысты тақырыптар бойынша берілген ақпараттарды түсіну және қолдана алу; сөйлеушілердің анық және асықпай айтқан ойларын, пікірлерін толық түсіне алу дағдыларын;
      2) оқылым: күнделікті және өзінің жеке өмірі мен мектеп, қоғам өміріне байланысты мәтіндерді дұрыс оқып түсіну; отбасындағы сыйластыққа, жазушылардың шығармашылығына, Қазақстанның тарихы мен бүгініне қатысты, электрондық байланыстар жүйесін пайдалануға байланысты мәтіндерді оқып түсіну; мәтіндерден тура, ауыспалы мағыналы сөздерді, мақал- мәтелдерді таба алу, оларды қарапайым жағдаяттарда өз сөздерінде орынды қолдану; болған жағдайға байланысты, сезімге әсер ететін сөздер мен сөйлемдердің мағынасын ұғына алу;
      3) айтылым: өз ойын жеткізу барысында түрлі оқиғалар, өз арман-үміті, жоспарлары жайлы айта алу; денсаулыққа, тамақтануға, отбасындағы сыйластыққа, е-пошта қызметін пайдалануға қатысты өз көзқарасы мен ұсыныстары туралы пікір білдіре алу дағдыларын;
      4) жазылым: өзара байланысты әрі өзіне қызықты, қажетті мағлұматтарды қамтитын қысқа мәтіндерді жаза алу; берілген мәтінді түріне қарай ажырата алу; тілдік қатынаста өз ойын басқаға жеткізе білу; өзінің жеке басына қатысты хат жаза алу; ұсынылған тақырып көлеміндегі мәселелер бойынша өз ойын қысқаша жазбаша білдіру дағдыларын;
      5) тілдесім: әртүрлі жағдаяттарға байланысты сөйлесе алу; күнделікті қарым-қатынаста диалог, монологті берілген тақырып аясында өз бетінше құра алу; тосын сұхбаттарға (отбасы, хобби, жұмыс, саяхат т.б.) қатыса алу; сөйлесім әрекетінде сөйлеу мәдениетінің нормаларын сақтап қолдану, диалог пен полилогке қатыса алу дағдыларын меңгеруі тиіс.

11. 9-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      78. Пәндік нәтиже бойынша 9-сыныптың соңында оқушылар:
      1) 1140 - 1180 лексикалық минимумды;
      2) сөздерге қосымшаларды ретіне қарай дұрыс тіркеп қолдануды;
      3) туынды және күрделі сөздерді орынды пайдалануды;
      4) сөзжасамның негізгі (сөз тудырушы, сөз түрлендіруші) қасиетін меңгеріп, тілдік қатынаста қолдануды;
      5) лексикалық минимум көлеміндегі сөз таптарының түрлену ерекшеліктерін;
      6) етістіктің рай, шақ түрлерін;
      7) құрмалас сөйлемдердің байланысу тәсілдерін;
      8) сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін;
      9) мәтіннің құрылымын білуі тиіс.
      79. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым: нақты айтылған ойды, әдеби нормаға сай сөйлемдерді түсіне алу; отбасы тәрбиесіне, Қазақстан суретшілеріне, мұражайлар мен сурет галареяларына қатысты айтылған ақпараттарды түсіну және қолдана алу; сөйлеушілердің ойын толық түсіне алу дағдыларын;
      2) оқылым: күнделікті және өзінің жеке өмірі мен отбасы тәрбиесіне, Қазақстандағы мәдени орындарға, радио, теледидар хабарларына байланысты мәтіндерді оқып, түсіну; мәтіндерден тура, ауыспалы мағыналы сөздерді, мақал-мәтелдерді таба алу, оларды қажетіне қарай өзінің сөйлеу тілінде орынды қолдану; адамның көңіл-күйіне қатысты және сезімге әсер ететін сөздер мен сөйлемдердің мағынасын ұғына алу дағдыларын;
      3) айтылым: өз ойын жеткізу барысында түрлі оқиғалар, өз арман-үміті, жоспарлары жайлы айта алу; денсаулыққа, тамақтануға, отбасындағы сыйластыққа, е-пошта қызметін пайдалануға қатысты өз көзқарасы мен ұсыныстары туралы пікір білдіре алу дағдыларын;
      4) жазылым: өзара байланысты өзіне қызықты әрі қажетті мағлұматтарды қамтитын қысқа мәтіндерді жаза алу; берілген мәтінді түріне қарай ажыратып, негізгі ойды тілдік қатынаста басқаға жеткізу; өзінің жеке басына қатысты хат жаза білу; ұсынылған тақырып көлеміндегі мәселелер бойынша өз ойын қысқаша жазбаша білдіре алу; мәтіндегі тілдік көркем-бейнелеуіш құралдарды таба алу, оларды өзара салыстыру, өзінің жазған мәтінінде қолдана алу дағдыларын;
      5) тілдесім: әртүрлі жағдаяттарға байланысты сұхбаттаса алу; күнделікті қарым-қатынаста диалог, монологті берілген тақырыпқа сай етіп құрау; тосын сұхбаттарға (отбасы, хобби, жұмыс, саяхат, т.б.) қатыса алу; сөйлесім әрекетінде сөз мәдениетінің нормаларын сақтап қолдану; тілдік жағдаяттарға тән этикеттік орамдарды орынды пайдалана алу; таныс жағдайларға байланысты нақты берілген конструкцияларды пайдаланып, ой бөлісе алу; пікірталастарда өз ойын түсінікті жеткізе алу дағдыларын меңгеруі тиіс.
      80. Тұлғалық нәтиже 5-9-сынып оқушыларының:
      1) мемлекеттік тілді білуінен, қазақ халқының және Қазақстан аумағында өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      2) туған жеріне, ауылына/қаласына деген шынайы сүйіспеншілігінен;
      3) Қазақстан Республикасының Конституциясының, мемлекеттік рәміздерінің құндылықтық мәнін тани алуынан;
      4) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      5) салауатты өмір салтын сақтауынан;
      6) қоршаған ортадағы табиғатқа: жан-жануарларға, өсімдіктерге ізгілікті қарым-қатынас жасауынан;
      7) рухани-мәдени мұраларға деген саналы көзқарастарынан көрініс табуы тиіс.
      81. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер бойынша 5-9-сынып оқушылары:
      1) нақты айтылған ойды, әдеби нормаға сай құрылған сөйлемдерді түсіне алуынан;
      2) тақырыпқа қатысты айтылған ақпараттарды талдай, өңдей, жинақтай және қолдана білуінен;
      3) мемлекеттік тілдегі радио, теледидар хабарларын тыңдап, түсінуінен;
      4) мәтіндерден тура, ауыспалы мағыналы сөздерді, мақал- мәтелдерді таба алуынан және оларды қажетіне қарай өзінің сөйлеу тілінде орынды қолдануынан;
      5) өз арман-үміті, жоспарлары жайлы айта алуынан;
      6) мәселеге қатысты өз көзқарастары мен ұсыныстары туралы пікір білдіре алуынан;
      7) ұсынылған тақырып көлеміндегі мәселелер бойынша өз ойын қысқаша жаза алуынан, онда бейнелеуіш құралдарды орынды қолдана алу дағдыларынан;
      8) заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларды меңгеруінен;
      9) коммуникативтік қабілеттілігі мен көптілді мәдениеттілігінен;
      10) күнделікті жағдаяттарға байланысты өзгелермен сұхбаттаса алуынан;
      11) белгілі бір тақырып бойынша диалогке, полилогке қатыса алуынан;
      12) тосын сұхбаттарға (отбасы, хобби, жұмыс, саяхат, т.б.) қатысып, өз ой-пікірлерін білдіруінен;
      13) тілдесім әрекетінде қазақ тілінің сөз мәдениеті нормаларын сақтап қолдануынан;
      14) тілдік жағдаяттардың ерекшелігіне сай қазақ тіліндегі этикеттік орамдарды орынды пайдаланып сөйлесе алуынан көрініс табуы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
52-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Қазақ әдебиеті» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілді емес) 1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Бағдарлама «Қазақ әдебиеті» пәнінің мақсаты мен міндеттерін айқындай отырып, оқушыларды қазақ әдебиеті тарихының ежелгі дәуірінен бүгінгі күніне дейінгі кезеңдерін жүйелі оқытуды көздейді.
      3. Білім мазмұнын іріктеуде көркем шығармалардың жүйелі, ықшамдалып берілуі және әдебиеттiң теориялық мәселелерi, көркем шығармаларды талдау жүйесi, көркем туындының стильдiк ерекшелiктерi тұтастай емес, әр тақырыптың өзіндік ерекшелігіне қарай талдануы қарастырылды.
      4. Бағдарламаны құрастыру барысында шәкірттерге білім мазмұнын игертумен қатар, оларға ұлттық мәдени құндылықтарды таныту, оқушылардың тілдік қорын байыту, әдеби білімнің жүйелілігі, білім мазмұнының сабақтастығы мен пәнаралық байланыс ұстанымдары басшылыққа алынды.
      5. Бағдарламаның білім мазмұнына қазақ әдебиетінің үздік шығармалары ұсынылып, олардың ой қазығы, сюжеті, композициясы, жанрлық сипаты мен кейіпкерлерін, ондағы халықтық әдет-ғұрып пен салт-дәстүрлер көрінісін, табиғат суреті мен қаламгерлердің сөз қолданыстарын зерделеуге баса мән беріледі.
      6. Пәнді оқыту мақсаты:
      қазақ әдебиетінің озық классикалық үлгілері арқылы оның басты идеялық бағытын, тақырыптық, мазмұндық мақсатын саралай білетін және қазақ халқының рухани әлемін, дәстүрін, әдебиеті мен мәдениетін бағалай алатын, танымы жоғары, өркениеттi қоғамға сай тұлға қалыптастыру.
      7. Пәнді оқыту міндеттері:
      1) әдеби көркем туынды арқылы оқушының мемлекеттік тілді меңгеру мүмкіндігін арттыру;
      2) қазақ халқының әдебиеті, тарихы, тілі, мәдениеті, өнері туралы біртұтас түсініктерін қалыптастыру;
      3) көркем әдебиетті оқытуда шығарманың тақырыптық-идеялық мәнін меңгерту және рухани-мәдени құндылықтар жөнінде пікір алмасуға үйрету;
      4) оқушылардың әдеби-теориялық бiлiмдерiн тереңдетiп, шығарманың мазмұндық, жанрлық-стильдiк ерекшелiктерiн таныту;
      5) әдебиет тарихы бойынша тиісті мәліметтер мен әдебиеттану ұғымдарын пайдалана отырып, көркем шығармаларды оқу мен талдау дағдыларын меңгерту;
      6) қазақ тілінде сөйлеу әрекеттерін еркін орындау, әдеби тіл үлгісін пайдалана отырып, пән бойынша өз ойларын қазақ тілінде өзгеге және топта қорғай білу.
      8. Қазақ әдебиеті танымдық, тәрбиелiк қызмет атқаратындықтан, бағдарламада көрсетiлген әдеби бiлiм мазмұны осыған дейінгі сыныптарда берiлген базалық бiлiмнiң табиғи жалғасы, бiртұтас құрамдас бөлiгі болып табылады. Қазақ әдебиетiн бiртұтас, жүйелi сипатта оқыту оқушылардың үйлесiмдi дамуына қызмет етеді.
      9. Пәнаралық байланыс оқушының дүниетанымдық деңгейін арттырып, туған әдебиетінен өзге ғылым салаларын игеру мақсатында пайдалануына мүмкіндік береді:
      1) «Қазақ тілімен»: көркем әдебиет мәтіндерінен стильдің түрлерін, кірме сөздерді, архаизм, жаңа сөздерді (неологизм) табуға бағыт беріледі. Сөйлемдердің грамматикалық нормаларға сәйкестігін, құрылымын қарастырады;
      2) «Қазақстан тарихымен»: әдеби оқиғалардың тарихи факторлармен тығыз байланыста болатындығын түсінуіне, тарихи деректерді орынды пайдаланып, өзіндік ой-тұжырымдар жасай білуіне жол ашады;
      3) Жаратылыстану циклі пәндерімен: танымдық бағытта берілетін материалдар жаратылыстану пәндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болғандықтан, оқушылардың дүниетанымын қалыптастырады;
      4) «Музыка» пәнімен: әннің идеялық-көркемдік және эстетикалық маңызын, ұлттық әуеннің қазіргі әндермен ұқсастықтары мен айырмашылық-тарын, көркемдік ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндік береді.
      10. Оқу жүктемесінің көлемі:
      1) оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектептерде:
      5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      8-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
      2) оқыту орыс, ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде:
      5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      8-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат.

2.Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

      11. Пәнді оқыту үшін шығармаларды оқып, талдауға 26 сағат, тіл ұстарту, шығармашылық жұмыстарға 4 сағат, сыныптан тыс оқыған шығармалары туралы әңгімелеуге 4 сағат, барлығы 34 сағат бөлінген.
      12. Оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Әдебиеттің өнердің бір саласы және оқу пәні ретіндегі сипаты. Әдебиет пәнінің мақсаты мен міндеті.
      13. «Халық ауыз әдебиеті»(13 сағат):
      1) «Тұрмыс-салт жырлары» (3 сағат). Олардың түрлері, ерекшелігі. Жан-жануарларға және Наурызға байланысты жырлар. Наурыз жырларындағы малшылық кәсіпке ықылас пен сүйіспеншілік, еңбекті дәріптеу, төрт түлік туралы. Әдебиет теориясы: өлең туралы. Тіл дамыту: «Мен өз халқымның салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын құрметтеймін» деген тақырыпқа шағын эссе жазу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Төрт түлік – қазақтың асыл қазынасы» деген тақырыпта ойтолғау;
      2) «Мақал-мәтелдер» (2 сағат). Олардың ерекшеліктері. Онда қазақ халқының тыныс-тіршілігінің көрініс табуы. Адамгершілік, ерлік, өнер, білім тақырыбындағы мақал-мәтелдер. Әдебиет теориясы: астарлау, метафора. Тіл дамыту: мақал-мәтел айтудан сайыс өткізу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: көркем шығармалардан мақал-мәтелдер қолданылған үзінділерді тауып, ондағы автордың ойын түсіндіру;
      3) «Жұмбақтар» (2 сағат). Олардың мәні. Жұмбақтардың ой шапшаңдығына тәрбиелейтін ерекшеліктері. Әдебиет теориясы: астарлау. Тіл дамыту: мақал-мәтел, жұмбақтарды жатқа айту. Мақал-мәтелдер сайысын ұйымдастыру. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Мың бір мақал, жүз бір жұмбақ» жинағы;
      4) «Ертегілер. «Қаңбақ шал», «Түлкі мен ешкі», «Мақта қыз бен мысық» ертегілері» (4 сағат). Ертегінің ұлттық, жанрлық ерекшелігі, түрлері. Ертегілерден көрінетін халықтың арман-тілегі, даналығы. Жауыздық пен зұлымдықты ізгіліктің жеңуі. Халықтың арман-қиялы. Әдебиет теориясы: дамыту, баяндау. Тіл дамыту: сюжеттік жоспар құру арқылы ертегілерді көркем баяндау. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қазақ ертегілері» кітабы;
      5) «Аңыз әңгімелер. «Қожанасырдың тойға баруы», «Алдаркөсе мен қу жауырын», «Сұратқан хан ақымақ па, сұраған сен ақымақ па?» (2 сағат). Қожанасырдың тапқырлығы. Шешен сөзі. Ұтқыр жауабы. Аңыз әңгіменің тәлім-тәрбиелік маңызы. Әдебиет теориясы: астарлау. Тіл дамыту: шешендік сөз үлгілерін мәнерлеп оқу, жаттау. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, кино («Алдаркөсе» фильмі). Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Алдардың шық бермес Шығайбайға қонақ болуы».
      14. «ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиеті» (3 сағат):
      1) «Ыбырай Алтынсарин. «Әке мен бала» әңгімесі» (1 сағат). Өмірі мен шығармашылығына шолу. «Әке мен бала» әңгімесіндегі адамгершілік тақырыбы, еңбекке үндеу, жақсы мінезге баулу мәселесі. Әдебиет теориясы: сюжет, әдеби кейіпкер ұғымы. Тіл дамыту: рөлге бөліп оқу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ы.Алтынсарин. «Бақша ағаштары» әңгімесі;
      2) «Абай Құнанбайұлы. «Қыс», «Жазғытұры» өлеңдері» (2 сағат). Абайдың өмірі мен шығармашылығы туралы. «Қыс» өлеңіндегі табиғат көріністерінің адам кейпінде бейнеленуі. «Жазғытұры» өлеңінде көктемнің жан-жануарға, айналаға әсері туралы. Әдебиет теориясы: пейзаж туралы түсінік. Тіл дамыту: «Қыс» өлеңіндегі бейнелі сөздерді (ақкиімді, үсті-басы ақ қырау, аязбенен қызарып, бұрқ-сарқ етіп долданғанда) қолданып, ауызша әңгімелеу. Эпитет, кейіптеу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті, электрондық оқулық («Дара Абай – дана Абай» телесабағы).
      15. «ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті» (9 сағат):
      1) «Ахмет Байтұрсынұлы. «Балаларды оқуға шақыру» өлеңі» (1 сағат). А.Байтұрсынұлы – ақын, тіл және әдебиет зерттеушісі, педагог, қоғам қайраткері. «Балаларды оқуға шақыру» өлеңі арқылы балаларды оқу-білімге, еңбекке үндеуі. Әдебиет теориясы: лирика туралы. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, электрондық оқулық (А.Байтұрсынұлы мұражайы). Өзіндік ізденіс жұмыстары: М. Жұмабаев. «Балалық шақ» өлеңі;
      2) «Міржақып Дулатов. «Шешенің балаларын сүюі» өлеңі» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы. Өлеңдегі ананың балаға деген махаббаты, баланың ананы қадірлеуі. Әдебиет теориясы: эпитет. Тіл дамыту: мәнерлеп, түсініп оқу, өз аналары туралы әңгімелеу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: А.Байтұрсынұлы. «Анаға хат» өлеңі;
      3) «Мағжан Жұмабаев. «Мен жастарға сенемін» өлеңі» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы. «Мен жастарға сенемін» өлеңіндегі ақынның жастарға сенімі. Халықтың тағдырын, елдің ертеңін жастарға аманат етуі. Әдебиет теориясы: лирика жанры. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жұмабаев. «Тез барам» өлеңі;
      4) «Бауыржан Момышұлы. «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» («Ұшқан ұя» кітабынан үзінді)» (2 сағат). Ұлы тұлғаның өмірі мен шығармашылығы туралы. Қарлығаштың адамзатқа ізгілікті қарым-қатынасы, оның ерлігі. Қарлығаштың қасиеті, жыланның әрекетін суреттеуі. Әдебиет теориясы: әңгіме жанры. Тіл дамыту: мәнерлеп, түсініп оқу, тақырыпқа сәйкес ой бөлісу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, электрондық оқулық («Ерлер есімі – ел есінде»). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Б.Момышұлы. «Моя семья» повесі (үзінді оқу);
      5) «Мұқағали Мақатаев. «Үш бақытым» өлеңі» (1 сағат). Ақынның шығармашылық өмірі туралы. Ақынның халыққа, тілге, Отанға деген перзенттік сезімі. Өлеңдегі азаматтық рух, мақтаныш сезімі. Әдебиет теориясы: өлең ырғағы туралы. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Мақатаев. «Қара өлең»;
      6) «Төлеген Айбергенов. «Көктем әуендері» өлеңі» (1 сағат). Ақынның жыл мезгілдерін суреттеуі, көктемнің айналаға әсері. Ақынның тілі, ой-өрнегі туралы. Әдебиет теориясы: ұйқас түрі. Тіл дамыту: мәнерлеп, түсініп оқу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, бейнелеу өнері. Өзіндік ізденіс жұмыстары: І.Жансүгіров. «Көктем» өлеңі;
      7) «Бердібек Соқпақбаев. «Менің атым – Қожа» повесінен үзінді» (2 сағат). Шығарманың кейіпкері Қожа қиялшыл, сезімтал, зейінді бала. Бала табиғатына тән мінездердің көрінуі. Әдебиет теориясы: хикаят туралы. Тіл дамыту: түсініп оқу, әңгімелеу. Пәнаралық байланыс: «Менің атым – Қожа» фильмінен үзінді көру. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ғ.Мүсірепов. «Жаңа достар» әңгімесі («Қазақ солдаты» романынан үзінді).

3. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

      16. Пәнді оқыту үшін шығармаларды оқып талдауға 26 сағат, тіл ұстарту, шығармашылық жұмыстарға 4 сағат, сыныптан тыс және қосымша оқуға ұсынылған шығармалар туралы әңгімелеуге 4 сағат, барлығы 34 сағат бөлінген.
      17. Оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Көркем әдебиеттің адам өміріндегі орны. Әдебиеттің өнердің басқа түрлерімен (музыка, бейнелеу, театр, кино) байланысы. Оқулықпен жұмыс істеу дағдысын дамыту (мазмұны мен құрылымы туралы).
      18. «Халық ауыз әдебиеті» (9 сағат):
      1) «Халық ауыз әдебиеті туралы түсінік» (1 сағат). Ауыз әдебиетінің түрлері: ертегілер, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, аңыз әңгімелер. Ертегі туралы. Мақал-мәтелдердің тақырыптары. Жұмбақтардың түрлері;
      2) «Ертегілер» (1 сағат). Қиял-ғажайып ертегілері. Олардың өзіндік ерекшеліктері туралы. Әдебиет теориясы: баяндау. Тіл дамыту: сюжеттік жоспар құру арқылы ертегілерді көркем баяндау. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қазақ ертегілері» кітабы;
      3) «Алтын сақа» ертегісі (1 сағат). Ертегінің кейіпкерлері және олардың іс-әрекеттері туралы. Тіл дамыту: түсініп оқып, мазмұндау. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Халық ертегілері;
      4) «Әбділда Тәжібаев. «Толағай» (ерлік туралы аңыз)» (1 сағат). Әдеби ертегілердің халық ертегілерінен айырмашылығы. Толағайдың ерен іс-әрекеті. Шығарманың отансүйгіштік мәні. Тіл дамыту: түсініп оқып, әңгімелеу, негізгі ойтүйіні бойынша сұрақтар құрастыру білу. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ө.Тұрманжанов. «Құмырсқалар, аралар – қиыспас дос құдалар»;
      5) «Мақал-мәтелдер» (1 сағат). Мақал-мәтелдер – халық даналығы. Мақал-мәтелдің мағыналары. Адамгершілік, туған жер тақырыбындағы мақал-мәтелдер;
      6) «Жұмбақтар» (1 сағат). Жұмбақтардағы ой қисыны, олардың тапқырлыққа, ой ұшқырлығына тәрбиелейтін ерекшелігі. Әдебиет теориясы: астарлау. Тіл дамыту: мақал-мәтел, жұмбақтарды жатқа айту. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Мың бір мақал, жүз бір жұмбақ» жинағы;
      7) «Аңыз әңгімелер» (2 сағат). «Жиренше мен хан», әл-Фараби туралы аңыздар. Аңыз әңгімелердің тарихта болған адамның іс-әрекетіне байланысты туындауы. Әдебиет теориясы: астарлау. Тіл дамыту: аңыз әңгімелерден үзінділер жаттау. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу;
      8) «Айтыс» (1 сағат). Айтыс туралы түсінік. Айтыстың даму ерекшеліктері. Айтыстың түрлері, айтылу дәстүрі, жанрлық ерекшеліктері. Драмалық жанрмен ұқсастығы. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, сұрақтар дайындау. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: жұмбақ айтысы.
      19. «Ежелгі дәуір әдебиеті» (3 сағат):
      1) «Ежелгі дәуір әдебиеті туралы түсінік» (1 сағат). Ежелгі дәуір әдебиеті туралы. Түркі халықтарына ортақ құндылықтарға шолу. Заманымыздан бұрынғы жазу-сызулардың сыры. Тіл дамыту: талдау, ой бөлісу, көне сөздермен жұмыс. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (Түрік қағанаты туралы мәлімет). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Күлтегін жыры;
      2) «Мәңгілік өмірді аңсаған Қорқыт» (1 сағат). Аңызға айналған Қорқыттың бейнесі. Қорқыт айтқан нақыл сөздердің тәрбиелік мәні. Қазіргі қолданыстағы мақал-мәтелдермен ұқсастығы. Тіл дамыту: мақал-мәтелдерді жатқа айту, мазмұнын қарасөзбен айту. Пәнаралық байланыс: музыка (Қорқыт күйлері). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қорқыт ата кітабы;
      3) «Дерсеханұлы Бұқашжан туралы жыр» (1 сағат). Жырдың тарихы. Ерлік істері. Тіл дамыту: жырды мәнерлеп оқу, мазмұнын әңгімелеу. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Алпамыс батыр» жыры.
      20. «ХІХ ғасыр әдебиеті» (2 сағат):
      1) «Шоқан Уәлиханов. «Ғылымға бастаған жол» (1 сағат). Ұлы ғалым туралы мәлімет, өмірбаяны мен балалық шағы, достарының берген бағасы. Әңгіме туралы түсінік. Тіл дамыту: түсініп оқу, диалог құру. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, кино («Шоқан Уәлиханов» фильмі). Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Мұқанов. «Аққан жұлдыз» романы (үзінді);
      2) «Абай Құнанбайұлы. «Ғылым таппай мақтанба» өлеңі» (1 сағат). Өлеңнің тағылымдық-тәрбиелік мәні. Жастарды өнер-білім, ғылым үйренуге шақыру. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, ой бөлісу. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Әсемпаз болма әр неге» өлеңі.
      21. «ХХ ғасыр әдебиеті» (10 сағат):
      1) «Шәкәрім Құдайбердіұлы. «Адамдық борышың» өлеңі» (1 сағат). Шәкәрім – Абайдың рухани ізбасары. Ақынның өскен ортасы, шығармашылығы. Ақын, ұлы гуманист. Адамгершілік идеялары. Бақыттың сырын ұғындыруы. Абай шығармаларымен үндестігі. Өлең құрылысындағы ерекшелік. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, түсінгенін әңгімелеу, елі мен ата-ана алдындағы міндет пен борыш туралы пікірлесу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: мұғалімнің ұсынуы бойынша;
      2) «Ахмет Байтұрсынұлы. «Аққу, шортан, һәм шаян» мысал өлеңі» (1 сағат). Ақынның өмірі, шығармашылығы. «Аққу, шортан, һәм шаян» мысалының ерекшелігі, тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: мысал туралы. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, түсінгенін әңгімелеу. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті;
      3) «Жамбыл Жабаев. «Алатау» өлеңі» (1 сағат). Жамбылдың өмірі мен шығармашылығы. Алатаудың көрінісі, суреті. Көркемдік ерекшелігі. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, жаттау. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті, бейнелеу өнері. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Жамбыл. «Абайдың суретіне»;
      4) «Сәкен Сейфуллин. «Дала» өлеңі» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығына шолу. Дала келбетінің өлеңде көрініс табуы. Өлеңдегі көтеріңкі көңілкүй, жаңарған тіршілік;
      5) «Ілияс Жансүгіров. «Көкшетау» («Құлагер» поэмасынан үзінді)» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығына шолу. Көкшетаудың сұлу табиғаты туралы, туған жерге деген сүйіспеншілік. Оқжетпес суреттері. Тіл бейнелілігі. Тіл дамыту: өлеңді нақышына келтіріп оқу. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті, бейнелеу өнері. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Сейфуллин. «Біздің жақта» өлеңі;
      6) «Сапарғали Бегалин. «Бала Шоқан» повесі (үзінді)» (1 сағат). Болашақ ұлы ғалымның өмірге, адамдарға деген адамгершілік қарым-қатынасының әңгімедегі көріністері. Шоқан мен мүсінші Мысықтың достығы. Тіл дамыту: әңгімені мазмұндау, сценарий құрып, рөлдерге бөліп оқу. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қырдың жас түлегі»;
      7) «Мұхтар Әуезов. «Әжемнің әңгімесі» («Абай жолы» романынан үзінді)» (1 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығына шолу. Зере мен Ұлжан сияқты аналардың рухани байлығы. Әже мейірімі. Тіл дамыту: әңгімені оқып, өз сөзімен әңгімелеу, шығарманың идеясын ашу. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Әуезов. «Оқудан қайтқанда» (романның 1-кітабынан үзінді);
      8) «Сәбит Мұқанов. «Каронмен күрес» («Балуан Шолақ» повесінен үзінді)» (1 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығына шолу. Балуан Шолақтың дүниежүзінің чемпионы, ағылшын балуаны «Қара масканы» жеңуі. Балуан Шолаққа тән жүректілік, қажырлылық. Үзіндіде берілген күресу тәсілдері туралы. Тіл дамыту: әңгімені оқып, мазмұнын әңгімелеп айту. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Нұрмағанбеттің Балуан атануы (повестен үзінді);
      9) «Ғабит Мүсірепов. «Тимка-Димка» (1 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығы туралы. Әңгімеде суреттелген қарапайымдылық пен қайырымдылық. Тіл дамыту: әңгімені оқу, түсінгендерін өз сөзімен әңгімелеу. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Аңға шыққанда» («Ұлпан» повесінен үзінді);
      10) «Сырбай Мәуленов. «Менің Республикам», «Мен елімді сүйемін» өлеңдері» (1 сағат). Ақынның Қазақстан жеріне деген мақтанышы мен сүйіспеншілігі. Тіл дамыту: өлеңді мәнерлеп оқу, жаттап алу. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Наурыз», «Жаңбыр» өлеңдері.
      22. Қорытындылау (1 сағат).

4. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

      23. Пәнді оқыту үшін шығармаларды оқып талдауға 30 сағат, тіл ұстарту, шығармашылық жұмыстарға 2 сағат, сыныптан тыс шығармалар туралы әңгімелеуге 2 сағат, барлығы 34 сағат бөлінген.
      24. Оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Әдебиеттің адам өмірінде атқаратын қызметі туралы. Көркем әдебиеттің қоғамдық, эстетикалық, тәрбиелік мәні. Қазақ әдебиеті пәнінің мақсаты мен міндеттері.
      25. «Халық ауыз әдебиеті» (5 сағат):
      1) «Батырлар жыры туралы түсінік. «Қобыланды батыр» жыры» (2 сағат). Батырлар жырының тақырыбы мен идеясы. Батырлар жырының өзіндік ерекшеліктері. «Қобыланды батыр» жырының тақырыбы мен мазмұны. Жырдың кейіпкерлері. Қобыланды бейнесі, оның ерлік істері мен адамгершілік тұлғасы. Жырдағы Құртқа бейнесі. Тайбурыл образы. Әдебиет теориясы: эпостық жырлар. Тіл дамыту: жырды оқу мақамы (аудио/бейне таспалардан үзінділер тыңдату), жоспар құру, баяндау, кейіпкерлерге салыстырмалы мінездеме беру. Пәнаралық байланыс: театр (М.Әуезов. «Қарақыпшақ Қобыланды» пьесасы). Өзіндік ізденіс жұмыстары: мұғалімнің ұсынуы бойынша;
      2) «Шешендік сөздер туралы түсінік» (2 сағат). Шешендік сөздердің мәні мен маңызы. Шешендік сөздердегі астарлы ой, көркемдік таным мәселелері. Қазақ билерінің қоғамдағы қызметі. Олардың айтқан сөздерінің өмірлік ұстанымдармен бірлігі. Шешендік сөздердің ерекшеліктері. Әдебиет теориясы: шешендік сөз туралы ұғымды кеңейту. Тіл дамыту: билердің сөздерін мәнеріне келтіріп жатқа оқу, қысқаша мазмұнын әңгімелеп беру. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, электрондық оқулық (сандық білім беру ресурсы). Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Үш пайғамбар». Алматы, 1992;
      3) «Қанатты, нақыл сөздер» (1 сағат). Қанатты, нақыл сөздердің мақал-мәтелдерге ұқсастығы мен айырмашылығы. Олардың көбінесе авторының болуы. Қазақ нақыл сөздерінің мән-мағынасы, ішкі философиялық, эстетикалық, этикалық сыр-сипаты. Қанатты, нақыл сөздер қорының молығуы. Әдебиет теориясы: қанатты, нақыл сөздер. Тіл дамыту: достық, сыйластық, туыстық сезім туралы қанатты, нақыл сөздер тауып жазу. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: өздері қалаған қанатты, нақыл сөздер негізінде ребус құру.
      26. «ХІХ ғасыр қазақ әдебиеті» (4 сағат):
      1) «Дулат Бабатайұлы.«О, Ақтан жас, Ақтан жас» өлеңі» (1 сағат). Өмірі мен шығармашылығы туралы қысқаша мәлімет. Ақынның қазақ поэзиясындағы орны.«О, Ақтан жас, Ақтан жас» өлеңінің жеке адамға арнау үлгісінде айтылуы. Ақынның ел болашағы – жастарға деген бата-тілегі, үміті мен сенімі. Ақын арманының риторикалық сұрау арқылы берілуі, өлеңнің көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: өлең туралы. Тіл дамыту: өлеңді мәнерлеп оқу, шығармашылық жұмыс – ата-әже, ата-аналарының тілек-баталарын жазу, жаттау. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Дулат Бабатайұлы. «Аягөз, қайда барасың» өлеңі;
      2) «Махамбет Өтемісұлы. «Тарланым» өлеңі» (1 сағат). Ақын жырларындағы Исатай бейнесі. Исатайдың батырлығымен қоса, оның сабырлы, парасатты азаматтық бейнесінің көрінуі. Өлеңдегі көркемдегіш құралдар. Әдебиет теориясы: теңеу. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, теңеулерді табу, оларға түсінік беру, эпиграф таңдап алу, «Туады ерлер ел үшін» деген тақырыпта ойтолғау жазу. Пәнаралық байланыс: тарих. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Өтемісұлы. «Мен едім» өлеңі;
      3) «Абай Құнанбайұлы. Жетінші қарасөзі» (2 сағат). Абай – ұлы тұлға, кемеңгер ақын. Абайдың қазақ әдебиеті мен мәдениетіндегі орны. Ақынның туып-өскен, тәрбие алған ортасы. Шығармашылық жолы. Жетінші қарасөз. Абайдың прозалық үлгіде жазылған шығармалары туралы түсінік. Қарасөздерінің жазылу себептері. Ондағы философиялық ой, тәлім-тәрбиенің молдығы. Абайдың сөз өнері туралы айтқан пікірлерінің құндылығы. Әдебиет теориясы: қарасөз туралы түсінік. Тіл дамыту: мәнерлеп, түсініп оқу. Пәнаралық байланыс: тарих, география. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Абай. «Он жетінші сөз».
      27. «ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті» (19 сағат):
      1) «Ахмет Байтұрсынұлы. «Егіннің бастары» (1 сағат). А.Байтұрсынұлы – ақын, педагог, қоғам қайраткері. Шығармашылығына шолу. А.Байтұрсыновтың аударма мысал өлеңінің кейіпкерлеріне мінездеме. Өлеңдегі негізгі ой, басты идея – қарапайымдылық. Ақынның жастарды адамдыққа үндеуі. Әдебиет теориясы: мысал туралы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: А. Байтұрсынұлы. «Қара бұлт» өлеңі;
      2) «Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Шығамын тірі болсам адам болып», «Мен қазақ» өлеңдері» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы. Сұлтанмахмұт поэзиясындағы ел мен жер тағдыры, өнер, білімге деген құштарлығы және оның ақын поэзиясында көрінуі. Өлеңге арқау болған ақын арманы, өмірлік мұраты. Оның өз шығармаларында надандық пен қараңғылықты сынауы. «Алаш» ұранын ту етуі. Әдебиет теориясы: лирикалық қаһарман. Тіл дамыту: өлеңді жатқа оқу,туған жерге деген сезімді шағын ойтолғау арқылы беру. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география;
      3) «Жүсіпбек Аймауытов. «Әнші» әңгімесі («Қартқожа» романынан үзінді)» (2 сағат). Ж.Аймауытовтың ХХ ғасыр басындағы көрнекті ақын, жазушы, сыншы екендігі. ХХ ғасыр басындағы қала жастары өмірінің көрінісі. Олардың өнерді жоғары бағалауы. Әмірқандай әншінің прототипі қазақтың атақты әншісі, дарынды тұлға Әміре Қашаубаев екендігін түсіндіру. Балаларды әнді, өнерді құрметтеуге үйрету. Әншінің үнтаспаға жазылған әнін тыңдату. Әдебиет теориясы: әңгіме туралы. Тіл дамыту: түсініп оқу, жоспар құру, жоспар бойынша мазмұндау, талқылауға арналған сұрақтар әзірлеу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Әміре Қашаубаев туралы;
      4) «Мағжан Жұмабаев. «Сүйемін» өлеңі» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы. Мағжанның өлеңдеріндегі адами биік қасиеттер. Өлеңдегі ақынның ішкі толқыныстары. Отанға, елге, жерге, отбасына деген махаббаттың орны. Әдебиет теориясы: лирика туралы. Тіл дамыту: мәнерлеп оқу, жаттау. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жұмабаев. «Сағындым» өлеңі;
      5) «Бейімбет Майлин. «Айт күндері» әңгімесі» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы. Әңгімедегі айт мерекесінің көріністері. Құрбан айттың өзіндік дәстүрлері. Адамдардың көңіл күй сезімдері және ақ тілектер. Айтқа қатысты тұрақты тілдік оралымдар. Әдебиет теориясы: әңгіме туралы түсінікті дамыту. Тіл дамыту: түсініп оқу, әңгімелеу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Торайғыров. «Қымыз» өлеңі;
      6) «Ілияс Жансүгіров. «Анам тілі», «Домбыра» өлеңдері» (2 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы. Ана тілінің адамның дүниені танып, азамат болып қалыптасу жолындағы рөлі туралы. Домбыра өлеңінің мазмұны. Күй құдіретінің поэзия тілінде бейнеленуі. Әдебиет теориясы: лирика туралы. Тіл дамыту: ана тілі, домбыра, күй өнері туралы өзіндік пікірлерін білдіру. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, музыка. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жұмабаев. «Қазақ тілі» өлеңі;
      7) «Мұхтар Әуезов. «Көксерек» әңгімесі (үзінді)» (2 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығы туралы.«Көксерек» әңгімесінің тақырыбы. Басты кейіпкер Құрмаш пен Көксеректің достығы. Әңгімедегі адам – табиғат арақатынасы. Жазушының басты мақсатының көрінісі. Әдебиет теориясы: әңгіме туралы түсініктерін кеңейту. Тіл дамыту: жоспар құру, жоспар бойынша мазмұндау, пікір алмасу. Пәнаралық байланыс: кино («Көксерек» кинофильмі). Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Әуезов. «Жетім» әңгімесі;
      8) «Ғабит Мүсірепов. «Автобиографиялық әңгіме» (1 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. «Автобиографиялық әңгіме» - жазушының өз өмірінен алынып жазылған шығарма екендігі. Бекет Өтетілеуовтің ұстаздық тағлымының жазушыға өмірлік өнеге болуы. Шығарманың тақырыбы мен идеясы. Жанрлық ерекшелігі. Әңгіменің баяндау тілінің көркемдігі. Әдебиет теориясы: баллада туралы ұғым. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, электрондық оқулық (Ғ.Мүсірепов мұражайы телесабағы);
      9) «Зейін Шашкин. «Доктор Дарханов» романы (үзінді)» (3 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. «Доктор Дарханов» романы дәрігерлердің өмірі мен қызметі туралы тұңғыш шығарма екендігі. Дәрігер Дарханов образы. Ұлттар арасындағы достық идеясы. Әдебиет теориясы: роман туралы. Тіл дамыту: әңгімені оқу, мазмұнын баяндау, образдарға мінездеме беру. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Х.Досмұхамедовтің еңбектері;
      10) «Жұбан Молдағалиев. «Мен – қазақпын» поэмасы (үзінді)» (1 сағат). Өмірі мен шығармашылығы туралы. Поэманың айрықша мән-маңызы. Қазақ елінің отаршылдық кезеңіндегі сыңаржақ түсініктер, ана тілін менсінбеу, өзінің қазақ екенін айтуға қорлану, туған халқын сатып жіберуге икемделген мәңгүрттер туралы. Поэманың халқымыздың ұлттық сана-сезімін оятуға, өзіне деген сенімін арттыруға, өз-өзіне құрметпен қарауға, отаншылдықты нығайтуға қосқан үлесі. Дастандағы халқымыздың жүріп өткен тарихи бел-белестеріне шолу, бүгінгісін бағамдауы. Поэманың көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: поэма туралы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Тұманбай Молдағалиев. «Ана тілі» өлеңі;
      11) «Шерхан Мұртаза. «Жүз жылдық жара» әңгімесі (үзінді)» (2 сағат). Жазушының шығармашылық жолы туралы қысқаша мағлұмат. Әңгіменің тақырыбы. Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі қазақ ауылының ауыр тұрмысын суреттеуі. Байшынардың тарихынан әңгімелер. Мыңбұлақ аулының әсем табиғатын, Бақтияр бағының шипалы шөптерін көркем бейнелеуі. Әңгімедегі Жуанқұл, Дадабай, Қабасақал, Кенжекүл, Ахмет образдары. Халықтың наным-сенім, ырымдары хақында. Жуанқұлдың тағдыры арқылы жазушының айтпақ ойы. Жазушының экология мәселесін көтеруі. Әдебиет теориясы: әңгіме туралы. Тіл дамыту: әңгімені бөлімдерге бөліп, мәнерлеп оқу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ш.Мұртаза. «41-жылғы келіншек» әңгімесі (үзінді);
      12) «Қадыр Мырзалиев. «Жеті» өлеңі» (1 сағат). Ақын шығармашылығы туралы қысқаша мәлімет беру. Жеті санының мұсылман халықтары үшін, қазақ үшін қасиетті сан екендігін түсіндіру. Жеті ата, жеті қазына, т.б. туралы мысал келтіру. Әдебиет теориясы: лирика туралы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Мырзалиев. «Мектеп» өлеңі.
      28. Қорытындылау (1 сағат).

5. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      29. Пәнді оқыту үшін шығармаларды оқып, талдауға 26 сағат, шығармашылық жұмыстарға 4 сағат, сыныптан тыс оқыған шығармалары туралы әңгімелеуге 4 сағат, барлығы 34 сағат бөлінген.
      30. Оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Қазақ әдебиеті туралы жалпы түсінік. Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті арасындағы байланыс. Әдебиет – өмірдің көркем бейнесі. Әдебиеттің адам өмірінде атқаратын қызметі.
      31. «Халық ауыз әдебиеті» (3 сағат):
      1) «Лиро-эпостық жырлар. «Қыз Жібек» жыры (үзінді)» (3 сағат). Лиро-эпостық жырлардың батырлар жырынан ерекшелігі. «Қыз Жібек» жырындағы қазақ халқының тұрмыс-салт көрінісі. «Қыз Жібек» пен «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» жырларының ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Жырдың композициялық құрылымы. Кейіпкерлердің портреттері. Тіліндегі көркемдік айшықтар. Жырдың нұсқалары туралы. Әдебиет теориясы: лиро-эпостық жырлар. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, кино («Қыз Жібек» фильмі). Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры.
      32. «Ислам дәуіріндегі әдебиет (Х-ХІІ ғ.)» (1 сағат):
      1) «Әбунасыр әл-Фараби. «Қашықтасың туған жер» өлеңі» (1 сағат). Әбунасыр әл-Фарабидің өмірі, туған жері, өлеңдері мен ғылыми еңбектері. «Қашықтасың туған жер» өлеңіндегі ақынның туған жерге деген сағынышы. Әдебиет теориясы: лирика туралы түсінік. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Әл-Фараби. «Тіршілікте құрыштай бол төзімді» өлеңі.
      33. «ХІХ ғасыр әдебиеті»(5 сағат):
      1) «Абай Құнанбайұлы. «Сегіз аяқ», «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңдері, он жетінші қарасөзі» (4 сағат). Абай – қазақ халқының ұлы ақыны. Ақынның туған жері, өскен ортасы, алған білім-тәрбиесі. «Сегіз аяқ» өлеңінің тақырыбы мен композициялық құрылымы. Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалықтары. Он жетінші қарасөзі. Шағын сюжетке құрылған қарасөздің философиялық, тағылымдық мәні. Абай қарасөздерінің мазмұны мен тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: өлең құрылысы, қарасөз туралы түсінік. Пәнаралық байланыс: музыка (Абайдың «Сегіз аяқ» әні). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Абай. «Әуелде бір суық мұз ақыл зерек» өлеңі;
      2) «Шәкәрім Құдайбердіұлы. «Бостандық таңы атты» өлеңі» (1 сағат). Шәкәрім – Абайдың рухани ізбасары. Ақынның өскен ортасы, шығармашылығы. Шығармаларының көркемдік ерекшелігі. «Бостандық таңы атты» өлеңінің тақырыбы мен идеясы, елді жарқын болашаққа үндеуі. Әдебиет теориясы: образ және образдылық. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка (Шәкәрім әндері), электрондық оқулық. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Шәкәрім. «Өмір» өлеңі.
      34. «ХХ ғасыр әдебиеті» (15 сағат):
      1) «Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Бір адамға» өлеңі» (1 сағат). С.Торайғыровтың өмірі мен ақындық жолы. Сұлтанмахмұт поэзиясындағы ел мен жер тағдыры. «Бір адамға» өлеңінің тақырыбы мен идеясы, ирония. Әдебиет теориясы: астарлау. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қамар сұлу» романынан үзінді;
      2) «Мағжан Жұмабаев. «Сағындым» өлеңі» (1 сағат). М.Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылық жолы. Қазақ поэзиясындағы Мағжанның орны, стилі, ерекшелігі. «Сағындым» өлеңіндегі лирикалық қаһарманның психологиялық күйі, туған жерге, ағайын-туысқа деген сағынышы. Әдебиет теориясы: лирика. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Мағжан Жұмабаев. «Қазақ тілі» өлеңі;
      3) «Сәкен Сейфуллин. «Аққудың айырылуы» поэмасы (үзінді)» (3 сағат). С.Сейфулиннің өмірі мен шығармашылық жолы. Қазақ әдебиетінің тарихындағы орны. Поэмада ақынның аллегориялық тәсілмен ой айта білуі. Поэмадағы сұлулық, тазалық идеалы. Әдебиет теориясы: поэма туралы. Пәнаралық байланыс: география. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Мырзалиев. «Қызыл кітап» өлеңі;
      4) «Мұхтар Әуезов. «Татьянаның қырдағы әні» әңгімесі («Абай жолы» роман-эпопеясынан үзінді)» (4 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығы. «Абай жолы» роман-эпопеясы туралы қысқаша мәлімет. Әңгіменің идеялық мазмұны. Тіл көркемдігі. Әдебиет теориясы: тақырып пен идея туралы. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Абай. «Онегиннің сөзі»;
      5) «Ғабит Мүсірепов. «Өлімді жеңген ана» әңгімесі» (2 сағат). Жазушының өмірі, еңбектері туралы. Ғ.Мүсіреповтің қаламгерлік шеберлігі. Аудару шеберлігі. Шығыстық бояу. Ана ерлігі. Әдебиет теориясы: әңгіме жанры. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, электрондық оқулық. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ғ.Мүсірепов. «Ананың анасы» әңгімесі;
      6) «Мұқағали Мақатаев. «Өмір сүрейік алмасып» өлеңі» (1 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы. Ақынның қазақ әдебиетінде алатын орны. «Өмір сүрейік алмасып» өлеңіндегі ақынның табиғатпен үндесуі, өлеңнің көркемдік ерекшелігі, өлеңдегі нәзік лиризм. Әдебиет теориясы: параллелизм. Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті, биология, музыка. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М. Мақатаев. «Саржайлауым», «Мен сендерді іздеймін» өлеңдері;
      7) «Қадыр Мырзалиев. «Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру» өлеңі» (1 сағат). Қадыр ақынның шығармашылық жолы. Шығармаларының тақырыбы. «Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру» өлеңіндегі халқымыздың қонақжайлылығы, еркінсүйгіштігі. Халықтың салт-дәстүріне деген құрмет. Әдебиет теориясы: эпитет, теңеу. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, орыс әдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Мырзалиев. «Кәрі қыран» өлеңі;
      8) «Олжас Сүлейменов. «Арғымақ», «Қыз қуу» өлеңдері» (2 сағат). Ақынның өмірі мен шығармашылық жолы. Әлем және қазақ әдебиетіндегі орны. «Арғымақ», «Қыз қуу» өлеңдеріндегі пафос, ұлттық өрнек, ұлттық мінез, таным-түсінік. Әдебиет теориясы: теңеу, өлең құрылысы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: О. Сүлейменов. «Махамбетке» өлеңі.
      35. Қорытындылау (1 сағат).

6. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      36. Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектептерде шығармаларды оқып, талдауға 62 сағат, шығармашылық жұмыстарға 4 сағат, сыныптан тыс оқыған шығармалары туралы әңгімелеуге 2 сағат, барлығы 68 сағат бөлінген.
      37. Оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Сөз өнері мен қоғам дамуы арасындағы сабақтастық. Әдебиеттің көркем шындықты жинақтап көрсетудегі өзіндік ерекшелігі. Қазақ әдебиетінің даму тарихы, кезеңдері.
      38. «Халық ауыз әдебиеті» (14 сағат):
      1) Халық ауыз әдебиеті және оның туу, пайда болу жолдары (1 сағат). Ауыз әдебиетінің жазба әдебиеттен ерекшелігі. Әдебиет теориясы: фольклор туралы түсінік. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қазақ фольклористикасының тарихы»;
      2) «Тұрмыс-салт жырлары» (4 сағат). Тұрмыс-салт жырларының халық өмірімен, күнделікті тыныс-тіршілігімен байланысы және ежелгі дәуірлердегі бабалар дүниетанымы. Фольклор жанрларының тұрмыс-тіршілікпен тікелей байланыстылығы. Тұрмыс-салт жырларының түрлері. Тұрмыс-салт жырларының тәлім-тәрбиелік мәні, жанрлық ерекшеліктері. Төрт түлік мал, наурыз жыры, бесік жыры, жар-жар, беташар, т.б. Әдебиет теориясы: лирикалық және эпикалық жанрлар. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Наурызға байланысты өлең-жырлар;
      3) «Батырлар жыры. «Қамбар батыр» жырынан үзінді» (3 сағат). Батырлар жырының жанрлық ерекшелігі. Ондағы ел қорғау идеясы. Батырлар жырының халық тарихымен байланысы. Қамбар батыр жырының көтерген тақырыбы. Жырдағы Қамбар батыр бейнесі. Оның мінезіндегі адамгершілік, қайырымдылық, ерлік, батырлық қасиеттердің көркем бейнеленуі. Батырдың ата-анасына деген қамқорлығы. Жырдағы батырдың тұлпары Қарақасқа аттың образы. Қамбардың Назым сұлумен танысуы, екеуінің арасындағы сүйіспеншілік. Сыртқы жауға қарсы күрес. Жыр тілінің көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: шендестіру, баяндау;
      4) «Лиро-эпостық жырлар. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырынан үзінді» (3 сағат). Лиро-эпостық жырлардың батырлар жырынан ерекшелігі. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырындағы ұлттық мәдениет, тұрмыс-салт көрінісі. Қозының өзіне ақылы мен көркі сай жар іздеп шығуы. Сұлулық, адамгершілік қасиеттердің ерлік және батыр намысымен тұтастықта сипатталуы. «Қыз Жібек» жыры мен «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жырының ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Жырдағы негізгі кейіпкерлердің портреттері. Тіліндегі көркемдік айшықтар. Жырдың көп вариантты болуының мәні. Әдебиет теориясы: композиция, сюжет, монолог, диалог. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Айман-Шолпан» жыры;
      5) «Айтыс. «Біржан мен Сара» айтысы» (3 сағат). Айтыс туралы жалпы түсінік. Айтыстың шығу тегі, даму ерекшеліктері. Әлем әдебиеті тарихындағы көріністері. Ш.Уәлихановтың зерттеу еңбектеріндегі айтыс туралы деректер. Айтыстың түрлері, айтылу дәстүрі, жанрлық ерекшеліктері. Айтыстың драмалық жанрмен ұқсастығы. «Біржан мен Сара» айтысының тарихи негіздері. Айтысқа тән дәстүрлері, композициясы. Сюжеттік даму желісі. Біржан-Сара айтысындағы тартыстың шарықтау шегі. Логикалық қисын. Сөзге тоқтау. Көркемдік ерекшеліктері. Әдебиет теориясы: импровизация. Өзіндік ізденіс жұмыстары: қазіргі айтыс үлгілері.
      39. «Ежелгі дәуір әдебиеті» (2 сағат):
      1) «Орхон ескерткіштері. «Күлтегін жазуы» (2 сағат). Жазба ескерткіштердің тарихи оқиғалар мен тұлғаларға арнап, тасқа қашалып жазылған жырлар екендігі. Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінің зерттелу тарихы. Орхон жазуларының мазмұны, композициялық құрылымы. Жанрлық сипаты. Жырдың танымдық, тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: жырдың композициясы туралы. Тіл дамыту: жырдан үзінді жаттау. Пәнаралық байланыс: дүниежүзі тарихы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Н. Келімбетов. Ежелгі дәуір әдебиеті. – Алматы, 1991.
      40. «XV-XVIII ғасырлардағы жыраулар поэзиясы» (4 сағат):
      1) «Асан қайғы. «Бұл заманда не ғаріп?», «Еділ бол да, Жайық бол» жырлары» (2 сағат). Жырау өмір сүрген тұстағы тарихи-әлеуметтік жағдай. Асан жырларындағы ел бірлігін сақтау, жайлы қоныс іздеу идеясы. «Құйрығы жоқ, жалы жоқ» жырының идеялық мәні. Жерұйықты іздеуінің түпкі мақсаты. Асан қайғы жырларының көркемдік-философиялық ерекшелігі. «Естіні көрсең, кем деме», «Еділ бол да, Жайық бол» жырларындағы адамгершілік мәселелерінің көркем жинақталуы. Әдебиет теориясы: өлең ырғағы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Жеті ғасыр жырлайды» жинағы;
      2) «Бұқар жырау. «Ай, Абылай», «Батырың өтті Бөгенбай» толғаулары» (2 сағат). Бұқар жырау Қалқаманұлы ХV ғасырдан бастау алған жыраулық өнерді биік белеске көтерген жырау, көрнекті қайраткер екендігі. Оның өмірі туралы соңғы деректер. Бұқар шығармаларының көркемдік-эстетикалық мәні. Бұқар жырау жырларындағы замана сипаты, тарихи тұлғалар бейнесі. Оның қазақ поэзиясын тақырыптық жағынан байытуы. Әдебиет теориясы: ұйқас түрлері. Пәнаралық байланыс: тарих, география, электрондық оқулық (Махамбет туралы). Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Мағауин. «Ғасырлар бедері». – Алматы: Жазушы, 1991.
     41. «ХІХ ғасыр әдебиеті» (15 сағат):
      1) «Махамбет Өтемісұлы. «Баймағанбет сұлтанға айтқаны», «Мен, мен, мен едім», «Арқаның қызыл изені-ай» (3 сағат). ХІХ ғасырдағы Қазақстандағы саяси-әлеуметтік жағдай. Ақынның өмірі мен шығармашылық жолы. М.Өтемісұлы жырларындағы романтикалық сарын. Махамбет шығармаларындағы ақындық «мен». Махамбет жырларындағы Исатай батыр образы. Өлеңдерінің ұйқас ерекшелігі, тіл көркемдігі. Әдебиет теориясы: ерікті ұйқас;
      2) «Нысанбай жырау (1822-1883 жж.). «Кенесары-Наурызбай» жыры» (3 сағат). Нысанбай Жаманқұлұлының өмірі мен жыраулық өнері. Оның ұлт-азаттық көтеріліс туралы «Кенесары-Наурызбай» жыры және ондағы тарихи шындық пен көркемдік шешім. Жырдағы Кенесары мен Наурызбай образдары. Көркемдік ерекшелігі. Жанрлық сипаты. Нысанбай жырау шығармашылығының зерттелуі. Әдебиет теориясы: тарихи жыр;
      3) «Шоқан Уәлиханов. «Ыстықкөл күнделігі» (үзінді)» (2 сағат). Шоқан Уәлиханов қазақтың тұңғыш ғалымы, этнограф, фольклоршы, саяхатшы екендігі. Ғалымның еңбектері туралы. Ыстықкөлдің табиғаты мен сол жерді мекендеген халықтардың әдет-ғұрпын, тұрмыс-тіршілігін суреттеуі. Әдебиет теориясы: эссе, күнделік. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ш.Уәлиханов. «Қашқария саяхаты»;
      4) «Ыбырай Алтынсарин. «Бақша ағаштары», «Мейірімді бала», «Атымтай Жомарт» (3 сағат). Ы.Алтынсарин қазақ балалар әдебиетінің негізін қалаушы. Жас ұрпақты дұрыс тәрбиелеуге, жақсы міне-құлыққа үйретуге мән беруі. Мейірімділік, рақымды болу, адамға жақсылық жасауға, төзімді болуға, еңбек етуге тәрбиелеу. Әдебиет теориясы: архаизм, историзм. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ы.Алтынсарин әңгімелері;
      5) «Абай Құнанбайұлы. «Әуелден бір суық мұз ақыл зерек», «Өлең сөздің патшасы, сөз сарасы» өлеңі (4 сағат). «Ескендір» поэмасы. Абайдың өмірі мен шығармашылығы. Абай поэзиясы. «Әуелден бір суық мұз ақыл зерек» өлеңіндегі адамгершілік жайындағы философиялық ой толғау. Ақыл, қайрат, жүрек үшеуін тең ұстау керектігі. «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы» өлеңінде ақынның көркем сөздің асылы – поэзия деп жоғары бағалауы. Өлеңнің түрі мен мазмұнына талап қоюы. Ақын өлеңдеріндегі көркемдік ерекшеліктері, ой мен сезім иірімдері. «Ескендір» поэмасының тақырыбы мен идеясы. Поэмаларындағы шығыстық сарын. Әдебиет теориясы: көп мағыналы сөздер. Өзіндік ізденіс жұмыстары: А.Құнанбайұлы туралы зерттеу еңбектер.
      42. «ХХ ғасыр әдебиеті» (23 сағат):
      1) «Жамбыл Жабаев. «Патша әмірі тарылды», «Зілді бұйрық» өлеңдері» (2 сағат). «Патша әмірі тарылды», «Зілді бұйрық» өлеңдерінде 1916 жылғы Ресей патшасының жарлығына ақынның қарсылығы, жан күйзелісі, жастарға деген жанашырлығы. Жамбыл жырларының қоғамдық мәні. Басқа тілдерге аударылуы. Әдебиет теориясы: дастан жанры;
      2) «Мағжан Жұмабаев. «Түркістан» өлеңі, «Батыр Баян» поэмасы» (3 сағат). Ақынның өмірі, шығармашылық жолы. Мағжан нәзік лирик, сыршыл ақын. «Түркістан» лирикасы. Өлеңдегі туған жерге, елге деген ақынның мақтаныш сезімі. Тұран елін, оның тарихын перзенттік сезіммен жырлауы. «Батыр Баян» поэмасының тарихи-әлеуметтік негізі. Абылай хан, Батыр Баян бейнелерін даралап сомдауы. Баян батырға тән биік рух, отты сезім. Поэманың көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы:
      поэма жанры. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Мағжан Жұмабаев. «Күншығыс», «Пайғамбар» өлеңдері;
      3) «Ілияс Жансүгіров. «Күй» поэмасы (үзінді)» (2 сағат). Ақынның өмірі, шығармашылық жолы. Поэманың композициялық құрылымы. Қобызшы портреті, оның күй тарту шеберлігі. Өнер құдіреті, күй өнері мен күйшіге деген ақынның көзқарасы. Әдебиет теориясы: өлең ұйқасы туралы түсінік;
      4) «Мұхтар Әуезов. «Абай жолы» роман-эпопеясынан үзінді (І томнан)» (5 сағат). М.Әуезовтің шығармашылық жолы. Романның жанрлық ерекшелігі. Шығарманың сюжеті мен композициясы. Роман-эпопеяда суреттелетін Абайдың азаматтық, ақындық келбеті және замана бейнесі. Романның тараулары, пейзаж бен портрет, тартыс және мінез. Шығармада суреттелетін қазақ халқының өмірі, тұрмыс-салты, әдет-ғұрыптары. Жазушының әлем әдебиетіне қосқан үлесі. Әдебиет теориясы: кең көлемді эпикалық жанр.Тіл дамыту: поэмаға сюжеттік жоспар құру. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс тілі. Өзіндік ізденіс жұмыстары: І.Жансүгіров. «Жетісу суреттері» өлеңі (үзінді);
      5) «Ғабит Мүсірепов. «Боранды түнде» (әңгіме)» (2 сағат). Әңгіменің кейіпкер атынан баяндалуы. Боранды түннің сипаты. Әңгіменің сюжеттік желісі. Әңгімедегі негізгі кейіпкер – Қайсар және оған тән қажырлылық, табандылық, биік адамгершілік қасиеттер. Әңгімедегі салт-дәстүр көріністерін, бала мінезін, іс-әрекетін сипаттаудағы жазушы шеберлігі. Шығарманың реалистік сипаты. Жазушының тіл шеберлігі, жеңіл юмор. Әдебиет теориясы: романтикалық образ. Пәнаралық байланыс: «Ғ.Мүсірепов мұражайы» электронды телесабақ;
      6) «Ілияс Есенберлин. «Көшпенділер» трилогиясынан үзінді» (4 сағат). І.Есенберлиннің өмірі мен шығармашылығы. Трилогияда қазақ тарихын көркем бейнелеп көрсетуі. «Алмас қылыш», «Жанталас», «Қаһар» романдары арасындағы ортақ желі. Шығармадағы тарихи тұлғалар (қазақ хандары мен би-шешендері және батырлары) бейнесі. Тарихи романға тән ерекшеліктер. Тарихи шындық пен көркемдік шешім. Әдебиет теориясы: тарихи роман. Өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Сматаев. «Елім-ай» романы;
      7) «Тәкен Әлімқұлов. «Қараой» әңгімесі» (2 сағат). Т.Әлімқұловтың өмірі мен шығармашылығы. Жазушы шығармашылығындағы өнер тақырыбы. Эпикалық туындылары. «Қараой» әңгімесінің тақырыбы мен идеясы. Әңгімедегі образдар жүйесі. Махамбет образы. Сюжеттік желісі, композициялық құрылымы. Әңгіменің көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: әңгіме жанры. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, кино («Махамбет» фильмі). Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә.Әлімжанов. «Махамбеттің жебесі» романы;
      8) «Мұқағали Мақатаев. «Райымбек, Райымбек!» поэмасы» (3 сағат). М.Мақатаевтың өмірі мен шығармашылығы. Мұқағалидың қазақ поэзиясындағы орны. «Райымбек, Райымбек!» поэмасының тақырыбы мен идеясы. Шығарманың тарихи негізі. Оның тарихи поэма екендігі. Поэманың сюжеті мен композициясы. Поэмадағы ақындық рух, елжандылық сезім. Көркемдігі. Әдебиет теориясы: стиль. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка, электрондық оқулық («Бір өлеңі – бір елдің мұрасындай»);
      43. «Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиеті» (2 сағат). Тәуелсіздік алған 20 жыл ішінде еліміздің экономикасымен қатар ұлттық идеологияның да тұрақтап, қалыптасуы. Ақын-жазушыларымыз өз шығармаларында тәуелсіздік жеңістерін, сондай-ақ егемендікті нығайту үшін күресіп жүрген адамдар тағдырын суреттеп, бейнелеуі. Қазіргі жас ақын-жазушылардың әр бағытта ой толғап, әр алуан тақырыптарға қалам тартуы. Әдебиет теориясы: әдеби ағымдар.
      44. Қорытынды сабақ (1 сағат).
      45. Оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептерде шығармаларды оқып, талдауға 30 сағат, шығармашылық жұмыстарға 2 сағат, сыныптан тыс оқыған шығармалары туралы әңгімелеуге 2 сағат, барлығы 34 сағат бөлінген.
      46. Оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) «Кіріспе» (1 сағат). Әдебиет және қоғамдық сана. Сөз өнерінің көркем шындықты бейнелеудегі ерекшелігі. Қазақ әдебиетінің даму тарихы мен кезеңдері. Көне бастаулары.
      47. «Ежелгі дәуір әдебиеті. «Күлтегін жыры» (1 сағат). Ежелгі дәуір әдебиеті туралы жалпы түсінік. Түркі халықтарына ортақ құндылықтар. Орхон жазуларының тарихи негіздері, зерттелуі, тақырыбы, мазмұны, композициялық құрылымы. Батырлар жырларына ұқсастығы. Жанрлық сипаты. Түркі тайпаларының өмірі. Жырдың танымдық, тәрбиелік мәні. Әдебиет теориясы: тақырып пен идея, композиция. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Н.Келімбетов. Ежелгі дәуір әдебиеті. – Алматы: «Ана тілі», 1991.
      48. «Жыраулар поэзиясы» (2 сағат). Жыраулар поэзиясының ерекшелігі. Олардың ел қорғау, ел басқару және ел бірлігін сақтау мәселелерін толғауы. Жыраулық өнер, жырау тұлғасы. Жыраулар поэзиясының жанрлық сипаты, құрылымдық ерекшелігі. Ұйқас, ырғақ мәселесі. Доспамбет, Қазтуған, Шалгез, Ақтанберді, Бұқар және т.б. туралы. Әдебиет теориясы: шағын көлемді эпикалық жанрлар. Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Жеті ғасыр жырлайды» жинағы.
      49. «ХІХ ғасыр әдебиеті» (7 сағат):
      1) «Шоқан Уәлиханов. «Ыстықкөл күнделігі» (үзінді)» (2 сағат). Шоқан Уәлиханов қазақтың тұңғыш ғалымы, этнограф, фольклоршы, саяхатшы екендігі. Ғалымның еңбектері туралы. Ыстықкөлдің табиғаты мен сол жерді мекендеген халықтардың әдет-ғұрпын, тұрмыс-тіршілігін суреттеуі. Әдебиет теориясы: эссе, күнделік;
      2) «Ыбырай Алтынсарин. «Қыпшақ Сейітқұл» әңгімесі» (2 сағат). Ыбырай Алтынсариннің өмірі мен ағартушылық қызметі. «Қыпшақ Сейітқұл» әңгімесінің тақырыбы мен идеялық мазмұны, отырықшылық өмірге шақыру идеясы. Көркемдік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: әңгіме жанрының ерекшелігі;
      3) «Абай Құнанбайұлы. «Ескендір» поэмасы» (3 сағат). Абайдың әдеби мұралары туралы. Абай шығармалары тілінің көркемдік ерекшеліктері. Поэманың сюжеттік-композициялық құрылымы, жанрлық ерекшелігі. «Ескендір» поэмасының адамгершілік, рухани мәні. Әдебиет теориясы: поэма туралы.
      50. «ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті» (16 сағат):
      1) «Жамбыл Жабаев. Құлмамбетпен айтысы» (1 сағат). Жамбылдың өмірі мен шығармашылығы. Айтыстың жанрлық ерекшелігі. Айтысқа тән тапқырлық. Жамбыл – суырыпсалма (импровизатор) ақын. Құлмамбетпен айтысының ерекшелігі, ақынның халық поэзиясына тән сөз қолданыстары, тіл өрнектері. Әдебиет теориясы: айтыс туралы;
      2) «Мағжан Жұмабаев. «Батыр Баян» дастаны (үзінді)» (2 сағат). М.Жұмабаевтың лирикалық шығармалары. «Батыр Баян» дастанының сюжеті, орыс әдебиетінің романтикалық шығармаларымен идеялық үндестігі. Поэмадағы Абылай хан, Баян батыр бейнелері. Метафоралық қолданыстары. Әдебиет теориясы: лирика жанры;
      3) «Ілияс Жансүгіров. «Күй» поэмасы (үзінді)» (2 сағат). Ақынның өмірі, шығармашылық жолы. Поэманың композициялық құрылымы. Қобызшы портреті, оның күй тарту шеберлігі. Өнер құдіреті, күй өнері мен күйшіге деген ақынның көзқарасы. Әдебиет теориясы: өлең ұйқасы туралы түсінік;
      4) «Сәбит Мұқанов. «Аққан жұлдыз» романы (үзінді)» (2 сағат). С.Мұқановтың өмірі мен шығармашылығы туралы (ақын, жазушы, әдебиет зерттеушісі). «Аққан жұлдыз» романының жанрлық сипаты, сюжеті мен композициясы. Шоқан, Айғаным мен Шыңғыс бейнелері. Жазушының сөз саптау ерекшелігі. Әдебиет теориясы: роман туралы;
      5) «Мұхтар Әуезов. «Абай жолы» роман-эпопеясы (үзінді)» (3 сағат). М.Әуезовтің қазақ әдебиеті мен дүниежүзі әдебиетіндегі орны. М.Әуезов – жазушы, драматург, ғалым. «Абай жолы» роман-эпопеясының тақырыбы, идеялық мазмұны, сюжеттік құрылымы. Қаламгер қаламынан туған пейзаж бен портрет. Абай, Құнанбай бейнелерінің көркем жинақталуы. Шығарма тілінің көркемдік ерекшеліктері. Шығармада суреттелетін қазақ халқының өмірі, тұрмыс-салты, әдет-ғұрыптары. Әдебиет теориясы: кең көлемді эпикалық жанр;
      6) «Қасым Аманжолов. «Өзім туралы» өлеңі» (1 сағат). Қ.Аманжоловтың шығармашылығы туралы. «Өзім туралы» өлеңінің идеялық мазмұны. Ақынның суреткерлік шеберлігі. Лирикалық шығармадағы ақындық «мен» мәселесі. Әдебиет теориясы: ырғақ, екпін туралы;
      7) «Ілияс Есенберлин. «Көшпенділер» трилогиясы (үзінді)» (3 сағат). І.Есенберлиннің өмірі мен шығармашылығы. «Көшпенділер» трилогиясы «Жанталас», «Алмас қылыш», «Қаһар» деген үш кітаптан тұратындығы. «Қаһар» романының сюжеті мен композициясы. Тарихи танымдық мәні. Шығарманың негізгі тақырыптары. Шығармадағы тарихи тұлғалар бейнелері (қазақтың хандары, билері мен батырлары). Әдебиет теориясы: тарихи роман туралы;
      8) «Мұқағали Мақатаев. «Райымбек, Райымбек!» поэмасы» (2 сағат). М.Мақатаевтың өмірі мен шығармашылығы. Мұқағалидың қазақ поэзиясындағы орны. «Райымбек, Райымбек!» поэмасының тақырыбы мен идеясы. Шығарманың тарихи негізі. Оның тарихи поэма екендігі. Поэманың сюжеті мен композициясы. Поэмадағы ақындық рух, елжандылық сезім. Көркемдігі. Әдебиет теориясы: стиль. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка, электрондық оқулық («Бір өлеңі – бір елдің мұрасындай»).
      51. «Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиеті» (2 сағат). Тәуелсіздік алған 20 жыл ішінде еліміздің экономикасымен қатар ұлттық идеологияның да тұрақтап, қалыптасуы. Ақын-жазушыларымыз өз шығармаларында тәуелсіздік жеңістерін, сондай-ақ егемендікті нығайту үшін күресіп жүрген адамдар тағдырын суреттеп, бейнелеуі. Қазіргі жас ақын-жазушылардың әр бағытта ой толғап, әр алуан тақырыптарға қалам тартуы. Әдебиет теориясы: әдеби ағымдар.
      52. Қорытындылау (1 сағат).

7. 5-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      53. Пәндік нәтижелер бойынша 5-сыныптың соңында оқушылар:
      1. халық ауыз әдебиетінің үлгілерін, әдеби мәтін мен өлеңдерді мәнерлеп оқи білуі;
      1) көркем мәтіндерді ауызша мазмұндап айта білуі;
      2) бағдарламаға сәйкес 6-7 өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 2-3 прозалық туындылардан үзінділерді жатқа айта білуі;
      3) әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіре алуы;
      4) қазақ ауыз әдебиетінің басты жанрларының (тұрмыс-салт жырлары, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, ертегілер, аңыз-әңгімелер, шешендік сөздер, эпостық жырлар, лиро-эпостық жырлар) негізгі белгілерін білуі;
      5) мәтінге қысқаша жоспар құра білуі тиіс.

8. 6-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      54. Пәндік нәтижелер бойынша 6-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіріп, сипаттай білуі;
      2) оқыған туындының тектік, жанрлық сипатын, әдебиет және фольклор туралы жалпы ұғымдарды;
      3) өлең сөздің құрылымдық элементтерінің (өлшем, ырғақ, ұйқас, шумақ) мән-мағынасын, негізгі ұғымдарын біліп, қолданыста ажырата білуі;
      4) әдебиеттің басқа өнер түрлерімен (бейнелеу, сәулет, саз, мүсін, театр, кино, т.б.) байланысын;
      5) бағдарламаға сәйкес 7-8 өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 4-5 прозалық туындылардан үзінділерді жатқа айта білуі;
      6) сыныптан тыс және өзіндік ізденіс жұмыстарында ұсынылған әдеби-көркем шығармаларды өздігінен оқи білуі;
      7) берілген мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелеп, толықтырулар енгізе білуі тиіс.

9. 7-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      55. Пәндік нәтижелер бойынша 7-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби көркем туындыларды ұлттық құндылық ретінде бағалай білуі;
      2) халық ауыз әдебиеті, XIX-XX ғасыр әдебиетінің үлгілерін, жанрларын талдай білуі;
      3) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық мәнін айқындай білуі;
      4) көркем шығармадағы негізгі ойды, авторлық ұстанымды анықтай білуі;
      5) өз ойын еркін әрі түсінікті жеткізе білуі;
      6) көркем шығармадағы оқиғаға, кейіпкерлердің іс-әрекеттеріне өз көзқарасын білдіре алуы;
      7) шығарманың кейіпкерлеріне мінездеме жаза алуы;
      8) бағдарламаға сәйкес 8-10 өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 5-6 прозалық туындылардан үзінділерді жатқа айта білуі тиіс.

10. 8-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      56. Пәндік нәтижелер бойынша 8-сыныптың соңында оқушылар:
      1) көркем шығармалардың негізгі мазмұнын, авторы туралы мағлұматты білуі;
      2) оқылған шығарманың тақырыптық, идеялық негізін, мәтіндік, жанрлық сипатын білуі;
      3) мәтінге жай және күрделі мазмұндық жоспар құруы;
      4) шығармаға, шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беріп, өз бағасын жүйелі, сауатты айта алуы;
      5) көркем туындыдағы әсем сөз қолданыстарын есте сақтап, сөздік қорына қосып, сөйлеу барысында қолдана алуы;
      6) өткен тақырыпты театр қойылымдарымен, кинофильм, деректі, тағы басқа теледидар туындыларымен салыстырып, өз көзқарасымен, алған әсері негізінде әңгімелеп бере алуы;
      7) оқыған туынды және оның кейіпкері туралы проблемалық сұрақтарға жауап бере алуы;
      8) жай жоспармен ұсынылған тақырыпқа шығарма жаза алуы;
      9) белгілі бір тақырыпқа реферат, хронологиялық кесте, конспект жаза білуі;
      10) бағдарламаға сәйкес 8-ден артық өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 6-дан кем емес прозалық туындылардан үзінділерді жатқа айтабілуі тиіс.

11. 9-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      57. Пәндік нәтижелер бойынша 9-сыныптың соңында оқушылар:
      1) ежелгі дәуір әдебиеті, ХV-ХVІІІ ғасырлардағы жыраулар поэиясы, ХІХ-ХХ ғасырлардағы қазақтың классикалық әдебиеті, қазіргі кезең әдебиетінің үлгілерін, шетел әдебиетінің жекелеген үздік туындыларын мұғалім басшылығымен зерделеп меңгеруі;
      2) өз бетімен оқыған туындының негізгі, тақырыптық, идеялық мазмұнын, жанрлық сипатын біліп, саралай алуы;
      3) шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беріп, олардың іс-әрекеттерін бағалай алуы;
      4) көркем туындыдағы әсем сөз қолданыстарын есте сақтап, сөздік қорына қосып, сөйлеу барысында қолдана білуі; мәтінге сұрақтар мен тапсырмалар жүйесін түзе білуі;
      5) бірнеше туындылардың кейіпкерлерін салыстырып, жинақтап, даралап баға бере алуы;
      6) мұғалім ұсынған жағдаятты сұрақтар төңірегінде ауызша, жазбаша пікір алмасу дағдыларын жетілдіруі;
      7) ұсынылған тақырыпқа күрделі жоспармен шығарма жаза алуы;
      8) әдеби сын мақалаларға конспект құра білуі, тақырыпқа лайық реферат жаза білуі;
      9) бағдарламаға сәйкес 12-13 өлең мен (бұған поэмалардан үзінділер де кіреді), 8-9 прозалық туындылардан үзінділерді жатқа айта білуі тиіс.
      58. Тұлғалық нәтижелер бойынша 5-9-сынып оқушыларының:
      1) Қазақстан Республикасы Конституциясын осы елдің азамат ретінде құрметтеуінен;
      2) көркем шығармашылықпен жете таныс тәрбиелі азамат ретінде өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайын болуынан;
      3) қазақ әдебиетін оқу нәтижесінде өз ана тілін білуінен, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      4) өз елінің, туған өлкесінің табиғатын сақтауға және көркейтуге ұмтылуынан, қоршаған ортаны сақтауда белсенділік танытуынан;
      5) тіл мен әдебиетті меңгергендігін қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      6) өздігінен білімін арттыруға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз шығармашылық еңбекке қабілеттілігінен;
      7) рухани жетілген тұлға ретінде үлкендерге құрметпен, кішілерге қамқорлықпен қарап, айналасына мейірімді, кішіпейілді бола білуінен;
      8) әдебиет пен тілді жете меңгергендігін мазмұны жат діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы тұра білуінен көрініс табуы тиіс.
      59. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер бойынша 5-9-сынып оқушылары:
      1) қазақ әдебиетінен алған білімдерін шығармашылық жұмыстарына пайдалана алуы;
      2) қазақ әдебиетінен алған білімдерін басқа салаларда ақпарат көзі ретінде қолдана білуі;
      3) әдеби шығармашылық сипатта жазба жұмыстарын (эссе, ойтолғау, репортаж, т.б.) орындай алуы;
      4) өз бетінше сыныптан тыс оқыған әдебиеттерді, БАҚ мәліметтерін, жаңа технологияларды;
      5) әдебиеттану терминдері мен фразеологиялық сөздіктерді, энциклопедияларды;
      6) компьютермен, техникалық құралдармен жұмыс істеп, интернеттен қажетті дүниелерді күнделікті өмірде қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына 53-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Ұйғыр тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
54-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Өзбек тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
55-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Тәжік тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
56-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Ұйғыр әдебиеті» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
57-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Өзбек әдебиеті» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
58-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Тәжік әдебиеті» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 cәуірдегі
№ 115 бұйрығына
59-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптары үшін
«Қазақ тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Қазақ тілін бейіндік бағытта тереңдеп оқытуда тілдің коммуникативті, эстетикалық және кумулятивтік қызметі назардан тыс қалмауы керек. 10-11-сыныптарда оқытылатын сөз мәдениеті және шешендік тілдің жоғарыда айтылған қызметтерін тереңдеп оқытуға бағытталған. Мұнда адамдардың өзара түсінісуі белгілі бір жағдаяттарда, нақтылы тіл бірліктерінің қызмет етуі нәтижесінде толыққанды ақпараттар жүйесі арқылы жүзеге асатынын, адамның тіл байлығы және жан дүниесі, мінез-құлқы сөйлеу барысында, тілдік қарым-қатынас үстінде көрінетіндігі зерделенеді.
      3. Сөйлесім әрекетін қарастырғанда оның өзіне тән бірліктерін, сөйлеу нормаларын, сөз мәдениетіне қатысты ұғым-түсініктерді жүйелі түрде жан-жақты оқыту қажеттігі туындайды.
      4. Түрлі стильдік жанрдағы тілдің қолданыс ерекшелігін мәтін мазмұнын құраушы мүшелердің құрылымдық-стилистикалық ерекшеліктерінен шығарып, публицистикалық, ғылыми, ауызекі сөйлеу және көркем шығармадағы лексика-семантикалық сипатты салыстыра анықтайды, мәтіннің тілдік-құрылымдық жүйесін ғылыми-теориялық тұрғыдан негіздейді.
      5. XXI ғасыр үдерісіндегі жаңа қоғамдағы тілдің коммуникативтік қызметін, БАҚ құралдарының тілін, ресми тілдің стильдік ерекшеліктерін, функционалдық стильдердегі өзгерістерді, тілді қолданушының тілдік-стильдік белсенділігін бейіндік бағытта оқып жүрген оқушы өз танымы мен қолданысы арқылы саралайды.
      6. Тілді тереңдеп оқытатын мектептерде оқушылар тілдің құрылымдық жүйесін, сөз мағынасын, жұмсалу ерекшеліктерін, мәтін ішіндегі сан түрлі қызметін, сөз тіркесу заңдылықтары мен сөйлем түрлерін тереңдеп оқып, ғылыми ізденістерге барады, тілдің табиғатын ғылыми тілде түсіндіреді.
      7. Пәнді оқытудың басты мақсаты – ұлттық және әлемдік құндылықтарды салыстыра түйін жасай алатын, Қазақстан Республикасы халықтары мен әлемдік қоғамдастықтың мәдениетін игерген, қоғамда қолдануын талап етілетін тілдердің коммуникативтік құзіреттіліктерін игерген Тұлғаның даралануы мен әлеуметтенуіне мүмкіндік жасайтын тілдің лексика-фразеологиялық, грамматика-стилистикалық, мәдени-этикалық және шешендік нормаларын меңгерту, жоғары деңгейде күрделендірілген түрлі жанрдағы мәтінді салыстыру, талдау, ойқорыту әрекеттерін жетілдіру, мәтін түрлеріне сай тілдік бірліктерді қолдана алу біліктілігін арттыру.
      8. Пәнді оқытудың міндеттері:
      1) қазақ тілінің байырғы тіл екендігін тіл дамуындағы кезеңдерді оқыту арқылы меңгерту;
      2) қазақ тілінің байлығын мәдени мұралар тілін талдату арқылы игерту;
      3) сөз байлығы ұғымына енетін лексика-фразеологиялық, морфологиялық, синтаксистік жүйелерді меңгерту;
      4) жазудың тарихын оқыту арқылы қазақ халқының ежелгі мәдениетін таныту;
      5) қоғам дамуындағы тілдің қызметін негіздеу;
      6) тілдің табиғи қасиеттері мен функционалды қасиеттерін ажырата білгізу;
      7) тілдік құзіреттілікті қалыптастыратын тәсілдерді меңгерту;
      8) сөз сапасына әсер ететін тілдік шарттарды меңгерту;
      9) заттар мен құбылыстарды бейнелеп айту тәсілдерін игерту;
      10) стиль түрлеріне сай тілдік бірліктерді таңдап қолдануға төселдіру;
      11) сөйлесім әрекетіне қажетті заңдылықтар мен талаптарды меңгерту;
      12) сөйлеу өнерінің талаптарына сай тілді жұмсау біліктілігін дамыту;
      13) ұлттық этикет нормаларына сай тіл мәдениетін жетілдіру;
      14) сөз мәдениеті мен шешендіктің бірлігін, сабақтастығын таныту;
      15) шешендік өнердің тұлға қалыптастырудағы және тұлғаны әлеуметтендірудегі рөлін пайымдату;
      16) шешендік өнердің адамның мінез-құлқын тәрбиелеудегі күшін таныту;
      17) пікірталас мәдениетіне төселдіру;
      18) мәтін құраудың және диалогқа түсудің амал-тәсілдерін меңгерту.
      9. Пәнаралық байланыс оқушының дүниетанымын молайтып, қазақ тілін басқа ғылым негіздерімен ұштастыра меңгеруіне жол ашады. Жалпы білім беретін мектептің негізгі орта деңгейінде «Қазақ тілі» пәнін төменде көрсетілген пәндермен байланыстыру көзделеді.
      1) «Қазақ әдебиетімен»:
      қазақ тілі қазақ әдебиетімен тығыз байланысты;
      тіл – әдебиеттің бірінші элементі;
      қазақ тілін оқытып-үйретуде кез келген көркем туынды;
      әдеби шығарма тіл үшін құнды материал болып саналады, көркем шығармаларды оқу барысында стиль түрлерінің авторлық қолданысын ажырата білу, әдеби шығармалар арқылы оқушының көңіл күйін, сезімін ояту, көркемдік тәрбие беру, әдеби шығармаларды талдау арқылы сөз мәдениетіне үйрету көзделеді;
      2) «Қазақстан тарихымен»:
      Қазақстан тарихы пәнімен байланыстырып оқыту оқушының тілді ұлттық құндылық ретінде тануына мүмкіндік береді;
      тілді тарихпен байланыстыра оқыту ұлттық дүниетанымға негізделген білім қорын тілдік деректер арқылы дәйектеуге мүмкіндік береді;
      қазақ тілінің пайда болуы, дамып жетілуі оның тарихымен тығыз байланыста болғандықтан, оқушылар тарихи деректерді пайдаланып, өзіндік ой-тұжырымдар жасай біледі;
      3) Жаратылыстану циклі пәндерімен:
      тілдік материалдардың мазмұны жаратылыстану пәндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болады;
      биологиямен байланыстыру тілді жанды құбылыс ретінде тануға мүмкіндік береді;
      басқа пәндермен сабақтастыра оқыту қазақ тілінің терминдер жүйесімен тығыз байланысты;
      тіл дыбыстары физикалық құбылыс ретінде танылады;
      дыбыстау мүшелерінің қатысы тұрғысынан физиологиямен, компьютермен, қазіргі радио, теледидар тілімен де байланысты;
      танымдық бағытта берілетін материалдар жаратылыстану пәндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болғандықтан, оқушылардың дүниетанымын қалыптастырады.
      10. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 10-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
      2) 11-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағатты құрайды.
      11. Әрбір тоқсанда алынатын бақылау жұмысының (тест, эссе, диктант, т.б.) саны сол сыныптағы апталық сағат санымен сәйкес келуі керек.
      12. Оқушылардың тілдік біліктілігін одан әрі жетілдіре түсу және сөйлеу мәдениетінің ерекшеліктеріне сай сөйлесім дағдыларын жетілдіру, пікірталас әдебін меңгерту мақсатында арнайы сабақтар ұйымдастырылады.
      1) 10-сыныпта: «Сөз байлығы»; «Тілдік норма және стиль», «Этнолингвистикалық атаулар сыры», «Сөз мәдениетінің негіздері»;
      2) 11-сыныпта: «Ұлттық шешендіктанудың алғашқы бастаулары», «Шешендік сөз – шеберлік өрнегі», «Журналистика және баспасөз негіздері», «Пікірталас мәдениеті» сияқты үлгі-тақырыптар ұсынылады.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық мазмұны

      13. Сөз мәдениеті.
      1) кіріспе - 1 сағат (Тіл – рухани қазына. Сөз мәдениеті. Адам өміріндегі сөз мәдениетінің рөлі. Сөз– адам болмысының айнасы, өмірлік әрекетінің негізгі құралы. Сөз мәдениеті пәніне қатысты ұғымдар);
      2) тіл – тарихи құндылық - 2 сағат (Тіл – этностың рухани мәдениетін жасаудың, дүниені тануының, өзін-өзі сақтауының құралы. Тілдегі эстетикалық, логикалық таным іздері. Лингвоэкология ұғымының пайда болуының шарттары. Этномәдени лексика. Тілдердің әлемдік қарым- қатынастағы орнына қарай жіктелуі. Тіл - ұлттық қауіпсіздіктің кепілі);
      3) қазақ тілінің түп-тамыры - 10 сағат:
      қазақ тілі – түпкі түрін сақтаған байырғы тіл (Қазақ тілі түркі тілдер семьясының батыс ғұн бұтағына, оның ішінде қыпшақ тобына енетіні. Түркітану ғылымында түркі тілдерінің дамуын (Н.Баскаков) алты кезеңге бөліп қарастыру. Жазба мұралардағы әріп таңбаларының қолданылуы);
      ескі қазақ жазба тілі (Ескі қазақ жазба тілінің қалыптасуы. Араб әліпбиі негізіндегі ескі жазба тіл. Қазақ хандығынан бастап XX ғасырдың басына дейінгі аралықтағы ескі жазба тілдің қолданылуы. Ескі қазақ жазба тілінің қазақ қоғамы үшін маңызы. Жазба тілінің үш элементі. Ескі жазба тілдің әлеуметтік мәні);
      төте жазу (Жазу-сызуды демократияландырудағы А. Байтұрсынұлының реформасы. Тұңғыш қазақ әліпбиі. Жаңа жазу – халықтық тілді қолданудың жүйесі. Тілдің заңдастырылған жазу нормалары. Төте жазудың халықтық, әлемдік деңгейде бағалануы. Төте жазудың кеңестік кезеңдегі тағдыры. Қазақ тілінде пайдаланылған алфавиттер);
      қазақ тілі – кемелденген тіл (Тіл кемелдігіне тән объективтік белгілердің қазақ тілінің құрылымдық жүйесінен табылуы. Тілдің грамматикалық дамуының көрсеткіштері. Сөз байлығы-тіл дамуының басты белгісі. Шешендік (бейтарап, кітаби, сөйлеу тілі) жүйе - кемелденген тілдің белгісі. Тілдің дамуындағы қазақ этносының қалыптасу тарихының рөлі;
      қазақ тілі – қазақ халқының ұлттық тілі (Ұлттық тілге тән белгілер. Қазақ тілі – ұлт тұтастығын нығайтудың кепілі. Қазақ тілінің әлеуметтік мүмкіндіктері. Жалпыхалықтық тілдің ең жоғарғы формасы - әдеби тіл. Әдеби тілге нәр беретін қайнар көздер. Әдеби тілдің қалыптасуы мен дамуындағы сөз зергерлерінің орны. Қоғам дамуындағы тілдің қызметі, тіл мен қоғам дамуының өзара әсері);
      қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі (Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін бекітетін құжаттар. Мемлекеттік тілдің қызмет етуінің алғышарттары, сыртқы және ішкі факторлар. Мемлекеттік тілдің қоғамдық қызметі. Мемлекеттік тілдің өз қызметін толық атқаруының шарттары. Олардың тіл мәдениетін арттырудағы мәні);
      4) әдеби тілдің стильдік тармақтары және олардың айырым белгілері - 14 сағат:
      сөйлеу тілі туралы түсінік (Қазақ әдеби тілінің белгілері. Әдеби тілдің стильдік тармақтары. Кітаби тілдің ерекшеліктері, ауызша және жазбаша түрлері. Кітаби тіл мен сөйлеу тілінің ортақ белгілері);
      сөйлеу тілі және оның айырым белгілері (Сөйлеу тілінің қолданылатын орындары. Сөйлеу тілінің мақсаты. Сөйлеу тілінің лексикалық ерекшеліктері. Сөйлеу тілінің фонетикалық–морфологиялық ерекшеліктері, синтаксистік ерекшеліктері);
      кітаби тіл және оның айырым белгілері (Кітаби тілдің өзіндік белгілері. Кітаби тілдің стильдік тармақтары. Монологтың түрлері: сипаттау, баяндау, пайымдау, олардағы кітаби тілдің қолданылу сипаты);
      кітаби тілдің жазбаша және ауызша нормалары (Орфографиялық нормалар. Морфологиялық қағидат. Фонетикалық қағидат. Тарихи-дәстүрлік қағидат. Айырым қағидаты. Орфоэпиялық нормалар: сөз үндестігі, сөз екпіні, интонациялық құрылымдар. Орфоэпиялық нормалардың орнығуының алғышарттары);
      5) әдеби тіл нормалары - 8 сағат:
      тілдік жүйе және норма (Тілдік норманың анықтамасы. Әдеби тілдің «заңдастырылған» нормасы. Тілдік норма-әдеби тілдің ең маңызды элементі. Тілдік норма мен тілдік жүйенің өзара байланысы);
      тілдік норма және дағды (Тілдік жүйе мен тілдік дағдының өзара үйлесімі мен қайшылықтары. Тілдік жүйе мен тілдік дағдының тілдік нормаға айналуы);
      қатаң норма (Қатаң норманың тіл жүйесімен бұлжымас бірлігі. Қатаң норманың қалыптасуы. Фонетикалық, лексикалық қатаң нормалар);
      босаң норма (Босаң нормалардың қолданылуының себептері. Босаң норма –тілдің түрленуінің көрінісі. Босаң нормалардың тіл мәдениетіне қатысы);
      тілдік норма және стиль (Вариант сөздердің тіл нормасымен қатысы. Жарыспалы қолданыстардың стильдік реңктері. Терминдер мен терминдік ыңғайдағы сөздердің экспрессиялық баламалары, олардың тілдегі рөлі);
      тілдік норма және жаңа қолданыстар (Әдеби тіл нормасының өзіндік ерекшеліктері. Тілде жаңа қолданыстардың туу үрдісі, олардың қоғамда қабылдануы. Жарыспалы сөздерді саралап қолдану шарттарының сөз мәдениеті мен байланысы);
      6) сөз сапасы - 14 сағат:
      сөз сапасы туралы түсінік (Сөз сапасының тілдік емес шарттары. Сөйлеуші мен тыңдаушының арасындағы тілдік қарым- қатынасқа әсер ететін әлеуметтік факторлар. Сөз сапасына әсер ететін тілдік шарттар. Әдеби тіл нормасын сақтау, сөздерді талғап, саралап, «таза» қолдану. Сөз сапасына кері әсер ететін қолданыстар);
      сөз дұрыстығы (Сөз дұрыстығы ұғымы. Сөздің, грамматикалық тұлғалардың, сөйлемнің орынды жұмсалуы. Сөздің рөлі. Ұғымды, заттарды, құбылыстарды бейнелеп айту тәсілдері);
      сөз байлығы (Сөз оралымдығының бір шарты – сөз байлығы. Сөз қайталаудың сөз сапасына кері әсері. Сөз байлығы ұғымына енетін лексика –фразеологиялық, морфологиялық, синтаксистік жүйелер. Сөз байлығының стиль түрлерімен байланысы. Лексикологиялық сөздіктер арқылы сөз байлығын болжау мүмкіндігі);
      сөз тазалығы (Тіл мәдениетінің маңызды сапасы – тіл тазалығы. Тілдердегі сөз алмасу құбылысы. Сөз тазалығына жат элементтер. Әдеби тіл мен диалектизмнің арақатынасы. Тілдегі бейәдеби элементтер, олардың көркем әдебиетте қолданылуы. «Қыстырынды сөздердің» тілдік қарым – қатынасқа әсері);
      сөз қысқалығы мен нұсқалығы (Сөйлемнің есім баяндауышқа аяқталуы – сөз жинақылығының белгісі. Аз сөзге көп мағына сыйдыру – шеберлік. Сөйлеу тіліндегі ықшамдылық, үнемділік. Сөздің қысқалығы мен нұсқалығына қойылатын талаптар);
      сөз дәлдігі (Сөйлеудегі дәлдік ұғымы. Сөзді мағынасына лайық қолдану - сөз дәлдігінің талабы. Тілдегі паронимдер. «Зат» - «сөз» қатынастары. Мағыналас сөздерді талғап жұмсау – сөз сапасын арттыратын шарттың бірі. Сөз дәлдігіне қойылатын талап- логикалық дәлдік. Сөз дәлдігінің стильдермен байланысы);
      сөз бедері және стиль (Сөз бедері туралы түсінік. Бедерлі сөздегі деректі, дерексіз ұғымдардың қолданылуы. Сөз бедерінің стиль түрлерімен байланысы);
      сөйлеу тілінің стильдік бедері (Сөйлеу тілі бедерінің анықтамасы. Сөйлеу тілінің ерекшелігі және ондағы сөз бедерінің көрінісі. Өмірдегі және көркем әдебиеттегі сөйлеу тілі);
      публицистикалық шығарма тілінің стильдік бедері (Көпшілікке арналған мерзімді басылымдар тілінің ерекшелігі. Күнделікті қолданыстағы сөздердің қоғамдық пікір қалыптастырудың құралына айналу жолдары. Жағымды және жағымсыз мағынадағы сөздер);
      ресми ісқағаздары тілінің сөз бедері (Күнделікті қолданыстағы сөздердің ресми іс қағаздар құралына айналу жолдары. Ісқағаздарындағы дайын сөз үлгілері мен тілдік стандарттар. Ұғым түрлері);
      ғылыми әдебиет тілінің сөз бедері (Тұрмыстық және ғылыми ұғымдар. Ғылыми әдебиеттегі атаулардың ерекшелігі. Ғылыми әдебиет тілінің сөз бедері);
      көркем әдебиет тілінің сөз бедері (Көркем әдебиеттегі сөз қолданысының ерекшелігі. Суреткердің сөз жұмсау шеберлігі. Өмір шындығы мен көркем қиял. Сөзбен «көркем сурет» салу өнері. Денотат және образ. Көркем әдебиет тілінің сөз бедері);
      көркем сөз бедері (Болмысты нақты, өз бедерімен бейнелеудің айрықша тәсілдері. Шығарманың эстетикалық қуаты. Бейнелеуіш құралдардың сөз бедерін түзудегі мәні. Стильдік контраст. Бөгде стильдік элементтер. Сөз әсерлілігінің сөзге, мәтінге, тарауға, бөлімге тұтас шығармаға қатысы);
      7) сөз мәдениеті және тілдік қарым--қатынас – 15 сағат тілдік қарым-қатынас туралы түсінік (Қоғамдағы әдет-ғұрып, қарым-қатынас дәстүрі. Тіл-сезім білдірудің құралы. Сөйлеу этикеті ұғымы. Сөз мағыналарының құбылуы. Сыпайылықты білдіретін сөз орамдары, қаратпа сөздер. Сөйлесушілердің әлеуметтік белгілері. Сөздің ортаға байланысты қолданылу жағдаяты мен мәні);
      әлеуметтік-тұрмыстық қатынастағы сөз әдебі (Әлеуметтік-тұрмыстық қатынаста қолданылатын сөз түрлері. Әлеуметтік-тұрмыстық қатынастың тілдік сипаты, тілдік құралдары. Әлеуметтік-тұрмыстық қатынасқа тән сөз әдебі);
      амандасу (Сәлемдесудің мақсаты. Сәлемдесу сөздерін талғап жұмсаудың талаптары. Амандасуға жататын сөздердегі мағыналық, стильдік ерекшеліктер мен әлеуметтік сипат. Амандасу этикеті: ұлттық дәстүр, жалпы адамзаттық нормалар. Синонимдерді талғап қолданудың сөз мәдениетіне қатысы);
      қоштасу (Қоштасудың мақсаты. Қоштасу сөздерін талғап жұмсаудың талаптары. Қоштасуға жататын сөздердегі мағыналық, стильдік ерекшеліктері мен әлеуметтік сипат. Қоштасу этикеті: ұлттық дәстүр, жалпы адамзаттық нормалар. Синонимдерді талғап қолданудың сөз мәдениетіне қатысы);
      құттықтау (Құттықтаудың мақсаты. Құттықтау жағдаятына қатысты сөздерді талғап жұмсаудың талаптары. Құттықтау сипатындағы сөздердегі мағыналық, стильдік ерекшеліктер мен әлеуметтік сипат. Құттықтау этикеті: ұлттық дәстүр, жалпы адамзаттық нормалар. Синонимдерді талғап қолданудың сөз мәдениетіне қатысты);
      көңіл айту (Көңіл айтудың мақсаты. Экспрессивті сөздерді талғап жұмсаудың талаптары. Көңіл айту ерекшелігіне сай таңдалған сөздердегі мағыналық, стильдік ерекшеліктер мен әлеуметтік сипат. Көңіл айту этикеті: ұлттық дәстүр, жалпыадамзаттық нормалар. Синонимдерді талғап қолданудың сөз мәдениетіне қатысы);
      тілек айту (Тілек айтудың мақсаты. Экспрессивті сөздерді талғап жұмсаудың талаптары. Тілек айтуға қатысты сөздегі мағыналық, стильдік ерекшеліктер мен әлеуметтік сипат. Тілек айту этикеті: ұлттық дәстүр, жалпы адамзаттық нормалар. Синонимдерді талғап қолданудың сөз мәдениетіне қатысы);
      бата беру (Бата сөздің мақсаты. Батаға лайық сөздерді талғап жұмсаудың талаптары. Бата беруге қажетті сөздердегі мағыналық стильдік ерекшеліктер мен әлеуметтік сипат. Бата беру этикеті: ұлттық дәстүр, жаңашылдық синонимдерді талғап қолданудың сөз мәдениетіне қатысы);
      қаратпа сөз әдебі (Қаратпа сөздерді қолданудың мақсаты. Қаратпа сөздерді талғап жұмсаудың талаптары. Қаратпа сөздердегі мағыналық, стильдік ерекшеліктер мен әлеуметтік сипат. Қаратпа сөзді жұмсау этикеті: ұлттық дәстүр, жалпы адамзаттық нормалар. Синонимдерді талғап қолданудың сөз мәдениетіне қатысы);
      ресми-іскерлік қатынас және сөз әдебі (Ресми қарым-қатынастың анықтамасы. Ресми қатынасқа тән сипаттар);
      ресми-іскерлік қатынас тілінің жазбаша түрі (Ресми іскерлік қатынастың жазбаша үлгілері. Мекемедегі. Іс қағаздарының түрлері, олардың құқықтық қатынасты реттеушілік рөлі. Жеке құжаттардың тілдік емес жақтары. Жеке құжаттардың тілдік (лингвистикалық) жақтары. Ресми құжаттардың сөз әдебіне(этикетке) қатысты жақтары);
      ресми-іскерлік қатынас тілінің ауызша түрі (Ресми-іскерлік қатынастың ауызша түрлері. Ресми ауызша сөздің биік шыңы-шешендік сөз. Іскерлік қарым-қатынастың алғышарттары. Ресми-іскерлік қатынастағы сөздің тілдік жақтары. Ресми – іскерлік қатынастың тілдік емес (экстралингвистикалық) жақтары. Ресми-іскерлік қатынастың сөз әдебіне қатысты жақтары);
      8. Қорытынды сабақтар - 4 сағат.

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық мазмұны

      9. Сөз мәдениеті және шешендік өнер.
      1) кіріспе. Сөз мәдениеті және шешендік өнер - 3 сағат (Курстың мақсаты. Сөз мәдениетінің шарттары. Шешендік – сөз мәдениетінің жоғары формасы. Шешендіктану мен шешендік сөз. Шешендік сөз: дәстүр мен жаңашылдық. Шешендік сөздің монологтік, диалогтік, полилогтік түрлері);
      2) шешендік өнердің тарихы - 7 сағат (Шешендіктің өнер, ғылым ретінде дамуының бастаулары. Шешендік – жалпы адамзаттық құндылық);
      ежелгі Грекия мен Ежелгі Римдегі шешендіктану арналары (Ежелгі Греция – шешендіктанудың отаны. Шешендіктің дамуының алғышарттары. Софистер – шешендіктанудың негізін қалаушылар. «Әлсіз пікірді күшейту» - софизмнің басты бағыты. Софистердің шешендіктануға қосқан үлестері. Сократ пен Платон – шынайы сөздің теориясын жасаушылар. «Федр» - шешендік туралы диаолог. Сөздің адам жанына әсер етуі туралы идеяның қалануы. Аристотель – шешендікті арнайы үйрететін мектептің негізін қалаушы. «Риториканың» - шешендіктануды дамытудағы орны мен рөлі. Квинтилиан – он екі томдық «Шешендік тәлім» еңбегінің және шешендікті оқыту бағдарламасының авторы);
      Ресейдегі шешендіктанудың дамуы (Ресейде шешендіктанудың қалыптасуы. М.В. Ломоносов – орыс шешендіктануын жаңа сатыға көтерген ғалым. И.С.Рыжскийдің, А.Ф.Конидің, В.Г.Белинскийдің, П.С.Прохорщиковтың шешендікке қатысты ой-тұжырымдары. Орыс шешендіктанушыларының осы ғылымды өркендетуге қосқан үлестері);
      ұлттық шешендіктанудың алғашқы бастаулары (Орта ғасырлардағы түркі ғалымдарының шешендік өнердің ғылым ретінде қалыптасуындағы рөлі. Әл-Фараби – ұлттық шешендіктанудың іргетасын қалаушы. Ғалымның «Риторика» атты еңбегіндегі шешендікке байланысты басты тұжырымдары. Әл-Фарабидің шешендік сөз бен адамгершілік қасиеттердің бірлігі туралы ой-пікірлері. «Қабуснамадағы» өнердің басқа түрлерінен сөз өнерінің артықшылықтары жайлы даналық байламдар. «Құдатғу білік», «Диуани лұғат-ат түрк», «Диуани хикмет», «Тауарих хамса» еңбектеріндегі сөз құдіреті, сөз мәні туралы түйіндеулердің шешендік сөзбен сабақтастықтары. Қазақтың ұлттық шешендік өнерінің дамуы. Ұлттық шешендік сөздің алтын тамырлары – көне түркі жазба мұралары, XII – XVI ғасырдағы Майқы би, Аяз би, Жиренше шешен, Асанқайғы даналықтары. XVII – XVIII ғасырлар – қазақ шешендік сөз өнерінің ерекше дамыған кезеңі. Осы кездегі шешендіктің өркендеуіне әсер еткен қоғамдық-әлеуметтік жағдайлар. Қазақтың атақты би – шешендері. Олардың шешендік өнер жөніндегі ой-пікірлері. Қазақ шешендік өнерінің даму тарихының үш кезеңі);
      қазақ шешендіктану ғылымы: қалыптасуы мен дамуы (Ш.Уәлиханов – қазақтың төл шешендігі туралы тұңғыш ғылыми пікір айтқан ғалым. Абайдың қазақ шешендігі туралы тұжырымдары. Қазақ шешендіктану ғылымының көшбасшысы – А.Байтұрсынұлының жаңашыл қағидалары, Ш.Құдайбердіұлының, Ә.Бөкейхановтың би мен билік туралы ойлары. М.Әуезовтің, С.Сейфуллиннің шешендікті арнайы қарастырған ғылыми еңбектері. ХХ ғасырдың екінші жартысында шешендіктің зерттелуі. Ә.Мәметованың, Б.Адамбаевтың, Б.Шалабаевтың, С.Садырбаевтың, М.Жармұхамедұлының, С.Негимовтің ғылыми еңбектерінің мәні. Шешендік сөздің тіл мәдениетімен бірлігін, қазіргі заманмен сабақтастығын негіздеген М.Балақаевтың, Р.Сыздықтың, Н.Уәлиевтің зерттеулеріндегі жаңа ой-тұжырымдар);
      3) Шешендік сөздің табиғаты - 18 сағат:
      шешендік сөзге қойылатын талаптар (Шешендік сөз – жұрт алдында сөйлеудің интеллектуалдық, эмоционалдық шығармашылыққа негізделген түрі. Шешендік сөздегі стильдер тоғысы. Шешендік сөздің сапалары);
      шешендік сөздің сазы (Сөйлеу мәнерлілігі. Сөз мазмұны мен сазының бірлігі. Шешеннің сөйлеу техникасы, оның құрамдас бөліктері. Дауыс сазы, сөз мақамы, сөз ырғағы, кідіріс. Сөздің орфоэпиялық нормалары. Сөз әуезі мен әуені);
      шешендік сөздің көріктеуіш құралдары (Шешендіктегі ой – сезім – сөз бірлігі. Сөз мазмұны мен формасының үйлесімі. Тілдің бейнелеуіш құралдары: айшықтау, риторикалық сұрау, қайталау, градация, метафора, салыстыру, эпитет, теңеу, т.б. Қазіргі шешендіктегі дәстүр жалғастығы мен жаңа сипаттар. Шешендік сөздердегі мақал-мәтелдердің, дәйексөздердің, қаратпа, қыстырма сөздердің орны);
      шешендік сөздің тектері мен түрлері (Дәстүрлі шешендік пен қазіргі шешендіктің ерекшеліктері. Шешендік сөздердің тектерге бөлінуінің белгілері: сөз мақсаты, айтылу орны, тақырыбы мен мазмұны, тілдік құралдары);
      әлеуметтік-тұрмыстық шешендік сөз (Әлеуметтік – тұрмыстық шешендік сөздің түрлері, мақсаты. Әлеуметтік-тұрмыстық шешендік сөздерге тән стильдік сипаттар. Ұлттық салт-дәстүрлерге байланысты әлеуметтік-тұрмыстық шешендік сөздер. Жаңа замандағы әлеуметтік-тұрмыстық шешендік сөздердің ерекшеліктері. Әлеуметтік-тұрмыстық шешендік сөздердің тілдік құралдары);
      әлеуметтік-саяси шешендік сөз (Әлеуметтік-саяси шешендік сөздің түрлері, мақсаты. Әлеуметтік-саяси шешендік сөздерге тән стильдік сипаттар. Ұлт тарихына қатысты әлеуметтік-саяси шешендік сөздер. Жаңа замандағы әлеуметтік-саяси шешендік сөздердің ерекшеліктері. Әлеуметтік-саяси шешендік сөздердің тілдік құралдары);
      академиялық шешендік сөз (Академиялық шешендік сөздің түрлері, мақсаты. Академиялық шешендік сөздерге тән стильдік сипаттар. Академиялық шешендік сөздердің ерекшеліктері. Академиялық шешендік сөздердің тілдік құралдары, сапалық белгілері);
      соттағы шешендік сөз (Соттағы шешендік сөздердің түрлері, мақсаты. Соттағы шешендік сөздерге тән стильдік сипаттар. Ұлт тарихына қатысты соттағы шешендік сөздердің түрлері. Жаңа замандағы соттағы шешендік сөздердің ерекшеліктері. Соттағы шешендік сөздердің тілдік құралдары);
      діни (Уағыз) шешендік сөз (Діни шешендік сөздердің түрлері, мақсаты. Діни шешендік сөздерге тән стильдік сипаттар. Ұлттық ерекшелікке қатысты діни шешендік сөздер. Жаңа замандағы діни шешендік сөздердің ерекшеліктері. Діни шешендік сөздердің тілдік құралдары);
      шешенге қойылатын талаптар (Шешендікке нәр беретін арналар: талант, білім, дағды. Шешен адамға қажетті табиғи сапалар. Шешеннің интеллектуалдық қасиеттері мен болмыс мәдениеті. Шешенге тән қасиеттер мен қабілеттер: тілдік, білімдік, шыншылдық, жинақылық, аңғарымпаздық, т.б.);
      шешеннің өзін ұстау әдебі мен мәдениеті (Шешендік сөздің әсерлігін арттыратын сыртқы факторлар: шешеннің өзін-өзі ұстау, әдебі, сыртқы келбеті, бет-жүзі, дене құбылыстары мен дене қимылдары. Шешендік сөздің «көмекші құралдары». Ым-ишаралардың түрлері, ұлттық сипаттары олардың сөз әсерлігін арттырудағы мәні);
      4) шешендікке машықтану жолдары -18 сағат (Шешендік - өзіне дейінгі озық үлгілерді үйрену және ешқашан ешкімді қайталамайтын даралыққа қол жеткізу шеберлігі);
      шешендік сөздегі риторикалық канондар (Шешендік сөздің сапасын арттырудың қағидалары. Риторикалық канондар – шешендік сөздің өзегі. Риторикалық канондар: тақырыпты ойлап табу, мазмұнды ойда жүйелеу, сөзбен көркемдеу, есте сақтау, сөйлеу барысы. Жұрт алдында сөйлеуде ескерілетін қағидалар. Шешеннің міндеттері);
      жұрт алдында сөйлеуге дайындық жолдары (Жұрт алдында сөйлеуге машықтанудың сатылары. Шешендерден үйренудің, топ алдында сөйлеп жаттығудың, есте сақтау қабілетін шындаудың қажеттілігі);
      психологиялық дайындық. Психологиялық дайындықтың рөлі, қажеттілігі. Психологиялық дайындықтың шарттары. Шешеннің өзіне сенімділігін қалыптастырудың жолдары);
      нақты сөзге дайындық (Нақты сөзге дайындықтың кезеңдері. Тақырыпты анықтаудың шарттары. Сөз мақсатын тұжырымдау. Сөдің жоба-жоспарлары. Әдебиеттермен жұмыстың жолдары. Көпшілік алдында сөйлеудің тәсілдері);
      күнделікті дайындық (Күнделікті дайындықта қажетті дағдылар. Арнайы папкілердің, күнделіктің, пікірдің, хаттың дайындықтағы рөлі, қажеттілігі. Өз сөзіне талдау жасау мен басқа шешендердің сөзіне талдау жасаудың шешендік қабілетті шыңдаудағы мәні);
      көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымы (Көпшілік алдындағы сөздің бөліктері, олардың орны мен өзара сабақтастығы. Көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымының бөліктерін жоспарлау);
      кіріспе бөлім, оның міндеті мен тілдік ерекшеліктері (Кіріспе сөз, оның ерекшелігі,жеке міндеттері. Кіріспе сөзде қолданылатын тілдік құралдар. Сөзді бастаудың түрлі тәсілдері);
      негізгі бөлім, оның міндеті мен тілдік ерекшеліктері (Негізгі бөлім, оның ерекшелігі, жеке міндеттері, ұстанымдары. Тақырыпқа қатысты ой -тұжырымдардың логикалық байланысы. Талдаудың логикалық тәсілдері мен материялды түсіндірудің негізгі әдістері. Сөздің логикалық, психологиялық сипаттары. Тыңдаушылардың назарын аударудын тәсілдері. Сөздің жүйелігіне кері әсерін тигізетін факторлар, оларды болдырмаудың жолдары);
      қорытынды бөлім, оның міндеті мен тілдік ерекшеліктері (Қорытынды сөздің ерекшелігі, жеке міндеттері. Ойды қорытындылау тәсілдері. Қорытынды сөздің тыңдаушыға әсері. Қорытынды сөздегі тілдік құралдар);
      сөз бөліктерін байланыстыру әдістері (Сөз мазмұнын біріктіруші тілдік құралдар. Шешеннің субъективтік көзқарасын, реттік қатынастарды білдіретін сөз орамдары. Сөздегі ойларды сабақтастырудың құралдары, ой желісін күшейтетін тәсілдер. Шешендік сөздің композициясының элементтері);
      5) пікірталас мәдениеті - 18 сағат:
      пікірталас мәдениетін меңгеру – жаңа заман талабы (Демократиялық қоғам – пікірталасының өрістеуінің басты кепілі);
      пікірталасының қоғамдағы орны, маңызы, қажеттілігі («Шешендіктің анасы - демократия». Пікірталас – адамның ақыл –ой қабілеті дамуының тетігі. Пікірталасында қажетті іскерліктер.
      Пікірталастың сипатын анықтайтын факторлар);
      пікірталас мәдениетінің талаптары (Пікір таласына қатысушы адамға қажет қасиеттер, тілдік біліктіліктер, сөз сайысына тән іскерліктер. Пікірталасқа қатысушы анықтауы тиіс сауалдар. Айтыскерге қойылатын талаптар);
      пікірталас түрлері (Диалогті, полилогті пікірталастар. Пікірталастарына тән ортақ белгілер мен ерекшеленеді);
      әңгіме және «Дөңгелек үстел» (Әңгіме мен «Дөңгелек үстелдің» мақсаты. Олардың жүргізудің талаптары. Талданатын тақырыптың ерекшелігі. Қатысушыларға қойылатын талаптар. «ДҮ»-дің тиімділігін арттыру шарттары);
      пікір алмасу (дискуссия) (Пікір алмасудың мақсаты мен рөлі. Пікіралмасудың түрлері, оларды ұйымдастырудың шарттары. Пікіралмасуға қатысушыға қойылатын талаптар. Пікір алмасуға кері әсер ететін факторлар. Пікір алмасудағы жүргізушінің рөлі. Тілдік нормалар);
      ойталқы (дипут) (Ойталқының мақсаты мен рөлі. Ойталқыны ұйымдастырудың шарттары. Ойталқыға қатысушыға қойылатын талаптар. Ойталқының пікір алмасудан ерекшелігі);
      ойкөкпар (дебат) (Ойкөкпардың мақсаты, қоғамдық пікір қалыптастырудағы рөлі, мәні. Ойкөкпарды ұйымдастырудың ерекшеліктері, кезеңдері. Ойкөкпарға қатысушылардың сөз әдебі. Ойкөкпардағы сарапшылардың рөлі);
      сөзталас (спор) (Сөзталастың ерекшелігі, оның өзіндік сипаты. Сөзталастың тұрмыстық қатынасқа тән екендігі. Сөзталастың түрлері);
      пікірсайыс (полемика) (Пікірсайыстың өзіне тән ерекшеліктері. Пікірсайысты ұйымдастырудың шарттары. Пікірсайысқа қатысушыға қойылатын талаптар. Қарсыласты ықтырудың шарттары);
      айтыс (Көпшілік алдындағы айтыстың тарихы. Айтысу өнері мен мәдениеті туралы талаптар. Ежелгі Греция, Үндістан, Қытай елдерінде қалыптасқан үрдістер. Қазақ айтыс өнерінің ерекшеліктері. Айтысты ұйымдастырудың шарттары. Айтысқа қатысушыға қойылатын талаптар. Қарсыласты жеңудің шарттары. Айтыстағы дәстүр жалғастығы мен жаңашылдық);
      пікірталасында жиі қолданылатын тәсілдер (Пікірталасына тән әдіс-тәсілдер: «қақпан құру», сынау, әзіл, мысқыл, қарсыластың ойын жоққа шығару, «сұрақпен төпелеу». Олардың ұтымды қолданудағы тапқырлық. Тыңдарманмен байланыс жасаудың шарттары, әлеуметтік, табиғи шарттар, олардың байланысқа әсері. Оқушы сөздерді мақсатқа қарай пайдалану жолдары);
      қарсыласқа тойтарыс берудің шарттары (Қарсыласқа тойтарыс берудің шарттары, тәсілдері. Ойдың айқын, әсерлі жеткізудегі синоним, антоним сөздердің мәні. Дәлелдеме, оның турлері, тілдік ерекшеліктері. Пікірдің өтімділігін арттыратын тілдік құралдар. Қарсыласқа тойтарыс жасаудың пікірталас мәдениетімен сабақтастығы. Пікірталастарда сұрақтарға жауап беру өнері. Сұрақтың түрлері, одан қолданылатын сөздердің ерекшеліктері. Жауаптың түрлері, қажетті сөз орамдары. Қарсылықа тойтарыс берудің шарттары: «қарсы соққы», «көпшілік бағындыру», «қарсыластың қорытындысы сынау», «деректермен дәлелдеу»);
      пікірталас шеберлігіне үйренудің жолдары (Сөз шеберлігіне үйренудің жолдары. Өз ой-пікірін жеткізудің тілдік сапалары. Сөздің грамматикалық құрылысы, сөз дәлдігі мен дәлелділігі, мақал-мәтелдердің, троптың турлерін орынды пайдалану. Белгілі көркем образдарды сөз мақсатына орай кіріктіре алу т.б. Пікірталасының түрлеріне қарай қолданылатын ұтымды сөз орамдары. Ой мен сөздің бірлігі. Өз көзқарасын сыпайы, нақты айта білу шеберлігі. Ұғымдар мен терминдерді, ауыспалы мағынадағы сөздерді орынды қолдану жолдары. Пікір айтудағы сөз мәнері, Интонация. Пікірталастағы ұлттық дәстүрдің көрінісі. Қарсыластың шабуылдарынан қорғанудың шарттары. Пікірталасындағы дәлелдеме мен сынды сауатты қолдан. Пікірталасын ұйымдастыру жолдары. Пікірталасындағы қателіктердің алдын-алу жолдары.Дискуссия сабақтарын жоспарлау. «Саяси айқас» іскерлік ойындарын ұйымдастыру сатылары, оған дайындық жолдары. «Сұраққа жауап» практикумы);
      6) қорытынды сабақтар - 4 сағат.
      10. Бағдарлама бойынша ұсынылатын практикалық жұмыстар, 10-сынып:
      1) қазақ жазба тілінің тарихына қатысты рефераттар дайындату;
      2) әлеуметтік-тұрмыстық өмірдегі әртүрлі жағдайлардың ерекшелігіне байланысты тіл жұмсау дағдыларын жетілдіретін тапсырмалар бойынша өздік жұмыстарын орындату;
      3) ұлттық салт-дәстүрлерге байланысты сөз орамдарын, тұрақты тіркестерді тауып, олардың қатыстырып сөйлеуге дағдыландыру;
      4) мәтіндерді ұсынып, ондағы ұлттық таным мен жаңашылдық сипаттарды ажыратқызу;
      5) этнолингвистикалық атаулардың тарихын, мәнін танытатын шығармашылық жұмыстар ұйымдастыру;
      6) ата-анасының мүшелтойларына сөз дайындату;
      7) досының туған күнінде дастарқан басында сөйлейтін сөз дайындату;
      8) әртүрлі тілдік жағдайларда қажетті сөз орамдарын қолдануға рөлдік ойындар арқылы дағдыландыру;
      9) әлеуметтік-тұрмыстық қатынаспен іскерлік қатынастың айырмашылығын сезіндіретіндей нақты тақырыптар бойынша диалог құрғызу;
      10) тұрмыстық және ресми қатынастардағы кешірім сұрау, өтініш білдіру, сәлемдесу, қоштасу рәсімдеріне байланысты шағын қойылымдар әзірлету;
      11) телефонмен сөйлесу мәдениетін қалыптастыратын жаттығу жұмыстарын жүргізу;
      12) жазба тіл мәдениетіне қатысты белгілі адамдардың ой-тұжырымдарына талдау жасату, жазба тілге қойылатын талаптарды анықтату;
      13) жеке адам өміріне қатысты іс-қағаздары жазуға төселдіретін тапсырмалар бойынша жұмыс жасату;
      14) белгілі бір мәселе бойынша жиындар өткізіп, мәжілісхат, оның көшірмелерін жасату, т.б.
      15) оқыған көркем әдеби немесе ғылыми-көпшілік әдебиеттер бойынша реферат жаздыру;
      16) әркімге өзіне қалаған тақырыбы бойынша эссе, очерк жаздыру, баспасөз материалдарынан осы жанрдағы шығармаларға талдау жасату;
      17) интервью жүргізудің жолдарын саралату, нақты тапсырма бойынша өздері қалаған мамандардан, көз көргендерден интервью жасату.
      11. Бағдарлама бойынша ұсынылатын практикалық жұмыстар, 11-сынып:
      1) шешендік сөз бен айтыстың айырмашылығын айтқызу (мәтін негізінде);
      2) «Қандай полемикалық тәсілдер бар?» деген сұраққа жауап жаздыру;
      3) Баспасөз материалдарындағы ең ұнаған шешен сөздерді («Қазақ әдебиеті», «Егемен Қазақстан», «Жас алаш», «Ана тілі», т.б. газеттер мен «Парасат», «Зерде», «Қазақстан әйелдері», т.б.) журналдардан теріп жаздыру;
      4) шешендік туралы берілген сөздерден (ой-пікірлерден) негізгі талаптарды түйіндеп айтқызу;
      5) «Қазақ шешендіктану ғылымы», «Ежелгі Грекия шешендері», «Қазіргі шешендер», т.б. тақырыптарда хабарлама, реферат жаздырту;
      6) өздеріне мәтіндерді оқытып, оны үнтаспадан қайта тыңдату арқылы мәнерлі сөйлеуге, оқуға жаттықтыру;
      7) сөздерді орфоэпиялық нормаға сай айтуға жаттықтыру;
      8) термин сөздерді (халықаралық) қатыстырып сөйлеуге жаттықтыру;
      9) жеке-жеке тұрған синоним сөздерді қажетті сөздермен тіркестіріп, мағыналық реңктеріне түсінік бергізу;
      10) басқа тілден енген сөздерді ана тіліндегі баламасын тапқызу, оларды қатыстырып мәтін құрату;
      11) антоним жұптарды пайдаланып, мақал мәнді сөйлемдер құрату, оларды өз сөздерінде пайдаландыру;
      12) қате құрылған сөйлемдерге түзету жасату;
      13) мәтіндерді оқып, олардағы сөздердің қай стильге сәйкестігін анықтау;
      14) сөздердің түсініктемесін жасату, өз жазғандарын «Түсіндірме сөздіктегі» материалдармен салыстыру;
      15) пікірталастың әр түріне қатысты дағдыландыру жұмыстарын жүргізу;
      16) мамандық таңдау бойынша сөз дайындап, сөйлеушіні тыңдарманмен байланыс жасауға үйрету.
      17) төмендегі тақырыптар бойынша хабарлама жасату:
      қазіргі елдегі жағдай;
      ғылым мен техника жаңалықтары;
      мәдени жаңалықтар;
      жаңа әдебиеттер;
      бүгінгі айтыстың дүлдүлі;
      қазіргі шешендер;
      18) сөйлеушінің пікірлерін негізгі бөліктер бойынша талдау;
      19) шешендік туралы берілген мәтіндерден автордың жеке көзқарасын өз пікірімен сабақтастыра айтқызу;
      20) «Жаңа қазақ деген кім?», «Мектеп киімі қандай болуы керек?», «Демография деген не?», «Мұғалім қандай болуы тиіс?», «Егер сабаққа ерікті қаттыссам...», «Адалдық деген не?», «Достық пен махаббат» тақырыптары бойынша пікірталас түрлерін ұйымдастыру;
      21) курста өткен тақырыптар бойынша тірек ұғымдардың түсіндірме сөздігін құрату.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      11. Пәндік нәтижелер:
      1) тілдің лексика-фразеологиялық қорын, дыбыстық-грамматикалық және стильдік жүйесін;
      2) құрмалас сөйлемдердің ойды жеткізудегі рөлін және қолданыс ерекшелігін меңгеруі тиіс;
      3) тілдің функционалдық қасиеттерін танып, пәннің тілдік деңгейлерін жетік білуі;
      4) мәтіннің түрлері мен табиғатына, тілдік ерекшеліктеріне талдау жасай білуі;
      5) әдеби тілдің ауызша және жазбаша түрлері болатынын, оларға тән ерекшеліктерді;
      6) мәтіннің тақырыбы мен идеясын, мәтіннің құрылымын ажырата білуі;
      7) сөз мағыналарын мәтіндік қолданыста ажырата білуі;
      8) сөздердің жасалу тәсілдерін;
      9) әдеби тілдің нормаларының сөз мәдениетіне қатысын негіздей алуы;
      10) әлеуметтік-тұрмыстық қатынастағы сөз әдебін;
      11) әдеби тілдің нормаларын стиль түрлеріне сай қолдана білуі тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      12. Пәндік нәтижелер:
      1) сөз мәдениеті мен шешендік өнердің талаптарын;
      2) ұлттық және әлемдік шешендік өнерге тән ортақ қағидаттарды;
      3) қазіргі шешендіктің түрлерін;
      4) пікірталас мәдениеті мен пікірталасқа түсу тәсілдерін меңгеруі тиіс;
      5) шешендік өнер туралы ой-пікірлерге талдау жасап, шешендік өнердің тарихын;
      6) пікірталас түрлері мен оларға тән ерекшеліктерді;
      7) көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымын;
      8) пікірталастың қоғамдағы орнын, пікірталас мәдениетінің талаптарын;
      9) таңдаған кәсібіне байланысты тақырыптарда пікірталасқа түсе білуі;
      10) әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-саяси, ғылым-білім мазмұнды мәтіндерді құрай алуы;
      11) ұсынылған тақырып бойынша көрсетілген әдебиеттерді пайдаланып, реферат, баяндама түзе білуі тиіс.

4. 10-11-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      13. Тұлғалық нәтижелер:
      1) ұлттық құндылықтар мен әлемдік азаматтық құндылықтарды салыстыра пайымдап, дәріптей білуінен;
      2) қолданыстағы тілдерді білуінен, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      3) қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы өз көзқарасын шешендікпен негіздей алуынан және жұртты сендіре білуінен;
      4) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      5) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз еңбекке ынта-ықыласы мен қабілеттілігін танытуынан;
      6) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен көрініс табуы тиіс.

5. 10-11-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      14. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) тіл табысуға қажетті коммуникативтік дағдыларды меңгеруі;
      2) тұрмыстық-әлеуметтік қатынастағы әдептілік нормаларын меңгеруі;
      3) іскерлік қатынастағы тіл табысуға қажетті тілдік амалдарды орнымен жұмсай алуы;
      4) жеке адам өміріне, мекеме, ұйым жұмысына қажетті ресми іс-қағаздар жүйесін меңгеруі;
      5) шешендікке машықтанудың әдіс-тәсілдерін сөйлеу әрекеттерінде қолдануы;
      6) шешендік өнердің канондарын күнделікті тәжірибеде қолдануы;
      7) шешенге қойылатын талаптарды жүйелі әрекеттерде саналылықпен меңгеруі;
      8) зерттеу және шығармашылық әдістерді өз әрекетінде тиімді қолдана білуі;
      9) түрлі тақырыптарда пікірталасқа түсу еркіндігін және жиі қолданылатын тәсілдерді меңгеруі;
      10) көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымы мен міндеттерін түзе алуы;
      11) қарым-қатынастың түрлеріне сай тілдік белгілерді орынды қолдана білуі;
      12) сөйлеудің мақсатына сай тыныс белгілерді және интонацияны дұрыс пайдалана білуі;
      13) ғылыми және шығармашылық ізденісте ақпараттар жүйесін іріктеп, өңдеп, сауатты қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
60-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Қазақ әдебиеті» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Әдебиет – сөз өнерi, халықтың сана-сезiмiн, көркемдiк ойлау қабiлетiн байытатын рухани дүние, халықтың айшықты сөзбен кестелеп, асыл ойлармен зерлеген баға жетпес бай қазынасы, тарихы.
      3. Бағдарлама әдебиеттану ғылымы ұстанымдары негізінде түзіліп, оқытудың жаңа талаптарына сай мазмұндық, құрылымдық және әдістемелік жағынан жаңартылып отыр.
      4. Білім мазмұнын сұрыптауда ғылымилық, түсініктілік, жүйелілік, іс-әрекеттілік, пәнаралық байланыс, сабақтастық сияқты дидактикалық ұстанымдар басшылыққа алынып, оқушылардың бейіндік ерекшеліктері ескерілді.
      5. Бағдарламада ақын-жазушылар шығармашылығы хронологиялық сипатта ұсынылды. Қайталанған шығармалардың орнына басқа ақын-жазушылардың шығармашылықтары енгізілді.
      6. ХІХ-ХХ ғасырдағы көрнекті ақын-жазушылардың шығармашылығы және тәуелсіздік жылдарындағы әдебиеттің кейбір үлгілерін оқыту көзделді. Тәуелсіздік кезеңіндегі шығармалар осы кезеңнің тарихи-әлеуметтік мазмұнының көрінісі ғана емес, халықтың әдеби қазынасы қызметін де қатар атқаратын туындылар ретінде қарастырылды.
      7. Әдебиеттiң теориялық мәселелерi, әдебиеттанудың салалары, әдеби ағымдар мен бағыттар, көркем шығарманы талдау әдістері, әдеби шығарманың болмыс-бітімі, ұлттық мәдениет, әдебиет және көркемдік шындық, әдебиеттiң өзге ғылымдармен байланысы, қазiргi әдебиеттегi проблемалық мәселелер, оқырман мәдениеті, сөз өнерi және шығармашылық үдеріс, қаламгер стилі өзек етiлiп, көркем шығармашылық туралы жүйелі ұғым қалыптастырылады.
      8. Қазақ әдебиетi» пәнінің оқу бағдарламасында мемлекеттiк бiлiм стандартына сәйкес бiлiм мазмұны және оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар пәндік нәтижелер, тұлғалық және жүйелі-әрекеттік нәтижелер түрінде сараланып берілді.
      9. Пәнді оқыту мақсаты - қазақ халқының сан ғасырлық тарихын, дәстүрін, өнерін, әдебиеті мен мәдениетін ұлттық құндылық ретінде бағалап, құрметтей білетін, көркем шығармада бейнеленетін қоғамдық-әлеуметтік құбылысты көркемдік тұрғыда қабылдауға қажетті білім, білік, дағдыларын меңгерген, әдебиетті өмірмен байланыстыра қабылдай алатын, қазіргі білім беру жүйесіндегі талаптарға сәйкес өзіндік белсенділік көрсете алатын, азаматтық көзқарасы айқын, адамгершілік, елжандылық қасиеттерді бойына жинақтаған интеллектуалдық әлеуеті жоғары дара тұлға тәрбиелеу.
      10. Пәнді оқыту міндеттері:
      1) әдебиеттің ұлттық ерекшелігін, көркем шығармалардағы әдет-ғұрып, салт-дәстүрдің бейнеленуін, көркем туындының идеялық мазмұнын ұғындыру;
      2) оқушыларға әдебиеттің өнердің бір түрі екендігін танытып, әдеби білім мазмұнын жүйелі меңгеруді ұйымдастыру;
      3) көркем шығарма арқылы оқушылардың санасына көркем сөз құдiретiн, эстетикалық, танымдық тәрбиенi сiңiру;
      4) оқушылардың көркем шығарма оқу әрекеттерін, образбен ойлау қабілеттерін өзіндік ізденіс шығармаларымен жетілдіріп, олардың сөз өнерін рухани құндылық ретінде қабылдауына мүмкіндік туғызу;
      5) ойын еркін, шешен жеткізе алу, әдеби-теориялық білімін жазба жұмыстарда сауатты қолдана алу біліктілігін қалыптастыру.
      11. Оқыту үдерісінде «Қазақ әдебиеті» пәні төмендегі оқу пәндерімен тығыз байланыста оқытылады:
      1) «Қазақ тілі»: филологиялық ғылым салаларын байланыстыра оқыту үздіксіз, жүйелі жүргізіледі, бұл арқылы оқушылардың сөйлеу қабілеттерін дамыту, сөздік қорларын молайту жүзеге асырылады;
      2) «Қазақстан тарихы»: әдебиет пен тарихты байланыстыру оқушылардың тарихи шындықты көркем шығармада бейнелеу ерекшеліктерін түсіну дағдыларын қалыптастырады және оқушылар нақты мәліметтерді талдай алуға, өзіндік баға беруге үйренеді;
      3) «География»: көркем шығармада бейнеленген, суреттелген немесе оқиғалар өрбіген жердің географиялық ерекшеліктерін автор көзімен көруге, оны өзіндік байқауларымен, білімдерімен салыстыруға үйренеді;
      4) «Музыка»: әдеби шығарма мен музыканының ішкі иірімдерін салыстыра алуға дағдыланады, әннің идеялық-көркемдік және эстетикалық маңызын, ұлттық ән-әуендегі мазмұны мен талғамын түсінуге мүмкіндік береді;
      5) «Бейнелеу өнері»: әдебиет сабақтарында бейнелеу өнерінің туындыларын пайдалану оқушылардың кейіпкер бейнесі мен оқиғаларды, жалпы суреттелген мәселелерді көзбен көре, терең сезінулеріне мүмкіндіктер жасайды.
      12. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес оқу жүктемесінің көлемі.
      10-сыныпта аптасына 2 сағаттан, барлығы – 68 сағат;
      11-сыныпта аптасына 3 сағаттан, барлығы – 102 сағатты құрайды.
      13. Пәнді оқытудың вариативті бөлігі қосымша оқу бағдарламасы арқылы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты шеңберінде жүзеге асады.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      14. 10-сыныпта «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытуға 68 сағат бөлінген, оның ішінде, шығармаларды оқып, талдауға – 56 сағат, шығармашылық жұмыстарға - 8 сағат, сыныптан тыс оқуға – 4 сағат.
      15. Курстың мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      1) Жалпы шолу-1 сағат (ХІХ ғасырдағы қазақ елінің тарихи-әлеуметтік жағдайы. Ресейдің қазақ елін отарлауы, отаршылдыққа қарсы бұқаралық күрес. Кенесары Қасымұлы, Исатай Тайманұлы, Махамбет Өтемісұлы бастаған көтеріліс туралы. Қазақ еліндегі тарихи-әлеуметтік жағдайлардың қоғамдық санаға ықпалы. Қазақ даласындағы өмір құбылыстарын өлең, жыр, толғауларына арқау еткен қазақ поэзиясының көрнекті өкілдері Байтоқ, Жанұзақ, Шернияз, Алмажан туралы. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдебиеті тарихында әртүрлі ағымдардың пайда болуы. «Зар заман» ақындарының шығармаларына ортақ сарындар);
      әдебиет теориясы: сыншылдық дәстүр;
      пәнаралық байланыс: ХІХ ғасырдағы Қазақстан тарихының І жартысы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Сералиннің «Топжарған» поэмасы;
      2) Дулат Бабатайұлы «Аягөз» өлеңі мен «Еспембет дастаны» -3 сағат (Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет. Дулат – ХІХ ғасырдың орта кезіндегі қазақ поэзиясын мазмұн, тақырып, түр жағынан байыта түскен, көркемдік тәсіл тұрғысынан жаңа сатыға көтерген ірі ақын. Дулат өлеңдеріндегі адам образдары, табиғат бейнесі. Мысал өлеңдері. «Аягөз» өлеңінің тақырыбы мен көркемдік ерекшелігі, тіл оралымы. «Еспембет» дастанының сюжеттік маңызы. Дастандағы Еспембет образын сомдаудағы ақындық тәсілдер жанама мінездеу, суреттеу. Еспембет дастанындағы соғыстың жалпы панорамасы, сол сияқты жеке көріністерді, жекпе-жек ұрыстарды сипаттаудағы ақындық шеберлік. Дастандағы Ақбөрте тұлпардың образы. Дулат жырларының көркемдік ерекшеліктері);
      әдебиет теориясы: аллитерация, ассонанс, эпитет, метафора, теңеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Бес ғасыр жырлайды» кітабы;
      3) Махамбет Өтемісұлы. «Менің атым Махамбет», «Атадан туған аруақты ер», «Нарын», «Тайманның ұлы Исатай» өлеңдері -3 сағат (Ақынның өмір сүрген дәуірі мен ақын өлеңдерінен көрініс табатын халықтың арман-тілегі. Махамбет жырларындағы Исатай мен ақынның өз бейнесі. Батыр образын сомдаудағы ұлттық дәстүрлі нақыштар мен Махамбетке тән сөз қолданыстар. Үш өлеңнің өз ара ортақ қасиеттері мен ерекшеліктері. Ақын поэзиясындағы реалистік, романтикалық сипат. Көркемдік ерекшелігі мен жанры. М.Өтемісұлы шығармаларының қазақ әдебиеті тарихындағы орны. Әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғам өмірімен байланысы туралы ұғым. Дыбыс қайталау ассонанс, аллитерация Риторикалық сұрау. Өлең құрлысы);
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка Құрманғазы «Кішкентай», электрондық оқулық Махамбет туралы телесабақ;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Т.Медетбектің «Махамбет рухының монологі» өлеңі;
      4) Сүйінбай Аронұлы «Бөрілі менің байрағым», «Ту алып жауға шапсаң сен», «Датқалар» «Үмбетәліге» өлеңдері -2 сағат («Сүйінбай мен Тезек төре», «Сүйінбай мен Қатаған» айтыстары. Сүйінбай – қазақ поэзиясын мазмұны, түрі, тақырыбы жағынан байытуда өзіндік орны бар ақын. Ол – халық мұңын мұңдап, үстем тап өкілдерінің әділетсіздігін бетіне басып әшкерелеп отырған батыл да әділ сыншы. Сүйінбай – айтыстың асқан шебері және қазақ пен қырғыз елдеріне өткір тілі, озық ойымен кеңінен танылған ақын);
      әдебиет теориясы: Айтыс туралы ұғымды кеңейту;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жолдасбековтің «Асыл сөздің атасы» - Алматы, 1996;
      5) Шортанбай Қанайұлы. «Зар заман», «Опасыз жалған», «Бала зары» жыр-толғаулары-2 сағат (Түркістан қаласы маңында дүниеге келген суырыпсалма ақынның шығармаларында ХІХ ғасырдың орта тұсындағы патша үкіметінің қазақ даласын отарлау саясатынан туындаған әлеуметтік өмірдің шынайы суреттелуі. Шортанбай – еңбекші бұқараның азапты ауыр тұрмысын, шынжыр балақ, шұбар төстердің әділетсіздігі мен зұлымдығын әшкерелеген ақынның бірі. Ақынның өткен игі жақсылардың іс-әрекетін аңсап, тәлім-тәрбие мәселесін ескі салт-жоба, шариғат тұрғысынан қарастыруы. Шортанбайдың айтыс ақыны ретінде көрінуі);
      әдебиет теориясы: жыршылық дәстүр, эпитет, теңеу, метафора, синекдоха;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Қирабаевтың «Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері» - Алматы, 2000;
      6) Майлықожа Сұлтанқожаұлы «Толғау», «Үш жігіт», «Аңқау мен қу», «Жылдың төрт мезгілі» жыр-толғаулары -2 сағат (Ақын шығармаларынан көрінетін терең ойшылдық пен өткір сықақшылдық. Көнеден келе жатқан дидактикалық сарынды жалғастырушы ақын екендігі. Адам өмірі, жас ерекшелігі туралы философиялық толғамдары. Майлықожаның адам мінезіндегі кемшіліктерді, еңбекке, елге деген сүйіспеншілікті жырлауы. Оның поэзияда шығыс ақындарына еліктеу сарындары);
      әдебиет теориясы: троп түрлері;
      пәнаралық байланыс: музыка өнері (терме), Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Б.Омаров «Зар заман поэзиясы» - Алматы, 1999;
      7) ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы әдебиет жалпы шолу -1 сағат (ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиеті. Ыбырай мен Абай негізін салған демократтық, ағартушылық бағыттағы әдебиеттің тууы. Ағартушы идеяның алдыңғы орынға шығуы. ХІХ ғасыр поэзиясы – өз дәуірінің шындық жайларын жинақтап қамтыған көркемдік шежіре. Әдебиеттің реалистік сипаты. Романтикалық үлгідегі шығармалардың пайда болуы, «Медғат – Қасым», «Дағыстаны»);
      әдебиет теориясы: лирикалық жанр өлең ырғағы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Х.Сүйіншәлиев « ХҮІІІ-ХІХ ғасырлардағы қазақ әдебиеті» –Алматы;
      8) Қашаған Күржіманұлы. «Атамекен», «Есқали сұпыға айтқаны», «Байларға», «Қонақ кәде», «Оразалыға», «Осы күні жолдас болдым сексенменен» өлеңдері. «Атамекен», «Адай тегі» дастандары -2 сағат (Қашаған өлеңдеріндегі ізгілік қасиеттердің дәріптелуі, халық мұратының жырлануы және әділетсіздіктің сыналуы. Қашағанның қазақ әдебиеті тарихындағы ірі ақын, айтыскер жырау болғандығы.Дастандарында халықтың көне тарихымен шежіресін толғауы) әдебиет теориясы: теңеу, эпитет, толғау туралы ұғымды кеңейту; пәнаралық байланыс; Қазақстан тарихы, ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Бес ғасыр жырлайды» ІІ том - Алматы, 1989;
      9) Мұрат Мөңкеұлы «Үш қиян» толғауы, «Сарыарқа», «Қарасай – Қази» дастаны -2 сағат (ХІХ ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген ақындардың бірі Мұрат Мөңкеұлының өлеңдеріндегі замана жайының суреттелуі. «Үш қиян» толғауы «Зар заман» дәуірі әдебиетінің үздік туындысы. Ондағы ел, жер тағдыры туралы толғамдары. Қарасай-Қази дастанының сюжеттік желісі. Ақынның сатиралық шығармалары. Шығармаларының көркемдік ерекшеліктері. Мұрат – айтыс өнерінің шебері);
      әдебиет теориясы: эпитет, метафора, теңеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Б.Омарұлы Мұрат Мөңкеұлы - Алматы, 1993;
      10) Шоқан Уәлиханов «Ыстықкөл күнделігі», «Жоңғар очерктері», «Қазақ халық поэзиясының түрлері» зерттеу еңбектері -3 сағат (Шоқанның өмірі мен шығармашылығы. Шоқан – қазақ халқының тұңғыш талантты ғалымы, әдебиет зерттеушісі. Шоқан – шығыстанушы ғалым. Шоқан – қазақ, қырғыз ауыз әдебиетін жинап зерттеуші. Ғалымның қазақ әдебиетінің тарихы мен теориясына қатысты ойлары. Ш.Уәлихановтың зерттеу еңбектеріндегі қазақтың жыр-дастандары мен ақын-жыршылары туралы мәліметтер. Қашқария саяхаты) әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғам өміріндегі маңызы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, театр С.Мұқанов «Шоқан Уәлиханов» пьесасы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә.Марғұлан «Шоқан және Манас» - Алматы, 1971; Сәтбаева Ш.Уәлиханов - филолог - Алматы, 1987;
      11) Ыбырай Алтынсарин «Жаз», «Өзен», «Залым төреге», «Азған елдің хандары», «Азған елдің билері» өлеңдері, «Атымтай Жомарт», «Мейірімді бала» әңгімелері, «Қазақ хрестоматиясы» оқулығы -3 сағат (Ыбырайдың өмірі мен ағартушылық қызметі. Оның жазушылық өмірінің ағартушылық идеясына өзектестігі, демократиялық-ағартушылық көзқарасының қалыптасуы. Ыбырай – қазақ балалар жазба әдебиетін дамытушы. Өлеңдеріндегі әлеуметтік теңсіздік. Табиғат лирикасы. Ы.Алтынсарин – қазақ әңгіме жанрының негізін қалаушы) әдебиет теориясы: әңгіме туралы түсінікті дамыту;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, өзін-өзі тану, технология;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә.Қоңыратбаев «Қазақ әдебиетінің тарихы» - Алматы, 1994, С.Қирабаев «Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері» - Алматы, 1995;
      12) Абай Құнанбаев «Жаз», «Күз», «Желсіз түнде жарық ай», «Адасқанның алды жөн, арты соқпақ», «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат», «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін», «Мәз болады болысың», «Сегіз аяқ» өлеңдері және «Масғұт» дастаны -8 сағат (Абайдың өмірі, шығармашылық жолы. Ұлы ақын өлеңдерінің құдіреті туралы, Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалықтары. Ақынның тіл байлығы. Қарасөздері: бірінші сөз, алтыншы сөз, он сегізінші сөз, он тоғызыншы сөз, жиырма бесінші сөз, жиырма тоғызыншы сөз, отыз үшінші сөз, отыз жетінші сөз. Абай қарасөздерінің көтерген мәселелері, даналық ойлары, насихаттары, пікір жағынан өлеңдерімен тығыз байланысы, өзіндік ерекшелігі. Әдебиет теориясы: әдебиеттің халықтығы туралы. Лирика ұғымын кеңейту) пәнаралық байланыс: музыка («Абай» операсынан фрагменттер), бейнелеу өнері (Ә.Қастеев «Жас Абай»), электрондық оқулық («Дара Абай – Дана Абай» телесабақ);
      пәнаралық байланыс: музыка («Абай» операсынан фрагменттер), бейнелеу өнері (Ә.Қастеев «Жас Абай»), электрондық оқулық («Дара Абай – Дана Абай» телесабақ);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: З.Ахметов Абайдың ақындық әлемі – Алматы, 1996, С.Назарбекұлы «Абайдың қарасөздері»;
      13) Шәкәрім Құдайбердіұлы «Жастарға», «Дүние мен өмір», «Ақындарға», «Кәрілік туралы» өлеңдері, «Еңлік – Кебек» дастаны -4 сағат (Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылық жолы. Түрік, араб, парсы, орыс тілдерін жетік меңгеруі, дүниежүзі мәдениетімен таныс болуы. Шәкәрімнің өнер-білім, адамгершілік, болашақ, махаббат туралы лирикалық өлеңдері. Шәкәрім – Абайдың шәкірті. Ақын шығармасындағы азаматтық әуен. Әлеуметтік өмірдегі кесапат кесірді, кертартпалықты әшкерелеуі, әділдікті, ақиқатты, бейбіт тіршілікті жырына арқау етуі. Шынайы адал махаббатты жырлауы. Ақын лирикасындағы нәзік те терең психологизм. «Еңлік-Кебек» дастаны. Дастанда ақынның демократиялық-гуманистік көзқарасының көрінуі, кейіпкерлер бейнесін даралап берудегі шеберлігі поэма оқиғасының терең драматизмге құрылуы) әдебиет теориясы: дастан туралы ұғым;
      пәнаралық байланыс: театр («Еңлік-Кебек» пьесасы), кино («Шәкәрімнің соңғы күзі»);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ш.Қ.Сәтбаева «Шәкәрім Құдайбердиев» - Алматы, 1990; Б.Әбдіғазиұлы «Шәкәрімтану мәселелері»;
      14) Жамбыл Жабаев «Шағым», «Кәрібайдың төбеті», «Кедей күйі», «Мәңке туралы» өлеңдері, Айкүміспен айтысы -2 сағат (Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы. Жамбыл өлеңдеріндегі юмор мен сатира. «Кедей күйі» өлеңіндегі замана шындығының көркем жинақталуы. Айтыстарындағы көркемдік айшықтар. Жамбылдың Айкүміспен айтысындағы лиризм сыршылдық. Басқа айтыстарынан айырмашылығы.
      әдебиет теориясы: сатира туралы ұғымды кеңейту;
      пәнаралық байланыс: кино «Жамбылдың жастық шағы» (1996, сценарий авторы М.Жолдасбеков; режиссері Қ.Қасымбеков);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Жамбыл мен Құлмамбет» айтысы;
      15) Шәңгерей Бөкеев «Бұл дүние пәнилығын етеді екен», «Қайран жерім», «Ғылым», «Қосаяқ», «Құйрық атып кұлия» өлеңдері, «Қашқын» поэмасы? 2 сағат (Шәңгерейдің өмірі мен шығармашылық жолы. Оның өз өмірінің әрқилы кезеңдерін бейнелей отырып, замана тынысын, тіршілік сарынын шебер бейнелеп көрсетуі. Шәңгерей поэзиясындағы философиялық ой-түйін. Ақынның табиғат құбылыстарын көркемдеп суреттеуі. Шәңгерейдің аудармашылығы) әдебиет теориясы: кейіптеу ұғымын тереңдету, аударма шығармалар ұғымы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Әуезов «Әр жылдар ойлары» - Алматы, 1959, «Бес ғасыр жырлайды» ІІ том - Алматы, 1989;
      16) Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы «Шайтанның саудасы» өлеңі, «Хал-ахуал», «Сарыарқаның кімдікі екендігі», «Тірлікте көп жасағандықтан көрген бір тамашамыз» кітаптары «Гүлшат – Шеризат» дастаны -4 сағат (Мәшһүр Жүсіп шығармаларында орын алған білім, жер мәселесі, сөз бостандығы. Халық бостандығы мәселелері. Мәшһүр Жүсіптің халық ауыз әдебиетінің көптеген үлгілерін – дастандар мен хикаяларды, тарихи жырларды «Ер Көкше», «Сайын батыр», т.б. жинап, Бұқар жырау, Шортанбай, Шөже, т.б. ақын-жыраулардың әдеби мұрасын хатқа түсіріп қалдыруы. Мәшһүр поэмалары – ертегі, аңыз негізінде жазылған сюжетті, әңгімелі шығармалар);
      әдебиет теориясы: дастан туралы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Ж.Қуандық, Ж.Көпеев «Көркем сөздің құдіреті», 2000; С.Сүтжан «Мәшһүр мұрасы» - Алматы, 1999;
      17) Нарманбет Орманбетұлы «Көпті көрген көнемен», «Шал қайғысы», «Замана», «Сарыарқа сайран жерім-ай», «Бала қайдан?» өлеңдері?2 сағат (Өмірі мен шығармашылығы. Отарлық езгі, отаршылдық өктемдікке қарсы үн көтерген ақын екендігі. Ақын шығармаларындағы Сарыарқа образы. «Сарыарқа сайран жерім-ай» толғауында ұлт басына төнген ауыр халді суреттеуі. «Шал қайғысы» өлеңінде халық бойындағы бойкүйездік пен жалқаулықты сынауы. Нарманбет өлеңдерінен ұлы Абай жырлары рухының аңғарылуы. Нарманбет мұрасының көп уақыт жабық жатуы);
      әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғамдық мәні;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Н. Орманбетұлы «Кер заман» поэмасы;
      18) Әнші-сазгер ақындар шығармашылығына шолу -3 сағат (ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі әнші-ақындар шоғыры. Жаяу Мұса, Мұхит, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақтар тума талант, табиғи дарын иелері екендігі. Олардың поэзия, музыка саласындағы мол мұрасы);
      пәнаралық байланыс: музыка;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: З.Ақышев «Жаяу Мұса» романы;
      19) Біржан сал Қожағұлұлы «Жамбас сипар», «Ләйлім шырақ», «Теміртас», «Сырғақты», «Жанбота», «Көкек» әндері ?2 сағат (Үш жүздің ардақты әншісі Біржан – әнді шығарушы, әрі орындаушылығымен қатар әніне лайық сөз өрнегін, бояуын таба білген ақын. «Теміртас» әніндегі трагедиялық сезім. Біржан – өз заманының бай, болыс-билеріне бас имеуі. Біржан әндерінің белгілі бір жағдайға, тақырыпқа байланысты туғандығы);
      пәнаралық байланыс: театр М.Төлебаев «Біржан – Сара» операсы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: кино («Біржан сал»);
      20) Ақан сері Қорамсаұлы «Жайықтың ақ түлкісі», «Ақ көйлек», «Асыл мен жасық», «Жақсы мен жаман», «Құлагер», «Ләйлім шырақ», «Маңмаңгер», «Сырымбет», «Балқадиша» әндері -3 сағат (Ақан – қазақтың әнші-ақындар тобының көрнекті өкілі. Ақанның өмірі туралы деректер. Ақан – ақын, әнші, сазгер. Ақанның әсемдік туралы таным-түсінігі, эстетикалық көзқарасы. Ақанның өмір, заман туралы толғаулары, жастарды өнерге үндеуі. «Құлагер» ақын трагедиясы. Ақынның сөз саптау ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: махаббат лирикасы туралы ұғымды кеңейту. пәнаралық байланыс: театр (Ғ.Мүсірепов. «Ақан сері – Ақтоқты» драмасы), кино («Ақан сері»);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: І.Жансүгіров «Құлагер» поэмасы, А.Жұбанов «Замана бұлбұлдары» – Алматы: «Жазушы»,1975;
      21) Әсет Найманбайұлы «Қор болмас зерек адам ақылы бар», «Үлкен Ардақ», «Кешубай», «Перизат», «Арғынмын, атым Әсет – арындаған» өлеңдері, «Салиха – Сәмен» дастаны ?2 сағат (Әсет Найманбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы деректер. Әсет – ойға жүйрік, көркем сөзге шебер, тілге бай ақын, әнші. Шығармашыл тұлғаның өз тұстастарымен ұқсастығы, айырмашылығы, жаңалықтарының әдеби дамуға ықпалы. Ақын-әншінің әдебиет тарихындағы орны);
      әдебиет теориясы: әдебиеттің тегі мен түрлері;
      пәнаралық байланыс: музыка, электрондық оқулық «Әсет әнін орындаушы – Ж.Кәрменов», телесабақ;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: А.Жұбанов «Замана бұлбұлдары» - Алматы, 1975;

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      16. 11-сыныпта «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытуға 102 сағат бөлінген, оның ішінде, шығармаларды оқып, талдауға – 90 сағат, шығармашылық жұмыстарға - 8 сағат, сыныптан тыс оқуға – 4 сағат.
      17. Курстың мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      1) ХХ ғасырдың бас кезіндегі әдебиет жалпы шолу-1 сағат (ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстанның тарихи-әлеуметтік жағдайы. 1905-1907 жж. революция мен 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің қоғамдық санаға әсері, әдебиет пен мәдениеттің дамуына ықпалы. ХХ ғасыр басындағы әдебиетте жаңа жанрлардың пайда болуы. Қазақ тіліндегі басылымдардың жарық көруі және олардың елдің рухани дамуына әсері. «Айқап» журналы мен «Қазақ» газеті. Оларда әдеби туындылар мен әдеби сын еңбектердің жарияланып тұруы. Еуропалық үлгідегі жаңа жанрлардың пайда бола бастауы. Алғашқы қазақ романының өмірге келуі. Проза жанрының классикалық үлгіде дамуы. Әдеби бағыттардың пайда болуы);
      әдебиет теориясы: әдеби ағымдар мен бағыттар туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Әлихан Бөкейхановтың өмірі мен қызметі туралы;
      2) Ахмет Байтұрсынұлы «Қырық мысал», «Маса» жинақтары, «Әдебиет танытқыш» зерттеу еңбегі-3 сағат (Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ әдебиеті, мәдениеті, тарихындағы ірі тұлға, аса көрнекті ғалым, қоғам қайраткері, ақын, аудармашы. «Маса» жинағындағы өлеңдердің мазмұны мен мәні. Аудармалары. «Қырық мысал». «Әдебиет танытқыш» – қазақ тіліндегі әдебиет теориясын ғылыми негізде жүйелеген алғашқы еңбек екендігі. А.Байтұрсыновтың қазақ тілінде әдебиеттану терминдерін қалыптастырудағы рөлі. «Әдебиет танытқыш» еңбегінде көркем шығарманың сыры мен сипаты, жанрлық ерекшеліктері, композициялық құрылымның жан-жақты қарастырылуы. Аталған еңбектің сөз өнерін танып, пайымдауымыздағы тарихи қызметі);
      әдебиет теориясы: әдеби жанр туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, электрондық оқулық: А.Байтұрсынов (мұражайлық телесабақ, 2009);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Әдебиеттану терминдер сөздігі (Құраст. З. Ахметов, Т. Шаңбай) – Алматы;
      3) Міржақып Дулатұлы «Шәкірт», «Таза бұлақ», «Оян, қазақ» өлеңдері, «Бақытсыз Жамал» романы -3 сағат (Өмірі мен қоғамдық қызметі. «Оян, қазақ» жинағына кірген өлеңдеріндегі азаттық идеясы. «Бақытсыз Жамал» – қазақ әдебиетіндегі тұңғыш роман. Шығарманың жанрлық ерекшелігі. Романда суреттелген әлеуметтік теңсіздік мәселелері және қазақ әйелдерінің тағдыры. Жамал бейнесінің реалистік сипаты, автордың образ сомдау және адам психологиясын суреттеу шеберлігі);
      әдебиет теориясы: роман, эпикалық жанр;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М. Жұмабаев «Шолпанның күнәсі» повесі;
      4) Жүсіпбек Аймауытов «Ақбілек» романы, «Шернияз» пьесасы -3 сағат (Өмір жолы, шығармашылық мұрасы, қоғамдық-әлеуметтік қызметі. Жүсіпбек Аймауытов – дарынды жазушы, драматург, ғалым, аудармашы, көсемсөз шебері. «Ақбілек» романы. Романның тақырыбы – ХХ ғасыр басындағы саяси-әлеуметтік жағдай және өмір шындығы. Адамдар тағдырындағы өзгерістерді берудегі жазушының суреткерлік шеберлігі. Ақбілек образының ұлттық сипаты және психологиялық күйзелісінің шығармада көркем жинақталуы. Романдағы басқа да кейіпкерлер. Жазушының пейзаж бен портрет жасау ерекшелігі. «Шернияз» пьесасы. Пьесаның тақырыбы – қазақ жастарының қоғам өміріне араласуы);
      әдебиет теориясы: мінездеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ж.Аймауытов пьесалары;
      6) Сұлтанмахмұт Торайғыров «Қамар сұлу», «Кім жазықты» романдары -3 сағат (С. Торайғыровтың өмірі мен ақындық жолы. «Қамар сұлу» романындағы әйел теңсіздігі және оның эпикалық шығармаға көркем жинақталуы. Көркемдік ерекшеліктері. Отбасылық тәрбие мәселесі. Қамар – типтік образ. «Кім жазықты» романы. Романдағы әлеуметтік, отбасылық, адамгершілік проблемалар. Әжібай мен Байбол образдары. Эпикалық шығармадағы әйелдер бейнесінің көркем жинақталуы. Әке мен бала арасындағы психологиялық қайшылық. Романның көркемдік сипаты. Мінез сомдау ерекшелігі. Авторлық идея);
      әдебиет теориясы: авторлық және объективті идея;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Т.Жомартбаев «Қыз көрелік» романы;
      7) Мағжан Жұмабаев «Туған жерім Сасықкөл», «Туған жер», «Сен сұлу», «Күміс нұрлы ай», «Жұлдызды жүзік, айды алқа қып берейін», «Шолпы», «Сырдағы Алашқа» өлеңдері, «Қорқыт», «Қойлыбайдың қобызы» поэмалары -3 сағат (Өмірі мен шығармашылық жолы. Мағжан өлеңдеріндегі халықтық рух, азаматтық әуен, ағартушылық-демократтық сарын. Мағжанның табиғат, махаббат лирикасы. Мағжан лирикасындағы ақындық «мен». Поэзиясындағы бейнелілік, суреттілік. Метафоралық қолданыстар. Ақын поэзиясының романтикалық, реалистік сипаты);
      әдебиет теориясы: лирика жанры;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, музыка;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Қасым Аманжолов өлеңдерімен салыстыра талдау;
      8) 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске байланысты туған әдебиет, ұлт-азаттық көтеріліс және оның қазақ тарихындағы орны -1 сағат (Көтеріліске байланысты туған әдебиеттің демократтық дәстүрлермен байланысы. Омар Шипин («Аманкелді батыр» дастаны), Иса Дәукебаев («Бекболат» поэмасы), Б.Берденов («1916 жыл»), Жамбыл Жабаев («Зілді бұйрық») шығармаларының көтерген тақырыптары, идеясы, көркемдік деңгейі) әдебиет теориясы: әдебиеттің халықтығы туралы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: жоңғар шапқыншылығы кезінде туған өлең-жырлармен салыстыру;
      9) 1930-1960 жылдардағы әдебиет, кеңестік дәуірдегі қазақ әдебиетіне жалпы шолу -1 сағат (Кеңес дәуірінде әдебиетті таптық, партиялық деп бөлудің себептері. Әдебиет және цензура. Ел тарихындағы іргелі оқиғалар. Әдеби-мәдени даму бағыттары. Жаңа тақырыптардың пайда болуы. Өндіріс тақырыбы. Қазақ әдебиеті екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында. Тың игеру. Жеке басқа табынушылық зардаптары. Поэзияның дамуы. Проза мен драматургиядағы соны бетбұрыстар. Жаңа бағыт пен бет);
      әдебиет теориясы: әдеби ағымдар;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      8) Сәкен Сейфуллин «Жайлауға көшу», «Сыр сандық» өлеңдері, «Көкшетау», «Аққудың айырылуы» поэмалары -2 сағат (Өмір жолы, шығармашылығы, жеке тұлғасы (шығармасына сүйене отырып). Өлеңдерінің реалистік сипаты, демократтық-ағартушылық бағытта және Қазан төңкерісі туралы жазған шығармалары. Ақынның табиғат лирикасы. Суреткерлік шеберлігі. «Көкшетау» поэмасының тақырыбы, композициялық құрылымы. Ертегі, аңыздарға негізделген оқиғалар жүйесі. Тұтқын қыз, Адақ образдары. Поэмадағы Абылайхан бейнесі. Табиғат суреті. «Аққудың айрылуы» - романтикалық поэма екендігі. Тазалық пен сұлулықтың символы аққудың бейнесі. Поэмадағы аллегориялық тәсіл. Қаламгердің суреткерлік шеберлігі. Сәкен – қазақ мәдениеті мен тарихында қайталанбас өзіндік орны бар азамат, күрескер ақын, тоталитарлық қоғам құрбаны);
      әдебиет теориясы: аллегория;
      пәнаралық байланыс: қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: С. Сейфуллин «Тар жол, тайғақ кешу» өмірбаяндық романы;
      9. Бейімбет Майлин «Азат әйел», «Көңіл айту» өлеңдері, «Майдан» пьесасы -2 сағат (Жазушының өмірі. Лирикасы мен поэмалары. Ақын поэзиясының тақырыптары мен көркемдік ерекшеліктері. Б.Майлиннің прозасы. Шығармашылығының басты тақырыбы – қарапайым еңбек адамы, қазақтың қалың бұқарасының қоғамдық-әлеуметтік өмірдегі жаңалықтарға байланысты сана-сезімдегі өзгерістері. Майлин – әңгіме жанрының шебері. Б.Майлин – драматург. Роман, хикаяттарына жалпы шолу);
      әдебиет теориясы: шағын көлемді эпикалық жанр туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Б. Майлиннің әңгімелері (мұғалімнің ұсынуы бойынша);
      11) Ілияс Жансүгіров «Ағынды менің Ақсуым», «Жетісу суреттері» өлеңдері, «Құлагер» поэмасы -2 сағат (Өмірі мен әдеби-шығармашылық қызметі. Ілияс лирикасының негізгі тақырыптары. Табиғат лирикасы. Ақын лирикасындағы суреттілік, бейнелілік. «Құлагер» поэмасының тақырыбы, сюжеті, көркемдігі, тіл айшығы. Поэмадағы Ақан мен Құлагер бейнесі. Күреңбай сыншы мен Батыраш образы. Ақынның мінез сомдау шеберлігі. Поэманың композициялық құрылымы. Идеясы. Автордың көркемдік шешімі);
      әдебиет теориясы: әдеби жанр туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, музыка, «Ақан сері» фильмі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ақан серінің «Құлагер» өлеңі;
      12) Жамбыл Жабаев «Сұраншы батыр», «Өтеген батыр» жырлары -1 сағат (Жамбылдың өмір жолы. Жамбылдың эпикалық жырларының тақырыбы мен идеясы. Жамбылдың дастандарындағы жаңашылдық пен дәстүр жалғастығы. Батырлар жырына ұқсастығы мен ерекшеліктері. Сұраншы, Өтеген батырлардың өмірде болған тарихи тұлғалар екендігі, Сұраншы батырдың ХІХ ғасырдың орта тұсында Қоқан хандығына қарсы күрестегі ерлігі туралы. Өтеген батырдың Жоңғар шапқыншылығында көрсеткен ерлігін шынайы суреттеуі); әдебиет теориясы: айтыс өнері туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, электрондық оқулық: Ж.Жабаев (телесабақ);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Жамбылдың сатиралық өлеңдері;
      13) Мұхтар Әуезов «Абай жолы» роман-эпопеясы үзінді, «Еңлік-Кебек», «Қарагөз» драмалары -8 сағат (Мұхтар Әуезов – қазақ әдебиетінің классигі. М.Әуезовтің шығармашылық өмірбаяны. Проза және драматургия жанрларын өркендетуге қосқан үлесі. Жазушының әңгімелері «Қорғансыздың күні», «Қыр суреттері», «Көксерек», т.б. Тақырыптық және идеялық ерекшелігі. Адам мінезін ашудағы психологиялық ізденістері. Пьесаларындағы тартыс пен мінез. Монолог пен диалог. «Абай жолы» роман-эпопеясының әлемдік әдебиеттің алтын қорына енген шығарма екендігі. Эпопеяның тарихилық, этнографиялық сипаты. Романдағы Абайдың азаматтық, ақындық бейнесі. Абай образының өсу, даму динамикасы. Абай жолындағы әйелдер бейнесі. Сөз өнерінде сәтті сомдалған образдың бірі - Құнанбай образы екендігі. Тарихи шындық және көркемдік шешім. Романның композициясы. Сюжет пен характер. Кейіпкер тілінің даралануы. Шешендік сөз үлгісі. М.Әуезов бейнелеген пейзаж бен портрет, әдебиет теориясы: образ туралы түсінік, «классика» ұғымы);
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка, география, электрондық оқулық (Бөрілі мұражайы);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М. Әуезов Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845-1904) (Монография) Жиырма томдық шығармалар жинағы –Алматы: Жазушы, 1985. Т.20. 3-245 бб.
      14) Сәбит Мұқанов. «Сұлушаш» поэмасы, «Аққан жұлдыз» романы үзінді -3 сағат (С.Мұқановтың өмірбаяны, шығармашылығы (ақын, жазушы, әдебиет зерттеушісі. «Сұлушаш» - өлеңмен жазылған роман, ақынның шоқтығы биік шығармасы екендігі. Романның кейіпкерлері, автордың көркемдік ізденістері. «Аққан жұлдыз» романының көркемдік, композициялық ерекшеліктері, кейіпкерлерді даралау, адам мінезін сомдау шеберлігі. «Аққан жұлдыз» - тарихи роман. Шоқан образы. Айғаным мен Шыңғыс бейнелері. Тіл көркемдігі);
      әдебиет теориясы: айтыс өнері туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, география, электрондық оқулық (С.Мұқанов мұражайы);
      15) Ғабит Мүсірепов «Қазақ солдаты» романы үзінді, «Ақан сері - Ақтоқты» трагедиясы -3 сағат (Ғ. Мүсірепов – көркемсөз зергері. Ана туралы әңгімелеріне шолу. «Қазақ солдаты» - екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы қазақ жауынгерлерінің ерлігін көркем бейнелеген патриоттық шығарма. Қаламгердің соғыс тақырыбын меңгеру жолындағы ізденістері. Жазушының адам портретін жасау шеберлігі, тіл көркемдігі, стилі. Шығарманың өн бойындағы халқымыздың адамгершілік, азаматтық, батырлық, ерлік болмысының жарқын көріністері)
      әдебиет теориясы: әдебиеттің ұлттық ерекшелігі;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, электрондық оқулық (Ғ.Мүсірепов мұражайы);
      16) Ғабиден Мұстафин «Шығанақ», «Дауылдан кейін» романдары -2 сағат (Ғ. Мұстафиннің жазушылық қызметі туралы. Тарихи тақырыптағы және өндіріс тақырыбындағы шығармаларын шолу. Романдарындағы еңбек адамының образы. Шығанақ бейнесі. «Дауылдан кейін» романындағы адамдар арасындағы тартыстың әлеуметтік тартысқа ұласуы. Жазушының стилі, сөз қолдану ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: стиль туралы ұғым;
      17) Қасым Аманжолов «Ұлы Отан соғысы туралы жыр», «Байқал», «Орал», «Ақын өлімі туралы аңыз», «Елге хат» өлеңдері -2 сағат (Қасым Аманжоловтың өмірі мен шығармашылығы. Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңдегі шығармашылық ізденістері. Ұлы Отан соғысы кезінде туған шығармалары. Соғыстан кейінгі жылдары жазылған өлеңдері. Лирикасы. Поэмалары. Ақын поэзиясындағы романтизм мен реализм. Поэзиясындағы достық пен пен махаббат, елдік пен ерлік мәселелерінің көркем жинақталуы) әдебиет теориясы: поэма туралы ұғымды тереңдету;
      18) 1960-1990 жылдардағы әдебиетке жалпы шолу 60-жылдар – қазақ әдебиетіндегі жаңа бетбұрыс кезеңі -1 сағат (Оның себептері мен салдары. Поэзиядағы тың ізденістер. Жаңа толқын ақындардың өлеңдеріндегі нәзік лиризм, жаңа ойлар мен соны тақырыптардың игеріле бастауы. Өлең өріміндегі жаңалықтар. Қ.Мырзалиев, М.Мақатаев, Т.Айбергенов, Т.Молдағалиев, Ф.Оңғарсынова, т.б. ақындардың алғашқы қадамдары. Проза мен драматургиядағы жаңалықтар. Шағын әңгіме мен повестерде революционер коммунистің образын сомдаудан алшақтап, жеке адамның психологиялық болмысын танытуға ұмтылуы. Тарихи тақырыптың игеріле бастауы. Ұлттық құндылықтарға мән беруі. Ә.Кекілбаев, А.Сүлейменов, Д.Исабеков, О.Бөкей, І.Есенберлин, т.б.);
      әдебиет теориясы: сентиментализм;
      19) Әбділда Тәжібаев «Портреттер» толғау-эссесі, «Монологтар» поэмасы -1 сағат (Ақынның өмірі мен шығармашылығы. Жазушының поэзия, драматургия және әдебиеттану ғылымы саласында қатар еңбек етуі. Лирикасы, поэмалары. Толғауларындағы замана жайлы ірі ойлары. Шығармаларының тақырыптық ерекшеліктері. Комедия жанрындағы ізденістері: «Дубай Шубаевич» комедиясы. Әдебиеттану саласындағы зерттеу еңбегі: «Өмір және поэзия»)
      әдебиет теориясы: образды жинақтау мен даралау тәсілдері;
      20) Хамза Есенжанов «Ақ Жайық» романы -1 сағат (Өмірбаяны мен шығармашылығы. «Ақ Жайық» романы – ХХ ғасыр басындағы қоғам өміріндегі аласапыранды кезеңнің жанды суреттелген шежіресі. Романның реалистік сипаты. Шығармадағы тарихи тұлғалар. Жазушының пейзаж, портрет жасау шеберлігі. Жүніс қажы бейнесі. Хәкім образы. Шығарманың жанрлық ерекшелігі. Романдағы диалог пен монолог)
      әдебиет теориясы: трилогия, дилогия;
      21) Мұқан Иманжанов. «Алғашқы айлар» повесі -1 сағат (М. Иманжановтың өмірі мен қызметі. Повестің тақырыбы мен сюжеттік даму ерекшелігі. «Алғашқы айлар» повесіндегі жас ұстаз Жақыпбектің және оның оқушы-шәкірттері Сапар, Сейтен, Жарқын образдарының көркем жинақталуы. Шығармадағы мектеп өмірі, бала тәрбиелеу жұмысының қиыншылықтары мен қуаныштары, өзіндік ерекшеліктері. Жазушының балалар мінез-құлқын суреттеудегі ізденістері мен жетістіктері. Шығарманың идеялық мұраты) Әдебиет теориясы: образды жинақтау мен даралау тәсілдері;
      22) Жұбан Молдағалиев «Мен – қазақпын», «Қыран дала» поэмалары -1 сағат (Ақынның шығармашылық өмірі. Ж.Молдағалиев – эпик ақын. Поэмадағы халық тарихы, ұлт болмысы. «Мен - қазақпын» поэмасының жанры, ондағы публицистикалық сарын. Тіл көркемдігі, сюжеттік даму сипаты, ұйқас үйлесімі, екпін мен ырғақ ерекшелігі. Поэманың идеялық мұраты. «Қыран дала» поэмасының тақырыбы мен идеясы, өлең өлшемдерінің алмасып келіп отыру себептері. Ақын көксеген елге, жерге қатысты ойлардың бүгінгі күнмен сәйкестігі. Дастанның көркемдік жүйесі) әдебиет теориясы: екпін;
      23) Сырбай Мәуленов «Боранда», «Қош бол, сәулем», «Түбірлер», «Жастығым сені жоғалттым», «Ақ түн» өлеңдері -1 сағат. (Өмірі мен шығармашылық жолы. Кеңес дәуірі әдебиетіндегі С.Мәуленовтің орны. С.Мәуленов – лирик ақын. Табиғат лирикасы. Ақын өлеңдеріндегі соғыс суреттері. Сырбай өлеңдеріндегі сыршыл сезім. Сырбай өлеңдеріндегі ұйқас, ырғақ, тіл көркемдігі)
      әдебиет теориясы: силлабикалық өлең;
      24) Тахауи Ахтанов «Боран», «Шырағың сөнбесін» романдары -2 сағат (Жазушының өмірі, шығармашылығы. «Боран» романындағы адам тағдыры, өмір сүйгіштік рух. Кейіпкерлердің психологиялық жай-күйі. Жазушының тілі. «Шырағың сөнбесін» романының тақырыбы, идеясы. Нәзира бейнесі. Кейіпкердің ұлттық болмысы. Шығарманың реалистік сипаты. Соғыс адамзат баласына не берді, ол туралы авторлық көзқарас);
      әдебиет теориясы: тақырып пен идея;
      25) Әбдіжәміл Нұрпейісов. «Қан мен тер» трилогиясы -2 сағат (Жазушының өмірі мен шығармашылығы. «Қан мен тер» трилогиясының көтерген тақырыбы – ХХ ғасыр басындағы Арал балықшыларының өмірі, қазақ даласындағы қоғамдық-саяси өзгерістер. Шығарманың жанрлық сипаты. Шығармадағы Еламан, Ақбала, Тәңірберген, Судыр Ахмет образдары - типтік бейне. Романдағы тартыс. Жазушының мінез сомдау шеберлігі);
      әдебиет теориясы: сарказм, ирония;
      26) Зейін Шашкин. «Доктор Дарханов» романы -2 сағат (З. Шашкиннің өмірі мен қызметі. «Доктор Дарханов» романы дәрігерлер өмірі мен қызметі туралы тұңғыш шығарма екендігі. Романда сол кезеңнің қоғамдық, психологиялық құбылыстарын, замандастар өмірі мен санасындағы сапалық өзгерістердің бейнеленуі. Дәрігер Дархан образы. Тақырып пен идея, көркемдік ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: роман туралы;
      27) Әзілхан Нұршайықов «Ақиқат пен аңыз» романы -2 сағат (Қаламгердің өмірі мен шығармашылығы. Ә.Нұршайықовтың очерк жанрының шебері екендігі. «Ақиқат пен аңыз» роман-дилогиясы, оның жанрлық ерекшелігі. Романның жазылу тарихы. Шығармадағы Б.Момышұлының азаматтық бейнесі. Жазушының кейіпкер мінезін диалог арқылы суреттеу ерекшелігі. Шығарманың көркемдік сипаты);
      әдебиет теориясы: монолог пен диалог;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, кино («Москва үшін шайқас» кинофильмі), электрондық оқулық (мұражайлық телесабақ);
      28) Зейнолла Қабдолов «Менің Әуезовім» роман-эссе үзінді -2 сағат (Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. Роман-эссенің заңғар жазушы Мұхтар Әуезовтің өмірі, ұстаздығы мен шығармашылығы туралы жазылған көркем шығарма екендігі. Романның көтерген тақырыбы, идеясы. Сюжеті мен композициялық құрылымындағы ерекшеліктер. Шығармадағы қаламгердің кейіпкер монологы мен диалогын берудегі шеберлігі. Шығармада сомдалған М.Әуезовтің әдеби-көркем бейнесі. Автордың ұстазына деген сүйіспеншілігі, інілік ізеті мен шәкірттік адал пейілі. Шығарманың жанрлық сипаты. Авторлық позиция және объективті идея); Әдебиет теориясы: роман-эссе туралы түсінік;
      29) Мұқағали Мақатаев «Қайран, Қарасазым-ай» лирикасы, «Дариға, жүрек» поэмасы -1 сағат (Өмірі мен шығармашылық қызметі. Қазақ поэзиясына қосқан үлесі. Лирикасы мен поэмалары. Мұқағали өлеңдерінің өзге ақындар шығармаларынан өзгешелігі. Поэмаларының тақырыптары. «Дариға, жүрек» поэмасының сюжеті, композициялық құрылымы. Ұйқас, ырғақ ерекшелігі. Табиғат лирикасы. Лирикасындағы ақындық «мен». Тілінің көркемдігі, оралымдығы, тілге жеңілдігі, ойға тереңдігі, айшықты суреттілігі, т.б.)
      әдебиет теориясы: баллада, сонет;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, электрондық оқулық («Бір өлеңі бір елдің мұрасындай» телесабақ);
      30) Шерхан Мұртаза «Қызыл жебе» романы -2 сағат (Өмірі мен шығармашылығы. Драмалық шығармалары мен аудармалары жөнінде мәлімет. «Қызыл жебе» романының тақырыбы мен идеясы. Романдағы Рысқұл мен Тұрар образдары. ХХ ғасыр басындағы қазақ даласындағы саяси-әлеуметтік қайшылықтардың көркем шығармада реалистікпен бейнеленуі. Тұрардың азамат болып өсіп, саяси қайраткер дәрежесіне көтерілуінің көркем жинақталуы. Тип және прототип мәселесі);
      Әдебиет теориясы: тип және прототип;
      31) Мұхтар Шаханов «Танакөз» поэмасы, «Ғашықтық ғаламаты» өлеңі -1 сағат (Өмірі мен шығармашылық қызметі. Ақын өлеңдерінің құрылымдық ерекшелігі. Т.Айбергенов пен М.Шаханов поэзиясы арасындағы байланыстар. Шаханов поэзиясына тән өршілдік, қызу интонация, жоғары пафос мәселелері. Мұхтар поэзиясындағы сюжеттілік. Шығармаларында тартыстың оқиға соңында ерекше шешімін табу сипаты. Шаханов лирикасындағы көне дәстүр мен жаңашылдық. «Танакөз» поэмасындағы биік адамгершілік, мораль мәселесі. «Ғашықтық ғаламаты» өлеңінің идеялық мұраты);
      Әдебиет теориясы: метонимиялық қолданыстар;
      32) Сәкен Жүнісов «Заманай мен Аманай» повесі -2 сағат (Өмірі мен шығармашылық жолы. «Заманай мен Аманай» повесінде туған жерге деген перзенттік махаббат пен Отанға деген сүйіспеншіліктің суреттелуі. Немересін ата мекенге жеткізуді мұрат тұтқан Балзияның өткен өмірі, тағдыры. Заманай мен Аманай образдары. Повестегі сәукеле тау туралы аңыз бен оның шығарма сюжетіне қатысы. Шығарманың тілі, көркемдігі. Өмір шындығы мен көркемдік шешім);
      әдебиет теориясы: Сюжет пен композиция.
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка, «Заманай» көркем фильмі;
      33) Қадыр Мырза Әли «Домбыра» өлеңі -1 сағат (Оның ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ поэзиясындағы философиялық лириканың аса ірі өкілі екендігі. Қадыр – балалар ақыны. Ақынның тапқыр ой, тың теңеу, соны сурет салуға шеберлігі. Өлеңдерінің тәрбиелік мәні. «Домбыра» өлеңінің көркемдік сипаты, идеялық мұраты. Қадыр поэзиясының ұлттық сипаты) әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғамдық мәні;
      34) Тұманбай Молдағалиев «Шақырады көктем», «Құстар қайтып барады», «Өмір, қымбаттым менің» өлеңдері -1 сағат (Ақынның шығармашылығы туралы. Лирикалық шығармаларындағы нәзік сезім, асқақ арман, кіршіксіз сезім мен ынтық жүрек жылуы)
      әдебиет теориясы: теңеу;
      35) Қабдеш Жұмаділов «Тағдыр» романы -2 сағат (Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы. «Тағдыр» романында көтерілген ел бірлігі, ұлт мүддесі мәселелері. Бүтін бір халық жерінің екі империя арасында таласқа түсіп, бөлінуі. Демежан бейнесі. Оның тарихта болған тарихи тұлға екендігі. Жазушының тіл көркемдігі. Кейіпкер, портрет, пейзаж жасау ерекшелігі. Шығармада суреттелген ұлттық этнографиялық әрекеттер мен бояулар айшығы)
      әдебиет теориясы: пейзаж бен портрет;
      36) Әбіш Кекілбаев «Үркер», «Елең-алаң» романдары -2 сағат (Өмірі мен шығармашылығы туралы. «Үркер», «Елең-алаң» тарихи романдары. Тақырыбы, идеясы. Композициясы. Тарихи негізі. Романдағы халықтық бейнелер. Әбілқайыр тұлғасы, тарихи шындық және көркемдік шешім. Жазушының тіліндегі тың теңеулер, метафоралық қолданыстар, айшықты бояулар мен соны тіркестер. Адам мінезін сомдаудағы суреткерлік шеберлігі);
      әдебиет теориясы: метонимиялық қолданыстар;
      37) Мұхтар Мағауин «Аласапыран» роман-дилогиясы -2 сағат (Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы. Әдебиеттану ғылымы саласындағы зерттеулері. Зерттеушілік еңбегі мен жазушылық шығармашылығы арасындағы байланыс. «Аласапыран» романындағы XV ғасырдың аяғы мен XVII ғасырдың бас кезіндегі қазақ қоғамының тұрмыс-тіршілігі, алғашқы орыс-қазақ қатынастары. Тарихи роман екендігі, оның жанрлық сипаты. Романдағы тарихи оқиғалар желісі және көркемдік шешім. Тарихи тұлғалардың көркем бейнелену амалдары. Ораз-Мұхамед, Тәуке хан, Қадырғали Жалайри, Б.Годунов, т.б. образдары. Шығарманың көркем тілі және ондағы архаизмдер мен историзмдердің қолданылу ерекшеліктері. Романның сюжеті мен композициясы) әдебиет теориясы: тарихи роман туралы түсінікті кеңейту;
      38) Оралхан Бөкей «Қар қызы» повесі -2 сағат (О.Бөкейдің өмірі мен шығармашылық жолы. Қаламгердің алғашқы әңгімелері мен повестері. «Қар қызы» повесінің тақырыптық ерекшелігі, мазмұнында реализм мен романтизмнің араласып келуі. Повестің образдар жүйесі. Сюжеті мен композициясы. Повестің тіл көркемдігіне қатысты ой-пікірлер. Әдеби сында бағалануы. Жазушы шығармаларындағы адам мен табиғат тұтастығы. «Қар қызы» повесінің жазушының басқа шығармаларымен сабақтастығы. Тіл көркемдігі)
      әдебиет теориясы: суреткер қиялы;
      пәнаралық байланыс: театр. «Кербұғы» (балет-спектакль);
      39) Қалтай Мұхамеджанов «Көктөбедегі кездесу» пьесасы -2 сағат (Қ.Мұхамеджановтың шығармашылық өмірбаяны. Пьесаларының тақырыптық сипаты, жанрлық құрамы, сюжеттік желісі, көркемдік ізденістері. Ш.Айтматовпен бірігіп жазған «Көктөбедегі кездесу» пьесасындағы образдар жүйесі, тартыс табиғаты. Адамның мансапқорлық, пенделік қасиеттері. Адамзатқа ортақ мәселелер. Адамның қандай жағдайда да адам боп қалу мәселесінің көтерілуі. Көктөбедегі достар. Олардың қуанышы мен қайғысы. Драманың кейіпкерлері – Досберген, Исабек, Өсіпбай. Олардың шындық жолындағы айтыстары. Айша апайдың өз шәкірттері туралы толғаныстары, өмір, адамгершілік, ар-ұят туралы көзқарасы);
      әдебиет теориясы: драма, пьеса;
      40) Тәуелсіздік жылдарындағы әдебиет, поэзия -4 сағат (Қазақ әдебиетінің тәуелсіздік жылдарындағы даму бағыттары. Ұлттық рухани жаңаруы және сөз бостандығы. Ұшқыр жанр лирикадағы ел егемендігінің жырлануы. Қазақ қаламгерлерінің елдің тәуелсіздігін, халықтың арман-мүддесін жырлауы. Поэзиядағы тың тақырып, жаңа идеялар мен соны теңеулер. Эпикалық жанрдағы тың ізденістер, қол жеткен табыстар. Поэзияда дәуір шындығының көркем жинақталуы. А.Бақтыгерееваның «Наурыз» лирикасы. Ақын лирикасындағы ата дәстүрді аңсау, тарихи жадтың қайта оянуы. «Наурыз» жырының көркемдік ерекшелігі, ұйқас пен ырғақ мәселелері. Жарасқан Әбдіраш поэзиясының көркемдік сипаты. Иранбек Оразбай поэзиясындағы шеберлік үрдістер. Лирикалық пафос, интонациялық қызулық. Нұрлан Оразалин, Ұлықбек Есдәулетов, Серік Ақсұңқарұлы, Рафаэль Ниязбек, Несіпбек Айтұлы поэзиясындағы автор тұлғасы және өлеңдеріндегі бейнелілік. Темірхан Медетбек лирикасының тақырыптары, жанрлық ерекшеліктері. «Мінез», «Бір уыс топырақ» лирикаларындағы отаншылдық рух. Ақын поэзиясындағы көне түркілік сарын. Тәуелсіздік жылдарындағы поэзиядағы уақыт пен кеңістік. Жұматай Жақыпбаев, Есенғали Раушанов, Тынышбай Рахимов, Исрайыл Сапарбаев, Ғалым Жайлыбай, Тыныштықбек Әбдікәкімов, Гүлнар Салықбаева, т.б. ақындардың өлең-жырларындағы ел тәуелсіздігі, азаттық, бостандық сияқты ұғымдардың көркем жинақталуы, отаншылдық рух. Адам бойындағы нәзік сезім иірімдерінің сөзбен кестеленуі);
      41) Проза 4 сағат (Кеңес дәуірінде жабық тақырып болып келген қазақ халқының басынан өткерген ашаршылық С. Елубаевтың «Ақ боз үй» трилогиясы, саяси қуғын-сүргін Д. Досжановтың «Алыптың азабы» романы, тоталитарлық дәуірдің шындығын Ш.Мұртазаның «Ай мен Айша», К. Оразалиннің «Абайдан соңғы арыстар», З.Қабдолов «Менің Әуезовім», Ә.Таразидің «Жаза», Б. Мұқайдың «Өмірзая» романдары, Р.Мұқанованың «Мәңгілік бала бейне» повесі, шет ел өмірін Т. Нұрмағамбетовтің «Айқай» повесі суреттейтін шығармалардың дүниеге келуі. Барлық әдеби жанрларда егемен еліміздің жеткен жетістіктері мен жеңістерінің суреттеле бастауы. Ұлттық құндылықтардың негізгі тақырып ретінде алға шығуы М. Сәрсекеевтің «Сәтбаев», Р. Тоқтаровтың «Абайдың жұмбағы», Б. Нұржекеұлы «Жау жағадан алғанда» романдары. Қазақ әдебиетінің әлем әдебиетімен байланысы А. Кемелбаева. Көркем прозадағы жаңа көркемдік ізденістер. Ойшылдық пен философияның көркем шығармашылықта алдыңғы планға шығуы. М. Мағауиннің «Жармақ», Т. Әбдіковтің «Парасат майданы» туындылары. Тарихи тақырыптың қайта сарапталып, өмір шындығының нақты материалдармен толығып, көркем жинақталуы Қ.Жұмаділовтің «Дарабоз», Т.Жұртбайдың «Дулыға» романдары. «Мәдени мұра» бағдарламасы және әдебиет);
      42) Қазіргі драматургия 2 сағат (Драма жанрының өзіндік ерекшеліктері. Қазақ драматургиясының пайда болуы мен қалыптасу кезеңдері туралы қысқаша шолу. 60-90-жылдарға дейін драматургия саласында қалам тартып келген қаламгерлер (Қ.Мұхамеджанов, Қ.Шаңғытбаев, О.Бөкеев, А.Сүлейменов, т.б.). Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ драматургиясының жай-күйі. Драматургияда қазақ халқының басынан өткен тарихи оқиғаларды баяндайтын пьесалар Ә.Кекілбаев «Абылай хан», И.Оразбаев «Мен ішпеген у бар ма?». Тәуелсіздік жылдарында жазылған драмалық шығармалардың тақырыптық ерекшеліктері (Д.Исабеков, О.Бодықов, Н.Оразалин, И.Сапарбаев, Б.Мұқаи, Р.Мұқанова, Е.Аманшаев). Комедиялық жанрда жазылған драмалық шығармалар. С. Балғабаев («Ең әдемі келіншек», «Тойдан қайтқан қазақтар»). Көркемдік-идеялық деңгейі. Трагедия табиғаты. Конфликт пен характер мәселесі. Драма жанрының қазақ әдебиеттануында зерттелуі);
      Әдебиет теориясы: элегия, сонет, трагедия, комедия;
      43) Әдебиеттану мәселелері -2 сағат (Әдебиеттанудың сөз өнерін, тарихи – әдеби үрдісті, әдебиет дамуының заңдылықтарын, көркем шығармаларды, жазушылардың шығармашылық ғұмырнамасын зерттейтін ғылым екендігі.
      Әдеби сын – көркем шығармаларды талдап, баға беріп, олардың идеялық орнын анықтайтын әдебиеттану ғылымының негізгі бір саласы. Сынның әдебиет тарихы және теориясымен байланысы);
      44) Қорытынды, әдеби-теориялық ұғымдар – 1 сағат.

4. 10-11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      18. 10-сыныптың соңында оқушылар пәндік нәтижелер бойынша:
      1) әдеби шығармаларды ұлттық құндылық ретінде ұғынып, ХІХ ғасыр және әлем әдебиеті үлгілерін;
      2) эпикалық, лирикалық және драмалық туындылардағы басты кейіпкер келбетін;
      3) көркем шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беруді;
      4) көркем шығарма мазмұнын әлем әдебиетінің үлгілерімен салыстыра талдай білуі;
      5) ХІХ ғасыр және қазіргі заман әдебиеті үлгілерін әдебиеттің тектері мен жанрларына сәйкес талдауды;
      6) шығарма немесе оның ішіндегі кейіпкерлер бойынша ой толғау, пікірнама, сыни мақала жазуды;
      7) көркем бейнелі сөздерді орынды қолданып, жазба жұмыстарының күрделі түрлерін (эссе, шығарма, өлең құрастыру, сценарий жазу, т.б.) орындай білуі тиіс;
      8) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық мәнін айқындауды;
      9) өзіндік ізденіс жұмыстарына ұсынылатын шығармаларды өздігінен оқып талдауды;
      10) көркем шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беруді;
      11) сыныптан тыс және өзіндік ізденіс жұмыстарына ұсынылған әдеби-көркем шығармаларды өздігінен оқуды;
      12) мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелі жеткізе алуды;
      13) өзіндік көзқарасын білдіруді, шешен сөйлеу дағдыларын;
      14) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық, эстетикалық, тәрбиелік, танымдық мәнін айқындауды;
      15) көркем бейнелі сөздерді орынды қолданып, жазба жұмыстарын (эссе, шағын шығарма жазу т.б.) орындауды;
      16) шығарманы көркемдік тұтастықта талдаудың жолдарын, амал-тәсілдерін меңгеруі тиіс.
      19. 11-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіруді;
      2) өлең сөздің құрылымдық элементтерінің (өлшем, ырғақ, ұйқас, шумақ) мән-мағынасын, негізгі ұғымдарын білуді;
      3) мәнерлеп оқудың барлық элементтерін қолдануды;
      4) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын;
      5) әдеби тақырыпқа реферат жазып, жоспарын, тезисін дайындауды;
      6) компьютермен, техникалық ақпарат құралдарымен жұмыс істеп, интернет арқылы әлем әдебиетімен таныса алуды;
      7) әдебиеттің басқа өнер түрлерімен (бейнелеу, сәулет, саз, мүсін, театр, кино, т.б.) байланысын түсіндіре алуды;
      8) сыныптан тыс және қосымша оқуға ұсынылған әдеби-көркем шығармаларды өздігінен оқуды;
      9) берілген мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелеп, толықтырулар енгізуді білуі тиіс;
      10) әдеби шығармаларды ұлттық құндылық ретінде ұғынып, ХХ ғасыр және қазіргі заман әдебиеті мен тәуелсіз жылдардағы әдебиет үлгілерін;
      11) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, мәнін;
      12) әдебиеттің өнер түрлерімен байланысын;
      13) оқыған көркем туынды бойынша шығармашылық жазба жұмыстар орындауды;
      14) көркем шығарма мазмұнын әлем әдебиетінің үлгілерімен салыстыра талдауды;
      15) әдебиеттің өзге ғылымдармен сабақтастығын;
      16) сөйлеу дағдыларын меңгеріп, өзіндік көзқарасын білдіруді;
      17) әдебиеттану терминдері сөздіктерін, энциклопедияларды пайдалануды;
      18) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын көркемдік шындық тұрғысынан түсінуді;
      19) әдеби білімдері негізінде көпшілік алдында өзіндік пікір білдіруді;
      20) шығармада бейнеленген өмір шындығы мен автордың ойын тани алуды және т.б. меңгеруі тиіс.
      20. Тұлғалық нәтижелер:
      1) қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      2) ұлттық құндылықтар мен әлемдік азаматтық құндылықтарды салыстыра пайымдап, дәріптей білуінен;
      3) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      4) көркем туындының кейіпкері туралы қойылған жағдаяттық сұрақтарға жауап беруде әдеби тіл нормалары мен пікірталас мәдениеті талаптарын сақтай білуінен;
      5) әдебиеттің өзге ғылымдармен (тіл, философия, тарих, қоғамтану, психология, әлеуметтану, мәдениеттану, жаратылыстану т.б.) сабақтастығын көрсетуінен;
      6) қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы өз көзқарасын негіздей алуынан және жұртты сендіре білуінен;
      7) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз еңбекке ынта-ықыласы мен қабілеттілігін танытуынан;
      8) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен көрініс табуы тиіс.
      21. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) қазақ әдебиетінен алған білімдерін шығармашылық жұмыстарда;
      2) қазақ әдебиетінен алған білімдерін басқа салаларда ақпарат көзі ретінде пайдалана алуы;
      3) қазақ әдебиетінен алған білімдері негізінде көркем ойлай алатын және өз ойларын бейнелі тілмен шешен жеткізуге дағдылануы;
      4) оқырман мәдениеті мен қаламгер шығармашылығына құрметпен қарау мәдениетін игеруі;
      5) қазақ әдебиетін әлем әдебиеті аспектісінде түсініп, әдеби үдеріске талдау жасай алуы;
      6) өзіне қажетті ақпаратты іріктеп алып, өңдеп, өзгелерге түсінікті етіп жеткізуге дағдылануы;
      7) әдебиеттану терминдері сөздіктерін, энциклопедияларды;
      8) көркем әдебиет туралы ғылыми сын мақалаларды түсініп оқып, көркемдегіш құралдарды әдеби талдауда орынды қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
61-қосымша

Жалпы орта білім деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы
10-11-сыныптары үшін «Орыс тілі» пәнінен типтік оқу
бағдарламасы (оқыту орыс тілінде емес)

1. Пояснительная записка

      1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.
      2. Целями обучения предмету являются:
      1) совершенствование посредством языкового и речевого материала коммуникативной компетенции учащихся, основанной на закреплении знаний о системе разноуровневых языковых средств, соблюдении норм русского литературного языка, правил речевого этикета и употребления семантически связанных языковых единиц в речевой деятельности, ориентированной на ситуации профессионально-ориентированного общения, осведомленности о культуре и реалиях жизни русского и казахского народов, умении пользоваться русской речью при параллельном двуязычии/полиязычии;
      2) воспитание на основе тематического содержания речевого материала языковой личности, придерживающейся активной гражданской позиции, ориентирующейся на нравственно-духовные ценности казахстанского общества, проявляющей толерантное отношение к другим культурам, готовой к сохранению и приумножению природного богатства, ведущей и пропагандирующей здоровый образ жизни, стремящейся к созидательному труду, обладающей технологической культурой.
      3. Задачи обучения предмету представлены в рамках компетенций.
      4. Совершенствование языковой компетенции, проявляющейся в умении учащихся употреблять в речи фонетические, лексико-фразеологические, морфемико-словообразовательные, морфологические и синтаксические средства. Задачи определены по классам.
      5. Задачи обучения предмету в 10 классе:
      1) произношение и написание русских слов в рамках тематического минимума в соответствии с нормами русского литературного языка;
      2) свободное оперирование лексико-фразеологическими средствами русского языка (знание и учет стилистической, эмоциональной окраски слова, синонимическая замена, толкование значения слова, владение этнокультуроведческой лексикой) в рамках тематического минимума;
      3) учет морфемной структуры слова при его орфографическом оформлении;
      4) владение основными способами образования слов разных частей речи, знание приставок и суффиксов, активных в образовании слов тех или иных частей речи (у существительных: -ник, -чик/-щик, -тель, -(-е)ств-, -(е)ствий-, -(е)ний-; у глаголов: вы-, за-, на-, по-, вы-, -ну-, -а-, -е-, -и-; у прилагательных: не-, без-, -н-, -ск-; у наречий: из-/ис-......-а; на-....-о и т.д.);
      5) знание особенностей знаменательных и служебных частей речи;
      6) правильное употребление падежных форм существительных; знание особенностей типов склонения существительных (1-е, 2-е, 3-е, разносклоняемые, несклоняемые); оформление грамматических связей существительных с другими словами в предложении;
      7) определение разряда прилагательных в контекстном окружении, знание особенностей функционирования полных и кратких имен прилагательных в текстах разных стилей, согласование прилагательных с другими словами в предложении; активное употребление в письменной речи прилагательных в форме сравнительной и превосходной степени;
      8) правильное склонение числительных (количественные, собирательные, дробные, порядковые; составные и сложные) и согласование их с другими словами в предложении;
      9) уместное употребление местоимений разных разрядов, разграничение омонимичных форм и разрядов местоимений в контексте (его, ее, их (Р.п. или В.п., личное местоимение / притяжательное местоимение; вопросительные местоимения /относительные местоимения; отрицательные местоимения/неопределенные местоимения), правильно оформлять на письме местоимения с приставками;
      10) правильное употребление глаголов совершенного и несовершенного вида в разных наклонениях, временных форм глаголов в изъявительном наклонении, учет особенностей функционирования глагольных форм (наклонения глагола) в разных стилях речи с учетом правил русского речевого этикета, определение спряжения глагола и в соответствии с ним правильное орфографическое оформление личных окончаний глаголов, знание особенностей использования безличных глаголов и страдательных форм глагола в научном и официально-деловом стилях;
      11) правильное употребление действительных и страдательных причастий в письменной речи, расстановка соответствующих знаков препинания при обособлении определений, выраженных причастными оборотами, анализ особенностей функционирования причастий в научных текстах;
      12) правильное употребление деепричастий и деепричастных оборотов в письменной речи, расстановка соответствующих знаков препинания при обособлении обстоятельств, выраженных одиночными деепричастиями и деепричастными оборотами;
      13) оперирование синонимичными предложениями с причастными и деепричастными оборотами и без них, выявление стилистической целесообразности выбора варианта из синонимического ряда в конкретном тексте;
      14) правильное и уместное употребление и орфографическое оформление наречий и их форм сравнительной степени, различение форм сравнительной степени прилагательного и наречия в предложении;
      15) нормативное употребление русских предлогов с учетом их значений (на основе сопоставления с передаваемым смыслом в родном языке учащихся), различение сочинительных и подчинительных союзов, знание русских частиц и их роли в передаче смысла предложения, правильное оформление междометий в письменной речи;
      16) владение механизмом построения текстов типа описания, повествования, рассуждения, знание особенностей художественной речи.
      6. Задачами обучения предмету в 11 классе являются:
      1) соблюдение норм русского литературного языка в области орфоэпии, лексики, фразеологии, словообразования, морфологии;
      2) соблюдение орфографических и пунктуационных норм, умение обосновывать выбор той или иной орфограммы или пунктограммы;
      3) стилистически грамотное употребление лексико-фразеологических, словообразовательных и морфологических средств русского языка в рамках тематического минимума;
      4) анализ словосочетания по структуре и семантике, определение способов связи слов в словосочетании, выделение словосочетаний разных типов из предложения;
      5) анализ простого предложения, выделение грамматической основы предложения, определение способов выражения главных и второстепенных членов предложения, типов сказуемого, видов дополнения, определения и обстоятельства;
      6) различение типов односоставных предложений;
      7) анализ простого осложненного предложения, определение типа осложнения простого предложения, расстановка знаков препинания при обособленных членах предложения;
      8) анализ сложного предложения, различение видов сложного (сложносочиненного, сложноподчиненного и бессоюзного) предложения;
      9) анализ сложного предложения многочленной структуры и сложного предложения с разными видами связи;
      10) анализ текстов разных функционально-семантических типов (описания, повествования, рассуждения) и разных стилей; структурная и стилистическая корректировка текста.
      7. Формирование и совершенствование речевой компетенции:
      1) умение учащихся понимать смысл высказываний на русском языке в устной и письменной формах;
      2) умение читать на русском языке с соблюдением орфоэпическх и акцентологических норм;
      3) умение оформлять речь в соответствии с нормами и правилами русского литературного языка, создавать структурно и содержательно правильное речевое высказывание;
      4) умение писать на русском языке тексты следующих жанров: сочинение-эссе, аннотацию, реферат, доклад, обзорную статью, заявление, доверенность, расписку, характеристику, объяснительную, автобиографию, резюме, справку.
      8. Формирование и совершенствование коммуникативной компетенции, включающей:
      1) умения учащихся реализовывать стратегию и соответствующие ей тактики общения средствами русского языка на основе учета ситуации общения и заданных сфер деятельности (учебной, социально-бытовой, социально-культурной, профессионально-трудовой);
      2) умения соблюдать правила русского речевого этикета;
      3) умения активно участвовать в диалогическом и полилогическом общении, инициировать диалог, свободно реагировать на реплики собеседника.
      9. Формирование этнокультуроведческой компетенции, реализующейся во владении основными сведениями об этнических (национальных) особенностях лингвокультуры русского и казахского народов.
      10. Формирование страноведческой компетенции, выражающейся в знании о Казахстане и России как государствах, на территории которых функционирует русский язык в качестве средства межнациональной и межкультурной коммуникации, о специфике русского речевого этикета.
      11. Формирование толерантного отношения к языкам и культурам разных народов, определяющегося перспективами развития дву-/полиязычной и поликультурной личности.
      12. Развитие языковой личности, характеризующейся вербальными, когнитивными, энциклопедическими, прагматическими, коммуникативными знаниями и умениями выражать патриотические чувства к Родине и родной природе, проявлять стремление к созидательности и процветанию, пропагандировать духовно-нравственные ценности и здоровый образ жизни.
      13. Формирование у учащихся умений пользоваться современными информационно-коммуникационными и компьютерными технологиями на основе интегрированных уроков по русскому языку.
      14. Объем учебной нагрузки составляет:
      1) 10 класс (ОГН) – 68 часов;
      2) 11 класс (ОГН) – 68 часов.
      15. Тематический минимум содержит ключевые темы, способствующие совершенствованию речевых навыков, и является основой профессиональной ориентации учащихся по выбранному направлению.
      16. Сведения о языковой системе. Материал по языковой компетенции представлен темами для повторения и изучения.
      17. Сведения о речи. Речевая компетенция формируется путем тематической организации уроков. На основе текстов совершенствуются навыки аудирования, чтения, говорения и письма.
      18. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция. В рамках указанного тематического минимума организуется процесс речевой коммуникации в учебных условиях, моделируются возможные ситуации профильно ориентированного общения, в рамках которых отрабатываются способы реализации стратегии и тактических шагов ведения профессионально-делового разговора, правила русского речевого этикета, умения учитывать тип взаимоотношений собеседников, проигрываются потенциальные роли.
      19. Материал для совершенствования орфографической и пунктуационной грамотности используется при изучении частей речи, синтаксических тем и при работе с текстом с целью формирования соответствующих навыков.
      20. В программе впервые системно вводится перечень пунктуационных правил, которым должен руководствоваться учитель при работе над текстом: устное беглое объяснение учащимися знаков препинания или постановка недостающих знаков препинания дает существенный результат при пунктуационном оформлении собственных текстов.
      21. Требования к уровню подготовки обучающихся (предметные, личностные и системно-деятельностные результаты) реализуются в соответствующей системе упражнений в рамках одного тематически организованного урока.
      22. Этнокультуроведческий материал в силу специфики направления обучения – общественно-гуманитарного – подбирается учителем соответственно теме урока (информация о знаменитых людях, сведения из истории, культуры России).
      23. Предметные результаты представляют собой сформированную языковую правильность устной и письменной речи, личностные результаты проявляются в выражении авторской позиции в продуцируемых устных и письменных высказываниях на определенную тему, системно-деятельностные результаты – в сформированности языковой личности, способной свободно вступать в коммуникативный процесс на русском языке в неофициальной и официальной обстановке общения, применять разные методы исследования, использовать программные знания в профессионально ориентированной учебно-практической и исследовательской деятельности.
      24. Соответственно Европейской системе уровней владения языком (А – элементарное владение; В – самостоятельное владение; С – свободное владение) и в соответствии с государственной задачей развития полиязычия в Казахстане овладение русским языком должно соответствовать среднему уровню - 3 подуровень (В 2.1 - В 2.2) – 10 класс и послесреднему уровню (В 2) – 11 класс.

2. Базовое содержание учебного предмета в 10 классе

      25. Тематический минимум представлен тремя блоками:
      1) «Человек» (Человек как представитель народа. Личность и история. Способности и возможности человека. На пути к выбору профессии. «Человек – он ведь тоже природа»);
      2) «Общество» (Русский язык в межкультурной коммуникации. Язык как знаковая система. Язык как отражение картины мира. Человек и общество. Обычаи, традиции и культура страны. Средства массовой информации. Земля отцов – богатое наследие. Мир и согласие – основа будущего. О государственных и профессиональных праздниках);
      3) «Природа» (Природа – наша боль и забота. Национальные парки и заповедники – наша гордость. Степь, воспетая в поэзии).
      26. Языковая компетенция: знания о языковой системе и языковые умения. Каждая тема представлена языковой и речевой темами.
      27. Материал для повторения. Речевая тема: «Русский язык в межкультурной коммуникации». Языковая тема: «Языковой анализ текста» (3 часа):
      1) аспект орфоэпии, орфографии, состава слова, словообразования (Выявление слов в тексте, имеющих несоответствие в произношении и написании, их анализ. Постановка ударения в словах соответственно акцентологическим нормам. Работа со справочными материалами по орфоэпии и орфографии. Нахождение орфограмм в словах текста, их группировка. Обоснование выбора варианта написания орфограммы в словах. Практика анализа орфограмм на основе принципов: фонетического, морфологического, традиционных написаний. Работа с орфографическими справочниками. Работа по группировке слов с одинаковыми приставками и суффиксами. Определение текстообразующей и стилистической функций однокоренных слов. Анализ гнезд однокоренных слов, данных в словообразовательном словаре. Выявление чередований букв в однокоренных словах. Определение способов образования слов. Морфологические способы: а) с помощью морфем; б) с помощью сложения. Неморфологические способы образования слов (переход слов из одной части речи в другую; лексико-синтаксический способ: сумасшедший, нижеподписавшиеся; лексико-семантический способ (расщепление на омонимы: 1. мир («Вселенная»); 2. мир («согласие, покой, отсутствие войны»)). Определение структуры сложных слов, их орфографический анализ. Подбор к ключевым словам текста однокоренных слов и определение их способов словообразования. Работа с орфографическим и словообразовательным словарями);
      2) материал для развития речевой компетенции: особенности организации текста, анализ текстообразующих средств (тема, микротемы, тематические группы слов, ключевые слова текста, употребление временных форм глаголов в тексте, употребление наклонения глагола, местоименная и синонимическая замена в тексте, однокоренные слова в тексте, средства связи между микротемами);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: практика интервьюирования о роли русского языка в межкультурной коммуникации;
      4) репродуктивное письменное высказывание – контрольный диктант (1 час).
      28. Речевая тема: «Язык как отражение картины мира». Языковая тема: «Языковой анализ текста» (3 часа):
      1) аспект лексики и фразеологии (Классификация слов в тексте на основе их прямых и переносных значений. Анализ функционирования синонимов в тексте. Выявление заимствованных слов в тексте. Заимствования из разных языков. Интернациональные слова. Этнокультурная лексика. Распознавание тюркизмов в толковых словарях русского языка. Толкование значений новых слов в тексте на основе толковых словарей русского языка. Определение в тексте стилистически нейтральных и стилистически окрашенных слов. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные слова. Наблюдения за тематической классификацией слов русского языка в тематическом словаре русского языка. Группировка слов в тексте по микротемам. Выявление фразеологизмов (устойчивых сочетаний) в тексте, замена их словами-синонимами, определение стилистической роли фразеологизма в тексте, подбор к фразеологизму в тексте смыслового эквивалента из казахского языка. Активизация фразеологизмов в продуктивной речи. Контекстуальное (тематическое) употребление пословиц, поговорок и афоризмов. Работа по обогащению текста изобразительно-выразительными средствами: эпитетами, метафорами, сравнениями. Работа с толковыми и фразеологическими словарями, словарями синонимов, антонимов, эпитетов, двуязычными словарями);
      2) материал для развития речевой компетенции: практика анализа особенностей организации текста, функционирования текстообразующих средств (тема, микротемы, тематические группы слов, ключевые слова текста, употребление временных форм глаголов в тексте, употребление наклонения глагола, местоименная и синонимическая замена в тексте, однокоренные слова в тексте, средства связи между микротемами);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: практика «общения со сверстниками из разных стран в ситуации приезда на международный конкурс научных проектов» (обсуждение заимствованной лексики, отражающей культуру разных народов: аул, аил, хата, домбра и т.д.);
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      29. Речевая тема: «Язык как знаковая система». Языковая тема: «Языковой анализ текста» (3 часа):
      1) «Синтаксис и пунктуация» (1 час):
      словосочетание (Подчинительная связь в словосочетании: управление, согласование, примыкание);
      предложение (Грамматическая основа предложения. Различение простого и сложного предложения. Закрепление знаков препинания в простых предложениях, осложненных однородными, обособленными, уточняющими членами; обращениями, вводными и вставными словами и конструкциями. Закрепление знаков препинания в предложениях с прямой и косвенной речью, диалогом. Пунктуационный анализ предложений разных типов и структур);
      стили и типы речи;
      высказывание – единица речевого уровня, текст;
      2) материал для развития речевой компетенции (практика анализа особенностей организации текста, функционирования текстообразующих средств (тема, микротемы, тематические группы слов, ключевые слова текста, употребление временных форм глаголов в тексте, употребление наклонения глагола, местоименная и синонимическая замена в тексте, однокоренные слова в тексте, средства связи между микротемами));
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (общение на научную тему в ситуации научной конференции);
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение – рассуждение (1 час).
      30. Речевая тема: «Человек и общество». Языковая тема: «Лексика» 4 часа):
      1) материал для изучения (Общеупотребительная и общенаучная лексика. Книжная и разговорная лексика русского языка. Нейтральные и эмоционально окрашенные слова. Профессионально ориентированная лексика (профессионализмы, термины) в текстах из области общественно-гуманитарных наук);
      2) материал развития речевой компетенции (прагматические и языковые особенности официально-делового стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Официальная и неофициальная обстановки общения. Сравнение двух диалогов единого содержания, но разного стилевого оформления);
      4) продуктивное письменное высказывание: Оформление официальных документов по образцам: заявление, доверенность, расписка, справка, характеристика.
      31. Речевая тема: «Человек как представитель народа». Языковая тема: «Морфология» (4 часа):
      1) лексическое и грамматическое значения слов, части речи в русском языке;
      комплексный подход к определению принадлежности слова к той или иной части речи, самостоятельные части речи;
      2) материал развития речевой компетенции (прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Правила русского речевого этикета. Активизация формул РРЭ в разных ситуациях. Работа над установлением ассоциативной связи между устойчивой формулой этикета и ситуацией);
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение-повествование с элементами описания (1 час).
      32. Речевая тема: «Личность и история». Языковая тема: «Имя существительное как часть речи» (3 часа):
      1) склонение имен существительных (Употребление падежных форм существительных на -ий, -ие, -ия и их орфографическое оформление. Разносклоняемые имена существительные. Несклоняемые имена существительные. Особенности склонения существительных, образованных от имен прилагательных);
      способы образования имен существительных;
      2) материал развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Правила русского речевого этикета);
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
     33. Речевая тема: «Человек – он ведь тоже природа…». Языковая тема: Имя прилагательное как часть речи (3 часа):
      1) разряды имен прилагательных: качественные, относительные, притяжательные, употребление имен прилагательных одного разряда в значении другого;
      особенности функционирования полных и кратких имен прилагательных в текстах разных стилей;
      склонение полных прилагательных, склонение притяжательных;
      особенности морфемной структуры притяжательных прилагательных (различение омонимичных суффикса и окончания –ий в прилагательных);
      степени сравнения прилагательных: сравнительная и превосходная степени, особенности значения и образования форм сравнения прилагательных;
      способы образования имен прилагательных.
      2) материал для развития речевой компетенции (прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: Учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату;
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение–рассуждение (1 час).
      34.Речевая тема: «О государственных и профессиональных праздниках». Языковая тема: «Имя числительное как часть речи» (4 часа):
      1) разряды имен числительных;
      количественные числительные, синтаксические функции количественных имен числительных в предложении, склонение количественных числительных, особенности нормативного употребления форм количественных числительных в речи;
      собирательные числительные, синтаксические функции собирательных имен числительных в предложении, склонение собирательных числительных, особенности нормативного употребления форм собирательных числительных в речи;
      дробные числительные, синтаксические функции дробных имен числительных в предложении, склонение дробных числительных, особенности нормативного употребления форм дробных числительных в речи;
      порядковые числительные, синтаксические функции порядковых имен числительных в предложении, склонение порядковых числительных, особенности нормативного употребления форм порядковых числительных в речи;
      особенности образования имен числительных разных разрядов, простые, составные, сложные числительные;
      2) материал развития речевой компетенции: Прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства;
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: Учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату;
      4) репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант – 1 час;
      5) продуктивное письменное высказывание: сочинение-повествование (1 час).
      35. Речевая тема: «На пути к выбору профессии». Языковая тема: «Местоимение как часть речи» (3 часа):
      1) разряды местоимений, личные местоимения, особенности склонения личных местоимений, возвратное местоимение, вопросительные и относительные местоимения, склонение вопросительных и относительных местоимений, особенности функционирования вопросительных и относительных местоимений в текст, неопределенные местоимения, некто и нечто как неопределенные местоимения, орфографические и структурные особенности неопределенных местоимений, определительные местоимения, особенности склонения определительных местоимений, синтаксические роли определительных местоимений в тексте, орфографические особенности определительных местоимений, указательные местоимения, особенности употребления указательных местоимений с точки зрения культуры общения, отрицательные местоимения, некого и нечего (и их производные формы) как отрицательные местоимения, орфографические особенности отрицательных местоимений, особенности употребления отрицательных местоимений с точки зрения культуры общения, притяжательные местоимения, орфографические и структурные особенности притяжательных местоимений;
      2) материал развития речевой компетенции: типы речи (описание, повествование, рассуждение), особенности каждого типа речи (композиция, языковые средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания;
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      36. Речевая тема: «Способности и возможности человека». Языковая тема: «Глагол как часть речи» (4 часа):
      1) виды глагола, функционирование глаголов совершенного и несовершенного видов в тексте, в процессе общения, практика правильного употребления видов глагола как специфического явления русского языка;
      2) наклонение глагола, особенности функционирования форм наклонения глагола в официально-деловых и научных текстах;
      категория времени, функционирование временных форм глагола в тексте;
      спряжение глагола, орфографическое оформление окончаний глаголов 1 и 2 спряжения, разноспрягаемые глаголы;
      безличные глаголы, особенности функционирования безличных глаголов в текстах научного и официально-делового стилей;
      особенности образования глаголов;
      2) материал развития речевой компетенции. Прагматические и языковые особенности научного стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства;
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: Русский деловой этикет;
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение-описание с элементами рассуждения (1 час).
      37. Речевая тема: «Обычаи, традиции и культура страны». Языковая тема: «Причастие как часть речи» (4 часа):
      1) разряды причастий (Действительные причастия. Способы образования действительных причастий. Страдательные причастия. Способы образования страдательных причастий);
      причастный оборот, причастный оборот как признак письменного текста книжного стиля, употребление в речи причастий, пунктуационное оформление причастных оборотов в предложении (особенности использования знаков препинания в препозиции и постпозиции);
      синтаксическая роль причастий;
      2) материал развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности научного стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Грамотная и корректная речь);
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение текста научного стиля (1 час).
      38. Речевая тема: «Земля отцов – богатое наследие». Языковая тема: «Деепричастие как часть речи» (3 часа):
      1) образование деепричастий совершенного и несовершенного времени;
      употребление в речи деепричастий, функционирование деепричастных оборотов в письменных текстах книжного стиля;
      пунктуационное оформление одиночных деепричастий и деепричастных оборотов в предложении;
      2) материал развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности научного стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: Грамотная и корректная речь;
      4) репродуктивное устное высказывание: изложение-рассуждение.
      39. Речевая тема: «Природа – наша боль и забота». Языковая тема: «Наречие как часть речи» (2 часа):
      1) разряды наречий, образование наречий, особенности орфографического оформления суффиксов наречий, степени сравнения наречий, различение форм сравнительной степени прилагательных и наречий в контексте, употребление наречий в речи;
      2) материал развития речевой компетенции: описание человека и предмета;
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: участие в диалогическом и полилогическом общении;
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение-описание – 1 час.
      40. Речевая тема: «Средства массовой информации». Языковая тема: «Служебные части речи: предлог, союз, частицы» (3 часа):
      1) различие служебных частей речи, их разряды по значению, структуре и употреблению;
      2) материал развития речевой компетенции (Рассуждение: тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: межкультурная коммуникация.
      41. Речевая тема: «Национальные парки и заповедники – наша гордость». Языковая тема: «Междометие как особая часть речи» (1час):
      1) практическая работа: омонимия частей речи и способы их разграничения в контексте, звукоподражательные слова;
      2) материал развития речевой компетенции: описание места;
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: межкультурная коммуникация;
      4) репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант – (1 час).
      42. Речевая тема: «Мир и согласие – основа будущего». Языковая тема: «Обобщение по морфологии» (2 часа):
      1) определение способов образования слов разных частей речи, синтаксические функции слов разных частей речи;
      2) материал развития речевой компетенции» рассуждение (тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: участие в диалогическом и полилогическом общении;
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      43. Речевая тема: «Степь, воспетая в поэзии». Языковая тема: «Обобщение по тексту» (2 часа):
      1) структура текста, типы текста, особенности текста-описания, особенности текста-повествования, особенности текста-рассуждения, особенности художественной речи;
      2) материал развития речевой компетенции: рассуждение (тезис, доказательство, объяснение);
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение смешанного типа (2 часа);
      4) контрольный урок, репродуктивное письменное высказывание: диктант (1 час).
      44. Сведения о речи. Речевая компетенция:
      1) материал для совершенствования речевых навыков в рамках тематического минимума (Диалогическая и монологическая речь. Текст как высказывание. Основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста. Речь книжная и разговорная. Стили речи – разговорный, научный, официально-деловой, публицистический, художественный. Прагматические и языковые особенности каждого стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства. Сопоставительная характеристика разговорного, научного, официально-делового, публицистического, художественного стилей речи. Стилистический анализ текста. Типы речи. Повествование. Описание. Рассуждение. Особенности каждого типа речи (композиция, языковые средства). Описание человека, предмета, места. Повествование информативное. Рассуждение: тезис, доказательство, объяснение, вывод. Речевые жанры: изложение; сочинение-повествование, сочинение-описание, сочинение-рассуждение, сочинение смешанного типа).
      45. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция:
      1) материал для совершенствования коммуникативных навыков в рамках тематического минимума (Стратегия и тактики общения. Официальная и неофициальная обстановки общения. Учет статуса собеседника и типа взаимоотношений с собеседником. Правила русского речевого этикета. Учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату. Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Русский деловой этикет. Грамотная и корректная речь. Участие в диалогическом и полилогическом общении. Межкультурная коммуникация).
      46. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция. Особенности русской культуры в рамках тематического минимума.

3. Базовое содержание учебного предмета в 11 классе

      47. Тематический минимум состоит из трех блоков:
      1) «Человек» (Человек и его профессия. Образование – на протяжении всей жизни. Красноречие – шаг к успеху. Человек в социуме: каким он должен быть? Активная жизненная позиция – долг каждого гражданина);
      2) «Общество» (Казахстанский флаг на мировой арене. Электронное обслуживание населения. Благосостояние народа – забота государства. Предпринимательство как современный образ жизни. Геопарки как путь развития туризма в Казахстане. Культура Казахстана: от древности до наших дней. Средневековые мавзолеи Казахстана. Преемственность в сохранении культуры народа. Культура русского народа в традициях и обычаях. Путешествие по древним городам России. Благоустройство сел: состояние и пути развития. Поэтический мир родного края. Известные люди родного края);
      3) «Природа» (Экологические проблемы Казахстана. Городу – чистый воздух!).
      48. Языковая компетенция. Повторение. Материал для совершенствования языковой правильности речи. Речевая тема: «Красноречие – шаг к успеху». Языковая тема: «Языковой анализ текста» – 2 часа:
      1) аспект фонетики, орфоэпии, орфографии. (Совершенствование орфоэпических навыков на основе текста. Работа со справочными материалами по орфоэпии и орфографии);
      аспект орфографии, морфемики и словообразования (Практика анализа орфограмм на основе изученных орфографических правил. Работа над правописанием приставок и суффиксов. Нахождение в тексте однокоренных слов и определение корня (и его вариантов). Работа с орфографическим и словообразовательным словарями);
      2) материал развития речевой компетенции: диалогическая и монологическая речь. Текст как высказывание;
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: стратегия и тактики общения;
      4) репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант – 1 час.
      49. Речевая тема: «Образование – на протяжении всей жизни». Языковая тема: «Языковой анализ текста» – 2 часа:
      1) аспект лексики и фразеологии (Нахождение слов с переносными значениями. Анализ функционирования синонимов в тексте. Определение в тексте стилистически нейтральных и стилистически окрашенных слов. Раскрытие значений незнакомых слов. Активизация в речи пословиц, поговорок и афоризмов. Работа по обогащению текста изобразительно-выразительными средствами: эпитетами, метафорами, сравнениями. Работа с толковыми и фразеологическими словарями, словарями синонимов, антонимов, эпитетов, двуязычными словарями);
      2) материал развития речевой компетенции: основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста;
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: стратегия и тактики общения;
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      50. Речевая тема: «Предпринимательство как современный образ жизни». Языковая тема: «Языковой анализ текста» (2 часа):
      1) аспект морфологии. Самостоятельные части речи: имя существительное, имя прилагательное, имя числительное, местоимение, глагол причастие, деепричастие, наречие. Служебные части речи: предлог, союз, частицы. Их разряды по значению, структуре и употреблению. Междометие как особая часть речи;
      2) материал развития речевой компетенции: Речь книжная. Научный стиль речи. Научно-популярный жанр;
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: Официальная обстановка общения: научная сфера;
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение-рассуждение с элементами описания (2 часа).
      51. Материал для изучения. Языковая компетенция: знания о языковой системе. Речевая тема: «Казахстанский флаг на мировой арене». Языковая тема: «Синтаксис. Понятие о синтаксисе и пунктуации» (2 час):
      1) материал развития речевой компетенции: прагматические и языковые особенности публицистического стиля (сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: официальная обстановка общения, интервью;
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-повествование с элементами описания (2 часа).
      52. Речевая тема: «Человек и его профессия». Языковая тема: «Словосочетание и предложение как основные единицы синтаксиса»:
      1) словосочетание, способы связи слов в словосочетаниях (2 час);
      2) материал развития речевой компетенции: прагматические и языковые особенности публицистического и научного стилей (сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: правила дистанционного общения.
      53. Речевая тема: «Электронное обслуживание населения». Языковая тема: «Предложение. Главные члены предложения. Способы выражения главных членов предложения» (2 часа):
      1) материал развития речевой компетенции: прагматические и языковые особенности публицистического и научного стилей: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства, практика электронного оформления документации (покупка железнодорожных билетов, рассылка резюме и т.д.);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: правила ведения дискуссии;
      3) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      54. Речевая тема: «Благосостояние народа – забота государства». Языковая тема: «Второстепенные члены предложения. Дополнение. Прямое и косвенное дополнение» (2 час):
      1) материал для развития речевой компетенции: прагматические и языковые особенности публицистического и научного стилей (сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: выражение личной позиции в социуме.
      55. Речевая тема: «Человек в социуме: каким он должен быть?». Языковая тема: «Определение. Согласованное и несогласованное определение. Приложение» (2 часа):
      1) материал развития речевой компетенции: прагматические и языковые особенности научного и художественного стилей (сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: презентация научного проекта в официальной обстановке общения;
      3) репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант – (1 час).
      56. Речевая тема: «Путешествие по древним городам России». Языковая тема: «Обстоятельство. Виды обстоятельств» (2 часа):
      1) материал развития речевой компетенции: типы речи (описание, повествование, рассуждение), особенности каждого типа речи (композиция, языковые средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания, учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату;
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-рассуждение с элементами описания (1 час).
      57. Речевая тема: «Культура русского народа в традициях и обычаях». Языковая тема: «Односоставные предложения» (3 часа):
      1) материал развития речевой компетенции: прагматические и языковые особенности разговорного и публицистического стиля (сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: выражение одобрения и положительных эмоций в неофициальной и официальной обстановке общения;
      3) репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант – (1 час).
      58. Речевая тема: «Геопарки как путь развития туризма в Казахстане». Языковая тема: «Осложненные предложения и знаки препинания в них. Однородные члены предложения, обобщающие слова при однородных членах предложения» (1 час):
      1) материал развития речевой компетенции: прагматические и языковые особенности научного стиля (сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: грамотная и корректная речь, обращенная к читателям газеты.
      59. Речевая тема: «Культура Казахстана: от древности до наших дней». Языковая тема: «Обособленные члены предложения» (4 часа):
      1) материал развития речевой компетенции: прагматические и языковые особенности научного стиля (сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: научное сообщение (доклад) перед слушателями;
      3) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      60. Речевая тема: «Средневековые мавзолеи Казахстана». Языковая тема: «Уточняющие члены предложения» (3 час):
      1) материал развития речевой компетенции: описание предмета;
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: рекламирование какого-либо результата науки перед слушателями.
      61. Речевая тема: «Преемственность в сохранении культуры народа». Языковая тема: «Обращения, вводные и вставные слова и конструкции в предложении» (2 час):
      1) материал развития речевой компетенции: описание предмета;
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: участие в диалогическом и полилогическом общении, учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату;
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-описание (1 час).
      62. Речевая тема: «Экологические проблемы Казахстана». Языковая тема: «Сложное предложение. Сложносочиненное предложение» (2 часа):
      1) сочинительные союзы как средства связи частей сложносочиненного предложения, типы сложносочиненных предложений;
      2) материал развития речевой компетенции: рассуждение (тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: межкультурная коммуникация.
      63. Речевая тема: «Городу – чистый воздух!». Языковая тема: «Сложноподчиненное предложение» (4 часа):
      1) подчинительные союзы как средства связи частей сложноподчиненного предложения, типы сложноподчиненных предложений, СПП с несколькими придаточными;
      2) материал развития речевой компетенции: рассуждение (тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции: межкультурная коммуникация;
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1час).
      64. Речевая тема: «Благоустройство сел: состояние и пути развития». Языковая тема: «Бессоюзное предложение. Типы бессоюзных предложений» (3 часа):
      1) материал развития речевой компетенции: составление тезисов по тексту как подготовка к выступлению;
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: участие в диалогическом и полилогическом общении (обсуждение идеи);
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-описание (2 часа).
      65. Речевая тема: «Известные люди родного края». Языковая тема: «Сложноподчиненные предложения многочленной структуры. Сложное предложение с разными видами связи» (2 часа):
      1) материал развития речевой компетенции: аннотирование и рецензирование научной статьи;
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: устное выступление по телевидению;
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-повествование – 1 час.
      66. Речевая тема: «Поэтический мир родного края». Языковая тема: «Способы передачи чужой речи: прямая, косвенная, диалог» ( 2 часа):
      1) материал развития речевой компетенции: письмо сверстнику;
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: участие в диалогическом и полилогическом общении (обсуждение идеи);
      3) репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант (1 час).
      67. Речевая тема: «Активная жизненная позиция – долг каждого гражданина». Языковая тема: «Обобщение по синтаксису» (6 часов):
      1) материал развития речевой компетенции: составление резюме;
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: представление человека перед коллективом в официальной обстановке общения;
      3) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
     1) Сведения о речи. Речевая компетенция. Материал для совершенствования речевых навыков в рамках тематического минимума (Диалогическая и монологическая речь. Основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста. Стили речи. Речь книжная и разговорная; разговорный, научный, официально-деловой, публицистический, художественный стиль речи (сфера употребления, задачи речи, характерные языковые средства) и их особенности. Сопоставительная характеристика разговорного, научного, официально-делового, публицистического, художественного стилей речи. Стилистический анализ текста. Типы речи. Повествование, описание, рассуждение. Описание человека, предмета, места в научном и официально-деловом стилях. Научное рассуждение: доказательство, объяснение. Речевые жанры: изложение, сочинение типа описания, сочинение типа повествования, сочинение типа рассуждения, сочинения с разными функционально-смысловыми типами; резюме, письмо, аннотация, рецензия, тезисы, реферат, доклад, научный проект).
      68. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция. Материал для совершенствования коммуникативных навыков в рамках тематического минимума:
      1) ситуация общения (Стратегия и тактики общения. Официальная и неофициальная обстановка общения. Учет статуса собеседника и типа взаимоотношений с собеседником. Правила русского речевого этикета. Учет положительной/негативной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату. Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Русский деловой этикет. Правила дистанционного общения. Грамотная и корректная речь. Участие в диалогическом и полилогическом общении. Правила поведения участника дискуссии. Выражение личной позиции в социуме. Интервью. Рекламирование. Устное выступление по телевидению. Межкультурная коммуникация).
      69. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция. Особенности русской культуры в рамках тематического минимума.
      70. Из 68 часов выделено на повторение и изучение языкового материала – 50 часов. На письменные работы – 18 часов (диктант - 4 ч.; изложение – 6 ч.; сочинение – 8 ч.).
      71. Материал для совершенствования орфографической грамотности при работе с текстом (внеурочная индивидуальная работа с учащимися 10-11 классов). Орфографические правила, связанные с морфологией:
      1) имя существительное (Буквы Е и И в падежных окончаниях существительных. Буквы О и Е после щипящих и Ц в окончаниях существительных. Буква Е в суффиксе – ЕН – существительных на –мя. Слитное и раздельное написание НЕ с существительными. Буквы Щ и Ч в суффиксе - ЩИК (-ЧИК). Гласные Е и И в суффиксах существительных - ЕК и ИК. Гласные О и Е после щипящих в суффиксах существительных. Употребление Ь на конце существительных после щипящих. Буквы Е и И в падежных окончаниях имен существительных);
      2) имя прилагательное (Буквы О и Е после щипящих и Ц в окончаниях прилагательных. Безударные гласные в окончаниях имен прилагательных. Краткие прилагательные с основой на шипящую. Слитное и раздельное написание НЕ с прилагательными. Буквы О и Е после щипящих и Ц в суффиксах прилагательных. Одна и две буквы Н в суффиксах прилагательных. Различение на письме суффиксов прилагательных -К- и -СК-. Дефис в сложных прилагательных. Одна и две буквы Н в суффиксах полных прилагательных, образованных от глаголов. Одна и две буквы Н в суффиксах кратких прилагательных, образованных от глаголов. Гласные перед одной и двумя буквами Н в прилагательных, образованных от глаголов);
      3) глагол (Не с глаголами. Мягкий знак после щипящих в неопределенной форме глаголов и во втором лице единственного числа. –ТСЯ и -ТЬСЯ в глаголах. Буквы Е и И в окончаниях глаголов 1 и 2 спряжения. Мягкий знак в глаголах повелительного наклонения. Гласные в суффиксах глаголов -ОВА- (–ЕВА-) и -ЫВА- и (-ИВА-));
      4) имя числительное (Мягкий знак в середине числительных. Буква И в окончаниях количественных числительных от 11 до 19);
      5) причастие (Гласные в суффиксах действительных причастий настоящего времени. Гласные в суффиксах страдательных причастий настоящего времени. Слитное и раздельное написание НЕ с причастиями. Одна и две буквы Н в суффиксах полных страдательных причастий прошедшего времени. Одна и две буквы Н в суффиксах кратких страдательных причастий прошедшего времени. Гласные перед одной или двумя Н в страдательных причастиях. Буквы Е и Е после шипящих в суффиксах страдательных причастий прошедшего времени);
      6) деепричастие (Раздельное написание НЕ с деепричастиями);
      7) наречие (Слитное и раздельное написание НЕ с наречиями. Буквы Е и И в приставках НЕ- и НИ- отрицательных наречий. Одна и две буквы Н в наречиях на –О и –Е. Буквы О и А на конце наречий. Дефис между частями слова в наречиях. Мягкий знак после шипящих на конце наречий);
      8) предлог (Слитное и раздельное написание предлогов, образованных от наречий. Слитное и раздельное написание предлогов, образованных от существительных с предлогами. Буквы Е на конце предлогов в течение, в продолжение, вследствие);
      9) союз (Слитное написание союзов также, тоже, чтобы);
      10) частица (Дефисное написание частицы -ТО со словами. Дефисное написание частицы –КА со словами. Междометие. Дефис в междометиях).
      72. Материал для совершенствования пунктуационной грамотности при работе с текстом (внеурочная индивидуальная работа с учащимися 10-11 классов):
      1) знаки препинания на конце предложения, знаки препинания при однородных членах предложения без обобщающих слов и с обобщающим словом, знаки препинания при обращениях, знаки препинания при междометиях, знаки препинания при вводных словах и вводных конструкциях;
      2) тире в неполном предложении, тире между подлежащим и сказуемым;
      3) знаки препинания в предложениях с обособленными членами предложения;
      4) знаки препинания в предложениях с уточняющими членами предложения;
      5) знаки препинания в предложениях со сравнительным оборотом, знаки препинания в предложениях с прямой речью, знаки препинания при цитировании, пунктуационное оформление диалога, знаки препинания в ССП;
      6) знаки препинания в СПП. Знаки препинания в БСП.

4. Требования к уровню подготовки учащихся

      73. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      74. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      75. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) лексико-фразеологический и терминологический состав общеупотребительного и книжного фонда (в соответствии с профильным направлением);
      2) узкоспециальную лексику в рамках учебных предметов (язык и литература; история, обществознание, право) являющихся базовыми дисциплинами на начальной ступени профессионального обучения;
      3) способы толкования значения незнакомой лексики;
      4) изученные орфографические правила;
      5) основные орфоэпические нормы;
      6) нормы пунктуации;
      7) типы значений слова;
      8) лексическую характеристику слова;
      9) различие слова и фразеологизма;
      10) характеристику морфем и морфемный состав слова;
      11) способы словообразования (морфологические и неморфологические);
      12) различие словообразования и словоизменения;
      13) грамматическую характеристику слов изученных частей речи (соответственно схеме анализа той или иной части речи);
      14) особенности функционирования в речи существительных разного рода, разных типов склонения, разной стилистической окраски, в форме единственного и множественного числа, учет существительных, имеющих форму только единственного, или только множественного числа, род несклоняемых существительных и согласование с ними;
      15) особенности функционирования в речи прилагательных разных разрядов, разной стилистической окраски, правила согласования прилагательных со склоняемыми и несклоняемыми существительными;
      16) особенности стилистического функционирования в речи глаголов и их неспрягаемых форм – причастия и деепричастия: видовой пары глагола, форм наклонения, числа; правильное орфографическое оформление окончаний глаголов 1 и 2 спряжения; систему форм разноспрягаемых глаголов; действительные и страдательные причастия; деепричастия совершенного и несовершенного вида;
      17) особенности стилистического функционирования местоимений разных разрядов, способы различения омонимичных местоимений;
      18) особенности функционирования в речи количественных, собирательных, дробных, порядковых числительных, склонения сложных и составных числительных всех разрядов, орфографического оформления сложных числительных;
      19) особенности функционирования в речи наречия и их форм сравнительной степени;
      20) функциональные различия служебных частей речи – союзов, предлогов и частиц – в предложении;
      21) грамматическую характеристику единиц синтаксиса: словосочетания, простого и сложного предложения;
      22) структурную и смысловую характеристику текстов разных функционально-смысловых типов (описания, повествования, рассуждения);
      23) основные словари и справочники, отражающие нормы современного русского литературного языка;
      24) основы комплексного анализа текста, принципы его интерпретации; разновидности стилей в русском языке, особенности функциональных стилей языка (книжного: официально-делового, научного, публицистического, художественного; разговорного);
      25) внешние условия формирования речи определенного стиля, их языковые особенности;
      26) теоретические основы комплексного анализа текста, принципы интерпретации и стилистического редактирования;
      27) нормы, правила и требования к оформлению аннотаций, рефератов, научных проектов;
      28) различные формы письменной рефлексии и риторические приемы оформления речи;
      29) беспереводную (безэквивалентную) лексику и фразеологизмы из заимствований в русском языке (в том числе устойчивые сочетания терминологического характера).
      76. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) применять изученные орфографические правила;
      2) соблюдать орфоэпические нормы при произношении слов из лексического минимума;
      3) соблюдать нормы пунктуации;
      4) характеризовать смысловые и стилистические особенности фразеологизма;
      5) различать однокоренные слова и формы слов;
      6) правильно употреблять в речи существительные разного рода, разных типов склонения, разной стилистической окраски, в форме единственного и множественного числа, существительные, имеющие форму только единственного, или только множественного числа, согласовывать определения и формы прошедшего времени глагола-сказуемого с несклоняемыми и разносклоняемыми существительными;
      7) правильно употреблять в речи прилагательные разных разрядов, разной стилистической окраски, соблюдать правила согласования прилагательных и причастий, определительных местоимений со склоняемыми и несклоняемыми существительными;
      8) правильно употреблять в речи видовые пары глаголов, формы наклонения, числа; правильно писать окончания глаголов 1 и 2 спряжения; правильно употреблять разноспрягаемые глаголы, действительные и страдательные причастия, деепричастия совершенного и несовершенного вида;
      9) правильно употреблять в речи местоимения разных разрядов, способы различения омонимичных местоимений;
      10) правильно употреблять в речи количественные, собирательные, дробные, порядковые числительные, падежные формы сложных и составных числительных всех разрядов, грамотно писать сложные числительные;
      11) активно употреблять в речи наречия и соблюдать орфографические нормы при их написании;
      12) правильно использовать союзы, предлоги и частицы в предложении;
      13) давать грамматическую характеристику словосочетанию;
      14) осуществлять синтаксический анализ простых и простых осложненных предложений;
      15) определять тип сложного предложения по смысловым отношениям между частями и средствам связи;
      16) продуцировать монологические высказывания разных функционально-смысловых типов и смешанных типов (описание с элементами повествования; повествования с элементами описания; повествования с элементами рассуждения и т.д.);
      17) продуцировать монологические высказывания в разных стилях;
      18) осуществлять стилистическую корректировку и стилистическую трансформацию текста;
      19) пользоваться словарями и справочниками, отражающими нормы современного русского литературного языка;
      20) продуцировать высказывания с учетом ситуации общения (неофициальной или официальной обстановки общения, типа взаимоотношений с собеседником, возрастного и социального статуса собеседников);
      21) соблюдать правила русского речевого этикета;
      22) производить комплексный анализ текста (тема, основная мысль, микротемы, стиль, функционально-смысловой тип), интерпретировать и редактировать;
      23) оформлять научные тексты разных подстилей и жанров;
      24) соблюдать правила лексической и грамматической сочетаемости слов при продуцировании речи;
      25) отбирать слова и фразеологизмы по микротемам в рамках заданной речевой темы;
      26) использовать разнообразные коммуникативные стратегии и тактики в устной и письменной речи, компьютерные тексты и способы презентации, литературоведческой интерпретации услышанного или увиденого;
      27) активно реагировать на речевое и неречевое поведение собеседника в соответствии с ситуацией общения;
      28) выражать побуждение разных типов (просьбу, совет, приказ, требование, приглашение, призыв и т.д.) соответственно статусу (социальному и возрастному) собеседника, типам взаимоотношений говорящего и собеседника, официальности/неофициальности общения;
      29) оперировать общечеловеческими умозаключениями или делать собственные выводы в соответствии с социальными нормами коммуникативного поведения;
      30) извлекать необходимую информацию из компьютерных текстов;
      31) осуществлять комплексный анализ текста (определять/формулировать тему, выявлять основную мысль, видеть композицию, тип и стиль текста, особенности использованных языковых средств);
      32) трансформировать тексты разных стилей с учетом заданной ситуации;
      33) создавать тексты смешанного типа на основе текста определенного типа (повествование с элементами описания и/или рассуждения, описание с элементами повествования/рассуждения, рассуждение с элементами повествования/описания);
      34) редактировать собственные тексты в соответствии с литературными нормами;
      35) выявлять и сравнивать эстетическое своеобразие и этнокультурную специфику различных языков;
      36) создавать монологические высказывания (реферат, тезисы, доклад) по нормам научного стиля речи;
      37) использовать риторические приемы в публичной социально ориентированной монологической речи.
      77. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) лексико-фразеологический и терминологический состав общеупотребительного и книжного фонда (в соответствии с профильным направлением);
      2) узкоспециальную лексику в рамках учебных предметов (язык и литература, история, обществоведение, государство и право) являющихся базовыми дисциплинами на начальной ступени профессионального обучения;
      3) беспереводную (безэквивалентную) лексику и фразеологизмы из заимствований в русском языке (в том числе устойчивые сочетания терминологического характера);
      4) способы толкования значения незнакомой лексики;
      5) грамматическую характеристику слов изученных частей речи (соответственно схеме анализа той или иной части речи);
      6) особенности изменения слов изученных частей речи;
      7) грамматическую характеристику единиц синтаксиса: словосочетания, простого и сложного предложения;
      8) структурную и смысловую характеристику текстов разных функционально-смысловых типов (описания, повествования, рассуждения);
      9) основные словари и справочники, отражающие нормы современного русского литературного языка;
      10) разновидности стилей в русском языке, особенности функциональных стилей языка (книжного: официально-делового, научного, публицистического, художественного; разговорного);внешние условия формирования речи определенного стиля, их языковые особенности;
      11) теоретические основы комплексного анализа текста, принципы интерпретации и стилистического редактирования;
      12) структурно-семантические особенности текстов научного стиля, его подстилей и жанров;
      13) нормы, правила и требования к оформлению научных текстов разных жанров;
      14) различные формы письменной рефлексии и риторические приемы оформления речи.
      78. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) использовать словарно-фразеологический и терминологический запас общеупотребительной и книжной лексики;
      2) использовать изученную лексику в рамках учебных предметов (химия, биология, география; математика, информатика, черчение; язык и литература, история, обществоведение, государство и право), являющихся базовыми дисциплинами на начальной ступени профессионального обучения;
      3) осуществлять морфологический анализ слов разных частей речи;
      4) давать грамматическую характеристику словосочетанию;
      5) осуществлять полный синтаксический анализ простого предложения;
      6) осуществлять полный синтаксический анализ простого осложненного предложения;
      7) осуществлять полный синтаксический анализ сложносочиненного предложения;
      8) осуществлять полный синтаксический анализ сложноподчиненного предложения;
      9) осуществлять полный синтаксический анализ бессоюзного предложения;
      10) оперировать лексическими средствами путем использования парадигматических отношений (синонимических, антонимических, омонимических, паронимических);
      11) соблюдать правила лексической и грамматической сочетаемости слов при продуцировании речи;
      12) отбирать слова и фразеологизмы по микротемам в рамках заданной речевой темы;
      13) использовать разнообразные коммуникативные стратегии и тактики в устной и письменной речи, компьютерные тексты и способы презентации, литературоведческой интерпретации услышанного или увиденного;
      14) реагировать на речевое и неречевое поведение собеседника в соответствии с ситуацией общения;
      15) выражать побуждение разных типов (просьбу, совет, приказ, требование, приглашение, призыв и т.д.) соответственно статусу (социальному и возрастному) собеседника, типам взаимоотношений говорящего и собеседника, официальности/неофициальности общения;
      16) оперировать общечеловеческими умозаключениями или делать собственные выводы в соответствии с социальными нормами коммуникативного поведения;
      17) извлекать необходимую информацию из компьютерных текстов;
      18) осуществлять комплексный анализ текста (определять/формулировать тему, выявлять основную мысль, видеть композицию, тип и стиль текста, особенности использованных языковых средств);
      19) трансформировать тексты разных стилей с учетом заданной ситуации;
      20) оформлять научные тексты разных подстилей и жанров;
      21) редактировать собственные тексты в соответствии с литературными нормами;
      22) выявлять и сравнивать эстетическое своеобразие и этнокультурную специфику различных языков;
      23) создавать монологические высказывания (реферат, тезисы, доклад) по нормам научного стиля речи;
      24) использовать риторические приемы в публичной социально ориентированной монологической речи;
      25) продуцировать монологические высказывания разных функционально-смысловых типов и смешанных типов (описание с элементами повествования; повествования с элементами описания; повествования с элементами рассуждения и т.д.);
      26) пользоваться словарями и справочниками, отражающими нормы современного русского литературного языка;
      27) осуществлять комплексный анализ текста (тема, основная мысль, микротемы, стиль, функционально-смысловой тип), интерпретировать и редактировать текст; осуществлять стилистическую корректировку и стилистическую трансформацию текста;
      28) продуцировать высказывания с учетом ситуации общения (неофициальной или официальной обстановки общения, типа взаимоотношений с собеседником, возрастного и социального статуса собеседников);
      29) соблюдать правила русского речевого этикета.
      79. Личностные результаты должны проявлять:
      1) уважение к государству и государственной символике, Конституции Республики Казахстан, внешней и внутренней политике государства, основным Законам РК и правопорядку;
      2) активную гражданскую позицию, высокие патриотические чувства, готовность к служению своей Родине и защите ее интересов;
      3) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к русскому языку и языкам других национальностей и этносов, проживающих на территории Казахстана;
      4) уважение к истории, культуре, традициям и другим ценностям казахстанского народа;
      5) стремление оберегать и приумножать природные богатства страны, родного края;
      6) экологическую культуру, активную жизненную позицию в охране окружающей среды;
      7) положительное отношение к здоровому образу жизни, стремление к сохранению своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      8) высокую культуру успешной речевой коммуникации, соблюдение этических норм, принципов и постулатов общения;
      9) инициативу, готовность и способность к самообразованию, самореализации, созидательному труду;
      10) уважение к ветеранам войны и труда, старшему поколению, заботу о младших и социально незащищенных, доброжелательность и внимательность к другим;
      11) адекватную оценку особенностей социальной среды, противостояние к антиобщественным явлениям, деструктивным воздействиям идеологического, противоправного, националистического, религиозно-экстремистского характера;
      12) заинтересованность и самостоятельную позицию в выборе профессии и специальности.
      80. Системно-деятельностные результаты должны применять:
      1) систему полученных знаний по основам наук в учебно-практической и исследовательской деятельности;
      2) анализ, обработку, синтез современных достижений науки, техники и технологий, полученную научную информацию в целях прогресса и развития общества;
      3) методы познания, прогнозирования, проектирования, конструирования, исследования, эксперимента, креативности;
      4) комплекс знаний и умений успешного речевого общения в условиях полиязыковой и межкультурной коммуникации.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
62-қосымша

Жалпы орта білім деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы
10-11-сыныптары үшін «Орыс әдебиет» пәнінен типтік оқу
бағдарламасы (оқыту орыс тілінде емес)

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета в 10 классе

      13. На изучение курса выделено 68 часов, из них на чтение и изучение - 58 часов, внеклассное чтение - 4 часа, развитие речи - 6 часов.
      14. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Художественная литература как искусство слова. Краткие сведения о русской литературе до XIX века» – 1 ч. (Искусство как основа художественной культуры. Значение художественной литературы. «Слово о полку Игореве» как вершина поэтического искусства Древней Руси. М.В.Ломоносов, Н.М.Карамзин, Д.И.Фонвизин (обзор)); теория литературы (литературный процесс, литературное направление, классицизм, сентиментализм, реализм, ода, художественный образ);
      2) «Русская литература первой половины XIX века» – 2 ч. (Романтизм в русской литературе начала века. Новое направление – реализм. Типичные характеры. И.А. Крылов. Басни. А.С. Грибоедов. «Горе от ума». В.Г. Белинский как литературный критик); теория литературы (романтизм, реализм, басня, литературная критика, типичный характер);
      3) «А.С.Пушкин» – 9 ч. (Жизненный и творческий путь поэта. Лирика. Проза Пушкина. «К Чаадаеву», «К морю», «Я помню чудное мгновение ….», «Я вас любил», «Осень» (отрывок), «Вновь я посетил», «Я памятник себе воздвиг нерукотворный». А.С.Пушкин о предназначении поэта и поэзии. Роман в стихах «Евгений Онегин» (в сокращении). Онегин и Татьяна. Общечеловеческое значение нравственных проблем романа (цель и смысл жизни, губительность индивидуализма и эгоизма). Интерес Пушкина к истории, культуре, творчеству других народов. Мировое значение творчества А.С.Пушкина. А.С.Пушкин и Абай); теория литературы (лирика, стих, ритм, рифма, строфа, роман в стихах, онегинская строфа, проза);
      4) «М.Ю.Лермонтов» – 9 ч. (Очерк жизненного и творческого пути. Лермонтов и Пушкин. Лермонтов и Байрон. Декабристские настроения. Лирика Лермонтова. «Смерть поэта». «Поэт». «Родина». Проза М.Ю.Лермонтова. «Герой нашего времени» - социально-психологический роман. Жанровое своеобразие. Роман как цикл повестей. Повести «Бэла», «Тамань». Образ Печорина. Сложность и противоречивость характера. Роль композиции. М.Ю.Лермонтов и казахская литература); теория литературы (лирика, средства выразительности, роман, социально-психологический роман, композиция, экспозиция, завязка, развязка);
      5) «Н.В.Гоголь» – 6 ч. (Очерк жизненного и творческого пути писателя. «Вечера на хуторе близ Диканьки » - цикл повестей. «Ночь перед рождеством», «Старосветские помещики». «Петербургские повести» - третий цикл произведений Гоголя (обзор).Комедия «Ревизор». Основной конфликт в комедии. Разоблачение нравственных и социальных пороков чиновничества. Смех – единственное «честное, благородное лицо в комедии». «Хлестаковщина» как социально – психологическое явление. Значение драматургии Н.В. Гоголя для становления и развития драматургии казахской литературы);
      теория литературы (драма как род литературы, основные драматические жанры, комедия, конфликт);
      6) «Русская классическая литература 2 половины ХІХ в.» (обзор) – 1 ч. (Политическая и культурная жизнь России во второй половине ХІХ века. Творчество писателей–шестидесятников (Н.Г.Чернышевский, Н.А.Добролюбов и др.). Журнал «Современник» и его сотрудники. Новое слово в истории мирового театра.Эстетическая теория «искусство для искусства», или «чистое искусство»);
      теория литературы (теория «чистого искусства», литературная критика);
      7) «И.С. Тургенев» – 7 ч. (Очерк жизни и творчества. «Записки охотника» (отдельные рассказы). Антикрепостнический пафос рассказов. Лиризм и художественное мастерство в обрисовке картин родной природы « Хорь и Калиныч», «Бирюк». Типы народных характеров. Бунтарское начало и рабская покорность в образе мужика. Изображение нищеты крестьянского быта. «Стихотворения в прозе» (два-три по выбору учителя). Их жанровое своеобразие. Лаконизм и емкость формы стихотворений в прозе. Основные мотивы «Стихотворений в прозе». Роман «Отцы и дети» (обзор с чтением глав). Социальная и нравственно - философская проблематика романа. И.С. Тургенев и казахская литература);
      теория литературы (род и жанр художественной литературы, жанр стихотворения в прозе, миниатюра);
      8) «Ф.И.Тютчев» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Человек и природа - главные темы лирики Ф.И. Тютчева. Выражение в его поэзии тончайших человеческих переживаний. Преклонение перед красотой и тайнами природы. «Весенние воды», «Есть в осени первоначальной», «Чародейкою Зимою», « Я встретил вас». Романсы Тютчева);
      теория литературы (метафора, олицетворение, звукопись, аллитерация, ассонанс);
      9) «А.А.Фет» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Лирика А. Фета. «Я пришел к тебе с приветом», «Шепот, робкое дыханье». Основные мотивы и образы лирики);
      теория литературы (пейзаж, изобразительно-выразительные средства языка, экспрессия, параллелизм);
      10) «А.Н.Островский» – 2 ч. (А.Н. Островский и русский театр, его новаторство. «Темное царство» в изображении писателя. «Гроза», «Бесприданница» (по выбору). Самодурство как социально-психологическое явление. «Гроза» – новый тип народной трагедии. Система действующих лиц и основной конфликт «Грозы». Катерина как трагическая героиня. Тема бедной девушки в «Бесприданнице». Развитие темы гибели красоты при столкновении с миром корысти. Мотивы искушения, блеска, одиночества. Конфликт и трагический финал драмы);
      теория литературы (трагедия);
      11) «Ф.М.Достоевский» – 6 ч. (Жизненный и творческий путь писателя. Роман «Преступление и наказание». Сюжет, проблематика романа. Социально-психологические и философские проблемы романа. Добро и зло, социализм и революция, атеизм и религия. Роман «Преступление и наказание» (в сокращении). Главные образы романа. Изображение внутренних противоречий в развитии личности героя. Тема преступления, неотвратимости наказания и духовного воскресения. Актуальность романа. Роль Ф.М.Достоевского в русской и мировой литературе. Ф.М.Достоевский и Ч.Валиханов);
      теория литературы (нравственно-психологический и философский роман, эпилог);
      12) «Л.Н.Толстой» – 7 ч. (Очерк жизненного и творческого пути писателя. Военные рассказы Л.Н. Толстого «Севастополь в декабре месяце», «Севастополь в мае». Рассказ «После бала». «Война и мир» - роман-эпопея. Общая характеристика произведения. Жанровые и композиционные особенности произведения. Многоплановость и масштабность повествования. Историзм романа. Многозначность заглавия. «Мысль народная» в романе. Героизм и патриотизм русского народа. Люди «мира» в романе. Мировое значение творчества Л.Н.Толстого. Толстой и Восток);
      теория литературы (роман-эпопея, рассказ, композиция, гуманизм);
      13) «А.П.Чехов» – 3 ч. (Очерк жизни и творчества писателя. Рассказы А.П. Чехова. Умение писателя увидеть смешное, нелепое в заурядном, обыденном. Темы бездуховности, обывательной трусости и беспомощности перед жизненными обстоятельствами, отстутствия жизненной позиции и цели у героев рассказов А.П. Чехова. «Человек в футляре». Пьеса «Вишневый сад». Мировое значение творчества А.П.Чехова. Чехов и театр. Чехов и казахская драматургия. Особенности прозы А.П. Чехова: точность, лаконизм, выразительность, пьеса);
      теория литературы (пьеса).
      14. «Заключение. Мировое значение русской классической литературы ХIХ века» – 1 ч. (Художественное богатство и мировое значение русской классической литературы. Гуманизм, психологизм и народность литературы. Влияние русской классической литературы на развитие национальных литератур. Диалог культур).
      15. Произведения для внеклассного чтения:
      1) А.А.Грибоедов «Горе от ума»;
      2) А.С.Пушкин «Станционный смотритель»;
      3) Н.В.Гоголь «Мертвые души», «Шинель»;
      4) И.А.Гончаров «Обыкновенная история», «Обломов»;
      5) Н.А.Некрасов «В дороге», «Родина», «Пророк», «Поэт и гражданин», «Размышления у парадного подъезда», «Кому на Руси жить хорошо»;
      6) И.С.Тургенев «Рудин», «Накануне»;
      7) А.А.Островский «Лес», « Волки и овцы»;
      8) М.Е.Салтыков-Щедрин «Дикий помещик», «Премудрый пескарь»;
      9) Ф.М.Достоевский «Униженные и оскорбленные»;
      10) Л.Н.Толстой «Севастополь в декабре месяце».
      16. Для заучивания наизусть:
      1) А.С.Пушкин (3-4 стихотворения), Евгений Онегин (Письмо Татьяны к Онегину или Письмо Онегина к Татьяне);
      2) М.Ю.Лермонтов (1-2 стихотворения);
      3) Ф.И.Тютчев (1 стихотворение);
      4) А.А.Фет (1 стихотворение).

2. Базовое содержание учебного предмета в 11 классе

      17. На изучение курса выделено 34 часа, из них на чтение и изучение – 28 часов, внеклассное чтение – 4 часа, развитие речи – 2 часа.
      18. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Введение. Русская литература начала ХХ века» – 1 ч. (Серебряный век русской поэзии. Проблема традиции и новаторства в литературе разных направлений начала века; формы ее решений в творчестве реалистов, символистов, акмеистов, футуристов (обзор). Общая характеристика литературного периода. Литературные группировки и журналы);
      теория литературы (развитие понятия о литературном направлении, символизм, акмеизм, футуризм);
      2) А.М.Горький. Рассказы. «Старуха Изергиль». «На дне» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Романтический пафос революционных пьес. Рассказ «Старуха Изергиль». Два типа морали и общественного поведения (Ларра и Данко). Антитеза как основа композиции рассказа. Новизна тематики и героев. Пьеса «На дне». Критика действительности в пьесе; судьбы людей «дна». Спор о правде (Лука и Сатин). Гуманистический пафос пьесы, ее общественно-политическое значение. А.М.Горький и казахская литература);
      теория литературы (романтизм, тематика);
      3) «С.А.Есенин» – 2 ч. («Песнь о собаке», «Письмо к матери», «Шаганэ, ты моя, Шаганэ!…», «Собаке Качалова», «Отговорила роща золотая…». Очерк жизни и творчества. Глубокое чувство любви к родному краю к Родине. Поэтизация родной природы как выражение этого чувства. Мучительное переживание своего разлада с новой жизнью, стремление преодолеть его. Предельная искренность и глубокий лиризм стихотворений. С.А.Есенин и казахская литература. С.А.Есенин и М.Макатаев);
      теория литературы (лирика, средства художественной выразительности);
      4) «М.И.Цветаева» – 1 ч. (Стихотворения. Поэмы (по выбору). Сложная судьба М.И.Цветаевой. Важнейшие темы творчества: любовь, верность высоким идеалам. Трагичность поэтического мира, определяемая трагичностью эпохи. Поэзия М.И.Цветаевой как напряженный монолог-исповедь. Образ лирического героя. Своеобразие поэтического стиля. М.И. Цветаева и казахская поэзия (Ф.Онгарсынова и др.));
      теория литературы (звуковая организация стихотворной речи, лирический герой);
      5) «А.А. Ахматова» – 2 ч. (Лирика. Поэма «Реквием». Очерк жизни и творчества. Глубина и яркость переживаний. Тема поэта и поэзии. Тема Родины и гражданского мужества. Своеобразие лирики А.А.Ахматовой. Трагизм поэмы «Реквием». Нравственное звучание произведения. Особенности композиции поэмы. Тема личной ответственности в казахской литературе);
      теория литературы (серебряный век, художественная концепция);
      6) «Литература военных лет» (обзор) – 2 ч. (Война и духовная жизнь общества. Многообразие жанров литературы периода войны. Патриотическая лирика К.Симонова, М.Исаковского, А.Твардовского, А.А.Ахматовой, М.Джалиля. Драмы Л.Леонова, К.Симонова, А.Корнейчука. Публицистика А.Н.Толстого, М.Шолохова, Л.Леонова и др. Фронтовая песня, ее популярность. Казахская литература военных лет (Ж.Жабаев));
      теория литературы (пафос, песня, публицистика);
      7) «М.А.Шолохов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Рассказ «Судьба человека». Смысл названия рассказа. Драматизм судьбы Андрея Соколова. Глубина раскрытия характера главного героя. Мужество, храбрость. Своеобразие композиции произведения: «рассказ в рассказе», два повествователя. М.А.Шолохов и Казахстан);
      теория литературы (типический образ, гуманизм литературы);
      8) «А.П.Платонов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Своеобразие художественного мира писателя. Рассказ «Песчаная учительница». Душевная неуспокоенность героини, жажда полезной деятельности, широта души. Умение понять обычаи и традиции другого народа, уважительное отношение к кочевникам, несмотря на различия в быту и традиционной культуре. Сложная судьба и взаимоотношения двух народов – кочевников и русских переселенцев);
      теория литературы (сюжет, развитие действия);
      9) «Б.Л.Пастернак» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Лирика: «Старый парк», «Зима приближается», «Золотая осень», «Во всем мне хочется дойти до сути», «Определение поэзии». Особенности поэтики. Глубина поэтического осмысления окружающего мира, философская насыщенность поэзии. Природа и мир человека – главные темы лирики Б.Л.Пастернака. Метонимичность как важнейший художественный прием Б.Л.Пастернака. Мотивы красоты жизни, радости бытия. Стремление постичь мир, удивление перед чудом бытия. Роман «Доктор Живаго» (обзор). Роль интеллигенции в обществе);
      теория литературы (средства художественной выразительности в лирике (метонимия), художественная образность, образ-символ);
      10) «А.Т.Твардовский» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. «Василий Теркин», «Теркин на том свете», «По праву памяти». Размышления о настоящем и будущем Родины, чувство сопричастности к истории страны, утверждение нравственных ценностей. «Теркин на том свете» – поэма-сказка, поэма-сатира. Осмеяние уродливости бюрократизма, формализма, казенщины и рутины. «По праву памяти» – поэтическое и гражданское осмысление трагических событий прошлого);
      теория литературы (традиции и новаторство, поэма, сатира);
      11) «Русская литература второй половины ХХ века» (обзор) – 1 ч. (Острота социальной проблематики литературы и постановка нравственных вопросов. Многообразие художественных стилей и жанров. Разнообразие социальных, исторических, нравственных проблем и художественных исканий современной русской и казахской литературы);
      теория литературы (проблематика, художественный стиль, жанры);
      12) «В.Г.Распутин» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. «Живи и помни». Гуманистическое звучание повестей В.Г.Распутина. Роль композиции и сюжета в раскрытии авторского видения проблемы человеческого в человеке. «Судьба народная» в произведении. Художественное мастерство писателя. Связь основных тем романа «Живи и помни» с традициями русской и казахской литературы);
      теория литературы (повесть, композиция);
      13) «В.М.Шукшин» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. «Космос, нервная система и шмат сала». Тема труда и нравственности в рассказах Шукшина. Неприятие писателем антиобщественной морали, эгоизма, мещанства, бесчеловечности, жестокости. Художественное своеобразие рассказа. Роль художественной детали. В.М.Шукшин и кинематограф);
      теория литературы (юмор, художественная деталь, народность);
      14) «Ч.Т.Айтматов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Повесть «Джамиля». Социально-философская направленность произведений Ч.Т.Айтматова. Обобщение народной эстетики и морали. Тема любви в повести «Джамиля». Художественные особенности повести. Мировое значение творчества писателя-гуманиста. Ч.Айтматов и Казахстан);
      теория литературы (национальное и интернациональное в литературе и искусстве, социально-философский роман);
      15) «О.О.Сулейменов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. «Красный гонец и черный гонец», «Земля, поклонись человеку!». Пафос гражданственности в поэзии О.О.Сулейменова. Образность, метафоричность лирики поэта. Эмоциональная напряженность музыкальность и глубокий психологизм лирики поэта. Тема высокого предназначения человеческой жизни. Космос и Земля как место обитания человека);
      теория литературы (средства художественной выразительности в лирике (метафора), художественная образность);
      16) «Заключение» – 1 ч. (Русская литература ХХ века как художественное отражение жизненных реалий и действительности сурового времени).
      19. Для заучивания наизусть:
      1) Монолог Сатина о человеке (из пьесы М.Горького «На дне»);
      2) А.А.Блок. 1 стихотворение;
      3) С.А.Есенин. 1 стихотворение;
      4) Из поэзии периода Великой Отечественной войны - 1 стихотворение;
      5) Из современной поэзии - 1 стихотворение.
      20. Произведения для внеклассного чтения:
      1) А.А.Блок. Поэма «Двенадцать». Стихотворения;
      2) В.В.Маяковский. Пьесы «Клоп», «Баня». Стихотворения;
      3) А.А.Ахматова. Поэма «Реквием». Стихотворения;
      4) А.И.Куприн. Повести «Молох», «Олеся», «Поединок», «Гранатовый браслет»;
      5) И.А.Бунин. Рассказы «Антоновские яблоки», «Господин из Сан-Франциско»;
      6) В.В.Маяковский. Пьесы «Клоп», «Баня». Стихотворения;
      7) О.Э.Мандельштам. Стихотворения;
      8) А.Н.Толстой. Романы «Петр Первый», «Гиперболоид инженера Гарина», «Аэлита»;
      9) М.А.Булгаков. Роман «Мастер и Маргарита»;
      10) А.Т.Твардовский. Стихотворения. Поэмы «Василий Теркин», «По праву памяти»;
      11) А.А.Бек. «Волоколамское шоссе»;
      12) Б.Л.Пастернак. «Доктор Живаго»;
      13) Ю.О.Домбровский. Романы «Хранитель древностей», «Факультет ненужных вещей»;
      14) В.Быков. «Обелиск»;
      15) Б.Л.Васильев. «В списках не значился»;
      16) А.Вампилов. Пьесы «Старший сын», «Утиная охота»;
      17) Н.А.Заболоцкий. «Утро», «Гроза», «Я не ищу гармонии в природе»;
      18) Е.А.Евтушенко. «О простоте», «Разговор с американским писателем»;
      19) А.А.Вознесенский. «Параболическая баллада», «Бьют женщину», «Первый лед»;
      20) Б.А.Ахмадуллина. «Свеча», «Сумерки», «Мои товарищи»;
      21) Б.Ш.Окуджава. «Полночный троллейбус», «Я пишу исторический роман», «Грузинская песня», «Союз друзей»;
      22) В.С.Высоцкий. «Охота на волков» и др.;
      23) И.Бродский. «Одиночество», «Воронья песня», «Отрывок»;
      24) Ж.Жабаев. «Ленинградцы, дети мои» и др.;
      25) О.О.Сулейменов. «Красный гонец и черный гонец» и др.

4. Требования к уровню подготовки учащихся

      21. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      22. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      23. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) базовые литературоведческие термины (роды, виды и жанры литературы; литературные направления и художественные стили; композиция, образ, лирический герой, портрет, пейзаж, интерьер, рифма, ритмика; изобразительно-выразительные средства языка (эпитет, сравнение, метафора, гипербола, гротеск);
      2) наизусть определенное количество программных стихотворных текстов.
      24. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) проводить анализ произведения по следующим параметрам: тематическое содержание,форма повествования, композиция, сюжетная организация, система образов, языковые особенности;
      2) выявлять роль героя в раскрытии идейного содержания произведения и авторскую оценку героя, также обосновывать свое мнение о произведении и героях;
      3) характеризовать сюжет, образы и проблематику изучаемых эпических, драматических произведений;
      4) использовать специальную литературу (биографические, справочники, энциклопедии);
      5) при изучении художественного произведения;
      6) готовить доклад, реферат, презентацию на литературную тему;
      7) составлять план устного и письменного высказывания;
      8) писать сочинения (в том числе эссе) на литературную или свободную тему;
      9) самостоятельно читать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения и знать их содержание;
      10) писать рецензию или отзыв на самостоятельно прочитанную книгу, просмотренный фильм, телевизионную передачу, спектакль.
      25. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) знать и использовать базовые литературоведческие термины: роды, виды и жанры литературы; литературные направления и художественные стили, композицию (экспозицию, завязку, развитие действия, кульминацию, развязку), образ, лирического героя, портрет, пейзаж, интерьер, рифму, рифмовку, изобразительно-выразительные средства (эпитет, сравнение, метафору, метонимию, гиперболу, гротеск, аллитерацию, ассонанс, анафору);
      2) знать наизусть определенное количество программных стихотворных и прозаических текстов, читать в соответствии с правилами выразительного чтения.
      26. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) проводить развернутый анализ прозаического произведения по следующим параметрам: тематическое содержание, форма повествования, композиция, сюжетная организация, система образов-персонажей, пространственно-временная организация;
      2) создать творческие работы и апробировать их в средствах массовой информации (периодическая печать, радио, телевидение, Интернет);
      3) использовать специальную литературу (биографические, историко-литературные исследования, литературоведческие словари, справочники, энциклопедии) при изучении художественного произведения;
      4) демонстрировать знание сюжета, образы и проблематику изучаемых эпических, драматических произведений при ответе на тестовые вопросы;
      5) самостоятельно читать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения и знать их содержание;
      6) проводить анализ художественного текста с учетом культурных реалий, этнокультурного контекста;
      7) писать сочинения на литературную или свободную темы.
      27. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) активную гражданскую позицию, высокие патриотические чувства, готовность к служению своей Родине и защите ее интересов;
      2) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к русскому языку и языкам других национальностей и этносов, проживающих на территории Казахстана;
      3) уважение к истории, культуре, традициям и другим ценностям казахстанского народа;
      4) стремление оберегать и приумножать природные богатства страны, родного края;
      5) экологическую культуру, активную жизненную позицию в охране окружающей среды;
      6) положительное отношение к здоровому образу жизни, стремление к сохранению своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      7) высокую культуру успешной речевой коммуникации, соблюдение этических норм, принципов и постулатов общения;
      8) инициативу, готовность и способность к самообразованию, самореализации, созидательному труду;
      9) адекватную оценку особенностей социальной среды, противостояние к антиобщественным явлениям, деструктивным воздействиям идеологического, противоправного, националистического, религиозно-экстремистского характера;
      10) заинтересованность и самостоятельную позицию в выборе профессии и специальности.
      28. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) систему полученных знаний по основам наук в учебно-практической деятельности;
      2) анализ, обработку, синтез современных достижений науки, техники и технологий, полученную научную информацию в целях прогресса и развития общества;
      3) методы познания, прогнозирования, проектирования, конструирования, исследования, эксперимента, креативности;
      4) комплекс знаний и умений успешного речевого общения в условиях полиязыковой и межкультурной коммуникации.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 13 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
63-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық және
жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11 сыныптары үшін
«Шетел тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
для 10 класса естественно-математического направления

      12.Содержание курса для 10 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 68 часов:
      1) «Путешествие и туризм» (9 часов):
      «Виды туризма», «Знаменитые путешественники», «Популярные туристические маршруты в Казахстане и странах изучаемого языка»;
      2) «Здоровье» (4 часа):
      «Пропаганда здорового образа жизни», «Спорт в нашей жизни»;
      3) «Экология» (5 часов):
      «Географическое положение Казахстана», «Флора и фауна Казахстана»;
      4) «Сотрудничество Казахстана с зарубежными партнерами» (6 часов);
      5) «Канада» (8 часов):
      «Географическое положение, климат, население Канады», «Государственное устройство Канады», «Образование в Канаде»;
      6) «Из Истории Канады» (12 часов):
      «Выдающиеся ученые стран изучаемого языка и Казахстана»;
      7) «Культурное наследие Казахстана и стран изучаемого языка» (8 часов);
      8) «Трудоустройство» (16 часов):
      «Выбор будущей профессии», «Профессии будущего».
      13. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование произносительных и ритмико-интонационных навыков, соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи, правильное произношение и различение на слух всех звуков английского языка; соблюдение ударения в слове и фразе; соблюдение правильной интонации в повелительных, утвердительных, вопросительных (общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы) и восклицательных предложениях);
      2) лексический аспект речи:
      активизация средств словообразования для расширения потенциального словаря (аффиксация: суффиксы, образующие имена существительные, прилагательные -esque, глаголы, префиксы, образующие имена прилагательные: -pre, -super, -contra); способов словообразования (конверсия: глагол-существительное: например: to export- export и т.д.; словосложение типа: существительное + существительное: a postman, a woman-writer; существительное + прилагательное: breathtaking, groundbreaking и т.д.);
      сonfused words: travel, trip, voyage and journey;
      синонимы, антонимы, многозначность слов;
      3) грамматический аспект речи:
      английская пунктуация и ее функции (смысловая, синтаксическая, коммуникативная), дробные и десятичные числительные;
      предлоги места, времени, направления;
      активизация и употребление в речи видо-временных форм глаголов в активном и страдательном залогах;
      активизация и употребление в речи модальных глаголов;
      активизация и употребление в речи степеней сравнения прилагательных и наречий; сравнительных конструкций;
      активизация и употребление в речи прямой и косвенной речи;
      активизация и употребление в речи условных предложений 0, 1, 2, 3 типов;
      совершенствование навыков употребления неличных форм глагола (причастие настоящего и прошедшего времени; инфинитивные конструкции; структура сложноподчиненных предложений с придаточными причины, цели и образа действия; служебные слова).
      14. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      совершенствование умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен информацией, диалог смешанного типа на основе использования расширенной тематики в ситуациях официального и неофициального повседневного общения;
      принимать участие в обсуждении и дискуссии книг, фильмов; высказывать и аргументировать свою точку зрения;
      участвовать в диалоге, соблюдая правила речевого этикета и толерантного отношения к собеседникам, выражать эмоциональное отношение к высказанному, обсуждаемому, прочитанному и увиденному материалу с использованием идиом, речевых клише, риторических вопросов в речи;
      диалог этикетного характера (10-12 реплик со стороны каждого учащегося);
      диалог-расспрос (до 10-12 реплик со стороны каждого учащегося);
      диалог-обмен мнениями (до 12 реплик со стороны каждого учащегося);
      2) монологическая речь:
      формирование умений публично выступать в рамках конкретных тематических ситуаций (выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности; представить научное обоснование на заданную тему в виде доклада, результаты исследовательской работы по проекту или выступление на конференции;
      высказывать и аргументировать свое мнение;
      делать выводы;
      критически оценивать события современной жизни и культуры (объем 14-16 фраз);
      3) письменная речь:
      развивать умения аннотировать и реферировать прочитанный материал;
      составлять план, тезисы устного или письменного сообщения;
      заполнить форму заявки, анкеты для участия в олимпиадах, конференциях, семинарах, дебатах и т.д. с указанием полных личных данных;
      кратко излагать результаты проектной деятельности;
      писать эссе по заданной тематике (объем 100-120 слов);
      4) аудирование:
      воспринимать на слух высказывания собеседника, учителя, диктора и адекватно реагировать на данные инструкции к выполнению действий;
      понимать основное содержание аутентичных текстов различных жанров, диалогов, монологов по знакомой или частично знакомой тематике;
      извлекать из прослушанного текста необходимую или интересующую информацию;
      выявлять наиболее значимые факты (даты, место действия, действующие лица и др.);
      догадываться о значении незнакомых слов по контексту( время звучания текста до 3 минут, количество предъявлений 2 раза);
      5) чтение:
      дальнейшее развитие всех основных видов чтения аутентичных текстов различных жанров ( публицистических, научно-популярных, художественных, прагматических);
      развитие навыков стратегического чтения текстов (ознакомительное, изучающее, просмотровое, поисковое;
      развивать умения выделять основную и второстепенную информацию, обобщать факты и явления, прогнозировать ход/ результат событий; определять временную и причинно-следственную взаимосвязь событий и явлений; понимать смысл текста и его проблематику.
      15. Социокультурный материал:
      1)ознакомление с популярными туристическими маршрутами, особенностями образования и типами школ в Канаде; с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана (известными достопримечательностями Канады), получение сведений о географическом положении, климате и населении Канады, о выдающихся людях Канады и их достижениях, о животном и растительном мире, изучение государственного устройства Канады.
      16. Коммуникативная компетенция:
      1)формирование умения связно высказываться о себе и окружающем мире, общаться в условиях непосредственного межкультурного общения, понимать и реагировать на высказывания собеседника/ носителя языка (вербально и невербально) в рамках сфер тематики и ситуаций, обозначенных программой;
      2) использование стратегий речевого общения с учетом английского речевого этикета и речевых формул, выражающих коммуникативные намерения.

3. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
для 11 класса естественно-математического направления

      17. Содержание курса для 11 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 68 часов:
      1) «Из истории изобретений» (9 часов);
      2) «Достижения научно-технического прогресса и их роль в современном обществе» (9 часов);
      3) «Окружающая среда» (7 часов):
      «Глобальные и региональные экологические проблемы», «Международные экологические организации»;
      4) «Содружество Австралии и Новой Зеландии», «Географическое положение» (7 часов):
      «Государственное устройство», «Природно-климатические особенности»;
      5) «Политические системы» (12 часов):
      «Особенности государственно-политического устройства Казахстана и стран изучаемого языка»;
      6) «Современная молодежь» (8 часов):
      «Межличностные отношения»;
      7) «Медицина. Традиционная и нетрадиционная медицина» (8 часов): «Современные технологии в медицине»;
      8) «Роль спорта в жизни человека» (8 часов):
      «Лечебная физкультура».
      18. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование слухо-произносительных и ритмико-интонационных навыков; соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи;
      правильное произношение и различение на слух всех звуков английского языка; соблюдение ударения в слове и фразе; соблюдение правильной интонации в повелительных, утвердительных, вопросительных (общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы) и восклицательных предложениях);
      2) лексический аспект речи:
      добавляются 150 новых слов, продуктивный лексический минимум составляет 1100 лексических единиц, пассивный лексический минимум составляет 2100-2300 лексических единиц;
      словообразование (конверсия: глагол-существительное: increase – to increase; прилагательное- существительное: poor – the poor; словосложение типа: существительное + существительное: housework; прилагательное + существительное: wildland;
      сокращение слов (аббревиатура, акронимы, смешение и т.д.);
      confused words (е.g. pain, hurt, damage, injure);
      рhrasal verbs (get into, work out, point out, pick up, get on with, drop out, see off, drop off, get back, make for, slow down, set off, speed up, take off);
      синонимы, антонимы, многозначность слов;
      3) грамматический аспект речи:
      активизация и употребление артиклей;
      всех видовременных форм глагола в действительном и страдательном залогах;
      неличных форм глагола (причастие настоящего и прошедшего времени, герундий, инфинитив), сложное дополнение (Complex Object); сложное подлежащее (ComplexSubject);
      прямая и косвенная речь, согласование времен;
      эквиваленты модальных глаголов (be able to, have to, ought to, to be told to do smth);
      фразовые глаголы (e.g. get, make, look, go, take, put, come, carry);
      конструкции had better и would rather для выражения предпочитаемого действия;
      условные предложения всех типов;
      сравнительные конструкции типа: as...as, not so .... as..., the more..., the better..., more and more....
      19. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      совершенствование умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен информацией, диалог смешанного типа на основе использования расширенной тематики в ситуациях официального и неофициального повседневного общения;
      принимать участие в обсуждении прочитанных книг, просмотренных фильмов;
      высказывать и аргументировать свою точку зрения, соблюдая правила речевого этикета и толерантного отношения к собеседникам (13-15 реплик со стороны каждого собеседника);
      2) монологическая речь:
      развитие и совершенствование умений передать основное содержание прочитанного/увиденного;
      выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      представить выступление на заданную тему в виде доклада (представление результатов работы по проекту или выступление на конференции);
      высказывать и аргументировать свое мнение, делать выводы и предлагать собственные пути решения заданной проблемы (17-20 фраз);
      3) аудирование:
      понимать основное содержание аутентичных текстов различных жанров, диалогов, монологов по знакомой или частично знакомой тематике;
      извлекать из прослушанного текста необходимую или интересующую информацию для заполнения таблиц, диаграмм, схем, пропусков в предложениях;
      выявлять наиболее значимые факты (даты, место действия, действующие лица, причины и др.);
      сопоставлять и различать услышанную информацию с предложенной в заданиях, догадываться о значении незнакомых слов по контексту (время звучания текста до 3 минут, количество предъявлений 2 раза);
      4) чтение:
      дальнейшее развитие всех основных видов чтения аутентичных текстов различных стилей (публицистических, научно-популярных, художественных, прагматических, а также из других областей естественно-математического цикла);
      совершенствовать умения работы с текстом (выделять необходимую информацию, основную информацию, обобщать факты и явления);
      анализировать и прогнозировать ход/результат событий;
      определять временную и причинно-следственную взаимосвязь событий и явлений;
      критически оценивать полученную информацию, понимать смысл текста и его проблематику;
      5) письменная речь:
      развитие и совершенствование навыков ведения и оформления личной и деловой переписки;
      составлять план, тезисы письменного сообщения, делать выписки из текста с целью их использования в собственных высказываниях;
      написание эссе по заданной тематике (120-130 слов).
      20. Социокультурный материал:
      1)ознакомление с достижениями научно-технического прогресса, проблемами окружающей среды;
      2) с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана;
      3) с всемирно известными достопримечательностями Австралии (Kamay Botany Bay Nationa l Park, Lapеrouse Museum, Hyde Park Sydney, Opera House in Sydney, Royal Botanic Gardens, The Sydney Aquarium, St. Kildaand Brighton beaches, the Great Barrier Reef, the Gold Coast City Art Gallery);
      4)географическое положение Австралии и Новой Зеландии, природно-климатические условия и население, животный и растительный мир Австралии;
      5) государственное устройство Австралии и Новой Зеландии;
      6)выдающиеся люди Австралии и их достижения (Hugh Jackman, Heath Ledger, Nicole Kidman, Liam Hemsworth, Steve Irwin, Bindi Irwin, Mark Philippoussis, Lleyton Hewitt, Cody Simpson, Andrew Barton Paterson/Banjo Paterson, Dame Edna Everage/Barry Humphries, Naomi Watts, Olivia Newton John, Kylie Minogue и др.).
      21. Коммуникативная компетенция:
      1) формирование умения общаться в условиях непосредственного межкультурного общения, понимать и реагировать на высказывания собеседника/носителя языка (вербально и невербально) в рамках сфер тематики и ситуаций, обозначенных программой, использование стратегий речевого общения с учетом английского речевого этикета и речевых формул, выражающих коммуникативные намерения.

4. Требования к уровню подготовки учащихся 10 класса

      22. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      23. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      24. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний) в объеме 150 слов, основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия), сложные слова;
      2) особенности структуры простых и сложных предложений;
      3) интонацию различных коммуникативных типов предложений;
      4) признаки изученных грамматических явлений (видовременные формы глаголов активного и пассивного залога);
      5) модальные глаголы и их эквиваленты;
      6) артикли;
      7) степени сравнения прилагательных и наречий;
      8) все типы местоимений;
      9) числительные (дробные, десятичные);
      10) прямая и косвенная речь;
      11) условные предложения 3 типов;
      12) предлоги;
      13) неличные формы глагола (причастие, герундий, инфинитив);
      14) основные нормы речевого этикета (реплики-клише, наиболее распространенная оценочная лексика), принятые в стране изучаемого языка.
      25. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) сообщать сведения о своей стране и стране изучаемого языка, о своих интересах и увлечениях, о выборе будущей профессии;
      2) излагать свое мнение по актуальным вопросам, предлагать собственные пути решения заданных проблем в рамках изученных речевых тем;
      3) описывать события/явления, передавать основное содержание, прочитанного или услышанного в объеме 10-12 реплик;
      4) уметь вести различные виды диалогов в объеме до 14-16 фраз;
      5) понимать основное содержание аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      6) уметь заполнять таблицы, диаграммы или схемы, используя прослушанную информацию;
      7) понимать основное содержание аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/рассказ), уметь определить тему текста, выделить главные факты в тексте, опуская второстепенные (время звучания текста до 3 минут, количество предъявлений - 2 раза);
      8) понимать основное содержание аутентичных текстов (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты и устанавливать их логическую последовательность);
      9) читать текст с выборочным пониманием нужной или интересующей информации;
      10) читать аутентичные тексты разных жанров с полным пониманием;
      11) предсказывать или предугадывать возможное содержание текста по заглавию или по отрывкам текста, выстраивать логический ход событий, передать основное содержание прочитанного;
      12) высказывать свое отношение к прочитанному;
      13) писать личное/электронное письмо в объеме до 100-120 слов;
      14) делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами;
      15) вести деловую переписку;
      16) формировать навыки написания эссе на проблемные темы в объеме 100-120 слов.

5. Требования к уровню подготовки учащихся 11 класса

      26. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) значения изученных 150 лексических единиц;
      2) признаки изученных грамматических явлений;
      3) конструкции I wish/If only; I would rather/you had better;
      4) конструкции Complex Object и Complex Subject;
      5) неличные формы глагола (причастие, герундий, инфинитив).
      27. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) делать сообщения, описывать события/явления (в рамках пройденных тем), передавать основное содержание прочитанного или услышанного, высказывать свое отношение к прочитанному в объеме 17-20 фраз;
      2) вести различные виды диалогов в объеме до 13-15 реплик со стороны каждого собеседника;
      3) правильно выбирать слова/словосочетания в зависимости от контекста;
      4) вести диалог в ситуациях официального и неофициального общения, используя аргументацию, эмоционально-оценочные средства;
      5) выражать эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      6) представлять выступление на заданную тему в виде доклада (представление результатов работы по проекту или выступление на конференции);
      7) высказывать и аргументировать свое мнение;
      8) анализировать, сравнивать и делать собственные выводы;
      9) понимать основное содержание аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      10) понимать основное содержание аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/рассказ), уметь определить тему текста, выделить главные и второстепенные факты в тексте;
      11) использовать услышанную информацию для заполнения таблиц, диаграмм, схем, пропусков в предложениях (время звучания текста до 3 минут, количество предъявлений – 2 раза);
      12) читать аутентичные тексты с пониманием основного содержания (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты, устанавливать логическую последовательность основных фактов текста);
      13) читать текст с выборочным пониманием необходимой информации;
      14) читать аутентичные тексты разных жанров с полным и точным пониманием;
      15) вести и правильно оформлять личную и деловую переписку;
      16) составлять план, тезисы письменного сообщения;
      17) делать выписки из текста с целью их использования в собственных высказываниях;
      18) писать эссе по заданной тематике в объеме 120-130 слов.
      28. Личностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны показывать:
      1) любовь к Родине и к своему народу;
      2) уважение традиций и обычаев народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и стран изучаемого языка;
      4) уважение к старшему поколению и заботу о младших;
      5) бережное отношение к окружающей среде;
      6) бережное отношение к имуществу (к школьной мебели, школьным принадлежностям, одежде, предметам обихода);
      7) соблюдение здорового образа жизни и навыки сохранения своей безопасности и безопасности окружающих людей.
      29. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны использовать:
      1) полученные знания, умения и навыки в повседневной жизни и в будущей профессиональной деятельности;
      2) современные информационные технологии;
      3) навыки монологической и диалогической речи в различных коммуникативных ситуациях;
      4) методы познания, проектирования, конструирования и исследования в творческой деятельности (олимпиады, научные проекты, презентации);
      5) методы анализа и синтеза при работе с научной информацией.

6. Пояснительная записка

      30. Учебная программа для 10-11 классов общественно-гуманитарного направления составлена в соответствии с Государственным общеобразовательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 № 1080.
      31. Профильная направленность в процессе обучения иностранному языку объясняется факторами, которые отвечают потребностям и интересам учащихся, связанных с выбором будущей профессии, при этом важна роль иностранного языка, как средства получения профессионально значимой информации по выбранному учащимися профилю, профильная дифференциация отражается в содержании подобранного тематического материала, которая направлена не только на развитие языковых умений и навыков, но и на развитие творческого потенциала и критического мышления.
      32. Степень сформированности речевых, учебно-познавательных и общекультурных умений у учащихся 10-11 классов создает реальные предпосылки использования иностранного языка при изучении других школьных предметов, а также в самообразовании и в различных сферах человеческой деятельности.
      33. В соответствии с общеевропейской системой уровней владения языком к завершению обучения в старшей школе планируется достижение учащимися уровня B 1+.
      34. Изучение иностранного языка направлено на достижение следующих целей:
      1) формирование полиязычной, поликультурной личности;
      2) совершенствование коммуникативной компетенции посредством обогащения словарного запаса на основе текстового материала профильной направленности;
      3) повышение мотивации к изучению иностранного языка с учетом потребности в практическом использовании иностранного языка в будущей профессии;
      4) воспитание патриотического отношения к своей Родине, к своему народу и толерантного отношения к представителям другой культуры;
      5) воспитание этики межличностных отношений в семье, в школе и т.д.
      35. В соответствии с указанными целями должны быть решены следующие задачи обучения:
      1) соблюдать принцип преемственности и последовательности изученного материала за курс основной школы;
      2) развивать и совершенствовать навыки и умения использовать языковой материал для решения конкретных коммуникативных задач;
      3) готовить учащихся к составлению устных сообщений, презентации проектов;
      4) научить учащихся извлекать, анализировать, обобщать и классифицировать профессионально значимую информацию, представленную в различных источниках;
      5) развивать способности воспринимать на слух иноязычную речь, понимать основное содержание аутентичных текстов разных жанров, выражать свое отношение к услышанному;
      6) развивать умения читать и понимать содержание аутентичных текстов разных стилей, выражать свое мнение к прочитанному;
      7) совершенствовать навыки ведения личной, деловой переписки, составлять резюме, писать эссе на заданную тему;
      8) формировать навыки выполнения тестовых заданий, приближенных к требованиям международных экзаменов IELTS, TOEFL и др.;
      9) развивать умение использовать социокультурный материал при общении со сверстниками, учителем, носителем языка;
      10) приобщать учащихся к самостоятельной работе с использованием современных информационно-коммуникационных технологий, самоконтролю и самооценке.
      36. В процессе изучения иностранного языка реализуются межпредметные связи со следующими предметами:
      1) «Русский язык», «Казахский язык»:
      наличие данной межпредметной взаимосвязи расширяет лингвистический кругозор, содействует общему речевому развитию учащихся, позволяет формировать и развивать коммуникативную культуру на родном и иностранном языках;
      2) «Литература»:
      чтение произведений зарубежных классиков на языке оригинала, самостоятельный перевод стихотворений, коротких рассказов способствует развитию языковых способностей, мышлению, стимулированию рече-мыслительной деятельности пробуждает творческий потенциал учащихся;
      3) «История Казахстана», «Всемирная история», «Человек. Общество. Право»:
      обучение иностранному языку на основе текстового материала позволяет знакомиться с историей, культурой и традициями стран изучаемого языка и своей страны;
      4) «География», «Биология»:
      на уроках иностранного языка учащиеся получают основные сведения о географическом положении, природно-климатических особенностях, государственно-административном устройстве стран изучаемого языка и своей страны;
      5) «Алгебра и начала анализа», «Геометрия», «Химия», «Физика»:
      обогащение словарного запаса отдельными математическими, физическими и химическими терминами, изучение дробных, десятичных числительных;
      6) «Информатика»:
      умение извлекать необходимую информацию из иноязычных источников, созданных в различных знаковых системах (текст, таблица, график, диаграмма, аудиовизуальный ряд и др.);
      переводить информацию из одной знаковой системы в другую (из текста в таблицу, из аудиовизуального ряда в текст и др.), используя прикладной пакет Microsoft Office).
      37. Объем учебной нагрузки составляет:
      1) в 10 классе – 4 часа в неделю, всего 136 часов в учебном году;
      2) в 11 классе – 4 часа в неделю, всего 136 часов в учебном году.
      38. В указанное количество часов входят уроки для стартового, промежуточного и итогового контроля, защита творческих работ.

7. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
для 10 класса общественно-гуманитарного направления

      39. Содержание курса для 10 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 136 часов:
      1) «Путешествие и туризм» (18 часов):
      «Виды туризма», «Знаменитые путешественники», «Популярные туристические маршруты в Казахстане и странах изучаемого языка»;
      2) «Соединенное Королевство Великобритании и Северной Ирландии» (18 часов):
      «Система правления. Королевская семья», «Выдающиеся деятели Великобритании»;
      3) «Географическое положение Казахстана» (13 часов):
      «Природно-климатические условия», «Население», «Животный и растительный мир», «Государственное устройство Казахстана»;
      4) «Канада. Географическое положение, климат, население Канады» (15 часов):
      «Государственное устройство Канады», «Образование в Канаде»;
      5) «Забота о здоровье» (10 часов):
      «Здоровое питание», «Вредные привычки»;
      6) «Из Истории Канады» (14 часов):
      «Выдающиеся деятели и их вклад в мировую культуру»;
      7) «Культурное наследие Казахстана и стран изучаемого языка»
(16 часов):
      «Обычаи и традиции казахского народа», «Сохранение культурного наследия»;
      8) «Современная молодежь» (16 часов):
      «Молодежные организации и движения»;
      9) «Проблемы современной молодежи» (16 часов):
      «Трудоустройство», «Выбор будущей профессии».
      40. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование слухо-произносительных и ритмико-интонационных навыков; соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи;
      правильное произношение и различение на слух всех звуков английского языка;
      соблюдение ударения в слове и фразе; соблюдение правильной интонации в повелительных, утвердительных, вопросительных (общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы) и восклицательных предложениях, умение использовать в речи риторические вопросы и эмфатические звуки (слоги);
      2) лексический аспект речи:
      активизация средств словообразования для расширения потенциального словаря (аффиксация: суффиксы, образующие имена существительные, прилагательные -esque, глаголы; префиксы, образующие имена прилагательные: pre-, super-, contra-, глаголы); активизация способов словообразования (конверсия: глагол-существительное: например: to export - export и т.д.; словосложение типа: существительное + существительное: postman, woman-writer; существительное + прилагательное: breathtaking, groundbreaking и т.д.);
      сonfused words: see, watch, look, listen, hear; job, work, ill, sick;
      синонимический ряд, антонимические пары, многозначность слов;
      3) грамматический аспект речи:
      английская пунктуация и ее функции (смысловая, синтаксическая, коммуникативная);
      дробные и десятичные числительные;
      предлоги места, времени, направления;
      активизация и употребление в речи видовременных форм глаголов в активном и пассивном залогах;
      активизация и употребление модальных глаголов;
      употребление степеней сравнения прилагательных и наречий;
      употребление сравнительных конструкций типа: as...as, not so.... as..., the more... the better..., more and more...;
      употребление прямой и косвенной речи, соблюдение правила согласования косвенной речи;
      употребление условных предложений 0, 1, 2, 3 типов;
      неличные формы глагола: причастие настоящего и прошедшего времени; инфинитивные конструкции;
      сложноподчиненное, сложносочиненное предложение (сложноподчиненные предложения с придаточными причины, цели и образа действия), служебные слова.
      41. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      совершенствование умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен информацией, диалог смешанного типа на основе использования расширенной тематики в ситуациях официального и неофициального повседневного общения;
      высказывать и аргументировать свою точку зрения по актуальным вопросам, соблюдая правила речевого этикета и поведения;
      выражать эмоциональное отношение к обсуждаемому, прочитанному и увиденному материалу с использованием идиом, речевых клише, риторических вопросов и т.д. в объеме 12-14 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      совершенствование умений передать основное содержание прочитанного/увиденного;
      выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      представить выступление на заданную тему в виде доклада (представление результатов работы по проекту или выступление на конференции);
      высказывать и аргументировать свое мнение в объеме 16-18 фраз;
      2) чтение:
      развитие и совершенствование навыков чтения аутентичных текстов различных стилей (публицистических, научно-популярных, художественных, прагматических с извлечением необходимой/основной информации, анализа прочитанного текста);
      обобщать факты и явления, прогнозировать ход/результат событий; определять временную и причинно-следственную взаимосвязь событий и явлений;
      интерпретировать авторскую позицию и выражать свое отношение к прочитанному;
      3) письменная речь:
      развитие и совершенствование навыков ведения и оформления личной и деловой переписки;
      составлять план, тезисы письменного сообщения, делать выписки из текста с целью их использования в собственных высказываниях;
      написание эссе по заданной тематике в объеме 120-130 слов.
      42. Социокультурный материал:
      1) ознакомление с популярными туристическими маршрутами;
      2) особенностями образования и типами школ в Канаде;
      3) с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана (известными достопримечательностями Канады);
      4) получение сведений о географическом положении, климате и населении Канады;
      5) получение сведений о выдающихся людях Канады и их достижениях;
      6) получение сведений о животном и растительном мире;
      7) изучение государственного устройства Канады.
      43. Коммуникативная компетенция:
      1) формирование умения общаться в условиях непосредственного межкультурного общения, понимать и реагировать на высказывания собеседника/носителя языка (вербально и невербально) в рамках сфер тематики и ситуаций, обозначенных программой;
      2) использование стратегий речевого общения с учетом английского речевого этикета и речевых формул, выражающих коммуникативные намерения.

8. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык»
для 11 класса общественно-гуманитарного направления

      44.Содержание курса для 11 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 136 часов:
      1) «Средства общения» (18 часов):
      «Роль компьютеров и электронных гаджетов в жизни современного человека»;
      2) «Роль спорта в нашей жизни» (18 часов):
      «Выдающиеся спортсмены Казахстана и стран изучаемого языка»;
      3) «Экология. Глобальные и региональные проблемы» (14 часов):
      «Международные организации по защите окружающей среды (в Казахстане и странах изучаемого языка)»;
      4) «Научно-технический прогресс» (14 часов):
      «Изобретения», «Средства связи»;
      5)«Географическое положение Австралии и Новой Зеландии, климат и население. Государственное устройство» (15 часов):
      «Выдающиеся люди Австралии и Новой Зеландии и их достижения»;
      6) «Из истории Казахстана и стран изучаемого языка» (15 часов);
      7) «Деловая переписка на английском языке» (10 часов);
      8) «Государственное устройство Казахстана» (15 часов):
      «Президент, правительство и парламент»;
      9) «Роль английского языка в современном мире» (17 часов):
      «Влияние английского языка на выбор будущей профессии».
      45. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование умений правильного произношения и различения на слух всех звуков английского языка; соблюдение ударения в слове и фразе;
      2) лексический аспект речи:
      новая лексика в объеме 150 лексических единиц, активный лексический минимум составляет 1100 лексических единиц, пассивный составляет 2100-2300 лексических единиц;
      словообразовательные средства для создания и расширения потенциального словаря (аффиксация):
      суффиксы имен существительных: -ist, -ian, -ect, -er (-or), -tion/ -sion, -ment, -ity, -ance, -ence, -cy, -y;
      префиксы и суффиксы имен прилагательных: un-, in-, im-, ir-, -al/ -il, -able / -ible, -ous, -ly, -y, -ic, -(i)an, -ing, -al, -esque, -ish;
      префиксы и суффиксы глаголов: un-, re-, mis-, dis-, -en;
      префиксы и суффиксы наречий: un-, -ly;
      способы словообразования:
      конверсия (глагол-существительное: to import – import; to increase – increase; прилагательное - существительное: poor – the poor);
      словосложение (существительное + существительное: housework; прилагательное + существительное: wildland);
      сокращение слов (аббревиатуры, акронимы, смешение и т.д.);
      confused words: degree, certificate; pass, take; tutor, instructor, pupil, student; subject, lesson, course; read, revise, review.
      Phrasal verbs (get into, work out, point out, pickup, get on with, drop out, see off, drop off, get back, make for, slow down, set off, speed up, take off);
      синонимический ряд, антонимические пары, многозначность слов;
      3) грамматический аспект речи:
      активизация навыков употребления определенного, неопределенного и нулевого артиклей;
      глаголов в действительном и страдательном залогах;
      неличные формы глагола (причастие, герундий, инфинитив), инфинитивные конструкции (Complex Object, Complex Subject); функции инфинитива в предложении, инфинитивные обороты с предлогом for, употребление инфинитива с частицей tо; функции герундия в предложении; независимый причастный оборот;
      активизация навыка перевода прямой речи в косвенную речь, соблюдение согласования времен;
      употребление в речи модальных глаголов и их эквивалентов (be able to, have to, ought to, to be to);
      фразовые глаголы (например, get, make, look, go, take, put, come, carry);
      конструкция to be going to для выражения будущего действия;
      конструкция had better и would rather для выражения предпочитаемого действия;
      употребление в речи всех типов местоимений;
      активизация и употребление в речи сравнительных конструкций прилагательных и наречий;
      дробные и десятичные числительные;
      предлоги места, времени, направления;
      структура повествовательного, отрицательного вопросительного предложений; простые распространенные предложения с несколькими обстоятельствами, с несколькими прилагательными. Типы вопросительных предложений. Условные предложения 0, 1, 2, 3 и смешанного типов. Структура сложноподчиненных предложений с придаточными цели и образа действия. Конструкция I wish/If only;
      слова-заместители, переходные и непереходные глаголы;
      наиболее употребляемые составные предлоги;
      основные подчинительные союзы;
      предложное дополнение;
      местоимение it в функции дополнения; дополнение с предлогом to, for обозначающее адресат действия;
      определение;
      однородные члены предложения.
      46. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      совершенствование умений вести диалог этикетного характера, диалог-расспрос, диалог-побуждение к действию, диалог-обмен информацией, диалог смешанного типа на основе использования расширенной тематики, в ситуациях официального и неофициального повседневного общения;
      совершенствование умения выражать эмоционально-оценочное отношение к прочитанным книгам и просмотренным фильмам;
      высказывать и аргументировать свою точку зрения;
      участвовать в диалоге, соблюдая правила речевого этикета и толерантного отношения к собеседникам (диалог этикетного характера в объеме 9-10 реплик со стороны каждого учащегося, диалог-расспрос в объеме 16-18 реплик со стороны каждого учащегося, диалог-обмен мнениями в объеме 16-18 реплик со стороны каждого учащегося);
      2) монологическая речь:
      совершенствование умений выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      высказывать и аргументировать свое мнение;
      представить научное обоснование темы доклада (представление результатов работы по проекту или выступление на конференции), дискуссировать по теме научного исследования;
      делать анализ и выводы;
      критически оценивать события современной жизни и культуры;
      создавать словесный социокультурный портрет своей страны и стран/страны изучаемого языка на основе страноведческой и культуроведческой информации (объем монологического высказывания в объеме 20-22 фраз);
     3) письменная речь:
    совершенствовать навыки и умения аннотирования и реферирования текста;
      ведение официальной и неофициальной переписки;
      изложение собственного мнения по поводу прочитанного или услышанного;
      писать эссе на заданную тему в объеме 130-150 слов;
      4) аудирование:
      понимание основного содержания аутентичных текстов различных жанров, диалогов, монологов по знакомой или частично знакомой тематике, догадываться о значении незнакомых слов по контексту;
      извлечение из прослушанного текста необходимой информации;
      выявление наиболее значимых и важных фактов (время звучания текста до 3-4 минут);
      5) чтение:
      дальнейшее развитие всех основных видов чтения аутентичных текстов различных стилей (публицистических, научно-популярных, художественных, прагматических, а также из других областей гуманитарного цикла);
      совершенствование умения выделять необходимую, основную и второстепенную информацию;
      обобщать факты и явления, сравнивать, анализировать и прогнозировать ход/результат событий;
      определять временную и причинно-следственную взаимосвязь событий и явлений;
      критически оценивать полученную информацию, понимать смысл текста и его проблематику.
      47. Социокультурный материал:
      1) ознакомление с социокультурным портретом англоговорящих стран, с праздниками; с культурным наследием англоговорящих стран и Казахстана;
      2) изучение особенностей государственного устройства Великобритании; США, Австралии и Новой Зеландии;
      3) географическое положение Австралии и Новой Зеландии, климат и население, животный и растительный мир Австралии, Новой Зеландии;
      4) знаменитые люди Австралии и Новой Зеландии и их достижения (Hugh Jackman, Heath Ledger, Nicole Kidman, Liam Hemsworth, Steve Irwin, Bindi Irwin, Mark Philippoussis, Lleyton Hewitt, Cody Simpson, Andrew Barton Paterson/Banjo Paterson, Dame Edna Everage/Barry Humphries, Naomi Watts, Olivia Newton John, Kylie Minogue и др.);
      5) основные факты из истории Казахстана и стран изучаемого языка.
      48. Коммуникативная компетенция:
      1) формирование умения связно высказываться о себе и окружающем мире, общаться в условиях непосредственного межкультурного общения, понимать и реагировать на высказывания собеседника/носителя языка (вербально и невербально) в рамках сфер тематики и ситуаций, обозначенных программой;
      2) использование стратегий речевого общения с учетом английского речевого этикета и речевых формул, выражающих коммуникативные намерения.

9. Требования к уровню подготовки учащихся 10 класса

      49. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      50. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      51. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний) в объеме 150 слов, основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия), сложные слова;
      2) особенности структуры простых и сложных предложений;
      3) интонацию различных коммуникативных типов предложений;
      4) признаки изученных грамматических явлений (видо-временные формы глаголов активного и пассивного залога;
      5) модальные глаголы и их эквиваленты;
      6) артикли;
      7) степени сравнения прилагательных и наречий;
      8) все типы местоимений;
      9) числительные (дробные, десятичные);
      10) прямая и косвенная речь;
      11) условные предложения 3 типов;
      12) предлоги;
      13) неличные формы глагола (причастие, герундий, инфинитив);
      14) основные нормы речевого этикета (реплики-клише, наиболее распространенная оценочная лексика), принятые в стране изучаемого языка.
      52. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) сообщать сведения о своей стране и стране изучаемого языка, о своих интересах и увлечениях, о выборе будущей профессии;
      2) высказывать свое отношение к актуальным вопросам в рамках изученных речевых тем;
      3) описывать события/явления, передавать основное содержание, прочитанного или услышанного в объеме 12-14 реплик;
      4) уметь вести различные виды диалогов в объеме до 16-18 фраз;
      5) понимать основное содержание аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      6) уметь заполнять таблицы, диаграммы, схемы, пропуски в предложениях, используя прослушанную информацию;
      7) понимать основное содержание аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/рассказ), уметь определить тему текста, выделить главные и второстепенные факты в тексте (время звучания текста до 3 минут, количество предъявлений - 2 раза);
      8) понимать основное содержание аутентичных текстов (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты и устанавливать их логическую последовательность);
      9) читать текст с выборочным пониманием нужной или интересующей информации;
      10) читать аутентичные тексты разных жанров с полным пониманием;
      11) предсказывать или предугадывать возможное содержание текста по заглавию или по отрывкам текста, выстраивать логический ход событий, передать основное содержание прочитанного;
      12) писать личное / электронное письмо в объеме до 100-120 слов;
      13) делать выписки из текста в соответствии с коммуникативными задачами;
      14) вести деловую переписку;
      15) писать эссе на заданную тему в объеме 120-130 слов.

10. Требования к уровню подготовки учащихся 11 класса

      53. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний);
      2) основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия, сокращение слов);
      3) интонацию различных коммуникативных типов предложений;
      4) видо-временные формы глаголов в действительном и пассивном залогах;
      5) модальные глаголы и их эквиваленты;
      6) артикли (неопределенный, определенный и нулевой);
      7) сравнительные конструкции прилагательных и наречий;
      8) все типы местоимений;
      9) числительные (количественные, порядковые, дробные и десятичные, хронологические даты);
      10) предлоги места, времени, направления;
      11) правила перевода прямой речи в косвенную, согласования времен;
      12) структуру сложноподчиненных предложений с придаточными цели и образа действия;
      13) конструкции I wish / If only; I would rather / you had better;
      14) неличные формы глагола (причастие, герундий, инфинитив), инфинитивные конструкции;
      15) инверсионные конструкции;
      16) основные нормы речевого этикета (реплики-клише, наиболее распространенная оценочная лексика), принятые в стране изучаемого языка.
      54. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) делать сообщения, описывать события/явления (в рамках пройденных тем), передавать основное содержание, основную мысль прочитанного или услышанного, высказывать свое отношение к прочитанному в объеме – 20-22 фразы;
      2) вести различные виды диалогов в объеме 16-18 реплик со стороны каждого учащегося;
      3) правильно интонировать различные коммуникативные типы предложения;
      4) правильно выбирать слова/ словосочетания в зависимости от контекста;
      5) вести диалог в ситуациях официального и неофициального общения, используя аргументацию, эмоционально-оценочные средства;
      6) подробно/кратко излагать в виде сообщения о прочитанном/прослушанном/ увиденном;
      7) выражать эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      8) представлять выступление на заданную тему в виде доклада (представление результатов работы по проекту или выступление на конференции);
      9) излагать и обосновывать свое мнение;
      10) делать выводы;
      11) понимать основное содержание аутентичных прагматических текстов и выделять для себя значимую информацию;
      12) понимать основное содержание аутентичных текстов, относящихся к разным коммуникативным типам речи (сообщение/ рассказ), определить тему текста, выделить главные и второстепенные факты в тексте (время звучания текста до 3-4 минут, количество предъявлений – 2 раза);
      13) читать аутентичные тексты с пониманием основного содержания (определять тему, выделять основную мысль, выделять главные факты, устанавливать логическую последовательность основных фактов текста);
      14) читать текст с выборочным пониманием нужной или интересующей информации;
      15) читать аутентичные тексты разных жанров с полным и точным пониманием;
      16) писать поздравления, личное, деловое/электронное письма с опорой/без опоры на образец в объеме 130-150 слов;
      17) письменно представить связное сообщение на заданные и интересующие темы;
      18) писать эссе в рамках предложенной тематики в объеме 130-150 слов.
      55. Личностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны показывать:
      1) любовь к Родине и к своему народу;
      2) уважение традиций и обычаев народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и стран изучаемого языка;
      4) уважение к старшему поколению и заботу о младших;
      5) бережное отношение к окружающей среде;
      6) бережное отношение к имуществу (к школьной мебели, школьным принадлежностям, одежде, предметам обихода);
      7) соблюдение здорового образа жизни и навыки сохранения своей безопасности и безопасности окружающих людей.
      56. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны использовать:
      1) систему знаний, умений и навыков в повседневной и будущей профессиональной жизни;
      2) современные информационные технологии;
      3) навыки монологической и диалогической речи в различных коммуникативных ситуациях;
      4) методы познания, проектирования, конструирования и исследования в творческой деятельности (олимпиады, научные проекты, презентации, дебаты);
      5) методы анализа и синтеза при работе с научной информацией.

11. Базовое содержание учебного предмета «Немецкий язык»
для 10 класса естественно-математического направления

      57. Содержание курса для 10 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 68 часов:
      1) «Добро пожаловать в страну изучаемого языка (заграничные поездки, встреча в международном аэропорту, вокзале, устройство в гостинице, молодежные рестораны, кафе)» (5 часов);
      2) «Жизнь в деревне/ городе» (5 часов);
      3) «Охрана окружающей среды» (8 часов);
      4) «Молодежная мода (направление моды, современная одежда)»
(7 часов);
      5) «Будущее начинается уже сегодня» (7 часов):
      «Выбор профессии»;
      6) «Повседневная жизнь: учеба, распорядок дня, работа на каникулах, досуг; работа, карьера» (7 часов);
      7) «Мир коммуникаций (почта, мобильная связь, компьютер, транспорт, метро и др.)» (7 часов);
      8) «Германия – страна науки» (6 часов);
      9) «Мировое образовательное пространство» (8 часов):
      «Система образования в стране изучаемого языка и в PК: ведущие университеты PК (правила приема, внутренний распорядок, международные экзамены и сертификация по иностранным языкам)»;
      10) «Система ценностей: менталитет, традиции, обычаи; молодежная культура» (8 часов).
      58. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи (совершенствование слухо-произносительных и ритмико-интонационных навыков; соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи);
      2) лексический аспект речи (дополнительно 150 лексических единиц, обслуживающих новые сферы и ситуации общения в рамках тематики данного этапа обучения; оценочная лексика, фразеологические выражения и обороты, отражающие особенности культуры народа страны изучаемого языка; невербальные средства);
      3) грамматический аспект речи:
      грамматические конструкции в зависимости от ситуации общения;
      грамматическое оформление высказывания при изменении коммуникативного намерения;
      грамматическое оформление устных и письменных текстов;
      структура сложного предложения, граница придаточных предложений и оборотов с использованием соответствующих служебных слов;
      придаточные предложения причины, классификация имен прилагательных, Partizip 1, 2 в роли определения;
      спряжение модальных глаголов в Indikativ, Konjunktiv;
      конструкция haben/ sein + zu + Infinitiv.
      59. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      ведение комбинированного диалога (сочетание разных типов диалога) на основе новой тематики и расширенной лексики в ситуациях формального и неформального общения, используя аргументацию, эмоционально-оценочные средства;
      участие в разговоре, беседе в ситуациях повседневного общения, обмен информацией, уточнение, обращение за разъяснениями, выражение своего отношения к высказываемому и обсуждаемому;
      беседа при обсуждении книг, фильмов, теле- и радиопередач; учет индивидуальных, в том числе культурно-специфических особенностей партнера по общению; соотнесение невербальные средства (жесты, мимику, позу и др.) с ситуацией общения в объеме диалогов 12-14 реплик со стороны каждого собеседника;
      2) монологическая речь:
      осуществляют публичные выступления (в связи с увиденным /прочитанным);
      последовательно развивают мысль, строят высказывание с учетом его прагматической ценности;
      делают сообщения, рассказывают, рассуждают в связи с пройденной тематикой и проблематикой прочитанных/ прослушанных текстов, описывают события, излагают факты, делают сообщения;
      выступают публично, в частности, по результатам выполнения проекта в объеме монологического высказывания 16-18 фраз;
      3) аудирование:
      понимание основного содержания аутентичных высказываний в распространенных ситуациях повседневного общения;
      извлечение выборочной информации из аудио/ видеотекстов различных жанров (функциональных, ситуативно-тематических) в пределах указанной тематики; дают оценку прослушанному и используют полученную информацию в целях общения;
      понимание основного содержания устных диалогов, монологов и полилогов, теле- и радиопередач по знакомой и частично незнакомой тематике; относительно полно понимают высказывания носителей языка в наиболее типичных ситуациях повседневного общения и элементарного профессионального общения (время звучания аудиотекста до 3 мин);
      4) письменная речь:
      делать выписки из текста, составлять тезисы как основу для устного и письменного сообщения;
      написание личного и делового письма с опорой на образец, заполнение анкеты, письменно излагают сведения о себе в форме, принятой в стране изучаемого языка в объеме 100-120 слов.

12. Базовое содержание учебного предмета «Немецкий язык»
для 11 класса естественно-математического направления

      60. Содержание курса для 11 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 68 часов:
      1) «Здоровье и забота о нем» (5 часов):
      «Медицинские услуги (у врача, в аптеке)»;
      2) «Стресс в нашей жизни: советы и предостережения» (5 часов);
      3) «Современная семья. Проблема отцов и детей» (4 часа);
      4) «Загородный дом (аренда, покупка)» (4 часа);
      5) «Молодежная субкультура (кумиры, культура организации досуга)» (5 часов);
      6) «Средства массовой информации» (4 часа);
      7) «Киноискусство. Киноартисты в Германии и в Казахстане» (5 часов): «Театр вчера и сегодня»;
      8) «Чтение - вот лучшее учение и познание мира!» (7 часов):
      «Библиотеки мира»;
      9) «Известные писатели и поэты Казахстана» (5 часов);
      10) «Выдающиеся деятели науки и культуры» (8 часов);
      11) «Вклад стран изучаемого языка и своей страны в мировую культуру» (8 часов);
      12) «Выдающиеся личности Казахстана в области науки» (8 часов).
      61. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование слухо-произносительных и ритмико-интонационных навыков, соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи;
      2) лексический аспект речи:
      активный лексический минимум на данном этапе составляет 1100 лексических единиц; из них 150 лексических единиц, обслуживающих новые темы, проблемы и ситуации устного и письменного общения (общий лексический минимум для чтения и аудирования 2100 - 2300 лексических единиц);
      3) грамматический аспект речи:
      функции немецкой пунктуации (смысловая, синтаксическая, коммуникативная);
      употребление в речи изученных ранее коммуникативных и структурных типов предложения (сложноподчиненные и сложносочиненные предложения), сложноподчиненные предложения с придаточными уступительными (obwohl, obgleich).
      62. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      умения вести дискуссию в рамках обсуждаемых проблем или на основе прочитанного/ прослушанного текста, соблюдая правила речевого этикета;
      участие в полилоге, в том числе в форме дискуссии с соблюдением речевых норм и правил поведения, принятых в странах изучаемого языка, запрашивая и обмениваясь информацией, высказывая и аргументируя свою точку зрения, расспрашивая собеседника и уточняя его мнения и точки зрения, беря на себя инициативу в разговоре, внося пояснения/ дополнения, выражая эмоциональное отношение к высказанному/ обсуждаемому/ прочитанному/ увиденному (составление диалогов в объеме 16-18 реплик со стороны каждого собеседника);
      2) монологическая речь:
      демонстрируют умения: подробно/ кратко излагать прочитанное/ прослушанное/ увиденное; представлять свою страну и ее культуру в иноязычной среде, выражать свои впечатления о странах изучаемого языка и их культуре;
      высказывать и аргументировать свою точку зрения;
      делать выводы; оценивать факты/ события современной жизни и культуры (составление монологического высказывания в объеме до 20-22 фраз);
      3) аудирование:
      понимание основного содержания аутентичных высказываний в распространенных ситуациях повседневного общения;
      извлечение выборочной информации из аудио/ видеотекстов различных жанров (функциональных, ситуативно-тематических) в пределах указанной тематики;
      оценка прослушанного и использование полученной информации в целях общения;
      определение темы / проблемы в радио/ телепередаче филологической направленности, выделять факты /примеры/ аргументы в соответствии с поставленным вопросом / проблемой, обобщать содержащуюся в аудио-телетексте фактическую и оценочную информацию, определяя свое отношение к ней (время звучания аудиотекста – до 3 мин);
      4) чтение:
      умение владеть основами анализа текста, интерпретации хода авторских рассуждений, выводов;
      оценивать и выражать свое отношение к прочитанному (актуальность, личностная значимость, отношение к проблемам, затронутым в тексте), используя полученную информацию в целях общения; ставить вопросы к основной и второстепенной информации; отделять объективную информацию от субъективной, т.е. факты от рассуждений; выявлять имплицитную информацию;
      понимать содержание, опираясь на фоновые знания, широкий контекст, на экстралингвистический аппарат текста и шрифтовые выделения; переводить текст полностью или выборочно (устно или письменно);
      5) письменная речь:
      умения аннотировать и реферировать профильные тексты;
      описывать результаты проектной работы (отчет, доклад);
      описывать события/ факты/ явления;
      сообщать/ запрашивать информацию, выражая собственное мнение/ суждение в объеме 120 - 130 слов.

13. Требования к уровню подготовки учащихся 10 класса

      63. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      64. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      65. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) лексические единицы, обслуживающие новые темы, проблемы и ситуации устного и письменного общения (150 лексических единиц);
      2) функции немецкой пунктуации (смысловая, синтаксическая, коммуникативная);
      3) основы анализа текста, интерпретации хода авторских рассуждений, выводов;
      4) о культурном наследии страны/стран изучаемого языка, об условиях жизни разных слоев общества;
      5) возможностях получения качественного образования;
      6) ценностных ориентирах; об особенностях жизни в поликультурном обществе.
      66. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) соблюдать правильный интонационный рисунок и звуковое оформление речи;
      2) вести дискуссию в рамках обсуждаемых проблем или на основе прочитанного/ прослушанного текста, соблюдая правила речевого этикета;
      3) участвовать в полилоге, в том числе в форме дискуссии с соблюдением речевых норм и правил поведения, принятых в странах изучаемого языка, запрашивая и обмениваясь информацией, высказывая и аргументируя свою точку зрения, возражая, расспрашивая собеседника и уточняя его мнение и точку зрения, беря на себя инициативу в разговоре, внося пояснения/ дополнения, выражая эмоциональное отношение к высказанному/ обсуждаемому/ прочитанному/ увиденному (составление диалога в объеме 10-12 реплик со стороны каждого собеседника);
      4) подробно/ кратко излагать прочитанное/ прослушанное/ увиденное;
      5) представлять свою страну и ее культуру в иноязычной среде, выражать свои впечатления о странах изучаемого языка и их культуре;
      6) высказывать и аргументировать свою точку зрения;
      7) делать выводы;
      8) оценивать факты/ события современной жизни и культуры (составление монологического высказывания в объеме 14-16 фраз);
      9) понимать основное содержание аутентичных высказываний в распространенных ситуациях повседневного общения;
      10) извлекать выборочную информацию из аудио/ видеотекстов различных жанров (функциональных, ситуативно-тематических) в пределах указанной тематики;
      11) давать оценку прослушанному и использовать полученную информацию в целях общения;
      12) определять тему/ проблему в радио/ телепередачах филологической направленности, выделять факты/ примеры/ аргументы в соответствии с поставленным вопросом/ проблемой, обобщать содержащуюся в аудио/ телетексте фактическую и оценочную информацию, определяя свое отношение к ней (время звучания аудиотекста – до 3 минут);
      13) оценивать и выражать свое отношение к прочитанному (актуальность, личностная значимость, отношение к проблемам, затронутым в тексте), используя полученную информацию в целях общения; ставить вопросы к основной и второстепенной информации;
      14) отделять объективную информацию от субъективной, т.е. факты от рассуждений;
      15) выявлять имплицитную информацию;
      16) понимать содержание, опираясь на фоновые знания и широкий контекст, на экстралингвистический аппарат текста и шрифтовые выделения; переводить текст полностью или выборочно (устно или письменно);
      17) аннотировать и реферировать профильные тексты;
      18) описывать результаты проектной работы (отчет, доклад); описывать события/факты/ явления; сообщать/ запрашивать информацию, выражая собственное мнение/ суждение;
      19) использовать языковые средства для описания социокультурного портрета страны изучаемого языка и своей для представления ее зарубежным сверстникам.

14. Требования к уровню подготовки учащихся 11 класса

      67. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) лексические единицы, обслуживающие новые темы, проблемы и ситуации устного и письменного общения (150 лексических единиц), общий лексический минимум для чтения и аудирования – 2100-2300 лексических единиц;
      2) функции немецкой пунктуации (смысловая, синтаксическая, коммуникативная);
      3) о культурном наследии страны/ стран изучаемого языка, об условиях жизни разных слоев общества; возможностях получения качественного образования; ценностных ориентирах; об особенностях жизни в поликультурном обществе.
      68. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) в процессе межкультурного общения в диалогической форме: вести дискуссию в рамках обсуждаемых проблем или на основе прочитанного/ прослушанного текста соблюдая правила речевого этикета; участвовать в полилоге, в том числе в форме дискуссии с соблюдением речевых норм и правил поведения, принятых в странах изучаемого языка;
      2) запрашивать и обмениваться информацией, высказывая и аргументируя свою точку зрения, возражая, расспрашивая собеседника и уточняя его мнения и точки зрения, беря на себя инициативу в разговоре, внося пояснения/ дополнения, выражая эмоциональное отношение к высказанному/ обсуждаемому/ прочитанному/ увиденному (составление диалогов в объеме 13-15 реплик со стороны каждого собеседника);
      3) подробно/ кратко излагать прочитанное/ прослушанное/ увиденное, представлять свою страну и ее культуру в иноязычной среде, выражать свои впечатления о странах изучаемого языка и их культуре;
      4) высказывать и аргументировать свою точку зрения;
      5) делать выводы;
      6) оценивать факты/ события современной жизни и культуры (составление монологического высказывания в объеме 17-20 фраз);
      7) понимать основное содержание аутентичных высказываний в распространенных ситуациях повседневного общения;
      8) извлекать выборочную информацию из аудио/ видеотекстов различных жанров (функциональных, ситуативно-тематических) в пределах указанной тематики, давать оценку прослушанному и использовать полученную информацию в целях общения;
      9) определять тему/ проблему в радио/ телепередачах филологической направленности, выделять факты/ примеры/ аргументы в соответствии с поставленным вопросом/ проблемой, обобщать содержащуюся в аудио/ телетексте фактическую и оценочную информацию, определяя свое отношение к ней (время звучания аудиотекста – до 3 минут);
      10) владеть основами анализа текста, интерпретации хода авторских рассуждений, выводов;
      11) оценивать и выражать свое отношение к прочитанному (актуальность, личностная значимость, отношение к проблемам, затронутым в тексте), используя полученную информацию в целях общения;
      12) ставить вопросы к основной и второстепенной информации;
      13) отделять объективную информацию от субъективной, т.е. факты от рассуждений; выявлять информацию; понимать содержание, опираясь на фоновые знания и широкий контекст, на экстралингвистический аппарат текста и шрифтовые выделения;
      14) переводить текст полностью или выборочно (устно или письменно);
      15) аннотировать и реферировать профильные тексты;
      16) описывать результаты проектной работы (отчет, доклад);
      17) описывать события/ факты/ явления; сообщать/ запрашивать информацию, выражая собственное мнение/ суждение в объеме 120-130 слов;
      18) использовать языковые средства для описания социокультурного портрета страны изучаемого языка и своей страны для представления ее зарубежным сверстникам.
      69. Личностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны показывать:
      1) любовь к Родине и к своему народу;
      2) уважение традиций и обычаев народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и стран изучаемого языка;
      4) уважение к старшему поколению и заботу о младших;
      5) бережное отношение к окружающей среде;
      6) бережное отношение к имуществу (к школьной мебели, школьным принадлежностям, одежде, предметам обихода);
      7) соблюдение здорового образа жизни и навыки сохранения своей безопасности и безопасности окружающих людей.
      70. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны использовать:
      1) систему знаний, умений и навыков в повседневной и будущей профессиональной жизни;
      2) современные информационные технологии;
      3) навыки монологической и диалогической речи в различных коммуникативных ситуациях;
      4) методы познания, проектирования, конструирования и исследования в творческой деятельности (олимпиады, научные проекты, презентации, дебаты);
      5) методы анализа и синтеза при работе с научной информацией.

15. Базовое содержание учебного предмета «Немецкий язык»
для 10 класса общественно-гуманитарного направления

      71. Содержание курса для 10 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 136 часов:
      1) «Добро пожаловать в страну изучаемого языка (9 часов):
      «Заграничные поездки», «Встреча в международном аэропорту, вокзале», «Устройство в гостинице», «Молодежные рестораны, кафе»;
      2) «Достопримечательности Германии» ( 9 часов);
      3) «Берлин – столица Германии» (10 часов);
      4) «Жизнь в деревне/ городе» (8 часов);
      5) «Молодежная мода (9 часов);
      «Направление моды, современная одежда»
      6) «Природа и экология, научно-технический прогресс» (9 часов);
      7) «Молодежь сегодня и завтра» (10 часов);
      8) «Мир коммуникаций (10 часов):
      «Почта, мобильная связь, компьютер, транспорт, метро и др.»;
      9) «Мировое образовательное пространство (10 часов):
      «Система образования в стране изучаемого языка и в PК», «Ведущие университеты PК (правила приема, внутренний распорядок», «Международные экзамены и сертификация по иностранным языкам»;
      10) «Выбор профессии» (10 часов);
      11) «Профессии будущего» (10 часов);
      12) «Языки международного общения и их роль при выборе профессии в современном мире» (10 часов);
      13) «Обмен школьниками» (11 часов);
      14) «Путешествовать - значит учиться» (11 часов).
      72. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование слухо-произносительных и ритмико-интонационных навыков;
      соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи;
      2) лексический аспект речи:
      изучение дополнительно 150 лексических единиц, обслуживающих новые сферы и ситуации общения в рамках тематики данного этапа обучения;
      оценочная лексика, фразеологические выражения и обороты, отражающие особенности культуры народа страны изучаемого языка;
      невербальные средства;
      3) грамматический аспект речи:
      грамматические конструкции в зависимости от ситуации общения;
      грамматическое оформление высказывания при изменении коммуникативного намерения;
      грамматическое оформление устных и письменных текстов;
      структура сложного предложения, граница придаточных предложений и оборотов с использованием соответствующих служебных слов, придаточные предложения причины, классификация имен прилагательных, Partizip I, II в роли определения;
      спряжение модальных глаголов в Indikativ, Konjunktiv;
      конструкция haben/sein +zu +Infinitiv).
      73. Речевой материал
      1) говорение (диалогическая речь):
      составление комбинированного диалога (сочетание разных типов диалога) на основе новой тематики и расширенной лексики в ситуациях формального и неформального общения, используя аргументацию, эмоционально-оценочные средства;
      участие в разговоре, беседе в ситуациях повседневного общения, обмениваясь информацией, уточняя ее, обращаясь за разъяснениями, выражая свое отношение к высказываемому и обсуждаемому;
      беседа при обсуждении книг, фильмов, теле- и радиопередач;
      адаптация к индивидуальным, в том числе культурно-специфическим особенностям партнера по общению;
      соотнесение невербальных средств (жесты, мимику, позу и др.) с ситуацией общения (составление диалогов в объеме до 10-12 реплик со стороны каждого собеседника);
      2) монологическая речь:
      осуществление публичных выступлений (в связи с увиденным /прочитанным);
      последовательное развитие мысли, построение высказывания с учетом его прагматической ценности;
      подготовка сообщения, рассказа, рассуждения в связи с пройденной тематикой и проблематикой прочитанных / прослушанных текстов;
      описание события, изложение фактов, подготовка сообщения;
      публичное выступление по результатам выполнения проекта в объеме 14-16 фраз;
      3) аудирование:
      понимание основного содержания аутентичных высказываний в распространенных ситуациях повседневного общения;
      извлечение выборочной информации из аудио / видеотекстов различных жанров (функциональных, ситуативно-тематических) в пределах указанной тематики;
      оценка прослушанного и использование полученной информации в целях общения;
      понимание основное содержание устных диалогов, монологов и полилогов, теле- и радиопередач по знакомой и частично незнакомой тематике;
      относительно полное понимание высказывания носителей языка в наиболее типичных ситуациях повседневного общения и элементарного профессионального общения (время звучания аудиотекста - до 3 мин);
      4) письменная речь:
      делать выписки из текста, составлять тезисы как основу для устного и письменного сообщения;
      написание личного и делового письма с опорой на образец, заполнение анкеты, письменное изложение сведений о себе в форме, принятой в стране изучаемого языка (письмо в объеме 120 – 130 слов).

16. Базовое содержание учебного предмета «Немецкий язык»
для 11 класса общественно-гуманитарного направления

      74. Содержание курса для 11 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 136 часов:
      1) «Здоровье и забота о нем» (9 часов):
      «Медицинские услуги (у врача, в аптеке)»;
      2) «Загородный дом» (аренда, покупка) (9 часов);
      3) «Научно-технический прогресс, его перспективы и последствия» (9 часов);
      4) «Проблемы современного общества» (9 часов):
      «Проблемы экологии и здоровья»;
      5) «Молодежная субкультура» (9 часов):
      «Кумиры», «Культура проведения досуга»;
      6) «Культура страны изучаемого языка» (10 часов):
      «Театр», «Кино, их влияние на нашу жизнь»;
      7) «Любимый актер» (9 часов);
      8) «Чтение – вот лучшее учение и познание мира!» (15 часов):
      «Библиотеки мира», «Выдающиеся деятели науки и культуры»;
      9) «Вклад стран изучаемого языка и своей страны в мировую культуру» (15 часов);
      10) «Любимая книга» (10 часов);
      11) «Из истории Германии (11 часов);
      12) «ФРГ и ГДР» (11 часов);
      13) «Берлинская стена» (10 часов).
      75. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование слухо-произносительных и ритмико-интонационных навыков, соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи;
      2) лексический аспект речи:
      активный лексический минимум на данном этапе составляет 1100 лексических единиц, из них 150 лексических единиц, обслуживающих новые темы, проблемы и ситуации устного и письменного общения, общий лексический минимум для чтения и аудирования 2100 - 2300 лексических единиц;
      3) грамматический аспект речи:
      функции немецкой пунктуации (смысловая, синтаксическая, коммуникативная);
      употребление в речи изученных ранее коммуникативных и структурных типов предложения (сложноподчиненные и сложносочиненные предложения), сложноподчиненные предложения с придаточными уступительными (obwohl, obgleich).
      76. Речевой материал:
      1) говорение (диалогическая речь):
      умения вести дискуссию в рамках обсуждаемых проблем или на основе прочитанного/ прослушанного текста соблюдая правила речевого этикета;
      участвовать в полилоге, в том числе в форме дискуссии с соблюдением речевых норм и правил поведения, принятых в странах изучаемого языка, запрашивая и обмениваясь информацией, высказывая и аргументируя свою точку зрения, расспрашивая собеседника и уточняя его мнения и точки зрения, беря на себя инициативу в разговоре, внося пояснения/дополнения, выражая эмоциональное отношение к высказанному/ обсуждаемому/ прочитанному/ увиденному (составление диалогов в объеме до 13-15 реплик со стороны каждого собеседника);
      2) монологическая речь:
      умения подробно/ кратко излагать прочитанное/ прослушанное/ увиденное; представлять свою страну и ее культуру в иноязычной среде, выражать свои впечатления о странах изучаемого языка и их культуре;
      высказывать и аргументировать свою точку зрения;
      делать выводы;
      оценивать факты/ события современной жизни и культуры (составление монологического высказывания в объеме до 17-20 фраз);
      3) аудирование:
      умения понимать основное содержание аутентичных высказываний в распространенных ситуациях повседневного общения;
      извлекать выборочную информацию из аудио / видеотекстов различных жанров (функциональных, ситуативно-тематических) в пределах указанной тематики;
      давать оценку прослушанному и использовать полученную информацию в целях общения;
      определять тему/ проблему в радио/ телепередач филологической направленности выделять факты /примеры/ аргументы в соответствии с поставленным вопросом/ проблемой, обобщать содержащуюся в аудио-телетексте фактическую и оценочную информацию, определяя свое отношение к ней (время звучания аудиотекста – до 3 минут);
      4) чтение:
      умение владеть основами анализа текста, интерпретации хода авторских рассуждений, выводов;
      оценивать и выражать свое отношение к прочитанному (актуальность, личностная значимость, отношение к проблемам, затронутым в тексте), используя полученную информацию в целях общения;
      ставить вопросы к основной и второстепенной информации;
      отделять объективную информацию от субъективной, т.е. факты от рассуждений;
      выявлять имплицитную информацию;
      понимать содержание, опираясь на фоновые знания, широкий контекст, на экстралингвистический аппарат текста и шрифтовые выделения;
      переводить текст полностью или выборочно (устно или письменно);
      5) письменная речь:
      умения аннотировать и реферировать профильные тексты;
      описывать результаты проектной работы (отчет, доклад);
      описывать события /факты/ явления;
      сообщать /запрашивать информацию, выражая собственное мнение/ суждение (в объеме 120-130 слов).

17. Требования к уровню подготовки учащихся 10 класса

      77. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      78. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      79. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) лексические единицы, обслуживающие новые темы, проблемы и ситуации устного и письменного общения (150 лексических единиц);
      2) знает функции немецкой пунктуации (смысловая, синтаксическая, коммуникативная);
      3) основами анализа текста, интерпретации хода авторских рассуждений, выводов;
      4) о культурном наследии страны/стран изучаемого языка, об условиях жизни разных слоев общества;
      5) возможностях получения качественного образования; ценностных ориентирах; об особенностях жизни в поликультурном обществе.
      80. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) соблюдать правильный интонационный рисунок и звуковое оформление речи;
      2) межкультурного общения в диалогической форме: вести дискуссию в рамках обсуждаемых проблем или на основе прочитанного/прослушанного текста соблюдая правила речевого этикета;
      3) участвовать в полилоге, в том числе в форме дискуссии с соблюдением речевых норм и правил поведения, принятых в странах изучаемого языка, запрашивая и обмениваясь информацией, высказывая и аргументируя свою точку зрения, возражая, расспрашивая собеседника и уточняя его мнения и точки зрения, беря на себя инициативу в разговоре, внося пояснения/дополнения, выражая эмоциональное отношение к высказанному/ обсуждаемому/ прочитанному/ увиденному (составление диалогов в объеме 10-12 реплик со стороны каждого собеседника);
      4) подробно/ кратко излагать прочитанное/ прослушанное/ увиденное; представлять свою страну и ее культуру в иноязычной среде, выражать свои впечатления о странах изучаемого языка и их культуре;
      5) высказывать и аргументировать свою точку зрения;
      6) делать выводы;
      7) оценивать факты/ события современной жизни и культуры (составление монологического высказывания в объеме 14-16 фраз);
      8) понимать основное содержание аутентичных высказываний в распространенных ситуациях повседневного общения;
      9) извлекать выборочную информацию из аудио / видеотекстов различных жанров (функциональных, ситуативно-тематических) в пределах указанной тематики;
      10) давать оценку прослушанному и использовать полученную информацию в целях общения;
      11) определять тему/ проблему в радио/ телепередач филологической направленности выделять факты/ примеры/ аргументы в соответствии с поставленным вопросом/ проблемой, обобщать содержащуюся в аудио /телетексте фактическую и оценочную информацию, определяя свое отношение к ней (время звучания аудиотекста - до 3 минут);
      12) оценивать и выражать свое отношение к прочитанному (актуальность, личностная значимость, отношение к проблемам, затронутым в тексте), используя полученную информацию в целях общения;
      13) ставить вопросы к основной и второстепенной информации;
      14) отделять объективную информацию от субъективной, т.е. факты от рассуждений;
      15) выявлять имплицитную информацию;
      16) понимать содержание, опираясь на фоновые знания и широкий контекст, на экстралингвистический аппарат текста и шрифтовые выделения;
      17) переводить текст полностью или выборочно (устно или письменно);
      18) аннотировать и реферировать профильные тексты;
      19) описывать результаты проектной работы (отчет, доклад);
      20) описывать события/ факты/ явления; сообщать/ запрашивать информацию, выражая собственное мнение/ суждение;
      21) использовать языковые средства для описания социокультурного портрета страны изучаемого языка и своей для представления ее зарубежным сверстникам.

18. Требования к уровню подготовки учащихся 11 класса

      81. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) лексические единицы, обслуживающие новые темы, проблемы и ситуации устного и письменного общения в объеме 150 лексических единиц, общий лексический минимум для чтения и аудирования составляет 2100-2300 лексических единиц;
      2) функции немецкой пунктуации (смысловая, синтаксическая, коммуникативная);
      3) о культурном наследии страны/ стран изучаемого языка, об условиях жизни разных слоев общества;
      4) возможностях получения качественного образования;
      5) ценностных ориентирах;
      6) об особенностях жизни в поликультурном обществе.
      82. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) вести дискуссию в рамках обсуждаемых проблем или на основе прочитанного/ прослушанного текста соблюдая правила речевого этикета; участвовать в полилоге, в том числе в форме дискуссии с соблюдением речевых норм и правил поведения, принятых в странах изучаемого языка;
      2) запрашивать и обмениваться информацией, высказывая и аргументируя свою точку зрения, возражая, расспрашивая собеседника и уточняя его мнения и точки зрения, беря на себя инициативу в разговоре, внося пояснения/ дополнения, выражая эмоциональное отношение к высказанному/ обсуждаемому/ прочитанному/ увиденному (составление диалогов в объеме 13-15 реплик со стороны каждого собеседника);
      3) подробно/ кратко излагать прочитанное/ прослушанное/ увиденное;
      4) представлять свою страну и ее культуру в иноязычной среде, выражать свои впечатления о странах изучаемого языка и их культуре;
      5) высказывать и аргументировать свою точку зрения;
      6) делать выводы;
      7) оценивать факты/ события современной жизни и культуры (составление монологического высказывания в объеме 17-20 фраз);
      8) понимать основное содержание аутентичных высказываний в распространенных ситуациях повседневного общения;
      9) извлекать выборочную информацию из аудио / видеотекстов различных жанров (функциональных, ситуативно-тематических) в пределах указанной тематики;
      10) давать оценку прослушанному и использовать полученную информацию в целях общения;
      11) определять тему /проблему в радио/ телепередач филологической направленности выделять факты /примеры/ аргументы в соответствии с поставленным вопросом /проблемой, обобщать содержащуюся в аудио /телетексте фактическую и оценочную информацию, определяя свое отношение к ней (время звучания аудиотекста до 3 минут);
      12) оценивать и выражать свое отношение к прочитанному (актуальность, личностная значимость, отношение к проблемам, затронутым в тексте), используя полученную информацию в целях общения;
      13) ставить вопросы к основной и второстепенной информации;
      14) отделять объективную информацию от субъективной, т.е. факты от рассуждений;
      15) выявлять информацию; понимать содержание, опираясь на фоновые знания и широкий контекст, на экстралингвистический аппарат текста и шрифтовые выделения;
      16) переводить текст полностью или выборочно (устно или письменно);
      17) аннотировать и реферировать профильные тексты;
      18) описывать результаты проектной работы (отчет, доклад);
      19) описывать события/ факты/ явления; сообщать/ запрашивать информацию, выражая собственное мнение/ суждение (письмо в объеме 130-150 слов);
      20) использовать языковые средства для описания социокультурного портрета страны изучаемого языка и своей для представления ее зарубежным сверстникам.
      83. Личностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны показывать:
      1) любовь к Родине и к своему народу;
      2) уважение традиций и обычаев народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и стран изучаемого языка;
      4) уважение к старшему поколению и заботу о младших;
      5) бережное отношение к окружающей среде;
      6) бережное отношение к имуществу (к школьной мебели, школьным принадлежностям, одежде, предметам обихода);
      7) соблюдение здорового образа жизни и навыки сохранения своей безопасности и безопасности окружающих людей.
      84. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны использовать:
      1) систему знаний, умений и навыков в повседневной и будущей профессиональной жизни;
      2) современные информационные технологии;
      3) навыки монологической и диалогической речи в различных коммуникативных ситуациях;
      4) методы познания, проектирования, конструирования и исследования в творческой деятельности (олимпиады, научные проекты, презентации, дебаты);
      5) методы анализа и синтеза при работе с научной информацией.

19. Базовое содержание учебного предмета «Французский язык»
для 10 класса естественно-математического направления

      85. Содержание курса для 10 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 68 часов:
      1) «Добро пожаловать во Францию» (1 час);
      2) «Французский язык и французская культура в современном мире» (5 часов);
      3) «Французы глазами других» (5 часов);
      4) «Французский язык в Казахстане» (7 часов);
      5) «Наука и техника» (5 часов);
      6) «Великие французские/ казахские ученые» (5 часов);
      7) «Новые открытия и изобретения» (4 часа);
      8) «Профессиональное и техническое обучение во Франции и Казахстане» (5 часов);
      9) «Школа вчера, сегодня, завтра» (5 часов);
      10) «Новые технологии»(5 часов);
      11) «Роль интернета в жизни подростка» (5 часов);
      12) «Средства массовой информации» (5 часов);
      13) «Радио и телевидение» (5 часов);
      14) «Пресса» (6 часов).
      86. Языковой материал
      1) фонетический аспект речи:
      совершенствование слухо-произносительных и ритмико-интонационных навыков; соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи;
      2) лексический аспект речи:
      фразеология, устойчивые сочетания слов, пословицы и поговорки:
      синонимы, антонимы;
      словообразование, использование способов словообразования для потенциального увеличения словарного запаса (суффиксы, аффиксы, словосложение), пассивный словарь включает 2100-2300 слов, из них 1100 слов для активного усвоения;
      3) грамматический аспект речи:
      структура повелительного, вопросительного предложений, структура отрицательного предложения, типы вопросительных предложений и их интонирование;
      образование глагольных форм Prйsent/ Passй / Futur;
      употребление действительного и страдательного залогов;
      особые случаи образования множественного числа существительных;
      употребление неопределенного и определенного артиклей в соответствии с контекстом,
      отсутствие артикля;
      активизация в речи модальных глаголов;
      структура сложноподчиненных предложений с придаточными цели, условия, образа действия;
      управление глаголов;
      условные предложения с si;
      активизация в процессе общения форм изъявительного и сослагательного наклонения глагола;
      прямая и косвенная речь, согласование времен;
      неличные формы глагола (инфинитив, герундий, причастие); инфинитивные конструкции (сложное дополнение, сложное подлежащее);
      причастные конструкции;
      безличные конструкции.
      87. Речевой материал:
      1) составление диалога в 10 классе в объеме 10-12 реплик, в 11 классе – 13-15 реплик, составление текста в объеме 14-16 фраз (10 класс), 17-20 фраз (11 класс).
      88. Коммуникативная компетенция:
      1) особенности использования формул французского речевого этикета и речевых формул, выражающих коммуникативные намерения.
      89. Социокультурная компетенция:
      1) основные сведения из истории, культуры страны изучаемого языка и своей страны и, географические, природно-климатические условия, государственное устройство страны изучаемого языка и своей страны.

20. Базовое содержание учебного предмета «Французский язык»
для 11 класса естественно-математического направления

      90. Содержание курса для 11 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 68 часов:
      1) «Диагностический тест» (1 час);
      2) «Мир профессий» (5 часов);
      3) «Профессии будущего» (5 часов);
      4) «Проблемы трудоустройства молодежи» (7 часов);
      5) «Молодежь и время» (5 часов);
      6) «Досуг и молодежная культура» (5 часов);
      7) «Высокая мода» (4 часа);
      8) «Мир коммуникаций» (5 часов);
      9) «Телевидение» – это весь мир (5 часов);
      10) «Современная сотовая связь» (5 часов);
      11) «IT-технологии» (5 часов);
      12) «Планета – наш общий дом» (5 часов);
      13) «Охрана окружающей среды во Франции и Казахстане» (5 часов);
      14) «Экологические проблемы и их решения» (6 часов).
      91. Языковой материал:
      1) фонетический аспект речи
      совершенствование слухо-произносительных и ритмико-интонационных навыков;
      соблюдение правильного интонационного рисунка и звукового оформления речи;
      2) лексический аспект речи:
      фразеология; устойчивые сочетания слов; пословицы и поговорки;
     синонимы; антонимы;
      словообразование (использование способов словообразования для потенциального увеличения словарного запаса: суффиксы, аффиксы, словосложение); пассивный словарь включает 2100-2300 слов, из них 1100 слов для активного усвоения;
      3) грамматический аспект речи:
      структура повелительного, вопросительного и отрицательного предложений;
      типы вопросительных предложений и их интонирование;
      образование глагольных форм Prеsent/Passе/Futur;
      употребление действительного и страдательного залогов;
      особые случаи образования множественного числа существительных;
      употребление неопределенного и определенного артиклей в соответствии с контекстом, отсутствие артикля;
      активизация в речи модальных глаголов;
      структура сложноподчиненных предложений с придаточными цели, условия, образа действия;
      управление глаголов;
      условные предложения с si;
      активизация в процессе общения форм изъявительного и сослагательного наклонения глагола;
      прямая и косвенная речь, согласование времен;
      неличные формы глагола: инфинитив, герундий, причастие;
      инфинитивные конструкции (сложное дополнение, сложное подлежащее);
      причастные конструкции;
      безличные конструкции.
      92. Речевая компетенция:
      1) говорение:
      составление диалога в объеме 10-12 реплик, в 11 классе – 13-15 реплик;
      составление текста в объеме 14-16 фраз (10 класс), 17-20 фраз (11 класс).
      93. Социокультурная компетенция:
      1) Основные сведения из истории, культуры страны изучаемого языка и своей страны и географические, природно-климатические условия, государственное устройство страны изучаемого языка и своей страны.

21. Требования к уровню подготовки учащихся 10 класса

      94. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      95. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      96. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) значение новых лексических единиц, связанных с тематикой данного этапа и с соответствующими ситуациями общения в пределах изученной тематики;
      2) структуру повелительного, вопросительного и отрицательного предложений;
      3) типы вопросительных предложений и их интонирование;
      4) употребление в речи различных видов наклонений Indicatif, Impеratif, Subjonctif, Conditionnel;
      5) употребление в речи временных форм глаголов Prеsent/ Passе/ Futur;
      6) управление глаголов;
      7) способы образования активной, страдательной и местоименной форм глаголов;
      8) употребление в тексте сложноподчиненных и сложносочиненных предложений;
      9) употребление причинно-следственных, временных союзов;
      10) стилистическое функционирование действительного и страдательного залога и их употребление в продуктивной речи;
      11) различение в контексте безличной формы глагола.
      97. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) правильно интонировать различные коммуникативные типы предложения (утвердительные, отрицательные, вопросительные);
      2) правильно выбирать слова/ словосочетания в зависимости от контекста;
      3) рассказывать, рассуждать в рамках объема изученной тематики, проблематики прослушанного текста на заданном уровне;
      4) вести диалог в ситуациях официального и неофициального общения, используя аргументацию, эмоционально-оценочные средства в объеме заданного уровня;
      5) излагать в виде сообщения прочитанное/ прослушанное/ увиденное;
      6) выражать эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      7) представлять выступление на заданную тему (презентация результатов работы по проекту, выступление с докладом на конференции);
      8) высказывать и аргументировать свое мнение к прослушанному/ прочитанному;
      9) анализировать, делать выводы;
      10) создавать словесный социокультурный портрет страны изучаемого языка и своей страны на основе страноведческой и культуроведческой информации;
      11) оценивать события современной жизни и культуры;
      12) воспринимать на слух и понимать содержание учебных, аутентичных аудио и видеотекстов в объеме заданного уровня;
      13) извлекать из прослушанного/ прочитанного текста необходимую или интересующую информацию;
      14) относительно полно понимать высказывания носителей языка в наиболее типичных ситуациях повседневного и профессионального общения;
      15) выявлять наиболее значимые и важные факты;
      16) анализировать адаптированные и аутентичные тексты различных жанров;
      17) различать основную и второстепенную информацию, обобщать факты и явления;
      18) прогнозировать ход/ результат событий;
      19) определять временную и причинно-следственную взаимосвязь событий и явлений;
      20) оценивать важность, новизну информации;
      21) понимать смысл текста и его проблематику, используя элементы анализа;
      22) переводить текст;
      23) писать личное и деловое письмо;
      24) излагать необходимую информацию о себе в форме автобиографии, резюме, анкеты;
      25) фиксировать и обобщать необходимую информацию, полученную из разных источников;
      26) составлять тезисы, рефераты, обзоры;
      27) резюмировать основное содержание текста;
      28) сообщать и запрашивать информацию;
      29) выражать собственную мысль/ идеи/ суждение.

22. Требования к уровню подготовки учащихся 11 класса

      98. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) все временные формы изъявительного, сослагательного, условного наклонений глаголов;
      2) структуру сложноподчиненных предложений с придаточными (цели условия, образа действия);
      3) употребление определенных предлогов с глаголами;
      4) фразовые глаголы;
      5) конструкцию faire + infinitif, laisser + infinitif;
      6) условные предложения (c si);
      7) согласование времен, употребление прямой и косвенной речи;
      8) неличные формы глагола: инфинитив, причастие настоящего и прошедшего времен, деепричастие;
      9) употребление глаголов, требующих определенных предлогов;
      10) употребление прилагательных в функции наречия;
      11) употребление союзов.
      99. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) вести беседу на заданную тему, соблюдая правила этикета и поведения;
      2) вести дискуссию на основе использования расширенной тематики, в ситуациях официального и неофициального общения;
      3) высказывать свое мнение, согласие/ несогласие, аргументировать собственную точку зрения;
      4) выражать собственное эмоциональное отношение к высказанному, обсуждаемому, прочитанному, увиденному;
      5) подробно/ кратко излагать, обобщать в виде сообщения прочитанное/ прослушанное/ увиденное;
      6) выражать эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      7) представлять выступление на заданную тему в виде доклада, сообщения (представление результатов работы по проекту или выступление на конференции);
      8) представлять свою страну и страну изучаемого языка;
      9) оценивать события жизни современного общества;
      10) воспринимать на слух и понимать основное содержание учебных/ аутентичных аудио и видеотекстов различных жанров;
      11) извлекать из прослушанного/ прочитанного текста необходимую или интересующую информацию;
      12) относительно полно понимать высказывания носителей языка в наиболее типичных ситуациях повседневного и профессионального общения; выявлять наиболее значимые и важные факты;
      13) анализировать учебные или аутентичные тексты различных жанров;
      14) выделять необходимую информацию;
      15) различать основную и второстепенную информацию;
      16) обобщать факты и явления;
      17) отделять объективную информацию от субъективной;
      18) прогнозировать ход/ результат событий;
      19) определять временную и причинно-следственную взаимосвязь событий и явлений;
      20) оценивать важность, новизну информации;
      21) понимать смысл текста и его проблематику, используя элементы анализа;
      22) высказывать свое отношение к прочитанному;
      23) переводить текст;
      24) писать личное и деловое письмо;
      25) излагать необходимую информацию о себе в форме автобиографии, резюме, анкеты;
      26) фиксировать и обобщать необходимую информацию, полученную из разных источников;
      27) составлять тезисы, рефераты, обзоры;
      28) делать краткие записи основного содержания лекции учителя;
      29) сообщать и запрашивать информацию;
      30) выражать свою мысль/ идеи/ суждение.
      99. Личностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны показывать:
      1) любовь и уважение к Родине, к своему городу и народу;
      2) уважение и соблюдение традиций и обычаев народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и стран изучаемого языка;
      4) уважение к старшему поколению и заботу о младших;
      5) умение адекватно анализировать и оценивать окружающую действительность;
      6) бережное отношение к окружающей среде;
      7) соблюдение и пропаганду здорового образа жизни;
      8) высокую культуру человеческого общения и соблюдение этических норм, принятых в своей стране и стране изучаемого языка;
      9) готовность к самообразованию, самореализации и созидательному труду.
      100. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны использовать:
      1) лексико-грамматические структуры в заданных ситуациях общения;
      2) метод проектирования, исследования, познания;
      3) умение анализировать, обрабатывать, синтезировать необходимую информацию, полученную из разных источников;
      4) современные информационно-коммуникативные технологии.

23. Базовое содержание учебного предмета «Французский язык»
для 10 класса общественно-гуманитарного направления

      101. Содержание курса для 10 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 136 часов:
      1) «Франция (рельеф, климат, флора, фауна) (5 часов)»;
      2) «Немного из истории Франции (5 часов)»;
      3) «Современная организация власти (5 часов)»;
      4) «Регионы Франции (5 часов)»;
      5) «Экономическая политика (5 часов)»;
      6) «Промышленность и сельское хозяйство (5 часов)»;
      7) «Домашнее чтение (6 часов)»;
      8) «Искусство. Великие художники Франции (5 часов)»;
      9) «Живопись и искусство(5 часов)»;
      10) «Звезды театра и кино (5 часов)»;
      11) «Французская песня (3 часа)»;
      12) «Музеи изобразительных искусств Франции (5 часов)»;
      13) «Домашнее чтение (5 часов)»;
      14) «Казахстан. Страна кочевников (5 часов)»;
      15) «Современный Казахстан (5 часов)»;
      16) «Флора и фауна степей (5 часов)»;
      17) «Города-индустриальные центры Казахстана (5 часов)»;
      18) «Экономика Казахстана (5 часов)»;
      19) «Прикладное искусство (5 часов)»;
      20) «Молодежь Казахстана, ее интересы и увлечения (5 часов)»;
      21) «Домашнее чтение (5 часов)»:
      экология;
      22) «Земля в опасности (5 часов)»;
      23) «Глобальное потепление (3 часа)»;
      24) «Вода богатство, которое надо беречь (3 часа)»;
      25) «Спорт. Индивидуальный и коллективный спорт (3 часа)»;
      26) «Развитие спорта во Франции и Казахстане (5 часов)»;
      27) «Здоровье. Здоровый образ жизни (5 часов)»;
      28) «Медицинское обслуживание во Франции и Казахстане (5 часов)»;
      29) «Домашнее чтение (3 часа)».
      102. Языковой материал:
      1) лексический аспект речи:
      пассивный словарь включает 2100-2300 слов, из них 1100 слов для активного усвоения;
      активизация в речи и ситуациях общения изученных языковых средств;
      словообразование: обогащение потенциального словарного запаса посредством использования способов словообразования (аффиксации, словосложения, конверсии);
      2) грамматический аспект речи:
      интонирование сложноподчиненных и сложносочиненных предложений;
      разграничение и употребление в тексте сложноподчиненных и сложносочиненных предложений;
      ситуативное употребление причинно-следственных, временных союзов;
      активное употребление в речи глагольных форм Prеsent/ Passе/ Futur;
      стилистическое функционирование действительного и страдательного залога и их употребление в продуктивной речи;
      функционирование в тексте дробных и десятичных числительных;
      активизация условного и сослагательного наклонений;
      продуцирование текста с прямой и косвенной речью, согласование времен в частях сложного предложения;
      стилистическое функционирование неличных форм глагола: инфинитива, герундия, причастия;
      употребление причастных конструкций;
      введение и употребление в речи инверсионных грамматических конструкций.
      103. Речевая компетенция:
      1) составление диалога в объеме 13-15 реплик, составление текста в объеме 17-20 фраз.
      104. Коммуникативная компетенция:
      1) особенности использования формул французского речевого этикета и речевых формул, выражающих коммуникативные намерения.
      105. Социокультурная компетенция:
      1) основные сведения из истории, культуры своей страны и страны/ стран изучаемого языка, географические, природно-климатические, политические особенности своей страны и страны/ стран изучаемого языка.

24. Базовое содержание учебного предмета «Французский язык»
для 11 класса общественно-гуманитарного направления

      106. Содержание курса для 11 класса включает темы, охватывающие социально-бытовую, учебно-трудовую и социально-культурную сферы, на изучение которых выделено 136 часов:
      1) «Добро пожаловать во Францию (1 час)»;
      2) «Франция в Евросоюзе (5 часов)»:
      «Карта Евросоюза. Страны Евросоюза»;
      3) «Важнейшие этапы становления Евросоюза (5 часов)»;
      4) «Еврокомиссия, Европарламент, символы Евросоюза (5 часов)»;
      5) «Евросоюз – лингвистический аспект (5 часов)»;
      6) «Видные политические деятели Евросоюза (5 часов)»;
      7) «Казахстан – союз народов Центральной Азии (5 часов)»;
      8) «Домашнее чтение (5 часов)»;
      9) «Масс-медиа (обзор) (5 часов)»;
      10) «Пресса. Молодежная пресса (5 часов)»;
      11) «Радио и телевидение (5 часов)»;
      12) «Мир журналистики (5 часов)»;
      12) «Журналист – это призвание (5 часов)»;
      13) «Домашнее чтение (3 часа)»;
      14) «Образ жизни (5 часов)»:
      особенности французской семьи;
      15) «Французская кухня (5 часов)»;
      16) «История французской гастрономии (5 часов)»;
      17) «Этикет поведения за столом (5 часов)»;
      18) «Франция – рай парфюмерии (5 часов)»;
      19) «Возникновение и развитие высокой моды (5 часов)»;
      20) «Знаменитые кутюрье Франции (5 часов)»;
      21) «Домашнее чтение (5 часов)»;
      22) «Художественная литература (5 часов)»:
      великие деятели французской литературы;
      23) «Знаменитые поэты, писатели Казахстана (5 часов)»;
      24) «Наследие мировой литературы (5 часов)»;
      25) «Система высшего образования (3 часа)»:
      мировое образовательное пространство;
      26) «Высшее образование во Франции и в Казахстане (5 часов)»;
      27) «Современный учитель – залог успешного будущего (5 часов)»;
      28) «Домашнее чтение (4 часа)».
      107. Языковой материал:
      1) лексический аспект речи:
      пассивный словарь включает 2100-2300 слов, из них 1100 слов для активного усвоения;
      активизация в речи и ситуациях общения изученных языковых средств;
      словообразование, обогащение потенциального словарного запаса посредством использования способов словообразования (аффиксации, словосложения, конверсии);
      2) грамматический аспект речи:
      интонирование сложноподчиненных и сложносочиненных предложений;
      разграничение и употребление в тексте сложноподчиненных и сложносочиненных предложений;
      ситуативное употребление причинно-следственных, временных союзов;
      активное употребление в речи глагольных форм Prеsent/ Passе/ Futur;
      стилистическое функционирование действительного и страдательного залога и их употребление в продуктивной речи;
      функционирование в тексте дробных и десятичных числительных;
      активизация условного и сослагательного наклонений;
      продуцирование текста с прямой и косвенной речью, согласование времен в частях сложного предложения;
      стилистическое функционирование неличных форм глагола: инфинитива, герундия, причастия;
      употребление причастных конструкций;
      введение и употребление в речи инверсионных грамматических конструкций.
      108. Речевой материал:
      1) говорение:
      составление диалога в объеме 16-18 реплик, составление текста в объеме 20-22 фраз.
      109. Коммуникативная компетенция:
      1) особенности использования формул французского речевого этикета и речевых формул, выражающих коммуникативные намерения.
      110. Социокультурная компетенция:
      1) основные сведения из истории, культуры своей страны и страны/ стран изучаемого языка, географические, природно-климатические, политические особенности своей страны и страны изучаемого языка.

25. Требования к уровню подготовки учащихся 10 - 11 классов

      111. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      112. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь.
      113. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) все временные формы изъявительного, сослагательного, условного наклонений глаголов;
      2) структуру сложноподчиненных предложений с придаточными (цели условия, образа действия);
      3) употребление определенных предлогов с глаголами;
      4) конструкцию faire + infinitif, laisser + infinitif, инфинитивное предложение;
      5) условные предложения (c si);
      6) согласование времен, употребление прямой и косвенной речи;
      7) неличные формы глагола: инфинитив, причастие настоящего и прошедшего времен, деепричастие;
      8) употребление глаголов, требующих определенных предлогов;
      9) употребление прилагательных в функции наречия;
      10) употребление союзов;
      11) причастные конструкции;
      12) инверсионные грамматические конструкции;
      13) лингвострановедческий материал в рамках выбранного профиля.
      114. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) вести беседу на заданную тему, соблюдая правила речевого этикета, принятого в странах изучаемого языка;
      2) вести дискуссию на основе использования расширенной тематики, в ситуациях официального и неофициального повседневного общения;
      3) высказывать свое мнение, согласие/ несогласие и аргументировать свою точку зрения;
      4) выражать свое эмоциональное отношение к высказанному, обсуждаемому, прочитанному и увиденному;
      5) подробно/ кратко излагать в виде сообщения прочитанное/ прослушанное/ увиденное;
      6) выразить эмоционально-оценочное отношение к окружающей действительности;
      7) представлять выступление на заданную тему (презентация результатов работы по проекту, выступление с докладом на конференции);
      8) высказывать и аргументировать свое мнение к прослушанному/ прочитанному;
      9) высказывать и аргументировать свое мнение, делать выводы;
      10) представлять свою страну и страну изучаемого языка;
      11) оценивать события современного общества;
      12) воспринимать на слух и понимать основное содержание аутентичных аудио и видеотекстов различных жанров;
      13) извлекать из прослушанного текста необходимую или интересующую информацию;
      14) относительно полно понимать высказывания носителей языка в наиболее типичных ситуациях повседневного и профессионального общения; выявлять наиболее значимые и важные факты;
      15) анализировать аутентичные тексты различных жанров;
      16) выделять необходимую информацию;
      17) различать основную и второстепенную информацию;
      18) обобщать факты и явления;
      19) отделять объективную информацию от субъективной;
      20) прогнозировать ход/ результат событий;
      21) определять временную и причинно-следственную взаимосвязь событий и явлений;
      22) оценивать важность, новизну информации;
      23) читать аутентичные тексты разных стилей (публицистические, художественные, научно-популярные, прагматические, а также несложные специальные тексты, связанные с тематикой выбранного профиля), используя основные виды чтения (ознакомительное, изучающее, просмотровое, поисковое) в зависимости от коммуникативной задачи;
      24) понимать смысл текста и его проблематику, используя элементы анализа;
      25) высказывать свое отношение к прочитанному;
      26) переводить текст (в устной или письменной форме);
      27) писать личное и деловое письмо;
      28) излагать необходимую информацию о себе в форме автобиографии, резюме, анкеты;
      29) использовать письменную речь в ходе проектно-исследовательской деятельности;
      30) фиксировать и обобщать необходимую информацию, полученную из разных источников;
      31) составлять тезисы, рефераты, обзоры;
      32) делать краткие записи основного содержания лекции учителя;
      33) сообщать и запрашивать информацию;
      34) выражать свою мысль/ идеи/ суждение.
      115. Личностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны показывать:
      1) любовь и уважение к Родине, своему народу;
      2) уважение и соблюдение традиций и обычаев народов Казахстана и стран изучаемого языка;
      3) знание, уважение и соблюдение законов своей страны и страны изучаемого языка;
      4) уважение и заботу к старшему/ младшему поколениям;
      5) умение адекватно анализировать и оценивать окружающую действительность;
      6) бережное отношение к окружающей среде;
      7) пропаганду здорового образа жизни;
      8) высокую культуру человеческого общения и соблюдение этических норм;
      9) готовность к самообразованию, самореализации, созидательному труду.
      116. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся 10-11 классов должны применять:
      1) лексико-грамматические структуры в заданных ситуациях общения;
      2) методы проектирования, исследования, познания;
      3) умение анализировать, обрабатывать, синтезировать необходимую информацию, полученную из разных источников;
      4) современные информационно-коммуникативные технологии.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
64-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық және
жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптары үшін
«Қазақстан тарихы» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Пәнді оқытудың мақсаты – оқушылардың өз елінің тарихын оқып білу арқылы белсенді азаматтық позициясын қалыптастыру.
      3. Пәнді оқытудың міндеттері:
      1) әлемдік тарихи үдерістің құрамдас бөлігі ретінде Қазақстанда адамзат қоғамының даму тарихы туралы білімін қалыптастыру;
      2) оқушылардың тарихи білімдерді қорытындылап, себеп-салдарлық байланыс орнатып, тарихи оқиғалар, құбылыстарды дербес талдай білу, қоғамдық құбылыстарға өзіндік көзқарастарын білдіру, күнделікті өмірде білімін қолдана білу дағдыларын дамыту;
      3) тарихи деректермен жұмыс жасай білу және тарихи білімдерін шығармашылықпен қолдану дағдыларын қалыптастыру, тарихи оқиғалар мен құбылыстарды салыстырмалы талдау арқылы ой елегінен өткізуге дағдыландыру;
      4) жас жеткіншектердің Отаны мен халық алдында жауапкершілікті сезінетін азаматтық позициясын қалыптастыру;
      5) еліне қызмет етуге дайын отансүйгіш, қазақ халқының тарихы мен мәдениетін және Қазақстанда өмір сүріп жатқан халықтардың тарихы мен мәдениетін құрметтейтін белсенді азамат тәрбиелеу;
      6) қазақстандық діл (менталитет) негізінде тұлғаның әлеуметтенуіне ықпал ету.
      4. Қазақстан тарихын оқыту барысында төмендегі пәндермен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:
      1) «Дүние жүзі тарихымен»: Қазақстан тарихы дүние жүзі тарихының құрамдас бөлігі, біртұтас тарихи үдеріс ретіндегі адамзат тарихы туралы білу;
      2. «Географиямен»: қазіргі Қазақстан Республикасы территориясы мен шекарасының анықталуы, Қазақстанда әкімшілік-аумақтық реформалардың жүргізілуі, Қазақстан Республикасының қазіргі экономикалық дамуы.
      3) «Қазақ әдебиетімен»: Қазақстанның көрнекті ақын-жазушыларының шығармаларының тарихы, қазақстандық әдебиетшілер, ақындар және драматургтердің шығармалары, шығармашыл зиялы қауым өкілдері туралы білім.
      5. Оқу жүктемесінің көлемі
      қоғамдық-гуманитарлық бағыт
      1) 10 сыныпта аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
      2) 11 сыныпта аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат
      жаратылыстану-математикалық бағыт
      3) 10 сыныпта аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
      4) 11 сыныпта аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық мазмұны

      6. Кiрiспе (1 сағат).
      7. «Қазақстан тас ғасырында» (4 сағат):
      тас ғасырын дәуiрлерге бөлу, адамның пайда болуы және оның даму эволюциясы, төменгi, орта және кейiнгi палеолит, алғашқы адамдардың еңбек құралдары, әлеуметтiк ұйым;
      мезолит дәуiрi, Қазақстан неолит кезеңінде, неолиттік төңкеріс, тоқымашылық, қыш ыдыс жасау өнері, энеолит, бтай мәдениеті, тас дәуіріндегі Қазақстанның археологиялық ескерткіштері.
      8. «Қазақстан қола дәуiрiнде» (3 сағат):
      Андронов мәдениеті (жалпы сипаттамасы және оның кезеңдері), қола дәуіріндегі Орталық Қазақстан аумағы, Орталық Қазақстан – ертедегi металлургия орталығы, қола дәуіріндегі Шығыс Қазақстан, Солтүстік және Батыс Қазақстан қола дәуірінде, қола дәуіріндегі Оңтүстік Қазақстан және Жетісу, кейiнгi қола дәуiрiндегi Беғазы-Дәндiбай мәдениетi;
      өндірістік шаруашылықтың дамуы, мал шаруашылығы мен егiншiлiк;
      қола дәуіріндегі қоныстар, обалар және жерлеу дәстүрi, қола дәуіріндегі әлеуметтiк дифференциация.
      9. «Жазба деректердегі ежелгі Қазақстан тарихы» (3 сағат):
      тайпа одақтары мен ежелгi мемлекеттiк бiрлестiктер туралы негізгі тарихи деректер, археологиялық деректер;
      сақ тайпалары туралы антикалық деректер, Геродоттың «Тарихы». ертедегi парсы (ирандық), қытай деректерi.
      10. «Қазақстан тарихындағы сақ тайпалары» (4 сағат):
      Қазақстан ерте темір дәуірінде, сақ тайпалары (хаомаварга, тиграхауда, парадарайя, аримаспылар және т.б.), сармат тайпалары, ежелгі Қазақстанның металлургиялық орталықтары, шаруашылық түрлері, ертедегі металл өндірісі, зергерлік өнер, қыш өндірісі, әлеуметтік құрылымы;
      сақтардың мәдениеті, скиф үштағаны (триадасы), «Аң стилінің» таралуы, қоғамдық ұйымдасуы мен идеологиясы, археологиялық ескерткiштері.
      11. «Қазақстан территориясындағы ертедегi мемлекеттер» (4 сағат):
      Үйсiн мемлекетi, шаруашылығы, әлеуметтiк-саяси ұйымдасуы, үйсiндердiң басқа елдермен қарым-қатынасы, мәдениеті;
      Қаңлылар, саяси тарихы, шаруашылығы, мәдениеті, Сырдария бойындағы археологиялық ескерткіштер;
      ғұндар, б.з.б. III-I ғасырлардағы ғұндар мемлекеті, көршiлермен қарым-қатынасы, ғұндардың Мөде тұсында өрлеуi, ғұндардың Қазақстанға қоныс аударуы, көшпелi мал шаруашылығы, егiншілік, әлеуметтiк құрылысы, материалдық мәдениетi;
      ғұндар және халықтардың ұлы қоныс аударуы, батысқа қарай аттануы, ғұндар Еуропада, Аттила.
      12. Қайталау (1 сағат).
      13. «Көшпелiлер немесе дала өркениетi» (3 сағат):
      көшпелілер және номадизм, көшпелi қоғамның өзiне тән шаруашылық жүргiзу әдiстерi, әскери өнерi, әскери-демократиялық басқару жүйесi;
      көшпелi және отырықшы өркениеттер арасындағы байланыс, қалалар –көшпелi және отырықшы өркениеттердi жалғастыратын, жақындастыратын көпiр;
      Ұлы Жібек жолы.
      14. «Қазақстан жеріндегі VI – XV ғасырлардағы мемлекеттер: этникалық және саяси тарихы» (9 сағат):
      түркi халықтарының түп төркiнi, көне түркiлер, түрік қағанаты (құрылуы, дамуы, ыдырауы), Қазақстан аумағындағы батыс-түрiк, түркеш, қарлұқ, оғыз, қимақ мемлекеттерi, қыпшақтардың шығу тегi және ежелгі тарихы, Дештi-Қыпшақтағы Қыпшақ мемлекеті;
      Моңғол шапқыншылығы, Қазақстан аумағында XIV-XV ғасырлардағы жеке хандықтардың дамуының ерекшелiгi, аумағы және рулық құрамы, ұлыстық жүйе, Алтын Орда және Ақ Орда, Ноғай Ордасы (Маңғыт жұрты), Моғолстан, көшпелі өзбектер мемлекеті (Әбілхайыр хандығы).
      15. Қазақ халқының және қазақ мемлекеттілігінің қалыптасу тарихы (7 сағат):
      «Этнос», «этногенез», «этноним» ұғымдарының мазмұны, қазақ халқының қалыптасуының негізгі кезеңдері, қазақ халқының қалыптасуының басталуы, қазақ жүздері, ру-тайпалық құрамы, «қазақ» этнонимi туралы, қазақ халқының антропологиялық типi және тiлдiк сипаты;
      қазақ хандығының құрылуы – қазақ халқының қалыптасу үдерісінің аяқталуы, саяси тарихы, қазақ хандары ұстаған саясаттың негiзгi бағыттары, хандық мемлекеттегi басқару жүйесi, хандық билiк, әлеуметтiк құрылымы, «ақсүйек» және «қарасүйек» институттары, салықтар мен мiндеткерлiктер түрлерi, әдеп құқығы және «Жетi Жарғы».
      16. Қайталау (1 сағат).
      17. «Көшпелiлердiң рухани мәдениетi. Қазақ даласының даналары» (12 сағат):
      рухани мәдениеттiң даму ерекшелiгi, негiзгi бағыттары;
      Қазақстан аумағында ислам дінінің таралуы;
      тiл мен жазу, ежелгi жазба ескерткiштерi (түрiк, соғда, араб), ғылым мен әдебиет (әл-Фараби, Жүсiп Баласағұн, Махмұд Қашғари, Мұхамед Хайдар Дулати, Қадырғали Жалайыри);
      халық ауыз әдебиеті, ақындар мен жыраулар (Асан-қайғы, Қазтуған, Сыпыра, Доспамбет, Ақтамберді, Бұқар жыраулар), эпикалық жырлар;
      музыка өнерi, қолданбалы өнер, ұлттық салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, ұлттық ойындар, дiн, наным-сенiмдер;
      «Ұлы Жiбек жолының мәдениет дамуындағы алатын орны.
      18. «Қазақстан Ресей империясының құрамында» (14 сағат):
      Ресейдің XVIII ғасырдың бірінші ширегіндегі шығыстағы саясаты, XVIII ғасырдың басындағы Қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы, 1731 жылғы жарлық және А.И.Тевкелев елшiлiгi, Қазақстанның Ресейге қосылуының басталуы, Әбiлқайыр хан саясаты және оның жүзеге асуы, кiшi жүз бен Орта жүздiң Ресейге қосылуы, қазақ жерлерiн бiрiктiру мақсатындағы Абылай хан саясаты, Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы, қосылудың салдары;
      XVIII-ХІХ ғасырлардағы Ресейдің Қазақстандағы әкімшілік реформалары, 1822 және 1824 жылдардағы Жарғылар, Қазақстанда хандық жүйенің жойылуы, 1867-1868 жылдардағы «Уақытша ережелер», 1886, 1891 жылдардағы «Басқару туралы Ережелер», Ресейдің Қазақстандағы отарлық саясаты және реформалардың салдары;
      Ресейдiң Қазақстанда жүргiзген көшiп-қондыру саясатының негізгі кезеңдері, казак әскерi мен орыс шаруаларының Қазақстанға жаппай қоныс аударуы, Столыпиннің аграрлық реформасы және қоныстандырудың жаңа кезеңі, қазақтардың шұрайлы жерлерiн тартып алу, қоныстандыру саясатының зардаптары;
      Қазақстанға ХІХ ғасырдың екінші жартысында ресейлік және ХХ ғасырдың басында шетелдік капиталдың ене бастауы, Қазақстанның бүкілресейлік нарыққа ықпалдасуы, сауданың дамуы, жәрмеңкелер, темір жолдардың салынуы.
      19. Қорытынды қайталау (2 сағат).

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық мазмұны

      20. Қазақ халқының ХVII–ХVIIІ ғасырлардағы жоңғар шапқыншылығына қарсы азаттық күресi (3 сағат):
      XVI ғасырдың басы XVII ғасырларда қазақтардың ойраттарға қарсы соғыстары, Жоңғар хандығының құрылуы және XVII ғасырлардағы қазақ-жоңғар қатынастары, жоңғарлардың қазақ жерiне басып кiруi, Орбұлақ шайқасы, «Ақтабан шұбырынды», жоңғар шапқыншылығына қарсы бүкiлхалықтық Отан соғысы, Бұланты, Аңырақай шайқастары, азаттық соғыстың жеңіспен аяқталуына үлес қосқан ұйымдастырушылар (Тәуке, Әбiлқайыр, Абылай хандар, батырлар: Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай; билер – Төле Әлiбекұлы, Қазыбек Келдiбекұлы, Әйтеке Бәйбекұлы және Бұқар жырау), қазақтардың жоңғар шапқыншылығына қарсы азаттық күресінің тарихи маңызы.
      21. «Қазақ халқының ХVIII ғасырдың екінші жартысындағы Ресейдiң отаршылдық үстемдiгiне қарсы ұлт-азаттық қозғалысы» (2 сағат):
      Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыстар (жалпы сипаттамасы, ерекшелiктерi);
      Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс, Сырым Датұлы көрнектi қайраткер, көтерiлiс басшысы, көтерiлiстiң себептерi және әлеуметтік негізі, көтерiлiстiң негiзгi кезеңдері және оқиғалары, жеңiлу себептерi және қорытындылары, тарихи маңызы.
      22. XIX ғасырдың бірінші жартысындағы ұлт-азаттық қозғалыстар (3 сағат):
      Кіші жүзде Жоламан Тіленшіұлы жетекшілігімен болған қозғалыс, көтерiлiстiң себептерi және әлеуметтік негізі, қорытындылары;
      Бөкей Ордасында Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы басшылығымен болған көтеріліс, көтерiлiстiң себептерi және әлеуметтік негізі, Исатай мен Махамбет – көтерiлiс басшылары, көтерiлiстiң басталуы, кезеңдері және барысы, көтерiлiстiң жеңiлу себептерi, тарихи маңызы.
      23. «Кенесары Қасымұлы басшылығымен болған халық-азаттық қозғалыс» (2 сағат):
      халық-азаттық қозғалыстың алғышарттары және себептерi, Саржан Қасымұлы бастаған қозғалыс, азаттық қозғалысының мақсаты, сипаты және қозғаушы күштерi, Кенесары Қасымұлы, көтерiлiстiң кезеңдері, басталуы, етек алуы, Кенесары хандығы, көтерiлiстiң негiзгi оқиғалары, патша өкiметiнiң көтерiлiстi басып-жаншуға жасаған әрекетi, азаттық жолындағы қозғалыстың жеңiлу себептерi, К.Қасымұлы бастаған халық-азаттық қозғалысының тарихи маңызы.
      24. ХIХ ғасырдың екінші жартысындағы ұлт-азаттық қозғалыстар (2 сағат):
      Жанқожа Нұрмұхамедұлы бастаған Сырдария қазақтарының көтерiлiсi;
      1867-1868 жылдардағы Орал және Торғай облыстарындағы көтерiлiстер, 1870 жылғы Маңғыстаудағы көтерiлiс.
      25. «ХХ ғасыр басындағы ұлттық-демократиялық қозғалыс» (2 сағат):
      ХХ ғасыр басындағы Қазақстандағы қоғамдық-саяси қозғалыстар, ХХ ғасыр басындағы Қазақстандағы ұлттық зиялылар тобы және ұлттық-демократиялық қозғалыстар, зиялылар қауымы саяси қызметінің негізгі түрі және мазмұны.
      26. «1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс» (3 сағат):
      1916 жылғы көтерiлiстiң алғышарттары, себептерi. Көтерiлiстiң қозғаушы күштерi, сипаты, кезеңдері, көрнектi басшылары (Әбдiғафар Жанбосынов, Амангелдi Иманов, Бекболат Әшекеев, Жәмеңке Мәмбетов, Ұзақ Саурықов, Кейкi Көкiмбайұлы т.б);
      көтерiлiстiң барысы, негiзгi ошақтары, көтерiлiстiң жеңiлу себептерi, жеңiлiстiң зардаптары, патша өкiметiнiң жазалаушы әскерiнiң бейбiт халыққа көрсеткен зорлық-зомбылықтары, көтерiлiстiң тарихи маңызы.
      27. Қайталау (1 сағат).
      28. «Қазақстандағы ХХ ғасыр басындағы саяси партиялар мен ағымдар. Ұлттық автономиялардың құрылуы» (4 сағат):
      Ресейде әртүрлі партиялардың құрылуы және олардың Қазақстандағы филиалдары, Қазақстандағы РСДЖП-ның социал-демократиялық ұйымдары, мұсылман партиялары, Қазақстандағы ұлттық саяси партиялар, «Алаш» партиясының құрылуы, саяси бағдарламасы және тарихи кезеңдері;
      Ресей мен Қазақстандағы 1917 жылғы қазан социалистік революциясы, Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы («Үш жүз» партиясының құрылуы және оның тарихы»);
      Қоқан автономиясының құрылуы және «Түркестани мухтариат» үкіметі;
      Екінші Жалпықазақ съезі, Алаш үкіметінің құрылуы, «Алаш» автономиясы және «Алаш Орда Халық Кеңесі.
      29. «1918-1920 жылдардағы Кеңес үкіметінің Қазақстандағы экономикалық саясаты» (3 сағат):
      Қазақстан (1918-1920) азамат соғысы және шетел интервенциясы жылдарында, «әскери коммунизм» саясаты және оның Қазақстанда жүзеге асырылуы, жер мен өнеркәсіп кәсіпорындарын мемлекеттік меншікке алу, Кеңес үкіметінің күш қолдану шаралары (азық-түлік салғырты, еңбек міндеткерлігі, азық-түлікті реквизициялау т.б);
      «Әскери коммунизм» саясатының экономикалық салдары, 1921 жылғы жұт пен аштық;
      «Жаңа экономикалық саясат» және оның Қазақстанда жүзеге асырылу тәжірибесі, ЖЭС-ты тоқтату және оның қорытындылары.
      30. «1920-1930 жылдардағы Қазақстан өнеркәсiбi» (3 сағат):
      1920 жылдардың басындағы өнеркәсіптерді қалпына келтіру шаралары, Қазақстан өнеркәсiбiн дамытудың жаңа кезеңi, Қазақстанда индустрияландыруды жүзеге асырудағы туындаған қиындықтар мен мәселелер, жетістіктер мен қателіктері, негізгі қорытындылары;
      Қазақстанда жұмысшы табының қалыптасуы, өнеркәсiп саласының озаттары мен жаңашылдары.
      31. «Қазақстанның ауыл шаруашылығын ұжымдастыру» (2 сағат):
      ұжымдастыру қарсаңындағы қазақ ауылының жағдайы, Қазақстандағы ауыл шаруашылығын ұжымдастыру (іс-шаралардың жаппай және күш қолдану сипаты), көшпелі қазақтарды күштеп отырықшыландыру (седентаризация), 1931-1933 жылдардағы ашаршылық;
      Қазақстандағы жаппай ұжымдастырудың әлеуметтік-экономикалық зардаптары.
      32. «1920-1931 жылдардағы ұлт-азаттық қозғалыстар» (5 сағат):
      Қазақстандағы 1920-1930 жылдардағы толқулар, көтерілістер және азаттық қозғалыстардың алғышарттары, себептері, 1921-1922 жылдардағы шаруалар толқулары;
      1929-1931 жж. шаруалар толқуларының себептері, қозғалыстың сипаты, негізгі ошақтары;
      1929 жылғы көтерілістер, негізгі оқиғалары, олардың басшылары, 1930 жылғы көтерiлiстер, олардың iрi орталықтары, басшылары, 1931 жылғы көтерiлiстер, олардың қамтыған аймақтары, басшылары;
      Кеңес өкiметiнiң жазалаушы әскерлерiнiң 1929-1931 жылдардағы азаттық жолындағы халық-азаттық қозғалысты қатыгездiкпен басып-жаншуы, қарапайым халықтың көрші республикаларға және шетелдерге қоныс аударуы.
      33. Қайталау (1 сағат).
      34. «1920-1930 жылдардағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмiрi» (3 сағат):
      1920 жылдардағы қоғамдық-саяси өмiрдiң сипаты, Республиканың партиялық және мемлекеттік басшылары, Ф.И.Голощекин және «Кіші Қазан», алдыңғы қатарлы қазақ зиялы қауымының «Кіші Қазан» саясатына қарсы күресі, Л.Мирзоян және оның Қазақстандағы қызметі;
      Қырғыз (Қазақ) АКСР-ның құрылуы және Қазақ КСР-сы болып өзгеруі.
      35. «1920-1930 жж. Қазақстандағы мәдениеттің дамуы» (3 сағат):
      сауатсыздықты жою, халыққа білім беру жүйесінің дамуы және саяси ағартушылық, Қазақстанның жоғарғы оқу орындары, ғылымның қалыптаса бастауы, Қазақстандық алғашқы ғылыми мекемелер;
      ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы Қазақстандағы әдебиет пен өнер;
      Кеңестік әдебиеттің қалыптасуы, бейнелеу өнері, музыка өнері, театр, кинематография.
      36. «Қазақстан Коммунистiк партиясы мен Комсомолы тарихынан» (1 сағат):
      Кеңес Одағы Коммунистiк партиясының құрылуы, оның мақсаты мен мiндеттерi. Қазақстан Коммунистiк партиясының басқару жүйесiндегi тоқыраудың көріністері, Қазақстан Коммунистiк Жастар Одағы ұйымының құрылуы, оның мақсаты мен мiндеттерi, атқарған қызметi, Қазақстандағы пионер ұйымы және оның қызметi.
      37. «Саяси қуғын-сүргiн және халықтар депортациясы» (5 сағат):
      қуғын-сүргіннің негізгі кезеңдері, 1920-1930 жылдардағы ұлттық зиялы қауымға қарсы қуғын-сүргін, оппозицияны қырып-жою;
      1920-1930 жылдардағы шаруаларға қарсы жаппай қуғын-сүргін және кулактардың жойылуы, 1937-1938 жж. жаппай қуғын-сүргін;
      ГУЛАГ жүйесіндегі Қазақстан, Қазақстан аумағындағы «еңбекпен түзеу» лагерлері (Степлаг, Қарлаг, АЛЖИР және т.б.);
      Қазақстанға халықтарды депортациялаудың негізгі кезеңдері, 1930 жылдары депортациялаудың басталуы, 1940-жылдары Қазақстанға басқа халықтарды депортациялау;
      1940-1950 жылдардағы ұлттық зиялы қауымға қарсы қуғын-сүргін, «Хрущев кезеңіндегі» және «тоқырау» жылдарындағы ғылым мен шығармашылық зиялы қауым өкілдерін қудалау;
      38. Қайталау (1 сағат).
      39. «Қазақстандағы әскери-өндірістік кешен» (1 сағат):
      атом полигонының құрылысы және Семей жеріндегі ядролық сынақтар, «Байқоңыр» ғарыш айлағы.
      40. «Тың игеру эпопеясы» (2 сағат):
      Н.Хрущевтің аграрлық саясаттағы «жаңа бағыты» және оның Қазақ КСР-нда жүзеге асырылуы, Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру;
      тың игерудің экономикалық, экологиялық және демографиялық салдары.
      41. «ХХ ғасырдың 50-80 жылдарындағы толқулар, қозғалыстар және көтерiлiстер» (3 сағат):
      1959 жылғы Темiртау қаласында болған оқиғалар, 1979 жылы Ақмола және тағы басқа қалаларда болған ереуiлдер мен толқулар;
      1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары, Алматы қаласындағы басталған Желтоқсан оқиғаларының себептерi, басталуға түрткi болған сылтау, оқиғалардың сипаты, қозғаушы күштерi, 17-18 желтоқсанда Алматыда болған оқиғалар, олардың басқа қалаларға әсерi, жастардың бейбiт шеруiн қарудың күшiмен басып-жаншуы, желтоқсан оқиғаларының салдары, желтоқсан оқиғаларының жас батырлары (Қайрат Рысқұлбеков және тағы басқалар), 1986 жылғы Желтоқсан оқиғаларының тарихи маңызы;
      1989 жылғы Жаңаөзен қаласындағы наразылық.
      42. «Тәуелсiз Қазақстан Республикасы: саяси үдерістер» (2 сағат):
      Қазақстан Коммунистік партиясының өзін-өзі таратуы, тәуелсiз Қазақстанның саяси жүйесi, Мемлекеттiк рәміздері, мемлекеттік егемендік пен президент институтының нығаюы, Қазақстан Республикасының басқару формасы және билік тармақтары, елдегі саяси тұрақтылықтың негіздері;
      1995 жылғы Қазақстан Республикасының Ата заңы, 1990 жылдардың екінші жартысындағы және 2007 жылғы конституциялық реформалар, қазіргі Қазақстандағы саяси партиялар мен қозғалыстар.
      43. «Тәуелсiз Қазақстанның экономикасы» (2 сағат):
      Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жаңғыруының негізгі кезеңдері, ғасырлар тоғысында (1998-2001 жж.) экономиканың тұрақталуы, инвестициялық саясат және Қазақстандағы шетелдік инвестициялар, кәсіпкерліктің дамуы, шағын және орта бизнес;
      қазіргі кезеңдегі Қазақстанның өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы, экономикалық дамудың қорытындылары (жетістіктер мен мәселелер), Қазақстанның әлемдік экономикаға ықпалдасуы, әлемдік қаржы дағдарысы және Қазақстан экономикасын тұрақтандыру шаралары.
      44. «Қазақ диаспорасы» (2 сағат):
      диаспора, ирредент, оралман ұғымдары, қазақ диаспорасының қалыптасу тарихы, 1920-1930 жылдардағы қазақ диаспорасының ұлғаюы;
      ТМД елдерiндегi қазақтар, олардың Тәуелсiз Қазақстан Республикасымен қарым-қатынасы, дүние жүзi қазақтарының құрылтайлары, шетелдегi қазақтардың өз Отанына оралу мәселесі.
      45. «Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты және халықаралық жағдайы» (2 сағат):
      Қазақстан Республикасының халықаралық деңгейде танылуы, Қазақстанның сыртқы саясатының негiзгi сипатты белгiлерi;
      Қазақстан және әлемнің жетекші мемлекеттері, көпвекторлы сыртқы саясат;
      Қазақстан – дүниежүзiлiк беделдi ұйымдардың мүшесi, Қазақстан – бүкіл әлемдік қоғамдастық төрағасы (ЕЫҚҰ), (ИКҰ).
      46. «Қазақстан – 2030» – Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімді бағдарламасы және «Қазақстан – 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» (2 сағат):
      «Қазақстан – 2030» стратегиясы: барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. «Қазақстан – 2030» және «Қазақстан – 2050» бағдарламалық стратегияларының тарихи маңызы, ұзақ жылдарға арналған басым мақсаттар және жүзеге асыру стратегиялары.
      47. Н.Ә. Назарбаев – Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті (1 сағат):
      Н.Ә.Назарбаев – Ұлт көшбасшысы, Тәуелсіз Қазақстан Республикасының қалыптасуы мен дамуындағы Елбасының рөлі, Н.Ә. Назарбаев және Еуразия идеясы.
      48. «Астана – Қазақстан Республикасының жаңа Елордасы» (1 сағат):
      жаңа астананы ауыстырудың тарихи маңызы, жаңа Астананың дамуы –Қазақстанның өрлеуінің нышаны, Астана – менің бас қалам.
      49. Қорытынды қайталау (1 сағат).

4. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      Кiрiспе. Курстың міндеті, мазмұны және құрылымы.
      50. «Қазақстан тас ғасырында» (4 сағат):
      тас ғасырын дәуiрлерге бөлу, адамның пайда болуы және оның даму эволюциясы, төменгi, орта және кейiнгi палеолит, алғашқы адамдардың еңбек құралдары, әлеуметтiк ұйым, мезолит дәуiрi, Қазақстан неолит кезеңінде;
      неолиттік төңкеріс, энеолит, Ботай мәдениеті, тас дәуіріндегі Қазақстанның археологиялық ескерткіштері.
      51. «Қазақстан қола дәуiрiнде» (3 сағат):
      Андронов мәдениеті (жалпы сипаттамасы және оның кезеңдері), қола дәуіріндегі Орталық Қазақстан аумағы;
      кейiнгi қола дәуiрiндегi Беғазы-Дәндiбай мәдениетi;
      өндірістік шаруашылықтың дамуы, мал шаруашылығы мен егiншiлiк.
      52. «Жазба деректердегі ежелгі Қазақстан тарихы» (3 сағат):
      тайпа одақтары мен ежелгi мемлекеттiк бiрлестiктер туралы негізгі тарихи деректер, археологиялық деректер;
      сақ тайпалары туралы антикалық деректер, Геродоттың «Тарихы»;
      ертедегi парсы (ирандық), қытай деректерi.
      53. «Қазақстан тарихындағы сақ тайпалары» (4 сағат):
      Қазақстан ерте темір дәуірінде, сақ тайпалары (хаомаварга, тиграхауда, парадарайя, аримаспылар және тағы басқалары);
      Ежелгі Қазақстанның металлургиялық орталықтары, шаруашылық түрлері, әлеуметтік ұйым;
      сақтардың мәдениеті, скиф үштағаны (триадасы), «Аң стилінің» таралуы, қоғамдық ұйымдар және идеология, археологиялық ескерткiштері.
      54. «Қазақстан территориясындағы ертедегi мемлекеттер» (4 сағат):
      Үйсiн мемлекетi, шаруашылығы, әлеуметтiк-саяси ұйымдар, үйсiндердiң басқа мемлекеттермен қарым-қатынасы, мәдениеті;
      қаңлылар, саяси тарихы, шаруашылығы, мәдениеті;
      ғұндар, б.з.б. III-I ғасырлардағы ғұндар мемлекеті, көршiлермен қарым-қатынасы, шаруашылығы, әлеуметтiк құрылымы, материалдық мәдениетi;
      ғұндар және халықтардың ұлы қоныс аударуы, ғұндар Еуропада, Аттила.
      55. Қайталау (1 сағат).
      56. «Көшпелiлер немесе дала өркениетi» (3 сағат):
      көшпелілер және номадизм, көшпелi қоғамның өзiне тән шаруашылық жүргiзу әдiстерi, әскери өнерi, әскери-демократиялық басқару жүйесi;
      көшпелi және отырықшы өркениеттер арасындағы байланыс, қалалар – көшпелi және отырықшы өркениеттердi жалғастыратын, жақындастыратын көпiр;
      Ұлы Жібек жолы.
      57. «Қазақстан жеріндегі VI – XV ғасырлардағы мемлекеттер:
      этникалық және саяси тарихы» (9 сағат):
      көне түркiлер, түрік қағанаты (құрылуы, дамуы, ыдырауы), Қазақстан аумағындағы Батыс-түрiк, түркеш, қарлұқ, оғыз, қимақ мемлекеттерi, қыпшақ мемлекеті;
      моңғол шапқыншылығы, Қазақстан аумағында XIV-XV ғасырлардағы жеке хандықтардың дамуының ерекшелiгi, аумағы және рулық құрамы, ұлыстық жүйе, Алтын Орда және Ақ Орда, Ноғай Ордасы (Маңғыт жұрты), Моғолстан, көшпелі өзбектер мемлекеті (Әбілхайыр хандығы).
      58. «Қазақ халқының және қазақ мемлекеттілігінің қалыптасу тарихы» (7 сағат):
      «этнос», «этногенез», «этноним» ұғымдарының мазмұны, қазақ халқының қалыптасуының негізгі кезеңдері, қазақ халқының қалыптасуының басталуы, қазақ жүздері, ру-тайпалық құрамы, «қазақ» этнонимi туралы, қазақ халқының антропологиялық типi және тiлдiк сипаты;
      қазақ хандығының құрылуы – қазақ халқының қалыптасу үдерісінің аяқталуы, саяси тарихы, қазақ хандары саясатының негiзгi бағыттары, хандық мемлекеттегi басқару жүйесi, хандық билiк, әлеуметтiк құрылымы, «ақсүйек» және «қарасүйек» институттары, салықтар мен мiндеткерлiктер түрлерi, әдеп құқығы және «Жетi Жарғы».
      59. Қайталау (1 сағат).
      60. «Көшпелiлердiң рухани мәдениетi. Қазақ даласының даналары» (12 сағат):
      рухани мәдениеттiң даму ерекшелiгi, негiзгi бағыттары;
      Қазақстан аумағында ислам дінінің таралуы;
      тiл мен жазу, ежелгi жазба ескерткiштерi (түрiк, соғда, араб);
      ғылым мен әдебиет (әл-Фараби, Жүсiп Баласағұн, Махмұд Қашғари, Мұхамед Хайдар Дулати, Қадырғали Жалайыри);
      халық ауыз әдебиеті, ақындар мен жыраулар (Асан-қайғы, Қазтуған, Сыпыра, Доспамбет, Ақтамберді, Бұқар жыраулар), эпикалық жырлар;
      музыка өнерi, қолданбалы өнер, ұлттық салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, ұлттық ойындар, дiн, наным-сенiмдер, Ұлы Жiбек жолының мәдениеттің дамуындағы алатын орны.
      61. Қайталау (1 сағат).
      62. «Қазақстан Ресей империясының құрамында» (14 сағат):
      Ресейдің XVIII ғасырдың бірінші ширегіндегі шығыстағы саясаты, XVIII ғасырдың басындағы Қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы, 1731 жылғы жарлық және А.И.Тевкелев елшiлiгi, Қазақстанның Ресейге қосылуының басталуы, Әбiлқайыр хан жоспары және оны жүзеге асыру, Кiшi жүз бен Орта жүздiң Ресейге қосылуы, қазақ жерлерiн бiрiктiру мақсатындағы Абылай хан саясаты, Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы, қосылудың салдары;
      XVIII-ХІХ ғасырлардағы Ресейдің Қазақстандағы әкімшілік реформалары, 1822, 1824 жылдардағы «Жарғылар», 1867-68 жылдардағы «Уақытша ережелер», 1886, 1891 жылдардағы «Басқару туралы Ережелер», Ресейдің Қазақстандағы отарлық саясаты мен реформалардың салдары;
      Ресейдiң Қазақстанда жүргiзген көшiп-қондыру саясаты негізгі кезеңдері, казак әскерi мен орыс шаруаларының Қазақстанға жаппай қоныс аударуы, Столыпиннің аграрлық реформасы және жаппай қоныстандырудың жаңа кезеңі, қазақтардың шұрайлы жерлерiн тартып алу, қоныстандыру саясатының зардаптары;
      ХІХ ғасырдың екінші жартысында Қазақстанға ресейлік және ХХ ғасырдың басында шетелдік капиталдың ене бастауы, Қазақстанның бүкілресейлік нарыққа ықпалдасуы, сауданың дамуы, жәрмеңкелер, темір жолдардың салынуы.
      63. Қайталау (1 сағат).
      64. Қорытынды қайталау (2 сағат).

5. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық мазмұны

      65. «Қазақ халқының ХVII-ХVIIІ ғасырлардағы жоңғар шапқыншылығына қарсы азаттық күресi» (3 сағат):
      жоңғар хандығының құрылуы және XVII ғасырлардағы қазақ-жоңғар қатынастары, жоңғарлардың қазақ жерiне басып кiруi;
      «Ақтабан шұбырынды...», жоңғар шапқыншылығына қарсы бүкiлхалықтық Отан соғысы, Бұланты, Аңырақай шайқастары, отан соғысының жеңiсiн ұйымдастырушылар (Тәуке, Әбiлқайыр, Абылай хандар, батырлар: Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, шапырашты Наурызбай; билер – Төле Әлiбекұлы, Қазыбек Келдiбекұлы, Әйтеке Бәйбекұлы және Бұқар жырау);
      жоңғар шапқыншылығын жеңiспен аяқтаудың тарихи маңызы.
      66. «Қазақ халқының ХVIII ғасырдың екінші жартысындағы Ресейдiң отаршылдық үстемдiгiне қарсы ұлт-азаттық қозғалысы» (2 сағат):
      Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыстар (жалпы сипаттамасы, ерекшелiктерi;
      Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс, Сырым Датұлы көрнектi қайраткер, көтерiлiс басшысы, көтерiлiстiң себептерi және әлеуметтік негізі, көтерiлiстiң негiзгi кезеңдері және оқиғалары, жеңiлу себептерi және қорытындылары, тарихи маңызы.
      67. «XIX ғасырдың бірінші жартысындағы ұлт-азаттық қозғалыстар» (3 сағат):
      Кіші жүзде Жоламан Тіленшіұлы жетекшілігімен болған қозғалыс, көтерiлiстiң себептерi және әлеуметтік негізі, қорытындылары;
      Бөкей Ордасында Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы басшылығымен болған көтеріліс, көтерiлiстiң себептерi және әлеуметтік негізі, көтерiлiстiң басталуы, кезеңдері және барысы, көтерiлiстiң жеңiлу себептерi, тарихи маңызы.
      68. «Кенесары Қасымұлының басшылығымен болған халық-азаттық қозғалыс» (2 сағат):
      халық-азаттық қозғалыстың алғышарттары және себептерi, Саржан Қасымұлы бастаған қозғалыс, азаттық қозғалысының мақсаты, сипаты және қозғаушы күштерi, Кенесары Қасымұлы, көтерiлiстiң кезеңдері, басталуы, етек алуы, Кенесары хандығы, көтерiлiстiң негiзгi оқиғалары, патша өкiметiнiң көтерiлiстi басып-жаншуға жасаған әрекетi, азаттық жолындағы қозғалыстың жеңiлу себептерi, Кенесары Қасымұлы бастаған халық-азаттық қозғалысының тарихи маңызы.
      69. «ХIХ ғасырдың екінші жартысындағы ұлт-азаттық қозғалыстар» (2 сағат):
      Жанқожа Нұрмұхамедұлы бастаған Сырдария қазақтарының көтерiлiсi;
      1867-1868 жылдардағы Орал және Торғай облыстарындағы көтерiлiстер, 1870 жылғы Маңғыстаудағы көтерiлiс.
      70. «ХХ ғасыр басындағы халықтық-демократиялық қозғалыс» (2 сағат):
      ХХ ғасыр басындағы Қазақстандағы қоғамдық-саяси қозғалыстар, ХХ ғасыр басындағы Қазақстандағы ұлттық зиялылар тобы және ұлттық-демократиялық қозғалыстар, зиялылар қауымының саяси қызметінің негізгі түрлері және мазмұны.
      71. «1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс» (3 сағат):
      1916 жылғы көтерiлiстiң алғышарттары, себептерi, көтерiлiстiң қозғаушы күштерi, сипаты, кезеңдері;
      көтерiлiстiң көрнектi басшылары (Әбдiғафар Жанбосынов, Амангелдi Иманов, Бекболат Әшекеев, Жәмеңке Мәмбетов, Ұзақ Саурықов, Кейкi Көкiмбайұлы және т.б.);
      көтерiлiстiң барысы, оның негiзгi ошақтары, көтерiлiстiң жеңiлу себептерi, жеңiлiстiң зардаптары, патша өкiметiнiң жазалаушы әскерiнiң бейбiт халыққа көрсеткен зорлық-зомбылықтары, көтерiлiстiң тарихи маңызы;
      72. Қайталау (1 сағат).
      73. «Қазақстандағы ХХ ғасыр басындағы саяси партиялар мен ағымдар. Ұлттық автономиялардың құрылуы» (4 сағат):
      Ресейде әртүрлі партиялардың құрылуы және олардың Қазақстандағы филиалдары, мұсылман партиялары, «Алаш» партиясының құрылуы, «Алаш» партиясының саяси бағдарламасы;
      Ресей мен Қазақстандағы 1917 жылғы қазан социалистік революциясы, Қазақстанда Кеңес билігінің орнауы («Үш жүз» партиясының құрылуы және оның тарихы);
      Түркістан (Қоқан) автономиясының құрылуы және «Түркестани мухтариат» үкіметі;
      Екінші Жалпықазақ съезі, Алаш үкіметінің құрылуы, «Алаш» автономиясы және «Алашорда Халық кеңесі».
      74. «1918-1920 жылдардағы Кеңес үкіметінің Қазақстандағы экономикалық саясаты» (3 сағат):
      Қазақстан (1918-1920) азамат соғысы және шетел интервенциясы жылдарында «әскери коммунизм» саясатының Қазақстанда жүзеге асырылуы;
      жер мен өнеркәсіп кәсіпорындарын мемлекеттік меншікке алу, «әскери коммунизм» саясатының экономикалық салдары, 1921 жылғы жұт пен аштық;
      «Жаңа экономикалық саясат» және оның Қазақстанда жүзеге асырылу тәжірибесі, ЖЭС-ты тоқтату және оның қорытындылары.
      75. «1920-1930 жылдардағы Қазақстан өнеркәсiбi» (3 сағат):
      1920 жылдың басындағы өнеркәсіпті қалпына келтіру шаралары;
      Қазақстан өнеркәсiбiн дамытудың жаңа кезеңi, Қазақстандағы индустрияландыруды жүзеге асырудағы туындаған қиындықтар мен мәселелер, жетістіктер мен қателіктері, негізгі қорытындылары, Қазақстан жұмысшы табының қалыптасуы, өнеркәсiп саласының озаттары мен жаңашылдары.
      76. «Қазақстанның ауыл шаруашылығын ұжымдастыру» (4 сағат):
      ұжымдастыру қарсаңындағы қазақ ауылының жағдайы;
      Қазақстандағы ауыл шаруашылығын ұжымдастыру (іс-шаралардың жаппай және күш қолдану сипаты), көшпелі қазақтарды күштеп отырықшыландыру (седентаризация);
      1931-1933 жылдардағы ашаршылық;
      Қазақстандағы жаппай ұжымдастырудың әлеуметтік-экономикалық зардаптары.
      77. «1920-1930 жылдардағы ұлт-азаттық қозғалыстар» (3 сағат):
      1921-1922 жылдардағы шаруалар толқулары;
      1929-1931 жж. шаруалар толқуларының себептері, қозғалыстың сипаты, негізгі ошақтары;
      Кеңес өкiметiнiң жазалаушы әскерлерiнiң 1929-1931 жылдардағы азаттық жолындағы халық-азаттық қозғалысты қатыгездiкпен басып-жаншуы, қарапайым халықтың көрші республикаларға және шетелдерге қоныс аударуы.
      78. Қайталау (1 сағат).
      79. «1920-1930 жылдардағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмiрi» (3 сағат):
      1920 жылдардағы қоғамдық-саяси өмiрдiң сипаты, республиканың партиялық және мемлекеттік басшылары, Ф.И.Голощекин және «Кіші Қазан», алдыңғы қатарлы қазақ зиялы қауымының «Кіші Қазан» саясатына қарсы күресі, Л.Мирзоян және оның Қазақстандағы қызметі;
      Қырғыз (Қазақ) АКСР-ның құрылуы және Қазақ КСР-сы болып өзгеруі.
      80. «1920-1930 жж. Қазақстандағы мәдениеттің дамуы» (3 сағат):
      сауатсыздықты жою, халыққа білім беру және саяси ағарту жүйесінің дамуы, Қазақстанның жоғарғы оқу орындары, ғылымның қалыптаса бастауы, Қазақстандық алғашқы ғылыми мекемелер;
      ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы Қазақстандағы әдебиет пен өнер;
      Кеңестік әдебиеттің қалыптасуы, бейнелеу өнері, музыка өнері, театр, кинематография.
      81. «Қазақстан Коммунистiк партиясы мен Комсомол тарихынан» (1 сағат):
      Кеңес Одағы Коммунистiк партиясының құрылуы, оның мақсаты мен мiндеттерi, Қазақстан Коммунистiк партиясының басқару жүйесiндегi тоқырау көріністері, Қазақстан Коммунистiк Жастар Одағы ұйымының құрылуы, оның мақсаты мен мiндеттерi, атқарған қызметi.
      82. «Саяси қуғын-сүргiн және халықтар депортациясы» (3 сағат):
      қуғын-сүргіннің негізгі кезеңдері, 1920-1930 жылдардағы ұлттық зиялы қауымға қарсы қуғын-сүргін, 1937-1938 жж. жаппай қуғын-сүргін;
      ГУЛАГ жүйесіндегі Қазақстан, Қазақстан аумағындағы «еңбекпен түзеу» лагерлері (Степлаг, Қарлаг, АЛЖИР және т.б.), Қазақстанға халықтарды депортациялаудың негізгі кезеңдері;
      1940-1950 жылдардағы ұлттық зиялы қауымға қарсы қуғын-сүргін, «Хрущев кезеңіндегі» және тоқырау жылдарындағы ғылым және шығармашылық зиялы қауым өкілдерін қудалау.
      83. Қайталау (1 сағат).
      84. «Қазақстандағы әскери-өндірістік кешен» (1 сағат):
      атом полигонының құрылысы және Семей жеріндегі ядролық сынақтар, «Байқоңыр» ғарыш айлағы.
      85. «Тың игеру эпопеясы» (3 сағат):
      Н.Хрущевтің аграрлық саясаттағы «жаңа бағыты» және оның Қазақ КСР-нда жүзеге асырылуы;
      Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру;
      тың игерудің экономикалық, экологиялық және демографиялық зардаптары.
      86. «ХХ ғасырдың 50-80 жылдарындағы толқулар, қозғалыстар және көтерiлiстер» (2 сағат):
      1959 жылғы Темiртау қаласында болған оқиғалар, 1979 жылы Ақмола және тағы басқа қалаларда болған ереуiлдер мен толқулар;
      1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары, Алматы қаласындағы басталған Желтоқсан оқиғаларының себептерi, басталуға түрткi болған сылтау, оқиғалардың сипаты, қозғаушы күштерi, желтоқсан оқиғаларының салдары, Желтоқсан оқиғаларының жас батырлары (Қайрат Рысқұлбеков және тағы басқалар), 1986 жылғы Желтоқсан оқиғаларының тарихи маңызы, 1989 жылғы Жаңаөзен қаласындағы наразылық.
      87. «Тәуелсiз Қазақстан Республикасы: саяси үдерістер» (2 сағат):
      Қазақстан Коммунистік партиясының өзін-өзі таратуы, Тәуелсiз Қазақстанның саяси жүйесi, Мемлекеттiк рәміздері, мемлекеттік егемендік пен президент институтының нығаюы, ҚР басқару формасы және билік тармақтары, елдегі саяси тұрақтылықтың негіздері;
      1995 жылғы Қазақстан Республикасының Ата заңы, 1990 жылдардың екінші жартысындағы және 2007 жылғы конституциялық реформалар, қазіргі Қазақстандағы саяси партиялар мен қозғалыстар.
      88. «Тәуелсiз Қазақстанның экономикасы» (4 сағат):
      Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жаңғыруының негізгі кезеңдері;
      ғасырлар тоғысында (1998-2001жж.) экономиканың тұрақталуы, инвестициялық саясат және Қазақстандағы шетелдік инвестициялар, кәсіпкерліктің дамуы, шағын және орта бизнес;
      қазіргі кезеңдегі Қазақстанның өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы, экономикалық дамудың қорытындылары (жетістіктер мен мәселелер);
      Қазақстанның әлемдік экономикаға ықпалдасуы, әлемдік қаржы дағдарысы және Қазақстан экономикасын тұрақтандыру шаралары.
      89. «Қазақ диаспорасы» (2 сағат):
      диаспора, ирредент, оралман ұғымдары, қазақ диаспорасының қалыптасу тарихы, 1920-1930 жылдардағы қазақ диаспорасының ұлғаюы;
      ТМД елдерiндегi қазақтар, олардың Тәуелсiз Қазақстан Республикасымен қарым-қатынасы, дүние жүзi қазақтарының құрылтайлары, шетелдегi қазақтардың өз Отанына оралу мәселесі.
      90. «Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты және халықаралық жағдайы» (2 сағат):
      Қазақстан және әлемнің жетекші мемлекеттері, Қазақстанның сыртқы саясаттың негiзгi сипатты белгiлерi, көпвекторлы сыртқы саясат;
      Қазақстан – дүниежүзiлiк беделдi ұйымдардың мүшесi, Қазақстан – бүкіл әлемдік қоғамдастық төрағасы (ЕЫҚҰ), (ИКҰ).
      91. «Қазақстан – 2030» – Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімді бағдарламасы және «Қазақстан – 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» (2 сағат):
      «Қазақстан – 2030» стратегиясы: барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. «Қазақстан – 2030» және «Қазақстан – 2050» бағдарламалық стратегияларының тарихи маңызы, ұзақ жылдарға арналған басым мақсаттар және жүзеге асыру стратегиялары;
      92. «Н.Ә. Назарбаев – Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті» (1 сағат):
      Н.Ә.Назарбаев – Ұлт көшбасшысы», Тәуелсіз Қазақстан Республикасының қалыптасуы мен дамуындағы Елбасының рөлі, Н.Ә. Назарбаев және Еуразия идеясы.
      93. «Астана – Қазақстан Республикасының жаңа Елордасы» (1 сағат):
      астананы ауыстырудың тарихи маңызы, жаңа Астананың дамуы –Қазақстанның өрлеуінің нышаны, Астана – менің бас қалам.
      94. Қорытынды қайталау (1 сағат).

6. Оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      95. Пәндік нәтижелер. 10-сыныптың соңында оқушылар:
      1) Қазақстан тарихының маңызды кезеңдерін;
      2) Қазақстан тарихының негізгі кезеңдерінің хронологиялық шеңберін;
      3) Қазақстан тарихының негiзгi тарихи мәселелерiнiң зерттелу жайы, ондағы түрлi көзқарастар туралы;
      4) көшпелiлер өркениетiнiң тарихтағы орнын, дүниежүзiлiк өркениетке қосқан үлесiн;
      5) қазақтың көшпелi өркениетi туралы;
      6) Қазақстан аумағындағы мемлекеттiлiктiң пайда болуы, қалыптасуы және дамуын;
      7) қазақ қоғамының материалдық, рухани жетiстiктерi, оның өзiндiк ерекшелiктерi туралы;
      8) қазақ халқының салт-дәстүрi, әдет-ғұрпы, наным-сенiмдерi, исламның қазақ қоғамындағы рөлін;
      9) Қазақстан тарихындағы Ұлы Жiбек жолының тарихи маңызын білуі тиіс.
      96. 10-сыныптың соңында оқушылар:
      1) Қазақстан тарихы әлем тарихының құрамдас бөлігі екендігін дәлелдей білуді;
      2) тарихи оқиғалар мен фактілердің хронологиялық және синхрондық таблицаларын жасауды;
      3) қазақ халқының шығу тегiн, этникалық тарихын, даму, қалыптасу үдерiсiн ашып көрсете алуды;
      4) Қазақстан жеріндегі мемлекеттердің құрылымын дүниежүзі тарихындағы басқа мемлекеттермен салыстыра алуды;
      5) сәулет өнер ескерткiштерiнiң тарихына және мәдениетке сипаттама бере алуды;
      6) мәдениет қайраткерлерiнің (ғалымдар, ойшылдар, ақын-жыраулар, сазгерлер) қызметiне сипаттама бере алуды;
      7) Қазақстанның Ресей империясына қосылу үдерісі, жаулап алуы, отаршылдық саясатының салдарын ашып көрсетуді;
      8) ХVШ-ХIХ ғасырлардағы Қазақстанның саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайын сипаттай алуды меңгеруі тиіс.
      97. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) Қазақ халқының тәуелсiздiк жолындағы ұлт-азаттық күрестерi мен қозғалыстарының тарихын, XVIII-XІX ғасырлардағы басты-басты ұлт-азаттық қозғалыстарды, олардың себептерiн, негiзгi оқиғаларын, нәтижелерi мен салдарын;
      2) ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы саяси партиялар мен ағымдардың, олардың бағдарламаларының мәнiн;
      3) Ресейдегi саяси, революциялық оқиғалардың Қазақстанға әсерi туралы;
      4) 1920-1930-жылдардағы мәдениет саласындағы негiзгi өзгерiстердi, осы саясаттың мәнін;
      5) патша өкiметi мен Кеңес мемлекетiнiң қоныс аудару саясатын, тың және тыңайған жерлердi игеру, Тәуелсiз Қазақстан Республикасының көшiп-қону саясатының мәнiн;
      6) Қазақстан Коммунистiк партиясы мен комсомолының тарихы мен қызметiн;
      7) қазақ тiлiнiң – Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл ретiндегi рөлі мен маңызын;
      8) қазақ диаспорасының өткен және қазiргi тарихын;
      9) Қазақстанның тарихи-жағрафиялық орналасуын, онымен шектесетiн мемлекеттерді, түрлi кезеңдердегi Қазақстан территориясында болған тарихи оқиғаларды білуі тиіс.
      98. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) ұлт-азаттық күрес басшыларының қызметiне баға бере білуді;
      2) қазақтың ұлттық интеллигенциялары мен оның көрнектi қайраткерлерiнiң қызметiне сипаттама бере алуды;
      3) «Алаш» партиясының қызметiне, оның саяси бағдарламасына баға бере білуді;
      4) 1920-1930 жылдардағы ауыл шаруашылығының жағдайын, бай қожалықтарын тәркілеу, көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылықтарды күштеп отырықшыландыру, кулактар мен байларды тап ретінде жою саясатының мәнін ашып көрсетуді;
      5) 1931-1933 жылдары болған ашаршылықтың және халық көтерілістерінің себептерiн түсiндiрiп бере алуды, олардың зардаптарын анықтай білуді;
      6) 1930-жылдардағы болған жаппай қуғын-сүргiннiң мақсатын, оның зардаптарын ашып көрсете алуды, оларға өз көзқарасын бiлдiруді;
      7) мәдениет саласындағы пiкiрталастарда өз көзқарасын бiлдiре алуды;
      8) Қазақстандағы көпұлттылықтың себептерiн, түрлi тарихи кезеңдердегi ұлтаралық қатынас саясатының және демографиялық жағдайлардың мәнiн ашып көрсете алуды;
      9) тәуелсiз Қазақстан Республикасындағы негізгі қоғамдық-саяси, әлеуметтiк-экономикалық, мәдени өмірдегі, сыртқы саясаттағы негізгі өзгерiстерге талдау жасай білуді;
      10) қазіргі Қазақстандағы орын алған қиындықтар мен проблемаларға өз пiкiрiн бiлдiруді;
      11) мұрағаттағы тарихи құжаттар, кiтапханалардағы қажетті материалдар, каталог-карточкалар, мұражайлардағы мұрағаттар бойынша өз бетімен жұмыс iстеп, оның нәтижесiн күнделiктi сабақтарда пайдалана алуды;
      12) мерзiмдi баспасөз материалдарын күнделiктi оқу үдерiсiнде пайдалана білуді меңгеруі тиіс.
      99. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарына және құқықтық тәртіпке сыйластықпен қараудан;
      2) азаматтық жауапкершілік пен жоғары патриоттық сезім және Отанды қорғау мен оған қызмет етуден;
      3) мемлекеттік және ана тілін меңгеру, Қазақстан территориясында тұратын халықтардың, басқа да этностардың құндылықтарын, мәдениеті мен дәстүрін құрметтеуден;
      4) туған өлкесінің табиғатын сақтау және аялау, қоршаған ортаны қорғауда белсенділік көрсетуден;
      5) салауатты өмір сүру, өзін қорғау және айналадағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;
      6) өз бетімен білім алу және өзін өзі жүзеге асыра білу, жасампаздық еңбекке қабілеттілігін ынталандыра білуінен;
      7) үлкенге құрмет және кішіге ізет көрсете білуінен;
      8) әлеуметтік ортаның ерекшелігін дұрыс бағалай білу, діни ағымдарды, идеологияны, құқыққа қарсы әрекеттерді ажырата білуінен көрініс табуы тиіс.
      100. Жүйелі-іс әрекеттік нәтижелер оқушының пән олимпиадасында, таңдау курстарында, шығармашылық жұмыстарда, сонымен бірге басқа да ізденіс жұмыстарында анықталып, оның нәтижелері портфолиосында жинақталады. Оқушылар:
      1) ғылым негіздері және адамзат қоғамының дамуы үшін қажетті ғылыми жетістіктер бойынша игерген жүйелі білімді;
      2) ғылыми ақпаратты талдау, өңдеу, жинақтай білу және оларды қолдана алуы;
      3) танымдық, жобалау, құрастыру және іздену, шығармашылықпен қолдану әдістерін;
      4) қазіргі ақпараттық-коммуникативті технологияларды;
      5) жоғары коммуникативтік қабілеттілік пен көптілді мәдениеттілікті қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
65-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық және
жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптары үшін
«Дүниежүзі тарихы» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1.Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Пәнді оқытудың мақсаты – ХХғ. басы мен ХХІ ғасырдағы дүниежүзі елдері мен халықтарының саяси, әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуының негізгі бағыттарын талдап-түсіндіру.
      3. Оқытудың міндеттері:
      1) дүниежүзінің әртүрлі аймақтарында индустриалдық және постиндустриалдық қоғамдардың қалыптасуындағы ортақ белгілер мен ерекшеліктерді ашатын жүйелі білім беру;
      2) оқушыларға дүниежүзінің ХХ – ХХІ ғасырлардағы дамуының альтернативтік мүмкіншіліктерін көрсету;
      3) көпұлтты империялардың қалыптасу, даму және күйреу тарихын, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрылуын түсіндіру;
      4) қазіргі замандағы халықаралық қатынастардың дамуының сипаты мен ерекшеліктерін ашу;
      5) дүниежүзі халықтары тарихының өзара байланыстылығы мен өзара әрекеттестілігін қарастыра отырып, оқушыларды толеранттылық пен халықтардың өзара түсіністігі рухында тәрбиелеу;
      6) отар және тәуелді елдердегі азаттық қозғалысының сипатын, кезеңдерін және жаңа формаларын көрсету;
      7) оқушылардың гуманитарлық мәдениетін дамыту, олардың ұлттық және әлемдік мәдени мұра құндылықтарын түсінуіне көмектесу.
      4. Оқу жүктемесінің көлемі:
      1) қоғамдық-гуманитарлық бағыт:
      2) 10 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылына 68 сағат;
      3) 11 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылына 68 сағат.
      4) жаратылыс-математикалық бағыт:
      5) 10 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      6) 11 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
      5. «Дүниежүзі тарихын» оқыту барысында төмендегідей пәндермен пәнаралық байланыс жүзеге асырылады:
      1) «Қазақстан тарихымен»:
      Қазақстандағы ХХ ғ. басындағы қоғамдық-саяси үдеріс. 1916 жылғы көтеріліс. 1917 жылғы революция кезіндегі Қазақстан. Бүкілресейлік саяси партиялардың Қазақстандағы іс-әрекеті. ХХ ғ.- ХХІ ғасырдың басындағы Қазақстан. ХХ ғасырдағы Қазақстан мәдениеті;
      2) «География»:
      Тарих қоғамды уақыт аясында ғана емес, сонымен қатар кеңістік аясында да қарастырады, осы тұрғыдан алғанда тарихи пәндер географиямен тығыз байланысты болады. Сондықтан ХХ ғ. бірінші жартысындағы дүниежүзінің саяси картасында болған өзгерістерді оқытуда оқушылардың географиялық кеңістік туралы білімдері пайдаланылады. КСРО мен шетелдердің экономикалық дамуы мәселелерін оқытқанда мұғалім география пәнінен белгілі болған экономикалық мәліметтерге сүйенеді;
      3) «Әдебиетпен»:
      ХХ ғ. бірінші жартысындағы ғылым мен мәдениет тарихының негізгі мәселелерін түсіндіргенде оқушылардың орыс және қазақ әдебиетінен алған білімдерін пайдалану қажет. Сонымен қатар оқытылып отырған кезеңнің саяси және әлеуметтік бейнесін ашатын әдеби көркем шығармалар да пайдаланылады;
      4) «Қазақ, орыс, шет тілдерімен»:
      Тарихи түсініктермен және терминдермен жұмыс істегенде оқушылардың ана тілі мен шет тілдері пәнінен алған білім, білік, дағдылары пайдаланылады;
      5) «Химия және физикамен»:
      Мәдениет, ғылым мен техниканың даму тарихын оқыту барысында оқушылардың атомдық-молекулалық ілім, бүкіләлемдік тартылыс заңы туралы білімдері және әлемнің физикалық құрылымы туралы физика және химия пәнінен алған түсініктері пайдаланылады;
      6) «Математикамен»:
      Оқушыларға хронологиялық және синхрондық кестелер жасату барысында олардың математика пәнінен меңгерген абстракциялау дағдыларын пайдалану қажет.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық мазмұны

      6. 10 сынып (қоғамдық-гуманитарлық бағыт), (Барлығы – 68 сағат, аптасына – 2 сағаттан); Кіріспе – 1(сағат).
      1) ХХ ғ. басындағы дүниежүзі – 11 (сағат). Ұлыбритания және Франция – (1 сағат).
      Ұлыбританияның әлеуметтік-саяси және экономикалық жүйесінің өзгерістері 1906 ж. Парламенттік сайлау және либералдардың жеңісі. ХХ ғасырдың басындағы әлеуметтік реформалар. 1911 жылғы парламенттік реформа. Ирландия үшін гомрул мәселесі және конституциялық дағдарыс. Лейбористік партияның құрылуы. Тред-юнионизм. Сыртқы саясат.
      2) «ХХ ғасырдың басындағы Францияның саяси және экономикалық дамуы» (1902 ж. Парламенттік сайлау. Радикалдық кабинеттер, олардың ішкі және сыртқы саясаты. «Мильеран казусы» және француз социалистік қозғалысының жіктелуі. Сыртқы саясат.
      7. Германия және Италия – (1 сағат).
      1) ХХ ғасырдың басындағы Германияның экономикалық дамуы. Алдыңғы қатарлы техниканы қолдану және өндірісті кең механизацияландыру» (Саяси даму. Б.фон Бюлов. Көппартиялық жүйе. Жұмысшы және социалистік қозғалыстар. Э. Бернштейн. СДПГ үш ағымының құрылуы. ХХ ғ. басындағы халықаралық дағдарыс және Германияның оқшаулануы. Ішкі саяси шиеленістің күшеюі. Елде саяси дағдарыстың өсуі;
      2) ХХ ғ. басындағы Италия. Экономикалық даму. Аграрлық мәселе. Джолитти дәуірі. Әлеуметтік реформалар. Ұлтшылдықтың күшеюі. Италияның сыртқы саясаты. Түркиямен соғыс. Австрия-Венгриямен арадағы шиеленіс. Италияның Үштік одаққа кіруі. Африкадағы отарлық басқыншылығы.
      8. Көп ұлтты империялар – (2 сағат).
      1) Австрия-Венгрия империясы. Екібірлік монархия (Габсбургтер монархиясы құрамындағы славян халықтары. Ресей империясы. Ресейлік капитализм әлемдік монополиялық шаруашылық жүйесінде. ХХ ғ. басындағы экономикалық дағдарыс. 1909-1913 жж. өнеркәсіптің дамуы. Патшалық биліктің ішкі саясатындағы ұлттық мәселе. 1905-1907 жж. революция. Либералды саяси партиялардың құрылуы. Мемлекеттік Дума. Столыпиннің аграрлық реформасы. Қоныстандыру саясаты;
      9. «ХХ ғ. басындағы АҚШ» – (1 сағат).
      1) Либералды реформизм, оның әлеуметтік және идеялық тарихы» («Прогрессизм дәуірі. Т. Рузвельт. Республикалық партияның бөлшектенуі. 1912 ж. Президенттік сайлау және демократтардың жеңісі. В. Вильсон;
      10. ХХ ғ. басындағы Азия елдері – (1 сағат).
      1) «Азия және Африка елдерін дүниежүзілік экономикалық жүйеге енгізу үдерісінің аяқталуы» (Шығыс елдерінде көпсалалы құрылымның пайда болуы. Азиядағы отарлар, жартылай отарлар және тәуелді елдер.
      ХХ ғ. басындағы Жапонияның саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекшеліктері;
      11. «Азияның оянуы» – (1 сағат);
      1) Ирандағы конституциялық қозғалыстың басты кезеңдері» (1906-1907 жылдардағы Конституция. Иран мәжілісінің құрамы және оның қызметі. Ирандағы революция және ұлы державалардың саясаты. Ирандық қоғамның дамуы үшін конституцияның маңызы. Қытайдағы Синьхай революциясы. Сунь Ятсеннің үш принципі. Цин үкіметінің «жаңа саясаты» және жария реформаторлық қозғалыстың дамуы. Азамат соғысы және оның зардаптары. Түркияда ұлттық және діни шиеленістердің өршуі. Жастүріктер революциясы. Жастүріктер билік басында. Империяның ыдырауының жалғасы.
      12. ХХ ғ. басындағы халықаралық қатынастар – (1 сағат).
      1) ХХ ғ. басындағы әлемнің саяси картасы» Әлемді территориялық жағынан бөліске салудың аяқталуы және оны қайта бөлісу жолындағы күрестің басталуы. ХІХ ғ. соңы –ХХ ғғ. басындағы халықаралық қатынастар. «Үштік одақ» және Антанта: құрылу кезеңдері, қатысушылардың мақсаты, ішкі шиеленістер. ХХ ғасырдағы жергілікті қақтығыстар. Бірінші дүниежүзілік соғыстың алғышарттарының пайда болуы.
      13. «Бірінші дүниежүзілік соғыс» - (2 сағат).
      1) «Шілде дағдарысы және дүниежүзілік соғыстың басталуы» (1914-1918 жж. әскери қимылдардың басты кезеңдері. Соммдағы және Верден маңындағы Марнедегі шайқас. Германияның «қауырт соғыс» жоспарының күйреуі. Қарудың жаңа түрлерін пайдалану. Соғысушы елдердің экономиксын қайта құру. Батыс және Шығыстағы әскери қимылдар. 1917 жылғы әскери қимылдар. Ресейдің соғыстан шығуы. АҚШ-тың соғысқа кіруі. Соғысушы елдердегі әлеуметтік-экономикалық және саяси қайшылықтардың күшеюі. Соғыстың аяқталу кезеңі. Үштік одақ елдерінің жеңілуі. Компьен уақытша бітімі);
      2) Қайталау – 1 с.
      14. 1918-1945 жж. Еуропа және Америка елдері – (26 сағат).
      1) «Соғыстан кейінгі әлемді қайта құрудың Версаль-Вашингтон жүйесі» – 1 с.;
      2) Париж бейбіт конференциясы. Ұлттар Лигасының құрылуы. Мандаттық жүйе. Бітім шарттарының Версальдық жүйесі. Вашингтон конференциясы. Версаль-Вашингтон жүйесі: мәні және қайшылықтары;
      15. «Батыс елдері дамуының негізгі бағыттары» – (1 сағат);
      1) Батыстың басты елдерінің әлеуметтік-экономикалық дамуының ортақ сипаты. Соғыстан кейінгі экономиканы қалпына келтіру. Өндіріс пен капиталдың шоғырлануының күшеюі. 1929-1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыс. Әлеуметтік даму. Шикізат көздері мен тауар өткізу аймақтарын қайта бөлісу. Батыс демократиясы және реформизм. Фашизмнің шығуы. Фашизм және демократия. Тоталитаризм. Еуропадағы Халықтық майдандар.
      16. «Германия» – (3 сағат).
      1) «Соғыстың соңғы жылындағы Германияның экономикалық және саяси жағдайы» (1918-1919 жж. революция. Веймар конституциясы. Веймар республикасының құрылуы. Веймар республикасының ішкі және сыртқы саясаты);
      2) «НСДАП құрылуы» (Фашистік бүлік және оның жүзеге аспауы. 1923 ж. саяси дағдарыс. Гамбруктегі көтеріліс. Дауэс жоспары. Германияның Ұлттар Лигасына кіруі. Германиядағы экономикалық дағдарыстың ерекшелігі. Юнга жаспары. Жұмыссыздықтың өсуі. Фашистік қауіптің күшеюі. Нацистердің өкімет басына келуі. Тоталитарлық режим орнату);
      3) «Германиядағы нацистік диктатураның ішкі және сыртқы саясаты» (Жаппай жазалаулар. Нацистік диктатураның әлеуметтік-экономикалық саясаты. Германия экономикасын дамытудың төртжылдық жоспары. Фашистердің нәсілдік саясаты.
      17. «Италия» – (2 сағат).
      1) Әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. Жұмысшы және шаруалар көтерілісі. Фашистік ұйымның пайда болуы. Б. Муссолини. «Римге жорық». Фашистердің өкімет басына келуі. Демократиялық күштердің фашизмге қарсы күресі. Фашистік үкіметтің төтенше заңдары. Фашистерге қарсы оппозицияның жеңілуі. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың Италияға әсері. Б. Муссолини үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Корпоративтік мемлекетті ұйымдастыру.
      18. Испания – (2 сағат).
      1) Испанияның бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі саяси және экономикалық жағдайы. 1930-1931 жж. саяси дағдарыс. Революцияның басталуы. Республиканың жариялануы. Халықтық майданның құрылуы және сайлаудағы жеңісі;
      2) 1936 ж. бүлік және азамат соғысының басталуы. Фашистік мемлекеттердің интервенциясы. Интернационалды бригадалар. Республиканың жеңілуі. Ф. Франконың авторитарлық диктатурасының орнауы. Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Франконың ішкі және сыртқы саясаты.
      19. «Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері» – (4 сағат).
      1) Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропада көпұлттық империялардың ыдырауы және жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрылуы» (Аймақтағы елдердің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы;
      2) Австрия. Австриядағы революция. Республиканың жариялануы» (Австриядағы фашизм. Италиямен жақындасуы. 1934 ж. Венадағы нацистік бүлік. К. Шушниг үкіметі. Австриядағы аншлюс;
      3) Венгрия. Венгриядағы революция. Кеңестік үкіметтің құрылуы. ИнтерҒвенция. Венгерлік Кеңестік Республиканы талқандау және М. Хортидің авторитарлық үкіметінің орнауы. Террор. ХХ ғ. 30-шы жылдарындағы Венгрияның дамуы. Авторитарлық диктатураның күшеюі;
      4) Чехословакия. 1918 ж. Чехиядағы революция. Республиканың құрылуы. Т. Масарик. Әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. Аграрлық реформа. Ұлттық өнеркәсіптің дамуы. Ұлттық мәселе. Судет дағдарысы. Мюнхен конференциясы. Чехословакия тәуелсіз мемлекетінің жойылуы;
      5) Польша. Поляк мемлекетін қалпына келтіру. Екінші Речь Посполитая. Парламентаризм негізінің құрылуы. Аграрлық реформа. 1926 ж. мемлекеттік төңкеріс.Санация» режимі. Экономикалық дағдарыс. Экономиканы мемлекеттік реттеу. 1935 ж. Конституция;
      6) Югославия. Серб, хорват, словендер Королдігінің құрылуы. Конституциялық монархия. Экономикалық даму. Аграрлық реформа. Ұлттық мәселе. Югославия Королдігі. 1929-1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыс және оның саяси өмірге әсері. Александр патшаның өлтірілуі;
      7) Болгария. Авторитарлық режимнің орнауы. А. Цанков. 1923 ж. қыркүйек көтерілісі. Парламенттік басқаруға көшу. Болгариядағы дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың зардаптары. Ұлттық блокты құру және оның парламенттік сайлаудағы жеңісі. 1934 ж. әскери төңкеріс;
      8) Румыния. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі территориялық өзгерістер. Әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. Саяси партиялардың құрылуы. Аграрлық реформа. Монархиялық дағдарыс. Карол II. Ұлтшыл-царанистердің күшеюі. Парламенттік жүйені жою.
      20. Франция – (2 сағат).
      1) Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі елдің экономикалық және саяси жағдайы» (1919 ж. парламенттік сайлау. Ұлттық одақ үкіметінің ішкі саясаты және әлеуметтік заңдары. Экономиканың тұрақтануының ерекшеліктері. «Солшыл одақ» үкіметі. Э. Эррио. Қаржы дағдарысы;
      2) Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс және оның Франциядағы зардаптары» (Саяси күрестің шиеленісуі. Фашистік қозғалыс. 1934 ж. ақпан оқиғасы. Халықтық майдан және оның сайлау қарсаңындағы бағдарламасы. 1936 ж. парламенттік сайлау. Халықтық майдан үкіметі. Л. Блюм. Халықтық майдан үкіметінің реформалары. Халықтық майдандағы алауыздық және оның ыдырауы.
      21. Ұлыбритания – (2 сағат).
      1) Ұлыбританияның соғыстан кейінгі әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. 1918 ж. парламенттік сайлау. Д. Ллойд-Джордж үкіметінің реформалары. Ирландия мәселесі. Екіпартиялы жүйенің дағдарысы. Бірінші лейбористік үкімет. Ағылшын экономикасы тұрақтануының ерекшеліктері. 1926 жылғы жаппай ереуіл;
      2) Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың Ұлыбританияның дамуына әсері. Екінші лейбористік үкімет. Р. Макдональдтың «ұлттық үкіметі». Дағдарыстан шығу жолдарын іздеу. Ұлттық үкіметтің реформалары. Консервативтік үкіметтің ішкі және сыртқы саясаты. 1935 ж. әулеттік билік дағдарысы.
      3) Қайталау - (1 сағат).
      22. «Ресей және КСРО» – (3 сағат).
      1) Ресей империясындағы 1917 жылғы революциялық оқиғалар. Патша өкіметін құлату және республиканың құрылғанын жариялау. Уақытша үкіметтің құрылуы. Билік үшін күрес. Большевиктердің өкімет басына келуі. Құрылтай жиналысын қуып тарату. Ресейдің соғыстан шығуы);
      2) Азамат соғысы және интервенция. Соғыс коммунизмі» саясаты және ЖЭС. КСРО-ның құрылуы. 1924 ж. Конституция. Әміршіл-әкімшіл жүйенің орнауы және И.В. Сталиннің жеке билігінің күшеюі. Индустрияландыру. Ұжымдастыру. 30-жылдардағы аштық. Жоспарлы экономиканың құрылуы. Тоталитарлық мемлекеттің пайда болуы. Жаппай жазалаулар. ГУЛАГ. 1936 ж. Конституция.
      23. Америка Құрама Штаттары – (2 сағат).
      1) АҚШ соғыстан кейінгі алғашқы жылдарда. Республикандардың билік басына келуі. «Просперити» кезеңіндегі АҚШ-тың экономикалық және саяси дамуы. Екіпартиялық жүйенің дамуы. 1924 ж. сайлау және К.Кулидждің республикалық әкімшілігінің нығаюы. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың Америка Құрама Штаттарына әсері. Г. Гувер әкімшілігінің дағдарысқа қарсы бағдарламасы;
      2) 1932 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісі. Ф.Д. Рузвельттің «жаңа бағыты» және кейнсиандық теория. Этатизм. «Жаңа бағыт» саясатын жүргізудің негізгі бағыттары. Қаржы саласын сауықтыру, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптік саладағы саясат. Вагнер заңы.
      24. «Латын Америкасы елдері» – (2 сағат).
      1) Латын Америкасы елдерінің соғыстан кейінгі экономикалық және саяси жағдайы. Мексикадағы революцияның нәтижелері. Революциялық каудильизм және оның мәні. Өнеркәсіптің дамуы. Ауыл шаруашылығының дамуы. Аймақтың экономикасындағы шетелдік салымдардың рөлі. Латын Америкасы елдеріндегі саяси жүйе;
      2) Латын Америкасы елдері дүниежүзілік экономикалық дағдарыс кезеңінде. Дәстүрлі экспорттық өнімге әлемдік сұраныстың төмендеуі. Шетелдік салымдардың қысқаруы. Демократиялық және авторитарлық режимдер. Революция және контрреволюция. Латын Америкасындағы халықтық майдан. Латын Америкасы елдеріндегі либералдық реформалар. Аргентинадағы президент И. Иригойеннің саясаты. 1930 ж. Бразилиядағы революция. 1937 ж. Конституция. Латын Америкасы елдері екінші дүниежүзілік соғыс кезеңінде;
      3) Қайталау – (1 сағат).
      25. «1918-1945 жж. Азия және Африка елдері» – (19 сағат).
      1) «Шығыс елдері ХХ ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік- тарихи үдерісте» – (1 сағат);
      2) Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Азия және Африка елдері. Ұлттар Лигасының мандаттық жүйесі. Ұлт-азаттық көтерілістердің өршуі. Зайырлы ұлтшылдық және дін. Ұлт-азаттық қозғалыстардың идеологиялық негізі: суньятсенизм, гандизм, кемализм;
      26. «Жапония» – (2 сағат);
      1) Жапония Версаль-Вашингтон жүйесінде. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуы. 1918 жылғы «күріш бүлігі». Като үкіметі. Танака үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты);
      2) Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс және тоталитарлық-милитаристік бағыттың күшеюі. «Жас офицерлер» және 1932, 1936 жылдардағы бүлік. «Антикоминтерндік пакт» мен «Үштік пактіге» қол қою. Жапонияның Қытайдағы және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы басқыншылық әрекеті.
      27. «Түркия» – (2 сағат).
      1) Бірінші дүниежүзілік соғыста Осман империясының жеңілуі. Осман империясының ыдырауы және оның жерін Антанта мемлекеттерінің басып алуы. Сұлтандық биліктің дағдарысы және шетел интервенттеріне қарсы партизандық күрес. Мұстафа Кемаль Ататүрік. Революцияның жеңісі және республиканың жариялануы. Лозанна конференциясы;
      2) Түркия Республикасының мемлекеттік құрылымының қалыптасуы. 1924 жылғы Конституция. Саяси, экономикалық және мәдени қайта құруларды іске асыру. Түркия Республикасының қоғамдық-саяси өміріндегі Халықтық-республикалық партияның рөлі. Түркия Республикасының 30 – 40-жылдардағы экономикалық және саяси дамуы.
      28. Қытай – (2 сағат).
      1) «Азаттық қозғалысының өрістеуі» (Шаньдун мәселесі. 1919 жылғы «4 мамыр қозғалысы». Гоминьданның қызметі. Сунятсенизмнің эволюциясы. Гоминьданға Кеңес Одағының көмек беруі. Азамат соғысы. Чан Кайши. Гоминьданның билік үшін күресте жеңуі және Қытайды біріктіру);
      2) «Гоминьданның реформалары» (Этатистік экономикалық моделді іске асырудың ерекшеліктері. Көппартиялы бюрократиялық мемлекеттің құрылу жүйесі. Екінші азамат соғысы. Жапонияның Қытайға қарсы басқыншылық әрекеттері және біртұтас майдан мәселесі).
      29. «Монғолия»– (1 сағат).
      1) «Монғолияның бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дамуы» (1921 жылғы революция. Д. Сухэ-Батор. Монғол Халық Республикасының құрылуы. Елді кеңестік үлгі бойынша модернизациялау әрекеті. Х. Чойбалсан және саяси жазалаулар. Монғол-кеңес және монғол-қытай қатынастары);
      2) Қайталау – (1 сағат).
      30. «Ауғанстан» – (1 сағат).
      1) Жас ауғандықтар қозғалысы. Ауғанстанның тәуелсіздігін жариялау. Ағылшын-ауған қақтығысы. Аманолланың билігі кезіндегі Ауғанстанның дамуы. 1923 ж. конституция. Реформалар. 20-ж. соңы мен 30-жылдың басындағы жағдай. 1931 ж. Конституция. Мұхаммед Захир-шах билігінің орнауы. Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Ауғанстанның ішкі және сыртқы саясаты.
      31. «Иран»– (1 сағат).
      1) Иранда саяси күрестің шиеленісуі. Ирандағы саяси күреске Кеңес үкіметінің араласуы. Мемлекеттік төңкеріс. Каджарлар әулетінің биліктен кетуі.Реза-шах Пехлевидің әкімшілік, экономикалық және мәдени реформалары.
      32. Үндістан – (2 сағат).
      1) «Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Үндістан» (Үндістандағы британдық саясаттың жаңа кезеңі. Үндістан халықтарының отаршылдыққа қарсы күресі. Үнді Ұлттық Конгресі. М.К. Ганди және зорлықсыз қарсылық идеясы. Бірінші азаматтық бағынбау науқаны. Үндістандағы 20-жылдардағы ұлт-азаттық қозғалыстың негізгі ерекшеліктері);
      2) «1930-1940-жылдардағы Үндістанның дамуы» (Елде бұқаралық қозғалыстың өрістеуі және жаңа саяси бірлестіктердің қызметі. Мұсылмандар Лигасы. Британ билеушілерінің Үндістандағы әкімшілік реформалары. Джинна және Пакистанды құру туралы идея).
      33. Азияның араб елдері – (1 сағат).
      1) Осман империясы ыдырағаннан кейін Азияда араб мемлекеттерінің құрылуы. Ирак, Сирия, Ливанның ХХ ғ. бірінші жартысындағы саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекшеліктері. Азиядағы араб елдерінің азаттық күресі;
      34. Палестина мәселесі – (1 сағат).
      1) Бальфур декларациясы және иммиграция мәселесі. Палестинаның Ұлыбританияның мандаттық иелігіне айналуы. Британ үкіметінің 20-30- жылдардағы саясаты. Араб және еврей қоғамдары арасындағы қарым-қатынас. 1936 ж. көтеріліс. Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Палестина.
      35. «Африкадағы араб елдері» – (1 сағат).
      1) «Магриб елдері дүниежүзілік соғыстар аралығында» (Египеттегі ұлт-азаттық күрес. ХХ ғ. бірінші жартысындағы Судан және Ливия);
      36. Тропикалық және Оңтүстік Африка» – (2 сағат);
      1) Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Африканың саяси картасындағы өзгерістер. Африкадағы мандаттық жүйе. Басқару жүйесі және экономикалық дамуы. Африка қоғамының әлеуметтік даму ерекшеліктері. Трайбализм. Африка халықтарының азаттық күресі. Африкалық халықтардың отаршылдыққа қарсы наразылығының түрлері. Қалаларда мәдени-ағартушылық және қоғамдық-саяси ұйымдардың пайда болуы. Африкалық азаттық қозғалыс идеологиясының ерекшеліктері. Италия-Абисиния соғысы. Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Тропикалық және Оңтүстік Африка;
      2) Қайталау - (1 сағат).
      37. Халықаралық қатынастар – (3 сағат).
      1) ХХ ғ. 20-30-жылдарындағы халықаралық қатынастар. Халықаралық қатынастардың тұрақтануы. Генуя конференциясы. Дауэс жоспары. Локарно конференциясы.
      2) Бриан – Келлог пактісі. Репарация мәселесі. Юнг жоспары;
      3) Еуропаның орталығы мен Қиыр Шығыста соғыс ошақтарының пайда болуы. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс жылдарында халықаралық қатынастардың шиеленісуі. Маньчжуриядағы Жапония басқыншылығының күшеюі. Нацистік Германияның Версаль бітімінің шарттарын бұзуы. Басқыншы мемлекеттер одағының құрылуы.Соғысты болдырмау мүмкіндіктері. Ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құру идеясы;
      4) 1938-1939 жж. халықаралық саяси дағдарыс. Австрияны қосып алу (аншлюс).Судет мәселесі. Мюнхен келісімі. Германияның Чехословакияны басып алуы. Ағылшын – француз – кеңес келіссөздері. Өзара шабуыл жасамау туралы кеңес-герман келісімі. Шығыс Еуропаны ықпал аймағына бөлісу мәселесі.
      38. Екінші дүниежүзілік соғыс – (4 сағат).
      1) Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және барысы. Фашистік Германияның Польшаға шабуылы және екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы. «Оғаш соғыс». Кеңес Одағы әскерлерінің Польша жеріне енгізілуі. Кеңес Одағы мен Финляндия арасындағы соғыс;
      2) Германияның Батыс Еуропа елдерін басып алуы. Францияның жеңілуі. «Англия үшін шайқас». Балкандағы, Солтүстік Африкадағы соғыс қимылдары. Үштік пакт. «Барбаросса» жоспары;
      3) Германияның Кеңес Одағына шабуыл жасауы. Қорғаныс ұрыстары. Москва түбіндегі шайқас. «Қауырт соғыс» жоспарының күйреуі. Жапонияның Перл-Харборға шабуылы. АҚШ-тың соғысқа кірісуі. Тынық мұхиттағы соғыс қимылдары. АнтигитҒлерлік одақ. Ф.Д. Рузвельт, И.В. Сталин, У. Черчилль. Ленд-лиз. Тегеран конференциясы. Фашистер басып алған жерлердегі «жаңа тәртіп». Холокост. Еуропа елдеріндегі Қарсыласу қозғалысы;
      4) Екінші дүниежүзілік соғыстың барысындағы түбірлі бетбұрыс. Сталинград және Курск шайқастары. Еуропада екінші майданның ашылуы. Италияның тізе бүгуі. Ялта конференциясы. Германия мен Жапонияның талқандалуы. Кеңес Одағының фашизмді жеңуге қосқан үлесі. Соғыстың қорытындылары мен сабақтары. Потсдам конференциясы.
      39 ХХ ғ. бірінші жартысындағы ғылым мен мәдениеттің дамуы – (3 сағат).
      1) Ғылым. жаратылыстану ғылымдары. Физика, химия, биология, медицина және басқа жаратылыстану ғылымдары саласындағы жаңалықтар. Адамның дүниетанымындағы өзгерістер. Техниканың дамуы (автокөлік жасау, авиация, радиотехника. Қоғамдық ғылымдар. Тарих ғылымының теориясы мен әдіснамасының дамуы;
      2) Мәдениет. Мәдениеттің дамуындағы негізгі тенденциялар. Авангардизм. Әдебиет пен өнердегі жаңа ағымдар. Дадаизм. Сюрреализм. Реализм. Бұқаралық мәдениет;
      3) Кеңес Одағындағы ғылым мен мәдениет. Ғылым мен мәдениет саласындағы қайта құрулар. Сауатсыздықты жою. Ескі салттар мен дәстүрлерді жою. Халықтық мәдениет үлгілері мен ескерткіштерді қирату. Кеңес ғылымының жетістіктері. Әдебиет және өнер. Қоғамдық ғылымдарды, әдебиет пен өнерді коммунистік идеология мүдделеріне бағындыру. Тоталитаризм және мәдениет. Сталиннің жеке басына табынушылық және оның зардаптары;
      4) Қорытынды қайталау – 1 (сағат).

3.Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      40. 11 сынып (қоғамдық-гуманитарлық бағыт), (барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағаттан). Кіріспе – (1 сағат).
      1) ХХ ғ. екінші жартысы және ХХІ ғ. басындағы Еуропа және Америка елдері – (31 сағат).
      2) ХХ ғ. екінші жартысы – ХХI ғ.басындағы Батыс елдері дамуының негізгі бағыттары) – (31 сағат);
      3) Маршалл жоспары және оның соғыстан кейінгі Еуропа экономикасын қалпына келтірудегі рөлі. ХХ ғ. екінші жартысындағы Батыс елдері экономикасының даму ерекшеліктері. Батыс қоғамы өндіргіш күштерінің ғылыми-техникалық революция кезеңіндегі өзгерістері);
      4) Өндірістің кешенді түрде автоматтандырылуы және механикаландырылуы. ХХ ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың басындағы Батыс экономикасы. Компьютерлік техника. Ақпараттық технологиялар. Батыс қоғамын демократияландыру үдерісінің тереңдеуі. Демократиялық мемлекеттің жаңа модельдерін жасау. Әлеуметтік мемлекет. «Жақсы тұрмыс» мемлекеті).
      41. Ұлыбритания - (3 сағат).
      1) Ұлыбритания. ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 60-жылдарында. Екінші дүниежүзілік соғыстың зардаптары. К. Эттли үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясаты. 1951 ж. сайлау және консерваторлардың жеңісі. Консервативтік үкіметтердің ішкі және сыртқы саясаты. Англияның Еуропалық Экономикалық Қауымдастыққа қосылуы туралы мәселе. Ұлыбританияның ҒТР жағдайындағы дамуы. Г. Вильсон үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Солтүстік Ирландиядағы жағдайдың шиеленісуі;
      2) Ұлыбритания 70-90-шы жылдарда. Консервативтік үкіметтің әлеуметтік-экономикалық саясаты. ЕЭҚ мүше болуы. Экономикалық дағдарыс. Лейбористердің «әлеуметтік байланыс» саясаты. Британдық ұлттар ынтымақтастығының даму мәселелері. М. Тэтчер үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясаты. Сыртқы саясат. Аргентинамен соғыс. Ольстер мәселесі. М.Тэтчердің қызметтен кетуінің себептері. Дж. Мейджор үкіметінің саясаты;
      3) Ұлыбритания XX ғ.соңы – ХХI ғ. басында. Т. Блэр үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Жаңа лейборизм. Конституциялық реформа. Батысеуропалық интеграциядағы Ұлыбританияның рөлі. Дж. Г. Браун үкіметі. 2010 ж. парламенттік сайлау. Д. Камеронның отарлық үкіметі.
      42. Франция – 3 с.
      1) Франция ХХ ғ».(40-жылдарының екінші жартысы – 70-жылдарында. Уақытша режим. Экономиканы қалпына келтіру. Төртінші республиканың Конституциясы. Францияның Төртінші республика кезіндегі дамуы. Саяси тұрақсыздық. Отарлық мәселенің шиеленісуі. Алжирдегі соғыс және оның елдегі саяси ахуалға әсері. IV республиканың дағдарысы және құлауы. 1958 ж. Конституция және Бесінші республиканың құрылуы. Президент Ш. де Голль кезіндегі Францияның ішкі және сыртқы саясаты. ГТР және экономикадағы құрылымдық өзгерістер. 1968 ж. жағдай. Алжир мәселесін шешу. Сыртқы саясат. Францияның соғыстан кейін дамуындағы Ш. де Голль мен голлизмнің рөлі. Президент Ж. Помпидудің саясаты. 1974 ж. сайлау және билік басына центристердің келуі. В. Жискар д Эстен;
      2) Франция ХХ ғ. 80-90-шы жылдарында. Солшыл күштердің 1981 ж. президенттік және парламенттік сайлаулардағы жеңісі. «Миттеран дәуірі». Елді «социалистік жаңарту» тұжырымдамасы. 1981-1984 жж. реформалар. Миттеранизмнің 80-ші жылдардың ортасындағы дамуы. Сыртқы саясат. Еуропалық интеграцияның тереңдеуі. 1986 ж. парламенттік сайлау. Ж. Ширактың әлеуметтік-экономикалық саясаты;
      3) «Францияның ХХ ғ. аяғы – ХХІ ғ.» (басындағы дамуы. 1995 ж. президенттік сайлаудағы Ж. Ширактың жеңісі. Франциядағы қазіргі заманғы саяси партиялар. 1997 ж. парламенттік сайлау және солшыл күштердің жеңісі. Л. Жоспен кабинетінің қызметі. 2007 ж. президенттік сайлау және Н. Саркозидің жеңісі. 2008 жылғы Конституциялық реформа. Президенттік институттағы өзгерістер. Ф. Фийон үкіметі. Қоғамдық қозғалыстар. Ереуілдер.
      43. Германия – 3 с.
      1) Елді бөлшектеу және екі герман мемлекетінің пайда болуы. Потсдам конференциясы және оның герман мәселесі туралы шешімдері. Германиядағы оккупациялық режим. Батыс және Шығыс Германиядағы саяси үдерістер. Экономиканы қалпына келтіру мәселесі. Батыс белдеулердегі ақша реформасы. Берлин дағдарысы. Елді жіктеу. Екі герман мемлекетінің пайда болуы: ГФР және ГДР;
      2) ХХ ғ. 50-80-жылдардың басындағы Германия Федеративтік Республикасы. Германия Федеративтік Республикасының Конституциясы. Германия Федеративтік Республикасының саяси-партиялық жүйесі. К. Аденауэр үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясаты. Неміс «экономикалық ғажайыбы». 60-шы жылдардағы Германия Федеративтік Республикасының экономикалық және саяси дамуы. ГФР сыртқы саясаты. ГФР және батысеуропалық интеграция мәселесі. ЕЭС құрылуы. 1969 ж. сайлау және «кіші коалицияның» жеңісі. В. Брандт үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. 70-жылдардың ортасындағы дағдарыс және оның зардаптары;
      3) ГФР ХХ ғ. 80-жылдарының екінші жартысы – XXI ғ. басында. Христиандық демократтардың билік басына келуі. Г.Коль үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Неоконсерватизмнің германдық нұсқасы. Берлин қабырғасының құлатылуы. Германияның бірігуі. Біріккеннен кейінгі ГФР дамуы. Шығыс жерлердің әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы мәселе. Г.Коль үкіметінің 90-шы жылдардағы ішкі және сыртқы саясаты. ГФР ХХ – XXI ғғ. тоғысында. Г. Шредер және А. Меркель үкіметтерінің ішкі және сыртқы саясаты.
      44. «Италия» – 2 с.
      1) Италия ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 80-жылдарында. Экономиканы қалпына келтіре бастау. Монархияны жою. Республиканың жариялануы. 1947 ж. Конституция. Аграрлық реформа. 60-шы жылдардағы елдің экономикалық дамуы. Коалициялық үкіметтің ішкі және сыртқы саясаты. 60-шы жылдардағы жаппай қозғалыс. 70-ші жылдардың ортасындағы экономикалық дағдарыс және оның зардаптары. А. Мороның өлтірілуі. Лаңкестік және неофашизм. 1979 ж. парламенттік сайлау. Италияндық неоконсерватизмнің ерекшеліктері. Италиядағы саяси тұрақсыздықтың себептері. Коррупциямен күрес;
      2) Италия ХХ ғ. 90-жылдары – XXI ғасырдың басында. Италиядағы екінші республика. 1996 ж. сайлау. «Олива» солшылцентристік одағының жеңісі. Р. Проди және М. Д’Алем үкіметтерінің қызметі. 2001 ж. парламенттік сайлау. С. Берлусконидің оңшылцентристік кабинетінің саясаты. Оңшылдар мен солшылдардың күресі. Үкіметтік дағдарыс. «Босси-Фини» заңы. С. Берлусконидің қызметтен кетуі және М. Монти үкіметінің құрылуы.
      45. Испания – 1 с.
      1) Франко диктатурасы кезіндегі елдің дамуы. Тоталитарлық режимнің ішкі саясаты. 60-жылдардағы экономикалық саясаттағы өзгерістер. Диктатурадан демократияға өту. Саяси реформалар. Партиялар қызметінің жандануы. Жаңа конституцияның қабылдануы. Демократиялық құрылыстың нығаюы және дамуы. Испания XX-XXI ғғ. тоғысында. Испанияның сыртқы саясаты.
      2) Қайталау - 1 с.
      46. КСРО және кеңестен кейінгі кеңістік мемлекеттері – 4 с.
      1) КСРО 1945-1964 жж. Соғыстың зардаптары. Экономиканы қалпына келтіру мәселесі. Карточкалық жүйені жою. Жазалаулардың жаңа толқыны. И.В. Сталиннің қайтыс болуы. Н.С. Хрущев. «Жеке басқа табынушылықтың» зардаптарын жоюға бағыт алу. Елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуындағы жаңа нышандар. Экономиканың дамуының экстенсивті сипаты. Тың жерлерді игеру бағдарламасы. 50-ші жылдардың соңындағы экономикалық қайта құрулар. Экономикалық саясатты қалыптастырудағы қайшылықтар. Экономикалық авантюризмнің зардаптары. Халықтың тұрмысының нашарлауы;
      2) Л.И. Брежневтің билігі кезеңіндегі КСРО. А.Н.Косыгиннің экономикалық реформасы. Кеңес экономикасын реформалаудың сәтсіздігінің себептері. 1977 ж. Конституция. Кеңестік жүйенің дағдарысы. Коррупцияның күшеюі. Диссиденттік қозғалыс;
      3) КСРО 1982-1991 жж. КСРО-да 80-ші жылдарда басшылықтың ауысуы». М.С. Горбачев және қайта құру бағдарламасы. КСРО халық депутаттарының съездері. 1991 ж. тамыз оқиғалары. КСРО-ның ыдырауы;
      4) ХХ ғ. екінші жартысындағы КСРО-ның сыртқы саясаты. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдерінде социализмнің кеңестік үлгісінің қалыптасуы. Халықаралық аумақтағы кеңес-американ бақталастығы. Дамушы елдердің ішкі істеріне араласу. Ауғанстан мәселесі;
      5) Кеңестен кейінгі кеңістік мемлекеттері ХХ ғ. аяғы – ХХI ғ. басында. Кеңестен кейінгі кеңістіктегі жаңа тәуелсіз мемлекеттер. ТМД құрылуы. Кеңестен кейінгі кеңістіктегі егеменді мемлекеттердің өзара қарым-қатынастары.
      47. «Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері» - 6 с.
      1) Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 60-жылдарында. «Халықтық демократия» кезеңі. 1944-1947 жж. әлеуметтік-экономикалық қайта құрулардың сипаты мен мәні. Аймақтағы елдердің достық және өзара көмектесу туралы келісімдері. «Қырғи-қабақ соғыс» және КСРО-ның Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдеріне қысым жасауы. Кеңестік социалистік үлгіні алуға мәжбүр болу. ЮКП-мен қақтығыс. Аймақ елдерінде кеңестік үлгі бойынша социализм орнату. Экономиканы түбірінен қайта құру. Аграрлық қайта құрулар. Жедел индустрияландыру. Аймақтағы кеңестік социализм үлгісінің алғашқы дағдарыстары. Герман Демократиялық Республикасындағы 1953 ж. оқиғалар. Варшава Шарты Ұйымының құрылуы және кеңестік бақылаудың күшеюі. Венгриядағы 1956 ж. қазан оқиғалары. Имре Надь. Бірпартиялық билікті жою және коалициялық үкімет құру туралы жариялау. Будапештке кеңес әскерлерінің енгізілуі. И. Надьты тұтқындау;
      2) Аймақ елдердінде социализмнің кеңестік үлгісі дағдарысының тереңдеуі. Чехословакиядағы 1968-1969 жж. дағдарыс. Чехословакияға ВШҰ әскерлерін енгізу. 1968 және 1970 жж. Польшадағы дағдарыс. «Шектеулі егемендік» доктринасы. Югославиядағы «өзін-өзі басқару социализмі» және экономикалық реформалар. 1980-1981 жж. Польшадағы қоғамдық-саяси және экономикалық дағдарыс. Ереуілдер және «Ынтымақ» ұйымының құрылуы. Польша шекарасына жақын жерде кеңес әскерлерінің шоғырландырылуы. Польшада әскери жағдайдың енгізілуі. «Ынтымақ» қызметіне тиым салу);
      3) Шығыс Еуропаның тоталитаризмді жоюға бағыт алуы. КСРО-дағы қайта құру саясаты және Шығыс Еуропа елдері. Социализмді «жаңарту» саясатының күйреуі. Саяси оппозицияның қалыптасуы. 80-жылдардың аяғы – 90-жылдардың басындағы революциялар. Польша мен Венгриядағы саяси жағдай. Чехословакиядағы «мақпал революция». Румыниядағы Чаушеску режимінің күйреуі. Шығыс Германиядағы саяси өзгерістер. Югославия федерациясының ыдырауы және Балканда қарулы қақтығыстың басталуы;
      4) Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері XX ғ. аяғы – XXI ғ. басында. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдеріндегі қоғамдық-экономикалық жүйенің өзгерісі» (ХХІ ғ. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдерінің дамуындағы жетістіктер. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдерінің еуропалық интеграцияға қатысуы. Аймақ елдері және НАТО.
      48. Америка Құрама Штаттары – 3 с.
      1) АҚШ ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 60-жылдарында. Елдің соғыстан кейінгі алғашқы жылдардағы экономикалық және саяси дамуы. Г. Труменнің «Әділетті бағыты». Реконверсия. Тафта-Хартли заңы. «Қырғи-қабақ соғыстың» демократиялық және республикандық әкімшіліктердің 40-50-жылдардағы ішкі саясатына әсері. Маккартизм. Афро-американдарды кемсіту мәселесі. Американ қоғамы ҒТР жағдайында. Дж. Кеннедидің «жаңа шептер» саясаты. Кариб дағдарысы. Дж. Кеннедидің өлтірілуі. Л. Джонсон әкімшілігінің ішкі саясаты. Азаматтық құқықтар туралы заң. Вьетнамда соғыс бастау. Республикандық әкімшіліктердің ішкі және сыртқы саясаты. Уотергейт ісі;
      2) АҚШ 70–90-шы жылдарда» (Сайлаудағы демократтардың жеңісі. Дж. Картер. Р. Рейган және «рейганомика». Неоконсерватизм. Экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесінің жаңа нұсқасы. Экономиканың дамуы. Дж. Буштың «байсалды» бағыты;
      3) АҚШ-тың ХХ ғ. соңы – ХХІ ғ. басындағы дамуы. Екіпартиялы саяси жүйенің дамуындағы жаңа нышандар. Б. Клинтон әкімшілігінің ішкі саясаты. Кіші-Джордж Буштың республикандық әкімшілігі. 2008 ж. сайлау және демократтардың билікке келуі. Б. Обама.
      49. Канада – 1 с.
      1) Канада азаматтығы туралы заң. ХХ ғ. 50-60-жылдарындағы саяси және экономикалық даму. В. Месси. Екіпартиялық жүйенің құрылуы. Либералдар (1945-1957, 1963-1979) және консерваторлар үкіметтерінің (1957-1963) ішкі және сыртқы саясаты. Квебек мәселесі. 70-80-ші жылдардағы Канаданың дамуы. 1982 ж. конституциялық реформа. ХХ ғ. соңы – ХХІ ғ. басындағы Канада.
      50. «Латын Америкасы елдері» – 2 ч.
      1) Латын Америкасы елдерінің ХХ ғ. соңы – ХХІ ғ. Басындағы негізгі даму бағыттары. Ұлтшыл-реформизм. Аргентинадағы Х. Перон реформалары және Бразилияда Ж. Варгастің билігі. Әскери режимдер және оларды жою. Латын Америкасында интеграциялық үдерістердің дамуы. Латын Америкасы елдерінің ХХ-ХІХ ғғ. тоғысындағы дамуының басты мәселелері. Сыртқы қарыздың өсуі. Коррупция. Солшыл лаңкестік;
      2) Куба. 50-ші жылдардың басындағы Кубаның әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайы» (Батиста диктатурасын жою. 1959-1960 жж. әлеуметтік-экономикалық және саяси қайта құрулар. 1960-шы жылдардағы революциялық диктатура режимі. Биліктің Ф. Кастро қолына шоғырлануы. Куба экономикасының 80-жылдардың аяғы мен 90-жылдардың басындағы қиыншылықтары. Мемлекеттік-бюрократиялық социализмнің дағдарысы;
      3) Чили. Латын Америкасы елдерінің 70-жылдардағы экономикалық және саяси дамуы. Чилидегі демократиялық қайта құрулар үдерісі. Халықтық бірлік үкіметі. Демократиялық қайта құрулар үдерісі. Мемлекеттік төңкеріс. Билік басына А. Пиночет бастаған әскери хунтаның келуі. Саяси жазалаулар. Пиночет режиміне қарсы күрес. Либералдану үдерісінің басталуы. 1989 ж. президенттік сайлау жүргізу. Демократиялық қайта құруларды іске асыру;
      4) Қайталау - 1 с.
      51. ХХ ғ. екінші жартысы және ХХІ ғ. басындағы Азия және Африка елдері – 27 с.
      1) Отарлық жүйенің күйреуі. Азия және Африка елдерінде тәуелсіз мемлекеттердің құрылуы» – 1 с.;
      2) Ұлттық тәуелсіздік үшін күрес. Британ және француз отарлық империяларының ыдырауы» (Азия және Африкадағы жаңа тәуелсіз мемлекеттердің саяси жүйесі және экономикалық жағдайы. Азаттық алған елдердің отаршылдықтан кейінгі кездегі дамуының ерекшеліктері. Ғаламдық саяси үдерістердегі Шығыс елдері орнының өзгеруі.
      52. «Жапония» – 2 с.
      1) Американ оккупациясы және Жапонияны демилитарландыру мен демократияландыру шаралары. Жаңа конституцияның қабылдануы. Партиялар. Аграрлық реформа. Жапон экономикасының қалпына келтірілуі. Сан-Франциско бітім шарты және қауіпсіздік келісімі. ХХ ғ. 60-жылдардағы жапон «экономикалық ғажайыбы». Мемлекеттің рөлі;
      2) Ғылыми-техникалық прогресс және оның жапон қоғамы мен экономикасына әсері. 80-жылдардағы экономиканы қайта құрудың негізгі кезеңдері. 1993 ж. парламенттік сайлау және альтернативті партиялар рөлінің өсуі. 1990 ж. экономикалық депрессия және оның себептері. Жапония – әлемдік экономиканың басты орталықтарының бірі. Жапонияның Азия-Тынық мұхит аймағындағы ықпалының күшеюі. Жапонияның ХХ ғ. соңғы онжылдықтары – XXI ғ. басындағы ішкі және сыртқы саясаты.
      53. «Түркия» – 2 с.
      1) Соғыстан кейінгі кезеңде елдің дамуының тұжырымдамасын қайта қарау. Демократиялық партияның билікке келуі. Кемализмнің қағидаларын жаңаша түсіндіру және Түркияның АҚШ-пен жақындасуы. Елдің нарықтық экономикаға өту үдерісі. Партиялар арасындағы күрес. 1960 ж. әскери төңкеріс. Ұлттық бірлік комитеті және оның қызметі. Екінші республика (1960-1980 жж.). Азаматтық басқаруды қалпына келтіру. Көппартиялық жүйенің дамуы. Саяси либералдандырудың басталуы және әлеуметтік-экономикалық дамуды жылдамдату шаралары.Түркия және Қазақстан;
      2) Үшінші республика кезеңіндегі елдің дамуы Жаңа конституция қабылдау. Т. Озал. Ауқымды либералдық реформалардың іске асырылуы. Түркияның заманауи индустриялдық елге айналуы. ХХ ғасырдың соңғы он жылы – ХХІ ғасырдың басындағы елдің дамуы. ХХ ғ. екінші жартысы XXI ғ. басындағы Түркияның ішкі саясаты.
      54. «Кеңестен кейінгі Орталық Азия мемлекеттері» – 2 с.
      1) Қазіргі Өзбекстанның мемлекеттік құрылысы. Өзбекстанның экономикалық және әлеуметтік даму ерекшеліктері. Экономикалық жүйенің тұйықтылығы. Қазіргі Өзбекстанның сыртқы саясаты. Тәжікстанда азамат соғысының басталуы. «Тәжікаралық диалог» және бейбіт бітімге қол қою. Қырғызстан республикасының экономикалық және әлеуметтік даму ерекшеліктері. Қырғызстан парламентіндегі саяси партиялар. Республиканың ДСҰ кіруі. Қырғызстандағы «қызғалдақ революциясы». Кеңестен кейінгі Түркіменстанның дамуы. ТМД және ШЫҰ құрамындағы интеграция. Орталық Азия мемлекеттері қазіргі әлемдегі әлеуметтік-экономикалық құрылымда.
      55. «Ауғанстан» – 1 с.
      1) «Ауғанстан екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдарда» (ХХ ғ. 40-жылдарының аяғында либералдық-конституциялық ұйымдардың пайда болуы. Ауғанстанның ХХ ғ. 60-жылдарындағы әлеуметтік-саяси дамуы. Жаңа конституцияның қабылдануы (1964 ж.). 1978 жылғы әскери төңкеріс және оның зардаптары. Кеңес әскерлерінің енгізілуі және Ауғанстандағы азамат соғысы).
      56. «Иран» – 1 с.
      1) Ирандағы екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдардағы әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар» (Ұлттық майданның құрылуы және оның қызметі. Мосаддык үкіметі және мұнай мәселесі. 60-жылдардың басында шах билігінің күшеюі. 1978-1979 жж. ислам революциясы. Хомейни билігі кезіндегі Иран. 1980-1988 жж. иран-ирак соғысы. Иран ХХ-ХХI ғғ. тоғысында.
      57. «Қытай» – 2 с.
      1) Соғыстан кейінгі елдің жіктелуі» (1946–1949 жж. азамат соғысы. Компартияның жеңісі және гоминьданның жеңілу себептері. ҚХР құрылуы. Қытай коммунистерінің әлеуметтік-экономикалық эксперименттері. Мао Цзэдунның жеке басына табынушылық. Коммуналар. Қытайда социализм құру ісін жылдамдату әрекеті. Ұлы секіріс. Халықтық коммуналар. Пролетарлық мәдени революция. КХР мен КСРО арасындағы қатынастардың шиеленісуі. Мао Цзэдунның қайтыс болуы және билік үшін күрес.
      58. «Моңғолия» – 1 с.
      1) Моңғолияның капиталистік емес даму жолының қайшылықтары. Жедел индустрияландыру мен ұжымдастырудың зардаптары. 80-жылдардағы экономикалық және саяси дағдарыс. Моңғолия ХХ ғ. аяғы –XXI ғ. Басында.
      2) Қайталау – 1 с.
      59. «Корея» – 1 с.
      1) Потсдам конференциясы және КСРО мен АҚШ әскерлері арасындағы шекаралық межені белгілеу» (КХДР мен Корея Республикасының құрылуы. 1950-1953 жж. соғыс және оның зардаптары. Елдің Оңтүстігі мен Солтүстігіндегі экономикалық және саяси өзгерістердің ерекшеліктері. Ким Ир Сен және «социализмнің корейлік нұсқасы». «Чучхе» идеологиясы.
      2) Корея Республикасының ХХ ғ. екінші жартысындағы дамуы. Оңтүстіккореялық авторитаризм. Экономикалық өрлеудің себептері. Халықтың тұрмыс тіршілігінің жоғарылауы. 1987 ж. Конституция. ХХ ғ. соңы – XXI ғ. басындағы Корея Республикасы. 2007 ж. сайлау. Ли Мен Бак. Екі корей мемлекеті арасындағы өзара қарым-қатынас.
      60. «Үндіқытай елдері» – 1 с.
      1) Үндіқытайдағы француз отарлары халықтарының азаттық жолындағы күресі» (ВДР жариялануы. 1954 ж. Женева келісімі. Вьетнамның қарама-қарсы әскери-саяси жүйелердің күресіне тартылуы. Елдің бірігуі және Вьетнам Социалистік Республикасының құрылуы. Оңтүстіктегі социалистік қайта құрулар және әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың өршуі. «Жаңару» саясаты. Экономикалық даму. Лаос пен Камбоджада ұлттық мемлекеттердің қалыптасуының ерекшеліктері. Үндіқытай елдерінің өзара қарым-қатынастары және олардың халықаралық аренадағы орны.
      61. Индонезия. Малайзия. Сингапур – 1 с.
      1) Индонезиядағы жапондықтарға қарсы қарсыласу қозғалысы. Республиканың жариялануы. Сукарно. Индонезияның тәуелсіздігін мойындау.Экономикалық даму. Ұлттық өнеркәсіп. Аграрлық реформа. 1965 ж. жағдай. Сухарто. Малайзиядағы тәуелсіздік үшін қозғалыс. Малайзия Тәуелсіз Федерациясының құрылуы. Тәуелсіз Сингапурдың дамуы. Экономиканың жоғарғы қарқынмен дамуы. Шетелдік салымдар. Аймақтағы елдер және АСЕАН.
      62. Үндістан – 2 с.
      1) Британдық Үндістанның бөлінісі және екі доминионның – Үндістан Одағы мен Пакистанның құрылуы. Үндістанның республика болып жариялануы және жаңа конституция қабылдау. Дж. Неру. ҮҰК Үндістанның партиялық-саяси өміріндегі орны. Саясаттағы касталық фактор. И. Ганди және оның «Нерудің бағытын» жалғастыру жолындағы күресі. 1975 ж. қоғамдық-саяси дағдарыс және елде төтенше жағдай енгізу.
      2) 1980-1990-шы жылдардағы экономикалық бағыттағы өзгерістер. Жекешелендіру бағыттары және нарықтық экономиканың дамуы. Қуатты индустриалдық база құру. Кашмир мәселесі. Дүниежүзіндегі және Оңтүстік Азия аймағындағы Үндістанның рөлі. Үндістан ХХ-ХХI ғғ. тоғысында. 2004 ж. және 2009 ж. сайлаулар. М. Сингх.
      3) Үндістанның сыртқы саясаты. Панча шила» қағидасы. Индия – Қосылмау қозғалысының жетекшісі.
      63. «Пакистан» – 1 с.
      1) «Пакистан республикасының жариялануы» (1956 ж. Конституция. Азаматтық үкіметтердің тұрақсыздығы және әскери биліктің орнауы. Партиялық-саяси өмірдегі ислам факторы. Шығыс Пакистандағы бенгалдықтардың ұлттық-мемлекеттік тәуелсіздік үшін күресі. Бірінші парламенттік сайлау. 1973 ж. Конституция және парламенттік билік түрінің бекітілуі. З.А. Бхуттоның реформалары. Пакистан ХХ-ХХI ғғ. тоғысында.
      64. Израиль – 1 с.
      1) «БҰҰ-ның Палестинадағы ағылшын мандатын жою туралы шешімі» (Тәуелсіздік декларациясының қабылдануы және Израиль мемлекетінің құрылуы. Израильдің экономикалық және саяси дамуы. Парламенттік республика. Көппартиялық жүйе. 1949 ж. парламенттік сайлау. Д. Бен-Гурион. Репатриация туралы заң. 80-жылдың соңындағы экономикалық дамуды күшейту. 2009 парламенттік сайлау. Б.Нетаньяху. Израиль ХХ-ХХI ғғ. тоғысында.
      65. «Азияның араб елдері» – 2 с.
      1) Араб елдерінің екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дамуының негізгі бағыттары. Шығыс-жерортатеңіздік және аравиялық елдер. Сирия, Ирак, Ливан, Иордания. Араб елдерінде тәуелсіздіктің жариялануы. Арабтық социалистік өркендеу партиясы (Баас). Ирактағы Саддам Хусейннің диктаторлық билігі. Араб елдері ХХ-ХХI ғғ. тоғысында. «Араб көктемі» (2010-2011 жж).
      66. «Африканың араб елдері» – 2 с.
      1) Египеттегі 1952 ж. революция және оның араб әлемі үшін маңызы» (Суэц каналын национализациялау. Г.А. Насердің бағыты. Магриб елдеріндегі (Алжир, Тунис, Ливия, Марокко) ұлт-азаттық күрес. Алжирдегі соғыс және оның француз отарлық империясының тағдырына әсері. Африкадағы араб елдері ХХ-ХХI ғғ. тоғысында. «Араб көктемі» (2010-2011 жж.);
      67. Араб-израиль қайшылықтары және Палестина мәселесі – 1 с. 1948-1949 жж. Палестина соғысы» (1967, 1973 жж. араб-израиль соғысы. Кэмп-Дэвид келісімі және Таяу Шығыста бейбітшілік үдерісінің басталуы. ПАҰ дағдарысы және дағдарыстан шығу мәселесі. Палестина жерлеріндегі «интифада». Израиль және ПАҰ: бейбіт келіссөздердің басталуы. Палестинадағы Араб мемлекетінің болашақ нышандары. Қазіргі кездегі Палестина мәселесі.
      68. «Тропикалық және Оңтүстік Африка елдері» – 1 с.
      1) Африканың екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі капиталистік дүние экономикасындағы рөлі» (Бесінші панафрикандық конгресс және саяси тәуелсіздік ұранының көтерілуі. Тропикалық Африканың отарлық бұғаудан азат етілуі. Гана мен Гвинеяның тәуелсіздігін жариялау. «Африка жылы» (1960 ж.). Шығыс Африка елдерінің тәуелсіздік алуы. Апартеид доктринасы және Оңтүстік Африканың азаттық жолындағы күресі;
      2) Африка мемлекеттерінің саяси жүйесінің тұрақсыздығы. Мемлекеттік төңкерістер және олардағы әскердің рөлі. Африкалық бірлік ұйымы және мемлекетаралық саяси одақтар;
      3) Қайталау – 1 с.
      69. Халықаралық қатынастар – 5 с.
      1) Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі алғашқы жылдардағы халықаралық қатынастар. Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы және оның қызметі. «Қырғи-қабақ соғыс», оның бастаулары және негізгі кезеңдері. НАТО мен ВШҰ құрылуы. Жанталаса қарулану. Жаппай қыру қарулары. Халықаралық қатынастардың екіполюсті жүйесінің қалыптаса бастауы. Кореядағы халықаралық қақтығыс;
      2) ХХ ғ. 60-80-жылдарындағы халықаралық қатынастар. 1961 ж. Берлин дағдарысы және Берлин қабырғасының салынуы. Кариб дағдарысы және оның халықаралық қатынастар сипатының өзгеруіне әсері. Индонезия мен Үндіқытайдағы отарлық соғыстар. Алжирдегі ұлт-азаттық соғысы. Таяу Шығыс дағдарысы. Қосылмау қозғалысы;
      3) ХХ ғ. екінші жартысындағы халықаралық шиеленістің бәсеңдеу және өрлеу кезеңдері» (Кеңес-американ қатынастары. Халықаралық қатынастардағы Ауғанстан мәселесі. Парсы шығанағындағы соғыс және Ирак мәселесі.
      4) Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес» (ЕҚЫК қорытынды актісі. ЕҚЫҰ құрылуы;
      5) «Еуропалық интеграция» («Шуман жоспары». «Еуропадағы көмір және болат бірлестігі». Еуропалық экономикалық қауымдастық және Еуратом. 60-80-жылдардағы интеграцияның дамуы. Маастрихт келісімі. Еуропалық Одақ. Еуропалық Одақтың одан әрі даму перспективалары. Валюталық одақтың құрылуы);
      6) «ХХ ғ. аяғы – ХХІ ғ. басындағы халықаралық қатынастар» (Көпполюсті әлемнің қалыптасуы. БҰҰ халықаралық қатынастар жүйесінің өзгерісі жағдайындағы қызметі. Халықаралық лаңкестік мәселесі).
      70. ХХ ғ. екінші жартысы – ХХI ғ. басындағы ғылым мен мәдениеттің дамуы – 3 с.
      1) Ғылым мен техниканың дамуы. ҒТР. Ғылыми-техникалық революцияның басталуы. Атом энергиясының ашылуы және бейбіт мақсатта қолданылуы. Ғарышты меңгеру. Жаңа технологиялардың пайда болуы. Ғылымның тікелей өндіргіш күшке айналуы. Қоғамдық ғылымдардың дамуы. ҒТР қайшылықты сипаты. Ақпараттық революция. Интернет. ҒТР және қазіргі заманның ғаламдық мәселелері. ҒТР әлеуметтік зардаптары;
      2) ХХ ғ. екінші жартысы – XXI ғ. басындағы мәдениеттің дамуы. Әлем халықтарының әдебиеті. Сыни және «социалистік» реализм. Бұқаралық мәдениет. ХХ ғ. соңғы онжылдықтарындағы көркем өнердің дамуы. Мәдениеттің ғаламдану жағдайындағы дамуы;
      3) Қорытынды қайталау – 1 с.

4. Оқу пәнінің 10 - сыныптағы базалық мазмұны

    71. 10 сынып (жаратылыстану-математикалық бағыт), Барлығы – 34. 1 сағат, (аптасына – 1 сағаттан); Кіріспе - 1 с.
      72. ХХ ғ. басындағы дүниежүзі – 5 с.
      1) Еуропа мен Солтүстік Американың алдыңғы қатарлы елдерінің ХХ ғ. басындағы дамуының негізгі бағыттары – 2 с.
      2) ХХ ғ. басындағы дүниежүзінің саяси картасы» (Ұлыбритания, Франция, Германия, АҚШ. Монополистік капитализм, оның Батыстың басты елдеріндегі ерекшеліктері. Прогрессизм. Неолиберализм. Әлеуметтік реформизм. Д. Ллойд Джордж. Т. Рузвельт. В. Вильсон. Ж. Клемансо.
      73. «ХХ ғ. басындағы халықаралық қатынастар» – 1 с.
      1) Әлемді территориялық жағынан бөліске салудың аяқталуы және оны қайта бөлісу жолындағы күрестің басталуы. ХХ ғ. басындағы қарулы қақтығыстар. Әскери одақтардың құрылуы. «Үштік одақ», құрылу кезеңдері, қатысушылардың мақсаты, ішкі қайшылықтары. Антанта, құрылу кезеңдері, қатысушылардың мақсаты. ХХ ғ. басында Балқан мәселесінің шиеленісуі.
      74. Бірінші дүниежүзілік соғыс – 2 с.
      1) Шілде дағдарысы және дүниежүзілік соғыстың басталуы» (1914-1918 жж. соғыс қимылдарының негізгі кезеңдері. Марна өзеніндегі, Верден түбіндегі және Соммадағы шайқастар. Германияның «қауырт соғыс» жоспарының күйреуі. Қарулардың жаңа түрлерін қолдану. Соғысушы елдердің экономикасын қайта құру. Батыс және Шығыс майдандағы соғыс қимылдары. 1917 жылғы соғыс қимылдары. Ресейдің соғыстан шығуы. Соғысқа АҚШ кірісуі. Соғысушы елдерде әлеуметтік-экономикалық және саяси қайшылықтардың шиеленісуі. Соғыстың соңғы кезеңі. Үштік одақтың жеңілуі. Компьен уақытша бітімі. Соғыстың зардаптары.
      75. 1918-1945 жж. Еуропа және Америка елдері – 13 с.
      1) Соғыстан кейінгі әлемді қайта құрудағы Версаль-Вашингтон жүйесі– 1 с.;
      2) Париж бітім конференциясы. Ұлттар Лигасының құрылуы. Мандаттық жүйе. Бітім шарттарының Версальдық жүйесі. Вашингтон конференциясы. Версаль-Вашингтон жүйесі: мәні және қайшылықтары.
      76. Батыс елдерінің дүниежүзілік соғыстар аралығындағы дамуының негізгі бағыттары» – 1 с.
      1) Батыстың басты елдерінің әлеуметтік-экономикалық дамуының ортақ сипаты» (Соғыстан кейінгі экономиканы қалпына келтіру. Өндіріс пен капиталдың шоғырлануының күшеюі. 1929-1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыс. Әлеуметтік даму. Шикізат көздері мен тауар өткізу аймақтарын қайта бөлісу. Батыс демократиясы және реформизм. Фашизмнің шығуы. Фашизм және демократия. Тоталитаризм. Еуропадағы Халықтық майдандар.
      77. «Германия» – 1 с.
      1) Соғыстың соңғы жылдарындағы Германияның экономикалық және саяси жағдайы» (1918-1919 жж. революция. Веймар конституциясы. Веймар республикасының құрылуы. Веймар республикасының ішкі және сыртқы саясаты. НСДАП құрылуы. Фашистік бүлік және оның іске аспауы. 1923 ж. саяси дағдарыс. Гамбругтегі көтеріліс;
      2) «Германиядағы экономикалық дағдарыстың ерекшелігі» (Нацистердің өкімет басына келуі. Тоталитарлық режим орнату. Германиядағы нацистік диктатураның ішкі және сыртқы саясаты. Жаппай жазалаулар. Нацистік диктатураның әлеуметтік-эк)ономикалық саясаты. Фашистердің нәсілдік саясаты.
      78. Италия – 1 с.
      1) Әлеуметтік-экономикалық және саяси даму» (Жұмысшы және шаруалар көтерілісі. Фашистік ұйымның пайда болуы. Б. Муссолини. Фашистердің өкімет басына келуі. Демократиялық күштердің фашизмге қарсы күресі. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың Италияға әсері. Б. Муссолини үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты.
      79. Испания – 1 с.
      1) Испанияның бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі саяси және экономикалық жағдайы. 1930-1931 жж. саяси дағдарыс. Революцияның басталуы. Республиканың жариялануы. Халықтың майданның құрылуы және сайлаудағы жеңісі. 1936 ж. бүлік және азамат соғысының басталуы. Интернационалды бригадалар. Республиканың жеңілуі. Ф. Франконың авторитарлық диктатурасының орнауы.
      80. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері – 1 с.
      1) Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропада көп ұлттық империялардың ыдырауы және жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрылуы» (Аймақтағы елдердің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. Австрия және Венгриядағы революция. Австрияда республиканың жариялануы. Венгрияда кеңестік республиканың орнауы. Венгерлік Кеңестік Республиканы талқандау және М. Хортидің авторитарлық үкіметінің орнауы. Чехословакия республикасының дамуы. Польяк мемлекетін қалпына келтіру. Екінші Речь Посполитая. Югославияның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. Болгария. Румыния. Албания.
      81. Ұлыбритания – 1 с.
      1) Ұлыбританияның соғыстан кейінгі әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы» (Д. Ллойд-Джордж үкіметінің реформалары. Екіпартиялы жүйенің дағдарысы. Бірінші лейбористік үкімет. Ағылшын экономикасы тұрақтануының ерекшеліктері. 1926 жылғы жаппай ереуіл. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың Ұлыбританияның дамуына әсері. Р. Макдональд. Ұлттық үкіметтің реформалары. Н.Чемберлен үкіметтің ішкі және сыртқы саясаты. У.Черчиль және сыртқы саяси бағыттағы өзгерістер.
      82. Франция – 1 с.
      1) Бірінші дүниежүзілік соғыстың зардаптары» (Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Францияның дамуы. «Солшыл одақ» үкіметі. Э. Эррио. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс және оның Франциядағы зардаптары. Фашистік қозғалыс. Халықтық майдан және оның сайлау қарсаңындағы бағдарламасы. Халықтық майдан үкіметінің парламенттік сайлаудағы жеңісі. Халықтық майдан үкіметінің реформалары. Халықтық майданның ыдырауы).
      83. Ресей және КСРО – 2 с.
      1) Ресей империясындағы 1917 жылғы революциялық оқиғалар. Патша өкіметін құлату және республиканың құрылғанын жариялау. Уақытша үкіметтің құрылуы. Билік үшін күрес. Большевиктердің өкімет басына келуі. Билік, жер және бітім туралы Декреттер. Құрылтай жиналысын қуып тарату. Ресейдің соғыстан шығуы. Брест бітімі. Ресей халықтары құқықтарының декларациясы. Азамат соғысы және интервенция. «Әскери коммунизм» саясаты және ЖЭС. КСРО-ның құрылуы. 1924 ж. Конституция. Әміршілдік-әкімшілдік жүйенің орнауы және И.В. Сталиннің жеке билігінің күшеюі. Индустрияландыру. Ұжымдастыру. 30-жылдардағы аштық. Жоспарлы экономиканың құрылуы. Жаппай жазалаулар. ГУЛАГ. 1936 ж. Конституция. Кеңес өкіметінің сыртқы саясаты.
      84. АҚШ – 1 с.
      1) АҚШ соғыстан кейінгі алғашқы жылдарда. Республикандардың билік басына келуі. «Просперити» кезеңі. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың Америка Құрама Штаттарына әсері. Г. Гувер әкімшілігінің дағдарысқа қарсы бағдарламасы. 1932 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісі. Ф.Д. Рузвельттің «жаңа бағыты». Соғысаралық жылдардағы АҚШ-тың сыртқы саясаты).
      85. Латын Америкасы елдері – 1 с.
      1) Латын Америкасы елдеріне жалпы сипаттама. 1910-1917 жж.» (мексикандық революция. 1917 ж. Конституция. Соғыстан кейінгі Латын Америкасы елдері. Латын Америкасы елдері дүниежүзілік экономикалық дағдарыс кезеңінде. Әлеуметтік-экономикалық және саяси дамудың ерекшеліктері. Латын Америкасы елдері екінші дүниежүзілік соғыс кезеңінде.
      2) Қайталау – 1 с.
      86. «1918-1945 жж. Азия және Африка елдері» – 8с.
      87. Жапония – 1с.
      1) «Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуы» (1918 жылғы «Күріш бүлігі». Танака үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс және тоталитарлық-милитаристік тенденцияның күшеюі. 1932 және 1936 жылдардағы бүліктер және «Жас офицерлер». «Антикоминтерндік пакт» пен «Үштік пактіге» қол қою. Жапонияның Қытайдағы және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы басқыншылық әрекеті).
      88.Түркия – 1 с.
      1) «Осман империясының ыдырауы және оның жерін Антанта мемлекеттерінің басып алуы» (Сұлтандық режимнің дағдарысы және шетел интервенттеріне қарсы партизандық күрес. Мұстафа Кемаль Ататүрік. Революцияның жеңісі және республиканың жариялануы. Түркия Республикасының мемлекеттік құрылымының қалыптасуы. 1924 жылғы Конституция. Саяси, экономикалық және мәдени қайта құруларды іске асыру. Түркия Республикасының 30-40-жылдардағы экономикалық және саяси дамуы).
      89. Қытай және Монғолия – 1 с.
      1) Азаттық қозғалысының өрістеуі. Шаньдун мәселесі. 1919 жылғы «4 мамыр қозғалысы». Азамат соғысы. Чан Кайши. Гоминьданның билік үшін күресте жеңуі және Қытайды біріктіру. Гоминьданның реформалары. Екінші азамат соғысы. Жапонияның Қытайға қарсы басқыншылық әрекеттері және біртұтас майдан мәселесі;
      2) Монғолияның бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дамуы. 1921 жылғы революция. Д. Сухэ-Батор. Монғол Халық Республикасының құрылуы. Елді кеңестік үлгі бойынша модернизациялау әрекеті. Х. Чойбалсан және саяси жазалаулар. Монғол-кеңес және монғол-қытай қатынастары.
      90. Ауғанстан және Иран – 1 с.
      1) Жас ауғандықтар қозғалысы. Ауғанстанның тәуелсіздігін жариялау. Ағылшын-ауған қақтығысы. Ауғанстанның Аманолла билігі кезіндегі дамуы. 1923 ж. Конституция. Реформалар. 20-жылдың соңы 30- жылдың басындағы жағдай. 1931 ж. Конституция. Мұхаммед Захир-шах режимінің орнауы;
      2) Иранда саяси күрестің шиеленісуі» (Ирандағы саяси күреске Кеңес үкіметінің араласуы. Мемлекеттік төңкеріс. Каджарлар династиясының биліктен кетуі. Реза-шаха Пехлевидің әкімшілік, экономикалық және мәдени реформалары.
      91. Үндістан – 1с.
      1) Британ билеушілерінің Үндістандағы отарлық саясаты» (Үндістан халықтарының отаршылдыққа қарсы күресі. Үнді Ұлттық Конгресі. М.К. Ганди және зорлықсыз қарсылық идеясы. Сатьяграх науқаны. Елде бұқаралық қозғалыстың өрістеуі және жаңа саяси бірлестіктердің қызметі. Жаңа саяси бірлестіктің қызметі және жаппай толқудың өршуі. Мұсылмандар Лигасы. Британ билеушілерінің Үндістандағы әкімшілік реформалары. Джинна және Пакистанды құру туралы идея.
      92. Азияның араб елдері – 1 с.
      1) Осман империясы ыдырағаннан кейін Азияда араб мемлекеттерінің құрылуы» (Ирак, Сирия, Ливанның ХХ ғ. бірінші жартысындағы саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекшеліктері. Аравиядағы араб мемлекеттері. Азиядағы араб елдерінің азаттық күресі.
      93. Африка елдері – 1 с.
      1) «Солтүстік Африканың саяси картасы» (Африкадағы араб елдері. Магриб елдері дүниежүзілік соғыстар аралығында. Египеттегі ұлт-азаттық күрес. ХХ ғ. бірінші жартысындағы Судан және Ливия);
      2)Тропикалық және Оңтүстік Африка елдері. Басқару жүйесі және экономикалық дамуы. Африка халықтарының азаттық күресі. Италия-Абисиния соғысы.
      2) Қайталау – 1 с.
      94. Халықаралық қатынастар – 2 с.
      1) ХХ ғ. 20-30-жылдарындағы халықаралық қатынастар. Халықаралық қатынастардың тұрақтануы. Генуя конференциясы. Дауэс жоспары. Локарно конференциясы. Бриан – Келлог пактісі. 1930-1939 жж. халықаралық қатынастар. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс жылдарында халықаралық қатынастардың шиеленісуі. Еуропа мен Қиыр Шығыста соғыс ошақтарының пайда болуы. Басқыншы мемлекеттер одағының құрылуы. Соғысты болдырмау мүмкіндіктері. Ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құру идеясы;
      2) 1938-1939 жж. халықаралық саяси дағдарыс. Австрияны қосып алу (аншлюс). Судет мәселесі. Мюнхен келісімі. Германияның Чехословакияны басып алуы. Ағылшын – француз – кеңес келіссөздері. Өзара шабуыл жасамау туралы кеңес-герман келісімі. Шығыс Еуропаны ықпал аймағына бөлісу мәселесі.
      95. Екінші дүниежүзілік соғыс – 2 с.
      1) Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және барысы. Фашистік Германияның Польшаға шабуылы және екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы. «Оғаш соғыс». Кеңес Одағы әскерлерінің Польша жеріне енгізілуі. Кеңес Одағы мен Финляндия арасындағы соғыс. Германияның Батыс Еуропа елдерін басып алуы. Францияның жеңілуі. «Англия үшін шайқас». Балкандағы, Солтүстік Африкадағы соғыс қимылдары. Германияның Кеңес Одағына шабуыл жасауы. Қорғаныс ұрыстары. Москва түбіндегі шайқас. «Қауырт соғыс» жоспарының күйреуі. Жапонияның Перл-Харборға шабуылы. АҚШ-тың соғысқа кірісуі. Тынық мұхиттағы соғыс қимылдары. Антигитлерлік одақ. Ф.Д. Рузвельт, И.В. Сталин, У. Черчилль. Ленд-лиз. Тегеран конференциясы. Фашистер басып алған жерлердегі «жаңа тәртіп». Холокост. Еуропа елдеріндегі Қарсыласу қозғалысы;
      2) Екінші дүниежүзілік соғыстың барысындағы түбірлі бетбұрыс» (Сталинград және Курск шайқастары. Еуропада екінші майданның ашылуы. Италияның тізе бүгуі. Ялта конференциясы. Германия мен Жапонияның талқандалуы. Кеңес Одағының фашизмді жеңуге қосқан үлесі. Соғыстың қорытындылары мен сабақтары. Потсдам конференциясы. БҰҰ құрылуы.
      96. ХХ ғ. бірінші жартысындағы ғылым мен мәдениеттің дамуы – 2 с.
      1) Ғылым мен техниканың дамуы. Жаратылыстану ғылымдары. Физика, химия, биология, медицина және басқа жаратылыстану ғылымдары саласындағы жаңалықтар. Адамның дүниетанымындағы өзгерістер. Техниканың дамуы (автокөлік жасау, авиация, радиотехника). Қоғамдық ғылымдар. Тарих ғылымының теориясы мен әдіснамасының дамуы;
      2) Мәдениет. Мәдениеттің дамуындағы негізгі тенденциялар. Авангардизм. Әдебиет пен өнердегі жаңа ағымдар. Дадаизм. Сюрреализм. Реализм. Бұқаралық мәдениет;
      3) Кеңес Одағындағы ғылым мен мәдениет. Ғылым мен мәдениет саласындағы қайта құрулар. Сауатсыздықты жою. Ескі салттар мен дәстүрлерді жою. Халық мәдениетінің үлгілері мен ескерткіштерді қирату. Кеңес ғылымының жетістіктері. Әдебиет және өнер. Қоғамдық ғылымдарды, әдебиет пен өнерді коммунистік идеология мүдделеріне бағындыру. Тоталитаризм және мәдениет. Сталиннің жеке басына табынушылық және оның зардаптары;
      4) Қорытынды қайталау – 1 с.

5. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық мазмұны

      97. 11 сынып (жаратылыстану-математикалық бағыт). Барлығы – 34 сағат, аптасына – 1 сағаттан.
      98. ХХ ғ. екінші жартысы және ХХІ ғ. басындағы Еуропа және Америка елдері – 17 с.
      99. Ұлыбритания – 2 с.
      1) Ұлыбритания ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 70-жылдарында. Екінші дүниежүзілік соғыстың зардаптары. К. Эттли үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясаты. Консервативтік үкіметтердің ішкі және сыртқы саясаты. Англияның Еуропалық Экономикалық Қауымдастыққа қосылуы туралы мәселе. Ұлыбританияның ҒТР жағдайындағы дамуы. Г. Вильсон үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Солтүстік Ирландиядағы жағдайдың шиеленісуі. Әлеуметтік-экономикалық реформалар. Британдық ұлттар ынтымақтастығының даму мәселелері;
      2) Ұлыбритания XX ғ. 80-жылдары – ХХI ғ. Басында. М. Тэтчер үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясаты. Сыртқы саясат. Аргентинамен соғыс. Ольстер мәселесі. Т. Блэр үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Жаңа лейборизм. Дж. Г. Браун үкіметі. 2010 ж. парламенттік сайлау. Д. Камеронның коалициялық үкіметі.
      100. Франция – 2 с.
      1) Франция ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 70-жылдарында. Уақытша режим. Экономиканы қалпына келтіру. Алжирдегі соғыс.IV республиканың дағдарысы және құлауы. 1958 ж. Конституция және Бесінші республиканың құрылуы. Президент Ш. де Голль кезіндегі Францияның ішкі және сыртқы саясаты. ҒТР және экономикадағы құрылымдық өзгерістер. В. Жискар дх Эстеннің сыртқы саясаты);
      2) Франция ХХ ғ. 80-жылдары –ХХІ басында. Солшыл күштердің 1981 ж. президенттік және парламенттік сайлаулардағы жеңісі. «Миттеран дәуірі». 80- жылдардың ортасындағы миттеранизм эволюциясы. Сыртқы саясат.1995 ж. президенттік сайлаудағы Ж. Ширактың жеңісі. Л. Жоспен кабинетінің қызметі. 2007ж. президенттік сайлау және Н.Саркозидің жеңісі. 2008 ж. Конституциялық реформа. 2012 ж. Сайлау.
      101. Германия – 2 с.
      1) Германия Федеративтік Республикасы ХХ ғ. 50-70-жылдарда. Германиядағы оккупациялық режим. Экономиканы қалпына келтіру мәселесі. Батыс белдеулердегі ақша реформасы. Берлин дағдарысы. Екі герман мемлекетінің пайда болуы: ГФР және ГДР. Германия Федеративтік Республикасының Конституциясы. К. Аденауэр үкіметінің экономикалық саясаты. Неміс «экономикалық ғажайыбы». 60-шы жылдардағы Германия Федеративтік Республикасының экономикалық және саяси дамуы. ГФР сыртқы саясаты. В. Брандт үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. 70-жылдардың ортасындағы дағдарыс және оның зардаптары;
      2) ГФР ХХ ғ. 80-жылдары – XXI ғ. басында» (Г.Коль үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Неоконсерватизмнің германдық нұсқасы. Берлин қабырғасының құлатылуы. Германияның бірігуі. ГФР біріккеннен кейінгі дамуы. Шығыс жерлердің әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы мәселе. ГФР ХХ – XXI ғғ тоғысында. Г. Шредер және А. Меркель үкіметтерінің ішкі және сыртқы саясаты.
      102. Италия – 1 с.
      1) «Италия ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 80-жылдарында» (Экономиканы қалпына келтіре бастау. Республиканың жариялануы. Аграрлық реформа. 60-шы жылдардағы елдің экономикалық дамуы. 70-ші жылдардың ортасындағы экономикалық дағдарыс және оның зардаптары. А. Мороның өлтірілуі. Италиядағы саяси тұрақсыздықтың себептері. Коррупциямен күрес);.
      2) «Италия ХХ ғ. 90-жылдары – XXI ғ. басында» (Италиядағы екінші республика. 2001 ж. парламенттік сайлау. М. Монти үкіметінің құрылуы).
      103. Испания – 1 с.
      1) «Франко диктатурасы кезіндегі елдің дамуы» (Тоталитарлық режимнің ішкі саясаты. 60-жылдардағы экономикалық саясаттағы өзгерістер. Диктатурадан демократияға өту. Саяси реформалар. Партиялардың қызметінің жандануы. Жаңа конституцияның қабылдануы. Демократиялық құрылыстың нығаюы және дамуы. Испания XX-XXI ғғ. тоғысында. Испанияның сыртқы саясаты.
      104. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері – 2 с.
      1) Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 80-жылдарында. «Халықтық демократия» кезеңі. Кеңестік социалистік үлгіні қабылдауға мәжбүр болу. ЮКП-мен қақтығыс. Аймақ елдерінде кеңестік үлгі бойынша социализм орнату. Экономиканы түбірінен қайта құру. Аграрлық қайта құрулар. Жедел индустрияландыру. Аймақтағы кеңестік социализм үлгісінің алғашқы дағдарыстары. Герман Демократиялық Республикасындағы 1953 ж. оқиғалар. Венгриядағы 1956 ж. қазан оқиғалары. Имре Надь. Кеңес әскерлерін Будапештке енгізу;
      2) «Чехословакиядағы 1968-1969 жж. дағдарыс» (Чехословакияға ВШҰ әскерлерін енгізу. 1968 ж., 1970 ж. және 1980-1981 жж. Польшадағы дағдарыс. Ереуілдер және «Ынтымақ» ұйымының құрылуы. Польшада әскери жағдайдың енгізілуі. «Ынтымақ» қызметіне тыйым салу;
      3) «Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері XX ғ. аяғы – XXI ғ. басында» (КСРО-дағы қайта құру саясаты және Шығыс Еуропа елдері. Шығыс Еуропа елдерінің тоталитаризмді жою жолына түсуі. 80-жылдардың аяғы – 90-жылдардың басындағы революциялар. Польша мен Венгриядағы саяси ахуал. Чехословакиядағы «мақпал революция». Румыниядағы Чаушеску режимінің күйреуі. Шығыс Германиядағы саяси өзгерістер. Югославия федерациясының ыдырауы және Балканда қарулы қақтығыстың басталуы. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдеріндегі қоғамдық-экономикалық жүйенің өзгерісі. Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдерінің еуропалық қауымдастыққа қатысуы. Аймақтағы елдер және НАТО.
      105. Америка Құрама Штаттары – 2 с.
      1) «АҚШ ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысы – 70-жылдарында» Елдің соғыстан кейінгі алғашқы жылдардағы экономикалық және саяси дамуы. Г. Труменнің «Әділетті бағыты». Реконверсия. Тафт-Хартли заңы. Демократиялық және республикандық әкімшіліктердің 40-50-жылдардағы ішкі саясатына «қырғи-қабақ соғыстың» әсері. Маккартизм. Афро-американдарды кемсіту мәселесі. Американ қоғамы ҒТР жағдайында. Дж. Кеннедидің «жаңа шептер» саясаты. Кариб дағдарысы. Азаматтық құқықтар туралы заң. Вьетнамда соғыс бастау. Республикандық әкімшіліктердің ішкі және сыртқы саясаты. Уотергейт ісі;
      2) «АҚШ ХХ ғ. 80-жылдары – XXI ғ. басында» (Р. Рейган және «рейганомика». Неоконсерватизм. АҚШ-тың ХХ ғ. соңғы онжылдығы – ХХІ ғ. басындағы дамуы. Б. Клинтон әкімшілігінің ішкі және сыртқы саясаты. Кіші-Джордж Буштың республикандық әкімшілігі. 2008 ж. сайлау және демократтардың билікке келуі. Б. Обама. 2012 ж. сайлау).
      106. Латын Америкасы елдері – 1 с.
      1) «Латын Америкасы елдерінің ХХ ғ. екінші жартысындағы әлеуметтік-экономикалық дамуы» (Ұлтшыл-реформизм);
      2) «Кубадағы 1960-шы жж. революциялық диктатура режимі» (Биліктің Ф. Кастро қолына шоғырлануы. Куба экономикасының ХХ ғ. 80-жылдардың аяғы–90-жылдардың басындағы қиыншылықтары. Мемлекеттік-бюрократиялық социализмнің дағдарысы);
      3) «Латын Америкасы елдерінің 70-жылдардағы экономикалық және саяси дамуы» (Чилидегі демократиялық қайта құрулар үдерісі.Мемлекеттік төңкеріс. Билік басына А. Пиночет бастаған әскери хунтаның келуі. Саяси жазалаулар. Пиночет режиміне қарсы күрес);
      4) «ХХ-ХХІ ғғ. тоғысында Латын Америкасы елдері дамуының басты мәселелері» (Сыртқы қарыздың өсуі. Коррупция. Солшыл лаңкестік);
      5) Қайталау– 1 с.
      107. ХХ ғ. екінші жартысы және ХХІ ғ. басындағы Азия және Африка елдері – 11 с.
      1) «Американ оккупациясы және Жапонияны демилитарландыру мен демократияландыру шаралары» (Жаңа конституцияның қабылдануы. Партиялар. Аграрлық реформа. Жапон экономикасының қалпына келтірілуі. Сан-Франциско бітім шарты және қауіпсіздік келісімі. ХХ ғ. 60-жылдардағы жапон «экономикалық ғажайыбы». Ғылыми-техникалық прогресс және оның жапон қоғамы мен экономикасына әсері. 80-жылдардағы экономиканы қайта құрудың негізгі кезеңдері. 1990-жылдардағы экономикалық депрессия және оның себептері. Жапония әлемдік экономиканың басты орталығы ретінде. Жапонияның ХХ ғ. соңғы онжылдықтары – XXI ғ. басындағы ішкі және сыртқы саясаты).
      108. Түркия – 1 с.
      1) «Соғыстан кейінгі кезеңде елдің дамуының тұжырымдамасын қайта қарау» (Демократиялық партияның билікке келуі. Елдің нарықтық экономикаға өту үдерісі. Партиялар арасындағы күрес. 1960 ж. әскери төңкеріс. Екінші республика (1960-1980 жж.). Азаматтық басқаруды қалпына келтіру. Көппартиялық жүйенің дамуы. Саяси либералдандырудың басталуы және әлеуметтік-экономикалық дамуды жылдамдату шаралары. Үшінші республика кезеңіндегі елдің дамуы. Жаңа конституция қабылдау. Т. Озал. Ауқымды либералды реформалардың пайда болуы. Түркияның заманауи индустриялы елге айналуы. ХХ ғасырдың соңғы он жылы – ХХІ ғасырдың басындағы елдің дамуы.
      109. Ауғанстан. Иран – 1 с.
      1) «Ауғанстан екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдарда. Ауғанстанның ХХ ғ.» (60-жылдарындағы әлеуметтік-саяси дамуы. Жаңа конституцияның қабылдануы (1964 ж.). 1978 жылғы әскери төңкеріс және оның зардаптары. Кеңес әскерлерінің енгізілуі және Ауғанстандағы азамат соғысы).
      2) «Ирандағы екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдардағы әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар» (Мосаддық үкіметі және мұнай мәселесі. 60-жылдардың басында шах билігінің күшеюі. 1978-1979 жж. ислам революциясы. Хомейни билігі кезіндегі Иран. 1980-1988 жж. иран-ирак соғысы. Иран ХХ-ХХI ғғ. тоғысында).
      110. Қытай. Моңғолия – 1 с.
      1) 1946–1949 жж. азамат соғысы. ҚХР құрылуы» (Қытай коммунистерінің әлеуметтік-экономикалық эксперименттері. Мао Цзэдунның жеке басына табынушылық. Қытайда социализм құру ісін жылдамдату әрекеті. Ұлы секіріс. Халықтық коммуналар. Мәдени революция. Дэн Сяопин және «төрт модернизация» реформасы. Қытай реформасының ерекшелігі. 1989 ж. Тяньаньмэньдегі жағдай);
      2) Моңғолияның капиталистік емес даму жолының қайшылықтары» (Жедел индустрияландыру мен ұжымдастырудың зардаптары. ХХғ. 80-жылдардағы экономикалық және саяси дағдарыс. Моңғолия ХХ ғ. аяғы –XXI ғ. басында.
      111. Корея.Үндіқытай елдері – 2 с.
      1) «КХДР мен Корея Республикасының құрылуы» (1950-1953 жж. соғыс және оның зардаптары. Елдің Оңтүстігі мен Солтүстігіндегі экономикалық және саяси өзгерістердің ерекшеліктері. Ким Ир Сен және «социализмнің корейлік нұсқасы». «Чучхе» идеологиясы);
      2) «Корея Республикасының ХХ ғ. екінші жартысындағы дамуы» (Оңтүстіккореялық авторитаризм. Экономикалық өрлеудің себептері. Халықтың тұрмыс тіршілігінің жоғарылауы. 1987 ж. Конституция. ХХ ғ. соңы – XXI ғ. басындағы Корея Республикасы. 2007 ж. сайлау. Ли Мен Бак. Екі корей мемлекеті арасындағы өзара қарым-қатынас);
      3) «Үнді қытайдағы француз отарлары халықтарының азаттық жолындағы күресі. ВДР жариялануы. 1954 ж. Женева келісімі. Елдің бірігуі және Вьетнам Социалистік Республикасының құрылуы. Лаос пен Камбоджада ұлттық мемлекеттердің қалыптасуының ерекшеліктері. Үндіқытай елдерінің өзара қарым-қатынастары және олардың халықаралық аренадағы орны).
      112. Үндістан. Пакистан – 1 с.
      1) «Британдық Үндістанның бөлінісі және екі доминионның – Үндістан Одағы мен Пакистанның құрылуы» (Үндістанның республика болып жариялануы және жаңа конституция қабылдау. Дж. Неру. И. Ганди және оның «Нерудің бағытын» жалғастыру жолындағы күресі. 1980-1990-жж. экономикалық бағыттағы өзгерістер. Жекешелендіру бағыттары және нарықтық экономиканың дамуы. Кашмир мәселесі. Үндістан ХХ-ХХI ғғ. тоғысында. 2004 ж. және 2009 ж. сайлаулар. М. Сингх);
      2) «Пакистан республикасының жариялануы. Азаматтық үкіметтердің тұрақсыздығы және әскери биліктің орнауы» (Партиялық-саяси өмірдегі ислам факторы. Шығыс Пакистандағы бенгалдықтардың ұлттық-мемлекеттік тәуелсіздік үшін күресі. 1973 ж. Конституция және парламенттік түрдегі басқару. З.А. Бхуттоның реформалары. Пакистан ХХ-ХХI ғғ. тоғысында).
      113. Азияның араб елдері – 1 с.
      1) «Араб елдерінің екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дамуының негізгі бағыттары» (Шығыс-жерортатеңізі және аравия елдері. Сирия, Ирак, Ливан, Иордания. Араб елдерінде тәуелсіздіктің жариялануы. Арабтық социалистік өркендеу партиясы (Баас). Ирактағы Саддам Хусейннің диктаторлық режимі. Араб елдері ХХ-ХХI ғғ. тоғысында. «Араб көктемі» 2010-2011 жж..
      114. Африканың араб елдері – 1 с.
      1) «Египеттегі 1952 ж. революция және оның араб әлемі үшін маңызы» (Суэц каналын национализациялау. Г.А. Насердің бағыты. Магриб елдеріндегі (Алжир, Тунис, Ливия, Марокко) ұлт-азаттық күрес. Алжирдегі соғыс және оның француз отарлық империясының тағдырына әсері. Африканың араб елдері ХХ-ХХI ғғ. тоғысында. «Араб көктемі» (2010-2011 жж.);
      2) «Араб-израиль қарсыластығы және Палестина мәселесі» (Кэмп-Дэвид келісімі және Таяу Шығыста бейбіт үдерістің басталуы. ПАҰ дағдарысы және дағдарыстан шығу мәселесі. Қазіргі кездегі Палестина мәселесі.
      115. Оңтүстік және Тропикалық Африка елдері – 1 с.
      1) Африканың екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі капиталистік дүние экономикасындағы рөлі. Бесінші панафрикандық конгресс және саяси тәуелсіздік ұранының көтерілуі. Тропикалық Африканың отарлық бұғаудан азат етілуі. Гана мен Гвинеяның тәуелсіздігін жариялау. «Африка жылы» (1960 ж.). Шығыс Африка елдерінің тәуелсіздік алуы. Апартеид доктринасы және Оңтүстік Африканың азаттық жолындағы күресі;
      2) Африкалық бірлік ұйымы және мемлекетаралық саяси одақтар;.
      3) Қайталау – 1 с.
      116. Халықаралық қатынастар – 3 с.
      1) «Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі алғашқы жылдардағы халықаралық қатынастар» (Біріккен Ұлттар Ұйымының құрылуы. «Қырғи-қабақ соғыс», оның бастаулары және негізгі кезеңдері. НАТО мен ВШҰ құрылуы. Жанталаса қарулану. Жаппай қыру қарулары. Халықаралық қатынастардың екіполюсті жүйесінің қалыптасуы. Кореядағы халықаралық жанжал).
      2) «ХХ ғ. 60-80-жылдардағы халықаралық қатынастар» (1961 ж. дағдарыс және Берлин қабырғасының тұрғызылуы. Кариб дағдарысы және оның халықаралық қатынастардың сипатының өзгеруіне әсері. Индонезия және Үндіқытайдағы отарлық соғыстар. Вьетнамдағы соғыс. Алжирдағы ұлт азаттық соғыстар. Таяу Шығыс дағдарысы).
      3) «ХХ ғ. екінші жартысындағы халықаралық шиеленістің бәсеңдеу және өрлеу кезеңдері» (Халықаралық қатынастардағы Ауғанстан мәселесі. Парсы шығанағындағы соғыс және Ирак мәселесі).
      4) «ХХ ғ. соңы – ХХІ ғ. басындағы халықаралық қатынастар» (Көпполюсті әлемнің қалыптасуы. Халықаралық қатынастар жүйесінде БҰҰ-ның алатын орны. Шанхай ынтымақтастық ұйымы. Халықаралық лаңкестік мәселесі).
      117.ХХ ғ. екінші жартысы – ХХI ғ. басындағы ғылым мен мәдениеттің дамуы – 2 с.
      1) «Ғылым мен техниканың дамуы» (ҒТР. Ғылыми-техникалық революцияның басталуы. Атом энергиясының ашылуы және бейбіт мақсатта қолданылуы. Ғарышты меңгеру. Жаңа технологиялардың пайда болуы. Ғылымның тікелей өндіргіш күшке айналуы. Қоғамдық ғылымдардың дамуы. ҒТР қайшылықты сипаты. Ақпараттық революция. Интернет. ҒТР және қазіргі заманның ғаламдық мәселелері. ҒТР әлеуметтік зардаптары).
      2) «ХХ ғ. екінші жартысы – XXI ғ. басындағы мәдениеттің дамуы» (Әлем халықтарының әдебиеті. Сыни және «социалистік» реализм. Бұқаралық мәдениет. Өнердегі жаңа бағыт. ХХ ғ. соңғы онжылдықтарындағы көркем өнердің дамуы. Мәдениеттің ғаламдану жағдайындағы дамуы).
      3) Қорытынды қайталау – 1 с.

6. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      118. Пәндік нәтижелер
      119. 10-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қазіргі замандағы шетелдер тарихының негізгі оқиғалары мен құбылыстарын;
      2) ХХ ғасырдағы адамзаттың мәдениет пен құндылықтар жүйесіндегі маңызды жетістіктерін;
      3) XX ғ. дүниежүзінің саяси картасындағы өзгерістерді;
      4) XX ғасырдың бірінші жартысындағы азаттық, әлеуметтік және ұлттық қозғалыстардың сипаты мен бағыттарын;
      5) XX ғасырдың бірінші жартысындағы дүниежүзінің әртүрлі елдеріндегі саяси режимдердің ортақ белгілері мен ерекшеліктерін;
      6) жалпы құбылыстар мен жекелеген фактілердің арақатынасын;
      7) тарихи үдерістер мен құбылыстардың пайда болуы мен дамуындағы жүйелілікті және тарихи оқиғалардың себеп-салдарлық байланысын білуі тиіс.
      8) шетелдердің ХХ ғ. бірінші жартысындағы саяси және экономикалық дамуына сипаттама беруде тарихи картаның мәліметтерін пайдалануды;
      9) қажетті ақпаратты деректерден іздей білуді;
      10) тарихи білімдерін қазіргі қоғамның әлеуметтік, саяси және экономикалық мәселелерін талдауда қолдануды;
      11) ХХ ғ. бірінші жартысында халықтар мен елдердің тағдырларына елеулі түрде әсер еткен саяси және қоғамдық қайраткерлерге, тарихи оқиғалар мен құбылыстарға баға беруді;
      12) шетелдердің қазіргі заман тарихындағы маңызды оқиғаларының бірізділігін анықтауды;
      13) тарихи құбылыстарға тән белгілерін анықтауды, тарихи оқиғалар мен фактілерді салыстыру және жіктеуді;
      14) ХХ ғ. бірінші жартысындағы шетелдердің тарихындағы оқиғалар, құбылыстар және процестерге жазбаша сипаттама жасауды, өзекті мәселелер бойынша баяндама мен рефераттар дайындауды меңгеруі тиіс.
      120. 11-сыныптың соңында оқушылар:
      1) қазіргі замандағы дүниежүзі тарихының екінші кезеңіндегі негізгі оқиғалар мен құбылыстарды;
      2) ақпараттық қоғамға өту үдерісінің динамикасын анықтайтын негізгі факторларды;
      3) XX ғ. екінші жартысы – ХХI ғ. басындағы ғылым мен мәдениеттің маңызды жетістіктерін;
      4) XX ғ. екінші жартысы – ХХI ғ. басындағы дүниежүзінің саяси картасындағы өзгерістерді;
      5) XX ғ. екінші жартысы – ХХI ғ. басындағы маңызды әлеуметтік және ұлттық қозғалыстардың сипаты мен бағыттарын және саяси партиялар мен күштердің әлеуметтік негіздерін;
      6) XX ғ. екінші жартысы – ХХI ғ. басындағы әлемнің негізгі аймақтары мен елдер топтарының саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуындағы маңызды бағыттарды;
      7) дүниежүзінің әртүрлі елдеріндегі саяси режимдердің ортақ белгілері мен ерекшеліктерін;
      8) дүниежүзінің ірі елдерінің экономикалық дамуының ортақ белгілерін және жеке елдердің даму ерекшеліктерін;
      9) XX ғ. екінші жартысы – ХХI ғ. басындағы халықаралық қатынастардың дамуының негізгі бағыттарын білуі тиіс.
      121. 11 сынып оқушылары білуі тиіс:
      1) Түрлі тарихи деректермен: оқу, ғылыми-көпшілік әдебиеттер, тарихи құжаттармен, мерзімді басылымдармен жұмыс істей білуді;
      2) шет елдердің қазіргі заман тарихындағы маңызды оқиғалардың жүйлілігін анықтауды;
      3) тарихи құбылыстардың ерекше белгісін айқындап, тарихи оқиғалар мен фактілерді салыстыруды және жүйелей білуді;
      4) ғылыми баяндамалар, рефераттар мен жобаларды әзірлеуді, қажетті әдебиеттер мен деректерді саралай білуді;
      5) мемлекетаралық, дипломатиялық, әскери-саяси және экономикалық қатынастарға объективті талдау жасай білуді;
      6) әзірлеген баяндама және рефераттары бойынша пікірталастарға қатысуды, басқа оқушылардың баяндамаларына пікір білдіруді меңгеруі тиіс.
      122. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Отандық және әлемдік тарих пен дәстүрлерге, адам құқықтары мен бостандықтарына, қоғамдық өмірдің демократиялық принциптеріне құрметпен қарауынан;
      2) өз халқының және әлемнің басқа халықтардың тарихын, рухани мұрасын құрметтеу, қоғамның мәдени және саяси өміріне белсенді түрде араласуға дайын болуынан;
      3) жеке тұлғаның құқығын құрметтеу, демократиялық құқықтар мен бостандықтарды дұрыс пайдалана білу, қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуінен;
      4) қайырымдылық, әділеттілік, ар-намыс, борыш пен толеранттылыққа негізделген құндылықтар мен нормаларды білуінен;
      5) көпмәдениетті мен көпконфессиялы ортада басқа адамдармен өзара қарым-қатынас жасай білуі, басқа ұлттардың салт-дәстүрін құрметтеу және түсіністікпен қарау, тұлғааралық қатынастағы тіл табысушылықты көрсетуінен;
      6) оқушылардың азаматтық жауапкершілігі, шешім қабылдай білуі, қоғам дамуының мәселелеріне сыни көзқарасының болуы, еңбек нарығына белсенді түрде бейімделу қабілетін көрсетуінен көрініс табуы тиіс.
      7) Тұлғалық нәтижелер психологиялық-педагогикалық мониторинг формасында зерттеліп, оқушының тәрбиелілік, әлеуметтік және рухани-адамгершілік, шығармашылық-дене дамуының деңгейі түрінде оның портфолиосында көрсетіледі.
      123. Жүйелі-іс әрекеттік нәтижелер оқушылар:
      1) оқытылған кезеңдегі адамдардың өмірі мен әлеуметтік жағдайындағы өзгерістерге талдау жасауда;
      2) тарихи деректерді саралау және талдау, өз бетінше тарихи құбылыстарға баға беру, өз пікірін білдіруде;
      3) қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникативтік технологияларды пайдалана отырып, жаңа ақпараттар ала білуінде;
      4) қазіргі заман тарихының негізгі мәселелері бойынша тарихи материалды шектес пәндерден алған білімін қолдана отырып баяндауда;
      5) ұлттық және діни өзгешеліктері бар өзге мәдениет өкілдерімен қарым-қатынас жасағанда халықтардың салт-дәстүрлері мен тарихы жайлы білімдерін;
      6) көпмәдениетті, көпэтникалық және көпконфессиялы қоғамда тарихи тұрғыда қалыптасқан әлеуметтік нормалар мен өмірлік құндылықтар жүйелері туралы білімдерін қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
66-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық және
жаратылыстану-математикалық бағыттарындағы 10-11-сыныптары үшін
«Адам. Қоғам. Құқық.» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәнді оқытудың мақсаты – дүниетаным құрылымы, негізгі элементтері және тарихи түрлері, философияның адам мен қоғам өміріндегі ролі, адамның әлемге деген танымдық қатынасы, қоғамдық қарым-қатынас жүйесі мен құқықтық реттеудегі адамның орны туралы жүйелі білім қалыптастыру. Азаматтық ұстаным, өз Отанына деген сүйіспеншілігі мен құрметпен қарауын тәрбиелеу.
      3. Пәнді оқытудың міндеттері:
      1) оқушылардың қоғамдық даму заңдылығы мен ұғымын қалыптастыру;
      2) ақыл-ой мәдениеті ретінде философия түсінігін, философиялық сұрақтар мен жауаптардың ерекшеліктерін түсіндіру;
      3) әлемді сезімдік және рационалдық тану арасындағы байланыстарды, діни және ғылыми таным мен философия, антропология арасындағы байланыстарды анықтау;
      4) адам құндылығы, құқығы мен бостандығы туралы білім беру, оларға баға бере білуге үйрету;
      5) жоғарғы моралдық сапаларды, белсенді азаматтық ұстанымдар мен патриоттық сезімді, адам мен табиғатқа деген философиялық көзқарасты қалыптастыру;
      6) этникалық және тұлғааралық қатынастарда төзімділікті сақтауға тәрбиелеу;
      7) қоғамдық дамудың заңдарын білу негізінде құқықтық және саяси мәдениетке тәрбиелеу;
      8) заң ілімдері, экономикалық теория, саясаттану, әлеуметтану негіздері, жеке және көпшілік құқықтың заңнамалық нормалары туралы білім беру;
      9) ғылыми және құқықтық терминологияны қолдана білуге үйрету;
      10) оқушылардың сыни тұрғыда ойлай білуін дамыту;
      11) зерттеу әдістерінің көмегімен барлық мәселелерді шеше білу қабілетін қалыптастыру.
      4. Пәнаралық байланыс:
      1) «Қазақ тілі және әдебиет»:
      адамға, адам өмірінің мәні мен мақсатына арналған көркем туындылар оқушылардың бойындағы ар-ұят, абырой сияқты асыл қасиеттердің ашылуына септігін тигізеді;
      2) «Дүниежүзі тарихы»:
      алғашқы қауымдық қоғам туралы, ертедегі мемлекеттер, сөйлеу құралы ретіндегі тіл мен сөздің, адамның, рудың, тайпалардың пайда болуы туралы білу; діни түсініктер мен әлемдік діндердің пайда болуы, ұлттардың, ұлттық мемлекеттердің, азаматтық қоғамның қалыптасуы туралы білім;
      3) «Қазақстан тарихы»:
      қазақ халқының көшпенді өркениеті, шаруашылығы, діні мен дәстүрі, ислам дінінің мәдениеттің дамуына әсері туралы білім беруде, қазақтардың дәстүрлі құқығы, «Жеті жарғы»;
      4) «Физика»:
      жер құрылысы, уақыт, кеңестік пен материя туралы білім беруде, физикалық үдерістердің адам мен қоғамға әсері туралы білім;
      5) «Биология»:
      адам мен адамзат қоғамының пайда болуы, табиғат пен адамның өзара байланысы туралы білім беруде;
      6) «География»:
      табиғи қор және оларды тиімді пайдалану, Қазақстан Республикасының Қазақстан табиғатын қорғауға бағытталған заңдары, халықаралық дәрежеде табиғатты қорғау бойынша шаралар туралы білім беру.
      5. Оқу жүктемесінің көлемі:
      қоғамдық-гуманитарлық бағыт
      1) 10 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      2) 11 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат
      жаратылыстану-математикалық бағыт
      3) 10 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      4) 11 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

2. Оқу пәнінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-сыныбына
арналған базалық білім мазмұны

      6. «Адам және дүние» (9 сағат):
      «Адам және оның дүниетанымы» (2 сағат), дүниетаным ұғымы, дүниетаным құрылымы, дүниетанымның негізгі элементтері, дүниетанымның қоғамдық-тарихи және жеке сипаты, өмірлік-практикалық және теориялық дүниетаным. гуманитарлық көзқарастың ерекшелігі;
      «Дүниетанымның тарихи үлгілері», мифологиялық, діни, философиялық дүниетанымның ерекшеліктері, мифологиялық, діни, философиялық дүниетанымдағы адамның бейнесі, әлеуметтік гуманитарлық көзқарастағы адам және әлем;
      «Адамның дүниеге деген танымдық қатынасы» (3 сағат), әлемді тану мәселесі, адамның танымдық қызметі, сезінушілік және тиімді таным, ақиқат ұғымы, оның өлшемдері, гуманитарлық білімнің ерекшелігі;
      «Ғылыми таным», ғылымның шығуы, ғылыми ойдың негізгі ерекшеліктері, ғылыми зерттеу әдістері, әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар, әлеуметтік жауапкершілік және ғалымдар гуманизмі;
      «Білім және білім беру», білім туралы қазіргі ұғым, ақпарат, білім, даналық, білім және білімділік, өзіндік білімнің қажеттілігі, өмір бойғы білім, гуманитарлық білім берудің ерекшелігі;
      «Адами қызметтегі бостандық, қажеттілік және жауапкершілік» (3 сағат), адам өміріндегі құндылықтар, құндылық туралы ұғым, құндылықты таңдау мәселесі, құндылық және өмірлік бағыт, адамның өмірі құндылық ретінде;
      «Еркіндік және қажеттілік», еркіндік ұғымы, еркіндік әлеуметтік және жеке құндылық ретінде, табиғи және әлеуметтік қажеттілік, еркіндік саналы қажеттілік;
      «Еркіндік және жауапкершілік», адамның ішкі және сыртқы еркіндігі, еркіндік адамның тұлғасы қалыптасуының шарты, тұлғаның өз өмірі үшін жауапкершілігі;
      қайталау (1 сағат).
      7. «Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі адам» (14 сағат):
      «Қазіргі қоғам» (2 сағат), қоғамдық дамудың заңдылықтары, эволюция және революция әлеуметтік өзгерістің формалары ретінде, қоғамдық үдеріс ұғымы, оның қайшылығы, дәстүрлі (аграрлық) қоғам, индустриялы қоғам, постиндустриалдық (ақпараттық) қоғам, әлеуметтік жаңарту ұғымы;
      «Қазіргі өркениеттің ерекшеліктері», қазіргі қоғам және өркениет, жаһандану үдерісі, жаһандануға қарсылық, компьютерлік революция, қоғам және адам ХХІ ғасырдың қауіп-қатерлері алдында, ғаламдық мәселені шешудегі гуманитарлық ғылымның рөлі;
      «Әлеуметтік қатынастар» (3 сағат), әлеуметтену үдерістері, индивидтің әлеуметтенуі, тұлғаның әлеуметтік статусы, әлеуметтік топтар мен қауымдастықтар, әлеуметтік қақтығыстар мен олардың конструктивтік шешімі;
      «Отбасы әлеуметтік топ ретінде», отбасының әлеуметтік рөлі, нормалары, құндылықтары, отбасындағы тұлға аралық қатынастар, отбасылық қатынастар этикасы, отбасылық парыз, отбасы мүшелеріне қамқорлық таныту;
      «Адамның көпұлтты қоғамдағы қарым-қатынасы», этникалық тұтастықтар, ұлттық сана, қазіргі әлемдегі ұлтаралық қатынастың дамуы, ұлтаралық жанжалдың себептері және оның шешімі, ұлтаралық келісім және ұлттық бірлік, Қазақстанның гүлденуі мен әлеуметтік игілігінің негізі ретінде;
      «Нарықтық субъектінің экономикалық тәртібі» (3 сағат), тұтынушының экономикалық мәдениеті, нарықтық экономикадағы тұтынушының тәртібі, табыс көздері, қорлар, тұтынушының шығындары, тұтыну бюджеттін жоспарлау, тұтынушылық несие, тұтынушыны қорғау, сұраныс, сұраныс заңы, сұраныс факторлары;
      «Өндірушінің экономикалық мәдениеті», нарықтық экономикадағы өндірушілердің мінез құлқы, өдіріс және өндірістік факторлар, бизнесті ұйымдастырудың негізгі формасы (жеке кәсіпкерлік, серіктестік, акционерлік қоғам), бизнес жоспар әзірлеудің принциптері, ұсыныс, ұсыныс заңы, фирманың шығыны мен пайдасы;
      «Нарықтық құрылымның үлгілері», жетілген бәсекелестік, монополистік бәсеке, олигополия, монополия, экономиканы монополиялаудың салдары, мемлекеттің монополияға қарсы саясаты;
      «Саяси жүйе» (2 сағат), саясат және мемлекет, мемлекет ұғымы мен белгілері, мемлекеттік егемендік, мемлекеттік билік, мемлекеттің формалары (басқару формасы, әкімшілік-аумақтық құрылымы), саяси режим, тоталитаризм, авторитаризм, демократия;
      «Азаматтың саяси өмірге қатысуы», демократиялық саясаттың негіздері, сайлаулар, референдум, жергілікті өзін өзі басқару, саяси партиялар мен қозғалыстар, олардың қоғамдық өмірдегі рөлдері, Қазақстандағы саяси партиялар мен қозғалыстар;
      «Рухани мәдениет» (3 сағат), қоғамның рухани құндылықтары, руханилық ұғымы, адамның рухани мәдениетінің негіздері, рухани құндылықтар, рухани мұра және оның қоғамдағы маңызы, руханилық және гуманизм;
      «Тұлғаның адамдық негіздері», руханият және адамгершілік, тұлғаның адамдық ұстанымдары, ізгілік және зұлымдық, қарыз және ұят, моралдік идеал, отаншылдық және азаматшылдық, тәрбие мен білімнің адамгершілік қызметтері;
      «Діни төзімділік», дін, діни ұйымдар және бірлестіктер, қазіргі қоғам өміріндегі оның рөлі, ар-ождан еркіндігі және діни төзімділік, дін және гуманитарлық ой, діни жән діни емес дүниетанымдардың диологы, діни экстремизмнің алдын алу;
      қайталау (1 сағат).
      8. «Қоғамдық қатынасты құқықтық реттеу» (10 сағат):
      «Адам мен азаматтың құқығы және міндеттері» (2 сағат), конституциялық құқық және міндеттер, адам құқығы ұғымы, азаматтық ұғымы, адамның және азаматтың құқығы, адамның және азаматтың міндеттері, Қазақстан Республикасындағы адамдар және азаматтар құқығы мен бостандығының конституциялық кепілі;
      «Адам құқықтары және оны қорғау», Қазақстан азаматтары құқығы мен бостандықтарын жүзеге асыру және қорғау, адам құқығын халықаралық-құқықтық қорғау, адам құқығын қорғау саласындағы негізгі халықаралық-құқықтық актілер;
      «Жеке құқықтың негізгі салалары» (4 сағат), азаматтық құқықтың негіздері, азаматтық құқық ұғымы және негізгі бастаулары, азаматтық құқықтың ұстанымдары, азаматтық құқық субъектілері, меншік құқығы, кәмелетке толмағандар мүліктік қатынасқа қатысушылар ретінде, азаматтық-құқықтық келісімнің негізгі түрлері, тұтынушы құқықтары;
      «Еңбек құқығының негіздері», еңбек құқығы ұғымы және негізгі бастаулары, еңбек қатынастары аясындағы кепілдемелер, еңбек шарты, еңбек шартын бекіту және бұзу, кәмелетке толмағандар еңбегінің ерекшеліктері, жұмыс және демалыс уақыты, тәртіптік жауапкершілік;
      «Отбасылық құқық негіздері», отбасылық құқық ұғымы және негізгі бастаулары, отбасылық құқықтағы негізгі ұғымдар, некелік-отбасылық құқықтың принциптері, неке тұжырымының шарттары, некені тоқтату, ерлі-зайыптылардың міндеттері, некелік келісім, бала құқықтары;
      «Экологиялық құқық негіздері», экологиялық құқық ұғымы және негізгі бастаулары, экологиялық құқық ұстанымдары, экологиялық заңмен қорғалатын негізгі нысан, табиғатты пайдалану түсінігі мен түрлері, экологиялық құқықтағы азаматтардың құқығы мен міндеттері, экологиялық құқықбұзушылық және ол үшін жауаптылық;
      «Көпшілік құқықтың негізгі салалары» (3 сағат), әкімшілік құқық негіздері, әкімшілік құқық ұғымы және негізгі бастаулары, негізгі және туынды нормативтік актілері, мемлекет қызметінің басқару жүйесіндегі негізгі бағыттары, мемлекеттік мекеме және кәсіпорындар, мемлекеттік қызмет ұғымы, әкімшілік құқықбұзушылық және әкімшілік жауапкершілік;
      «Қылмыстық құқықтың негіздері», қылмыстық құқық ұғымы және негізгі бастаулары, қылмыстық заңнама құрылымы, қылмыстық құқықтың мақсаты мен ұстанымдары, қылмыс ұғымы және түрлері, қылмыс құрамы ұғымы, қажетті және аса қажетті қорғаныс, қылмыстық жаза ұғымы және түрлері;
      «Іс-жүргізу құқығы негіздері», іс-жүргізу құқығы түсінігі, қылмыстық іс-жүргізу құқығы ұғымы және негізгі бастаулары, қылмыстық процестің мақсаты мен тәртібі, қылмыстық процестің негізгі принциптері, азаматтық іс-жүргізу құқығы ұғымы және негізгі бастаулары, азаматтық сот-ісінің принциптері, Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі;
      қайталау (1 сағат);
      9. Қорытынды қайталау (1 сағат).

3. Оқу пәнінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 11-сыныбына
арналған базалық білім мазмұны

      10. «Философия негіздері» (7 сағат):
      «Философия дегеніміз не?» (2 сағат), философияның адам өміріндегі және қоғамдағы рөлі, философия – ақылға деген құштарлық, философия – өмір туралы парасатты ілім, философия – ақыл мәдениеті;
      «Философия даналық мектебі ретінде», философ деген кім, алғашқы философтар және олардың ілімі, өз-өзіңді тани біл, философиялық сұрақтар мен жауаптардың ерекшеліктері;
      «Философия антропология» (2 сағат), адам-философияның басты мәселесі, адамға қатысты философиялық мәселелердің мәні мен ерекшелігі, адамның философиядағы негізгі бейнесі, адамның адам болуға деген ұмтылысы;
      «Өмірдің мәнін іздеудегі адам», өмірдің мағынасы туралы философия, адам бағыты, қазіргі заманғы өркениеттегі адамның жағдайы, «адам капиталы» туралы түсінік және оның мағынасы;
      «Әлеуметтік философия» (2 сағат), қоғамға деген философиялық көзқарас, күрделі ұйымдастырылған жүйе ретіндегі қоғам туралы түсініктер, қоғамдық дамудың негізгі теориялары, қоғамдық дамудың қозғалыс күштері, философия тарихы;
      «Гуманитарлық білімнің философиялық мәселелері», мәдениет философиясы, білім философиясы, саясат философиясы, құқық философиясы, дін философиясы;
      қайталау (1 сағат).
      11. «Әлеуметтану негіздері» (8 сағат):
      «Әлеуметтану ғылым ретінде» (2 сағат), әлеуметтанудың пайда болуы және дамуы, әлеуметтанудың обьектісі мен пәні, әлеуметтанудағы негізгі сұрақтар, зерттеудің әлеуметтанулық әдістерінің ерекшеліктері;
      «Әлеуметтанулық білім», әлеуметтанудың гуманитарлық білімдермен өзара әрекеттесуі, әлеуметтану білімінің құрылысы, қазіргі заманғы қоғам мәселесін түсінудегі әлеуметтанулық тәсілдердің ролі;
      «Қоғам әлеуметтік жүйе ретінде» (2 сағат), қоғам өзара байланыс жүйесі ретінде, әлеуметтік өзара қарым қатынастардың түрлері, әлеуметтік топтар, олардың түрлері, әлеуметтік институттар және оның түрлері, әлеуметтік институттың негізгі қызметтері, әлеуметтік тәртіп және қақтығыс, артық мінез құлық және әлеуметтік бақылау;
      «Әлеуметтік стратификация және ұтқырлық», қазіргі қоғамдағы орта топтың рөлі және маңызы, әлеуметтік мүдделер, әлеуметтік қақтығыстың себептері, әлеуметтік қақтығыстың сипаттамасы, әлеуметтік қақтығысты басқару, әлеуметтік қақтығысты шешу жолдары;
      «Тұлға және қоғам» (3 сағат), тұлғаның қалыптасуындағы әлеуметтік факторлар, әлеуметтік мінез-құлық, әлеуметтік рөл, жас жеткіншектік кезеңдегі әлеуметтік рольдер, жастар субмәдениетінің ерекшеліктері, жастардың кәсіби және әлеуметтік бағыты, әлеуметтік тұрмыс қызығушылығы, тұрмыстық қатынас мәдениеті;
      «Қазіргі әлемдегі этникалық көптүрлілік», ұлыс және ұлт, этномәдени құндылықтар және салт-дәстүр, этностың ментальдық ерекшеліктері, ұлтаралық ынтымақтастық және келіспеушіліктер, ұлтаралық қарым-қатынастарды реттеу мәселелері;
      «Қазіргі діни жағдай», діни өмірдегі әлеуметтік жағдайлар, дін әлеуметтануы, діни конфессиялар, конфессия аралық серіктестік, жастар ортасында діни экстремизмді алдын алу қажеттілігі;
      қайталау (1 сағат).
      12. «Саясаттану негіздері» (6 сағат):
      «Саясаттану дегеніміз не?» (2 сағат), саясаттану ғылым ретінде, саясаттанудың пайда болуы, саясаттанудың негізгі мәселелері, саясаттанудың негізгі тұжырымдамалары;
      «Саясаттанулық білім», саясаттану білімінің құрылысы, саясат технологиясы және оның әлеуметтік мағынасы, қоғамдық өмірді басқаруға саналы түрде қатысу үшін саясаттану білімдерінің маңызы;
      «Саясат және мәдениет» (3 сағат), саясат өнер ретінде, қоғамдық қатынастарды саяси реттеудегі ерекшеліктер, саяси жүйе, оның құрылымы, қызметі, саяси институттар жөнінде түсінік, нормалары, коммуникациялары, үдерістері;
      «Саяси мәдениет», билік және саясат, қоғамдық билік туралы түсінік, биліктің шығуы, билік қарым-қатынастарының типологиясы, билік легитимациясы, демократия және парламентаризм, азаматтық қоғамның негіздері;
      «Жеке тұлға және саясат», саяси элита, саяси көшбасшы туралы түсінік, жетекшіліктің типологиясы, саяси көшбасшының көрінісі, қоғамдық санадағы құрылымы және қолдау;
      қайталау (1 сағат).
      13. «Экономикалық теорияға кіріспе» (6 сағат):
      «Ресурстық нарық және нарықтық кірістерді қалыптастыру» (3 сағат), еңбек нарығы, еңбек нарығының ерекшеліктері, қызметтері, субъектілері, компонеттері, еңбекке сұраныс, еңбекке ұсыныс, еңбекақы, номиналдық және шынайы еңбекақы, еңбек нарығындағы кәсіподақ рөлі, еңбек биржасы және оның қызметтері;
      «Капитал нарығы және табиғат ресурстары», капиталға деген сұраныс және ұсыныс ерекшеліктері, инвестициялар мен жинақтар, кредит және оның түрлері, несиелік жүйе және оның элементтері, қор биржасы және құнды қағаздар, табиғи ресурстар нарығы, жер сату және сатып алу объектісі, жерге деген сұраныс, ұсыныс ерекшеліктері;
      «Кәсіпкерлік қызмет негіздері», кәсіпкерлік өндірістің факторы ретінде, кәсіпкерліктің субьектілері мен обьектілері, оның дамуының мақсаттары мен факторлары, кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық-құқықтық формалары, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері;
      «Ұлттық экономика және оның динамикасы» (2 сағат), экономикалық дамудың негізгі принциптері, ұлттық экономиканың айналымы (ресурстар, кіріс пен азық-түлік ағымы), ұлттық экономиканың негізгі көрсеткіштері (ұлттық байлық, ұлттық азық, ішкі азық, ұлттық кіріс);
      «Экономикалық өсім ерекшеліктері», экономикалық өсім (мәні, типтері, көрсеткіштері, әлеуметтік экономикалық салдары), макроэкономикалық тұрақсыздық (экономикалық дамудың циклдігі), инфляция және жұмыссыздық, нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеу қажеттілігі мен мәні, ұлттық экономиканы мемлекеттік реттеу түрлері мен әдістері;
      қайталау (1 сағат).
      14. «Заңға кіріспе» (6 сағат):
      «Қазақстан Республикасы – құқықтық мемлекет» (3 сағат), құқықтық мемлекет туралы ұғым және белгілері, құқықтық мемлекет мақсат, құрал және нәтиже ретінде, құқықтық мемлекет дамуының тарихи кезеңдері, құқықтық мемлекеттің негізгі ұстанымдары, құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам;
      «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдары», мемлекеттік билік туралы ұғым, Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәртебесі, Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесінің, Үкіметтің Парламенттің қызметі, рәсімделу реті, әділеттілік және сот билігі, жергілікті өкілетті және атқарушы органдар;
      «Құқық қорғау органдары», құқық қорғау органдарының қызметі мен ұйымдасу негіздері, құқық қорғау органдарының түрлері, құқық қорғау органдары туралы ұғым, мемлекеттік қызмет ұстанымдары, құқық қорғау қызметінің ұстанымдары, құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің құқығы, міндеттері және жауапкершілігі;
      «Азаматтардың құқықтық мәдениеті, құқықтық тәртіп және заңды жауапкершілік» (2 сағат), құқықтық сана және құқықтық мәдениет, азаматтардың құқықтық санасы және құқықтық мәдениеті, құқықтық сана түсінігі, түрлері, құқықтық идеология және құқықтық психология, құқықтық мәдениет мазмұны мен деңгейі;
      «Құқықтық тәртіп, құқықбұзушылық,заңды жауапкершілік», құқықтық тәртіп (түсінігі, құрылымы, түрі), құқықтық тәртіп түрлері, құқықбұзушылық түсінігі және құрамы, құқықбұзушылықтың түрлері, заңды жауапкершілік (түсінігі, белгілері және оның негізі), заңды жауапкершілік ұстанымдары;
      қайталау (1 сағат);
      15. Қорытынды қайталау (2 сағат).

4. Оқу пәнінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы
11-сыныбына арналған базалық білім мазмұны

      16. «Адам және дүние» (9 сағат):
      «Адам және оның дүниетанымы» (2 сағат), дүниетаным ұғымы, дүниетаным құрылымы, дүниетанымның негізгі элементтері, дүниетанымның қоғамдық-тарихи және жеке сипаты, өмірлік-практикалық және теориялық дүниетаным;
      «Дүниетанымның тарихи үлгілері», мифологиялық, діни, философиялық дүниетанымның ерекшеліктері, мифологиялық, діни, философиялық дүниетанымдағы адамның бейнесі, жаратылыстану ғылыми дүниетанымдағы адам және әлем;
      «Адамның дүниеге деген танымдық қатынасы» (3 сағат), әлемді тану мәселесі, адамның танымдық қызметі, сезінушілік және тиімді таным, ақиқат ұғымы, оның өлшемдері, жаратылыстану ғылыми білімдер ерекшелігі;
      «Ғылыми таным», ғылымның пайда болуы, ғылыми ойдың негізгі ерекшеліктері, ғылыми зерттеу әдістері, жаратылыстану және техникалық ғылымдар, ғалымдардың әлеуметтік жауапкершілігі;
      «Білім және білім беру», білім беру туралы қазіргі ұғым, ақпарат, білім, даналық, білім және білімділік, өзіндік білімнің қажеттілігі, өмір бойғы білім, жаратылыстану ғылыми білімінің ерекшелігі;
      «Еркіндік, қажеттілік және адамзат қызметіндегі жауапкершілік» (3 сағат), адам өміріндегі құндылықтар, құндылық туралы ұғым, құндылықты таңдау мәселесі, құндылық және өмірлік бағыт, адамның өмірі құндылық ретінде;
      «Еркіндік және қажеттілік» еркіндік ұғымы, еркіндік әлеуметтік және жеке құндылық ретінде, табиғи және әлеуметтік қажеттілік, еркіндік саналы қажеттілік;
      «Еркіндік және жауапкершілік», адамның ішкі және сыртқы еркіндігі, еркіндік адамның тұлғасы қалыптасуының шарты, тұлғаның өз өмірі үшін жауапкершілігі;
      Қайталау (1 сағат).
      17. «Қоғамдық қатынас жүйесіндегі адам» (14 сағат):
      «Қазіргі қоғам» (2 сағат), қоғамдық дамудың заңдылықтары, эволюция және революция сияқты әлеуметтік өзгерістің формалары, қоғамдық үдеріс ұғымы, оның қайшылығы, дәстүрлі (аграрлық) қоғам, индустриялы қоғам, постиндустриалдық (ақпараттық) қоғам, әлеуметтік жаңарту ұғымы;
      «Қазіргі өркениеттің ерекшеліктері», қазіргі қоғам және өркениет, жаһандану үдерісі, жаһандануға қарсылық, компьютерлік революция, қоғам және адам ХХІ ғасырдың қауіп-қатері алдында, ғаламдық мәселелерді шешудегі жаратылыстану ғылымдарының ролі;
      «Әлеуметтік қатынастар» (3 сағат), әлеуметтену үдерістері, индивидтің әлеуметтенуі, тұлғаның әлеуметтік статусы, әлеуметтік топтар мен қауымдастықтар, әлеуметтік қақтығыстар мен олардың конструктивтік шешімі;
      «Отбасы әлеуметтік топ ретінде», отбасының әлеуметтік рөлі, нормалары, құндылықтары, отбасындағы тұлға аралық қатынастар, отбасылық қатынастар этикасы, отбасылық парыз, отбасы мүшелеріне қамқорлық таныту;
      «Адамның көпұлтты қоғамдағы қарым-қатынасы», этникалық тұтастықтар, ұлттық сана, қазіргі әлемдегі ұлтаралық қатынастың дамуы, ұлтаралық жанжалдың себептері және оның шешімі, ұлтаралық келісім және ұлттық бірлік Қазақстанның гүлденуі мен әлеуметтік игілігінің негізі ретінде;
      «Нарықтық субъектінің экономикалық тәртібі» (3 сағат), тұтынушының экономикалық мәдениеті, нарықтық экономикадағы тұтынушының тәртібі, табыс бастаулары, қорлар, тұтынушының шығындары, тұтыну бюджеттін жоспарлау, тұтынушылық несие, тұтынушыны қорғау, сұраныс, сұраныс заңы, сұраныс факторлары;
      «Өндірушінің экономикалық мәдениеті, нарықтық экономикадағы өндірушінің тәртібі», өндіріс және өндірістік факторлар, бизнестің ұйымдастырудың негізгі формасы (жеке кәсіпкерлік, серіктестік, акционерлік қоғам), ұсыныс, ұсыныс заңы, фирманың шығыны мен пайдасы;
      «Нарықтық құрылымның типтері», жетілген бәсекелестік, монополистік бәсеке, олигополия, монополия, экономиканы монополиялаудың салдары, мемлекеттің монополияға қарсы саясаты;
      «Саяси жүйе» (2 сағат), саясат және мемлекет, мемлекет ұғымы мен белгілері, мемлекеттік егемендік, мемлекеттік билік, мемлекеттің формалары (басқару формасы, әкімшілік-аумақтық құрылымы), саяси режим, тоталитаризм, авторитаризм, демократия;
      «Азаматтың саяси өмірге қатысуы», демократиялық саясаттың негіздері, сайлаулар, референдум, жергілікті өзін өзі басқару, саяси партиялар мен қозғалыстар, олардың қоғамдық өмірдегі рөлдері, Қазақстандағы саяси партиялар мен қозғалыстар;
      «Рухани мәдениет» (3 сағат), қоғамның рухани құндылықтары, руханилық ұғымы, адамның рухани мәдениетінің негіздері, рухани құндылықтар, рухани мұра және оның қоғамдағы маңызы, руханилық және ғылыми-техникалық революция;
      «Тұлғаның адамдық негіздері», руханият және адамгершілік, тұлғаның адамдық ұстанымдары, ізгілік және зұлымдық, қарыз және ұят, моралдік идеал, отаншылдық және азаматшылдық, тәрбие мен білімнің адамгершілік қызметтері;
      «Діни толеранттылық», дін, діни ұйымдар және бірлестіктер, қазіргі қоғам өміріндегі оның рөлі, ар-ождан еркіндігі және діни төзімділік, дін және жаратылыстану ғылыми ой, діни жән діни емес дүниетанымдардың диологы, діни экстремизмнің алдын алу;
      қайталау (1 сағат).
      18. «Қоғамдық қатынасты құқықтық реттеу» (10 сағат):
      «Адам мен азаматтың құқығы және міндеттері» (2 сағат), конституциялық құқық және міндеттер, адам құқығы ұғымы, азаматтық ұғымы, адамның және азаматтың құқығы, адамның және азаматтың міндеттері, Қазақстан Республикасындағы адамдар және азаматтар құқығы мен бостандығының конституциялық кепілі;
      «Адамның құқықтары және оны қорғау», Қазақстан азаматтары құқығы мен бостандықтарын жүзеге асыру және қорғау, адам құқығын халықаралық-құқықтық қорғау, адам құқығын қорғаудың әмбебап, арнаулы аймақтық халықаралық құжаттары;
      «Жеке құқықтың негізгі салалары» (4 сағат), азаматтық құқықтың негіздері, азаматтық құқық ұғымы және негізгі көздері, азаматтық құқықтың ұстанымдары, азаматтық құқық субъектілері, меншік құқығы, кәмелетке толмағандар мүліктік қатынасқа қатысушылар ретінде, азаматтық-құқықтық келісімнің негізгі түрлері, тұтынушы құқықтары;
      «Еңбек құқығының негіздері», еңбек құқығы ұғымы және негізгі көздері, еңбек қатынастары аясындағы кепілдемелер, еңбек шарты, еңбек шартын бекіту және бұзу, кәмелетке толмағандар еңбегінің ерекшеліктері, жұмыс және демалыс уақыты, тәртіптік жауапкершілік;
      «Отбасылық құқық негіздері», отбасылық құқық ұғымы және негізгі көздері, отбасылық құқықтың негізгі түсінігі, некелік-отбасылық құқықтың принциптері, неке тұжырымының шарттары, некені тоқтату, ерлі-зайыптылардың міндеттері, некелік келісім, бала құқықтары;
      «Экологиялық құқық негіздері (құқықтың кешенді, жеке-бұқаралық саласы), экологиялық құқық ұғымы және негізгі көздері, экологиялық құқық ұстанымдары, экологиялық заңмен қорғалатын негізгі нысан, табиғатты пайдалану түсінігі мен түрлері, экологиялық құқықтағы азаматтардың құқығы мен міндеттері, экологиялық тәртіп бұзушылық және ол үшін жауаптылық;
      «Көпшілік құқықтың негізгі салалары» (3 сағат), әкімшілік құқық негіздері, әкімшілік құқық ұғымы және негізгі көздері, негізгі және туынды нормативтік актілері, мемлекет қызметінің басқару жүйесіндегі негізгі бағыттары, мемлекеттік мекеме және кәсіпорындар, мемлекеттік қызмет ұғымы, әкімшілік құқық бұзушылық және әкімшілік жауапкершілік;
      «Қылмыстық құқық негіздері», қылмыстық құқық ұғымы және негізгі көздері, қылмыстық заңнама құрылымы, қылмыстық құқықтың мақсаты мен ұстанымдары, қылмыс ұғымы және түрлері, қылмыс құрамы ұғымы, қажетті және аса қажетті қорғаныс, қылмыстық жаза ұғымы және түрлері;
      «Қаржылық және салықтық құқық негіздері», қаржылық және салықтық құқық ұғымы және негізгі көздері, салық салу принциптері, салықтық саясат, салық төлеуші ұғымы, салық төлеушінің құқықтары мен міндеттері, бюджет ұғымы мен оның түрлері;
      қайталау (1 сағат);
      19. Қорытынды қайталау (2 сағат).

5. Оқу пәнінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы
11-сыныбына арналған базалық білім мазмұны

      20. «Философия негіздері» (7 сағат):
      «Философия дегеніміз не?» (2 сағат), философияның адам өміріндегі және қоғамдағы рөлі, философия – ақылға деген құштарлық, философия – өмір туралы парасатты ілім, философия-ақыл мәдениеті;
      «Философия ой-сапа мектебі», философ деген кім, алғашқы философтар және олардың ілімі, өз-өзіңді тани біл, философиялық сұрақтар және жауаптардың ерекшелігі;
      «Философия антропологиясы» (2 сағат), адам – философияның басты мәселесі, философия – адамның ерекше және мазмұнды мәселесі, адамның философиядағы негізгі бейнесі, адамның адам болуға деген ұмтылысы;
      «Адам ойының ізденісі», философия өмір мағынасы туралы, адам атауы, қазіргі өркениеттегі адамның шарты, «Адам капиталы» туралы түсінік және оның мағынасы;
      «Жаратылыстану философиясы» (2 сағат), табиғатқа деген философиялық көзқарас, табиғатқа өздігінен дамушы жүйе ретінде қарау, адам мен табиғаттың өзара әрекеттесуінің негізгі теориялары, экологиялық дағдарыс, экологиялық сана және биофилософия;
      «Жаратылыстану ғылыми білімдердің философиялық мәселелері» Биологияның, медицинаның, физикадағы, химиядағы философиялық мәселелер, философия және математика;
      қайталау (1 сағат).
      21. «Әлеуметтану негіздері» (8 сағат):
      «Әлеуметтану дегеніміз не?» (2 сағат), Әлеуметтану ғылым ретінде, әлеуметтанудың пайда болуы және дамуы, әлеуметтанудың обьектісі мен пәні, әлеуметтанудағы негізгі сұрақтар, әлеуметтанудың сандық және сапалық әдістері, зерттеудің әлеуметтанулық әдістерінің ерекшеліктері, әлеуметтанудың математикалық ұстанымдары;
      «Әлеуметтанулық білім», әлеуметтанудың жаратылыстану ғылыми білімдермен өзара әрекеттесуі, әлеуметтану білімінің құрылысы, қазіргі заманғы қоғам мәселесін түсінудегі әлеуметтанулық тәсілдердің ролі;
      «Қоғам әлеуметтік жүйе ретінде» (2 сағат), қоғам өзара байланыс жүйесі ретінде, әлеуметтік өзара қарым қатынастардың түрлері, әлеуметтік топтар, олардың түрлері, әлеуметтік институттар және оның түрлері, әлеуметтік институттардың негізгі қызметтері, әлеуметтік тәртіп және қақтығыс, ауытқушылы мінез құлық және әлеуметтік бақылау;
      «Әлеуметтік стратификация және ұтқырлық», қазіргі қоғамдағы орта топтың рөлі және маңызы, әлеуметтік мүдделер, әлеуметтік қақтығыстың себептері, әлеуметтік қақтығыс сипаттамасы, әлеуметтік қақтығысты басқару, әлеуметтік қақтығысты шешу жолдары;
      «Тұлға және қоғам» (3 сағат), тұлғаның қалыптасуындағы әлеуметтік факторлар, әлеуметтік мінез-құлық, әлеуметтік рөл, жас жеткіншектік кезеңдегі әлеуметтік рөлдер, жастар субмәдениетінің ерекшеліктері, жастардың кәсіби және әлеуметтік бағыты, әлеуметтік тұрмыс қызығушылығы, тұрмыстық қатынас мәдениеті;
      «Қазіргі әлемдегі этникалық көптүрлілік», ұлыс және ұлт, этномәдени құндылықтар және салт-дәстүр, этностың ментальдық ерекшеліктері, ұлтаралық ынтымақтастық және келіспеушіліктер, ұлтаралық қарым-қатынастарды реттеу мәселелері;
      «Қазіргі діни жағдай», діни өмірдегі әлеуметтік жағдайлар, дін әлеуметтануы, діни конфессиялар, конфессия аралық серіктестік, жастар ортасында діни экстремизмді алдын алу қажеттілігі;
      қайталау (1 сағат).
      22. «Саясаттану негіздері» (6 сағат):
      «Саясаттану дегеніміз не?» (2 сағат), саясаттану ғылым ретінде, саясаттанудың пайда болуы, саясаттанудың негізгі мәселелері, саясаттанудың негізгі тұжырымдамалары;
      «Саясаттанулық білім», саясаттану білімінің құрылысы, саясат технологиясы және оның жаратылыстану ғылыми құрамы, қоғамдық өмірді басқаруға саналы түрде қатысу үшін саясаттану білімдерінің маңызы;
      «Саясат және мәдениет» (3 сағат), саясат өнер ретінде, қоғамдық қатынастарды саяси реттеудегі ерекшеліктер, саяси жүйе, оның құрылымы, қызметі, саяси институттар, нормалары, коммуникациялары, үдерістері туралы түсінік;
      «Саяси мәдениет», билік және саясат, қоғамдық билік туралы түсінік, биліктің шығуы, билік қарым-қатынастарының типологиясы, билік легитимациясы, демократия және парламентаризм, азаматтық қоғамның негіздері;
      «Жеке тұлға және саясат», саяси элита, саяси көшбасшы туралы түсінік, жетекшіліктің типологиясы, саяси көшбасшының көрінісі, қоғамдық санадағы құрылымы және қолдау;
      қайталау (1 сағат).
      23. «Экономикалық теорияға кіріспе» (6 сағат):
      «Өндіріс факторларының нарығы мен факторлық кірістерді қалыптастыру» (3 сағат), еңбек нарығы, еңбек нарығының ерекшеліктері, қызметтері, субъектілері, компонеттері, еңбекке сұраныс, еңбекке ұсыныс, еңбекақы, номиналдық және шынайы еңбекақы, еңбек нарығындағы кәсіподақ рөлі, еңбек биржасы және оның қызметтері;
      «Капитал нарығы және табиғат ресурстары», капиталға деген сұраныс және ұсыныс ерекшеліктері, инвестициялар мен жинақтар, несие және оның түрлері, несиелік жүйе және оның элементтері, қор биржасы және құнды қағаздар нарығы, табиғи ресурстар нарығы, жер сату және сатып алу объектісі, жерге деген сұраныс, ұсыныс ерекшеліктері, жер рентасы және жердің бағасы;
      «Кәсіпкерлік қызмет негіздері», кәсіпкерлік өндірістің факторы ретінде, кәсіпкерліктің субъектілері мен объектілері, оның дамуының мақсаттары мен факторлары, кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық-құқықтық формалары, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері;
      «Ұлттық экономика және оның динамикасы» (2 сағат), экономикалық дамудың негізгі принциптері, ұлттық экономиканың айналымы (ресурстар, кіріс пен азық-түлік ағымы), ұлттық экономиканың негізгі көрсеткіштері (ұлттық байлық, ұлттық азық, ішкі азық, ұлттық кіріс);
      «Экономикалық өсім ерекшеліктер», экономикалық өсім (мәні, типтері, көрсеткіштері, әлеуметтік экономикалық салдары), макроэкономикалық тұрақсыздық (экономикалық дамудың циклдігі), инфляция және жұмыссыздық, нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеу қажеттілігі мен мәні, ұлттық экономиканы мемлекеттік реттеу түрлері мен әдістері;
      қайталау (1 сағат).
      24. «Заңға кіріспе» (6 сағат):
      «Қазақстан Республикасы – құқықтық мемлекет» (3 сағат), құқықтық мемлекет туралы ұғым және белгілері, құқықтық мемлекет мақсат, құрал және нәтиже ретінде, құқықтық мемлекет дамуының тарихи кезеңдері, құқықтық мемлекеттің негізгі ұстанымдары, құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам;
      «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдары», мемлекеттік билік туралы ұғым, Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық мәртебесі, Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесінің, Үкіметтің Парламенттің қызметі, рәсімделу реті, әділеттілік және сот билігі, жергілікті өкілетті және атқарушы органдар;
      «Құқық қорғау органдары», құқық қорғау органдарының қызметі мен ұйымдасу негіздері, құқық қорғау органдарының түрлері, құқық қорғау органдары туралы ұғым, мемлекеттік қызмет ұстанымдары, құқық қорғау қызметінің ұстанымдары, құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің құқығы, міндеттері және жауапкершілігі;
      «Құқықтық реттеу негіздері. Заңдылық және құқықтық тәртіп» (2 сағат), құқықтық реттеу негізі, құқықтық реттеу, оның жолдары, тәсілдері, типтері, құқықтық реттеу элементтері мен құралдары, құқықтық реттеу үдерісі сатылары;
      «Заңдылық және құқықтық тәртіп», заңдылық (ұғымы және негізгі ұстанымдары), құқықтық тәртіп, қоғамдық тәртіп және құқықтық қамтамасыз ету ұғымдары, ұлттық қауіпсіздік ұғымы, түрлері, Қазақстан Республикасының негізгі ұлттық қызығушылығы, ұлттық қауіпсіздіктің негізгі қаупі;
      қайталау (1 сағат);
      25. Қорытынды қайталау (1 сағат).

6. Оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      26. Оқушылардың дайындық деңгейлері үш аспектімен: пәндік нәтижелер, тұлғалық нәтижелер, жүйелі-іс әрекеттік нәтижелермен бағаланады.
      27. Пәндік нәтижелер. 10-сыныптың соңында оқушылар:
      1) дүниетанымның негізгі элементтері мен құрылысын;
      2) тарихи дүниетанымның түрлерін – мифологиялық, діни, философиялық;
      3) әлемді тану мәселесін, ғылымның пайда болуын;
      4) білімнің қазіргі заманғы мәнін;
      5) адам өміріндегі құндылықтарды және құндылықтарды таңдау мәселесін;
      6) жеке және әлеуметтік жетістік үшін адамның жауапкершілігін;
      7) қоғамдағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени үдерістердің себеп- салдарлық байланыстарын;
      8) қоғамдағы нарықтық экономиканың рөлін, экономиканың нарықтық субьектілер мінез құлқымен өзара байланысын;
      9) ұсыныс пен сұраныс заңдарын, кіріс көздерін, өндірістің факторларын, мемлекеттің монополияға қарсы саясатын;
      10) демократиялық саясат негіздерін – сайлау, референдум, жергілікті өзін-өзі басқару, қоғамдық және саяси ұйымдарды;
      11) қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу үдерісі мен жеке және көпшілік құқықтың негізгі салаларын;
      12) қоғамдағы құқықтық қатынастар, еркіндік, құқық, міндеттерді;
      13) қоғамның дамуындағы негізгі заңдылықтардың қазіргі заманғы түсініктерін;
      14) тұлғаның әлеуметтік статусын, қоғамның әлеуметтік құрылысын;
      15) нарықтық экономика ерекшеліктерін, тұтынушылар мен өндірушілердің іс-әрекетін;
      16) қоғамның саяси жүйесін, мемлекеттің формалары мен белгілерін, саяси режимдер, демократиялық саясаттың негіздерін;
      17) адамның рухани мәдениетінің негіздерін, қоғамның рухани құндылықтары, тұлғаның адамгершілік негіздері, тәрбие мен білім беру міндеттерін;
      18) қазіргі заманғы қоғам өміріндегі діннің рөлін;
      19) адам мен азаматтардың құқықтары мен міндеттерін;
      20) Қазақстандағы адам еркіндігі мен құқығын қорғау механизмдерін және адам құқығын халықаралық-құқықтық тұрғыдан қорғауды;
      21) жеке және көпшілік құқықтың негізгі салаларын білуі тиіс.
      28. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) ақыл-ой мектебі мен саналы және игілікті өмір мектебі ретінде философия негізін;
      2) жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдардағы философиялық мәселелерді;
      3) әлеуметтану мен саясаттанудың негізгі мәселелерін;
      4) нарықтық экономика туралы (еңбек нарығы, капитал, табиғи ресурстарды);
      5) ұлттық экономиканның негізгі көрсеткіштері мен экономикалық өсімнің ерекшеліктерін;
      6) қоғамның әлеуметтік құрылысы, оның элементтері, әлеуметтік іс-әрекет және әлеуметтік рольдерді;
      7) қоғамның саяси жүйесін, Парламент, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, әділет органдары, жергілікті өкілетті, атқарушы және құқық қорғау органдарының қалыптасуы мен қызмет ету тәртібін;
      8) азаматтық, этномәдени, конфессиялық бірлестік ретіндегі Қазақстан қоғамының ерекшеліктерін;
      9) философия, әлеуметтану, саясаттану, экономикалық теория, заң білімі сияқты ғылымдардың мәні мен ерекшелігін;
      10) адамның қажеттіліктері мен қызығушылықтарын, өмірдің мәні мен бағдарын;
      11) қоғамдағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени үдерістердің себеп- салдарлық байланыстарын;
      12) қоғамдағы экономиканың ролін, еңбек нарығын, капитал, табиғи ресурстарды;
      13) құқықтық мемлекеттің негізгі принциптерін, конституциялық кепілдемелерді;
      14) мәдени жетістіктерді, адамның рухани әлемін сипаттауды;
      15) қарым-қатынас, мораль және адамгершілік нормаларын білуі тиіс, мемлекет саясатының мәнін түсіндіруді;
      29. 10 және 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) мемлекет саясатының мәнін түсіндіре;
      2) табиғатқа, адам мен қоғамға деген философиялық көзқарасты түсіндіре;
      3) оқытылып отырған тақырып бойынша материалдарды дербес талдай білу және жалпылау, әлеуметтанудағы, саясаттанудағы, экономика мен заң ғылымдарындағы бастыларын анықтай білуді;
      4) қоғам өмірінің оң және теріс құбылыстарына дербес баға беруді;
      5) экономикалық, саяси және әлеуметтік мәселелер бойынша жеке көзқарасын білдіруді және оны дәлелдеуді;
      6) ақпарат көздерін сыни тұрғыдан талдау, алуан түрлі (мәтін, карта, кесте, схема, аудиовизуальды) ақпараттарды талдау жасауды;
      7) құбылыстар арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды орната білуді;
      8) құқықтық және өзекті қоғамдық мәселелер бойынша пікірталастарға қатысу, алынған ақпараттарды дәлелдеу үшін талқыланатын мәселелер бойынша дербес көзқарасын білдіруді;
      9) қазіргі заманның құбылыстарына қатысты өз ұстанымын анықтау, өзінің және маңайындағылардың іс-әрекеттерін қазіргі әлеуметтік тәртіпке негіздеуді;
      10) әлеуметтік қауымдастықтар, әлеуметтік топтар мен әлеуметтік нормалардың дамуындағы себеп-салдарлық байланыстарды және заңдылықтарды айқындауды;
      11) экономиканың, қоғамның саяси жүйесінің, алуан түрлі мәдениеттің дамуы туралы түрлі ақпарат көздеріндегі қажетті ақпараттарды таба білуді;
      12) моральдық, этикалық, адамгершілік және құқықтық нормаларды талдау және жалпылауды;
      13) материалдық өндіріске сипаттама беру және оны бағалау, қоғамдағы мемлекеттік-құқықтық институттардың қызметін бағалай білуді меңгеруі тиіс.
      30. Тұлғалық нәтижелер психологиялық-педагогикалық мониторинг формасында зерттеліп, оқушының тәрбиелілік, әлеуметтік және рухани-адамгершілік, шығармашылық-дене дамуының деңгейі түрінде оның портфолиосында көрсетіледі. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарына және құқықтық тәртіпке сыйластықпен қараудан;
      2) азаматтық жауапкершілік пен жоғары патриоттық сезім және Отанды қорғау мен оған қызмет етуден;
      3) мемлекеттік және ана тілін меңгеру, Қазақстан территориясында тұратын халықтардың, басқа да этностардың құндылықтарын, мәдениеті мен дәстүрін құрметтеуден;
      4) туған өлкесінің табиғатын сақтау және аялау, қоршаған ортаны қорғауда белсенділік көрсетуден;
      5) салауатты өмір сүру, өзін қорғау және айналадағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;
      6) этикалық нормаларды сақтау мен адамзат тілдесуінің жоғарғы мәдениетін көрсетуінен;
      7) өз бетімен білім алу және өзін-өзі жүзеге асыра білу, жасампаздық еңбекке қабілеттілігін ынталандыра білуінен;
      8) үлкенге құрмет және кішіге ізет көрсете білуінен;
      9) әлеуметтік ортаның ерекшелігін дұрыс бағалай білу, діни ағымдарды, идеологияны, құқыққа қарсы әрекеттерді ажырата білуінен көрініс табуы тиіс.
      31. Жүйелі-іс әрекеттік нәтижелер оқушының пән олимпиадасында, таңдау курстарында, шығармашылық жұмыстарда, сонымен бірге басқа да ізденіс жұмыстарында анықталып, оның нәтижелері портфолиосында жинақталады. Оқушылардың жүйелі-іс әрекеттік нәтижелері:
      1) адамзат қоғамының дамуы үшін ғылым негіздері және қолданылу саласы бойынша ғылыми жетістіктердің білім жүйесін меңгеру;
      2) ғылыми ақпаратты талдау, өңдеу, жинақтай білу және оларды қолдана алуы, тірек конспект, сызбанұсқалар, кестелер құрастыру рефераттар, пікірлер жаза білу;
      3) жаңа материалмен, өздігінен жұмыс істей білу, зерттеу жұмыстарымен айналысу;
      4) танымдық, жобалау, құрастыру, іздену, шығармашылық әдістерін қолдану;
      5) қазіргі ақпараттық-коммуникативті технологияларды білу;
      6) жоғары коммуникативтік қабілеттілік, көптілді мәдениеттілікті қолдана білуі тиіс.

7. 10 -11-сыныптары үшін 2013-2014
оқу жылына арналған өтпелі кезең оқу бағдарламасы

      32. Қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-сыныпқа арналған 2013-2014 оқу жылына арналған өтпелі кезең бағдарламасы 9-10 сыныптар үшін жаңа бағдарламаның ерекшеліктерін ескеріп құрастырылған және 9 және 10 сыныптағы тақырыптарды жалпы қарастырады.
      33. Қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық бағыттағы 11 сыныпқа арналған 2013-2014 оқу жылына арналған өтпелі кезең бағдарламасы 9,10,11 сыныптар үшін жаңа бағдарламаның ерекшеліктерін ескеріп құрастырылған және 9,10 және 11 сыныптағы тақырыптарды жалпы қарастырады.
      34. Оқу жүктемесінің көлемі:
      1) қоғамдық-гуманитарлық бағыт:
      2) 10-сыныпта аптасына 1,5 сағат, оқу жылында 51 сағат;
      3) 11-сыныпта аптасына 1,5 сағат, оқу жылында 51 сағат;
      жаратылыстану-математикалық бағыт
      3) 10-сыныпта аптасына 1,5 сағат, оқу жылында 51 сағат;
      4) 11-сыныпта аптасына 1,5 сағат, оқу жылында 51 сағат.

8. Оқу пәнінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10 сыныбына
арналған базалық білім мазмұны

      35. «Адам және дүние» (12 сағат):
      «Адам және оның дүниетанымы» (5 сағат), адам өмірінің ерекшеліктері, гуманитарлық білімдегі адамның шығу тегі мәселесі, адамның биологиялық және әлеуметтік табиғаты, адамның қажеттіліктері мен қызығушылықтары, адамның мүмкіндіктері мен қабілеттері, адамның құндылықтары мен мұраттары, құндылықтарды таңдау мәселесі, құндылықтар мен өмірлік бағыт бағдарлар, адам өмірі құндылық ретінде;
       «Көзқарас ұғымы», көзқарастың құрылысы, көзқарастың негізгі элементтері, көзқарастың қоғамдық-тарихи және жекелік сипаты, өмірлік-практикалық және теориялық көзқарас, мифологиялық, діни, философиялық көзқарастардың ерекшеліктері, мифологиялық, діни, философиялық көзқарастардағы адам образы;
      «Адам тұлға ретінде», индивид, индивидуалдылық, тұлға, қалай тұлға болуға болады, мінез құлықтың қалыптасуы, тәрбие және өзін-өзі тәрбиелеу, әлемдегі адамның орны, өмірдің мәні;
      «Адамның әлемге деген танымдық қатынасы» (4 сағат), әлемнің танымдылығы мәселесі, адамның танымдық қызметі, сезімдік және рационалдық таным, ақиқат ұғымы, оның критериилері, әлеуметтік гуманитарлық білімнің ерекшелігі, ғылымның шығу тегі, ғылыми ойлаудың негізгі ерекшеліктері, әлеуметтік-гуманитарлық білімдер, ғалымдардың әлеуметтік жауапкершілігі;
      «Білім және білім беру», білім беру туралы қазіргі заманғы түсінік, ақапарат, білім, даналық, білім және білімділік, өздігінен білім алу қажеттілігі, өмір бойы білім алу, білім берудің мәні мен құндылығы, адам мен қоғам дамуындағы білім берудің маңызы;
      «Адам қызметіндегі еркіндік және қажеттілік» (2 сағат), еркіндік және қажеттілік, еркіндік ұғымы, еркіндік әлеуметтік және жеке құндылық ретінде, табиғи және әлеуметтік қажеттілік, еркіндік танылған қажеттілік ретінде;
      «Еркіндік және жауапкершілік», адамның ішкі және сыртқы еркіндігі, еркіндік адамның тұлғалығының қалыптасу шарты ретінде, тұлғаның өз өміріне деген жауапкершілігі;
      қайталау (1 сағат).
      36. «Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі адам» (18 часов):
      «Қазіргі заманғы қоғам» (4 сағат), қоғамдық даму заңдылықтары, эволюция және революция әлеуметтік өзгеріс формасы ретінде, қоғамдық прогресс ұғымы, оның қарама-қайшылығы, дәстүрлі (аграрлық) қоғам, индустриалдық қоғам, постиндустриалдық (ақпараттық) қоғам, әлеуметтік модернизация ұғымы;
      «Қазіргі заманғы өркениеттің ерекшеліктері», қазіргі заманғы қоғам және өркениет, жаһандану үдерістері, антиглобализм, компьютерлік революция, ғаламдық мәселелердің әлеуметтік және гуманитарлық аспектілері, адам және қоғам ХХІ ғасырдың қаупі алдында, жаһандық мәселелерді шешудегі гуманитарлық ғылымдардың рөлі;
      «Әлеуметтік қатынастар» (4 сағат), адамдардың тілдесу әлемі, тілдесу, тілдесудің мазмұны мен формалары, тұлғааралық тілдесу, тілдесу мәдениеті, тұлға және ұжым (коллективизм, индивидуализм, конформизм), адамдардың мінез-құлқындағы абырой (сыпайылық, әдептілік, ибалылық), сұхбат, дискуссия, өзара түсінісу, серіктестік, ынтымақтастық;
      «Әлеуметтену үдерісі», күнделікті өмірді зерттеу, статус немесе әлеуметтік жағдайды айқындау, статустар мен рөлдердің жиынтығы, шындықтың әлеуметтік құрылысы, әлеуметтік қақтығыстар, олардың конструктивтік шешімі;
      «Отбасы әлеуметтік топ ретінде», отбасының әлеуметтік рольдері, нормалары мен құндылықтары, отбасындағы тұлғааралық қатынастар, отбасылық қатынастар этикасы, отбасылық парыз, отбасы мүшелері туралы;
      «Көп ұлтты қоғамдағы адамдардың өзара әрекеттесуі», этникалық қауымдастықтар, ұлттық сана-сезім, қазіргі кезеңдегі әлемдегі ұлтаралық қатынастардың дамуы, ұлтаралық қақтығыстардың себебі мен оларды жеңудің жолдары, Қазақстанның жаңаруы мен әлеуметтік игілігінің негізі ретіндегі ұлтаралық келісім мен ұлттық бірлік;
      «Нарықтық субьектілердің экономикалық сипаты» (3 сағат), тұтынушылардың экономикалық мәдениеті, нарықтық экономикадағы тұтынушылардың іс-әрекеттері, кіріс көздері, салымдар, тұтынушылардың шығындары, тұтынушылық бюджетті жоспарлау, тұтынушылық несие, тұтынушыларды қорғау, сұраныс, сұраныс заңы, сұраныс факторлары;
      «Өндірушілердің экономикалық мәдениеті», нарықтық экономикадағы өндірушілердің іс-әрекеттері, өндіріс және өндіріс факторлары, бизнесті ұйымдастырудың негізгі формалары (жеке кәсіпкерлік, серіктестік, акционерлік қоғамдар), ұсыныс, ұсыныс заңдары, фирмадағы кідірістер мен кірістер;
      «Нарықтық құрылымның типтері», жетілген бәсекелестік, монополистік бәсекелестік, олигополия, монополия, экономиканы монополияландырудың салдары, мемлекеттің монополияға қарсы саясаты;
      «Саяси жүйе» (3 сағат), саясат және мемлекет, мемлекет ұғымы мен оның белгілері, мемлекеттің егемендігі, мемлекеттік билік, мемлекеттің формалары (басқару формалары, территориалық-мемлекеттік құрылысы), саяси режим, тоталитаризм, авторитаризм, демократия;
      «Азаматтардың саяси өмірге қатысуы», демократиялық саясат негіздері, сайлаулар, референдум, жергілікті өзін-өзі басқару, саяси партиялар мен қозғалыстар, олардың қоғамдық өмірдегі рөлі, саяси партиялар мен Қазақстандағы қозғалыстар;
      «Азаматтық қоғам», азаматтық қоғам ұғымы, азаматтық қоғамның пайда болуы, қоғамдық ұйымдар, адамның азаматтық ұстанымы, Қазақстандағы азаматтық қоғамның қалыптасуы;
      «Рухани мәдениет» (3 сағат), қоғамның рухани құндылықтары, руханилық ұғымы, адамның рухани мәдениетінің негіздері, рухани құндылықтар, рухани мұра және оның қоғам үшін маңыздылығы, руханилық және гуманизм;
      «Тұлғаның адамгершілік негіздері», руханилық және адамгершілік, тұлғаның адамгершілік ұстанымдары, қайырымдылық және зұлымдық, парыз және ар-ұждан, моральдық идеал, отансүйгіштік және азаматтылық, тәрбие мен білім берудегі адамгерішілік қызметтері;
      «Діни толеранттылық», дін, діни ұйымдар мен бірлестіктер, олардың қазіргі қоғам өміріндегі алатын орны, ар-ұждан бастандығы мен дінге еріктілік, дін және еркін ойшылдық, діни және діни емес көзқарастар сұхбаты, діни экстремизмді алдын алу;
      қайталау (1 сағат).
      37. «Қоғамдық қатынасты құқықтық реттеу» (19 сағат):
      «Адамдар мен азаматтардың құқықтары мен міндеттері» (8 сағат), құқық және заңнама, құқық ұғымы және оның белгілері, қоғам мен мемлекет өміріндегі құқықтың рөлі, құқықтың бастаулары, дәстүрлер, әдет ғұрыптар мен құқық, заңнама жүйесі, Қазақстандық құқықтың салалары, құқық пен заңнаманың ара қатынасы, заң ұғымы мен заңнан туындаған актілер, заңның ұлықтылығы;
      «Құқықтық қатынастар», құқықтық қатынастар қоғамдық қатынастардың формасы ретінде, құқықтық қатынас субъектілері, субъективтік құқықтар мен субъективтік міндеттер, құқықтық қабілеттілік, заңды жауапкершілік ұғымы және оның түрлері, құқық бұзушылықтың түрлері мен белгілері, кәмелетке толмағандардың заңды жауапкершіліктерінің ерекшеліктері;
      «Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысының негіздері», негізгі заң, халық – билік көзі, азаматтардың конституциялық құқықтары мен міндеттері, конституцияның негізгі бөлімдері, адам құқығы ұғымы, азаматтылық ұғымы, адамдар мен азаматтардың құқықтары, адамдар мен азаматтардың міндеттері, Қазақстан Республикасындағы адамдар мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының конституциялық кепілдемелері;
      «Адам құқығы және оны қорғау», Қазақстандағы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мен жүзеге асыру механизмдері, адам құқықтарын халықаралық-құқықтық тұрғыдан қорғау, адам құқықтарын қорғау саласындағы негізгі халықаралық-құқықтық актілер;
      «Жеке құқықтың негізгі салалары» (4 сағат), азаматтық құқық негіздері, азаматтық құқық ұғымы мен негізгі бастаулары, азаматтық құқық принциптері, азаматтық құқық субъектілері, меншік құқығы, кәмелетке толмағандардың мүліктік қатынастарға қатысуы, азаматтық құқықтық келісімнің негізгі түрлері, тұтынушылардың құқықтары;
      «Еңбек құқығының негіздері», еңбек құқығының негізгі бастаулары мен ұғымы, еңбектік қатынастар сферасындағы кепілдемелер, еңбек келісімі, еңбек келісімін жасау мен бұзу, кәмелетке толмағандардың еңбегінің ерекшеліктері, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты, тәртіптік жауапкершілік;
      «Отбасылық құқық негіздері», отбасылық құқық ұғымы және негізгі бастаулары, отбасылық құқықтағы негізгі ұғымдар, некелік-отбасылық құқықтың принциптері, неке тұжырымының шарттары, некені тоқтату, ерлі-зайыптылардың міндеттері, некелік келісім, бала құқықтары;
      «Экологиялық құқық негіздері», экологиялық құқық ұғымы және негізгі бастаулары, экологиялық құқық ұстанымдары, экологиялық заңмен қорғалатын негізгі нысан, табиғатты пайдалану түсінігі мен түрлері, экологиялық құқықтағы азаматтардың құқығы мен міндеттері, экологиялық құқықбұзушылық және ол үшін жауаптылық;
      «Көпшілік құқықтың негізгі салалары» (6 сағат), әкімшілік құқық негіздері, әкімшілік құқық ұғымы және негізгі бастаулары, негізгі және туынды нормативтік актілері, мемлекет қызметінің басқару жүйесіндегі негізгі бағыттары, мемлекеттік мекеме және кәсіпорындар, мемлекеттік қызмет ұғымы, әкімшілік құқықбұзушылық және әкімшілік жауапкершілік;
      «Қылмыстық құқықтың негіздері», қылмыстық құқық ұғымы және негізгі бастаулары, қылмыстық заңнама құрылымы, қылмыстық құқықтың мақсаты мен ұстанымдары, қылмыс ұғымы және түрлері, қылмыс құрамы ұғымы, қажетті және аса қажетті қорғаныс, қылмыстық жаза ұғымы және түрлері;
      «Іс-жүргізу құқығы негіздері», іс-жүргізу құқығы түсінігі, қылмыстық іс-жүргізу құқығы ұғымы және негізгі бастаулары, қылмыстық процестің мақсаты мен тәртібі, қылмыстық процестің негізгі принциптері, азаматтық іс-жүргізу құқығы ұғымы және негізгі бастаулары, азаматтық сот-ісінің принциптері, Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі;
      қайталау (1 сағат).
      38.Қорытынды қайталау (1 сағат).

9. Оқу пәнінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы
10-сыныбына арналған базалық білім мазмұны

      39. «Адам және дүние» (12 сағат):
      «Адам және оның көзқарасы» (5 сағат), адам өмірінің ерекшеліктері, жаратылыстану ғылыми білімдегі адамның шығу тегі мәселесі, адамның биологиялық және әлеуметтік табиғаты, адамның қажеттіліктері мен қызығушылықтары, адамның мүмкіндіктері мен қабілеттері, адамның құндылықтары мен мұраттары, құндылықтарды таңдау мәселесі, құндылықтар мен өмірлік бағыт-бағдарлар, адам өмірі құндылық ретінде;
      «Көзқарас ұғымы», көзқарастың құрылымы, көзқарастың негізгі элементтері, көзқарастың қоғамдық-тарихи және индивидаулдық сипаты, өмірлік-практикалық және теориялық көзқарас, мифологиялық, діни, философиялық көзқарастардың ерекшеліктері, мифологиялық, діни, философиялық көзқарастардағы адам бейнесі, әлемнің жаратылыстану ғылыми бейнесі;
      «Адам тұлға ретінде», индивид, индивидуалдылық, тұлға, тұлға болу, мінез құлықтың қалыптасуы, тәрбие және өзін-өзі тәрбиелеу, әлемдегі адамның орны, өмірдің мәні;
      «Адамның әлемге деген танымдық қатынасы» (4 сағат), әлемнің танымдылығы мәселесі, адамның танымдық қызметі, сезімдік және рационалдық таным, ақиқат ұғымы, оның критериилері, жаратылыстану ғылыми білімнің ерекшелігі, ғылымның шығуы, ғылыми ойлаудың негізгі ерекшеліктері, жаратылыстану ғылымдары мен оның мәдениеттегі мәні, ғалымдардың әлеуметтік жауапкершілігі;
      «Білім және білім беру», білім беру туралы қазіргі түсінік, ақпарат, білім, даналық, білім және білімділік, өздігінен білім алу қажеттілігі, өмір бойы білім алу, білім берудің мәні мен құндылығы, адам мен қоғам дамуындағы білім берудің мазмұны;
      «Адам қызметіндегі еркіндік және қажеттілік» (2 сағат), еркіндік және қажеттілік, еркіндік ұғымы, еркіндік әлеуметтік және жеке құндылық ретінде, табиғи және әлеуметтік қажеттілік, еркіндік танылған қажеттілік ретінде;
      «Еркіндік және жауапкершілік», адамның ішкі және сыртқы еркіндігі, еркіндік адамның тұлғалығының қалыптасу шарты ретінде, тұлғаның өз өмірі үшін жауапкершілігі;
      қайталау (1 сағат).
      40. «Қоғамдық қатынас жүйесіндегі адам» (24 сағат):
      «Қазіргі қоғам» (4 сағат), қоғамдық дамудың заңдылықтары, эволюция және революция сияқты әлеуметтік өзгерістің формалары, қоғамдық үдеріс ұғымы, оның қайшылығы, дәстүрлі (аграрлық) қоғам, индустриялы қоғам, постиндустриалдық (ақпараттық) қоғам, әлеуметтік жаңарту ұғымы;
      «Қазіргі өркениеттің ерекшеліктері», қазіргі қоғам және өркениет, жаһандану үдерісі, жаһандануға қарсылық, компьютерлік революция, қоғам және адам ХХІ ғасырдың қауіп-қатері алдында, ғаламдық мәселелерді шешудегі жаратылыстану ғылымдарының рөлі;
      «Әлеуметтік қатынастар» (4 сағат), адамдардың тілдесу әлемі, тілдесу байлығы, тілдесудің мазмұны мен формалары, тұлғааралық тілдесу, тілдесу мәдениеті, тұлға және ұжым, коллективизм, индивидуализм, конформизм. Адамдардың мінез-құлқындағы абырой, сыпайылық, әдептілік, ибалылық, сұхбат, дискуссия, өзара түсінісу, серіктестік, ынтымақтастық;
      «Әлеуметтену үдерісі», күнделікті өмірді зерттеу, статус немесе әлеуметтік жағдайды айқындау, статустар мен рольдердің жиынтығы, шындықтың әлеуметтік құрылысы, әлеуметтік қақтығыстар, олардың конструктивтік шешімі;
      «Отбасы әлеуметтік топ ретінде», отбасының әлеуметтік рөлдері, нормалары мен құндылықтары, отбасындағы тұлғааралық қатынастар, отбасылық қатынастар этикасы, отбасылық парыз, отбасы мүшелері туралы;
      «Көп ұлтты қоғамдағы адамдардың өзара әрекеттесуі», этникалық қауымдастықтар, ұлттық сана-сезім, қазіргі заманғы әлемдегі ұлтаралық қатынастардың дамуы, ұлтаралық қақтығыстардың себебі мен оларды жеңудің жолдары, Қазақстанның жаңаруы мен әлеуметтік игілігінің негізі ретіндегі ұлт аралық келісім мен ұлттық бірлік;
      «Нарықтық субьектілердің экономикалық тәртібі» (9 сағат), экономика дегеніміз не, қоғамның шаруашылық өмірінің негіздері, экономикалық ресурстардың шектелуі, қажеттіліктердің шексіздігі, экономикалық таңдау мәселесі, экономиканың басты мәселелері (неге, қалай және кім үшін өндіру керек), өндірістің экономикалық ресурстары мен факторлары, қоғамдық өндіріс нәтижелері, экономикалық игілік ұғымы;
      «Экономика және меншік», меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны, меншіктің формалары, жеке меншіктің қазіргі заманғы түрлері, мемлекеттік меншік және оның экономикалық жүйелердің дамуындағы рөлі, экономикалық жүйелердің типтері, дәстүрлі экономикалық жүйе, командалық экономикалық жүйе, нарықтық экономикалық жүйе, аралас экономикалық жүйе;
      «Нарықтық экономика және ақша», ақшаның мәні мен қызметтері, ақша формаларының эволюциясы, ақша айналымының заңы, ақша жүйесі және оның элементтері, ақша реформалары, нарықтың мәні мен қызметтері, нарықтың құрылысы мен инфрақұрылымы, нарықтық экономика және оның негізгі белгілері, нарықтық өзгерістердің Қазақстандық үлгісі;
      «Тұтынушылардың экономикалық мәдениеті», нарықтық экономикадағы тұтынушылардың іс-әрекеттері, кіріс көздері, салымдар, тұтынушылардың шығындары, тұтынушылық бюджетті жоспарлау, тұтынушылық несие, тұтынушыларды қорғау, сұраныс, сұраныс заңы, сұраныс факторлары;
      «Өндірушілердің экономикалық мәдениеті», нарықтық экономикадағы өндіргіштердің іс-әрекеттері, өндіріс және өндіріс факторлары, бизнесті ұйымдастырудың негізгі формалары (жеке кәсіпкерлік, серіктестік, акционерлік қоғамдар), ұсыныс, ұсыныс заңдары, фирмадағы кідірістер мен кірістер;
      «Нарықтық құрылымның типтері», жетілген конкуренция, монополистік конкуренция, олигополия, монополия, экономиканы монополияландырудың салдары, мемлекеттің монополияға қарсы саясаты;
      «Саяси жүйе» (3 сағат), саясат және мемлекет, мемлекет ұғымы мен оның белгілері, мемлекеттің егемендігі, мемлекеттік билік, мемлекеттің формалары (басқару формасы, әкімшілік-аумақтық құрылымы), саяси режим, тоталитаризм, авторитаризм, демократия;
      «Азаматтың саяси өмірге қатысуы», демократиялық саясаттың негіздері, сайлаулар, референдум, жергілікті өзін-өзі басқару, саяси партиялар мен қозғалыстар, олардың қоғамдық өмірдегі рөлдері, Қазақстандағы саяси партиялар мен қозғалыстар;
      «Азаматтық қоғам», азаматтық қоғам ұғымы, азаматтық қоғамның шығу тегі, қоғамдық ұйымдар, адамның азаматтық ұстанымы, Қазақстандағы азаматтық қоғамның қалыптасуы;
      «Рухани мәдениет» (3 сағат), қоғамның рухани құндылықтары, руханилық ұғымы, адамның рухани мәдениетінің негіздері, рухани құндылықтар, рухани мұра және оның қоғам үшін маңыздылығы, руханилық және гуманизм;
      «Тұлғаның адамгершілік негіздері», руханилық және адамгершілік, тұлғаның адамгершілік принциптері, қайырымдылық және зұлымдық, парыз және ар-ұждан, моральдық идеал, патриотизм және азаматтылық, тәрбие мен білім берудегі адамгерішілік қызметтері;
      «Діни толеранттылық», дін, діни ұйымдар мен бірлестіктер, қазіргі заманғы қоғамның өміріндегі олардың алатын орны, ар-ұждан бостандығы мен дінге еріктілік, дін және еркін ойшылдық, діни және діни емес көзқарастар сұхбаты, діни экстремизмді алдын алу;
      қайталау (1 сағат).
      41. «Қоғамдық қатынасты құқықтық реттеу» (13 сағат):
      «Адам мен азаматтың құқығы және міндеттері», құқық және заңнама, құқық ұғымы мен оның белгілері, қоғам мен мемлекет өміріндегі құқықтың рөлі, құқықтың бастаулары, дәстүрлер, әдет ғұрыптар мен құқық, заңнама жүйесі, Қазақстандық құқық салалары, құқық пен заңнаманың арақатынасы, заң ұғымы мен заңнан туындаған актілер, заңның ұлықтылығы;
      «Құқықтық қатынастар», құқықтық қатынастар қоғамдық қатынастардың формасы ретінде, құқықтық қатынас субъектілері, субъективтік құқықтар мен субъективтік міндеттер, құқықтық қабілеттілік пен қабілеттілік, заңды жауапкершілік ұғымы мен оның түрлері, құқық бұзушылықтың түрлері мен белгілері, кәмелетке толмағандардың заңды жауапкершіліктерінің ерекшеліктері;
      «Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысының негіздері», негізгі заң, халық – билік көзі, азаматтардың конституциялық құқықтары мен міндеттері, конституцияның негізгі бөлімдері, адам құқығы ұғымы, азаматтылық ұғымы, адамдар мен азаматтардың құқықтары, адамдар мен азаматтардың міндеттері, Қазақстан Республикасындағы адамдар мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының конституциялық кепілдемелері;
      «Адам құқығы және оны қорғау», Қазақстандағы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мен жүзеге асыру механизмдері, адам құқықтарын халықаралық-құқықтық тұрғыдан қорғау, адам құқықтарын қорғау сферасындағы негізгі халықаралық-құқықтық актілер;
      «Жеке құқықтың негізгі салалары» (4 сағат), азаматтық құқық негіздері, азаматтық құқық ұғымы мен негізгі бастаулары, азаматтық құқық принциптері, азаматтық құқық субъектілері, меншік құқығы, кәмелетке толмағандардың мүліктік қатынастарға қатысуы, азаматтық құқықтық келісімнің негізгі түрлері, тұтынушылардың құқықтары;
      «Еңбек құқығының негіздер», еңбек құқығының негізгі бастаулары мен ұғымы, еңбектік қатынастар сферасындағы кепілдемелер, еңбек келісімі, еңбек келісімін жасау мен бұзу, кәмелетке толмағандардың еңбек ету ерекшеліктері, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты, тәртіптік жауапкершілік;
      «Отбасылық құқық негіздері», отбасылық құқық ұғымы мен оның негізгі бастаулары, отбасылық құқықтың негізгі ұғымдары, некелік отбасылық заңнаманың принциптері, некеге тұру шарттары, некені бұзу, некедегі адамдардың құқықтары мен міндеттері, некелік келісім, баланың құқықтары;
      «Экологиялық құқық негіздері», экологиялық құқық ұғымы мен оның негізгі бастаулары, экологиялық құқық принциптері, экологиялық құқықпен қорғалатын негізгі объектілер, табиғатты пайдалану ұғымы мен оның түрлері, экологиялық құқықтағы азаматтардың құқықтары мен міндеттері, экологиялық құқық бұзушылық пен оларды жасағандығы үшін жүктелетін жауапкершілік;
      «Құқықтың негізгі салалары» (4 сағат), әкімшілік құқықтың негіздері, әкімшілік құқық ұғымы мен оның негізгі бастаулары, негізгі және туынды нормативтік актілер, басқару бойынша мемлекет қызметіндегі негізгі бағыттар, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар, мемлекеттік қызмет ұғымы, әкімшілік құқық бұзушылықтар мен әкімшілік жауапкершілік;
      «Қылмыстық құқық негіздері», қылмыстық құқық ұғымы мен оның негізгі бастаулары, қылмыстық заңнама құрылысы, қылмыстық құқықтың міндеттері мен принциптері, қылмыс ұғымы мен оның түрлері, қылмыс құрамы ұғымы, қажетті қорғаныс пен аса қажеттілік, қылмыстық жаза ұғымы мен оның түрлері;
      «Қаржылық және салық құқығының негіздері», қаржылық және салықтық құқық ұғымы мен оның негізгі бастаулары, салық салу принциптері, салық саясаты, салық төлеуші ұғымы, салық төлеушінің құқықтары мен міндеттері, бюджет ұғымы мен оның түрлері;
      қайталау (1 сағат).
      42. Қорытынды қайталау (2 сағат).

10. Оқу пәнінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы
11 сыныбына арналған базалық білім мазмұны

      43. «Философия негіздері» (13 сағат):
      «Философия дегеніміз не?» (4 сағат), философияның адам мен қоғам өміріндегі ролі, философия – даналыққа құштарлық ретінде, философия – саналы және игілікті өмір туралы ілім, философия – ақыл ой мәдениеті;
      «Философия ой мектебі ретінде», философ дегеніміз кім, алғашқы философтар, олардың ілімдері, өзіңді өзің таны, философиялық сұрақтар мен жауаптардың ерекшеліктері;
      «Философия антропологиясы» (4 сағат), адам философияның орталық мәселесі ретінде, адам философиялық мәселесінің мәні мен ерекшелігі, философиядағы адамның негізгі образдары, адам адам болуға ұмтылыс ретінде;
      «Адам өмірінің мәні», өмірдің мәні жөніндегі философия, адамның бағыт-бағдары, қазіргі заманғы өркениет жағдайындағы адами фактор, адами капитал ұғымы және оның мәні;
      «Әлеуметтік философия» (4 сағат), қоғам-философиялық көзқарас ретінде, күрделі ұйымдастырылған жүйе ретіндегі қоғам туралы түсінік, қоғамдық дамудың негізгі теориялары, қоғамдық дамудың қозғаушы күштері, тарих философиясы;
      «Гуманиатарлық білімнің философиялық мәселелері», мәдениет философиясы, білім философиясы, саясат философиясы, құқық философиясы, дін философиясы;
      қайталау (1 сағат).
      44. «Әлеуметтану негіздері» (15 сағат):
      «Әлеуметтану дегеніміз не?» (4 сағат), әлеуметтану ғылым ретінде, әлеуметтанудың пайда болуының әлеуметтік және теориялық алғышарттары, әлеуметтанудың негізгі мәселелері, әлеуметтанулық қабылдау бізге не береді?;
      «Әлеуметтанулық білім», қоғамды әлеуметтанулық тұрғыдан тану тәсілдері, әлеуметтік-гуманитарлық пәндер арасындағы әлеуметтанудың орны, әлеуметтанулық білімнің құрылымы, қазіргі заманғы қоғамды танудағы әлеуметтанулық тәсілдердің ролі;
      «Қоғам әлеуметтік жүйе ретінде» (4 сағат), қоғам өзара әрекеттесулер жүйесі ретінде, әлеуметтік өзара әрекеттесулер түрі, әлеуметтік топтар мен олардың жіктелуі, әлеуметтік институттардың негізгі қызметтері, әлеуметтік тәртіп және қақтығыс, ауытқушы мінез-құлық және әлеуметтік бақылау;
      «Әлеуметтік стратификация және ұтқырлық», қазіргі заманғы қоғамдағы орта таптың ролі мен мазмұны, әлеуметтік мүдделер, әлеуметтік қақтығыстардың себептері, әлеуметтік қақтығыстың сипаттары, әлеуметтік қақтығысты реттеу, әлеуметтік қақтығыстарды шешу жолдары;
      «Тұлға және қоғам» (6 сағат), тұлғаның қалыптасуындағы әлеуметтік факторлар, әлеуметтік мінез-құлық, әлеуметтік рөл, тұлғаның әлеуметтік бірегейлігі, жастардың субмәдениетінің ерекшелігі, жастардың кәсіби және әлеуметтік өзін өзі анықтауы, әлеуметтік-тұрмыстық мүдделері, тұрмыстық қатынастар мәдениеті;
      «Қазіргі заманғы әлемнің этникалық алуан түрлілігі», этнос және ұлт, этномәдени құндылықтар мен дәстүрлер, этностың ментальдық ерекшеліктері, ұлтаралық серіктестік пен қақтығыстар, ұлтаралық қатынастарды реттеу мәселесі;
      «Қазіргі заманғы діни ахуалдар», діни өмірдің әлеуметтік жағдайлары, дін әлеуметтануы, шіркеу қоғамдық институт ретінде, діни конфессиялар, конфессия аралық серіктестік;
      қайталау (1 сағат).
      45. «Саясаттану негіздері» (9 сағат):
      «Саясаттану дегеніміз не?» (4 сағат), саясаттану ғылым ретінде, саясаттанудың пайда болуы, саясаттанудың негізгі мәселелері, негізгі саясаттанулық тұжырымдамалар;
      «Саясаттанулық білім», әлеуметтік гуманитарлық білімдер жүйесіндегі саясаттанудың орны, саясаттанулық білімнің құрылымы, қоғамдық өмірді басқаруға саналы түрде қатысу үшін саясаттанулық білімдердің маңызы;
      «Саясат және мәдениет» (4 сағат), саяси мәдениет, қоғамдық қатынастарды саяси реттеудің ерекшеліктері, саяси жүйе, оның құрылымы мен қызметтері, саяси инститтутар, нормалар, байланыстар мен үдерістер туралы ұғым, билік және саясат, биліктің легитимділігі, демократия және парламентаризм;
      «Тұлға және саясат», саяси элита, саяси көшбасшы ұғымы, көшбасшылық типологиясы, саяси көшбасшының имиджі, қоғамдық санада оны жасау және ұстап тұру;
      қайталау (1 сағат).
      46. «Экономикалық теорияға кіріспе» (5 сағат):
      «Ресурстық нарық және нарықтық кірістерді қалыптастыру» (2 сағат), еңбек нарығы, еңбек нарығының ерекшеліктері (қызметтері, субьектілері, компоненттері), еңбекке деген сұраныс, еңбек ұсынысы, жалақы факторлық кіріс ретінде, номиналды және шынайы жалақы, жалақы ставкасының дифференциациясы, еңбек нарығындағы кәсіподақтардың рөлі, еңбек биржасы және оның қызметтері;
      «Кәсіпкерлік қызмет негіздері», кәсіпкерлік өндірістің факторы ретінде, кәсіпкерліктің субъектілері мен обьектілері, оның дамуының мақсаттары мен факторлары, кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық-құқықтық формалары, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері;
      «Ұлттық экономика және оның динамикасы» (2 сағат), экономикалық дамудың негізгі принциптері, ұлттық экономиканың айналымы (ресурстар, өнімдер мен кірістер), ұлттық экономиканың негізгі көрсеткіштері (ұлттық байлық, жалпы ұлттық өнім, жалпы ішкі өнім);
      «Экономикалық өсімнің ерекшеліктері», экономикалық өсім (мәні, типтері, факторлары, көрсеткіштері, әлеуметтік-экономикалық салдары), макроэкономикалық тұрақсыздық (экономикалық дамудың циклдығы), инфляция және жұмыссыздық, нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен мәні, ұлттық экономиканың мемлекеттік реттеудің формалары мен әдістері;
      қайталау (1 сағат).
      47. «Заңға кіріспе» (7 сағат):
      «Қазақстан Республикасы – құқықтық мемлекет» (4 сағат), құқықтық мемлекет ұғымы мен оның белгілері, құқықтық мемлекет мақсат, тәсіл және нәтиже ретінде, құқықтық мемлекет дамуының тарихи кезеңдері, құқықтық мемлекеттің негізгі принциптері, құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам;
      «Қазақстан республикасындағы мемлекеттік билік органдары», мемлекеттік билік ұғымы, Қазақстан Республикасының Президентінің құқықтық статусы, Парламенттің, Өкіметтің, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің қызмет етуі мен қалыптасуының тәртібі, әділеттілік және сот билігі, жергілікті өкілетті және атқарушы органдар;
      «Құқық қорғау органдары», құқық қорғау органдарының қызметі мен ұйымдасу негіздері, құқық қорғау органдарының түрлері, мемлекеттік қызмет принциптері, құқық қорғау қызметінің принциптері, құқық қорғау органдары қызметкерлерінің құқықтары, міндеттері, жауапкершіліктері;
      «Азаматтардың құқықтық мәдениеті, құқықтық мінез құлық және заңды жауапкершілік» (2 сағат), құқықтық сана және құқықтық мәдениет, құқықтық сана және азаматтардың құқықтық мәдениеті, құқықтық сана ұғымы, оның деңгейінің түрлері, құқықтық идеология мен құқықтық психология, құқықтық мәдениеттің мазмұны мен деңгейлері;
      «Құқықтық мінез құлық, құқық бұзушылық, заңды жауапкершілік», құқықтық мінез құлық (ұғымы, құрылымы, формалары), құқықтық мінез-құлық түрлері, құқық бұзушылық ұғымы мен оның құрамы, құқық бұзушылықтың түрлері, заңды жауапкершілік (ұғымы, белгілері мен оның негіздемелері), заңды жауапкершілік принциптері;
      қайталау (1 сағат);
      48. Қорытынды қайталау (2 сағат).

11. Оқу пәнінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы
11-сыныбына арналған базалық білім мазмұны

      49. «Философия негіздері» (11 сағат):
      «Философия дегеніміз не?» (2 сағат), философияның адам мен қоғам өміріндегі ролі, философия – даналыққа құштарлық ретінде, философия – саналы және игілікті өмір туралы ілім, философия – ақыл ой мәдениеті;
      «Философия ой мектебі ретінде», философ дегеніміз кім, алғашқы философтар мен олардың ілімдері, өзіңді өзің таны, философиялық сұрақтар мен жауаптардың ерекшеліктері;
      «Философия антропологиясы» (2 сағат), адам философияның орталық мәселесі ретінде, адам философиялық мәселесінің мәні мен ерекшелігі, философиядағы адамның негізгі образдары, адамның адамшылыққа ұмтылысы;
      «Адам өмірінің мәні, өмірдің мәні жөніндегі философия», адамның бағыт бағдары, қазіргі заманғы өркениет жағдайындағы адами фактор, адами капитал ұғымы және оның мәні;
      «Жаратылыстану философиясы» (6 сағат), табиғатқа деген философиялық көзқарас, табиғатқа өздігінен дамушы жүйе ретінде қарау туралы түсініктер, адам мен табиғаттың өзара әрекеттесуінің негізгі теориялары, экологиялық дағдарыс, экологиялық сана және биофилософия;
      «Жаратылыстанулық ғылыми білімнің философиялық мәселелері», биологиядағы, медицинадағы, физикадағы, химиядағы философиялық мәселелер, философия және математика;
      қайталау (1 сағат).
      50. «Әлеуметтану негіздері» (10 часов):
      «Әлеуметтану дегеніміз не?» (2 сағат), социология ғылым ретінде, әлеуметтанудың пайда болуы және дамуы, әлеуметтану объектісі мен пәні, әлеуметтанудың негізгі мәселелері, әлеуметтанудағы сандық және сапалық әдістер;
      «Әлеуметтанулық білім», әлеуметтанудың жаратылыстану ғылыми білімдермен өзара әрекеттесуі, әлеуметтанулық білімнің құрылымы, қазіргі заманғы қоғамды танудағы әлеуметтанулық тәсілдердің рөлі;
      «Қоғам әлеуметтік жүйе ретінде» (2 сағат), қоғам өзара әрекеттесулер жүйесі ретінде, әлеуметтік өзара әрекеттесулер түрі, әлеуметтік топтар мен олардың жіктелуі, әлеуметтік институттардың негізгі қызметтері, әлеуметтік тәртіп және қақтығыс, ауытқушы мінез құлық және әлеуметтік бақылау;
      «Әлеуметтік стратификация және ұтқырлық», қазіргі заманғы қоғамдағы орта таптың ролі мен мазмұны, әлеуметтік мүдделер, әлеуметтік қақтығыстардың себептері, әлеуметтік қақтығыстың сипаттары, әлеуметтік қақтығысты реттеу, әлеуметтік қақтығыстарды шешу жолдары;
      «Тұлға және қоғам» (5 сағат), тұлғаның қалыптасуындағы әлеуметтік фактор, әлеуметтік мінез құлық, әлеуметтік рөл, тұлғаның әлеуметтік бірегейлігі, жастардың субмәдениетінің ерекшелігі, жастардың кәсіби және әлеуметтік өзін-өзі анықтауы, әлеуметтік-тұрмыстық мүдделері, тұрмыстық қатынастар мәдениеті;
      «Қазіргі заманғы әлемнің этникалық алуан түрлілігі», этнос және ұлт, этномәдени құндылықтар мен дәстүрлер, этностың менталдық ерекшеліктері, ұлтаралық серіктестік пен қақтығыстар, ұлтаралық қатынастарды реттеу мәселесі;
      «Қазіргі заманғы діни ахуалдар», діни өмірдің әлеуметтік жағдайлары, дін әлеуметтануы, шіркеу қоғамдық институт ретінде, діни конфессиялар, конфессия аралық серіктестік;
      қайталау (1 сағат);
      51. «Саясаттану негіздері» (5 сағат):
      «Саясаттану дегеніміз не?» (2 сағат), саясаттану ғылым ретінде, саясаттанудың пайда болуы, саясаттанудың негізгі мәселелері, негізгі саясаттанулық тұжырымдамалар;
      «Саясаттанулық білім», әлеуметтік гуманитарлық білімдер жүйесіндегі саясаттанудың орны, саясаттанулық білімнің құрылымы, қоғамдық өмірді басқаруға саналы түрде қатысу үшін саясаттанулық білімдердің маңызы;
      «Саясат және мәдениет» (2 сағат), саяси мәдениет, қоғамдық қатынастарды саяси реттеудің ерекшеліктері, саяси жүйе, оның құрылымы мен қызметтері, саяси инститтутар нормалар, байланыстар мен үдерістер туралы ұғым, билік және саясат, биліктің легитимділігі, демократия және парламентаризм;
      «Тұлға және саясат», саяси элита, саяси көшбасшы ұғымы, көшбасшылық типологиясы, саяси көшбасшының имиджі, қоғамдық санада оны жасау және ұстап тұру.
      қайталау (1 сағат);
      52. «Экономикалық теорияға кіріспе» (17 сағат):
      «Өндіріс факторының нарығы және факторлық кірістердің қалыптасуы» (8 сағат), еңбек нарығы, еңбек нарығының ерекшеліктері, қызметтері, субьектілері, компоненттері, еңбекке деген сұраныс, еңбек ұсынысы, жалақы факторлық кіріс ретінде, номинальды және шынайы жалақы, жалақы ставкасының дифференциациясы, еңбек нарығындағы кәсіподақтардың рөлі, еңбек биржасы және оның қызметтері;
      «Капитал нарығы мен табиғи ресурстар», капиталға деген сұраныс ерекшеліктері және капитал ұсыныстары, инвестициялар мен жинақтар, пайыз факторлық кіріс ретінде және капитал нарығындағы тепе-тең баға ретінде, несие және оның түрлері, несиелік жүйе және оның элементтері, құнды қағаздар нарығы мен фонд биржасы, табиғи ресурстар нарығы, жер сату мен сатып алу обьектісі ретінде, жерге деген ұсыныстар мен сұраныстар ерекшелігі жер рентасы мен жер бағасы;
      «Кәсіпкерлік қызмет негіздері», кәсіпкерлік өндірістің факторы ретінде, кәсіпкерліктің субъектілері мен обьектілері, оның дамуының мақсаттары мен факторлары, кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық-құқықтық формалары, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері;
      «Ұлттық экономика және оның динамикасы» (8 сағат), экономикалық дамудың негізгі принциптері, ұлттық экономиканың айналымы (ресурстарды, өнімдер мен кірістер ағыны), ұлттық экономиканың негізгі көрсеткіштері (ұлттық байлық, жалпы ұлттық өнім, жалпы ішкі өнім);
      «Экономикалық өсімнің ерекшеліктері», экономикалық өсім (мәні, типтері, факторлары, көрсеткіштері, әлеуметтік-экономикалық салдары), макроэкономикалық тұрақсыздық (экономикалық дамудың циклдығы), инфляция және жұмыссыздық, нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен мәні, ұлттық экономиканың мемлекеттік реттеудің формалары мен әдістері.
      қайталау (1 сағат).
      53. «Заңға кіріспе» (6 сағат):
      «Қазақстан Республикасы – құқықтық мемлекет» (3 сағат), құқықтық мемлекет ұғымы мен оның белгілері, құқықтық мемлекет мақсат, тәсіл және нәтиже ретінде, құқықтық мемлекет дамуының тарихи кезеңдері, құқықтық мемлекеттің негізгі принциптері, құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам;
      «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдары», мемлекеттік билік ұғымы, Қазақстан Республикасының Президентінің құқықтық статусы, Парламенттің, өкіметтің, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің қызмет етуі мен қылыптасуының тәртібі, әділеттілік және сот билігі, жергілікті өкілетті және атқарушы органдар;
      «Құқық қорғау органдары», құқық қорғау органдарының қызметі мен ұйымдасу негіздері, құқық қорғау органдарының түрлері, мемлекеттік қызмет принциптері, құқық қорғау қызметінің принциптері, құқық қорғау органдары қызметкерлерінің құқықтары, міндеттері, жауапкершіліктері;
      «Құқықтық реттеу негізі. Заңдылық және құқықтық тәртіп» (2 сағат), құқықтық реттеу негізі, құқықтық реттеу, оның шектері, тәсілдері мен типтері, құқықтық реттеу элементтері мен тәсілдері, құқықтық реттеу процесінің кезеңдері;
      «Заңдылық пен құқықтық тәртіптілік», заңдылық (ұғымы мен негізгі принциптері), құқықтық тәртіп ұғымы мен қоғамдық тәртіп олардың ара қатынасы мен құқықтық қамсыздандыру, ұлттық қауіпсіздік ұғымы мен оның түрлері, Қазақстан Республикасының негізгі ұлттық мүдделері, ұлттық қауіпіздіктің негізгі қауіптері;
      қайталау (1 сағат);
      54. Қорытынды қайталау (2 сағат).

12. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      55. Оқушылардың дайындық деңгейлері үш аспектімен: пәндік нәтижелер, тұлғалық нәтижелер, жүйелі-іс әрекеттік нәтижелермен бағаланады.
      56. Пәндік нәтижелер. 10-сыныптың соңында оқушылар:
      1) дүниетанымның негізгі элементтері мен құрылысын;
      2) дүниетанымның тарихи түрлері – мифологиялық, діни және философиялық;
      3) әлемді тану мәселесін, ғылымның пайда болуын;
      4) білімнің қазіргі заманғы мәнін;
      5) адам өміріндегі құндылықтарды және құндылықтарды таңдау мәселесін;
      6) бостандықты қажеттілік ретінде;
      7) жеке және әлеуметтік жетістік үшін адамның жауапкершілігін;
      8) қоғамдағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени үдерістердің себеп- салдарлық байланыстарын;
      9) қоғамдағы нарықтық экономиканың ролін, экономиканың нарықтық субьектілер мінез құлқымен өзара байланысын;
      10) ұсыныс пен сұраныс заңдарын, кіріс көздерін, өндірістің факторларын, мемлекеттің монополияға қарсы саясатын;
      11) қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу үдерісі мен жеке және көпшілік құқықтың негізгі салаларын;
      12) демократиялық саясат негіздерін – сайлау, референдум, жергілікті өзін-өзі басқару, қоғамдық және саяси ұйымдарды;
      13) қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу үдерісі мен жеке және көпшілік құқықтың негізгі салаларын;
      14) қоғамдағы құқықтық қатынастар, еркіндік, құқық, міндеттерді;
      15) қоғамның дамуындағы негізгі заңдылықтардың қазіргі заманғы түсініктерін;
      16) тұлғаның әлеуметтік статусын, қоғамның әлеуметтік құрылысын;
      17) қоғамның саяси жүйесін, мемлекеттің формалары мен белгілерін, саяси режимдер, демократиялық саясаттың негіздерін;
      18) адамның рухани мәдениетінің негіздерін, қоғамның рухани құндылықтары, тұлғаның адамгершілік негіздері, тәрбие мен білім беру міндеттерін;
      19) қазіргі заманғы қоғам өміріндегі діннің ролін;
      20) адам мен азаматтардың құқықтары мен міндеттерін;
      21) Қазақстандағы адам еркіндігі мен құқығын қорғау механизмдерін және адам құқығын халықаралық-құқықтық тұрғыдан қорғауды;
      22) жеке және көпшілік құқықтың негізгі салаларын білуі тиіс.
      57. 10 сыныптың соңында оқушылар:
      1) негізгі әлеуметтік обьектілер мен құбылыстарды, олардың маңызды белгілерін, заңдылықтары мен дамуын сипаттай білуді;
      2) әлеуметтік обьектілер мен құбылыстар туралы алынған ақпараттарды талдай білуді, олардың жалпы белгілері мен айырмашылықтарын анықтауды, зерттелген әлеуметтік құбылыстардың маңызды сипаттары мен белгілері арасындағы және қоғамтану терминдері мен ұғымдары арасындағы сәйкестікті орната білуді;
      3) әлеуметтік – гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдарындағы зерттелген теориялық ережелерді мысалдарда көрсете білуді;
      4) ретсіз әлеуметтік ақпараттарды жүйелеу, жалпылау, талдау; ондағы айғақтарды, пікірлерді, дәлелдер мен тұжырымдарды ажырата білуді;
      5) қалыптасқан қоғамтанулық білімдерінің негізінде өзінің дербес көзқарастарын және белгілі бір мәселелер бойынша дәлелдердің негізінде өз пікірін қалыптастыра білуді;
      6) әлеуметтік мәселе бойынша шығармашылық жұмыстарды, ауызша талдай білуді;
      7) өзекті әлеуметтік мәселелер бойынша танымдық мәселелерді шешу барысындағы әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстанулық-ғылыми білімдерді қолдана білуді;
      8) жаппай қарым қатынаста және тұлға аралық тілдесу барысында алынған ақпараттарды сыни тұрғыдан талдау үшін қарапайым өмір мен практикалық іс әрекетте алынатын білімдер мен іскерліктерді пайдалана білуді;
      9) маңызды қоғамдық оқиғаларда дербес бағыт ала білу, жеке азаматтық ұстанымды анықтауды;
      10) белгілі бір әлеуметтік әрекеттерден туатын салдарды алдын ала болжай білу, мораль мен құқықтың негізінде адамдардың іс әрекеттеріне және болып жатқан оқиғаларға баға бере білуді;
      11) адамдар мен азаматтардың құқықтарын қорғау және жүзеге асыру қажеттілігі мен мүмкіндіктерін дәлелдей білуді;
      12) наным-сенімдері, мәдени құндылықтары мен қоғамда алатын орындары әртүрлі адамдармен өзара қарым қатынас орната білуді меңгеруі тиіс.
      58. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) ақыл-ой мектебі мен саналы және игілікті өмір мектебі ретінде философия негізін;
      2) жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдардағы философиялық мәселелерді;
      3) әлеуметтану мен саясаттанудың негізгі мәселелерін;
      4) нарықтық экономика туралы (еңбек нарығы, капитал, табиғи рессурстарды);
      5) ұлттық экономиканның негізгі көрсеткіштері мен экономикалық өсімнің ерекшеліктерін;
      6) қоғамның әлеуметтік құрылысы, оның элементтері, әлеуметтік іс-әрекет және әлеуметтік рөлдерді;
      7) қоғамның саяси жүйесін, Парламент, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, әділет органдары, жергілікті өкілетті, атқарушы және құқық қорғау органдарының қалыптасуы мен қызмет ету тәртібін;
      8) философия, әлеуметтану, саясаттану, экономикалық теория, заң білімі сияқты ғылымдардың мәні мен ерекшелігін;
      9) адамның қажеттіліктері мен қызығушылықтарын, өмірдің мәні мен бағдарын;
      10) қоғамдағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени үдерістердің себеп- салдарлық байланыстарын;
      11) қоғамдағы экономиканың ролін, еңбек нарығын, капитал, табиғи ресурстарды;
      12) құқықтық мемлекеттің негізгі принциптерін, конституциялық кепілдемелерді;
      13) мәдени жетістіктерді, адамның рухани әлемін сипаттауды;
      14) қарым-қатынас, мораль және адамгершілік нормаларын білуі тиіс.
      59. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) мемлекет саясатының мәнін түсіндіре білуді;
      2) жаңа материал бойынша өз бетімен жұмыс істеуді, зерттеушілік жұмыспен айналысуды;
      3) табиғатқа, адам мен қоғамға деген философиялық көзқарасты түсіндіруді;
      4) оқытылып отырған тақырып бойынша материалдарды өз бетімен талдай білу және жалпылау;
      5) әлеуметтанудағы, саясаттанудағы, экономика мен заң ғылымдарындағы бастыларын анықтауды;
      6) қоғам өмірінің оң және теріс құбылыстарына дербес баға беруді;
      7) экономикалық, саяси және әлеуметтік мәселелер бойынша жеке көзқарасын білдіре білуді және оны дәлелдеуді;
      8) ақпарат көздерін сыни тұрғыдан талдау, алуан түрлі б(мәтін, карта, кесте, схема, аудиовизуалды) ақпараттарды талдауды;
      9) құбылыстар арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды орната білуді;
      10) құқықтық және өзекті қоғамдық мәселелер бойынша пікірталастарға қатысу, алынған мәліметтерді дәлелдеу үшін талқыланатын мәселелер бойынша дербес көзқарасын білдіруді;
      11) қазіргі өмірдің құбылыстарына қатысты өз көзқарасын білдіру, өзінің іс-әрекеттерін және маңайындағылардың әрекеттерін әлеуметтік тәртіптің түрлерімен салыстыра білу;
      12) әлеуметтік қауымдастықтар, әлеуметтік топтар мен әлеуметтік нормалардың дамуындағы себеп-салдарлық байланыстарды және заңдылықтарды айқындауды;
      13) экономиканың, қоғамның саяси жүйесінің, алуан түрлі мәдениеттің дамуы туралы түрлі материалдар көздеріндегі қажетті ақпараттарды таба білуді;
      14) моральдық, этикалық, адамгершілік және құқықтық нормаларды талдау және жалпылауды;
      15) материалдық өндіріске сипаттама беру және оны бағлау, қоғамдағы мемлекеттік-құқықтық институттардың қызметін бағалай білуді меңгеруі тиіс.
      60. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарына және құқықтық тәртіпке сыйластықпен қараудан;
      2) азаматтық жауапкершілік пен жоғары патриоттық сезім және Отанды қорғау мен оған қызмет етуден;
      3) мемлекеттік және ана тілін меңгеру, Қазақстан территориясында тұратын халықтардың, басқа да этностардың құндылықтарын, мәдениеті мен дәстүрін құрметтеуден;
      4) туған өлкесінің табиғатын сақтау және аялау, қоршаған ортаны қорғауда белсенділік көрсетуден;
      5) салауатты өмір сүру, өзін қорғау және айналадағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;
      6) этикалық нормаларды сақтау мен адамзат тілдесуінің жоғарғы мәдениетін көрсетуінен;
      7) өз бетімен білім алу және өзін өзі жүзеге асыра білу, жасампаздық еңбекке қабілеттілігін ынталандыра білуінен;
      8) үлкенге құрмет және кішіге ізет көрсете білуінен;
      9) әлеуметтік ортаның ерекшелігін дұрыс бағалай білу, діни ағымдарды, идеологияны, құқыққа қарсы әрекеттерді ажырата білуінен көрініс табуы тиіс.
      61. Жүйелі-іс әрекеттік нәтижелер оқушының пән олимпиадасында, таңдау курстарында, шығармашылық жұмыстарда, сонымен бірге басқа да ізденіс жұмыстарында анықталып, оның нәтижелері портфолиосында жинақталады.
      1) Ғылым негіздері және адамзат қоғамының дамуы үшін қажетті ғылыми жетістіктер бойынша игерген жүйелі білімді;
      2) ғылыми ақпаратты талдау, өңдеу, жинақтай білу және оларды қолдана алуы, тірек конспект, сызбанұсқалар, кестелер құрастыру рефераттар, пікірлер жаза білу;
      3) жаңа материалмен, өздігінен жұмыс істей білу, зерттеу жұмыстарымен айналысу;
      4) танымдық, жобалау, құрастыру және іздену, шығармашылықпен қолдану әдістерін;
      5) қазіргі ақпараттық-коммуникативті технологияларды;
      6) жоғары коммуникативтік қабілеттілік пен көптілді мәдениеттілікті қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
67-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптары үшін
«Өзін-өзі тану» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1.Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Адамның жеке тұлғалық әлеуетін мақсатты түрде және кеңінен ашуға бағытталған рухани-адамгершілік білім беру ұлттық білім беру жүйесін дамытудың басты бағыты болып отыр. Жеке тұлғаның психологиялық, рухани, тәндік, әлеуметтік және шығармашылық дамуының үйлесімділігіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін рухани-адамгершілік тәрбие білім беру жүйесінде өзін-өзі тану пәні арқылы жүзеге асады.
      Өзін-өзі танудың пәндік саласы әр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы және өзіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи қабілеттіліктері мен жасампаздық әлеуетін ашуға бағытталған мақсатты білім беру үдерісін ұйымдастыруды көздейді. Өзін-өзі тану пәнінің оқу-әдістемелік құралдары оқушылардың қоғамға және өз-өзіне қызмет етуіне бағытталып, олардың жасампаздық белсенділігін танытуға мүмкіндік беретін өмірлік маңызы бар, кең ауқымды біліктілік дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
      3. Өзін-өзі тану бойынша білім берудің негізгі мақсат-мүдделері:
      1) адамның өзіндік бейімділіктерін ашу және оның темпераментін, мінез-құлқын, қабілеттерін ескере отырып, оны жеке тұлға ретінде, іс-әрекет субъектісі әрі жеке дара субъект ретінде дамыту;
      2) оқушылардың өзіне, қоршаған ортаға және бүкіл адамзатқа деген қарым-қатынасын айқындайтын адамгершілік мінез-құлықтарының, әлеуметтік маңызы бар бағдарларының негізін қалыптастыру;
      3) қоғамға қызмет етуге бағытталған мәселелерді шешуде жеке тұлға құндылықтарын, алған білімдерін іс жүзінде шығармашылықпен қолдану дағдыларын қалыптастыру.
      4. «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаттары:
      1) өзінің өмірлік айқындамасын анықтау;
      2) түрлі мәселелерді адамгершілік қағидаларға сәйкес сындарлы түрде шешу;
      3) өзіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау;
      4) адамдарға көмек көрсету, туыстарына және жақындарына мейірімді, қамқор болу;
      5) өзімен-өзі үндестікте өмір сүру, ойы, сөзі және іс-әрекеттерінде шынайы болу;
      6) жасампаздық пен белсенділік, азаматтылық және елжандылық таныту;
      7) өз ойын, сөзі мен ісін адамгершілік тұрғысынан таңдауға дайын болу және оған жауапты болу;
      8) қоғамға қызмет ету дағдыларын іс жүзінде дамыту.
      5. Білім берудің бастауыш, негізгі және жоғарғы сатылары үшін өзін-өзі тану бойынша ұсынылып отырған бағдарламада қарастырылған міндеттер:
      1) оқушылардың өз-өзіне, адамдарға және қоршаған ортаға деген құндылық қарым-қатынастарын, айналасындағы адамдарға деген сезімталдық және кішіпейілдік таныту қабілеттіліктерін ашу;
      2) өзін, өзгелерді, әлемді және адамзатты танып-білу, өзінің өмірдегі орнын түсіну, өзіне және басқаларға жақсылық пен сүйіспеншілік таныту ниеттерін дамыту;
      3) өзін дәріптеу, өзіне сену, өз ойы, сөзі және іс-әрекеті үшін жауапкершілік сезімдерін дарыту;
      4) адам мен ішкі және сыртқы ортаның өзара байланыстылығын, оның табиғатпен біртұтастығын, тән және жан саулығының бір-бірімен тығыз байланыстылығын түсіну, салауатты өмір сүрудің негізі ретінде өзінің дене және психикалық күйін реттеу қабілеттіліктерін арттыру;
      5) әлеуметтік айқындамалар мен рөлдердің көп қырлылығы тұрғысынан өзінің әрекеттері мен мінез-құлықтарын реттеуде терең ойланып, сезіне білу қабілеттіліктерін дамыту;
      6) белгілі бір мағынадағы ақпараттарды жинау және оған талдау жасау үшін өзінің білімін, білігін және дағдысын қолдана білу; жағдаятты бағалау; жалпы адамзаттық және этно-мәдени құндылықтарға қайшы келмейтін жеке шешім қабылдау үшін өзінің көзқарасын білдіру қабілеттіліктерін дамыту;
      7) күнделікті өмірде нақты мәселелерді шешуде жасампаздық белсенділік таныту; адамгершілік нормаларына сәйкес алға қойылған міндеттерді сындарлы шешу үшін ұжымда бірлесе еңбек ету және топпен, командамен жұмыс істеу іскерлігін дамыту бұл мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
      6. Өзін-өзі тану пәнінің құрамы мен құрылымы аталған міндеттерді орындауға бағытталып, 1-11-сыныптарға білім берудің базалық мазмұнын анықтайды.
      7. Өзін-өзі тану пәнінің мазмұны төмендегі дидактикалық негіздемелерге сәйкес іріктелді:
      1) рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаты адамның қабілеттіліктерін ашуға, оның дене, психикалық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық әлеуеттерін үйлесімді дамытуға бағытталған;
      2) өзін-өзі тану пәнінің білімдік мақсаттары оқушылардың бойында зияттылық, ақпараттық, коммуникативтік және рефлексивтік мәдениеттерді дамытуға ықпал етуді қарастырады;
      3) күтілетін нәтижелердің көп деңгейлі жүйесі жалпы орта білімнің жинақтап келгенде оқушылардың оқу жетістіктерінің алты кезеңіне сәйкес және оқушылардың оқу жетістіктерін қадағалау мен бағалауға мүмкіндік беретін әр сыныптан соң (1,2,3, 4,5, 6, 7,8, 9,10, 11-сыныптардан кейін) қойылған мақсат ретіндегі оқушылардың адамгершілік мінез-құлқы негіздерін қалыптастыруды көздейді.
      8. Пән мазмұнының логикалық құрылымын өзін-өзі тану бойынша күтілетін нәтижелер жүйесі негізінде анықтауға:
      1) жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесі:
      өзін-өзі тануға: махаббат, денсаулық, еркіндік, бақыт, еңбек, тән мен жан үндестігі;
      өзгелерді тануға: отбасы, достық, сыйластық, теңдік, бауырмалдық, диалог, өзара түсіністік, ынтымақтастық;
      әлемді тануға: табиғат, Отан, әлем, өмір, Бүкіл әлеммен үндестік, сенім, үміт;
      адамзаттың рухани тәжірибесін тануға: ақиқат, жер адамзаттың ортақ үйі, шығармашылық, мәдениет, адамзатпен бірігу.
      2) жеке тұлғаның негізгі қасиеттері:
      өзіне қатысты: махаббат, адамгершілік, жан тазалығы, өзін сыйлау, дербестік, еңбекқорлық, өзіне сенімділік, мақсаткерлік;
      өзгелерге қатысты: жауапкершілік, көпшілдік, елгезектік, әділдік, төзiмдiлiк, сыпайылық;
      әлемге қатысты: қамқорлық, білімге құштарлық, танымдық, махаббат, қайырымдылық, қоғамға қызмет ету;
      адамзатқа қатысты: елжандылық, оптимистік, дәстүрді жалғастыру, болашаққа ұмтылу, зор жауапкершілік.
      3) адамзат жинақтаған әлеуметтік тәжірибенің құрамдас бөлiктері:
      әлемдік мәдениет, халықтар даналығы, білім мен ғылым мүмкіндік береді.
      адамның өзін-өзі тануы
      адам және қоғам
      адам және қоршаған орта
      9. Адамзаттың рухани тәжірибесі тәрізді төрт тарауды қамтитын базалық мазмұн өзін-өзі тану, өзгелерді тану, әлемді тану, адамзатты тануға құралған мазмұндық желілерді нақтылайды.
      10. Аталған тараулар өзін-өзі тану үдерісінің түйінді бағыты болып табылады, өйткені олар адам өмірінің логикасына, жалпы адамзаттық жүйеге толықтай сәйкес келеді және жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін дамытуға, өзін-өзі танып, өзін-өзі іс жүзінде мейлінше көрсете білуге айтарлықтай мүмкіндік береді. Бұл тараулар мектептің түрлі сатыларындағы оқыту мазмұнын, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, нақты бірізділікпен құрылған.
      11. Өзін-өзі тануды жеке міндетті пән ретінде оқыту оқу жоспарының инвариантты бөлімінде 1-11-сыныптарда аптасына 1 сағаттан, әрбір сыныпта бір жылға барлығы 34 сағаттық оқу жүктемесі көлемінде жүзеге асырылады.
      12. Вариативті оқу жүктемесінің 1-2 оқу сағаты бастауыш мектепте таңдау бойынша сабақтарда, негізгі мектепте таңдау бойынша курстарда және мектептің жоғарғы сатысындағы бейімдік оқыту жағдайларында, қолданбалы курстарда пайдаланылады. Модульдік принцип бойынша жобаланған осы курстардың өткізілу уақыты (34 сағаттан 68 сағатқа дейін) мен сипаты әр түрлі болуы мүмкін.
      13. Вариативті, инвариантты бөлімдердегі жүктемеге сәйкес оқу әрекеті және сыныптан тыс және мектепішілік шаралардың барлығы оқушылардың қоғамға қызмет ете білу дағдыларын меңгертуге бағытталуы тиіс.
      14. Бағдарламада жалпы орта мектептегі деңгейлер мен сыныптар бойынша жалпыадамзаттық құндылықтар туралы негізгі түсініктер мен жеке қасиеттерді дамыту өзара сабақтастықта қарастырылған. Сонымен қатар бұл бағдарлама өзін-өзі танудың басқа жалпы білім беретін пәндермен байланысы арқылы салауатты өмір салтын, адамгершілік қасиеттерін, экологиялық санасын, эстетикалық курстарды қалыптастыру тұрғысынан пәндер мазмұнын ықпалдастыруды іске асыруға да негіз болады.
      15. Сонымен бірге бағдарлама мазмұны өзін-өзі танудың мақсат-міндеттеріне әсер ету үшін оқытудың бірқатар әдістемелік тәсілдерін пайдалануды қарастырады. Мысалы «Шаттық шеңбері» және «Жүректен жүрекке» әдістері әрбір сабақтың басталу және аяқталуы кезеңдеріне орай қолданылады. Әрбір оқушының сабақта көтерілген проблемаға тартылып, ұжымға қабылданып, өзі де ұжымды қабылдай алуға, сабақ мазмұнын сезіммен қабылдап, алған әсерлерімен бөлісіп және бір-біріне тілек айтуға мүмкіндік жасалады. Пән мазмұны оқушылардың құндылықтар және адамгершілік қасиеттер туралы білімдері мен түсініктерін кеңейтеді және эмоциясын, ерік-жігерін, ойлауын дамытады. Оқу материалдарын қабылдауда танымдық қызығушылықтарын арттыруға, шығармашылық қабілеттерін ашуға («Оқу», «Сабақтың дәйексөзі», «Әңгімелесу», «Жағдаяттар кезінде ойлану», «Шығармашылық жұмыс» және т.б.) бағытталған әдіс-тәсілдерді пайдалануды ұсынады. Сабақ барысында өзін-өзі тану бойынша оқу үдерісін ұйымдастыру кезінде оқушының көңіл күйіне, өзін жақсы сезінуіне әсер ететін релаксация жасауға мүмкіндік беретін, денеге түсетін күшті азайтатын, шаршағанды сейілтетін, өз сезіміне, эмоциясына, рефлексиясына дем беретін («Тыныштық сәті», «Өзіммен өзім», «Сергіту сәті») әдістемелік тәсілдердің көмегімен дамытушы салауатты орта құру маңызды шарт болып табылады.
      16. Бағдарлама өзін-өзі тану пәнінің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандартындағы күтілетін нәтижелер деңгейлеріне сәйкес пән мазмұнын сыныптар бойынша тақырыптық топтастыруды көздейді.

2. Базалық білім мазмұны

      17. Мектептің жоғары сатысы (10-11 - сыныптар). Аталған бағдарлама жалпы орта білім беретін мектептің 10-11 -сыныптарында міндетті түрде меңгертілетін «Өзін-өзі тану» пәні бойынша берілетін білім мазмұнын анықтайды. Ол өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім берудің жалпы мақсаттарына жетудің құралы болып табылады және жалпы орта білім беретін жүйенің сегізінші (қорытынды) деңгейінде оқушылардың оқу жетістіктері бойынша күтілетін нәтижелермен сәйкес келеді.
      18. Мектептің жоғары сатысындағы базалық мазмұн адам мен қоршаған әлем туралы түсініктерді тек танымдық тұрғыда ғана емес, өзекті сипатта яғни зерттеушілік ізденіспен, мәселені шығармашылық тұрғыда түсінетіндей кең мағынада қарастырылады. Өзін-өзі тану пәнін оқытуда сабақтастықты сақтай отырып бірінші сыныптан бастап, оқушылардың жас ерекшеліктеріне орай мектептің жоғары сатысындағы 10-11 сыныптардың базалық мазмұнында негізгі төрт тарауды қамтиды:
      1) таным тағылымдары;
      2) адам болам десеңіз...;
      3) жарасымды өмір салтанаты;
      4) кең дүние келбеті.
      19. Мектеп бітіруші бозбалалар мен бойжеткендер өзінің алдағы өмірін таңдап, жауапкершілік, дербестік, мақсатқа талпынушылық сияқты құндылық бағдарға ерекше мән берілетін үлкендер қауымына белсенді түрде әлеуметтену үдерісіне түседі. Жастардың өмірдің қандай кезеңдерінде болмасын белсенді әрекет етіп, оң шешім қабылдай білуге даяр болуы мен табысқа жетудің шешуші шарты жоғарғы адамгершілік құндылықтарды негізге алуында болып табылады.
      20. 10-11-сынып оқушылары ересек өмірдің табалдырығын аттаудың алдында тұрғандықтан олардың үйлесімді тұлға болып дамуында танымдық әлеуметтену маңызды деп саналады.
      21. Аталған жас кезеңінің негізгі ерекшеліктері оқушылардың өмірлік жолын таңдауына байланысты тұлғаның көпқырлы өзіндік «Менін» қайта қарауынан туындайды. Бұл алуан түрлі қызығушылықтар, талпыныстар, мақсат қою мен міндеттер, іс-әрекеттерін жоспарлау, рухани ізденістер, абырой іздеу, кез келген ықпалдан өзін алшақ ұстау, қарым-қатынас аясын таңдау, өзін-өзі дәлелдеуі арқылы көрініс береді.
      22. «Таным тағылымдары» атты бірінші тарау мазмұны оқушылардың жалпы адамзаттық құндылықтардың ерекшелігін саналы сезіну арқылы өзіндік артықшылықтарын ұғыну мақсатын көздейді. Адамның өзімен-өзі және қоршаған ортамен үйлесімді қарым-қатынас орнату қабілетін дамытуға, танып-білуге ұмтылысын, өзінің эмоциялық күйін басқара алу білігін дамытуға басты назар аударылады. Оқушылардың арманға қол жеткізудің адамгершілік жолы, өмірде қуана білудің адам үшін мәнділігі, адалдық, ой тазалығы, шынайылық, талаптылық, тәуекелдік сияқты жеке тұлғалық қасиеттерінің жаңа қырлары туралы білімі мен махаббат, бақыт, өмір туралы түсініктері кеңейтіледі және тереңдетіледі. Адамның өмірдегі басты және қосалқы мәселелерді айыра алу білігіне, өмірдегі өз орнын түсінуіне ықпал ететін рухани байлық, қызмет ету сияқты ұғымдарды ұғындыру қарастырылады.
      23. «Адам болам десеңіз...» атты екінші тарау мазмұнында жалпыадамгершілік құндылықтар мен қасиеттер туралы түсініктер беріліп, олардың адами қарым-қатынаста алатын орны нақты мысалдармен дәлелденеді. Тарау мазмұнында оқушылардың бұрын меңгерген үміт пен сенім, намыс пен абырой, қайсарлық пен батырлық, арман мен ақиқат, жауапкершілік пен парыз, қанағат пен рақым және т.б. сияқты құндылықтар мен ұғымдар түсініктерін кеңейту және тереңдету көзделеді.
      24. «Жарасымды өмір салтанаты» атты үшінші тараудың тақырыптарында оқушылардың дүниетанымын кеңейтуді адамның әлемге ашық бола білуі мен әлемді тану мен түсінуді оған жоғары адамгершілік ұстаныммен қатынас жасай алу білігі арқылы кеңейту мен тереңдету қарастырылған. Тарау мазмұнында әлемнің көпқырлылығы, уақыттың өткіншілігі, тарих пен адамның өзара байланысы, адам мен Әлемнің байланысы, адам мен жер және тағы басқа мәселелер орын алған. Оқушылардың есею кезеңіне сәйкес жастық шақ сияқты ұғымдардың мағынасын ашуға баса назар аударылады. Өз жақындарының, отбасының, сыныптастарының ортасында моральдық климат орнату үшін жауапкершілік шегін сезінуіне, адами тұрғыдан өмірдегі отбасылық, ұжымдық және қоғамдық рөлдер туралы өз көзқарасын реттеуіне көңіл бөлінеді.
      25. «Кең дүние келбеті» атты төртінші тарауда оқушылардың қоршаған әлем құндылықтары туралы түсініктерін, жаратылыстың сырларын, құпиясын білуге ұмтылысын тереңдетіп, кеңейте түседі. Өмірдің баға жетпес сый екендігі мен мән, мағынасы және адам үшін әлемді танудың, жасампаздық еңбектің маңызы ашылады. Пән мазмұны әлемді құндылық тұрғысынан қабылдау дүниетанымның негізі ретінде, адамның қоршаған әлеммен қатынасын, қоршаған әлем сұлулығын адамның ішкі жан-дүниесімен өзара байланыста сезінуге мүмкіндік береді.
      26. Оқушылардың адамзаттың мәдени мұраларына сүйене отырып, өздерінің адамдық болмысын сезінуге және бейбітшілік үшін жауапкершілікке одан әрі қарай ізгілікті қатынасын дамытуға алғышарттар жасалады.
      27. Адам мен қоғамның бөлінбейтін байланысы мен өз Отанының, отандастарының гүлденуіне адамның жасампаздық белсенділігінің маңыздылығын түсінуге негізгі басымдылық беріледі. Аталған тараудың мазмұны мен оқыту әдістері маңызды адамдық ақиқатты оқушылардың жалпы адамзаттық құндылықтар туралы мәліметтерді, адамзаттың тарихи, мәдени және рухани жолын түсінуін, адамның бүгінгі және болашақтағы мұраттарын тереңірек түсініп қорытындылап, жүйелеу арқылы тұжырымдауын көздейді. Аталған тарау орта мектептегі өзін-өзі танудың соңғы курсы болып табылады және әрбір оқушының шексіз өмірлік кеңістіктегі өз рөлін сезінуіне, адамзаттың маңызды міндеттерін орындаудағы өзіндік мәнділігін және әркімнің еңбегі шығармашылығы, таланты қолданылатындай болашақты жасауға бағытталады. Осының барлығы жоғары сынып оқушыларына әрбір адам үшін «адамгершілік, ізгілік» ұғымының маңыздылығын ұғынуға көмектеседі.
      28. 10-11- сынып оқушыларына арналған өзін-өзі тану бойынша білім беру мазмұнының ерекшелігі бұрын меңгергендерін жинақтау, оқушылардың жалпы адамзаттық құндылықтар туралы білімі мен түсінігін тереңдету мен оларды мұнан былайғы иеленуін, ересек өмірге енетін орта мектеп түлегінің қажетті қоры болатын құзiреттiлiктерге ие болуын бағдарлау болып табылады.
      29. Белгілі бір білім, білік, дағдыларды меңгеруді ізгі және мейірімді адамды, сүйікті және қамқоршы бола алатын отбасы мүшесін, адал досты, сенімді серіктесті, жауапкершілікті азаматты, денсаулығы мықты, толық жетілген жеке тұлғаны тәрбиелеуді қарастырады.
      30. Одан әрі мектептің жоғары сатысындағы 10-11-сыныптарына арналған өзін-өзі тану бойынша тақырыптық жоспары бір-бірiмен сабақтасып, білім беру мазмұны толықтай ашылып берілген.
      31. Өзін-өзі тануды жеке міндетті пән ретінде оқыту оқу жоспарының инвариантты бөлімінде 10-11 сыныптарда аптасына 1 сағаттан, бір жылға барлығы 34сағаттық оқу жүктемесі көлемінде әрбір сыныпта жүзеге асырылады.
      32. Өзін-өзі тану пәнінің өзіндік ерекшеліктеріне орай оқыту интерактивтік әдіс негізінде білім беру үдерісіне қатысушылардың әрқайсысының қайталанбайтын тұлға екендіктерін ескере отырып жүргізіледі. Сонымен қатар түрлі әдістемелік тәсілдер мен денсаулықты сақтайтын мүмкіндігі мол дәстүрден тыс сабақ түрлері, арқылы сенімді, эмоциялық жайлы жағдайда мұғаліммен ашық пікір алмасу жүргізіледі, әлеуметтік-рөлдік ойындар мен тренингтерде адами қарым-қатынастар зерттеліп, өмірлік түйгендерімен алмасып, қоғамға қызмет етудің практикалық дағдылары дамытылады.
      33. 10–сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат):

	Тақырыбы	Мазмұны	Сағат саны
І-тарау. Таным тағылымдары
1-2	Таным белестері	Адамның өзін-өзі дамытуы, жетілдіруі. Танымның түрлері мен тәсілдері. Зерде – танымның құралы. Зерде және интуиция.	2
3-4	Ой-өріс кеңдігі және ақыл-парасат	Адамның ақыл-ой қызметі негізінде алға қойған мақсатына жетудің оңтайлы жолдарын таба алуы. Ой-өріс кеңдігінің нәтижеге жетудегі мәні.	2
5-6	Ниет тазалығы – ізгілік мұраты	Адамның қоғамдағы, күнделікті өмірдегі іс әрекеттерін белгілі-бір қалыпқа түсіретін ішкі рухани реттеуіш қадір-қасиеті. Көңіл, ниет тазалығының қарым-қатынастағы мәні.	2
7-8	Рухани байлық – игілік көзі	Адамның рухани, мәдени және материалдық және материалдық емес қажеттіліктерін қанағаттандыруға сәйкес келетін іс-әрекеттер (ырзық).	2
ІІ-тарау. Адам болам десеңіз...
9-10	Алынбайтын асу жоқ	Өмірде кездесетін қиындықты жеңу үшін қажетті тілектері мен мүмкіндіктерін шынайы түрде салыстырып пайдалана алу. Жігер, төзімділік, табандылық.	2
11-12	Салауатты өмір салты	Өмір мен денсаулықты құндылық ретінде сезінуі, өзінің келешек дене және рухани даму жолдарын анықтай алуы, салауатты өмір салты мен сауықтыру әдістемесінің пайдасы туралы білімдерін іс жүзінде пайдалана алуы, шылым шегуден, маскүнемдіктен, нашақорлықтан аулақ болуы.	2
13-14	Қанағат, рақым ойлап қой!	Адамның барға риза болуы. Қанағат ету – жетіспеушілікке, таршылыққа төзіп шыдау емес, ақылға сүйеніп, өзін-өзі тежеп, құнығудан бас тарту екендігі.	2
15-16	Қайсарлық пен батылдық	Өмірде кездесетін қиыншылықтарды жеңе білу. Жігерлілік. Елжанды азамат тұлғасын қалыптастыру. Діттеген мақсатқа жетудегі құлшыныс.	2
17-18	Екі сөйлеу ерге сын	Сөз бен істегі тұрақтылық. Өзіндік көзқарасқа деген сенімділік.	2
ІІІ-тарау. Жарасымды өмір салтанаты
19-20	Жалынды жастық шақ	Жастық шақ – адам өмірінің бір белесі. Өмірден өз орнын табуға талпыныс, қызығушылық, құштарлық.	2
21-22	Жарасымды қарым-қатынас	Адамдар арасындағы қарым-қатынастағы кісілік пен кішілік, тіл табыса білу, кешірім мен келісім. Өз ойы, сөзі мен ісіне жауапкершілікпен қарау.	2
23-24	Іңкәр көңіл, нәзік сезім.	Жастар арасындағы қарым-қатынас, алғашқы сезім, бала махаббат.	2
25-26	Қызмет етем халқыма	Өз ұлтын, тілін, ділін құрметтеп, өзгелерге түсіністік, сыйластық және шыдамдылық таныта алу.	2
	IV-тарау. Кең дүние келбеті
27-28	Тылсым дүние ғажаптары	Адам мен әлем тұтастығы. Жаратылыс құпиялары. Табиғи апаттардың тіршілікке тигізетін әсері.	2
29-30	Уақыт – мезгіл пернесі	Әр нәрсенің, мезгілдің, уақыттың адам өміріндегі мәні.	2
31-32	Жұлдызым менің жоғары	Адам бойындағы қабілеттілік, табиғи дарын. Бейімділік пен икемділік.	2
33-34	Өмір өзен	Өмірден өз орнын табуға талпыну. Болашақ мақсатын айқындау.	2

      34. 10-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 10-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпы адамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      35. Оқушы 10-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      36. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.
      37. 11-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат):

І-тарау. Таным тағылымдары
№	Сабақтың тақырыбы	Сабақтың мазмұны	Сағат саны
1-2	Өмір – шексіз керуен	Өмір, өмір сүру құндылығы; өмірдің мәнін түсіну, адам атына лайықты өмір сүру, өмірге құштарлық, өмірден өз орнын табу, өмірді қадірлей білу және т.б.	2
3-4	Жақсылық – жан шуағы	Жақсылық, мейірімділік құндылықтары; пейіл, ниет тазалығы, жақсылыққа ұмтылу, риясыз жақсылық жасау, жақсылық шарапатын, игілігін сезіну, жақсылыққа ризашылық білдіру, мейірімділік, жанашырлық, ізгілік таныту және т.б.	2
5-6	Бақыт сыры	Бақыт құндылығы; өмірдің сәтті, қуанышты кездерін қадірлеу, кез-келген жағдаятты дұрыс қабылдай білу, бақытқа қол жеткізу жолдарын таба білу және т.б.	2
7-8	Махаббат – өмір нәрі	Махаббат құндылығы; махаббаттың адам өміріне әсері, шынайы сезім құдіреті, ана махаббаты, бала махаббаты, жақсы көру, құштарлық, сүйіспеншілік, ұғымдарын ажырата алу және т.б.	2
ІІ-тарау. Адам болам десеңіз...
9-10	Ар-ұждан – адамдық өлшемі	Ар-ұждан құндылығы; ар, ұждан тазалығы, намыс, ұят, абырой, ынсап, қанағат туралы түсінік; ар алдындағы адалдық, арды сақтау, өзін-өзі тәрбиелеу.	2
11-12	Парыз – азаматтық арқауы	Парыз, азаматтық құндылықтары; парыздың түрлерін білу, азаматтық парыз, ата-ана, қоғам, Отан алдындағы парызды абыройлы өтеу, адалдық пен әділдікке, шындыққа сүйіспеншілік, азаматтық айқындама.	2
13-14	Арман – жарқын болашақ бейнесі	Арман құндылығы; арман, қиял, мұрат ұғымдары туралы түсінік, армандау, арманға жетудің жолдары, арманның адам болашағына әсері, арманды жүзеге асыруға қажетті қасиетттер, арманын адамзат игілігіне бағыттау.	2
15-16	Мамандық – жетістік мерейі	Мамандық құндылығы; мамандықтың адам өмірінде алатын орны, отбасылық кәсіпті құрметтеу, мамандық таңдау, мамандықты сүю, кәсіби маман болуға ұмтылу, еңбектің қуанышын сезіну, өз еңбегінің жемісін көру, мамандығын ел игілігіне арнау.	2
ІІІ-тарау. Жарасымды өмір салтанаты
17-18	Отбасы – өмір аясы	Отбасы құндылығы; отбасы әдебін, салтын сақтау, отбасын қадірлей, құрметтей білу, отбасын құрудың басты мүддесі, ата-ананың ұрпақ алдындағы, ұрпақтың ата алдындағы міндеттері мен парыздары, отбасы мүшелерінің өзара сыйластығы, түсіністігі, жауапкершілігі, бауырмалдығы, сүйіспеншілігі.	2
19-20	Ата-анаң – алтын тұғырың	Ата-ана құндылығы; ата-ананы қадірлеу, ардақтау, ата-ананың үмітін ақтау, ата-анаға мейір-махаббат сыйлау, қамқорлық көрсету.	2
21-22	Ағайын – ел ырысы	Туыстық, бауырмалдық құндылықтары; ағайынның қадірін білу, ағайын татулығы, бірлігі, сыйластығы, туыстық қарым-қатынас жасай білу.	2
23-24	Ата салты – асыл қазынаң	Ата салты ұлттық құндылық ретінде; ата салтын білу, құрметтеу, қолдану, ұлттық құндылықтарды сақтау, дәріптеу, ұлттық салт-дәстүрді жалғастыру.	2
25-26	Ұлт руханияты – ұрпақ аманаты	Руханият құндылығы; ұлттың рухани мұрасын қадірлеу, дәріптеу, ұлттық болмыс, рух, намысты сақтау, салт-дәстүрді жалғастыру.	2
IV-тарау. Кең дүние келбеті
27-28	Қазақстан – ынтымақ ордасы	Отан құндылығы; ынтымақ, татулық, береке, бірлік, бауырмалдық, өзара түсіністік, сыйластық, толеранттылық, достық, тату-тәтті өмір сүру.	2
29-30	Өркениет – ел мұраты	Өркениет құндылығы; өркениет пен мәдениет, ұлттық мәдениетті сақтау, дамыту, өркениетке ұмтылу, жасампаздық.	2
31-32	Табиғат – тылсым дүние	Табиғат құндылығы; табиғат пен адам өмірінің үйлесімі, табиғат тылсымы, табиғат сырына қызығушылық, табиғат ғажаптарын тамашалау, табиғатқа сүйіспеншілік, аялау, сақтау.	2
33-34	Адам – ғалам, ғажайып жеке дара	Адам ең жоғары құндылық ретінде; өзін-өзі тану, өзін-өзі жүзеге асыру, өзін-өзі бағалау, өзін-өзі дамыту.	2

      38. 11-сынып оқушыларының білімін бағалау. Оқушылардың «Өзін-өзі тану» пәні бойынша білім сапасын бағалау 11-сынып бағдарламасында белгіленген «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар» негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға (мониторингіне) қызмет етеді. Адамгершілік-рухани білім беру ерекшеліктеріне сай сандық емес, сапалық бағалау маңызды, сондықтан әр жартыжылдық қорытындыда «сынақ» деген баға қойылады.
      39. Оқушы 11-сынып бағдарламасындағы «Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптардың» жалпы көлемінің кем дегенде 2/3 бөлігіне сай өз жетістігін көрсете алса, онда «сынақ» деген баға қойылады.
      40. Оқушыға «сынақ/сынақ емес» деген баға қойыларда оның «Өзін-өзі тану» пәні бойынша шығармашылық-жобалау жұмыстарын көрсететін портфолиосы назарға алынады. Портфолио сапасын сараптауда оқушының ұжымдық және топтық шығармашылық жұмыстарға қатысу белсенділігіне, сонымен қатар өзінің жеке шығармашылық іс-әрекетінде қойылған мәселені терең түсінуіне, оның мақсаты мен мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар басымдылығына бағдарлануына, сабақ барысында адамға және қоршаған әлемге деген сүйіспеншілік негізінде қойылған мәселелерді шешудің жолдарын іздеуіне назар аударылады.

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      41. Оқушылар 10-сыныптың соңында:
      1) бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар және жігер, төзімділік, табандылық, қайсарлық пен батылдық, кісілік пен кішілік, кешірім мен келісім туралы терең түсініктерге ие болады;
      2) жалпыадамзаттық, этномәдени, ұлттық құндылықтардың өзара байланысын және арақатынасын түсінеді;
      3) жәбір көрсетудің және қаталдық көріністерінің жағымсыз салдарын біледі;
      4) өмірлік жағдаяттардағы тамаша, көтеріңкі, мұңды, күлкілі жайларды айырып, анықтай алады, оларды сипаттай біледі және өз қатынасын білдіре алады;
      5) тілектері мен мүмкіндіктерін обьективті түрде салыстыра алады, материалдық және материалдық емес қажеттіліктерді ажырата алады;
      6) әр түрлі білім көздерінен алынған ақпараттарды салыстырып, талдап, сыни тұрғыдан бағалай алады;
      7) мінездегі кейбір ауытқушылық көріністерін тани және бағалай алады, жағымсыз ниеттерді тежей алады, шиеленістерден аулақ болады, оларға тойтарыс бере алады және басқаларға зиян келтірмейтін шешім таба алады;
      8) азаматтығын сезінуге талпынады, қазақ тіліне және өзге тілдерге, қазақтың ұлттық дәстүрлері мен өзге халықтар дәстүрлеріне құрметпен қарауы, қоғамға қызмет етудің практикалық дағдыларына ие болады;
      9) басқа ұлттар мен конфессия өкілдеріне, олардың қоғамдағы орны мен ерекшеліктерін ескере отырып, құрмет пен шыдамдылық таныта алады.
     42. 11-сыныпты бітірген оқушылар:
      1) бұрынғы сыныптарда меңгерген адамгершілік құндылықтар және өмір, Отан, отбасы, намыс, абырой, сабыр, үміт, сенім, ынтымақ, жауапкершілік, парыз, арман, ақиқат туралы терең білімге ие болады;
      2) өмір құндылықтарының жалпыадамзаттық, рухани-адамгершіліктік мәнін түсінеді, өзара адами қарым-қатынастарды тани алады және оны бағалай біледі;
      3) айналасындағы адамдармен жағымды қарым-қатынас орната алады, ұжымда еңбектене біледі, топ пен ұжымда өз мәртебесін теңестіре алады;
      4) өз отбасын құрудың маңызын саналы түсініп, есею өміріндегі жарқын болашағын сезіне алады;
      5) өзінің мінез-құлқын, физикалық және психикалық жағдайын еркін басқарады, эстетикалық талғамын, жақсы әдеттерін көрсете алады, күнделікті өмірде сұлулық заңдылықтарын пайдалана біледі, өз ойы мен сезімдерін еркін жеткізе алады;
      6) қоршаған әлеммен үйлесімді қатынастың маңыздылығы туралы біледі;
      7) өзінің ұстанымдары мен сенімдерінде тұра алады;
      8) салауатты өмір сүре алады; сыныпта, мектепте, үйде денсаулық сақтау ортасы жағдайларын қолдау және жасау үшін білімдері мен біліктерін қолдана біледі;
      9) өзін-өзі жетілдіру үшін ақпараттық және коммуникативтік технологияларды шығармашылықпен және өнімді пайдалана алады;
      10) күрделі жағдаяттарда жауапты шешім қабылдайды және азаматтық ұстанымын көрсете алады;
      11) нақты жағдаятты бағалай біледі, түрлі мәселелер шешіміне іздестіру жүргізе алады, қалыпты жағдайларда қалыптан тыс шешім таба біледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
68-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Алгебра және анализ
бастамалары» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Алгебра және анализ бастамалары пәні бойынша бағдарламаны жүзеге асыру математикалық оқу қызметіне оқушыларды қатыстыруға, олардың математикалық материалды түсінуіне және ой-өрісін дамытуға, талдау және дәлелдеу жүргізуде біліктігі мен практикалық дағдыларын дамытуға бағытталған жұмыстардың белсенді түрлерін көбейтуді көздейді. Сонымен қатар математиканы оқытудың бір құрамдас бөлігі ретінде визуальды оқытуды күшейту мақсатында ақпараттық технологияларды қолдануға көңіл бөлінеді.
      3. Оқыту мақсаты: жалпыадами және ұлттық негізде тұлғаның жалпы интеллектуалдық қасиеттерін дамытудың қажетті деңгейіне жетуіне, логикалық, абстрактты және ықтималдық ойлауды қалыптастыруға, әрі қарай оқытудың практикалық негізін құруға бағытталған алгебра және анализ бастамаларының базистік негізін сапалы игеруін қамтамасыз ету.
      4. Оқытудың міндеттері:
      1) қоғамдық өмірде маңызды рөл атқаратын жалпыадамзаттық мәдениеттің бөлігі ретінде математикаға деген қатынасын тәрбиелеу; математиканың қолданылуы бойынша оқушылардың түсініктерін кеңейту;
      2) ақиқат болмысты тану әдісі мен суреттеу формасы, құбылыстар мен процестерді модельдеу құралы ретінде математика туралы, процестерді ғылыми түсіндіруде математикалық модельдің рөлі туралы түсініктерін қалыптастыру;
      3) қазіргі қоғамда және математикалық қызметке тән әр адамға қажетті ойлаудың сапасын (нақты және дәл өз ойын айта білу біліктігін, алгоритмдік мәдениетті болуын, сын тұрғыдан және логикалық ойлауын, интуициясын, қиындықтарды жеңе білу қабілетін) қалыптастыру;
      4) математикалық білім жүйесін меңгеру; практикалық қызметте, сабақтас пәндерді игеру және білімді әрі қарай жалғастыруда қажетті алгебралық есептеу біліктігін дамыту;
      5) математиканың негізгі объектісі болатын функцияны алгебра және математикалық анализ құралдары арқылы жүйелі игеру; функциямен байланысты математиканың жалпы әдістерінің қолданбалы мағынасын ашу;
      6) комбинаторлық және ықтималдық ойлауын дамыту;
      7) сөздік қорын математикалық терминологиялармен толықтыру арқылы сөйлеу біліктігін жетілдіру.
      5. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған оқу бағдарламасының құрылымдық компоненттері түсінік хат, оқу пәнінің базалық мазмұны, оқушылардың деңгейіне қойылатын талаптардан тұрады.
      6. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-сыныптың алгебра және анализ бастамалары пәнінің базалық мазмұны «Функция, оның қасиеттері және графигі», «Тригонометриялық функциялар», «Тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктер», «Туынды», «Туындыны қолдану», «Комбинаторика және Ньютон биномы» тараулары бойынша теориялық материалдардан тұрады. Сонымен қатар базалық мазмұнға оқу жылының басында 7-9-сыныптардағы алгебра курсын және соңында 10-сыныптағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау кіреді.
      7. 10-сыныпта оқытудың міндеттері:
      1) тригонометриялық өрнектерді түрлендіру біліктігін пысықтау;
      2) функция графиктерін салу, графигі бойынша функцияның қасиеттерін анықтау, функция графиктерін түрлендіру біліктігін жетілдіру;
      3) сызықтық және сызықтық емес теңдеулер мен теңсіздіктерді шығару біліктігін пысықтау;
      4) күрделі функция, тригонометриялық функциялар, тригонометриялық теңдеулер, тригонометриялық теңсіздіктер, туынды, нүктедегі функцияның шегі, нүктедегі функцияның үзіліссіздігі, дифференциал, кризистік нүкте ұғымдарын қалыптастыру;
      5) тригонометриялық функциялармен, кері тригонометриялық функциялар және олардың қасиеттері және графиктерімен таныстыру;
      6) тригонометриялық функциялардың қасиеттерін, тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктерді шығару тәсілдерін, туындыны игеру;
      7) тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін шығару; элементар функциялардың, күрделі функцияның және тригонометриялық функциялардың туындысын табу біліктігін қалыптастыру;
      8) практикалық есептерді шығару барысында туындыны қолдану; теңдеулер, теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығаруда тригонометриялық функциялардың графиктерін қолдану біліктігін қалыптастыру;
      9) комбинаторика элементтерімен таныстыру.
      8. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 11-сыныптың алгебра және анализ бастамалары пәнінің базалық мазмұны «Алғашқы функция және интеграл», «Дәреже және түбір. Дәрежелік функция», «Көрсеткіштік және логарифмдік функциялар», «Көрсеткіштік және логарифмдік теңдеулер мен теңсіздіктер», «Ықтималдық» тараулары бойынша теориялық материалдардан тұрады. Сонымен қатар базалық мазмұнға оқу жылының басында 10-сыныптағы алгебра және анализ бастамалары курсын және соңында 10-11-сыныптардағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау кіреді.
      9. 11-сыныпта оқытудың міндеттері:
      1) тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктерді шығару, туындыны табу, практикалық есептерде туындыны қолдану біліктігін пысықтау;
      2) функциялар графиктерін салу, график бойынша функцияның қасиеттерін анықтау, функция графигін түрлендіру біліктігін жетілдіру;
      3) алғашқы функция, интеграл, n-ші дәрежелі түбір, рационал көрсеткішті дәреже, логарифм ұғымдарын қалыптастыру;
      4) геометриялық және физикалық есептерді шығаруда анықталған интегралды қолдану біліктігін қалыптастыру;
      5) құрамында n-ші дәрежелі түбір, рационал көрсеткішті дәреже, логарифмы бар өрнектерді тепе-тең түрлендіруді орындау біліктігін қалыптастыру;
      6) иррационал теңдеулер және олардың жүйелерін, көрсеткіштік теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін, логарифмдік теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін шығару біліктігін қалыптастыру;
      7) теңдеулер мен теңсіздіктерді, оның ішінде айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген теңдеулер мен теңсіздіктерді шығару біліктігін тиянақтау;
      8) теңдеулер, теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығаруда функциялардың графиктерін қолдану, алгебра және анализ бастамалары курсының әртүрлі тарауларынан есептер шығаруда алгебралық түрлендірулер, теңдеулер мен теңсіздіктер аппараттарын қолдану біліктігін жетілдіру;
      9) ықтималдықтар теориясының есептерін шығаруда комбинаторика мен Ньютон биномын қолдану, дискретті кездейсоқ оқиғаны және оның таралу заңдылығын, кездейсоқ оқиғаның сандық сипаттамаларын табу біліктігін қалыптастыру.
      10. Қоғамдық-гуманитарлық бағытағы «Алгебра және анализ бастамалары» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 10-сыныпта аптасына 3 сағ, барлығы 102 сағ;
      2) 11-сыныпта аптасына 3 сағ, барлығы 102 сағ.
      11. Алгебра және анализ бастамалары пәнін оқыту процесінде пәнаралық байланыс:
      1) «Қазақ тілі» пәнімен алгебралық терминологиялармен сөздік қорын байыту, теоремаларды дәлелдеу, қорытындыларды тұжырымдау барысында сөйлеу қабілетін дамыту;
      2) «Геометрия» пәнімен функция графигін түрлендіруді игеру барысында жазықтықтың қозғалыстары туралы білімдерін (параллель көшіруді, центрлік және осьтік симметрияларды қолдану, тікбұрышты үшбұрышқа арналған синус, косинус, тангенс және котангенстің анықтамаларын қолдану, мәтінді және практикалық есептерді шығару барысында көпбұрыш, дөңгелек пен оның бөліктерінің, көпжақ пен айналу денелері беттерінің аудандары мен көлемдерінің формулаларын қолдану, қолданбалы есептерде геометриялық фигуралардың элементтері арасындағы функционалдық тәуелділікті орнату барысында осы фигуралардың қасиеттері туралы білімдеріне сүйену;
      3) «Физика» пәнімен тригонометриялық функцияларды игеру кезінде электромагниттік және механикалық тербелістер туралы білімдеріне, индукцияның электр қозғаушы күшінің қасиеттеріне сүйену, көрсеткішті функцияны игеру барысында радийдің ыдырауы туралы біліміне сүйену, мәтінді есептерді шығару кезінде шамалардың физикалық мағынасын негізге алу;
      4) «Химия» пәнімен мәтінді есептерді шығару барысында қоспалар, ертінділер, концентрациялар және т.с.с. туралы білімдерін қолдану;
      5) «Информатика» пәнімен компьютермен жұмыс атқару, яғни электронды кестелердің көмегімен «Функцияның ең үлкен және ең кіші мәндері» тақырыбына есептер шығару; электрондық кестелерді қолданып теңдеулер шығару; формуланы теру мен ол бойынша есептеулер жүргізу; функция графиктерін салуда графикалық нысаның параметрлерін реттеу дағдыларын қолдану арқылы жүзеге асырылады.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

12. 10-сыныпқа арналған алгебра және анализ бастамалары пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:
1) «7 - 9 сыныптардағы алгебра курсын қайталау (6 сағ)». Нақты сандарға амалдар қолдану. Бүтін көрсеткішті дәреженің қасиеттері. Рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Құрамында квадрат түбірі бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Тепе-теңдіктерді дәлелдеу. Сызықтық, квадрат және бөлшек-рационал теңдеулер. Сызықтық, квадрат және бөлшек-рационал теңсіздіктер. Интервалдар әдісі. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйесі. Екі айнымалысы бар сызықтық және сызықтық емес теңдеулер және теңсіздіктер жүйелері. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген теңдеулер мен теңсіздіктер. Мәтінді есептерді шығару. Сандар тізбегі. Тригонометриялық өрнектерді тепе-тең түрлендіру.

      түріндегі функциялар, олардың қасиеттері және графиктері;
      2) «Функция, оның қасиеттері және графигі (15 сағ)». Функция. Функцияның анықталу облысы және мәндер жиыны. Функцияның берілу тәсілдері. Функцияның графигі. Функцияның қасиеттері: өсуі және кемуі, шектеулілігі, жұптылығы мен тақтылығы, периодтылығы, таңбатұрақтылық аралықтары. Нүктенің аймағы. Экстремум нүктелері және функцияның экстремумдары. Кемімейтін функция. Өспейтін функция. Кері функция. Функцияның графигін қарапайым түрлендірулер. Функцияны зерттеу және оның графигін салу;
      3) «Тригонометриялық функциялар (10 сағ)». Тригонометриялық функциялардың қасиеттері мен графиктері. Арксинус, арккосинус, арктангенс, арккотангенс. Құрамында арксинусы, арккосинусы, арктангенсы, арккотангенсы бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Кері тригонометриялық функциялар;
      4) «Тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктер (15 сағ)». Тригонометриялық теңдеу. sinх = а, cosх = а, tgх = а, ctgх = а түріндегі қарапайым тригонометриялық теңдеулер және олардың шешімдері. Тригонометриялық теңдеулерді шешу тәсілдері (бір тригонометриялық функцияға байланысты алгебралық теңдеуге келтірілетін тригонометриялық теңдеулер. Тригонометриялық формулалардың көмегімен түрлендіріліп шығарылатын тригонометриялық теңдеулер. Теңдеудің дәрежесін төмендету арқылы шығарылатын тригонометриялық теңдеулер. Біртекті тригонометриялық теңдеулер. Қосымша аргумент енгізу арқылы шығарылатын тригонометриялық теңдеулер). Тригонометриялық теңдеулер жүйелері және олардың шешімдері. Тригонометриялық теңсіздік. Тригонометриялық теңсіздіктер және олардың жүйелерін шешу;
      5) «Туынды (22 сағ)». Функцияның нүктедегі шегі. Функцияның нүктедегі және жиындағы үзіліссіздігі. Функцияның үзілісті нүктелері. Асимптота. Туынды. Функцияның дифференциалдануы. Туындыны табу ережелері. Дифференциалдау. Дәрежелі функцияның туындысы. Туындының физикалық және геометриялық мағыналары. Функцияның графигіне жүргізілген жанама. Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуі. Күрделі функция. Күрделі функцияның туындысы. Тригонометриялық функциялардың туындылары. Жуықтап есептеулер;
      6) «Туындыны қолдану (16 сағ)». Функцияның бірсарындылық белгілері (өсуі және кемуі). Функцияның кризистік нүктелері. Экстремумның бар болуының жеткілікті шарттары. Функцияны туындының көмегімен зерттеу және графигін салу. Функцияның аралықтағы ең үлкен және ең кіші мәндері. Туынды практикалық есептерді шығаруда қолдану;
      7) «Комбинаторика және Ньютон биномы (6 сағ)». Комбинаториканың негізгі ұғымдары мен элементтері (алмастыру, орналастыру, теру). Ньютон биномы;
      8) «10-сыныптағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау (12 сағ)». Функцияның қасиеттері: өсуі және кемуі, экстремумдары, шектеулілігі, жұптылығы мен тақтылығы, үзіліссіздігі, периодтылығы, таңбатұрақтылық аралықтары. Функцияның графигін қарапайым түрлендірулер. Тригонометриялық функциялардың қасиеттері мен графиктері. Тригонометриялық теңдеулер және олардың жүйелері. Тригонометриялық теңсіздіктер және олардың жүйелері. Туындыны табу. Функцияның өсу және кему белгілері. Кризистік нүктелер. Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуі. Функцияны туындының көмегімен зерттеу және графигін салу. Функцияның аралықтағы ең үлкен және ең кіші мәндері. Туындыны практикалық есептерді шығаруда қолдану. Жуықтап есептеу формулалары.

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. 11-сыныпқа арналған алгебра және анализ бастамалары пәнінің базалық мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «10-сыныптағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау (6 сағ)». Функцияның графигін қарапайым түрлендірулер. Тригонометриялық функциялардың қасиеттері мен графиктері. Тригонометриялық теңдеулер және олардың жүйелері. Тригонометриялық теңсіздіктер және олардың жүйелері. Туындыны есептеу. Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуі. Туындының көмегімен функцияны зерттеу және графигін салу. Функцияның аралықтағы ең үлкен және ең кіші мәндері. Туынды практикалық есептерді шығаруда қолдану;
      2) «Алғашқы функция және интеграл (17 сағ)». Алғашқы функция. Анықталмаған интеграл. Алғашқы функцияның негізгі қасиеті. Алғашқы функцияны табу ережелері. Қисықсызықты трапеция. Қисықсызықты трапецияның ауданы. Анықталған интеграл. Ньютон-Лейбниц формуласы. Интегралдау. Геометриялық және физикалық есептерді шығаруда анықталған интегралды қолдану;
      3) «Дәреже және түбір. Дәрежелік функция (23 сағ)». n-ші дәрежелі түбір және оның қасиеттері. n-ші дәрежелі арифметикалық түбір. Рационал көрсеткішті дәреже және оның қасиеттері. Иррационал теңдеу. Иррационал теңдеулер және олардың жүйелерін шығару. Дәрежелік функция, оның қасиеттері және графиктері. Нақты көрсеткішті дәрежелік функцияны дифференциалдау және интегралдау;
      4) «Көрсеткіштік және логарифмдік функциялар (10 сағ)». Көрсеткіштік функция, оның қасиеттері және графигі. Санның логарифмі. Негізгі логарифмдік тепе-теңдік. Логарифмнің қасиеттері. Ондық логарифм. Натурал логарифм. Құрамында логарифмі бар өрнектерді түрлендіру. Логарифмдік функция, оның қасиеттері және графигі. Көрсеткіштік және логарифмдік функцияны дифференциалдау. Көрсеткіштік функцияны интегралдау.
      5) «Көрсеткіштік және логарифмдік функциялар (20 сағ)». Көрсеткіштік теңдеу. Көрсеткіштік теңдеулер және олардың жүйелерін шешу. Логарифмдік теңдеу. Логарифмдік теңдеулер және олардың жүйелерін шешу. Көрсеткішті-логарифмдік теңдеу. Көрсеткіштік теңсіздік. Көрсеткіштік теңсіздіктер және олардың жүйелерін шешу. Логарифмдік теңсіздік. Логарифмдік теңсіздіктер және олардың жүйелерін шешу;
      6) «Ықтималдық (8 сағ)». Ықтималдықтар теориясында комбинаторика және Ньютон биномын қолдану. Кездейсоқ шама. Дискретті кездейсоқ шама. Үзіліссіз кездейсоқ шама. Кездейсоқ шаманың таралу заңдылығы. Кездейсоқ шаманың сандық сипаттамалары (математикалық күтім, дисперсия, орташа квадраттық ауытқу);
      7) «10-11 сыныптардағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау (18 сағ)». Құрамында n-ші дәрежелі түбір, рационал көрсеткішті дәреже, логарифмі бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Функцияның графигін қарапайым түрлендірулер. Дәрежелік, тригонометриялық, көрсеткіштік және логарифмдік функциялардың қасиеттері мен графиктері. Тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік және иррационал теңдеулер және олардың жүйелері. Тригонометриялық, көрсеткіштік және логарифмдік теңсіздіктер және олардың жүйелері. Туындыны есептеу. Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуі. Туындының көмегімен функцияны зерттеу және графигін салу. Функцияның аралықтағы ең үлкен және ең кіші мәндері. Туынды мен анықталған интегралды практикалық есептерді шығаруда қолдану.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      14. 10-сынып оқушыларында:
      1) функцияның нүктедегі шегі;
      2) функцияның нүктедегі және жиындағы үзіліссіздігі;
      3) комбинаториялық есептер туралытүсінігі болуы керек.
      15. 10-сынып оқушылары:
      1) туындының геометриялық мағынасын;
      2) туындының физикалық мағынасынтүсінуі тиіс қажет.
      16. 10-сынып оқушылары:
      1) абсолюттік шаманың анықтамасын;
      2) функцияның анықтамасын;
      3) симметриялы жиынның анықтамасын;
      4) өспелі функцияның анықтамасын;
      5) кемімелі функцияның анықтамасын;
      6) жұп функцияның анықтамасын;
      7) тақ функцияның анықтамасын;
      8) шектелген функцияның анықтамасын;
      9) периодты функцияның анықтамасын;
      10) тригонометриялық функцияның периодын табу формуласын;
      11) функцияның таңбатұрақтылық аралықтарының анықтамасын;
      12) кері функцияның анықтамасын;
      13) функцияның минимумы нүктесінің анықтамасын;
      14) функцияның максимум нүктесінің анықтамасын;
      15) функцияның экстремум нүктесінің анықтамасын;
      16) функция максимумының анықтамасын;
      17) функция минимумының анықтамасын;
      18) функция экстремумының анықтамасын;
      19) тригонометриялық функциялардың анықтамаларын;
      20) арксинус, арккосинус, арктангенс, арккотангенстің анықтамасын;
      21) тригонометриялық теңдеудің анықтамасын;
      22) sinх = а, cosх = а, tgх = а, ctgх = а теңдеулері түбірлерінің формулаларының жалпы және дербес түрлерін;
      23) тригонометриялық теңдеулерді шығару тәсілдерін;
      24) тригонометриялық теңсіздіктің анықтамасын;
      25) қарапайым тригонометриялық теңсіздікті шығару алгоритмін;
      26) нүктедегі функцияның шегін;
      27) нүктедегі функцияның шегі туралы теоремаларды;
      28) нүктедегі үзіліссіз функцияның анықтамасын;
      29) жиындағы үзіліссіз функцияның анықтамасын;
      30) функцияның үзілісті нүктесінің анықтамасын;
      31) кесіндідегі функцияның үзіліссіздігінің қасиеттерін;
      32) туындының анықтамасын;
      33) туындыны табу ережелерін;
      34) функция дифференциалының анықтамасын;
      35) туындының геометриялық мағынасын;
      36) туындының физикалық мағынасын;
      37) функция графигіне жүргізілген жанама теңдеуінің формуласын;
      38) дәрежелік функцияның туындысын табу формуласын;
      39) күрделі функцияның анықтамасын;
      40) күрделі функцияның туындысын табу формуласын;
      41) тригонометриялық функциялардың туындыларын табу формулаларын;
      42) функцияның жуық мәнін табу формулаларын;
      43) кризистік нүктенің анықтамасын;
      44) функцияның өсу және кему белгілерін;
      45) функцияның өсу және кему аралықтарын табу алгоритмін;
      46) функцияның максимум және минимум нүктелерін табу алгоритмін;
      47) туындының көмегімен функцияны зерттеу алгоритмін;
      48) функцияның ең үлкен және ең кіші мәндерін табу алгоритмін;
      49) алмастыру, орналастыру және терудің формулаларын;
      50) Ньютон биномының фомуласын білуі қажет.
      17. 10-сынып оқушыларында:
      1) функциялар графиктерін түрлендіру;
      2) функцияның қасиеттерін (жұптығы, тақтығы, өсуі, кемуі, экстремумы, шектеулігі, үзіліссіздігі, периодтылығы, таңбатұрақтылық аралықтары) анықтау;
      3) тригонометриялық функциялардың графиктерін салу және түрлендіру;
      4) тригонометриялық функциялардың периодтарын табу;
      5) функция графигі бойынша функцияның экстремум нүктелері мен экстремумдарын табу;
      6) құрамында арксинус, арккосинус, арктангенс, арккотангенсы бар өрнектерді тепе-тең түрлендіруді орындау;
      7) тригонометриялық теңдеулер және олардың жүйелерін шығару;
      8) тригонометриялық теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығару;
      9) туындыны табу ережелерін қолдану;
      10) функцияның туындыларын табу;
      11) дифференциалдың көмегімен функцияның жуық мәнін табу;
      12) функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуін құрастыру;
      13) функцияның өсу және кему аралықтарын табу;
      14) экстремум нүктелерін және кризистік нүктелерді табу;
      15) туындының көмегімен функцияны зерттеу және оның графигін салу;
      16) функцияның ең үлкен және ең кіші мәндерін табу;
      17) алмастыру, орналастыру және терудің санын есептеу;
      18) Ньютон биномның формуласын қолдану біліктілігі болуы тиіс.
      18. 10-сынып оқушылары:
      1) анықтамалықтарды қолдану; оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу;
      2) санды өрнектердің мәндерін есептеуде калькуляторды қолдану;
      3) функциялардың графиктерін салу кезінде компьютерлік бағдарламалармен жұмыс атқару;
      4) тригонометриялық функциялардың мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану;
      5) тригонометриялық функцияның мәні бойынша санның (бұрыштың) мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану дағдыларын жетілдіруі тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық
деңгейіне қойылатын талаптар

      19. 11-сынып оқушылары:
      1) алғашқы функцияның анықтамасын;
      2) алғашқы функцияның негізгі қасиетін;
      3) алғашқы функцияны табу ережелерін;
      4) анықталмаған интегралдың анықтамасын;
      5) анықталған интегралдың анықтамасын;
      6) қисықсызықты трапецияның анықтамасын;
      7) Ньютон-Лейбниц формуласын;
      8) анықталған интегралдың көмегімен жазық фигураның ауданын табуформуласын;
      9) анықталған интегралдың көмегімен дененің көлемін табу формуласын;
      10) n-ші дәрежелі түбірдің анықтамасын;
      11) n-ші дәрежелі түбірдің қасиеттерін;
      12) рационал көрсеткішті дәреженің анықтамасын;
      13) рационал көрсеткішті дәреженің қасиеттерін;
      14) иррационал өрнектің анықтамасын;
      15) иррационал теңдеудің анықтамасын;
      16) иррационал теңдеуді шығару алгоритмін;
      17) дәрежелік функцияның туындысын табу формуласын;
      18) дәрежелік функцияның алғашқы функциясын табу формуласын;
      19) көрсеткіштік функцияның анықтамасын;
      20) логарифмінің анықтамасын;
      21) негізгі логарифмдік тепе-теңдікті;
      22) логарифмінің қасиеттерін;
      23) логарифмдік функцияның анықтамасын;
      24) көрсеткіштік теңдеудің анықтамасын;
      25) көрсеткіштік теңсіздіктің анықтамасын;
      26) логарифмдіктеңдеудің анықтамасын;
      27) логарифмдіктеңсіздіктің анықтамасын;
      28) кездейсоқ оқиғаның анықтамасын және оның түрлерін;
      29) кездейсоқ оқиғаның таралу заңдылығын білуі қажет.
      20. 11-сынып оқушыларында:
      1) алғашқы функцияны табу;
      2) анықталмаған интегралды табу;
      3) анықталған интеграл есептеу;
      4) Ньютон-Лейбниц формуласын қолдану;
      5) анықталған интегралдың көмегімен жазық фигураның ауданын;
      6) анықталған интегралдың көмегімен дененің көлемін табу;
      7) n-ші дәрежелі түбірдің қасиеттерін қолдану;
      8) құрамында n-ші дәрежелі түбір бар өрнектерді түрлендіру;
      9) рационал көрсеткішті дәреженің қасиеттерін қолдану;
      10) құрамында рационал көрсеткішті дәрежесі бар өрнектерді түрлендіру;
      11) иррационал өрнектерді түрлендіру;
      12) иррационал теңдеулерді шығару;
      13) дәрежелік функцияның графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      14) дәрежелік функцияның туындысын табу;
      15) дәрежелік функцияның алғашқы функциясын табу;
      16) көрсеткіштік функцияның графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      17) логарифмдік функцияның графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      18) құрамында логарифмі бар өрнектерді түрлендіру;
      19) көрсеткіштік және логарифмдік функциялардың туындысын табу;
      20) көрсеткіштік функцияның алғашқы функциясын табу;
      21) көрсеткіштік теңдеулерді шығару;
      22) логарифмдік теңдеулерді шығару;
      23) көрсеткіштік және логарифмдік теңдеулер жүйелерін шығару;
      24) көрсеткіштік теңсіздіктерді шығару;
      25) логарифмдік теңсіздіктерді шығару;
      26) көрсеткіштік және логарифмдік теңсіздіктер жүйелерін шығару;
      27) оқиғаның ықтималдығын табуда комбинаторика формулаларын қолдану;
      28) кездейсоқ оқиғаның таралу заңдылығының кестесін құрастыру;
      29) кездейсоқ оқиғаның санды сипаттамаларын табу біліктілігі болуы тиіс.
      21. 11-сынып оқушылары:
      1) анықтамалықтарды қолдану; оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу;
      2) санды өрнектердің мәндерін есептеуде калькуляторды қолдану;
      3) функциялардың графиктерін салу кезінде компьютерлік бағдарламалармен жұмыс атқару;
      4) көрсеткіштік және логарифмдік функциялардың мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану;
      5) тригонометриялық функцияның мәні бойынша санның (бұрыштың) мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану дағдыларын меңгеруі тиіс.

6. 10-11-сыныптары оқушыларының дайындық деңгейінің тұлғалық
және жүйелі-әрекеттік нәтижелері

      22. Тұлғалық нәтижелер. Оқушылар:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңына және құқықтық тәртіпке құрмет;
      2) белсенді азаматтық қөзқарасын, патриоттық сезімін; еліне деген мақтаныш сезімін;
      3) әлемдік дамуда өз елінің рөлін түсіну;
      4) қазақ халқы мен елімізде өмір сүріп жатқан этностардың тарихына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және басқа байлықтарына құрмет;
      5) өз елінің табиғатын сақтау және көркейтуге ұмтылатынын;
      6) салауатты өмір салтын сақтауға ұмтылуын;
      7) қарым-қатынас мәдениетін, этикалық нормаларды сақтауын;
      8) өзіндік жұмыстарды орындау біліктігі мен өздігінен білім алу қабілетін;
      9) үлкендерге құрмет және кішілерге қамқорлық, басқаларға деген мейірімділік пен кішіпейілділікті;
      10) үлкендер мен және өз жасындағы құрбылармен қарым-қатынас жасау дағдысын;
      11) отбасылық құндылыққа сыйластықпен қарау;
      12) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалау біліктігін көрсете білуі тиіс.
      23. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер. Оқушылар:
      1) әртүрлі жағдайларда алгебралық білім жүйесін;
      2) ақпаратты табу, талдау, өңдеу және жинақтау біліктігін;
      3) математикалық материал бойынша берліген алгоритмді сауатты орындауды;
      4) математикалық формулаларды қолдану біліктігін, дербес жағдайларды жалпылау негізінде шамалар арасындағы тәуелділіктің формулаларын өздігінен құрастыру біліктігін;
      5) қоршаған орта мен саралас пәндердегі заңдылықтарды суреттеу және талдау үшін игерілген алгебралық түрлендірулер мен функционалды-графиктік кескіндеуді;
      6) жуықтап және дәл, ауызша және инструменттер көмегімен есептеуді тиімді пайдалана отырып, практикалық есептеу техникасын қаншалықты игергенін;
      7) математикаға тән ойлау стилін, оның абстрактылығын, дәлелденуін, қатаңдығын;
      8) дәлелдемелі пайымдау жүргізу, логикалық негізделген қорытындылар жасау біліктігін;
      9) математикалық мәтінмен жұмыс жасау (талдау, қажетті ақпаратты алу), математикалық терминология мен символдарды қолдана отырып, өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық және нақты түсіндіру біліктігін;
      10) тану, жобалау, құрастыру және зерттеу әдістерін;
      11) оқу қызметінің әртүрлі формаларында коммуникативтік қабілеттерін қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
69-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11 сыныптары үшін «Геометрия» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Геометрия – бізді қоршаған әлемдегі кеңістіктік формаларды моделдеп қана қоймай, олардың қасиеттерінің арасындағы логикалық байланыстарды орнататын математиканың бөлімі.
      3. Геометрияны оқыту көптеген мамандықтарды меңгеруге қажетті кеңістіктік және логикалық ойлауды дамытуға мүмкіндік береді.
      4. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы сыныптарда геометрия курсын оқу пәні ретінде оқытудың мақсаты:
      1) барлық оқушыларды одан әрі жоғары мектепте оқуын жалғастыруы үшін геометрия облысындағы математикалық дайындықтың қажетті деңгейімен қамтамасыз ету;
      2) оқушыларға сабақтас пәндерді оқып білуге қажетті геометриялық білім мен біліктердің жүйесін меңгерту болып табылады.
      5. Геометрия курсын оқып білу интеллектуалды дамыған тұлғаны тәрбиелеуде келесі мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған:
      1) одан әрі логикалық ойлауды одан әрі дамыту;
      2) тұрақты кеңістіктік түсініктерді және кеңістіктік елестерді дамыту;
      3) кеңістіктік фигураларды кескіндеу дағдыларын дамыту;
      4) геометриялық білім негізінде практикалық және математикалық іс-әрекеттер дағдыларын дамыту;
      5) бейнелік ойлауды және функционалдық сауаттылықты дамыту;
      6) графикалық сауаттылықты, эстетикалық талғамды дамыту;
      7) геометрия тарихымен және оның ғылыми-техникалық прогрестің дамуына әсерін таныстыру арқылы тұлғаның мәдениетін тәрбиелеу.
      6. Көрсетілген мақсаттарға сәйкес оқытудың келесі міндеттері шешілуі тиіс:
      1) болашақ практикалық қызметіне қажетті негізгі стереометриялық деректер мен әдістер туралы білім жүйесін қалыптастыру;
      2) дедукциялық ойлау (тура әдіс, қарсы ұйғару әдісі) дағдыларын дамыту;
      3) жазық және кеңістіктік фигуралардың қасиеттері туралы теориялық білім қорын кеңейту;
      4) кеңістіктік фигуралардың кескіндерін салу біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      5) күрделілігі әртүрлі суреттердегі геометриялық фигураларды танып білу, есептерді шешу кезінде қосымша салулар мен көмекші сызбаларды пайдалану біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      6) нақтылы объектіні бір немесе бірнеше геометриялық фигуралар түрінде бере білу біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      7) есептеуге және дәлелдеуге арналған геометриялық есептерді шешу біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      8) геометриялық есептерді шешуде алгебраны және тригонометрияны қолдану біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      9) практикалық мазмұнды есептерді шешуде геометриялық әдістерді қолдану біліктігі мен дағдыларын қалыптастыру.
      7. Жалпы білім беретін мектептегі қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы геометрия курсының негізгі мазмұндық-әдістемелік бағыттары:
      1) геометриялық фигуралар мен олардың қасиеттерінің бағыты;
      2) векторлық-координаталық бағыт;
      3) шамаларды өлшеу бағыты;
      4) функционалдық бағыт.
      8. 10-11 сынып геометрия курсында оқушылар кеңістіктік геометриялық фигуралармен (екіжақты бұрыш, жартыкеңістік, көпжақтар, айналу денелері) және олардың қасиеттерімен танысады.
      9. Оқушылар оқып біледі:
      1) кеңістіктегі геометриялық фигуралардың өзара орналасуын;
      2) геометриялық шамаларды (екіжақты бұрыштарды, беттің ауданын, геометриялық дененің көлемін) өлшеуді;
      3) көпжақтардың, айналу денелерінің және олардың жазықтықпен қималарының кескіндерін салуды;
      4) кеңістіктегі нүктелердің және векторлардың координаталарын.
      10. Геометрияны оқыту үдерісінде жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық циклдегі оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады.
      11. «Алгебра және анализ бастамалары» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін құрастыру және шешу;
      2) теңсіздіктерді дәлелдеу;
      3) геометриялық шамалардың қатынасына арналған есептерді шешуде пропорцияның қасиеттерін қолдану;
      4) квадрат түбірдің қасиеттерін және санның модулін қолдану;
      5) кейбір бұрыштардағы тригонометриялық функциялардың мәндерін қолдану;
      6) тригонометриялық функциялардың қасиеттерін қолдану;
      7) геометриялық есептерді алгебралық әдіспен шешу кезінде тепе-тең түрлендірулерді қолдану;
      8) геометриялық есептерді шешу кезінде тригонометриялық өрнектердің тепе-тең түрлендірулерін қолдану.
      12. «Физика» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) геометриялық есептерді құрастыру және шешу кезінде физикалық үдерістерді сипаттау;
      2) векторлық алгебраны физикалық үдерістер моделінде түсіндіру;
      3) стереометриялық аппараттың көмегімен оптикалық құбылыстарды сипаттау;
      4) көпжақтарды оқу барысында қатты заттың кристалдық құрылымын пайдалану;
      5) кеңістіктік фигуралардың өзара орналасуын оқу барысында ғарыштық объектілер мен бүкіл ғаламдық құрылымдардың орналасуын пайдалану.
      13. «География» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) доғаның және шеңбердің градустық өлшемін ендік пен бойлықты доға мен шеңбердің градустық өлшемі ретінде түсіндіру;
      2) ендіктер мен меридиандарды сфераның жазықтықпен қималары ретінде түсіндіру;
      3) географиалық объектілердің (таулардың биіктігі, ойпаттың тереңдігі және т.б.) сандық сипаттамаларын табу.
      14. «Биология» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) биологиялық құрылымдардағы симметриялар.
      15. «Химия» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) атомдағы электрондардың кеңістіктік орналасуы;
      2) органикалық қоспалардағы химиялық байланыстардың симметриясы;
      3) көпжақтарды оқу барысында әртүрлі заттар молекулаларының формаларын пайдалану.
      16. «Информатика» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) дайын сызбалар бойынша есептерді шешу, кеңістіктік денелерді бейнелеу мен динамикалық жағдайларды жаңғырту үшін мультимедиялық құралдарды пайдалану;
      2) қолданбалы программалар пакеттерін пайдаланып координаталық жазықтықта нүктелер жиынын салу;
      3) кеңістіктегі геометриялық жағдайларды бейнелеу үшін графикалық 3D программалар пакеттерін пайдалану.
      17. «Технология» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) сызу және өлшеу құралдарын пайдалану;
      2) геометриялық фигураларды кескіндеу кезінде сызу дағдыларын пайдалану;
      3) нақтылы объектілердің сызықтық және бұрыштық элементтерін өлшеудің әртүрлі әдістерін қолдану.
      18. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндермен пәнаралық байланыстар:
      1) геометриялық ұғымдардың пайда болу және даму тарихымен танысу;
      2) қоғамның қазіргі даму кезеңінде әртүрлі геометриялық есептердің пайда болуын қамтамасыз ету;
      3) мәдени ескерткіштерде кездесетін геометриялық фигуралардың қасиеттерімен танысу;
      4) математикалық терминдермен сөздік қорын байыту;
      5) сөйлемді сауатты құрастыруға үйрету;
      6) дедукциялық ойлауды, талдауды және дәлелдеуді жүзеге асыру кезінде өз ойын сауатты айта білуге үйрету.
      19. «Геометрия» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 10-сыныпта – аптасына 1 сағаттан, оқу жылында барлығы 34 сағатты құрайды;
      2) 11-сыныпта – аптасына 1 сағаттан, оқу жылында барлығы 34 сағатты құрайды.
      20. Оқыту нәтижелері оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптарда көрсетілген және ол оқытудың қорытынды нәтижелерінің жүйесін береді, оған жету оқушының орта мектеп курсы бойынша оң нәтижелі аттестациясының міндетті шарты болып табылады.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      21. 9-сынып геометрия курсын қайталау (2 сағ.).
      22. Түзулер мен жазықтықтардың параллельдігі (9 сағ.):
      1) стереометрияның негізгі ұғымдары мен аксиомалары, стереометрия аксиомаларының салдарлары;
      2) кеңістіктегі екі түзудің өзара орналасуы;
      3) кеңістіктегі параллель түзулердің қасиеттері;
      4) айқас түзулердің белгісі;
      5) түзу мен жазықтықтың өзара орналасуы;
      6) түзу мен жазықтықтың параллельдігі, түзу мен жазықтықтың параллельдік белгісі;
      7) екі жазықтықтың өзара орналасуы;
      8) жазықтықтардың параллельдігі, жазықтықтардың параллельдік белгісі, параллель жазықтықтардың қасиеттері.
      23. Түзулер мен жазықтықтардың перпендикулярлығы (10 сағ.):
      1) кеңістіктегі түзулердің арасындағы бұрыш;
      2) түзулердің перпендикулярлығы;
      3) түзу мен жазықтықтың перпендикулярлығы, түзу мен жазықтықтың перпендикулярлық белгісі;
      4) перпендикуляр түзу мен жазықтықтың қасиеттері;
      5) жазықтыққа түсірілген перпендикуляр және көлбеу, көлбеудің жазықтықтағы проекциясы;
      6) үш перпендикуляр туралы теорема;
      7) нүктеден жазықтыққа дейінгі қашықтық, түзулер мен жазықтықтардың арақашықтығы;
      8) түзу мен жазықтықтың арасындағы бұрыш, екіжақты бұрыш, екі жазықтықтың арасындағы бұрыш;
      9) перпендикуляр жазықтықтар, екі жазықтықтың перпендикулярлық белгісі;
      10) түзулер мен жазықтықтардың өзара орналасуына арналған практикалық мазмұнды есептер.
      24. Кеңістіктегі координаталар және векторлар (9 сағ.):
      1) кеңістіктегі тікбұрышты координаталар жүйесі, кесіндінің ортасының координаталары, екі нүктенің арақашықтығы;
      2) кеңістіктегі векторлар;
      3) компланар және компланар емес векторлар, векторды үш компланар емес векторлар бойынша жіктеу;
      4) кеңістіктегі вектордың координаталары, координаталары берілген векторларға амалдар қолдану;
      5) координаталары берілген векторлардың скалярлық көбейтіндісі;
      6) есептерді шешуде векторларды қолдану.
      25. «Қайталау. Есептер шығару (4 сағ.)».

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      26. 10-сынып геометрия курсын қайталау (2 сағ.).
      27. Көпжақтар (9 сағ.):
      1) көпжақтар туралы түсінік;
      2) призма, оның элементтері;
      3) тік және дұрыс призмалар;
      4) параллелепипед: тік, тікбұрышты, куб;
      5) пирамида, оның элементтері;
      6) дұрыс пирамида, пирамиданың жазбасы, қиық пирамида;
      7) призмалар мен пирамидалардың жазықтықпен кейбір қималары;
      8) дұрыс көпжақтар;
      9) бізді қоршаған әлемдегі көпжақтар;
      10) көпжақтардың бүйір және толық беттерінің аудандары.
      28. Айналу денелері (10 сағ.):
      1) айналу фигуралары;
      2) тік дөңгелек цилиндр, оның элементтері;
      3) цилиндрдің осьтік қималары, цилиндрдің жазбасы;
      4) тік дөңгелек конус, оның элементтері;
      5) конустың осьтік қимасы;
      6) конустың табанына параллель жазықтықпен қимасы;
      7) конустың жазбасы, қиық конус;
      8) цилиндр мен конустың бүйір және толық беттерінің аудандары;
      9) сфера және шар;
      10) шардың қимасы;
      11) сфераға жанама жазықтық, оның қасиеттері;
      12) шарға іштей және сырттай сызылған призмалар мен пирамидалар;
      13) цилиндрдің, конустың бетінің ауданын табуға арналған практикалық мазмұнды есептер.
      29. Денелердің көлемдері (9 сағ.):
      1) денелердің көлемдерінің жалпы қасиеттері;
      2) кубтың және тікбұрышты параллелепипедтің көлемі;
      3) призманың және пирамиданың көлемдері;
      4) цилиндрдің, конустың және қиық конустың көлемдері;
      5) шардың көлемі және сфераның ауданы;
      6) кеңістіктік денелердің көлемдерін табуға арналған практикалық мазмұнды есептер.
      30. «Қайталау. Есептер шығару (4 сағ.)».

4. Оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптар

      31. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      32. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеруі тиіс» аспектілерімен көрсетілген.
      33. 10-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) стереометрияның аксиомаларын және олардың қарапайым салдарларын;
      2) кеңістіктегі түзулердің параллельдігінің анықтамасын;
      3) кеңістіктегі айқас түзулердің анықтамасын;
      4) айқас түзулердің белгісін;
      5) параллель түзулердің қасиеттерін;
      6) түзу мен жазықтықтың параллельдігінің анықтамасын;
      7) түзу мен жазықтықтың параллельдік белгісін;
      8) екі жазықтықтың параллельдігінің анықтамасын;
      9) жазықтықтардың параллельдік белгісін;
      10) параллель жазықтықтардың қасиеттерін;
      11) кеңістіктегі түзулердің арасындағы бұрыштың анықтамасын;
      12) кеңістіктегі түзулердің перпендикулярлығының анықтамасын;
      13) түзу мен жазықтықтың перпендикулярлығының анықтамасын;
      14) түзу мен жазықтықтың перпендикулярлық белгісін;
      15) жазықтыққа перпендикулярдың анықтамасын;
      16) жазықтыққа көлбеудің анықтамасын;
      17) үш перпендикуляр туралы теореманы және оған кері теореманы;
      18) түзу мен жазықтықтың арасындағы бұрыштың анықтамасын;
      19) нүктеден жазықтыққа дейінгі қашықтықты;
      20) параллель түзулердің және жазықтықтардың арақашықтығын;
      21) екіжақты бұрыштың және екі қиылысқан жазықтықтың арасындағы бұрыштың анықтамасын;
      22) екі жазықтықтың перпендикулярлық белгісін;
      23) кеңістіктегі вектордың анықтамасын;
      24) компланар және компланар емес векторлардың анықтамасын;
      25) векторды үш компланар емес векторлар бойынша жіктеу туралы теореманы;
      26) кеңістіктегі нүктелердің және векторлардың координаталарының анықтамасын;
      27) кеңістіктегі екі нүктенің арақашықтығын өрнектейтін формуланы;
      28) кесіндінің ортасының координаталарын табу формуласын;
      29) векторлардың скалярлық көбейтіндісінің анықтамасын және қасиеттерін;
      30) екі вектордың перпендикулярлық белгісін;
      31) координаталары берілген векторлардың скалярлық көбейтіндісін;
      32) векторлардың арасындағы бұрыштың косинусының формуласын.
      34. 10-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар келесі біліктерді меңгеруі тиіс:
      1) есептерді шешу кезінде дедукциялық пайымдаулар жүргізу;
      2) суретте түзулер мен жазықтықтарды кескіндеуді және олардың өзара орналасуын бейнелеу;
      3) моделдер мен суреттерден қиылысқан, параллель және айқас түзулерді табу;
      4) суреттерде түзу мен жазықтықтың қиылысуын, түзу мен жазықтықтың параллельдігін, перпендикулярлығын кескіндеу;
      5) қиылысқан және параллель жазықтықтарды моделдерден табу және оларды суреттерде кескіндеу;
      6) нүктеден жазықтыққа дейінгі қашықтықты табу;
      7) суретте екіжақты бұрышты кескіндеу;
      8) түзулердің, түзу мен жазықтықтың, екі жазықтықтың арасындағы бұрыштың шамасын табу;
      9) нүктеден жазықтыққа дейінгі қашықтықты, параллель түзулер мен жазықтықтардың, айқас түзулердің арақашықтығын табу үшін метрикалық теоремаларды қолдану;
      10) кесіндінің ортасының координаталарын оның ұштарының координаталары бойынша табу;
      11) координаталары бойынша нүктелердің арақашықтығын (кесіндінің ұзындығын) табу;
      12) кеңістіктегі тікбұрышты координаталар жүйесіндегі екі нүктенің арақашықтығын табу формуласын пайдаланып есептерді шешу;
      13) кеңістіктегі вектордың координаталарын табу;
      14) координаталары бойынша вектордың ұзындығын және векторлардың арасындағы бұрышты табу;
      15) векторды үш компланар емес векторлар бойынша жіктеуге арналған есептерді шешу;
      16) координаталары берілген векторлардың скалярлық көбейтіндісін табу;
      17) векторлардың арасындағы бұрыштың косинусын табу;
      18) геометриялық есептерді шешуде векторларды қолдану.
      35. 11-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) көпжақ және дұрыс көпжақ ұғымын;
      2) призманың анықтамасын және оның элементтерін;
      3) параллелепипедтің анықтамасын және қасиеттерін;
      4) тік және дұрыс призманың анықтамаларын және қасиеттерін;
      5) пирамиданың, дұрыс пирамиданың және қиық пирамиданың анықтамаларын және олардың элементтерін;
      6) призманың, пирамиданың, қиық пирамиданың бүйір және толық беттерінің аудандарын табу формулаларын;
      7) дұрыс көпжақтардың түрлерін;
      8) цилиндрдің анықтамасын және оның элементтерін;
      9) конустың, қиық конустың анықтамаларын және олардың элементтерін;
      10) шар мен сфераның анықтамаларын және олардың элементтерін;
      11) сфераға жанама жазықтықтың анықтамасын және қасиеттерін;
      12) цилиндрдің, конустың, қиық конустың бүйір және толық беттерінің аудандарын табу формулаларын;
      13) сфераның ауданын табу формуласын;
      14) көпжаққа іштей және сырттай сызылған шар (сфера) ұғымын;
      15) көлемдердің өлшем бірліктерін;
      16) тікбұрышты параллелепипедтің, призманың, пирамиданың, цилиндрдің, конустың, қиық конустың және шардың көлемдерін табу формулаларын.
      36. 11-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар келесі біліктерді меңгеруі тиіс:
      1) тік және дұрыс призманы, тікбұрышты параллелепипедті, кубты, пирамиданы, дұрыс пирамиданы, цилиндрді, конусты ажырата білу және модельдерде көрсете білу, олардың негізгі элементтерін суретте көрсете білу;
      2) суреттерде призмаларды, пирамидаларды және олардың элементтерін кескіндеу;
      3) суреттерде цилиндрді, конусты және шарды (сфераны) кескіндеу;
      4) есептің шарты бойынша сызбаларды орындау;
      5) кеңістіктік конфигурацияларда сызықтық элементтер мен бұрыштарды есептеу;
      6) геометриялық шамаларды (ұзындықтар, бұрыштар, аудандар, көлемдер) табуға арналған есептерді шешу;
      7) планиметриялық және стереометриялық фигуралардың оқып игерілген қасиеттеріне және олардың арасындағы қатынастарға сүйеніп, алгебралық және тригонометриялық аппаратты қолдана отырып, геометриялық есептерді шешу;
      8) призманың, пирамиданың, қиық пирамиданың бүйір және толық беттерінің аудандарын табу;
      9) цилиндрдің, конустың, қиық конустың бүйір және толық беттерінің аудандарын табу;
      10) сфераның ауданын табу;
      11) шарға іштей және сырттай сызылған призманы және пирамиданы кескіндеу;
      12) тікбұрышты параллелепипедтің, призманың, пирамиданың, цилиндрдің, конустың, қиық конустың және шардың көлемдерін табу.
      37. Тұлғалық нәтижелер:
      1) мемлекеттік тілді және өз ана тілін білуі, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауы тиіс;
      2) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуы, этикалық нормаларды сақтай білуі тиіс;
      3) өздігінен білім алу, өзін-өзі дамыту және өзінің іс-әрекетіне рефлексивтік талдау жасау қабілеттілігінің болуы тиіс;
      4) оқу және танып білу ынтасының қалыптасуы тиіс;
      5) геометриялық білім жүйесі мен табиғат туралы түсініктері, белгілеулер және ақпараттық жүйелер негізінде практикалық есептерді шешу қабілеттілігінің болуы тиіс;
      6) математикалық оқу қызметінің үдерісіне және нәтижесіне бақылау жасай білуі тиіс;
      7) білім беру, қоғамдық пайдалы, оқу-зерттеушілік, шығармашылық және басқа да қызмет түрлерінде құрдастарымен, үлкен және кіші жастағылармен қарым-қатынас жасауда коммуникативтік дағдыларды меңгеруі тиіс;
      8) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай алуы, қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы тұра білуі тиіс.
      38. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) оқып игерілген формулалар мен фигуралардың қасиеттері негізінде қарапайым практикалық жағдайларды зерттеу (моделдеу) біліктігі мен дағдыларының болуы тиіс;
      2) ақпараттарды іздеу және өңдеу үшін қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен көптілділік мәдениетті меңгеруі тиіс;
      3) жүргізілген зерттеулерді безендіру, түсіндіру және дәлелдеу үшін геометриялық моделдерді және көрнекілік құралдарды түсіне және пайдалана білуі тиіс;
      4) дедукциялық ойлау әдістерін меңгеруі және оларды адам қызметінің әртүрлі салаларында қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
70-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Информатика» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

Түсінік хат

      1. 10-11 сыныптарға арналған «Информатика» пәнінен оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Жалпы білім беру мектептің профильді сыныптарында информатика курсын оқыту қоршаған орта туралы ақпаратты алуға; іздеуге, талдауға, сын тұрғыдан бағалауға, ақпаратты таңдап алуға; ақпаратты жіберуге; объектілер мен үдерістерді жобалауға, өз іс-әрекеттерін жоспарлауға; жоспарларды құруға, түзетуге және іске асыруға бағытталған.
      3. Профильді 10-11 сыныптарда информатиканы оқыту мақсаты қазіргі кездегі ақпараттық технологиялардың теориялық негіздері бойынша базалық білім жүйесін меңгеру, оқушыларды ақпараттық мәдениетке қалыптастыру, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарымен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру, оқушылар жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды үнемі пайдалануға дағдыландыру, танымдық және зияткерлік қабілеттерін дамыту болып табылады.
      4. Оқыту міндеттері:
      1) қазіргі заманауи ақпараттық қоғам, жеке тұлғаның және мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігі туралы мағлұмат беру;
      2) мәтінді және бейнені сканерден өткізу, танып алу дағдыларын қалыптастыру;
      3) ақпараттық және коммуникациялық технологиялар құралдарымен жұмыс істеуде қауіпсіздік техника ережелерін сақтау;
      4) жобалық іс-әрекетте ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарын пайдалану;
      5) мәтіндік, сандық, графиктік және дыбыстық ақпараттарды өңдеу бойынша ақпараттық технологиялар құралдарымен жұмыс істеу дағдыларын дамыту;
      6) оқушыларды ақпараттық мәдениетке тәрбиелеу.
      5. Информатиканы оқытуда жобалау әдісіне ерекше назар аударған жөн, өйткені ол информатика курсына тікелей қызығушылықты көтеруді тудырады. Жобалау технологияларын қолдану тек информатика пәнінің оқу сапасын көтермейді, сонымен қатар пәнаралық байланысты жасайды және жоба даярланып жатқан оқу пәндерінің оқыту тиімділігін жоғарылатады.
      6. «Информатика» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      10 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      11 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
      7. Информатика курсын оқыту үдерісінде әртүрлі оқу пәндерімен пәнаралық байланыс жүреді.
      8. «Алгебра және анализ бастамалары» пәнімен пәнаралық байланыс:
      графикалық және анимациялық объектілерді, web-беттерді, мәтіндік құжаттар мен полиграфия басылымдарын қалыптастыруға арналған негізгі операциялардың алгоритмдерінің орындалуы;
      9. «Геометрия» пәнмен пәнаралық байланыс:
      1) координаталық жүйелері және олардың компьютерлік графика мен анимацияда қолданылуы;
      2) негізінде симметрия мен алтын қима ережесіне сәйкес жатқан графикалық объектілерді қалыптастыру.
      10. «Қазақ, орыс және шетел тілдері» пәндерімен пәнаралық байланыс:
      1) оқушылардың сөз қорының жаңа терминдермен толығуы;
      2) мәтіндік процессор мен баспа жүйесінде жұмыс істеуде орфографиялық және сөйлеу дағдысын жақсарту;
      3) компьютерлік терминологияны меңгеру;
      4) шетел тілін оқу құралы ретінде телекоммуникациялық ресурстарды пайдалану.
      11. «Әдебиеті» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) әртүрлі стилистикалық типтер мен жанрлардағы мәтіндермен өз бетімен жұмыс іскерлігін дамыту;
      2) оқушының жария сөз жоспары мен уақыт межелеуді жоспарлау іскерлігін дамыту.
      12. «География» пәнімен пәнаралық байланыс:
      графикалық бейнелерді визуальды өнімдерге: Web-беттерге, анимациялық роликтерге, полиграфиялық басылымдарға орналастыру үшін қалыптастыру.
      13. «Биология» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) табиғаттың «жанды» және «жансыз» графикалық бейнелерін визуальды өнімге, Web-беттерге, анимациялық роликтерге, полиграфиялық басылымдарға орналастыру үшін қалыптастыру;
      2) компьютерлік және биолгоиялық вирустар арасында салыстыру жүргізу.
      14. «Адам. Қоғам. Құқық» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) ақпараттық кеңістіктің ауқымдығы және ұлттық қауіпсіздігі;
      2) ақпараттық нарық, ақпараттық ресурстар аймағындағы мемлекеттік саясат пен құқықтық реттеу.
      15. «Тарих» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) әлемде және Қазақстан Республикасының болып жатқан тарихи жағдайларды программалау тілдерін дамытудың үдерісімен салыстыру;
      2) анимация және мультипликацияның алғы шарттары;
      3) HTML-дедакторының, Web-беттер және сайттардың шығу тарихы.

2.10-сыныптың оқу пәнінің базалық мазмұны

      16. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      17. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (2 сағат):
      әлемнің ақпараттық бейнесі, ақпараттық жүйелер және ресурстар, білім беру ақпараттық ресурстары.
      18. Компьютер-ақпаратты өңдеу құралы (2 сағат):
      аппараттық және программалық қамтамасыз етудің диалектикасы, компьютердің қосымша құрылғыларын баптау және орнату (веб-камера, сканер, принтер, желілік принтер).
      19. Ақпараттық технологиялар (24 сағат):
      мәтіндерді танып алу, мәтіндерді сканерлеу;
      мәтінді танып алу технологиясы, мәтіндерді танып алу программасы, сканерлеген мәтіндерді редакциялау, құжаттарды мәтіндік процессорға экспорттау;
      мәтіндік процессор, құжаттың терезе түрін баптау, құжатты қарау тәртіптері, терезелерді бөлу, ретке келтіру;
      стильдер, стильдерді өзгерту, жаңа стиль құру;
      кеңейтілген алмастыру буфері;
      беттің белгіленуі, бет түсі, беттерді бір-бірінен бөлу;
      бөлу арқылы мәтіндерді бірнеше бағанда орналастыру;
      құжаттың құрылымы, беттердің нөмірлеуі, колонтитулдер, құжатта сілтемелерді ұйымдастыру, атауы, иллюстрация тізімі, қиылыс сілтемелер, мазмұнды баптау, рецензиялау, емле ережесі, ескерту, құжатты қорғау, құжатқа диаграммаларды және математикалық формулаларды кірістіру;
      макростар;
      анимация және мультипликация, анимацияға кіріспе, программамен және оның интерфейсімен танысу;
      анимациялық фильмдерді сақтау;
      геометриялық анайылықтарды салу, өзгерту және орнын ауыстыру, фигураның түсін орнату, қарапайым анимациялар жасау, анимация реттері;
      компьютерлік анимацияда қабаттар рөлі;
      бірнеше қабаттардан тұратын объектілердің орнын ауыстыру;
      бірнеше объектілер анимациясы, дыбыстық эффектілер, дыбыстық файлдарды құру, жариялау;
      HTML – редакторы;
      Интернет үшін ақпараттық объектілерді құру құралдары;
      Web-беттер және сайттар, визуалды редактордың негізгі мүмкіндіктері және сыртқы түрі;
      сайттың қарапайым алғашқы бетін құру, кестеде орналасқан ақпараттары бар беттерді құру, сайттың гиперсілтемелері мен навигациясы, веб-бетке gif-анимация және баннерлерді кірістіру;
      сайтты жариялау.
      20. Жобалық іс-әрекет (7 сағат).

3.11-сыныптың оқу пәнінің базалық мазмұны

      21.Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      22. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (2 сағат):
      ақпаратты құқықты қорғау;
      компьютерлік құқық бұзушылықтар түрі;
      ақпараттарды тираждауда авторлық ақпараттарды қорғау.
      23. Компьютер-ақпаратты өңдеу құралы (4 сағат):
      программалық қамтамасыз ету түрлері (лицензияланған, шартты тегін, тегін) және оларды қолдану ережелері;
      ақпараттық қауіпсіздікті операциялық жүйелер құралдары:
      файлдарды қорғаумен, компьютерлерді қорғаумен жабдықтау;
      компьютерлік вирустар, компьютерлік вирустар түрлері, вирустардың дербес компьютерге ену жолдары;
      вирустардан сақтау шаралары, антивирустық программалары;
      қауіпсіздік параметрлері, қолжетімділікті басқару, пароль қою.
      24. Ақпараттық технологиялар (20 сағат):
      суретпен сипаттауларды, яғни иллюстрацияларды қалыптастыру, векторлық графиканы өңдеу редакторы;
      объектілерді импорттау және экспорттау;
      дайын кітапханалардағы графикалық объектілерді өңдеу, қисықтармен жұмыс, әсерлер;
      монтаждау және бейнелерді жақсарту, растрлық графика редакторы;
      сурет салу және бояу, фотомонтаж, фотосуреттерді өңдеу мен баспаға даярлау, коллаж, әсерлерді пайдалану;
      басылым жүйелерінің жіктелуі;
      электронды басылымдар, басылымның міндетті атрибуттары;
      рәсімдеу ережелері (буклет, кітапша, кітап, журнал, жарнамалық бет), редакциялаудың техникалық ережелері, терминология. беттің пішімі, мәтінді пішімдеу, қаріптермен жұмыс, құжат стилі, басылымды макеттеу (жобаны құру);
      мәтінді дайындау, иллюстрацияларды дайындау, қаріптерді таңдау, беттеу, макетті баспадан шығару.
      25. Жобалық іс-әрекет (7 сағат).

3.Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      26. Оқушылардың дайындық деңгейі үш аспекті бойынша бағаланады (пәндік нәтижелер, тұлғалық нәтижелер және жүйелі-әрекеттік нәтижелер).
      27. Пәндік нәтижелер екі аспектімен көрсетіледі (оқушылардың білуі тиіс және меңгеруі тиіс).
      28. 10-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) ақпараттық жүйелер және ресурстар ұғымын;
      2) қазіргі заманғы аппараттық және программалық қамтамасыз ету ұғымын;
      3) құжатты сканерлеу технологиясын;
      4) мәтіндерді танып алуға арналған программаларын;
      5) мәтіндік процессордың негізгі мүмкіндіктерін;
      6) құжатты рәсімдеудің негізгі түрлері мен стандарттарын;
      7) мәтіндік процессорда құжатты қарау тәртіптерін;
      8) құжат құрылымын;
      9) құжатты рәсімдеу стилін;
      10) кеңейтілген алмасу буферін қолдану технологиясын;
      11) рецензиялау, емле ережсі мен құжатқа ескерту ұғымын;
      12) макрос ұғымын;
      13) құжатты қорғау тәсілдерін;
      14) анимация мен мультипликацияны ұйымдастыру негіздерін;
      15) анимациялық объектілерді құруға арналған графикалық орта негіздерін;
      16) анимациялық объектілерді құруға арналған құрал-саймандар қабықшасының құрылымын;
      17) қабаттар және қойылыммен жұмыс істеу мүмкіндігін;
      18) анимация түрлерін;
      19) векторлық анимацияны қалыптастыру тәсілдерін;
      20) web-дизайнның негізгі қағидаларын;
      21) web-сайт моделін жүйе ретінде жобалаудың негізгі кезеңдері мен міндеттерін;
      22) редактордағы сайттың сыртқы түрін өзгерту ережелерін;
      23) оқу жобасына қойылатын талаптарын;
      24) авторлық объектілерді қолдану қағидаларын;
      25) «жоба тақырыбы», «жоба идеясы», «гипотеза», «өзекті сұрақ», «жоба міндеттері» ұғымдарының мәнін;
      26) жобаны қорғау мен бағалау процедурасын.
      29. 10-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) компьютердің қосымша құрылғыларын баптау және орнатуды;
      1) құжатты мәтіндік процессорда құруды, сақтауды, редакциялауды, баспаға шығаруды;
      3) мәтіндік процессор терезесінің түрін баптауды;
      4) құжатты рәсімдеу үшін жаңа стильді қалыптастыруды;
      5) кеңейтілген алмасу буфері бар операцияларды орындауды;
      6) мәтіндер арасында бөлуді орнатуды;
      7) беттерді нөмірлеуді, тізімдерді, сілтемелерді, тақырып қоюды қолданып мәтінді құрылымдауды;
      8) емле ережесімен мәтінді тексеруді;
      9) мәтінге кестені, бейнені, диаграмманы кірістіруді;
      10) макростарды құруды;
      11) құжатқа қорғауды орнатуды;
      12) графикалық бейнелер мен анимацияны құруды және редакциялауды;
      13) сызықты және радиалды градиентті құруды;
      14) бір объектіні екіншісіне түрлендіруді;
      15) объектіні символға түрлендіруді;
      16) мөлдірлігі өзгерген объектіге анимация құруды;
      17) түсі өзгертілген объектіге анимация құруды;
      18) объектілерді туралауды;
      19) анимацияны сүйемелдеу үшін дыбыстық файлды қолдануды;
      20) Web- редакторында жаңа сайт жобасын құруды;
      21) Web-беттердің көркемдеу стилін қолдануды;
      22) иллюстрациялар мен Gif- анимацияны қосуды;
      23) Web-бетте фотоальбом құруды;
      24) өзекті сұрақты тұжырымдауға, зерттеу тақырыбы бойынша гипотеза ұсынуды;
      25) әртүрлі сұрақтарға жауап алу үшін өзінің өздік зерттеу және шығармашылық жұмыстарын жоспарлауды;
      26) кішігірім топтар мен бірлестіктерде жұмыс істеуді;
      27) рефлекссия жүргізуге, жобаны қорғауды.
      30. 11-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) ақпараттық қауіпсіздік ұғымы мен қауіптілігін;
      2) ақпаратты қорғау аймағындағы Қазақстан Респбуликасының заңнамасын;
      3) ақпаратты қорғау бойынша шараларын;
      4) құқықтық актілер және ақпаратты қорғау мен авторлық құқық бойынша нормаларын;
      5) компьютерлік вирус пен вирусқа қарсы әрекет ұғымдарын;
      6) компьютерлік вирустан қорғану шараларын;
      7) компьютерлік графика түрлерін (векторлық және растрлық графика);
      8) векторлық графика редакторының программа терезесінің интерфейсінің негізгі элементтерін;
      9) графикалық есептерді векторлық графика редакторы көмегімен шешудің негізгі тәсілдерін;
      10) объектілерді даяр топтамалардан немесе қосымшалардан импорттау және экспорттау жолдарын;
      11) қисықтарды салудың ерекшеліктерін;
      12) растрлық графика редакторы программасы терезесі интерфейсінің негізгі элементтерін;
      13) бейне үзінділеріне орындалатын амалдарын;
      14) контурлар, маскалар, қабаттар түрлерін;
      15) «баспа жүйесі» программасының міндеті мен интерфейсін;
      16) баспа ісі ұғымының базалық ұғымдарын;
      17) кітапша, кітап, журналдар, жарнама беттерін рәсімдеу ережелерін;
      18) макет ұғымын;
      19) беттеудің негізгі ұғымдарын.
      31. 11-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) кез келген мектеп пәнінде және өзін-өзі дамыту мақсатында мәтіндік процессорды, графикалық редакторды, баспа жүйелерін қолдануды;
      2) операциялық жүйе мүмкіндіктерін ақпаратты қорғау үшін пайдалануды;
      3) вирусқа қарсы программаларды қолдануды;
      4) іс жүзінде ақпаратты сақтандыру мен қорғау шараларын қолдануды;
      5) векторлық графикалық редакторда файлдарды ашуды сақтауды, файл құруды;
      6) қарапайым объектілерден (сызықтардан, доғадан, шеңберден және т.б.) құюдың алуан түрлерін қолданып суреттер салуды;
      7) объект контурларымен жұмыс істеуді;
      8) қисықтардан суреттер салуды;
      9) даяр топтамалардан жасалынған объектілерді импорттауды және экспорттауды;
      10) растрлық графика редакторын іске қосу және оның құралдарын қолдануды;
      11) фотобейнелерді түзетуді және көркемсуреттік өңдеу жүргізуді;
      12) коллаждар құруды;
      13) «баспа жүйелері» программасын іске қосуды;
      14) баспа жүйелерінің мәзір программаларындағы пункттарын білуді;
      15) кез келген баспа өнімдерін беттеуді;
      16) бетте әртүрлі типтегі объектілер үзінділерін дұрыс орналастыруды.
      32. Жеке тұлғалық нәтижелер оқушылар көрсетуі тиіс:
      1) ақпаратқа оның таралуының құқықтық пен этикалық қырларын және оны сезіну талғамын ескере отырып жауапты қатынас жасай алу;
      2) оқу мазмұнын өз өмірлік тәжірибесімен байланыстыруға қабілеттілік, информатика мен ақпараттық-коммуникациялық технологиялар аймағында ақпараттық қоғамның даму жағдайында даярлықтың мәнін түсінуге икемділік;
      3) өз білім деңгейін жоғарылатуға және оқуды информатика мен ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарын қолданып жалғастыруға даяр болу;
      4) өзін кәсіби анықтаудың басталуы, ақпараттық және коммуникациялық технологиялармен байланысқан кәсіп әлемімен танысу;
      5) үлкен адамдармен және қатарластарымен әртүрлі әлеуметтік жағдайларда бірлесу дағдысын дамыту;
      6) қақтығыстық жағдай жасамауға және дау болған жағдайдан шығуға жол таба алу;
      7) жеке өмір ақпаратына және басқа адамдардың ақпараттық нәтижелеріне құрметпен қарау;
      8) салауатты өмір салты құндылығын негізгі гигиеналық, эргономиялық және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарын техникалық қауіпсіз пайдалану жағдайында қабылдауға икемділікті және даярлықты.
      33. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылар алған білім мен біліктіліктерді күнделік өмірде және тәжірибеде қолдануы тиіс:
      1) коммуникациялық еңбекті автоматтандыра алу;
      2) ақпараттық білім қорларын оқуда тиімді пайдалана алу;
      3) Интернет желісінде қолдануға болатын қарапайым ақпараттық өнімдерді (Web-беттерді, анимациялық объектілерді және т.б.) өзгерту мен қалыптастыра алу;
      4) ақпаратты мультимедиа объектілері, мәтіндік құжаттар түрінде (баяндамаларды, мақалаларды, рефераттарды) бере алу;
      5) өз ақпараттық кеңістігін тиімді ұйымдастыра алу;
      6) оқу және практикалық есептерді компьютер мүмкіндігін қолданып шеше алу;
      7) ақпараттық кеңістіктегі бағдарлай алу, іс жүзінде қажетті, оның ішінде өзін-өзі танумен және кәсіби бағдармен байланысқан жеке танымдық қызығушылыққа қатысты ақпаратты іздеу мен іріктеудің кең таралған автоматтандырылған ақпараттық жүйелерімен жұмыс істеу;
      8) қарапайым ақпараттық объектілерді графикалық бейне және полиграфиялық басылым түрінде, оның ішінде оқу жұмыстарын көркемдеу үшін қалыптастыру;
      9) өзінің жеке ақпараттық кеңістігін тиімді ұйымдастыруға арналған ақпараттық объектілердің жеке топтамаларын қалыптастыру;
      10) оқуда және жеке хат алмасуда телекоммуникациялық арналар бойынша ақпарат тарату, қоғамның ақпараттық ресурстарын сәйкес құқықтық және этикалық нормаларды сақтай отырып қолдану.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
71-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Биология» пәнінен типтік оқу
бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылы 23 тамызда № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Бағдарлама қоғамдық-гуманитарлық бағытына құрастырылып алдыңғы 9-сынып бағдарламасының күрделендірілген логикалық жалғасы болып табылады. Оқушылардың алдыңғы сыныптарда алған биологиялық білімдерін жинақтап, қорыта отырып, бұл бағдарлама биологиялық заңдылықтарды, заманауи теорияларды, концепциялар мен ілімдерді терең мағынада түсініп қабылдауын қамтамасыз етеді. Бағдарламада оқушылардың жаратылыстану-ғылыми көзқарасы мен экологиялық мәдениетін қалыптастыруға айтарлықтай көңіл бөлінген.
      3. Оқытудың мақсаты:
      1) тірі материя, оның биологиялық құрылым деңгейлері туралы негізге алынатын түсініктерді қалыптастыру;
      2) тірі және өлі материяның жалпы белгілерін оқушыларға ұғындыру;
      3) жасушалық теорияның негізгі қағидалары туралы білім қалыптастыру;
      4) өсімдік және жануар жасушаларының құрылысы туралы түсінік қалыптастыру;
      5) жасушадағы органикалық және бейорганикалық заттардың рөлі туралы білім қалыптастыру;
      6) организмнің жеке даму заңдылықтары туралы түсінік қалыптастыру;
      7) органикалық дүние дамуының негізгі ретінде генетикалық заңдылықтар туралы түсінік қалыптастыру(эволюция);
      8) адамның тұқымқуалаушылығына қоршаған ортаның қолайсыз факторларының зиянды әсері туралы түсінік қалыптастыру.
      4. Оқытудың міндеттері:
      1) түр және оның критерий туралы түсініктің мәнін ашып көрсету;
      2) эволюциялық ілімнің негіздері туралы білім қалыптастыру;
      3) экология пәні және экологиялық факторлар, экологияның міндеттері, экожүйелер, биоценоз, биосфера түсініктерінің мәнін ашып көрсету;
      4) экологиялық жүйелерге адамның іс-әрекетінің әсерін ашып көрсету;
      5) табиғатты қорғау жайында қазақ халқының салт-дәстүрлерінің мәнін ашып көрсету;
      6) Қазақстанда табиғатты қорғау;
      7) цитология міндеттерін игеру;
      8) жасушалық теорияның негізгі қағидаларын меңгеру,
      9) энергияның алмасу кезеңдерін және оның жасушадағы рөлін сипаттау;
      10) органикалық дүниедегі көбею әдістерін және жасушалардың бөліну типтерін игеру;
      11) қоршаған ортамен байланысты организмдердің дамуын сипаттау;
      12) тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;
      13) өзгергіштіктің негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;
      14) селекция және биотехнология негіздерін сипатта.
      5. Биологияны оқып білу барысында мына төмендегі оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:
      1) «Қазақ тілімен» сөздік қорларын биологиялық терминдерді байыту;
      2) «Алгебра және анализ бастамаларымен» биологиялық эксперименттердің, тәжірибелердің, бақылаулар мен зертханалық жұмыстардың нәтижелерін қорытындылауда практикалық есептеу дағдыларын қолдану;
      3) «Химиямен» Д.И. Менделеевтің периодтық кестесін қолдану; тірі ағзаға кіретін негізгі химиялық қосылыстарды қолдану; жасушаның химиялық құрылымы туралы білімдерін қолдану;
      4) «Физикамен» биологиялық жүйелердің өзгерістерінің динамикасын; тірі организмге атмосфералық қысымның ықпалы туралы білімдерін қолдану;
      5) «Географиямен» географиялық аймақтылықты ескере отырып Жер бетінде өсімдіктердің және жануарлардың таралу ерекшеліктерін оқыту барысында географиялық білімге сүйену;
      6) «Информатикамен» жалпы биологияның тақырыптары бойынша электронды презентацияларды құрастыру; жұмыс барысында электронды ресурстарды қолдану арқылы жүзеге асырылады.
      6. Биология пәні бойынша оқытылатын жүктеме көлемі:
      1) 10 сынып – аптасына 1 сағат барлығы 34 сағат;
      2) 11 сынып – аптасына 1 сағат барлығы 34 сағат.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      7. 10–сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.
      8. «Кіріспе» (1 сағат). Биология ғылымы. Ғылымдар жүйесіндегі биологияның орны. Әлемнің ғылыми бейнесін түсініп білуде биологияның маңызы. Биологияның басқа ғылымдармен (химия, физика, математика, география, астраномия және басқалары)байланысты. Жаратылыстануғылыми пәндер жүйесіндегі “Жалпы биология” курсының алатын орны, мақсаты мен міндеттері. Көрсетілімдер: биолог-ғалымдардың суреттері, “Биологияның басқа ғалымдармен байланысы” — сызбанұсқа.
      9. «Цитология» (7 сағат):
      1) «Заманауи цитология пәні, міндеттері және зерттеу әдістері» (2 сағат). Жасушаның ашылуы және зерттеу тарихы. Жасуша тірі тіршілік иесі дамуының, құрылымы мен қызметінің бірлігі. Прокариотар. Эукариотар;
      2) «Жасушаның химиялық құрамы» (3 сағат).Су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, липидтер, нуклеин қышқылдары, АТФ, олардың құрылысы және жасушадағы рөлі. Ферменттер, олардың тіршілік әрекеттерін реттеудегі рөлі;
      3) «Жасушаның құрылысы» (2 сағат). Жасушаның негізгі құрам бөліктері. Түрлі жасушалық құрылымдар мембраналарының құрылысы мен қызметінің ерекшеліктері. Цитоплазма органоидтері, олардың құрылысы және қызметі (эндоплазмалық тор, Гольджи жиынтығы және лизосомалар, митохондриялар, пластидтер,жасуша орталығы, рибосомалар) қозғалту органоидтері, олардың құрылысы мен атқаратын қызметі; жасушалық қосындылар. Ядро, оның құрылысы мен қызметі. Зертханалық жұмыс: Эукариоттық (өсімдік, жануар,саңырауқұлақ) және прокариоттық (бактериялық) жасушалардың құрылысы.
      10. «Тіршіліктің жасушалық емес формалары. Вирустар және фагтар» (1 сағат). Вирустар және фагтар.ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) вирусы. Оның құрылысы мен тіршілігінің ерекшеліктері. Вирустық аурулардың алдын алу.
      11. «Жасушадағы зат және энергия алмасу» (6 сағат). Жасушадағы зат және энергия алмасу. Зат алмасу реакцияларының катализдік сипаты. Пластикалық және энергиялық алмасулар.Энергиялық алмасудың негізгі кезеңдері. Жасушалық тыныс алу процесінің ерекшеліктері. Органикалық заттарды түзу әдістері: автотрофтар және гетеротрофтар. Фотосинтез, оның сатылары. Хемосинтез, оның биосферадағы рөлі. Нәруыз биосинтезі. Генетикалық ақпараттың негізі — ген түсінігі. Генетиткалық код. Нәруыз синтезіндегі матрицалық принцип. ДНҚ-лық матрицаға сәйкес а-РНҚ-ның түзілуі. Көрсетілім: өсімдік және жануар жасушаларының микропрепараттары; фотосинтез процесін бейнелейтін тәжірибелер; жасуша модельдері; ДНҚ және РНҚ-ның, түрлі молекулалар мен вирустық бөлшектердің моделдері; жасушадағы метаболизм жолдарының сызбанұсқалары, “Нәруыз биосинтезінің” аппликациялық — моделі. Зертханалық жұмыс: «Эукариоттық (өсімдік, жануар, саңырауқұлақ) және прокариоттық( бактериялар) жасушалар».
      12. «Организмдердің көбеюі және жеке дамуы» (6 сағат):
      1) «Өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз көбеюі» (2 сағат). Өзін-өзі ұдайы өндіру — тіріге тән жалпылама қасиет. Митоз жыныссыз көбеюдің және көпжасушалы организмдер өсуінің негізі, оның фазалары және биологиялық маңызы. Организмдердің жыныссыз көбею формалары: қарапайымдар жасушаларының митоздық бөлінуі, споратүзілуі; біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі бүршіктену; вегетативтік көбею. Жыныссыз көбеюдің эволюциялық маңызы;
      2) «Жынысты көбею» (2 сағат). Жынысты көбею. Мейоз, оның биологиялық маңызы. Сперматогенез. Овогенез. Ұрықтану. Гүлді өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері. Ұрықтанудың биологиялық маңызы;
      3) «Жеке даму (онтогенез)» (1 сағат).Организмдердің жеке дамуы (онтогенез) түсінігі. Бөліну, өсу, жасушалардың жіктелуі,органогенез, көбею, картаю, организмнің өлуі. Э. Мюллер және Э. Геккельдің биогенетикалық заңы;
      4) «Организмнің дамуы және қоршаған орта» (1 сағат). Организмнің эмбриондық және постэмбриондық дамуындағы қоршаған орта факторларының рөлі. Улы заттардың (токсиндік): темекі түтіні, алкоголь, есірткі, түрлі-түсті және ауыр металлдардың, радиоактивті заттардың эмбриондық және постэмбриондық даму барысына әсері( туа біткен кемтарлықтар). Көрсетілім: жыныссыз, жынысты көбеюді, жоғары сатыдағы өсімдіктердің эмбриондық және постэмбриондық дамуын бейнелейтін кестелер, сызбанұсқалар; омыртқалы жануарлар ұрықтарының ұқсастығы, митоз және мейоздың сызбанұсқалары.
      13. «Генетика негіздері» (7 сағат):
      1) «Тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтары» (4 сағат). Генетиканың даму тарихы. Белгілердің Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтары. Тұқым қуалаушылықтың гибридологиялық әдісі. Моногибридтік будандастыру. Басымдылық көрсету заңдылығы.Ажырау заңдылығы. Толық және толық емес доминганттылық. Гаметалар тазалығының заңы, оның цитологиялық негіздемесі. Көптік аллельдер. Талдаушы шағылыстыру. Дигибридтік және полигибридтік шағылыстыру. Тәуелсіз үйлесімділік заңы. Фенготип және генотип. Тұқым қуалаудың генетикалық заңдарының цитологиялық негіздері. Жыныстың генетикалық анықталуы. Жыныс хромосомаларының генетикалық құрылымы. Гомогаметалы және гетерогаметалы жыныс. Жыныспен тіркес тұқым қуалайтын белгілер. Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы. Гендердің тіркесу топтары. Белгілердің тіркес тұқым қуалауы. Т. Морган заңы. Гендердің толық және толық емес тіркесулері. Хромосомалардың генетикалық картасы;
      2) «Өзгергіштіктің негізгі заңдылықтары» (3 сағат). Өзгергіштіктің негізгі формалары. Генотиптік өзгергіштік: Мутациялар. Гендік, хромосомалық және геномдық мутациялар. Мутациялардың себептері мен жиілігі, мутагендік факторлар. Мутациялардың эволюциялық рөлі. Үйлесімдік өзгергіштік. Гендердің түрлі үйлесімдерінің пайда болуы және олардың генетикалық алуантүрліліктің (түрдің шегінде) қалыптасуындағы рөлі. Үйлесімдік өзгергіштіктің эволюциялық маңызы. Тұқым қуалайтын өзгергіштік. Фенотитік немесе модификациялық өзгергіштік. Белгілер мен қасиеттердің дамуы және жарыққа шығуында сыртқы орта жағдайларының рөлі. Модификациялық өзгергіштіктің статистикалық заңдылықтары. Көрсетілім: тұқымқуалаушылық заңдылықтарын, хромосомалардың айқасуын бейнелейтін модель — аппликациялар; қоршаған орта жағдайларының организм өзгергіштігіне әсерін көрсететін тәжірибе нәтижелері; кеппешөп материалдары, будандық, полиплоидтық өсімдіктердің жинақтамалары, нақпішіндері. Зертханалық жұмыс: «.Өсімдік фенотиптерін зерттеу».Практикалық жұмыс. «Генетикалық есептер шығару».
      14. «Адам генетикасы» (2 сағат). Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері. Адамның генетикалық әртүрлілігі. Адамның және адам нәсілдерінің шығу тегі туралы генетикалық мәліметтер Адам белгілерінің тұқым қуалау сипаты. Денсаулықтың генетикалық негіздері. Адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері. Генетикалық аурулар. Популяция генофонды. Биологиялық және әлеуметтік тұқым қуалаудың арақатынасы. Генетиканың әлеуметтік проблемалары. Гендік инженерияның этикалық проблемалары. Генетикалық болжау және медициналық-генетикалық кеңес беру, оның практикалық маңызы, міндеттері және болашағы. Көрсетілім: «Адамның хромосомалық аурулары және олардың фенотиптік көрініс беруі». Зертханалық жұмыс. «Шежіре құру».
      15. «Селекция және биотехнология негіздері» (4 сағат). Селекцияның міндеттері және әдістері. Генетика — организмдер селекциясының ғылыми негізі. Селекция үшін бастапқы материал. Өсімдіктер және жануарлар селекциясы. Селекциядағы қолдан сұрыптау. Будандастыру — селекциялық әдіс екендігі.Шағылыстыру типтері. Өсімдіктер селекциясындағы полиплоидия. Заманауи селекцияның жетістіктері. Микроорганизмдер, саңырауқұлақтар, прокариоттар-биотехнологлиялық нысандар. Микроорганизмдер селекциясы және оның микробиологиялық өнеркәсіп үшін маңызы. Тамақ өнімдерін, дәрумендерді, ферменттер мен дәрілерді микробиологиялық өндіру. Көрсетілім: тірі өсімдіктерді, кеппешөптерді, нақпішіндерді, кестелер, суреттер мен сызбанұсқаларды, селекциялық жұмыстардың нәтижелерін бейнелейтін басқа да материалдарды пайдалану. Белгілі ғалым селекционерлердің фотосуреттерін, микробиологиялық өндірістің сызбанұсқаларын, микробиологиялық синтез өнімдерін көрнекілеу.

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      16. 11 –сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.
      17. «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы және дамуы» (4 сағат):
      1) «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар» (2 сағат). Тіршіліктің пайда болу процесін және мәнін түсіндіретін алғашқы ғылыми талпыныстар. Ф. Редидің тәжірибелері, В.Гарвейдің ой-пікірлері, Л.Пастердің тәжірибелері. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы материалистік көзқарастар. Жер бетінде тіршілік пайда болуының алғышарттары: Жер дамуының ерте кезеңдеріндегі алғашқы атмосфера және химиялық элементтердің,бейорганикалық және органикалық молекулалардың эволюциясы. Көрсетілім: Л.Пастер тәжірибелерінің сызбанұсқасы; ғаламшарлық жүйелердің қалыптасу кезеңдерінің сызбанұсқасы;
      2) «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар» (2 сағат). Тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар; А.И.Опариннің теориясы, С. Миллердің тәжірибелері. Протобиополимерлердің пайда болу теориясы. Биологиялық эволюцияның бастапқы кезеңдері:фотосинтездің эукариоттардың,жынысты көбеюдің және көпжасушалылықтың пайда болуы. Көрсетілім: біржасушалы эукариоттардың, көпжасушалы организмдердің пайда болуы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі дамуының сызбанұсқасы.
      18. «Эволюциялық ілім» (10 сағат):
      1) «Тірі табиғаттың эволюциясы туралы көзқарастардың Дарвинге дейінгі дамуы» (2 сағат). Биология дамуының Дарвинге дейінгі кезеңі. Ғылымда «әуелбастан мақсатқа сәйкестілік» және тірі табиғаттың өзгермейтіндігі туралы көзқарастардың үстемдігі.Өсімдіктер мен жануарларды жіктеп жүйелеу бойынша К.Линнейдің жұмыстары.Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясы.Алғашқы эволюционисттер. Көрсетілім: эволюциялық идеялардың дамуына үлес қосқан ғалымдардың портреттері мен өмірбаяндары;
      2) «Дарвинизм» (3 сағат). Ч.Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары:жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктер, Ч.Дарвиннің экспедициялық материалдары. Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі.Ч.Дарвиннің табиғи сұрыпталу туралы ілімі. Түр - эволюциялық бірлік. Жалпыға бірдей жеке дара өзгергіштік және ұрпақтар сан мөлшерінің артықтылығы. Тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу. Көрсетілім. Ч.Дарвиннің «Бигль» кемесімен саяхаты кезіндегі жүрген жолдары және жинаған материалдары.Зертханалық жұмыс..Мәдени өсімдіктердің іріктемелерінен өзгергіштікті, қолдан сұрыптаудың нәтижесін,түр критерийлерін зерттеу;
      3) «Микроэволюция» (2 сағат). Мутациялардың эволюциялық рөлі..Табиғи сұрыпталудың формалары. Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігі табиғи сұрыпталудың нәтижесі екендігі.Микроэволюция. Түртүзілу туралы қазіргі көзқарастар(С.С.Четвериков,И.И.Шмальгаузен).Географиялық және экологиялық түртүзілу. Көрсетілім: географиялық түртүзілу процесін бейнелейтін сызбанұсқалар;тірі өсімдіктер мен жануарлар,кеппешөптер мен жинақтамалар,жеке дара өзгергіштік пен өсімдіктердің әртүрлі іріктемелерінің және жануарлардың қолтұқымдарының сонымен қатар организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі және түртүзілудің нәтижелерін бейнелейтін сызбанұсқалар. Зертханалық жұмыс.Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігін зерттеп білу;
      4) «Эволюцияның негізгі заңдылықтары. Макроэвлюция» (3 сағат). Эволюциялық процестің негізгі бағыттары.Биологиялық прогресс және биологиялық регресс (А.Н.Северцов). Биологиялық прогреске жетудің жолдары. Эволюция нәтижелері:тірі табиғат құрылымы деңгейінің күрделенуі, түрлердің көптүрлілігі,бейімділіктің салыстырмалы сипаты(органикалық мақсатқасәйкестілік). Көрсетілім: гомологтық және аналогтық мүшелердің мысалдары,олардың құрылысы, онтогенезде пайда болуы,прогрессивті эволюция жолдарының арақатынасы, Қызыл кітапқа енгізілген және мемлекеттік қорғауға алынған өсімдіктер мен жануарлардың өкілдерін сипаттайтын мысалдар.
      19. «Жердегі органикалық дүниенің дамуы» (8 сағат):
      1) «Өсімдіктер және жануарлар эволюциясының негізгі келбеті» (5 сағат). Архей және протерозой замандарында тіршіліктің дамуы. Жердегі тіршіліктің алғашқы іздері.Қазіргі барлық омыртқасыздар типтерінің шығуы. Алғашқы желілілер. Су өсімдіктерінің дамуы. Палеозой заманында тіршіліктің дамуы. Өсімдіктер эволюциясы; Алғашқы төменгі сатыдағы өсімдіктердің, қырықжапырақтардың тұқымды қырықжапырақтардың,ашық тұқымды өсімдіктердің шығуы. Омыртқалылардың (балықтардың, қосмекенділердің,жорғалаушылардың) шығуы. Мезозой заманында тіршіліктің дамуы. Жабық тұқымды өсімдіктердің шығуы және таралуы. Құстар мен сүтқоректілердің шығуы. Ертедегі ашық тұымды өсімдіктер мен жорғалаушылардың жойылуы. Кайнозой заманында тіршіліктің дамуы. Гүлді өсімдіктердің қарқынды дамуы,бунақденелілердің көптүрлілігі(параллельді эволюция). Ұрықжолдасты сүқоректілердің дамуы,аңдардың шығуы. Маймылдардың пайда болуы. Адам тұқымдасының алғашқы өкілдерінің шығуы. Төрттік кезең:сүтқоректілердің эволюциясы. Маймылдардың дамуы; адам эволюциясының бағыттары. Адам мен адамтәрізді маймылдардың жалпы ататектері.Көрсетілім З.Бурианның түрлі замандар мен кезеңдердегі флора мен фаунаны бейнелейтін қолдан салған суреттері; тірі табиғат өкілдері дамуының сызбанұсқасы;өсімдіктер мен жануарлардың тасқа айналған қалдықтары,өсімдіктердің ертедегі тау жыныстарында қалған іздері мен таңбалары.
      2) «Адамның шығу тегі» (3 сағат). Адамның тірі табиғаттағы орны. Homo sapiens-түрінің жануарлар дүниесіндегі жүйелік орны. Адам эволюциясының кезеңдері: ежелгі адамдар, ертедегі адамдар,осы заманғы алғашқы адамдар. Биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері. Homo sapiens-түрініңпопуляциялық құрылымы;адам нәсілдері. Адамның биоәлеуметтік қасиеттері.Антропогенездің қозғаушы күштері. Ф.Энгельс маймылдың адамға айналуындағы еңбектің рөлі туралы. Адамның қалыптасуында сөздің,ақыл-ойдың және қоғамдық қатынастардың рөлі. Адам эволюциясында әлеуметтік және биологиялық бағыттардың өзара қарым-қатынасы.’’Әлеуметтік дарвинизм ‘’және нәсілшілдіктің кертартпалық мәні. Адамның әлеуметтік дамуындағы қоғамдық тіршілік заңдарының жетекші рөлі. Көрсетілім: адамның және омыртқалы жануарлардың қаңқаларының модельдері.
      20. «Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары Экология негіздері» (11 сағат):
      1) «Биосфера туралы түсінік» (3 сағат.) Биосфера-жердің тірі қабығы. Биосфераның құрылымы: литосфера,гидросфера, атмосфера.Биосфераның құрам бөліктері:тірі зат, түрлік құрамы, әртүрлілігі және биомассаға қосқан үлесі, биожанама (енжар,биоенжар)заттар (В.И.Вернадский). Табиғатта заттардың айналымы. Көрсетілім:биосфераның құрылымын және оның құрам бөліктерін сипаттайтын сызбанұсқалар, биосферадағы тірі организмдер әртүрлілігі мен түрлік құрамының кестелері, табиғаттағы заттар айналымының сызбанұсқасы;
      2) «Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары» (5 сағат.) Тірі организмдердің табиғи бірлестіктері. Биогеоценоздар. Биогеоценоздардың құрамдас бөліктері: тпродуценттер, консументтер, редуценттер. Биоценоздар, олардың түрлік әртүрлілігі,популяциялар тығыздығы, биомассасы. Ортаның абиотикалық факторы.Температураның жарықтың, ылғалдылықтың және басқа факторлардың бірлестіктер тіршілігіндегі рөлі. Орта факторларыны әсер ету қарқындылығы, шектеуші фактор. Орта факторларының өзара әсері, төзімділік шегі. Ортаның биотикалық факторлары. Қоректік тізбектер және жүйелер. Экологиялық пирамидалар: сандық, биомассалық, энергиялық. Биогеоценоздардың алмасуы, оның себептері, жаңа. Антропогендік факторлар, олардың биоценоздарға әсері (адамның табиғаттағы рөлі). Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, табиғатты ластанудан қорғау, табиғат эталондары мен ескерткіштерін сақтау, ғаламшар тұрғындарын табиғат ресурстарымен қамтамасыз ету,табиғи кешендер, экологиялық білім, тәрбие, мәдениет қалыптастыру. Жер ғаламшарының экологиялық апаттары. Қазақстанның экологиялық апаттық аймақтары. Көрсетілім. «Биосфера, Қазақстан Республикасының экологиялық апаттық айақтары» тақырыптары бойынша электрондық оқулықтардан үзінділер оқу және талқылау;
      3) «Организмдер арасындағы қарым-қатынастар» (3 сағат). Организмдер арасындағы қарым-қатынастың формалары. Жағымды қатынастар: симбиоз, кооперация, мутуализм, комменсализм. Антибиотикалық қатынастар: жыртқыштық, паразитизм, бәсеке. Бейтарап қатынастар-нейтрализм. Көрсетілім:тірі табиғат дүниелері өкілдерінің симбиоздық(селбесіп) тіршілігінің мысалдары.
      21. «Бионика» (1 сағат). Өсімдіктер мен жануарлардың құрылымдық принциптерін адамның щаруашылық әрекетінде пайдалану. Табиғаттағы тірі тіршілік иелерінің формалары және олардың өнеркәсіптік аналогтары (құрылыстық ғимараттар, машиналар, механизмдер қондырғылар). Көрсетілім: тірі организмдер құрылымына ұқсас өнеркәсіптік аналогтардан мысалдар.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      22. 10-сынып оқушылары:
      1) тірі табиғаттың негізгі құрылым деңгейлерін;
      2) жасушалық теорияның негізгі қағидаларын;
      3) жасушаның химиялық құрамын;
      4) нәруыздардың нуклеин қышқылдарының ликидтердің, АТФ және бейорганикалық заттардың жасуша және организм тіршілігіндегі рөлін;
      5) генетикалық код, геннің құрылысы мен қызметін;
      6) прокариоттар және эукариоттар, автотрофтар мен гетеротрофтар жасушаларының құрылысы мен қызметін;
      7) пластикалық және энергиялық алмасумен олардың маңызын, өсімдіктердегі пластикалық алмасу ерекшеліктеріне және ғарыштық рөлін;
      8) зат алмасудағы ферменттердің рөлін;
      9) хромосомалар, олардың тұқым қуалау ақпаратын сақтау және ұрпақтарға берудегі рөлін:
      10) хромосомалар санының, пішіні мен мөлшерінің әр түр өкіцлдеріне тән тұрақтылығын;
      11) митоз, мейоз, ұрықтану, олардың маңызын;
      12) генетикалық әдістерді, адам генетикасын зерттеу ерекшеліктерін;
      13) тұқымқуалаушылықтың фзаңдылықтарын, модификациялық және үйлесімдік өзгергіштіктерді, олардың себептерін;
      14) фенготип қалыптасуда генотип пен орта жағдайларының маңызын;
      15) мутациялардың эволюциядағы, генетиканың селекция мен денсаулық сақтаудағы рөлін білуі тиіс.
      23. 10-сынып оқушыларында:
      1) автотрофтар мен гетеротрофтар, прокариоттар мен эукариоттар жасушаларын салыстыру;
      2) митоз бен мейозды анықтау;
      3) организмдердің көбею әдістерін ажырата білу;
      4) фенотип пен генотипті, гомо және гетеро зиготаны салыстыру;
      5) организмдердің мутациялық және модификациялық өзгергіштіктерін анықтау;
      6) эволюция үүшін мутацияның маңызын түсіндіру;
      7) селекция үшін генетика заңдарын негіздеу біліктігі болуы тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне
қойылатын талаптар

      24. 11-сынып оқушылары:
      1) тірі табиғаттың эволюциясы туралы түсінік;
      2) Ч.Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары;
      3) Ч.Дарвиннің қолдан және табиғи сұрыпталу туралы ілімі;
      4) тіршілік үшін күрестің формалары;
      5) мутациялардың эволюциялық рөлі;
      6) Табиғи сұрыпталудың формалары;
      7) түр түзілу туралы қазіргі көзқарастар;
      8) эволюциялық процестің негізгі бағыттары,
      9) биологиялық прогреске жету жолдары;
      10) эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, -параллелизм;
      11) архей, протерозой, палеозой, мезозой кайнозой замандарында жерде тіршіліктің дамуы;
      12) биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері;
      13) адамның биоәлеуметтік қасиеттері;
      14) әлеуметтік дарвинизмнің,, кертартпалық рөлі;
      15) организм және ортаның қарым-қатынастары;
      16) биосфераның құрылымы және оның құрам бөліктері;
      17) ортаның биотикалық, абиотикалық және антропогендік факторлары;
      18) орта факторлары әрекетінің қарқындылығы, шектеуші фактор;
      19) организмдер арасындағы қарым-қатнастардың формалары;
      20) антропогендік факторлардың биоценоздарға әсері;
      21) экологиялық кешендер түзудің шараларын туралы білуі тиіс.
      25. 11-сынып оқушылары:
      1) жер бетінде тіршіліктің пайда болу процесін материяның эволюциялық түрөзгерістері тізбегіндегі табиғи оқиға ретінде материалистік тұрғыда түсіндіру;
      2) алуантүрлі организм түрлері шығуының және олардың тіршілік ортасына бейімділігінің себептерін эволюцияның қозғаушы күштері мен олардың мәні туралы білімге сүйеніп түсіндіру;
      3) экологиялық жүйелерде түрлердің бірлесіп тіршілік етуге бейімділік белгілерін анықтап түсіндіру;
      4) өнеркәсіп пен ауылшаруашылығындағы экологиялық заңдылықтар туралы мәліметтерді іс-тәжірибеде қолдану;
      5) биоценоздың түрлік құрамына талдау жүргізу;
      6) биоценоздардағы кейбір өзара қарым-қатынас формаларын айқындау;
      7) нақты орта жағдайларындағы қоректік тізбектерді сипаттау;
      8) орман шаруашылығы, балық шаруашылығы тағы басқа ұйымдастыру үшін экологиялық білімді дұрыс пайдалану;
      9) табиғи ресурстарды тиімді пайдалану және қоршаған ортаны қорғау міндеттерін шешу;
      10) зертханалық және практикалық жұмыстарды орындауда техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау біліктігі болуы тиіс.

6. Тұлғалық нәтижелері

      26. Оқушылар:
      1) ғылыми және көпшілікке арналған әдебиеттермен жұмыс істеуде пәндік және атаулық көрсеткіштерді пайдалану;
      2) мәтін тезистерін конспектілерді, рефераттар т.б. дайындауда кеңейтілген жоспар құрып дағдылану;
      3) электрондық материалды интернетті пайдалану;
      4) оқулықпен жұмыс істеу барысында мәтіндерінің мазмұнына сай кестелер сызбанұсқалар құрастыру;
      5) жер бетінде тіршіліктің дамуы мен адам эволюциясының кезеңдерін бейнелейтін кестелер құрастыруда оқулықтың және басқа оқу құралдарының мәтіндерін пайдалану;
      6) биологиялық нысандармен жұмыс істеу үшін оқулықтың мәтінін пайдалану;
      7) «әлеуметтік дарвинизм» және нәсілшілдікке дәйекті сын айта білу;
      8) практикалық және зертханалық жұмыстарды орындауда техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау даярлығын көрсете білуі тиіс.

7. Жүйелі-әрекеттік нәтижелері

      27. Оқушылар:
      1) органикалық дүниенің бірлігін дәлелдеу үшін жасушалық теорияны қолдану;
      2) будандастыру сызбанұсқасын құрастыруда,зат және энергия алмасуға есептер шығаруда, генетикалық және молекулалық биологияға есептер шығаруда генетикалық терминдерді және белгілерді (символдарды ) қолдану;
      3) ғылыми және көпшілікке арналған әдебиеттермен жұмыс істеуде пәндік және атау көрсеткіштерін пайдалану;
      4) мәтін тезистеріне, конспектілеріне кеңейтілген жоспар құрып,рефераттар презентациялар даярлау;
      5) электрондық ресурстарды, интернетті жұмыс барысында қолдану;
      6) оқулық мәтінімен жұмыс істеуде тисті кестелер мен сызбанұсқаларды құрастыру;
      7) органикалық дүниенің бірлігін дәлелдеу үшін жасушалық туралы білімін пайдалану дағдыларын көрсете білу тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
72-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы
10-11-сыныптары үшін «География» пәнінен типтік оқу
бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. 10-11 сыныптардағы география курсының бағдарламасы географиялық білімнің бірізділігін және үздіксіздігін көрсетеді, мақсаты – қазіргі әлемді оқып-білуде оқушыларға қиын да жан-жақты экономикалық-географиялық білімді меңгерту, функционалдық сауаттылықты және оқушылардың бейінді-мамандану бағдарларын тереңдету.
      3. Курс өзінің алдына келесі міндеттерді қояды:
      1) алдыңғы сыныптарда оқылған жалпы географиялық заңдылықтар туралы білім, ұғымдар және идеялардың негізінде ғаламшар табиғатының біртұтастығы туралы білім және көзқарасты одан әрі дамыту;
      2) дүниежүзі саяси картасының және дүниежүзілік шаруашылықтың қалыптасу кезеңдерін оқып-білу үрдісінде саяси, географиялық білімнің қалыптасуын жалғастыру;
      3) табиғат пен қоғамның қазіргі даму кезеңіндегі өзара байланысын, қоршаған ортаны қорғаудың маңызын және табиғатты тиімді пайдалануды, Қазақстан және дүние жүзі масштабында тұрақты даму проблемаларын түсіну;
      4) ғаламшар мемлекеттерінің түрлерін оқып-білу, ұлттық шаруашылықтың даму деңгейі әр түрлі елдердің ерекшеліктерін анықтау;
      5) табиғи, әлеуметтік-экономикалық, геоэкологиялық үдерістер мен құбылыстарды сипаттау және талдау үшін ғаламдық, аймақтық және жергілікті жағдайларды үйлесімді пайдалану біліктілігін меңгеру;
      6) дүние жүзінің халықтарын, дүниежүзінің шаруашылық жүйесін, олардың құрамы, құрылымы, орналасуы және ерекшеліктері, халықаралық байланыстар және халықаралық экономикалық ынтымақтастық туралы оқып-білу барысында оқушылардың білімін одан әрі тереңдету;
      7) толеранттылыққа, өзге ұлттарды және олардың мәдениетін сыйлауға тәрбиелеу;
      8) оқушылардың бейінді-кәсіптік бағдарларын дамыту, болашақ мамандықты саналы түрде таңдауға ықпал жасау;
      9) карталармен, сызбанұсқалармен, графиктермен, диаграммалармен, кестелермен, интернетпен, білім берудің цифрлық ресурстарымен жұмыс істеу кезінде ойлау қабілетінің одан әрі дамуына жағдай жасау, әр түрлі экономикалық-географиялық әдебиеттен қажетті материалдарды жинақтау және талдау жасауда сөйлеу және көптілділік, статистикалық, картографиялық және басқа да мәліметтерді өздігінен өңдеу және түсіндіру дағдыларын меңгерту;
      10) жоғары патриоттық сезімді, Қазақстан Республикасының Конституциясын құрметтеуге, белсенді азаматтық ұстанымды тәрбиелеу.
      4. Бағдарламада берілген барлық практикалық іс-әрекеттер тәжірибелік дағдыларды дамытушы және қалыптастырушы болып табылады, міндетті түрде бағаланатын практикалық жұмыстар нөмірмен белгіленген.
      5. Пәнаралық байланыстар:
      1) математикамен, қаржылық сауаттылықты дамыту, нарықтық экономиканың қызмет атқаруы, қазіргі кездің биржа қорлары, капиталдың акционерлік формалары және экономиканың түрлері туралы оқу барысында, есептеуге арналған практикалық жұмыстарды істеу барысында;
      2) тарихпен, әр түрлі елдердің мемлекеттік және әкімшілік-аумақтық құрылымының түрлерін сипаттайтын ұғымдар мен терминдерді қолдану барысында, дүниежүзі саяси картасының өзгеру себептерін, дүниежүзі шаруашылығының тарихи кезеңдері туралы оқу барысында;
      3) қазақ, қазақстандық, орыс, кеңес одағының ұлы ақындарының, жазушыларының және сазгерлерінің шығармаларын, музыкалық шығармаларды, әндерді, әндердің үзінділерін пайдалану барысында;
      4) химиямен, дүниежүзі елдерінің химия өнеркәсібін, «Ғаламдық проблемалар» тақырыбын оқу барысында;
      5) биологиямен, географиялық қабықтың құрамдас бөліктерінің проблемаларын, өсімдік, жануарлар және балық аулау географиясын оқу барысында;
      6) технологиямен, әлем елдері халықтарының, ұлттарының қолөнерін оқу барысында.
      6. Оқу жүктемесі:
      10 сыныпта аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат;
      11 сыныпта аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат.

2. Оқу пәнінің 10 сыныптағы базалық білім мазмұны

      7. Кіріспе (1 сағат):
      дүниежүзі географиясы пәні және құрылымы, оның географиялық мәдениеттің қалыптасуындағы рөл, әлемнің экономикалық-географиялық бейнесі жайлы көзқарас, білім беру көздері.
      8. «Дүние жүзінің жалпы сипаттамасы» бөлімін оқуға 14 сағат бөлінген:
      1) тарихи-географиялық аймақтар және дүние жүзінің саяси картасы (4 сағат), тарихи-географиялық аймақтар және дүниежүзінің саяси картасы, қалыптасу кезеңдері, оның мазмұны, дүниежүзі елдерінің мемлекеттік және әкімшілік-аумақтық құрылымының формалары;
      тәуелсіз мемлекеттер, тәуелді аумақтар және қазіргі кездегі дүниежүзі елдері типтерінің көп түрлілігі, дүниежүзілік өркениет, геосаясат, геосаяси жағдай, саяси география және саяси қарым-қатынас, халықаралық ұйымдар ұғымдары;
      № 1 практикалық жұмыс «Елдердің геосаяси жағдайына баға беру»;
      2) дүниежүзінің халқы (4 сағат), дүниежүзі халқының саны және ұдайы өсуі, демографиялық саясат, халықтың жастық-жыныстық құрамы, еңбек ресурстары және көші-қоны;
      халықтың орналасуы, тығыздығы, урбандалуы және елді мекендердің түрлері, халықтың нәсілдік, ұлттық құрамы және дүниежүзіндегі діндер;
      3) дүниежүзінің табиғат ресурстары (4 сағат), қоғам мен табиғат арасындағы байланыс, табиғат ресурстарының жіктелуі, ресурстармен қамтамасыз етілу ұғымы;
      дүниежүзінің табиғат ресурстары (отын-энергетикалық, рудалы және рудасыз, дүниежүзі экономикасының ресурстық әлеуеті, энергияның балама көздері, Астана қаласы ЭКСПО-2017 көрмесін өткізу орны);
      № 2 практикалық жұмыс «Дүниежүзі елдерінің табиғат ресурстары түрлерімен қамтамасыз етілуін анықтау»;
      4) ғылыми-техникалық революция (ҒТР) және дүниежүзілік шаруашылық (2 сағат), ғылыми-техникалық революция (оған тән ерекшеліктері, құрамдас бөліктері, техника мен технологияның даму жолдары, шаруашылық дамуының негізгі бағыттары);
      дүниежүзілік шаруашылықтың салаларын орналастыру факторлары, кибернетика ғылымы және ҒТР жағдайында адам факторының рөлі, қазіргі кезеңде қоғам мен экономиканың ғылыми-техникалық жаңаруы (семинар).
      9. «Дүниежүзілік шаруашылық» бөлімін оқуға 11 сағат бөлінген:
      1) дүниежүзілік шаруашылыққа жалпы шолу (8 сағат), дүниежүзілік шаруашылықтың қалыптасуы, дамуының негізгі кезеңдері, құрылымы, халықаралық географиялық еңбек бөлінісі, халықаралық мамандану салалары, халықаралық экономикалық ықпалдастық (интеграция);
      дүниежүзілік шаруашылықтың салалары, орналастыру заңдылықтары, отын-энергетика кешені, металлургия және машина жасау, дамуының негізгі әлеуеті және проблемалары, конструкциялық материалдар өнеркәсібі (химия, ағаш, құрылыс);
      дүние жүзінің ауылшаруашылығы, өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы, балық аулау, дүниежүзінің тамақ және жеңіл өнеркәсібі, дүние жүзінің көлік географиясы, дүниежүзілік байланыс тораптары (құрлық, су, әуе), телекоммуникациялық жүйелер, интернет;
      № 3 практикалық жұмыс «Дүниежүзілік шаруашылық саласына сипаттама беру» жоспар бойынша;
      2) халықаралық экономикалық байланыстар (3 сағат), халықаралық экономикалық байланыстардың түрлері, сыртқы сауда, халықаралық туризм, Қазақстан дүниежүзілік шаруашылық және халықаралық экономикалық қарым-қатынастар жүйесінде;
      дүниежүзілік шаруашылықты ғаламдандыру, ұлтаралық корпорациялар, дүниежүзілік және ұлттық экономикалардың тұрақтылық проблемалары;
      10. «Дүние жүзінің ғаламдық проблемалары» бөлімін оқуға 7 сағат бөлінген:
      1) ғаламдық проблемалардың түрлері, олардың өзара байланысы, дүниежүзінде бейбітшілікі сақтау проблемасы;
      экологиялық проблемалар және ғарышты игеру, энергетика және шикізат проблемалары, демография, денсаулық сақтау, мәдениет және білім беру проблемалары, дамушы елдердің проблемалары, бұрынғы отарлық иеліктердің дәрменсіздігі, азық-түлік проблемасы, дүниежүзілік мұхит проблемалары;
      ғаламдық проблемаларды шешудің негізгі жолдары, мемлекеттердің халықаралық ынтымақтастығының қажеттілігі.
      2) курсты қорытындылау (1 сағат).

3. Оқу пәнінің 11 сыныптағы базалық білім мазмұны сынып

      11. Пәннің базалық мазмұны:
      кіріспе (1 сағат), дүние жүзінің тарихи-географиялық аймақтары және ғаламшар елдерінің типтері.
      12. «Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері (ТМД)» бөлімін оқуға 10 сағат бөлінген:
      1) ТМД елдеріне жалпы шолу (1 сағат), ТМД елдеріне жалпы шолу, пайда болуының қысқаша тарихы, геосаяси жағдайы, ішкі және сыртқы экономикалық байланыстары, қарама-қайшылықтары, Кедендік Одақ;
      2) «Ресей Федерациясы» (5 сағат):
      қысқаша тарихи анықтама, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, халқының негізгі ерекшеліктері;
      Ресей шаруашылығының жалпы сипаттамасы, отын-энергетикалық кешені, Ресейдің өнеркәсіп кешені (металлургия, машина жасау, химия және орман химиясы), агроөнеркәсіп және көлік кешені;
      Ресейдің экономикалық аудандары, сыртқы экономикалық байланыстары, Қазақстанмен қарым-қатынасы;
      № 1 практикалық жұмыс «Ресейдің экономикалық ауданына қысқаша экономикалық-географиялық сипаттама беру» жоспар бойынша;
      3) «Беларусь», «Украина және Молдова», «Кавказ елдері» (3 сағат):
      экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлігі, сыртқы экономикалық байланыстары, Қазақстанмен қарым-қатынасы;
      4) «Орталық Азия елдері» (1 сағат):
      экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлігі, сыртқы экономикалық байланыстары. Қазақстанмен қарым-қатынасы (Өзбекстан, Қырғызстан, Түрікменстан және Тәжікстан салыстырмалы түрде).
      13. «Азия елдері» бөлімін оқуға 8 сағат бөлінген:
      1) «Шетелдік Азия елдеріне жалпы шолу» (3 сағат), Азияның тарихи-географиялық аймақтары және саяси картасы: қалыптасу кезеңдері, мемлекеттердің құрамы, елдердің мемлекеттік құрылымы, халқы, табиғат жағдайлары мен ресурстары;
      шаруашылығының негізгі бағыттары (жалпы сипаты, әлеуметтік-экономикалық даму модельдері, аймақ елдері шаруашылығының мамандану салалары),
      2) «Азияның жоғары дамыған елдері» (1 сағат):
      Жапония, аумағының құрамы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылысы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Жапониямен қарым-қатынасы;
      3) «Азияның жетекші дамушы елдері» (3 сағат):
      Қытай, Үндістан, Түркия, құрамы және экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, экономикалық аудандары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Қытаймен қарым-қатынасы;
      4) «Азиядағы жаңа индустриялы елдер» (1 сағат):
      экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның аймақ елдерімен қарым-қатынасы (Корея Республикасы, Малайзия, Сингапур, Тайвань, Таиланд).
      14. «Шетелдік Еуропа елдері» бөлімін оқуға 6 сағат бөлінген:
      1) «Шетелдік Еуропа елдеріне жалпы шолу» (1 сағат), Еуропаның тарихи-географиялық аймақтары және саяси картасы: қалыптасу кезеңдері, мемлекеттерінің құрамы, елдердің мемлекеттік құрылымы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы;
      2) «Еуропаның жоғары дамыған елдері» (2 сағат):
      Германия Федеративтік Республикасы және Италия, Ұлыбритания және Франция., аумағының құрамы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, өнеркәсібі, ауылшаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның бұл елдермен қарым-қатынасы.
      3) «Батыс Еуропаның шағын капиталистік елдері» (3 сағат):
      Орта Еуропа елдері, Солтүстік Еуропа және Оңтүстік Еуропа елдері, Шығыс Еуропа және Балтық елдері, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның бұл елдермен қарым-қатынасы;
      № 2 практикалық жұмыс «Атлас карталарының көмегімен елге кешенді сипаттама беру» (бағдарламада қарастырылмайтын елге).
      15. «Америка елдері» бөлімін оқуға 5 сағат бөлінген:
      1) «Американың жоғары дамыған елдері» (3 сағат), Америка Құрама Штаттары (2 сағат), экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, урбандалуы;
      шаруашылығының жалпы сипаты, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, АҚШ экономикалық аудандары, сыртқы экономикалық байланыстары, Қазақстанның АҚШ қарым-қатынасы;
      № 3 практикалық жұмыс «Ел аумағына ауызша саяхат жасау арқылы елге сипаттама беру» жоспар бойынша;
      2) Канада (1 сағат), экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, өнеркәсібі, ауылшаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Канадамен қарым-қатынасы;
      3) «Латын Америкасының дамушы елдері» (2 сағат):
      құрамы, геосаяси жағдайы, саяси картасының қалыптасу кезеңдері, мемлекеттік құрылымы, Латын Америкасының табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы (құрамы, саны, урбандалуы);
      Бразилия және Мексика салыстырмалы түрде (экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, өнеркәсібі, ауылшаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның бұл елдермен қарым-қатынасы).
      16. «Африканың дамушы елдері» бөлімін оқуға 2 сағат бөлінген:
      құрамы, қазіргі замандағы геосаяси жағдайы, саяси картасының қалыптасу кезеңдері, отарлық дәуірі және оның салдары, табиғат жағдайлары және ресурстары, халқы (саны, демографиясы, тығыздығы, еңбек ресурстары, ұлттық және діни құрамы);
      шаруашылығының жалпы сипаты, өнеркәсібі, өнеркәсіптік аудандар, ауылшаруашылығы, көлік қатынасының ерекшеліктері, бірсалалы экономика – отарлау заманының мұрасы, Африканың аймақтары және ішкі айырмашылықтары, Қазақстанның материк елдерімен қарым-қатынасы.
      17. «Аустралия, Мұхит аралдары, Антарктида» бөлімін оқуға 2 сағат бөлінген:
      Аустралия Одағы және Жаңа Зеландия, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, халқы, өнеркәсібі, ауыл- шаруашылығы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Аустралиямен қарым-қатынасы, Мұхит аралдары елдері, Антарктида;
      № 4 практикалық жұмыс «Аустралия Одағының Қазақстан Республикасымен ұқсастығын анықтау».

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      18. Пәндік нәтижелер. 10 сыныптың соңында оқушылар:
      1) тарихи-географиялық аймақтарды, дүниежүзі саяси картасының қалыптасу кезеңдерін;
      2) мемлекеттік және дүние жүзі елдерінің әкімшілік-аумақтық құрылымының формаларын, тәуелсіз мемлекеттерді, тәуелді аумақтарды және қазіргі кездегі дүниежүзі елдері типтерін;
      3) дүниежүзілік өркениет, геосаясат, саяси география, геосаяси жағдай ұғымдарын;
      4) саяси қарым-қатынас және олардың негізгі бағыттары ұғымдарын, Қазақстан Республикасының көршілес және алыс шетел елдерімен қарым-қатынасын;
      5) халықаралық ұйымдардың қазіргі әлемдегі рөлін;
      6) Жер шары халқының санын және олардың орналасуын;
      7) халықтың ұдайы өсуі, демографиялық саясат, еңбек ресурстары, жастық-жыныстық құрамы, көші-қон, урбандалуы ұғымдары;
      8) дүниежүзі халқытарының жіктелуін, ірі халықтарды, тілдерді, әлемдік және ұлттық діндерді;
      9) Қазақстан Республикасы халықтарының ұйымшылдыққа, ынтымақтастыққа және нығаюға жетуіндегі Қазақстан халқы Ассамблеясының рөлін;
      10) Жер шарындағы негізгі нәсілдерді, Н.Н.Миклухо-Маклай зерттеулерінің қорытындыларын;
      11) табиғатты пайдалану, географиялық орта, қоршаған орта, ресурспен қамтамасыз етілу ұғымдары туралы;
      12) табиғат ресурстарының жіктелуін (пайда болу, қолданылу, сарқылу деңгейі бойынша), жекелеген елдер бойынша олардың орналасу және шоғырлану ерекшеліктерін;
      13) қоғам мен табиғат арасындағы байланыстың қазіргі кезеңдегі ерекшеліктерін;
      14) экологиялық проблемаларды шешудің негізгі бағыттарын;
      15) ҒТР ұғымы (негізгі белгілерін, құрамдас бөліктерін, техника мен технологияның даму жолдарын, шаруашылық дамуының негізгі бағыттарын және ҒТР жағдайында шаруашылықтың салаларын орналастыру факторларын);
      16) Қазақстан Республикасындағы инновациялық-индустриалдық реформалардың бағыттарын және экономиканың ғылыми-техникалық жаңаруын;
      17) ҒТР жағдайында адам факторының рөлін және сапалы білімнің жеке тұлғаның қазіргі замандағы шаруашылыққа маман ретінде бейімделуіндегі маңызын;
      18) дүниежүзілік шаруашылық, оның дамуының негізгі кезеңдері, халықаралық географиялық еңбек бөлінісі, халықаралық экономикалық ықпалдастық, экономиканың түрлері ұғымдарын;
      19) дүниежүзілік шаруашылықтың салаларын орналастырудың негізгі заңдылықтарын және факторларын;
      20) ҒТР саланың құрылымына, өнеркәсіпті орналастыруға әсерін және оның дамуының негізгі бағыттарын;
      21) дүниежүзілік өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптің жетекші салаларын орналасуының негізгі орталықтарын және аймақтарын;
      22) дүниежүзінің негізгі ауылшаруашылық аудандарын;
      23) көліктің негізгі түрлерін және дүниежүзілік қатынас жолдарын;
      24) халықаралық экономикалық байланыстардың түрлерін;
      25) ғаламдық проблемалардың түрлерін, мәнін, оларды шешудің негізгі жолдарын және бұл проблемаларды шешудегі халықаралық ынтымақтастықтың маңызын;
      26) ғаламдық және аймақтық проблемалардың оң шешімінің мысалдарын білулері тиіс.
      19. 10 сыныптың соңында оқушылар:
      1) геосаяси жағдайды сипаттай;
      2) қабырға картасынан және кескін картадан дүниежүзі саяси картасының нысандарын көрсете;
      3) елдегі және дүниежүзіндегі саяси оқиғаларды, бұқаралық ақпарат құралдарының басылымдарын, мәтіндерді талдай;
      4) дүниежүзі және жекелеген елдерді халқының ұдайы өсуі, жастық-жыныстық құрамы, халықтың тығыздығы және орналасуы, демографиялық саясаты, нәсілдік, тілдік, ұлттық, діни құрамы, урбандалу деңгейі ерекшеліктеріне қарай салыстыра;
      5) ақпарат көздеріне сүйене отырып, табиғатты пайдаланудың әр түрлі түрлерін сипаттай;
      6) Жер шарында минералдық ресурстардың таралуын талдау және әр түрлі елдердің ресурспен қамтамасыз етілуін анықтай;
      7) күнделікті өмірдегі, өнеркәсіптегі, саудадағы, көліктегі, ауыл шаруашылығындағы ғылыми-техникалық жаңаруды дәлелдейтін нақты мысалдар келтіре;
      8) мерзімдік басылымдарға, ғылыми әдебиеттерге талдау жасай және түсініктемелер мен хабарламалар жасай;
      9) дүниежүзілік шаруашылықтың жетекші салаларын орналастыру факторларын анықтай;
      10) бұқаралық ақпарат құралдарының дүниежүзі шаруашылығы салаларының жағдайы туралы материалдарын талдай;
      11) әр түрлі ақпарат деректерінің көмегімен дүниежүзі шаруашылығының салаларына және халықаралық сауда үдерісіне сипаттама бере;
      12) қабырға және кескін карталардан дүниежүзі шаруашылығы салаларының жетекші елдерін көрсете;
      13) ғаламдық проблемалар, олардың түрлері және шешу жолдары туралы оқулық, мерзімдік басқа да басылымдардың, интернет материалдарын талдай;
      14) адамзаттың ғаламдық проблемалары туралы баяндамалар дайындай;
      15) істелген жұмыстардың нәтижесін көпшілік алдында көрсете алулары тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      20. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) ТМД елдерін, көршілес, алыс шет елдер, кедендік одақ ұғымдарын;
      2) ТМД елдерінің геосаяси және экономикалық-географиялық жағдайының өзіне тән сипаттарын;
      3) халықының, табиғат жағдайларының және ресурстарының негізгі сипатын, ТМД елдері шаруашылығының және аумағының ішкі айырмашылықтарын;
      4) ТМД елдеріндегі экономикалық реформаларды және олардың арасындағы ықпалдастық процестерін;
      5) Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Африканың тарихи-географиялық аймақтарын, жетекші елдерін және олардың астаналарын;
      6) адамзаттың ілгері басуындағы Азия өркениеттінің рөлін;
      7) Азия елдерінің экономикалық-географиялық жағдайына, табиғат жағдайлары мен ресурстарына, халқына, урбандалуына, шаруашылығына, ішкі айырмашылықтарына, экономиканың негізгі және экспорттаушы салаларына тән сипатын;
      8) шаруашылықтың жетекші салаларының орналасуын (негізгі өнеркәсіп аудандарын, ауылшаруашылық аудандарын);
      9) Шетелдік Еуропаның ірі елдерінің экономикалық-географиялық жағдайына, табиғат жағдайлары мен ресурстарына, халқына, урбандалуына, шаруашылығына, ішкі айырмашылықтарына, экономиканың негізгі және экспорттаушы салаларына тән сипатын;
      10) Аустралия және Мұхит аралдары елдерінің экономикалық-географиялық жағдайына, табиғат жағдайлары мен ресурстарына, халқына, урбандалуына, шаруашылығына, ішкі айырмашылықтарына, экономиканың негізгі және экспорттаушы салаларына тән сипатын;
      11) Америка елдерінің экономикалық-географиялық жағдайына, табиғат жағдайлары мен ресурстарына, халқына, урбандалуына, АҚШ мегалополистеріне, шаруашылығына, ішкі айырмашылықтарына, экономиканың негізгі және экспорттаушы салаларына тән сипатын;
      12) шаруашылықтың жетекші салаларының орналасуын (АҚШ негізгі өнеркәсіптік белдеулерін, елдердің өнеркәсіп және ауылшаруашылығы аудандарын);
      13) Африканың ірі елдерінің экономикалық-географиялық жағдайының, аймақтарының табиғат жағдайлары мен ресурстарының, халқының, урбандалуының, аймақтар бойынша шаруашылықтың ішкі айырмашылықтарының, елдер экономикасының көпсалалы және бірсалалы мамандану салаларының, олардың халықаралық географиялық еңбек бөлінісіндегі орнының өзіндік сипатын;
      14) Африканың дамушы елдері экономикасының артта қалуының себебін;
      15) Африканың негізгі өнеркәсіптік және ауылшаруашылықты аудандарын, көлік жүйесінің ерекшеліктерін;
      16) Еуроодақ көлемінде елдердің ықпалдастығның негізгі сипатын;
      17) Қазақстанның Азияның, Шетелдік Еуропаның, Африканың, Аустралия және Мұхит аралдарының жетекші елдерімен қарым-қатынасын білулері тиіс.
      21. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) карталардан, сонымен қатар кескін картадан, ТМД елдерінің аумағын көрсете;
      2) ТМД елдерін, олардың аумағындағы табиғат жағдайлары мен ресурстарының, халқының және шаруашылық ерекшеліктерінің арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықтау мақсатында салыстыра;
      3) елдердің және аумақтардың экономикалық-географиялық сипаттамасын құра;
      4) карталардан, сонымен қатар кескін карталардан Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Африканың тарихи-географиялық аймақтарын, жетекші елдерін және олардың астаналарын көрсете;
      5) карталардан, сонымен қатар кескін карталардан Африканың тарихи-географиялық аймақтарын, дүниежүзі экономикасы үшін маңызы бар жетекші елдерін және олардың астаналарын көрсете;
      6) Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Африканың аймақтары мен елдеріне экономикалық-географиялық сипаттама беру, алынған нәтижелердің презентациясын жасай;
      7) Азия, Шетелдік Еуропа елдерінің ұқсастығы мен айырмашылығын анықтау мақсатында экономикалық-географиялық жағдайларын, табиғат жағдайлары мен ресурстарын, халықтарын, шаруашылығын салыстыру;
      8) Латын Америкасы, Африка елдері экономикасының типі мен мамандануын анықтау мақсатында табиғат жағдайлары мен ресурстарын, халықтарын, шаруашылығының дамуын тарихи тұрғыдан салыстыру;
      9) Еуроодақ елдеріндегі осы кезде болып жатқан саяси және экономикалық оқиғалары жайлы ақпараттарды негізге ала отырып қорытындылар мен дәлелдеулер жасай;
      10) бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс істеу, елдер мен аймақтардың даму ерекшеліктерін таба алулары тиіс.
      22. Жеке тұлғалық нәтижелер:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясын құрметтеуінен;
      2) белсенді азаматтық ұстаным таныту, жоғары патриоттық сезімінен, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайын болуынан;
      3) өз елінің, туған өлкесінің табиғатының сұлулығын көре білуге және сақтауға ұмтылуынан, қоршаған ортаны қорғау сұрақтарында белсенді азаматтық ұстаным танытуынан;
      4) табиғи және басқа да кездейсоқ, төтенше жағдайларда қолданылатын қажетті әрекеттерді саналы түрде орындауынан;
      5) дүниежүзі елдерінің мәдениетіне, тарихына құрметпен қарау сезімін, олардың адамзат өркениетінің дамуындағы рөлі, адамдармен қарым-қатынаста мәдениеттілік, толеранттық танытуынан;
      6) мамандықтар әлемімен танысу және болашақ мамандығын таңдауды саналы түрде жүзеге асыруынан;
      7) көп ұлтты қоғамда адамдармен қарым-қатынаста мәдениеттілік, толеранттық таныту, этикалық, моральдық-өнегелілік нормаларды сақтауынан;
      8) табиғат кешенін, оның компоненттерін, табиғат ресурстарының түрлерін (минералды, өсімдік, жануарлар дүниесін және топырақ жамылғысын) сақтауға қажетті іс-әрекетті саналы түрде орындауынан;
      9) Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауында көрсетілген елдің индустриалдық-инновациялық реформасы және экономиканың аралас, нарықтық түрі жағдайындағы үдерістерді білуге ұмтылысынан;
      10) дүниежүзілік экономика салаларын, дүниежүзілік өнеркәсіптік аймақтар мен орталықтарды, олардың дүниежүзілік, аймақтық, қазақстандық нарыққа әсері туралы оқып-үйренгенде өздігінен білімін жетілдіруінен;
      11) ТМД елдері, бұрынғы Кеңестер Одағы республикалары халықтарының тарихына, мәдениетіне, менталитетіне, ұлттық әдет-ғұрыптары мен құндылықтарына құрметпен қарау және дүниетанымдық түсінікті дамытуынан;
      12) ТМД елдерінің саяси және экономикалық дамуындағы жалпы мақсаттарды, олардың еуразиялық және дүниежүзілік өркениеттің дамуындағы рөлін түсінуінен;
      13) өздігінен білім алу, өз білімін жетілдіру және іс-әрекеттерінің нәтижесін көрсету арқылы шығармашылық, жасампаз еңбекке қабілеттілігін арттыруынан;
      14) отарлау кезінде тайпалар, халықтар және елдер арасында болған өзара байланыстар (сол дәуірдің мұрасы қазіргі заманда – ІЖӨ төменгі көрсеткіші, кедейлік, эпидемиялар, ішкі шиеленістер, елдерге халықаралық нақты көмектің қажеттілігі) туралы дүниетанымдық түсінік және көзқарасты одан әрі дамытуынан;
      15) шығармашылық, практикалық іс-әрекет түрлерін орындау барысында экологиялық тәрбиені қалыптастыруынан;
      16) этикалық нормаларды сақтай білу, әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай білу, қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни және заң бұзушылық әрекетке қарсы тұра білуінен;
      17) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы мінез-құлықты қалыптастыруынан көрініс табады.
      23. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың әр түрлі практикалық іс-әрекеттері арқылы жүзеге асады:
      1) дүниежүзінің саяси картасына талдау жасау (қабырға картасынан мемлекеттік формасына және әкімшілік-аумақтық құрылымына қарай әр түрлі елдерді, тәуелсіз мемлекеттерді және тәуелді аумақтарды, елдердің типтерін, халықаралық ұйымдарды көрсету);
      2) елдердің геосаяси жағдайына баға беру (таңдауы бойынша бір елдің геосаяси жағдайына баға беру және әлемдегі оқиғаларға байланысты болуы мүмкін өзгерістерді болжау);
      3) геосаяси жағдайы қолайлы және қолайсыз елдерді анықтау және себебін түсіндіру;
      4) әр түрлі деректерді пайдалана отырып ел халқына сипаттама беру;
      5) жастық-жыныстық пирамидаға және атластың тақырыптық карталарының деректеріне талдау жасау;
      6) жекелеген елдердің минералдық ресурстармен қамтамасыз етілуін анықтау;
      7) өз өлкесінің және аймағының рекреациялық әлеуетін анықтау және дәлелдеу;
      8) ҒТР жағдайындағы Қазақстан Республикасының индустриалдық-инновациялық реформаларын және экономиканың ғылыми-техникалық жаңаруы сұрақтары бойынша мерзімді басылымдарды, ғылыми әдебиетті және нақты мысалдарды талдау;
      9) мерзімді басылымдардың дүниежүзі шаруашылығының, оның салаларының жағдайы туралы материалдарын талдау және нәтижеге презентация жасау;
      10) географиялық карталарды, кестелерді, диаграммаларды және басқа деректердің көмегімен дүние жүзі шаруашылығының салаларына сипаттама беру (саланың құрылымы, өндірілетін өнім; негізгі елдер, орналастыру орталықтары; орналастырудың негізгі факторлары (шикізаттық, су, энергетикалық, еңбек, көліктік, тұтынушылық немесе импорт); өнімді негізгі тұтынушылар; ҒТР саланың технологиялық жағдайына, еңбек ресурстарының санатына талаптары туралы қорытындылар);
      11) шикізат пен отын, металлургия өнімдерінің, автомобиль, су көлігі, электронды техника, роботтар, өнеркәсіп станоктарын жасаудың, ауыл шаруашылығы (бидай, күріш, май, талшық, сергіткіш, қой, ірі қара, шошқа, балық) өнімдерінің негізгі түрлерін шығаратын көшбасшы елдерді кескін картаға белгілеу;
      12) ғаламдық проблемалар, оларды мәні және шешу жолдары жайлы оқулықтың, әр түрлі басылымдардың, интернеттің материалдарына талдау жасау;
      13) «Ресейдің экономикалық ауданына қысқаша экономикалық-географиялық сипаттама жасау», үлгі жоспар бойынша (экономикалық-географиялық жағдайы; табиғат жағдайлары мен ресурстарын бағалау; халқы; шаруашылығына сипаттама; экономикалық ауданның Ресейдің экономикасы үшін маңызы, Қазақстанмен экономикалық байланыстары);
      14) Азияның, Шетелдік Еуропаның, Африканың, Аустралияның, Мұхит аралдарының, Антарктиканың тарихи-географиялық аймақтарының шекараларын және жетекші елдерін кескін картаға түсіру;
      15) баяндама дайындау, тақырып үлгілері («Азия елдерінің ірі қалалары», «Азия елдері халықтарының ежелгі мәдениеті», «Адамзаттың дамуындағы Азия өркениеттінің рөлі», «Азияның демографиялық рекордтары», «Елдің дамуындағы жеке тұлғаның рөлі» (Кемаль Ататүрік – Түркия, Дэн Сяо Пин – Қытай, Махатма Ганди, Джавахарлал Неру – Үндістан, Ли Куан Ю – Сингапур, Махатхира Мохамада – Малайзия);
      16) жоспар бойынша Батыс Еуропаның екі шағын капиталистік еліне салыстырмалы сипаттама беру;
      17) мамандану салаларын және экспорттық өнімдерін көрсете отырып, Еуропаның ірі өнеркәсіптік орталықтарына талдау жасау;
      18) «Еуропа елдерінің ірі қалалары», «Латын Америкасы елдерінің ірі қалалары», «Бразилияның, Мексиканың урбандалу ерекшеліктері», «Африка елдерінің ірі қалалары», «Мысыр пирамидаларының құпиялары», «Сахельдің «қанттануы» – себеп-салдарлық байланысы» үлгі тақырыптарына баяндамалар дайындау;
      19) ауызша саяхат жасау арқылы АҚШ сипаттама беру (картаның, оқулық мәтінінің және басқа да ақпарат құралдарының көмегімен, елдің экономикасы үшін ең маңызды штаттарды атап көрсету, экономикалық-географиялық негіздеме беру, дәлелдемелер келтіру, олардың ерекше өзгешеліктерін атап көрсету, қорытындыда Қазақстанда қолдануға болатын экономикалық даму тәжірибесін көрсету);
      20) аймақтар бойынша ресурстардың негізгі, маңызды және тапшы түрлерін анықтау мақсатында, негізгі, ерекше қорғалатын аймақтарды көрсете отырып «Африканың бес аймағының табиғат ресурстарының ерекшеліктері» құрама кестесін толтыру;
      21) елдің экономикалық-географиялық сипаттамасын жасау;
      22) Аустралия Одағы, басқа елдермен табиғи және экологиялық-экономикалық проблемалардағы ұқсастықтарын табу.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуердегі
№ 115 бұйрығына 73-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-11 сыныптары үшін «Физика» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      10. «Кiрiспе (2 сағ)» бөлімі:
      әлемдi танып-бiлудiң ғылыми әдiстері;
      физика – табиғаттың қарапайым және iргелi қасиеттерi туралы ғылым.
      11. « Механика» бөлімі:
      1) кинематиканың негiзгi ұғымдары (5 сағ);
      1-1) механикалық қозғалыс және оның түрлері;
      денелердің қозғалысын сипаттау тәсілдері;
      бірқалыпты түзусызықты қозғалыс;
      түзусызықты теңүдемелi қозғалыс және шеңбер бойымен бiрқалыпты қозғалыс;
      галилейдің салыстырмалылық принципі;
      механикадағы салыстырмалы және инвариантты шамалар;
      1-2) лабораториялық жұмыстар:
      тең үдемелi қозғалыс кезiндегi дененiң үдеуiн анықтау;
      1-3) көрсетілімдер
      қозғалыстың салыстырмалылығы;
      механикалық қозғалыстың түрлерi;
      стробоскоп;
      спидометр;
      денелердiң ауада және сиретiлген ортада (Ньютон түтiкшесiнде) түсу;.
      2) «Қозғалыс заңдары (5 сағат)»:
      2-1) Исаак Ньютон және қозғалыс заңдары;
      табиғаттағы күштер;
      жердiң жасанды серiктерi;
      2-2) лабораториялық жұмыстар:
      сырғанау үйкелiс коэффициентiн анықтау;
      2-3) көрсетілімдер:
      инерцияның байқалуы;
      күштердi өлшеу;
      3) сақталу заңдары (5 сағат).
      3-1) дене импульсi;
      импульстiң сақталу заңы;
      реактивтi қозғалыс;
      энергия және жұмыс;
      энергияның сақталу заңы;
      аспан денелерiнiң қозғалысының түсiндiру және ғарыштық зерттеулердi дамытуы үшiн классикалық механиканың заңдарын қолдану;
      3-2) көрсетілімдер
      импульстiң сақталу заңы.
      реактивтi қозғалыс.
      зымыранның моделi
      12. «Молекулалық физика» бөлімі:
      1) молекулалық-кинетикалық теорияның негiзгi қағидалары және оларды тәжiрибелiк негiздеу (3 сағ);
      1-1) зат құрылысы туралы көзқарас;
      молекулалық-кинетикалық теорияның негiзгi қағидалары;
      молекуланың мөлшерi мен массасы;
      молекулалардың өзара әрекеттесуi;
      молекулалардың қозғалысы;
      газ молекулаларының қозғалыс жылдамдығы;
      2) «Идеал газдың молекулалық-кинетикалық теориясы (5 сағат)»:
      2-1) идеал газ;
      идеал газдың кинетикалық теориясының негiзгi теңдеуi;
      температура зат бөлшектерінің жылулық қозғалысының орташа кинетикалық энергиясының өлшемі ретінде;
      идеал газ күйiнiң теңдеуi; газ заңдары;
      2-2) лабораториялық жұмыстар:
      Бойль-Мариотт заңын тәжiрибелiк тексеру
      3-2) көрсетілімдер
      броундық қозғалыстың механикалық моделi;
      диффузияны бақылау;
      газ заңдары;
      3) «термодинамика негiздерi (5 сағ)»:
      3-1) жылудың табиғаты;
      термодинамиканың бiрiншi заңы және оны термодинамикалық процестерге қолдану;
      табиғаттағы жылу процестерiнiң қайтымсыздығы;
      термодинамиканың екiншi заңы;
      жылу қозғалтқыштары және қоршаған ортаны қорғау;
      13. Қорытынды қайталау (2 сағ).
      14. Уақыт қоры (2 сағ).

3. Оқу пәнінің 11–сыныптағы базалық білім мазмұны

      15. «Электродинамика» бөлімі
      1) электростатика (4 сағ):
      1-1) электр өрiсi туралы iлiмнiң дамуы;
      электрлiк өзара әрекеттесу;
      электр зарядының сақталу заңы;
      кулон заңы;
      электр өрiсiнiң кернеулiгi және потенциал; өрістердің суперпозиция принципі;
      электр сыйымдылық; электр өрiсiнiң энергиясы;
      1-2) көрсетілімдер
      электрленген денелердiң өзара әрекеттесуi;
      зарядталған шариктердiң электр өрiсi;
      2) тұрақты электр тогы (3 сағ)
      электр тогы туралы түсiнiктердiң даму тарихы;
      токтың бар болу шарттары;
      тiзбектiң бөлiгi және толық тiзбек үшiн Ом заңы;
      электр тогының жұмысы; джоуль-ленц заңы;
      металдар өткiзгiштiгiнiң электрондық теориясының негiздерi;
      Джоуль-Ленц және Ом заңдарын электрондық теория тұрғысынан түсiндiру;
      2-2) лабораториялық жұмыстар:
      өткiзгiштердi тiзбектей және параллель қосу заңдарын тексеру;
      3) электромагнетизм (4 сағ)
      3-1) магнетизм туралы iлiмнiң тарихы;
      магнит өрiсi;
      токтардың өзара әрекеттесуі;
      Ампер күшi;
      магнит индукциясы;
      Лоренц күшi;
      Ампер және Лоренц күштерiн қолдану;
      заттардың магниттiк қасиеттерi және оларды қолдану;
      аспан денелерiнiң магниттiк өрiстерi;
      3-2) лабораториялық жұмыстар:
      магнит өрiсiнiң спектрлерi;
      магнит өрiсiнiң токқа әсерiн бақылау;
      3-3) көрсетілімдер
      параллель токтардың өзара әрекеттесуi;
      магнит өрiсiнiң токқа әсерi;
      электрон шоғының магнит өрiсiнде ауытқуы;
      4) электромагниттiк тербелiстер мен толқындар (5 сағ)
      4-1) электромагниттiк өрiс бейнесi қалай туындады;
      электромагниттiк индукция заңы;
      индукциялық ток;
      айнымалы ток туралы ұғым;
      электромагниттiк индукция құбылысын пайдалану;
      электромагниттiк өрiс;
      электромагниттiк өрiстiң энергиясы;
      электромагниттiк толқын;
      жарықтың электромагниттiк табиғаты;
      электромагниттiк толқындар шкаласы;
      жарықтың толқындық қасиеттерi және олардың байқалуы;
      электромагниттiк толқындарды пайдалану: радиобайланыс және теледидар;
      радиолокация;
      желілі технологиялар және интернет;
      әлемнiң электродинамикалық бейнесі;
      4-2) лабораториялық жұмыстар:
      электромагниттiк индукция құбылысын зерделеу;
      жарықтың интерференция және дифракция құбылыстарын бақылау 4-3) көрсетілімдер
      электромагниттiк индукция;
      Ленц ережесi;
      интерференциялық жолақтарды алу;
      жiңiшке жiптегi жарықтың дифракциясы;
      жарықтың поляризациялануы;
      электромагниттiк сәуле шығару шкаласы;
      16. «Қазiргi заманғы физика» бөлімі
      1) салыстырмалылықтың арнайы теориясының элементтерi (2 сағ);
      1-1) жарық жылдамдығы;
      салыстырмалылықтың арнайы теориясының постулаттары;
      масса мен энергияның өзара байланыс заңы;
      релятивтiк және классикалық механика;
      2) жарықтың кванттық теориясының негiздерi (3 сағ)
      2-1) жарық табиғаты туралы түсiнiктердiң дамуы;
      жарықтың корпускулалық және толқындық теориясы;
      кванттық теория туралы ұғым;
      фотоэлектрлiк эффект;
      фотоэффект үшiн Эйнштейн теңдеуi;
      жарықтың кванттық теориясы негiзiнде фотоэффект заңдарын түсiндiру;
      фотон және оның сипаттамасы;
      электромагниттiк сәуле шығарудың толқындық және корпускулалық қасиеттерiнiң диалектикалық бiрлiгi;
      2-2) көрсетілімдер:
      фотоэффект;
      сыртқы фотоэффект заңдары;
      жарықтың химиялық әсерi;
      3) атом және атом ядросы (5 сағ)
      3-1) электронның ашылуы;
      Дж. Томсон жасаған моделi;
      атом құрылысын анықтаудағы резерфорд тәжiрибелерi;
      атомның планетарлық моделi;
      лазер әрекетiнiң физикалық негiзi;
      рентген және беккерель ашқан жаңалықтар;
      радиактивтi элементтер;
      резерфордтың радиактивтi сәуле шығарудың табиғатын анықтайтын тәжiрибелерi;
      радиактивтi ыдырау заңы; ядролардың түрленуi;
      нейтронның ашылуы; ядроның протон-нейтрондық моделi;
      ядролық күштер;
      бөлiну және синтезделудiң ядролық реакциялары;
      атом энергиясының болашағы;
      термоядролық синтез проблемалары;
      3-2) лабораториялық жұмыстар:
      сәуле шығару және жұтылу спектрлерi;
      3-3) көрсетілімдер:
      Вильсон камерасы;
      бөлшектер тiркегiшi;
      4) Әлем; элементар бөлшектер - әлем кеңiстiгiнiң кiрпiштерi (3 сағат)
      4-1) әлемнiң құрылысы туралы тарихи түсiнiктер;
      әлемнің геоцентрлік жүйесінің ақыры;
      элементар бөлшектер - әлемдi құраушы кiрпiштер;
      күннiң құрылысы;
      жұлдыздар эволюциясы немесе әлем кеңiстiгiнiң тарихы туралы;
      галактика, тұмандықтар және қара құрдымдар;
      галактикаларды жiктеу;
      әлемнiң қазiргi заманғы ғылыми бейнесi;
      17. Қорытынды қайталау (2 сағ)
      18. Уақыт қоры (3 сағ).

4. Оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптар

      19. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      20. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеру тиіс» аспектілерімен көрсетілген.
      21. 10-сынып физика курсын оқу нәтижесінде оқушылар білуі тиіс:
      1) Теорияларды (классикалық механика, молекулалық – кинетикалық теория);
      2) Ұғымдар (модель, болжам, қағида, постулат, заң, теория, кеңістік және уақыт, инерциалды санақ жүйесі, материялық нүкте, зат, өзара әрекеттесу, идеал газ).
      3) физикалық шамалар (орын ауыстыру, жылдамдық, үдеу, масса, күш, қысым, импульс, жұмыс, қуат, механикалық энергия, ішкі энергия, зат бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясы, абсолют температура, жылу мөлшері).
      4) заңдар, қағидаларр және постулаттар (тұжырымдамасы, қолданылу шекарасы);
      5) жаңаратын және жаңармайтын табиғи қорларды тиімді пайдалану негіздерін, адамның белсенді іс-әрекеті арқылы табиғи нысандарда байқалатын физикалық заңдылықтарды; физиканың дамуына ғалымдардың қосқан үлесін білуі қажет;
      6) физиканың дамуына ғалымдардың қосқан үлесі.
      22. 10-сынып физика курсын оқу нәтижесінде оқушылар меңгеру тиіс:
      1) физикадан игерген кинематикалық және динамикалық қоғалыс, газдардың, сұйықтардың және қатты денелердің жылулық ұлғаюы, қатты заттардың серпімділік қасиеттерінің температураға тәуелді өзгеруі туралы білімдерін күнделікті өмірде проблемалық жағдайларды шешуге қолдана алуы;
      2) бақылаулар мен эксперимент нәтижелерін сипаттап, түсіндіре алуы.
      23. 11-сынып физика курсын оқу нәтижесінде оқушылар білуі тиіс:
      1) теорияларды (электродинамика, кванттық физиканың элементтерi);
      2) ұғымдар (модель, болжам, қағида, постулат, заң, теория, механикалық және электромагниттік тербелістер, электромагниттік өріс, электромагниттік толқын, атом, квант, фотон, атом ядросы, радиоактивтік, планета, жұлдыз, галактика, Әлем).
      3) физикалық шамалар (период, жиілік, тербеліс амплитудасы, толқын ұзындығы, сыну көрсеткіші, линзаның оптикалық күші, элементар электр заряды, электр өрісінің кернеулігі, потенциалдар айырмасы, электрсыйымдылығы, электр өрісінің энергиясы, электр тогының күші, электр кернеуі, электр кедергісі, электрқозғаушы күш, магнит ағыны, индуктивтік, магнит өрісінің энергиясы, байланыс энергиясы, жартылай ыдырау периоды);
      4) заңдар, қағидаларр және постулаттар (тұжырымдамасы, қолданылу шекарасы);
      5) жаңаратын және жаңармайтын табиғи қорларды тиімді пайдалану негіздерін, адамның белсенді іс-әрекеті арқылы табиғи нысандарда байқалатын физикалық заңдылықтарды; физиканың дамуына ғалымдардың қосқан үлесін білуі;
      6) физиканың дамуына ғалымдардың қосқан үлесі.
      24. 11-сынып физика курсын оқу нәтижесінде оқушылар меңгеруі тиіс:
      1) физикадан игерген электродинамика және кванттық физика туралы білімдерін күнделікті өмірде проблемалық жағдайларды шешуге қолдана алуы;
      2) бақылаулар мен эксперимент нәтижелерін сипаттап, түсіндіре алуы тиіс.
      25. Тұлғалық нәтижелер:
      1) көрсете білуі қажет:
      1-1) өздігінен игерген жаңа біліммен және практикалық дағдымен қаруланудағы дербестігін көрсете алуы;
      2-1) өзінің қызығушылығы мен мүмкіндігіне сәйкес өмірдегі жолын таңдауға дайын болуы тиіс.
      26. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) практикалық тапсырмаларды орындауда және оларды рәсімдеуде, білімді тереңдетуде және толықтыруда қазіргі заманғы ақпаратты-коммуникациялық технологияларды қолдана алуы;
      2) физикадан ақпаратты компьютерлік базадан және «Интернет» желісінен іздеу, өңдеу, ұсыну үшін жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана алуы;
      3) ғылыми ақпаратты талдай алуы, синтездеу жолымен өңдей алуы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
74-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11 сыныптары үшін «Химия»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған «Химия» оқу пәнін оқытудың мақсаты әлемнің кешенді жаратылыстану-ғылыми сипаты туралы жалпы түсініктер қалыптастыру, шығармашылық және интеллектуалдық қабілетті, әмбебап коммуникациялық біліктілік пен функционалды сауаттылықты дамыту, денсаулық сақтау мен туған өлкенің табиғатын қорғауға деген экологиялық-гуманистік көзқарасты тәрбиелеу болып табылады.
      3. Оқыту міндеттері:
      1) химияға жаратылыстану мен жалпы адамзат мәдениетінің негізгі құрамдас бөлігі ретінде көзқарасын дамыту;
      2) қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндермен интеграциялау арқылы оқушының химиялық білімі мен зерттеу мәдениетін қалыптастыру;
      3) күнделікті өмірде, химиялық лаборатория мен өндірісте, табиғатта болатын химиялық құбылыстарды бақылау және оларды түсіндіруді игеру;
      4) қауіпсіздік техникасын сақтай отырып, заттар мен лабораториялық құралдарды қолданып, қарапайым химиялық тәжірибелерді жасау мен түсіндіру дағдысын жетілдіру;
      5) адамзат алдында тұрған проблемаларды шешуде химияның қоғамдық мәні мен гуманистік бағыттылығын дамыту;
      6) оқушының химиядан алған білімі мен біліктілігін заттар мен материалдарды тұрмыста, ауыл шаруашылығында және өндірісте қауіпсіз пайдалануға, адам денсаулығы мен қоршаған ортаға кері әсерін тигізетін құбылыстардың алдын алуға қолдану.
      2. Химияны жүйелік-іс-әрекеттік тұрғыдан дамыта оқыту кезінде пәндермен байланысы ескерілді.
      3. «Билогия» пәнімен:
      1) микро, макроэлементтердің (металл және бейметалл) биологиялық маңызы;
      2) көмірсу, май, белок, амин қышқылдарының биологиялық және қоректік маңызы;
      3) әртүрлі заттарды тұрмыста қолданудың экологиялық қауіпсіздігі.
      4. «География» пәнімен:
      1) пайдалы қазбалардың, көмір, мұнай және табиғи газдың кен орындары;
      2) негізгі металлургиялық, химиялық және өңдеуші өндірістер;
      3) минералды ресурстарды тиімді пайдалану.
      5. «Алгебра және геометрия» пәнімен:
      1) заттың сандық құрамын анықтауда математикалық есептеулерді қолдану;
      2) химиялық реакция теңдеулері бойынша есептеулерде формулаларды қолдану;
      3) электрондық бұлттың кеңістіктегі құрылысы мен молекулалар геометриясы.
      6. «Физика» пәнімен:
      1) атомның, ядроның құрамы мен құрылысы, изотоптар, радиактивтілік, ядролық реакциялар;
      2) зат құрылысының атом-молекулалық ілімі, зат массаның сақталу заңы;
      3) заттардың агрегаттық күйлері, кристалдық торлар.
      7. «Информатика» пәнімен:
      1) электрондық оқулықтар, әдістемелер, виртуалды лабораториялармен жұмыс істеу;
      2) компьютерлік бағдарламаларды қолданып, презентация, жобаларды жасау;
      3) Интернеттен қосымша материалдар іздеу.
      8. «Химия» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      10-сыныпта оқу жылына 34 сағат, аптасына 1 сағаттан;
      11-сыныпта оқу жылына 34 сағат, аптасына 1 сағаттан.

2. 10 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

      9. Атом құрылысы теориясы тұрғысынан периодтық заң, химиялық байланыс және зат құрылысы (8 сағат):
      атом құрылысы теориясы тұрғысынан периодтық заң және химиялық элементтердің периодтық жүйесі, химиялық элемент, атом, ион, молекула және олардың сипаттамалары, негізгі топша элементтерінің қасиетінің өзгеруінің периодтылығы, олардың жоғары оксидтері мен гидроксидтері қасиеттерінің, сутекті қосылыстарының тұрақтылығының өзгеруінің периодтылығы;
      ғылым мен технологияның дамуындағы және қоршаған ортаның химиялық бейнесін түсінудегі периодтық заңның маңызы;
      химиялық байланыс типтері: коваленттік (полюсті, полюссіз), иондық;
      атомдық, молекулалық және иондық кристалдық торлар, металдық байланыс және металдық кристалдық тор, сутектік байланыс: молекула-аралық, молекулаішілік сутектік байланыстың түзілу механизмі мен оның маңызы;
      жай және күрделі заттар қасиеттерінің молекулаларының химиялық, электрондық және кеңістік құрылысына, атомдардың өзара әсеріне, кристалдық торы мен химиялық байланыс типіне тәуелділігі;
      сан есептері мен жаттығулар:
      масса, көлем, зат мөлшері, Авогадро саны, молекулалық формула, қосылыстағы химиялық элементтің массалық үлесі ұғымдарын пайдалана отырып химиялық формулалар бойынша есептер шығару;
      №1 көрсетілімдер:
      химиялық элементтердің заманауи периодтық жүйесі;
      атомдар құрылысының моделі;
      кейбір металдар мен бейметалдар, олардың қосылыстарының үлгілері;
      натрий хлориді, графит, алмаз, көміртек (ІV) оксиді, мыстың кристалдық торының модельдері;
      әртүрлі химиялық байланысы бар зат үлгілері: кремний (ІV) оксиді, натрий хлориді.
      № 1 лабораториялық тәжірибе:
      ІІІ периодтағы химиялық элементтер атомдарының қышқылдық-негіздік, тотықтырғыш-тотықсыздандырғыш қасиеттерінің өзгерісін зерттеу.
      № 2 лабораториялық тәжірибе:
      1) Хлорсутек, су, күкіртсутек, аммиак, метан молекулаларының моделін жасау.
      2) Қыздырудың суға, натрий хлоридіне, кремний (ІV) оксидіне және қантқа әсері.
      № 1 практикалық жұмыс:
      «Бейорганикалық қосылыстардың кластары арасындағы генетикалық байланыс» тақырыбына эксперименттік есептер шығару.
      10. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары, химиялық реакциялар және олардың жүру заңдылықтары (8 сағат):
      жай, бинарлы және күрделі бейорганикалық қосылыстардың жіктелуі, жалпы сипаттамасы;
      гидридтер, оксидтер, қышқылдар, негіздер және тұздардың химиялық қасиеттері, олардың арасындағы генетикалық байланыс;
      тұздар гидролизі, тотығу-тотықсыздану реакциялары, химиялық реакциялар және заттардың табиғаттағы айналымы, олардың маңызы;
      химиялық реакция жылдамдығы және оған әсер ететін факторлар, химиялық тепе-теңдік және оның ығысуына әсер етуші жағдайлар, Ле Шателье-Браун принциптері.
      Сандық есептер:
      термохимиялық теңдеу бойынша есептеулер және реакцияның жылу эффектісін есептеу;
      химиялық тепе-теңдік ығысуына жаттығулар.
      № 2 көрсетілімдер:
      экзо-, эндотермиялық реакцияларға мысалдар;
      химиялық реакция жылдамдығының әр түрлі факторларға тәуелділігін зерттеу.
      № 3 лабораториялық тәжірибе:
      негіз, қышқыл, тұздардың химиялық қасиетін көрсететін химиялық реакциялар.
      № 4 лабораториялық тәжірибе:
      химиялық тепе-теңдіктің ығысуы (аммоний не калий тиоционаты мен темір (ІІІ) хлориді концентрациясының өзгеруі бойынша).
      № 2 практикалық жұмыс:
      «Қышқыл, негіз, амфотерлі гидроксидтерді сапалық анықтау, тұздар гидролизі» тақырыбына эксперименттік есептер шығару.
      11. Металдар мен бейметалдардың жалпы сипаттамасы (4 сағат):
      негізгі топша металдары мен бейметалдардың атом құрылысының салыстырмалы сипаттамасы;
      металдар мен бейметалдардың (атом, ион) құрылысы ерекшелігі, металдар мен бейметалдар, олардың қосылыстарының қасиеттерінің период және топ бойынша өзгеруі;
      металдар, бейметалдар және олардың қосылыстарының табиғатта кездесуі, металдар мен бейметалдардың негізгі физикалық және химиялық қасиеттері, металдардың электрхимиялық кернеу қатары, тірі ағзалар тіршілігіндегі металдар мен бейметалдардың биологиялық маңызы;
      Қазақстандағы металдар мен бейметалдардың негізгі пайдалы қазбалары және оларды өндіру мен өңдеу кезінде қоршаған ортаны қорғау шаралары.
      сан есептері:
      металдарды алу процесінде өнім мен бастапқы заттың массасын есептеу.
      № 3 көрсетілімдер:
      металдар мен олардың қосылыстарының үлгілері;
      № 5 лабораториялық тәжірибе:
      металдар және бейметалдар қосылыстары арасындағы генетикалық байланысты оқып үйрену.
      12. Маңызды s-элементтер, p-элементтер және олардың қосылыстары (8 сағат):
      s- және p-элементтердің химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі орны, олардың атом құрылысы;
      І - ІІА топшаның s-элементтері: жалпы сипаттамасы, металдық және тотықсыздандырғыштық қасиеттерін салыстыру, натрий және кальций: табиғатта таралуы, физикалық және химиялық қасиеттері, алынуы, қолданылуы және олардың маңызды қосылыстары, судың кермектігі және оны жою жолдары, Қазақстандағы сілтілік және сілтілік-жер металдарының табиғи қосылыстары;
      алюминий және оның қосылыстары, табиғатта таралуы, алынуы, физикалық және химиялық қасиеттері, Қазақстанда алюминий және оның құймаларын өндіру, оларды қолдану;
      p-элементтердің жалпы сипаттамасы, олардың бейметалдық, тотықтырғыш қасиеттерін салыстыру;
      бейметалдар және олардың қосылыстары: көміртек, кремний, азот, фосфор, оттегі, күкірт, хлор, аллотропиясы, табиғатта таралуы, физикалық және химиялық қасиеттері, алынуы, қолданылуы, бейметалдардың адам өміріндегі биологиялық маңызы, Қазақстан тұрғындары денсаулығын йод жетіспеушілігінен туындайтын аурулардан қорғау шаралары;
      бейметалдардың Қазақстандағы маңызды кен орындары және оларды өндіру;
      Қазақстандағы силикат өнеркәсібі;
      Қазақстанда тыңайтқыштар өндіру және қоршаған ортаны қорғау;
      сандық есептер:
      металдар мен оның қосылыстарындағы генетикалық байланысты көрсететін химиялық реакция теңдеулері бойынша реагенттің немесе өнімнің массасын, зат мөлшерін есептеу;
      №4 көрсетілімдер:
      натрий, калий, кальций иондарын сапалық анықтау (жалын түсі);
      натрий, калий және кальцийдің сумен әрекеттесуі;
      алюминий және оның құймалары, табиғи силикаттар, шыны үлгілерінің жиынтығы;
      еріген заттың активтелген көмірге сіңірілуі (адсорбция);
      көміртек (ІV) оксидін алу және оның сумен, кальций гидроксидімен әрекеттесуі;
      №6 лабораториялық тәжірибе:
      натрий, калий, магний, кальцийдің маңызды тұздарының үлгілерімен таныс;
      ортофосфор қышқылы және фосфаттардың қасиеттерімен танысу;
      йод ерітіндісінің крахмалға әсері;
      тыңайтқыш үлгілерімен танысу;
      №3 практикалық жұмыс:
      «Катиондар мен аниондарды сапалық анықтау» тақырыбына эксперименттік есептер шығару;
      13. d-элементтердің жалпы сипаттамасы (6 сағат):
      d-элементтердің химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі орны, атом құрылысының ерекшеліктері;
      мыс, мырыш, темір: табиғатта кездесуі, алынуы, физикалық және химиялық қасиеттері;
      маңызды қосылыстары: оксидтері мен гидроксидтері, олардың қасиеттері. осы металдардың Қазақстандағы кен орындары, құймалар, коррозия түрлері және оның алдын алу шаралары, металдардың қолданылуы және олардың тірі ағзалар тіршілігіндегі маңызы;
      Қазақстанда түсті және қара металдар мен олардың құймаларын алу;
      сан есептері:
      металдар қатысуымен жүретін химиялық реакциялар теңдеуі бойынша (құрамында қоспасы бар реагенттер, теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы практикалық шығымның массалық үлесі) есептеулер;
      көрсетілімдер:
      темір (ІІ), (ІІІ) гидроксидтерін алу;
      темірдің белсенді металдар (мырыш, алюминий) қатысындағы электрхимиялық коррозиясын зерттеу;
      № 7 лабораториялық тәжірибе:
      Cu²⁺, Fe²⁺, Fe³⁺, Zn²⁺ иондарына сапалық реакция;
      № 4 практикалық жұмыс:
      «Металдар» тақырыбына эксперименттік есептер шығару.

3. 11 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

      14. Органикалық химияға кіріспе:
      «Органикалық қосылыстардың химиялық құрылыс теориясы».
      15. Химиялық байланыстың электрондық табиғаты (7 сағат):
      органикалық химия – көміртек қосылыстарының химиясы, органикалық қосылыстардың табиғаттағы, адам өміріндегі маңызы, А.М. Бутлеровтің органикалық қосылыстардың химиялық құрылысы теориясының негізгі қағидалары, изомерия мен гомология, органикалық қосылыстардағы көміртек атомы орбитальдарының гибридтенуі (sp³, sp², sp), органикалық қосылыстардағы химиялық байланыс түрі, түзілу механизмі, электрондық табиғаты, коваленттік байланыс, оның ұзындығы, кеңістіктегі бағыты, энергиясы;
     , байланыстар;
      молекулаішілік және молекулааралық сутектік байланыс;
      органикалық қосылыстардың жіктелуі мен номенклатурасы;
      биосферадағы бейорганикалық және органикалық заттар арасында жүретін химиялық реакциялардың бірлігі;
      бейорганикалық және органикалық заттар арасындағы генетикалық байланыс;
      сандық есептер:
      органикалық қосылыстардың формулалары бойынша есептеулер;
      органикалық қосылыс құрамындағы химиялық элементтердің массалық үлесін есептеу және органикалық қосылыс формуласын анықтау;
      №1 көрсетілімдер:
      су, метан, көміртек (ІV) оксидінің, этан, этилен, ацетилен, бензол, метанол, этанол молекулаларының шарстерженьді модельдері;
      мұнай, керосин, этанол, глицерин, глюкоза, сахароза, парафин, мақта, ағаш жаңқасы үлгілері;
      №1 лабораториялық тәжірибе:
      «Метан, этан, этен, этин, пропан, аммиак, су, сірке қышқылы молекулаларының шарстерженьді модельдерін жасау»;
      №2 лабораториялық тәжірибе:
      «Қаныққан көмірсутектердің шарстерженьді модельдерін дайындау, олардан еселік байланысы бар оттекті, азотты және күкіртті көмірсутектердің шарстерженьді модельдерін жасау»;
      №1 практикалық жұмыс «Органикалық заттың сапалық құрамын анықтау»;
      16. Көмірсутектер мен олардың табиғи көздері (9 сағат)
      алкандар, алкандардың гомологтық қатары, жалпы формуласы, метан және басқа алкан молекулаларының құрылысы, изомерленуі, физикалық және химиялық қасиеттері, алкандардың табиғатта таралуы;
      циклоалкандар, циклоалкандар туралы түсінік, циклоалкандардың гомологтық қатары, жалпы формуласы;
      циклоалкандардың табиғатта таралуы, олардың химиялық қасиеттері: жануы, дегидрленуі мен гидрленуі;
      алкендер, алкендердің гомологтық қатары, жалпы формуласы, этилен және басқа алкендер молекулаларының құрылысы, құрылымдық және кеңістіктік изомерлері, аталуы мен физикалық қасиеттері, спирттердің дегидратациясы арқылы этилен көмірсутектерін алу, қосылу реакциялары (галогендеу, гидрогалогендеу, гидратациялау, гидрлеу). Марковников ережесі,. алкендердің полимерлену реакциясы, полиэтилен, алкендердің қолданылуы;
      алкадиендер, алкадиендер туралы түсінік, алкадиендердің жалпы формуласы, молекуласының құрылысы, изомерленуі, алкадиендердің полимерленуі, табиғи және синтетикалық каучуктер, каучук вулканизациясы, резина;
      алкиндер, алкиндердің гомологтық қатары, жалпы формуласы, ацетилен молекуласының құрылысы, ацетилен көмірсутектерінің аталуы мен изомерленуі, ацетиленді метаннан және карбидтік тәсілмен алу, физикалық қасиеттері, химиялық қасиеттері: қосылу реакциялары (гидратациялау, гидрлеу), ацетиленнің бензолға тримерленуі, алкиндердің қолданылуы;
      арендер, бензол – арендер өкілі, бензол молекуласының құрылысы, арендердің изомерленуі, атаулары және алынуы, бензолдың физикалық және химиялық қасиеттері, бензол қатысуымен жүретін орынбасу реакциялары: галогендеу, нитрлеу, бензолдың сутекпен, галогенмен қосылу реакциялары, толуол – бензолдың гомологы, бензол мен толуол қасиеттерін салыстыру, арендердің қолданылуы, көмірсутектер кластары арасындағы генетикалық байланыс;
      көмірсутектердің табиғи көздері, табиғи газ, мұнай, тас көмір, көмірсутектердің табиғи көздерінің шығу тегі, пайдалы қазбаларды өндіру, оларды өңдеу мен қолданудың экологиялық аспектілері, қазақстандағы мұнай, газ және көмір өнеркәсібінің дамуы;
      сандық есептер мен жаттығулар:
      газтектес көмірсутектің салыстырмалы тығыздығы бойынша немесе құрамындағы көміртек пен сутектің массалық үлестері бойынша оның молекулалық формуласын анықтау;
      көмірсутектің салыстырмалы тығыздығы немесе оның жану өнімдерінің массасы, көлемі, зат мөлшері бойынша молекулалық формуласын анықтау;
      №2 көрсетілім:
      парафиннің балқуы және жануы;
      метан, этилен, ацетиленнің жануы;
      №3 лабораториялық тәжірибе:
      этилен алу және оның қасиеттерін зерттеу.
      №4 лабораториялық тәжірибе:
      мұнай өнімдерінің үлгілерімен танысу.
      17. Оттекті органикалық қосылыстар (11 сағат):
      спирттер, қаныққан біратомды спирттер, қаныққан біратомды спирттердің гомологтық қатары, жалпы формуласы, спирттердің изомериленуі, спирттердің физикалық қасиеттері, алынуы, спирттердің химиялық қасиеттері, көп атомды спирттер, этиленгликоль, глицерин, көпатомды спирттердің құрылысы және қасиеттері, спирттердің қолданылуы;
      фенол, фенол молекуласының құрылысы, физикалық қасиеттері, химиялық қасиеттері, фенолдың алынуы, фенолға сапалық реакция, фенол және оның туындыларының қолданылуы;
      альдегидтер, альдегид молекуласының құрылысы, гомологтық қатары, изомерленуі мен номенклатурасы, карбонил тобының құрылысы, ерекшеліктері, алынуы, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы,
      карбон қышқылдары, карбон қышқылдарының жіктелуі, жалпы формуласы, қаныққан бірнегізді карбон қышқылдары, карбоксил тобы, құрылымы, қаныққан бірнегізді карбон қышқылдарының гомологтық қатары, изомерленуі, алынуы, карбон қышқылдарының физикалық, химиялық қасиеттері, сірке қышқылы, қолданылуы, жоғары карбон қышқылдары;
      күрделі эфирлер, құрылысы, алынуы, эфирлену реакциясы, аталуы, изомерленуі, табиғатта таралуы, күрделі эфирлердің қасиеттері, қолданылуы,
      майлар, майлардың құрамы мен құрылысы, майлардың жіктелуі мен номенклатурасы, майдың биологиялық функциясы, майлар гидролизі, сабындануы, сабындар және синтетикалық жуғыш заттар, қазақстанда сабын мен жуғыш заттарды өндіру, қоршаған ортаны синтетикалық жуғыш заттардың әсерінен ластанудан қорғау;
      көмірсулар, моносахаридтер, глюкоза, оның молекуласының құрылысы, табиғатта таралуы, глюкозаның физикалық қасиеттері. химиялық қасиеттері. глюкозаның алынуы мен қолданылуы. фруктоза – глюкоза изомері. фруктозаның табиғатта таралуы, биологиялық маңызы. рибоза және дезоксирибоза жайлы қысқаша мәлімет;
      дисахаридтер. сахароза, оның молекуласының құрылысы мен құрамы. физикалық және химиялық қасиеттері сахароза гидролизі. сахарозаны табиғи шикізаттан өндірісте алу. қазақстанда қант өндіру;
      полисахаридтер. крахмал және целлюлозаның құрылысы, құрамы. крахмалдың биологиялық маңызы. физикалық қасиеттері. химиялық қасиеттері. полисахаридтердің табиғатта таралуы. полисахаридтердің қолданылуы. целлюлоза ацетаты мен нитраттары;
      көмірсутектер мен оттекті органикалық қосылыстар арасындағы генетикалық байланыс.
      сандық есептер:
      органикалық қосылыстың жану өнімдерінің массасы, көлемі бойынша оның молекулалық формуласын анықтау;
      көміртек, сутек, оттектің массалық үлестері бойынша органикалық қосылыс молекулалық формуласын анықтау;
      реакция өнімінің теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы практикалық шығымының массалық немесе көлемдік үлесін есептеу.
      № 3 көрсетілімдер:
      глюкозаның спирттік ашуы;
      мыс (ІІ) оксидін қолданып, спиртті альдегидке тотықтыру;
      альдегид, құмырсқа қышқылы, глюкозаның «күміс айна» реакциясы;
      сабын және синтетикалық жуғыш ұнтақ ерітінділерінің қасиетін салыстыру олардың индикаторға әсерін зерттеу;
      сірке-этил эфирін алу.
      № 5 лабораториялық тәжірибе:
      глицериннің суда еруі, мыс (ІІ) гидроксидімен әрекеттесуі.
      № 6 лабораториялық тәжірибе:
      крахмалдың коллоидты ерітіндісін әзірлеу және оның қасиеттерін зерттеу. тағам өнімдерінен крахмалды анықтау.
      № 2 практикалық жұмыс:
      «оттекті органикалық қосылыстарға сапалық реакциялар» тақырыбына эксперименттік есептер шығару.
      18. Азотты органикалық қосылыстар (7 сағат):
      нитроқосылыстар, аминдер, анилин туралы түсінік;
      амин қышқылдары, белоктар, азотты гетероциклді қосылыстар туралы түсінік, нуклеин қышқылдары;
      гендік инженерия және биотехнология туралы түсінік, ферменттер – белок-табиғатты биологиялық катализаторлар;
      витаминдер туралы түсінік, витаминдермен байланысты аурулар: авитоминоз, гиповитаминоз және гипервитаминоз;
      гормондар туралы түсінік, тірі ағзалардың химиялық құрамы.
      көрсетілімдер:
      белокты еріту және тұнбаға түсіру, белок денатурациясы;
      белоктардың (жүн немесе қауырсын) жануы;
      ДНҚ, РНҚ молекулаларының модельдері.
      № 7 лабораториялық тәжірибе:
      белоктың түсті реакциялары;
      № 8 лабораториялық тәжірибе:
      мақта және жібек жіптің жануы.

Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      19. Пәндік нәтижелер.
      20. 10 сыныпты аяқтаған оқушы келесіні білуі тиіс:
      химияның өсіп келе жатқан ролі мен маңызы, химияның эксперименттік негізі;
      атом мен атомдық орбитальдар құрылысы, электрондар күйі, Паули принципі, химиялық реакциялар жылдамдығы, катализ, реакцияның жылу эффектісі, түзілу жылуы, химиялық тепе-теңдік, тепе-теңдік константасы, металлургия, электролиз, физикалық шамалардың сандық қатынасы;
      химиялық өндірістің ғылыми принципі, қоршаған ортаның химиялық ластануы, оның салдары;
      зат массасының сақталу заңы, зат құрамының тұрақтылық заңы, авогадро заңы, әрекеттесуші массалар заңы;
      атом құрылысы, химиялық байланыс;
      практикалық маңызды заттардың құрамы, құрылысы, өздеріне тән қасиеттері;
      бейорганикалық қосылыстардың жіктелуі мен олардың арасындағы генетикалық байланысты;
      химиялық реакциялардың мәні мен типтері, олардың жүру заңдылықтары;
      металдар коррозиясы және коррозиядан сақтану шаралары;
      қоршаған ортаны химиялық ластанудан қорғаудың химиялық әдістері;
      қышқыл, сілті ерітінділерімен, газдар және қатты химиялық заттармен жұмыс істеудің қауіпсіздік техникасының ережелері;
      заттарды алудың жалпы әдістері; практикада кең қолданылатын заттар мен материалдар;
      заттарды танып білу және химиялық реакцияларды зерттеудің химиялық әдістері.
      21. Оқушы келесіні атқара алуы тиіс:
      химиялық терминдер мен таңбаларды пайдалану; зерттелген заттарды дәстүрлі және халықаралық номенклатура бойынша атау;
      қоршаған ортадағы құбылыстарды химиялық тұрғыдан талдау;
      атом құрылысы схемасын, заттар формуласы мен химиялық реакция теңдеулерін құрастыру;
      заттардың құрамы мен құрылысын және олардың класын анықтау;
      ион алмасу, тотығу-тотықсыздану реакцияларының және электролиздің теңдеулерін құрастыру;
      химиялық экспериментті қауіпсіздік техникасының ережесіне сәйкес жүргізу;
      химиялық зақымдану не улану кезінде алғашқы медициналық көмек көрсету;
      химиялық формулалар мен химиялық реакциялар теңдеулері бойынша есептеулер жүргізу;
      химиялық ақпараттарды өз бетінше іздеу;
      химиялық элементтердің валенттілігі мен тотығу дәрежесін анықтау;
      ион заряды, химиялық байланыс типі, молекуланың кеңістіктегі құрылысы, кристалдық тор типін анықтау;
      қышқыл, негіз, тұздардың судағы ерітінділерінің ортасын анықтау;
      тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш, тотығу және тотықсыздануды анықтау;
      әр түрлі факторлардың әсерінен тепе-теңдіктің ығысу бағытын анықтау;
      атом құрылысы мен Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі орны бойынша s-, p-, d-элементтердің қасиеттерін сипаттау;
      металдар мен бейметалдардың, бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарының химиялық қасиеттерін сипаттау;
      химиялық элементтердің және олар түзетін қосылыстар қасиетінің элементтің Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі орнына тәуелділігін түсіндіру;
      химиялық реакция жылдамдығының әр түрлі факторларға тәуелділігін түсіндіру.
      22. Пәндік нәтижелер
      23. 11 сыныпты аяқтаған оқушы келесіні білуі тиіс:
      химияның ролі мен маңызын; заттар мен химиялық құбылыстарды танып білудің негізгі әдістер, химияның эксперименттік негізі;
      химиялық құрылым, гомологтар, гомологтық қатар. Изомерия, гомология, изомерлер, құрылымдық және кеңістіктік изомерлер;
      А.М.Бутлеровтың органикалық қосылыстардың химиялық қосылыстар теориясының негізгі қағидалары мен маңызы;
      көміртек атомдарының гибридтенуі, оның түрлері, , -байланыстар, дара, қос және үш байланыс, көміртек тізбектерінің түрлері;
      органикалық қосылыстардың электрондық және кеңістіктік құрылысы;
      органикалық химиядағы реакция типтері;
      көмірсутектердің табиғи көздері, оларды өңдеу және қазақстандағы кен орындары;
      органикалық заттардың жіктелуі мен номенклатурасы; функционалдық топ;
      көмірсутектер және олардың туындыларының химиялық қасиеттері мен алынуын сипаттайтын реакциялар;
      көмірсутектердің және олардың туындылары арасындағы генетикалық байланыс;
      қоршаған ортаның химиялық ластануы мен зиянды әсері;
      биогенді органикалық қосылыстардың биологиялық маңызы;
      органикалық қосылыстардың химиялық құрылыс теориясы, зат массасының сақталу заңы, зат құрамының тұрақтылық заңы, Авогадро заңы.
      24. Оқушы келесіні атқара алуы тиіс:
      химиялық терминдер мен таңбаларды пайдалану;
      зерттелген заттарды дәстүрлі және халықаралық номенклатура бойынша атау;
      изомерлер мен гомологтардың құрылымдық формулаларын құрастыру және олардың модельдерін жасау;
      заттардың қасиеттері мен олардың молекулаларының құрылысын түсіндіруге А.М.Бутлеровтың химиялық құрылыс теориясының қағидаларын қолдану;
      органикалық химиядағы химиялық реакция типтерін ажырату;
      органикалық заттардың құрылымдық формулаларын құрастыру;
      молекулалардағы атомдардың өзара әсерін ескере отырып, органикалық қосылыстың химиялық қасиетін түсіндіру;
      көмірсутектер мен олардың туындыларының құрамы мен құрылысын және олардың класын анықтау;
      химиялық экспериментті қауіпсіздік техникасының ережесіне сәйкес жүргізу, химиялық зақымдану не улану кезінде алғашқы медициналық көмек көрсету;
      игерілген білімді күнделікті өмірде сауатты пайдалану;
      сандық анализ нәтижесі мен жану өнімдерінің массасы бойынша заттардың молекулалық формулаларын анықтауға сан есептерін шығару;
      химиялық ақпараттарды өз бетінше іздеу.
      25. 10-11 сынып оқушылардың тұлғалық нәтижелер:
      күрделі емес химиялық эксперименттер орындау кезіндегі шығармашылық қабілеті;
      химиялық элементтер, бейорганикалық және органикалық заттардың материалдық бірлігі идеясын түсіну;
      қоршаған орта туралы білімнің шынайылығының ғылымның даму деңгейіне тәуелділігін түсіну;
      адамзат алдындағы жаһандық энергетикалық, азық-түлік, экологиялық проблемаларды шешудегі химияның рөлін түсіну;
      игерген біліктілігі мен дағдысын заттарды тұрмыста және өзінің денсаулығын күтуде қолдану;
      қоғамда сәтті әлеуметтену үшін кіріктірілген химиялық білімді алу кезінде белсенділік пен көшбасшылық қабілеттерін дамыту;
      26. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      27. 10-11 сынып оқушылары келесіні пайдалануы керек:
      химия мен химия білімінің орны мен рөлі туралы қалыптасқан түсінік танымдық әрекеті мен күнделікті өміріндегі білімі
      таным процесінде ғылыми негізделген икемдер
      өмірлік проблемаға ұқсайтын оқу проблемаларын шешуге жарайтын әмбебап қабілет
      химия тарихы, пайдалы қазбалар кен орындары мен химиялық өндіріс географиясы және қазақстандық ғалымдардың химияға қосқан үлесі туралы білім.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 75-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11 сыныптары үшін
«Технология» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Білім беру саласы оқушының технологиялық және еңбек мәдениетін, жеке тұлғаны еңбек етуге, азаматтық және патриоттық сезімге тәрбиелеуге, бұйымды жобалау, конструкциялау және дайындау негізінде, материалдарды, энергиялар мен ақпараттарды қайта өзгертуге байланысты, практикалық мәселелерді шығармашылықпен шешу үшін оқушылардың бастапқы түсініктері мен біліктіліктерін қалыптастыруға, нарықтық еңбек жағдайына байланысты кәсіби бейімделуіне бағытталған.
      3. Оқу пәнінің мазмұны оқушының жеке тұлғасы, отбасы және қоғамның қажеттіліктерін, қазіргі заманғы педагогикалық ғылымның жетістіктерін ескере отырып белгіленген.
      4. Бағдарлама мазмұнының материалдарын меңгеру үшін келесі білім беру бағыты қарастырылып
      1) қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау;
      2) ауыл шаруашылық өндірісінің техникасы мен технологиясы;
      3) ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы;
      4) металды қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы;
      5) сәндік-қолданбалы өнер элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы;
      6) электротехника және электроника негіздері;
      7) шығармашылық жобалау іс-әрекеті;
      8) қазіргі заманғы өндіріс, техникалық және кәсіптік білім бере отырып оқытуды көздейді.
      5. Оқу курсының мақсаты – техника мен технология саласында оқушылардың заманауи өндірісінде алған білімі жүйесінің нәтижелілігіне бағытталған функционалдық сауаттылығын қамсыздандыру, сонымен қатар, технологиялық ойлау қабілетін, болмысқа деген шығармашылық көзқарасын дамыту.
      6. Оқыту міндеттері:
      1) техника, технология және заманауи өндіріс негіздерінен жүйеленген білімді қалыптастыру;
      2) құрылымдық материалдарды өңдеу технологиясы, жобалау іс-әрекеттерін іске асыру бойынша жалпы еңбектік, жалпы өндірістік және арнайы икемділіктер мен дағдыларын қалыптастыру;
      3) технологиялық ойлау қабілетін және еңбекке деген шығармашылық көзқарасын дамыту;
      4) оқып жүрген технологиялармен байланысты мамандықтар әлемі, еңбек нарығындағы олардың талап етілуі туралы түсініктерін қалыптастыру, өзінің өмірлік және кәсіби жоспарларын саналы түрде анықтауына ықпал ету;
      5) еңбек ету және кәсіби іс-әрекеті үрдісінде эстетикалық, адамгершілік, экономикалық, экологиялық, дене және құқықтық тәрбие беру;
      6) оқушылардың Қазақстан халықтарының ұлттық мәдениетіне, салт-дәстүрлеріне деген құрмет көзқарасын қалыптастыру.
      7. Оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс жүзеге асырылады:
      1) «Қазақ тілімен», «Орыс тілімен»: технологиялық терминдерді меңгеру арқылы сөздік қорларын байыту, технологиялық терминдерді меңгеру, оқулықтағы мәтінмен жұмыс істеу барысында ауызша және жазбаша тіл байлығын дамыту;
      2) «Қазақстан тарихымен»: қазақ халқының мәдениетімен (салт-дәстүрлерімен, жол-жоралғыларымен және сәндік қолданбалы өнерімен) танысу;
      3) «Алгебрамен»: технологиялық карта құрастыру кезінде әртүрлі математикалық өлшеулер мен есептеулерді пайдалану, бұйымдарды құрастыру кезінде математикалық формулаларды пайдалануда;
      4) «Геометриямен»: кеңістіктік фигуралардың көлемі: тік бұрышты параллелепипед және тік призма, пирамида, цилиндр, конус және шар; кеңістіктік фигуралардың симметриялығы туралы;
      5) «Физикамен»: еріксіз қозғалыс; кинематика туралы негізгі түсінік, механикалық жұмыс, кинетикалық энергия және потенциальды энергия;
      6) «Химиямен»: азық-түліктерді сақтау үшін консерванттардың химиялық құрамы туралы білімін қалыптастыру;
      7) «География»: әлемнің табиғи ресурстары, ғылыми-техникалық революция, экономика салаларының орналасу сипаттамасы және географиясы;
      8) «Информатикамен»: компьютерлік графика, жеке жобаларды және практикалық жұмыстарды, сызбалар, үлгі, кесте, сурет, эскиздерді орындау кезінде ақпараттық технологияларды қолдануда;
      9) «Денешынықтырумен»: қол жұмыстарына арналған құралдармен әр түрлі жұмыс жасау кезінде қол мен аяқтың бұлшық еттерін нығайтуда.
      8. Технология пәнінің сағат саны аптасына типтік оқу жоспарына сәйкестендірілген:
      1) 10 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағатты құрайды;
      2) 11 сыныпта аптасына – 1 сағат, оқу жылында 34 сағатты құрайды.
      9. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар арқылы оқыту нәтижелері айқындалып, оқушыларды негізгі мектеп курсы бойынша жағымды (ойдағыдай, дұрыс) аттестациялануының міндетті шарты болып табылады.
      10. Оқушылардың дайындық деңгейі үш көзқарас (аспект) ескеріле отырып:пәндік, тұлғалық, жүйелі іс-әрекет нәтижелеріне қарай бағаланады.

2. Оқу пәнінің 10 сыныптағы базалық білім мазмұны
Технология ер балаларға арналған

      11. Қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, қауіпсіздік техникасы мен өндірістік санитария.
      12. Ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы – 2 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндірісі туралы жалпы мәлімет, өсімдіктер мен ағаштарды күтуге арналған;
      2) жаңа технологияларын пайдалану, өсімдіктердің жаңа сорттарын шығару барысында инновациялық технологияларын қолдану;
      3) практикалық жұмыстар: егін шаруашылығындағы көктемгі-жазғы жұмыстары. Бидай, қызылша және картоп тұқымдарын оқу-тәжірибе учаскесінде егуге дайындау. Жерді қопсыту және арамшөптермен күрес, өсімдіктерді сиректету және түптеу, суару және қоректендіру, егін дақылдарының өнімін жинау;
      4) еңбек нысандарының түрлері қызылша, қызанақ, бидай, картоп.
      13. Ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, балташы, ағаш ұстасы жұмыстарына арналған қазіргі заманғы табиғи және жасанды материалдары: ағаш, АЖТ, АТТ, орташа тығыздықтағы АТТ(МДФ);
      2) есік және терезе қораптарын дайындау және орнату технологиясы: қорапты жинау, есік және терезе қораптарын орнату және бекіту әдістері. Терезе алды тақтайы мен жақтауын дайындау және орнату, есік қораптарын, терезе жақтауларын, терезе алды тақтайларын, терезенің ашпалы көзін, су ағызғыштарын жөндеу;
      3) топсаны орнату, есіктерде пайда болған жарықтарды бітеу әдістері, жөндеу жұмыстары барысындағы қауіпсіздік техникасы;
      4) практикалық жұмыстар: жұқа тақтайлардың, фанералардың және тақталардың түрлері. АТТ, АЖТ, орташа тығыздықтағы АТТ(МДФ) құрамы. Есік құрылымының түрлері, қаңқалы есіктерді жасау технологиясы, есіктер мен терезе ағаштарын орнықтыру, жармаларды жоңғыштау, терезе және есік құралдарын өлшеп кесіп беру, жылжымалы есік жасау технологиясы, жағын кесігі бар металл бұрыштарынан бағыттаушы құралын жасау, есік ілмектерінің құрылымдары;
      5) еңбек нысандарының түрлері: терезенің жақтауын жасау және орнату, тақтай мен ағаш кесектерінен қораптарды жасау, қораптарды шегемен құрастыру, буат арқылы есік құрастыру, топсаларды орнату, есіктерді қиюластыру, есіктер мен терезе ағаштарын ілу.
      14. Машинатану элементтері қосылған құрылымдау материалдарды өңдеу технологиялары – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, механизмдермен машиналар теориясы, жалпы мәліметтер;
      2) ғылыми пән ретінде механизмдер мен машиналар теориясының даму тарихы;
      3) механикалық берілістер түрлері және кинематикалық схемаларындағы олардың шартты графикалық белгілеулері, типтік және арнайы бөлшектер;
      4) металлкесу станоктары үлгілерінің түрлері мен белгілері. станоктарды мақсатына, автоматтандыру деңгейіне және өңдеу дәлдігіне байланысты жіктеу. Шойыннан, болаттан және әр-түрлі қорытпаларынан дайындамаларды жасау үшін қолданылатын материалдар;
      5) дайындамалар түрлері, оларды жасап алу әдістері. Кескіш аспаптарын жасау үшін қолданылатын металлкерамикалық материалдары, өлшеу саймандары, өлшеу дәлдігі және әдістері;
      6) практикалық жұмыстар: механикалық берілістер түрлері және кинематикалық схемаларындағы олардың шартты графикалық белгілеулері. Типтік бөлшектерді токарлық әдіспен өңдеу технологиясы, металлдық құрылымдау материалдарын токарлық әдіспен өңдеудің ерекшеліктері, металлдық құрылымдау материалдарын фрезерлеу арқылы өңдеу;
      7) еңбек нысандарының түрлері: токарлық – бұранда кесу және үстелге орнатылатын жазықтық-фрезерлік станоктарында қолданылатын қозғалысты өзгерту механизмдерінің жіктелуі. Бұрандама, сомын, тығырықтарды жону. Конус тәрізді және қалыпты беттерді токарлық-бұранда кесу станогында өңдеу, кертпеш, дөнеш және ойықтарды фрезерлеу.
      15. Сәндік-қолданбалы өнері элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы – 6 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, ағашты көркем өңдеу ерекшеліктері;
      2) сәндік-қолданбалы бұйымдар жасау кезінде қолданылатын ағаш түрлері, ағаш өңдеуге арналған жұмыс құралдары мен саймандары;
      3) практикалық жұмыстар: бұйымның және оны көркем безендіру эскиздерін дайындау, материалдарды таңдау, бөлшектерін жасау және бұйымды құрастыру реттілігін анықтау, құрылымдау және өндіру материалдарынан қолмен және машинамен өңдеу технологияларын қолдана отырып бұйым жасау;
      4) еңбек нысандарының түрлері: шаруашылық-тұрмыстық мақсатындағы бұйымдар, асүйлік бұйымдар, интерьер және әшекейлеу бұйымдары.
      16. Электротехника және электроника негіздері – 2сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, электр машиналарындағы энергияның өзгеруі, бір фазалық ауыспалы тоқ туралы қысқаша мәліметтер. Генератордың құрылысы, электрқабылдағыштарды жұлдыз және үшбұрыш әдістері арқылы жалғау схемалары. Бейсинхрондық үш фазалық қозғалтқыштың жұмыс істеу қағидаттары, техникалық мінездемесі, оны құрастыру және қосу әдістері;
      2) негізгі жартылай өткізгіш құрылғылары: диодтар, тұрақтандырғыштар, транзисторлар, олардың мақсаттары, типтері, негізгі параметрлері, принциптік электр схемаларындағы белгілеулері;
      3) практикалық жұмыстар: электрқабылдағыштарды жұлдыз және үшбұрыш әдістері арқылы жалғау, бейсинхрондық қозғалтқышты құрастыру;
      4) еңбек нысандарының түрлері, түзеткіштер мен күшейткіштерді құрастыру.
      17. Үй мәдениеті, тұрмыстағы жөндеу жұмыстары – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, қазіргі заманғы пәтердің құрылымын жоспарлау және қайта жоспарлау. Жиһазды бөлгіш аралықтар ретінде қолдану;
      2) практикалық жұмыстар: қазіргі заманғы пәтердің құрылымын жоспарлау және қайта жоспарлау;
      3) еңбек нысандарының түрлері: пәтер жоспары.
      18. Шығармашылық жобалау іс-әрекеті – 6 сағат:
      1) практикалық жұмыс;
      2) құрылымдау және өңдеу материалдарынан жеке тұлғалық және қоғамдық маңызы бар бұйымдарды жоспарлау және жасау.

3. Оқу пәнінің 11 сыныптағы базалық білім мазмұны

      19. Қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер. Еңбекті қорғау. Еңбекті қорғауға байланысты құқықтық, нормативтік және заңнамалық актілері.
      20. Ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер. ауыл шаруашылық өндірісімен байланысты кәсіптер мен мамандықтар;
      2) практикалық жұмыстар: агроөндіріс мамандықтарымен таныстыру, жоғары білім алу мүмкіндіктері туралы мәліметтерді іздестіру;
      3) еңбек нысандарының түрлері: жоғары білім орындары анықтамалықтары, диагностикалық тесттер жинақтары, компьютер.
      21. Ағаш пен ағаш материалдарын қолмен және механикалық түрде өңдеу технологиясы – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер, үй жиһазын құрылымдау, қазіргі заманғы жиһаз бұйымдары және олардың құрамдас бөліктері;
      2) жиһазды құрылымдау негіздері, жиһаз элементтері;
      3) жиһаз құрылымдауында қолданылатын негізгі біріктірулер, корпустық жиһазды құрылымдау, салмақ түсетін бағандарына көлемді секциялар мен сөрелерді ілу әдістері, бөлгіш аралықтар-шкафтарын құрылымдау технологиясы, жұмсақ және жартылай жұмсақ жиһазды құрылымдау, диван-керует, кресло-керует, демалуға арналған диван және креслолардың құрылымы.
      4) практикалық жұмыстар: жиһаз бұйымдары және олардың құрамдас бөліктері, құрылымдаудың негізгі ережелері, жиһаздың жиылмалы емес элементтері, жиһаз құрылымдауныда қолданылатын негізгі біріктірулер, салмақ түсетін бағандарына көлемді секциялар мен сөрелерді ілу әдістері. Диван-керует, кресло-керует, демалуға арналған диван және креслолардың құрылымы, ағаш ұстасы орындығының құрылымы, бекіту бөлшектері және орындықтардың біріктірулері;
      5) еңбек нысандарының түрлері: секциялық жиһазды, койлек-көншек шкафтарын, бөлгіш аралықтар-шкафтарынжасап шығару және құрастыру. Шынтақшаларды жасау, желімделген орындықтарды, тамақ ішетін үстелдерді, ирек сөрелерді және шкафтарды практикалық түрде құрастыру.
      22. Машинатану элементтері қосылған құрылымдау материалдарды өңдеу технологиялары – 8 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер. Токарлық топтағы станоктар: токарлық-әмбебап, токарлық-револьверлік, токарлық-айналдырғы білдектік;
      2) станоктардың құрылымдық және функционалдық айырмашылықтары, токарь станогының негізгі тораптары;
      3) цилиндр тәрізді беттерді өңдеу;
      4) айналшақты-бұлғақты механизм, айналшақты-бұлғақты механизмнің қозғалмалы және қозғалмалы емес бөлшектері, айналшақты-бұлғақты механизмнің негізгі бөлшектері мен тораптары. Іштен жану қозғалтқыштары туралы қысқаша мәлімет;
      5) практикалық жұмыстар: токарлық-бұранда кесу станогы, токарлық станогының артқы қысқышының мақсаты, токарлық әдіспен құрылымдау материалдарын өңдеу. Айналшақты-бұлғақты механизмнің құрылысы және мақсаты;
      6) еңбек нысандарының түрлері: токарлық-бұранда кесустаногының негізгі тораптарымен таныстыру. Ұзың дайындамларының цилиндр тәрізді беттерін токарлық станогында өңдеу. Іштен жану қозғалтқыштарындағы айналшақты-бұлғақты механизмінің құрылысы және мақсаты.
      23. Сәндік-қолданбалы өнері элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы – 6 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер;
      2) материалдарды көркем өңдеу: теріні, ағашты, сүйекті, металлды, керамиканы, шыныны;
      3) сәндік-қолданбалы өнеріндегі қолданылатын материалдар туралы жалпы мәлімет;
      4) теріні, ағашты, сүйекті, металлды, керамиканы, шыныны және т.б. материалдарды өңдеу әдістері;
      5) практикалық жұмыстар: теріні, ағашты, сүйекті, металлды, керамиканы, шыныны көркем өңдеу технологияларын қолдана отырып, сәндік-қолданбалы бұйымдарды жасап шығару;
      6) еңбек нысандарының түрлері: қобдишалар, жәшіктер, сөрелер, орындықтар, ойыншықтар, моделдер мен ойындар, асүйлік және тұрмыстық аспаптар.
      24. Электротехника және электроника негіздері – 3 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер. Электр құрылғылары. Коммуникациялық және қорғаушы электр аппаратурасының мақсаты мен жіктелуі, электрмагниттік және жылу релелерінің, өздігінен ағытқыштардың, контакторлардың, басқару түймелерінің, магнитті жүргізгіштердің құрылысы, әрекеті, құрастыру және күтіп-пайдалану ережелері;
      2) электр аппартурасын құрастыру және пайдалану кезінде техника қауіпсіздігін сақтау. Функционалдық микроэлектроника ерекшеліктері. Микросхемалардың мақсаттары мен негізгі түрлері;
      3) электресептеуіш машиналар құрылысының негізгі қағидаттары, үздіксіз әрекетті (аналогтық) және дискреттік әрекетті (цифрлік) есептеуіш машиналары, әр-түрлі ұрпақтағы ЭЕМ-дердің ерекшеліктері, олардың мінездемелері;
      4) практикалық жұмыстар: қарапайым аналогтық жиынтықтаушы құрылғысының тізбегін құрастыру, электрмонтаждық және жылу рельстерін құрастыру, өздігінен ағытқыштарды құрастыру және пайдалану;
      5) еңбек нысандарының түрлері: жылу релесі, өздігінен ағытқыш.
      25. Қазіргі заманғы өндірісі және жоғары білім беру – 1 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер. Мамандықты таңдау кезінде жеке тұлға ерекшеліктерін ескеру, кәсіптік іс-әрекетіне қазіргі заманғы талаптар, жоғары білім беру мекемелері, жоғары білімнің кәсіптік оқу бағдарламалары, жоғары білім алу жолдары;
      2) практикалық жұмыстар: аймақтық еңбек нарығындағы жұмыс берушілердің ұсыныстарын талдау, әр-түрлі көздерден жоғары білім алу мүмкіндіктері туралы мәлімет іздеу, анықтамалық әдебиетпен жұмыс істеу, өмірлік жоспар мен түйіндемені құрастырып жазу;
      3) еңбек нысандарының түрлері: басшылардың, мамандардың және басқа қызметтердің квалификациялық анықтамалығы.
      26. Шығармашылық жобалау іс-әрекеті. – 6 сағат:
      1) негізгі теориялық мәліметтер. Тұтынушылық талдау негізінде бұйым түрлерін таңдау;
      2) ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы бұйымды дизайнерлік тұрғыдан талқылау;
      3) болашақ бұйымның жобасын қорғау, оларды жасауға арналған бөлшектер сызбалары мен технологиялық карталарын құрастыру, бұйымды жасап шығару;
      4) жұмыс сапасын бақылау, бұйымның өзіндік құнын анықтау, оны тауардың болжамды нарықтық бағасымен салыстыру, жобаны ұсыну.

4. Оқу пәнінің 10 сыныптағы базалық білім мазмұны
Технология қыз балаларға арналған

тақырыптық жоспар: кесте 1

№	Бөлімдердің атауы	Сағат саны
№	Бөлімдердің атауы	барлығы	теория	практика
1	Тағам әзірлеу технологиясы	9	2	7
2	Иық бұйымдарын жобалау, конструкциялау, модельдеу және дайындау	16	3	13
3	Жоба	9	1	8
	Барлығы:	34	6	28

      27. Тағам әзірлеу технологиясы – 9 сағат:
      1) тамақтану мәдениеті, дұрыс (тиімді) тамақтану, мектеп жасындағы балаларға арналған азық-түліктің тәуліктік жиынтығы, кондитерлік өнімдер дайындауға арналған ыдыстар мен азық-түлік тізімі, еңбекті қорғау, санитарлық-гигиеналық талаптар және қауіпсіздік ережелері, бисквит және қайнатпалы қамыр дайындау технологиясы;
      2) бисквитті жылы, салқын және жылдамдатылған сақын тәсілмен дайындау. Өнім мөлшері, технологиялық реттілігі, бисквит қамыры мен дайын бисквит сапасына қойылатын талаптар, қайнатпалы қамыр (профитрол және эклер);
      3) крем әзірлеу, азық-түлік мөлшері, әзірлеу реттілігі және технологиясы. Қайнатпалы крем, қаймақ кремі, жұмыртқаның ақ уызынан жасалған крем, глазурь. Кондитерлік өнімдерді безендіру (кремдер: қайнатпалы, қаймақ, жұмыртқаның ақ уызынан жасалған, сонымен бірге бетіне себетін ұнтақтар мен глазурь, далап, жеміс-жидектер), крем дайындау;
      4) марципан дайындаудың суық және ыстық тәсілі, кондитер өнімдерін безендіруге арналған кондитер қалтасы және кондитер қалтасына арналған қондырмалар, тортты әшекейлеу негіздері, қазақ халқының десерттік (тәтті) тағамдары;
      5) сарамандық жұмыс (таңдау бойынша): марципан, далап дайындау, бисквит торты, бисквит рулеті, қайнатылған ұсақ профитрольдер, шәрбат (сироп) дайындау.
      28. Киімді жобалау және дайындау – 16 сағат:
      1) иық бұйымдарын конструкциялау, модельдеу және дайындау (көйлек, әйел жейдесі (блузка), халат, көкірекше (жилет, жекет) – таңдау бойынша. Тігін бұйымдарының: эскизін, сызбасын, дайындау реттілігін, дайындау тәсілдерін үйрену;
      2) эскиз, костюм композициясы, силуэт, түсі, пропорция туралы түсінік. Өлшем алу және иықты бұйым сызба негiзiнің құрылымы, еркін қонымдылыққа арналған қосымшалар, тұтаспішім негізіндегі тігін бұйымдарын (халат) модельдеу, спорттық типтегі көйлекті модельдеу және конструкциялау, дайындау технологиясы;
      3) қондырма жеңді модельдеу (фасондық сызық жүргізу арқылы), негізгі бүкпе орнын ауыстыру, жағалар және түймелеу, өңір түрлері, жаға сызбасының құрылымы, бұйым бөлшектерін қатырмалау (өңірасты, жаға, қаттама);
      4) іскерлік костюмдермен танысу, жекет, көкірекше (жилет) және белдемшені нұсқау карта бойынша дайындау, біктемесіз және тіктемесі бар жағаларды түйіндік өңдеу, иықты бұйымды дайындау технологиясы (аналитикалық, технологиялық және бақылау), киімді көркемдеп әрлеу;
      5) сарамандық жұмыс: өлшем алу, иық бұйымының сызбасын құрастыру (тор, артқы бой, алдыңғы бой), жаға, қондырма жең құрылымы. Жеңді, бұйымды модельдеу, бел сызығы бойындағы бүкпенің есеп-құрылымы (қынамалы және жартылай қынамалы бұйымның силуэті, әйел жейдесі және белдемшені модельдеу).
      29. Жоба – 9 сағат:
      1) бұйымды таңдау бойынша жобалау және дайындау;
      2) жобалық жұмыстар (дизайн-папкасы);
      3) берілген модельді дайындаудың техникалық паспорты, жобаны қорғау.

5. Оқу пәнінің 11 сыныптағы базалық білім мазмұны

тақырыптық жоспар: кесте 2

№	Бөлімдердің атауы	Сағат саны
№	Бөлімдердің атауы	барлығы	теория	практика
1	Қазақ халқының ұлттық костюмін конструкциялау, модельдеу және дайындау	32	4	28
2	Жобаны қорғау	2		2
Барлығы:		34	4	30

      30. Қазақ халқының ұлттық костюмін конструкциялау, модельдеу және дайындау (көйлек, қамзол, бас киім) – 32 сағат:
      1) дизайн туралы түсінік, қазіргі кездегі киім дизайны, дизайнер шығармашылығы, ұлттық костюм және қазіргі киім;
      2) көркем ансамбль ретіндегі қазақтың ұлттық костюмі, ұлттық отив бойынша қазіргі стильді киім үлгісін жасау, ұлттық колориттегі қазіргі заманауи көйлек;
      3) костюмдегі стильдік шешім, киімді көркем безендіру принциптері, түрлі қолданыстағы киімдерді көркем безендіру ерекшеліктері;
      4) сәндік әрлеу түрлері: ызба, таспа, бау, бисер, страза, кесте, кристал.
      5) ұлттық костюмнің сәнін келтіретін қосымша зергерлік бұйымдар мен аксессуарлар;
      6) эскиз, сызба (иық бұйымының базистік сызбасы, модельдеу жолымен), әшекей, өңдеу түрі, материалды іріктеу, дайындау технологиясы. Камзол және бас киім тігу кезінде бөлшектерді қатырмалауға арналған аралық төсем материалдарын таңдау;

7) бұйымды пішу, дайындау реттілігі және ою-өрнек түрлері;

      8) сарамандық жұмыс: нұсқау карта бойынша костюмді жобалау және дайындау. Түйіндік өңдеу, пішім, сызба, эскиз жасау. Иық және бүйір тігістерін, бүкпені өңдеу. Белдемше етегін желбіреуіш, желбіршек, желбірмен өңдеу (моделіне қарай). Мойын ойындысын өңдеу (жаға, жиек немесе әдіппен), жеңді қондыра көктеу және қондырып тігу. Белдемшені нымшамен біріктіру, қамзол тігу, тақия тігу, киімді әшекейлеу.
      31. Жоба – 2 сағат:
      1) ұлттық костюмді жобалау және дайындау;
      2) жобалық жұмыстар (дизайн-папкасы);
      3) берілген модельді дайындаудың техникалық паспорты, жобаны қорғау.

6. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      32. Оқушылардың дайындығы пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелеріне қарай бағаланады.
      33. Пәндік нәтижелері екі аспектен қарастырылады: білу керек және орындай алу керек.
      34. Технология (ер балаларға арналған) 10 сыныптың соңында оқушылар
      1) қауіпсіздік техникасы мен өндірістік санитария талаптарын;
      2) Қазақстанның ауылшаруашылық өндірісі туралы жалпы мәліметтерін;
      3) ауыл шаруашылығының дамуындағы инновациялық технологияларының рөлін;
      4) органикалық және минерал тыңайтқыштардың негізгі түрлерін;
      5) ағаш шеберлік және ағаш ұсталық жұмыстарына арналған қазіргі заманғы табиғи және жасанды материалдарын;
      6) есік және терезе қораптарын жасау және орнату технологияларын;
      7) механизмдер мен машиналардың даму тарихын ғылыми пән ретінде;
      8) машиналардың негізгі механизмдері мен бөлшектерін;
      9) материалдарды көркем өңдеу ерекшеліктерін;
      10) электр машиналарындағы қуаттың қайта құрылуын;
      11) бір фазалы және үш фазалы қозғалтқыштардың құрылысы мен жұмыс істеу принцибін;
      12) негізгі жартылай өткізгіш құрылғыларын;
      13) тұрмыстағы жөндеу жұмыстарының негіздерін
      білу/түсіну тиіс.
      1) жұмыс орнын ұйымдастыруды;
      2) бидай, қызылша және картоп тұқымдарын егуге дайындауды;
      3) конус тәрізді және қалыпқа келтірілген беттерді токарлық-бұранда кесу станогында өңдеу жұмыстарын орындауды;
      4) ағаш пен металл өңдеуге арналған құралдарын, еңбек құрылғылары мен аспаптарын сызбасы және эскизі бойынша таңдауды;
      5) графикалық құжаттарды оқу және дайындау, технологиялық құжаттаманы жетілдіруді;
      6) технологиялық іс-әрекеті кезінде шығармашылық мақсаттарды орындау әдістерін қолдануды;
      7) әр-түрлі материалдардан сәндік-қолданбалы өнері бұйымдарын жасауды меңгеруі тиіс.
      36. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) еңбекті қорғауға байланысты негізгі құқықтық, нормативтік және заңнамалық актілерін;
      2) металл және ағаш өңдеу станоктарында жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерін;
      3) құрылымдық және жасанды материалдардың негізгі түрлері мен қасиеттерін, оларды өңдеу технологияларын;
      4) қайта құру іс-әрекетіндегі технологиялық құжаттарын;
      5) құрылымдық, табиғи және жасанды материалдарын көркем өңдеу туралы жалпы мәліметтерін;
      6) шығармашылық жобаны орындау кезіндегі құрылымдау және моделдеу негіздерін;
      7) кәсіптік білім алу және жұмысқа орналасу жолдары туралы мәлімет алу көздерін;
      8) өндірістің негізгі салаларын, құрылымдық материалдарын өңдеумен, олардан бұйымдар жасаумен, өнім алумен және агротехнологиямен байланысты мамандықтарын
      білу/түсіну тиіс.
      1) жұмыс орнын ұйымдастыруды;
      2) материалды технологиялық, экономикалық және пайдалану қасиеттерін ескере отырып ажырату және таңдау, нұсқасы, суреті, эскизі, сызбасы бойынша оларды өңдеуге арналған құралдарын, еңбек құрылғылары мен аспаптарын іріктеп алуды;
      3) материалдарды өңдеудің заманауи әдістерін, бұйымдар жасаудың инновациялық технологияларын қолдануды;
      4) технологиялық операцияларды анықтау және орындауды;
      5) графикалық құжаттарды оқу және дайындау, технологиялық құжаттаманы жетілдіруді;
      6) құрылымдау мен моделдеу қағидаттары мен әдістерін анықтау, бұйым композициясы қасиеттерін ажырату және пайдалануды;
      7) тауарлар мен қызметтердің тұтынушылық сапасын бағалауды;
      8) еңбек өнімін жасау және тарату іс-әрекеті бойынша жоспар құруды;
      9) технологиялық іс-әрекеті кезінде шығармашылық мақсаттарды шешу әдістерін қолдануды;
      10) әр-түрлі материалдардан сәндік-қолданбалы өнері бұйымдарын жасау меңгеруі тиіс.
      38. Технология (қыз балаларға арналған) 10 сыныптың соңында оқушылар:
      1) азық-түліктерді өңдеудегі температуралық режімін;
      2) тағамды өңдеудің ұзақтығын сақтаудың санитарлық талаптары мен маңызын;
      3) бисквит және қайнатпалы қамыр дайындау технологиясы және өнімді безендіруді;
      4) санитарлық-гигиеналық талаптар мен қауіпсіздік техникасын;
      5) өлшем алу ережесін және олардың шартты белгілерін жазуды
      білу/түсіну тиіс.
      1) асүй жабдықтары, құралдар және құрылғылармен жұмыс істеуді;
      2) бисквит және қайнатылған қамыр дайындауды;
      3) кондитерлік өнімдерді безендіруді;
      4) киімді жобалау және модельдеуді;
      5) өлшем алуды және есептеп жазуды;
      6) сызбаны түсінуді және сызуды;
      7) бұйым бөлшектерін калькаға немесе қағазға көшіруді;
      8) матаның үстіне пішімді тиімді орналастыруды;
      9) пішім бөлшектерін өңдеуге дайындауды меңгеруі тиіс.
      40. 11 сыныптың соңында оқушылар:
      1) бұйым дайындау кезінде қолданылатын маталарды;
      2) бұйымды өңдеудің негізгі технологиялық тәсілдерін;
      3) бұйымды өңдеудің технологиялық реттілігін;
      4) дизайн туралы;
      5) костюмнің түстік шешімі және принциптерін;
      6) бұйым дайындау кезінде қолданылатын маталар мен әшекейлерді;
      7) бұйымды өңдеудің технологиялық реттілігін;
      8) дайын бұйымның сапасына қойылатын талаптарды
      білу/түсіну тиіс.
      1) дайын бұйымның өлшемін жүргізуді және кездескен ақауды түзетуді;
      2) бұйымды тігу кезінде технологиялық операцияларды дұрыс орындауды;
      3) матаны және әрлеудің түрлерін таңдауды;
      4) бұйымды түйіндік өңдеуді;
      5) бас киім, ұлттық киімді жобалау, кострукциялау және модельдеуді;
      6) матаның үстіне пішімді тиімді орналастыруды;
      7) пішім бөлшектерін өңдеуге дайындауды;
      8) дайын бұйымның өлшемін жүргізуді және кездескен ақауды түзетуді;
      9) бұйымды тігу кезінде технологиялық операцияларды дұрыс орындауды;
      10) матаны таңдауды және киімді әшекейлеуді;
      11) бұйымды дайындау үшін техникалық құжаттама жасауды меңгеруі тиіс.
      42. Жеке тұлға нәтижелері, 10-11 сынып оқушылары
      1) мемлекеттік және ана тілін білу, қазақ халқының және Қазақстан территориясында тұратын басқа этностар тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүрлері мен басқа құндылықтарына құрметпен қарау;
      2) оқуға деген жауапкершілік көзқарасын қалыптастыру, мамандықтар әлемінде хабардар болу;
      3) қоршаған ортаны қорғау мәселесінде белсенді ұстанымын таныту;
      4) адами қарым-қатынаста жоғары мәдениетін, еңбек ету іс-әрекеті процесінде этикалық нормаларын сақтауын көрсету;
      5) өзідігінен білім алуға, өз мақсаттарын жүзеге асыруға және жасампаз еңбек етугеқабілетті болу;
      6) ғылымның, технологиялардың және қоғамдық іс-тәжірибесінің қазіргі заманғы даму деңгейіне сәйкес болатын біртұтас дүниетанымын басқара алуын көрсете білу керек.
      43. Жүйелілік-әрекеттік нәтижелері, 10-11 сынып оқушылары
      1) өндіріс саласындағы кеңінен пайдаланатын технологиялары негіздері бойынша білім жүйесін игергенін;
      2) ғылыми мәліметтерді талдауға, өңдеуге, синтез жасауға және қолдануға икемділігін;
      3) танымдық, жобалау, құрылымдау және зерттеу, шығармашылық тұрғыдан қолдану әдістерін игергенін;
      4) қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларын игергенін;
      5) дамыған коммуникациялық қабілеттерін, көптілді мәдениетін игергенін;
      6) мұғаліммен және жолдастарымен оқу қызметтестіктерін және бірлескен іс-әрекеттерін ұйымдастыра білуін;
      7) өз сезімдерін, ойларын және қажеттіліктерін білдіру үшін, өз іс-әрекеттерін жоспарлау және реттеу үшін, коммуникация мақсатына сәйкес, саналы түрде сөйлеу құралдарын пайдалана білуін; ауызша және жазбаша тілдерді, монологтық мәнмәтіндік тілді игергенін;
      8) экологиялық ой-пікірін қалыптастыру және дамытуын, оны практикалық еңбек ету іс-әрекетінде және кәсіптік бейімделуде қолдана білуін көрсете білу керек.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 76-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11 сыныптары үшін
«Дене шынықтыру» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Пәнді оқыту тұлғаны қалыптастыру, адамның танымдық белсенділігінің дамуына бағытталған.
      3. Оқу бағдарламасының мазмұны оқушы, қоғам мен жанұя сұраныстарын ескере, қазіргі педагогикалық ғылым жетістіктерін айқындайды.
      4. Оқыту мақсаты:
      1) қимыл-қозғалыс негіздерін игеру арқылы оқушылардың дене мәдениетін қалыптастыру;
      2) физикалық және психикалық қасиеттерінің толық дамуын;
      3) салауатты өмір салтын ұйымдастыруда дене тәрбиесі құралдарын шығармашылық жолмен қолдану.
      5. Оқыту міндеттері:
      1) денсаулықты нығайту, ағзаның қызметтік мүмкіндіктерін арттыру және негізгі физикалық (дене) қасиеттерін дамыту;
      2) базалық спорт түрлерінің техника-тактикалық іс-қимыл әдістерін жетілдіру;
      3) өз денсаулықтарына ықтиярлықпен қарау, денсаулықты сақтау мен нығайту қажеттілігін қалыптастырып тәрбиелеу;
      4) дене шынықтыру және спорт туралы, олардың тарихы, қазіргі дамуы және салауатты өмір салтын қалыптастырудағы рөлі туралы білімдерді игеру;
      5) тұлғаны оң қасиеттерге тәрбиелеу, оқу және жарыс әрекеттерінде ұжымдық әрекеттестік пен ынтымақтастықтың межелерін сақтау.
      6. Оқу бағдарламасы екі бөлімнен тұрады: «Дене шынықтыру туралы білім» (ақпараттық компонент), «Денені жетілдіру және шеберлік» (әрекеттік компонент).
      7. Мектептегі дене шынықтырудың педагогикалық жүйесін ұйымдастырудың негізгі түрі:
      1) дене шынықтыру сабақтары;
      2) оқу күндерінде ұйымдастырылатын және сауықтыру іс-шаралары;
      3) спорттық жарыстар мен мерекелік шаралар;
      4) спорттық үйірмелерде шұғылдану;
      5) дене жаттығуларымен өздігімен шұғылдану (үй тапсырмалары) болып табылады.
      8. Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес, бағдарламада оқушыларды гендерлік қағида (сынып толымдылығына қарамастан ұл және қыз балалар топтары) бойынша бөліп оқыту қарастырылған. Оқу процесін ұйымдастыруда аталған жағдайды ескерген дұрыс.
      9. Дене шынықтыру бойынша сабақ өткізу барысында келесі оқу пәндерімен пәнаралық байланыс орнатылады:
      1) «Орыс тілі», «Қазақ тілі»: дене шынықтыру сабақтарында қолданылатын терминдер бойынша сөз қорын толықтыру;
      2) «Физика»: «механикалық жұмыс», «ауаның қарсылығы», «дененің массасы», «бірқалыпты және бірқалыпты емес сырғу», «қуат» туралы түсініктерді оқу-жаттығу үдерісінде қолдану;
      3) «Алгебра, Геометрия»: биіктік, ұзындық, жылдамдық, арақашықтық және уақытты өлшеу; ұзындыққа және биіктікке секіру кезіндегі жүгіруді есептеу;
      4) «Биология»: адамның тірек-қимыл аппараты, қанайналым және тыныс алу жүйесі, бұлшықет жұмыстары мен қажудың пайда болуы туралы түсінік;
      - жүктеме кезіндегі жүректің қысқару жиілігі туралы;
      - шылым шегі мен алкогольдік ішімдіктер ішудің адам ағзасына тигізетін теріс әсері туралы материалдарды қолдану;
      5) «Дүниежүзі тарихы», «Қазақстан тарихы»: олимпиадалық қозғалыстың пайда болу тарихы;
      - қазақтың ұлттық спорт түрлерінің пайда болу тарихы;
      6) «География»: бағыт тұстарын білу, жергілікті жерлердегі түрлі белгілер және карта бойынша бағдар алу біліктілігі;
      7) «Алғашқы әскери дайындық»: саптық жаттығуларды қолдану; кедергілерден өту; отансүйгіштікті және өз Отанына деген сүйіспеншілікті тәрбилеу;
      8) «Технология»: еңбексүйгіштікті және ұзақ мерзім жұмыс істеу қабілетін тәрбиелеу.
      10. Типтік оқу бағдарламасына сәйкес «Дене шынықтыру» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі аптасына 2 сағат (барлығы 68 сағат).
      11. Оқушылардың дене шынықтыру дайындық деңгейіне қойылатын талаптар бөлімімен аяқталады, оқушылардың үлгерімдерін бағалауын, білім беру курсын аяқтайтын әр оқушының міндетті түрде меңгеруі тиіс білім мазмұнын көрсетеді.
      12. Бағдарламалық талаптар үш түрлі аспектімен бағаланады: пәндік, тұлғалық, жүйелік-әректтер нәтижелерімен.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. Төмендегі бөлімнен тұрады:
      1) тақырыптық жоспар:
      кесте 1

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	6	-	-	6	12
	2. Спорт ойындары	8	-	10	6	24
	3. Гимнастика	-	10	-	-	10
	4. Шаңғы (қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады)	-	-	8	-	8
	5. Жүзу (жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады)	-	-	-	4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	14	10	18	16	58
Вариативті	1. Аймақтың климаттық деңгейіне байланысты	4	4	2	-	10
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық спорт түрлерін қолдану)	4	4	2	-	10
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	4	4	2	-	10
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ( ):		18	14	20	16	68

      14. Білім негіздері:
      1) дене жаттығуларымен шұғылданудың жұмыс істеу қабілетіне тигізетін әсері, дене шынықтырудың заманауи сауықтыру жүйелері және олардың түрлері.
      15. Жеңіл атлетика:
      1) жоғары және төмен қалыпта орындалатын сөре (старт), төменгі сөре қалыптан үдей жүгіру. 30-40 м қашықтықты жүгіріп өту, мәрелік қимыл, 100 м жүгіру, 4Ч100 м эстафеталық жүгіру, кедергілер арқылы жүгіру, 800 м жүгіру, 3000 м (жігіттер) және 2000 м (қыз балалар) жүгіру;
      2) секіру: жүгіріп келіп ұзындыққа секіру, жүгіріп келіп биіктікке секіру (жүгірудің дербес тәсілін таңдау);
      3) 18-20 м (жігіттер) және 12-14 м (қыз балалар) қашықтықтан нысанаға түрлі снарядтарды лақтыру, жүгіріп келіп 700 г (жігіттер) және 500 г (қыз балалар) гранатаны алысқа лақтыру.
      16. Спорт ойындары:
      1) баскетбол, қозғалу техникаларының игерілген қимыл-қозғалыстарынан құрылған комбинациялар, допты қағып алу мен беруді қорғаушының қарсылығынсыз және қарсылық көрсету кезінде орындау нұсқалары, қорғаушының қарсылығынсыз және қарсылық көрсету кезінде доппен қозғалу;
      2) доппен және допсыз әрекет етуші ойыншыға қарсы әрекет (жұлып алу, соғып жіберу, қақшып кету, жабу), шабуыл мен қорғаныстағы жекелеген, топтық және командалық тактикалық әрекеттер, оқу-үйрену ойыны;
      3) волейбол: қозғалу техникаларының игерілген қимыл-қозғалыстарынан құрылған комбинациялар, допты беру және қабылдау техникаларының нұсқалары, допты жоғарыдан тік қолмен ойынға қосу, ойынға қосылған допты қабылдау, тігінен шабуылдау соққысын тордан асыра орындау, шабуыл соққысына тосқауыл қою нұсқалары (жалғыз және жұптасып);
      4) сақтандыру, шабуыл мен қорғаныстағы жекелеген, топтық және командалық тактикалық әрекеттер, оқу-үйрену ойыны;
      5) футбол: қозғалу техникаларының игерілген қимыл-қозғалыстарынан құрылған комбинациялар, баспен соққы жасау және пас беру нұсқалары, допты аяқпен, кеудемен тоқтатудың түрлері, қорғаушының қарсылығынсыз және қарсылық көрсету кезінде доппен қозғалу, допты игеру техникасының қимыл-қозғалыстарынан құрылған комбинациялар;
      6) доппен және допсыз әрекет етуші ойыншыға қарсы әрекет, допты қағып жіберу және қақшып кету, шабуыл мен қорғаныстағы жекелеген, топтық және командалық тактикалық әрекеттер, оқу-үйрену ойыны;
      7) гандбол: ойын техникасының тәсілдерін жетілдіру, ойыншының алаңда қозғалуы, доппен қозғалуы және допты беруі секілді тұрақты дағдыларды шыңдауға бағытталған арнайы дене жаттығулары, қорғаушының қарсылығынсыз және қарсылық көрсету кезінде доппен қозғалу, қорғаушының қарсылығынсыз және қарсылық көрсету кезінде пас беру нұсқалары, допты қақпаға лақтыру нұсқалары;
      8) доппен және допсыз әрекет етуші ойыншыға қарсы әрекет (жұлып алу, соғып жіберу, қақшып кету), аумақтық қорғаныс, оқу-үйрену ойыны.
      17. Гимнастика:
      1) саптық жаттығулар, төменгі сыныптарда үйретілген жаттығуларды қайталау: қозғалыстағы бұрылу тәсілдері, бір колоннадан екі, төрт және сегіз колоннаға қайта сап құру, жалпы дамыту жаттығулары, дененің негізгі бұлшықеттерін дамытуға арналған жаттығулар;
      2) тепе-теңдік жаттығулары: төменгі сыныптарда үйретілген жаттығулардан құрылған комбинация;
      3) таянып секіру (жігіттер): жүгіріп келіп серіппеден итеріліп, ұзынынан қойылған гимнастикалық ағаш аттан аяқты ашып секіру (шеткі бұрышынан қолмен итеріліп), ағаш аттың биіктігі 130 см., қыздар: секіру: гимнастикалық кіші аттан аяқты ашып секіру (кіші аттың биіктігі 120 см);
      4) кермеде орындалатын жаттығулар (жігіттер): асылып тұрған қалыптан күшпен көтеріліп таяну, аяқты сермеп орындалатын жаттығулар, асылып тұрып аяқты сермеп шалқая көтеріліп таяну, таянып тұрып артқа құлау – кермеге жанаса айналу, таянып тұрған қалыптан аяқты доға бойынша сермеп, аяқты артқа сермеген сәтте секіріп түсу;
      5) қоссырықта орындалатын жаттығулар (жігіттер): қолмен таянып тұрып тербелу, қолмен таянып тұрып тербеліп, қолды бүге көтерілу, аяқты ашып отыру, аяқты ашып отырған қалыптан алға аунап, аяқты ашып отыру, таянып тұрып тербеліп, артқа сермелген сәтте шалқая секіріп түсу;
      6) бөренеде орындалатын тепе-теңдік жаттығулары (қыз балалар): жүрелей таянып отыру, сол аяқпен жүрелеп отыру – оң аяқ қапталда, бөрене бағытымен жүрелей таянып отыру, көлденең жүрелей таянып отыру – қол қапталда, жүру түрлері: аяқ ұшымен, тізені биік көтеріп, алға ұмтыла, секірулер мен бұрылулар: аяқты жартылай және толығымен сермеп бұрылу, шалқая секіріп түсу;
      7) түрлі биіктіктегі сырықта орындалатын жаттығулар (қыз балалар): асылып тұрып тербелу; төменгі сырыққа жүрелей асылып тұрған қалыптан бір аяқты сермеп, екіншісімен итеріліп, алға аунап жоғарғы сырықта таяну, жоғарғы сырықта таянып тұрған қалыптан алға түсіп, төменгі сырыққа жатып асылу, төменгі сырықта асылып жатып оңға бұрылу, оң қолмен жоғарғы сырықтан ұстап, оң жамбаспен төменгі сырықта отыру, сол қолмен төменгі сырыққа тіреліп (оң қолмен жоғарғы сырықтан ұстау) бұрыш ұстап отыру – оң қолды сырықтан босатып, бұрылу (сол қолдың бойымен) және секіріп түсу.
      18. Акробатика:
      1) (жігіттер) биіктігі 80-90 см кедергіден алға аунап секіріп өту, қолды тіреп артқа аунау;
      2) өрмелеу: биіктігі 4 м арқанға аяқтың көмегінсіз өрмелеу (жігіттер);
      3) қыз балалар: қазіргі заманғы би және ұлттық би элементтері.
      19. Шаңғы:
      1) төменгі сыныптарда үйретілген шаңғы жүрістерін жергілікті жер бедері және қардың жағдайына қарай қолданып шаңғымен жүру, шаңғы жолындағы табиғи кедергілерден аттап, секіріп және астынан еңкейіп өту;
      2) шаңғымен 3-5 шқ жүгіру, шаңғымен көтерілу түрлері: сырғи адымдап, «шырша» тәсілдерімен, биік және төмен тұру қалпымен еңіске түсу, шаңғымен бұрылу түрлері: адымдап, соқаша, тіреліп.
      20. Жүзу:
      1) үйретілген тәсілдермен жүзу, таңдап алған тәсілмен 2х50 м жүзу;
      2) суға батушыны құтқару тәсілдері, суда өткізілетін ойындар мен эстафеталық жарыстар.
      21. 10-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері:

кесте 2

№	Қорытынды жаттығулар	ұлдар			қыздар
№	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1	100 м жүгіру (с)	14,5	14,9	15,5	16,5	17,0	17,8
2	3000м жүгіру (мин, с)	15,00	16,00	17,00	-	-	-
3	800 м жүгіру (мин, с)	2,37	2,47	3,00	-	-	-
4	2000м жүгіру (мин, с)	-	-	-	10,10	11,40	12,40
5	Ұзындыққа секіру (см)	440	400	340	375	340	300
6	Биіктікке секіру (см)	135	130	115	120	115	105
7	Граната лақтыру	32	26	22	18	13	11
8	Биік кермеде тартылу (рет)	11	9	8	-	-	-
9	Арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру (рет)	-	-	-	22	17	13
10	Аяқты «бұрыш» қалпында ұстау (с)	5	4	3	-	-	-
11	Кермеде асылып тұрған қалыптан күшпен аунап көтеріліп таяну. (рет)	3	2	1	-	-	-
12	Бөренеде таянып тұрып қолды бүгіп-жазу (рет)	10	7	4	-	-	-
13	50 м жүзу (мин, с)	0,42	у/е-мейді	25 м	1,03	у/е-мейді	25 м
14	Шаңғымен 3 шқ жүгіру (мин, с)	-	-	-	19,00	20,00	21,00
15	Шаңғымен 5 шқ жүгіру (мин, с)	27,00	29,00	31,00	-	-	-
16	2000м жазық далада жүгіру (мин, с) қарсыз аудандарда	-	-	-	11,00	12,20	13,20
17	3000 м жазық далада жүгіру (мин, с) қарсыз аудандарда	15,30	16,30	17,30	-	-	-
18	Аяқтың көмегімен биіктігі 4 м арқанға жылдам өрмелеу (с)	12	14	17	-	-	-

      ескерту: қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығы сабақтарын кростық дайындық, жүзу немесе ұлттық спорт түрлерімен (бағдарламаның өзгермелі бөлігіне жататын) ауыстыру ұсынылады;
      22. 10-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі
      кесте 3
      жігіттер

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	4,9	5,6	5,5 – 5,3	5,2 – 4,6	4,5 -4,3	4,2
Бір орынына ұзындыққа секіру	213	190	191 - 201	202-224	225 - 235	236
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	611	434	435-522	523-699	700-785	786
3х10 м қайталап жүгіру	8,3	9,1	9,0 – 8,7	8,6 – 7,8	7,7 -7,4	7,3
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	42	33	34 – 37	38-46	47-50	51

23. 10-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі кесте 4 қыз балалар

Сынақ түрлері	Дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,4	6,3	6,2 – 5,9	5,8 – 5,0	4,9 - 4,6	4,5
Бір орынна ұзындыққа секіру	170	146	147 -160	161 – 181	182 – 194	195
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	497	372	373-434	435-559	560-621	622
3х10 м қайталап жүгіру	9,1	10,0	9,9 – 9,6	9,5 – 8,6	8,5 – 8,1	8,0
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	26	19,5	20 – 22,5	23 - 29	29,5-32	32,5

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

24. Төмендегі бөлімнен тұрады:
1) тақырыптық жоспар:

кесте 5

Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	Оқу тоқсандары
Бағдарлама түрлері	Бағдарлама бөлімдері	1	2	3	4
Базалық	1. Жеңіл атлетика	6	-	-	6	12
	2. Спорт ойындары	8		10	6	24
	3. Гимнастика	-	10		-	10
	4. Шаңғы (қарсыз аудандарда (оңтүстік өңірлер) шаңғы дайындығының орнына таза ауада қозғалмалы ойындарды өткізу ұсынылады)	-	-	8	-	8
	5. Жүзу (жүзу сабағын өткізу мүмкін болмаған жағдайда, оның орнына гимнастика сабағын өткізу ұсынылады)	-	-	-	4	4
	Базалық компонент бойынша сағаттар саны:	14	10	18	16	58
Вариативті	1. Аймақтың климаттық деңгейіне байланысты	4	4	2	-	10
	2. Мұғалімнің таңдауы бойынша (ұлттық спорт түрлерін қолдану)	4	4	2	-	10
	Вариативті компонент бойынша сағаттар саны:	4	4	2	-	10
Оқу жылы бойынша сағаттар саны ( ):		18	14	20	16	68

      25. Білім негіздері:
      1) дене шынықтыру, спорт, туризм, денсаулықты қорғау және денсаулық салалары бойынша ҚР заң шығару негіздері;
      2) дене жаттығуларының ағзаның қызмет ету жүйелеріне тигізетін әсерін анықтайтын факторлар: жаттығудың сипаты (циклді және күрделі қимыл-қозғалыс жаттығулары); дене жүктемесінің көлемі мен қарқыны, отбасына арналған дене тәрбиесі.
      26. Жеңіл атлетика:
      1) жарыс жаттығуларының дербес техникаларын жетілдіру (төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарының негізінде), 100 м жылдам жүгіру, 4х100 м эстафеталық жүгіру. 3000 м (ұлдар) және 2000 м (қыз балалар) жүгіру;
      2) «Аяқты бүгу» тәсілімен ұзындыққа және «аттап өту» тәсілімен биіктікке секіру;
      3) салмағы 700 гр (жігіттер) және 500 гр (қыз балалар) гранатаны лақтыру.
      27. Спорт ойындары:
      1) баскетбол: ойын техникасының игерілген элементтерінен құрылған комбинациялар, шабуыл мен қорғаныстағы дербес, топтық және командалық тактикалық әрекеттер, оқу-үйрену ойыны;
      2) волейбол: ойын техникасының игерілген элементтерінен құрылған комбинациялар, шабуыл мен қорғаныстағы дербес, топтық және командалық тактикалық әрекеттер, оқу-үйрену ойыны;
      3) футбол: ойын техникасының игерілген элементтерінен құрылған комбинациялар, қорғаушының қарсылығымен және қарсылығынсыз допты баспен және аяқпен соғу, допты кеудемен тоқтату, алдау айла-әрекеттері, қарсыластан допты аяқпен сырғи құлап тартып алу, аумақтық және дербес қорғаныс, қақпашының ойын әрекеттері, оқу-үйрену ойыны;
      4) гандбол: ойын техникасының игерілген элементтерінен құрылған комбинациялар, ойын тактикасының элементтері, қарымта шабуыл, позициялық шабуыл, шабуыл мен қорғаныстағы ойыншылардың өзара әрекеттері, ойыншылардың дербес ойын әрекеттері: доп үшін күрес, «қақпаға бұза-жарып өту» тактикасы, допты лақтыру әрекеттері, шабуыл мен қорғанысты ұйымдастыру кезіндегі ойыншылардың топтық әрекеттері (жарыс ережесін сақтай отырып екі жақты ойын өткізу кезінде), оқу-үйрену ойыны.
      28. Гимнастика:
      1) саптық жаттығулар, төменгі сыныптарда үйретілген оқу материалдарын қайталау және жетілдіру, жалпы дамыту жаттығулары: негізгі бұлшықет топтарын дамытуға бағытталған жаттығулар (ауырлықтармен және ауырлықсыз);
      2) таянып секіру (жігіттер): жүгіріп келіп серіппеден итеріліп, ағаш аттың алыс бөлігінен қолмен итеріліп секіру (ағаш аттың биіктігі 130 см), қыз балалар: кіші ағаш аттан аяқты ашып секіру (кіші ағаш аттың биіктігі 120 см);
      3) кермеде орындалатын жаттығулар (жігіттер): күшпен көтерілу, аяқпен «бұрыш» ұстап асылу қалпына түсу және асылып тұрған қалыптан күшпен көтеріле аунап түсіп таяну, аяқты сермеп орындайтын жаттығулар, асылып тұрып тербелу – шалқая көтеріліп таяну, таянып тұрған қалыптан аяқты артқа сілтеп, сырғауылға жанаса аунау, таянып тұрған қалыптан аяқты артқа сермеп секіріп түсу;
      4) қос сырықта орындалатын жаттығулар (жігіттер): сырықта таянып тұрып алға және артқа тербелу кезінде қолды бүгіп-жазу, аяқты алға сермеп көтерілу, артқа сермеу, алға сермеп аяқты ашып отыру, қолдың қарымен таяну, алға аунап, аяқты ашып отыру; аяқты ортаға түсіріп, артқа сермеген сәтте секіріп түсу;
      5) бөренеде орындалатын тепе-теңдік жаттығулары (қыз балалар): төменгі сыныптарда үйретілген жаттығулардан құрылған комбинациялар, секірулер мен бұрылулар: аяқты жартылай сермеп және толығымен сермеп бұрылу, шалқая итеріліп секіріп түсу;
      6) түрлі биіктіктегі сырық (қыз балалар): асылып тұрып тербелу; төменгі сырыққа жүрелей асылып тұрған қалыптан бір аяқты сермеп, екіншісімен итеріліп, алға аунап жоғарғы сырықта таяну, жоғарғы сырықта таянып тұрған қалыптан алға түсіп, төменгі сырыққа жатып асылу, төменгі сырықта асылып жатып оңға бұрылу, оң қолмен жоғарғы сырықтан ұстап оң жамбаспен төменгі сырықта отыру, сол қолмен төменгі сырыққа тіреліп (оң қолмен жоғарғы сырықтан ұстау) бұрыш ұстап отыру – оң қолды сырықтан босатып, бұрылып (сол қолдың бойымен) секіріп түсу.
      29. Акробатика:
      1) төменгі сыныптарда үйретілген жаттығулардан құрылған комбинациялар, қазіргі заманғы би және ұлттық би түрлерінен құрылған жаттығулар;
      2) өрмелеу, биіктігі 4 м арқанға өрмелеу (жігіттер).
      30. Шаңғы:
      1) шаңғымен жүру тәсілдерін өзгерте отырып шаңғы ізімен қозғалу, шаңғымен 5000 м қашықтықты тиімді екпінмен жүріп өту.
      31. Дала жарысы:
      1) жылдамдықты өзгертіп жүгіру. 5000 м бірқалыпты жылдамдықпен жүгіру, табиғи кедергілерден өтіп жүгіру. 1000 м дала жарысы.
      32. Жүзу:
      1) толық үйлесімде жүзу, төменгі сыныптарда үйретілген тәсілдермен 3х50 м кешенді жүзу, 100 м қашықтықты жылдам жүзіп өту;
      2) суға батқан адамға алғашқы дәрігерлік көмек көрсету, суда өткізілетін ойындар мен эстафеталар.
      33. 11-сынып оқушыларының қимыл-қозғалыс сапаларын игеру дағдыларын анықтауға арналған оқу нормативтері

кесте 6

№	Қорытынды жаттығулар	жігіттер			қыз балалар
№	Қорытынды жаттығулар	«5»	«4»	«3»	«5»	«4»	«3»
1	100 м жүгіру (с)	14,2	14,5	15,0	16,0	16,5	17,0
2	1000 м жүгіру (мин, с)	3,30	3,40	3,55	-	-	-
3	2000 м жүгіру (мин, с)	-	-	-	10,00	11,30	12,20
4	3000 м жүгіру (мин, с)	13,00	15,00	16,00	-	-	-
5	Ұзындыққа секіру (см)	460	420	370	380	340	310
6	Биіктікке секіру (см)	135	130	120	120	115	105
7	Граната лақтыру (м)	38	32	26	23	18	12
8	Биік кермеде тартылу (рет)	12	10	8	-	-	-
9	Арқада жатып (қол желкеде) денені көтеру (рет)				25	20	15
10	Аяқты «бұрыш» қалпында ұстау (с)	8	5	4	-	-	-
11	Кермеде асылып тұрған қалыптан күшпен аунап көтеріліп таяну. (рет)	4	3	2	-	-	-
12	Сырықта таянып тұрып қолды бүгіп-жазу (рет)	12	10	7	-	-	-
13	50 м жүзу (мин, с)	0,41	у/е-мейді	25	1,00	у/е-мейді	25 м
14	Шаңғымен 3 шқ жүгіру (мин, с)	-	-	-	18,30	19,00	20,00
15	Шаңғымен 5 шқ жүгіру (мин, с)	25,00	27,00	29,00	уақыт есептелмейді
16	Шаңғымен 10 шқ жүгіру	уақыт есептелмейді			-	-	-
17	2000 м жазық далада жүгіру (мин, с) қарсыз аудандарда	-	-	-	10,30	12,10	13,10
18	3000 м жазық далада жүгіру (мин, с) қарсыз аудандарда	13,30	15,30	16,50	-	-	-
19	Аяқтың көмегімен биіктігі 4 м арқанға жылдам өрмелеу (с)	12	14	17	-	-	-

ескерту: білім беру саласының аймақтық және жергілікті жердегі органдары климаттық және экологиялық жағдайларға байланысты оқу нормативтерін өзгертуге құқықтары бар;
34. 11-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі

кесте 7
жігіттер

Сынақ түрлері	дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	4,7	5,2	5,1 – 5,0	4,9 – 4,5	4,4 -4,3	4,2
Бір орыннан ұзындыққа секіру	220	197	198 - 208	209 – 231	232 - 244	245
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	713	540	541 - 626	627-799	800 – 885	886
3х10 м қайталап жүгіру	8,0	8,7	8,6 – 8,4	8,3 – 7,7	7,6 -7,3	7,2
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	43,5	35	36-39	40 - 48	49 – 52	53

35. 11-сынып оқушыларының дене дайындықтарын бағалау кестесі

кесте 8
қыз балалар

Сынақ түрлері	дене дайындығының деңгейі
Сынақ түрлері	Х	төмен	орташадан төмен	орташа	орташадан жоғары	жоғары
30 м жүгіру	5,4	6,3	6,2 – 5,9	5,8 – 5,0	4,9 -4,6	4,5
Бір орыннан ұзындыққа секіру	172	143	144 -157	158 – 182	183 – 197	198
Нығыздалған допты екі қолмен бастан асыра лақтыру	514	373	374 – 443	444 – 584	585 – 654	655
3х10 м қайталап жүгіру	9,0	9,9	9,8 – 9,5	9,4 – 8,6	8,5 – 8,1	8,0
Қолдың білезік буынының динамометриясы (оң қолмен)	28	20,5	21 – 24,5	25-31	31,5 – 34	34,5

4. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      36. Оқушылардың дайындық деңгейлері пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттік нәтижелер бойынша бағаланады.
      37. Пәндік нәтижелер екі аспектіде айқындалады: білуі/түсінуі тиіс және меңгере білуі тиіс.
      38. 10-11 сыныпты бітіруші оқушылар:
      1) дене жаттығуларын орындау техникаларын бақылау әдістерін, дене жүктемелерінің тәртібін (жүректің қысқару жиілігі бойынша), сабақ кезіндегі өзінің көңіл-күйін (сыртқы және ішкі белгілері бойынша);
      2) дене шынықтырудың ағзаның қызмет ету жүйелеріне тигізетін әсерін білуі/түсінуі тиіс.
      39. 10-11 сыныпты бітіруші оқушылар:
      1) денсаулықты нығайту, денелік және спорттық жетілу қажеттіліктерін ескере отырып, дене тәрбиесінің өзіне қолайлы түрін жоспарлауды;
      2) гимнастикалық, акробатикалық, жеңіл атлетика жаттығулары кешенін және спорт ойындарының техникалық-тактикалық әрекеттерін орындауды;
      3) дене жаттығуларын орындау кезіндегі қауіпсіздік ережелерін сақтауды;
      4) бағдарламада берілген спорт түрлері бойынша өткізілетін жарыстарда төрелік етуді меңгере білуі тиіс.
      40. Тұлғалық нәтижелер.
      10-11 сынып оқушылары:
      1) патриотизмді, өз Отанына, көпұлттық Қазақстан Республикасының өткені мен келешегіне деген құрметті тәрбиелеу;
      2) жауапкершілік және Отан алдындағы борышты сезінуді тәрбиелеу;
      3) оқу-үйренуге жауапкершілікпен қарау, оқушылардың үйрену мен танымға деген қызығушылықтарын ояту арқылы дербес дамуға және өз беттерімен білім деңгейлерін көтеруді қалыптастыру, сонымен қатар еңбекке деген құрметті қалыптастыру арқылы әлеуметтік маңызы бар жұмыстарға белсенді ат салысуды дамыту;
      4) өз құрбыларымен, өзінен кіші және үлкендермен қарым-қатынас орнатуда, ересектерден білім алуда, қоғамдық маңызы бар жұмыстарды орындауда, ғылыми, шығармашылық және өзге де іс-әрекеттерді орындау кезіндегі құзіреттілікті қалыптастыру;
      5) қауіпсіз және салауатты өмір салтының құндылықтарын қалыптастыру; адамдардың өміріне және денсаулығына нұқсан келтіретін төтенше жағдайларда жеке және ұжым болып әрекет ету ережелерін, көлікке мінгенде және жолда жол ережелерін игеруді айқындауы керек.
      41. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер.
      10-11 сынып оқушылары:
      1) жұмыс істеу қабілетін жоғарылату, денсаулықты сақтау мен нығайтуды;
      2) жеке, ұжымдық және отбасылық демалысты ұйымдастыру және өткізу, бұқаралық-спорттық көпшілікке арналған жарыстарға қатысуды;
      3) белсенді шығармашылық жұмыстар, салауатты өмір салтын таңдау және қалыптастыруды;
      4) өзінің оқуға деген мақсатын дербес анықтауды;
      5) оқу және танымдық іс-әрекеттер кезінде жаңа міндеттер жүктей және құра білуді;
      6) өзінің танымдық қызығушылықтарын дамытуды айқындауы керек.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 77-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптары үшін
«Алғашқы әскери дайындық» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Қазақстан Республикасының білім беру мекемелерінде жастарды алғашқы әскери дайындауға негіз болып табылған құжаттар:
      1) 2012 жылдың 16 ақпан айындағы «Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» атты Қазақстан Республикасының Заңы;
      2) 2013 жылдың 11 ақпан айындағы «Азаматтарды әскери қызметке даярлау, ұйымдастыру және өткізу, сондай-ақ алғашқы әскери дайындық бойынша оқу-материал базасын құру Ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 118 шешімі.
      3. Алғашқы әскери дайындық теориялық және практикалық сабақтарда іске асырылады:
      1) теориялық сабақтар оқытудың дидактикалық материалдарын, техникалық құралдар мен инновациялық әдістерді қолдана отырып әңгімелеу және сұхбаттасу түрінде өткізіледі;
      2) практикалық сабақтар қарулану және әскери-техникалық мүлікті, құралдарды және өзге де жабдықтарды қолдана отырып оқу материалын игеруге бағытталған.
      4. Оқу бағдарламасының мазмұны мен құрылымы кіріспе сабақ, әскери істің негіздері бойынша тараулар, азаматтық қорғаныс және медициналық білім негіздерінен тұрады.
      5. Әрбір оқу орнында алғашқы әскери дайындықты оқытудың оқу жылына есептелген күнтізбе-тақырыптық жоспары құрылады.
      6. Әрбір оқу орнында меншіктік түрі мен формасына қарамастан АӘД бойынша келесі оқу-материал базасы құрылады және жетілдіріліп отырады:
      1) қамтамасыз ету табеліне сәйкес көрнекі құралдармен және АӘД оқытудың техникалық құралдарымен жабдықталған оқу бөлмесі;
      2) алғашқы әскери дайындық, өмір қауіпсіздігінің негіздері және азаматтық қорғаныс бойынша арнайы жабдықтарды сақтауға арналған бөлме;
      3) саптық дайындық бойынша сабақ өткізу алаңы;
      4) рота бойынша күндізгі кезекшінің міндеттерін іс жүзінде үйрететін орын;
      5) сақшының міндеттерін үйретуге арналған орын;
      6) тактикалық алаң;
      7) кедергілерден өту жолының кешені;
      8) ату тирі;
      9) әскери және еңбек даңқының бұрышы.
      7. Оқу орындарын қару және өзге де әскери-техникалық құралдармен, оқу құралдарымен қамтамасыз ету оқу орнының есебінен іске асырылады.
      8. Барлығы 68 сағат берілген: 10 сыныпта 1 жылға 34 сағат және 11 сыныпта 34 сағат, сондай-ақ далалық оқу жиынына 30 сағат қарастырылған.
      9. Оқушылардың практикалық дағдылары мен біліктіліктерін шыңдау және жетілдіру, сонымен қатар әскери істі оқу-үйренуге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында оқу жылының соңында спорттық-қорғаныс сауықтыру лагерлерінде, әскери бөлім (ӘБ) базаларында (ӘБ басшылығымен келісе отырып) 10-сынып ұлдарымен 30 сағат көлеміндегі бескүндік далалық оқу жиыны өткізіледі.
      10. Далалық оқу жиындары алғашқы әскери дайындық курсын өту бағдарламасының міндетті кезеңі болып табылады. Ол жергілікті атқару органдарымен ұйымдастырылады және білім беру мекемелерінде қарастырылған вариативті (өзгермелі) сағат есебінен қамтамасыз етіледі.
      11. 11-сынып оқушыларының бойынша нормативтер мен практикалық жаттығуларды орындауларын бағалау мақсатында, оқу жылының соңында 4 сағат көлеміндегі қорытынды тексеру сабақтары (сынақ) қарастырылған.
      12. Кіріспе сабақты өткізу кезінде жастарды әскери қызметке даярлау және Қазақстан Республикасын қорғауға, алғашқы әскери дайындықтың оқу бағдарламасының талаптарын орындау үшін адамгершілік-жігер, психологиялық және денелік сапаларды жұмылдыра білу қажеттілігіне баса назар аударылады.
      13. Алғашқы әскери дайындықты оқытушы-ұйымдастырушы әскери іс негіздерін оқыту үдерісінде жастардың бойында азаматтық таным, Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін қорғау қажеттілігіне деген сенімділік, әскери қызметке деген саналы жауапкершілікті қалыптастыру тәрбиелеу мен оқытудың басты міндеттерін шешеді.
      14. Әр сабақ сайын жастардың әскери анттың рөлі мен маңызын түсінулеріне, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне, оның дәстүрлері мен әскер түрлерінде қызмет ету ерекшеліктеріне, әскери мамандыққа деген қызығушылықтарын дамытып, жастардың әскери білім алуларына деген ұмтылыстарын ынталандыру керек, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жарғылары – бұл Әскери Күштердің тұрмыс-тіршіліктерін реттестіретін құжаттар жиынтығы, ал жарғы талаптарын орындау – әрбір әскери қызметкердің міндеті екендігін түсіндіру қажет.
      15. Тактикалық дайындық оқыту мен үйретудің негізін қалаушы тараулардың бірі болып табылады, ол алғашқы әскери дайындық бойынша оқу материалын кешенді оқытуды қамтамасыз етеді:
      1) оқушылар сабақ кезінде қаруды және қол гранаталарын қолдану техникасы бойынша дағдыларды нық игереді;
      2) тактикалық дайындық бойынша практикалық сабақтар өткізу үшін винтовка, оқу автоматтары (пулеметтері), сондай-ақ оқу гранаталарының қалтасы болуы міндетті.
      16. Атыс дайындығы бойынша сабақ өткізу кезінде қару және оқ-дәрілерді қолданудың қауіпсіздік ережелеріне баса назар аударған дұрыс;
      1) оқушылар сабақ кезінде атыс қаруының құрылысы, оларды атуға даярлау мен ату, сондай-ақ қаруды күту және сақтау ережелерін игереді.
      17. Саптық дайындық бойынша сабақтар арнайы алаңда (плацта) өткізіледі:
      1) практикалық сабақтарды өткізу кезінде оқушыларды үйрету әдістемесіне баса назар аударылады, оқытушының саптық тәсілді тұтас және бөлшектеп көрсетуі;
      2) оқушылардың жаттығуы.
      18. Әскери топография сабақтарында:
      1) 10-сыныпта оқушыларға басқа (бөтен) жерлерде картасыз бағдарлау, сол ауданда өзінің орналасқан орнын анықтау және азимут бойынша жүру бағытын компастың көмегімен және компассыз табуды үйренеді;
      2) 11-сыныпта оқушылар азаматтық қорғаныс және медициналық білім негіздері сабақтарында бейбіт уақытта және соғыс кездерінде, табиғи апаттар, ірі көлемдегі зілзалалар және жаудың қазіргі заманғы қырып-жою қаруларын қолданған кезде Қазақстан Республикасының халқын қорғау бойынша іске асырылатын іс-шаралар үйретіледі.
      19. Оқыту үдерісінде оқу пәндермен пәнаралық байланыс іске асырылады:
      1) «Қазақ тілі, орыс тілі»: сөз қорын алғашқы әскери дайындық саласына қатысты терминдермен толықтыру;
      2) «Физика»: «ауаның қарсылығы», «дененің массасы», «бірқалыпты және бірқалыпты емес сырғу», «қуат» және «күш» түсініктері туралы алынған білім негіздерін қолдану;
      3) «Биология»: шылым шегу және алкогольдің ағзаға тигізетін зияны туралы білімді қолдану;
      4) «Химия»: улы заттардың адам ағзасына тигізетін әсерін білу, әскерде қолданылатын жарылғыш заттарды пайланудың қауіпсіздік ережелерін білу;
      5) «Дүниежүзі тарихы», «Қазақстан тарихы»: отансүйгіштікті тәрбиелеу, Қазақстан халқының тарихы мен мәдениетіне деген құрметті тәрбиелеу, қазіргі заманғы Қазақстан тарихының көршілес елдерге қатысты ортақ мәселелерін, адамзаттың даму тарихын білу;
      6) «Адам. Қоғам. Заң»: мемлекеттің заң шығару негіздерін, Қазақстан азаматының құқығы мен міндеттерін білу;
      7) «География»: бағыт тұстарын білу, түрлі белгілер және топографиялық карта бойынша жергілікті жерде бағдарлау біліктілігі, қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының аумағы мен шекараларын анықтау;
      8) «Дене шынықтыру»: саптық жаттығуларды қолдану, кедергілерден өту;
      9) «Технология»: еңбексүйгіштік және ұзақ мерзім еңбек ету қабілетін тәрбиелеу.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      20. Кіріспе сабақ (1 сағат):
      1) алғашқы әскери дайындаудың мақсат-міндеттері және мазмұны, «Қазақстан Республикасы қорғанысы және Қарулы Күштері туралы», «Әскери қызметкерлердің әскери міндеттері және мәртебесі туралы», «Ұлттық қауіпсіздік туралы», «Азаматтық қорғаныс туралы» Қазақстан Республикасының Заңы және Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі;
      2) оқушылардың құқықтары мен міндеттері.
      21. Қарулы күштер – Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін қорғауда (3 сағат):
      1) Қазақстан Республикасының Конституциялық негіздері, Конституция – Қазақстан Республикасының негізгі заңы. Қоғам және мемлекеттегі Қарулы Күштер (1 сағат);
      2) Мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері – отансүйгіштік және көпұлттылық мектебі, әскери анттың әскери қызметкерлерге қоятын талабы, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің рәміздері, әскери бөлімнің туы (1 сағат);
      3) қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері, олардың құрамы және атқаратын қызметтері, жоғары әскери оқу орындары, олардың әскери мамандарды даярлаудағы рөлі (1 сағат).
      22. Қарулы Күштердің, басқа әскерлердің және Қазақстан Республикасының әскери құрылымдарының жалпыәскери жарғылары (5 сағат):
      1) Қарулы Күштердің, басқа әскерлердің және Қазақстан Республикасының әскери құрылымдарының жалпыәскери жарғылары. Жалпыәскери жарғылардың әскери ұжымның тұрым-тіршілігіндегі маңызы. Әскери қызметкерлердің жалпы міндеттері. Әскери атақ және айыру белгілері (1 сағат);
      2) әскери қызметкерлер және олардың өзара қарым-қатынастары, бастықтар және бағыныштылар, аға және кіші офицерлер, олардың құқықтары мен міндеттері, әскери әдептілік ережесі және әскери қызметкерлердің тәртібі, бұйрық, оны беру және орындау тәртібі, бастықтарға және шені жоғарыларға мәлімдеме жасау (1 сағат);
      3) әскери тәртіп, оның мәні және маңызы, әскери тәртіпті сақтау бойынша әскерилердің міндеттері, командирдің бұйрығы – бағыныштылар үшін заң, сарбаздарға қолданылатын марапаттаулар, сарбазға берілетін тәртіптік жаза (1 сағат);
      4) ротаның тәуліктік нарядының атқаратын қызметтері, құрамы және қарулануы, рота бойынша күндізгі кезекшінің міндеттері, өзінің кезекті міндетін атқаратын күндізгі кезекшінің бекетін жабдықтау және жарақтандыру, тікелей бастықтары келген кездегі, «Жиын» белгісі берілгенде, дабыл және өрт болған жағдайдағы күндізгі кезекшінің әрекеттері, бос ауысымдағы күндізгі кезекшінің әрекеттері, күндізгі кезекшінің телефон бойынша мәлімдеме беру тәртібі, ротаға басқа ротаның әскерилері келген кездегі, рота аумағынан мүліктерді шығару кезіндегі күндізгі кезекшінің әрекеттері (1 сағат);
      5) қарауылдық қызметтің атқаратын қызметі мен міндеттері, сақшының міндеттері, бекет, оны жабдықтау және жарақтандыру (1 сағат).
      23. Тактикалық дайындық (8 сағат):
      1) бөлімшені ұйымдастыру, штаттық қарулану және ұрыстық техника, бөлімшенің ұрыстық мүмкіндіктері (1 сағат);
      2) қазіргі заманғы ұрыстың сипаты, жауды жою құралдары, сарбаздардың және әскери бөлімдердің ұрыстық міндеттерді сәтті орындауларын қамтамасыз ететін шарттар (1 сағат);
      3) бөлімшенің ұрыстық және жорықтық тәртібі, бөлімшенің ұрыстық әрекеттерін қамтамасыз ету (барлау, жаппай қыру қаруларынан қорғану, жасырыну, қорғау, инженерлік, химиялық, тылдық және техникалық қамтамасыз ету), бөлімшені басқару, ұрыс кезіндегі сарбаздың міндеттері (1 сағат);
      4) инженерлік бекіністер, Қазақстан Республикасының жаяу әскерге қарсы және танкіге қарсы негізгі миналары, олар туралы техникалық-тактикалық мәліметтер, жалпы құрылысы және әрекет ету механизмі, миналарды орнататын орын және орнату тәртібі, жасырынған миналарды, анықтау табу тәсілдері (1 сағат);
      5) жаяу тәртіппен әрекет ету кезіндегі сарбаздың қозғалу тәсілдері, ядролық жарылыс кезіндегі әрекет (1 сағат);
      6) шабуылдағы сарбаз, шабуылға дайындалу кезіндегі әрекеттер және оқпанадан шығып қозғалу тәртібі, шабуыл кезінде жауды жою тәсілдері (қол гранаталарымен, қарумен ату және қоян-қолтық ұрыс кезінде) (1 сағ.);
      7) қорғаныстағы сарбаз, жаумен тікелей қақтығысқа түспей қорғану кезінде ату позициясын (оқ ататын орынды) таңдау және орналасу. Жатып атуға арналған оқпананы жабдықтау және жасыру (1 сағат);
      8) бақылаушы сарбаз, бақылау жасауға арналған орынды таңдау және жабдықтауға қойылатын талаптар, жергілікті жерде бақылау жүргізу тәсілдері және түрлі нысандарды айқындау белгілері бойынша табу, бақылау жүргізу нәтижелері бойынша мәлімдеу тәртібі (1 сағат).
      24. Атыс дайындығы (8 сағат):
      1) Калашников автоматы және қол пулеметінің атқаратын қызметі, ұрыстық қасиеті, жалпы құрылысы және жұмыс істеу тәртібі (1 сағат);
      2) Калашников автоматын (қол пулеметін) бұзу және жинау, қару және патронды қолдану кезіндегі қауіпсіздік ережелері, жартылай бұзудан кейін автоматты жартылай бұзып-жинау (1 сағат);
      3) Калашников автоматының (қол пулеметінің) және патронның атқаратын қызметі, бөлшектері мен механизмдерінің құрылысы (1 сағат);
      4) Калашников автоматын (қол пулеметін) атуға даярлау, автомат жабдықтары, атудан кейін автоматты тазалау және майлау тәртібі, автоматты сақтау, автомат пен оқтарды тексеру және атуға даярлау, ату кезінде болуы мүмкін кедергілер және оларды жою амалдары (1 сағат);
      5) Калашников автоматын (қол пулеметін) бұзу және жинау, оқтауға дейінгі бөлшектері мен механизмдерінің орналасу қалпы, оқтау және ату кезіндегі автоматтың мехнизмдерінің жұмысы (1 сағат);
      6) Калашников автоматынан (қол пулеметінен) атуға ыңғайлануға жаттығу, оқжатарды оқтау және оны қалташыққа салу, таянып жатып атуға дайындалу (ату қалпын қабылдау және автоматты оқтау), ату (нысананы және өткізгішті дәлдеу, автомат дүмін иыққа тіреу, көздеу, шүріппені басу және ату кезінде автоматты ұстау), атуды аяқтау, оғын алу және атуды аяқтаған соң автоматты тексеру (1 сағат);
      7) «Жарықшақты қол гранаталары (1 сағ.): жарықшақты қол гранаталарының (РГД-5, РГН, Ф-1, РГО) атқаратын қызметі, ұрыстық қасиеттері, гранатаның және тұтандырғышының құрылысы, гранатаны лақтыру кезіндегі бөлшектері мен механизмдерінің жұмысы, гранатаны лақтыруға дайындалу (1 сағат);
      8) жарықшақты қол гранаталарын алысқа және дәл лақтыру (1 сағат).
      25. Саптық дайындық (7 сағат):
      1) сап түрлері және олардың элементтері, алдын-ала және орындауға берілетін пәрмендер, сарбаздың сапқа тұруға дейінгі және саптағы міндеттері, бір орында тұрып сәлем берген әскеримен сәлемдесу (1 сағат);
      2) саптық тұрыс, «Саптал», «Түзел», «Тік тұр», «Еркін тұр», «Баскиімді – ШЕШ», «Баскиімд – КИ» пәрмендерін орындау (1 сағат);
      3) бір орында бұрылу, саптық тұрыс, бір қатардан екі қатарға сап құру және қайтадан бір қатарға сап құру (1 сағат);
      4) саптық адым, қозғалыс кезінде бұрылу (2 сағат);
      5) бір орында және қозғалыс кезінде сәлемдесу тәсілдерін орындау, сәлемдесуге қозғалыс кезінде жауап беру (1 сағат);
      6) саптан шығу, бастыққа бару, қайта сапқа тұру (1 сағат).
      26. Әскери топография (2 сағат):
      1) жергілікті жерде картасыз бағдарлау, бағдарлау туралы түсінік, көкжиек тұстарын компас бойынша, аспан белгілері және жергілікті жер бедері бойынша анықтау, өзінің орналасқан жері туралы мәлімдеме беру;
      2) магнитті азимутты анықтау, азимут және оны анықтау, көкжиек тұстары мен бағыттарын жергілікті заттар бойынша анықтауға жаттығу.
      27. Оқу жиынына оқу материалын тақырып бойынша жоспарлау үлгісі.
      28. Тактикалық дайындық – 16 сағат:
      1) әскери бөлімнің қарулануы және ұрыстық техникасымен, атқаратын қызметі және техникалық-тактикалық сипатымен танысу, қарулануды және ұрыстық техниканы іс жүзінде көрсету (2 сағат);
      2) жаудың танкілері мен бронды машиналарының ұрыстық сипаты және олардың әлсіз тұстары, жаудың танкілері мен бронды машиналарын жоюдағы бөлімшенің қарулануының ұрыстық мүмкіндіктері, жаудың танкілері мен бронды машиналарын жою үшін танкіге қарсы қол гранаталарын қолдану (1 сағат);
      3) шетел армияларының әуеден шабуылдау құралдары, жаудың ұшақтары мен тікұшақтарының ұрыстық сипаты және әрекет ету тактикалары, оларды ажырату белгілері, шетел армияларының төмен ұшатын ұшақтары және тікұшақтарымен күресуде атыс қаруын қолдану (1 сағат);
      4) бөлімше позициясын инженерлік жабдықтау және оқпана, траншея, таса мен мина жарылғыш бекіністер орнатумен таныстыру (1 сағат);
      5) жаудың оқ атуы кезінде ату позициясын (атыс жүргізетін орын) қабылдау, оқпана қазу және оны жасыру (1 сағат);
      6) шабуылдау кезінде сарбаздың колоннада қозғалуы және бөлімшенің ұрыс жүргізуі кезінде өз орнын табуы, жолдағы кедергілерден өту және шабуылдау, траншеядағы жауды қарудан ату, гранат лақтыру және қоян-қолтық ұрыста жою тәсілдері, шабуылдау нысанын басып алу, шабуылдау кезінде радиобелсенді (улы) заттармен зақымдалған жерлерде әрекет ету (3 сағат);
      7) қарсыласпен тікелей қақтығысқа түспей қорғану кезінде сарбаздың бөлімше позициясында өз орнын алуы, жау ядролық қару қолданғанда, атуға дайындалған, әуеден шабуылдаған, радиобелсенді, химиялық және бактериологиялық зақымдау қаруын қолданғаны туралы дабыл қағылған кезде орындалатын әрекеттер, жаудың танкілері мен жаяу әскерінің түрлі бағытпен бастаған шабуылына тойтарыс беру, жаудың әуе нысандарын ату (2 сағат);
      8) бақылаушы сарбаз, бақылау жүргізуге арналған орынды таңдау, оны жабдықтау және жасыру, әскери нысандарды анықтау және бақылау нәтижелері туралы мәлімдеме беру, жергілікті жердің үлгісін құру және әскери нысандарды үлгіде белгілеу (2 сағат);
      9) шолушы болып тағайындалған сарбаздың әрекеттері. Шолушының қимыл-әрекеттері және жергілікті жер мен заттарды (ор, орман, елді-мекен, көпір, өзен және т.б.) шолу, бақылау нәтижелері туралы мәлімдеме, жау әуеден шабуылдағанда және ядролық жарылыс кезінде берілген дабыл бойынша әрекет ету (2 сағат);
      29. Атыс дайындығы - 4 сағат:
      1) пневматикалық винтовкадан ату, төртінші дайындық жаттығуын орындау (2 сағат);
      2) жарықшақты және танкіге қарсы қол гранаталарын лақтыру (2 сағат).
      30. Қарулы Күштердің, басқа әскерлердің және Қазақстан Республикасының әскери құрылымдарының жалпы әскери жарғылары - 4 сағат:
      1) әскери бөлімнің тарихы, әскерилердің орналасуы, ақпараттық-тәрбие бөлмесі, қару сақтайтын бөлме, оқу қалашықтары, спорттық база, асхана (2 сағат);
      2) бекеттегі сарбаздың әрекеттері, бекеттегі сарбаздың қаруын ұстау қалпы, қаруды оқтау тәртібі, бекетті қабылдау және тапсыру кезіндегі, бекетті өрт шыққанда және бекет маңында немесе көрші бекетте тәртіп бұзылған кездегі сақшының әрекеттері (1 сағат);
      3) бекетке шабуыл жасалған кездегі сақшының әрекеттері, қаруды қолдану тәртібі (1 сағат).
      31. Саптық дайындық – 4 сағат:
      1) саптық тәсілдер және қарумен орындалатын қимыл-әрекеттер, «Автоматты кеудеге», «Белдікке», «Қаруды қой», «Қаруға», «Қаруды» тәсілдерін орындау (1 сағат);
      2) бөлімшені жазылған және жорықтық сапқа тұрғызу, бөлімшені жазылған саптан жорықтыққа сапқа тұрғызу және қайтадан жазылған сапқа тұрғызу, бөлімшенің ажырауы және қосылуы (1 сағат);
      3) сапты басқару белгілері - «Назар сал», «Командирлерді жина», «Бас», «Тоқта», «Қашықтықты ұлғайт», «Қашықтықты қысқарт», «Колоннаға», «Барлығың шеңбермен», «Барлығың оңға (солға)» және т.б. (1 сағат)
      4) машина маңындағы және машинадағы әскерилердің әрекеттері, машина маңында сапқа тұру, отыру және орналасу, отыру кезіндегі қаруды ұстау қалпы, машинадан түсу (1 сағат).
      32. Әскери топография (2 сағат):
      1) жергілікті жерде картасыз бағдарлау: жергілікті жерде картасыз бағдарлау. Азимут бойынша қозғалу.

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      33. Қарулы күштер – Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін қорғауда - 2 сағат:
      1): мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі заң шығару негіздері (1 сағат);
      2) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери дәстүрлерінің құрылу тарихы, офицер мамандарды даярлаудың мақсаты мен міндеттері (1 сағат).
      34. Саптық дайындық (3 сағат):
      1) саптық адым, қозғалыс кезінде бұрылу (2 сағат);
      2) бір орында және қозғалыста сәлемдесуді орындау, қозғалыс кезінде сәлемдесуге жауап беру (1 сағат).
      35. Өмір қауіпсіздігінің негіздері (25 сағат):
      1) азаматтық қорғаныс – жалпымемлекеттік қорғану іс-шаралары және оның міндеттерінің жүйесіндегі құрам-бөлік, шаруашылық нысандарын (оқу орындары) азаматтық қорғаудың ұйымдастыру құрылымы, әскери емес азаматтық қорғаныс, олардың атқаратын қызметі және жабдықталуы (1 сағат);
      2) ядролық қару және оның сипаттамасы, ядролық жарылыс түрлері, ядролық жарылыстың зақымдау факторлары (толқынды соққы, жарықтық сәулелену, радиацияның денеге өтуі, радиоактивті зақымдау және элетрлімагниттік импульс) және олардан қорғану әдістері, нейтронды оқ-дәрілердің зақымдау ерекшеліктері (1 сағат);
      3) ядролық зақымдау ошағы және оның сипаттамасы, ядролық зақымдау ошағындағы қирау аумағы және олардың сипаттамасы, ядролық жарылыс бұлтының ізінен пайда болатын зақымдау аумағы және оның радиациялау деңгейі, сәулелену мөлшері, радиациялау деңгейі және оларды өлшеу бірлігі туралы жалпы түсінік (1 сағат);
      4) химиялық қару және оны қолдану белгілері, улы заттар, оның зақымдау қасиеттер және одан қорғану әдістерінің қысқаша сипаттамасы, химиялық зақымдау ошағы, зақымдаудың алғашқы және екінші аумақтары (1 сағат);
      5) бактериологиялық (биологиялық) қару және оның зақымдау әсері мен қолдану белгілері, бактериялық құралдар, олардың зақымдау әсері мен одан қорғану құралдарына қысқаша сипаттама беру, бактериологиялық зақымдау ошағы және оның сипаттамасы, бактериологиялық зақымдау ошағында жүргізілетін іс-шаралар, карантин және обсервация (1 сағат);
      6) жалпыәскери газтұмылдырық, оның атқаратын қызметі және құрылысы, ГП-5, ГП-4у, ПДФ-Ш газтұмылдырықтары құрылысының ерекшеліктері, сауыт-қорғанысты (маска) таңдау, жарамдылығын тексеру, газтұмылдырықты жинау және қалтаға салу, газтұмылдырықты алып жүру мен қолдану ережелері, зақымдалған адамға кигізу әдістері, бұзылған газтұмылдырықты қолдану (1 сағат);
      7) тыныс алу мүшелерін қорғаудың қарапайым құралдары, Р-2 респираторы және оны қолдану тәртібі, тыныс алу мүшелерін қорғаудың қарапайым құралдары (дәкеден дайындалған байлам, шаңға қарсы матадан дайындалған маска), олардың атқаратын қызметі, қорғау қасиеттері, оларды даярлау және қолдану әдістері, жеке аптекасы және химияға қарсы дербес қалта, олардың атқаратын қызметі және қолдану әдістері (1 сағат);
      8) теріні қорғаудың қарапайым құралдары (күнделікті қолданылатын, өндірістік киім және аяқкиім), қосымша герметизациялау және арнайы майды сіңдіру арқылы олардың қорғау қасиеттерін жоғарылату, арнайы киім үлгісінің атқаратын қызметімен таныстыру (Л-1 жеңіл қорғау киімі, сүзгілік қорғау қасиеті бар киім, жалпы әскери қорғану киімі) және оларды қолдану тәртібі (1 сағат);
      9) нормативтерді орындау № 1 – газ тұмылдырықты кию, № 2 – респираторды кию, № 3 – «зақымдалған адамға» газ тұмылдырық кигізу, № 4 –дәкеден байлам әзірлеу және кию, 5 – жалпыәскери қорғану киімін кию (1 сағат);
      10) ұжымдық қорғану құралдары - жасырынатын орын және радиацияға қарсы таса, олардың қорғау қасиеттері, жалпы құрылысы және бөлменің ішін жабдықтау, жасырынатын орынға орналасу және ондағы тәртіп. Радиациядан қорғануға арналған жерасты және жер бетіндегі бөлмелер (ғимараттар), жасырынатын орынды толтыру, белгі бойынша тасадан (бөлмеден) шығу және негізгі жол бітеліп қалған жағдайда шығу амалдары, қарапайым тасалар, жабынды тасаны әзірлеу, оның атқаратын қызметі және қорғау қасиеттері (1 сағат);
      11) эвакуациялау және тұрғындарды орналастыру әдістері мен тәртібі, эвакуациядағы адамдардың міндеттері, оларды қажетті жабдықтармен және тамақпен қамтамасыз ету, эвакуация бекетіндегі тәртіп, жүру бағыты және орналастын орынға келу ережелері (1 сағат);
      12) азаматтық қорғанысты хабарлау белгілері және әрекет ету тәртібі, тұрғындардың радиобелсенді және химиялық зақымданған аудандарда әрекет ету тәртібі (ұжымдық және дербес қорғану құралдарын қолдану, дербес қорғанудың медициналық құралдарын пайдалану, АИ дербес аптекасындағы радиоқорғаныс құралдарын қолдану) (1 сағат);
      13) ядролық зақымдау ошағында құтқару жұмыстарын жүргізу кезінде шешілетін міндеттер, олардың қысқаша сипаттамасы, құтқару жұмыстарын жүргізу үшін қолданылатын күш және құралдар, ядролық зақымдау ошағында қирау орындарын жедел қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу кезінде шешілетін міндеттер (1 сағат);
      14) құтқару жұмыстарын орындаудың әдіс-тәсілдері - жұмысқа бару бағытын және учаскені (нысанды) барлау; қирандыларды тазалау және оған өту; өртті сөндіру және жәбір көрушілерді құтқару; қираған құрылымдарды ашып, жәбірленушілерді алып шығу; құлаған құрылымдарға ауа беру; жәбірленушілерге алғашқы дәрігерлік көмек көрсету; тұрғындарды қауіпті аймақтан қауіпсіз аудандарға көшіру (1 сағат);
      15) адамдарды санитарлық өңдеу, киімді, аяқкиімді, қорғану құралдарын, қару мен техниканы дезактивациялау және залалсыздандыру, адамдарды жартылай және толығымен санитарлық өңдеу, жартылай санитарлық өңдеуді жүргізу тәртібі, дезактивация, дегазация және дезинфекция: оларды жүргізуге қажетті заттар мен ертінділер, қорғану киімдері мен аяқкиімдерін, қару мен техниканы жартылай дезактивациялау, дегазациялау және дезинфекциялау әдістері (1 сағат);
      16) радиациялық барлау және дозиметрлік қадағалау құралдары, радиобелсенді заттар және олардың сәулелендіру жолын табудың иондалған әдісінің негіздері, ДП-5В мөлшер қуатын өлшегіш (радиометр - рентгенметр), оның атқаратын қызметі, құрылғының техникалық-тактикалық құрылысы, жұмысқа дайындалу, жергілікті жерді және судың радиация деңгейін өлшеу, құрылғыны күту, ДП-22В (дербес дозаметр) радиобелсенді сәулеленуді қадағалау құралы, атқаратын қызметі және жұмысқа даярлау, сәулелену мөлшерін өлшеу, сәулеленуді ұжымдық және дербес қадағалау (1 сағат);
      17) химиялық барлаудың әскери құрылғысының (ХБӘҚ) атқаратын қызметі және құрылысы, ауадағы, жергілікті жерлердегі, қарулануда бар қауіпті және қауіпсіз құрамдағы УЗ анықтау тәртібі, төмен темпереатура кезінде аудағы УЗ анықтау, химилық бақылауды ұйымдастыру, құрылғыны күту (1 сағат);
      18) барлау, оның міндеттері, барлауға қойылатын талаптар, оны жүргізу әдістері, радиациялық және химиялық қадағалау бекеті, оның атқаратын қызметі мен құрамы, жабдықталуы және жарақталуы, жау ядролық қару қолданған кезде, радиобелсенді және химиялық зақымдану анықталған жағдайда бақылау жүргізу тәртібі, дабыл қағу және бақылау нәтижелері туралы мәлімдеме, бақылау жүргізу дәптерін толтыру (1 сағат);
      19) табиғи апат, олардың сипаттамасы және апаттың салдары, табиғи апатты тұрғындарға хабарлау және табиғи апат кезінде тұрғындардың әрекет ету тәртібі, табиғи апат салдарын жою және құтқару жұмыстарын жүргізуге тұрғындартың ат салысуы, қоғамдық тәртіпті сақтау, жеке және мемлекеттік мүлікті қорғау (1 сағат);
      20) жарақат және оның түрлері туралы түсінік, дененің күю себептері және оның өмірге қауіп төндіру дәрежесі, естен танудың пайда болу себептері, жарақаттану мен қансырау кезінде көрсетілетін алғашқы дәрігерлік көмек, асептика және анитсептика туралы түсінік (1 сағат);
      21) жгут салу үшін қолданылатын материалдар, жгут салу кезінде жіберуге болмайтын қателіктер, көктамырлардан және ұсақ тамырлардан аққан қанды тоқтату әдістері, таңу түрлері, бинтпен таңудың негізгі түрлері, ұстап тұрушы байламдар, қысып тұратын байламды таңу тәртібі (1 сағат);
      22) бас, кеуде, құрсақ, дененің жамбас бөлігі және аяқ-қолдарды таңу ережесі және әдістері (1 сағат);
      23) бас және ми жараланған кезде жәбірленушіге алғашқы дәрігерлік көмек көрсету, көкірек қуысының жарақаттану сипаты, көкірек қуысы және құрсақ жараланған кезде көрсетілетін алғашқы дәрігерлік көмек (1 сағат);
      24) сүйектің сынуы және оны анықтау туралы түсінік, буынның шығып кутуі, сіңірдің созылуы және оларды анықтау, шинаны салудың негізгі тәртібі, бассүйегі, бұғана, қабырға, омыртқа, жамбас сүйегі, аяқ-қол сүйектері сынған жағдайда қолда бар заттарды пайдаланып алғашқы дәрігерлік көмек көрсету әдістері (1 сағат);
      25) үсудің алдын алу шаралары және үсік кезінде көрсетілетін алғашқы дәрігерлік көмек, күн тию туралы түсінік, оның алдын алу шаралары және күн тиген кезде көрсетілетін алғашқы дәрігерлік көмек, өкпені жасанды желдендіру және жүрекке жанама массаж жасау әдістері (1 сағат).

4. Оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      36. Оқушылардың дайындық деңгейлері пәндік, тұлғалық, жүйелік-әрекеттік нәтижелер бойынша бағаланады.
      37. Пәндік нәтижелер екі аспектіде айқындалады: білуі/түсінуі тиіс және меңгере білуі тиіс.
      38. 10-сынып оқушылары:
      1) ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің алатын орны және рөлі;
      2) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің рәміздері және әскери бөлім туының маңызы;
      3) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскер түрлері, офицерлік және сержанттық құрамның әскери атақтары;
      4) ел тәуелсіздігін және мемлекетіміздің территориялық тұтастығын қорғау бойынша Қазақстан Республикасы азаматтарының конституциялық және заң шығарушы құқықтары мен міндеттері.
      5) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жалпыәскери жарғылары
      6) қарулы Күштердің Тәртіптік жарғыларының ерекшеліктері және жалпы талаптарының мазмұны;
      7) қарулы Күштердің ішкі қызмет жарғыларының ерекшеліктері және жалпы талаптарының мазмұны;
      8) қарулы Күштердің саптық жарғыларының ерекшеліктері және жалпы талаптарының мазмұны;
      9) қазіргі заманғы ұрыстың жалпы сипатын;
      10) ұрыс түрлері және олардың сипатын;
      11) мотоатқыштар бөлімшесін ұйымдастыру және оның қарулануын;
      12) автоматтың (пулеметтің) атқаратын қызметі, ұрыстық қасиеті, жалпы құрылысы мен жұмыс істеу механизмдерін;бөлімшенің ату карточкасын құруды;
      13) қару және оқ-дәрілерді қолдану кезіндегі қауіпсіздік ережелерін;
      14) «сап» және «сап элементтері» анықтамаларын;
      15) сапқа тұру және саппен қозғалуға арналған пәрмендер, алдын ала берілетін және орындауға берілетін пәрмендердің арасындағы айырмашылықты;
      16) саптық және жорықтық адыммен қозғалу, бір орында және қозғалыс кезінде бұрылуды орындау әдістеріді;
      17) бөлімшені бір және екі қатарға тұрғызуға берілетін пәрмендер және тұру тәртібі; бір қатардан екі қатарға сап құру және екі қатардан бір қатарға қайта сап құруды;
      18) саптан шығу және қайтадан сапқа тұруды орындауға берілетін пәрмендер және орындауды;
      19) бағдар және жергілікті жерде бағдарлау туралы жалпы түсінікті;
      20) Адрианов компасының құрылысын;
      21) азимут туралы түсінік: А – шынайы азимут, мА – магнитті азимуты, д –магниттік тәуелділікті;
      22) компас бойынша көкжиек тұстарын анықтау әдістерін;
      23) магнитті азимут бойынша қозғалудың мәнін білуі/түсінуі тиіс.
      39. 10-сынып оқушылары:
      1) бөлімшенің ату карточкасын құруды;
      2) кез келген жерде жаудың оғының астымен қозғалуды;
      3) кедергілерден (бекіністер) өтуді;
      4) бақылау және атыс жүргізетін орынды таңдау, сондай-ақ ұрыс кезінде оқпана қазуды;
      5) «Радиациялық қауіп», «Химиялық дабыл!», «Әуе!», «Бөлімше, ұрысқа!» белгілері бойынша әрекет етуді;
      6) автоматтың (пулеметтің) атқаратын қызметі, ұрыстық қасиеті, жалпы құрылысы мен жұмыс істеу механизмдерін;
      7) қару және оқ-дәрілерді қолдану кезіндегі қауіпсіздік ережелерін;
      8) автоматтың (пулеметтің) жарамдылығын, тазалығын тексеру, оны майлау және атуға дайындауды;
      9) саптық қалыпты қабылдау, «Саптал!», «Түзел!», «Тік тұр!», «Еркін тұр!» және «Жинақтал!» пәрмендерін орындауды;
      10) саптық және жорықтық адыммен қозғалу, бір орында және қозғалыс кезінде бұрылуды орындау әдістерді;
      11) саптан шығу және қайтадан сапқа тұруды орындауға берілетін пәрмендер және орындауды;
      12) бас киіммен, бас киімсіз бір орында және қозғалыста сәлемдесуді орындауды;
      13) жергілікті жерде бағдарлауды;
      14) компас бойынша бағдарға қатысты магнитті азимут бағытын анықтауды;
      15) магнитті азимут бойынша жергілікті жерде қозғалуды орындай білулері керек.
      40. 11-сынып оқушылары:
      1) әскери қызметті өтудің құқықтық негіздерін;
      2) әскерге шақырушылар мен әскерге шақыру жасына дейінгілерді даярлауды;
      3) әскери мамандықтар бойынша даярлықты;
      4) қозғалыс кезінде бұрылуды;
      5) қарумен сапта тұруды;
      6) машина маңында және машинадағы сарбаздың әрекеттерін;
      7) сапты және машинаны басқаруға арналған белгілерді: қолмен, жалаушамен және шаммен;
      8) радиациялық құралдар және химиялық барлауды;
      9) радиациялық және химиялық қадағалау бекетінің құрамындағы барлаушының әрекеттерін;
      10) жұқпалы аурулардың негізгі топтарының сипаттамасын;
      11) карантин және биологиялық зақымдау ошағында обсервациялауды;
      12) қыша қолдану арқылы қанайналымға әсер ету шараларын;
      13) бинтпен таңудың негізгі әдістерін;
      14) нығайтушы және қысушы байламдарды таңу ережелерін;
      15) бас, кеуде және құрсақ жарақаттанған кезде байламды таңу ерекшеліктерін;
      16) өкпені жасанды желдендіру тәсілдерін («ауызбен ауызға», «ауызбен мұрынға», Сильвестр бойынша, Каллистов бойынша) білуі/түсінуі тиіс.
      41. 11-сынып оқушылары:
      1) машина маңында және машинадағы әрекет ету кезінде бұйрық беруді;
      2) қарумен түрлі қимыл-қозғалыс әрекеттерін орындауды;
      3) қозғалыс кезінде бұрылуды;
      4) белгінің көмегімен сапты және машинаны басқаруды.
      5) радиациялық және химиялық барлау құралдарымен жұмыс істеуді;
      6) науқасты күтуді;
      7) артериялық қысымды анықтауды;
      8) жүрекке жанама (жабық) массаж жасау және өкпені жасанды желдендіруді;
      9) ашық және жабық түрдегі сынықтарда шина қолдана отырып алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуді;
      10) бассүйек, бұғана, қабырға, омыртқа, жамбас сүйегі және аяққол сынған кезде алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуді (қолда бар құралдарды пайдалана отырып);
      11) бас, кеуде, құрсақ, жамбас және аяқ-қолға байлам таңуды;
      12) түрлі қайғылы оқиғалар кезінде (үсу, күн тию, электрлік жарақат, суға бату) алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуді орындай білулері керек.
      42. Тұлғалық нәтижелер, оқушылардың бойында:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, заң және тәртіпке деген құрмет;
      2) белсенді азаматтық ұстаным, патриоттық сезім, өз Отанына қызмет ету және қорғауға дайындық;
      3) мемлекеттік және ана тілін меңгеру; қазақ халқының және Қазақстан аумағында өмір сүретін өзге де ұлт өкілдерінің тарихына, мәдениеті мен дәстүрлеріне және өзге де құндылықтарына құрметпен қарауы;
      4) жеке басының қауіпсіздігі және өзін қоршаған адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдылары;
      5) үлкендерге құрмет, кішілерге қамқор болу; өзге адамдарға деген жақсылық жасау және қамқор болуы керек.
      43. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер, оқушылар:
      1) адамзат қоғамын дамыту үшін ғылым негіздері мен ғылыми жетістіктер жүйесін;
      2) ғылыми ақпаратты талдай, өңдей, сараптай және қолдана алуды;
      3) таным, құру, зерттеу әдістері және оларды қолдануды;
      4) қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникативтік технологияларды білулері керек.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
78-қосымша

Жалпы орта білім деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы
10-11-сыныптары үшін «Орыс тілі» пәнінен типтік оқу
бағдарламасы (оқыту орыс тілінде)

1. Пояснительная записка

      1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным Постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.
      2. Цель обучения предмету – воспитание творчески активной языковой личности путем формирования языковой, речевой, коммуникативной компетенций на основе: (1) освоения описательной и функциональной языковой системы, норм употребления средств разных уровней, активизации последних в продуктивной речевой деятельности, обогащения словарного запаса и синтаксического строя речи; (2) овладения законами построения связного высказывания, общей культурой общения, механизмами совершенствования речи и творческого использования языка. Данная цель определена потребностью общества в повышении функциональной грамотности подрастающего поколения для его конкурентоспособности и активной социально-производственной деятельности в современном мире.
      3. Задачами обучения в области достижения предметных результатов являются:
      1) совершенствование знаний о фонетике и орфоэпии, орфографии, лексике и фразеологии, морфемике и словообразовании, морфологии и синтаксисе как уровнях языковой системы;
      2) систематизация знаний о лексической и грамматической организации предложения и текста;
      3) формирование и совершенствование знаний об особенностях построения текста, способах связи предложений в тексте, средствах связи частей текста;
      4) формирование и совершенствование знаний об особенностях построения текстов разных функционально-смысловых типов и использования в них языковых средств;
      5) формирование и совершенствование знаний о функциональных стилях речи, стилистической организации текста (особенностях использования языковых средств);
      6) формирование и совершенствование умений анализировать, классифицировать языковые единицы (звуки и буквы, морфемы, слово как лексическая, словообразовательная и морфологическая единица, словосочетание и предложение), использовать их с точки зрения нормативности;
      7) совершенствование орфографической и пунктуационной грамотности;
      8) формирование умений создавать высказывания разной степени развҰрнутости;
      9) формирование и совершенствование умений создавать монологические высказывания (сочинение (в т.ч. эссе), очерк; объявление, газетная статья, хроника; резюме, заявление, доверенность, расписка, автобиография; аннотация, конспект, реферат, доклад, научный проект; комплимент, фельетон, интервью, портретный очерк, объяснительная записка, анкета, телеграмма, деловое письмо, протокол);
      10) формирование и совершенствование умений разворачивать и сворачивать тексты научного и публицистического стиля;
      11) формирование и совершенствование стилистической грамотности при оформлении текстов разных стилей и жанров; умений делать стилистическую корректировку в тексте и осуществлять стилистическую трансформацию текста;
      12) привитие навыков соблюдения норм культуры речи (соблюдение норм произношения, словоизменения, словоупотребления, грамматического оформления речи, овладение нормами и формулами русского речевого этикета);
      13) привитие навыков культуры общения (соблюдение правил речевого этикета в разных коммуникативных ситуациях);
      4. Задачами обучения в области достижения личностных результатов являются:
      1) воспитание патриотизма, гражданственности, сознательного отношения к языку как средству общения, источнику знаний, духовной ценности и форме воплощения культуры народа, проявляющихся в продуктивных высказываниях учащихся;
      2) формирование умений пропагандировать посредством социально ориентированной монологической речи активную гражданскую позицию, созидательную деятельность по охране окружающей среды;
      3) привитие высокой культуры, этических норм в общении с окружающими людьми, потребности соблюдать нормы литературного языка и правила русского речевого этикета;
      4) совершенствование умений вести дискуссии, адекватно оценивая особенности социальной среды и проявляя компетентность в распознавании антиобщественных явлений;
      5) привитие навыков непрерывного совершенствования речевой способности, ораторского мастерства;
      5. Задачами обучения в области достижения системно-деятельностных результатов:
      1) развитие и совершенствование умений анализа, обработки, синтеза, прогнозирования, проектирования, конструирования, исследования;
      2) привитие навыков использования современных и новейших научных технологий в учебно-научной сферах;
      3) формирование и совершенствование умений осуществлять библиографический поиск, извлекать необходимую информацию из различных источников;
      4) привитие навыков определять основную и второстепенную информацию, осмысливать цель чтения, выбирая вид чтения в зависимости от коммуникативной цели;
      5) формирование умений перерабатывать, систематизировать информацию и предъявлять ее разными способами и др.;
      6) развитие умений ставить и адекватно формулировать цель деятельности, планировать последовательность действий и при необходимости изменять ее;
      7) привитие навыков самоконтроля, самооценки, самокоррекции;
      8) развитие умений формулировать проблему, выдвигать аргументы, строить логическую цепь рассуждения, находить доказательства, подтверждающие или опровергающие тезис; применять полученные знания и умения в учебно-практической, научно-исследовательской деятельности;
      9) совершенствование умений успешного речевого общения в условиях полиязычной и межкультурной коммуникации, делового общения с окружающими.
      6. Программа определяет обязательный минимум содержания предмета для 10-11 классов общественно-гуманитарного направления, максимальный объем учебной нагрузки, основные требования к обеспечению учебного процесса. Содержание учебного предмета «Русский язык» определяется в соответствии с целью, задачами обучения, возрастными особенностями учащихся и реализации практической направленности образования, ориентации на функциональную грамотность обучающихся.
      7. В 10 классе предполагается повторение и изучение теоретических сведений о фонетике и графике, орфоэпии, орфографии, лексике и фразеологии, морфемике и словообразовании, морфологии, в 11 классе – о синтаксисе, пунктуации, риторике. В 10-11 классах обобщаются знания о функционировании языковых единиц в текстах различных типов, стилей, жанров с учетом этнокультурного компонента (сведения о национально-культурной специфике русского языка, о культуре русского, казахского народов, а также других народов, проживающих на территории Республики Казахстан), что направлено на развитие и совершенствование устной и письменной речи, на повышение культуры речи, формирование речевого этикета, ораторского мастерства.
      8. В соответствии с линейно-концентрическим способом подачи языкового материала содержание предмета усложняется и расширяется, что учитывает такие педагогические принципы, как научность и доступность. Особенностью программы является подача материала по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для опережающего практического ознакомления», «Для развития речи», что позволяет соблюдать принципы преемственности, последовательности и реализовывать коммуникативный подход в обучении русскому языку.
      9. Содержание программы учитывает межпредметные связи:
      1) «Русская литература» (совершенствование умений и навыков культуры устной и письменной речи на текстовой основе через изучение художественных произведений русской и казахской литературы (И.С. Тургенев, Л.Н. Толстой, А.П. Чехов, И.А. Бунин, А.И. Куприн, М. Цветаева, А. Ахматова, М.А. Булгаков, Б. Пастернак В.П. Астафьев, Ч. Айтматов, О. Сулейменов и др.), осознание важности языка и литературы в развитии народа, его национального самосознания, опора на знания по теории литературы при работе над изобразительно-выразительными средствами языка);
      2) «Казахский язык», «Иностранный язык» (формирование языковой личности на основе изучения языков, проведение параллелей при изучении языковых фактов, раскрытие диалога культур в глобальном культурном контексте);
      3) «Искусство» (понимание языка как одной из знаковых систем в сравнении с языками разных видов искусства (музыка, живопись и др.), использование репродукций картин при написании сочинений, словесном рисовании, обогащение речи учащихся терминами из области искусства);
      4) «История Казахстана», «Всемирная история» и «Человек, общество, право» (осознание истории развития языка на фоне истории развития общества, понимание роли языка в государстве, в развитии и становлении государственности, получение сведений о языках народов мира, месте русского языка в славянских языках, статусе русского и казахского языков в Республике Казахстан);
      5) «Информатика» (понимание коммуникативной функции языка в сети Интернет, формирование умений обрабатывать, систематизировать, сохранять и транслировать информацию путем использования новейших информационных технологий).
      10. Объем учебной нагрузки составляет:
      1) 10 класс – 68 часов (2 часа в неделю);
      2) 11 класс – 68 часов (2 часа в неделю).
      11. Результаты обучения представлены в Требованиях к уровню подготовки обучающихся и задают систему итоговых результатов обучения, достижение которых является обязательным условием положительной аттестации ученика за курс основной школы.

2. Базовое содержание учебного предмета в 10 классе

      12. Базовое содержание предмета включает основные разделы, представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для развития речи».
      13. «Русский язык в мире и Казахстане» – 2 ч.:
      1) для повторения (Язык и общество. Языковая ситуация в Казахстане. Функционирование русского языка в Казахстане. Формы функционирования русского языка. Русский литературный язык. Устная и письменная речь. Разделы науки о языке. Особенности литературного языка и его стили. Речевой этикет);
      2) для изучения (Речевая деятельность и еҰ виды: чтение, слушание, говорение и письмо. Причины происхождения и развития языка);
      3) для развития речи (Нормы речи. Формулы речевого этикета).
      14. «Фонетика» – 8 ч., из них 2 ч. на развитие речи, 1 ч. – тестирование; 1 ч. – диктант:
      1) для повторения (Звуки речи. Гласные и согласные звуки. Изменения звуков в потоке речи. Графика. Звук и буква. Слоговой принцип русской графики. Ударение. Орфоэпия. Правописание гласных и согласных в корнях слова. Правописание гласных после шипящих и ц. Мягкий знак после шипящих. Орфографические словари);
      2) для изучения (Принципы русской орфографии. Изобразительные возможности средств письма (графические приемы: смена шрифтов, графические средства выделения слов и др.; приемы использования ненормативного написания слова, эмфатическое ударение; пунктуация как средство создания эзоповского языка));
      3) для развития речи (Фоностилистика. Роль звуков в художественном произведении. Звукопись. Интонация как ритмико-мелодическая сторона звучащей речи. Нормы произношения).
      15. «Морфемика и словообразование» – 8 ч., из них 2 ч. – развитие речи:
      1) для повторения (Состав слова. Морфема. Типы морфем. Чередование звуков. Словообразование. Производная и непроизводная основы. Способы образования слов. Суффиксальный, приставочный, приставочно-суффиксальный способы словообразования. Бессуффиксный способ образования слов. Сложение основ. Аббревиация. Правописание приставок. Отличие форм слов от однокоренных слов);
      2) для изучения (Неморфологическое словообразование. Слово-образовательная цепь. Словообразовательный тип);
      3) для развития речи (Изобразительные ресурсы русского словообразования (использование слов с суффиксами оценки, окказионализмы). Роль средств словообразовательного уровня в создании художественного текста (семантизация морфем, морфемный повтор). Использование различных словообразовательных элементов в языке художественной литературы).
      16. «Лексикология и фразеология» – 10 ч., из них 2 ч. – развитие речи, 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения (Слово и его значение. Прямые и переносные значения слова. Синонимия в русском языке. Антонимия в русском языке. Омонимия в русском языке. Паронимы в русском языке. Активная и пассивная лексика. Неологизмы. Устаревшая лексика. Историзмы и архаизмы. Происхождение русской лексики. Заимствованная лексика. Фразеология русского языка. Фразеологизм);
      2) для изучения (Этимология. Внутренняя форма слова. Этимология слова. Метафора и метонимия. Лексика русского языка как система. Синонимический ряд. Омофоны, омографы, омоформы. Лексико-семантические группы слов. Старославянизмы. Иноязычные слова. Тюркизмы. Экзотизмы. Общеупотребительная и ограниченная в употреблении лексика. Диалектная лексика. Диалектизмы. Специальная лексика. Термины, профессионализмы. Жаргонная лексика. Фразеологизмы в системе русского языка. Национально-культурный компонент фразеологизмов. Пословицы, поговорки, крылатые слова. Фразеологические словари. Словарь крылатых слов и афоризмов);
      3) для развития речи (Эпитет. Градация. Антитеза. Оксюморон. Ирония. Каламбур. Стилевая принадлежность фразеологизмов. Лексические средства выразительности речи (лексический повтор, художественная трансформация слова в поэтическом тексте). Выразительные возможности лексики и фразеологии в языке художественной литературы).
      17. Морфология – 22 ч., из них 4 ч. – развитие речи, 1ч. – сочинение-рассуждение; 1ч. – изложение; 1ч. – диктант:
      1) для повторения (Части речи. Принципы классификации частей речи. Типология частей речи. Имя существительное. Одушевленные и неодушевленные существительные. Нарицательные и собственные имена существительные. Лексико-грамматические разряды существительных. Правописание существительных. Род, число и падеж существительного. Имя прилагательное. Разряды прилагательных. Полные и краткие прилагательные. Степени сравнения имен прилагательных. Правописание прилагательных. Имя числительное. Разряды числительных по значению и составу. Склонение числительных. Правописание числительных. Местоимение. Разряды местоимений по значению. Правописание местоимений. Употребление местоимений. Глагол как часть речи. Инфинитив. Вид глагола. Наклонение глагола. Время глагола. Лицо и число глагола. Спряжение глагола. Причастие. Правописание причастий. Знаки препинания в предложениях с определениями, выраженными одиночными причастиями и причастными оборотами. Деепричастие. Правописание деепричастий. Знаки препинания в предложениях с обстоятельствами, выраженными одиночными деепричастиями и деепричастными оборотами. Наречие. Разряды наречий. Образование и правописание наречий. Переход в наречия других частей речи. Слова категории состояния. Служебные части речи. Предлоги. Типология предлогов. Правописание производных предлогов. Союзы. Типология союзов. Правописание союзов. Частицы. Междометие. Звукоподражательные слова);
      2) для изучения (Принципы определения частей речи. Разряды местоимений по соотношению с другими частями речи. Омонимичные части речи. Омонимия причастия и прилагательного. Омонимия наречия и деепричастия. Омонимия краткого прилагательного, наречия и слова категории состояния. Омонимия предлогов и других частей речи. Омонимия союзов и других частей речи в роли союзных слов. Омонимия частиц и знаменательных слов. Способы образования частей речи. Синонимика полных и кратких прилагательных, степеней сравнения, видовременных форм глагола, союза. Морфологический разбор);
      3) для развития речи (Роль частей речи в образовании текстов разных стилей и жанров. Морфологические средства выразительности русской речи. Стилистическое употребление форм существительных в речи. Стилистические возможности местоимений. Причастия и деепричастия в художественной речи. Переход в наречия других частей речи. Стилистические качества междометий и звукоподражаний, их использование в языке художественной литературы. Рассуждение на морально-этическую тему. Пересказ текста научно-популярного стиля).
      18. Стили речи – 14 ч., из них 4 ч. – развитие речи, 1 ч. – сочинение в жанре эссе:
      1) для повторения (Функциональные стили русского языка. Публицистический, научный, художественный, разговорный, официально-деловой стили, их стилевые черты и языковые особенности. Научный стиль, сферы его использования, стилевые черты. Официально-деловой стиль, сферы его использования, стилевые черты, языковые средства. Разговорный стиль, сферы его использования, стилевые черты. Публицистический стиль, сферы его использования, стилевые черты. Художественный стиль, его стилевые черты, языковые особенности);
      2) для изучения (Лексические, морфологические, синтаксические особенности научного стиля. Подстили научного стиля: собственно научный, научно-популярный, учебно-научный. Основные жанры научного стиля: научный проект, доклад, аннотация, рецензия, реферат, тезисы. Основные жанры официально-делового стиля: характеристика, автобиография, заявление, закон, резюме, деловое письмо. Форма и структура делового документа. Лексические, синтаксические особенности публицистического стиля. Образно-выразительные средства стиля. Основные жанры публицистического стиля: очерк, портретный очерк, эссе, репортаж, дискуссия. Язык газеты. Художественный стиль. Отличия художественного стиля от других стилей. Изобразительно-выразительные средства: тропы и фигуры речи. Лингвистический анализ художественного текста. Разговорный стиль, сферы его использования. Признаки разговорного стиля, его лексические, синтаксические особенности. Невербальные средства общения);
      3) для развития речи (Работа с текстами разных типов речи, стилей и жанров: чтение и информационная переработка. Использование различных видов чтения в зависимости от коммуникативной задачи и характера текста. Овладение речевой культурой использования технических средств коммуникации (телефон, компьютер, электронная почта и др.). Оценивание устных и письменных текстов с точки зрения языкового оформления, уместности, эффективности достижения коммуникативных задач. Создание устных текстов различных стилей и типов речи на заданную тему. Определение стилевых черт и языковых средств публицистического, научного, официально-делового, художественного стилей. Анализ языка газеты, текстов разговорного стиля. Установление по совокупности стилевых черт и языковых средств принадлежности текста к тому или иному функциональному стилю. Лингвистический анализ текстов разных функциональных стилей и жанров. Использование различных стилистических средств при построении текстов. Совершенствование культуры учебно-научного, официально-делового общения в устной и письменной форме. Овладение культурой публичной речи. Организация дискуссии. Совершенствование культуры разговорной и электронной речи. Овладение способами свертывания текста (доклад, учебный научный проект, аннотация, рецензия, реферат, тезисы). Изложение с творческим заданием. Сочинение-эссе. Отзыв о книге, аннотация, тезисы, портретный очерк, репортаж, характеристика, автобиография, резюме, заявление).
      19. Повторение и систематизация изученного материала – 4 ч., из них 1 ч. – развитие речи, 1 ч. – диктант:
      1) для повторения (Фонетика и орфография. Фонетический и орфографический разбор слова. Лексика. Лексический разбор слова. Морфемика и словообразование. Морфемный и словообразовательный разбор. Морфология. Морфологический разбор);
      2) для развития речи (Общие сведения о стилях и типах речи).

3. Базовое содержание учебного предмета в 11 классе

      20. Базовое содержание предмета «Русский язык» в 11 классе также включает основные разделы, представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для развития речи».
      21. «Современный русский литературный язык. Языковые изменения конца ХХ века. Русский язык в Казахстане» – 2 ч.:
      1) для повторения (Причины происхождения и развития языка; особенности литературного языка и его стили. Просторечие, диалекты, профессионализмы, жаргоны. Языковая ситуация в Казахстане. Функционирование русского языка в Казахстане);
      2) для изучения (Язык и общество. Формы функционирования русского языка, чистота речи. Языковые изменения конца ХХ века);
      3) для развития речи (Сведения о богатстве русского языка. Нормы речи. Языковые явления в русском языке).
      22. «Повторение изученного материала» – 6 ч., из них 1 ч. – развитие речи; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения (Фонетика и орфография. Фонетический и орфографический разбор слова. Лексика. Лексический разбор слова. Морфемика и словообразование. Морфемный и словообразовательный разбор. Морфология. Морфологический разбор частей речи);
      2) для развития речи (Роль средств фонетического, словообразовательного и морфологического уровней в текстах разных типов, жанров и стилей).
      23. «Синтаксис и пунктуация простого предложения. Культура речи» – 14 ч., из них 3 ч. – развитие речи, 1 ч. – диктант:
      1) для повторения (Словосочетание. Строение и грамматическое значение словосочетания. Виды подчинительной связи. Предложение. Грамматическая основа предложения. Простое предложение и предикативная часть. Неполные предложения. Простое осложненное предложение. Предложения с однородными членами, знаки препинания в них. Предложения с обособленными членами, знаки препинания в них. Знаки препинания при обращениях, междометиях, утвердительных, отрицательных и вопросительно-восклицательных предложениях. Прямая и косвенная речь, знаки препинания в предложениях с прямой и косвенной речью. Цитаты. Употребление кавычек);
      2) для изучения (Цельные словосочетания. Вводные и вставные конструкции, знаки препинания в них. Разряды вводных слов по значению. Знаки препинания при оформлении перечней. Тире в неполном предложении. Виды синтаксического разбора. Знаки препинания в простом предложении и их интонирование. Предложение с обособленными членами и пунктуация при них. Синонимика односоставных и двусоставных простых предложений. Простое осложненное предложение. Логическое ударение, его коммуникативная роль. Логический и интонационный принципы русской пунктуации. Виды синтаксического разбора);
      3) для развития речи (Синонимика односоставных и двусоставных простых предложений. Стилистические фигуры речи. Экспрессивное использование предложений разных типов. Инверсия, обращения, вводные слова, синонимика обособленных и необособленных членов предложения, их роль в художественной литературе. Риторический вопрос и восклицание, их роль в предложении. Знаки препинания при обособленных, однородных членах предложения, обращении, в предложениях с прямой речью).
      24. «Синтаксис и пунктуация сложного предложения. Культура речи. Типы сложного предложения» – 12 ч., из них 3 ч. – развитие речи, 1 ч. – сочинение в жанре эссе:
      1) для повторения (Понятия о видах сложного предложении. Виды сложносочиненных, сложноподчиненных и бессоюзных сложных предложений. Сложносочиненное предложение, средства связи в нем. Сложносочиненные предложения с соединительными, противительными, разделительными союзами, их строение, значение. Сложноподчиненное предложение, средства связи в нем. Сложноподчиненные предложения с придаточными изъяснительными, определительными, их строение, значение. Сложноподчиненные предложения с придаточными обстоятельственными, присоединительными, их строение, значение. Синонимия бессоюзных и союзных сложных предложений. Средства связи в сложном предложении. Функциональная значимость интонации в сложном предложении. Синтаксический и пунктуационный разбор сложных предложений разных типов);
      2) для изучения (Сочетание знаков и порядок их следования. Пунктуация при стечении союзов в сложном предложении. Принципы русской пунктуации. Структурный принцип – основной принцип русской пунктуации);
      3) для развития речи (Функциональная значимость интонации в сложном предложении. Функционирование в речи сложных предложений. Употребление союзов в сложносочиненных и простых предложениях с однородными членами. Синонимия сложноподчиненных и простых предложений с обособленными членами. Конструирование сложных предложений. Характеристика роли типов сложных предложений в тексте. Замена сложных предложений простыми предложениями с однородными и обособленными членами. Синонимия бессоюзных сложных, сложносочиненных и сложноподчиненных предложений. Синтаксический, семантико-функциональный анализ бессоюзных сложных предложений – пословиц. Анализ и составление текстов публицистического, научного, художественного стилей различных типов речи с использованием сложносочиненных, сложноподчиненных и бессоюзных предложений. Преобразование бессоюзных сложных предложений в сложносочиненные и сложноподчиненные предложения. Бессоюзные сложные предложения в тексте-рассуждении с элементами описания, тексте-описании. Эссе, аннотация с использованием разных видов бессоюзных сложных предложений).
      25. «Сложное предложение с разными видами связи» – 12 ч., из них 3 ч. – развитие речи; 1 ч. – изложение, 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения (Сложноподчиненные предложения с несколькими придаточными: с однородным, параллельным (неоднородным), последовательным подчинением. Знаки препинания в них. Сложное предложение с сочинением и подчинением. Синтаксический и пунктуационный разбор сложноподчиненных предложений с несколькими придаточными и сложных предложений с сочинением и подчинением. Сложные предложения с разными видами связи. Сочинительная, подчинительная и бессоюзная связь в сложных предложениях. Средства связи предикативных частей в сложных предложениях. Компоненты и предикативные части в сложных предложениях с разными видами связи. Синтаксический и пунктуационный разбор сложных предложений с разными видами связи);
      2) для изучения (Сочетание знаков и порядок их следования. Знаки препинания при стечении союзов в сложном предложении. Понятие нормы применительно к знакам препинания. Нерегламентированная пунктуация и авторские знаки);
      2) для развития речи (Употребление сложных предложений с разными видами связи в речи. Функционально-стилистическая характеристика сложных предложений с разными видами связи. Употребление сложных предложений с разными видами связи в текстах – повествовании, описании, рассуждении. Анализ и составление текстов публицистического, научного, художественного стилей различных типов речи с использованием сложных предложений с разными видами связи. Заметка в газету с использованием сложных предложений. Изложение научно-популярного стиля).
      26. «Текст. Речевые жанры» – 12 ч., из них 3 ч. – развитие речи; 1 ч. – сочинение:
      1) для повторения (Текст. Основная и дополнительная темы текста. Признаки текстов различных функционально-смысловых типов речи. Виды (цепная, параллельная) и средства связи предложений в текстах различных типов речи. Основные признаки текста: тематическое, композиционное единство, связность, смысловая цельность, модальность. Средства выражения модальности в тексте. Способы их выражения и средства связи в тексте (союзы, лексические и грамматические средства, повторы, вводные слова, порядок слов, синонимы, видовременные формы глаголов, анафора, неполные предложения, синтаксический параллелизм и т.д.) Основные критерии языкового качества текста. Абзац как структурная единица письменного текста. Основные жанры научного стиля: конспект, научный проект, доклад, аннотация, рецензия, реферат, тезисы. Основные жанры официально-делового стиля: характеристика, автобиография, заявление, закон, резюме, деловое письмо. Основные жанры публицистического стиля: очерк, портретный очерк, эссе, репортаж, дискуссия. Интервью, заметка в газету, эссе. Интервью как жанр публицистики);
      2) для изучения (Сложное синтаксическое целое (ССЦ) как композиционно-смысловое единство. Микротема в ССЦ. ССЦ и абзац. Строение ССЦ: ключевая фраза (зачин), комментирующая часть, концовка. Абзац как структурная единица письменного текста. Зачин и концовка абзаца. Виды грамматической связи в тексте. Жанр путевых заметок. Типология текстов. Композиционно-синтаксические типы речи (высказывания от 1-го, 2-го, 3-го лица) в текстах. Классификация текстов в зависимости от количества участников речи);
      3) для развития речи (Речевой этикет. Роль вступительной и заключительной части высказывания. Повествование, описание, рассуждение в художественной речи. Работа с текстами разных типов речи, стилей и жанров: чтение и информационная переработка. Построение текстов различного типа на основе собственного замысла. Определение стилевых черт и языковых средств публицистического, научного, официально-делового, художественного стилей. Лингвистический анализ текстов разных функциональных стилей и жанров. Использование различных видов чтения в зависимости от коммуникативной задачи и характера текста. Создание текстов различных стилей, типов речи, жанров на заданную тему. Написание аннотации, тезисов, характеристики, автобиографии, резюме, заявления. Сочинение в жанре путевых заметок).
      27. «Культура устной речи. Элементы риторики» – 6 ч., из них 2 ч. – развитие речи:
      1) для повторения (Орфоэпия. Орфоэпический словарь. Нормы речи. Техника речи. Специфика устной речи. Речевое дыхание, качество голоса, тональные изменения голоса, дикция, тембр речи, словесное и логическое ударение. Речь правильная и хорошая. Речевое общение. Взаимодействие участников. Жест, мимика в устной речи, ориентация на собеседника или аудиторию. Изобразительно-выразительные средства: тропы и фигуры речи. Невербальные средства общения. Дискуссионная речь. Дискуссия, дебаты, спор, полемика, диспут);
      2) для изучения (Риторика как мастерство устной речи. Современная риторика. Виды красноречия. Краткие сведения о классической риторике. Ораторская речь, публичное выступление. Типы ораторов. Риторические каноны. Подготовка речи. Структура публичной речи. Композиция публичного выступления. Виды речи: аргументирующая, похвальная, информационная. Учебно-научные жанры речи. Виды композиции. Риторические жанры. Особенности построения учебно-научных жанров. Риторические тропы и фигуры (риторический вопрос и риторическое обращение, синтаксический параллелизм, антитеза, анафора, градация, инверсия, цитирование, период, юмор и др.). Стили произношения: торжественный, разговорный, нейтральный, доказывающий, комический и др.);
      3) для развития речи (Ударение в некоторых акцентологически трудных словах. Трудности в образовании некоторых грамматических форм. Стереотипы речевого поведения, отражающего эмоциональный фон русской бытовой культуры. Правила русского речевого этикета в ситуациях похвалы, соболезнования, сочувствия. Особенности речевого этикета в полиэтническом Казахстане. Совершенствование культуры учебно-научного, официально-делового общения в устной и письменной форме. Овладение культурой публичной речи. Организация дискуссии. Культура спора. Правила ведения спора).
      28. «Повторение и систематизация изученного материала в 11 классе» – 4 ч., из них 1 ч. – диктант:
      1) для повторения (Фонетика и орфография. Фонетический и орфографический разбор слова. Лексика. Лексический разбор слова. Морфемика и словообразование. Морфемный и словообразовательный разбор. Морфология. Морфологический разбор. Синтаксис и пунктуация. Синтаксический и пунктуационный анализы. Повторение синтаксиса и пунктуации простого, простого обособленного, сложного предложения: сложное союзное и сложное бессоюзное предложения, способы связи, пунктуация. Синонимика простых и сложных предложений с причастными и деепричастными оборотами и сложных с придаточными определительными, условия, причины. Условия их взаимозамены при создании текста. Синтаксический разбор сложного предложения).

4. Требования к уровню подготовки учащихся

      29. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      30. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      31. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) особенности функционирования русского языка в Казахстане;
      2) фонетическую систему русского языка и ее основные законы;
      3) знаки письма, соотношение звуков и букв, алфавит;
      4) орфоэпические нормы русского литературного языка;
      5) лексическое значение слова, группы слов по значению, однозначные и многозначные слова, прямое и переносное значение слова, типы переноса;
      6) парадигматические (антонимические, синонимические, паронимические, омонимические) отношения активной русской лексики и фразеологии;
      7) синтагматические отношения активной русской лексики и фразеологии;
      8) стилистические различия слов и фразеологизмов синонимического ряда;
      9) общеупотребительные, диалектные и профессиональные слова, устаревшие и новые слова, заимствованные слова;
      10) морфемику, морфемную структуру слова;
      11) словообразование, способы морфологического и неморфологического словообразования;
      12) типологию частей речи, отличия знаменательных и служебных частей речи;
      13) семантические, морфологические и синтаксические особенности частей речи;
      14) особенности словоизменения склоняемых и спрягаемых слов;
      15) способы различения омонимичных частей речи;
      16) правила русской орфографии;
      17) стили речи, стилистические особенности текста;
      32. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) различать в слове ударные и безударные гласные; звонкие и глухие, твердые и мягкие согласные;
      2) производить фонетический разбор слова;
      3) правильно произносить гласные и согласные в соответствии с нормами литературного языка, осуществлять постановку ударения в словах, использовать орфоэпические словари;
      4) обосновать выбор орфограммы при написании слов, использовать орфографические словари;
      5) толковать лексическое значение слова в контексте, употреблять слова в свойственном им значении, использовать толковые словари;
      6) составлять ряды слов на основе парадигматических отношений: подбирать к слову антонимы и синонимы, находить в тексте многозначные слова, омонимы, паронимы, использовать словари омонимов, паронимов, синонимов, антонимов;
      7) находить в тексте диалектные, профессиональные и устаревшие слова;
      8) использовать в речи исконно русские и заимствованные слова, пользоваться словарем иностранных слов;
      9) производить лексический анализ слова;
      10) определять морфемы в слове и способы образования слов, использовать словообразовательные словари;
      11) производить морфемный и словообразовательный анализы слова;
      12) делать орфографический, фонетический, лексический, морфемный, словообразовательный, морфологический, анализы языковых единиц.
      13) распознавать части речи, определять их постоянные и непостоянные признаки, правильно образовывать формы слов;
      14) определять стили различных текстов, их тему и основную мысль;
      15) продуцировать тексты разных стилей.
      33. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) причины происхождения и развития языка, место русского языка в ряду славянских языков, роль русского языка в Казахстане и мире;
      2) основные единицы языка (звук, морфема, слово, предложение): их роль и значение;
      3) сведения о богатстве русского языка, особенности литературного языка и его стили;
      4) особенности словосочетания, простого и сложного;
      5) особенности главных и второстепенных членов предложения;
      6) особенности неполных предложений;
      7) особенности однородных и обособленных членов предложения;
      8) обращения, вводные и вставочные конструкции;
      9) отличие прямой речи от диалога, косвенную речь;
      10) структурные и семантические особенности сложносочиненных, сложноподчиненных и бессоюзных предложений;
      11) особенности сложных предложений с разными видами связи;
      12) грамматические особенности предложений, взятых из контекста;
      13) пунктуационные правила;
      14) сложное синтаксическое целое, смысловые, структурные и стилистические особенности текста;
      15) особенности создания текстов различных речевых жанров;
      16) особенности культуры устной речи и элементы риторики;
      17) стереотипы речевого поведения и особенности речевого этикета в полиэтническом Казахстане;
      34. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) производить орфографический, фонетический, лексический, морфемный, словообразовательный, морфологический анализы языковых единиц;
      2) определять структуру словосочетания и предложения, выделять словосочетания из предложений;
      3) составлять словосочетания и предложения на основе сочетаемостных возможностей слов;
      4) отличать простые предложения от сложных;
      5) находить в предложении главные и второстепенные члены предложения, определять их типы;
      6) различать виды сложных предложений;
      7) производить синтаксический и пунктуационный анализы простого предложения, простого осложненного и сложного предложений;
      8) определять сложное синтаксическое целое;
      9) производить комплексный анализ текста;
      10) объяснять знаки препинания в тексте и правильно расставлять их в продуктивной речи;
      11) продуцировать тексты разных стилей и жанров (телеграмма, заметка из газеты, хроника, портретный очерк, фельетон, доверенность, анкета, объяснительная записка, тезис, конспект, реферат, комплимент, аннотация, рецензия, путевые заметки, автобиография, деловое письмо, протокол, реферативное сообщение, доклад, эссе);
      12) принимать участие в дискуссиях, спорах, дебатах.
      35. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) уважение к государству и государственной символике, Конституции Республики Казахстан, внешней и внутренней политике государства, основным Законам РК и правопорядку;
      2) активную гражданскую позицию, высокие патриотические чувства, готовность к служению своей Родине и защите ее интересов;
      3) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к русскому языку и языкам других национальностей и этносов, проживающих на территории Казахстана;
      4) уважение к истории, культуре, традициям и другим ценностям казахстанского народа;
      5) стремление оберегать и приумножать природные богатства страны, родного края;
      6) активную жизненную позицию в охране окружающей среды, обладать экологической культурой;
      7) положительное отношение к здоровому образу жизни, стремление к сохранению своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      8) высокую культуру успешной речевой коммуникации, соблюдение этических норм, принципов и постулатов общения;
      9) инициативу, готовность и способность к самообразованию, самореализации, созидательному труду;
      10) уважение к ветеранам войны и труда, старшему поколению, заботу о младших и социально незащищенных, доброжелательность и внимательность к другим;
      11) адекватную оценку особенностей социальной среды, противостояние к антиобщественным явлениям, деструктивным воздействиям идеологического, противоправного, националистического, религиозно-экстремистского характера;
      12) заинтересованность и самостоятельную позицию в выборе профессии и специальности.
      36. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны уметь:
      1) применять полученные знания и умения в учебно-практической, научно-исследовательской деятельности;
      2) формулировать проблему, выдвигать аргументы, строить логическую цепь рассуждения, находить доказательства, подтверждающие или опровергающие тезис;
      3) осуществлять библиографический поиск, извлекать необходимую информацию из различных источников;
      4) определять основную и второстепенную информацию, осмысливать цель чтения, выбирая вид чтения в зависимости от коммуникативной цели;
      5) применять перерабатывать, систематизировать информацию и предъявлять ее разными способами и др.;
      6) ставить и адекватно формулировать цель деятельности, планировать последовательность действий и при необходимости изменять ее;
      7) осуществлять самоконтроль, самооценку, самокоррекцию;
      8) вступать в деловое общение с окружающими;
      9) осуществлять успешное речевое общение (владеть всеми видами речевой деятельности, строить продуктивное речевое взаимодействие со сверстниками и взрослыми; адекватно воспринимать устную и письменную речь; точно, правильно, логично и выразительно излагать свою точку зрения по поставленной проблеме; соблюдать в процессе коммуникации основные нормы устной и письменной речи и правила русского речевого этикета; учитывать особенности национальной культуры, в том числе национального речевого этикета, собеседника в поликультурном обществе).

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
79-қосымша

Жалпы орта білім деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы
10-11-сыныптары үшін «Орыс әдебиет» пәнінен типтік оқу
бағдарламасы (оқыту орыс тілінде)

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета в 10 классе

      7. На изучение курса выделено 68 часов, из них на: вводные уроки и заключение – 2 часа, изучение произведений – 54 часа; уроки по развитию речи – 8 часов, уроки внеклассного чтения – 4 часа.
      8. Содержание курса «Русская литература» в 10 классе включает следующие разделы:
      1) «Введение» – 1 час (Литература и ее место в русской культуре. Понятие о границах классического периода русской литературы. Своеобразие русской культуры II половины XIX века. Общая характеристика литературного процесса. Состояние русской прозы, поэзии и драматургии. Ведущая роль романа в жанровой системе. Типологические черты русского романа. Место поэзии в литературе второй половины XIX века. Пути развития русской драматургии от А.Н. Островского до А.П. Чехова и М. Горького. «Золотой век» русской литературы и мировая классика. Современное прочтение и новые интерпретации классики. Критерий злободневности и актуальности);
      теория литературы (Понятия «автор» и «читатель». Личность автора в мемуарах и исследованиях. Автор и литературная среда. Формы авторского присутствия в разных жанрах. Читатель и его активное читательское сознание. Диалог автора и читателя в процессе чтения);
      2) «Поэзия середины XIX века» – 1 час (Специфика в сравнении с поэзией «золотого века». Жанровые особенности, направления и стили);
      3) «Ф.И. Тютчев» – 2 часа (Этапы жизненного пути. Лирика: «Конь морской», «Цицерон», «Silentium!», «Осенний вечер», «Фонтан», «Не то, что мните вы, природа…», «День и ночь», «Пошли, господь, свою отраду…», «Два голоса», «О, как убийственно мы любим…», «Волна и дума», «Как весел грохот летних бурь…», «Она сидела на полу…», «Певучесть есть в морских волнах…», «Природа – сфинкс…» (по выбору учителя). Понятие философской лирики. Человек и мир в художественной концепции поэта. Образ лирического героя. Мотив одиночества и рока. Символичность образов поэзии. «Silentium!» как поэтический манифест лирики. Поэтика контраста. Параллелизм явлений природы и человеческой жизни. Поэтическая картина мира и пантеистические мотивы в стихотворениях «Не то, что мните вы, природа…», «Природа – сфинкс…». Характер любовной лирики. Точность психологического анализа и глубина философского осмысления человеческих чувств в «Денисьевском цикле». Ф.И. Тютчев в оценках современников, поэтов и писателей ХХ века. Тютчевская традиция в русской поэзии. Поэзия Ф.И. Тютчева и современность);
      4) «А.А. Фет» – 2 часа (Судьба поэта. Основные темы и мотивы лирики: «Поэтам», «Я пришел к тебе с приветом…», «Весенний дождь», «Майская ночь», «У камина», «Чудная картина…», «Восточный мотив», «Сияла ночь. Луной был полон сад…», «Шепот, робкое дыханье…», «Ярким солнцем в лесу пламенеет костер…», «На заре ты ее не буди» (по выбору учителя). «Мир как красота» в поэзии А.А. Фета. Поэтика времени: миг и вечность. Поэтические манифесты: «Увы, как беден наш язык», «Поделись живыми снами…», «Псевдопоэту». Роль художественной детали, символика, черты импрессионизма. Язык ассоциаций, синкретизм образов. Музыкально-мелодический принцип организации стиха и роль звукописи в лирике. А.А. Фет глазами современников. Его поэзия в оценках поэтов и литературоведов ХХ в.);
      теория литературы (Лирические жанры: ода, элегия, дружеское послание, сонет, подражание, пародия и др. Лирическое стихотворение как ведущая форма поэтического текста);
      5) «Н.А. Некрасов» – 3 часа (Жизнь поэта и гражданина. Основные мотивы лирики: «Современная ода», «В дороге», «Колыбельная песня», «Перед дождем», «Тройка», «Еду ли ночью по улице темной…», «Вчерашний день, часу в шестом…», «На улице» (1. Вор. 2. Проводы. 3. Гробок), «Мы с тобой бестолковые люди…», «Влас», «Забытая деревня», «Внимая ужасам войны…», «Поэт и гражданин», «Размышления у парадного подъезда», «Песня Еремушке», «Плач детей», «В полном разгаре страда деревенская…», «Поэту (Памяти Шиллера)», «Сеятелям» (по выбору учителя). Жанр поэмы в творчестве Н.А. Некрасова: «Рыцарь на час», «Орина, мать солдатская», «Мороз, Красный нос» (по выбору учителя); «Кому на Руси жить хорошо» (обзор). Крестьянские поэмы (общая характеристика). Место поэта в литературном процессе. Расширение сферы поэтического, изображение трагизма повседневности, демократизм, внимание к социальным темам. Сатирические стихи. Идея гражданственности и народности в лирике. Тема поэта и поэзии. Образ Музы. Своеобразие лирического героя («Мне борьба мешала быть поэтом, песня мне мешала быть борцом»). Покаянная лирика. Крестьянский мир, концепция народного характера. Тема города. «Панаевский» цикл и его соотнесенность с «денисьевским» циклом Ф.И. Тютчева. Трансформация традиционных жанров: оды, элегии, баллады, песни. Новаторство поэта в области стихотворной техники (ритмико-интонационное своеобразие, метрика, рифма, строфика). Поэма «Мороз, Красный нос». Фольклоризм поэмы. Образы-персонажи, поэтика их воссоздания (портрет, речевая характеристика и др.). Социально-бытовая реальность и волшебно-сказочная фантастика. Лирическое и трагическое в поэме. Мотив сна. Проблема истолкования финала. Творческая история незавершенной поэмы «Кому на Руси жить хорошо», ее идейно-художественное своеобразие (поиски народного счастья через преодоление проблем и противоречий российской действительности; изменение народного сознания; фольклорные традиции; жанровое своеобразие, особенности сюжета и композиции). Фрагменты поэмы: Пролог; «Крестьянка»; «Пир на весь мир». Образы-персонажи. Образ России. Тема деревни, русского крестьянства. Стиль поэзии Н.А. Некрасова. Актуальность идей поэта для нашего времени);
      теория литературы (лиро-эпические жанры: басня, баллада, поэма (романтическая, историческая, крестьянская, лиро-эпическая, сатирическая));
      6) «А.Н. Островский» – 3 часа (Личность и творчество писателя. «Гроза», «Бесприданница». Н.А. Островский и русский театр. Жанры и темы его драматургии. Пьесы А.Н.Островского как «драмы жизни». «Колумб Замоскворечья». «Темное царство» в изображении драматурга. Самодурство как социально-психологическое явление. «Гроза» – новый тип народной трагедии. Система действующих лиц и основной конфликт. Катерина как трагическая героиня. Искусство диалога и монолога, речевая характеристика. Сюжетно-композиционные принципы, эпичность и динамика действия; пространственно-временные отношения; пейзаж, символика; народно-песенная основа. Полемика о «Грозе» (Н.А. Добролюбов, Д.И. Писарев, А.А. Григорьев). Тема бедной девушки в пьесе «Бесприданница». Развитие темы гибели красоты при столкновении с миром корысти. Мотивы искушения, блеска, одиночества в драме. Конфликт и трагический финал драмы. Функции внутренних монологов, пейзажа и музыки в обрисовке героини. Система образов-персонажей. Образ Паратова. Бунт «маленького человека» Карандышева. Образы буржуазных дельцов Кнурова и Вожеватова. Психологический анализ. Эволюция женского образа у Островского (Катерина, Лариса). Современные интерпретации пьес «Гроза» и «Бесприданница» в театре и кино. Актуальные аспекты пьес А.Н. Островского в современной жизни);
      теория литературы (драматические жанры: комедия, трагедия, драма, водевиль, мелодрама, пьеса);
      7) «Н.С. Лесков» – 3 часа (Творческая индивидуальность писателя. «Леди Макбет Мценского уезда», «Жемчужное ожерелье», «Тупейный художник». Самобытная личность писателя в оценках современников. «Леди Макбет…»: купеческая тема и образы повести. Поэтика заглавия. У. Шекспир. «Макбет» (фрагменты). Тема «преступления и наказания». Особенности организации повествования в рассказах «Жемчужное ожерелье», «Тупейный художник». История несчастной любви. Жанр святочного рассказа. Трагические образы и своеобразие стиля прозы писателя. Этические принципы героев Н.С. Лескова и современность);
      8) «Ф.М. Достоевский» – 6 часов (Биографические сведения и личность писателя. «Преступление и наказание» (главы). Этапы творческого пути. Каторга в судьбе писателя. Роман «Преступление и наказание». Философия и идейно-нравственная проблематика романа. Теория Раскольникова и ее опровержение в романе. Тематическая композиция. Система образов. Образ Петербурга. Раскольников и его двойники (Свидригайлов, Лужин, Лебезятников). Истоки и мотивы преступления героя (социальные, психологические, идеологические). Функции снов Раскольникова и Свидригайлова. Литературные источники и реминисценции в романе. Тема наказания и ее воплощение в поэтике романа. Раскольников и его антиподы (Соня Мармеладова, Порфирий Петрович). Христианские мотивы в романе. Идея страдания и очищения. Особенности психологизма. Художественное время и пространство в романе. Роль эпилога в этико-философской концепции романа. Достоевский в оценках современников; критика о нем. Философы (В. Соловьев, Н. Бердяев, А. Камю, Ж.-П. Сартр и др.) и писатели ХХ века (Г. Гессе, А. Жид, Т. Манн, Р. Акутагава, А. Солженицын) о Ф.М. Достоевском. Влияние писателя на культуру и искусство ХХ в. Ф.М. Достоевский и жанр детектива и криминального романа. Пророческие откровения писателя о человеке, судьбе России и цивилизации. Ф.М. Достоевский в современном мире);
      теория литературы (Этико-философские взгляды писателя и их воплощение в художественном творчестве. Проблема добра и зла, преступления и наказания, эгоизма и альтруизма, счастья, любви, долга);
      9) «М.Е. Салтыков-Щедрин» – 3 часа (Биографические сведения. «История одного города» (фрагменты), «Господа Головлевы» (главы). Личность писателя в оценках современников. Тема России в его творчестве. От «Истории одного города» к «Господам Головлевым». Семейная тема в романе «Господа Головлевы». Социальный и нравственный аспекты в изображении дворянской семьи. Система образов-персонажей: библейские и литературные истоки. Три поколения семьи Головлевых. Образ Иудушки, лицемерие, скупость, предательство как главные черты его характера. Принципы создания образов-персонажей. Библейские и литературные истоки образов-персонажей. Сюжет романа как история вырождения семьи. Трактовка финала. Комическое и трагическое в «Господах Головлевых». Гипербола и гротеск как способы изображения действительности. Художественное мастерство писателя. Социальное, злободневное и общечеловеческое в его творчестве. Щедринские типы в современной жизни);
      10) «Л.Н. Толстой» – 9 часов (Личность писателя. Основные этапы творческого пути. «Севастопольские рассказы»; роман «Война и мир» (главы). «Севастопольские рассказы». Военный опыт писателя, его участие в обороне Севастополя. Принципы изображения войны: проблема истинного и ложного патриотизма, утверждение духовного начала в человеке, обличение жестокости войны. История создания романа «Война и мир». Многоплановость тематики и проблематики. Жанровое своеобразие. Система образов. Центральные образы-персонажи романа. «Мысль семейная» в романе. Семьи Ростовых, Болконских, Курагиных, Друбецких. Духовные искания Андрея Болконского и Пьера Безухова. Тема любви в романе. Значение женских образов. Наташа Ростова как идеал писателя. «Мысль народная» в романе. Картины мира и войны. Многоплановость категорий «мир» и «война» в романе. Народ и личность в структуре романа-эпопеи. Значение образа Платона Каратаева. Художественные образы и их исторические прототипы. Смысл противопоставления Кутузова и Наполеона. Развенчание идей наполеонизма. Осуждение войны в романе. Патриотическое звучание романа-эпопеи. Образы солдат и офицеров, их героизм. Картины жизни русского дворянства в романе. Петербург и Москва. Высший свет и патриархальное московское дворянство. Тема семейного счастья. Философия жизни и философия истории в романе. Мастерство Л.Н. Толстого-романиста. «Диалектика души» человека в произведении писателя. Внутренний монолог как средство характеристики героя. Поэтика портретной детали. Художественное пространство. Место пейзажных зарисовок в композиции романа. Организация художественного времени. Виды времени: историческое, личное, бытовое. Особенности стиля прозаика. Приемы контраста, остранения, скрытой иронии. Тенденциозность писателя. Публицистика писателя: «Не убий!», «Не могу молчать». Писатели и мыслители ХХ века о Л.Н. Толстом (И. Бунин, М. Ганди, Р. Роллан и др.). Толстой и идеи пацифизма, гуманизма и «непротивления злу» в современном мире. Влияние писателя на искусство ХХ века (театр, кино, балет, музыка, живопись). Идеалы семейной жизни, любви, счастья в понимании Л.Н. Толстого и в нашем представлении);
      теория литературы (Жанровая система русской литературы второй половины XIX века. Расцвет прозы. Русский роман и его разновидности. Жанровые особенности русской драматургии. Своеобразие поэзии середины и конца XIX века и начала ХХ века. Жанры русской критики);
      11) «А.П. Чехов» – 6 часов (Личность и творчество писателя. Рассказы «Человек в футляре», «Крыжовник», «О любви», «Ионыч», «Дама с собачкой», «Палата № 6» (по выбору учителя); пьесы «Чайка» или «Вишневый сад» (по выбору учителя). Эволюция прозы: от Чехонте к Чехову. Жанровое своеобразие. Основные темы и образы. Русская интеллигенция в изображении А.П. Чехова. Трагизм обыденной жизни. Проблема истинных и ложных ценностей в творчестве писателя («Ионыч»). Проблема нравственной ответственности. Сюжетное мастерство. Поэтика художественной детали. Пейзаж. Портрет. Возможность неоднозначных интерпретаций сюжетных развязок и образов. Своеобразие стиля и прозы зрелого А.П. Чехова. Чеховские рассказы и новеллы Ги де Мопассана и О. Генри («Ожерелье», «Дары волхвов»). Проза А.П. Чехова в оценках писателей XIX и ХХ веков (Л.Н. Толстой, А.И. Куприн, М. Горький, И.А. Бунин, В. Набоков и др.). Чеховские традиции в русской прозе ХХ в. (И.А. Бунин, В.В. Набоков, Ю. Казаков, С. Довлатов) и на языке других искусств. Эволюция драматургии писателя. Новаторство Чехова-драматурга: ослабленность внешнего действия, внутренние психологическое конфликты, значение подтекста, роль ремарок и художественных деталей. Драматургия А.П. Чехова как итог развития русской драматургии XIX века: от психологической драмы Н.А. Островского к А.П. Чехову. «Лес» А.Н. Островского и «Вишневый сад» А.П. Чехова. А.П. Чехов и западноевропейская драматургия его времени (М. Метерлинк, Г. Ибсен и др.). Жанровое своеобразие пьес. Поэтика: особенности сюжета и конфликта; подтекст; реальная символика; ремарки. Типология образов-персонажей. «Чайка». Тематическая композиция. Тема искусства. Любовная коллизия. Система образов-персонажей. Парные образы в пьесе: Аркадина – Тригорин, Заречная – Треплев и др. Судьба актрисы в пьесе и соотнесенность ее с судьбами актрис в произведениях предшественников (А.И. Герцен, А.Н. Островский) и драматургии ХХ века. Лирико-символический подтекст и интерпретация содержания пьесы. Интерпретация развязки. Жанровое своеобразие. Социальное и вечное. «Вишневый сад» – последняя пьеса драматурга. Трагическое, драматическое и комическое в пьесе. Жанровые и сюжетные особенности. Эмоциональный смысл финала, значение образов-символов, не поддающихся однозначной интерпретации. Неодназначные прочтения пьесы критикой. Чеховская драматургия в восприятии искусства ХХ века (в т.ч. драматургии). Мировое значение творчества А.П. Чехова в культуре ХХ века. Комические, грустные и трагические стороны человеческой жизни в прозе и драматургии писателя. Чеховские герои через сто лет. А.П. Чехов и современность);
      теория литературы (актуальные темы и конфликты русской действительности, конкретно-историческое в художественной картине мира);
      12) «В.М. Гаршин» – 1 час («Красный цветок». Личность писателя. Жанровое своеобразие прозы. Черты романтизма и символика. Тема безумия в русской литературе (от А.С. Пушкина до А.П. Чехова) и в творчестве В.М. Гаршина. Образ сумасшедшего дома в литературе ХХ века (обзор – по выбору учителя): К. Кизи, «Полет над гнездом кукушки»; В. Пелевин. «Чапаев и Пустота»; В. Высоцкий. «Письмо с Канатчиковой дачи»);
      13) «А.И. Куприн» – 2 часа (Творчество и судьба писателя. «Гранатовый браслет», «Поединок». Личность писателя в воспоминаниях современников. Основные темы и жанры. Поэтика сюжета. Проблема идеала в эстетике писателя. Смысл названия рассказа и значение эпиграфа в понимании авторской позиции. Роль образов-символов в художественном мире произведения. Герой и антигерой. Пороки армейско-офицерского мира в повести «Поединок». Женские образы. Стиль прозы А.И. Куприна. Любовь в произведениях прозаика и ее восприятие современным читателем);
      14) «И.А. Бунин» – 3 часа (Личность и судьба писателя. Рассказы из цикла «Темные аллеи»: «Легкое дыхание», «Господин из Сан-Франциско», «Темные аллеи» (или другой рассказ по выбору учителя); лирика: «К Востоку», «Зейнаб», «Магомед в изгнании», «Черный камень Каабы», «Одиночество», «Айя-София», «Мы встретились случайно на углу…», «Тонет солнце, рдяным углем тонет…». Традиции и новаторство в прозе И.А. Бунина. Поэтика художественной прозы. Мастерство портрета. Слово, подробность, деталь в поэзии и прозе. Искусство композиции. «Горечь» и «сладость» любви в изображении И.А. Бунина. «Господин из Сан-Франциско». Смысл названия, основная проблематика. Роль христианской и языческой символики в художественном мире новеллы. Философская концепция мира и человека. Осуждение бездуховности существования. Изображение «мгновения» жизни. Реалистическое и символическое в прозе и поэзии. Философичность лирики. Лирический герой поэта и его мировосприятие. Тонкость восприятия психологии человека и мира природы; поэтизация исторического прошлого. Тема Востока. Образ и судьба России («Окаянные дни»). Место И.А. Бунина в истории русской литературы ХХ века. Его поэзия на фоне литературного модернизма. Писатель в воспоминаниях и оценках коллег. Человек в художественной прозе И.А. Бунина и современный читатель);
      теория литературы (Поэтика романа, драмы и лирики. Организация художественного пространства и времени. Углубление представлений об образе-персонаже. Система образов-персонажей в творчестве писателя);
      15) «М. Горький» – 4 часа (Личность и судьба писателя. Рассказы «Старуха Изергиль», «Макар Чудра», «Челкаш», «Супруги Орловы», «Рождение человека» (по выбору учителя); пьеса «На дне». Жанр классического рассказа в прозе Горького. Романтический пафос раннего творчества. Человек в художественной концепции Горького (рассказ «Рождение человека»). Романтический пафос раннего творчества. Проблематика и поэтика драматургии. Пьеса «На дне» как философская драма. Основные типы. Диалектика характеров и суть споров о правде в пьесе. Значение художественной прозы М. Горького и дальнейшая ее эволюция. М. Горький о писателях (Л.Н. Толстом, А.П. Чехове, А.И. Куприне и др.). Жанр литературного портрета. Современное прочтение творчества М. Горького);
      теория литературы (Проблема национального и общечеловеческого в русской литературе. Роль демократической критики в формировании социологического взгляда на художественное произведение);
      16) «Л.Н. Андреев» – 1 час (Личность писателя и его творческая позиция. По выбору учителя: «Иуда Искариот», «Жизнь Человека» (отрывки). Традиции русской классики. Андреев как классик и модернист. Вечные вопросы бытия в творчестве писателя. Тема смертной казни и предательства. Евангельские мотивы. Образ Иуды в повести. Тема предательства. Тема насилия и идеи пацифизма. Эстетические принципы драматургии («Жизнь Человека»). Актуальность творчества Л.Н. Андреева в современном мире);
      теория литературы (Углубление представлений о композиционной организации художественного текста и сюжете. Предметный мир в поэзии и прозе. Художественная символика);
      17) «Серебряный век» русской литературы. Символизм. Акмеизм. Футуризм – 1 час («Серебряный век» как итог развития русской классики и начало нового литературного периода: характеристика литературного процесса, состояние русской прозы, поэзии и драматургии. Трагические судьбы писателей, поэтов, философов «серебряного века». Мировое значение русской литературы XIX века и литературы «серебряного века»);
      18) «А.А. Блок – 3 часа (Личность и творческий путь. Лирика: «Незнакомка», «В ресторане», «На железной дороге», «Россия», «Девушка пела в церковном хоре…», «О, я хочу безумно жить…», «О, весна без конца и без краю…», «Ночь. Улица. Фонарь. Аптека…», «О доблестях, о подвигах, о славе…», «На поле Куликовом», «Скифы», «Пушкинскому Дому» (по выбору учителя); поэма «Двенадцать». Лирические циклы в поэзии А.А. Блока. Символизм и А.А. Блок. Цикл «Стихи о Прекрасной Даме». Новый этап творчества в период революции 1905-1907 гг.: социальные мотивы. Книга «Нечаянная радость». Концепция России: отражение в лирике прошлого, настоящего и будущего. Книга «Родина» – вершина творчества поэта. Мотив «страшного мира» и восприятие революции как очистительной стихии. Поэма «Двенадцать», интерпретация ее идей и образов современниками, критиками, литературоведами. Тема революции в творческой биографии поэта. Особенности поэтики А.А. Блока, его место в истории русской поэзии. А. Блок в воспоминаниях современников, его образ в поэзии ХХ века (А. Белый, А. Ахматова, М. Цветаева и др.));
      теория литературы (Понятие об эстетике и этике. Эстетические категории в литературе: трагическое, комическое, трагикомическое, идеальное, прекрасное, безобразное);
      19) «Н.С. Гумилев» – 1 час (Поэт, воин, путешественник. Трагическая судьба поэта. Лирика: «Я конквистадор в панцире железном…», «Я и Вы», «Она», «К синей звезде», «Он поклялся в строгом храме…», «Капитаны», «Пьяный дервиш», «Волшебная скрипка», новелла «Последний придворный поэт» (по выбору учителя). Романтический герой его поэзии. Культурные имена, понятия. Нерасторжимая связь человека и природы. Яркий экзотический мир Востока. Философия природы. Пейзажная атрибутика. Особенности любовной лирики. Поэтические размышления о поэзии, искусстве. Стихотворные книги «Путь конквистадоров», «Романтические цветы», «Жемчуга» и др.);
      теория литературы (Понятие об индивидуальном стиле писателя. «Свое» и «чужое» в художественном тексте);
      20) «Заключение» – 1 час (Модернизм и реализм. Декаданс как идеологическое явление эпохи. Революция и раскол русской литературы в начале ХХ века. Наследие русской классики в русскоязычной и мировой культуре ХХ века. Актуализация и проблема востребованности классики читателями ХХI века);
      теория литературы (Особенности символизма и акмеизма. Вечные темы, мотивы и образы в русской поэзии, прозе, драматургии).
      9. Список произведений для заучивания наизусть:
      1) Ф.И. Тютчев. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      2) А.А. Фет. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      3) Н.А. Некрасов. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      4) И.А. Бунин. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      5) А.А. Блок. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      6) Н.С. Гумилев. 2 стихотворения по выбору учащихся.
      10. Рекомендуемый список для дополнительного чтения:
      1) Ф.И. Тютчев. «Я очи знал, – о, эти очи!..», «Волна и дума», «Нам не дано предугадать…», «В часы, когда бывает…», «Весь день она лежала в забытьи…», «Последняя любовь», «Я встретил вас – и все былое…», «Бывают роковые дни…» и др.;
      2) А.А. Фет. «Бал», «Какая ночь! Как воздух чист…», «Нет, не жди ты песни страстной…», «Как ярко полная луна…», «Чем тоске, и не знаю, помочь…», «Какая грусть! Конец аллеи…», «В дымке-невидимке…», «Сад весь в цвету…», «Как беден наш язык! Хочу и не могу…» и др.
      3) А.К. Толстой. «Коль любить, так без рассудку…», «Средь шумного бала, случайно…», «Колодники», «Острою секирой ранена береза…», «Когда кругом безмолвен лес дремучий…», «Как здесь хорошо и приятно…», «Дробится, и плещет, и брызжет волна…», «Не пенится море, не плещет волна…», «Пусть тот, чья честь не без укора…», «Сватовство», «Илья Муромец» и др. Козьма Прутков. «Юнкер Шмидт», «Желания поэта», «Я встал однажды рано утром…» и др.
      4) Н.А. Некрасов. «Коробейники», «Блажен незлобивый поэт…», «Душно! без счастья и воли…», «Мать» и др. А.Н. Островский. «Свои люди – сочтемся», «Доходное место», «Горячее сердце», «Лес», «Таланты и поклонники».
      5) В. Крестовский. «Петербургские трущобы». М.Е. Салтыков-Щедрин. «История одного города» (полностью). Ф.М. Достоевский. «Идиот», «Бесы», «Братья Карамазовы».
      6) Л.Н. Толстой. «Анна Каренина», «Крейцерова соната», «Холстомер», «Воскресение». А.П. Чехов. «Скучная история», «Попрыгунья», «Учитель словесности», «Дом с мезонином», «Душечка», «Три сестры»;
      7) А.И. Куприн. «Жидкое солнце», «Штабс-капитан Рыбников»;
      8) И.А. Бунин. «Окаянные дни», сб. «Темные аллеи», «Жизнь Арсеньева»;
      9) Л.Н. Андреев. «Жизнь Василия Фивейского», «Тьма», «Царь Голод»;
      10) М. Горький. «Мальва», «Фома Гордеев», «Сказки об Италии»;
      11) Д.С. Мережковский. Итальянские новеллы;
      12) В.Я. Брюсов. «Огненный ангел»;
      13) А. Белый. «Пепел», «Петербург»;
      14) И. Одоевцева. «На берегах Невы»;
      15) Б. Зайцев. «Голубая звезда»;
      16) произведения зарубежной литературы:
      Стендаль. «Красное и черное»;
      В. Гюго «Собор Парижской Богоматери»;
      О. Бальзак. «Евгения Гранде»;
      Ги де Мопассан. «Ожерелье», «Пышка»;
      Э. Сю. «Парижские тайны»;
      М. Рид. «Всадник без головы»;
      Г. Флобер. «Мадам Бовари»;
      Э. Золя. «Дамское счастье»;
      Ч. Диккенс. «Дэвид Копперфильд»;
      Г. Ибсен. «Пер Гюнт»;
      М. Метерлинк. «Синяя птица», «Слепые»;
      С. Цвейг. «Шахматная новелла», «Амок»;
      Р. Роллан. «Очарованная душа»;
      Б. Шоу. «Дом, где разбиваются сердца», «Пигмалион»;
      Т. Драйзер «Американская трагедия»;
      Р. Акутагава. «Ворота Расемон», «Муки ада»;
      Т. Уильямс. «Стеклянный зверинец»;
      А. Кристи. «Десять негритят», «Убийство в Восточном экспрессе».

3. Базовое содержание учебного предмета в 11 классе

      11. На изучение курса выделено 102 часа, из них на: введение и заключение – 2 часа, изучение произведений –78 часов, уроки по развитию речи –12 часов, уроки по внеклассному чтению –7 часов.
      12. Содержание курса «Русская литература» в 11 классе включает следующие разделы:
      1) «Русская литература ХХ века после 1917 года и начала ХХI века: Писатель и время», « Введение» – 1 час (Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Историко-литературное обоснование основных периодов: 1) революция и литература (1917-1929) – переход от литературы XIX века и века «серебряного» к советскому периоду, литература в условиях нового, советского тоталитаризма; 2) художник и тоталитарная власть (1930-е – середина 1950-х гг.) – начало «большого террора», искаженный характер литературного процесса – легальная и запрещенная литература; 3) приспособление советских ценностей к общечеловеческим (1956 – конец 1980-х гг.) – «потепление» и новое «похолодание» общественно-политического климата в СССР, литературно-идеологическое диссидентство, традиция «эзопова» способа художественного выражения правды; 4) неодекаданс, или постмодернизм в условиях краха советского тоталитаризма (1990-е гг.). Переходный этап от классической литературы к литературе нового столетия, ознаменованной революциями, войнами, нарастанием «большого террора» в процессе укрепления тоталитаризма в СССР. Противостояние литературного процесса режиму большевиков с постепенным уходом в «подполье» запрещенной литературы и доминированием «разрешенной» литературы соцреализма. Литературно-идеологическая борьба 20-х гг., начало «огосударствления», политизации литературы);
      2) «Революция и литература М. Горький» – 2 часа («Несвоевременные мысли». Творчество М. Горького в советский период. Горький как антибуревестник: отношение к Октябрьской революции, большевикам и В. Ленину. Проблема духовного становления и «самостояния» личности в истории – в автобиографических произведениях и литературных портретах. «Жизнь Клима Самгина» (обзор) – духовное завещание писателя. Самгин и самгинщина как социально-психологический феномен русского революционного сорокалетия, деградация буржуазного либерализма. Своеобразие композиции и жанра романа: эпопейность, синтез житийной «повести», исторической хроники, романа «воспитания личности». Современное восприятие романа (новые литературоведческие работы, телеэкранизация). Новые материалы о судьбе М. Горького в советское время);
      теория литературы (Углубление понятий «роман-эпопея», «историческая хроника», «роман воспитания личности». Автор и герой в мемуарной и художественной прозе);
      3) «В.В. Маяковский» – 2 часа (Лирика: «Ода революции», «Приказ по армии искусств», «Рабочим Курска», «Юбилейное», «Письмо товарищу Кострову», «Письмо Татьяне Яковлевой»; поэмы: «В.И. Ленин», «Хорошо!» (обзор); комедия «Баня» (обзор). Отношение В.В. Маяковского к революции и Советской власти: от романтической идеализации к патетико-сатирическому диалогу со временем. «Мутация» политического голоса после Октября: освоение новых жанров, искусств, их социализация (героико-политический театр, кино, «Окна РОСТА»), усиление лирической искренности и сатиры. Тема Человека-Поэта-Гражданина «повсеместного» сердца. Идеализация революции, вождя и Советской власти в «парных» поэмах «В.И. Ленин» и «Хорошо!». Плакатность и патетико-сатирическая тенденциозность, лирическая присяга автора на верность Ленину и партии как детски чистая и наивная вера в справедливость и человечность советского «революционного потопа». «Баня» как сатира на партийную бюрократию. Эволюция поэта от «хорошо» к «плохо». Символический характер ухода в «мир иной», в противоречии с поэтической декларацией «жизнь прекрасна и удивительна». Новое о В.В. Маяковском после падения советского тоталитаризма);
      теория литературы (Литература и социальный заказ в эпоху 20-х гг., эволюция теории социального заказа);
      4) «А.А. Ахматова» – 3 часа (Лирика: «Сжала я руки под темной вуалью…», «Столько просьб у любимой всегда…», «На шее мелких четок ряд…», Мне голос был, он звал утешно…», «Не с теми я, кто бросил землю…», «Клевета», «Муза», «И упало каменное слово…», «Родная земля», «Творчество» (по выбору учителя); поэма «Реквием». Предельная искусность и высокая духовность лирики А.Ахматовой. Традиции русской классической поэзии и акмеизм в ее творчестве. Трагедийность мироощущения и внутреннее мужество ахматовской поэзии. Эволюция образа лирической героини – женщины трагической эпохи, поэта, противостоящего тоталитаризму и вдохновляющего современника на духовную стойкость. Эпическая тема малой (личной) и большой истории в «Реквиеме», слияние судьбы поэта с судьбой народа);
      5) «М.И. Цветаева» – 2 часа (Лирика: «Кошки», «Идешь на меня похожий...», «Моим стихам, написанным так рано…», «Стихи о Москве», «Стихи к Блоку», «Ахматовой», «Вчера еще в глаза глядел...», «Скоро уж из ласточек - в колдуньи!..», «Поэт - издалека заводит речь...», «Попытка ревности», «Мой письменный верный стол!..», «Вскрыла жилы: неостановимо...», «Тоска по родине! Давно...» и др. (по выбору учителя). Драматизм творческой судьбы. Мотивы лирики: «поэт и поэзия», «любовь - смерть», «разрыв», «время и вечность», «рождение - смерть», «одиночество», «ученичество». Концепция времени, современности и истории, человека и природы. Мифопоэтическое содержание поэзии; фольклоризмы и фольклорные имитации. Особенности языка и стиля, жанровые формы и стих. Проблема цикла. Поэзия М.И. Цветаевой и современное искусство (кино, эстрада и др.));
      6) «Б.Л. Пастернак» – 6 часов (Лирика: «Сестра моя – жизнь и сегодня в разливе…», «Плачущий сад», «Определение поэзии», «Весна, я с улицы…», «Осень», «Август» (из романа «Доктор Живаго»), «Во всем мне хочется дойти…», «Быть знаменитым некрасиво…»; главы из романа «Доктор Живаго». Своеобразие художественного мироощущения поэта: природа и социальная революция – проявление могучего напора жизни, всемерного возмездия и справедливости. Образ поэзии-губки, растворение, слияние поэта с мирозданием, назначение поэта, искусства – не исказить истинного голоса жизни во всей ее природной и общественной целостности. Суть «второго рождения» художника: «неслыханная простота», верность своему художественному предназначению, творческая независимость от власти. Творческая история «Доктора Живаго» как характерный советский пример подавления творческой свободы художника. Роман-повествование о судьбах интеллигенции в годы катастрофических социальных потрясений русской истории начала 1900-х – конца 1920-х гг., исповедь большого художника и гражданина, разоблачающего «историческую порчу времени» в эпоху советского тоталитаризма. Христианские идеалы писателя. Современное восприятие творчества Б.Л. Пастернака по книгам и фильмам);
      теория литературы (Лирика, особенности стихотворной речи);
      7) «Е.И. Замятин» – 2 часа («Мы» (главы). Краткий очерк жизни и творчества. Гражданское и художественное еретичество писателя. Восприятие социального заказа как необходимость говорить правду о своем времени. Творческая история «Мы» как «возвращенного» произведения. Жанровые особенности: антиутопия, политический памфлет на крепнущий советский тоталитаризм. Западные преемники Е. Замятина – О. Хаксли («О, этот новый мир»), Дж. Оруэлл («1984»), А. Кестлер («Слепящая тьма»));
      теория литературы (понятия «антиутопия» и «памфлет»);
      8) «М.А. Булгаков» – 6 часов (Творческая биография. «Собачье сердце», «Мастер и Маргарита» (главы). Сатирические повести 20-х гг.: антиприродная и антисоциальная суть советской евгеники (создание «нового человека»), отрицание нового мира и революции, фантасмагория советской действительности. Основные мотивы творчества: дом как залог мира и согласия, дьяволиада социального бытия, противостояние, антагонизм творческой личности и власти. Синтез этих мотивов в романе «Мастер и Маргарита», его жанровое своеобразие. Современные рецепции творчества М.А. Булгакова, особенно его «запрещенных» произведений (театр, кино и т.п.));
      9) «С.А. Есенин» – 3 часа (Лирика: «Край любимый…», «Устал я жить в родном краю…», «Небесный барабанщик», «Я последний поэт деревни…», «Сорокоуст», «Не жалею, не зову, не плачу…», «Шаганэ ты моя, Шаганэ…», «До свиданья, друг мой, до свиданья», «Я усталым таким еще не был…», «Русь», «Русь советская», «Письмо к женщине», «Письмо матери»; поэма «Анна Снегина». Основные этапы творческого пути. Лирика как исповедь человека переходной эпохи. Родина и революция, ожидание крестьянского патриархально-общинного рая – Ионии. Разочарование в большевистском социализме. Мотивы кабацкой горечи, покаяния, бунта, одиночества и предчувствия близкого конца. Стремление найти компромисс с новой жизнью и его крах: «Отдам всю душу Октябрю и Маю, Но только лиры милой не отдам». Ощущение своего единства с народом в результате революционных преобразований города и деревни. Поэма «Анна Снегина» – горькое свидетельство социально-духовного одиночества поэта в новое время. Поэзия С.А. Есенина сегодня);
      теория литературы (метр и ритм, их взаимодействие);
      10) «Художник и тоталитарная власть. Гуманистическая миссия русской литературы в эпоху сталинизма» – 1 час (Политическая обстановка «большого террора», Великой Отечественной войны, полная сталинская «коллективизация» общественного сознания и культуры, мартиролог писательских жертв, двойственный, искаженный характер литературного процесса (легальная и запрещенная литература). Соцреализм как эстетика советского тоталитаризма. А.Н. Толстой (3 часа). Основные этапы творческой биографии. Главы из романов «Хождение по мукам» и «Петр I». Цель литературы, по А.Н. Толстому, – «чувственное познание Большого человека». Тема интеллигенции и революции, «потерянной и обретенной родины» в «Хождении по мукам». Творческая история романа «Петр I»: преодоление символистского нигилизма во имя пушкинского историзма в оценке Петра. Образ Петра – царя-работника и созидателя, со «всеми пятнами на его камзоле». Некоторые черты его идеализации под влиянием культа личности: преувеличение демократизма Петра, его близости к народу. Современные интерпретации творчества А.Н. Толстого (исследования, экранизации));
      теория литературы (углубление понятия об историческом романе);
      11) «О.Э. Мандельштам» – 1 час (Высокие художественные искания и трагизм творческой биографии поэта. Лирика: «Я должен жить, хоть дважды умер…», «Камень», «Воронежские тетради», «Tristiа». Особенности мандельштамовского акмеизма: поэтизация «грубой, тяжелой» действительности сквозь призму разнообразных культурно-эстетических традиций (мифология, эллинизм, средневековье, классицизм). Нарастающее ощущение трагичности истории, предчувствие близких катастроф («Камень»). «Tristiа» – «спуск в инфернальный мир роковых страстей, ведущих к смерти, в мир разрушительной революции, воспоминаний» (Н. Струве). «Воронежские тетради» как драматичный диалог с властью, мотив спасительности поэзии. Современные прочтения поэзии О.Э. Мандельштама);
      12) «М.М. Зощенко» – 1 час (Драматизм творческой биографии писателя. Рассказы «Исповедь», «Аристократка», «Любовь», «Рыбья самка», «Волокита», разделы из «Голубой книги» (деньги, любовь) (по выбору учителя). Отношение к революции, классической литературе и задачам писателя в советское время. Стремление писать для нового читателя на его же языке. Автор и герой в рассказах 20-х гг.: гоголевская традиция юмора и сатиры, внутреннее авторское пародирование героя и рассказчика. Реакция писателя на запрещение сатиры в советском искусстве. Учительская, гуманистически просветительская роль художника – главный творческий пафос позднего М.М. Зощенко. Современное восприятие его творчества);
      теория литературы (жанр сатирической новеллы);
      13) «А.П. Платонов» – 2 часа (Рассказы «Государственный житель», «Усомнившийся Макар», «Такыр», «Песчаная учительница», «Фро», «Афродита», «В прекрасном и яростном мире», «Семья Иванова» (по выбору учителя); «Котлован» (обзор). Творческая биография А.П. Платонова – характерный пример непреднамеренного расхождения писателя с революцией и Советской властью и невозможности взаимопонимания. Рассказы конца 20-х – 40-х гг. – стремление писателя сказать правду, необходимую и полезную революции. Конфликт с советской тоталитарной демагогией в плане нравственно-духовной переделки «человеческого материала», коллективизации («Усомнившийся Макар», «Котлован»), в плане понимания внутренней сути – судьбы и характера – советского человека («Семья Иванова»). Поэтика автора – уникальный пример самобытности художественного мироощущения и соответствующего ему стиля. Философские истоки и традиции платоновской поэтики. Современное прочтение текстов А.П. Платонова);
      14) «Н.А. Заболоцкий» – 1 час (Лирика: «Я не ищу гармонии в природе…», «Начало зимы», «Ночной сад», «Все, что было в душе…», «Вчера, о смерти размышляя…», «Бетховен», «Завещание», «Жена», «Читая стихи», «Сквозь волшебный прибор Левенгука…», «Некрасивая девочка», «Признание», «На закате», «Не позволяй душе лениться…» (по выбору). Н.А. Заболоцкий как натурфилософский поэт. Своеобразие его «наукообразного» художественного мышления, стимулированного идеями А. Эйнштейна, Н. Федорова, К. Циолковского, К. Тимирязева, В. Вернадского. Нравственно-этические искания в лирике природы, человеческого духа и бытия, разума и чувства. Поэтизация глубинных, внешне неприметных проявлений живой жизни, добра, красоты – с точки зрения народного умения мыслить «всей своей душевной природой» («Ходоки»). Современное восприятие поэзии Н.А. Заболоцкого);
      15) «М.А. Шолохов» – 7 часов (Биография писателя. «Донские рассказы» (отрывки); главы из романа «Тихий Дон». Трагизм классового раскола в гражданской войне – сквозная тема «Донских рассказов» и «Тихого Дона». Изображение гражданской войны в романе со стороны белых, стремление писателя к исторической правде и объективности. Современные концепции образа Мелехова – «отщепенство», «историческое заблуждение», проблема обоюдной ответственности истории и личности в судьбе Григория. Многоплановое раскрытие представителей «середняцкого крестьянства» – донского казачества, развенчание традиционного взгляда на казачество как на реакционную силу, опору самодержавия. Драматизм, внутренняя и внешняя красота «двухмужней» Аксиньи. Проблема авторства «Тихого Дона». Новые материалы о писателе»);
      16) «А.Т. Твардовский» – 3 часа (Лирика: «Две строчки», «Перед войной, как будто в знак беды…», «Я убит подо Ржевом…», «В тот день, когда окончилась война…», «Жестокая память», «Из лирики этих лет. 1959-1967» (по выбору учителя, например: «Береза», «Я знаю, никакой моей вины…» и др.); поэмы «Страна Муравия», «Дом у дороги», «Василий Теркин» (обзор). Драматизм биографии. Философско-эпический характер поэзии, стремление к художественному осмыслению переломных этапов в истории страны (коллективизация, война, падение культа личности, оттепель 60-х гг.). Основные мотивы лирики: родной дом, дорога, жизненная судьба человека, круговорот человеческого и природного бытия, человек и война, ответственность за все происходящее с народом и страной. «Василий Теркин» – народная книга о жестокой войне, об испытании человека на человечность. Теркин - русский национальный характер, носитель и защитник «правды сущей», добра и народного исторического оптимизма. Второе рождение Теркина – поэма «Теркин на том свете» (1963). Новое об А.Т. Твардовском);
      теория литературы (понятие «медитативной лирики»);
      17) «Литература русского зарубежья первой волны» (обзор) – 2 часа («Первая волна», возникшая сразу после Октябрьской революции. Писатели и поэты старшего поколения: И.А. Бунин («Жизнь Арсеньева», «Окаянные дни»), Д.С. Мережковский, И.С. Шмелев («Солнце мертвых»), А.М. Ремизов («Взвихренная Русь»), И.А. Одоевцева («На берегах Сены»), поэзия З.Н. Гиппиус, Саши Черного, М.И. Цветаевой, В.Ф. Ходасевича и др. Писатели и поэты младшего поколения: Г.И. Газданов («Вечер у Клэр»), Б.Ю. Поплавский и др. Русская эмиграция как явление, оказавшее влияние на развитие литературного процесса на родине и за рубежом. Феномен сохранения первой волной русской эмиграции «России в миниатюре». Неореализм старшего поколения: продолжение традиций русской культуры, сохранение гуманистических тенденций творчества А.С. Пушкина, Л.Н. Толстого, Ф.М. Достоевского. Продолжение традиций «серебряного века», идея соборности, слияния человека с миром, обществом, природой, космосом. Утверждение приоритета личности над государством. Неприятие «железного века», «века-волкодава». Тема России, ностальгия по ней. Многожанровость, многостильность эмигрантской литературы первой волны. Новаторские поиски младшего поколения. Универсальные проблемно-тематические компоненты творчества В.В. Набокова (тема «утраченного рая» детства и расставания с родиной, ее культурой и языком; тема драматических отношений между иллюзией и действительностью), феномен стиля писателя. Тема творчества в «Лекциях по русской литературе»);
      18) «Приспособление советских ценностей к общечеловеческим (1956 – конец 1980-х гг.). Постепенное разрушение эстетики соцреализма» – 1 час (Динамизация литературного процесса в период хрущевской «оттепели». Литературная стагнация брежневского времени. Расслоение литературы на легальную и нелегальную (запрещенную, задержанную, подпольную, эмигрантскую));
      19) «Легальная литература. Военная проза» (обзор) – 2 часа (К. Симонов. «Живые и мертвые»; В. Гроссман. «За правое дело»; Б. Васильев. «В списках не значился», «А зори здесь тихие…» (главы). Идейно-нравственные ориентиры писателей. Художественные особенности военной прозы);
      20) «Молодежная и городская проза» – 1 час (А. Битов. «Такое долгое детство», «Одна страна»; В. Аксенов. «Звездный билет», «Апельсины из Марокко»; Ю. Трифонов. «Обмен», «Другая жизнь» (обзор). Гуманизация литературы. Повышенное внимание к человеческой личности. Жанровые предпочтения: рассказ и повесть);
      21) «Ю.П. Казаков» – 1 час (Рассказы «Плачу и рыдаю», «Вон бежит собака», «Адам и Ева», «Двое в декабре», «Северный дневник», «Странник», «На острове» (1-2 по выбору учителя). Личностное, лирическое начало в прозе как следствие постсталинской гуманизации общества. Мотив дороги как синоним свободы, раскрепощения личности. «Синдром нового места» – вычленение героя из привычного, будничного, житейского круга, обнажение его истинной сущности, «обострение ощущения собственной личности». Типизация в герое общечеловеческого, а не социального, классового. Городской человек и природа, пересечение двух дорог – «лесной» и «асфальтовой», дороги и дома. Романтический порыв на Север как возможность испытать себя, осознать себя как личность. Импрессионистичность композиции как отражение множественности миров, открывшихся постсталинской литературе, динамизации общественных процессов. Жанровые особенности рассказов);
      теория литературы (углубление понятия «лирическая проза»);
      22) «Деревенская проза» – 2 часа (Ф. Абрамов. «Пряслины», «Дом»; В. Астафьев. «Царь-рыба», «Печальный детектив», «Пастух и пастушка»; В. Распутин. «Прощание с Матерой», «Пожар» (обзор). Обращение к фольклорным традициям, народному сознанию как способ противостоять «обманной» оттепели);
      23) «В.М. Шукшин» – 1 час (Рассказы: «Сельские жители», «Чудик», «Микроскоп», «Охота жить», «Беседы при ясной луне», «Обида», «Критики», «До третьих петухов» (по выбору учителя и учащихся). Лейтмотив прозы – дорога между селом и городом, правдой и подделкой под нее внутри человеческой личности. «Естественный», импульсивный герой как воплощение идеи антидогматизма. Эволюция героя (от «чудика» к «мужику», Стеньке Разину, открытому протесту) как двухэтапный путь России к правде. Эволюция повествовательной манеры: от сказа к открытому авторскому слову. Сказ (эзопов язык) как нейтрализация политики советской власти и выражение «гласа народного». Композиция рассказов: со- и противопоставление характеров; жанровые особенности);
      теория литературы (углубление понятия о сказе);
      24) «Эстрадная поэзия» – 1 час (Эстрадная поэзия как демократический, массовый вид искусства (Е. Евтушенко, Р. Рождественский, Б. Окуджава, В. Высоцкий, Б. Ахмадулина, О. Сулейменов.) Ораторский стиль. Обращение к табуированным темам. Лирический герой с публицистическим мышлением. Реабилитация «маленького человека». Эксперименты в области формы, прозаизация стиха. А.А. Вознесенский. Лирика: «Гойя», «Прощание с политехническим», «Тишины!», «Ностальгия по настоящему», «Прорабы духа», «Рублевское шоссе», «Видеомы», «Гадание по книге» и др. Проблемы культуры и цивилизации, материи и духа («миры» и «антимиры»). Изображение явлений, событий, предметов через их внешний вид, форму. Преимущественное внимание к форме стиха. Метафора как внутренний стержень лирики. Романтическая экспрессия, выраженная в панметафоризме. «Архитектурность» поэтических текстов, опыты визуальной, «материальной» поэзии. Нетрадиционные стихотворные размеры (дольник, тактовик), внутренние рифмы, звуковые повторы. Генеральная линия творческого пути: от шестидесятнической публицистики через самодостаточный метафоризм к чистому авангарду);
      25) «Поэзия бардов» – 2 часа (Понятие бардовской песни и ее специфика. Тематика песен А. Галича, В. Высоцкого и Б. Окуджавы, В. Долиной и др. Б.Ш. Окуджава. Лирика: «Полночный троллейбус», «Король», «Голубой шарик», «До свидания, мальчики», «Мне нужно на кого-нибудь молиться...», «Март великодушный», «Грузинская песня», «Ваше благородие, госпожа разлука...2, «Песенка о Моцарте», «Старинная студенческая песня» и др. Городская поэзия Окуджавы. Арбат – символ его поэзии. Соотнесенность пространства города и пространства души. Военная тема в творчестве Окуджавы. Темы истории, любви, дружбы и братства, творчества. Особенности идиостиля. Излюбленные жанры. Двойное существование поэзии: литературное и музыкальное. В.В. Высоцкий. Многообразие тем и жанров лирики (по выбору учителя и учащихся): о предназначении поэта и поэзии («О поэтах и кликушах», «О фатальных цифрах и датах» и др.), о дружбе («Пошли мне, господь, второго...» и др.), военная тема («Братские могилы» и др.); баллады (о любви, о борьбе, о Робин Гуде и др.); иронические песни («Гимнастика», «В желтой, жаркой Африке...» и т.д.). Влияние поэта на творчество Б. Гребенщикова, Ю. Шевчука, Д. Митяева. В.Высоцкий в воспоминаниях современников, на сцене и в кино;
      теория литературы (бардовская песня как литературное творчество);
      26) «О.О. Сулейменов» – 1 час (Творческая судьба О. Сулейменова: геолог, ставший поэтом, поэт, ставший филологом, общественным деятелем и дипломатом. Лирика: «Разлив», «Айналайн», «Мать», «Реплика Нехристя И-Бо, идеалиста», «Одна война закончилась другой», «Минута молчания на краю света», «А. Вознесенскому», «Земля, поклонись Человеку!» (по выбору учителя); исследование «Аз и Я» (фрагменты). Поэтическое проникновение в глубь истории и культуры Казахстана. «История и истина не одно и то же» – стремление отстоять правду истории и современности. «Земля, поклонись Человеку!» – взволнованный лирический монолог-размышление о прошлом как долгом и трудном пути человечества в космос, в эру братства, мудрости и мира. Пафос поиска единых истоков разных национальных культур и языков в книгах «Аз и Я», «Язык письма»);
      теория литературы (Прозаизация стиха. Неклассические стихотворные размеры: дольник, тактовик, верлибр);
      27) «Социально-психологическая драматургия» (обзор) – 1 час (А. Арбузов. «Иркутская история», «Старомодная комедия»; В. Розов. «Гнездо глухаря»; А. Володин. «Пять вечеров»; Л. Зорин. «Покровские ворота». Отражение процесса нравственного разложения общества в пьесах. Девальвация «морального кодекса» строителей коммунизма. Романтизация героя, «очеловечивание» социалистического реализма. Чеховские мотивы);
      28) «А.В. Вампилов» – 1 час («Старший сын», «Утиная охота» (обзор по выбору учителя). Очерк жизни и творчества. Крах социальных и личных иллюзий в результате осознания временности хрущевской «оттепели». Личностное начало в драматургии. Рефлексирующий герой, ощущающий нравственный дискомфорт, недовольство своим образом жизни. Внутренний конфликт героя из-за невозможности достижения гармонии между идеалом и реальностью. Столкновение двух сознаний – трезво-реалистического (Бусыгин) и наивно-утопического (Сарафанов), «серьезные» и «несерьезные» герои, святые и грешники. «Страсти» по духовной близости людей, доброте и взаимопониманию в пьесе «Старший сын». Жанр «серьезной комедии», пьесы-притчи. Испытание человека бытом, мотив духовного падения человека в пьесе «Утиная охота». «Синдром» Зилова - исследование опустошенной души, саморазрушения личности. Значение открытого финала «Утиной охоты». Чеховские мотивы);
      29) «Тихая поэзия» – 1 час (Продолжение поэтических традиций 19 века (обзор). А.А. Тарковский - постакмеист, «последний поэт серебряного века». Тема всеобщего единства бытия, неразрывной связи человека и природы. Война как метафизическая, а не социальная трагедия. Фольклорные мотивы. А.С. Пушкин как поэтический и человеческий ориентир в поэзии Д.С. Самойлова. Противопоставление двух подходов к миру – силового противостояния бытию (пестелевского) и творческого вживания в него (пушкинского). Философская проблематика, асоциальность, классичность стиха. «Вневременность», обращенность к фольклору поэзии Н.М. Рубцова. Ориентация на «книжную» реальность, отсылки к явлениям мировой культуры, сращение «натуры» (природы) и культуры, классичность поэзии А.С. Кушнера);
      30) «Мифологическая проза» (обзор) – 1 час (А.А. Ким. Рассказы «Под сенью ореховых деревьев», «Полет», «Казах верхом», «Цунами», «Вкус терна на рассвете», «Дядя» (по выбору учителя). Стремление познать законы единения человека и человечества, человека и природы. Обращение к натурфилософской проблематике. Полифоничность прозы. Поэтика цикла рассказов «Вкус терна на рассвете»: сквозной герой-повествователь, сквозные темы и мотивы, пространственно-временная организация, символика образов, универсальные смыслы и аналогии, восточные традиции, особенности стиля. Слияние фантазии и реальности в мифе. Совмещение разных времен и пространств, двойничество, оборотничество персонажей. Реконструкция древних мифологических сюжетов, осовремененная их интерпретация. Обогащение конкретно-исторических образов универсальными смыслами и аналогиями);
       теория литературы (углубление понятия о мифе, притче).
      31) «Драматургия новой волны» – 1 час (А. Галин. «Ретро»; В. Славкин. «Взрослая дочь молодого человека»; Э. Радзинский. «Спортивные сцены 1981 года» (обзор). Заштампованность советского героя и конфликта. Анатомия советского быта и его обитателей. Л. Петрушевская (обзор - на выбор учителя): «Три девушки в голубом» и другие одноактные пьесы; рассказы «Свой круг», «Гигиена», «Новые Робинзоны», «Такая девочка, совесть мира», «Бессмертная любовь» и др.; сказки для взрослых («Будильник», «Роза», «Дядя Ну и тетя Ох»). Неонатурализм в драматургии и прозе. «Биологический» герой. Перегруженность бытом. История болезни современного общества. Девальвация родственных чувств. Обвальная деградация личности. Гротесковый стиль. «Недоязык» персонажей как противопоставление советскому «новоязу». Жанровые особенности прозы и драматургии);
      32) «Русская поэзия и проза Казахстана (обзор) – 3 часа (Маргинальность русских литератур в национальных республиках бывшего СССР – приобретения и потери. Тема «двух родин» (О. Постников). Зачинатели русской литературы в Казахстане – И. Шухов, П. Кузнецов, М. Зверев, Д. Снегин, В. Чугунов, Д. Черепанов. Тема братства народов, «ослабленная художественность». Этапированные, ссыльные писатели 30-40-х гг. – Н. Заболоцкий, Н. Коржавин, М. Зуев-Ордынец, Ю. Домбровский, А. Чижевский, А. Солженицын. Мощный творческий импульс во время Великой Отечественной войны: известные деятели русской культуры (В. Шкловский, М. Зощенко, С. Маршак, К. Паустовский, С. Эйзенштейн и др.) в алма-атинской эвакуации. Исторический роман 50-60-х гг. как попытка сохранения личной и общей памяти о далеком и близком прошлом («Ак-мечеть» Н. Анова, «В городе Верном» Д. Снегина). Военная тема: «Парламентер выходит из рейхстага» Д. Снегина. Целинная и рабочая тема: «Покорители целины» И. Шухова, «Снега метельные» И. Щеголихина, «Страсти маленького городка» В. Буренкова, «Два дня осталось до весны» Г. Черноголовиной, «Теплая земля» В. Берденникова. «Простор» под редакцией И. Шухова (1963-1974) – журнал всесоюзного значения (публикации неизвестных или запрещенных произведений А. Платонова, Б. Пастернака, М. Цветаевой, О. Мандельштама, различных воспоминаний, романа и повести Ю. Герта «Кто, если не ты?» и «Лгунья» и др.). Новая историческая проза 60-70-х гг. («Емшан», «Маздак», «Колокол», «Комиссар Джангильдин» и др. М. Симашко, «Интервенция в Омске» Н. Анова, «Утро и два шага в полдень» Д. Снегина, «Омут» и «Прощеный день» Ю. Рожицына, «Передай дальше!» А. Никольской). Профессиональная пушкинистика («Если заговорят портреты», «Портреты заговорили» Н. Раевского) и стиховедение («Стихи нужны» А. Жовтиса), романизированные биографии и биографические хроники о русских и советских писателях, связанных с Казахстаном (книги П. Косенко о П. Васильеве, Вс. Иванове, А. Сорокине, Ф. Достоевском). Проза и поэзия «шестидесятников»: «Лабиринт» Ю. Герта, «Татарников», «Газеты за шкафом» Вл. Берденникова, «Письма на бересте» А. Арцишевского – тема противостояния тоталитарному духовному закрепощению. Поэтическое продолжение этой темы и нового казахстанского патриотизма – лирика Р.Тамариной, А. Елкова, В. Антонова, О. Постникова, Т. Мадзигон, И. Потахиной, Л. Лезиной, Л. Степановой, Н. Черновой, В. Киктенко, Е. Курдакова, Л. Шашковой, А. Соловьева и др. Отток русских писателей в 90-х гг.);
      33) «Нелегальная литература», «Антисталинская проза» – 2 часа (А. Бек. «Новое назначение», В. Грос-сман. «Жизнь и судьба», В. Шаламов. «Колымские рассказы», В. Дудинцев. «Белые одежды» и др. (обзор). Образ Сталина. Авторская позиция. Публицистический пафос);
      34) «А.И. Солженицын» – 3 часа («Один день Ивана Денисовича», «Архипелаг ГУЛАГ» (отрывок). Очерк жизни и творчества. «Один день Ивана Денисовича» – обычный лагерный день глазами человека из народа. Сказовое повествование, совмещение точки зрения героя, рассказчика и народа. Условия несвободы, в которых утрачены понятия о справедливости, совести, чести, человечности. «Архипелаг ГУЛАГ» – книга о мучительном прозрении человека, преданного советским идеалам. Полифоничность голоса рассказчика, множественность голосов и взглядов как противопоставление одноголосию системы, монолитности идеологии. Взаимопревращения палача и жертвы. Жанр «Архипелага ГУЛАГ» – «опыт художественного исследования», книга-декрет, книга-колокол. Значение документальных фактов. Вольность синтаксиса как стремление к предельной естественности к правде);
      35) «Ю. Домбровский» – 1 час («Хранитель древностей» или «Факультет ненужных вещей» (фрагменты). Дилогия «Хранитель древностей» – «Факультет ненужных вещей». Широкие художественные обобщения на основе биографического материала. Нравственно-философские проблемы. Подмена правовых отношений классовыми понятиями. Мотив сумасшествия времени, системы: борьба живого и «нежити». Символика в дилогии. Тема палачей и жертв. Евангельские, исторические и литературные переклички. Тема предательства. Алма-атинские реалии в произведениях писателя);
      теория литературы (художественная публицистика (углубление));
      36) «Литературный андеграунд (обзор)» – 1 час (А. Терц. «Прогулки с Пушкиным» (отрывки), поэзия Д. Пригова, Л. Рубинштейна, О. Седаковой, Е. Шварц, И. Бродского и др. Чистое искусство как форма диссидентства. Приемы соцарта – разрушение языка официальной (массовой) советской культуры. Расширение понятия реальности, усложнение поэтического языка, выделение «вселенского», религиозного сознания в поэзии. Поэзия, «очищенная» от социально-морально-религиозных заданий, поэтика «чистого письма»);
      теория литературы (Соцарт. Литературная маска. Неофициальная литература. Массовая культура. Поэтика абсурда);
      37) «Литература русского зарубежья. Третья волна» – 2 часа (В. Войнович. «Жизнь и необычайные похождения Ивана Чонкина»; В. Аксенов. «Остров Крым»; Саша Соколов. «Школа для дураков»; поэзия Н. Коржавина, А. Галича и др. (обзор). Неприятие советской власти и советского государства. Основные темы и мотивы. Обращение к постмодернизму, соединение стилевых традиций советской литературы с опытом мировой литературы (Ф. Кафка, Э. Хэмингуэй, Э.М. Ремарк, Г. Маркес). Многожанровость, разностильность эмигрантского творчества: экспериментаторский, подчеркнуто эстетский характер одних произведений и публицистичность, политизированность других);
      38) «И. Бродский» – 2 часа (Жизнь и творчество. Лирика: «Рождественский романс», «Новые стансы к Августе», «Пророчество», «Anno Domini», «Одиссей Телемаку», «Большая элегия Джону Донну», «Я входил вместо дикого зверя в клетку», «Разговор с небожителем», «Двадцать сонетов к Марии Стюарт» (по выбору учителя). Отталкивание от социальной поэзии, утверждение эстетических приоритетов. Скрещение модернизма с традициями античной и русской классики. Мотив одиночества, монологическая поэзия с вневременным восприятием действительности: античные и библейские мотивы. Метафизическое мировоззрение: поэт как «средство существования языка». Соотношение эстетики и этики («Нобелевская лекция»). Проблема пространства и времени. Образ автора-персонажа, позиция шута и гения. Усвоение самых разных поэтических традиций и стилей, высокого и низкого, элитарного и массового, их равенство. Создание текстов из литературы прошлого (Данте, А.С. Пушкин, В.В. Маяковский и др.). Цитатно-пародийный язык, имеющий функцию раскрепощения. Новая функция стихов: прозаизация стиха за счет усложнения строфики, «спотыкающегося» синтаксиса (обилия переносов), удлинения стихотворной строки, дольника, тактовика);
      39) «С. Довлатов» – 1 час («Наши» (фрагменты), «Иностранка» (фрагменты). «Авторизованная» проза. Проблема автора и героя, смешение голосов героев и равноправного им голоса автора. «Наши» – традиции и новаторство в «постмодернистской» прозе. Мотивы внутренней и внешней эмиграции. «Иностранка» – Америка как филиал СССР. Эксцентричность, эпатажность, пародийность прозы. Гуманистический пафос. Проблема художественного метода. Жанровые ориентации: анекдот, роман индивидуальной судьбы. Эстетизация стиля);
      40) Постмодернизм в условиях краха советского тоталитаризма (1990-е годы). Постмодернизм – 1 час (Постмодернизм как новый этап в развитии культуры, как авангардное литературное направление. Черты постмодернизма в культуре и литературе: плюралистический, толерантный тип мышления, фрагментарность (композиционный монтаж), деканонизация, разрушение всех официальных условностей, ирония, смешение жанров, игровое освоение действительности. Особенности литературы русского постмодернизма: авангардность, политизированность, деканонизация эстетики соцреализма);
      41) «В. Пелевин» – 1 час («Желтая стрела», «Затворник и шестипалый», «Иван Кублаханов», «Бубен верхнего мира» и другие по выбору учителя (обзор). Отрицание реальности жизни как следствие «крушения мира», душевного потрясения людей постсоветского времени. Отражение настроения общества 90-х годов: углубление разочарования, отчаяния, ощущение фантасмагоричности происходящего, связь компьютерной фиктивности с дефективностью современного сознания, его дегуманизация, когда человек лишь персонаж чьей-то игры. Поиски подлинности, освобождения как отказа от устоявшихся правил игры. Тотальность пародии. Культурные переклички. Поэтика «книжного шлягера», фабульность прозы как следствие коммерциализации искусства); теория литературы (Постмодернизм);
      42) «Заключение» – 1 час (Объективная история русской литературы ХХ века, учитывающая эволюцию ее поэтики и прозы).
      13. Список произведений для заучивания наизусть:
      1) В.В. Маяковский. «Письмо товарищу Кострову из Парижа о сущности любви»;
      2) С.А. Есенин. «Письмо к матери»;
      3) М.И. Цветаева. 1 стихотворение по выбору учащихся;
      4) А.А. Ахматова. «Мне голос был. Он звал утешно…»;
      5) Поэзия ВОВ: по 1 стихотворению 2-3 авторов по выбору учителя.
      6) Б.Л. Пастернак. «Сестра – моя жизнь и сегодня в разливе»;
      7) А.А. Вознесенский. 1 стихотворение по выбору учителя;
      8) Б.Ш. Окуджава. 1 стихотворение по выбору учащихся;
      9) В.С. Высоцкий. 1 стихотворение по выбору учащихся;
      10) О.О. Сулейменов. 1 стихотворение по выбору учителя.
      14. Рекомендуемый список для дополнительного чтения:
      1) М. Горький. Литературные портреты: «Лев Толстой», «В.И. Ленин», «А.А. Блок», «Сергей Есенин»;
      2) В.В. Маяковский. Поэма «Про это»;
      3) А.А. Ахматова. «Дверь полуоткрыта…», «Смуглый отрок бродил по аллеям…», «Любовь», «Я научилась просто, мудро жить…», «Я пришла к поэту в гости…», «А ты думал – я тоже такая…», «Тот город, мной любимый с детства…», «Уводили тебя на рассвете…», «Клятва», «Памяти Александра Блока», «Смерть поэта», «Поэма без героя»;
      4) М.И. Цветаева. «Вы, идущие мимо меня…», «Сердце, пламени капризней…», «Уж сколько их упало в эту бездну…», «Хочу у зеркал, где муть…», «Проще и проще пишется, дышится…», «Не смущаю, не пою…», «Когда-нибудь, прелестное созданье…», «О, души бессмертный дар!..», «Кто создан из камня, кто создан из глины…», «ВсҰ круче, всҰ круче…», «Жив, а не умер Демон во мне!..», «О слезы на глазах!..»;
      5) Б.Л. Пастернак. Автобиографическая проза: «Охранная грамота», «Люди и положения»;
      6) Е. Замятин. Рассказы: «Островитяне», «Ловец человеков», «Мамай», «Пещера», «Наводнение»;
      7) М.А. Булгаков. Комедии: «Зойкина квартира», «Иван Васильевич», «Багровый остров»; «Театральный роман»;
      8) И. Бабель. «Конармия», «Король», «Как это делалось в Одессе». Другие рассказы: «История моей голубятни», «Ги де Мопассан», «Ди Грассо»;
      9) С. Есенин. Поэма «Черный человек», стихотворный цикл «Персидские мотивы»;
      10) А.Н. Толстой. Рассказы: «День Петра», «Наваждение». Повести: «Аэлита», «Гиперболоид инженера Гарина»;
      11) О.Э. Мандельштам. Мемуарная книга «Четвертая проза»;
      12) М. Зощенко. «Сентиментальные повести (Коза, Аполлон и Тамара)». Повесть «Перед восходом солнца»;
      13) А.П. Платонов. «Сокровенный человек», «Ювенильное море», «Джан». Н. Заболоцкий. Цикл «Столбцы». Поэма «Торжество земледелия»;
      14) М. Шолохов. Рассказ «Наука ненависти». Роман «Они сражались за родину» (главы);
      15) А. Твардовский. Поэмы: «Теркин на том свете», «По праву памяти»;
      16) А. Бек. «Волоколамское шоссе»;
      17) Ю. Бондарев. «Батальоны просят огня», «Берег». В. Быков. «Сотников»;
      18) В. Распутин. «Последний срок», «Живи и помни»;
      19) А. Рыбаков. «Дети Арбата»;
      20) Г. Владимов. «Верный Руслан»;
      21) Ф. Искандер. «Сандро из Чегема»;
      22) Ч. Айтматов. «Первый учитель», «Тополек мой в красной косынке», «Плаха»;
      23) А. Ким. «Белка»;
      24) А. Арбузов. «Таня»;
      25) А. Солженицын. «Бодался теленок с дубом»;
      26) Т. Толстая. «Кысь».

4. Требования к уровню подготовки учащихся

      15. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      16. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) базовые литературоведческие термины: роды, виды и жанры литературы, литературные направления и художественные стили, внешняя композиция и сюжетная композиция (экспозиция, завязка, развитие действия, кульминация, развязка), образ-персонаж, лирический герой, портрет, пейзаж, интерьер, виды художественного пространства и времени, метрические стопы (ямб, хорей, дактиль, амфибрахий, анапест), рифма, рифмовка, изобразительно-выразительные средства (эпитет, сравнение, метафора, метонимия, синекдоха, гипербола, гротеск, аллитерация, ассонанс, анафора);
      2) границы классического периода русской литературы;
      3) основные черты классической литературы: 1) расцвет поэзии, прозы и драматургии, создание самобытной жанровой системы; 2) формирование критериев единого литературного языка и стиля при одновременном расцвете индивидуальных авторских стилей (стиль А.С. Пушкина, Ф.И. Тютчева, Ф.М. Достоевского, Л.Н. Толстого, А.П. Чехова, И.А. Бунина); 3) создание эстетически совершенных, образцовых и многозначных художественных текстов; 4) острота постановки социальных и нравственных проблем жизни; 5) глубокое воссоздание внутреннего мира человека, психологизм; 6) сочетание национального и общечеловеческого; 7) утверждение гуманистических ценностей; 8) восприимчивость к опыту мировой литературы и культуры; 9) возможность для неоднозначного прочтения и обрастание новыми смыслами в процессе исторического функционирования; 10) высокая оценка русской классической литературы, ее всемирная значимость;
      4) классические интерпретации программных художественных произведений в критике и литературоведении;
      5) существующие литературоведческие классификации романа по литературным направлениям в разрезе конкретных романов;
      6) определенное количество программных стихотворных текстов и фрагментов художественной прозы (наизусть).
      17. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) читать произведения большого объема с насыщенной социально-философской, психологической проблематикой, со сложноорганизованной формой повествования;
      2) использовать специальную литературу (биографические, историко-литературные исследования, литературоведческие словари, справочники, энциклопедии) и Интернет-ресурсы при изучении художественного произведения;
      3) составлять планы, аннотации, тезисы, конспекты критических и литературоведческих статей и других материалов;
      4) демонстрировать знание сюжета, образов-персонажей и проблематики изучаемых произведений при ответе на тестовые вопросы;
      5) выявлять актуальность проблематики произведений русской классики XIX-ХХ веков, используя традиционный способ презентации;
      6) проводить анализ прозаического произведения по следующим параметрам: тематическое содержание, форма повествования, композиция, сюжетная организация, система образов-персонажей, пространственно-временная организация;
      7) проводить анализ поэтического произведения по следующим параметрам: образный ряд, сюжетно-композиционный уровень, ритм, размер, рифма, рифмовка;
      8) анализировать художественный текст с учетом культурных реалий, этнокультурного контекста;
      9) актуализировать и соотносить изучаемые тексты с современностью;
      10) писать сочинения на литературную или свободную темы.
      18. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) основы целостного и комплексного анализа текста и различные формы письменной рефлексии;
      2) факты жизни и творчества поэтов и писателей ХХ века в их взаимосвязанности и взаимообусловленности социально-исторической и культурной атмосферой эпохи;
      3) сведения об истории создания и творческой судьбе важнейших произведений поэтов и писателей ХХ века;
      4) сведения о проблеме периодизации литературы ХХ века, факты о ее направлениях и течениях (модернизм, соцреализм, постмодернизм);
      19. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) создавать модель художественного мира изученного произведения в виде описания, таблицы, схемы, схемы с элементами рисунка (событийная динамика, образная система, художественное пространство и время);
      2) проводить целостный анализ поэтического текста по уровням: метрика, рифма, рифмовка, строфика, звуковая, лексическая, синтаксическая организации, сюжетно-композиционный, образно-тематический ряды;
      3) осуществлять развернутый анализ прозаического произведения с учетом тематического содержания, формы повествования, композиции и сюжета, системы образов-персонажей, пространственно-временной организации;
      4) использовать разнообразные способы презентации литературоведческой интерпретации;
      5) писать изложения литературно-художественных, публицистических, критических, литературоведческих текстов объемом до 250-280 слов;
      6) писать сочинения разных жанров на литературные и публицистические темы объемом до 6 тетрадных листов вместе с эпиграфом и планом.
      20. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) активную гражданскую позицию и сознательное отношение к литературе как духовной ценности и форме воплощения культуры народа;
      2) читательский интерес, эстетический вкус, образное мышление и творческое самовыражение посредством прочтения и осмысления художественных произведений;
      3) толерантное отношение к культурам разных народов через осмысление гуманистических ценностей русской литературы;
      4) собственное мнение с привлечением необходимых аргументов, компетентность в распознавании антиобщественных явлений;
      5) осознание духовного, нравственного и эстетического смысла изучаемого произведения;
      6) навык выразительно читать художественные тексты, передавая индивидуальные особенности стиля писателя и собственное отношение к прочитанному;
      7) умение выражать активную читательскую позицию и излагать в устной и письменной форме свое понимание классического произведения.
      21. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны овладеть:
      1) системой знаний по литературе с целью осознания роли литературы, в том числе русской, как части духовной жизни общества, ее влиянии на развитие духовно-нравственного потенциала молодого поколения;
      2) умением анализировать, обрабатывать, синтезировать и использовать научную информацию;
      3) методами познания, проектирования, конструирования и исследования, творческого применения;
      4) современными информационно-коммуникационными технологиями;
      5) коммуникативными способностями и полиязычной культурой.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
80-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Қазақ тілі» пәнінен (ортадан
жоғары деңгей) типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде емес)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Оқыту қазақ тілде емес мектептердегі «Қазақ тілі» пәні – орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес «Тіл және әдебиет» білім беру саласына енгізілген және мектептің жалпы орта білім беру деңгейінде міндетті түрде оқытылатын пән.
      3. «Қазақ тілі» пәнінің маңыздылығы қазақ тілінің Мемлекеттік тіл мәртебесімен дәйектеледі. Қазақ тілін оқыту барысында өзге тілде білім алатын жоғары буын оқушыларын қазақ тіліндегі сөйлесім әрекетін мәдениаралық қатысым құралы ретінде меңгерту көзделеді.
      4. Оқыту қазақ тілде емес мектептердің бастауыш білім деңгейінде қарапайым деңгей 1-3-сыныптарды қамтыса, негізгі және орта деңгейлер 4-сыныптан бастап оқытылады да, 9-сыныппен аяқталады. Ортадан жоғары деңгей 10-11-сыныптарды қамтиды.
      5. 10-11-сыныптарға арналған «Қазақ тілі» пәнінің оқу бағдарламасы – қазақ тілде емес мектептерде қазақ тілін коммуникативтік тұрғыдан меңгеруді қамтамасыз ететін; қазақша сөйлесім әрекетінің барлық түрлерін (тыңдалым, оқылым, айтылым, жазылым, тілдесім) ортадан жоғары деңгейде іс жүзіне асыратын; оқушының түсінікті сөйлеу дағдысы мен сауатты жазу дағдысын қалыптастыратын білім мазмұнын, көлемін, мөлшерін, оқу жүктемесін қамтитын; білім, білік, дағды деңгейлеріне байланысты тақырыптық аяларды, дидактикалық ұстанымдарды; оқушылардың білімі мен білігіне қойылатын талаптарды анықтайтын нормативтік құжат.
      6. Қазақстан Республикасының «Тіл туралы», «Білім беру туралы» Заңдары мен «Қазақстан-2050» стратегиялық бағдарламасында белгіленген міндеттер еліміздің білім беру жүйесінде көптілді меңгерген дара тұлға қалыптастыру мақсатын жүзеге асырудың ұтымды жолдарын анықтауды талап етеді.
      7. Әлемдік білім кеңістігінде орныққан «Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесінде» белгіленген тілді игерудің деңгейлері мен олардың сипаттарының негізінде Қазақстан Республикасындағы оқыту қазақ тілді емес жалпы білім беретін мектептердің 10-11-сыныптарында қазақ тілін үйретудің деңгейлері айқындалды. Оқушының білім, білік, дағдылары орта мектеп жүйесінде тілді деңгейлік меңгерту ерекшеліктеріне сәйкестендіріліп, жіктелді.
      8. 10-11-сыныптардағы Ортадан жоғары деңгей - В₁ екі игерімді қамтиды:
      тереңдетіле қалыптасқан орташа игерім В _1.1 – 10-сынып;
      тереңдетіле қалыптасқан толық игерім В _1.2 В _1.2 – 11-сынып.
      9. Қазақстан Республикасы халқының контингенті мен қазақ тілді емес жалпы білім беретін мектептерінде тілдерді оқыту мен үйретудің өзіндік ерекшелігі ескерілді және тілдерді деңгейлік меңгерудің еуропалық жүйесі негізге алынды:
      1) еуропалық жүйеге сәйкестендірілген тілдік деңгейлер жалпы білім беретін орта мектептің 1-11 сыныптары бойынша сараланды;
      2) негізгі және орта деңгейлердің тіл игеру игерімдері айқындалды;
      3) негізгі және орта деңгейлердегі базалық білім мазмұны тілдік деңгейлер бойынша түзілді;
      4) оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар негізгі және орта деңгейлердің ерекшеліктерін ескере отырып, сөйлесім әрекетінің бес түрі бойынша сараланды;
      5) әр сыныптағы бағдарлама материалдары тілдік бөлім, қатысымдық-сөйлесімдік бөлім және мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі бойынша нақтыланып ұсынылды.
      10. Қазақ тілін үйренуге негіз болатын бөлімдер арқылы оқушылардың жобаланған оқу нәтижелеріне жетуі қарастырылады.
      11. Оқу пәнінің мақсаты – ортадан жоғары деңгей бойынша қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту; сөйлесім әрекетінің түрлеріне сай оқушыны тілдік білім негізінде әдеби тілде сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету арқылы дара тұлғаның тілдік қабілетін дамыту, бір-бірімен сабақтас, жүйелі тақырыптарды коммуникативтік тұрғыдан ұсына отырып, оқушыларға қазақша тілдік қатынас нормаларын игерту.
      12. Оқу пәнінің міндеттері:
      1) жоғары сынып оқушыларының білімін тілдік, лингвомәдениеттанымдық, этномәдени және әлеуметтік тұрғыдан кеңейтіп, қазақ тілін игертудің коммуникативтік бағытын жүзеге асыру;
      2) оқушының өз ойын, пікірін, көзқарасын еркін, дұрыс, нақты (ауызша және жазбаша) жеткізе білу дағдыларын жетілдіру;
      3) оқушылардың қазақ тіліндегі функционалдық сауаттылығын дамыту;
      4) мәдени-әлеуметтік, қоғамдық-саяси тақырыптардағы оқу материалдарымен жұмыс аясында оқушылардың қатысымдық құзыреттіліктерін қалыптастыру.
      13. Тілді меңгеру деңгейлерін игерімдерге жіктеу білім беруді дара тұлғаға бағдарлау ұстанымына сай іске асырылады. Бір деңгейдің алғашқы сатысында білім мазмұнын игере алмаған оқушы бейімдеу, дамыту, психологиялық үйлесімділік ұстанымдары негізінде келесі сатыда тиісті мазмұнды меңгеруге мүмкіндік алады.
      14. Қазақ тілде емес мектептердегі «Қазақ тілі» пәнінің білім мазмұнын іріктеуде қатысымдық-әрекетшілдік, қатысымдық-функционалдық, функционалдық сауаттылықты қалыптастыру, ұлттық ерекшеліктерді ескеру, оқу материалдары мазмұнының аутенттілігі, шындық өмірге сәйкестігі; оқушының тілді білу деңгейіне сай келуі; білім мазмұнының жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталған оқыту ұстанымдары басшылыққа алынды:
      1) үздіксіздік ұстанымы оқытудың барлық сатыларының арасындағы жалғастықты әдіснама, мазмұн, әдістеме және технология сабақтастығы тұрғысынан оқытуды қамтамасыз етеді;
      2) оқытудың әрекетшілдік негіздегі ұстанымы оқушыларды оқу-танымдық әрекетке белсенді қатыстыру арқылы жаңа білімдерді ашуын, өзін өзі бағалау мен өз әрекетін өзі бақылай алу дағдыларының қалыптасуын қамтамасыз етеді;
      3) пәнаралық байланыс ұстанымы мәтіннен ақпаратты тауып алу тәсілі, мәтінді мағыналық бөліктерге бөлу, негізгі және қосалқы ойды ажырата алу және т.б. (әдебиетпен байланыс); өзектілік тәсілі, салыстыру, жүйелілік, қарсы қою, себеп-салдарлық байланысты анықтау және т.б. (ана тілімен байланыс) жұмыстар арқылы жүзеге асырылады;
      4) түсіністік ұстанымы қазақ тілін оқыту барысында жоғары сынып оқушыларының психологиялық-физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, психологиялық үйлесімді жағдай тудыруға мүмкіндік жасайды. Оқушылардың қарым-қатынас жасауына және олардың өз жетістігін сезінуіне мүмкіндік беретін тілектестік ниетті ұстану оқу үдерісі тиімділігінің маңызды шарты болып табылады;
      5) оқушылардың тұлғалық жетістіктерін ескеру ұстанымы түрлі деңгейдегі күрделі тапсырмаларды шешуге, өздік жұмыстарды орындауға, оқыту мотивінің тұлғалық-мәнділігін қалыптастыруға, оқытудың ұтымды технологиясы мен оқу материалдарын таңдауға және бейімдеуге, білім деңгейлері әртүрлі оқушылардың жоспарланған нәтижелерге жетуіне мүмкіндік береді.
      6) шығармашылық ұстанымы оқушылардың түрлі шынайы жағдаяттарда жаңа типтегі міндеттерді өздігінен шешу қабілетін, құзіреттілікке бағытталған тапсырмаларды орындау білігін қалыптастыруға мүмкіндік тудырады.
      15. Пәнаралық байланыс өзге тілді мектеп оқушысының қазақ тіліндегі сөздік қорын молайтуға, дүниетанымын кеңейтуге, қазақ тілін қолдану мүмкіндіктерін арттыруға жол ашады. Жалпы білім беретін өзге тілде оқытатын мектептердің негізгі сатысында «Қазақ тілі» пәнін төмендегідей пәндермен байланыстыра меңгерту көзделеді.
      1) «Қазақ әдебиетімен»:
      қазақ тілін жүйелі әрі сапалы меңгертуде оқу материалдары қазақ әдебиеті шығармаларынан алынатындықтан, олардың арасындағы байланыс үздіксіз жүргізіліп отырады;
      олар оқушыны ойлауға, сөйлеуге үйретумен қатар эстетикалық талғамдарын да арттыруға, көркем сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді, тіл байлығын молайтады;
      2) «Орыс тілімен»:
      қазақ тілінің құрылымдық жүйесін танытуда екі тілді салыстыру әдісі, бір жағынан, оқушының дүниетанымын кеңейтсе, екінші жағынан, тілді сапалы меңгертуге, саналы түсіндіруге әсер етеді;
      орыс тілі мен қазақ тілінің арасындағы байланыс сөз әдебіне қатысты ерекшеліктерді ұғындыруда да маңызды болып саналады;
      3) «Қазақстан тарихымен»:
      тіл мен тарихтың байланысы термин сөздерді, басқа тілден енген сөздерді дұрыс меңгертуде ерекше рөл атқарады;
      сөздердің этимологиясын түсіндіруде де тарихи фактілерге сүйену оқушылардың оқу мотивтерін қалыптастыруға мүмкіндік береді;
      4) «Информатика» пәнімен:
      оқушыларға ұсынылатын өздік және шығармашылық тапсырмаларды сапалы орындауға ақпараттық технологияларды қолданудың ықпалы зор;
      интернет көздерінен материалдар тауып, оларға талдау жасау, ой қорыту, алынған материалдарды өз жұмыстарында орынды қолдануға үйрететін жұмыстар оқушылардың ақпарттық мәдениетін дамытуға жол ашады;
      5) жаратылыстану циклі пәндерімен:
      қазақ тілінің жаратылыстану пәндерімен сабақтастықта меңгертілуі оқушылардың сөздік қорларын молайтуға және түрлі тілдік жағдаяттарда қазақ тілін орынды қолдану дағдыларын жетілдіруге септігін тигізеді;
      қазақ тіліндегі терминдерді сауатты қолдануға мүмкіндік туғызады.
      16. Қазақстан Республикасы мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында ұсынылған Типтік оқу жоспарына сәйкес (9-қосымша) қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы «Қазақ тілі» пәні аптасына 10-11-сыныптарда 3 сағаттан оқытылады. Оқу жылындағы барлық сағат саны:
      1) 10-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағат;
      2) 11-сынып – аптасына 3 сағат, барлығы – 102 сағатты құрайды.
      17. Оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытында (11-қосымша) «Қазақ тілі» пәні аптасына 2 сағаттан оқытылады. Оқу жылындағы барлық сағат саны:
      1) 10-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      2) 11-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат.
      17. Оқу бағдарламасының білім мазмұнында сағаттар мөлшері оқыту тіліне байланысты келесідей үлгіде көрсетілген. Мысалы: І. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 27/16 сағат. 1. Отбасы бюджетін жоспарлау - 9/6 сағат. Мұндағы алдыңғы сан орыс тілді мектептерге, ал соңғы сан өзбек, ұйғыр, тәжік тілді мектептерге арналып көрсетілген.
      18. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны:
      1) оқыту қазақ тілде емес мектептердегі «Қазақ тілі» пәнінің базалық білім мазмұнын анықтауға түрлі тілдік қарым-қатынастың ауқымында пайда болатын жағдаяттар, жағдаятқа қатысушылар, заттар, оқиғалар, іс-әрекеттер, мәтіндер негіз болады.
      19. «Қазақ тілі» пәнінің мазмұндық желісі үш аяға бөлініп ұсынылды:
      1) әлеуметтік-тұрмыстық ая;
      2) әлеуметтік-мәдени ая;
      3) оқу-еңбек аясы.
      20. Әрбір аяда қамтылған тақырыптар бірізділікті сақтай отырып, бірте-бірте күрделенеді. Қазақ тілінің функционалдық-грамматикалық минимумдары осы лексикалық тақырыптарды меңгерудің нәтиже көрсеткіші ретінде ұсынылады.
      21. 10-сынып:
      1) әлеуметтік-тұрмыстық ая:
      отбасы бюджетін жоспарлау;
      «Біз қонақ күтеміз (дәстүрлі тамақ, қонақ күту, шығарып салу, сыйлық) »;
      отбасындағы әке мен бала қарым-қатынасы;
      2) әлеуметтік-мәдени ая:
      «Қазақстанның белгілі ғалымдары»
      «Қазақстан мемлекеті, оның құрылымы»
      «Сенің есімің қандай мағына білдіреді?»
      «Мен оқитын газет-журналдар (балалар газеті мен журналы)»;
      3) оқу-еңбек аясы:
      «Мен мамандық таңдаймын»,
      «Мен болашақта қандай жұмыс істеймін?»;
      22. 11-сынып:
      1) әлеуметтік-тұрмыстық ая:
      «Сапарға шығайық», «Әуежайда», «Теміржол бекетінде», «Қонақ үйде»;
      2) әлеуметтік-мәдени ая:
      «Жастар киімі», «Мектеп формасы», «Сән»;
      «Егер мен Қазақстан Парламентіне депутат болсам»;
      «Театрға саяхат»;
      3) оқу-еңбек аясы:
      «Пошта қызметін қолданамыз»;
      «Қалта телефоны»;
      «Компьютер: пайдасы мен зияны»;
      «Мен өз елімде жан-жақты білім ала аламын».

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық мазмұны

     23. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 27/16 сағат:
      1) «Отбасы бюджетін жоспарлау» - 9/6 сағат (Тілдік бөлім: Ауызекі сөйлеу стилі. Лексика. Тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Тақырыпқа қатысты мәтіндерді түсіну. Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу. Айтылым. Тақырып туралы баяндау. Жазылым. Үй төлемінің түбіртегін толтыру. Тілдесім. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Диалог-сұрақ. Диалог-жауап. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Отбасы туралы мақал-мәтел, нақыл сөздер);
      2) «Біз қонақ күтеміз (дәстүрлі тамақ, қонақ күту, шығарып салу, сыйлық)» – 9/5 сағат (Тілдік бөлім: Біріккен сөз. Қос сөз. Зат есім, не? Зат есімнің көптелуі. Зат есімнің септелуі. Етістік. Етістіктің жіктелуі, көпше түрі.Арнайы сұрақ. Лексика: Тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Мәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Диалогтік мәтіндер. Оқылым. Қонақ күту дәстүріне байланысты мәтіндер. Айтылым. Қонақ күтуде жасалатын іс-әрекеттерді баяндау. Жазылым. Танымдық жазылым (оқушыны қонақ күту туралы өз ойынан қорытынды жасап, жазуға үйрету). Оқыған мәліметтерді жазу. Тілдесім. Бейресми тілдесімді қолдану (оқушыларға ресми емес, күнделікті тұрмыс-тіршілікте кездесетін, қарапайым қарым-қатынастың түрлерін үйрету). Диалог-мәлімет. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақ халқының қонақжайлығы туралы мәтіндер);
      3) «Отбасындағы әке мен бала қарым-қатынасы» – 9/5 сағат (Тілдік бөлім: Көркем-әдебиет стилі. Лексика: Тақырыпқа байланысты лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Әке мен бала қарым-қатынасы туралы мәтіндер. Оқылым. Әке мен бала қатынасы туралы мәтіндерді оқу. Айтылым. Өз сезімін, қарым-қатынасын баяндау. Жазылым. Көркемдік жазылым (Абзац, диалог т.б. сақтап көркем жазу). Оқыған мәліметтерді жазу. Тілдесім. Қалыптасқан тілдесім (әр адамның өмірдегі өз орнына сай бір-бірімен тілдесуін, түсінісуін меңгерту). Диалог-мәлімет. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: отбасы, ата-ана арасындағы қарым-қатынас туралы мақал-мәтелдер мен қанатты сөздер, тиым сөздермен танысу. Мақал туралы ой бөлісу);
      24. Әлеуметтік-мәдени ая – 47/34 сағат:
      1) Қазақстанның белгілі ғалымдары – 14/10 сағат (Тілдік бөлім: Құрмалас сөйлем. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қазақстанның белгілі ғалымдары, ғылыми жұмыстар, жобалар туралы мәтіндер. Оқылым Қазақстанның белгілі ғалымдары, ғылыми жұмыстар, жобалар туралы мәтіндер. Айтылым. Ғылыми жоба туралы мәтіндер. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Оқыған мәліметтерді жазу. Ресми тілдесімді үйрету (оқушыларға ресми қарым-қатынастың элементтерін меңгерту). Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақстанның белгілі ғалымдары туралы мәліметпен таныстыру);
      2) Қазақстан мемлекеті, оның құрылымы – 10/8 сағат (Тілдік бөлім: Грамматика: Туынды сын есім. Тұйық етістік. Тәуелдік жалғауы. Ілік, табыс септігі. Өздік есімдік. Етістік. Осы шақ. Жіктелуі. Көсемше. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қазақстан мемлекеті және оның құрылымы туралы мәтіндерді түсіну. Оқылым. Мәтіннің стилін айыру. Мемлекеттік құрылым туралы мәтіндерді оқу. Айтылым. Мемлекеттік құрылым туралы баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Оқыған мәліметтерді жазу. Тілдесім. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Мемлекеттік құрылым туралы мәтіндерді оқып, пікір алмасу);
      3) «Сенің есімің қандай мағына білдіреді?» – 9/6 сағат (Тілдік бөлім: Қос сөз. Біріккен сөз. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралы мәтін. Мәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Оқылым. Мәтіннің ұлттық-мәдени мазмұнын танымдық тұрғыдан түсініп оқу. Айтылым. Диалог-талап. Шілдеханада орындалатын белгілі бір әрекетті не істі жасауды бір-бірінен өтіну. Баланың дүниеге келіне байланысты қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері туралы баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Оқыған мәліметтерді жазу. Тілдесім. Қалыптасқан тілдесім (әр адамның өмірдегі өз орнына сай бір-бірімен тілдесуін, түсінісуін меңгерту). Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Отбасылық дәстүрлер);
      4) «Мен оқитын газет-журналдар (балалар газеті мен журналы)» – 14/10 сағат (Тілдік бөлім: Есімшенің септелуі. Ашық рай. Бірыңғай мүшелер. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Балаларға арналған басылымдар туралы мәтін. Оқылым. Балалар басылымдары туралы мәтіндерді оқу. Айтылым. Газет/журналдардың пайдасын бағалау тұрғысынан баяндау. Жазылым. Осы тақырыпқа қатысты жазбаша жұмыстар. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Диалог. Диалог-мәлімет – белгілі бір газет, журнал туралы мәлімет беру. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Алғашқы қазақ газеттері туралы пікір алмасу);
      25. Оқу-еңбек аясы – 28/18 сағат:
      1) «Мен мамандық таңдаймын» – 14/9 сағат (Тілдік бөлім: Кейінді ықпал. Қос сөз. Туынды зат есім. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Мамандыққа қатысты мәтіндер. Оқылым. Мамандыққа қатысты мәтіндерді оқу. Айтылым. Өзі таңдаған мамандықты сипаттай отырып, болашақта соған қатысты істейтін істері туралы баяндау. Жазылым. Өзі таңдаған мамандық туралы әңгіме жазу. Кәсіби-тақырыптық тілдесім – мамандық туралы тақырыптар төңірегінде пікір алмасуды жүзеге асыру, кәсіби сөздер құрамын кеңінен қамтитын тілдік қатынасты кәсіби түрде іске асыру. Диалог-реплика – тілдік қатынаста ойын қысқа сөздер мен сөз тіркестері арқылы тез жеткізу. Диалог-сұрақ. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Қазақ суретшілері туралы мәтіндер. Көптілді білетін жастар туралы мәлімет);
      2) «Мен болашақта қандай жұмыс істеймін?» – 14/9 сағат (Тілдік бөлім: Қос сөз. Ресми стиль. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Тақырыпқа қатысты мәтіндер. Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтінді оқу.. Айтылым.. Болашақта істейтін жұмысын сипаттай отырып баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Белгілі мамандар туралы мәлімет).

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық мазмұны

      26. Әлеуметтік-тұрмыстық ая - 32/22 сағат:
      1) «Саяхатқа шығайық», «Әуежайда», «Теміржол бекетінде» – 12/10 сағат (Тілдік бөлім: Біріккен сөздердің емлесі. Құрмалас сөйлем. Себеп-салдар мәнді құрмалас сөйлемдер. Өзгелік етіс. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Ұшақтың ішіндегі қауіпсіздік ережелері туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: әуежай, теміржол бекеттеріндегі анықтамалық ақпараттар. Диалогтік мәтіндер. Айтылым.. Әуежай мен теміржол бекетінің қызметі туралы мәліметтерді айту.. Жазылым. Әуежай мен теміржол бекетіне байланысты тірек сөздер бойынша мәтін. Кеден мағлұмдамасын толтыру. Тілдесім. Әуежай мен теміржол бекеті туралы пікірлесім. Бекет қызметкерлерінен (анықтама бюросы, касса, жүк қоймасы) өзіне қажетті мәліметтерді сұрап білу. Диалог: Сұрақ-жауап, Сұрақ-ақпарат, себеп-салдар диалогтары. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Сапарға шығу, жол туралы мақал-мәтелдер, тыйым сөздер);
      2) «Қонақ үйде» – 10/6 сағат (Тілдік бөлім: Салт және сабақты етістіктер. Модаль сөздер. Мекен үстеу. Туынды сөздердің жазылуы. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қонақ үйдегі қызмет түрлері туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: қонақ үй туралы жарнамалық, анықтамалық ақпараттар. Диалогтік мәтіндер. Айтылым. Өзінің сапары туралы. Әуежай мен теміржол бекетінің қызметі туралы мәліметтер. Жазылым. Қонақ үй түрлері мен қызметіне байланысты тірек сөздерге бойынша мәтін. @-mail –мен тапсырыс беру, ақша жіберу, есептесу, жаздыру. Тілдесім. Қонақ үй туралы пікірлесім. Қонақ үй қызметкерлерінен (қонақ үй әкімшілігі, анықтама бюросы, касса) өзіне қажетті мәліметтерді сұрап білу. Диалог: Сұрақ-жауап, Сұрақ-ақпарат, себеп-салдар диалогтары. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Сыныптағы оқушылардың өздері тоқтаған қонақ үй туралы сөйлесімі);
      3) «Сен қайда тұрғанды ұнатасың? (қалада ма, ауылда ма?)» – 10/6 сағат (Тілдік бөлім: Етістіктің келер шағы. Мақсат үстеу. Ілік септіктегі сөздердің жазылуы. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қонақ үйдегі қызмет түрлері туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Ауыл/қала өміріне байланысты ақпараттық мәтін. Диалогтік мәтіндер. Мәдени орындардың ақпараттық-жарнамалық (буклет, блокнот, айлық репертуар қағазы,т.б.) мәтіндері. Айтылым. Монолог-суреттеу (қала мен даланың табиғатын сипаттап, оның ерекшеліктерін баяндау). Өзінің сапары туралы. Әуежай мен теміржол бекетінің қызметі туралы мәліметтерді айту. Жазылым. Қаладағы мәдени орындар туралы мәтін. Ауыл/қала өмірі бойынша сұхбат жазу. Тілдесім. Ауыл/қала өмірі туралы пікірлесім. Мәдени мекеме қызметкерлерінен өзіне қажетті мәліметтерді сұрап білу. Мәдениет аралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақ ауылының тіршілігі, шаруашылығы туралы пікірлесу);
      27. Әлеуметтік-мәдени ая – 30/20 сағат:
      1) «Жастар киімі», «Мектеп формасы», «Сән» – 12/8 сағат (Тілдік бөлім: Сапалық және қатыстық сын есімдер. Есімше. Біріккен сөздердің емлесі. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Жастар киімі, мектеп формасы және сән туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Жастар киімі, мектеп формасы және сәнге байланысты ақпараттық мәтін. Диалогтік мәтіндер. Сән орталықтарының ақпараттық-жарнамалық (буклет, киім үлгісі жинақтары, жарнама қағазы,т.б.) мәтіндері. Айтылым. Монолог: Жастар киімі, мектеп формасы және сән туралы мәліметтер. Диалог: Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат, пікірталас - диалогтары. Жазылым. Жастар киімі, мектеп формасы және сән туралы мәтін. Киіну әдебі туралы сұхбат жазу. Тілдесім. Жастар киімі, мектеп формасы және сән туралы пікірлесім. Ателье, киім дүкені қызметкерлерімен сұхбат. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі. Жастар киіміндегі ұлттық нақыштар туралы сұхбат. Киімге қатысты мақал-мәтелдер);
      2) «Егер мен Қазақстан Парламентіне депутат болсам» – 10/6 сағат. (Тілдік бөлім: Жалпы және жалқы есімдер. Қаратпа сөздер. Тіркесті сөздердің емлесі. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Сайлау, депутатқа үміткер туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Электронды дауыс беру туралы ақпараттық мәтін. Депутатқа үміткер. Қазақстан Парламенті туралы ақпарат-мәтіндер. Айтылым. Қазақстан Парламенті туралы мәліметтер. Жазылым. Қазақстан Парламенті туралы мәтін. Тілдесім. Қазақстан Парламентіне сайлау жүйесі туралы пікірлесім. Депутатпен сұхбат. Тілдесім. Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат, пікірталас - диалогтары. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақтың үш биі: Төле, Қазыбек, Әйтеке);
      3) «Театрға саяхат» – 8/6 сағат (Тілдік бөлім: Туынды сын есімдер. Термин сөздердің орфоэпиясы. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Театрдағы қойылымдар туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Қазақ театрлары туралы ақпараттық мәтін. Диалогтік мәтіндер. Қазақ актерлары туралы сұхбат-мәтіндер. Айтылым. Қазақстан Парламенті туралы мәліметтер. Жазылым. Театрда көргендері мен қойылым бойынша мәтін.Тілдесім. Қазақтың театр ордалары туралы пікірлесім. Театр туралы сұхбат. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі. Алғашқы қазақ театрлары мен актерлары туралы мағлұматтар);
      28. Оқу-еңбек аясы – 40/26 сағат:
      1) «Пошта қызметін қолданамыз» – 10/6 сағат (Тілдік бөлім: Салалас құрмалас сөйлем. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Пошта қызметі туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Пошта қызметі туралы ақпараттық мәтін. Диалогтік мәтіндер. Пошта қызметі туралы сұхбат-мәтіндер. Айтылым. Пошта қызметі туралы мәліметтер. Жазылым. Пошта қызметі бойынша мәтін. Тілдесім. Пошта қызметі туралы пікірлесім. Пошта қызметі туралы сұхбат. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі. Ұлттық маркалар);
      2) «Қалта телефоны» – 8/6 сағат (Тілдік бөлім: Қазақ тіліндегі калька сөздер. Неологизмдердің емлесі. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қалта телефоны туралы ақпарат-жарнамалар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Қалта телефоны туралы ақпараттық мәтін. Диалогтік мәтіндер. Қалта телефоны туралы сұхбат-мәтіндер. Айтылым. Қалта телефоны туралы мәліметтер. Жазылым. Қалта телефонымен сөйлесу әдебі туралы мәтін. Тілдесім. Қалта телефоны қызметі туралы пікірлесім-сұхбат. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі Телефонмен сөйлесу әдебі);
      3) «Компьютер: пайдасы мен зияны» – 10/6 сағат (Тілдік бөлім: Сабақтас құрмалас сөйлем. Ақпараттық технология терминдерінің емлесі. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қазіргі заманғы компьютерлердің мүмкіндіктері туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: компьютерлердің жетілдірілген мүмкіндіктері, компьютердің пайдасы мен зияны жайлы баяндау, хабарлау, жарнама сипатындағы мәтіндер. Компьютердің пайдасы мен зияны туралы диалогтік мәтіндер. Айтылым. Компьютердің пайдасы мен зияны туралы мәліметтер айту. Жазылым. Компьютердің пайдасы мен зиянына байланысты мәтін. Тілдесім. Компьютердің пайдасы мен зияны туралы пікірлесім. Дүкен қызметкерлерінен компьютер түрлері туралы қажетті мәліметтер алу. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Компьютердегі мәліметтердің қазақша жазылуы);
      4) «Мен өз елімде жан-жақты білім ала аламын» – 12/8 сағат (Тілдік бөлім: Публицистикалық стиль. Қысқарған сөздердің емлесі мен орфоэпиясы. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлімі: Тыңдалым. Мұғалімнің, сыныптастарының, өзге де тілдесетін адамдардың сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған өз еліндегі оқу жүйесі туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндердегі өз еліндегі оқу жүйесі туралы жарнамалық, анықтамалық ақпараттар. Айтылым. Өз еліндегі оқу жүйесі туралы мәліметтерді айту. Жазылым. Өз еліндегі оқу жүйесіне байланысты білетінін мәтін түрінде жазу. Сұрақтарға жауап жазу. Тілдесім. Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Өз еліндегі оқу жүйесі туралы пікірлесім. Білім саласы қызметкерлерінен өзіне қажетті мәліметтерді сұрап білу. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі Еліміздің оқу жүйесі туралы пікір алмасу).

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар.
Пәндік нәтижелер

      27. Лексика бойынша:
      1) берілген ойдың мазмұнына қарай қажетті сөздердің қолданылуын;
      2) фразеологизмдердің мағынасын дұрыс ажыратуды;
      3) мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойды анықтауды;
      4) 1 300 лексикалық бірліктің мағынасын білуі тиіс.
      28. Сөз құрамы мен сөзжасам бойынша:
      1) түбірлес сөздердің мағыналық байланысын;
      2) сөз таптарының сөзжасамдық ерекшеліктерін білуі тиіс.
      29. Грамматика бойынша:
      1) сөздердің түрлену формаларын;
      2) стилдің түрлерін білуі тиіс.
      30. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым:
      нақты, анық айтылған ақпараттардың мазмұнын түсіну;
      радио, телехабарларда берілетін жаңалықтарды түсіну;
      аудиоматериалдағы айтылған ойды анықтау дағдыларын;
      2) оқылым:
      әртүрлі тақырыптарда ұсынылған мәтіндерді оқып түсіну;
      оқылған мәтіннің негізгі мазмұнын түсініп, баяндау;
      мәтінді оқып, сұрақтарға жауап береді, мағыналық бөліктерге жіктей алу;
      ғылыми-көпшілік, қоғамдық-саяси, әлеуметтік-мәдени тақырыптардағы материалдарды оқып талдау, ой қорыту дағдыларын меңгеруі тиіс;
      3) айтылым:
      өзінің сезімдерін, көзқарасын, ой-пікірін, армандарын жеткізе алу;
      түрлі жағдаятқа сәйкес көзқарасын білдіру;
      затты, құбылысты суреттеп, сипаттап айта алу дағдыларын;
      4) жазылым:
      өзінің алған әсері туралы қысқа, шағын әңгіме жазу;
      пунктуация ережелерін сақтау;
      ұсынылған мәтіндер бойынша жоспар түзу, тезис жазу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      5) тілдесім:
      әртүрлі жағдаятта диалогтік, полиглоттік сұхбаттарға қатысу;
      таныс жағдаяттарда сұхбатқа өздігінен араласу;
      үнтаспада жазылған сұрақтарды тыңдап түсіну, сол туралы өз қөзқарасын білдіру;
      оқыған мәтін бойынша өз пікірін айту дағдыларын меңгеруі тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар.
Пәндік нәтижелер

      31. Лексика бойынша:
      1) сөздің тура және ауыспалы мағынасын;
      2) синонимдік қатардан сөз таңдай;
      3) тұрақты тіркестер, мақал мен мәтелдер, афоризмдердің аражігін ажырата;
      4) омоним, антоним, синоним сөздердің қолданылу орындарын;
      5) өндірістің, ғылымның, техниканың, өнер мен мәдениеттің даму нәтижесінде пайда болған ұғымдарды білдіретін терминдерді;
      6) лексикографиялық сөздіктерді қолдану тәсілдерін;
      7) 1 300 лексикалық бірліктің мағынасын білуі тиіс.
      32. Сөз құрамы мен сөзжасам бойынша:
      1) қосымшалардың түрлерін ажырата;
      2) туынды сөздердің түрлерін жіктей;
      3) қазақ тіліндегі сөзжасам тәсілдерін ажырата білуі тиіс.
      33. Грамматика бойынша:
      1) сөз таптарының грамматикалық категорияларын;
      2) сөз таптарының сөйлемдегі синтаксистік қызметін;
      3) құрмалас сөйлемнің түрлерін;
      4) құрмалас сөйлем мен жай сөйлемнің айырмашылықтарын;
      5) стилдің түрлерін білуі тиіс.
      34. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым:
      аудиотаспадан тыңдалған диалог пен полилогті түсініп, онда айтылған сөз мазмұнын жеткізе білу;
      тақырып бойынша тыңдалған пікірге, ойға баға беру;
      радио, телеарналарда берілетін хабарлардың мазмұнын түсіну;
      аудиоматериалдағы айтылған ойды анықтау дағдыларын меңгеруі тиіс;
      2) оқылым:
      мемлекеттік тілде жазылған құжаттарды оқып түсіну;
      мәтіннен өзіне керекті мәліметті бөліп ала білу;
      оқудың нақты мақсатына сай әртүрлі стильдегі мәтіндерден негізгі ойды ажырата алу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      3) айтылым:
      оқыған әңгіменің мазмұны, тақырыбы туралы айтып беру;
      өз бетінше газет-журнал материалдарынына шолу жасап, негізгі ойды анықтай алу;
      интернет желісінен қажетті ақпаратты тауып, оны өз сөзімен баяндай алу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      4) жазылым:
      жеке адамға қатысты құжаттарды сауатты толтыру;
      ұсынылған тақырып бойынша шығармашылық сипатта мәтін құрай алу;
      реферат жұмысында дәйексөздерді кіріктіру және әдебиеттерді рәсімдеу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      5) тілдесім:
      ұсынылған тақырып бойынша полилогқа қатысу;
      диалогтің түрлеріне сай пікірлесе алу;
      үнтаспадағы диалогті тыңдап, өз сөзімен айтып беру;
      нақты тақырыпта сұхбат құрастыра алу;
      әңгімені жалғастыру, пікір таластыру дағдыларын меңгеруі тиіс.

6. 10-11-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
Тұлғалық нәтижелер

      35. 10-11-сынып оқушыларының:
      1) Қазақстан Республикасының Тіл туралы Заңына құрмет көрсетуінен;
      2) жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен;
      3) мемлекеттік тілді білуінен, қазақ халқының және Қазақстан аумағында өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      4) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      5) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға қабілеттілігінен;
      6) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай алуынан көрінеді.

7. 10-11-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
Жүйелі-әрекеттік нәтижелер

      36. 10-11-сынып оқушыларының:
      1) тақырыпқа қатысты айтылған ақпараттарды талдай, өңдей, жинақтай және қолдана білуінен;
      2) мемлекеттік тілдегі радио, теледидар хабарларын тыңдап, түсінуінен;
      3) мәтіндерден тура, ауыспалы мағыналы сөздерді, мақал-мәтелдерді таба алуынан және оларды қажетіне қарай өзінің сөйлеу тілінде орынды қолдануынан;
      4) өз арман-үміті, жоспарлары жайлы айта алуынан;
      5) мәселеге қатысты өз көзқарастары мен ұсыныстары туралы пікір білдіре алуынан;
      6) заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларды меңгеруінен;
      7) коммуникативтік қабілеттілігі мен көптілді мәдениеттілігінен;
      8) күнделікті жағдаяттарға байланысты өзгелермен сұқбаттаса алуынан; белгілі бір тақырып бойынша диалогке, полилогке қатыса алуынан;
      9) тосын сұхбаттарға (отбасы, хобби, жұмыс, саяхат т.б.) қатысып, өз ой-пікірлерін білдіруінен;
      10) тілдесім әрекетінде қазақ тілінің сөз мәдениеті нормаларын сақтап қолдануынан;
      11) тілдік жағдаяттардың ерекшелігіне сай қазақ тіліндегі этикеттік орамдарды орынды пайдаланып сөйлесе алуынан көрінеді.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
81-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Қазақ әдебиеті» пәнінен типтік
оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде емес)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. «Тілдер туралы», «Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңдарының, Қазақстан Республикасындағы тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы негізінде қазақ тілді емес мектептерде қазақ тілін мемлекеттік тіл дәрежесінде меңгерту міндеттерінен туындайтын, сондай-ақ еліміздің әрбір оқушысы қазақ халқының тілі, әдебиеті, мәдениеті бойынша неғұрлым мол сусындап, оны тану және құрметтеу деңгейіне жетуіне оңтайлы жағдай тудыру қызметін орындаудан өріс алатын қағидаттар осы өзге тілді мектептерге арналған қазақ әдебиеті пәні оқу бағдарламасының негіздерін құрайды.
      3. Қазақ тілді емес мектептердегі оқушыларды қазақ халқының төл туындыларымен таныстыра отырып, олардың бойында мемлекеттік тілді құрметтеу мен отансүйгіштік сезімін қалыптастыру міндеті туындап отыр. Бағдарлама қазақ тілінде еркін, жетік сөйлей алатын мәдениетті тұлғаның қалыптасуы мен дамуына сай қажетті туындылардан құрылған.
      4. Бағдарлама қазақ тілді емес мектептерге арналғандықтан, бұл сыныптарда белгілі бір кезең әдебиетінің көрнекті өкілдері шолу түрінде қарастырылып, олардың әдебиет тарихында алатын орны, шығармаларының идеялық-көркемдік жетістіктері нақты атап көрсетіледі. Бір және одан көп сағат бөлінген авторлар шығармашылығын оқыту олардың қысқаша өмірбаяндарына, елеулі туындыларына жалпы сипаттамадан және ең бастысы туындысына талдау жасаудан тұрады.
      5. Пәнді оқыту мақсаты – тәуелсіз еліміздің азаматы ретінде халықтың мәдениеті мен әдебиетін, өнерін танып білуге, сондай-ақ ұлттық құндылықтарымызды құрметтей білетін тұлға қалыптастыру. Оқушылардың туындыны өз бетінше оқып, түсініп, әңгімелеу дағдылырының негіздерін меңгеруін қамтамасыз ету, адамгершілікке, отансүйгіштікке баули отырып, қазақ халқының рухани әлемімен, мінез-құлқымен, қоғамдық өмірімен таныстыру, көркем шығармалар негізінде кеңейтілген тілдік ортаны қазақ тілінде еркін сөйлеуге оқушыларды жаттықтыру үшін ұтымды пайдалану.
      6. Пәнді оқыту міндеттері:
      1) белгілі бір кезеңдегі, ХІХ және ХХ ғасырдағы, әдебиет үлгілерімен таныстыру;
      2) сол кезеңнің көрнекті ақын-жазушылары туралы мәлімет беру;
      3) қазақ тілінде өз ойларын ауызша, жазбаша баяндауды меңгерту;
      4) қазақ әдебиеті пәні негізінде оқушыларды қазақ халқының тіліне, мәдениетіне, тарихына, салт-дәстүріне деген құрмет сезімін қалыптастыру;
      5) оқушының бойында рухани-адамгершілік мәндегі құндылықтарды қалыптастыру, отансүйгіштік, төзімділік сезімдерін дамыту;
      6) оқыған шығармаларына қатысты өзіндік ой-пікірлерін ашық айта білуге дағдыландыру;
      7) қазақ әдебиеті шығармаларын оқыту арқылы мектеп қабырғасында қазақ тілінің қолданылу аясын кеңейту.
      8. Оқыту үдерісінде «Қазақ әдебиеті» пәні төмендегі оқу пәндерімен тығыз байланыста оқытылады:
      1) «Қазақ тілі»: филологиялық ғылым салаларын байланыстыра оқыту үздіксіз, жүйелі жүргізіледі, бұл арқылы оқушылардың сөйлеу қабілеттерін дамыту, сөздік қорларын молайту жүзеге асырылады;
      2) «Орыс әдебиеті»: қазақ және орыс әдебиеттерін өзара байланыстыра оқыту әдеби көркем шығармалардың идеялық мәнін терең ұғуға, өзіндік ерекшеліктерін салыстыру арқылы ұлттық маңызын түсінуге мүмкіндік жасайды;
      3) «Қазақстан тарихы»: әдебиет пен тарихты байланыстыру оқушылардың тарихи шындықты көркем шығармада бейнелеу ерекшеліктерін түсіну дағдыларын қалыптастырады және оқушылар нақты мәліметтерді талдай алуға, өзіндік баға беруге үйренеді;
      4) «География»: көркем шығармада бейнеленген, суреттелген немесе оқиғалар өрбіген жердің географиялық ерекшеліктерін автор көзімен көруге, оны өзіндік байқауларымен, білімдерімен салыстыруға үйренеді;
      5) «Музыка»: әдеби шығарма мен музыканының ішкі иірімдерін салыстыра алуға дағдыланады, әннің идеялық-көркемдік және эстетикалық маңызын, ұлттық ән-әуендегі мазмұны мен талғамын түсінуге мүмкіндік береді;
      6) «Бейнелеу өнері»: әдебиет сабақтарында бейнелеу өнерінің туындыларын пайдалану оқушылардың кейіпкер бейнесі мен оқиғаларды, жалпы суреттелген мәселелерді көзбен көре, терең сезінулеріне мүмкіндіктер жасайды;
      9. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 10-сыныпта аптасына 1 сағаттан, барлығы – 34 сағат;
      2) 11-сыныпта аптасына 1 сағаттан, барлығы – 34 сағатты құрайды;
      10. Пәнді оқытудың вариативті бөлігі қосымша оқу бағдарламасы арқылы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты шеңберінде жүзеге асады.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      11. 10-сыныпта «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытуға 34 сағат бөлінген, оның ішінде, шығармаларды оқып, талдауға – 30 сағат, шығармашылық жұмыстарға - 2 сағат, сыныптан тыс оқуға – 2 сағат.
      12. Курстың мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      1) XIX ғасырдың бірінші жартысындағы әдебиет, жалпы шолу - 1 сағат (XIX ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ елінің тарихи-әлеуметтік жағдайы. Кенесары Қасымов, Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісұлы бастаған көтеріліс туралы. Қазақ еліндегі тарихи-әлеуметтік жағдайлардың қоғамдық санаға ықпалы. Қазақ даласындағы өмір құбылыстарын өлең, жыр, толғауларына арқау еткен қазақ поэзиясының көрнекті өкілдері Байтоқ, Жанұзақ, Шернияз, Алмажан туралы. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдебиеті тарихында әртүрлі ағымдардың пайда болуы. «Зар заман» ақындарының шығармаларына ортақ сарын);
      әдебиет теориясы: романтизм;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, орыс әдебиеті;
      2) Дулат Бабатайұлы «Аягөз» өлеңі мен «Еспембет» дастаны - 2 сағат (Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет. Дулат – ХІХ ғасырдың орта кезіндегі қазақ поэзиясын мазмұн, тақырып, түр жағынан байыта түскен, көркемдік тәсіл тұрғысынан жаңа сатыға көтерген ірі ақын. Дулат өлеңдеріндегі адам образдары, табиғат бейнесі. «Аягөз» өлеңінің тақырыбы мен көркемдік ерекшелігі, тіл оралымы. «Еспембет» дастанының сюжеттік маңызы. Дастандағы Еспембет образын сомдаудағы ақындық тәсілдер (жанама мінездеу, суреттеу). Еспембет дастанындағы соғыстың жалпы панорамасы, сол сияқты жеке көріністерді, жекпе-жек ұрыстарды сипаттаудағы ақындық шеберлік. Дастандағы Ақбөрте тұлпардың образы. Дулат жырларының көркемдік ерекшеліктері);
      әдебиет теориясы: мінездеу, суреттеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Бес ғасыр жырлайды» кітабы;
      3) Махамбет Өтемісұлы «Ереуіл атқа ер салмай», «Мұнар күн», «Қызғыш құс» өлеңдері - 2 сағат (Ақынның өмір сүрген дәуірі. Халықтың арман-тілегі. Махамбет жырларындағы Исатай мен ақынның өз бейнесі. Поэзиясындағы реалистік, романтикалық сипат. Көркемдік ерекшелігі мен жанры. Ақын шығармаларының қазақ әдебиеті тарихындағы орны. Махамбеттің «Ереуіл атқа ер салмай», «Мұнар күн», «Қызғыш құс», өлеңдері – ұрпақтан-ұрпаққа ұлттық сана-сезім мен отаншылдықты жалғастыратын, елдік пен ерлік дәстүрін ұқтыратын шығармалар. Өлеңдерінде өзінің ақындық, батырлық болмысы, жан дүниесі, мақсат-мұратының жан-жақты көрінуі. Өлеңдерінің көркемдік ерекшеліктері мен тіл айшықтары);
      әдебиет теориясы: ассонанс, символ, аллитерация, параллелизм, метафора, риторикалық сұрақ.
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка (Құрманғазы. «Кішкентай»). Электрондық оқулық (Махамбет туралы телесабақ);
      4) Шортанбай Қанайұлы. «Зар заман» толғауы 1 сағат (Түркістан қаласы маңында дүниеге келген суырыпсалма ақынның шығармаларында ХІХ ғасырдың орта тұсындағы патша үкіметінің қазақ даласын отарлау саясатынан туындаған әлеуметтік өмірдің шынайы суреттелуі. «Зар заман» толғауында шарасыздық күйге түсу, келер күннен жамандық күту, болашақтан үміт үзу идеясының басымдығы);
      әдебиет теориясы: эпитет, теңеу, метафора, синекдоха;
      5) Сүйінбай Аронұлы «Бөрілі менің байрағым», «Бала Жамбылға батасы» өлеңдері - 2 сағат (Сүйінбай Аронұлы – қазақтың ХІХ ғасырдағы көрнекті ақындарының бірі, ақындық айтыстың ірі өкілі. Сүйінбай – қазақ поэзиясын мазмұны, түрі, тақырыбы жағынан байытуда өзіндік орны бар ақын. Ол – халық мұңын мұңдап, үстем тап өкілдерінің әділетсіздігін бетіне басып әшкерелеп отырған батыл да әділ сыншы. «Бөрілі менің байрағым» - елдік пен ерлік, елдік рух тақырыбына арналған, ерліктің әнұраны іспеттес өлеңі. «Бала Жамбылға батасы» өлеңінің көркемдік ерекшелігі мен идеясы);
      әдебиет теориясы: теңеу, әсірелеу;
      6) Майлықожа Сұлтанқожаұлы, Қашаған Күржіманұлы, Алмажан Азаматқызы, Мұрат Мөңкеұлы - 1 сағат (ХІХ ғасыр поэзиясы – өз дәуірінің шындық жайларын жинақтап қамтыған көркемдік шежіре. Осы кезеңде өмір сүрген ақындар шығармаларында замана шындығының көрінісі, елдік, ізгілік, адамгершілік тақырыптары, сарындастық пен талант ерекшеліктері. Ақындар шығармаларынан көрінетін терең ойшылдық пен өткір сықақшылдық. Ең бастысы, қоғамдағы әділдікті, халықтың бақытты болашақ өмірін аңсауы); Әдебиет теориясы: троп түрлері;
      7) Шоқан Уәлиханов «Ыстықкөл күнделігі», «Қазақ халық поэзиясының түрлері» зерттеу еңбектері - 2 сағат (Шоқанның өмірі мен шығармашылығы. Шоқан – қазақ халқының тұңғыш талантты ғалымы, әдебиет зерттеушісі. Шоқан – қазақ, қырғыз ауыз әдебиетін жинап зерттеуші, талантты ғалым, публицист, саяхатшы-географ. «Ыстықкөл күнделігі» - қырғыз елін жете зерттеуге қатысуынан, Ыстықкөл аймағының картасын түсіруге тиіс болған экспедициясының барысынан туындаған еңбегі);
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, орыс әдебиеті, театр (С. Мұқанов «Шоқан Уәлиханов» пьесасы);
      8) Ыбырай Алтынсарин «Өнер, білім бар жұрттар», «Әке мен бала», «Талаптың пайдасы» әңгімелері - 2 сағат (Ы.Алтынсариннің өмірі мен ағартушылық қызметі. Оның жазушылық өмірінің ағартушылық идеясына өзектестігі, демократиялық-ағартушылық көзқарасының қалыптасуы. «Өнер, білім бар жұрттар» өлеңінде оқудың, ғылым-білімнің пайдасының баяндалуы. Ыбырай – қазақ балалар жазба әдебиетін дамытушы және қазақ әңгіме жанрының негізін қалаушы. «Әке мен бала» әңгімесінің тәрбиелік және тәлімдік мәні. Мазмұнының өнегелік жағына ерекше мән берілуі. Әңгімелерінің көркемдік ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: әңгіме туралы түсінікті дамыту;
      9) Абай Құнанбайұлы «Ғылым таппай мақтанба», «Әсемпаз болма әр неге», «Білімдіден шыққан сөз», «Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма?» өлеңдері, «Қараңғы түнде тау қалғып», «Теректің сыйы», «Татьянаның хаты», «Онегиннің хаты» аудармалары - 6 сағат (Абайдың өмірі мен шығармашылық жолы. Ұлы ақын өлеңдерінің құдіреті туралы, Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалықтары. Ақынның тіл байлығы. «Ғылым таппай мақтанба», «Әсемпаз болма әр неге», «Білімдіден шыққан сөз», «Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма?» - жас ұрпаққа деген аталық мейірден, үміт пен сенімнен туған өсиет өлеңдері. Өлеңдерінің негізгі идеясы - ғылымды меңгеруді, адам бойында қайырымдылық пен адалдық, қайрат пен ақылдың болуын насихаттау және жат қылықтардан бойын аулақ ұстау. Абай шығармашылығындағы аударманың орны. Абай өзі өте жоғары бағалап, сүйіп оқыған Пушкин, Лермонтов, Крылов туындыларын қазақша сөйлетуі);
      әдебиет теориясы: лирика ұғымын кеңейту;
      пәнаралық байланыс: музыка, «Абай» операсынан фрагменттер, бейнелеу өнері (Ә.Қастеев «Жас Абай»), электрондық оқулық («Дара Абай – Дана Абай» телесабақ);
      10) Шәкәрім Құдайбердіұлы «Еңлік-Кебек» дастаны - 1 сағат (Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылық жолы. Түрік, араб, парсы, орыс тілдерін жетік меңгеруі, дүниежүзі мәдениетімен таныс болуы. Шәкәрімнің өнер-білім, адамгершілік, болашақ, махаббат туралы лирикалық өлеңдері. «Еңлік-Кебек» дастаны – эпикалық жанрда жазылған көлемді шығармасының бірі. Дастанда ақынның демократиялық-гуманистік көзқарасының көрінуі, кейіпкерлер бейнесін даралап берудегі шеберлігі поэма оқиғасының терең драматизмге құрылуы. Ел ішіндегі оқиға желісінің поэмаға басты арқау болуы. Дастандағы батыр Кебек пен сұлу қыз Еңліктің бейнелері);
      әдебиет теориясы: дастан туралы ұғым;
      пәнаралық байланыс: театр («Еңлік-Кебек» пьесасы, кино («Шәкәрімнің соңғы күзі)»;
      11) Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы «Сарыарқаның кімдікі екендігі» шығармасы - 2 сағат (Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы – ақын, ақылгөй, данышпан, философ. Шығармаларында орын алған білім, жер мәселесі, сөз бостандығы және халық бостандығы мәселелері. Өлеңдерінің басты тақырыбы мен идеясы жастарды оқуға, білім алуға, өнерге ұмтылу мен оқып жетілу, мәдениетті күшті ел болуға үндеу болып табылады. Мәшһүр Жүсіптің халық ауыз әдебиетінің көптеген үлгілерін – дастандар мен хикаяларды, тарихи жырларды «Ер Көкше», «Сайын батыр», т.б. жинап, Бұқар жырау, Шортанбай, Шөже, т.б. ақын-жыраулардың әдеби мұрасын хатқа түсіріп қалдыруы);
      әдебиет теориясы: дастан туралы ұғымды дамыту, риторикалық сұрау;
      12) Мағауия Құнанбаев «Медғат – Қасым» поэмалары - 1 сағат (Өмірі мен шығармашылығы. Әкесі Абайдың әсерімен орыстың классикалық әдебиетін оқып, үлгі алуы. Абайдың берген материалдары және кеңесі бойынша «Еңлік – Кебек», «Медғат – Қасым» поэмаларын жазуы. Мағауия – қазақ әдебиетіне романтикалық поэманың үлгісін енгізуші. «Медғат – Қасым» - қазақ жазба әдебиетіндегі өзге халық өмірінен жазылған көркемдігі жоғары, алғашқы романтикалық поэма. Поэманың композициясы, бейне жасау тәсілдері, тілдік кестесі);
      әдебиет теориясы: романтизм;
      13) Жамбыл Жабаев «Шағым» өлеңі, «Жамбыл мен Құлмамбет айтысы» - 2 сағат (Жамбылдың өмірі мен шығармашылығы туралы. Өлеңдерінің көркемдік сипаты. Сыншылдық-сатиралық сарын. «Шағым» – Жамбылдың ақындық жолындағы кедергілерді жеңуге деген қайсарлығын және ақындық айтқыштығын танытатын алғашқы өлеңдерінің бірі. Жамбылдың Құлмамбетпен айтысы. Іле бойындағы үлкен бір жәрмеңкеде ақындардың кездесіп, бір-бірімен айтысуы. Ақындардың өз кезінің әлеуметтік өткір мәселелерін көтерумен, халықтық, гуманистік сипатымен, образды өлең өрнегімен, идеялық-мазмұндық жаңалықтарымен ерекшеленуі. Басқа айтыстардан айырмашылығы);
      әдебиет теориясы: сатира туралы ұғымды кеңейту;
      пәнаралық байланыс: тарих, тіл білімі, кино («Жамбылдың жастық шағы», 1996 ж. Сценарий авторы М.Жолдасбеков; режиссері Қ.Қасымбеков);
      14) ХІХ ғасырдағы әнші-ақындар шығармашылығы жалпы шолу - 4 сағат (ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі әнші-ақындар шоғыры. Жаяу Мұса, Мұхит, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақтар – тума талант, табиғи дарын иелері. Олардың поэзия, музыка саласындағы мол мұрасы. Біржан сал, Ақан сері, Балуан Шолақ, Жаяу Мұса, Мұхит, Әсет, Үкілі Ыбырай, Естайлардың әрқайсысы әуен-сазын өзі шығарған аса көрнекті сазгер, өзі орындайтын ұлы әнші, өлеңдерін де өзі тудырған тамаша ақындар. Біржан сал: «Ләйлім» «Жанбота», «Көкек», «Жамбас сипар» өлеңдері; Ақан сері: «Сырымбет», «Балқадиша», «Маңмаңгер», «Жайықтың ақ түлкісі», «Ақ көйлек», «Жақсы мен жаман», «Ләйлім шырақ», «Құлагер»; Жаяу Мұса: «Сұрша қыз», «Ақ сиса», «Көгаршын», «Хаулау»; Балуан Шолақ: «Ғалия», «Желп-желп», «Кенже қоңыр», «Дікілдек»; Үкілі Ыбырай: «Гәкку», «Шалқыма», «Қалдырған»; Әсет Найманбаев: «Арғынмын, атым – Әсет арындаған», «Тоты», «Қор болмас зерек адам ақылы бар», «Адамның жасы жөнінде»);
      15) қорытынды – 1 сағат.

3.Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. 10-сыныпта «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытуға 34 сағат бөлінген, оның ішінде, шығармаларды оқып, талдауға – 30 сағат, шығармашылық жұмыстарға - 2 сағат, сыныптан тыс оқуға – 2 сағат.
      14. Курстың мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      1) ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті, жалпы шолу - 1 сағат (ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстанның тарихи-әлеуметтік жағдайы. 1905-1907 жылдардағы революция мен 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің ел өміріне әсері, әдебиет пен мәдениеттің дамуына ықпалы. ХХ ғасыр басындағы әдебиетте жаңа жанрлардың пайда болуы. Қазақ тіліндегі басылымдардың жарық көруі және елдің рухани дамуына әсері. Алғашқы қазақ романының өмірге келуі. Проза жанрының классикалық үлгіде дамуы. Әдеби бағыттардың пайда болуы); әдебиет теориясы: әдеби ағымдар мен бағыттар туралы түсінік;
      2) Ахмет Байтұрсынұлы «Әдебиеттанытқыш» еңбегі - 1 сағат (А.Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығына шолу. Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ әдебиеті, мәдениеті, тарихындағы ірі тұлға, аса көрнекті ғалым, қоғам қайраткері, ақын, аудармашы. «Әдебиет танытқыш» - қазақ тіліндегі әдебиет теориясы туралы алғашқы еңбек. А.Байтұрсынов қазақ тілінде тұңғыш рет әдебиеттану терминдерін қалыптастырды. «Әдебиет танытқыш» еңбегінде көркем шығарманың сыры мен сипаты, жанрлық ерекшеліктері, композициялық құрылымы жан-жақты қарастырылған. Аталған еңбектің сөз өнерін танып, пайымдауымыздағы рөлі)
      әдебиет теориясы: әдеби жанр туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, электрондық оқулық: А.Байтұрсынов (мұражайлық телесабақ, 2009);
      3) Міржақып Дулатов «Бақытсыз Жамал» романы - 1 сағат (Міржақып Дулатовтың өмірі мен шығармашылығына шолу. Дарынды ақын әрі жазушы, публицист. Қазақ әдебиетіндегі тұңғыш романның авторы. «Бақытсыз Жамал» – қазақ әдебиетіндегі тұңғыш роман. Шығарманың жанрлық ерекшелігі. Романда суреттелген әлеуметтік теңсіздік мәселелері және қазақ әйелдерінің тағдыры. Жамал бейнесінің реалистік сипаты, автордың образ сомдау және адам психологиясын суреттеу шеберлігі);
      әдебиет теориясы: роман, эпикалық жанр;
      4) Сұлтанмахмұт Торайғыров «Шәкірт ойы», «Бір адамға», өлеңдері - 1 сағат (Сұлтанмахмұт Торайғыровтың өмірі мен ақындық жолы. ХХ ғасыр басындағы демократтық-ағартушылық әдебиеттің көрнекті өкілі. Ақын лирикасындағы азаматтық сарын және әлеуметтік қайшылықтарды суреттеуі. «Шәкірт ойы», «Бір адамға» өлеңдерінің көркемдік ерекшелігі. Өлеңдеріндегі оқу-білім тақырыбы);
      әдебиет теориясы: ирония мен сатира туралы түсінік;
      5) Сәкен Сейфуллин «Ақсақ киік», «Сыр сандық» өлеңдері - 1 сағат (Сәкен Сейфуллиннің шығармашылығына шолу. Өлеңдерінің реалистік сипаты, демократтық-ағартушылық бағытта және Қазан төңкерісі туралы жазылған шығармалары. Ақынның табиғат лирикасы. Суреткерлік шеберлігі. Сәкен – қазақ мәдениеті мен тарихында қайталанбас өзіндік орны бар, азамат, күрескер ақын, тоталитарлық қоғам құрбаны. «Ақсақ киік» өлеңінде табиғатты, оның аңдарын қорғау мәселесінің басты проблема болып көтерілуі);
      әдебиет теориясы: аллегория;
      6) Мағжан Жұмабаев «Орал тауы», «Мен жастарға сенемін», «Шолпы» өлеңдері - 1 сағат (Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылық жолы. М. Жұмабаев – әдебиетте қайталанбас өзіндік қолтаңба қалдырған дарынды тұлға. Мағжан өлеңдеріндегі халықтық рух, азаматтық әуен, ағартушылық-демократтық сарын. Мағжанның табиғат, махаббат лирикасы. Мағжан лирикасындағы ақындық «мен». Поэзиясындағы бейнелілік, суреттілік. Метафоралық қолданыстар. Ақын поэзиясының романтикалық, реалистік сипаты);
      әдебиет теориясы: лирика жанры;
      7) Жүсіпбек Аймауытов «Ақбілек» романы - 1 сағат (Жүсіпбек Аймауытовтың шығармашылығына шолу. Жүсіпбек Аймауытов – дарынды жазушы, драматург, ғалым, аудармашы, көсемсөз шебері. «Ақбілек» романы. Романның тақырыбы – ХХ ғасыр басындағы саяси-әлеуметтік жағдай және өмір шындығы. Адамдар тағдырындағы өзгерістерді берудегі жазушының суреткерлік шеберлігі. Ақбілек образының ұлттық сипаты және психологиялық күйзелісінің шығармада көркем жинақталуы. Романдағы басқа да кейіпкерлер. Жазушының пейзаж бен портрет жасау ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: мінездеу;
      8) Бейімбет Майлин «Шұғаның белгісі» хикаяты - 1 сағат (Б.Майлиннің шығармашылығына шолу. Ақын поэзиясының тақырыптары мен көркемдік ерекшеліктері. Б.Майлиннің прозасы. Шығармашылығының басты тақырыбы – қарапайым еңбек адамы, қазақтың қалың бұқарасының қоғамдық-әлеуметтік өмірдегі жаңалықтарға байланысты сана-сезімдегі өзгерістері. Майлин – әңгіме жанрының шебері. Б.Майлин – драматург. Роман, хикаяттарына жалпы шолу. «Шұғаның белгісі» - проза жанрындағы тұңғыш туындысы. «Шұғаның белгісі» - жастардың теңдік, еркіндікті аңсап, әлеуметтік әділетсіздіктерге қарсы үн көтере бастағанын шынайы бейнелеген шығарма. Хикаяттағы басты мәселе - әйел теңсіздігі, бірін-бірі сүйген жастардың махаббат бостандығы. Хикаятта аяулы Шұға сұлу мен кедейден шыққан мақтаулы, оқыған жігіт Әбдірахманның қайғылы тағдырларының суреттелуі);
      әдебиет теориясы: көркем шығарма құрылысы (сюжет, композиция);
      9) Ілияс Жансүгіров «Құлагер» поэмасы - 1 сағат (Ілияс Жансүгіровтің өмірі мен шығармашылығы. Ілияс лирикасының негізгі тақырыптары. Табиғат лирикасы. Ақын лирикасындағы суреттілік, бейнелілік. «Құлагер» поэмасының тақырыбы. Поэмада қазақ өмірінің тыныс-тіршілігі, әлеуметтік тартыс-күресі, әдет-ғұрпы, салт-санасы, үстем таптың озбырлығы, заманынан өгейлік көрген ақын қайғысы, ақынның тіл шеберлігі, айшықты сөз өрнегі арқылы биікке көтерілуі. Поэманың сюжеттік желісі мен композициялық құрылымы. Көркемдігі мен тіл айшығы);
      әдебиет теориясы: градация туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті, Қазақстан тарихы, қазақ тілі, музыка, «Ақан сері» фильмі;
      10) Жамбыл Жабаев «Ленинградтық өренім», «Алатауды айналсам» өлеңдері - 1 сағат (Жамбыл Жабаевтың шығармашылығына шолу. Ж.Жабаев – шын мағынасындағы биік парасатты өнерпаз, азаматтық саяси поэзияны қалыптастырушы. «Ленинградтық өренім» – халық басына күн туған Ұлы Отан соғысы жылдарында қарт ақын жауынгерлерді жігерлендіретін жалынды өлеңімен Ұлы Жеңіске үлес қосуы арқылы туындаған өлеңі. Өлеңдегі халықтар достығы мен ерлікті жырлануы)
      әдебиет теориясы: айтыс өнері туралы түсінік, портрет;
      11) Сәбит Мұқанов «Балуан Шолақ» повесі - 1 сағат (Сәбит Мұқановтың шығармашылық жолы. Әдебиеттің барлық жанрында сүбелі туындылар берген ірі суреткер. «Балуан Шолақ» повесінің тақырыбы. Нұрмағанбеттің Шолақ атануы. Балуанның бойындағы күш-қайраттың бала кезден-ақ байқала бастауы. Балуан Шолақтың күш сынасқан палуандары. Шығарманың сюжеттік желісі мен композициялық құрылымы. Шығарманың объективті идеясы);
      әдебиет теориясы: ақындық тұлға немесе лирикалық қаһарман туралы;
      12) Мұхтар Әуезов «Абай жолы» роман-эпопеясынан үзінді - 1 сағат (Мұхтар Әуезовтің өмірі мен шығармашылығына шолу. Мұхтар Әуезов – қазақ әдебиетінің классигі. Проза және драматургия жанрларын өркендетуге қосқан үлесі. «Абай жолы» роман-эпопеясы – әлемдік әдебиеттің алтын қорына енген шығарма. Эпопеяның тарихилық, этнографиялық сипаты. Романдағы Абайдың азаматтық, ақындық бейнесі. «Абай жолы» роман-эпопеясы – әлемдік әдебиеттің алтын қорына енген шығарма екендігі. Эпопеяның тарихилық, этнографиялық сипаты. Романдағы Абайдың азаматтық, ақындық бейнесі);
      әдебиет теориясы: образ туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка, география, электрондық оқулық (Бөрілі мұражайы);
      13) Ғабит Мүсірепов «Қазақ солдаты» романынан үзінді - 1 сағат (Ғабит Мүсіреповтің өмірі мен шығармашылығы. «Қазақ солдаты» - Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ жауынгерінің ерлігін көркем бейнелеген патриоттық шығарма. Қаламгердің соғыс тақырыбын меңгеру жолындағы ізденістері. Жазушының роман кейіпкері Қайроштың балалық шағынан қанды соғысқа қатысқанына дейінгі өмірін шебер суреттеуі. Шығарманың сюжеттік желісі мен композициялық құрылымы. Жазушының адам портретін жасау шеберлігі, тіл көркемдігі, стилі. Шығарманың өн бойындағы халқымыздың адамгершілік, азаматтық, батырлық, ерлік болмысының жарқын көріністері.
      әдебиет теориясы: баллада туралы, баяндау, суреттеу, диалог туралы түсінік.
      пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі, орыс әдебиеті, электрондық оқулық (Ғ.Мүсірепов мұражайы);
      14) Ғабиден Мұстафин «Шығанақ» повесі - 1 сағат (Ғ. Мұстафиннің жазушылық қызметі туралы. Тарихи тақырыптағы және өндіріс тақырыбындағы шығармаларын шолу. Шығармасындағы еңбек адамының образы. Шығанақ бейнесі. Жазушының стилі, сөз қолдану ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: стиль туралы ұғым;
      15) Қасым Аманжолов «Дүниеге жар», «Туған жер» өлеңдері - 1 сағат (Қасым Аманжоловтың өмірі мен шығармашылығы. Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңдегі шығармашылық ізденістері. Ұлы Отан соғысы кезінде туған шығармалары. Соғыстан кейінгі жылдары жазылған өлеңдері. Лирикасы. Поэмалары. Ақын поэзиясындағы романтизм мен реализм. Поэзиясындағы достық пен махаббат, елдік пен ерлік мәселелерінің көркем жинақталуы. «Дүниеге жар», «Туған жер» өлеңдері тақырыптарының алуан түрлілігі. Ақын өз өлеңдеріңде ақынның қоғамдағы орны мен парызы, поэзияның құдыретті күші, ерлік пен елдік туралы сөз қозғауы);
      әдебиет теориясы: поэма туралы ұғымды тереңдету;
      16) Әбділда Тәжібаев «Сыр жыры» топтамасы - 1 сағат (Ә.Тәжібаевтың шығармашылық жолы. Жазушының поэзия, драматургия және әдебиеттану ғылымы саласында қатар еңбек етуі. Лирикасы, поэмалары. Толғауларындағы заман жайлы ірі ойлары. Шығармаларының тақырыптық ерекшеліктері. «Сыр жыры» циклдік өлеңдерінің тақырыбы, туған жерге, Отанға деген сүйіспеншілік, сағыныштың көркем жинақталуы. Туған жер табиғатының реалистік бейнесі. Лирикадағы жеңіл юмор);
      әдебиет теориясы: образды жинақтау және даралау тәсілдері;
      17) Ілияс Есенберлин «Қаһар» романы - 1 сағат (Ілияс Есенберлиннің өмірі мен шығармашылығына жалпы шолу. Жазушы шығармашылығындағы тарихи тағылым. Тарихи роман жазуға барудағы мақсаты. Тоталитарлық кезеңдегі қазақ тарихы мәселесі. «Қаһар» романының тақырыбы мен оқиғалар сабақтастығы. Қаламгердің ұлт санасын оятудағы ізденістері. Кенесары бейнесі. Шығарманың көркемдігіне қатысты ойлар. Романдағы өмірдің өзекті мәселелері, тақырыптық ерекшеліктері және ізденіс арналары);
      әдебиет теориясы: тарихи роман;
      18) Сырбай Мәуленов «Сырласу сағасында», «Құлын», «Сәкен» өлеңдері - 1 сағат (Сырбай Мәуленовтің өмірі мен шығармашылық жолы. С. Мәуленов қазақ поэзиясына өзінің сыршыл да әуенді лирикасымен келген жыр алыбы. С.Мәуленов - лирик ақын. Табиғат лирикасы. Ақын өлеңдеріндегі соғыс суреттері. Сырбай өлеңдеріндегі сыршыл сезім. Сырбай өлеңдеріндегі ұйқас, ырғақ, тіл көркемдігі. С. Мәуленов өлеңдері тақырыптарының жан-жақтылығы мен сан қырлылығы: Отан, өмір тұрмысы, туған елдің табиғаты);
      әдебиет теориясы: силлабикалық өлең;
      19) Жұбан Молдағалиев «Мен - қазақпын» поэмалары - 1 сағат (Жұбан Молдағалиевтің өмірі мен шығармашылығына шолу. «Мен - қазақпын» поэмасының жанры, ондағы публицистикалық сарын, эпикалық кеңдік, елжандылық, асқақтық рух. Поэманың негізгі тақырыбы. Ақынның елі алдындағы бірінші – халқын, ұлтын таныта білуі. Тіл көркемдігі, сюжеттік даму сипаты, ұйқас үйлесімі, екпін мен ырғақ ерекшелігі. Поэманың идеялық мұраты);
      әдебиет теориясы: екпін;
      20) Тахауи Ахтанов «Шырағың сөнбесін» романы - 1 сағат (Тахауи Ахтановтың өмірі мен шығармашылығы туралы. «Шырағың сөнбесін» романының тақырыбы, идеясы. Романдағы өмір сүйгіштік рух. Нәзира бейнесі. Шығарманың реалистік сипаты. Жазушының тілі);
      әдебиет теориясы: тақырып пен идея;
      21) Әбдіжәміл Нұрпейісов «Қан мен тер» трилогиясына шолу - 1 сағат (Әбдіжәміл Нұрпейісовтің өмірі мен шығармашылығына шолу. Ә.Нұрпейісов – төл әдебиетіміздің дамуына, қалыптасуына үлкен үлес қосқан қазақ жазушысы. «Қан мен тер» трилогиясы - жазушының күрделі туындысы. Трилогиясының көтерген тақырыбы – ХХ ғасыр басындағы Арал балықшыларының өмірі, қазақ даласындағы қоғамдық-саяси өзгерістер. Шығарманың жанрлық сипаты. Шығармадағы Еламан, Ақбала, Тәңірберген, Судыр Ахмет образдары - типтік бейне. Романдағы тартыс. Жазушының мінез сомдау шеберлігі);
      әдебиет теориясы: сарказм, ирония;
      22) Мұқағали Мақатаев «Үш бақытым» өлеңі, «Аққулар ұйықтағанда» поэмасы - 1 сағат (Мұқағали Мақатаевтың өмірі мен шығармашылық қызметі. Қазақ поэзиясына қосқан үлесі. Лирикасы мен поэмалары. Мұқағали өлеңдерінің өзге ақындар шығармаларынан өзгешелігі. Поэзиясының негізгі тақырыбы. Поэмаларының тақырыптары. «Аққулар ұйықтағанда» поэмасының сюжеті, композициялық құрылымы. Ұйқас, ырғақ ерекшелігі. Табиғат лирикасы. Тілінің көркемдігі, оралымдығы, тілге жеңілдігі, ойға тереңдігі, айшықты суреттілігі);
      әдебиет теориясы: троптың түрлерін дамыту;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, электрондық оқулық «Бір өлеңі бір елдің мұрасындай» телесабақ);
      23) Қадір Мырза-әлі мен Тұманбай Молдағалиев «Қазақтарды шетелдіктерге таныстыру» өлеңдері «Студент дәптері» жинағы - 1 сағат (Ақындардың шығармашылықтарына шолу. Оның ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ поэзиясындағы философиялық лириканың аса ірі өкілдері екендігі. Қ.Мырзалиев - қазақ поэзиясындағы фәлсафалық лириканың аса ірі өкілі. Ақын өлеңдеріндегі адам өмірі, әлем тағдыры, табиғат тіршілігі, келешек ұрпақ қамы мәселелерінің өзара үйлесімі. Оның поэзиясының көркемдік ерекшелігі. Ақынның тапқыр ой, тың теңеу, соны сурет салуға шеберлігі. Өлеңдерінің тәрбиелік мәні. «Қазақтарды шетелдіктерге таныстыру» өлеңінің идеялық мұраты мен көркемдік ерекшеліктері. Тіл оралымы мен айшықты суреттелуі. Қадыр поэзиясының ұлттық сипаты. Тұманбай Молдағалиев – махаббат, жастық, көктем жыршысы. Т.Молдағалиев – қазақ поэзиясындағы сыршыл лиризмді дамытушы. «Студент дәптері» - алғашқы өлеңдер жинағы. Лирикалық шығармаларындағы нәзік сезім, асқақ арман, кіршіксіз сезім мен ынтық жүрек жылуы);
      әдебиет теориясы: теңеу, риторикалық сұраулы сөйлем ұғымын тереңдету;
      24) Қабдеш Жұмаділов «Соңғы көш» диологиясына шолу - 1 сағат (Қабдеш Жұмаділовтің өмірі мен шығармашылық жолына шолу. «Соңғы көш» диологиясы. Шығармада көтерілген негізгі мәселелер, бодан ел тағдырының көркем жинақталуы. Романдағы Қанағат би және Естай образдары. Шығарманың жанрлық сипаты. Жазушының тіл көркемдігі;
      әдебиет теориясы: пейзаж бен портрет;
      25) Олжас Сүлейменов. «Қасқырдың бөлтіріктері» өлеңі - 1 сағат (Олжас Сүлейменовтің өмірі мен шығармашылығына шолу. О. Сүлейменов – XX ғасырдың аса көрнекті ақындарының бірі. Ақынның өз шығармаларын орыс тілінде жазатыны. Ақын өлеңдеріндегі ұлттық рух, қазаққа тән дүниетаным көріністері);
      әдебиет теориясы: деректілік;
      26) Оралхан Бөкей. «Тортай мінер ақ боз ат» - 1 сағат (О. Бөкеевтің өмірі мен қызметі туралы мәлімет. Қаламгердің алғашқы әңгімелері мен повестері. «Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесіндегі реалистік сипат. Әңгімедегі образдар жүйесі. Сюжеті мен композициясы. Шығарманың тіл көркемдігіне қатысты ой-пікірлер. Жазушы шығармаларындағы адам мен табиғат тұтастығы);
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (Екінші дүниежүзілік соғыстағы қазақ халқының тылдағы ерліктері);
      27) Мұхтар Шаханов «Төрт ана» өлеңі - 1 сағат (Мұхтар Шахановтың шығармашылығына шолу. Ақын өлеңдерінің құрылымдық ерекшелігі. Т.Айбергенов пен М.Шаханов поэзиясы арасындағы байланыстар. Шаханов поэзиясына тән өршілдік, қызу интонация, жоғары пафос мәселелері. Мұхтар поэзиясындағы сюжеттілік. Шығармаларында тартыстың оқиға соңында ерекше шешімін табу сипаты. Шаханов лирикасындағы көне дәстүр мен жаңашылдық); Әдебиет теориясы: метонимиялық қолданыстар;
      28) Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиеті - 2 сағат (Тәуелсіздік алған 20 жыл ішінде еліміздің экономикасымен қатар ұлттық идеологиясы да тұрақтап, қалыптасуы. Ақын-жазушыларымыз өз шығармаларында тәуелсіздік жеңістерін, сондай-ақ егемендікті нығайту үшін күресіп жүрген адамдар тағдырын суреттеп, бейнелеуі. Қазіргі жас ақын-жазушылардың әр бағытта ой толғап, әр алуан тақырыптарға қалам тартуы. Мысалы, таза ұлттық дәстүрді жырлау, исламдық бағытта жазу, батыс үлгісіне еліктеушілер);
      әдебиет теориясы: әдеби ағымдар;
      29) қорытынды – 1 сағат.

4. 10-11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      15. 10-сыныптың соңында оқушылар пәндік нәтижелер бойынша:
      1) әдеби шығармаларды ұлттық құндылық ретінде ұғынып, ХІХ ғасыр және қазіргі заман әдебиеті үлгілерін;
      2) ақын-жазушылардың шығармашылық өмірбаяны мен шығармашылығын;
      3) шығарманың көркемдік ерекшеліктерін;
      4) эпикалық, лирикалық және драмалық туындылардағы басты кейіпкер келбетін білуі тиіс.
      5) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық мәнін;
      6) өзіндік ізденіс жұмыстарына ұсынылатын шығармаларды өздігінен оқып талдауды;
      7) көркем шығармалар негізінде қазақ халқының мәдениетін, тарихын, салт-дәстүрін, мінез-құлқын, адамгершілік құндылықтарын;
      8) шығарманың құрылымын талдау дағдыларын;
      9) жазба жұмыстарын (эссе, шағын шығарма жазу, т.б.) орындауды;
      10) әдеби білімдері негізінде ұтқыр да, шешен сөйлеу дағдыларын, көпшілік алдында өзіндік көзқарасын білдіруді меңгеруі тиіс.
      16. 11-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіруді;
      2) мәнерлеп оқудың барлық элементтерін қолдануды;
      3) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын;
      4) әдеби тақырыпқа реферат жазып, жоспарын, тезисін дайындауды;
      5) компьютермен, техникалық ақпарат құралдарымен жұмыс істеп, интернет арқылы әлем әдебиетімен таныса алуды;
      6) әдебиеттің басқа өнер түрлерімен (бейнелеу, сәулет, саз, мүсін, театр, кино, т.б.) байланысын түсіндіре алуды;
      7) сыныптан тыс және қосымша оқуға ұсынылған әдеби-көркем шығармаларды өздігінен оқуды;
      8) берілген мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелеп, толықтырулар енгізуді білуі тиіс;
      9) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, мәнін;
      10) әдебиеттің өнер түрлерімен байланысын;
      11) оқыған көркем туынды бойынша шығармашылық жазба жұмыстар орындауды;
      12) әдебиеттің өзге ғылымдармен сабақтастығын;
      13) сөйлеу дағдыларын меңгеріп, өзіндік көзқарасын білдіруді;
      14) әдебиеттану терминдері сөздіктерін, энциклопедияларды пайдалануды;
      15) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын көркемдік шындық тұрғысынан түсінуді;
      16) әдеби білімдері негізінде көпшілік алдында өзіндік пікір білдіруді;
      17) шығармада бейнеленген өмір шындығы мен автордың ойын тани алуды және т.б. меңгеруі тиіс.
      17. Тұлғалық нәтижелер:
      1) қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      2) ұлттық құндылықтар мен әлемдік азаматтық құндылықтарды салыстыра пайымдап, дәріптей білуінен;
      3) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      4) көркем туындының кейіпкері туралы қойылған жағдаяттық сұрақтарға жауап беруде әдеби тіл нормалары мен пікірталас мәдениеті талаптарын сақтай білуінен;
      5) қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы өз көзқарасын негіздей алуынан және жұртты сендіре білуінен;
      6) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз еңбекке ынта-ықыласы мен қабілеттілігін танытуынан;
      7) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен көрініс табуы тиіс.
      18. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) қазақ әдебиетінен алған білімдерін шығармашылық жұмыстарда;
      2) қазақ әдебиетінен алған білімдерін басқа салаларда ақпарат көзі ретінде пайдалана алуы;
      3) қазақ әдебиетінен алған білімдері негізінде көркем ойлай алатын және өз ойларын бейнелі тілмен шешен жеткізуге дағдылануы;
      4) оқырман мәдениеті мен қаламгер шығармашылығына құрметпен қарау мәдениетін игеруі;
      5) қазақ әдебиетін әлем әдебиеті аспектісінде түсініп, әдеби үдеріске талдау жасай алуы;
      6) өзіне қажетті ақпаратты іріктеп алып, өңдеп, өзгелерге түсінікті етіп жеткізуге дағдылануы;
      7) әдебиеттану терминдері сөздіктерін, энциклопедияларды;
      8) көркем әдебиет туралы ғылыми сын мақалаларды түсініп оқып, көркемдегіш құралдарды әдеби талдауда орынды қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
82-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Ана (ұйғыр) тілі» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
83-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Ана (өзбек) тілі» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
84-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Ана (тәжік) тілі» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
85-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Ұйғыр әдебиеті» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
86-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Өзбек әдебиеті» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
87-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Тәжік әдебиеті» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
88-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Алгебра және анализ бастамалары» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Алгебра және анализ бастамаларын игеру оқушылардың ой-өрісін, логикалық пайымдау, дәлелдеулер жүргізу, практикалық есептерді шығару барысында математикалық білімдерін қолдану біліктігін дамытуға бағытталған.
      3. Бағдарламаны жүзеге асыру жұмыстың белсенді түрлерін көбейтуді, оқушыларды коммуникативтік, зерттеу және практикалық қызметке араластыруды, ақпараттық технологияларды қолдануды көздейді.
      4. Оқыту мақсаты: алгебра және анализ бастамаларының базистік негізін игеру, олардың математикалық тілді меңгеру, математикалық шығармашылыққа деген қызығушылығын, математикалық интуициясын және математикалық қабілеттерін дамыту; өз тағдырына жайбарақат қарамайтын тұлғаны және тұлғаның қызметтің түрлеріне құндылықпен қарауын тәрбиелеу.
      5. Оқытудың міндеттері:
      1) тұлғаның интеллектуалдық қасиеттерін дамытуға бағытталған алгебра және анализ бастамаларының базистік негізін сапалы игеруін қамтамасыз ету;
      2) ақиқат болмысты тану әдісі мен суреттеу формасы ретінде математика туралы, математиканың әдістері мен идеялары туралы түсініктерін қалыптастыру;
      3) жалпыадамзаттық мәдениеттің бөлігі ретінде математика туралы, қазіргі қоғам мен өркениет тарихында математиканың маңыздылығы туралы түсініктерін дамыту; оқушылардың математика ғылымының түрлі даму кезеңдеріне ғалымдардың қосқан үлестері туралы түсініктер арқылы жалпы дүниетанымдарын кеңейту; математиканың қолданылуы бойынша оқушылардың түсініктерін кеңейту;
      4) математикадан есептерді шығарудың жаңа жолдарын игеру; қазіргі кезеңге сәйкес аралас пәндерді игеруде қажетті математикалық білімдерді меңгеру; күнделікті өмірде қолдану; практикалық қызметте математикалық білімдерін қолдану біліктігін дамыту.
      5) қазіргі қоғамда, жалпы әлеуметтік бағдар және практикалық мәселелері шешуде әр адамға қажетті ойлаудың сапасын қалыптастыру; оқушының ой-өрісін, логикалық ойлауын, әрбір оқушының шығармашылық қабілеттерін, пәнге деген қызығушылығын дамыту;
      6) әлеуметтік ұтқырлықты, өзіндік шешімді қабылдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін тұлғалық қасиеттерін тәрбиелеу; өзіндік жұмыс, өздігінен білім алу қабілетін, топта жұмыс істеу және жеке тапсырмаларды орындаудағы өзіндік бағалау дағдыларын дамыту; оқушыларға берілген тақырып бойынша өздігінен есептер құрастыру және оларды шығаруға, сабақтарға презентациялар дайындауға мүмкіндік беру; келіп түскен ақпараттар ағынында бағдарлау білігін дамыту;
      7) тұлғаның даму факторы (басқаларды тыңдау және түсіну, өзін таныту, компромисс табу, топ ішінде қарым-қатынас жасау, келісімге келу, топта жұмыс жасау, өзінің және жолдастарының жұмыстарын бағалай білу) ретінде оқушыларды ойын, коммуникативтік, практикалық және зерттеу қызметіне қатыстыру;
      8) жаратылыстану-математикалық циклдің пәндерін әрі қарай игеруге жағдай жасау; игерілген ұғымдар, қасиеттер, ережелер, алгоритмдерді және т.б., алынған нәтижелер мен қолданбалы сипаттағы есептер мен аралас пәндер есептерін шығаруда математикалық әдістерді қажет жағдайда анықтамалықтар, калькулятор мен компьютерді қолдану біліктігін қалыптастыру.
      6. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған оқу бағдарламасының құрылымдық компоненттері түсінік хат, оқу пәнінің базалық мазмұны, оқушылардың деңгейіне қойылатын талаптардан тұрады.
      7. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-сыныптың алгебра және анализ бастамалары пәнінің базалық мазмұны «Функция, оның қасиеттері және графигі», «Тригонометриялық функциялар», «Тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктер», «Туынды», «Туындыны қолдану», «Комбинаторика және Ньютон биномы» тараулары бойынша теориялық материалдардан тұрады. Сонымен қатар базалық мазмұнға оқу жылының басында 7-9-сыныптардағы алгебра курсын және соңында 10-сыныптағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау кіреді.
      8. 10-сыныпта оқытудың міндеттері:
      1) тригонометриялық өрнектерді түрлендіру біліктігін пысықтау;
      2) функция графиктерін салу, графигі бойынша функцияның қасиеттерін анықтау, функция графиктерін түрлендіру біліктігін жетілдіру;
      3) сызықтық және сызықтық емес теңдеулер мен теңсіздіктерді шығару біліктігін пысықтау;
      4) күрделі функция, тригонометриялық функциялар, тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктер, туынды, нүктедегі функцияның шегі, нүктедегі функцияның үзіліссіздігі, дифференциал, кризистік нүкте ұғымдарын қалыптастыру;
      5) тригонометриялық функциялармен, кері тригонометриялық функциялар және олардың қасиеттері және графиктерімен таныстыру;
      6) тригонометриялық функциялардың қасиеттерін, тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктерді шығару тәсілдерін, туындыны игеру;
      7) тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін шығару; элементар функциялардың, күрделі функцияның және тригонометриялық функциялардың туындысын табу біліктігін қалыптастыру;
      8) практикалық есептерді шығару барысында туындыны қолдану; теңдеулер, теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығаруда тригонометриялық функциялардың графиктерін қолдану біліктігін қалыптастыру;
      9) комбинаторика злементтерімен таныстыру.
      9. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы 11-сыныптың алгебра және анализ бастамалары пәнінің базалық мазмұны «Алғашқы функция және интеграл», «Дәреже және түбір. Дәрежелік функция», «Көрсеткіштік және логарифмдік функциялар», «Көрсеткіштік және логарифмдік теңдеулер мен теңсіздіктер», «Теңдеулер мен теңсіздіктер, теңдеулер мен теңсіздіктердің жүйелері», «Ықтималдық» тараулары бойынша теориялық материалдардан тұрады. Сонымен қатар базалық мазмұнға оқу жылының басында 10-сыныптағы алгебра және анализ бастамалары курсын және соңында 10-11-сыныптардағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау кіреді.
      10. 11-сыныпта оқытудың міндеттері:
      1) тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктерді шығару, туындыны табу, практикалық есептерде туындыны қолдану біліктігін пысықтау;
      2) функциялар графиктерін салу, график бойынша функцияның қасиеттерін анықтау, функция графигін түрлендіру біліктігін жетілдіру;
      3) алғашқы функция, интеграл, n-ші дәрежелі түбір, рационал және иррационал көрсеткішті дәреже, логарифм ұғымдарын қалыптастыру;
      4) геометриялық және физикалық есептерді шығаруда анықталған интегралды қолдану біліктігін қалыптастыру;
      5) құрамында п-ші дәрежелі түбір, рационал және иррационал көрсеткішті дәреже, логарифмы бар өрнектерді тепе-тең түрлендіруді орындау біліктігін қалыптастыру;
      6) иррационал теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін, көрсеткіштік теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін, логарифмдік теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін шығару біліктігін қалыптастыру;
      7) теңдеулер мен теңсіздіктерді, оның ішінде айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген теңдеулер мен теңсіздіктерді шығару біліктігін тиянақтау;
      8) параметрі бар теңдеулерді шығару біліктігін қалыптастыру;
      9) теңдеулер, теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығаруда функциялардың графиктерін қолдану, алгебра және анализ бастамалары курсының әртүрлі тарауларынан есептер шығаруда алгебралық түрлендірулер, теңдеулер мен теңсіздіктер аппараттарын қолдану біліктігін жетілдіру;
      10) шартты ықтималдықты табу, ықтималдықтарды қосу және көбейту теоремаларын қолдану, дискретті кездейсоқ оқиғаны және оның таралу заңдылығын, кездейсоқ оқиғаның сандық сипаттамалары мен таңдау әдісінің элементтерін табу біліктігін қалыптастыру.
      11. Жаратылыстану-математикалық бағытағы «Алгебра және анализ бастамалары» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 10-сыныпта аптасына 3 сағ, барлығы 102 сағ;
      2) 11-сыныпта аптасына 3 сағ, барлығы 102 сағ.
      12. Алгебра және анализ бастамалары пәнін оқыту процесінде пәнаралық байланыс:
      1) «Қазақ тілі» пәнімен алгебралық терминологиялармен сөздік қорын байыту, теоремаларды дәлелдеу, қорытындыларды тұжырымдау барысында сөйлеу қабілетін дамыту;
      2) «Геометрия» пәнімен функция графигін түрлендіруді игеру барысында жазықтықтың қозғалыстары туралы білімдерін (параллель көшіруді, центрлік және осьтік симметрияларды) қолдану, тікбұрышты үшбұрышқа арналған синус, косинус, тангенс және котангенстің анықтамаларын қолдану, мәтінді және практикалық есептерді шығару барысында көпбұрыш, дөңгелек пен оның бөліктерінің, көпжақ пен айналу денелері беттерінің аудандары мен көлемдерінің формулаларын қолдану, қолданбалы есептерде геометриялық фигуралардың элементтері арасындағы функционалдық тәуелділікті орнату барысында осы фигуралардың қасиеттері туралы білімдеріне сүйену;
      3) «Физика» пәнімен тригонометриялық функцияларды игеру кезінде электромагниттік және механикалық тербелістер туралы білімдеріне, индукцияның электр қозғаушы күшінің қасиеттеріне сүйену, көрсеткішті функцияны игеру барысында радийдің ыдырауы туралы біліміне сүйену, мәтінді есептерді шығару кезінде шамалардың физикалық мағынасын негізге алу;
      4) «Химия» пәнімен мәтінді есептерді шығару барысында қоспалар, ертінділер, концентрациялар және т.с.с. туралы білімдерін қолдану;
      5) «Информатика» пәнімен компьютермен жұмыс атқару, яғни электронды кестелердің көмегімен «Функцияның ең үлкен және ең кіші мәндері» тақырыбына есептер шығару; электрондық кестелерді қолданып теңдеулер шығару; формуланы теру мен ол бойынша есептеулер жүргізу; функция графиктерін салуда графикалық нысаның параметрлерін реттеу дағдыларын қолдану арқылы жүзеге асырылады.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. 10-сыныпқа арналған алгебра және анализ бастамалары пәнінің базалық мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «7-9 сыныптардағы алгебра курсын қайталау (6 сағ)». Нақты сандарға амалдар қолдану. Бүтін көрсеткішті дәреженің қасиеттері. Рационал өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Құрамында квадрат түбірі бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Тепе-теңдіктерді дәлелдеу. Сызықтық, квадрат және бөлшек-рационал теңдеулер. Сызықтық, квадрат және бөлшек-рационал теңсіздіктер. Интервалдар әдісі. Бір айнымалысы бар сызықтық теңсіздіктер жүйесі. Екі айнымалысы бар сызықтық және сызықтық емес теңдеулер және теңсіздіктер жүйелері. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген теңдеулер мен теңсіздіктер. Мәтінді есептерді шығару. Сандар тізбегі. Тригонометриялық өрнектерді
тепе-тең түрлендіру. y=kx+b, y=ax²+bx+с (а0), y=ax³, (k0), түріндегі функциялар, олардың қасиеттері және графиктері;
      2) «Функция, оның қасиеттері және графигі (15 сағ)». Функция. Функцияның анықталу облысы және мәндер жиыны. Функцияның берілу тәсілдері. Функцияның графигі. Функцияның қасиеттері: өсуі және кемуі, шектеулілігі, жұптылығы мен тақтылығы, периодтылығы, таңбатұрақтылық аралықтары. Нүктенің аймағы. Экстремум нүктелері және функцияның экстремумдары. Кемімейтін функция. Өспейтін функция. Кері функция. Функцияның графигін қарапайым түрлендірулер. Функцияны зерттеу және оның графигін салу;
      3) «Тригонометриялық функциялар» (10 сағ). Тригонометриялық функциялардың қасиеттері мен графиктері. Арксинус, арккосинус, арктангенс, арккотангенс. Құрамында арксинусы, арккосинусы, арктангенсы, арккотангенсы бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Кері тригонометриялық функциялар;
      4) «Тригонометриялық теңдеулер мен теңсіздіктер» (15 сағ). Тригонометриялық теңдеу. sinх = а, cosх = а, tgх = а, ctgх = а түріндегі қарапайым тригонометриялық теңдеулер және олардың шешімдері. Тригонометриялық теңдеулерді шешу тәсілдері (Бір тригонометриялық функцияға байланысты алгебралық теңдеуге келтірілетін тригонометриялық теңдеулер. Тригонометриялық формулалардың көмегімен түрлендіріліп шығарылатын тригонометриялық теңдеулер. Теңдеудің дәрежесін төмендету арқылы шығарылатын тригонометриялық теңдеулер. Біртекті тригонометриялық теңдеулер. Қосымша аргумент енгізу арқылы шығарылатын тригонометриялық теңдеулер). Тригонометриялық теңдеулер жүйелері және олардың шешімдері. Тригонометриялық теңсіздік. Тригонометриялық теңсіздіктер және олардың жүйелерін шешу;
      5) «Туынды (22 сағ)». Функцияның нүктедегі шегі. Функцияның нүктедегі және жиындағы үзіліссіздігі. Функцияның үзілісті нүктелері. Асимптота. Туынды. Функцияның дифференциалдануы. Туындыны табу ережелері. Дифференциалдау. Дәрежелі функцияның туындысы. Туындының физикалық және геометриялық мағыналары. Функцияның графигіне жүргізілген жанама. Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуі. Күрделі функция. Күрделі функцияның туындысы. Тригонометриялық функциялардың туындылары. Жуықтап есептеулер;
      6) «Туындыны қолдану (16 сағ)». Функцияның бірсарындылық белгілері (өсуі және кемуі). Функцияның кризистік нүктелері. Экстремумның бар болуының жеткілікті шарттары. Функцияны туындының көмегімен зерттеу және графигін салу. Функцияның аралықтағы ең үлкен және ең кіші мәндері. Туынды практикалық есептерді шығаруда қолдану;
      7) «Комбинаторика және Ньютон биномы (6 сағ)». Комбинаториканың негізгі ұғымдары мен элементтері (алмастыру, орналастыру, теру). Оқиғаның ықтималдығын есептеуде комбинаториканың элементтерін қолдану. Ньютон биномы;
      8) «10-сыныптағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау (12 сағ)». Функцияның қасиеттері: өсуі және кемуі, экстремумдары, шектеулілігі, жұптылығы мен тақтылығы, үзіліссіздігі, периодтылығы, таңбатұрақтылық аралықтары. Функцияның графигін қарапайым түрлендірулер. Тригонометриялық функциялардың қасиеттері мен графиктері. Тригонометриялық теңдеулер және олардың жүйелері. Тригонометриялық теңсіздіктер және олардың жүйелері. Туындыны табу. Функцияның өсу және кему белгілері. Кризистік нүктелер. Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуі. Функцияны туындының көмегімен зерттеу және графигін салу. Функцияның аралықтағы ең үлкен және ең кіші мәндері. Туындыны практикалық есептерді шығаруда қолдану. Жуықтап есептеу формулалары.

2. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      14. 11-сыныпқа арналған алгебра және анализ бастамалары пәнінің базалық мазмұны келесі тараулардан тұрады:
      1) «10-сыныптағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау» (6 сағ). Функцияның графигін қарапайым түрлендірулер. Тригонометриялық функциялардың қасиеттері мен графиктері. Тригонометриялық теңдеулер және олардың жүйелері. Тригонометриялық теңсіздіктер және олардың жүйелері. Туындыны есептеу. Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуі. Туындының көмегімен функцияны зерттеу және графигін салу. Функцияның аралықтағы ең үлкен және ең кіші мәндері. Туынды практикалық есептерді шығаруда қолдану;
      2) «Алғашқы функция және интеграл (13 сағ)». Алғашқы функция. Анықталмаған интеграл. Алғашқы функцияның негізгі қасиеті. Алғашқы функцияны табу ережелері. Қисықсызықты трапеция. Қисықсызықты трапецияның ауданы. Анықталған интеграл. Ньютон-Лейбниц формуласы. Интегралдау. Геометриялық және физикалық есептерді шығаруда анықталған интегралды қолдану;
      3) «Дәреже және түбір. Дәрежелік функция (23 сағ)». n-ші дәрежелі түбір және оның қасиеттері. n-ші дәрежелі арифметикалық түбір. Рационал көрсеткішті дәреже және оның қасиеттері. Иррационал көрсеткішті дәреже. Иррационал өрнек. Иррационал өрнектерді түрлендіру. Иррационал теңдеу. Иррационал теңдеулер және олардың жүйелерін шығару. Иррационал теңсіздік. Иррационал теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығару. Дәрежелік функция, оның қасиеттері және графиктері. Нақты көрсеткішті дәрежелік функцияны дифференциалдау және интегралдау;
      4) «Көрсеткіштік және логарифмдік функциялар (9 сағ)». Көрсеткіштік функция, оның қасиеттері және графигі. Санның логарифмі. Негізгі логарифмдік тепе-теңдік. Логарифмнің қасиеттері. Ондық логарифм. Натурал логарифм. Құрамында логарифмі бар өрнектерді түрлендіру. Логарифмдік функция, оның қасиеттері және графигі. Көрсеткіштік және логарифмдік функцияны дифференциалдау. Көрсеткіштік функцияны интегралдау;
      5) «Көрсеткіштік және логарифмдік функциялар (19 сағ)». Көрсеткіштік теңдеу. Көрсеткіштік теңдеулер және олардың жүйелерін шешу. Логарифмдік теңдеу. Логарифмдік теңдеулер және олардың жүйелерін шешу. Көрсеткішті-логарифмдік теңдеу. Көрсеткіштік теңсіздік. Көрсеткіштік теңсіздіктер және олардың жүйелерін шешу. Логарифмдік теңсіздік. Логарифмдік теңсіздіктер және олардың жүйелерін шешу;
      6) «Теңдеулер мен теңсіздіктер, теңдеулер мен теңсіздіктердің жүйелері (14 сағ)». Теңдеулер және олардың жүйелерін шешудің негізгі әдістері. Теңдеу-салдар. Теңсіздіктер және олардың жүйелерін шешудің негізгі әдістері. Мәндес теңсіздіктер жүйесі. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген теңдеулер мен теңсіздіктер. Параметрі бар теңдеу. Параметрі бар теңсіздік;
      7) «Ықтималдық» (6 сағ). Тәуелсіз оқиға. Тәуелді оқиға. Ықтималдықтарды қосу және көбейту теоремалары. Шартты ықтималдық. Кездейсоқ шама. Дискретті кездейсоқ шама. Үзіліссіз кездейсоқ шама. Кездейсоқ шаманың таралу заңдылығы. Кездейсоқ шаманың сандық сипаттамалары (математикалық күтім, дисперсия, орташа квадраттық ауытқу). Таңдау әдісінің элементтері (жиілік, салыстырмалы жиілік, полигон);
      8) «10-11 сыныптардағы алгебра және анализ бастамалары курсын қайталау (12 сағ)». Құрамында n-ші дәрежелі түбір, рационал және иррационал көрсеткішті дәреже, логарифмі бар өрнектерді тепе-тең түрлендіру. Функцияның графигін қарапайым түрлендірулер. Дәрежелік, тригонометриялық, көрсеткіштік және логарифмдік функциялардың қасиеттері мен графиктері. Тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік және иррационал теңдеулер және олардың жүйелері. Тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік және иррационал теңсіздіктер және олардың жүйелері. Айнымалысы модуль таңбасының ішінде берілген теңдеулер мен теңсіздіктер. Параметрі бар теңдеулер мен теңсіздіктер. Туындыны есептеу. Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуі. Туындының көмегімен функцияны зерттеу және графигін салу. Функцияның аралықтағы ең үлкен және ең кіші мәндері. Туынды мен анықталған интегралды практикалық есептерді шығаруда қолдану.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      15. 10-сынып оқушыларында:
      1) функцияның нүктедегі шегі;
      2) функцияның нүктедегі және жиындағы үзіліссіздігі;
      3) комбинаториялық есептер туралы түсінігі болуы тиіс.
      16. 10-сынып оқушылары:
      1) туындының геометриялық мағынасын;
      2) туындының физикалық мағынасын түсінуі тиіс.
      17. 10-сынып оқушылары:
      1) абсолюттік шаманың анықтамасын;
      2) функцияның анықтамасын;
      3) өспелі функцияның анықтамасын;
      4) кемімелі функцияның анықтамасын;
      5) жұп функцияның анықтамасын;
      6) тақ функцияның анықтамасын;
      7) шектелген функцияның анықтамасын;
      8) периодты функцияның анықтамасын;
      9) тригонометриялық функцияның периодын табу формуласын;
      10) функцияның таңбатұрақтылық аралықтарының анықтамасын;
      11) кері функцияның анықтамасын;
      12) функцияның минимумы нүктесінің анықтамасын;
      13) функцияның максимум нүктесінің анықтамасын;
      14) функцияның экстремум нүктесінің анықтамасын;
      15) функция максимумының анықтамасын;
      16) функция минимумының анықтамасын;
      17) функция экстремумының анықтамасын;
      18) тригонометриялық функциялардың анықтамаларын;
      19) арксинус, арккосинус, арктангенс, арккотангенстің анықтамасын;
      20) тригонометриялық теңдеудің анықтамасын;
      21) sinх = а, cosх = а, tgх = а, ctgх = а теңдеулері түбірлерінің формулаларының жалпы және дербес түрлерін;
      22) тригонометриялық теңдеулерді шығару тәсілдерін;
      23) тригонометриялық теңсіздіктің анықтамасын;
      24) қарапайым тригонометриялық теңсіздікті шығару алгоритмін;
      25) нүктедегі функцияның шегін;
      26) нүктедегі функцияның шегі туралы теоремаларды;
      27) нүктедегі үзіліссіз функцияның анықтамасын;
      28) жиындағы үзіліссіз функцияның анықтамасын;
      29) функцияның үзілісті нүктесінің анықтамасын;
      30) кесіндідегі функцияның үзіліссіздігінің қасиеттерін;
      31) туындының анықтамасын;
      32) туындыны табу ережелерін;
      33) функция дифференциалының анықтамасын;
      34) туындының геометриялық мағынасын;
      35) туындының физикалық мағынасын;
      36) функция графигіне жүргізілген жанама теңдеуінің формуласын;
      37) дәрежелік функцияның туындысын табу формуласын;
      38) күрделі функцияның анықтамасын;
      39) күрделі функцияның туындысын табу формуласын;
      40) тригонометриялық функциялардың туындыларын табу формулаларын;
      41) функцияның жуық мәнін табу формулаларын;
      42) кризистік нүктенің анықтамасын;
      43) функцияның өсу және кему белгілерін;
      44) функцияның өсу және кему аралықтарын табу алгоритмін;
      45) функцияның максимум және минимум нүктелерін табу алгоритмін;
      46) туындының көмегімен функцияны зерттеу алгоритмін;
      47) функцияның ең үлкен және ең кіші мәндерін табу алгоритмін;
      48) алмастыру, орналастыру және терудің формулаларын;
      49) Ньютон биномының фомуласын білуі қажет.
      18. 10-сынып оқушыларында:
      1) функциялар графиктерін түрлендіру;
      2) функцияның қасиеттерін (жұптығы, тақтығы, өсуі, кемуі, экстремумы, шектеулігі, үзіліссіздігі, периодтылығы, таңбатұрақтылық аралықтары) анықтау;
      3) тригонометриялық функциялардың графиктерін салу және түрлендіру;
      4) тригонометриялық функциялардың периодтарын табу;
      5) функция графигі бойынша функцияның экстремум нүктелері мен экстремумдарын табу;
      6) құрамында арксинус, арккосинус, арктангенс, арккотангенсы бар өрнектерді тепе-тең түрлендіруді орындау;
      7) тригонометриялық теңдеулер және олардың жүйелерін шығару;
      8) тригонометриялық теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығару;
      9) туындыны табу ережелерін қолдану;
      10) функцияның туындыларын табу;
      11) дифференциалдың көмегімен функцияның жуық мәнін табу;
      12) функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуін құрастыру;
      13) функцияның өсу және кему аралықтарын табу;
      14) экстремум нүктелерін және кризистік нүктелерді табу;
      15) туындының көмегімен функцияны зерттеу және оның графигін салу;
      16) функцияның ең үлкен және ең кіші мәндерін табу;
      17) алмастыру, орналастыру және терудің санын есептеу;
      18) оқиғаның ықтималдығын табуда комбинаторика формулаларын қолдану;
      19) Ньютон биномның формуласын қолдану біліктілігі болуы тиіс.
      19. 10-сынып оқушылары:
      1) анықтамалықтарды қолдану; оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу;
      2) санды өрнектердің мәндерін есептеуде калькуляторды қолдану;
      3) функциялардың графиктерін салу кезінде компьютерлік бағдарламалармен жұмыс атқару;
      4) тригонометриялық функциялардың мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану;
      5) тригонометриялық функцияның мәні бойынша санның (бұрыштың) мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану дағдыларын жетілдіруі тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      20. 11-сынып оқушылары:
      1) алғашқы функцияның анықтамасын;
      2) алғашқы функцияның негізгі қасиетін;
      3) алғашқы функцияны табу ережелерін;
      4) анықталмаған интегралдың анықтамасын;
      5) анықталған интегралдың анықтамасын;
      6) қисықсызықты трапецияның анықтамасын;
      7) Ньютон-Лейбниц формуласын;
      8) анықталған интегралдың көмегімен жазық фигураның ауданын табу формуласын;
      9) анықталған интегралдың көмегімен дененің көлемін табу формуласын;
      10) n-ші дәрежелі түбірдің анықтамасын;
      11) т-ші дәрежелі түбірдің қасиеттерін;
      12) рационал көрсеткішті дәреженің анықтамасын;
      13) рационал көрсеткішті дәреженің қасиеттерін;
      14) иррационал көрсеткішті дәреженің анықтамасын;
      15) иррационал теңдеудің анықтамасын;
      16) иррационал теңдеуді шығару алгоритмін;
      17) иррационал теңсіздіктің анықтамасын;
      18) дәрежелік функцияның туындысын табу формуласын;
      19) дәрежелік функцияның алғашқы функциясын табу формуласын;
      20) көрсеткіштік функцияның анықтамасын;
      21) логарифмінің анықтамасын;
      22) негізгі логарифмдік тепе-теңдікті;
      23) логарифмінің қасиеттерін;
      24) логарифмдік функцияның анықтамасын;
      25) көрсеткіштік теңдеудің анықтамасын;
      26) көрсеткіштік теңсіздіктің анықтамасын;
      27) логарифмдік теңдеудің анықтамасын;
      28) логарифмдік теңсіздіктің анықтамасын;
      29) параметрі бар теңдеудің анықтамасын;
      30) ықтималдықтарды қосу және көбейту ережелерін;
      31) оқиғаның анықтамасын;
      32) оқиғаның ықтималдығының анықтамасын;
      33) ықтималдықтарды қосу және көбейтудің анықтамасын;
      34) кездейсоқ оқиғаның анықтамасын және оның түрлерін;
      35) кездейсоқ оқиғаның таралу заңдылығын білуі қажет.
      21. 11-сынып оқушыларында:
      1) алғашқы функцияны табу;
      2) анықталмаған интегралды табу;
      3) анықталған интеграл есептеу;
      4) Ньютон-Лейбниц формуласын қолдану;
      5) анықталған интегралдың көмегімен жазық фигураның ауданын;
      6) анықталған интегралдың көмегімен дененің көлемін табу;
      7) n-ші дәрежелі түбірдің қасиеттерін қолдану;
      8) құрамында n-ші дәрежелі түбір бар өрнектерді түрлендіру;
      9) рационал көрсеткішті дәреженің қасиеттерін қолдану;
      10) құрамында рационал және иррационал көрсеткішті дәрежелер бар өрнектерді түрлендіру;
      11) иррационал теңдеулерді шығару;
      12) иррационал теңсіздіктерді шығару;
      13) дәрежелік функцияның графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      14) дәрежелік функцияның туындысын табу;
      15) дәрежелік функцияның алғашқы функциясын табу;
      16) көрсеткіштік функцияның графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      17) логарифмдік функцияның графигін салу және қасиеттерін анықтау;
      18) құрамында логарифмі бар өрнектерді түрлендіру;
      19) көрсеткіштік және логарифмдік функциялардың туындысын табу;
      20) көрсеткіштік функцияның алғашқы функциясын табу;
      21) көрсеткіштік теңдеулерді шығару;
      22) логарифмдік теңдеулерді шығару;
      23) көрсеткіштік және логарифмдік теңдеулер жүйелерін шығару;
      24) көрсеткіштік теңсіздіктерді шығару;
      25) логарифмдік теңсіздіктерді шығару;
      26) көрсеткіштік және логарифмдік теңсіздіктер жүйелерін шығару;
      27) теңдеулер және олардың жүйелерін шығарудың жалпы әдістерін қолдану;
      28) теңсіздіктер және олардың жүйелерін шығарудың жалпы әдістерін қолдану;
      29) параметрі бар теңдеулерді;
      30) параметрі бар теңсіздіктерді;
      31) қосу және көбейту ережелерін қолданып, қарапайым комбинаторлық есептерді шығару;
      32) оқиғаларға амалдар қолдану;
      33) геометриялық ықтималдықты табу;
      34) оқиғаның шартты ықтималдығын табу;
      35) оқиғаның ықтималдығын табуда ықтималдықтарды қосу және көбейту теоремаларын қолдану;
      36) кездейсоқ оқиғаның санды сипаттамаларын табу біліктілігі болуы тиіс.
      22. 11-сынып оқушылары:
      1) анықтамалықтарды қолдану; оқу, әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерден анықтамаларды, формулалар және басқа да тұжырымдарды іздеу;
      2) санды өрнектердің мәндерін есептеуде калькуляторды қолдану;
      3) функциялардың графиктерін салу кезінде компьютерлік бағдарламалармен жұмыс атқару;
      4) көрсеткіштік және логарифмдік функциялардың мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану;
      5) тригонометриялық функцияның мәні бойынша санның (бұрыштың) мәндерін табуда В.Брадис кестесін қолдану дағдыларын меңгеруі тиіс.

6. 10-11-сыныптары оқушыларының дайындық деңгейінің тұлғалық және жүйелі-әрекеттік нәтижелері

      23. Тұлғалық нәтижелер. 10-11-сыныптарының оқушылары:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңына және құқықтық тәртіпке құрмет;
      2) белсенді азаматтық қөзқарасын, патриоттық сезімін; еліне деген мақтаныш сезімін;
      3) әлемдік дамуда өз елінің рөлін түсіну;
      4) қазақ халқы мен елімізде өмір сүріп жатқан этностардың тарихына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және басқа байлықтарына құрмет;
      5) өз елінің табиғатын сақтау және көркейтуге ұмтылатынын;
      6) салауатты өмір салтын сақтауға ұмтылуын;
      7) қарым-қатынас мәдениетін, этикалық нормаларды сақтауын;
      8) өзіндік жұмыстарды орындау біліктігі мен өздігінен білім алу қабілетін;
      9) үлкендерге құрмет және кішілерге қамқорлық, басқаларға деген мейірімділік пен кішіпейілділікті;
      10) үлкендер мен және өз жасындағы құрбылармен қарым-қатынас жасау дағдысын;
      11) отбасылық құндылыққа сыйластықпен қарау;
      12) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалау біліктігін көрсете білуі тиіс.
      24. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер. 10-11-сыныптарының оқушылары:
      1) әртүрлі жағдайларда алгебралық білім жүйесін;
      2) ақпаратты табу, талдау, өңдеу және жинақтау біліктігін;
      3) математикалық материал бойынша берілген алгоритмді сауатты орындауды;
      4) математикалық формулаларды қолдану біліктігін, дербес жағдайларды жалпылау негізінде шамалар арасындағы тәуелділіктің формулаларын өздігінен құрастыру біліктігін;
      5) қоршаған орта мен саралас пәндердегі заңдылықтарды суреттеу және талдау үшін игерілген алгебралық түрлендірулер мен функционалды-графиктік кескіндеуді;
      6) жуықтап және дәл, ауызша және инструменттер көмегімен есептеуді тиімді пайдалана отырып, практикалық есептеу техникасын қаншалықты игергенін;
      7) математикаға тән ойлау стилін, оның абстрактылығын, дәлелденуін, қатаңдығын;
      8) дәлелдемелі пайымдау жүргізу, логикалық негізделген қорытындылар жасау біліктігін;
      9) математикалық мәтінмен жұмыс жасау (талдау, қажетті ақпаратты алу), математикалық терминология мен символдарды қолдана отырып, өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық және нақты түсіндіру біліктігін;
      10) тану, жобалау, құрастыру және зерттеу әдістерін;
      11) оқу қызметінің әртүрлі формаларында коммуникативтік қабілеттерін қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министріні
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
89-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11 сыныптары үшін «Геометрия» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Геометрия – бізді қоршаған әлемдегі кеңістіктік формаларды моделдеп қана қоймай, олардың қасиеттерінің арасындағы логикалық байланыстарды орнататын математиканың бөлімі.
      3. Геометрияны оқыту көптеген мамандықтарды меңгеруге қажетті математикалық және практикалық іс-әрекеттер дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.
      4. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математикалық бағытындағы сыныптарда геометрия курсын оқу пәні ретінде оқытудың мақсаты – барлық оқушыларды одан әрі математика облыстарында білім алуын жалғастыруы мен өздігінен әрекет етуі үшін, сонымен қатар болашақ кәсіби қызметі үшін геометрия аймағындағы математикалық дайындықтың қажетті деңгейімен қамтамасыз ету.
      5. Геометрия курсын оқып білу интеллектуалды дамыған тұлғаны тәрбиелеуде келесі мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған:
      1) логикалық ойлауды одан әрі дамыту;
      2) тұрақты кеңістіктік түсініктерді және кеңістіктік елестерді дамыту;
      3) кеңістіктік фигураларды кескіндеу дағдыларын дамыту;
      4) геометриялық білім негізінде практикалық және математикалық іс-әрекеттер дағдыларын дамыту;
      5) бейнелік ойлауды және функционалдық сауаттылықты дамыту;
      6) графикалық сауаттылықты, эстетикалық талғамды дамыту;
      7) геометрия тарихы және оның ғылыми-техникалық прогрестің дамуына әсерімен таныстыру арқылы тұлғаның мәдениетін тәрбиелеу.
      6. Көрсетілген мақсаттарға сәйкес келесідегідей оқытудың міндеттері шешілуі тиіс:
      1) кеңістіктік фигуралардың қасиеттері туралы білім жүйесін қалыптастыру;
      2) кеңістіктік фигуралардың қасиеттерін оқу барысында формалды-логикалық ойлау дағдыларын дамыту;
      3) кеңістіктік фигуралардың кескіндерін және осы кескіндерде қосымша салуларды салу біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      4) сызбалардағы кескіндері бойынша жазық және кеңістіктік геометриялық фигураларды танып білу біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      5) кеңістіктік фигуралардың симметриялары туралы тұрақты түсініктерін қалыптастыру;
      6) геометриялық шамаларды өлшеу туралы білім жүйесін қалыптастыру;
      7) есептеуге және дәлелдеуге арналған геометриялық есептерді шешу біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      8) геометриялық есептерді шешуде алгебраны және тригонометрияны қолдану біліктігі мен дағдыларын дамыту;
      9) нақтылы объектіні бір немесе бірнеше геометриялық фигуралар түрінде бере білу біліктігін дамыту;
      10) практикалық мазмұнды есептерді шешуде геометриялық әдістерді қолдану біліктігі мен дағдыларын қалыптастыру.
      7. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математикалық бағыттағы геометрия курсының негізгі мазмұндық-әдістемелік бағыттары:
      1) геометриялық фигуралар және олардың қасиеттерінің бағыты;
      2) векторлық-координаталық бағыт;
      3) шамаларды өлшеу бағыты;
      4) функционалдық бағыт.
      8. 10-11 сынып геометрия курсында оқушылар кеңістіктік геометриялық фигуралармен (екіжақты бұрыш, жартыкеңістік, көпжақтар, айналу денелері) және олардың қасиеттерімен танысады.
      9. Оқушылар оқып біледі:
      1) кеңістіктегі геометриялық фигуралардың өзара орналасуын;
      2) кеңістіктік фигуралардың теңдігін;
      3) дөңес фигураларды;
      4) геометриялық шамаларды (екіжақты бұрыштарды, беттің ауданын, геометриялық дененің көлемін) өлшеуді;
      5) көпжақтардың, айналу денелерінің және олардың жазықтықпен қималарының кескіндерін салуды;
      6) кеңістіктегі нүктелердің және векторлардың координаталарын;
      7) кеңістіктік геометриялық фигуралардың теңдеулермен және теңсіздіктермен берілуін;
      8) геометриялық фигураның симметрияларын (центрлік симметрияны, түзуге және жазықтыққа қатысты симметрияларды).
      10. Геометрияны оқыту үдерісінде жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық циклдегі оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады.
      11. «Алгебра және анализ бастамалары» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) теңдеулер мен теңсіздіктерді және олардың жүйелерін құрастыру және шешу;
      2) теңсіздіктерді дәлелдеу;
      3) геометриялық шамалардың қатынасына арналған есептерді шешуде пропорцияның қасиеттерін қолдану;
      4) квадрат түбірдің қасиеттерін және санның модулін қолдану;
      5) кейбір бұрыштардағы тригонометриялық функциялардың мәндерін қолдану;
      6) тригонометриялық функциялардың қасиеттерін қолдану;
      7) геометриялық есептерді алгебралық әдіспен шешу кезінде тепе-тең түрлендірулерді қолдану;
      8) геометриялық есептерді шешу кезінде тригонометриялық өрнектердің тепе-тең түрлендірулерін қолдану;
      9) геометриялық шамалардың ең үлкен және ең кіші мәндерін табу үшін туындыны қолдану;
      10) кейбір геометриялық денелердің көлемінің формулаларын шығару үшін интегралды қолдану.
      12. «Физика» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) геометриялық есептерді құрастыру және шешу кезінде физикалық үдерістерді сипаттау;
      2) векторлық алгебраны физикалық үдерістер моделінде түсіндіру;
      3) стереометриялық аппараттың көмегімен оптикалық құбылыстарды сипаттау;
      4) көпжақтарды оқу барысында қатты заттың кристалдық құрылымын пайдалану;
      5) кеңістіктік фигуралардың өзара орналасуын оқу барысында ғарыштық объектілер мен бүкіл ғаламдық құрылымдардың орналасуын пайдалану.
      13. «География» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) доғаның және шеңбердің градустық өлшемін ендік пен бойлық арқылы түсіндіру;
      2) сфераның жазықтықпен қималарын ендіктер мен меридиандар арқылы түсіндіру;
      3) географиялық объектілердің (таулардың биіктігі, ойпаттың тереңдігі және т.б.) сандық сипаттамаларын табу.
      14. «Биология» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) биологиялық құрылымдардағы симметриялар.
      15. «Химия» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) атомдағы электрондардың кеңістіктік орналасуы;
      2) органикалық қоспалардағы химиялық байланыстардың симметриясы;
      3) көпжақтарды оқу барысында әртүрлі заттар молекулаларының формаларын пайдалану.
      16. «Информатика» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) дайын сызбалар бойынша есептерді шешу, кеңістіктік денелерді бейнелеу мен динамикалық жағдайларды жаңғырту үшін мультимедиялық құралдарды пайдалану;
      2) қолданбалы программалар пакеттерін пайдаланып координаталық жазықтықта нүктелер жиынын салу;
      3) кеңістіктегі геометриялық жағдайларды бейнелеу үшін графикалық 3D программалар пакеттерін пайдалану.
      17. «Технология» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) сызу және өлшеу құралдарын пайдалану;
      2) геометриялық фигураларды кескіндеу кезінде сызу дағдыларын пайдалану;
      3) нақтылы объектілердің сызықтық және бұрыштық элементтерін өлшеудің әртүрлі әдістерін қолдану.
      18. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндермен пәнаралық байланыстар:
      1) геометриялық ұғымдардың пайда болу және даму тарихымен танысу;
      2) қоғамның қазіргі даму кезеңінде әртүрлі геометриялық есептердің пайда болуын қамтамасыз ету;
      3) мәдени ескерткіштерде кездесетін геометриялық фигуралардың қасиеттерімен танысу;
      4) сөздік қорын математикалық терминдермен байыту;
      5) сөйлемді сауатты құрастыруға үйрету;
      6) дедукциялық ойлауды, талдауды және дәлелдеуді жүзеге асыру кезінде өз ойын сауатты айта білуге үйрету.
      19. «Геометрия» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 10-сыныпта – аптасына 2 сағаттан, оқу жылында барлығы 68 сағатты құрайды;
      2) 11-сыныпта – аптасына 2 сағаттан, оқу жылында барлығы 68 сағатты құрайды.
      20. Оқыту нәтижелері оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптарда көрсетілген және ол оқытудың қорытынды нәтижелерінің жүйесін береді, оған жету оқушының орта мектеп курсы бойынша оң нәтижелі аттестациясының міндетті шарты болып табылады.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      21. 9-сынып геометрия курсын қайталау (4 сағ.).
      22. Стереометрия аксиомалары (4 сағ.):
      1) стереометрияның негізгі ұғымдары мен аксиомалары, аксиомалардың салдарлары;
      2) кеңістіктегі нүктелер, түзулер және жазықтықтар;
      3) нүктелер мен түзулердің жазықтықтарға тиістілігі туралы түсінік.
      23. Түзулер мен жазықтықтардың параллельдігі (15 сағ.):
      1) кеңістіктегі екі түзудің өзара орналасуы: қиылысқан, параллель және айқас түзулер;
      2) кеңістіктегі параллель түзулердің қасиеттері;
      3) айқас түзулердің белгісі;
      4) түзу мен жазықтықтың өзара орналасуы: қиылысқан және параллель түзу мен жазықтық;
      5) түзу мен жазықтықтың параллельдік белгісі;
      6) екі жазықтықтың өзара орналасуы: қиылысқан және параллель жазықтықтар;
      7) жазықтықтардың параллельдік белгісі, параллель жазықтықтардың қасиеттері;
      8) параллель проекциялау, оның қасиеттері;
      9) кеңістіктік фигуралардың жазықтықтағы кескіндері;
      10) призмалар мен пирамидалардың жазықтықпен қималарын салу.
      24. Түзулер мен жазықтықтардың перпендикулярлығы (18 сағ.):
      1) кеңістіктегі түзулердің арасындағы бұрыш;
      2) түзулердің перпендикулярлығы;
      3) түзу мен жазықтықтың перпендикулярлығы, түзу мен жазықтықтың перпендикулярлық белгісі;
      4) перпендикуляр түзу мен жазықтықтың қасиеттері;
      5) жазықтыққа түсірілген перпендикуляр және көлбеу, көлбеудің жазықтықтағы проекциясы;
      6) үш перпендикуляр туралы теорема;
      7) нүктеден жазықтыққа дейінгі қашықтық, параллель түзулер мен жазықтықтардың арақашықтығы, айқас түзулердің арақашықтығы;
      8) түзу мен жазықтықтың арасындағы бұрыш, екіжақты бұрыш, екі жазықтықтың арасындағы бұрыш;
      9) перпендикуляр жазықтықтар, екі жазықтықтың перпендикулярлық белгісі;
      10) түзулер мен жазықтықтардың өзара орналасуына арналған практикалық мазмұнды есептер.
      25. Кеңістіктегі координаталар және векторлар (17 сағ.):
      1) кеңістіктегі тікбұрышты координаталар жүйесі, кесіндінің ортасының координаталары, екі нүктенің арақашықтығы;
      2) кеңістіктік геометриялық фигуралардың теңдеулермен және теңсіздіктермен берілуі;
      3) жазықтықтың теңдеуі;
      4) кеңістіктегі векторлар;
      5) компланар және компланар емес векторлар, векторды үш компланар емес векторлар бойынша жіктеу;
      6) кеңістіктегі вектордың координаталары, координаталары берілген векторларға амалдар қолдану;
      7) координаталары берілген векторлардың скалярлық көбейтіндісі, векторлардың скалярлық көбейтіндісінің қасиеттері;
      8) есептерді шешуде векторларды қолдану.
      26. «Қайталау. Есептер шығару (10 сағ.)».

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      27. 10-сынып геометрия курсын қайталау (2 сағ.).
      28. Көпжақтар (21 сағ.):
      1) көпжақты бұрыш туралы түсінік, үшжақты бұрыш;
      2) геометриялық дене туралы түсінік;
      3) көпжақтар;
      4) призма, оның элементтері;
      5) тік және дұрыс призмалар, параллелепипед: тік, тікбұрышты, куб;
      6) параллелепипедтің қасиеттері;
      7) призманың жазбасы;
      8) призманың бетінің ауданы;
      9) пирамида және оның элементтері;
      10) дұрыс пирамида, қиық пирамида;
      11) пирамиданың жазбасы;
      12) пирамиданың және қиық пирамиданың бетінің ауданы;
      13) кеңістіктегі қозғалыстар туралы түсінік: нүктеге, түзуге, жазықтыққа қатысты симметриялар;
      14) кубтың, параллелепипедтің, призманың және пирамиданың симметриялары;
      15) көпжақтардың жазықтықпен қималары (өлшеу есептері);
      16) дұрыс көпжақтар;
      17) бізді қоршаған әлемдегі көпжақтар.
      29. Айналу денелері (19 сағ.):
      1) айналу фигуралары;
      2) тік дөңгелек цилиндр, оның элементтері;
      3) цилиндрдің жазықтықпен қималары;
      4) цилиндрдің жазбасы;
      5) цилиндрдің бетінің ауданы;
      6) призмаға іштей және сырттай сызылған цилиндрлер;
      7) тік дөңгелек конус, оның элементтері;
      8) конустың жазықтықпен қималары;
      9) конустың жазбасы;
      10) конустың бетінің ауданы;
      11) пирамидаға іштей және сырттай сызылған конустар;
      12) қиық конус және оның бетінің ауданы;
      13) сфера және шар;
      14) сфераның теңдеуі;
      15) шардың және сфераның жазықтықпен қимасы;
      16) сфераға жанама жазықтық, оның қасиеттері;
      17) шар секторы және шар сегменті;
      18) көпжаққа іштей және сырттай сызылған сфералар;
      19) шардың және оның бөліктерінің бетінің ауданы;
      20) цилиндрдің, конустың, шардың және оның бөліктерінің бетінің ауданын табуға арналған практикалық мазмұнды есептер.
      30. Денелердің көлемдері (18 сағ.):
      1) денелердің көлемдерінің жалпы қасиеттері;
      2) тікбұрышты параллелепипедтің көлемі, призманың көлемі, пирамиданың көлемі;
      3) кеңістіктік фигуралардың ұқсастығы;
      4) ұқсас фигуралардың көлемдері;
      5) цилиндрдің және конустың көлемдері;
      6) шардың және оның бөліктерінің көлемі;
      7) геометриялық фигуралардың комбинациясына арналған есептер;
      8) кеңістіктік денелердің көлемдерін табуға арналған практикалық мазмұнды есептер.
      31. «Қайталау. Есептер шығару (8 сағ.)».

4. Оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптар

      32. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      33. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеруі тиіс» аспектілерімен көрсетілген.
      34. 10-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) стереометрия аксиомаларын;
      2) нүктелер мен түзулердің жазықтыққа тиістілігі туралы теоремаларды;
      3) кеңістіктегі түзулердің параллельдігінің анықтамасын;
      4) параллель түзулердің қасиеттерін;
      5) кеңістіктегі айқас түзулердің анықтамасын;
      6) айқас түзулердің белгісін;
      7) түзу мен жазықтықтың параллельдігінің анықтамасын;
      8) түзу мен жазықтықтың параллельдік белгісін;
      9) екі жазықтықтың параллельдігінің анықтамасын;
      10) жазықтықтардың параллельдік белгісін;
      11) параллель жазықтықтардың қасиеттерін;
      12) параллель проекциялаудың қасиеттерін;
      13) қиюшы жазықтықтың анықтамасын;
      14) көпжақтың қимасының анықтамасын;
      15) кеңістіктегі түзулердің арасындағы бұрыштың анықтамасын;
      16) кеңістіктегі түзулердің перпендикулярлығының анықтамасын;
      17) түзу мен жазықтықтың перпендикулярлығының анықтамасын;
      18) түзу мен жазықтықтың перпендикулярлық белгісін;
      19) перпендикуляр түзу мен жазықтықтың қасиеттерін;
      20) жазықтыққа перпендикулярдың анықтамасын;
      21) жазықтыққа көлбеудің анықтамасын;
      22) үш перпендикуляр туралы теореманы және оған кері теореманы;
      23) түзу мен жазықтықтың арасындағы бұрыштың анықтамасын;
      24) нүктеден жазықтыққа дейінгі қашықтықты;
      25) параллель түзулер мен жазықтықтардың арақашықтығын;
      26) айқас түзулердің арақашықтығын;
      27) екіжақты бұрыштың және екі қиылысқан жазықтықтың арасындағы бұрыштың анықтамасын;
      28) екі жазықтықтың перпендикулярлық белгісін;
      29) кеңістіктегі вектордың анықтамасын;
      30) компланар және компланар емес векторлардың анықтамасын;
      31) векторды үш компланар емес векторлар бойынша жіктеу туралы теореманы;
      32) кеңістіктегі нүктелер мен векторлардың координаталарының анықтамасын;
      33) кеңістіктегі екі нүктенің арақашықтығын өрнектейтін формуланы;
      34) кесіндінің ортасының координаталарын табу формуласын;
      35) жазықтықтың теңдеуін;
      36) векторлардың скалярлық көбейтіндісінің анықтамасын және қасиеттерін;
      37) екі вектордың перпендикулярлық белгісін;
      38) координаталары берілген векторлардың скалярлық көбейтіндісін;
      39) векторлардың арасындағы бұрыштың косинусының формуласын.
      35. 10-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар келесі біліктерді меңгеруі тиіс:
      1) стереометрия аксиомалары мен олардың салдарларын қолданып есептерді шешу;
      2) есептерді шешу кезінде дедукциялық пайымдаулар жүргізу, курстың негізгі теоремаларын дәлелдеу;
      3) суретте түзулер мен жазықтықтарды кескіндеу және олардың өзара орналасуын бейнелеу;
      4) моделдер мен суреттерден қиылысқан, параллель және айқас түзулерді табу;
      5) суреттерде түзу мен жазықтықтың қиылысуын, параллельдігін, перпендикулярлығын кескіндеу;
      6) моделдерден қиылысқан және параллель жазықтықтарды табу және оларды суреттерде кескіндеу;
      7) нүктеден жазықтыққа дейінгі қашықтықты табу;
      8) призманың, пирамиданың, қиық пирамиданың кескіндерін салу;
      9) кеңістіктік фигураларды жазықтықта кескіндеу;
      10) көпжақтардың жазықтықпен қималарын салу;
      11) суретте екіжақты бұрышты кескіндеу;
      12) түзулердің, түзу мен жазықтықтың, екі жазықтықтың арасындағы бұрыштың шамасын табу;
      13) нүктеден жазықтыққа дейінгі қашықтықты, параллель түзулер мен жазықтықтардың, айқас түзулердің арақашықтығын табу үшін планиметрияның метрикалық теоремаларын қолдану;
      14) кесіндінің ортасының координаталарын оның ұштарының координаталары бойынша табу;
      15) координаталары бойынша нүктелердің арақашықтығын (кесіндінің ұзындығын) табу;
      16) кеңістіктегі тікбұрышты координаталар жүйесіндегі екі нүктенің арақашықтығын табу формуласын пайдаланып есептерді шешу;
      17) векторға перпендикуляр және нүкте арқылы өтетін жазықтықтың теңдеуін жазу;
      18) жазықтықтың теңдеуін табу;
      19) кеңістіктегі вектордың координаталарын табу;
      20) координаталары бойынша вектордың ұзындығын және векторлардың арасындағы бұрышты табу;
      21) векторды үш компланар емес векторлар бойынша жіктеуге арналған есептерді шешу;
      22) координаталары берілген векторлардың скалярлық көбейтіндісін табу;
      23) векторлардың арасындағы бұрыштың косинусын табу;
      24) есептеуге және дәлелдеуге берілген есептерді шешу үшін векторлардың скалярлық көбейтіндісін пайдалану;
      25) геометриялық есептерді шешуде векторларды қолдану;
      26) қатынастарды, қашықтықтарды және бұрыштарды есептеу үшін координаталық-векторлық әдісті қолдану.
      36. 11-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) көпжақтың және дұрыс көпжақтың анықтамасын;
      2) призманың анықтамасын және оның элементтерін;
      3) параллелепипедтің анықтамасын және қасиеттерін;
      4) пирамиданың, дұрыс пирамиданың және қиық пирамиданың анықтамаларын және олардың элементтерін;
      5) призманың, пирамиданың, қиық пирамиданың бүйір және толық беттерінің аудандарын табу формулаларын;
      6) кеңістіктегі қозғалыстың және оның дербес түрлерінің (нүктеге, түзуге және жазықтыққа қатысты симметриялар) анықтамасын;
      7) кеңістіктік фигуралардың теңдігінің анықтамасын;
      8) кубтың, параллелепипедтің, дұрыс призманың және пирамиданың симметрияларын;
      9) дұрыс көпжақтардың түрлерін;
      10) цилиндрдің анықтамасын және оның элементтерін;
      11) конустың, қиық конустың анықтамаларын және олардың элементтерін;
      12) шар мен сфераның анықтамаларын және олардың элементтерін;
      13) сфераның теңдеуін;
      14) сфераға жанама жазықтықтың анықтамасын және қасиеттерін;
      15) цилиндрдің, конустың, қиық конустың бүйір және толық беттерінің аудандарын табу формулаларын;
      16) сфераның ауданын табу формуласын;
      17) көпжаққа іштей және сырттай сызылған шар (сфера) ұғымын;
      18) көлемдердің өлшем бірліктерін;
      19) тікбұрышты параллелепипедтің, тік және көлбеу призмалардың, пирамиданың, қиық пирамиданың, цилиндрдің, конустың, қиық конустың және шардың көлемдерін табу формулаларын.
      37. 11-сынып геометрия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар келесі біліктерді меңгеруі тиіс:
      1) модельдерден тік және дұрыс призманы, тікбұрышты параллелепипедті, кубты, пирамиданы, дұрыс пирамиданы, цилиндрді, конусты ажырата білуді және көрсете білу, олардың негізгі элементтерін суретте көрсете білу;
      2) суреттерде призмаларды, пирамидаларды және олардың элементтерін кескіндеу;
      3) суреттерде цилиндрді, конусты және шарды (сфераны) кескіндеу;
      4) есептің шарты бойынша сызбаларды орындау;
      5) кеңістіктік конфигурацияларда сызықтық элементтер мен бұрыштарды есептеу;
      6) геометриялық шамаларды (ұзындықтар, бұрыштар, аудандар, көлемдер) табуға арналған есептерді шешу;
      7) планиметриялық және стереометриялық фигуралардың оқып игерілген қасиеттеріне және олардың арасындағы қатынастарға сүйеніп, алгебралық және тригонометриялық аппаратты қолдана отырып, геометриялық есептерді шешу;
      8) призманың, пирамиданың, қиық пирамиданың бүйір және толық беттерінің аудандарын табу;
      9) цилиндрдің, конустың, қиық конустың бүйір және толық беттерінің аудандарын табу;
      10) сфераның ауданын табу;
      11) сфераның теңдеуін табу;
      12) айналу денелерінің жазықтықпен қималарын кескіндеу;
      13) көпжаққа іштей және сырттай сызылған сфераларды кескіндеу;
      14) тікбұрышты параллелепипедтің, тік және көлбеу призмалардың, пирамиданың, қиық пирамиданың, цилиндрдің, конустың, қиық конустың, шардың көлемдерін табу;
      15) шар секторы мен шар сегментінің көлемін және бетінің ауданын табу;
      16) кеңістіктік геометриялық фигуралардың комбинациясына арналған өлшеу есептерін шешу.
      38. Тұлғалық нәтижелер:
      1) мемлекеттік тілді және өз ана тілін білуі, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауы тиіс;
      2) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуы, этикалық нормаларды сақтай білуі тиіс;
      3) өздігінен білім алу, өзін-өзі дамыту және өзінің іс-әрекетіне рефлексивтік талдау жасау қабілеттілігінің болуы тиіс;
      4) оқу және танып білу ынтасының қалыптасуы тиіс;
      5) геометриялық білім жүйесі мен табиғат туралы түсініктері, белгілеулер және ақпараттық жүйелер негізінде практикалық есептерді шешу қабілеттілігінің болуы тиіс;
      6) математикалық оқу қызметінің үдерісіне және нәтижесіне бақылау жасай білуі тиіс;
      7) білім беру, қоғамдық пайдалы, оқу-зерттеушілік, шығармашылық және басқа да қызмет түрлерінде құрдастарымен, үлкен және кіші жастағылармен қарым-қатынас жасауда коммуникативтік дағдыларды меңгеруі тиіс;
      8) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай алуы, қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы тұра білуі тиіс.
      39. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) математикалық ойлау логикасының заңдарын меңгеруі, оларды адам қызметінің әртүрлі саласында қолдануы тиіс;
      2) нақтылы объектілерді сипаттау мен зерттеу үшін оқып игерілген формулалар мен геометриялық фигуралардың қасиеттерін пайдалана білуі тиіс;
      3) жазық және кеңістіктік геометриялық фигуралардың қасиеттері мен геометриялық шамаларды табу туралы ғылыми ақпараттарды жинақтай, талдай, өңдей және пайдалана білуі тиіс;
      4) ақпараттарды іздеу мен өңдеу үшін қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды және көптілділік мәдениетті меңгеруі тиіс;
      5) жүргізілген зерттеулерді безендіру, түсіндіру және дәлелдеу үшін геометриялық моделдер мен көрнекі құралдарды түсіне және пайдалана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
90-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Информатика» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Профильді 10-11-сыныптарда информатиканы оқыту мақсаты қазіргі кездегі визуалды программалау технологиялары мен ақпараттық технологиялардың теориялық негіздері бойынша базалық білім жүйесін меңгеру, сонымен қатар осы құралдармен жұмыс істеу дағдысын алу болып табылады.
      3. Оқыту міндеттері:
      1) қажетті нақты міндеттерді шешу үшін визуалды программалау және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып, бастапқы теориялық білім мазмұнын қалыптастыру;
      2) визуалды программалау және мәтіндік, сандық, графикалық және дыбыстық ақпараттарды өңдеу бойынша ақпараттық технологиялар құралдарымен жұмыс істеуге дағдыландыру;
      3) дербес компьютердің жұмыс істеу тиімділігін арттыру үшін қызметтік программаларды қолдана білу;
      4) ақпараттық іс-әрекеттің этикалық және құқықтық нормаларын сақтауда жауапты қарым-қатынасқа тәрбиелеу.
      4. Информатиканы оқытуда жобалау әдісіне ерекше назар аударған жөн, өйткені ол информатика курсына тікелей қызығушылықты көтеруді тудырады. Жобалау технологияларын қолдану информатика пәні бойынша ғана оқу сапасын көтеріп қоймайды, пәнаралық байланысты жасайды және жоба даярланып жатқан мектеп пәнін оқыту тиімділігін жоғарылатады.
      5. «Информатика» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      10 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
      11 сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
      6. Информатика курсын оқыту үдерісінде әртүрлі оқу пәндерімен пәнаралық байланыс жүреді.
      7. «Алгебра және анализ бастамалары» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) визуалды программалау құралдарын қолданып қосымшаларды құруда әртүрлі сандық деректерді қолдану;
      2) жоғары деңгейдегі программалау тілдерінде есеп шығаруда математикалық формулалар мен функцияларды қолдану;
      3) координаталық жүйелерін қолданып объект-модельдерді жасау;
      4) шама ұғымы математика пәнінің шамалары негізінде және салыстырмалы түрде оқытылады.
      8. «Геометрия» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) компьютерлік графиканы қолданып 3-D объектілерді жасау;
      2) координаталық жүйелер, проекциялар және олардың компьютерлік графика мен модельдеуде қолданылуы;
      3) геометриялық шамаларды есептеу.
      9. «Физика» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) ақпараттық технологияларды және программалау тілдерін пайдалана отырып, физикалық үдерістерді қарастыру;
      2) проекция және векторларды компьютерлік графика және модельдеуде қолдану;
      3) физикалық үрдістерді модельдеу.
      10. «Химия» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) мектеп қабырғасындағы оқыту үрдісінде орындалатын аталған пән аймағында жобаларды құру;
      2) визуалды программалау ортасы арқылы химиялық үдерістерді модельдеу.
      11. «Қазақ, орыс және шетел тілдері» пәндерімен пәнаралық байланыс:
      1) жобалық іс-әрекеттерді орындағанда орфография және пунктуация ережелерін пайдалану;
      2) информатика және ақпараттық технологиялар саласының терминдерімен сөз қорының байыту, оның ішінде халықаралық терминдерімен;
      3) программалау тілдерінің синтаксисін түсіну, компьютерлік терминологияны меңгеру;
      4) телекоммуникациялық ресурстар шетел тілін оқудағы құрал ретінде қарау.
      12. «Әдебиет» пәнімен пәнаралық байланыс:
      оқушылар сахнада сөйлеудің жоспары мен хронометражын құра білу.
      13. «География» пәнімен пәнаралық байланыс:
      экономика мен географияны оқып үйренуде деректер қорын қолдау құралы ретінде жасау.
      14. «Биология» пәнімен пәнаралық байланыс:
      объектілердің «жанды» графикалық бейнелерін визуалды өнімге, Web-беттерге орналастыру үшін қалыптастыру.
      15. «Тарих» пәнімен пәнаралық байланыс:
      1) әлемде және Қазақстан Республикасының болып жатқан тарихи жағдайларды программалау тілдерін дамытудың үдерісімен салыстыру;
      2) 3-D модельдеу және анимация шығу тарихының алғы шарттары.
      16. «Адам. Қоғам. Құқық» пәнімен пәнаралық байланыс:
      ақпаратпен жұмыс істеу саласында Қазақстан Республикасының заңнамаларын білу.

2. 10-сыныптың оқу пәнінің базалық мазмұны

3. 11-сыныптың оқу пәнінің базалық мазмұны

     22. Кіріспе (1 сағат):
      техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.
      23. Компьютер-ақпаратты өңдеу құралы (2 сағат):
      қазіргі заман бағдарламалық қамтамасыз етуге шолу, қолданбалы программалық қамтамасыз етудің даму үрдісі, программалық қамтамасыз етуді орнату және жою, жабдықтаманы баптау, операциялық жүйенің параметрлерін баптау.
      24. Ақпарат және ақпараттық үдерістер (3 сағат):
      үлкен көлемді ақпараттарды өңдеу, ақпаратты іздеу және таңдау, іздеу әдісі, таңдау критериясы, сараптама жүйесі, жасанды интеллект.
      25. Ақпараттық технологиялар және телекоммуникация (21 сағат):
      деректер қоры (кестелік, иерархиялық, желілік), реляциалық деректер қоры, деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ), деректерді ұсыну пішіні (кестелер, пішіндер, сұраныстар, есептер), деректер қорын ұйымдастыру, көп кестелік деректер қорында кестелерді байланыстыру;
      желілік технологиялар, байланыс каналдары және олардың негізгі мінездемелері, жергілікті желіні баптау, интернетте мекен жайлық;
      алмастыру хаттамалары, TCP/IP деректерін жіберу хаттамасы, желілік этикет, ақпаратпен жұмыс істеу саласында Қазақстан Республикасының заңнамасы, электрондық желілерде тасу барысында ақпаратты сақтау тәсілдері мен қағидалары;
      html-программалау, интернет үшін ақпараттық объектілерді құру құралдары, Web-беттер және сайттар, тэгтер, атрибуттар, мәтінді пішімдеу, тізімдер, Web-бетте мәтінді графиканы орналастыру, түстер, Web-беттегі гиперсілтемелер, кестелер, Web-беттегі пішіндер, Web-беттерді құру құралдары, Web-сайтты тестілеу, жариялау, сүйемелдеу.
      26. Жобалық іс-әрекет (6 сағат).
      27. Резерв (1 сағат).

2. Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      28. Оқушылардың дайындық деңгейі үш аспекті бойынша бағаланады (пәндік нәтижелер, тұлғалық нәтижелер және жүйелі-әрекеттік нәтижелер).
      29. Пәндік нәтижелер екі аспектімен көрсетіледі (оқушылардың білуі тиіс және меңгеруі тиіс).
      30. 10-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) қауіпсіздік техника ережесін;
      2) ақпараттық жүйелер және ресурстар ұғымын;
      3) программалау тілінің тарихын;
      4) жоғарғы деңгейдегі программалау тілдері орталар түсінігін;
      5) программалау жүйелерінің ерекшеліктерін;
      6) құрылымдық, модульдық, объектілі-бағдарлы программалау ұғымдарын;
      7) объектілі-бағдарлы ортасында құрылған файлдар міндеті мен типтерін;
      8) Standard құралындағы объектілердің негізгі қасиеттерін;
      9) ақпаратты енгізу және шығару объектілерін;
      10) типтерді түрлендіру функцияларын;
      11) тышқан және пернетақта оқиғасын;
      12) сұхбатпен, мәзірмен, таймермен жұмыс істеу әдістерін;
      13) оқыту, бақылау және ойын программаларын өндеу қағидаларын;
      14) 3D графигін;
      15) 3D объектілерімен жұмыс істеу негіздерін;
      16) 3D объектілерінің редакциялау техникасын;
      17) анимацияланған қойылымдарды құрудың негізгі кезендерін және оларды іс-жүзінде қолдануын;
      18) авторлық объектілерді қолдану қағидаларын;
      19) оқу жобаларына қойылатын талаптарын;
      20) ақпаратты пайдалануда этикалық және құқықтық нормаларын;
      21) «жоба тақырыбы», «жоба идеясы», «гипотеза», «проблемалық сұрақ», «жоба міндеттері» ұғымдарының мәнін;
      22) жобаны бағалау және процедураны қорғау.
      31. 10-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техниканы сақтауды;
      2) символдық және сандық деректерді өңдеуді жоғары деңгейлі программалау тілдерінің кез келген ортасында программалауды;
      3) жобаны сақтауды, терезе арасында ауысуды;
      4) объектілер Инспекторында және программада объектілер қасиеттерін өзгертуді;
      5) негізгі алгоритмдік құрастырылуды жобада қолдануды;
      6) графикалық бейнені құруға арналған әдістерді қолдануды;
      7) әдістер мен оқиғаларды жобаларда қолдануды;
      8) бірнеше пішіннен, мәзірден, құрал-саймандардан тұратын аяқталған қосымшаны қалыптастыруды;
      9) 3D объектілерді құруды;
      10) 3D объектілерді құрғанда модификаторларды қолдануды;
      11) материалдарды қалыптастыруды және қолдануды;
      12) 3D қойылымдарын қалыптастыруды, камералармен және жарықтандырғыштармен жұмыс істеуді;
      13) құрылған құрылымдарды визуалдауды;
      14) әртүрлі арнайы әсерлерді визуалдағанда қолдануды;
      15) өзекті сұрақты тұжырымдауды, зерттеу тақырыбы бойынша гипотеза ұсынуды;
      16) әртүрлі сұрақтарға жауап алу үшін өзінің өздік зерттеу және шығармашылық жұмыстарын жоспарлауды;
      17) кішігірім топтар мен бірлестіктерде жұмыс істеуді;
      18) рефлексия жүргізуді, жобаны қорғауды.
      32. 11-сыныптың соңында оқушылар білуі тиіс:
      1) компьютерлік желілер мен Интернет ресурстарының түрлерін;
      2) Интернет технологияларының негізгі ұғымдарын;
      3) ақпаратты тарату мен алмастыру хаттамаларының түрлерін;
      4) FTP-қолжетушілік пен FTP-хаттама ұғымдарын, негізгі функциялары мен HTTP-дан айырмашылығын;
      5) Интернеттегі мекен-жай қағидаларын;
      6) ақпаратты қорғау аймағындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын;
      7) web-дизайнның негізгі қағидаларын;
      8) web-сайт моделін жүйе ретінде жобалаудың негізгі кезеңдері мен міндеттерін;
      9) HTML – құжаттарды гипермәтіндік белгілеу тілінің негізгі конструкциясын;
      10) өз сайтын Интернетте жариялауға дайындау ретін;
      11) үлкен көлемді ақпараттарды өңдейтін программаларын;
      12) сараптама жүйесі ұғымын;
      13) жасанды зияткерлік жүйе ұғымын;
      14) деректер қорының негізгі ұғымдарын;
      15) деректер қорын құруға арналған программалардың мүмкіндіктерін;
      16) деректер қорын құру, редакциялау және пішіндеу әдістерін;
      17) деректер қорынан ақпаратты іздеу мен таңдап алу тәсілдерін;
      18) оқу жобаларына қойылатын талаптарын;
      19) ақпаратты пайдалануда этикалық және құқықтық нормаларын;
      20) үзінді алу көздерінің кітапханалық ережелерін;
      21) «жоба тақырыбы», «жоба идеясы», «гипотеза», «проблемалық сұрақ», «жоба міндеттері» ұғымдарының мәнін.
      33. 11-сыныптың соңында оқушылардың меңгеруі тиіс:
      1) қауіпсіздік техниканы сақтауды;
      2) Интернеттің негізгі клиенттерін: электрондық пошта, браузер іске қосуды;
      3) Интернет-сайттарды қарауда орыс қаріптерін қайта қодтауды;
      4) беттің/сайттың электрондық мекен-жайын беруді және қаралған беттер бойынша ауыса алуды;
      5) FTP-клиентін қолдануды және FTP арқылы файлдарды іздеуді;
      6) жергілікті желіні баптауды;
      7) HTML тілінде қалыптастыру деңгейінде сайттың 3-5-тен кем емес сәйкес элементтерін программалауды;
      8) web-беттің ар жағындағы және web-беттегі фонды өзгертуді;
      9) web-бетке мәтін қоюды және оны пішімдеуді;
      10) web-беттерге арналған графикалық бейне мен анимациялық роликтерді қалыптастыруды және тиімдеуді;
      11) web-бетте әртүрлі кестелерді қалыптастыруды;
      12) web-бетке мультимедиа элементтерін қоюды;
      13) гиперсілтемені баптауды;
      14) өз сайтын даярлауды және оны Интернетте жариялауды;
      15) офистік программа ортасында ақпараттың алуан түрлерін өңдеуді;
      16) іздеу жүйелерімен жұмыс істеуді;
      17) деректер қорын арнайы программаларда құруды, толтыруды, сақтауды, редакциялауды, баспалауды;
      18) ақпаратқа түзету жасауды, ақпаратты шаблон бойынша іздеуді, ақпаратты деректер қорында сұрыптауды;
      19) деректер қорлары бойынша есеп берулерді қалыптастыруды;
      20) деректер қорларына сұраныстарды көркемдеуді;
      21) деректер қорлары арасында байланыс орнатуды;
      22) өзекті сұрақты тұжырымдауды, зерттеу тақырыбы бойынша гипотеза ұсынуды;
      23) әртүрлі сұрақтарға жауап алу үшін өзінің өздік зерттеу және шығармашылық жұмыстарын жоспарлауды;
      24) кішігірім топтар мен бірлестіктерде жұмыс істеуді;
      25) рефлексия жүргізуді, жобаны қорғауды.
      34. Жеке тұлғалық нәтижелер соңында оқушылар көрсетуі тиіс:
      1) алынған ақпаратты талдау және оларды сын көзбен бағалаудың алғашқы дағдыларын;
      2) қазіргі заманауи программалық қамтамасыз етулермен жұмыс істей білуді;
      3) оқу мазмұнын өз өмірлік тәжірибесімен байланыстыруға қабілеттілік, информатика мен ақпараттық-коммуникациялық технологиялар аймағында ақпараттық қоғамның даму жағдайында даярлықтың мәнін түсінуге икемділікті;
      4) оқу және тәжірибелік іс-әрекетте коммуникативтік құзыреттілікті және ақпараттық мәдениетті;
      5) салауатты өмір салты құндылығын негізгі гигиеналық, эргономиялық және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарын техникалық қауіпсіз пайдалану жағдайында қабылдауға икемдікті және даярлықты;
      6) үлкен көлемді ақпараттармен жұмыс істеу қабілеттілікті;
      7) компьютерлік және тұрмыстық техникаға ұқыпты қарауды;
      8) жеке өмір ақпаратына және басқа адамдардың ақпараттық нәтижелеріне құрметпен қарау.
      35. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер соңында оқушылар алған білім мен біліктіліктерді күнделік өмірде және тәжірибеде қолдануы тиіс:
      1) ақпараттық жобаларды, объектілер модельдерін, оның ішінде оқу жұмыстары нәтижелерін көркемдеуді құруды;
      2) объектілер мен үдерістердің қарапайым модельдерін 3-D бейне түрінде құруды;
      3) жоғары деңгейдегі программалау ортасын қолданып жобаларды қалыптастыруды;
      4) объектілер мен үдерістердің дайын модельдерін қолданып компьютерлік тәжірибелер жүргізуді;
      5) өзінің жеке ақпараттық кеңістігін тиімді ұйымдастыруға арналған ақпараттық объектілердің жеке топтамаларын қалыптастыруды;
      6) іс жүзінде қажетті, оның ішінде өзін-өзі танумен және кәсіби бағдармен байланысқан жеке танымдық қызығушылыққа қатысты ақпаратты іздеу мен іріктеуді;
      7) оқуда және жеке хат алмасуда телекоммуникациялық арналар бойынша ақпарат таратуды, қоғамның ақпараттық ресурстарын сәйкес құқықтық және этикалық нормаларды сақтай отырып қолдануды;
      8) ақпаратты сілтеме жүйелері бар мультимедиа объектілері түрінде беру (мысалы, желіде орналастыру үшін);
      9) жеке өз деректер қорын, цифрлық мұрағаттарын, медиаханасын құруды.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
91-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11 сыныптары үшін «Биология» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Бұл бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес заттар, химиялық реакциялар мен олардың заңдылықтары, сондай-ақ қоршаған әлемнің материалдық бірлігі туралы жаратылыстану-ғылыми кіріктірілген білімдерін қалыптастыруға арналған.
      2. Оқу пәнінің білім мазмұны теориялық және қолданбалы негіздер мен «Жалпы биологияны» оқытуға бағытталған бөлімдер мен тақырыптарды, практикалық дағдыларды меңгеру мақсатында, қоршаған орта мен адам денсаулығын сақтау мәселелері, зертханалық жұмыстарда берілген.
      3. Оқытудың мақсаты:
      1) тірі материя, оның биологиялық құрылым деңгейлері туралы негізге алынатын түсініктерді қалыптастыру;
      2) тірі және өлі материяның жалпы белгілерін оқушыларға ұғындыру;
      3) жасушалық теорияның негізгі қағидалары туралы білім қалыптастыру;
      4) өсімдік және жануар жасушаларының құрылысы туралы түсінік қалыптастыру;
      5) органикалық және бейорганикалық заттардың рөлі туралы білім қалыптастыру;
      6) организмнің жеке даму заңдылықтары туралы түсінік қалыптастыру;
      7) органикалық дүние дамуының негізгі ретінде генетикалық заңдылықтар туралы түсінік қалыптастыру;
      8) адамның тұқымқуалаушылығына қоршаған ортаның қолайсыз факторларының зиянды әсері туралы түсінік қалыптастыру.
      4. Оқытудың міндеттері:
      1) түр және оның критерий туралы түсініктің мәнін ашып көрсету;
      2) эволюциялық ілімнің негіздері туралы білім қалыптастыру;
      3) экологиялық факторлар және пәннің ролін ашу;
      4) экологиялық міндеттерін ашу;
      5) экосистема, биоценоз, биосфера ұғымдарының маңызын ашу;
      6) экологиялық жүйелерге адамның іс-әрекетінің әсерін ашып көрсету;
      7) табиғатты қорғау бойынша қазақ халқының салт-дәстүрлерінің мәнін ашып көрсету;
      8) Қазақстанның табиғатын қорғау туралы Қазақстан Республикасының заңдарын негіздеу;
      9) цитологияның міндеттерін игеру;
      10) жасушалық теорияның негізгі қағидаларын меңгеріп алу;
      11) энергия алмасудың кезеңдерін және оның жасушадағы рөлін сипаттау;
      12) органикалық дүниедегі көбею әдістері мен жасушалардың бөліну типтерін игеру;
      13) организмнің дамуын және орта жағдайларын сипаттау;
      14) тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;
      15) өзгергіштіктің негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;
      16) селекция және биотехнология негіздерін сипаттау.
      5. «Биология» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      10-сыныпта оқу жылына 68 сағат, аптасына 2 сағат;
      11-сыныпта оқу жылына 68 сағат, аптасына 2 сағат.
      6. Биологияны оқып білу барысында мына төмендегі оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:
      7.Пәнаралық байланыс «Қазақ тілі және әдебиетімен»:
      1) сөздік қордың биологиялық терминдермен одан әрі байытылуы;
      2) органикалық дүниенің құрылысы мен эволюциясының ерекшеліктері бойынша оқу материалын қабылдау арқылы ауызша сөздің дамуы;
      3) қысқаша шығармалар-сипаттамалар, ойбөлісу түрінде материалды баяндау, баяндаманы дұрыс көркемдеу, Эссе, хабарлама, биологиялық диктанттар жазу, шығармашылық тапсырмалар орындау арқылы жазбаша сөздің дамуы.
      8. Пәнаралық байланыс математикамен:
      1) биологиялық эксперименттердің, тәжірибелердің, бақылаудың, зертханалық жұмыстардың қорытындысын шығаруда математикалық білімді пайдалану;
      2) биологиялық өлшеулер жүргізу және математикалық талдау жасау.
      9. Пәнаралық байланыс тарихпен:
      тарихтың бірінші кезеңінің мәдениетін оқып білу, ашылған ұлы географиялық жаңалықтарды білу;
      10. Пәнаралық байланыс физикалық география:
      1) географиялық аймақтылықты ескере отырып жер бетінде органикалық дүниенің таралу ерекшеліктерін оқып білу барысында географиялық білімге сүйену;
      2) орта факторларының адам организмінің жағдайы мен қасиеттеріне және жалпы органикалық табиғатқа әсерін білу;
      3) континенттер тарихының білімін пайдалану.
      11. Пәнаралық байланыс экономиялық географиямен:
      1) бүкіл әлем халықтарын оқып, зерттеп білу;
      2) әлем халықтарының географиялық аймақтарға таралуын білу.
      12. Пәнаралық байланыс «Химиямен»:
      1) бейоргникалық химия Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінің элементтері, олардың негізгі қасиеттері;
      2) тірі жүйенің құрамына кіретін негізгі химиялық қосылыстар;
      3) жасушаның химиялық құрылымын оқып білу;
      4) органикалық ортада жүретін биохимиялық процестерді (зат және энергия алмасу - бұл органикалық заттардың биосинтезі және ыдырауы) оқып білу.
      13. Пәнаралық байланыс физикамен:
      1) биологиялық жүйелердегі өзгерістердің динамикасы;
      2) тірі организдердің жағдайы мен қасиеттеріне атмосфералық қысым ауытқуының әсері.
      14. Пәнаралық байланыс ақпараттық мәдениет:
      1) жалпы биологияның тақырыптары бойынша электрондық көрсетілім құрастыру;
      2) жұмыс барысында электрондық материалдарды пайдалану.
      15. Пәнаралық байланыс «Музыка»:
      1) «Адам генетикасы» тақырыбын оқытуда музыкалық шығармаларды пайдалану;
      2) «Адамның шығу тегі» сабағын оқыту барысында музыкалық шығармаларды пайдалану.
      16. Пәнаралық байланыс «Бейнелеу өнері»:
      1) зертханалық, практикалық және шығармашылық жұмыстарды кестелермен, суреттермен және сызбанұсқалармен безендіру.

2. Оқу пәнінің 10-сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

      17. «Кіріспе (1 сағат)»:
      1) биология ғылымы, ғылымдар жүйесіндегі биологияның орны, әлемнің ғылыми бейнесін түсініп білуде биологияның маңызы, биологияның басқа ғылымдармен (химия, физика, математика, география, астраномия және басқалары) байланысты, жаратылыстану ғылыми пәндер жүйесіндегі «Жалпы биология» курсының алатын орны, мақсаты мен міндеттері;
      2) көрсетілім: биолог-ғалымдардың суреттері, "Биологияның басқа ғалымдармен байланысы" — сызбанұсқа.
      18. «Цитология. Цитологияның міндеттері (1 сағат)»:
      1) заманауи цитология пәні, міндеттері және зерттеу әдістері. Цитологиялық зерттеулердің басқа биологиялық ғылымдар мен медицина және ауыл шаруашылығы үшін маңызы.
      19. «Жасушалық теория (19 сағат)»:
      1) «Жасушаның химиялық құрамы» (9 сағат):
      жасушаның ашылуы және зерттеу тарихы, жасушалық теорияның негізгі қағидалары, оның биология ғылымының дамуындағы маңызы;
      жасуша тірі тіршілік иесі дамуының, құрылымы мен қызметінің бірлігі;
      жасушаның химиялық құрамы;
      су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, липидтер, нуклеин қышқылдары, АТФ, олардың құрылысы және жасушадағы рөлі;
      ферменттер, олардың тіршілік әрекеттерін реттеудегі рөлі;
      2) «Прокариоттық жасушаның құрылысы мен қызметі» (2 сағат):
      прокариоттық жасушаның құрылысы, бактериялық жасуша, оның құрылысы мен қызметінің ерекшеліктері. Бактериялар тіршілігінің алуантүрлілігі;
      3) «Эукариоттық жасушаның құрылымдық-функциялық құрылыс ерелкшеліктері» (8 сағат):
      жасушаның негізгі құрам бөліктері, түрлі жасушалық құрылымдар мембранасының құрылысы мен функциялық ерекшеліктері;
      цитоплазма және оның органоидтері, олардың құрылысы және қызметі: цитоплазма, (эндоплазмалық тор, Гольджи жиынтығы және лизосомалар, митохондриялар, пластидтер, жасуша орталығы, рибосома), итоқаңқа;
      қозғалу органоидтері, жасушалық қосындылар;
      ядро, оның құрылысы мен қызметі, хромосомалардың химиялық құрамы мен құрылысы, саңырауқұлақтар, жануарлар мен өсімдік жасушаларының құрылысындағы ерекшеліктер.
      20. «Тіршіліктің жасушалық емес формалары (2 сағат)»:
      1) вирустар және фагтар. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) вирусы, оның құрылысы мен тіршілігінің ерекшеліктері, вирустық аурулардың алдын алу.
      21. «Жасушадағы зат және энергия алмасу (метаболизм) (9 сағат)»:
      1) жасушадағы зат және энергия алмасу, зат алмасу реакцияларының катализдік сипаты, пластикалық және энергиялық алмасулар, энергиялық алмасудың негізгі кезеңдері, жасушалық тыныс алу процесінің ерекшеліктері, органикалық заттарды түзу және қабылдау әдістері: автотрофтар және гетеротрофтар;
      2) фотосинтез, оның сатылары, биосферадағы ғарыштық рөлі;
      3) хемосинтез, оның биосферадағы рөлі;
      4) нәруыз биосинтезі, генетикалық ақпараттың негізі — ген туралы түсінік, генетикалық код, нәруыз синтезіндегі матрицалық принцип. ДНҚ-лық матрицаға сәйкес а-РНҚ-ның түзілуі, биосинтездің реттелуі;
      5) гомеостаз туралы түсінік, жасушадағы зат және энергия алмасу процестерінің реттелуі;
      6) көрсетілім:
      өсімдік және жануар жасушаларының микропрепараттары; фотосинтез процесін бейнелейтін тәжірибелер; жасуша модельдері; ДНҚ мен РНҚ-ның және түрлі молекулалар мен вирустық бөлшектердің моделдері; жасушадағы метаболизм жолдарының сызбанұсқалары, "Нәруыз биосинтезінің" аппликациялық — моделі;
      7) зертханалық жұмыстар № 1 «Эукариоттық (өсімдік, жануар, саңырауқұлақ) және прокариоттық (бактериялар) жасушалардың құрылысы»;
      № 2 «Пияз эпидермисінің жасушаларындағы плазмолиз және деплазмолиз құбылыстарын бақылау», № 3 «Өсімдік жасушаларындағы цитоплазманың қозғалысын бақылау».
      22. «Организмдердің көбеюі және жеке дамуы (онтогенез) (10 сағат)»:
      1) «Өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз көбеюі (2 сағат)»:
      өзін-өзі ұдайы өндіру — тіріге тән жалпылама қасиет;
      митоз жыныссыз көбеюдің және көпжасушалы организмдер өсуінің негізі, оның фазалары және биологиялық маңызы;
      организмдердің жыныссыз көбею формалары:
      қарапайымдар жасушаларының митоздық бөлінуі, споратүзуі;
      біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі бүршіктену;
      вегетативтік көбею;
      жыныссыз көбеюдің эволюциялық маңызы.
      2) «Жынысты көбею (3 сағат)»:
      жынысты көбею;
      мейоз, оның биологиялық маңызы;
      сперматогенез, овогенез, ұрықтану, гүлді өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері, ұрықтанудың биологиялық маңызы;
      3) «Жеке даму (онтогенез) (3 сағат)»:
      организмдердің жеке дамуы (онтогенез) түсінігі;
      бөліну, өсу, жасушалардың жіктелуі, органогенез, көбею, қартаю, организмнің өлуі;
      Э. Мюллер және Э. Геккельдің биогенетикалық заңы. Өсімдіктердің онтогенезі. Жануарлардың онтогенезі. Дамып келе жатқан ұрықтағы дене бөліктерінің өзара әсері;
      4) «Организмнің дамуы және қоршаған орта (2 сағат)»:
      организмнің эмбриондық және постэмбриондық дамуындағы қоршаған орта факторларының рөлі, улы заттардың (токсиндік): темекі түтіні, алкоголь, есірткі, түрлі-түсті, ауыр металлдар және радиоактивті заттардың эмбриондық және постэмбриондық даму барысына әсері (туа біткен кемтарлықтар);
      организмнің өсуі және дамуы, орта жағдайларының өзгерістеріне организмнің бейімделу деңгейлері, организмнің қартаюы және өлуі, жыныссыз көбеюдегі онтогенез өзгешелігі;
      көрсетілім: жыныссыз, жынысты көбеюді, жоғары сатыдағы өсімдіктердің эмбриондық және постэмбриондық дамуын бейнелейтін кестелер, сызбанұсқалар; омыртқалы жануарлар ұрықтарының ұқсастығы, митоз және мейоздың сызбанұсқалары.
      23. «Генетика негіздері (12 сағат)»:
      1) «Тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтары (7 сағат)»:
      генетиканық даму тарихы;
      белгілердің Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтары;
      тұқым қуалаушылықтың гибридологиялық әдісі; моногибридтік будандастыру; басымдылық көрсету заңдылығы; ажырау заңдылығы; толық және толық емес доминанттылық; гаметалар тазалығының заңы, оның цитологиялық негіздемесі, көптік аллельдер, талдаушы шағылыстыру, дигибридтік және полигибридтік шағылыстыру, тәуелсіз үйлесімділік заңы, фенотип және генотип, тұқым қуалаудың генетикалық заңдарының цитологиялық негіздері, жыныстың генетикалық анықталуы. Жыныс хромосомаларының генетикалық құрылымы, гомогаметалы және гетерогаметалы жыныс. Жыныспен тіркес тұқым қуалайтын белгілер, тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы, гендердің тіркесу топтары, белгілердің тіркес тұқым қуалауы, Т.Морган заңы, гендердің толық және толық емес тіркесулері, хромосомалардың генетикалық картасы, генотип — біртұтас жүйе, хромосомалық (ядролық) және цитоплазмалық тұқымқуалаушылық, белгілердің анықталуында аллельді гендердің өзара әрекеттесулері (доминанттылық, толық емес доминанттылық, кодоминанттылық және аса жоғары доминанттылық) және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесулері (комплементарлық, эпистаз және полимерия);
      сарамандық жұмыс, генетикалық есептер шығару.
      24. «Өзгергіштің негізгі заңдылықтары (5 сағат)»:
      1) өзгергіштіктің негізгі формалары. Генотиптік өзгергіштік: Мутациялар.
      2) гендік, хромосомалық және геномдық мутациялар, сомалық және генеративтік мутациялар, жартылай летальды және летальді мутациялар.
      3) мутациялардың себептері мен жиілігі, мутагендік факторлар, мутациялардың эволюциялық рөлі;
      4) үйлесімдік өзгергіштік, гендердің түрлі үйлесімдерінің пайда болуы және олардың генетикалық алуантүрлілікті (түрдің шегінде) қалыптастырудағы рөлі, үйлесімдік өзгергіштіктің эволюциялық маңызы, тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңы;
      5) фенотиптік немесе модификациялық өзгергіштік, белгілер мен қасиеттердің дамуы және олардың жарыққа шығуында сыртқы орта жағдайларының рөлі, модификациялық өзгергіштіктің статистикалық заңдылықтары, доминанттылықты басқару;
      6) көрсетілім:
      тұқымқуалаушылық заңдылықтарын, хромосомалардың айқасуын бейнелейтін модель — аппликациялар;
      қоршаған орта жағдайларының организм өзгергіштігіне әсерін көрсететін тәжірибе нәтижелері;
      кеппешөп материалдары, будандық, полиплоидтық өсімдіктердің жинақтамалары, нақпішіндері.
      7) зертханалық жұмыстар:
      № 1 «Өсімдіктер мен жануарлардағы өзгергіштікті зерттеу, вариациялық қатар және қисық құрастыру»;
      № 2 «Өсімдік фенотиптерін зерттеу».
      25. «Адам генетикасы (5 сағат»):
      1) адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері, адамның генетикалық әртүрлілігі, адамның және адам нәсілдерінің шығу тегі туралы генетикалық мәліметтер, адам белгілерінің тұқым қуалау сипаты, денсаулықтың генетикалық негіздері, адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері, генетикалық аурулар, генотип және адамның денсаулығы, популяция генофонды;
      2) биологиялық және әлеуметтік тұқым қуалаудың арақатынасы, генетиканың әлеуметтік проблемалары, гендік инженерияның этикалық проблемалары;
      3) генетикалық болжау және медициналық-генетикалық кеңес беру, оның практикалық маңызы, міндеттері және болашағы;
      4) көрсетілім:
      адамның хромосомалық аурулары және олардың фенотиптік көрініс беруі;
      зертханалық жұмыс № 6. Шежіре құру.
      26. Селекция және биотехнология негіздері (9 сағат):
      1) селекцияның міндеттері және әдістері, генетика — организмдер селекциясының ғылыми негізі, селекция үшін бастапқы материал. Н.И.Вавиловтың мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары туралы ілімі, қолтұқым, іріктеме, штамм, өсімдіктер және жануарлар селекциясы, селекциядағы қолдан сұрыптау, будандастыру — селекциялық әдіс ретінде, шағылыстыру типтері, өсімдіктер селекциясындағы полиплоидия, заманауи селекцияның жетістіктері;
      2) микроорганизмдер, саңырауқұлақтар, прокариоттар-биотехнологиялық нысандар;
      3) микроорганизмдер селекциясы және оның микробиологиялық өнеркәсіп үшін маңызы;
      4) тамақ өнімдерін, дәрумендерді, ферменттер мен дәрілерді микробиологиялық өндіру;
      5) биотехнологияның проблемалары және болашағы;
      6) гендік инженерия, оның жетістіктері және болашағы;
      7) көрсетілім:
      тірі өсімдіктерді, кеппешөптерді нақпішіндерді, кестелер, суреттер мен сызбанұсқаларды, селекциялық жұмыстардың нәтижелерін бейнелейтін басқа да материалдарды пайдалану;
      белгілі ғалым селекционерлердің фотосуреттерін, өсімдіктердің жаңа іріктемелерін;
      жануарлардың жаңа қолтұқымдарын алудың әдістерін бейнелейтін сызбанұсқаларды, кестелерді;
      микробиологиялық өндірістің сызбанұсқаларын, микробиологиялық синтез өнімдерін көрнекілеу.

3. Оқу пәнінің 11-сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

      27. «Кіріспе (1 сағат»).
      28. «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы және дамуы (8 сағат)»:
      1) Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар (2 сағат):
      тіршіліктің пайда болу процесін және мәнін түсіндіретін алғашқы ғылыми талпыныстар, Ф.Редидің тәжірибелері, В.Гарвейдің ой-пікірлері, Л.Пастердің тәжірибелері, тіршіліктің мәңгілік теориясы, жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы материалистік көзқарастар, көрсетілім: Л.Пастер тәжірибелерінің сызбанұсқасы;
      2) «Жер бетінде тіршілік пайда болуының алғышарттары (2 сағат)»:
      жер бетінде тіршілік пайда болуының алғышарттары: ғарыштық және ғаламшарлық алғышарттар, Жер дамуының ерте кезеңдеріндегі алғашқы атмосфера және химиялық элементтердің, бейорганикалық және органикалық молекулалардың эволюциясы, көрсетілім: ғаламшарлық жүйелердің қалыптасу кезеңдерінің сызбанұсқасы.
      3) «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар (4 сағат)»:
      тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар, А.И.Опариннің теориясы, С. Миллердің тәжірибелері; протобиополимерлердің пайда болу теориясы, протобионттардың эволюциясы: ішкі ортаның қалыптасуы, органикалық табиғи катализаторлардың жарыққа шығуы, генетикалық кодтың пайда болуы; биологиялық эволюцияның бастапқы кезеңдері: фотосинтездің жүруі, эукариоттардың, жынысты көбеюдің және көпжасушалылықтың пайда болуы, көрсетілім: біржасушалы эукариоттардың, көпжасушалы организмдердің пайда болуының және өсімдіктер мен жануарлар дүниесі дамуының сызбанұсқасы.
      29. «Эволюциялық ілім (23 сағат)»:
      1) «Тірі табиғаттың эволюциясы туралы көзқарастардың Дарвинге дейінгі дамуы (3 сағат)»:
      биология дамуының Дарвинге дейінгі кезеңі. Ғылымда «Әуелбастан мақсатқа сәйкестілік» және тірі табиғаттың өзгермейтіндігі туралы көзқарастардың үстемдігі, өсімдіктер мен жануарларды жіктеп жүйелеу бойынша К.Линнейдің жұмыстары. Ж.Кювье және Ж.де Сент-Илердің еңбектері. Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясы, алғашқы эволюционисттер, көрсетілім: эволюциялық идеялардың дамуына үлес қосқан ғалымдардың портреттері мен өмірбаяндары;
      2) «Дарвинизм (10 сағат)»:
      Ч. Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары: жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктер, Ч. Дарвиннің экспедициялық материалдары. Ч. Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі, Ч. Дарвиннің табиғи сұрыпталу туралы ілімі, түр - эволюциялық бірлік, жалпыға бірдей жеке дара өзгергіштік және ұрпақтар сан мөлшерінің артықтылығы, тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу;
      көрсетілім:
      Ч.Дарвиннің «Бигль» кемесімен саяхаты кезіндегі жүрген жолдары және жинаған материалдары;
      № 1 зертханалық жұмыс. «Мәдени өсімдіктердің іріктемелерін пайдаланып қолдан сұрыптаудың нәтижесін, түр критерийлерін, өзгергіштікті зерттеу»;
      3) «Микроэволюция (5 сағат)»:
      мутациялардың эволюциялық рөлі, популяциялардағы генетикалық процестер, Харди-Вайнберг заңы, табиғи сұрыпталудың формалары, организмдердің тіршілік ортасына бейімділігі табиғи сұрыпталудың нәтижесі екендігі, микроэволюция, түртүзілу туралы қазіргі көзқарастар (С.С. Четвериков, И.И. Шмальгаузен);
      түртүзілудің жолдары және жылдамдығы; географиялық және экологиялық түртүзілу. Модификациялардың эволюциялық рөлі; физиологиялық бейімділіктер. Эволюцияның қарқындылығы.
      көрсетілім: географиялық түртүзілу процесін бейнелейтін сызбанұсқалар; тірі өсімдіктер мен жануарлар,кеппешөптер мен жинақтамалар,жекедара өзгергіштік пен өсімдіктердің әртүрлі іріктемелерінің және жануарлардың қолтұқымдарының, сонымен қатар организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі және түртүзілудің нәтижелерін бейнелейтін сызбанұсқалар;
      № 2 зертханалық жұмыс «Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігін зерттеп білу»;
      4) «Эволюцияның негізгі заңдылықтары, макроэвлюция (5 сағат)»:
      эволюциялық процестің негізгі бағыттары, биологиялық прогресс және биологиялық регресс (А.Н. Северцов), биологиялық прогреске жетудің жолдары, эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, параллелизм; организм топтары эволюциясының ережелері.Эволюция нәтижелері: тірі табиғат құрылым деңгейінің күрделенуі, түрлердің көптүрлілігі, бейімділіктің салыстырмалы сипаты (органикалық мақсатқа сәйкестілік);
      көрсетілім: гомологтық және аналогтық мүшелердің мысалдары, олардың құрылысы, онтогенезде пайда болуы, прогрессивті эволюция жолдарының арақатынасы, Қызыл кітапқа енгізілген және мемлекеттік қорғауға алынған өсімдіктер мен жануарлардың өкілдерін сипаттайтын мысалдар.
      30. Жердегі органикалық дүниенің дамуы (14 сағат):
      1) Өсімдіктер және жануарлар эволюциясының негізгі келбеті (10 сағат) архей және протерозой замандарында тіршіліктің дамуы. Жердегі тіршіліктің алғашқы іздері. Қазіргі барлық омыртқасыздар типтерінің шығуы, алғашқы желілілер, су өсімдіктерінің дамуы;
      палеозой заманында тіршіліктің дамуы, өсімдіктер эволюциясы;
      алғашқы төменгі сатыдағы өсімдіктердің, қырықжапырақтардың, тұқымды қырықжапырақтардың, ашық тұқымды өсімдіктердің шығуы. Омыртқалылардың (балықтардың, қосмекенділердің, жорғалаушылардың) шығуы.
      мезозой заманында тіршіліктің дамуы., жабық тұқымды өсімдіктердің шығуы және таралуы. Құстар мен сүтқоректілердің шығуы.Ертедегі ашық тұымды өсімдіктер мен жорғалаушылардың жойылуы.
      кайнозой заманында тіршіліктің дамуы, гүлді өсімдіктердің қарқынды дамуы, бунақденелілердің көптүрлілігі (параллельді эволюция), ұрықжолдасты сүқоректілердің дамуы, аңдардың шығуы, маймылдардың пайда болуы, адам тұқымдасының алғашқы өкілдерінің шығуы. Төрттік кезең: сүтқоректілердің эволюциясы. Маймылдардың дамуы; адам эволюциясының бағыттары, адам мен адамтәрізді маймылдардың жалпы ататектері.
      көрсетілім З.Бурианның түрлі замандар мен кезеңдердегі флора мен фаунаны бейнелейтін қолдан салған суреттері, тірі табиғат дүниелері (патшалығы) дамуының сызбанұсқасы; өсімдіктер мен жануарлардың тасқа айналған қалдықтары, өсімдіктердің ертедегі тау жыныстарында қалған іздері мен таңбалары.
      2) «Адамның шығу тегі (4 сағат)»:
      адамның тірі табиғаттағы орны. Homo sapiens-түрінің жануарлар дүниесіндегі жүйелік орны, адамның жануарлар дүниесінің түрлі жүйелік топтарына жататынын айқындайтын белгілері мен қасиеттері, адам эволюциясының кезеңдері: ежелгі адамдар, ертедегі адамдар, осы заманғы алғашқы адамдар. Биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері. Homo sapiens-түрінің популяциялық құрылымы, адам нәсілдері; нәсілтүзілу; адам нәсілдерінің бірлігі, адамның биоәлеуметтік тіршілік иесі ретінде қасиеттері, антропогенездің қозғаушы күштері, Ф.Энгельс маймылдың адамға айналуындағы еңбектің рөлі туралы, адамның қалыптасуында сөздің,ақыл-ойдың және қоғамдық қатынастардың рөлі, адам эволюциясында әлеуметтік және биологиялық бағыттардың өзара қарым-қатынасы, «Әлеуметтік дарвинизм» және нәсілшілдіктің кертартпалық мәні, адамның әлеуметтік дамуындағы қоғамдық тіршіліктің жетекші рөлі, адамзат қоғамының биологиялық қасиеттері.
      көрсетілім: адамның және омыртқалы жануарлардың қаңқаларының модельдері.
      31. «Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары, экология негіздері (20 сағат)»:
      1) Биосфера туралы түсінік (3 сағат)биосфера-жердің тірі қабығы, биосфераның құрылымы: литосфера, гидросфера, атмосфера, биосфераның құрам бөліктері: тірі зат, оның түрлік құрамы, әртүрлілігі және биомассаға қосқан үлесі, биожанама (енжар, биоенжар) заттар (В.И.Вернадский). Табиғаттағы заттардың айналымы.
      көрсетілім: биосфераның құрылымын және оның құрам бөліктерін сипаттайтын сызбанұсқалар, биосферадағы тірі организмдер әртүрлілігі мен түрлік құрамының кестелері.
      2) «Бірлестіктердегі тіршілік (2 сағат)»:
      Тірі организмдер бірлестіктерінің қалыптасу тарихы. Құрылықтардың геологиялық тарихы; оқшаулану, климаттық жағдайлар. Биогеография.
      Құрлықтың және дүниежүзілік мұхиттың негізгі биомассалары. Биогеографиялық аймақтар.
      көрсетілім құрлықтардың тарихын бейнелейтін карталар; құрлықтық биомассаның таралуы.
      3) «Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары (12 сағат)»:
      тірі организмдердің табиғи бірлестіктері, биогеоценоздар, биогеоценоздардың құрамдас бөліктері: продуценттер, консументтер редуценттер, биоценоздар, олардың түрлік әртүрлілігі, популяциялар тығыздығы, биомассасы. Экология, оның міндеттері, экологиялық факторлар.
      ортаның абиотикалық факторы, температураның, жарықтың, ылғалдылықтың және басқа факторлардың бірлестіктер тіршілігіндегі рөлі, орта факторларының әсер ету қарқындылығы,шектеуші фактор, орта факторларының өзара әсері, төзімділік шегі.
      ортаның биотикалық факторлары, қоректік тізбектер және торлар, экологиялық пирамидалар: сандық, биомассалық, энергиялық, биогеоценоздардың алмасу себептері, жаңа бірлестіктердің қалыптасуы.
      антропогендік факторлар, олардың биоценоздарға әсері (адамның табиғаттағы рөлі), табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, табиғатты ластанудан қорғау, табиғат эталондары мен ескерткіштерін сақтау, ғаламшар тұрғындарын табиғат ресурстарымен қамтамасыз ету, табиғи кешендер түзудің шаралары, экологиялық білім, тәрбие,мәдениет, жер ғаламшарының экологиялық апаттары. Қазақстанның экологиялық апатты аймақтары.
      көрсетілім, «Биосфера», «ҚР экологиялық апатты аймақтары» тақырыптары бойынша электрондық оқулықтардан үзінділер оқу және талқылау.
      4) «Организмдер арасындағы қарым-қатынастар (3 сағат)» организмдер арасындағы қарым-қатынастың формалары, жағымды қатынастар: симбиоз, кооперация, мутуализм, комменсализм, антибиотикалық қатынастар: жыртқыштық, паразитизм, бәсеке, бейтарап қатынастар-нейтрализм.
      көрсетілім: тірі табиғаттың түрлі дүниелері өкілдерінің симбиоздық (селбесу) тіршілігінің мысалдары.
      32. «Бионика (2 сағат)»:
      өсімдіктер мен жануарлардың құрылымдық принциптерін адамның щаруашылық әрекетінде пайдалану, табиғаттағы тірі тіршілік иелерінің формалары және олардың өнеркәсіптік аналогтары (құрылыстық ғимараттар, машиналар, механизмдер, қондырғылар).
      көрсетілім: тірі организмдер құрылымына ұқсас өнеркәсіптік аналогтардан мысалдар және оқулықтан осы тақырыпқа сай сурет, кестелерді қарау.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      33. 10-сынып оқушылары:
      1) тірі табиғаттың негізгі құрылым деңгейлерін;
      2) жасушалық теорияның негізгі қағидаларын;
      3) жасушаның химиялық құрамын;
      4) нәруыздардың, нуклеин қышқылдарының, липидтердің, АТФ және бейорганикалық заттардың жасуша және организм тіршілігіндегі рөлін;
      5) генетикалық код, геннің құрылысы мен қызметін;
      6) прокариоттар және эукариоттар, автотрофтар және гетеротрофтар жасушаларының құрылысы мен қызметін;
      7) пластикалық және энергиялық алмасу мен олардың маңызын, өсімдіктердегі пластикалық алмасу ерекшеліктерін және ғарыштық рөлін;
      8) зат алмасудағы ферменттердің рөлін;
      9) хромосомалар, олардың тұқым қуалау ақпаратын сақтау және ұрпақтарға берудегі рөлін;
      10) хромосомалар санының, пішіні мен мөлшерінің, әр түр өкілдеріне тән тұрақтылығын;
      11) митоз, мейоз, ұрықтану және олардың маңызын;
      12) генетикалық әдістерді, адам генетикасын зерттеу әдістерінің ерекшеліктерін;
      13) тұқымқуалаушылықтың заңдылықтарын, модификациялық және үйлесімдік өзгергіштіктерді, олардың себептерін;
      14) фенотип қалыптасуда генотип пен орта жағдайларының маңызын, мутациялардың эволюциядағы,генетиканың селекция мен денсаулық сақтаудағы рөлін;
      34. 10-сынып оқушылары:
      1) автотрофтар мен гетеротрофтар, прокариоттар мен эукариоттар жасушаларын;
      2) митоз бен мейозды анықтау;
      3) организмдердің көбею әдістерін ажырата білу;
      4) фенотип пен генотипті, гомо және гетеро зиготаны салыстыру;
      5) организмдердің мутациялық және модификациялық өзгергіштіктерін анықтау;
      6) эволюция үшін мутацияның маңызын түсіндіру;
      7) селекция үшін генетика заңдарын негіздеу.

11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      35. 11-сынып оқушылары:
      1) тірі табиғаттың эволюциясы туралы түсінік;
      2) Ч.Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары;
      3) Ч.Дарвиннің қолдан және табиғи сұрыпталу туралы ілімі;
      4) тіршілік үшін күрестің формалары;
      5) мутациялардың эволюциялық рөлі;
      6) табиғи сұрыпталудың формалары;
      7) түр түзілу туралы қазіргі көзқарастар;
      8) эволюциялық процестің негізгі бағыттары,
      9) биологиялық прогреске жету жолдары;
      10) эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, -параллелизм;
      11) архей, протерозой, палеозой, мезозой кайнозой замандарында жерде тіршіліктің дамуы;
      12) биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері;
      13) биоәлеуметтік тіршілік иесі ретінде адамның қасиеттері;
      14) «әлеуметтік дарвинизмнің», кертартпалық зөлі;
      15) организм және ортаның қарым-қатынастары;
      16) биосфераның құрылымы және оның құрам бөліктері;
      17) ортаның биотикалық, абиотикалық және антропогендік факторлары;
      18) орта факторлары әрекетінің қарқындылығы, шектеуші фактор;
      19) организмдер арасындағы өзара қарым –қатынас формалары;
      20) антропогендік факторлардың биоценоздарға әсері;
      21) экологиялық кешендер түзудің шаралары.
      36. 11-сынып оқушылары:
      1) жер бетінде тіршіліктің пайда болу процесін материяның эволюциялық түрөзгерістері тізбегіндегі табиғи оқиға ретінде материалистік тұрғыда түсіндіру;
      2) алуантүрлі организм түрлері шығуының және олардың тіршілік ортасына бейімділігінің себептерін эволюцияның қозғаушы күштері мен олардың мәні туралы білімге сүйеніп түсіндіру;
      3) экологиялық жүйелерде түрлердің бірлесіп тіршілік етуге бейімділік белгілерін айқындау;
      4) өнеркәсіп пен ауылшаруашылығындағы экологиялық заңдылықтар туралы мәліметтерді іс-тәжірибеде қолдану;
      5) биоценоздың түрлік құрамына талдау жүргізу;
      6) биоценоздардағы қарым-қатынас формаларының түрлерін анықтау;
      7) нақты орта жағдайларындағы қоректік жүйелерді сипаттау;
      8) орман шаруашылығы, балық шаруашылығы т.б., ұйымдастыру үшін экологиялық білімді дұрыс пайдалану;
      9) табиғи ресурстарды тиімді пайдалану және қоршаған ортаны қорғау міндеттерін шешу үшін білім мен заңдарды қолдану;
      10) зертханалық және практикалық жұмыстарды орындауда техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау.

     Жеке-тұлғалық нәтижелер
      10-11 сынып оқушылары көрсете білуі тиіс:
      1) ғылыми және көпшілікке арналған әдебиеттерді пайдалануда арнайы пәндік және атау көрсекіштерін қолдануға даярлығын;
      2) кеңейтілген жоспар-мәтіннің тезисін құтастырып, конспекттер, рефераттар құрастыру;
      3) рефераттар, презентациялар даярлау;
      4) жұмыстар орындауда электрондық ресурстарды, интернетті пайдалана білу;
      5) оқулық мәтінімен жұмыс істеу негізінде кесте, сызбанұсқалар құрастыру;
      6) зертханалық және практикалық жұмыстар орындауда техникалық қауіпсіздік шараларын сақтау;
      7) жер бетінде тіршіліктің дамуы мен адам эволюциясының кезеңдерін бейнелейтін кестелер құрастыруда оқулықтың және басқа оқу құралдарының мәтіндерін пайдалану;
      8) биологиялық нысандармен жұмыс істеу үшін оқулықтың мәтінін пайдалану;
      9) «әлеуметтік дарвинизм» және нәсілшілдікке дәйекті сын айта білу.

      Жүйелі-әрекеттілік нәтижелер 10-11-сынып оқушылары қолдана білуі тиіс:
      1) жасушалық теория туралы білімдерін органикалық дүниенің бірлігін дәлелдеуге пайдалану;
      2) шағылыстыру сызбанұсқаларын құруда, зат және энергия алмасумен, генетикалық және молекулалық биологияға есептер шығаруда арнайы генетикалық ұғымдар мен белгілерді пайдалану;
      3) ғылыми және көпшілікке арналған әдебиеттермен жұмыс істеуде пәндік және атаулық көрсеткіштерді пайдаланып дағдылану;
      4) мәтін тезистерін конспектілерді, рефераттар т.б. дайындауда кеңейтілген жоспар құрып дағдылану;
      5) электрондық материалды интернетті пайдалануға дағдылану;
      6) оқулықпен жұмыс істеу барысы нда мәтіндерінің мазмұнына сай кестелер сызбанұсқалар құрастырып дағдылану.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
92-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің жаратылыстану-математика
бағытындағы 10-11-сыныптары үшін «География» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. 10-11-сыныптардағы география курсының бағдарламасы географиялық білімнің бірізділігін және үздіксіздігін көрсетеді, мақсаты – қазіргі әлемді оқып-білуде оқушыларға қиын да жан-жақты экономикалық-географиялық білімді меңгерту, функционалды сауаттылықтық және оқушылардың бейінді-мамандану бағдарларын тереңдету.
      3. Жаратылыстану-математика бағытындағы курс өзінің алдына келесі міндеттерді қояды:
      1) алдыңғы сыныптарда оқылған жалпы географиялық заңдылықтар туралы білім, ұғымдар мен идеялардың негізінде ғаламшар табиғатының біртұтастығы туралы білім және көзқарасты одан әрі дамыту;
      2) дүниежүзі саяси картасының қалыптасу кезеңдерін, дүниежүзілік шаруашылықтың, геосаяси проблемалар мен қазіргі кездегі қоғам дамуының бағыттарын оқып-білу үдерісінде саяси, географиялық білімнің қалыптасуын жалғастыру;
      3) табиғи, әлеуметтік-экономикалық, геоэкологиялық үдерістер мен құбылыстарды сипаттау және талдау үшін ғаламдық, аймақтық және жергілікті жағдайларды үйлесімді пайдалану біліктілігін меңгерту;
      4) ғаламшар мемлекеттерінің түрлерін оқып-білу, ұлттық шаруашылықтың даму деңгейі әр түрлі елдердің ерекшеліктерін анықтау;
      5) дүниежүзінің табиғат ресурстарын, өндіру және пайдалану технологияларын, олардың аймақтық ерекшеліктерін оқып-білу үрдісінде экологиялық мәдениетті дамыту және тереңдету;
      6) дүниежүзінің халықтарын, дүниежүзінің шаруашылық жүйесін, олардың құрамы, құрылымы және ерекшеліктері, халықаралық байланыстар және халықаралық экономикалық ынтымақтастық туралы оқып-білу барысында оқушылардың білімін одан әрі тереңдету;
      7) толеранттылыққа, өзге ұлттарды және олардың мәдениетін сыйлауға тәрбиелеу;
      8) оқушылардың бейінді-кәсіптік бағдарларын дамыту, болашақ мамандықты саналы түрде таңдауға ықпал жасау;
      9) карталармен, сызбанұсқалармен, графиктермен, диаграммалармен, кестелермен, ғаламтормен, білім берудің цифрлық ресурстарымен жұмыс істеу кезінде ойлау қабілетінің одан әрі дамуына жағдай жасау, әр түрлі экономикалық-географиялық әдебиеттен қажетті материалдарды жинақтау және талдау барысында сөйлеу және көптілділік, статистикалық, картографиялық және басқа да мәліметтерді өздігінен өңдеу және түсіндіру дағдыларын меңгерту;
      10) жоғары патриоттық сезімді, Қазақстан Республикасының Конституциясын құрметтеуге, белсенді азаматтық, өмірлік ұстанымды тәрбиелеу.
      4. Бағдарламада берілген барлық практикалық іс-әрекеттер тәжірибелік дағдыларды дамытушы және қалыптастырушы болып табылады, міндетті түрде бағаланатын практикалық жұмыстар нөмірмен белгіленген.
      5. Пәнаралық байланыстар:
      1) математикамен, қаржылық сауаттылықты дамыту, нарықтық экономиканың қызмет атқаруы, қазіргі кездің биржа қорлары, капиталдың акционерлік формалары және экономиканың түрлері туралы оқу барысында, есептеуге арналған практикалық жұмыстарды істеу барысында;
      2) тарихпен, әр түрлі елдердің мемлекеттік және әкімшілік-аумақтық құрылымының түрлерін сипаттайтын ұғымдар мен терминдерді қолдану барысында, дүниежүзі саяси картасының өзгеру себептерін, дүниежүзі шаруашылығының тарихи кезеңдері туралы оқу барысында;
      3) әдебиет және музыкамен, қазақ, қазақстандық, орыс, кеңес одағының ұлы ақындарының, жазушыларының және сазгерлерінің шығармаларын музыкалық шығармаларды, әндерді, әндердің үзінділерін пайдалану барысында;
      4) химиямен, дүниежүзі елдерінің химия өнеркәсібін оқу барысында;
      5) биологиямен, биосфера, оның құрамы, құрылымы, табиғат зоналары, өсімдік, жануарлар және балық аулау жайлы, географиялық қабықтың құрамдас бөліктерін қорғау жайлы оқу барысында;
      6) технологиямен, әлем елдері халықтарының, ұлттарының қолөнерін оқу барысында.
      6. Типтік оқу жоспарына сәйкес 10–11-сыныптарда жаратылыстану-математика бағытындағы «География» курсын оқуға аптасына 2 сағаттан, 68 сағат бөлінген.

2. Оқу пәнінің 10 сыныптағы базалық білім мазмұны

      7. Кіріспе (1 сағат):
      «География. Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері» пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері.
      8. «Жалпы географиялық заңдылықтар» бөлімін оқуға 16 сағат бөлінген:
      1) «Жер ғаламшар ретінде» (2 сағат), Жер туралы қысқаша мәліметтер, Жердің құрылысы;
      2) «Жердің картада бейнеленуі» (3 сағат):
      географиялық карталар, топографиялық карталар, картография жайлы жалпы деректер, Глонасс, GPS және Galileo жаһандық навигация жүйелерімен танысу, картографиялық проекция, картаның өлшеуіш ресурстары, шартты белгілер;
      № 1 практикалық жұмыс «Географиялық және топографиялық карталардың өлшеуіш ресурстарымен жұмыс»;
      3) литосфера және жер қыртысы (3 сағат), Жердің геологиялық тарихы, тау жасалу кезеңдері, литосфера және оның даму заңдылықтары, Жердің жер бедері (рельефі), оның даму заңдылықтары;
      4) атмосфера және климат (3 сағат), атмосфераның құрамы және құрылысы, оның қасиеттері, атмосфералық циркуляция, ауа райы, климат және олардың жіктелуі;
      5) гидросфера (2 сағат), гидросфера, оның құрамдас бөліктері, қасиеттері және су айналымы, дүниежүзілік мұхит, мұхиттар, құрлық сулары;
      6) биосфера (1 сағат), биосфера туралы түсінік, оның құрамы, құрылымы, ноосфера ұғымы;
      7) географиялық қабық заңдылықтары (2 сағат), географиялық қабық, оның заңдылықтары, табиғат кешендері мен компоненттері туралы түсінік, ландшафт және оның түрлері туралы түсінік;
      географиялық белдеулер және табиғат зоналары, географиялық қабық компоненттерін қорғау проблемалары.
      9. «Дүниежүзінің жалпы сипаттамасы» бөлімін оқуға 17 сағат бөлінген:
      1) «Тарихи-географиялық аймақтар. Дүниежүзінің саяси картасы» (5 сағат):
      тарихи-географиялық аймақтар және дүниежүзінің саяси картасы – қалыптасу кезеңдері, дүниежүзі елдерінің мемлекеттік және әкімшілік-аумақтық құрылымының формалары, тәуелсіз мемлекеттер және тәуелді аумақтар;
      қазіргі кездегі дүниежүзі елдері типтерінің көп түрлілігі, дүниежүзілік өркениет, геосаясат, геосаяси жағдай, саяси география және саяси қарым-қатынас, халықаралық ұйымдар ұғымдары;
      № 2 практикалық жұмыс «Таңдау бойынша бір елдің геосаяси жағдайына баға беру және дүниежүзіндегі жағдайларға байланысты ол елде болатын өзгерістерге болжау жасау, геосаяси жағдайы қолайлы және қолайсыз елдерді анықтау, себептерін түсіндіру»;
      2) дүниежүзінің халқы (5 сағат), дүниежүзі халқының саны және ұдайы өсуі, демографиялық саясат, халықтың жастық-жыныстық құрамы, еңбек ресурстары, халықтың тығыздығы, орналасу ерекшеліктері және халықтың көші-қоны, халықтың нәсілдік, тілдік, ұлттық құрамы және дүние жүзіндегі діндер, елді мекендердің түрлері және урбандалу;
      3) табиғат ресурстары (4 сағат), қоғам мен табиғат арасындағы байланыс, табиғат ресурстарының жіктелуі, ресурстармен қамтамасыз етілу ұғымы, дүниежүзінің табиғат ресурстары (отын-энергетикалық, рудалы және рудасыз);
      дүниежүзі табиғат ресурстарының басқа түрлері (жер, су, биологиялық, рекреациялық, Дүниежүзілік мұхит ресурстары);
      № 3 практикалық жұмыс «Табиғат ресурстарымен жоғары, орташа және төмен қамтамасыз етілген елдерді анықтау» (отын-энергетикалық, рудалы, химиялық шикізат, су, биологиялық, рекреациялық);
      4) «Ғылыми-техникалық революция (ҒТР) және дүниежүзілік шаруашылық» (3 сағат):
      ғылыми-техникалық революция (өзіне тән ерекшеліктері, құрамдас бөліктері, техника мен технологияның даму жолдары, шаруашылық дамуының негізгі бағыттары);
      дүниежүзілік шаруашылықтың салаларын орналастыру факторлары, кибернетика ғылымы және ҒТР жағдайында адам факторының рөлі;
      қорытынды семинар (қазіргі кезеңде қоғам мен экономиканың ғылыми-техникалық жаңаруы).
      10. «Дүниежүзілік шаруашылық» бөлімін оқуға 16 сағат бөлінген:
      1) дүниежүзілік шаруашылыққа жалпы шолу (2 сағат), дүниежүзілік шаруашылықтың қалыптасуы, дамуының негізгі кезеңдері, құрылымы, халықаралық географиялық еңбек бөлінісі, халықаралық мамандану салалары, халықаралық экономикалық ықпалдастық (интеграция), ұлтаралық корпорациялар (ҰАК);
      экономиканы ұйымдастырудың типтері, аумақтық айырмашылықтары және дүниежүзілік шаруашылықтың басты орталықтары;
      2) дүниежүзілік өнеркәсіп (4 сағат), өнеркәсіпті орналастырудың заңдылықтары және факторлары, отын-энергетика кешені, дүниежүзінің металлургиясы;
      дүниежүзінің машина жасау өнеркәсібі, өңдеуші өнеркәсіптің басқа салалары;
      3) ауыл шаруашылық географиясы (3 сағат), ауыл шаруашылығының жалпы сипаты (маңызы, аграрлық қатынастары, даму бағыттары), өсімдік шаруашылығының географиясы, мал және балық аулау шаруашылығы;
      4) көлік географиясы (2 сағат), дүниежүзілік көлік географиясы, дүниежүзілік қатынас жолдары (құрлық, су, әуе), жаңа телекоммуникациялық жүйелер, ғаламтор;
      5) халықаралық экономикалық байланыстар (5 сағат):
      халықаралық экономикалық байланыстардың түрлері, сыртқы сауда, халықаралық қаржы-қаражат жүйесі, халықаралық банктер;
      халықаралық туризм, экономикалық ынтымақтастық, экономикалық ықпалдастық және халықаралық экологиялық жобалар, Қазақстан халықаралық экономикалық қарым-қатынас жүйесінде;
      № 4 практикалық жұмыс «Дүниежүзі шаруашылығының саласына (өнеркәсіптің немесе ауыл шаруашылығының) сипаттама беру» жоспар бойынша.
      11. «Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері (ТМД)» бөлімін оқуға 17 сағат бөлінген:
      1) «ТМД елдеріне жалпы шолу» (1 сағат), ТМД елдеріне жалпы шолу, пайда болуының қысқаша тарихы, ішкі және сыртқы экономикалық байланыстары, қарама-қайшылықтары, Кедендік Одақ;
      2) «Ресей Федерациясы» (6 сағат):
      қысқаша тарихи анықтама, геосаяси, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары;
      халқы (демографиялық көрсеткіштері, еңбек ресурстары, тығыздығы мен орналасуы, ұлттық, діни құрамы және урбандалуы);
      Ресей шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы және көлік;
      Ресейдің экономикалық аудандары және сыртқы экономикалық байланыстары;
      № 5 практикалық жұмыс «Әр түрлі экономикалық зонада орналасқан Ресейдің екі аймағына қысқаша экономикалық-географиялық сипаттама жасау»;
      3) «Беларусь» (1 сағат), қысқаша тарихи анықтама, геосаяси, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, халқы, урбандалуы, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлігі, сыртқы экономикалық байланыстары;
      4) «Украина және Молдова» (2 сағат), қысқаша тарихи анықтама, геосаяси, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, халқы, урбандалуы, шаруашылығының жалпы сипаттамасы;
      ішкі айырмашылықтары, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлігі, сыртқы экономикалық байланыстары;
      5) «Кавказ елдері» (2 сағат), қысқаша тарихи анықтама, геосаяси, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, халқы, урбандалуы, шаруашылығының жалпы сипаттамасы;
      Әзірбайжан, Армения, Грузия (аймақтың ішкі айырмашылықтары);
      6) «Орталық Азия елдері (ТМД)» (5 сағат):
      Өзбекстан, Қырғызстан, Түрікменстан және Тәжікстан;
      қысқаша тарихи анықтама, геосаяси, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, халқы, урбандалуы, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлігі, сыртқы экономикалық байланыстары, салыстырмалы түрде;
      № 6 практикалық жұмыс «Қазақстан және Орталық Азияның төрт елі (ТМД). Экономикалық байланыстары, ынтымақтастықтың және ықпалдастықтың келешегі»;
      Қазақстанның ТМД және кедендік одақ елдерімен саяси, экономикалық, мәдени байланысы;
      12. 10 сынып курсын қорытындылау (1 сағат).

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. Кіріспе (1 сағат):
      дүниежүзінің тарихи-географиялық аймақтары (ТГА) және ғаламшардағы мемлекеттердің типтері (қайталау).
      14. «Азия елдері» бөлімін оқуға 16 сағат бөлінген:
      1) «Шетелдік Азия елдеріне жалпы шолу» (4 сағат), Азияның саяси картасы және аймақтары (саяси картаның қалыптасу кезеңдері, тарихи-географиялық аймақтар және мемлекеттердің құрамы, елдердің мемлекеттік құрылысы);
      табиғат жағдайлары мен ресурстары;
      халқы (саны, тілдік, ұлттық, діни құрамы, демографиялық жағдайы, халықтың тығыздығы, урбандалу);
      шаруашылығының негізгі бағыттары: жалпы сипаты, әлеуметтік-экономикалық даму үлгілері аймақтардың шаруашылық мамандану салалары, елдерді топтастыру;
      2) «Азияның жоғары дамыған елдері» (2 сағат), Жапония аумағының құрамы, геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, қалалары;
      шаруашылығы: даму кезеңдері, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Жапониямен қарым-қатынасы;
      3) «Азияның жетекші дамушы елдері» (6 сағат):
      Қытай (3 сағат), құрамы, геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, қалалары, халықтың тұрмысы мен мәдениеті;
      шаруашылығы, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, Дэн Сяо Пиннің реформалары, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы;
      ішкі айырмашылықтары, экономикалық аудандары, туристік нысандары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Қытаймен қарым-қатынасы;
      Үндістан (2 сағат), құрамы, геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, қалалары, ежелгі мәдениеті;
      шаруашылығы, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, ішкі айырмашылықтары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Үндістанмен қарым-қатынасы;
      Түркия (1 сағат), құрамы, геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, қалалары, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, туристік нысандары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Түркиямен қарым-қатынасы;
      4) «Азиядағы жаңа индустриялы елдер» (2 сағат):
      Корея Республикасы, құрамы, геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Корея Республикасымен қарым-қатынасы.
      Сингапур, Малайзия, Таиланд: экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, экономикадағы реформалары және экономикалық дамудың модельдері;
      5) мұнай экспорттаушы елдер (1 сағат), Сауд Арабиясы, Катар, Кувейт, БАӘ, Оман, Бахрейн, Иран, Ирак – елдеріне жалпы шолу, геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, қысқаша тарихи анықтама, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, шаруашылығының жалпы сипаттамасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның аймақтың елдерімен қарым-қатынасы;
      6) № 1 практикалық жұмыс (1 сағат) жоспар бойынша «Азияның екі еліне салыстырмалы сипаттама беру».
      15. «Шетелдік Еуропа елдері» бөлімін оқуға 19 сағат бөлінген:
      1) «Шетелдік Еуропа елдеріне жалпы шолу» (3 сағат), Еуропаның саяси картасы, ондағы өзгерістер, тарихи-географиялық аймақтар және олардың экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттердің құрамы, елдердің мемлекеттік құрылымы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, Еуропа елдеріндегі экологиялық жағдай және қорғау бойынша іс-шаралар;
      халқы, саны, елдердегі демографиялық жағдай, ұлттық, діни құрамы, халықтың орналасуы мен тығыздығы, еңбек ресурстары және көші-қон;
      Еуропаның шаруашылығы, жалпы сипаты, ішкі айырмашылықтары, Еуроодақ көлеміндегі еуропалық ықпалдастық – қарама-қайшылықтары және дамуы;
      2) «Еуропаның жоғары дамыған елдері» (8 сағат):
      Германия Федеративтік Республикасы, Ұлыбритания, Франция, Италия;
      аумағының құрамы, геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттік құрылымы, қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, қалалары, (Британ Бірлестігі туралы ұғымы);
      шаруашылығы, даму кезеңдері, шаруашылығының жалпы сипаты, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Германиямен, Ұлыбританиямен, Франциямен, Италиямен қарым-қатынасы;
      3) «Батыс Еуропаның шағын капиталистік елдері» (4 сағат), аумағының құрамы, геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, халқы, демографиялық жағдайы, шаруашылығының жалпы сипаты, даму деңгейлері және ішкі айырмашылықтары;
      Солтүстік Еуропа елдері, Орта Еуропа елдері, Нидерланд, Оңтүстік Еуропа елдері, Испания;
      4) «Шығыс Еуропа елдері» (3 сағат), геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, халқы, демографиялық жағдайы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы;
      шаруашылығының жалпы сипаты, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, ішкі айырмашылықтары, туристтік нысандары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Шығыс Еуропа елдерімен қарым-қатынасы, Чехия Республикасы;
      5) № 2 практикалық жұмыс (1 сағат) «Атлас карталарын пайдаланып бір елге кешенді сипаттама беру» (бағдарламада қарастырылмайтын ел).
      16. «Америка елдері» бөлімін оқуға 15 сағат бөлінген:
      1) Американының ашылу және игерілу кезеңдері (1сағат), жаңа дүние аумағының ашылу, қоныстану, отарлау және игерілу тарихы, аймақтары, Американың байырғы халықтары, олардың құрамы және орналасуы, шаруашылығы және тұрмысы, мәдениеті, салт-дәстүрлері, үндіс тайпаларының отарлаудан кейінгі жағдайы, Америка елдерінің қазіргі заманғы топтары;
      2) «Американың жоғары дамыған елдері» (7 сағат):
      Америка Құрама Штаттары (6 сағат), геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттің қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары;
      халқы, демографиялық жағдайы, урбандалуы;
      шаруашылығының жалпы сипаты, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, қаржы жүйесі, көлік қатынасы, ішкі айырмашылықтары және АҚШ экономикалық-географиялық аудандары, туристтік нысандары, сыртқы экономикалық байланыстары, Қазақстанның АҚШ қарым-қатынасы;
      № 3 практикалық жұмыс «Ел аумағына ауызша саяхат жасау арқылы елге сипаттама беру» жоспар бойынша;
      Канада (1 сағат), геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, мемлекеттің қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, қалалары, шаруашылығының жалпы сипаты, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, туристік нысандары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Канадамен қарым-қатынасы;
      3) «Латын Америкасының дамушы елдері» (7 сағат), құрамы, геосаяси жағдайы, саяси картасының қалыптасу кезеңдері, отарлау иеліктері, мемлекеттік құрылымы, елдердің топтары, Латын Америкасының табиғат жағдайлары мен ресурстары, теңдесі жоқ табиғат нысандары және байлықтары;
      халқы (құрамы, саны, тығыздығы, урбандалуы, еңбек ресурстары);
      шаруашылығының жалпы сипаты, экономикасының даму үлгілері, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, отарлау заманының мұрасы, туристтік нысандары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның аймақ елдерімен қарым-қатынасы;
      Бразилия, экономикалық-географиялық жағдайы, қалыптасу тарихы, табиғат жағдайлары мен ресурстары, халқы, шаруашылығының жалпы сипаты, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы байланыстары.
      17. «Африканың дамушы елдері» бөлімін оқуға 6 сағат бөлінген:
      1) Африканың дамушы елдері, құрамы, қазіргі замандағы геосаяси жағдайы, саяси картасының қалыптасу кезеңдері, отарлық иеліктері, мемлекеттік құрылымы, елдердің топтары және аймақтары, табиғат жағдайлары және ресурстары, экологиясы және ерекше қорғалатын аумақтары – қорықтар, ұлттық саябақтар;
      халқы (саны, демографиялық сұрақтары, тығыздығы, еңбек ресурстары, ұлттық және діни құрамы);
      шаруашылығының жалпы сипаты, өнеркәсібі, өнеркәсіптік аудандар, ауыл шаруашылығы, көлік қатынасының ерекшеліктері, бірсалалы экономика – отарлау заманының мұрасы, туристік нысандар, Африка аймақтарының ішкі айырмашылықтары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның материк елдерімен қарым-қатынасы;
      2) № 4 практикалық жұмыс «Африка аймақтарының табиғат ресурстарының ерекшеліктері» жиынтық кестесін құрастыру;
      3) № 5 практикалық жұмыс «Экономикасының дамыған және дамушы сипатын анықтау мақсатында, «қосарлы» экономикалы ел Оңтүстік Африка Республикасына қысқаша экономикалық-географиялық сипаттама жасау», жоспар бойынша.
      18. «Аустралия, Мұхит аралдары, Антарктика» бөлімін оқуға 4 сағат бөлінген:
      1) «Аустралия және Мұхит аралдары елдері» (1 сағат), ашылу тарихы, қоныстануы және игерілуі, аймақтың құрамы, Мұхит аралдары елдері шаруашылығының қысқаша сипаттамасы;
      2) «Аустралия Одағы» (2 сағат), геосаяси жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары және ресурстары, халқы;
      шаруашылғының жалпы сипаты, өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, көлік жүйесі, ішкі айырмашылықтары, сыртқы байланыстары, Қазақстанның Аустралиямен қарым-қатынасы;
      3) № 6 практикалық жұмыс: «Аустралия Одағын Қазақстан Республикасымен салыстыру» (табиғат жағдайлары, табиғат ресурстары, шаруашылығы, өнеркәсіп орталықтары және олардың орналасуы, халықтың қоныстануындағы ұқсастықты анықтау. Аустралия экономикасының даму тәжірибесі);
      4) «Антарктика және Антарктида» (1 сағат), Антарктика және Антарктида – әр түрлі мемлекеттердің халықаралық ғылыми ынтымақтастық зонасы, зерттеулердің жетістіктері және келешегі, материкті зерттеудегі ресейлік, кеңестік, қазақстандық зерттеушілер мен ғалымдардың үлесі.
      19. «Адамзаттың ғаламдық проблемалары» бөлімін оқуға 7 сағат бөлінген:
      1) ғаламдық проблемалар, олардың сипаты және шешу жолдары, ғаламдық проблемалардың түрлері, олардың өзара байланысы, дүниежүзінде бейбітшілікті сақтау проблемасы;
      экологиялық проблемалар, энергетика және шикізат проблемалары, демография, денсаулық сақтау, мәдениет және білім беру проблемалары, дамушы елдердің проблемалары, бұрынғы отарлық иеліктердің дәрменсіздігі, азық-түлік проблемасы, дүниежүзілік мұхит проблемалары;
      ғаламдық проблемаларды шешудің негізгі жолдары, мемлекеттердің халықаралық ынтымақтастығының қажеттілігі.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      20. Пәндік нәтижелер. 10-сыныптың соңында оқушылар:
      1) Жер ғаламшарының негізгі өлшемдерін, оның Күн жүйесіндегі орнын және құрылысын;
      2) географиялық карталардың мазмұны мен түрлерін, проекцияларды, градус торын және карталардың өлшеуіштік қасиеттерін;
      3) геохронологиялық кестені, геологиялық тарихтың кезеңдерін, эраларды, дәуірлерді, тау жасалу кезеңдерін;
      4) литосфералық плиталарды, олардың түрлерін, ірі платформаларды және геосинклинальдық белдеулерді;
      5) құрлық және мұхит түбінің жер бедерінің ірі пішіндерін (таулар, жазықтар), олардың дамуын, өзгеруін;
      6) атмосфераның құрамын, құрылысын және қасиеттерін, негізгі климат қалыптастырушы факторларды, ауа массаларын, климаттық белдеулерді;
      7) гидросфераны, оның құрамдас бөліктерін, дүниежүзілік мұхитты, оның бөліктерін, қасиеттері мен маңызын, құрлық суларын, ірі өзендерді, көлдерді, сарқырамаларды;
      8) биосфераның құрамын, құрылымын және маңызын, ноосфера ұғымын, Жердегі биомассаның арақатынасын;
      9) географиялық қабықтың, табиғат кешендері мен компоненттерінің жалпы заңдылықтарын, географиялық белдеу, табиғат зонасы, ландшафт ұғымдарын;
      10) географиялық қабық компоненттерін, халықаралық және қазақстандық «Қызыл кітапқа» енгізілген жануарлар мен өсімдіктерді қорғау проблемаларын;
      11) бөлімнің арнайы терминдерін;
      12) тарихи-географиялық аймақтарды, дүниежүзінің саяси картасының қалыптасу кезеңдерін;
      13) дүниежүзі елдерінің мемлекеттік және әкімшілік-аумақтық құрылымы формаларын, тәуелсіз мемлекеттерді және тәуелді аумақтарды, қазіргі кездегі дүниежүзі елдерінің типтерін;
      14) дүниежүзілік өркениет, геосаясат, саяси география, геосаяси жағдай, ұғымдарын;
      15) саяси қарым-қатынас және олардың негізгі бағыттары туралы ұғымды, Қазақстан Республикасының көршілес және алыс шет елдермен саяси қарым-қатынасын;
      16) қазіргі кездегі дүниежүзілік халықаралық ұйымдардың рөлін;
      17) Жер шары халқының санын және олардың орналасуын;
      18) халықтың ұдайы өсуі, демографиялық саясат, еңбек ресурстары, экономикалық белсенді халық (ЭБХ), халықтың жастық-жыныстық құрамы, көші-қон, урбандалу – оның деңгейі және формалары, агломерация, мегалополис ұғымдарын;
      19) дүниежүзі халықтарының жіктелуін, ең ірі халықтарды, тілдерді, әлемдік және ұлттық діндерді;
      20) Қазақстан Республикасы халықтарының ұйымшылдыққа, ынтымақтастыққа және нығаюға жетуіндегі Қазақстан халқы Ассамблеясының рөлін;
      21) Жер шарындағы негізгі нәсілдерді, Н.Н.Миклухо-Маклай зерттеулерінің қорытындыларын;
      22) табиғатты пайдалану, географиялық орта, қоршаған орта, ресурспен қамтамасыз етілу ұғымдары туралы;
      23) табиғат ресурстарының жіктелуін (пайда болу, қолданылу, сарқылу деңгейі бойынша), жекелеген елдер бойынша олардың орналасу және шоғырлану ерекшеліктерін;
      24) қоғам мен табиғат арасындағы байланыстың қазіргі кезеңдегі ерекшеліктерін;
      25) экологиялық проблемаларды шешудің негізгі бағыттарын;
      26) ҒТР ұғымы (негізгі белгілерін, құрамдас бөліктерін, техника мен технологияның даму жолдарын, шаруашылық дамуының негізгі бағыттарын және ҒТР жағдайында шаруашылықтың салаларын орналастыру факторларын);
      27) Қазақстан Республикасындағы инновациялық-индустриалдық реформалардың бағыттарын және экономиканың ғылыми-техникалық жаңаруын;
      28) ҒТР жағдайында адам факторының рөлін және сапалы білімнің жеке тұлғаның қазіргі замандағы шаруашылыққа маман ретінде бейімделуіндегі маңызын;
      29) дүниежүзілік шаруашылық, оның дамуының негізгі кезеңдері, халықаралық географиялық еңбек бөлінісі, халықаралық экономикалық ықпалдастық, экономиканың типтері ұғымдарын;
      30) дүниежүзілік шаруашылықтың негізгі орталықтарын және аумақтық айырмашылықтарын, халықаралық экономикалық байланыстың түрлерін;
      31) дүниежүзілік шаруашылықтың салаларын орналастырудың негізгі заңдылықтарын және факторларын;
      32) ҒТР саланың құрылымына, өнеркәсіпті орналастыруға әсерін және оның дамуының негізгі бағыттарын;
      33) дүниежүзілік өндіруші, энергетика және өңдеуші өнеркәсіптің жетекші салаларының орналасуының негізгі орталықтарын және аймақтарын;
      34) дүниежүзінің негізгі ауыл шаруашылық аудандарын;
      35) көліктің негізгі түрлерін және дүниежүзілік қатынас жолдарын;
      36) халықаралық экономикалық байланыстардың түрлерін;
      37) ТМД елдерін, көршілес, алыс шет елдер, кедендік одақ ұғымдарын;
      38) ТМД елдерінің геосаяси және экономикалық-географиялық жағдайының өзіне тән сипаттарын;
      39) халқының, табиғат жағдайларының және ресурстарының негізгі сипатын, ТМД елдері шаруашылығының және аумағының ішкі айырмашылықтарын;
      40) ТМД елдеріндегі экономикалық реформаларды және олардың арасындағы ықпалдастық процестерін білулері тиіс.
      21. 10-сыныптың соңында оқушылар:
      1) терминдер, түсініктер жиынтығын және Жер туралы заңдылықтарды, Күн жүйесіндегі Жердің орны жайлы түсіндіре;
      2) Жер қабығының заңдылықтарын және ерекшеліктерін, терминдер, түсініктер жиынтығын, олардың маңызын түсіндіре;
      3) мазмұны және қолданылуы әр түрлі карталарды оқу, бөлімде аталған нысандарды көрсету және карталардың өлшеуіш қасиеттерін қолдана;
      4) геосаяси жағдайды сипаттай;
      5) дүниежүзі саяси картасының нысандарын қабырға картасынан көрсете және кескін картаға белгілей;
      6) елдегі және дүниежүзіндегі саяси оқиғаларға, бұқаралық ақпарат құралдарының басылымдарына, мәтіндерге талдау жасау;
      7) дүниежүзі және жекелеген елдерді халқының ұдайы өсуі, жастық-жыныстық құрамы, халықтың тығыздығы және орналасуы, демографиялық саясаты, нәсілдік, тілдік, ұлттық, діни құрамы, урбандалу деңгейі ерекшеліктеріне қарай салыстыра;
      8) ақпарат көздеріне сүйене отырып, табиғатты пайдаланудың түрлерін сипаттай;
      9) Жер шарында минералдық ресурстардың таралуын талдай және әр түрлі елдердің ресурспен қамтамасыз етілуін анықтай;
      10) күнделікті өмірдегі, өнеркәсіптегі, саудадағы, көліктегі, ауыл шаруашылығындағы ғылыми-техникалық жаңаруды дәлелдейтін нақты мысалдар келтіре;
      11) дүниежүзілік шаруашылықтың жетекші салаларын орналастыру факторларын анықтай;
      12) бұқаралық ақпарат құралдарының дүниежүзі шаруашылығы салаларының жағдайы туралы материалдарына талдау жасай;
      13) әр түрлі ақпарат деректерінің көмегімен дүниежүзі шаруашылығының салаларына сипаттай;
      14) қабырға және кескін карталардан дүниежүзі шаруашылығы салаларының жетекші елдерін көрсете;
      15) карталардан, сонымен қатар кескін картадан, ТМД елдерінің аумағын көрсете;
      16) ТМД елдерін, олардың аумағындағы табиғат жағдайлары мен ресурстарының, халқының және шаруашылық ерекшеліктерінің арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықтау мақсатында салыстыра;
      17) елдердің және аумақтардың экономикалық-географиялық сипаттамасын құра алулары тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      22. 11-сыныптың соңында оқушылар:
      1) Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Африканың, Аустралия және Мұхит аралдарының тарихи-географиялық аймақтарын, жетекші елдерін және олардың астаналарын;
      2) адамзаттың ілгері басуындағы Азия өркениеттінің рөлін;
      3) Азия, Шетелдік Еуропа, Америка, Аустралия және Мұхит аралдары елдерінің экономикалық-географиялық жағдайына, табиғат жағдайлары мен ресурстарына, халқына, урбандалуына, АҚШ мегалополистеріне, шаруашылығына, ішкі айырмашылықтарына, экономиканың негізгі және экспорттаушы салаларына тән сипатын;
      4) Еуроодақ көлемінде елдердің ықпалдастығының негізгі сипатын;
      5) шаруашылықтың жетекші салаларының орналасуын (АҚШ негізгі өнеркәсіптік орталықтары мен белдеулері, елдердің негізгі өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы аудандарын, негізгі көлік магистральдарын);
      6) алынған білім негізінде Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Аустралия және Мұхит аралдарының ірі және дүниежүзі экономикасы үшін маңызды елдерінің экономикалық-географиялық ерекшелігін, «экономикалық тұрпаты»;
      7) Африканың ірі елдерінің экономикалық-географиялық жағдайының, аймақтарының табиғат жағдайлары мен ресурстарының, халқының, урбандалуының, аймақтар бойынша шаруашылықтың ішкі айырмашылықтарының, елдер экономикасының көпсалалы және бірсалалы мамандану салаларының, олардың халықаралық географиялық еңбек бөлінісіндегі орнының өзіндік сипатын;
      8) Африканың дамушы елдері экономикасының артта қалуының себебін;
      9) Африканың негізгі өнеркәсіптік және ауылшаруашылықты аудандарын, көлік жүйесінің ерекшеліктерін;
      10) Антарктида және Антарктиканы қазіргі кезеңде зерттеудегі жетістіктерді, ресейлік, кеңестік, қазақстандық зерттеушілер мен ғалымдардың қосқан үлесін;
      11) ғылыми, мәдени, рекреациялық орталықтар мен аудандарды;
      12) Қазақстанның Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Африканың, Аустралия және Мұхит аралдарының жетекші елдерімен қарым-қатынасын;
      13) ғаламдық проблемалардың түрлерін, мәнін, оларды шешудің негізгі жолдарын және бұл проблемаларды шешудегі халықаралық ынтымақтастықтың маңызын;
      14) ғаламдық және аймақтық проблемалардың оң шешімінің мысалдарын білулері тиіс.
      23. 11-сыныптың соңында оқушылар:
      1) карталардан, сонымен қатар кескін карталардан Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Африканың, Аустралия және Мұхит аралдарының тарихи-географиялық аймақтарын, жетекші елдерін және олардың астаналарын көрсете;
      2) Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Африканың, Аустралия және Мұхит аралдарының аймақтары мен елдеріне экономикалық-географиялық сипаттама бере, алынған нәтижелерге презентация жасай;
      3) Азия, Шетелдік Еуропа елдерінің ұқсастығы мен айырмашылығын анықтау мақсатында экономикалық-географиялық жағдайларын, табиғат жағдайлары мен ресурстарын, халықтарын, шаруашылығын салыстыра;
      4) Латын Америкасы, Африка елдері экономикасының типі мен мамандануын анықтау мақсатында табиғат жағдайлары мен ресурстарын, халықтарын, шаруашылығының дамуын тарихи тұрғыдан салыстыра;
      5) Еуроодақ елдеріндегі осы кезде болып жатқан саяси және экономикалық оқиғалар жайлы ақпаратты негізге ала отырып қорытындылар мен дәлелдеулер жасай;
      6) бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс істеу, елдер мен аймақтардың даму ерекшеліктерін анықтай;
      7) ғаламдық проблемалар, олардың мағынасы және шешу жолдары жайлы оқулық, бұқаралық ақпарат, басқа да баспалардың, интернеттің материалдарын талдай;
      8) адамзаттың ғаламдық проблемалары туралы баяндамалар дайындай;
      9) істелген жұмыстың нәтижесін аудитория алдында көрсете алулары керек.
      24. Жеке тұлғалық нәтижелер:
      1) Қазақстан Республикасының Конституциясын құрметтеуінен;
      2) белсенді азаматтық ұстаным таныту, жоғары патриоттық сезімінен, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайын болуынан;
      3) өз елінің, туған өлкесінің табиғатының сұлулығын көре білуге және сақтауға ұмтылуынан, қоршаған ортаны қорғау сұрақтарында белсенді азаматтық ұстаным танытуынан;
      4) табиғи және басқа да кездейсоқ, төтенше жағдайларда қолданылатын қажетті әрекеттерді саналы түрде орындауынан;
      5) дүниежүзі елдерінің мәдениетіне, тарихына құрметпен қарау сезімін, олардың адамзат өркениетінің дамуындағы рөлі, адамдармен қарым-қатынаста мәдениеттілік, толеранттық танытуынан;
      6) мамандықтар әлемімен танысу және болашақ мамандығын таңдауды саналы түрде жүзеге асыруынан;
      7) көп ұлтты қоғамда адамдармен қарым-қатынаста мәдениеттілік, толеранттық таныту, этикалық, моральдық-өнегелілік нормаларды сақтау;
      8) табиғат кешенін, оның компоненттерін, табиғат ресурстарының түрлерін (минералды, өсімдік, жануарлар дүниесін және топырақ жамылғысын) сақтауға қажетті іс-әрекетті саналы түрде орындауынан;
      9) Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауында көрсетілген елдің индустриалдық-инновациялық реформасы және экономиканың аралас, нарықтық түрі жағдайындағы үдерістерді білуге ұмтылысынан;
      10) дүниежүзілік экономика салаларын, дүниежүзілік өнеркәсіптік аймақтар мен орталықтарды, олардың дүниежүзілік, аймақтық, қазақстандық нарыққа әсері туралы оқып-үйренгенде өздігінен білімін жетілдіруінен;
      11) ТМД елдері, бұрынғы Кеңестер Одағы республикалары халықтарының тарихына, мәдениетіне, менталитетіне, ұлттық әдет-ғұрыптары мен құндылықтарына құрметпен қарауынан және дүниетанымдық түсінікті дамытуынан;
      12) дүниежүзі халықтарының мәдениеті, салт-дәстүрі жайлы, ғаламшар елдерінің шаруашылығы,олардың дүниежүзілік экономиканың дамуындағы рөлі жайлы түсінікті және көзқарасты дамыту;
      13) ТМД елдерінің саяси және экономикалық дамуындағы жалпы мақсаттарды, олардың еуразиялық және дүниежүзілік өркениеттің дамуындағы рөлін түсінуінен;
      14) Ұлы географиялық ашылулар заманы, өркениеттің өзара әрекеті мен зардаптарының, аймақтың дүниежүзі экономикасындағы рөлінің маңызы туралы дүниетанымдық түсінігін және көзқарасын одан әрі дамыту;
      15) отарлау дәуірінің мұрасы қазіргі заманда – ІЖӨ төмен көрсеткіші, кедейлік, аштық, эпидемиялар, ішкі шиеленістер, елдерге халықаралық нақты көмектің қажеттілігі туралы дүниетанымдық түсінік және көзқарасты дамыту;
      16) туған елінің, өлкесінің табиғатын және табиғат ресурстарын қорғауға, қоршаған ортаның тазалығын сақтау сұрақтарында белсенді азаматтық ұстаным танытуынан;
      17) өздігінен білім алу, өз білімін жетілдіру және іс-әрекеттерінің нәтижесін көрсету арқылы шығармашылық, жасампаз еңбекке қабілеттілігін арттыруынан;
      18) этикалық нормаларды сақтай білу, әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай білу, қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни және заң бұзушылық әрекетке қарсы тұра білуінен;
      19) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы мінез-құлықты қалыптастыруынан көрініс табады.
      25. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың әр түрлі практикалық іс-әрекеттері арқылы жүзеге асады:
      1) атластың құрылымын оқып үйрену (тақырыптық карталардың негізгі топтарын, карталардағы қосымша деректер жиынтығын: суреттер, сызбанұсқалар, кестелер, диаграммалар, мәтін);
      2) географиялық және топографиялық карталардың өлшеуіш ресурстарымен жұмыс (шартты белгілерді оқу, нысандардың географиялық орнын, масштаб және градус торы арқылы қашықтықты, географиялық координаталарды, азимутты, биіктікті, тереңдікті, беткейдің тіктігін анықтау, компаспен жұмыс істеу);
      3) Жер қабықтары, табиғат кешендері және олардың компоненттерінің экологиялық жағдайы туралы баяндамалар дайындау;
      4) дүниежүзінің саяси картасына талдау жасау (қабырға картасынан мемлекеттік формасына және әкімшілік-аумақтық құрылымына қарай әр түрлі елдерді, тәуелсіз мемлекеттерді және тәуелді аумақтарды, елдердің типтерін, халықаралық ұйымдарды көрсету);
      5) елдердің геосаяси жағдайына баға беру;
      6) мемлекеттік формасына және әкімшілік-аумақтық құрылымына қарай ірі елдерді, ірі тәуелді аумақтарды және әр түрлі типтегі жекелеген елдерді кескін картаға түсіру;
      7) әр түрлі деректерді пайдалана отырып ел халқына салыстырмалы сипаттама беру;
      8) жастық-жыныстық пирамидаға және атластың тақырыптық карталарының деректеріне талдау жасау;
      9) дүниежүзі халықтарының дәстүрлі қолөнерлік кәсіптері жайлы баяндамалар дайындау;
      10) дүниежүзі елдерінің табиғат ресурстарымен ресурстық қамтамасыз етілуін анықтау;
      11) өз өлкесінің және аймағының рекреациялық ресурстық әлеуетін анықтау және дәлелдеу;
      12) ҒТР жағдайындағы Қазақстан Республикасының индустриалдық-инновациялық реформаларын және экономиканың ғылыми-техникалық жаңаруы сұрақтары бойынша мерзімді басылымдарды, ғылыми әдебиетті және нақты мысалдарды талдау (баяндамалар әзірлеу);
      13) мерзімді басылымдардың дүниежүзі шаруашылығының, оның салаларының жағдайы туралы материалдарын талдау және нәтижеге презентация жасау;
      14) шикізат пен отын, металлургия өнімдерінің, автомобиль, су көлігі, электронды техника, роботтар, өнеркәсіп станоктарын жасаудың, ауыл шаруашылығы (бидай, күріш, май, талшық, сергіткіш, қой, ірі қара, шошқа, балық) өнімдерінің негізгі түрлерін шығаратын көшбасшы елдерді кескін картаға белгілеу;
      15) аумақтың экономикалық-географиялық сипаттамасын құрастыру;
      16) Орталық Азия (ТМД) елдерінің экономикалық байланыстары мен ынтымақтастығы және ықпалдастықтың болашағы «біз бір-бірімізге не үшін қызықпыз және пайдалымыз» атты кестені толтыру;
      17) Орталық Азия елдерінің (ТМД) ықпалдастықтығы сұрақтары бойынша интерактивті семинар;
      18) тақырыптық карталармен жұмыс істеу;
      19) сызбанұсқаларды, диаграммаларды, кестелерді талдау;
      20) Азияның, Шетелдік Еуропаның, Американың, Африканың, Аустралияның, Мұхит аралдарының, Антарктика және Антарктиданың тарихи-географиялық аймақтарының шекараларын кескін картаға түсіру;
      21) кестелер, кластерлер құрастыру;
      22) ресурстардың түрлерін, таралу аумақтарын және қолданылу деңгейін көрсетіп «Азияның табиғат ресурстары» анықтама кестесін құрастыру;
      23) экономикалық дамудың әр түрлі үлгілері бар Азия елдеріне жоспар бойынша салыстырмалы сипаттама жасау (саяси-географиялық жағдайы, экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайы мен ресурстары, халқының саны және сапасы, экономикалық ерекшеліктері, экспортқа шығатын өнім (елдер оқушының таңдауына қарай), қорытындыда Қазақстанда қолдануға болатын экономикалық даму тәжірибесін көрсету);
      24) баяндама дайындау («Азия елдерінің ірі қалалары», «Азия елдері халықтарының ежелгі мәдениеті», «Адамзаттың дамуындағы Азия өркениетінің рөлі», «Азияның демографиялық рекордтары», «Елдің дамуындағы жеке тұлғаның рөлі» (Кемаль Ататүрік – Түркия, Дэн Сяо Пин – Қытай, Махатма Ганди, Джавахарлал Неру – Үндістан, Ли Куан Ю – Сингапур, Махатхира Мохамада – Малайзия);
      25) оқулық мәтінімен, анықтамалық деректермен және басқа ақпарат көздерімен жұмыс істеу (келесі параметрлер бойынша Еуропа елдерін тауып, дәптерге жазу: аумағының көлемі ірі бес мемлекетті, халқының саны жағынан ірі бес мемлекетті, жалпы ішкі өнім көрсеткіші ең жоғары бес мемлекетті, урбандалу дейгейі ең жоғары бес мемлекетті, халқының тығыздығы ең жоғары бес мемлекетті (тығыздықты есептеу), оқушының таңдауы бойынша параметрлерді қосуға болады);
      26) жоспар бойынша Батыс Еуропаның екі шағын капиталистік еліне салыстырмалы сипаттама жасау;
      27) мамандану салаларын және экспорттық өнімдерін көрсете отырып, Еуропаның ірі өнеркәсіптік орталықтарына талдау жасау;
      28) «Еуропа елдерінің ірі қалалары» тақырыбына баяндама дайындау;
      29) ауызша саяхат жасау арқылы АҚШ сипаттама беру (картаның, оқулық мәтінінің және басқа да ақпарат құралдарының көмегімен, елдің экономикасы үшін ең маңызды штаттарды атап көрсету, экономикалық-географиялық негіздеме беру, дәлелдемелер келтіру, олардың ерекше өзгешеліктерін атап көрсету, қорытындыда Қазақстанда қолдануға болатын экономикалық даму тәжірибесін көрсету);
      30) «Латын Америкасы елдерінің ірі қалалары», «Бразилияның, Мексиканың урбандалу ерекшеліктері» тақырыптарына баяндамалар дайындау;
      31) аймақтар бойынша ресурстардың негізгі, маңызды және тапшы түрлерін анықтау мақсатында, ерекше қорғалатын аймақтарды көрсете отырып «Африканың бес аймағының табиғат ресурстарының ерекшеліктері» құрама кестесін толтыру;
      32) елдің экономикалық-географиялық сипаттамасын жасау;
      33) «Африка елдерінің ірі қалалары», «Мысыр пирамидаларының құпиялары», «Сахельдің «қанттануы» – себеп-салдарлық байланысы» үлгі тақырыптарына баяндамалар дайындау;
      34) атлас карталарының және оқулық мәтінінің көмегімен Аустралияның экономикалық байланыстарын көрсететін картасызба құрастыру;
      35) Аустралия Одағы, басқа елдермен табиғи және экологиялық-экономикалық проблемалардағы ұқсастықтарын табу;
      36) ғаламдық проблемалар, олардың түрлері және шешу жолдары туралы оқулық, мерзімді басқа да басылымдардың, интернет материалдарын талдау.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
93-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағытындағы 10-11 сыныптары үшін «Физика» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Физика өзінің мазмұны мен ғылыми зерттеу әдістері бойынша оқушыларға білім және тәрбие берудің құралдарының бірі болып табылады, олардың ойлау қабілетін, логикалық ой-өрісін дамытуға, ерік-жігері мен мінез-құлқын тәрбиелеуге ықпал етеді.
      3. Бүгінгі мектептегі оқу пәні ретіндегі «Физика» білім алушылардың шығармашылық, коммуникативтік қабiлетін, абстрактiлi-теориялық және практикалық ойлауын, сыни ойлай алу және талдай алу дағдыларын дамытуға мүмкіндік туғыза отырып, ғылыми ойлау типін қалыптастыруға бағытталған.
      4. Физикалық білім биосферанын болашағына жауапты саналы және жоғары рухани тіршілік иесі әрі табиғаттың ажырамас бөлігі ретіндегі адамзаттың әлемдегі орнын саналы түрде түсінуге ықпал етеді.
      5. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сынып физика курсын оқытудың мақсаты – оқушылардың дүниеге диалектикалық материалистік көзқарасын қалыптастыру.
      6. Бұл мақсатқа жету келесі міндеттерді жүзеге асыру арқылы қамтамасыз етіледі:
      1) әлемнің бiртұтас физикалық бейнесін қалыптастыру, физикалық құбылыстарды әр қырынан және әр түрлі жағдайда қарастыра алу білігін дамыту:
      физикалық жүйелерді бөліп көрсете алу және олардың арасындағы байланысты орнықтыра алу;
      физикалық құбылыс немесе пән туралы білімін салыстыра алу және дұрыстығын анықтай алу дағдысын қалыптастыру;
      физикалық құбылысты танып-білудің теориялық және эксперименттік әдісін пайдалана алу, физиканың заңдарын практикада қолдану;
      әр түрлі қиындық деңгейіндегі сапалық есептер мен қатар, мазмұнды физиканың есептерін шығару дағдысын дамыту;
      2) табиғаттың заңдарын тану мүмкiндiгiне сену және физиканың жетiстiгін адами өркениеттiң даму игiлiгіне пайдалану, жаратылыстану ғылымының мазмұнына қатысты мәселелерді талқыланған кезде оппоненттiң пiкiрiне құрметпен қарауға және бірлесіп есеп шығару үдерісінде ынтымақтастыққа:
      қоршаған ортаны қорғауға жауапкершілік сезіміне, жаратылыстану ғылымының жетiстiктерін пайдалануды моральдық-этикалық бағалай алуға дайын болуға, ақпараттық мәдениетке тәрбиелеу.
      7. 10-11-сыныптарына арналған «Физика» пәнінің білім мазмұны іргелілік, жүйелілік, біртұтастық, мәдени үйлесімділік, түсініктілік, сабақтастық сияқты принциптер негізінде таңдалып алынған.
      8. 10-11-сыныптарына арналған «Физика» оқу пәнінің бағдарламасы ана тілі және әдебиетпен, математикамен, химиямен, биологиямен, географиямен, информатикамен және технологиямен пәнаралық байланысты ескереді.
      1) ана тілі (қазақ, орыс):
      тіл лексикасы;
      ауызша және жазбаша коммуникация (әңгіме, эссе, шығарма, реферат, шығармашылық жоба);
      коммуникативті мәдениет;
      физиканың негізгі терминологиясын білу, физикалық терминдерді қолдану арқылы оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамыту;
      2) алгебра:
      гармониялық тербелістер;
      тригонометриялық функциялар;
      туынды және оны қолдану.
      3) геометрия:
      түзудің, жазықтықтың теңдеуі;
      нормаль векторы;
      4) химия:
      заттың атомдық-молекулалық құрылысы;
      Менделеев элементтерінің периодтық жүйесі;
      атомның құрылысы, изотоптар;
      5) биология:
      заттардың айналуы және биосферадағы энергия ағыны;
      ультракүлгін және инфрақызыл, рентген сәулелерінің өсімдік және тірі организмдерге әсері.
      6) информатика:
      ақпараттық процестер;
      компьютердің аппараттық және програмалық құралдары;
      электрондық кесте, графиктік редактор ортасында модельдеу;
      белгілі бір тапсырманы орындаудың алгоритмін құру;
      «Интернет» желісіндегі жұмыс: браузердің және іздеу программаларының көмегімен ақпаратты іздеу және оны қарау;
      электронды тасымалдаушыда мәліметті сақтау;
      электрондық почтамен хабарлама жіберу;
      слайдтар құрастыру.
      9. Оқыту нәтижелері оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптарда көрсетілген және ол оқытудың қорытынды нәтижелерінің жүйесін береді. Оған жету оқушының негізгі мектеп курсы бойынша оң нәтижелі аттестациясының міндетті шарты болып табылады.
      10. «Физика» оқу пәні бойынша оқу жүктемесі:
      1) 10-сыныпта – аптасына 3 сағатты, оқу жылында 102 сағатты;
      2) 11-сыныпта – аптасына 3 сағатты, оқу жылында 102 сағатты құрайды.

2. Оқу пәнінің 10–сыныптағы базалық білім мазмұны

      11. «Механика » бөлімі.
      1) «Кинематика (8 сағ)»:
      1-1) механикалық қозғалыс;
      қозғалыстың салыстырмалылығы;
      кинематиканың негiзгi түсiнiктерi мен теңдеулерi;
      көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дененiң қозғалысы;
      көкжиекке лақтырылған дененiң қозғалысы;
      шеңбер бойымен қозғалысың сипаттамасы;
      1-2) көрсетілімдер:
      санақ жүйесiн модельдеу;
      траекторияның таңдап алынған санақ жүйесiне байланыстылығы;
      механикалық қозғалыстың түрлерi;
      1-3) лабораториялық жұмыс:
      дененің ұшу қашықтығының лақтыру бұрышына тәуелділігі;
      2) «Динамика (11 сағ)»:
      2-1) Ньютон заңы;
      Кеплер заңдары;
      бүкіләлемдік тартылыс заңы;
      импульстің сақталу заңы;
      энергияның сақталу және айналу заңы;
      қатты дененің айналмалы қозғалысы;
      айналмалы қозғалысты сипаттайтын кинематикалық және динамикалық шамалар;
      айналмалы қозғалыс үшін ньютонның екінші заңы;
      гироскоп;
      статика элементі;
      2-2) көрсетілімдер:
      денелердiң инерция бойынша қозғалысы;
      денелердiң инерттiлiгi;
      өзара әрекеттесу кезiнде денелердiң үдеулерiнiң олардың массаларына тәуелдiлiгi;
      салмақсыздық;
      реактивтi қозғалыс;
      зымыранның моделi;
      ньютонның екiншi заңы;
      ньютонның үшiншi заңы;
      импульстiң сақталу заңы;
      энергияның сақталу заңы;
      денелер тепе-теңдiгiнiң түрлерi;
      аятник, серiппелi маятник;
      ерiксiз тербелiстер, резонанс;
      гироскоп
      2-3) лабораториялық жұмыстар (таңдауы бойынша 3 жұмыс 1 сағаттан)
      ауырлық және серпiмдiлiк күштерiнiң әрекетінен туындайтын денелердiң шеңбер бойымен қозғалысын зерделеу;
      еркiн түсу үдеуiн анықтау;
      ньютонның екінші заңын эксперименттік тексеру;
      көлбеу жазықтықтың ПӘК-ң көлбеулік бұрышына тәуелділігі;
      үйкеліс коэффициентін (m) әр түрлі тәсілдермен анықтау;
      шардың инерция моментiнiң анықтауы;
      дененің кинетикалық энергиясының өзгерісі кезіндегі серпімділік күштерінің жұмысын салыстыру;
      шарлардың серпімді соқтығысуы кезіндегі импульстің сақталу заңын зерделеу;
      3) «Сұйықтар мен газдардың қозғалысы (3 сағ)»:
      3-1) Бернулли теңдеуi;
      тұтқыр сұйық;
      денелердi сұйықтардың қапталдай ағуы;
      қанаттың көтеруші күшi;
      3-2) практикалық жұмыстар:
      эксперименттік есептер шығару;
      нүктенің қозғалысын компьютерлік модельдеу.
      12.«Молекулалық физика» бөлімі:
      1) молекулалық-кинетикалық теория негiздерi (5 сағ):
      1-1) молекулалық-кинетикалық теорияның негiзгi қағидалары және оның тәжiрибелiк дәлелдемелерi;
      молекулалардың өзара әрекеттесу күшi;
      термодинамикалық тепе-теңдік;
      температура зат бөлшектерінің жылулық қозғалысының орташа кинетикалық энергиясының өлшемі ретінде;
      идеал газ;
      молекулалық-кинетикалық теорияның негiзгi теңдеуi;
      1-2) көрсетілімдер:
      жылулық қозғалыстың моделi;
      броундық қозғалыстың моделi;
      Штерн тәжiрибесiнiң моделi;
      1-3) лабораториялық жұмыстар:
      газдың қысымын әр түрлі тәсілдермен анықтау;
      2) «Газ заңдары (7 сағ)»:
      2-1) идеал газ күйінің теңдеуі;
      изопроцестер;
      Бойль-Мариот, Гей-Люссак, Шарль, Дальтон заңдары;
      газдарды техникада қолдану;
      3) «Термодинамика негiздерi (9 сағ)»:
      3-1) газдың ішкi энергиясы;
      iшкi энергияны өзгерту тәсiлдерi;
      термодинамиканың бiрiншi заңы;
      термодинамикадағы жұмыс;
      термодинамиканың бірінші заңын изопроцестерге қолдану;
      адиабаттық процесс;
      циклді процес;
      Карно циклі;
      термодинамиканың екiншi заңы;
      жылу қозғалтқыштары және қоршаған ортаны қорғау;
      3-2) көрсетілімдер:
      газ заңдары;
      3-3) лабораториялық жұмыстар:
      изопроцестердi зерделеу;
      3-4) практикалық жұмыстар:
      сапалық және мәтінді есептер шығару.
      молекулалық физиканың заңын компьютерлік модельдеу.
      4) «Сұйық және қатты денелер (7 сағ)».
      4-1) булану және қайнау;
      қаныққан және қанықпаған бу;
      заттың кризистiк күйi;
      ауаның ылғалдылығы;
      сұйықтың беткi қабатының қасиеттерi;
      жұғу;
      қылтүтіктік құбылыстар;
      кристалл және аморф денелер;
      қатты денелердің механикалық қасиеттері;
      сублимация;
      4-2) көрсетілімдер:
      сұйықтардың қайнау температурасының тұрақтылығы;
      судың төменгi қысымда қайнауы;
      ауаның ылғалдылығын өлшеу;
      кристалдар;
      сұйықтардың беттiк керiлуі; сабын көпiршiктерi;
      кристалл денелердiң балқуы және қатаюы;
      4-3) лабораториялық жұмыстар: (таңдауы бойынша 1 жұмыс 1 сағаттан) беттiк керiлу коэффициентiн әр түрлі тәсілдермен анықтау;
      гигрометрдің және психрометрдің көмегімен ауаның салыстырмалы ылғалдылығын анықтау;
      созылу деформациясы кезіндегі серпімділік модулін анықтау.
      13. « Электродинамика» бөлімі
      1) электростатика (14 сағ);
      1-1) электр және оның қасиеттері;
      электр заряды;
      зарядтың дискреттілігі;
      элементар заряд;
      зарядтың сақталу заңы;
      кулон заңы - электростатиканың негізгі заңы;
      электр өрiсi;
      өрістің электр кернеулігі және потенциал;
      суперпозиция принципі;
      гаусс теоремасы;
      біртекті электр өрісінде, нүктелік заряд өрісінде зарядтың орын ауыстыруы кезіндегі электр өрісінің жұмысы;
      эквипотенциал беттер;
      потенциалдар айырымы;
      электр өрiсiндегi өткiзгiштер;
      электр өрiсiндегi диэлектриктер;
      электрсыйымдылық;
      конденсаторлар және олардың түрлері;
      жазық конденсатордың электрсыйымдылығы;
      конденсаторларды тізбектей және параллель қосу және олардың белгілері;
      электр өрiсiнiң энергиясы;
      1-2) көрсетілімдер зарядталған денелердiң өзара әрекеттесуi;
      электр зарядының сақталуы;
      электр зарядының бөлiнгiштiгi;
      зарядталған шарлардың электр өрiсi;
      зарядталған конденсатордың энергиясы;
      1-3) практикалық жұмыстар:
      сапалық және мазмұндық, эксперименттік есептер шығару.
      2) «Тұрақты электр тогы заңдары (16 сағ)»:
      2-1) электр тогы; тiзбек бөлiгi үшiн Ом заңы;
      толық тiзбек үшiн Ом заңы;
      электр тiзбегiне өткiзгiштердi тiзбектей, параллель, аралас қосу және олардың белгілері;
      тармақталған тізбек;
      Кирхгоф ережелері;
      токтың жұмысы мен қуаты;
      пайдалы және толық қуат;
      Джоуль-Ленц заңы;
      ток көзінің ПӘК-і;
      металдардағы электр тогы;
      асқын өткiзгiштiк;
      шала өткiзгiштердегi электр тогы;
      электролит ерiтiндiлерiндегi және балқыламалардағы электр тогы; электролиз заңы;
      газдардағы және вакуумдегi электр тогы;
      плазма;
      2-2) көрсетілімдер толық тiзбек үшiн Ом заңы;
      шала өткiзгiштердiң меншiктi және қоспалық өткiзгiштiгi;
      электронды-сәулелік түтік, кинескоп;
      электролиз;
      тәуелсiз разряд;
      төменгі қысымдағы газдардағы тәуелді разряд;
      2-3) лабораториялық жұмыстар: (3 жұмыстан таңдауы бойынша 1 жұмыс) өткiзгiштердi аралас қосуды зерделеу, омметрдің көмегімен кедергіні өлшеу;
      ток көзінің ішкі кедергісін және ЭҚК-ін анықтау;
      екі вольтметрдің көмегімен ЭҚК-ті анықтау;
      2-4) практикалық жұмыстар:
      электр тiзбектерiнiң құрастыруы бойынша виртуалды лабораториялық жұмыстар;
      3) «Магнит өрiсi (8 сағ)»:
      3-1) магниттік өзара әрекеттесу;
      Эрстед, Ампер тәжірибелері;
      магнит өрісінің күш сызықтары;
      магнит индукциясының векторы;
      түзу және дөңгелек токтың магнит өрiсi;
      Ампер күші;
      магнит өрісіндегі рама;
      тұрақты токтың электрқозғалтқышы және электрогенераторы Лоренц күші;
      магнит өрісіндегі зарядталған бөлшектердің қозғалысы;
      заттың магниттік қасиеттері;
      магниттік өткізгіштік;
      Ампер болжамы;
      магнит өрісіндегі атом;
      магнетиктер және олардың түрлері;
      диа-, пара- және ферромагнетиктердің табиғаты;
      ферромагнетиктер және олардың қасиеттері;
      ферромагнетиктерді қолдану;
      3-2) көрсетілімдер тогы бар өткiзгiштердiң өзара әрекеттесуi;
      түзу токтың, тогы бар катушканың (шарғының) магнит өрiстерi;
      Эрстед тәжiрибесi;
      электрондық сәуленiң магнит өрiсiнде ауытқуы;
      тұрақты ток электр қозғалтқышының моделi;
      3-3) лабораториялық жұмыстар:
      жердің магнит өрісінің горизонталь құраушысын анықтау;
      «Электромагниттiк индукция (6 сағ)»:
      4-1) электромагниттiк индукция құбылысы;
      құйынды электр өрісі;
      индкуция ЭҚК-і;
      электромагниттiк индукция заңы;
      Ленц заңы;
      магнит ағыны;
      магнит ағынының сақталу заңы;
      Ленц ережесі;
      Максвелл гипотезалары;
      өздік индукция;
      индуктивтік;
      магнит өрісінің энергиясы;
      4-2) көрсетілім:
      электромагниттік индукция;
      ығысу тогының магнит өрісі;
      4-3) лабораториялық жұмыстар:
      электромагниттiк индукцияны зерделеу;
      14. Физикалық практикум (4 сағат).
      15. Уақыт қоры (4 сағат).

3. Оқу пәнінің 11–сыныптағы базалық білім мазмұны

      16. «Электродинамика» бөлімі.
      1) «Тербелмелi қозғалыс (13 сағ)»:
      1-1) механикалық және электромагниттік қозғалыс;
      механикалық және электромагниттi тербелiстердiң арасындағы ұқсастық;
      тербелмелі қозғалысты математикалық сипаттау;
      гармониялық тербелiстердiң графигі;
      автотербелістер;
      транзистордағы генератор;
      айнымалы ток еріксіз электромагниттік толқындар ретінде;
      электр желiсiндегi кернеу резонансы;
      желідегі айнымалы токтың қуаты;
      трансформатор;
      айнымалы ток генераторы;
      қазақстанда электр энергиясын жеткiзу және пайдалану;
      1-2) көрсетілімдер:
      еркін механикалық және электромагниттік тербелістердің түрлері;
      тербелмелі контурдағы төменгі жиіліктегі еркін электромагниттік тербелістер;
      өшетін механикалық және электр тербелістері;
      еріксіз тербелістер;
      электр тербелістерінің резонансы;
      электрокардиограммаларды көрсету;
      айнымалы токтың осциллограммалары;
      айнымалы ток тізбегіндегі кернеу резонансы;
      трансформатор;
      айнымалы ток генераторының құрылысы мен жұмыс iстеу принципi;
      1-3) лабораториялық жұмыс:
      трансформатор орамдарының санын анықтау;
      1-4) практикалық жұмыстар:
      эксперименталдық және мазмұндық есептерді шығару;
      электромагниттік тербелістерді компьютерлік модельдеу;
      тербелмелі контурдың әр түрлі параметрлері үшін электрлік тербелістер кезіндегі кернеудің және ток күшінің, электр және магнит энергиясының уақытқа тәуелділігін компьютерлік модельдеу
      2) «Электромагниттiк толқындар және радиотехниканың физикалық негіздері (7 сағ)»:
      2-1) электромагниттiк өріс;
      құйынды электр өрісі;
      электромагниттiк толқындар;
      электромагниттiк толқындарды шығару;
      Герц тәжiрибелерi;
      электромагниттiк толқындар энергиясы;
      электромагниттiк толқындардың қасиеттерi;
      радиотелефон және теледидар байланыс принципі;
      қазақстанда жаңа байланыс құралдарының дамуы;
      сандық технология;
      оптикалық-талшықтық коммуникациялық тораптар;
      ұялы технологиялар және интернет;
      электрмагниттiк толқындар шкаласы;
      жоғары жиiлiктi электрмагниттiк толқындардың биологиялық әсерлері және олардан қорғану;
      2-2) көрсетілімдер:
      электромагниттiк толқындарды шығару және қабылдау;
      электромагниттiк толқындардың шағылуы мен сынуы;
      электромагниттiк толқындардың интерференциясы және дифракциясы;
      электромагниттiк толқындардың полярлануы;
      радиобайланыс (жоғары жиіліктегі электромагниттiк толқындарды модуляциялау және детектрлеу);
      детекторлы радиоқабылдағыш;
      2-3) практикалық жұмыстар:
      эксперименттік есептерді шығару;
      электромагниттiк толқындарды компьютерлік модельдеу және олардың қасиеттерін зерделеу
      3) «Жарық толқындары және оптикалық құралдар:
      (12 сағ)»:
      3-1) жарық табиғаты;
      жарықтың сыну және шағылу заңдары;
      ферма принципі;
      айналар: жазық және сфералық және олардағы сәулелердің жүрісі;
      толық ішкі шағылу;
      жазық параллель пластинадағы, призмадағы сәуле жолдары;
      линза;
      жұқа линза формуласы;
      линзадағы сәуле жолдары;
      линзада кескін алу;
      жарықтың интерференциясы, дифракциясы, дисперциясы және полярлануы;
      дифракциялық торлар, саңылаулар және поляроидтар;
      оптикалық құралдар;
      спектрлік аппараттар;
      3-2) көрсетілімдер:
      жарықтың интерференциясы;
      жарықтың дифракциясы;
      жарықтың дисперсиясы;
      жарықтың сынуы және шағылуы;
      толық жарықтың шағылысуының құбылысы;
      жарықтың полярлануы;
      линза;
      лупа;
      фотоаппараттың, телескоптың жұмыс iстеу принципi;
      айналар: жазық және сфералық айналардағы кескіндер;
      спектроскоптың көмегімен бақылау;
      3-3) лабораториялық жұмыстар (3 сағ):
      жарықтың интерференциясы мен дифракциясын бақылау;
      дифракциялық тор көмегiмен жарық толқындарының ұзындығын өлшеу;
      шынының сыну көрсеткiшiн анықтау;
      3-4) практикалық жұмыстар:
      эксперименталдық және мазмұндық есептерді шығару;
      компьютерлік модельдеу (жарықтың интерференциясы мен дифракциясы);
      4) «Салыстырмалылықтың арнайы теориясының элементтері (4 сағ)»:
      4-1) механикадағы салыстырмалылық принципi;
      жарық жылдамдығының шектiлiгi;
      Майкельсон мен Морли тәжiрибесi;
      салыстырмалылық теориясының постулаттары;
      жылдамдықтарды қосудың релятивтік заңы;
      масса мен энергияның өзара байланыс заңы;
      классикалық механика мен салыстырмалылықтың арнайы теориясының арасындағы байланыс;
      4-2) практикалық жұмыстар:
      эксперименттік және мазмұндық есептерді шығару;
      Майкельсон және Морли тәжірибесін компьютерлік моделдеу.
      17. «Кванттық физика» бөлімі
      1) жарық қванттары (7 сағ):
      жылулық сәулелену;
      абсолют қара дененің сәуле шығаруы;
      Планк формуласы;
      фотоэффект;
      фотоэффектінi қолданылу; фотон;
      жарықтың қысымы;
      жарықтың кванттық табиғатын растайтын тәжірибелер;
      жарықтың табиғатының корпускулалық-толқындық бiрлiгі;
      рентгендік сәуле шығару;
      компьютерлік томография;
      1-2) көрсетілімдер:
      фотоэффект;
      фотоэлементтердің құрылысы мен жұмысы;
      ультракүлгiн сәулелену кезiндегi әр түрлi заттардың люминесценциясы;
      1-3) практикалық жұмыстар:
      эксперименталдық есептерді шығару;
      компьютерлік модельдеу (люминесценция, фотоэффект);
      2) «Атом физикасы (8 сағ)»:
      2-1) сызықтық спектрлер;
      альфа-бөлшектердің шашырауы бойынша Резерфорд тәжiрибесi;
      Бор постулаттары;
      сутегіге ұқсас атомдарға Бор теориясы;
      Бор моделi және сәйкестiк қағидасы;
      Франк-Герц тәжiрибесi;
      лазерлер;
      голография;
      сызықтық емес оптика туралы ұғым;
      2-2) көрсетілімдер:
      тұтас және сызықтық спектрлерді бақылау;
      лазер, лазерлiк сәулеленудiң когеренттiк қасиеттерi;
      2-3) лабораториялық жұмыстар:
      сәуле шығарудың тұтас және сызықтық спектрлерін бақылау;
      3) «Атом ядросының физикасы (9 сағ)»:
      3-1) атом ядросы;
      ядроның нуклондық моделi;
      ядродағы нуклондардың байланыс энергиясы;
      табиғи радиоактивтiк;
      радиоактивтiк ыдырау заңы;
      ядролық реакциялар;
      жасанды радиоактивтiк;
      ауыр ядролардың бөлiнуi;
      тiзбектi ядролық реакциялар;
      ядролық реактор;
      ядролық энергетика;
      термоядролық реакциялар;
      радиоактивтi сәулелердiң биологиялық әсерi;
      радиациядан қорғану;
      3-2) көрсетілімдер:
      Гейгер-Мюллер санауыштары;
      Вильсон камерасы;
      көпіршікті камера;
      дозиметр;
      3-3) лабораториялық жұмыстар
      дайын фотосуреттер бойынша бөлшектердiң өзара әрекеттесуiн зерттеу;
      4) «Элементар бөлшектер (6 сағ)»:
      4-1) ғарыштық сәулелер;
      ядролық күштер;
      элементар бөлшектер;
      микродүниедегі сақталу заңдары;
      4-2) практикалық жұмыстар:
      радиоактивті ыдырауды компьютерлік модельдеу, ядролық реация моделі;
      5) «Әлем (12 сағ)»:
      5-1) жұлдызды аспан және жұлдыздарға қарап бағдар алудың негiзгi принциптерi;
      жұлдыздар әлемi;
      жұлдыздарға дейінгі қашықтық;
      айнымалы жұлдыздар;
      күн – жер байланысы;
      планета жүйелерiнің жұлдыздары;
      жер тобының планеталары;
      алып-планеталар;
      күн жүйесiнiң кiшi денелерi;
      бiздiң галактика;
      басқа галактикалардың ашылуы;
      квазарлар;
     үлкен жарылыс, әлем эволюциясының негiзгi кезеңдерi;
      әлемнiң кеңеюі;
      әлемнiң модельдерi;
      әлемдегi тiршiлiк және сана;
      ғарышты игеру және адамзаттың оны игеру болашағы;
      5-2) көрсетілімдер:
      карталар мен атластарда жұлдызды аспанды бейнелеу;
      модельдер мен жұлдыздық карталардағы күннiң жылдық қозғалысы;
      динамикалық модельдердегi, жұлдыздық карталар мен кестелердегi планеталардың көзге көрiнерлiк және нақты қозғалыстары;
      жердегi және ғарыштық бақылаулар бойынша алынған планеталардың, кометалардың, планеталар сақиналары мен серiктерiнiң суреттерi;
      жұлдыздық жиындар, газ-тозаңдық тұмандықтар;
      әлем құрылымының және оның айналуының сұлбалары;
      5-3) бақылаулар:
      телескопппен байқалатын жұлдыздық объектілерді бақылау;
      5-4) практикалық жұмыс:
      аспан денелерінің қозғалысын компьютерлік модельдеу.
      18. Қорытынды (2 сағ):
      1) әлемнiң қазiргi заманғы физикалық бейнесi;
      2) астрономияда ашылған соңғы жаңалықтар;
      3) физика және ғылыми-техникалық прогресс;
      19. Лабораториялық практикум (10 сағ).
      20. Қорытынды қайталау (10 сағ).
      21. Уақыт қоры (2 сағат).

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      22. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      23. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеру тиіс» аспектілерімен көрсетілген.
      10-сынып физика курсын оқу нәтижесінде оқушылар білуі тиіс:
      1) Теорияларды (классикалық механика, молекулалық-кинетикалық теория, электродинамика);
      2) Ұғымдар(модель, болжам, қағида, постулат, заң, теория, кеңістік және уақыт, инерциалды санақ жүйесі, материялық нүкте, тұйық жүйедегі дене, өзара әрекеттесу, зат, макроскопиялық жүйе, мольдік масса, идеал газ, нүктелік заряд, электр және магнит өрісі, өткізгіштер және диэлектриктер);
      3) физикалық шамалар (орын ауыстыру, жылдамдық, үдеу, масса, күш, қысым, импульс, жұмыс, қуат, механикалық энергия, ішкі энергия, зат бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясы, абсолют температура, жылу мөлшері, элементар электр заряды, электр өрісінің кернеулігі, потенциалдар айырмасы, электрсыйымдылығы, электр өрісінің энергиясы, электр тогының күші, электр кернеуі, электр кедергісі, электрқозғаушы күш, магнит ағыны, магнит өрісінің индукциясы, индуктивтік, магнит өрісінің энергиясы).
      4) заңдар, қағидаларр және постулаттар (тұжырымдамасы, қолданылу шекарасы); Ньютонның динамика заңдары, суперпозиция және салыстырмалық принциптері, Гук заңы, бүкіл әлемдік тартылыс заңы, энергияның және импульстың, электр зарядының сақталу заңдары, газдардың кинетикалық теориясының негізгі теңдеуі, идеал газ күйінің теңдеуі, термодинамика заңдары, Кулон заңы, толық тізбек үшін Ом заңы, Джоуль-Ленц заңы, электормагниттік индукция заңы.
      25. 10-сынып физика курсын оқу нәтижесінде оқушылар меңгеру тиіс:
      1) ғылыми зерттеу әдістерін;
      2) эксперимент жасауды, өлшеулер нәтижесін көрсетуді,
      3) қателіктерді бағалауды;
      4) бақылаулар мен эксперимент нәтижелерін сипаттау және түсіндіру: еркін түсу үдеуінің құлаған дененің массасына тәуелсіздігі; тез сығу кезіндегі газдың қызуы және ұлғаю кезіндегі газдың сууы; жабық ыдыстағы газды қыздырғанда газ қысымының артуы; броундық қозғалыс; денелердің электрленуі; тогы бар өткізгіштердің өзара әсерлесуі; магнит өрісінің тогы бар өткізгішке әсері; өткізгіштер кедергісінің температураға тәуелділігі; электромагниттік индукция.
      5) физикадан игерген теориялық білімдерін практикада қолдана алу, әр түрлі қиындық деңгейіндегі сапалық есептермен қатар, график түріндегі және мазмұнды физикалық есептерін шығара алуы;
      6) алған білім, білік, дағдысын күнделікті тұрмыста және төтенше жағдайларды шешуге қолдана алуы тиіс.
      26. 11-сынып физика курсын оқу нәтижесінде оқушылар білуі тиіс:
      1) теорияларды (электродинамика, кванттық физиканың элементтерiн);
      2) ұғымдар (модель, болжам, қағида, постулат, заң, теория, кеңістік және уақыт, гармониялық, электромагниттік тербелістер, резонанс, электромагниттік толқын, корпускулалық-толқындық дуализм, фотоэффект, Планк тұрақтысы, атом, квант, фотон, атом ядросы, масса ақауы, байланыс энергиясы, радиоактивтік, иондалған сәуле шығару, планета, планеталардың ауытқу құбылысы, жұлдыз, галактика, Әлем, жарық жылы, парсек);
      3) физикалық шамалар (период, жиілік, тербеліс амплитудасы, толқын ұзындығы, сыну көрсеткіші, линзаның оптикалық күші, жартылай ыдырау периоды);
      4) заңдар, қағидалар және постулаттар (тұжырымдамасы, қолданылу шекарасы) Ньютон, Кеплер, Паскаль, Архимед заңы, бүкіл әлемдік тартылыс заңы, энергияның, импульстың сақталу заңы, Кулон, Ом, Джоуль-Ленц заңы, Ампер, суперпозиция және салыстырмалық принциптері, толқын және геометриялық оптика заңы, салыстырмалы арнайы теориясының постулаттары, масса мен энергияның байланыс заңы, фотоэффект заңдары, Бор постулаттары, радиоактивті ыдырау заңы, Хаббл заңы.
      27. 11-сынып физика курсын оқу нәтижесінде оқушылар меңгеруі тиіс:
      1) ғылыми зерттеу әдістерін;
      2) эксперимент жасау, өлшеулер нәтижесін көрсету;
      3) қателіктерді бағалау;
      4) бақылаулар мен эксперимент нәтижелерін сипаттау және түсіндіру: электромагниттік толқындардың таралуы, жарықтың дисперсиясы, интерференциясы, дифракциясы, поляризациясы, атомның жарықты шығаруы және жұтуы, сызықтық спектрлер, фотоэффект, радиоактивтілік.
      5) физикадан игерген теориялық білімдерін практикада қолдана алу, әр түрлі қиындық деңгейіндегі сапалық есептермен қатар, график түріндегі және мазмұнды физикалық есептерін шығара алуы;
      6) алған білім, білік, дағдысын күнделікті тұрмыста және төтенше жағдайларды шешуде.
      28. Тұлғалық нәтижелер:
      1) өздігінен игерген жаңа білімін және практикалық дағдымен қаруланудағы дербестігін көрсете алуы;
      2) өзінің қызығушылығы мен мүмкіндігіне сәйкес өмірдегі жолын таңдауға дайын болуы тиіс.
      29. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) практикалық тапсырмаларды орындағанда және оларды рәсімдеуде, білімді тереңдетуде және толықтыруда қазіргі заманғы ақпаратты-коммуникациялық технологияларды қолдана алуы;
      2) физикадан ақпаратты компьютерлік базадан және «Интернет» желісінен іздеу, өңдеу, ұсыну үшін жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана алуы;
      3) ғылыми ақпаратты талдай алуы, синтездеу жолымен өңдей алуы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
94-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Химия» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Оқыту мақсаты:
      химия бойынша дамыған жаратылыстану ғылыми білімі мен білігі дағдысын болашақ өз кәсіби қызметіне қолдану, сонымен қатар қоршаған ортаны өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтан ластанудан қорғауда экологиялық мәдениет пен өзінің азаматтық позициясын көрсету қабілеті.
      3. Оқыту міндеттері:
      1) практикаға бағытталған білім, түсінік, химия ғылымының теориялары мен заңдарын игеру;
      2) күнделікті өмірде, химиялық лаборатория мен өндірісте, табиғатта болатын химиялық құбылыстарды бақылау және оларды түсіндіруді игеру;
      3) қауіпсіздік техникасын сақтай отырып, заттар мен лабораториялық құралдарды қолданып, химиялық тәжірибелерді жасау мен түсіндіру дағдысын жетілдіру;
      4) эксперименттік жұмысты жүргізу барысында және өз бетінше алған білімді күнделікті өмірде қолдану мақсатында танымдық және зияткерлік қабілетін дамыту;
      5) химияға жаратылыстану мен жалпы адамзат мәдениетінің негізгі құрамдас бөлігі ретінде көзқарасын дамыту;
      6) адамзат алдында тұрған проблемаларды шешуде химияның қоғамдық мәні мен гуманистік бағыттылығын дамыту;
      7) оқушының химиядан алған білімі мен біліктілігін заттар мен материалдарды тұрмыста, ауыл шаруашылығында және өндірісте қауіпсіз пайдалануға, адам денсаулығы мен қоршаған ортаға кері әсерін тигізетін құбылыстардың алдын алуға қолдану.
      4. «Химия» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
      10-сыныпта оқу жылына 68 сағат, аптасына 2 сағаттан;
      11-сыныпта оқу жылына 68 сағат, аптасына 2 сағаттан.
      5. Химияны оқыту үдерісінде оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады.
      6. «Биология» пәнімен:
      1) микро, макроэлементтердің (металл және бейметалл) биологиялық маңызы;
      2) көмірсу, май, белок, амин қышқылдарының биологиялық және қоректік маңызы;
      3) гендер, тұқымқуалаушылық, ДНҚ мен РНҚ маңызы, гендік инженерия туралы түсінік;
      4) тірі ағзалардың химиялық құрамы;
      5) медицина, экология саласындағы биотехнология, биохимия жаңалықтары;
      6) әртүрлі заттарды тұрмыста қолданудың экологиялық қауіпсіздігі.
      7. «География» пәнімен:
      1) пайдалы қазбалардың, көмір, мұнай және табиғи газдың кен орындары;
      2) Қазақстандағы табиғи шикізат ресурстары және негізгі металлургиялық, химиялық және өңдеуші өндірістер, олардың еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы маңызы;
      3) минералды ресурстарды тиімді пайдалану.
      8. «Алгебра» және «Геометрия» пәндерімен:
      1) химиялық реакция теңдеулері бойынша есептеулерде формулаларды қолдану;
      2) электрондық бұлттың кеңістіктегі құрылысы мен молекулалар геометриясы.
      9. «Физика» пәнімен:
      1) атомның, ядроның құрамы мен құрылысы, изотоптар, радиоактивтілік, ядролық реакциялар; заттардың агрегаттық күйі, кристалдық торлар, газ заңдары;
      2) тұздар балқымасы мен ертінділерінің электролизі, Фарадейдың электролиз заңы;
      3) баламалы энергия көздері, Қазақстанның энергетикалық потенциалы.
      10. «Информатика» пәнімен:
      1) электрондық оқулықтар, әдістемелер, виртуалды лабораториялар;
      2) компьютерлік бағдарламаларды қолданып, презентация, жобаларды жасау;
      3) Интернеттен қосымша материалдар іздеу.

2. 10 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

      11. Атом құрылысы тұрғысынан периодтық заң және химиялық элементтердің периодтық жүйесі (10 сағат):
      атом құрылысының заманауи теориясы, атомдағы электрондар күйі мен қозғалысы, квант сандары, Паули принципі, Гунд ережесі, Клечковский ережелері, изотоптар;
      атом құрылысы теориясы тұрғысынан периодтық заң және химиялық элементтердің периодтық жүйесі, химиялық элемент, оның жіктелуі мен сипаттамасы, заттың құрылым бірліктері: атом, ион, молекула және олардың сипаттамалары;
      химиялық элементтердің электртерістігі, химиялық элемент атомдарының радиоактивтілігі туралы түсінік және радиоактивтіліктің маңызы, элементтердің валенттілігі мен валенттілік мүмкіндіктері, тотығу дәрежесі, негізгі топша элементтерінің қасиетінің өзгеруінің периодтылығы, металдар мен бейметалдар, олардың жоғары оксидтері, гидроксидтері, сутекті қосылыстарының тотығу-тотықсыздану және қышқылдық-негіздік қасиеттерінің өзгеруінің периодтылығы;
      ғылым мен технологияның дамуында және қоршаған ортаның химиялық бейнесін түсінуде периодтық заңның маңызы;
      сандық есептер мен жаттығулар:
      химиялық элементтер атомдарының валенттігі мен тотығу дәрежесін олардың периодтық жүйедегі орны бойынша анықтау;
      химиялық элемент атомының құрылысын анықтау;
      электрондардың энергиялық деңгейлер мен орбитальдарға орналасуы;
      химиялық элементті оның периодтық жүйедегі орны бойынша сипаттау;
      белгісіз элементті электрондық конфигурациясы немесе химиялық реакция теңдеуіндегі реагент пен өнімнің берілген массасы бойынша есептеу;
      қосылыс формуласын оның құрамындағы химиялық элемент атомының массалық үлесі бойынша анықтау;
      № 1 көрсетілімдер:
      Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесінің кестесі;
      атом құрылысының модельдері;
      металдар мен бейметалдар және олардың қосылыстарының үлгілері;
      ІІІ период элементтері оксидтерінің үлгілері, олардың сулы ерітінділерін индикатормен тексеру;
      типтік металдар, бейметалдар және амфотерлі элементтердің химиялық қасиеттерін салыстыру.
      12. Химиялық байланыс және зат құрылысы (8 сағат):
      химиялық байланыс түрлерінің біртұтас электрондық табиғаты, коваленттік химиялық байланыс, коваленттік химиялық байланыстың қасиеттері, коваленттік байланыс түзілуінің донорлы-акцепторлы механизмі;
      иондық химиялық байланыс және иондық кристалдық торлар;
      металдық байланыс және металдық кристалдық тор;
      сутектік байланыс - молекула-аралық, молекулаішілік сутектік байланыстың түзілу механизмі мен оның маңызы;
      жай және күрделі заттар қасиеттерінің химиялық байланыс пен кристалдық тор типіне тәуелділігі;
      атом орбитальдарының гибридтенуі (sp, sp², sp³), молекулалар геометриясы, зат қасиеттерінің молекулаларының химиялық, электрондық және кеңістік құрылысына, атомдардың өзара әсеріне, кристалдық торы мен химиялық байланыс типіне тәуелділігі;
      сандық есептер мен жаттығулар:
      әртүрлі қосылыстардағы химиялық байланыс типтерін анықтау;
      молекулалардың гибридтенуі мен кеңістіктегі құрылысын анықтау;
      заттардың физикалық қасиеттері бойынша кристалдық торының типін анықтау, кристалдық торының типі бойынша заттың қасиеттерін болжау;
      заттардың химиялық формулалары бойынша есептеулер;
      көрсетілімдер № 2:
      натрий хлориді, графит, алмаз, көміртек (ІV) оксиді, мыс кристалдық торларының модельдері;
      әртүрлі химиялық байланысы бар зат үлгілері (кремний (ІV) оксиді, натрий хлориді);
      № 1 лабораториялық тәжірибе «Әртүрлі химиялық байланысы бар зат молекулаларының моделін жасау», «Кристалдық торлары әртүрлі заттардың қасиеттерін зерттеу»;
      № 1 бақылау жұмысы «Тақырыптық білім тексеру».
      13. Химиялық реакциялар және олардың жүру заңдылықтары (14 сағат):
      химиялық реакциялардың жіктелуі: процестің бағыты, атомдардың тотығу дәрежесінің өзгеруі, жылу эффектісі, реагенттер мен реакция өнімінің саны және құрамы бойынша;
      жай және күрделі бейорганикалық заттардың қатысуымен жүретін тотығу-тотықсыздану реакциялары;
      тұздар балқымасы мен ерітінділерінің электролизі;
      жай және күрделі заттардың қасиетін сипаттайтын химиялық реакциялар, тұздар гидролизі, қышқыл, сілті, тұз ерітінділерінің сутектік көрсеткіші (pH);
      химиялық реакциялар және табиғаттағы заттар айналымы және олардың ролі, химиялық реакциялардың жылу эффектісі және оның маңызы, химиялық реакция жылдамдығы және оған әсер ететін факторлар, әрекеттесуші массалар заңы, катализаторлар мен ингибиторлар, гомогенді және гетерогенді катализ, Қазақстанда катализдік химияның дамуы, химиялық тепе-теңдік және оның ығысуына әсер етуші жағдайлар, Ле Шателье-Браун принциптері, радиоактивті заттар туралы түсінік; ядролық реакциялар және олардың Қазақстанның энергетикалық потенциалындағы маңызы;
      сандық есептер мен жаттығулар:
      термохимиялық теңдеулер бойынша есептеулер және реакцияның жылу эффектісін есептеу;
      әрекеттесетін заттар концентрациясы мен температурасы бойынша химиялық реакция жылдамдығын есептеу;
      концентрация, температура және қысым әсерінен тепе-теңдік ығысуына мысалдар;
      ертінділердің проценттік және мольдік концентрациясын есептеу;
      химиялық формулалар мен реакция теңдеулері бойынша зат массасын, зат мөлшерін, көлемін есептеу, атом, молекула санын анықтау;
      моль, мольдік масса мен мольдік көлем ұғымдарына есептеулер;
      зат формуласындағы элемент атомдарының тотығу дәрежесін анықтау, тотығу-тотықсыздану реакцияларының теңдеулерін құрастыру;
      тұз балқымалары мен ерітінділерінің электролиз сызбасын құру, электролиз өнімінің массасын, көлемін есептеу;
      көрсетілімдер № 3:
      әртүрлі химиялық реакциялар мысалына тәжірибелер;
      экзо-, эндотермиялық реакциялар;
      тұз балқымасы мен ерітіндісінің электролизі (мультимедиа);
      химиялық реакция жылдамдығының әртүрлі факторларға тәуелділігін зерттеу;
      табиғатта жүретін, тұрмыста және өндірісте кездесетін кейбір реакциялардың жылдамдығын зерттеу;
      оксид, қышқыл, негіз, амфотерлі гидроксидтер мен тұздардың химиялық қасиетін сипаттайтын реакциялар;
      лабораториялық тәжірибе № 2:
      гидроксидтерді алу (сілті, қышқыл) және олардың қасиеттерін зерттеу;
      тұздар гидролизі;
      № 3 лабораториялық тәжірибе:
      «Қышқыл, негіз және тұздардың сапалық құрамын тәжірибелермен дәлелдеу»;
      № 4 лабораториялық тәжірибе:
      «Химиялық тепе-теңдіктің ығысуы (аммоний не калий тиоционаты мен темір (ІІІ) хлориді концентрациясының өзгеруі бойынша)»;
      № 2 бақылау жұмысы.
      14. Металдар мен бейметалдардың жалпы сипаттамасы (6 сағат):
      металдар және бейметалдар; химиялық элементтер, жай заттар, негізгі топша металдары мен бейметалдардың атом құрылысының салыстырмалы сипаттамасы;
      металдар мен бейметалдардың (атом, ион) құрылысы және кристалдық торларының ерекшелігі;
      металдар мен бейметалдар, олардың қосылыстарының қасиеттерінің период және топ бойынша өзгеруі, металдар, бейметалдар және олардың қосылыстарының табиғатта кездесуі, металдардың электрохимиялық кернеу қатары;
      сандық есептер:
      ерітінді массасы мен еріген заттың массалық үлесі бойынша реакция өнімінің массасын, көлемін есептеу;
      электрохимиялық кернеу қатарын қолдана отырып, металдар қоспасына есептер шығару;
      № 4 көрсетілімдер:
      металдар, бейметалдар және олардың қосылыстарының үлгілері;
      металдардың кристалдық торының модельдері;
      № 5 лабораториялық тәжірибе «Типтік металдар, бейметалдар мен амфотерлі элементтердің химиялық қасиеттері».
      15. Маңызды s-элементтер және олардың қосылыстары (6 сағат):
      химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі s-элементтердің орны, атом құрылысының ерекшелігі, олардың металдық және тотықсыздандырғыштық қасиеттерін салыстыру;
      натрий және калий, кальций және магний: физикалық, химиялық қасиеттерін салыстыру, алынуы, қолданылуы, биологиялық маңызы;
      натрий, калий, кальций, магнийдің маңызды қосылыстары:
      оксидтері, гидроксидтері, тұздары, олардың қасиеттері мен қолданылуы;
      судың кермектілігі, оны жою жолдары;
      сілтілік металдар мен сілтілік жер металдарының табиғи осылыстарының Қазақстандағы кен орындары;
      сандық есептер:
      металдар мен оның қосылыстарындағы генетикалық байланысты көрсететін химиялық реакция теңдеулері бойынша реагенттің немесе өнімнің массасын, зат мөлшерін есептеу;
      көрсетілімдер № 5:
      натрий, калий және кальцийдің сумен әрекеттесуі;
      натрий, калий және кальций иондарына сапалық реакция (жалын түсінің өзгеруі);
      № 6 лабораториялық тәжірибе «Натрий, калий, магний, кальцийдің маңызды тұздарының үлгілерімен танысу, металдардың химиялық белсенділігін салыстыру», «Сілтілік және сілтілік-жер металдары тұздарының жалынды бояуы», «Әксуын әзірлеу, оның көміртек (ІV) оксидімен әрекеттесуі»;
      № 1 практикалық жұмыс «Негізгі топша металдары» тақырыбына эксперименттік есептер шешу».
      16. Маңызды d-элементтер және олардың қосылыстары (8 сағат):
      d-элементтердің периодтық жүйедегі орны, атом құрылысының ерекшелігі;
      мыс, мырыш, темір, хромның табиғатта таралуы, алынуы, физикалық және химиялық қасиеттері;
      мыс, мырыш, темір, хромның маңызды қосылыстары (оксидтері, гидроксидтері), олардың қасиеттері;
      мыс, мырыш, темір, хром және олардың қосылыстарының Қазақстандағы кен орындары;
      коррозия, оның түрлері мен коррозияның алдын алу шаралары;
      ауыр металдардың өндірісте қолданылуы, тірі ағзалар тіршілігіндегі олардың биологиялық маңызы;
      сандық есептер:
      металдар қатысуымен жүретін химиялық реакциялар теңдеуі бойынша (құрамында қоспасы бар реагенттер, теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы практикалық шығымның массалық үлесі) есептеулер.
      № 6 көрсетілімдер:
      темір (ІІ), (ІІІ), мыс (ІІ), мырыш, хром (ІІІ) гидроксидтерін алу;
      қышқыл мен сілтінің гидроксидтерге әсерін зерттеу;
      лабораториялық тәжірибе № 7 «Сu²⁺, Fe²⁺, Fe³⁺, Zn²⁺ иондарын сапалық анықтау»;
      № 2 практикалық жұмыс «Қосымша топша металдары» тақырыбына эксперименттік есептер шығару»;
      № 3 бақылау жұмысы «Тақырыптық білім тексеру».
      17. Маңызды p-элементтер және олардың қосылыстары (10 сағат):
      химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі р-элементтердің орны, олардың атом құрылысының ерекшеліктері;
      алюминий және оның қосылыстары;
      алюминий, оның оксиді мен гидроксидінің амфотерлілігі;
      бейметалдар мен олардың қосылыстарының жалпы сипаттамасы;
      көміртек және оның қосылыстары, олардың қасиеттері, кремний және оның қосылыстары, олардың қасиеттері, алынуы, қолданылуы;
      карбонат-, силикат- иондарды сапалық анықтау;
      азот, фосфор және олардың оттекті қосылыстары, қасиеттері;
      аммиак, аммоний тұздары, қасиеттері;
      сұйытылған және концентерлі азот қышқылының қасиеттері;
      нитраттар, нитрат-ионын анықтау;
      күкірт және оның оксиді мен қышқылы, сұйытылған және концентрлі күкірт қышқылының қасиеттері, сульфаттар, олардың қасиеттері, сульфат-ионды сапалық анықтау;
      галогендер, химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі орны, салыстырмалы сипаттамалары, хлорсутек, тұз қышқылы және хлоридтер, хлорид ионды анықтау, адам тіршілігіндегі йодтың биологиялық маңызы;
      йод жетіспеушілігінен туындайтын аурулардан Қазақстан тұрғындарын сақтандыру шаралары, p-элементтті қосылыстардың Қазақстандағы маңызды кен орындары, оларды өндіру және қолдану кезінде туындайтын экологиялық проблемаларды шешу жолдары;
      сандық есептер:
      бейметалдар қатысуымен жүретін химиялық реакцияларда газтектес заттардың салыстырмалы тығыздығы, мольдік көлем бойынша жүргізілетін есептеулер;
      ерітінділерге байланысты сандық есептер;
      № 7 көрсетілімдер:
      алюминий және оның құймалары, силикат, шыны, жиынтығы;
      еріген заттың белсендірілген көмірге сіңірілуі (адсорбция);
      көміртек (ІV) оксидін алу, оның сумен, сілті ерітіндісімен әрекеттесуі;
      лабораториялық тәжірибе № 8 «Бейорганикалық заттардың кластары арасындағы генетикалық байланыс. Ортофосфор қышқылы мен фосфаттардың қасиеттерімен танысу. Йод ерітіндісінің крахмалға әсері»;
      № 3 практикалық жұмыс:
      «Аммиак алу, оның сулы ерітіндісінің және аммоний тұздарының қасиеттерін зерттеу»;
      № 4 практикалық жұмыс:
      «Кейбір аниондарға сапалық реакция» тақырыбына эксперименттік есептер шығару; № 4 бақылау жұмысы.
      18. Бейорганикалық заттарды өндіру (6 сағат):
      металдар мен бейметалдардың Қазақстандағы негізгі кен орындары, оларды өндіру және өңдеу кезінде туындайтын экологиялық проблемалардан қоршаған ортаны қорғау;
      химиялық өндірістің жалпы ғылыми принциптері;
      Қазақстандағы металлургия өндірісі, түсті және қара металдар мен олардың құймаларын өндіру;
      құймалар, олардың атауы, құрамы, қасиеті, қолданылуы;
      шойын, болат және алюминий өндіру;
      металдарды өндірудің электролиз әдісі (тұз ерітіндісі, балқымасы);
      жанасу әдісімен күкірт қышқылын өндіру, аммиак, азот қышқылын өндіру, Қазақстандағы силикат өнеркәсібі;
      маңызды азот, фосфор және калий тыңайтқыштары, Қазақстандағы тыңайтқыш өндірісі, Қазақстан Республикасындағы химиялық және металлургиялық өнеркәсіптің дамуы;
      қоршаған ортаның химиялық, металлургиялық өндіріс қалдықтарымен ластануымен күрес;
      химиялық сауаттылық пен экологиялық мәдениет – ғылыми техникалық прогрестің алғышарты;
      сандық есептер «Технологиялық және экологиялық мазмұнды деңгейлік типтік есептер»;
      № 8 көрсетілімдер:
      күкірт қышқылын, аммиакты, шойын, болатты және алюминийді өнеркәсіпте алу модельдері;
      тыңайтқыш үлгілері.

3. Оқу пәнінің 11 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

      19. Органикалық химияға кіріспе. Органикалық қосылыстардың құрылыс теориясы (8 сағат):
      органикалық химия – көміртек қосылыстарының химиясы, көміртегі атомы құрылысының ерекшелігі, органикалық қосылыстардағы көміртек атомы орбитальдарының гибридтенуі (sp³, sp², sp), молекулалар пішіні, валенттілік бұрыштары, органикалық қосылыстардағы химиялық байланыс түрі, түзілу механизмі, электрондық табиғаты, коваленттік байланыс, оның ұзындығы, кеңістіктегі бағыты, энергиясы, s, p байланыстар, сутектік байланыс;
      А.М. Бутлеровтің органикалық қосылыстардың химиялық құрылысы теориясы, оның негізгі қағидалары, химиялық құрылыс теориясының маңызы, бос радикалдар туралы түсінік және олардың тірі ағзалар тіршілігіндегі маңызы, бейорганикалық және органикалық қосылыстар арасындағы генетикалық байланыс;
      органикалық қосылыстардың жіктелуі мен номенклатурасы, функционалды топтар, көмірсутектер, оттекті және азотты қосылыстар, гомология және гомологтар, изомерия және изомерлер туралы түсініктер, органикалық қосылыстардың табиғаттағы, адам өміріндегі маңызы, органикалық химияның қалыптасуы мен дамуына Қазақстан ғалымдарының қосқан үлесі;
      заттардың құрылысы мен қасиеттерінің өзара байланысы, органикалық қосылыстардың реакцияға түсу қабілеті;
      сандық есептер:
      метан, бутан, этанол, сірке қышқылының формулалары бойынша есептеулер;
      күнделікті тұрмыста белгілі қосылыстар құрамындағы химиялық элемент атомдардың массалық үлесін есептеу (бутан, этанол, сірке қышқылы);
      көрсетілімдер № 1:
      су, метан, алмаз, графит, көміртек (ІV) оксидінің, этан, этилен, ацетилен, бензол, метанол, этанол молекулаларының шарстерженьді модельдері;
      мұнай, керосин, этанол, глицерин, глюкоза, сахароза, парафин, мақта, ағаш жаңқасы үлгілері;
      № 1 лабораториялық тәжірибе «Метан, этан, этен, этин, пропан, аммиак, су және сірке қышқылы молекулаларының шарстерженьді модельдерін жасау»;
      № 1 практикалық жұмыс «Органикалық заттың сапалық құрамын анықтау»;
      № 1 бақылау жұмысы.
      20. Көмірсутектер мен олардың табиғи көздері (24 сағат):
      алкандар, алкандардың гомологтық қатары, жалпы формуласы, метан және оның гомологтарының молекулаларының құрылысы, sp³ гибридтену, алкандардың изомерленуі, атаулары, алкандардың табиғатта таралуы, физикалық және химиялық қасиеттері, орынбасу реакциялары: галогендеу және нитрлеу, жануы, термиялық айырылуы, алкандарды қолдану, метан негізінде жүргізілетін синтездер, өндірісте алынуы: алкандар крекингі, мұнайды фракциялық айдау, лабораторияда алынуы: Вюрц синтезі, алюминий карбидінің гидролизі;
      циклоалкандар, циклоалкандардың гомологтық қатары, жалпы формуласы және құрылысы, циклоалкандардың изомерленуі мен атаулары, циклоалкандардың табиғатта таралуы, циклоалкандардың физикалық қасиеттері, циклоалкандардың химиялық қасиеттері: гидрленуі, дегидрленуі, жануы;
      алкендер, алкендердің гомологтық қатары, жалпы формуласы, этилен және оның гомологтарының молекулаларының құрылысы. sp² гибридтену, алкендердің аталуы, кеңістік және құрылымдық изомерленуі, физикалық қасиеттері, этилен көмірсутектерін алу;
      химиялық қасиеттері: қосылу реакциялары (галогендеу, гидрогалогендеу, гидратациялау, гидрлеу), Марковников ережесі, тотығуы, алкендердің полимерлену реакциясы, полиэтилен, алкендердің қолданылуы;
      алкадиендер, алкадиендер туралы түсінік, алкадиендердің жалпы формуласы, молекуласының құрылысы. sp2 гибридтену, изомерленуі мен аталуы, физикалық қасиеттері, алкадиендердің полимерленуі, табиғи және синтетикалық каучуктер, каучук вулканизациясы, резина;
      алкиндер, алкиндердің гомологтық қатары, жалпы формуласы, ацетилен мен басқа алкиндердің молекула құрылысы. sp гибридтену. Ацетилен көмірсутектерінің аталуы мен изомерленуі. Ацетиленді метаннан және карбидтік тәсілмен алу. Физикалық қасиеттері. Химиялық қасиеттері: қосылу реакциялары (галогендеу, гидрогалогендеу, гидратациялау, гидрлеу). Ацетиленнің бензолға тримерленуі, алкиндердің қолданылуы.
      арендер, бензол – арендер өкілі, бензол молекуласының құрылысы, арендердің изомерленуі, атаулары және алынуы, бензолдың гомологтары, бензолдың физикалық және химиялық қасиеттері, бензол қатысуымен жүретін орынбасу реакциялары: галогендеу, нитрлеу, бензолдың сутекпен, галогенмен қосылу реакциялары, тотығуы, толуол – бензолдың гомологы, бензол мен толуол қасиеттерін салыстыру, арендердің қолданылуы;
      көмірсутектер мен олардың туындылары арасындағы генетикалық байланыс;
      көмірсутектердің табиғи көздері, табиғи газ, оның құрамы мен қолданылуы, мұнай, мұнайға серік газдар, құрамы, мұнайды өнеркәсіпте өңдеу, фракциялық айдау, термиялық және каталитикалық крекингілеу, мұнай өнімдерін риформингілеу және ароматтандыру, тас көмір, тас көмірді кокстеу;
      көмірсутектердің табиғи көздерінің шығу тегі, пайдалы қазбаларды өндіру, оларды өңдеу мен қолданудың экологиялық аспектілері. Қазақстандағы мұнай, газ және көмір өнеркәсібінің дамуы;
      сандық есептер:
      газтектес көмірсутектің салыстырмалы тығыздығы бойынша немесе құрамындағы көміртек пен сутектің массалық үлестері бойынша оның молекулалық формуласын анықтау;
      көмірсутектің салыстырмалы тығыздығы немесе оның жану өнімдерінің массасы, көлемі, зат мөлшері бойынша молекулалық формуласын анықтау;
      көмірсутектер арасындағы генетикалық байланысты жүзеге асыратын химиялық реакция теңдеулері бойынша өнімнің массасын, көлемін есептеу;
      табиғи газдың жануы, этанның дегидрленуі, ацетиленнің гидрлену реакцияларындағы газдардың көлемдік қатынастарын есептеу;
      № 2 көрсетілімдер:
      «Қаныққан көмірсутектер мен олардың алкилдік радикалдарының гомологтық қатары» кестесі;
      метан, этилен, ацетиленнің жануы;
      каучук, резина, эбонит үлгілерімен танысу;
      парафиннің оттектің жеткілікті және жеткіліксіз мөлшерінде балқуы және жануы;
      қыздырғанда каучуктың айырылуы, айырылу өнімдерінен қанықпаған көмірсутектерді анықтау;
      № 2 лабораториялық тәжірибе (мультимедиа) «этилен, ацетилен, мұнай үлгісі мен бензолдың калий перманганаты мен йод суына әсері»;
      № 2 практикалық жұмыс «этилен алу және оның қасиеттерін зерттеу»;
      № 2 бақылау жұмысы.
      21. Оттекті органикалық қосылыстар (20 сағат):
      оттекті органикалық қосылыстардың жіктелуі, номенклатурасы;
      спирттер, спирттердің құрамы мен жіктелуі, қаныққан біратомды спирттер, қаныққан біратомды спирттердің гомологтық қатары, жалпы формуласы, спирттердің изомериленуі, спирттердің физикалық қасиеттері, алынуы, молекулааралық сутектік байланыс, спирттердің электрондық құрылысының ерекшеліктері, спирттердің химиялық қасиеттері: спирттердің металдармен, галоген сутектермен әрекеттесуі, молекулааралық, молекулаішілік дегидратациялану, эфирлену, тотығу мен дегидрленуі;
      көпатомды спирттер, этиленгликоль, глицерин, көпатомды спирттердің құрылысы және қасиеттері, көпатомды спирттерге сапалық реакция, спирттердің маңызды өкілдері, метанол мен этанолдың физиологиялық әсері, спирттердің қолданылуы;
      фенол, фенол молекуласының құрылысы, атомдар мен атомдар тобының өзара әсері, физикалық қасиеттері, химиялық қасиеттері, фенолдың алынуы, фенолға сапалық реакция, фенол және оның туындыларының қолданылуы;
      альдегидтер, кетондар, альдегид және кетон молекулаларының құрылысы, гомологтық қатары, изомерленуі мен номенклатурасы, карбонил тобының құрылысы, ерекшеліктері, алынуы, физикалық және химиялық қасиеттері, қолданылуы;
      формальдегид және оның гомологтарының физикалық қасиеттері, альдегидтер мен кетондардың жеке өкілдері, альдегидтердің химиялық қасиеттерінің карбонил тобына тәуелділігі (гидрлену, тотығуы), альдегидтердің сапалық реакциялары (күміс оксидінің аммиактағы ерітіндісімен және мыс (ІІ) гидроксидімен тотығуы), формальдегидтің фенолмен поликонденсациялануы;
      карбон қышқылдары, карбон қышқылдарының молекуласы мен карбоксил тобының құрылысы, карбон қышқылдарының жіктелуі, жалпы формуласы, изомерленуі мен номенклатурасы, карбон қышқылдарының табиғатта таралуы, карбон қышқылдарының қолданылуы, карбон қышқылдарының физикалық қасиеттері және олардың молекула құрылысына тәуелділігі, карбон қышқылдарының химиялық қасиеттері: металдар, металл оксидтері, негіздер және тұздармен әрекеттесуі, көмірсутек радикалының карбон қышқылының күшіне әсері, эфирлену реакциясы, оның жүру жағдайлары, қанықпаған карбон қышқылдары, олардың құрылысы мен химиялық қасиеттері;
      жай және күрделі эфирлер және олардың құрылысы, күрделі эфирлердің изомерленуі мен номенклатурасы, эфирлену реакциясының қайтымдылығы, күрделі эфирлердің гидролизі;
      майлар, майлардың құрамы мен құрылысы, майлардың жіктелуі мен номенклатурасы, майлардың табиғатта таралуы, майдың биологиялық функциясы, майдың қасиеттері, сұйық майларды гидрлеу, маргарин, тағамдағы майдың ағзадағы өзгерісі, майлар мен олардың негізіндегі тағамдардың қоректік құндылығы, майлар гидролизі, сабындануы, сабындар және синтетикалық жуғыш заттар, Қазақстанда сабын мен жуғыш заттарды өндіру, қоршаған ортаны синтетикалық жуғыш заттардың әсерінен ластанудан қорғау;
      көмірсулар, моносахаридтер, глюкоза, оның молекуласының құрылысы, табиғатта таралуы, глюкозаның физикалық қасиеттері, химиялық қасиеттері:
      бөлме температурасында және қыздырғанда глюкозаның мыс (ІІ) гидроксидімен әрекеттесуі, эфирлену, «Күміс айна» реакциялары, гидрленуі;
      глюкозаның спирт және сүт қышқылын түзе ашуы, глюкозаның биологиялық маңызы, глюкозаның алынуы мен қолданылуы, фруктоза – глюкоза изомері, фруктозаның табиғатта таралуы, биологиялық маңызы, рибоза және дезоксирибоза жайлы қысқаша мәлімет;
      дисахаридтер, сахароза, оның молекуласының құрылысы мен құрамы, физикалық және химиялық қасиеттері, сахарозаның биологиялық маңызы, сахарозаның изомерлері (лактоза мен мальтоза), сахароза гидролизі, сахарозаны табиғи шикізаттан өндірісте алу, Қазақстанда қант өндіру;
      полисахаридтер, крахмал және целлюлозаның құрылысы, құрамы, биологиялық маңызы, физикалық қасиеттері, химиялық қасиеттері, полисахаридтердің гидролизі, крахмалды сапалық анықтау, полисахаридтердің табиғатта таралуы, полисахаридтердің қолданылуы, целлюлоза триацетаты, тринитраты;
      жасанды талшықтар туралы түсінік, целлюлозаның минералды және карбон қышқылдарымен әрекеттесуі;
      Қазақстанда қант, целлюлоза өндіру, ағаш және қағаз, оттекті органикалық қосылыстардың биологиялық және экологиялық ролі, көмірсулардың қоректік құндылығы;
      көмірсутектер мен оттекті органикалық қосылыстар арасындағы генетикалық байланыс;
      сандық есептер:
      органикалық қосылыстың жану өнімдерінің массасы, көлемі бойынша молекулалық формуласын анықтау;
      органикалық қосылыстың салыстырмалы тығыздығы бойынша немесе құрамындағы көміртек, сутек және оттектің массалық үлестері бойынша оның молекулалық формуласын анықтау;
      органикалық қосылыстардың әр түрлі кластары арасындағы генетикалық байланысты жүзеге асыратын химиялық реакция теңдеулері арқылы өнімнің массасы мен көлемін есептеу;
      реакция өнімінің теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы практикалық шығымының массалық немесе көлемдік үлесін есептеу;
      көрсетілімдер № 3:
      спирттер мен карбон қышқылдарының үлгілері;
      спирттер мен карбон қышқылдарының суда ерігіштігі;
      этиленді гидратациялау, глюкозаны спирттік ашыту арқылы этанол алу;
      мыс (ІІ) оксидін қолданып, спиртті альдегидке тотықтыру, альдегидтен карбон қышқылын алу;
      альдегид, құмырсқа қышқылы, глюкозаның «күміс айна» реакциясы;
      майлардың қасиеті (майлардың ерігіштігі, сұйық майлардың қанықпағандық қасиеттерін зерттеу);
      сабын және синтетикалық жуғыш ұнтақ ерітінділерінің қасиетін салыстыру олардың индикаторға әсерін зерттеу;
      сірке-этил немесе сірке-изоамил эфирлерін алу;
      № 3 лабораториялық тәжірибе: «Глицериннің суда еруі, мыс (ІІ) гидроксидімен әрекеттесуі»;
      № 4 лабораториялық тәжірибе: «Сірке және фосфор қышқылдарының химиялық қасиеттерін салыстыру. Крахмалдың коллоидтық ерітіндісін әзірлеу және оның қасиеттерін зерттеу, тамақ өнімдеріндегі крахмалды анықтау»;
      № 3 практикалық жұмыс: «Көмірсутектер мен оттекті органикалық қосылыстар арасындағы генетикалық байланыс» тақырыбына сандық және сапалық есептер шығару;
      № 4 практикалық жұмыс «Оттекті органикалық қосылыстарға сапалық реакциялар» тақырыбына эксперименттік есептер шығару;
      № 3 бақылау жұмысы.
     22. Азотты органикалық қосылыстар «Гетероциклді қосылыстар», «Нуклеин қышқылдары» (10 сағат):
      аминдер, аминдердің құрамы мен құрылысы, амин тобы, жіктелуі, изомерленуі мен номенклатурасы, алифатикалық аминдер, аминдерді нитроқосылыстарды тотықсыздандырып алу (Зинин реакциясы), аминдердің сумен және қышқылдармен әрекеттесуі, аминдердің тотығуы;
      анилин – ароматты аминдер өкілі, анилин молекуласының құрылысы, аминдердің физикалық қасиеттері, аминдердің химиялық қасиеттері:
      сумен, қышқылдармен әрекеттесуі, аминдердің қолданылуы;
      амин қышқылдары, амин қышқылдарының құрамы мен құрылысы, амин қышқылдарының номенклатурасы мен изомерленуі, амин қышқылдарының қышқылдық-негіздік қасиетінің екіжақтылығының себебі, амин қышқылдарының қышқылдармен әрекеттесуі, амин қышқылдарының негіздермен әрекеттесуі, күрделі эфирлер түзуі, амин қышқылдарының поликонденсациясы, амин қышқылдарының биологиялық маңызы, амин қышқылдарының қолданылуы, синтетикалық талшықтар (капрон, энант және тағы басқа), табиғатта таралуы, биологиялық маңызы;
      белоктар, белоктардың құрамы, белок молекуласының құрылысы, белоктардың физикалық қасиеттері, атомдардың пептидтік тобы, пептиттік байланыс, пептидтер, белоктардың біріншілік, екіншілік және үшіншілік құрылымы, белоктың химиялық қасиеттері: жануы, денатурациясы, гидролизі, белоктардың түсті реакциялары, белоктардың ағзада өзгерісі, белоктардың биологиялық қызметі, белоктың төртіншілік құрылымы – белок және белок емес молекулалардың агрегациясы, белок жетіспеушіліктің жаһандық проблемасы және оны шешу жолдары;
      азотты гетероциклды қосылыстар туралы түсінік, пиррол, пиридин, пиримидинді және пуринді негіздер туралы түсінік;
      нуклеин қышқылдары, нуклеин қышқылдарының құрамы, нуклеотидтер құрылысының жалпы сызбасы, ДНҚ және РНҚ биологиялық рөлі, белок синтезіндегі нуклеин қышқылдарының рөлі, гендік инженерия және биотехнология туралы түсінік;
      сандық есептер мен жаттығулар:
      химиялық реакция теңдеулері бойынша экологиялық мазмұнды есептер шығару;
      теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы өнім шығымының массалық, көлемдік үлестері;
      № 4 көрсетілімдер:
      амин қышқылы ерітіндісінен функционалдық топтарды анықтау;
      белокты еріту және тұнбаға түсіру, белок денатурациясы;
      белоктардың (жүн немесе қауырсын) жануы;
      ДНҚ, РНҚ молекулаларының модельдері;
      № 5 лабораториялық тәжірибе «Белоктың түсті реакциялары», «Мақта және жібек жіптің жануы»;
      № 4 бақылау жұмысы.
      23. Синтетикалық жоғары молекулалы қосылыстар «Химия және адам денсаулығы» (6 сағат):
      синтетикалық жоғары молекулалы қосылыстарды алу реакциялары (полимерлеу, сополимерлену, поликонденсация);
      мономер, полимер буыны, полимерлену дәрежесі, макромолекула ұғымдары;
      жоғары молекулалы қосылыстардың құрылысы, қасиеттері, қолданылуы;
      пластмассалар (полиэтилен, полипропилен, полистирол, фенолформалдегид);
      синтететикалық талшықтар (капрон, лавсан, кевлар), синтетикалық каучуктер (бутадиен, хлорпрен, бутадиенстирол), Қазақстандағы полимер өндірісі;
      витаминдер, дәрілер, гормондар мен ферменттер жөнінде түсініктер, тұрмыстағы химиялық сауаттылық,
      сандық есептер: органикалық заттардың қасиеттеріне арналған аралас есептер шығару;
      № 5 көрсетілімдер «Пластмасса, синтетикалық каучук және талшықтардың үлгілерімен таныстыру»;
      № 6 лабораториялық тәжірибе «Пластмасса және талшықтарды танып білу».

4. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      24. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.
      25. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеру тиіс» аспектілерімен көрсетілген.
      26. 10-сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:
      1) химияның өсіп келе жатқан ролі мен маңызы, химияның эксперименттік негізі;
      2) атом мен атомдық орбитальдар құрылысы, электрондар күйі, Паули принципі, Гунд ережесі, Клечковский ережелері, химиялық реакциялар жылдамдығы, катализ, реакцияның жылу эффектісі, түзілу жылуы, химиялық тепе-теңдік, тепе-теңдік константасы, металлургия, электролиз, физикалық шамалардың сандық қатынасы;
      3) химиялық өндірістің ғылыми принципі, қоршаған ортаның химиялық ластануы, оның салдары;
      4) зат массасының сақталу заңы, зат құрамының тұрақтылық заңы, Авогадро заңы, әрекеттесуші массалар заңы;
      5) атом құрылысы, химиялық байланыс;
      6) практикалық маңызды заттардың құрамы, құрылысы, өздеріне тән қасиеттері;
      7) бейорганикалық қосылыстардың жіктелуі мен олардың арасындағы генетикалық байланысты;
      8) химиялық реакциялардың мәні мен типтері, олардың жүру заңдылықтары;
      9) металдар коррозиясы және коррозиядан сақтану шаралары;
      10) қоршаған ортаны химиялық ластанудан қорғаудың химиялық әдістері;
      11) қышқыл, сілті ерітінділерімен, газдар және қатты химиялық заттармен жұмыс істеудің қауіпсіздік техникасының ережелері;
      12) заттарды алудың жалпы әдістері; практикада кең қолданылатын заттар мен материалдар;
      13) заттарды танып білу және химиялық реакцияларды зерттеудің химиялық әдістері;
      14) баламалы энергия көздерінің түрлері, жаңа заттар мен материалдарды алудың негізгі технологиялары.
      27. Оқушы келесіні атқара алуы тиіс:
      1) химиялық терминдер мен таңбаларды пайдалану;
      2) зерттелген заттарды дәстүрлі және халықаралық номенклатура бойынша атау;
      3) заттың кристалдық торын біле отырып, зат қасиетін сипаттау;
      4) зат формуласы бойынша байланыс типін болжау, кристалдық торының типін анықтау;
      5) химиялық байланыс сипаттамасы бойынша молекуланың геометриясын анықтау;
      6) қоршаған ортадағы құбылыстарды химиялық тұрғыдан талдау;
      7) атом құрылысы схемасын, заттар формуласы мен химиялық реакция теңдеулерін құрастыру;
      8) заттардың құрамы мен құрылысын және олардың класын анықтау;
      9) ион алмасу, тотығу-тотықсыздану реакцияларының және электролиздің теңдеулерін құрастыру;
      10) химиялық экспериментті қауіпсіздік техникасының ережесіне сәйкес жүргізу;
      11) химиялық зақымдану не улану кезінде алғашқы медициналық көмек көрсету;
      12) химиялық формулалар мен химиялық реакциялар теңдеулері бойынша есептеулер жүргізу;
      13) химиялық ақпараттарды өз бетінше іздеу;
      14) химиялық элементтердің валенттілігі мен тотығу дәрежесін анықтау;
      15) ион заряды, химиялық байланыс типі, молекуланың кеңістіктегі құрылысы, кристалдық тор типін анықтау;
      16) қышқыл, негіз, тұздардың судағы ерітінділерінің ортасын анықтау;
      17) тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш, тотығу және тотықсыздануды анықтау;
      18) әр түрлі факторлардың әсерінен тепе-теңдіктің ығысу бағытын анықтау;
      19) атом құрылысы мен Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі орны бойынша s-, p-, d-элементтердің қасиеттерін сипаттау;
      20) металдар мен бейметалдардың, бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарының химиялық қасиеттерін сипаттау;
      21) химиялық элементтердің және олар түзетін қосылыстар қасиетінің элементтің Д.И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі орнына тәуелділігін түсіндіру;
      22) химиялық реакция жылдамдығының әр түрлі факторларға тәуелділігін түсіндіру:
      28. 11-сыныпты аяқтаған оқушы келесіні білуі тиіс:
      1) химияның ролі мен маңызы;
      2) заттар мен химиялық құбылыстарды танып білудің негізгі әдістер, химияның эксперименттік негізі;
      3) химиялық құрылым, гомологтар, гомологтық қатар. Изомерия, гомология изомерлер, құрылымдық және кеңістіктік изомерлер;
      4) А.М. Бутлеровтың органикалық қосылыстардың химиялық қосылыстар теориясының негізгі қағидалары мен маңызы;
      5) көміртек атомдарының гибридтенуі, оның түрлері, s, p-байланыстар, дара, қос және үш байланыс, көміртек тізбектерінің түрлері;
      6) органикалық қосылыстардың электрондық және кеңістіктік құрылысы;
      7) органикалық химиядағы реакция типтері;
      8) көмірсутектердің табиғи көздері, оларды өңдеу және Қазақстандағы кен орындары;
      9) органикалық заттардың жіктелуі мен номенклатурасы, функционалдық топ;
      10) көмірсутектер және олардың туындыларының химиялық қасиеттері мен алынуын сипаттайтын реакциялар;
      11) көмірсутектердің және олардың туындылары арасындағы генетикалық байланыс;
      12) жоғары молекулалы қосылыстар, мономер, полимер, құрылымдық буыны, полимерлену дәрежесі, полимерлену және поликонденсациялану реакциялары;
      13) кең таралған полимерлер, олардың қасиеттері, практикада қолданылуы, пластмассалар, талшықтар, каучук;
      14) химиялық өндірістің ғылыми принциптері; қоршаған ортаның химиялық ластануы мен зиянды әсері;
      15) биогенді органикалық қосылыстардың биологиялық маңызы;
      16) органикалық қосылыстардың химиялық құрылыс теориясы, зат массасының сақталу заңы, зат құрамының тұрақтылық заңы, Авогадро заңы;
      29. Оқушы келесіні атқара алуы тиіс:
      1) химиялық терминдер мен таңбаларды пайдалану;
      2) зерттелген заттарды дәстүрлі және халықаралық номенклатура бойынша атау;
      3) изомерлер мен гомологтардың құрылымдық формулаларын құрастыру және олардың модельдерін жасау;
      4) кең тараған полимерлерді қасиеттері бойынша анықтау;
      5) заттардың қасиеттері мен олардың молекулаларының құрылысын түсіндіруге А.М. Бутлеровтың химиялық құрылыс теориясының қағидаларын қолдану;
      6) органикалық химиядағы химиялық реакция типтерін ажырату;
      7) органикалық заттардың құрылымдық формулаларын құрастыру;
      8) молекулалардағы атомдардың өзара әсерін ескере отырып, органикалық қосылыстың химиялық қасиетін түсіндіру;
      9) көмірсутектер мен олардың туындыларының құрамы мен құрылысын және олардың класын анықтау;
      10) химиялық экспериментті қауіпсіздік техникасының ережесіне сәйкес жүргізу;
      11) химиялық зақымдану не улану кезінде алғашқы медициналық көмек көрсету;
      12) игерілген білімді күнделікті өмірде сауатты пайдалану;
      13) сандық анализ нәтижесі мен жану өнімдерінің массасы бойынша заттардың молекулалық формулаларын анықтауға сан есептерін шығару;
      14) химиялық ақпараттарды өз бетінше іздеу.
      30. 10-11 сынып оқушылары көрсететін тұлғалық нәтижелер:
      1) химия пәніне деген жоғары қызығушылық;
      2) ғылыми танудың негізгі әдістерін игеру мен қолдануға деген дайындық және қабілеті;
      3) аналитикалық біліктілік – жүргізген тәжірибелердің нәтижелерін өңдеу, түсіндіру және қорытындылау біліктілігі;
      4) зерттеушілік біліктілік – химиялық эксперимент орындау біліктілігі мен дағдысы;
      5) математикалық біліктілік – химиялық формулалар мен теңдеулер бойынша есептеулер жүргізу және сандық баға беру;
      6) коммуникативтік біліктілік – жұп, топ құрамында жұмыс істеу;
      7) әр түрлі көзден алынған химиялық ақпараттың шынайылығына өзінің объективті көзқарасын білдіру;
      8) оқуын жалғастыруында профильді сауатты таңдау.
      31. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер. 10-11-сынып оқушылары келесіні пайдалана білуі керек:
      1) химия мен химия білімінің орны мен рөлі туралы қалыптасқан түсінік;
      2) танымдық әрекеті мен күнделікті өміріндегі білімі;
      3) таным процесінде ғылыми негізделген икемдер;
      4) өмірлік проблемаға ұқсайтын оқу проблемаларын шешуге жарайтын әмбебап қабілет.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
95-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағытындағы 10-11 сыныптары үшін «Қазақ тілі» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Негізгі орта деңгейде оқушылар тіл білімі ғылымының «тіл-құрал» қағидасының аясында қарастыратын негізгі нысандарын игеріп, Қазақстанда мемлекеттік тіл мәртебесін иеленген қазақ тілінің танымдық, қатысымдық, экспрессивтік және кумулятивтік қызметтерін танып-біліп, тіл арқылы қоршаған орта, қоғам, адами және рухани құндылықтарды бағалауды зерделеп, 10-11-сыныптарда сөз мәдениеті мен шешендік өнердің талаптарын білуге ұмтылады.
      3. Сөз мәдениетін меңгертуде басты міндеттердің бірі оқушының бойында ұлттық ділді қалыптастыру болып саналады.
      4. Сөз мәдениеті оқушының өзіндік көзқарасының қалыптасуына, сол көзқарасы мен жеке ой-тұжырымдарын барлық уақытта мәдениетті жеткізе алуына, өмір жағдаяттарында өзіндік пайымдауларын шеберлікпен айта алуына негізделеді.
      5. Сөз мәдениетіне қойылатын талаптар оқушының терең мазмұнды, жүйелі, дәйекті, мәнді сөйлей алу қабілетін ашу міндеттерімен, ал көпшілік алдында сөйлеуге қойылатын талаптар оқушының терең мазмұнды, жүйелі, дәйекті сөйлей алу қабілетін ашу міндеттерімен ұштасады.
      6. Еліміздің білім беру жүйесі тілді оқытып үйретуді дүниежүзілік стандарттық үлгілерге жақындастыруды және оларды жүзеге асырудың тиімді жолдарын іздестіруді міндеттейді.
      7. 10-11-сыныптардағы қазақ тілінің бағдарламасында, негізінен, тілдің танымдық, коммуникативтік, кумулятивтік, экспрессивтік, т.б. қызметтерін қатар әрі өзара бірлікте меңгерту көзделді.
      8. Білім мазмұнын анықтауда, оқу материалдары жүйелілік, коммуникативтік, белсенділік, практикалық бағыттылық, тіл қызметтерін біртұтастықта меңгерту, теория мен практиканы өзара байланысты меңгерту, қоғамдық қажеттікті ескеру, интеграция т.б. ұстанымдар басшылыққа алынды.
      9. Оқытудың, білім берудің нәтижесі ретінде оқушының сөз мәдениеті деңгейін көтере отырып, жеке тұлғалық мәдениетін қалыптастыру көзделді. Білім берудің нәтижесі ретінде оқушының сөз мәдениеті деңгейін көтере отырып, жеке тұлғалық мәдениетін қалыптастыру көзделді.
      10. Пәнді оқытудың мақсаты - адамзат қоғамының өркендеуі үшін ғылыми жетістіктерді пайдалана алатын, ғылым негіздерін жүйелі меңгерген; ғылыми ақпараттарды талдай, өңдей, жинақтай және қолдана білетін; зерттеу және шығармашылық әдістерді игерген, жоғары деңгейдегі қарым-қатынастық қабілеттілігі дамыған Тұлғаны қалыптастыруға мүмкіндік жасайтын тілдің ақпараттық-танымдық, қатысымдық, кумилятивтік қызметтерін мәтін арқылы меңгерту, ғылым негіздері мен жаңа технологияларды мақсатқа сай қолдану әдістерін игерту, тілдік бірліктерді сөйлеу әрекетінде нормаларға сай қолдануға төселдіру.
      11. Пәнді оқытудың міндеттері:
      1) тілдің функционалдық қасиеттерін меңгерту;
      2) тілдің танымдық қызметін әртүрлі жанрдағы мәтінде таныту;
      3) тілдің қатысымдық қызметін тілдік жағдаяттарда қолдануды меңгерту;
      4) тілдің мұра сақтап жеткізуші кумулятивтік қызметін мәтін арқылы негіздеу;
      5) танымдық мәтіндер арқылы ғылым негіздерін меңгерту;
      6) ақпараттарды талдай, өңдей, жинақтай білуге төселдіру;
      7) зерттеу және шығармашылық әдістерді тиімді қолдана біліктілігін қалыптастыру;
      8) сөйлеудің ауызша және жазбаша түрлерінде тілдік бірліктерді мақсатқа сай қолдана білуге жеткізу;
      9) сөз мәдениеті мен шешендік өнердің талаптарын меңгерту;
      10) көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымын үйрету;
      11) шешендіктің дамуына қойылатын алғы шарттарды өмірден алынған фактілер бойынша негіздеу;
      12) қазіргі шешендіктің түрлерін меңгерту;
      13) тілдің мәдени-этикалық нормаларын меңгерту;
      14) ұлттық құндылықтар мен әлемдік адамзаттық құндылықтарды салыстыра пайымдату;
      15) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін шешендікпен дұрыс бағалауға төселдіру;
      16) қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы көзқарасын шешендікпен негіздеудің және жұртты сендірудің тәсілдерін меңгерту.
      12. Оқу үдерісінде жүзеге асырылатын пәнаралық байланыс оқушының дүниетанымын молайтып, қазақ тілін басқа ғылым негіздерімен ұштастыра меңгеруіне жол ашады. Жалпы білім беретін мектептің негізгі орта деңгейінде «Қазақ тілі» пәнін төменде көрсетілген пәндермен байланыстыру көзделеді:
      1) «Қазақ әдебиетімен»:
      қазақ тілі қазақ әдебиетімен тығыз байланысты;
      тіл – әдебиеттің бірінші элементі;
      қазақ тілін оқытып-үйретуде кез келген көркем туынды;
      әдеби шығарма тіл үшін құнды материал болып саналады, көркем шығармаларды оқу барысында стиль түрлерінің авторлық қолданысын ажырата білу;
      әдеби шығармалар арқылы оқушының көңіл күйін, сезімін ояту, көркемдік тәрбие беру, әдеби шығармаларды талдау арқылы сөз мәдениетіне үйрету көзделеді;
      2) «Қазақстан тарихымен»:
      Қазақстан тарихы пәнімен байланыстырып оқыту оқушының тілді ұлттық құндылық ретінде тануына мүмкіндік береді;
      тілді тарихпен байланыстыра оқыту ұлттық дүниетанымға негізделген білім қорын тілдік деректер арқылы дәйектеуге мүмкіндік береді;
      қазақ тілінің пайда болуы, дамып жетілуі оның тарихымен тығыз байланыста болғандықтан, оқушылар тарихи деректерді пайдаланып, өзіндік ой-тұжырымдар жасай біледі;
      3) Жаратылыстану циклі пәндерімен:
      тілдік материалдардың мазмұны жаратылыстану пәндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болады;
      биологиямен байланыстыру тілді жанды құбылыс ретінде тануға мүмкіндік береді;
      басқа пәндермен сабақтастыра оқыту қазақ тілінің терминдер жүйесімен тығыз байланысты;
      тіл дыбыстары физикалық құбылыс ретінде танылады;
      дыбыстау мүшелерінің қатысы тұрғысынан физиологиямен, компьютермен, қазіргі радио, теледидар тілімен де байланысты;
      танымдық бағытта берілетін материалдар жаратылыстану пәндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болғандықтан, оқушылардың дүниетанымын қалыптастырады.
      13. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 10-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      2) 11-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағатты құрайды.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық мазмұны

      14. Сөз мәдениеті.
      1) кіріспе - 1 сағат (Тіл – рухани қазына. Сөз мәдениеті. Адам өміріндегі сөз мәдениетінің рөлі. Сөз – адам болмысының айнасы, өмірлік әрекетінің негізгі құралы. Сөз мәдениеті пәніне қатысты ұғымдар);
      2) сөз мәдениеті туралы ұғым-түсінік - 5 сағат (Сөз мәдениеті туралы ұғымға кеңейтілген түсінік. Сөз мәдениеті – сөзді дұрыс қолдану, тілдік норманы сақтау. Тіл мәдениетінің тірегі - әдеби тілдің нормалары мен стильдік жүйелері. Адам өміріндегі сөз мәдениетінің рөлі. «Мәдениет» ұғымы. Әдеби норма. Сөз мәдениетіне қатысты ұғымдар. Сөз құдіреті туралы халықтық ұғымдар. Сөз мәдениеті және тілдік қарым-қатынас. Тілдік қарым-қатынастағы сөз сапалары. Сөз сапасына әсер ететін тілдік шарттар. Тілдік норма және жаңа қолданыстар. Тілде жаңа қолданыстардың туу үрдісі, олардың қоғамда қабылдануы. Лексикалық норма. Орфоэпиялық норма. Орфографиялық норма. Грамматикалық норма. Актив сөздер. Пассив сөздер. Тіл табысуға қажетті коммуникациялық дағдылар. Тіл табыса білу өнері. Қарым-қатынас жасау құралдары: тіл-дыбыстау құралдары, тілге көмекші құралдар. Тыңдау әдебі. Тыңдау білу. Анықтау. Қайталап сұрау. Сөз мәдениетінің қосалқы құралдары. Бет-жүз құбылыстары мен дене қимылдары. Тілдік қатынас. Вербалды, бейвербалды амалдар. Дауыс мәнері. Әсерлі сөйлеу. Сөз сазы. Тілдік норманың сақталуы);
      3) әлеуметтік-тұрмыстық қатынас және сөз әдебі - 7 сағат (Әлеуметтік-тұрмыстық қатынастың түрлері, тиімділігінің шарттары. Әлеуметтік-тұрмыстық қатынаста тілдесу. Ұлттық үрдіс және сөз мәдениеті. Әлеуметтік-тұрмыстық қатынасқа қатысты этнолингвистикалық атаулар, оларды қолдану жолдары. Этнолингвистика);
      4) іскерлік қарым-қатынас және сөз әдебі - 8 сағат (Іскерлік қарым-қатынас ерекшеліктері, тиімділігінің шарттары. Әдеп, әдептілік ұғымдары. Адамдармен қарым-қатынастағы әдептіліктің рөлі. Іскерлік қарым-қатынас. Іскерлік әдеп нормаларына сай қолданылатын сөз орамдары. Термин қалыптастырудың ұлттық-танымдық негізі. Терминдерді қолданудың ерекшеліктері. Термин жасаудың қайнар көздері. Іскерлік әңгіме, келіссөздер);
      5) ресми қарым-қатынас және жазба тіл мәдениеті - 12 сағат (Жеке адам өміріне қатысты іс-қағаздарының түрлері мен тілдік-құрылымдық ерекшеліктері, стиль түрлерімен байланысы. Өмірбаян, өтініш, арыз, түсініктеме, сенімхат, қолхат, хат немесе адамдар арасындағы өмірдастан және олардың түрлері мен тілі, ұсыныс хат, күнделік, жеделхат (телеграмма), телефонограмма, олардың құрылымдық-тілдік ерекшеліктері. Мекеме, ұйым жұмыстарына қатысты іс-қағаздарының түрлері мен тілдік-құрылымдық ерекшеліктері. Хабарландыру, жарнама, анықтама, олардың түрлері құрылымдық-тілдік ерекшеліктері. Алқалық ұйым іс қағаздары. Хаттама, бұйрық, келісімшарт, олардың құрылымдық-тілдік сипаттары);
      6) қорытындылаушы сұрақтар мен тапсырмалар - 1 сағат.

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық мазмұны

      15. Шешендік өнер.
      1) кіріспе. Сөз мәдениеті және шешендік өнер - 1 сағат (Курстың мақсаты. Сөз мәдениетінің шарттары. Шешендік – сөз мәдениетінің жоғары формасы. Шешендіктану мен шешендік сөз. Шешендік сөз: дәстүр мен жаңашылдық. Шешендік сөздің монологтік, диалогтік, полилогтік түрлері);
      2) шешендік және сөз мәдениеті - 2 сағат (Шешендік өнер туралы ұғым-түсінік. Шешендік өнер – сөз мәдениетінің жоғарғы сатысы. Шешендік өнер және шешендік сөз анықтамалары. Гректердің шешендік өнері мен білімін арнайы оқып-үйреніп, шешендік өнердің теориясын жасаған Марк Туллий Цицерон, орыс шешендік өнерінің теориялық негізін салушы М.В.Ломоносов, қазақтың ғұлама ғалымы А.Байтұрсыновтың шешендік өнер туралы пікірлеріндегі ортақ ойлар. Шешендік өнер туралы ой-пікірлер. Ұлттық шешендік өнер туралы түсінік. Ұлттық шешендік өнерінің негізі–түркі халықтарына ортақ мұраларда);
      3) қазақ шешендік өнерінің тарихы - 10 сағат (Қазақ шешендік өнерінің бірінші кезеңі. Майқы би мен Аяз би. Қазақ шешендік өнерінің екінші кезеңі. Асан қайғы мен Жиренше шешен. Қазақ шешендік өнерінің үшінші кезеңі. Билер кеңесі. «Жеті жарғы». Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би. Қазақ шешендік өнерінің төртінші және бесінші кезеңі. Хан-сұлтандарға қарсы шешендер. Бек-болыстарға қарсы шешендер. Қазіргі шешендіктің түрлері. Білім-ғылымдық мазмұндағы шешендік. Әлеуметтік-саяси мазмұнды шешендік. Әлеуметтік-тұрмыстық мазмұнды шешендік. Діни мазмұнды шешендік. Сотта қолданылатын шешендік);
      4) шешендік өнердің дамуына қажетті алғышарттар - 1 сағат (Римдіктердің сөз зергерлерін төрт топқа бөлуі. Көне Грекиядағы шешендік өнердің дамуы. «Жеті жарғы». Анақарыс);
      5) шешендік сөздің сапалары - 9 сағат (Шешендік сөздің мазмұндылығы. Цицерон. Мазмұнды сөз. Сөздің дәлдігі-ойдың айқындылығы. Сөздердің табиғи мүмкіншіліктерін – тура мағынасын, көп мағыналылығын, синонимдік, антонимдік, омонимдік қасиеттерін кең түрде пайдалану. Сөздерді ауыспалы мағынада, тұрақты тіркестер мен мақал-мәтелдерді дәлдікпен қолдану. Тіл тазалығы. Таза сөйлеу – ой айқындылығының белгісі. Варваризмдер. Варваризмдерді қолданудың түрлі жолдары. Тіл сақтаушылық. Тіл және әдебиет. Тіл көрнектілігі. Көркем сөз – көрікті ойдың көрінісі. Троп және оның түрлері. Метафора. Кейіптеу. Метонимия. Синегдоха. Эпитет. Теңеу. Фигураның түрлері. Айшықтау (фигура). Қайталау, аллитерация, ассонанс, шендестіру, синтаксистік параллелизм, дамыту. Риторикалық сұрақтар);
      6) шешенге қойылатын талаптар - 8 сағат (Көпшілік алдында сөйлеуге дайындық. Сөйлеуге дайындық шарттары. Білімін көтеру. Кітап оқуға құмарлық. Ауызша және жазбаша сөйлеу мәдениетін көтеру. Шешендердің сөйлеу әрекетіне талдау жасай білу. Көпшілік алдында сөйлеу әдістері. Көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымы. Кіріспе сөз, негізгі бөлім, қорытынды, олардың ерекшеліктері мен міндеттері);
      7) пікірталастың түрлері - 4 сағат (Пікір алмасу. Ойталқы. Пікірсайыс. Ойбөліс. Сөзталас. Айтыс. Пікірталас мәдениеті. Пікірталас тақырыбы. Пікірталастағы ой мен сөздің бірлігі. Пікірталас мәдниетінде қарсыласыңды құрметтеу, пікірін сыйлау, оны сабырлылықпен тыңдай білу. Пікірталасқа түсу тәсілдері. Қарсыласына тойтарыс беру шарттары мен тәсілдері. Сайысшының міндеті. Пікірді бекерге шығарудың үш түрлі тәсілі. Монолог пен диалог. Пікірталас шеберлігіне үйренудің жолдары. Пікірталас тақырыбына қажетті ақпараттарды тауып, іріктеу, өңдеп қолдану – сөйлеу шеберлігіне апаратын жол. Ойды анық жеткізудің басты тәсілі. Ойбөліс пен пікірталас. Пікірталасты жоспарлау сатылары. Тақырып анықтау. Мақсатын тұжырымдау. Материал таңдау. Дағды қалыптастыру. Іріктелген әдебиеттерді оқып білу. Оқығанды ұғыну. Қосымша. Шешендер өмірінен. Қорқыт. Әбу Насыр әл-Фараби. Жүсіп Баласағұн. Махмұт Қашқари. Едіге би-шешен. Асан қайғы би-шешен. Жиренше шешен. Әнет би-шешен. Төле би-шешен. Қаз дауысты Қазыбек. Әйтеке би-шешен. Мөңке би-шешен. Сырым батыр - әрі шешен, әрі би. Байдалы би-шешен. Есет би-шешен. Сыпыра жырау. Қазтуған жырау. Бұқар жырау. Махамбет жырау. Абай шешен. Айтыс ақындары);
      16. Бағдарлама бойынша ұсынылатын практикалық жұмыстар, 10-сынып (оқушылардың, сыныптың ерекшеліктеріне қарай жүргізілетін жұмыстар):
      1) қазақ жазба тілінің тарихына қатысты рефераттар дайындату;
      2) әлеуметтік-тұрмыстық өмірдегі әртүрлі жағдайлардың ерекшелігіне байланысты тіл жұмсау дағдыларын жетілдіретін тапсырмалар бойынша өздік жұмыстарын орындату;
      3) ұлттық салт-дәстүрлерге байланысты сөз орамдарын, тұрақты тіркестерді тауып, оларды қатыстырып сөйлеуге дағдыландыру;
      4) мәтіндерді ұсынып, ондағы ұлттық таным мен жаңашылдық сипаттарды ажыратқызу;
      5) этнолингвистикалық атаулардың тарихын, мәнін танытатын шығармашылық жұмыстар ұйымдастыру;
      6) ата-анасының мүшелтойларына сөз дайындату;
      7) досының туған күніне (дастарқан басында сөйлейтін) сөз дайындату;
      8) әртүрлі тілдік жағдайларда қажетті сөз орамдарын қолдануға рөлдік ойындар арқылы дағдыландыру;
      9) әлеуметтік-тұрмыстық қатынас пен іскерлік қатынастың айырмашылығын сезіндіретіндей нақты тақырыптар бойынша диалог құрғызу;
      10) тұрмыстық және ресми қатынастардағы кешірім сұрау, өтініш білдіру, сәлемдесу, қоштасу рәсімдеріне байланысты шағын қойылымдар әзірлету;
      11) телефонмен сөйлесу мәдениетін қалыптастыратын жаттығу жұмыстарын жүргізу;
      12) жазба тіл мәдениетіне қатысты белгілі адамдардың ой-тұжырымдарына талдау жасату, жазба тілге қойылатын талаптарды анықтату;
      13) жеке адам өміріне қатысты ісқағаздар жазуға төселдіретін тапсырмалар бойынша жұмыс жасату;
      14) белгілі бір мәселе бойынша жиындар өткізіп, мәжілісхат, оның көшірмелерін жасату, т.б.;
      15) оқыған көркем әдеби немесе ғылыми-көпшілік әдебиеттер бойынша реферат жаздыру;
      16) әркімге қалаған тақырыбы бойынша эссе, очерк жаздыру, баспасөз материалдарынан осы жанрдағы шығармаларға талдау жасату;
      17) интервью жүргізудің жолдарын саралату, нақты тапсырма бойынша өздері қалаған мамандардан, көз көргендерден интервью жасату.
      17. Бағдарлама бойынша ұсынылатын практикалық жұмыстар, 11-сынып:
      1) шешендік сөз бен айтыстың айырмашылығын айтқызу (мәтін негізінде);
      2) «Қандай полемикалық тәсілдер бар?» деген сұраққа жауап жаздыру;
      3) баспасөз материалдарындағы ұнаған шешен сөздерді («Қазақ әдебиеті», «Егемен Қазақстан», «Жас алаш», «Ана тілі», «Парасат», «Зерде», «Қазақстан әйелдері» т.б.) теріп жаздыру;
      4) шешендік туралы берілген сөздерден (ой-пікірлерден) негізгі талаптарды түйіндеп айтқызу;
      5) «Қазақ шешендіктану ғылымы», «Ежелгі Грекия шешендері», «Қазіргі шешендер», т.б. тақырыптарда хабарлама, реферат жаздырту;
      6) өздеріне мәтіндерді оқытып, оны үнтаспадан қайта тыңдату арқылы мәнерлі сөйлеуге, оқуға жаттықтыру;
      7) сөздерді орфоэпиялық нормаға сай айтуға жаттықтыру;
      8) термин сөздерді (халықаралық) қатыстырып сөйлеуге жаттықтыру;
      9) жеке тұрған синоним сөздерді қажетті сөздермен тіркестіріп, мағыналық реңктеріне түсінік бергізу;
      10) басқа тілден енген сөздерді ана тіліндегі баламасын тапқызу, оларды қатыстырып мәтін құрату;
      11) антоним жұптарды пайдаланып, мақал мәнді сөйлемдер құрату, оларды өз сөздерінде пайдаландыру;
      12) қате құрылған сөйлемдерге түзету жасату;
      13) мәтіндерді оқып, олардағы сөздердің қай стильге сәйкестігін анықтау;
      14) сөздердің түсініктемесін жасату, өз жазғандарын «Түсіндірме сөздіктегі» материалдармен салыстыру;
      15) пікірталастың әр түріне қатысты дағдыландыру жұмыстарын жүргізу;
      16) мамандық таңдау бойынша сөз дайындап, сөйлеушіні тыңдарманмен байланыс жасауға үйрету;
      17) төмендегі тақырыптар бойынша хабарлама жасату:
      ғылым мен техника жаңалықтары;
      мәдени жаңалықтар;
      жаңа әдебиеттер;
      бүгінгі айтыстың дүлдүлі;
      пікірталастың қоғамдағы орны;
      18) сөйлеушінің пікірлерін негізгі бөліктер бойынша талдау;
      19) шешендік туралы берілген мәтіндерден автордың жеке көзқарасын өз пікірімен сабақтастыра айтқызу;
      20) «Жаңа қазақ деген кім?», «Мектеп киімі қандай болуы керек?», «Демография деген не?», «Мұғалім қандай болуы тиіс?», «Егер сабаққа ерікті қатыссам...», «Адалдық деген не?», «Достық пен махаббат» тақырыптары бойынша пікірталас түрлерін ұйымдастыру;
      21) курста өткен тақырыптар бойынша тірек ұғымдардың түсіндірме сөздігін құрату.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      21. Пәндік нәтижелер:
      1) танымдық мәтіндер арқылы қоғамдық және жаратылыстық ғылым негіздерін;
      2) техникалық мамандыққа қажетті ғылыми стильде сөйлеу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      3) тілдің функционалдық қасиеттерін танып білуі;
      4) мәтіннің түрлері мен тілдік ерекшеліктеріне талдау жасай білуі;
      5) мәтіннің тақырыбы мен идеясын, мәтіннің құрылымын ажырата білуі;
      6) экология, табиғат, әлем, ғарыш туралы мәтіндердің тақырыптық-мазмұндық және тілдік ерекшеліктерін ажырата білуі;
      7) техника, жаратылыстану пәндерінің мазмұнына қатысты кәсіби термин сөздерді тақырыпқа сай қолдана білуі;
      8) техника ғылымдарына қатысты басылымдар мен сөздіктерден алынған терминдермен сөздік қорын байыта білуі;
      9) ақпараттарды талдап, өңдеп, жинақтай білуі;
      10) жаңа сөздер мен термин сөздердің жасалу жолдарын білуі;
      11) кәсіби сөздердің түрлері мен қолданылу орындарын білуі;
      12) тілдің танымдық қызметін әртүрлі жанрдағы мәтінде тани білуі;
      13) тілдің қатысымдық қызметін тілдік жағдаяттарда қолдана білуі;
      14) тілдің мұра сақтап жеткізуші кумулятивтік қызметін мәтін арқылы негіздей алуы;
      15) әдеби тілдің нормаларының сөз мәдениетіне қатысын негіздей алуы;
      16) кәсіби бағдарлы мәтіндердегі ойдың берілу тәсілдерін білуі;
      17) әлеуметтік-тұрмыстық қатынастағы сөз әдебін білуі тиіс.

5. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      22. Пәндік нәтижелер:
      1) сөз мәдениеті мен шешендік өнердің талаптарын;
      2) ұлттық және әлемдік шешендік өнерге тән ортақ қағидаттарды;
      3) пікірталас мәдениеті мен пікірталасқа түсу тәсілдерін;
      4) қазіргі шешендіктің түрлерін меңгеруі тиіс;
      5) жаратылыстану бағытындағы басылымдарға талдау жасап, түйіндеме жаза білуі;
      6) техникалық мамандыққа қатысты айтылған ой-пікірлерге жеке көзқарасын білдіре алуы;
      7) көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымын жетік білуі;
      8) пікірталастың қоғамдағы орнын, пікірталас мәдениетінің талаптарын білуі;
      9) таңдаған кәсібіне байланысты тақырыптарда пікірталасқа түсе алуы;
      10) әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-саяси, ғылым-білім мазмұнды мәтіндерді құрай алуы;
      11) жаратылыстану бағытындағы мәтіндер бойынша тезис түзе алуы;
      12) ұсынылған тақырып бойынша көрсетілген әдебиеттерді пайдаланып, реферат, баяндама түзе білуі тиіс.

6. 10-11-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      23. Тұлғалық нәтиже (психологиялық-педагогикалық мониторинг формасында зерттеліп, оқушының тәрбиелілік, әлеуметтік және рухани-адамгершілік, шығармашылық-дене дамуының деңгейі түрінде оның портфолиосында көрсетіледі):
      1) ұлттық құндылықтар мен әлемдік азаматтық құндылықтарды салыстыра пайымдап, дәріптей білуінен;
      2) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай алуынан;
      3) қолданыстағы тілдерді білуінен, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      4) қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы өз көзқарасын шешендікпен негіздей алуынан және жұртты сендіре білуінен;
      5) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      6) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз еңбекке ынта-ықыласы мен қабілеттілігін танытуынан;
      7) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен көрініс табуы тиіс.

7. 10-11-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      24. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер (оқушының пән олимпиадасында, таңдау курстарында, шығармашылық жұмыстарда, сонымен бірге басқа да ізденіс жұмыстарында анықталып, оның нәтижелері портфолиосында жинақталады):
      1) сөйлеудің ауызша және жазбаша түрлерінде тілдік бірліктерді мақсатқа сай қолдана білуі;
      2) тілдің мәдени-этикалық нормаларын меңгеруі;
      3) ауызша, жазбаша және компьютерлік сөйлеуде мәтіндік интерпретациялаудың тәсілдерін қолдана білуі;
      4) зерттеу және шығармашылық әдістерді өз әрекетінде тиімді қолдана білуі;
      5) тұрмыстық-әлеуметтік қатынастағы әдептілік нормаларын меңгеруі;
      6) іскерлік қатынастағы тіл табысуға қажетті тілдік амалдарды орнымен жұмсай алуы;
      7) жеке адам өміріне, мекеме, ұйым жұмысына қажетті ресми ісқағаздар жүйесін меңгеруі;
      8) шешендік өнердің көпшілік алдында сөйлеу әдістерін меңгеруі;
      9) шешендіктің дамуына қойылатын алғышарттарды өмірден алынғанфактілер бойынша негіздей алуы;
      10) шешендік өнердің қажеттілігін қазіргі шешендердің сөздерін талдау негізінде дәлелдеп көрсетуі;
      11) зерттеу және шығармашылық әдістерді өз әрекетінде тиімді қолдана білуі;
      12) көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымы мен міндеттерін түзе алуы;
      13) қарым-қатынастың түрлеріне сай тілдік белгілерді орынды қолдана білуі;
      14) сөйлеудің мақсатына сай тыныс белгілерді және интонацияны дұрыс пайдалана білуі;
      15) ғылыми және шығармашылық ізденісте ақпараттар жүйесін іріктеп, өңдеп, сауатты қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министріні
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
96-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Қазақ әдебиеті» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Қазақ халқының ғасырлар бойы жинаған асыл қазынасы оның көркем әдебиетінде көрініс табады. Оқушыларды көркемдік әлеміндегі тұтастықты, қоршаған ортадағы үйлесім мен жарастықты және адамзат баласына тән барлық ізгі қасиеттерді оқушы бойына ұялатуға ерекше орын алатын бағдарлама оқытудың жаңа талаптарына сай мазмұндық, құрылымдық және әдістемелік жағынан жаңартылып ұсынылып отыр.
      3. Жаратылыстану-математика бағытындағы қазақ әдебиетi бағдарламасы қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы қазақ әдебиетi бағдарламасының бiлiм мазмұнын толық қамтиды. Бағдарламада сағат санының аздығына байланысты ақын-жазушылардың өмiрi мен шығармашылығына тоқталу тек шолу түрiнде болады.
      4. Білім мазмұнын сұрыптауда ғылымилық, түсініктілік, жүйелілік, іс-әрекеттілік, пәнаралық байланыс, сабақтастық сияқты дидактикалық ұстанымдар басшылыққа алынып, оқушылардың бейіндік ерекшеліктері ескерілді.
      5. Бағдарламада ақын-жазушылар шығармашылығы хронологиялық сипатта ұсынылды. Қайталанған шығармалардың орнына басқа ақын-жазушылардың шығармашылықтары енгізілді.
      7. Әдебиеттiң теориялық мәселелерi, әдебиеттанудың салалары, әдеби ағымдар мен бағыттар, көркем шығарманы талдау әдістері, әдеби шығарманың болмыс-бітімі, ұлттық мәдениет, әдебиет және көркемдік шындық, әдебиеттiң өзге ғылымдармен байланысы, қазiргi әдебиеттегi проблемалық мәселелер, оқырман мәдениеті, сөз өнерi және шығармашылық үдеріс, қаламгер стилі өзек етiлiп, көркем шығармашылық туралы жүйелі ұғым қалыптастырылады.
      8. Пәнді оқыту мақсаты - әдебиетті өмірмен байланыстыра оқыту, әдеби шығарманың тәрбиелік мәнін тиімді пайдалану арқылы оқушылардың рухани дүниесін байыта отырып, оларға азаматтық, адамгершілік, елжандылық, көркемдік-эстетикалық тәрбие беру және олардың ой-өрісін кеңейтіп, ауызша сөйлеу мен жазба тіл мәдениетін қалыптастыру.
      9. Пәнді оқыту міндеттері:
      1) көркем шығарма арқылы оқушылардың санасына көркем сөз құдiретiн, эстетикалық, танымдық тәрбиенi сiңiру;
      2) оқушыларға әдебиеттің өнердің бір түрі екендігін танытып, әдеби білім мазмұнын меңгертуді ұйымдастыру;
      3) әдебиеттің ұлттық ерекшелігін, шығармалардағы әдет-ғұрып, салт-дәстүрдің көркем бейнеленуін, көркем туындының идеялық мазмұнын ұғындыру;
      4) оқушылардың көркем шығарма оқу әрекеттерін, образбен ойлау қабілеттерін өзіндік ізденіс шығармашылықпен жетілдіріп, олардың сөз өнерін рухани құндылық ретінде қабылдауына мүмкіндік туғызу;
      5) ойын еркін, шешен жеткізе алу, әдеби-теориялық білімін жазба жұмыстарда сауатты қолдана алу біліктілігін қалыптастыру болып табылады.
      10. Оқыту үдерісінде «Қазақ әдебиеті» пәні төмендегі оқу пәндерімен тығыз байланыста оқытылады:
      1) «Қазақ тілі»: филологиялық ғылым салаларын байланыстыра оқыту үздіксіз, жүйелі жүргізіледі, бұл арқылы оқушылардың сөйлеу қабілеттерін дамыту, сөздік қорларын молайту жүзеге асырылады;
      2) «Қазақстан тарихы»: әдебиет пен тарихты байланыстыру оқушылардың тарихи шындықты көркем шығармада бейнелеу ерекшеліктерін түсіну дағдыларын қалыптастырады және оқушылар нақты мәліметтерді талдай алуға, өзіндік баға беруге үйренеді;
      3) «География»: көркем шығармада бейнеленген, суреттелген немесе оқиғалар өрбіген жердің географиялық ерекшеліктерін автор көзімен көруге, оны өзіндік байқауларымен, білімдерімен салыстыруға үйренеді;
      4) «Музыка»: әдеби шығарма мен музыканының ішкі иірімдерін салыстыра алуға дағдыланады, әннің идеялық-көркемдік және эстетикалық маңызын, ұлттық ән-әуендегі мазмұны мен талғамын түсінуге мүмкіндік береді;
      5) «Бейнелеу өнері»: әдебиет сабақтарында бейнелеу өнерінің туындыларын пайдалану оқушылардың кейіпкер бейнесі мен оқиғаларды, жалпы суреттелген мәселелерді көзбен көре, терең сезінулеріне мүмкіндіктер жасайды.
      11. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес оқу жүктемесінің көлемі.
      10-сыныпта аптасына 2 сағаттан, барлығы – 68 сағат;
      11-сыныпта аптасына 2 сағаттан, барлығы – 68 сағатты құрайды.
      12. Пәнді оқытудың вариативті бөлігі қосымша оқу бағдарламасы арқылы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты шеңберінде жүзеге асады.

1. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      13. 10-сыныпта «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытуға 68 сағат бөлінген, оның ішінде, шығармаларды оқып, талдауға – 56 сағат, шығармашылық жұмыстарға - 8 сағат, сыныптан тыс оқуға – 2 сағат.
      14. Курстың мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      1) жалпы шолу - 1 сағат (ХІХ ғасырдағы тарихи-әлеуметтік жағдай, ел ішіндегі отаршылдыққа қарсы күрес, оның сол кездегі әдебиетте Махамбет, Дулат, Сүйінбай, Нысанбай шығармашылықтарында көрініс табуы. Тәуелсіздікті, азаттықты аңсаудан туған өлең-жырлар, ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиеті тарихында әртүрлі ағымдардың пайда болуы, «Зар заман» ақындарының шығармаларына ортақ сарын. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиеті, Ыбырай мен Абай негізін салған демократтық, ағартушылық бағыттағы әдебиеттің тууы. Ағартушылық идеяның алдыңғы орынға шығуы. ХІХ ғасыр поэзиясы – өз дәуірінің шындық жайларын жинақтап қамтыған көркемдік шежіре, әдебиеттің реалистік сипаты, романтикалық үлгідегі шығармалардың пайда болуы);
      әдебиет теориясы: сыншылдық дәстүр;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Х.Сүйіншәлиев, ХІХ ғасыр әдебиеті – Алматы, 1992);
      2) Абыл Тілеуұлы (1777-1864 жж.) «Арғымақ атта сын болмас» жыр-толғауы мен «Қырымның қырық батыры» дастаны - 2 сағат (Абылдың туған, тәлім алған ортасы. Абыл шығармаларының бізге жету тарихы. «Арғымақ атта сын болмас» толғауындағы дидактикалық сарын. Жырларында халық қамын ойламаған бай-сұлтандарды сынауы. Абыл шығармаларының өзінің алдындағы жыраулармен үндестігі. «Қырымның қырық батыры дастанындағы» тарихилық пен көркемдік мәселелері. Абыл дәстүрін жалғастырушылар);
      әдебиет теориясы: эпикалық жанр;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Жеті ғасыр жырлайды» кітабы;
      3) Дулат Бабатайұлы (1802-1874 жж.) «Еспембет» дастаны - 2 сағат (Ақынның өмірі мен шығармашылығы, «Еспембет» дастанының тақырыбы мен идеясы, сюжеттік даму ерекшелігі, ұлттық салт-дәстүрдің сипатталуы, кейбір сюжеттердің басқа ақын шығармаларында көрініс табуы, композициялық құрылымы, дастандағы Ақбөрте тұлпардың образы. Дулат жырларының көркемдік ерекшеліктері, ақын шығармаларындағы отаршылдықтың зардаптарына қарсылық идеясы, «Еспембет» поэмасының батырлар жырына ұқсастығы мен айырмашылығы);
      әдебиет теориясы: аллитерация, ассонанс, эпитет, метафора, теңеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Бес ғасыр жырлайды» кітабы;
      4) Махамбет Өтемісұлы (1803-1846 жж.) «Менің атым Махамбет», «Атадан туған аруақты ер», «Тайманның ұлы Исатай» өлеңдері - 3 сағат (Махамбет Өтемісұлының шығармашылығы, ақынның ел азаттығы, халық бостандығы туралы ойлары, оның шығармаларындағы ел қорғайтын азамат ердің тұлғасы, «Менің атым Махамбет», «Атадан туған аруақты ер», «Тайманның ұлы Исатай» өлеңдеріндегі Исатай батыр бейнесінің ақын шығармаларында көркем жинақталуы, үш өлеңдегі батыр образының ұқсастықтары мен ерекшеліктері, ақынның халықтың қолдауына сенуі. Поэзиясындағы реалистік, романтикалық сипат, көркемдік ерекшелігі мен жанры, ақын шығармаларының қазақ әдебиеті тарихындағы орны);
      әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғамдық мәні;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      музыка (Құрманғазы, «Кішкентай» күйі), электрондық оқулық - Махамбет туралы телесабақ;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Бес ғасыр жырлайды» кітабы;
      5) Сүйінбай Аронұлы «Бөрілі менің байрағым», «Ту алып жауға шапсаң сен», «Бала Жамбылға бата», «Датқалар» өлеңдері, «Сүйінбай мен Қатаған» айтысы - 3 сағат (Сүйінбай – ХІХ ғасырдағы қазақ поэзиясының ірі өкілі, ақын шығармалары мазмұнының өз замандастарына ұқсастығы және ерекшеліктері, оның толғаулары, айтыстары, дастандары, Сүйінбай шығармаларындағы замана шындығының көркем бейнеленуі, Сүйінбай – айтыс өнерінің шебері және қазақ, қырғыз елдеріне өткір тілі, озық ойымен кеңінен танылған ақын. Қатағанмен айтысуының себептері мен жеңіске жетуінің негізгі мәні, Қатағанмен айтысындағы уытты уәж бен көркем сөз кестелері)
      әдебиет теориясы: айтыс туралы ұғымды кеңейту;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы.
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жолдасбековтің «Асыл сөздің атасы» - Алматы, 1996;
      6) Қашаған Күржіманұлы (1841-1929 жж.) «Есқали сұпыға айтқаны», «Осы күні жолдас болдым сексенменен» өлеңдері, «Адай тегі» дастаны - 2 сағат (Қашаған өмір сүрген кезеңдегі тарихи-әлеуметтік жағдай және ол дүниеге келген өңірдегі ақындық дәстүр.
      Оның өлеңдеріндегі ізгілік қасиеттердің дәріптелуі, халық мұратының жырлануы және әділетсіздіктің сыналуы. Адамдар арасындағы қарым-қатынас туралы, адамның жас ерекшелігі туралы толғамдары. Дастандарында халықтың көне тарихы мен шежіресін жырлауы. Қашағанның қазақ әдебиеті тарихында ірі ақын, айтыскер жырау болғандығы);
      әдебиет теориясы: толғау туралы ұғымды кеңейту.
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Бес ғасыр жырлайды» ІІ том, - Алматы, 1989;
      7) Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906 жж.) «Үш қиян» толғауы мен «Сарыарқа», «Қарасай – Қази» дастандары - 2 сағат (М.Мөңкеұлы поэзиясындағы елдің азаттығы, жердің бүтіндігі туралы толғамдары. «Үш қиян» толғауы «Зар заман» дәуірі әдебиетінің үздік туындысы. Шығармаларының идеялық мазмұны, көркемдік ерекшеліктері. Ақынның эпикалық дастандары. Тақырыбы мен идеясы. Тарихи негіздері. Мұрат – айтыс өнерінің шебері);
      Әдебиет теориясы: эпитет, метафора, теңеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Б.Омарұлы, М.Мөңкеұлы - Алматы, 1993;
      8) Шоқан Уәлиханов (1835-1865 жж.) «Ыстықкөл күнделігі», «Жоңғар очерктері», «Қазақ халық поэзиясының түрлері» - 4 сағат (Шоқанның өмірі мен шығармашылығы. Шоқан – қазақ халқының әлемдік деңгейдегі тұңғыш ғалымы, шығыстанушы, әдебиет зерттеушісі. Шоқан – қазақ, қырғыз ауыз әдебиетін жинап зерттеуші. Қашқария саяхаты);
      әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғам өміріндегі маңызы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, театр - С.Мұқановтың «Шоқан Уәлиханов» пьесасы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә. Марғұлан «Шоқан және Манас» Алматы, 1971;
      9) Ыбырай Алтынсарин (1841-1889 жж.) «Жаз», «Азған елдің билері» өлеңдері, «Атымтай Жомарт», «Мейірімді бала» әңгімелері, «Қазақ хрестоматиясы» оқулығы - 4 сағат (Ыбырайдың өмірі мен қызметі. Тәлім алған ортасы, демократиялық-ағартушылық көзқарасының қалыптасуы. Ыбырай – қазақ балалар жазба әдебиетінің негізін қалаушы. Өлеңдерінің идеялық мазмұны. Әңгімелерінің тәрбиелік мәні. «Қазақ хрестоматиясының» қазақ рухани әлеміндегі маңызы);
      әдебиет теориясы: әңгіме туралы түсінікті дамыту;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, технология;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә.Қоңыратбаев «Қазақ әдебиетінің тарихы» - Алматы, 1994;
      10) Абай Құнанбайұлы (1845-1904 жж.) «Жаз», «Күз», «Желсіз түнде жарық ай», «Адасқанның алды жөн, арты соқпақ», «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат», «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін», «Мәз болады болысың», «Сегіз аяқ» өлеңдері мен «Ескендір» дастаны - 10 сағат (Алтыншы, он тоғызыншы, жиырма бесінші, жиырма тоғызыншы, отыз үшінші, отыз жетінші қарасөздері. Абайдың өмірі, шығармашылық жолы. Ұлы ақын өлеңдерінің идеялық мазмұны, көркемдігі туралы. Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалықтары. Ақынның тіл байлығы. Абай қарасөздерінің көтерген мәселелері, даналық ойлары, ой-пікір жағынан өлеңдерімен тығыз байланысы. «Ескендір» дастаны. Дастанның тақырыбы, идеялық-көркемдік маңызы);
      әдебиет теориясы: әдебиеттің халықтығы туралы. Лирика ұғымын кеңейту.
      пәнаралық байланыс: музыка (Абай әндері), бейнелеу өнері (Ә.Қастеев. «Жас Абай»), электрондық оқулық («Дара Абай – Дана Абай» телесабақ);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: З.Ахметов «Абайдың ақындық әлемі» – Алматы;
      11) Жамбыл Жабаев «Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» дастандары - 4 сағат (Жамбылдың эпикалық дастандары. Жырдың бас кейіпкерлері Өтеген, Сұраншы батырлардың өмірде болған тарихи тұлғалар екендігі. Ақынның Өтеген батырдың Жоңғар шапқыншылығында көрсеткен ерлігін эпикалық сарында көркем бейнелеуі. Сұраншы батыр жырына арқау болған сюжеттік желі қазақ халқының ХІХ ғасырдың орта тұсында Қоқан хандығына қарсы күресі екендігі);
      әдебиет теориясы: айтыс өнері туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: мұғалімнің таңдауы бойынша.
      12) Шәкәрім Құдайбердіұлы «Жастарға», «Дүние мен өмір», «Ақындарға», «Кәрілік туралы» өлеңдері, «Еңлік – Кебек» дастаны - 6 сағат (Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылығы. Шәкәрім шығармаларының Абай шығармаларымен үндестігі. Лирикасындағы адамгершілік, ар-ождан мәселелері. «Еңлік-Кебек» дастанының тақырыбы мен идеясы. Поэманың сюжеттік желісі, композициялық құрылымы. Поэмаға арқау болған тарихи шындық және көркемдік шешім. Поэманың көркемдік ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: дастан туралы ұғым;
      пәнаралық байланыс: кинофильм («Шәкәрімнің соңғы күзі»);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ш.Қ.Сәтбаева, Шәкәрім Құдайбердиев - Алматы, 1990, Б.Әбдіғазиұлы - Шәкәрімтану мәселелері;
      13) Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы (1858-1931 жж.) «Шайтанның саудасы», «Гүлшат – Шеризат» мысал өлеңі мен дастаны, «Сарыарқаның кімдікі екендігі» кітабы - 3 сағат (Мәшһүр-Жүсіп Көпеевтің өмірі мен шығармашылық мұрасы туралы мағлұматтар. Мәшһүр-Жүсіп қазақ фольклорын жинап, жеткізуші. Ақынның шығармашылық мұрасы. 1907 жылы Қазанда басылып шыққан кітаптары. Ондағы көтерілген саяси-әлеуметтік мәселелер. «Сарыарқаның кімдікі екендігі» кітабындағы ел тарихы туралы, жер мәселесі туралы ойлары. Мәшһүрдің жыр-толғаулары, ондағы заман, қоғам, адам туралы философиялық толғамдары. «Гүлшат – Шеризат» дастанының көтерген тақырыбы, идеясы);
      әдебиет теориясы: дастан туралы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы.
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ. Мәшһүр Жүсіпов «Көркем сөздің құдіреті», 2000 жыл;
      14) Нарманбет Орманбетұлы «Көпті көрген көнемен», «Шал қайғысы», «Замана», «Сарыарқа сайран жерім-ай», «Бала қайдан?» өлеңдері - 3 сағат (Өмірі мен шығармашылығы. Отарлық езгі, отаршылдық өктемдікке қарсы үн көтерген ақын екендігі. Ақын шығармаларындағы Сарыарқа образы. «Сарыарқа сайран жерім-ай» толғауында ұлт басына төнген ауыр халді суреттеуі. «Шал қайғысы» өлеңінде халық бойындағы бойкүйездік пен жалқаулықты сынауы. Нарманбет өлеңдерінен ұлы Абай жырлары рухының аңғарылуы. Н. Орманбетұлы мұрасының көп уақыт жабық жатуы);
      әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғамдық мәні;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      15) Әнші-сазгер ақындар шығармашылығына шолу, ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі әнші-ақындар поэзиясы - 5 сағат (Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ, Жаяу, Әсет, Мұхит, Мәдилердің тума талант, табиғи дарын иелері екендігі. Әнші ақындардың шығармашылық ерекшеліктері. Олардың басқа халықтарда кездесе бермейтін көптеген өнер түрлерінің басын қосып ұстауы. Ыбырайдың «Гәкку», «Жиырма бес», «Қалдырған», «Арарай» әндері. Балуан Шолақтың «Ғалия», «Құлан кісінес», «Желіп-желіп», «Қынжыл», «Кенже қоңыр» әндері. Арқаның әншілік өнерін дамытуы. Балуан Шолақтың махаббат лирикасы. Жаяу Мұсаның «Ақ сиса», «Көк аршын», «Сұрша қыз», «Хаулау», «Сәулем қыздар» өлеңдері. Әнші-ақынның дәуір, замана жайларын, өз өмірінің шындығын, ел басқарған әкімдердің іс-әрекеттерін көрсететін әлеуметтік тақырыптағы шығармалары. Әсеттің «Адамның жасы жөнінде», «Тоты», «Қисмет» әндері. Дастандары: «Пушкин», «Салиха-Сәлмен», айтыстары);
      әдебиет теориясы: махаббат лирикасы туралы ұғымды кеңейту;
      пәнаралық байланыс: С.Мұқанов «Балуан Шолақ» романы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: А.Жұбанов «Замана бұлбұлдары» - Алматы, 1975;
      16) Біржан сал Қожағұлұлы (1834-1897 жж.) «Жамбас сипар», «Ләйлім шырақ», «Жанбота» әндері - 2 сағат (Біржанның өмірі мен шығармашылығы. Лирикасы мен айтыстары. Шығармашылық өнеріндегі синкреттілік сипат. Әншілік дәстүрі. Біржан әндерінің белгілі бір жағдайға, тақырыпқа байланысты туғандығы);
      әдебиет теориясы: элегия;
      пәнаралық байланыс: театр М.Төлебаев «Біржан – Сара» операсы, кино «Біржан сал»;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Әуезов «Абай жолы» романынан үзінді;
      17) Ақан сері Қорамсаұлы (1843-1913 жж.) «Асыл мен жасық», «Жақсы мен жаман», «Құлагер», «Ләйлім шырақ», «Маңмаңгер», «Сырымбет», «Балқадиша» өлеңдері (2 сағат) (Ақан серінің өмірі мен шығармашылығы. Білім алған ортасы. Ақан – қазақтың әнші-ақындар тобының көрнекті өкілі. Ақан – ақын, әнші, сазгер. Ақанның эстетикалық таным-түсінігі, әлеуметтік өмірге көзқарасы, заман жайлы толғаулары, жастарды өнерге үндеуі. «Құлагер» ақын трагедиясы. Ақынның өзіндік сөз саптауы);
      әдебиет теориясы: махаббат лирикасы туралы ұғымды кеңейту;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, электрондық оқулық Әсет әнін орындаушы – Ж.Кәрменов, телесабақ;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Жүнісов «Ақан сері» романы;

2.Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      15. 11-сыныпта «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытуға 60 сағат бөлінген, оның ішінде, шығармаларды оқып, талдауға – 6 сағат, шығармашылық жұмыстарға - 8 сағат, сыныптан тыс оқуға – 2 сағат.
      16. Курстың мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      1) Жалпы шолу - 1 сағат (ХХ ғасырдағы Қазақстанның тарихи-әлеуметтік жағдайы. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің даму сипаты. Әдебиеттің жанрлық, мазмұн мен түр, тақырып пен идеялық жағынан жаңа сатыға көтерілу себептері. Қазақ тіліндегі басылымдардың жарық көруі және оның елдің рухани дамуына әсері. Алғашқы қазақ романының өмірге келуі. Драматургияның пайда болуы. Проза жанрының классикалық үлгіде дамуы. Әдеби ағымдар мен бағыттар. Әдебиет теориясы: әдеби ағымдар мен бағыттар туралы түсінік);
      әдебиет теориясы: әдеби ағымдар мен бағыттар туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Әлихан Бөкейхановтың өмірі мен қызметі туралы;
      2) Ахмет Байтұрсынұлы «Маса» жинағы мен «Әдебиет танытқыш» зерттеу еңбегі - 2 сағат (Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ әдебиеті мен мәдениеті тарихындағы аса ірі тұлға, көрнекті ғалым, қоғам қайраткері, ақын, аудармашы. «Маса» жинағындағы өлеңдердің мазмұны мен мәні. «Әдебиет танытқыш» – қазақ тіліндегі әдебиет теориясы туралы алғашқы еңбек екендігі. А.Байтұрсынов қазақ тілінде тұңғыш рет әдебиеттану терминдерін қалыптастыруы. «Әдебиет танытқыш» еңбегінде көркем шығарманың сыры мен сипаты, жанрлық ерекшеліктері, композициялық құрылымның жан-жақты қарастырылуы. Аталған еңбектің сөз өнерін танып, пайымдауымыздағы рөлі);
      әдебиет теориясы: әдеби жанр туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, электрондық оқулық - А.Байтұрсынов мұражайлық телесабақ, 2009;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: әдебиеттану терминдер сөздігі, З. Ахметов, Т. Шаңбай – Алматы, 1996;
      3) Міржақып Дулатұлы. «Оян, қазақ» жинағы, «Бақытсыз Жамал» романы - 2 сағат (Өмірі мен қоғамдық қызметі. «Оян, қазақ» жинағындағы ұлт-азаттық идеясы. Ақын өлеңдерінде бостандық, тәуелсіздік рухының жырлануы. «Бақытсыз Жамал» – қазақ роман жанрындағы алғашқы шығарма. Шығарманың жанрлық ерекшелігі. Романда суреттелген әлеуметтік теңсіздік мәселелері және қазақ әйелінің тағдыры. Жамал бейнесінің реалистік сипаты, автордың образ сомдау және адам психологиясын суреттеу шеберлігі);
      әдебиет теориясы: роман, эпикалық жанр;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М. Жұмабаев «Шолпанның күнәсі» повесі;
      4) Жүсіпбек Аймауытов «Ақбілек» романы - 2 сағат (Өмір жолы, шығармашылық мұрасы, қоғамдық-әлеуметтік қызметі. Жүсіпбек Аймауытов – дарынды жазушы, драматург, ғалым, аудармашы, көсемсөз шебері. «Ақбілек» романы. Романның тақырыбы. ХХ ғасыр басындағы саяси-әлеуметтік жағдай және шығармада суреттелген өмір шындығы. Адамдардың сана-сезіміндегі өзгерістерді бейнелеудегі жазушының суреткерлік шеберлігі. Ақбілек образының ұлттық сипаты және психологиялық күйзелісінің шығармада көркем жинақталуы. Романдағы басқа да кейіпкерлер. Жазушының пейзаж бен портрет жасау ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: мінездеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ж. Аймауытов пьесалары;
      5) Сұлтанмахмұт Торайғыров «Туған еліме», «Сарыарқаның жаңбыры» өлеңдері, «Қамар сұлу» романы - 2 сағат (С. Торайғыровтың өмірі мен ақындық жолы. Ақын лирикасының көркемдік ерекшеліктері. «Қамар сұлу» романындағы әйел теңсіздігі және оның эпикалық шығармаға көркем жинақталуы. Көркемдік ерекшеліктері. Отбасылық тәрбие мәселесі. Қамар – типтік образ);
      Әдебиет теориясы: авторлық және объективті идея;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Т.Жомартбаев «Қыз көрелік» романы;
      6) Мағжан Жұмабаев «Жазғы таң», «Толқын», «Туған жер», «Сен сұлу», «Шолпы», «Мені де өлім, әлдиле» өлеңдері, «Қойлыбайдың қобызы» поэмасы - 2 сағат (Өмірі мен шығармашылық жолы. Мағжан өлеңдеріндегі азаматтық рух, ағартушылық-демократтық сарын. Мағжанның табиғат, махаббат лирикасы. Мағжан лирикасындағы ақындық «Мен». Поэзиясындағы бейнелілік, суреттілік. Метафоралық қолданыстар. «Қойлыбайдың қобызы» поэмасының тақырыбы. Жанрлық ерекшелігі. Эпикалық дастан мазмұнындағы романтикалық сарын. Тіл көркемдігі. Образ сомдау шеберлігі);
      әдебиет теориясы: лирика жанры;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, музыка;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Қасым Аманжолов өлеңдерімен салыстыра талдау;
      7) 1930-1960 жылдардағы әдебиет. Кеңестік дәуірдегі қазақ әдебиетіне жалпы шолу - 1 сағат (Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті және социалистік реализм әдісі. Әдебиеттің кеңес идеологиясының құралы ретіндегі қызметі. Ел тарихындағы іргелі оқиғалардың көркем шығармашылықта бейнеленуі. Әдеби-мәдени даму бағыттары. Жаңа тақырыптардың пайда болуы. Өндіріс тақырыбы. Қазақ әдебиеті екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында. Тың игеру. Жеке басқа табынушылық зардаптары. Поэзияның дамуы. Проза мен драматургиядағы соны бетбұрыстар. Жаңа бағыт пен бет. Әдебиеттегі көркемдік ізденістер);
      әдебиет теориясы: әдеби ағымдар;
      пәнаралық байланыс;
      8) Сәкен Сейфуллин. «Сыр сандық» өлеңі мен «Көкшетау» поэмасы - 1 сағат (Өмір жолы, қоғамдық-саяси қызметі, ұстанған бағыты. Өлеңдерінің реалистік сипаты, демократтық-ағартушылық бағытта және Қазан төңкерісі туралы жазған шығармалары. Ақынның табиғат лирикасы. Сыр сандық лирикасының көркемдік ерекшелігі. Суреткерлік шеберлігі. «Көкшетау» поэмасының тақырыбы, композициялық құрылымы. Ертегі, аңыздарға негізделген оқиғалар жүйесі. Тұтқын қыз, Адақ образдары. Поэмадағы Абылайхан бейнесі. Сәкен – қазақ мәдениеті мен тарихында қайталанбас өзіндік орны бар азамат, күрескер ақын, тоталитарлық қоғам құрбаны); әдебиет теориясы: аллегория;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: С. Сейфуллин «Тар жол, тайғақ кешу» өмірбаяндық романы;
      9) Бейімбет Майлин. «Күлтай болыс» әңгімесі, «Шұғаның белгісі» повесі - 1 сағат (Б.Майлиннің өмірі мен қызметі. Поэзияда қол жеткізген табыстары. Б.Майлиннің прозасы. Шығармашылығының басты тақырыбы – қарапайым еңбек адамы, қазақтың қалың бұқарасының қоғамдық-әлеуметтік өмірдегі жаңалықтарға байланысты сана-сезімдегі өзгерістері. Майлин – әңгіме жанрының шебері. Күлтайдың жаңа заманға бейімделуі. Автордың мінез сомдау шеберлігі. Б.Майлиннің «Шұғаның белгісі» повесінің баяндау стилі, образ жасау шеберлігі. Шығарма тіліндегі суреттілік, бейнелілік, дәлдік);
      Әдебиет теориясы: шағын көлемді эпикалық жанр туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, тіл білімі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Б. Майлиннің әңгімелері (мұғалімнің ұсынуы бойынша);
      10) Ілияс Жансүгіров. «Ағынды менің Ақсуым», «Жетісу суреттері» өлеңдері, «Құлагер» поэмасы - 2 сағат (Өмірі мен әдеби-шығармашылық қызметі. Ілияс лирикасының негізгі тақырыптары. Табиғат лирикасы. Ақын лирикасындағы суреттілік, бейнелілік. «Құлагер» поэмасының тақырыбы, сюжеті, көркемдігі, тіл айшығы. Поэмадағы Ақан мен Құлагер бейнесі. Күреңбай сыншы мен Батыраш образдары. Ақынның мінез сомдау шеберлігі. Поэманың композициялық құрылымы. Идеясы. Автордың көркемдік шешімі);
      әдебиет теориясы: әдеби жанр туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, музыка, кино («Ақан сері»);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ақан серінің «Құлагер» өлеңі;
      11) Ұлы Отан соғысы жылдарындағы әдебиет - 1 сағат (Лирика Ж.Жабаев, Қ.Аманжолов, Ж.Саин, С.Мәуленов, т.б., публицистика Б.Бұлқышев, Б.Момышұлы, т.б., көркем проза Ғ.Мүсіреповтің «Қазақ солдаты», Ә.Нұрпейісовтің «Курляндия», М.Әуезовтің «Абай жолы» романдары. Поэма жанрында қалам тартқан көрнекті қаламгерлер: Қ.Аманжолов «Ақын өлімі туралы аңыз», Х.Ерғалиев «Әке сыры», т.б. Драматургияның дамуы: Ғ.Мүсірепов «Амангелді», С.Мұқанов «Шоқан Уәлиханов», Ә.Әбішев «Достық пен махабат»);
      12) Мұхтар Әуезов «Абай жолы» роман-эпопеясы, «Еңлік-Кебек», «Қарагөз» драмалары - 5 сағат (Мұхтар Әуезов – қазақ әдебиетінің классигі. М. Әуезовтің шығармашылық өмірбаяны. Проза және драматургия жанрларын өркендетуге қосқан үлесі. «Абай жолы» роман-эпопеясының әлемдік әдебиеттің алтын қорына енген шығарма екендігі. Эпопеяның тарихилық, этнографиялық сипаты. Романдағы Абайдың азаматтық, ақындық бейнесі. Абай образының өсу, даму динамикасы. Абай жолындағы әйелдер бейнесі. Сөз өнерінде сәтті сомдалған образдың бірі – Құнанбай образы екендігі. Тарихи шындық және көркемдік шешім. Романның композициясы. Сюжет пен характер. Кейіпкер тілінің даралануы. Шешендік сөз үлгісі. М.Әуезов бейнелеген пейзаж бен портрет. Драматургия саласындағы еңбектері. «Еңлік-Кебек» пьесасының өмірге келу тарихы, «Қарагөз» драмасының тақырыбы мен идеялық ерекшелігі. Адам мінезін ашудағы психологиялық ізденістері);
      әдебиет теориясы: образ туралы түсінік, «классика» ұғымы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, электрондық оқулық (Бөрілі мұражайы);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Әуезов Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845-1904) (Монография), жиырма томдық шығармалар жинағы – Алматы: Жазушы, 1985;
      13) Сәбит Мұқанов «Сұлушаш» поэмасы - 2 сағат (С.Мұқановтың өмірбаяны, шығармашылығы (ақын, жазушы, әдебиет зерттеушісі). «Сұлушаш» - өлеңмен жазылған роман, ақынның шоқтығы биік шығармасы екендігі. Сұлушаш образын сомдаудағы қаламгердің көркемдік ізденістері. Романның басқа кейіпкерлері);
      әдебиет теориясы: айтыс өнері туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, география, электрондық оқулық С.Мұқанов мұражайы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: С.Мұқанов «Өмір мектебі» романы;
      14) Ғабит Мүсірепов «Оянған өлке» романы - 2 сағат (Ғ. Мүсіреповтің өмірі мен қызметі. Шығармашылық еңбектеріне шолу. «Оянған өлке» романы және ондағы өндіріс тақырыбының көтерілуі. Романдағы Игілік пен Жұман образдары. Кейіпкерлер арасындағы психологиялық тартыс. Жазушының портрет пен пейзаж, монолог пен диалог жасаудағы шеберлігі. Қаламгердің өндіріс тақырыбын меңгеру жолындағы ізденістері. Жазушының адам портретін жасау шеберлігі, тіл көркемдігі, стилі);
      әдебиет теориясы: әдебиеттің ұлттық ерекшелігі, реалистик бейне; пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, электрондық оқулық Ғ.Мүсірепов мұражайы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Қайсенов «Жау тылында» романы;
      15) Ғабиден Мұстафин «Дауылдан кейін» романы - 2 сағат (Ғ. Мұстафиннің өмірі мен жазушылық қызметі. Шығармашылығына шолу. «Дауылдан кейін» романындағы адамдар арасындағы тартыстың әлеуметтік тартысқа ұласуы. Аман образының көркем жинақталуы. Жазушының стилі, сөз қолдану ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: стиль туралы ұғым;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ғ.Мұстафин «Қарағанды» романы;
      16) Қасым Аманжолов «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасы - 1 сағат (Қасым Аманжоловтың өмірі мен шығармашылығы. Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңдегі шығармашылық ізденістері. Соғыстан кейінгі жылдары жазылған өлеңдері. Лирикасы. Поэмалары. Ақын поэзиясындағы романтизм мен реализм. Поэзиясындағы достық пен махаббат, елдік пен ерлік мәселелерінің көркем жинақталуы);
      әдебиет теориясы: поэма туралы ұғымды тереңдету;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Аманжолов «Дариға, сол қыз» өлеңі;
      17) 1960-1990 жылдардағы әдебиетке жалпы шолу 60-жылдар – қазақ әдебиетіндегі жаңа бетбұрыс кезеңі - 1 сағат (Оның себептері мен салдары. Поэзиядағы тың ізденістер. Жаңа толқын ақындардың өлеңдеріндегі нәзік лиризм, жаңа ойлар мен соны тақырыптардың игеріле бастауы. Өлең өріміндегі жаңалықтар. М.Мақатаев, Қ.Мырзалиев, Т.Айбергенов, Т.Молдағалиев, Ф.Оңғарсынова, т.б. ақындардың алғашқы қадамдары. Проза мен драматургиядағы жаңалықтар. Шағын әңгіме мен повестерде революционер коммунистің образын сомдаудан алшақтап, жеке адамның психологиялық болмысын танытуға ұмтылуы. Тарихи тақырыптың игеріле бастауы І.Есенберлин, Ә.Кекілбаев, С.Сматаев, М.Мағауин. Ұлттық құндылықтарға мән беруі А.Сүлейменов, Т.Әбдіков, Д.Исабеков, О.Бөкей, Б.Нұржекеев);
      әдебиет теориясы: сентиментализм;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: І. Есенберлин «Қаһар» романы;
      18) Әбділда Тәжібаев «Портреттер» толғау-эссесі - 1 сағат (Ақынның өмірі мен шығармашылығы. Жазушының поэзия, драматургия және әдебиеттану ғылымы саласында қатар еңбек етуі. Лирикасы, поэмалары. Толғауларындағы замана жайлы ірі ойлары. Шығармаларының тақырыптық ерекшеліктері. Комедия жанрындағы ізденістері: «Дубай Шубаевич» комедиясы. Әдебиеттану саласындағы зерттеу еңбегі: «Өмір және поэзия»); әдебиет теориясы: образды жинақтау мен даралау тәсілдері;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә. Тәжібаев «Майра» драмасы;
      19) Мұқан Иманжанов «Алғашқы айлар» повесі - 1 сағат (М.Иманжановтың өмірі мен қызметі. Повестің тақырыбы мен сюжеттік даму ерекшелігі. «Алғашқы айлар» повесіндегі жас ұстаз Жақыпбектің және оның оқушы-шәкірттері Сапар, Сейтен, Жарқын образдарының көркем жинақталуы. Шығармадағы мектеп өмірі, бала тәрбиелеу жұмысының қиыншылықтары мен қуаныштары, өзіндік ерекшеліктері. Жазушының балалар мінез-құлқын суреттеудегі ізденістері мен жетістіктері. Шығарманың идеялық мұраты);
      әдебиет теориясы: образды жинақтау мен даралау тәсілдері;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: мұғалімнің таңдауы бойынша;
      20) Жұбан Молдағалиев «Мен – қазақпын» поэмасы - 1 сағат (Ақынның өмірі мен шығармашылығы. Ж.Молдағалиев – эпик ақын. Поэмадағы халық тарихы, ұлт болмысы. «Мен - қазақпын» поэмасының жанры, ондағы публицистикалық сарын. Тіл көркемдігі, сюжеттік даму сипаты, ұйқас үйлесімі, екпін мен ырғақ ерекшелігі. Поэманың идеялық мұраты);
      әдебиет теориясы: екпін;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Әлімбаев «Менің Қазақстаным» поэмасы;
      21) Сырбай Мәуленов «Шөңге», «Қаратау», «Торғай қақпасы», «Ізгілік», «Ілияс» өлеңдері - 1 сағат (Өмірі мен шығармашылық жолы. Кеңес дәуірі әдебиетіндегі С.Мәуленовтің орны. С.Мәуленов – лирик ақын. Табиғат лирикасы. Ақын өлеңдеріндегі соғыс суреттері. Сырбай өлеңдеріндегі сыршыл сезім. Сырбай өлеңдеріндегі ұйқас, ырғақ, тіл көркемдігі);
      әдебиет теориясы: силлабикалық өлең;
      пәнаралық байланыс: қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Тоқаш Бердияров поэзиясы;
      22) Тахауи Ахтанов «Шырағың сөнбесін» романы - 1 сағат (Жазушының өмірі, шығармашылығы. «Шырағың сөнбесін» романының тақырыбы, идеясы. Нәзира бейнесі. Кейіпкердің ұлттық болмысы. Шығарманың реалистік сипаты. Соғыс адамзат баласына не берді, ол туралы авторлық көзқарас);
      әдебиет теориясы: тақырып пен идея;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә.Шәріпов «Партизан қызы» повесі;
      23) Әбдіжәміл Нұрпейісов «Соңғы парыз» романы - 2 сағат (Жазушының өмірі мен шығармашылығы. «Соңғы парыз» романының көтерген тақырыбы – ХХ ғасырдың екінші жартысындағы Арал теңізінің экологиялық тағдыры, балықшылар өмірі, адамдар арасындағы тартыс. Шығарманың жанрлық сипаты. Шығармадағы Жәдігер, Бәкизат, Әзім, Сары шая образдары - типтік бейнелер. Жазушының мінез сомдау шеберлігі);
      әдебиет теориясы: сарказм, ирония;
      пәнаралық байланыс: география, экология, кино («Қан мен тер» кинофильмі);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә. Нұрпейісов «Қан мен тер» трилогиясы;
      24) Зейін Шашкин «Теміртау» романы - 1 сағат (З. Шашкиннің өмірі мен қызметі. Теміртау романының тақырыптық ерекшелігі. Шығарманың реалистік сипаты. Шығарманың сюжеті мен композициясы. Қаламгердің монолог пен диалог құрудағы ізденістері);
      әдебиет теориясы: мінездеу түрлері;
      пәнаралық байланыс: тарих, география;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: З.Шашкин «Доктор Дарханов» романы;
      25) Әзілхан Нұршайықов «Ақиқат пен аңыз» романы - 2 сағат (Қаламгердің өмірі мен шығармашылығы. Ә.Нұршайықовтың очерк жанрының шебері екендігі. «Ақиқат пен аңыз» роман-дилогиясы, оның жанрлық ерекшелігі. Романның жазылу тарихы. Шығармадағы Бауыржан Момышұлының батырлық бейнесі. Жазушының кейіпкер мінезін диалог арқылы суреттеу ерекшелігі. Көркемдік сипаты);
      әдебиет теориясы: монолог пен диалог;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, кино («Москва үшін шайқас»), электрондық оқулық (мұражайлық телесабақ);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә.Нұршайықов «Махаббат қызық мол жылдар» романы;
      26) Қалтай Мұхамеджанов «Көктөбедегі кездесу» пьесасы - 1 сағат (Қ.Мұхамеджановтың шығармашылық өмірбаяны. Пьесаларының тақырыптық сипаты, жанрлық құрамы, сюжеттік желісі, көркемдік ізденістері. Ш.Айтматовпен бірігіп жазған «Көктөбедегі кездесу» пьесасындағы образдар жүйесі, тартыс табиғаты. Ондағы Қазақстан шекарасы, адамзатқа ортақ мәселелер. Адамның қандай жағдайда да адам боп қалу мәселесінің көтерілуі. Көктөбедегі достар. Олардың қуанышы мен қайғысы. Драманың кейіпкерлері – Досберген, Исабек, Өсіпбай. Олардың шындық жолындағы айтыстары. Айша апайдың қатынасы, көзқарасы);
      әдебиет теориясы: драма, пьеса;
      пәнаралық байланыс: театр;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Мұхамеджанов «Бөлтірік бөрік астында» комедиясы;
      27) Зейнолла Қабдолов «Ұшқын», «Жалын» романдардан үзінді - 2 сағат (Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы туралы қысқаша мәлімет. Романның көтерген тақырыбы мен идеясы. Сюжеттік даму желісі. Шығармадағы көзқарастар қайшылығы. Адамдар арасындағы психологиялық тартыс. Тайман, Қабен, Жанар, Сардар бейнелері. Портрет пен пейзаж жасау шеберлігі. Шығарманың тілі);
      әдебиет теориясы: өндіріс тақырыбына жазылған роман туралы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: мұражай материалдары, деректер;
      28) Мұқағали Мақатаев «Махаббат диалогі», «Қайран, Қарасазым-ай» өлеңдері, «Дариға, жүрек» поэмасы - 1 сағат «Өмірі мен шығармашылық қызметі. Лирикасы мен поэмалары. Мұқағали өлеңдерінің өзге ақындар шығармаларынан өзгешелігі. Табиғат лирикасы. Лирикасындағы ақындық «мен». Тілінің көркемдігі, оралымдылығы, тілге жеңілдігі, ойға тереңдігі, айшықты суреттілігі т.б. Поэмаларының тақырыптары. «Дариға, жүрек» поэмасының сюжеті, композициялық құрылымы. Ұйқас, ырғақ ерекшелігі) Әдебиет теориясы: баллада, сонет;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, электрондық оқулық («Бір өлеңі бір елдің мұрасындай» телесабақ);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ш.Айтматов «Жәмилә» повесі;
      29) Қадыр Мырза Әли «Домбыра», «Бұлбұл бағы», «Ақ отау» өлеңдері - 1 сағат (Қадыр ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ поэзиясындағы философиялық лириканың ірі өкілі. Қ.Мырза Әли – балалар ақыны. Ақынның тапқыр ой, тың теңеу, соны сурет салуға шеберлігі. Өлеңдерінің тәрбиелік мәні. «Домбыра» өлеңінің идеялық мұраты. Қ.Мырза Әли поэзиясының көркемдік ерекшелігі. Қадыр поэзиясының ұлттық сипаты); Әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғамдық мәні;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ. Мырза Әли «Дала дидары», «Бұлбұл бағы» өлеңдер жинағы;
      30) Мұхтар Шаханов «Ғашықтық ғаламаты» өлеңі, «Танакөз» поэмасы - 1 сағат (Өмірі мен шығармашылық қызметі. Ақын өлеңдерінің құрылымдық ерекшелігі. Т.Айбергенов пен М.Шаханов поэзиясы арасындағы байланыстар. Шаханов поэзиясына тән өршілдік, қызу интонация, жоғары пафос мәселелері. «Ғашықтық ғаламаты» өлеңінің идеялық мұраты. Мұхтар поэзиясына тән сюжеттілік. Шығармаларында тартыстың оқиға соңында ерекше шешімін табу сипаты. Шаханов лирикасындағы көне дәстүр мен жаңашылдық. «Танакөз» поэмасындағы биік адамгершілік, мораль мәселесі); Әдебиет теориясы: метонимиялық қолданыстар;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Т. Айбергенов «Аруана бауыр дүние ...» өлеңі;
      31) Сәкен Жүнісов «Заманай мен Аманай» повесі - 1 сағат (Өмірі мен шығармашылық жолы. «Заманай мен Аманай» повесінде туған жерге деген перзенттік махаббат пен Отанға деген сүйіспеншіліктің суреттелуі. Балзия, Атымтай, Заманай мен Аманай образдары. Повестің тақырыбы мен идеясы. Сюжеті мен композициясы. Шығарманың тілі, көркемдігі. Өмір шындығы мен көркемдік шешім);
      әдебиет теориясы: сюжет пен композиция;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка, «Заманай» көркем фильмі;
      32) Қабдеш Жұмаділов «Тағдыр» романы - 2 сағат (Жазушының өмірі мен шығармашылық жолы. «Тағдыр» романында көтерілген ел бірлігі, ұлт мүддесі мәселелері. Бүтін бір халық жерінің екі империя арасында таласқа түсіп, бөлінуі. Демежан бейнесі. Оның тарихта болған тарихи тұлға екендігі. Жазушының тіл көркемдігі. Кейіпкер, портрет, пейзаж жасау ерекшелігі. Шығармада суреттелген ұлттық этнографиялық әрекеттер мен бояулар айшығы);
      әдебиет теориясы: пейзаж бен портрет;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Жұмаділов «Соңғы көш» роман-дилогиясы;
      33) Әбіш Кекілбаев «Үркер» романынан үзінді - 2 сағат (Өмірі мен шығармашылығы туралы. «Үркер» тарихи романы. Тақырыбы, идеясы. Композициясы. Тарихи негізі. Романдағы халықтық бейнесі. Әбілқайыр тұлғасы, тарихи шындық және көркемдік шешім. Жазушының тіліндегі тың теңеулер, метафоралық қолданыстар, айшықты бояулар мен соны тіркестер. Адам мінезін сомдаудағы суреткерлік шеберлігі);
      әдебиет теориясы: метонимиялық қолданыстар;
      пәнаралық байланыс: тарих, география;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: Ә. Кекілбаев «Шыңырау» повесі, «Аңыздың ақыры», «Бір шөкім бұлт» әңгімелері;
      34) Оралхан Бөкей «Қар қызы» повесі - 1 сағат (О.Бөкейдің өмірі мен қызметі туралы мәлімет. Қаламгердің алғашқы әңгімелері мен повестері. «Қар қызы» повесіндегі реализм мен романтизмнің араласып келуі. Повестің образдар жүйесі. Сюжеті мен композициясы. Повестің тіл көркемдігіне қатысты ой-пікірлер. Әдеби сында бағалануы. Жазушы шығармаларындағы адам мен табиғат тұтастығы);
      әдебиет теориясы: суреткер қиялы;
      пәнаралық байланыс: қазақ тілі;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: О. Бөкей «Атау кере» повесі;
      35) Тәуелсіздік жылдарындағы әдебиет. Поэзия - 3 сағат (Қазақ әдебиетінің тәуелсіздік жылдарындағы даму бағыттары. Ұлттық рухани жаңаруы және сөз бостандығы. Ұшқыр жанр лирикадағы ел егемендігінің жырлануы. Қазақ қаламгерлерінің елдің тәуелсіздігін, халықтың арман-мүддесін жырлауы. Поэзиядағы тың тақырып, жаңа идеялар мен соны теңеулер. Эпикалық жанрдағы тың ізденістер, қол жеткен табыстар. Поэзияда дәуір шындығының көркем жинақталуы. А.Бақтыгерееваның «Наурыз» лирикасы. Ақын лирикасындағы ата дәстүрді аңсау, тарихи жадтың қайта оянуы. «Наурыз» жырының көркемдік ерекшелігі, ұйқас пен ырғақ мәселелері. Жарасқан Әбдіраш поэзиясының көркемдік сипаты. Иранбек Оразбай поэзиясындағы шеберлік үрдістер. Лирикалық пафос, интонациялық қызулық. Нұрлан Оразалин, Ұлықбек Есдәулетов, Серік Ақсұңқарұлы, Рафаэль Ниязбек, Несіпбек Айтұлы поэзиясындағы автор тұлғасы және өлеңдеріндегі бейнелілік. Темірхан Медетбек лирикасының тақырыптары, жанрлық ерекшеліктері. «Мінез», «Бір уыс топырақ» лирикаларындағы отаншылдық рух. Ақын поэзиясындағы көне түркілік сарын. Тәуелсіздік жылдарындағы поэзиядағы уақыт пен кеңістік. Жұматай Жақыпбаев, Есенғали Раушанов, Тынышбай Рахимов, Исрайыл Сапарбаев, Ғалым Жайлыбай, Тыныштықбек Әбдікәкімов, Гүлнар Салықбаева, т.б. ақындардың өлең-жырларындағы ел тәуелсіздігі, азаттық, бостандық сияқты ұғымдардың көркем жинақталуы, отаншылдық рух. Адам бойындағы нәзік сезім иірімдерінің сөзбен кестеленуі);
      36) Проза - 3 сағат (Кеңес дәуірінде жабық тақырып болып келген қазақ халқының басынан өткерген ашаршылық С.Елубаевтың «Ақ боз үй» трилогиясы, саяси қуғын-сүргін Д.Досжановтың «Алыптың азабы» романы, тоталитарлық дәуірдің шындығын Ш.Мұртазаның «Ай мен Айша», К.Оразалиннің «Абайдан соңғы арыстар», З.Қабдолов «Менің Әуезовім», Ә.Таразидің «Жаза», Б.Мұқайдың «Өмірзая» романдары, Р.Мұқанованың «Мәңгілік бала бейне» повесі, шет ел өмірін Т.Нұрмағамбетовтің «Айқай» повесі) суреттейтін шығармалардың дүниеге келуі. Барлық әдеби жанрларда егемен еліміздің жеткен жетістіктері мен жеңістерінің суреттеле бастауы. Ұлттық құндылықтардың негізгі тақырып ретінде алға шығуы М.Сәрсекеевтің «Сәтбаев», Р.Тоқтаровтың «Абайдың жұмбағы», Б.Нұржекеұлы «Жау жағадан алғанда» романдары. Қазақ әдебиетінің әлем әдебиетімен байланысы А.Кемелбаева. Көркем прозадағы жаңа көркемдік ізденістер. Ойшылдық пен философияның көркем шығармашылықта алдыңғы планға шығуы. М.Мағауиннің «Жармақ», Т.Әбдіковтің «Парасат майданы» туындылары. Тарихи тақырыптың қайта сарапталып, өмір шындығының нақты материалдармен толығып, көркем жинақталуы Қ.Жұмаділовтің «Дарабоз», Т.Жұртбайдың «Дулыға» романдары. «Мәдени мұра» бағдарламасы және әдебиет);
      37) Қазіргі драматургия - 1 сағат (Драма жанрының өзіндік ерекшеліктері. Қазақ драматургиясының пайда болуы мен қалыптасу кезеңдері туралы қысқаша шолу. 60-90-жылдарға дейін драматургия саласында қалам тартып келген қаламгерлер (Қ.Мұхамеджанов, Қ.Шаңғытбаев, О.Бөкеев, А.Сүлейменов, т.б.). Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ драматургиясының жай-күйі. Драматургияда қазақ халқының басынан өткен тарихи оқиғаларды баяндайтын пьесалар Ә.Кекілбаев «Абылай хан», И.Оразбаев «Мен ішпеген у бар ма?». Тәуелсіздік жылдарында жазылған драмалық шығармалардың тақырыптық ерекшеліктері (Д.Исабеков, О.Бодықов, Н.Оразалин, И.Сапарбаев, Б.Мұқаи, Р.Мұқанова, Е.Аманшаев). Комедиялық жанрда жазылған драмалық шығармалар. С.Балғабаев («Ең әдемі келіншек», «Тойдан қайтқан қазақтар»). Көркемдік-идеялық деңгейі. Трагедия табиғаты. Конфликт пен характер мәселесі. Драма жанрының қазақ әдебиеттануында зерттелуі);
      Әдебиет теориясы: элегия, сонет, трагедия, комедия;
      38) Әдебиеттану мәселелері - 1 сағат (Әдебиеттану – сөз өнерін зерттейтін ғылым. Ол әдебиеттің тарихын, әдебиет теориясын, әдебиет сынын қарастырады. Әдебиеттің тарихы - халық тарихы. Әдебиет сынының әдебиет тарихы және теориясымен байланысы).

3. 10-11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      17. 10-сыныптың соңында оқушылар пәндік нәтижелер бойынша:
      1) әдеби шығармаларды ұлттық құндылық ретінде ұғынып, ХІХ ғасыр және әлем әдебиеті үлгілерін;
      2) эпикалық, лирикалық және драмалық туындылардағы басты кейіпкер келбетін;
      3) көркем шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беруді;
      4) көркем шығарма мазмұнын әлем әдебиетінің үлгілерімен салыстыра талдай білуі;
      5) ХІХ ғасыр және қазіргі заман әдебиеті үлгілерін әдебиеттің тектері мен жанрларына сәйкес талдауды;
      6) шығарма немесе оның ішіндегі кейіпкерлер бойынша ой толғау, пікірнама, сыни мақала жазуды;
      7) көркем бейнелі сөздерді орынды қолданып, жазба жұмыстарының күрделі түрлерін (эссе, шығарма, өлең құрастыру, сценарий жазу, т.б.) орындай білуі тиіс.
      8) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық мәнін айқындауды;
      9) өзіндік ізденіс жұмыстарына ұсынылатын шығармаларды өздігінен оқып талдауды;
      10) көркем шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беруді;
      11) сыныптан тыс және өзіндік ізденіс жұмыстарына ұсынылған әдеби-көркем шығармаларды өздігінен оқуды;
      12) мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелі жеткізе алуды;
      13) өзіндік көзқарасын білдіруді, шешен сөйлеу дағдыларын;
      14) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық, эстетикалық, тәрбиелік, танымдық мәнін айқындауды;
      15) көркем бейнелі сөздерді орынды қолданып, жазба жұмыстарын (эссе, шағын шығарма жазу т.б.) орындауды;
      16) шығарманы көркемдік тұтастықта талдаудың жолдарын, амал-тәсілдерін меңгеруі тиіс.
      18. 11-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіруді;
      2) өлең сөздің құрылымдық элементтерінің (өлшем, ырғақ, ұйқас, шумақ) мән-мағынасын, негізгі ұғымдарын білуді;
      3) мәнерлеп оқудың барлық элементтерін қолдануды;
      4) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын;
      5) әдеби тақырыпқа реферат жазып, жоспарын, тезисін дайындауды;
      6) компьютермен, техникалық ақпарат құралдарымен жұмыс істеп, интернет арқылы әлем әдебиетімен таныса алуды;
      7) әдебиеттің басқа өнер түрлерімен (бейнелеу, сәулет, саз, мүсін, театр, кино, т.б.) байланысын түсіндіре алуды;
      8) сыныптан тыс және қосымша оқуға ұсынылған әдеби-көркем шығармаларды өздігінен оқуды;
      9) берілген мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелеп, толықтырулар енгізуді білуі тиіс;
      10) әдеби шығармаларды ұлттық құндылық ретінде ұғынып, ХХ ғасыр және қазіргі заман әдебиеті мен тәуелсіз жылдардағы әдебиет үлгілерін;
      11) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, мәнін;
      12) әдебиеттің өнер түрлерімен байланысын;
      13) оқыған көркем туынды бойынша шығармашылық жазба жұмыстар орындауды;
      14) көркем шығарма мазмұнын әлем әдебиетінің үлгілерімен салыстыра талдауды;
      15) әдебиеттің өзге ғылымдармен сабақтастығын;
      16) сөйлеу дағдыларын меңгеріп, өзіндік көзқарасын білдіруді;
      17) әдебиеттану терминдері сөздіктерін, энциклопедияларды пайдалануды;
      18) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын көркемдік шындық тұрғысынан түсінуді;
      19) әдеби білімдері негізінде көпшілік алдында өзіндік пікір білдіруді;
      20) шығармада бейнеленген өмір шындығы мен автордың ойын тани алуды және т.б. меңгеруі тиіс.
      19. Тұлғалық нәтижелер:
      1) қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      2) ұлттық құндылықтар мен әлемдік азаматтық құндылықтарды салыстыра пайымдап, дәріптей білуінен;
      3) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      4) көркем туындының кейіпкері туралы қойылған жағдаяттық сұрақтарға жауап беруде әдеби тіл нормалары мен пікірталас мәдениеті талаптарын сақтай білуінен;
      5) әдебиеттің өзге ғылымдармен (тіл, философия, тарих, қоғамтану, психология, әлеуметтану, мәдениеттану, жаратылыстану т.б.) сабақтастығын көрсетуінен;
      6) қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы өз көзқарасын негіздей алуынан және жұртты сендіре білуінен;
      7) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз еңбекке ынта-ықыласы мен қабілеттілігін танытуынан;
      8) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен көрініс табуы тиіс.
      20. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) қазақ әдебиетінен алған білімдерін шығармашылық жұмыстарда;
      2) қазақ әдебиетінен алған білімдерін басқа салаларда ақпарат көзі ретінде пайдалана алуы;
      3) қазақ әдебиетінен алған білімдері негізінде көркем ойлай алатын және өз ойларын бейнелі тілмен шешен жеткізуге дағдылануы;
      4) оқырман мәдениеті мен қаламгер шығармашылығына құрметпен қарау мәдениетін игеруі;
      5) қазақ әдебиетін әлем әдебиеті аспектісінде түсініп, әдеби үдеріске талдау жасай алуы;
      6) өзіне қажетті ақпаратты іріктеп алып, өңдеп, өзгелерге түсінікті етіп жеткізуге дағдылануы;
      7) әдебиеттану терминдері сөздіктерін, энциклопедияларды;
      8) көркем әдебиет туралы ғылыми сын мақалаларды түсініп оқып, көркемдегіш құралдарды әдеби талдауда орынды қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
97-қосымша

Жалпы орта білім деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Орыс тілі» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде емес)

      1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным Постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.
      2. Целями обучения предмету являются:
      1) совершенствование посредством языкового и речевого материала коммуникативной компетенции учащихся, основанной на закреплении знаний о системе разноуровневых языковых средств, соблюдении норм русского литературного языка, правил речевого этикета и употребления семантически связанных языковых единиц в речевой деятельности, направленной на профессионально-ориентированные ситуации общения, осведомленности о культуре и реалиях жизни русского и казахского народов, умении пользоваться русской речью при параллельном двуязычии/полиязычии;
      2) воспитание на основе тематического содержания речевого материала языковой личности, придерживающейся активной гражданской позиции, ориентирующейся на нравственно-духовные ценности казахстанского общества, проявляющей толерантное отношение к другим культурам, готовой к сохранению и приумножению природного богатства, ведущей и пропагандирующей здоровый образ жизни, стремящейся к созидательному труду, обладающей технологической культурой.
      3. Задачи обучения предмету представлены в рамках основных компетенций.
      4. Формирование языковой компетенции, проявляющейся в умении учащихся системно характеризовать языковые средства на фонетическом, лексико-фразеологическом, морфемико-словообразовательном, морфоло-гическом и синтаксическом уровнях:
      1) произношение и написание русских слов в рамках тематического минимума в соответствии с нормами русского литературного языка;
      2) правильное оперирование лексико-фразеологическими средствами русского языка (знание и учет стилистической, эмоциональной окраски слова, синонимическая замена, толкование значения слова, владение этнокультуроведческой лексикой) в рамках тематического минимума;
      3) учет морфемной структуры слова при его орфографическом оформлении;
      4) владение основными способами образования слов разных частей речи;
      5) правильное употребление форм существительных;
      6) знание особенностей функционирования полных и кратких имен прилагательных в текстах разных стилей,;
      7) правильное склонение числительных (количественные, собирательные, дробные, порядковые; составные и сложные) и согласование их с другими словами в предложении;
      8) уместное употребление местоимений разных разрядов;
      9) правильное употребление глаголов в речи, оперирование видовыми парами;
      10) правильное употребление действительных и страдательных причастий и деепричастий в письменной речи, расстановка соответствующих знаков препинания при обособлении определений и обстоятельств, выраженных причастными и деепричастными оборотами, одиночными деепричастиями, анализ особенностей функционирования причастий и деепричастий в научных текстах;
      11) правильное и уместное употребление и орфографическое оформление наречий и их форм сравнительной степени, различение форм сравнительной степени прилагательного и наречия в предложении;
      12) нормативное употребление русских предлогов с учетом их значений (на основе сопоставления с передаваемым смыслом в родном языке учащихся), различение сочинительных и подчинительных союзов, знание русских частиц и их роли в передаче смысла предложения, правильное оформление междометий в письменной речи;
      13) владение механизмом построения текстов типа описания, повествования, рассуждения, знание особенностей художественной речи;
      5. формирование и совершенствование речевой компетенции, отражающейся в умении учащихся понимать смысл высказываний на русском языке в устной и письменной формах, читать на русском языке с соблюдением орфоэпических и акцентологических норм, оформлять речь в соответствии с нормами и правилами русского литературного языка, создавать структурно и содержательно правильное речевое высказывание на уровне предложения, текста:
      1) умение учащихся понимать смысл высказываний на русском языке в устной и письменной формах;
      2) умение читать на русском языке с соблюдением орфоэпическх и акцентологических норм;
      3) умение оформлять речь в соответствии с нормами и правилами русского литературного языка, создавать структурно и содержательно правильное речевое высказывание;
      4) умение писать на русском языке тексты следующих жанров: сочинение-эссе, аннотацию, реферат, доклад, обзорную статью, заявление, доверенность, расписку, характеристику, объяснительную, автобиографию, резюме, справку;
      6. формирование и совершенствование коммуникативной компетенции, включающей умения учащихся реализовывать стратегию и соответствующие ей тактики общения средствами русского языка на основе учета ситуации общения и заданных учебной, социально-культурной, профессионально-трудовой сфер деятельности; соблюдать правила речевого этикета в деловом общении на русском языке.
      7. формирование этнокультуроведческой компетенции, реализующейся во владении основными сведениями о национальных особенностях лингвокультуры русского и казахского народов.
      8. формирование страноведческой компетенции, выражающейся в знании о Казахстане и России как государствах, на территории которых функционирует русский язык в качестве средства межнациональной и межкультурной коммуникации или родного языка, о специфике русского речевого этикета.
      9. формирование толерантного отношения к языкам и культурам разных народов, определяющегося перспективами развития дву-/полиязычной и поликультурной личности.
      10. Развитие языковой личности, характеризующейся вербальными, когнитивными, энциклопедическими, прагматическими, коммуникативными знаниями и умениями выражать патриотические чувства к Родине и родной природе, проявлять стремление к созидательности и процветанию, пропагандировать духовно-нравственные ценности и здоровый образ жизни.
      11. Формирование у учащихся умений пользоваться современными информационно-коммуникационными и компьютерными технологиями на основе интегрированных уроков по русскому языку.
      12. Объем учебной нагрузки составляет:
      в 10 классе – в неделю 1 час, всего – 34 часа;
      в 11 классе – в неделю 1 час, всего – 34 часа.
      13. Межпредметные связи. В программе предусмотрена междисциплинарная связь предметов естественно-математического цикла, которая реализована в содержании тематического минимума. Структура языковой системы является единой для всех языков, что способствует транспозиции знаний о схожих явлениях родного и изучаемого языков.
      14. Тематический минимум содержит ключевые темы, способствующие совершенствованию речевых навыков, и является основой профессиональной ориентации учащихся по выбранному направлению.
      15. Сведения о языковой системе. Материал по языковой компетенции представлен темами для повторения и изучения.
      16. Сведения о речи. Речевая компетенция формируется путем тематической организации уроков. На основе текстов совершенствуются навыки аудирования, чтения, говорения и письма.
      1) Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция. В рамках указанного тематического минимума организуется процесс речевой коммуникации в учебных условиях, моделируются возможные ситуации профильно ориентированного общения, в рамках которых отрабатываются способы реализации стратегии и тактических шагов ведения профессионально-делового разговора, правила русского речевого этикета, умения учитывать тип взаимоотношений собеседников, проигрываются потенциальные роли.
      17. Материал для совершенствования орфографической и пунктуационной грамотности используется при изучении частей речи, синтаксических тем и при работе с текстом с целью формирования соответствующих навыков.
      18. В программе впервые системно вводится перечень пунктуационных правил, которым должен руководствоваться учитель при работе над текстом: устное беглое объяснение учащимися знаков препинания или постановка недостающих знаков препинания дает существенный результат при пунктуационном оформлении собственных текстов;
      19. Требования к уровню подготовки обучающихся (предметные, личностные и системно-деятельностные результаты) реализуются в соответствующей системе упражнений в рамках одного тематически организованного урока.
      20. Этнокультуроведческий материал в силу специфики направления обучения – естественно-математического – может носить сопутствующий характер (при обращении к мысли великих людей, при знакомстве с учеными России, при знакомстве с русской историей столиц и т.д.).
      21. Соответственно Европейской системе уровней владения языком (А – элементарное владение; В – самостоятельное владение; С – свободное владение) и в соответствии с государственной задачей развития полиязычия в Казахстане овладение русским языком должно соответствовать среднему уровню – 3 подуровень (В 2.1 - В 2.2) – 10 класс и послесреднему уровню (В 2) – 11 класс.

2. Базовое содержание учебного предмета в 10 классе

      22. Тематический минимум состоит из трех основных блоков:
      1) «Человек» (Людей неинтересных в мире нет. Человек и наука. Каков он – лидер 21 века? Человек и его эмоции. Человек и его профессия. Человека знают по труду);
      2) «Общество» (Многоязычие в Казахстане. Язык науки. На Выставке мировых достижений. Пути развития экономики: из опыта развитых стран. Семь чудес света. Из истории знаков и символов. Загадки египетских пирамид. Из истории столиц);
      3) «Природа» (Промышленность и охрана окружающей среды. Химические и физические законы в биосистемах).
      23.Языковая компетенция: знания о языковой системе, языковые умения. Повторение. Материал для совершенствования языковой правильности речи. Речевая тема: «Многоязычие в Казахстане». Языковая тема: «Орфоэпия, орфография, морфемика, словообразование» (1 час):
      1) материал для развития языковой компетенции (Нормы произношения ударных и безударных гласных, звонких и глухих, твердых и мягких согласных. Нормы русского ударения. Работа с орфоэпическими, акцентологическими, орфографическими словарями по освоению норм русского литературного произношения в рамках тематической лексики. Освоение единообразного оформления русских морфем. Анализ гнезд однокоренных слов, данных в словообразовательном словаре. Выявление чередований букв в однокоренных словах. Определение способов образования слов. Морфологические способы: а) с помощью морфем; б) с помощью сложения. Неморфологические способы образования слов. Закрепление навыков обозначения гласных и согласных звуков в корнях слов. Работа по освоению норм правописания аффиксов. Наблюдения за чередованиями в корневых и аффиксальных морфемах. Наблюдения за стилистическим функционированием вариантов окончаний. Соблюдение на письме норм слитных, дефисных, раздельных написаний слов. Написание Ь и Ъ в частях и между частями слова. Правила употребления прописных и строчных букв. Перенос слов. Правописание частей речи. Орфографические и словообразовательные словари и справочники);
      2) материал для развития речевой компетенции (Диалогическая и монологическая речь. Текст как высказывание);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Стратегия и тактики общения).
      24. Речевая тема: «На Выставке мировых достижений». Языковая тема: «Лексика и фразеология» (1час):
      1) материал для развития языковой компетенции (Распознавание в тексте прямого и переносного значений слов. Функционирование в тексте синонимов и антонимов. Активизация синонимов и антонимов в речи в рамках тематического минимума. Заимствования из разных языков. Интернациональные слова. Этнокультурная лексика. Распознавание тюркизмов с помощью толковых словарей русского языка. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные слова. Наблюдения за тематической классификацией слов русского языка в тематическом словаре русского языка. Активизация фразеологизмов в продуктивной речи. Наблюдения за смысловым соответствием русских и казахских фразеологизмов. Различие в контексте свободных и устойчивых сочетаний, их перевод на родной язык. Стилистически нейтральные и стилистически окрашенные фразеологизмы. Терминологические сочетания. Пословицы, поговорки и афоризмы как разновидность фразеологизмов, раскрытие их этнокультурного значения, использование в творческих письменных работах. Работа со словарями при корректировке творческих письменных работ (словари синонимов, антонимов, паронимов; тематический словарь; словарь эпитетов; фразеологический словарь));
      2) материал для развития речевой компетенции (Основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Стратегия и тактики общения).
      25. Речевая тема: «Пути развития экономики: из опыта развитых стран». Языковая тема: «Синтаксис и пунктуация» (1 час):
      1) материал для развития языковой компетенции (Предложение. Грамматическая основа предложения. Различение простого и сложного предложения. Закрепление знаков препинания в простых предложениях, осложненных однородными, обособленными, уточняющими членами; обращениями, вводными и вставными словами и конструкциями. Закрепление знаков препинания в предложениях с прямой и косвенной речью, диалогом. Пунктуационный анализ предложений разных типов и структур);
      2) материал для развития речевой компетенции (Речь книжная и разговорная. Разговорный художественный стили речи. Прием стилизации);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Официальная и неофициальная обстановки общения).
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      26. Материал для изучения. Речевая тема: «Человек и его профессия». Языковая тема: «Лексика» (2 часа):
      1) Материал для развития языковой компетенции (Общеупотребительная и общенаучная лексика. Книжная и разговорная лексика русского языка. Нейтральные и эмоционально окрашенные слова. Профессионально ориентированная лексика (профессионализмы, термины) в текстах из области экономики, медицины, техники, биологии, экологии);
      2) Материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности официально-делового стиля: сфера употребления задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) Материал для развития коммуникативной компетенции (Официальная и неофициальная обстановки общения. Продуктивное письменное высказывание: Оформление официальных документов по образцам: заявление, доверенность, расписка, справка, характеристика).
      27. Речевая тема: «Загадки египетских пирамид». Языковая тема: «Морфология» (1 час):
      1) материал для развития языковой компетенции (Лексическое и грамматическое значения слов. Части речи в русском языке. Комплексный подход к определению принадлежности слова к той или иной части речи. Самостоятельные части речи);
      2) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Правила русского речевого этикета);
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение-повествование с элементами описания (1 час).
      28. Речевая тема: «Людей неинтересных в мире нет». Языковая тема: «Имя существительное как часть речи» (2 часа):
      1) склонение имен существительных;
      употребление падежных форм существительных на -ий, - ие, - ия, их орфографическое оформление;
      разносклоняемые имена существительные;
      несклоняемые имена существительные;
      особенности склонения существительных, образованных от имен прилагательных;
      способы образования имен существительных.
      2) материал для развития речевой компетенции (прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции. Правила русского речевого этикета.
      29. Речевая тема: «Каков он – лидер 21 века?». Языковая тема: «Имя прилагательное как часть речи» (2 часа):
      1) разряды имен прилагательных: качественные, относительные, притяжательные;
      употребление имен прилагательных одного разряда в значении другого в контексте;
      особенности функционирования полных и кратких имен прилагательных в текстах разных стилей;
      склонение полных прилагательных;
      склонение притяжательных прилагательных;
      особенности морфемной структуры притяжательных прилагательных;
      степени сравнения прилагательных: сравнительная и превосходная степени;
      особенности значения и образования форм сравнения прилагательных;
      способы образования имен прилагательных.
      2) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства. Материал для развития коммуникативной компетенции: Учет положительной/ отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату).
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-рассуждение (1 час).
      30. Речевая тема: «Семь чудес света». Языковая тема: «Имя числительное как часть речи» (2 часа):
      1) разряды имен числительных;
      количественные числительные, синтаксические функции количественных имен числительных в предложении, склонение количественных числительных, особенности нормативного употребления форм количественных числительных в речи;
      собирательные числительные, синтаксические функции собирательных имен числительных в предложении, склонение собирательных числительных, особенности нормативного употребления форм собирательных числительных в речи;
      дробные числительные, синтаксические функции дробных имен числительных в предложении, склонение дробных числительных, особенности нормативного употребления форм дробных числительных в речи;
      порядковые числительные, синтаксические функции порядковых имен числительных в предложении, склонение порядковых числительных, особенности нормативного употребления форм порядковых числительных в речи;
      особенности образования имен числительных разных разрядов. Простые, составные, сложные числительные.
      2) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату);
      4) Репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант (1 час).
      31. Речевая тема: «Из истории знаков и символов». Языковая тема: «Местоимение как часть речи» (2 часа).
      1) разряды местоимений;
      личные местоимения, особенности склонения личных местоимений;
      возвратное местоимение;
      вопросительные и относительные местоимения, склонение вопросительных и относительных местоимений, особенности функционирования вопросительных и относительных местоимений в тексте;
      неопределенные местоимения, некто и нечто как неопределенные местоимения, орфографические и структурные особенности неопределенных местоимений;
      определительные местоимения, особенности склонения определительных местоимений, синтаксические роли определительных местоимений в тексте, орфографические особенности определительных местоимений;
      указательные местоимения, особенности употребления указательных местоимений с точки зрения культуры общения, отрицательные местоимения, некого и нечего (их производные формы) как отрицательные местоимения, орфографические особенности отрицательных местоимений, особенности употребления отрицательных местоимений с точки зрения культуры общения;
      притяжательные местоимения, орфографические и структурные особенности притяжательных местоимений;
      2) материал для развития речевой компетенции (Типы речи: описание, повествование, рассуждение. Особенности каждого типа речи (композиция, языковые средства));
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания).
      4) Репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      32. Речевая тема: «Промышленность и охрана окружающей среды». Языковая тема: «Глагол как часть речи» (3 часа):
      1) виды глагола, функционирование глаголов совершенного и несовершенного видов в тексте, в процессе общения;
      наклонение глагола, особенности функционирования форм наклонения глагола в официально-деловых и научных текстах;
      категория времени, функционирование временных форм глагола в тексте;
      спряжение глагола, орфографическое оформление окончаний глаголов 1 и 2 спряжения, разноспрягаемые глаголы;
      безличные глаголы, особенности функционирования безличных глаголов в текстах научного и официально-делового стилей;
      особенности образования глаголов;
      2) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности научного стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Русский деловой этикет);
      4) репродуктивное письменное высказывание: сочинение-описание с элементами рассуждения (1 час).
      33. Речевая тема: «Физические и химические законы в биосистемах». Языковая тема: «Причастие как часть речи» ( 2 часа):
      1) разряды причастий, действительные причастия, способы образования действительных причастий, страдательные причастия, способы образования страдательных причастий;
      причастный оборот, функционирование причастных оборотов в письменных текстах книжного стиля;
      употребление в речи причастий;
      пунктуационное оформление причастных оборотов в предложении;
      синтаксическая роль причастий.
      2) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности научного стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Грамотная и корректная речь);
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение текста научного стиля (1 час).
      34. Речевая тема: «Человек и наука». Языковая тема: «Деепричастие как часть речи» (1час):
      1) образование деепричастий совершенного и несовершенного видов, настоящего и прошедшего времен;
      употребление в речи деепричастий, функционирование деепричастных оборотов в письменных текстах книжного стиля;
      пунктуационное оформление одиночных деепричастий и деепричастных оборотов в предложении.
      2) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности научного стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Грамотная и корректная речь);
      4) репродуктивное устное высказывание: изложение текста-рассуждения (1 час);
      35. Речевая тема: «Человека знают по труду». Языковая тема: «Наречие как часть речи» (1час).
      1) разряды наречий;
      образование наречий, особенности орфографического оформления суффиксов наречий;
      степени сравнения наречий;
      употребление наречий в речи.
      2) материал для развития речевой компетенции (Описание человека и предмета);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Участие в диалогическом и полилогическом общении);
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение-описание (1 час);
      36. Речевая тема: «Язык науки». Языковая тема: «Служебные части речи: предлог, союз, частицы» (1 час):
      1) различие служебных частей речи, их разряды по значению, структуре и употреблению;
      2) материал для развития речевой компетенции (Рассуждение: тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Межкультурная коммуникация).
      37. Речевая тема: «Человек и его эмоции». Языковая тема: «Междометие как особая часть речи» (1час):
      1) омонимия частей речи, способы их разграничения в тексте, звукоподражательные слова;
      2) материал для развития речевой компетенции (Рассуждение: тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Межкультурная коммуникация);
      4) репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант (1 час).
      38. Речевая тема: «Из истории столиц». Языковая тема: «Обобщение по морфологии» (1 час):
      1) определение способов образования слов разных частей речи, синтаксические функции слов разных частей речи;
      2) материал для развития речевой компетенции (Описание места);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Участие в диалогическом и полилогическом общении. ведения о речи).
      39. Речевая компетенция. Материал для совершенствования речевых навыков в рамках тематического минимума:
      1) диалогическая и монологическая речь, текст как высказывание;
      2) основные характеристики текста: тема и основная мысль; лексические и грамматические средства связи предложений; план текста;
      3) речь книжная и разговорная, стили речи – разговорный, научный, официально-деловой, публицистический, художественный;
      4) прагматические и языковые особенности каждого стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства;
      5) сопоставительная характеристика разговорного, научного, официально-делового, публицистического, художественного стилей речи;
      6) стилистический анализ текста;
      7) типы речи (Повествование. Описание. Рассуждение. Особенности каждого типа речи (композиция, языковые средства). Описание человека, предмета, места. Повествование информативное. Рассуждение: тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      8) речевые жанры: изложение; сочинение-повествование, сочинение-описание, сочинение-рассуждение, сочинение смешанного типа.
      40. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция. Материал для совершенствования коммуникативных навыков в рамках тематического минимума:
      1) стратегия и тактики общения, официальная и неофициальная обстановки общения, учет статуса собеседника и типа взаимоотношений с собеседником;
      2) правила русского речевого этикета, учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату, наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания, русский деловой этикет;
      3) грамотная и корректная речь, участие в диалогическом и полилогическом общении, межкультурная коммуникация.
      41. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция (Особенности русской культуры в рамках тематического минимума).
      42. Из 34 часов выделено повторение и изучение языкового материала (24 часа), на письменные работы (10 часов).

3. Базовое содержание учебного предмета в 11 классе

      43. Тематический минимум состоит из трех блоков:
      1) «Человек» (Человек как часть биосферы. Человек и его интеллект. Каков потенциал человека? Как стать успешным человеком. Правила делового общения. Человек и его созидательный труд);
      2) «Общество» (Русский язык как средство научной информации. Бизнес как основа экономики.. Казахстан и научно-технический прогресс. Архитектура. Мегаполис будущего. Транспорт будущего. Великие изобретения XIX-XX вв. XXI век – век технологий. Мир и безопасность – основная цель современного общества. Интеллектуальная нация – основа будущего. Медицина долголетия и продления жизни);
      3) «Природа» (Недропользование: проблемы и перспективы. Технико-экономические аспекты экологической проблемы. Водные ресурсы Казахстана. Флора и фауна как условие жизни на Земле).
      44. Языковая компетенция. Повторение. Материал для совершенствования языковой правильности речи. В данный раздел включены языковые и речевые темы.
      45.Речевая тема: «Русский язык как средство научной информации». Языковая тема: «Языковой анализ текста» (1 час):
      1) Аспект фонетики, орфоэпии, орфографии (Совершенствование орфоэпических навыков на основе текста. Работа со справочными материалами по орфоэпии и орфографии);
      Аспект орфографии, морфемики и словообразования (Практика анализа орфограмм на основе изученных орфографических правил. Работа над правописанием приставок и суффиксов. Нахождение в тексте однокоренных слов и определение корня (и его вариантов). Работа с орфографическим и словообразовательным словарями);
      2) Материал для развития речевой компетенции (Диалогическая и монологическая речь. Текст как высказывание);
      3) Материал для развития коммуникативной компетенции (Стратегия и тактики общения).
      46. Речевая тема: «Человек и его интеллект». Языковая тема: «Языковой анализ текста» (1 час).
      1) аспект лексики и фразеологии;
      2) материал для развития речевой компетенции (Основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Стратегия и тактики общения);
      4) Изложение (1 час).
      47. Речевая тема: «Человек как часть биосферы». Языковая тема: «Языковой анализ текста» (1 час):
      1) аспект морфологии (Самостоятельные части речи: имя существительное, имя прилагательное, имя числительное, местоимение, глагол причастие, деепричастие, наречие. Служебные части речи: предлог, союз, частицы. Их разряды по значению, структуре и употреблению. Междометие как особая часть речи);
      2) материал для развития речевой компетенции (Речь книжная. Научный стиль речи. Научно-популярный жанр);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Официальная обстановка общения: научная сфера);
      4) продуктивное письменное высказывание: сочинение-рассуждение с элементами описания (1 час).
      48. Материал для изучения. Языковая компетенция: знания о языковой системе. Речевая тема: «Флора и фауна как условие жизни на Земле». Языковая тема: «Синтаксис. Понятие о синтаксисе и пунктуации» (1 час):
      1) Материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) Материал для развития коммуникативной компетенции (Официальная обстановка общения: интервью).
      49. Речевая тема: «Казахстан и научно-технический прогресс». Языковая тема: «Словосочетание и предложение как основные единицы синтаксиса».
      1) Словосочетание, способы связи слов в словосочетаниях (1 час);
      2) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности публицистического и научного стилей: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Правила дистанционного общения).
      50. Речевая тема: «Водные ресурсы Казахстана». Языковая тема: «Предложение. Главные члены предложения. Способы выражения главных членов предложения» ( 1 час).
      1) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности публицистического и научного стилей: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (Правила поведения при диспуте);
      3) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час):
      51. Речевая тема: «Недропользование: проблемы и перспективы». Языковая тема: «Второстепенные члены предложения. Дополнение. Прямое и косвенное дополнение» (1 час):
      1) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности публицистического и научного стилей: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (выражение личной позиции в социуме).
      52. Речевая тема: «Транспорт будущего». Языковая тема: «Определение. Согласованное и несогласованное определение. Приложение» (1 час):
      1) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности научного и художественного стилей: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (Презентация научного проекта в официальной обстановке общения).
      53. Речевая тема: «Как стать успешным человеком». Языковая тема: «Обстоятельство. Виды обстоятельств» (1 час):
      1) материал для развития речевой компетенции (Типы речи: описание, повествование, рассуждение. Особенности каждого типа речи (композиция, языковые средства));
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату);
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-рассуждение с элементами описания (1час).
      54. Речевая тема: «Архитектура. Мегаполис будущего». Языковая тема: «Односоставные предложения» (2 часа):
      1) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности разговорного и публицистического стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (Выражение одобрения и положительных эмоций в неофициальной и официальной обстановке общения);
      3 )репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант – 1 час
      55. Речевая тема: «Технико-экономические аспекты экологической проблемы». Языковая тема: «Осложненные предложения и знаки препинания в них. Однородные члены предложения, обобщающие слова при однородных членах предложения» (1 час):
      1) материал для развития речевой компетенции (Прагматические и языковые особенности научного стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (Грамотная и корректная речь, обращенная к читателям газеты).
      56. Речевая тема: «Великие изобретения XIX-XX вв.». Языковая тема: «Обособленные члены предложения» (3 часа):
      1) материал для развития речевой компетенции (прагматические и языковые особенности научного стиля: сфера употребления, задачи речи, лексико-грамматические средства);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (научное сообщение (доклад) перед слушателями);
      3) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1 час).
      57. Речевая тема: «XXI век – век технологий». Языковая тема: «Уточняющие члены предложения» (1 час):
      1) материал для развития речевой компетенции (описание предмета);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (Рекламирование какого-либо результата науки перед слушателями).
      58. Речевая тема: «Правила делового общения». Языковая тема: «Обращения, вводные и вставные слова и конструкции в предложении» (1 час):
      1) материал для развития речевой компетенции (описание человека);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (Участие в диалогическом и полилогическом общении. Учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи, обращенной к адресату);
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-описание (1 час).
      59. Речевая тема: «Бизнес как основа экономики». Языковая тема: «Сложное предложение. Сложносочиненное предложение» (1 час):
      1) сочинительные союзы как средства связи частей сложносочиненного предложения, типы сложносочиненных предложений;
      2) материал для развития речевой компетенции (рассуждение: тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Межкультурная коммуникация).
      60. Речевая тема: «Мир и безопасность – основная цель современного общества). Языковая тема: «Сложноподчиненное предложение» (1 час):
      1) подчинительные союзы как средства связи частей сложноподчиненного предложения, типы сложноподчиненных предложений, СПП с несколькими придаточными;
      2) материал для развития речевой компетенции (рассуждение: тезис, доказательство, объяснение, вывод);
      3) материал для развития коммуникативной компетенции (Межкультурная коммуникация);
      4) репродуктивное письменное высказывание: изложение (1час).
      61. Речевая тема: «Интеллектуальная нация – основа будущего». Языковая тема: «Бессоюзное предложение. Типы бессоюзных предложений» (1час):
      1) материал для развития речевой компетенции (составление тезисов по тексту как подготовка к выступлению);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (участие в диалогическом и полилогическом общении (обсуждение идеи)).
      62. Речевая тема: «Медицина долголетия и продления жизни». Языковая тема: «Сложные многочленные предложения. Сложное предложение с разными видами связи» (1 час):
      1) материал для развития речевой компетенции: аннотирование и рецензирование научной статьи;
      2) материал для развития коммуникативной компетенции: устное выступление по телевидению;
      3) продуктивное письменное высказывание: сочинение-повествование (1час).
      63. Речевая тема: «Каков потенциал человека?». Языковая тема: «Способы передачи чужой речи: прямая, косвенная, диалог» (1 час):
      1) материал для развития речевой компетенции (письмо сверстнику);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (участие в диалогическом и полилогическом общении (обсуждение идеи));
      3) репродуктивное письменное высказывание: контрольный диктант – (1 час).
      64. Речевая тема: «Человек и его созидательный труд». Языковая тема: «Обобщение по синтаксису» (2 часа):
      1) материал для развития речевой компетенции (составление резюме);
      2) материал для развития коммуникативной компетенции (представление человека перед коллективом в официальной обстановке общения).
      65. Сведения о речи. Речевая компетенция. Материал для совершенствования речевых навыков в рамках тематического минимума:
      1) диалогическая и монологическая речь, основные характеристики текста: тема и основная мысль; средства связи предложений; план текста;
      2) стили речи (Речь книжная и разговорная. Разговорный, научный, официально-деловой, публицистический, художественный стили речи (сфера употребления, задачи речи, характерные языковые средства) и их особенности. Стилистический анализ текста);
      3) типы речи (Повествование, описание, рассуждение. Описание человека, предмета, места в научном и официально-деловом стилях. Научное рассуждение: доказательство, объяснение);
      4) речевые жанры (изложение, сочинение типа описания, сочинение типа повествования, сочинение типа рассуждения, сочинения с разными функционально-смысловыми типами; резюме, письмо, аннотация, рецензия, тезисы, реферат, доклад, научный проект).
      66. Сведения о процессе общения. Коммуникативная компетенция:
      1) материал для совершенствования коммуникативных навыков в рамках тематического минимума (Ситуация общения. Стратегия и тактики общения. Официальная и неофициальная обстановка общения. Учет статуса собеседника и типа взаимоотношений с собеседником. Правила русского речевого этикета. Учет положительной/отрицательной эмоциональной окраски слов при оформлении речи., обращенной к адресату. Наблюдения за ролью грамматических средств в оформлении этикетной рамки предложения-высказывания. Русский деловой этикет. Правила дистанционного общения. Грамотная и корректная речь. Участие в диалогическом и полилогическом общении. Дискутирование. Выражение личной позиции в социуме. Интервью. Рекламирование. Устное выступление по телевидению. Межкультурная коммуникация).
      67. Сведения о культуре страны изучаемого языка. Этнокультуроведческая компетенция. Особенности русской культуры в рамках тематического минимума.
      68. На повторение и изучение языкового материала – 25 часов. На письменные работы – 9 часов (диктант – 2 ч., изложение – 3 ч., сочинение – 4 ч.).
      69. Материал для совершенствования орфографической грамотности при изучении языкового материала и при работе с текстом (внеурочная индивидуальная работа с учащимися):
      1) орфографические правила, связанные с морфологией:
      имя существительное (Буквы Е и И в падежных окончаниях существительных. Буквы О и Е после щипящих и Ц в окончаниях существительных. Буква Е в суффиксе -ЕН-существительных на -мя. Слитное и раздельное написание НЕ с существительными. Буквы Щ и Ч в суффиксе - ЩИК- /-ЧИК-. Гласные Е и И в суффиксах существительных -ЕК-/-ИК-. Гласные О и Е после щипящих в суффиксах существительных. Употребление Ь на конце существительных после щипящих);
      имя прилагательное (Буквы О и Е после щипящих и Ц в окончаниях прилагательных. Безударные гласные в окончаниях имен прилагательных. Краткие прилагательные с основой на шипящую. Слитное и раздельное написание НЕ с прилагательными. Буквы О и Е после щипящих и Ц в суффиксах прилагательных. Н и НН в суффиксах прилагательных. Различение на письме суффиксов прилагательных -К- и -СК-. Дефис в сложных прилагательных. Н и НН в суффиксах полных прилагательных, образованных от глаголов. Н и НН в суффиксах кратких прилагательных, образованных от глаголов. Гласные перед одной и двумя буквами Н в прилагательных, образованных от глаголов);
      глагол (Не с глаголами. Мягкий знак после щипящих в неопределенной форме глаголов и во втором лице единственного числа. -ТСЯ и -ТЬСЯ в глаголах. Буквы Е и И в окончаниях глаголов 1 и 2 спряжения. Мягкий знак в глаголах повелительного наклонения. Гласные в суффиксах глаголов -ОВА- (-ЕВА-) и -ЫВА- (-ИВА-));
      имя числительное (Мягкий знак в середине числительных. Буква И в окончаниях количественных числительных от 11 до 19);
      причастие (Гласные в суффиксах действительных причастий настоящего времени. Гласные в суффиксах страдательных причастий настоящего времени. Слитное и раздельное написание НЕ с причастиями. Одна и две буквы Н в суффиксах полных страдательных причастий прошедшего времени. Одна и две буквы Н в суффиксах кратких страдательных причастий прошедшего времени. Гласные перед одной или двумя Н в страдательных причастиях. Буквы Е и Е после шипящих в суффиксах страдательных причастий прошедшего времени);
      деепричастие (Раздельное написание НЕ с деепричастиями);
      наречие (Слитное и раздельное написание НЕ с наречиями. Буквы Е и И в приставках НЕ- и НИ- отрицательных наречий. Н и НН в наречиях на -О и -Е. Буквы О и А на конце наречий. Дефис между частями слова в наречиях. Мягкий знак после шипящих на конце наречий);
      предлог (Слитное и раздельное написание предлогов, образованных от наречий. Слитное и раздельное написание предлогов, образованных от существительных с предлогами. Буквы Е на конце предлогов в течение, в продолжение, вследствие);
      союз (Слитное написание союзов также, тоже, чтобы);
      частица (Дефисное написание частиц -ТО со словами. Дефисное написание частицы -КА со словами);
      междометие (Дефис в междометиях);
      2) материал для совершенствования пунктуационной грамотности при работе с текстом (внеурочная индивидуальная работа с учащимися):
      знаки препинания на конце предложения;
      знаки препинания при однородных членах предложения без обобщающих слов и с обобщающим словом;
      знаки препинания при обращениях и междометиях;
      знаки препинания при вводных словах и вводных конструкциях;
      тире в неполном предложении;
      тире между подлежащим и сказуемым;
      знаки препинания в предложениях с обособленными членами предложения;
      знаки препинания в предложениях с уточняющими членами предложения;
      знаки препинания в предложениях со сравнительным оборотом;
      знаки препинания в предложениях с прямой речью;
      знаки препинания при цитировании и пунктуационное оформление диалога;
      знаки препинания в ССП;
      знаки препинания в СПП;
      знаки препинания в БСП.

4. Требования к уровню подготовки учащихся

      70. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      71. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      72. Учащиеся 10 класса учащиеся должны знать:
      1) изученные орфографические правила;
      2) основные орфоэпические нормы;
      3) нормы пунктуации;
      4) типы значений слова (прямое и переносное);
      5) лексическую характеристику слова в рамках тематического минимума;
      6) различие слова и фразеологизма;
      7) способы словообразования (морфологические и неморфологические: переход слов из одной части речи в другую; слияние слов типа сейчас; расщепление на омонимы типа мир – «Вселенная» и мир – «состояние покоя, отсутствия войны и т.д.»);
      8) грамматическую характеристику слов изученных частей речи (соответственно схеме анализа той или иной части речи): имени существительного, имени прилагательного, имени числительного, местоимения, глагола, причастия, деепричастия, наречия;
      9) особенности изменения слов изученных частей речи;
      10) функции служебных частей речи: предлогов, союзов и частиц;
      11) классификацию союзов и их функции в предложениях;
      12) структурную и смысловую характеристику текстов разных функционально-смысловых типов (описания, повествования, рассуждения);
      13) особенности функциональных стилей языка (книжного: официально-делового, научного, публицистического, художественного; разговорного);
      14) основные словари и справочники, отражающие нормы современного русского литературного языка;
      73. Учащиеся 10 класса учащиеся должны уметь:
      1) грамотно писать слова в рамках изученных тем;
      2) соблюдать орфоэпические нормы при произношении слов из лексического минимума;
      3) соблюдать пунктуационные нормы в простом осложненном (при однородных и уточняющих членах предложения, обособленных второстепенных членах предложения, выраженных причастными и деепричастными оборотами, обращениях, сравнительных оборотах) и сложном предложениях;
      4) осуществлять лексический анализ слова в рамках тематического минимума;
      5) осуществлять разбор слова по составу;
      6) определять способы образования слов в рамках тематического минимума;
      7) осуществлять морфологический анализ имени существительного, имени прилагательного, имени числительного, местоимения, глагола, причастия, деепричастия, наречия;
      8) правильно употреблять предлоги с существительными в зависимости от их значения;
      9) определять функции сочинительных и подчинительных союзов;
      10) разграничивать на основе контекста омонимичные части речи;
      11) определять синтаксическую роль слов и сочетаний в простых, простых осложненных, сложносочиненных, сложноподчиненных и бессоюзных предложениях;
      12) продуцировать монологические высказывания разных функционально-смысловых типов и смешанных типов (описание с элементами повествования; повествования с элементами описания; повествования с элементами рассуждения и т.д.);
      13) продуцировать монологические высказывания в научном, публицистическом, официально-деловом стилях;
      14) осуществлять стилистическую корректировку и стилистическую трансформацию текста;
      15) пользоваться словарями и справочниками, отражающими нормы современного русского литературного языка;
      16) осуществлять комплексный анализ текста (тема, основная мысль, микротемы, стиль, функционально-смысловой тип);
      17) продуцировать высказывания с учетом ситуации общения (неофициальной или официальной обстановки общения, типа взаимоотношений с собеседником, возрастного и социального статуса собеседников);
      18) соблюдать правила русского речевого этикета.
      74. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) изученные орфографические правила;
      2) основные орфоэпические нормы в рамках тематического минимума;
      3) нормы пунктуации в предложениях всех типов;
      4) грамматическую характеристику словосочетания;
      5) грамматическую характеристику простого предложения;
      6) грамматическую характеристику простого осложненного предложения;
      7) условия обособления членов предложения (обособленного определения, выраженного прилагательными, причастными оборотами; обособленного обстоятельства, выраженного одиночными деепричастия и и деепричастными оборотами);
      8) особенности пунктуационного оформления уточняющих членов предложения;
      9) грамматическую характеристику сложного предложения (ССП, СПП, БСП); сложного предложения с разными типами связи;
      10) определять средства связи между частями сложносочиненного и сложноподчиненного предложений;
      11) определять по интонации смысловые отношения между частями бессоюзного предложения;
      12) структурную и смысловую характеристику текстов разных функционально-смысловых типов (описания, повествования, рассуждения);
      13) особенности функциональных стилей языка (книжного: официально-делового, научного, публицистического, художественного; разговорного);
      14) основные словари и справочники, отражающие нормы современного русского литературного языка;
      15) основы комплексного анализа текста, принципы его интерпретации;
      75. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) – соблюдать нормы орфографии в письменной речи;
      2) соблюдать пунктуационные нормы при обособлении уточняющих членов предложения, второстепенных членов предложения, выраженных причастными и деепричастными оборотами, выделении обращения, при однородных ченах предложения, при оформлении сложных предложений из двух и более частей;
      3) учитывать при употреблении смысловые и стилистические особенности слов и фразеологизмов;
      4) давать грамматическую характеристику словосочетанию;
      5) осуществлять синтаксический анализ простого предложения;
      6) осуществлять синтаксический анализ простого осложненного предложения;
      7) осуществлять синтаксический анализ сложносочиненного предложения;
      8) осуществлять синтаксический анализ сложноподчиненного предложения;
      9) осуществлять синтаксический анализ бессоюзного предложения;
      10) определять средства связи между частями сложного предложения;
      11) продуцировать монологические высказывания разных функционально-смысловых типов и смешанных типов (описание с элементами повествования; повествования с элементами описания; повествования с элементами рассуждения и т.д.);
      12) продуцировать монологические высказывания в официально-деловом, научном, публицистическом, художественном стилях;
      13) осуществлять стилистическую корректировку и стилистическую трансформацию текста;
      14) пользоваться словарями и справочниками, отражающими нормы современного русского литературного языка;
      15) осуществлять комплексный анализ текста (тема, основная мысль, микротемы, стиль, функционально-смысловой тип);
      16) продуцировать высказывания с учетом ситуации общения (неофициальной или официальной обстановки общения, типа взаимоотношений с собеседником, возрастного и социального статуса собеседников);
      17) соблюдать правила русского речевого этикета.
      76. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) уважение к внешней и внутренней политике государства;
      2) активную гражданскую позицию, высокие патриотические чувства, готовность к служению своей Родине и защите ее интересов;
      3) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к русскому языку и языкам других национальностей и этносов, проживающих на территории Казахстана;
      4) уважение к истории, культуре, традициям и другим ценностям казахстанского народа;
      5) стремление оберегать и приумножать природные богатства страны, родного края;
      6) экологическую культуру, активную жизненную позицию в охране окружающей среды;
      7) положительное отношение к здоровому образу жизни, стремление к сохранению своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      8) высокую культуру успешной речевой коммуникации, соблюдение этических норм, принципов и постулатов общения;
      9) инициативу, готовность и способность к самообразованию, самореализации, созидательному труду;
      10) уважение к ветеранам войны и труда, старшему поколению, заботу о младших и социально незащищенных, доброжелательность и внимательность к другим;
      11) адекватную оценку особенностей социальной среды, противостояние к антиобщественным явлениям, деструктивным воздействиям идеологического, противоправного, националистического, религиозно-экстремистского характера;
      12) заинтересованность и самостоятельную позицию в выборе профессии и специальности.
      77. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) систему полученных знаний по основам наук в профессионально ориентированной учебно-практической и исследовательской деятельности;
      2) анализ, обработку, синтез современных достижений науки, техники и технологий, полученную научную информацию в творческой деятельности;
      3) методы познания, прогнозирования, проектирования, конструирования, исследования, эксперимента;
      4) современные и новейшие научные технологии в производственной и учебно-научной сферах;
      5) комплекс знаний и умений успешного речевого общения в условиях полиязыковой и межкультурной коммуникации.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
98-қосымша

Жалпы орта білім деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Орыс әдебиеті» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде емес)

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета в 10 классе

      13. На изучение курса «Русская литература» в 10 классе выделено 34 часа, из них на: чтение и изучение – 30 часов, внеклассное чтение – 2 часа, развитие речи – 2 часа.
      14. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Художественная литература как искусство слова. Краткие сведения о русской литературе до XIX века» – 1 ч. (Искусство как основа художественной культуры. Значение художественной литературы Основные периоды русской литературы. Древнерусская литература. «Слово о полку Игореве» как вершина поэтического искусства Древней Руси. Литература XVIII века. М.В.Ломоносов, Н.М.Карамзин, Д.И.Фонвизин (обзор));
      теория литературы (литературный процесс, литературное направление, роды и виды литературы (жанры), классицизм,сентиментализм, реализм, ода);
      2) «Русская литература первой половины XIX века» – 1 ч. (Романтизм в русской литературе начала века. Новое направление -реализм. Понятие о типичных образах. И.А. Крылов, А.С. Грибоедов,В.Г.Белинский);
      теория литературы (романтизм, комедия, басня, поэма, типичный образ);
      3) «А.С.Пушкин» – 4 ч. (Жизненный и творческий путь поэта. Лирика. «К Чаадаеву», «К морю», «Я помню чудное мгновение ….», «Осень» (отрывок), «Вновь я посетил», «Я памятник себе воздвиг нерукотворный». Проза А.С.Пушкина. Роман в стихах «Евгений Онегин» (в сокращении). Онегин и Татьяна. Общечеловеческое значение нравственных проблем романа (цель и смысл жизни, губительность индивидуализма и эгоизма, стремление к нравственному совершенству). Интерес Пушкина к истории, культуре, творчеству других народов. Мировое значение творчества А.С.Пушкина. А.С.Пушкин и Абай);
      теория литературы (литературный тип, стих, роман в стихах, онегинская строфа);
      4) «М.Ю.Лермонтов» – 4 ч. (Очерк жизненного и творческого пути. Лермонтов и Пушкин. Лермонтов и Байрон. Декабристские настроения. Лирика Лермонтова. «Смерть поэта». «Поэт». « Родина». Проза М.Ю.Лермонтова. «Герой нашего времени» - социально-психологический роман. Жанровое своеобразие. Роман как цикл повестей. Повести «Бэла», Тамань». Образ Печорина. Сложность и противоречивость характера. Роль композиции. М.Ю.Лермонтов и казахская литература. М.Ю.Лермонтов и Абай);
      теория литературы (социально-психологический роман, средства выразительности, сюжет, композиция);
      5) «Н.В.Гоголь» – 3 ч. (Очерк жизненного и творческого пути писателя. Комедия «Ревизор». Основной конфликт в комедии. Разоблачение нравственных и социальных пороков чиновничества. Смех – единственное «честное, благородное лицо в комедии». «Хлестаковщина» как социально-психологическое явление. Значение драматургии Н.В. Гоголя для становления и развития драматургии казахской литературы);
      теория литературы (драма как род литературы, основные драматические жанры, конфликт);
      6) «Русская классическая литература 2 половины ХІХ в.» (обзор) – 1 ч. (Политическая и культурная жизнь России во второй половине ХІХ века. Творчество писателей-шестидесятников (Н.Г.Чернышевский, Н.А.Добролюбов и др.). Журнал «Современник» и его сотрудники. Новое слово в истории мирового театра. Эстетическая теория «искусство для искусства», или «чистое искусство»);
      теория литературы (теория «чистого искусства», литературная критика);
      7) «И.С. Тургенев» – 4 ч. (Очерк жизни и творчества. «Записки охотника» (отдельные рассказы). Антикрепостнический пафос рассказов. Лиризм и художественное мастерство в обрисовке картин родной природы «Хорь и Калиныч», «Бирюк». Типы народных характеров. Бунтарское начало и рабская покорность в образе мужика. Изображение нищеты крестьянского быта. «Стихотворения в прозе» (два-три по выбору учителя). Их жанровое своеобразие. Лаконизм и емкостьформы стихотворений в прозе. Основные мотивы «Стихотворений в прозе». Роман «Отцы и дети» (обзор с чтением глав). Социальная и нравственно- философская проблематика романов. И.С.Тургенев и казахская литература);
      теория литературы (роды и жанры художественной литературы, жанр тихотворения в прозе, миниатюра, роман, антитеза);
      8) «Ф.И.Тютчев и А.А.Фет» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Человек и природа - главные темы лирики Ф.И. Тютчева. Выражение в его поэзии тончайших человеческих переживаний. Преклонение перед красотой и тайнами природы. «Весенние воды», «Есть в осени первоначальной»,«Чародейкою Зимою», «Я встретил вас». Лирика А. Фета.«Я пришел к тебе с приветом», «Шепот, робкое дыханье».Сопоставление основных мотивов и образов);
      теория литературы (тропы, звукопись);
      9) «Ф.М.Достоевский» – 3 ч. (Жизненный и творческий путь писателя. Роман «Преступление и наказание». Социально-психологические и философские проблемы романа. Добро и зло, социализм и революция, атеизм и религия. Роман «Преступление и наказание» (в сокращении). Главные образы романа. Изображение внутренних противоречий в развитии личности героя. Тема преступления, неотвратимости наказания и духовного воскресения. Роль Ф.М.Достоевского в русской и мировой литературе. Ф.М.Достоевский и Ч. Валиханов);
      теория литературы (психологизм, нравственно-психологический роман, философский роман, эпилог);
      10) «Л.Н.Толстой» – 4 ч. (Очерк жизненного и творческого пути писателя. «Война и мир» (обзор с чтением глав о Бородинском сражении). Общая характеристика произведения. Жанровые и композиционные особенности произведения. «Война и мир» – «роман-эпопея». Многоплановость и масштабность повествования. Историзм романа. Многозначность заглавия. «Мысль народная» в романе. Героизм и патриотизм русского народа. Мировое значение творчества Л.Н.Толстого. Л.Н.Толстой и литература Востока);
      теория литературы (роман-эпопея, развитие действия, гуманизм литературы);
      11) «А.П.Чехов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества писателя. Рассказы А.П. Чехова. Умение писателя увидеть смешное, нелепое в заурядном, обыденном. Темы бездуховности, обывательской трусости и беспомощности перед жизненными обстоятельствами, отстутствия жизненной позиции и цели у героев рассказов «Человек в футляре», «Ионыч» и др. Пьеса « Вишневый сад». Особенности прозы А.П. Чехова: точность, лаконизм, выразительность);
      теория литературы (рассказ, новелла, повесть, пьеса, трагедия);
      12) «Заключение» – 1 ч. (Художественное богатство и мировое значение русской классической литературы. Гуманизм, психологизм и народность литературы. Влияние русской классической литературы на развитие национальных литератур).
      15. Для внеклассного чтения предлагаются следующие произведения:
      1) А.С.Пушкин «Станционный смотритель»;
      2) Л.Н.Толстой «Севастополь в декабре месяце»;
      3) А.А.Грибоедов « Горе от ума»;
      4) Н.А.Некрасов «Родина», «Поэт и гражданин», «Размышления у парадного подъезда», «Кому на Руси жить хорошо»;
      5) Н.В.Гоголь «Мертвые души», «Шинель»;
      6) И.С.Тургенев «Рудин», «Накануне»;
      7) А.А.Островский «Гроза», «Бесприданница» (по выбору);
      8) М.Е.Салтыков-Щедрин «Дикий помещик», «Премудрый пескарь»;
      9) И.А.Гончаров «Обломов»;
      10) Ф.М.Достоевский «Униженные и оскорбленные».
      16. Для заучивания наизусть:
      1) А.С.Пушкин (1-2 стихотворения, «Евгений Онегин» (письмо Татьяны к Онегину или письмо Онегина к Татьяне);
      2) М.Ю.Лермонтов (1 стихотворение), Ф.И.Тютчев (1 стихотворение).

3. Базовое содержание учебного предмета в 11 классе

      17. На изучение курса «Русская литература» в 11 классе выделено 34 часа, из них на: чтение и изучение – 30 часов, внеклассное чтение – 2часа, развитие речи –2 часа.
      18. Содержание курса включает следующие темы:
      1) «Введение. Русская литература ХХ века» – 1 ч. (Русская литература начала ХХ века. Серебряный век русской поэзии. Общая характеристика литературного периода. Русская литература второй половины ХХ века. Острота социальной проблематики литературы и постановка нравственных вопросов. Разнообразие социальных, исторических, нравственных проблем и художественных исканий современной русской и казахской литературы);
      теория литературы (литературное направление);
      2) «А.М.Горький. Рассказы. «Старуха Изергиль». «На дне» – 3 ч. (Очерк жизни и творчества. Романтический пафос революционных пьес. Рассказ «Старуха Изергиль». Два типа морали и общественного поведения (Ларра и Данко). Антитеза как основа композиции рассказа. Новизна тематики и героев. Пьеса «На дне». Критика действительности в пьесе; судьбы людей «дна». Спор о правде (Лука и Сатин). Гуманистический пафос пьесы, ее общественно-политическое значение. А.М.Горький и казахская литература);
      теория литературы (романтизм, пьеса);
      3) «С.А.Есенин» – 2 ч. («Песнь о собаке», «Письмо к матери», «Шаганэ, ты моя, Шаганэ!…», «Собаке Качалова», «Отговорила роща золотая…». Очерк жизни и творчества. Глубокое чувство любви к родному краю к Родине. Поэтизация родной природы как выражение этого чувства. Мучительное переживание своего разлада с новой жизнью, стремление преодолеть его. Предельная искренность и глубокий лиризм стихотворений. С.А.Есенин и казахская литература. С. А. Есенин и М.Макатаев);
      теория литературы (лирика, средства художественной выразительности);
      4) «М.И. Цветаева» – 1 ч. (Стихотворения. Поэмы (по выбору). Сложная судьба М.И.Цветаевой. Важнейшие темы творчества: любовь, верность высоким идеалам. Трагичность поэтического мира, определяемая трагичностью эпохи. Поэзия М.И.Цветаевой как напряженный монолог-исповедь. Образ лирического героя. Своеобразие поэтического стиля. М.И. Цветаева и казахская поэзия (Ф.Онгарсынова и др.));
      теория литературы (звуковая организация стихотворной речи, лирический герой);
      5) «А.А. Ахматова» – 2 ч. (Лирика. Поэма «Реквием». Очерк жизни и творчества. Глубина и яркость переживаний. Тема поэта и поэзии. Тема Родины и гражданского мужества. Своеобразие лирики А.А.Ахматовой. Трагизм поэмы «Реквием». Нравственное звучание произведения. Особенности композиции поэмы. Тема личной ответственности в казахской литературе);
      теория литературы (серебряный век, художественная концепция);
      6) «Литература военных лет» (обзор) – 2 ч. (Война и духовная жизнь общества. Многообразие жанров литературы периода войны. Патриотическая лирика К.Симонова, М.Исаковского, А.Твардовского, А.А.Ахматовой, М.Джалиля. Драмы Л.Леонова, К.Симонова, А.Корнейчука. Публицистика А.Н.Толстого, М.Шолохова, Л.Леонова и др. Фронтовая песня, ее популярность. Казахская литература военных лет (Ж.Жабаев));
      теория литературы (песня, публицистика);
      7) «М.А.Шолохов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Рассказ «Судьба человека». Смысл названия рассказа. Драматизм судьбы Андрея Соколова. Глубина раскрытия характера главного героя. Мужество, храбрость. Своеобразие композиции произведения: «рассказ в рассказе», два повествователя. М.А.Шолохов и Казахстан);
      теория литературы (типический образ);
      8) «А.П.Платонов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Своеобразие художественного мира писателя. Рассказ «Песчаная учительница». Душевная неуспокоенность героини, жажда полезной деятельности, широта души. Умение понять обычаи и традиции другого народа, уважительное отношение к кочевникам, несмотря на различия в быту и традиционной культуре. Сложная судьба и взаимоотношения двух народов – кочевников и русских переселенцев);
      теория литературы (сюжет, развитие действия);
      9) «Б.Л.Пастернак» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Лирика: «Старый парк», «Зима приближается», «Золотая осень», «Во всем мне хочется дойти до сути», «Определение поэзии». Особенности поэтики. Глубина поэтического осмысления окружающего мира, философская насыщенность поэзии. Природа и мир человека – главные темы лирики Б.Л.Пастернака. Метонимичность как важнейший художественный прием Б.Л.Пастернака. Мотивы красоты жизни, радости бытия. Стремление постичь мир, удивление перед чудом бытия. Роман «Доктор Живаго» (обзор). Роль интеллигенции в обществе);
      теория литературы (средства художественной выразительности в лирике (метонимия), художественная образность, образ-символ);
      10) «А.Т.Твардовский» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. «Василий Теркин», «Теркин на том свете», «По праву памяти». Размышления о настоящем и будущем Родины, чувство сопричастности к истории страны, утверждение нравственных ценностей. «Теркин на том свете» – поэма-сказка, поэма-сатира. Осмеяние уродливости бюрократизма, формализма, казенщины и рутины. «По праву памяти» – поэтическое и гражданское осмысление трагических событий прошлого);
      теория литературы (традиции и новаторство, сатира);
      11) «В.Г.Распутин» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. «Живи и помни». Гуманистическое звучание повестей В.Г.Распутина. Роль композиции и сюжета в раскрытии авторского видения проблемы человеческого в человеке. «Судьба народная» в произведении. Художественное мастерство писателя. Связь основных тем романа «Живи и помни» с традициями русской и казахской литературы);
      теория литературы (очерк, проза, монолог, диалог);
      12) «В.М.Шукшин» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. «Космос, нервная система и шмат сала». Тема труда и нравственности в рассказах Шукшина. Неприятие писателем антиобщественной морали, эгоизма, мещанства, бесчеловечности, жестокости. Художественное своеобразие рассказа. Роль художественной детали. В.М.Шукшин и кинематограф);
      теория литературы (рассказ, сюжет, юмор, художественная деталь);
      13) «Ч.Т.Айтматов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. Повесть «Джамиля». Социально-философская направленность произведений Ч.Т.Айтматова. Обобщение народной эстетики и морали. Тема любви в повести «Джамиля». Художественные особенности повести. Мировое значение творчества писателя-гуманиста. Ч.Айтматов и Казахстан);
      теория литературы (национальное и интернациональное в литературе и искусстве, социально-философский роман);
      14) «О.О.Сулейменов» – 2 ч. (Очерк жизни и творчества. «Красный гонец и черный гонец», «Земля, поклонись человеку!». Пафос гражданственности в поэзии О.О.Сулейменова. Образность, метафоричность лирики поэта. Эмоциональная напряженность музыкальность и глубокий психологизм лирики поэта. Тема высокого предназначения человеческой жизни. Космос и Земля как место обитания человека;
      теория литературы (средства художественной выразительности в лирике (метафора), образ-символ, перевод, подстрочный и авторизованный перевод);
      15) «Заключение» – 1 ч. (Русская литература ХХ века как художественное отражение жизненных реалий и действительности сурового времени).
      19. Произведения для внеклассного чтения:
      1) А.А.Блок «Двенадцать», стихотворения;
      2) В.В.Маяковский «Клоп», «Баня», стихотворения; А.А.Ахматова «Реквием», стихотворения;
      3) А.И.Куприн «Молох», «Олеся», «Поединок», «Гранатовый браслет»;
      4) И.А.Бунин «Антоновские яблоки», «Господин из Сан-Франциско»;
      5) В.Я.Брюсов, К.Д.Бальмонт, И.Северянин, В.В.Хлебников, Н.С.Гумилев (стихотворения и поэмы);
      6) О.Э.Мандельштам (стихотворения);
      7) А.Н.Толстой «Петр Первый», «Гиперболоид инженера Гарина», «Аэлита»;
      8) М.А.Булгаков «Мастер и Маргарита»;
      9) А.Т.Твардовский «Василий Теркин», «По праву памяти», стихотворения;
      10) А.А.Бек «Волоколамское шоссе»;
      11) Б.Л.Пастернак «Доктор Живаго»;
      12) А.П.Платонов «Котлован»;
      13) Ю.О.Домбровский «Хранитель древностей», «Факультет ненужных вещей»;
      14) В.Быков «Обелиск»;
      15) Б.Л.Васильев «В списках не значился»;
      16) А.Вампилов «Старший сын», «Утиная охота»;
      17) Н.А.Заболоцкий, Е.А.Евтушенко, А.А.Вознесенский, Б.А.Ахмадуллина, Б.Ш.Окуджава, В.С.Высоцкий (стихотворения),Ж.Жабаев «Ленинградцы, дети мои» и др.;
      18) О.О.Сулейменов. «Красный гонец и черный гонец» и др.
      20. Для заучивания наизусть:
      1) А.А.Блок (1 стихотворение);
      2) С.А.Есенин (1 стихотворение);
      3) из поэзии периода Великой Отечественной войны - 1 стихотворение;
      4) из современной поэзии - 1 стихотворение.

4. Требования к уровню подготовки учащихся

      21. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      22. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      23. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) базовые литературоведческие термины (роды, виды и жанры литературы; литературные направления и художественные стили; композиция, образ, лирический герой, портрет, пейзаж, интерьер, рифма, ритмика; изобразительно-выразительные средства языка (эпитет, сравнение, метафора, гипербола, гротеск);
      2) наизусть определенное количество программных стихотворных текстов;
      24. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) проводить анализ произведения по следующим параметрам: тематическое содержание, форма повествования, композиция, сюжетная организация, система образов-персонажей, языковые особенности;
      2) выявлять роль героя в раскрытии идейного содержания произведения и авторскую оценку героя, также обосновывать свое мнение о произведении и героях;
      3) характеризовать сюжет, образы и проблематику изучаемых эпических, драматических произведений;
      4) использовать специальную литературу (справочники, энциклопедии)при изучении художественного произведения;
      5) готовить доклад, реферат, презентацию на литературную тему;
      составлять план устного и письменного высказывания;
      6) писать сочинения(в том числе эссе) на литературную или свободную тему;
      7) самостоятельно читать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения и знать их содержание.
      25. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) знать и использовать базовые литературоведческие термины: роды, виды и жанры литературы; литературные направления и художественные стили, композицию (экспозицию, завязку, развитие действия, кульминацию, развязку), образ-персонаж, лирического героя, портрет, пейзаж, интерьер, изобразительно-выразительные средства (эпитет, сравнение, метафору, метонимию, гиперболу, гротеск);
      2) знать наизусть определенное количество программных стихотворных и прозаических текстов, читать в соответствии с правилами выразительного чтения;
      26. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) проводить развернутый анализ прозаического произведения по следующим параметрам: тематическое содержание, форма повествования, композиция, сюжетная организация, система образов, пространственно-временная организация;
      2) использовать специальную литературу (биографические, справочники, энциклопедии) при изучении художественного произведения;
      3) самостоятельно читать рекомендуемые для внеклассного чтения произведения и знать их содержание;
      4) проводить анализ художественного текста с учетом культурных реалий, этнокультурного контекста;
      5) писать сочинения на литературную или свободную темы.
      27. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) активную гражданскую позицию, высокие патриотические чувства, готовность к служению своей Родине и защите ее интересов;
      2) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к русскому языку и языкам других национальностей и этносов, проживающих на территории Казахстана;
      3) уважение к истории, культуре, традициям и другим ценностям казахстанского народа;
      4) стремление оберегать и приумножать природные богатства страны, родного края;
      5) экологическую культуру, активную жизненную позицию в охране окружающей среды;
      6) положительное отношение к здоровому образу жизни, стремление к сохранению своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      7) высокую культуру успешной речевой коммуникации, соблюдение этических норм, принципов и постулатов общения;
      8) инициативу, готовность и способность к самообразованию, самореализации, созидательному труду;
      9) адекватную оценку особенностей социальной среды, противостояние к антиобщественным явлениям, деструктивным воздействиям идеологического, противоправного, националистического, религиозно-экстремистского характера;
      10) заинтересованность и самостоятельную позицию в выборе профессии и специальности.
      28. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны применять:
      1) систему полученных знаний по основам наук в учебно-практическойдеятельности;
      2) анализ, обработку, синтез современных достижений науки, техники и технологий, полученную научную информацию в целях прогресса   развития общества;
      3) методы познания, прогнозирования, проектирования, конструирования, исследования, эксперимента, креативности;
      4) комплекс знаний и умений успешного речевого общения в условиях полиязыковой и межкультурной коммуникации.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
99-қосымша

Жалпы орта білім деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Орыс тілі» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде)

1. Пояснительная записка

      1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным Постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.
      2. Цель обучения предмету – воспитание творчески активной языковой личности путем формирования языковой, речевой, коммуникативной компетенций на основе: (1) освоения описательной и функциональной языковой системы, норм употребления средств разных уровней, активизации последних в продуктивной речевой деятельности, обогащения словарного запаса и синтаксического строя речи; (2) овладения законами построения связного высказывания, общей культурой общения, механизмами совершенствования речи и творческого использования языка. Данная цель определена потребностью общества в повышении функциональной грамотности подрастающего поколения для его конкурентоспособности и активной социально-производственной деятельности в современном мире.
      3. Задачами обучения в области достижения предметных результатов являются:
      1) систематизировать знания о фонетике и орфоэпии, орфографии, лексике и фразеологии, морфемике и словообразовании, морфологии и синтаксисе как уровнях языковой системы;
      2) систематизировать знания о лексической и грамматической организации предложения и текста;
      3) формировать и совершенствовать знания об особенностях построения текстов разных функционально-смысловых типов и использования в них языковых средств;
      4) формировать и совершенствовать знания о функциональных стилях речи, стилистической организации текста;
      5) формировать и совершенствовать умения классифицировать, анализировать языковые единицы (звуки и буквы, морфемы, слово как лексическая, словообразовательная и морфологическая единица, словосочетание и предложение), оценивать их с точки зрения нормативности;
      6) формировать и совершенствовать орфографическую и пунктуационную грамотность;
      7) формировать умения создавать высказывания разной степени развҰрнутости;
      8) формировать и совершенствовать умения создавать монологические высказывания (сочинение (в т.ч. эссе), очерк; объявление, газетная статья, хроника; резюме, заявление, доверенность, расписка, автобиография; аннотация, конспект, реферат, доклад, научный проект; комплимент, фельетон, интервью, портретный очерк, объяснительная записка, анкета, телеграмма, деловое письмо, протокол);
      9) формировать и совершенствовать умения разворачивать и сворачивать тексты научного и публицистического стиля;
      10) формировать и совершенствовать стилистическую грамотность при оформлении текстов разных стилей и жанров; умения делать стилистическую корректировку в тексте и осуществлять стилистическую трансформацию текста;
      11) прививать навыки соблюдения норм культуры речи (соблюдение норм произношения, словоизменения, словоупотребления, грамматического оформления речи, овладение нормами и формулами русского речевого этикета);
      12) прививать навыки культуры общения (соблюдение правил речевого этикета в разных коммуникативных ситуациях).
      4. Задачами обучения в области достижения личностных результатов являются:
      1) воспитывать патриотизм, гражданственность, сознательное отношение к языку как средству общения, источнику знаний, духовной ценности и форме воплощения культуры народа, проявляющихся в продуктивных высказываниях учащихся;
      2) формировать умения пропагандировать посредством социально ориентированной монологической речи активную гражданскую позицию, созидательную деятельность по охране окружающей среды;
      3) прививать высокую культуру, потребность соблюдать этические нормы и нормы литературного языка, правила русского речевого этикета;
      4) совершенствовать умения вести дискуссии, адекватно оценивая особенности социальной среды и проявляя компетентность в распознавании антиобщественных явлений;
      5) прививать навыки непрерывного совершенствования речевой способности, ораторского мастерства;
      5. Задачами обучения в области достижения системно-деятельностных результатов:
      1) развивать и совершенствовать умения анализа, обработки, синтеза, прогнозирования, проектирования, конструирования, исследования;
      2) прививать навыки использования современных и новейших научных технологий в учебно-научной сферах;
      3) формировать и совершенствовать умения осуществлять библиографический поиск, извлекать необходимую информацию из различных источников;
      4) прививать навыки определять основную и второстепенную информацию, осмысливать цель чтения, выбирая вид чтения в зависимости от коммуникативной цели;
      5) формировать умения перерабатывать, систематизировать информацию и предъявлять ее разными способами и др.;
      6) развивать умения ставить и адекватно формулировать цель деятельности, планировать последовательность действий и при необходимости изменять ее;
      7) прививать навыки самоконтроля, самооценки, самокоррекции;
      8) развивать умения формулировать проблему, выдвигать аргументы, строить логическую цепь рассуждения, находить доказательства, подтверждающие или опровергающие тезис; применять полученные знания и умения в учебно-практической, научно-исследовательской деятельности;
      9) совершенствовать уменияуспешного речевого общения в условиях полиязыковой и межкультурной коммуникации, делового общения с окружающими.
      6. Программа определяет обязательный минимум содержания предмета для 10-11 классов естественно-математического направления, максимальный объем учебной нагрузки, основные требования к обеспечению учебного процесса. Содержание учебного предмета «Русский язык» определяется в соответствии с целью, задачами обучения, возрастными особенностями учащихся и реализации практической направленности образования, ориентации на функциональную грамотность обучающихся.
      7. В 10 классе предполагается повторение и изучение теоретических сведений о фонетике и графике, орфоэпии, орфографии, лексике и фразеологии, морфемике и словообразовании, морфологии, в 11 классе – о синтаксисе, пунктуации, риторике. В 10-11 классах обобщаются знания о функционировании языковых единиц в текстах различных типов, стилей, жанров с учетом этнокультурного компонента (сведения о национально-культурной специфике русского языка, о культуре русского, казахского народов, а также других народов, проживающих на территории Республики Казахстан), что направлено на развитие и совершенствование устной и письменной речи, на повышение культуры речи, формирование речевого этикета, оратоского мастерства.
      8. В соответствии с линейно-концентрическим способом подачи языкового материала содержание предмета усложняется и расширяется, что учитывает такие педагогические принципы, как научность и доступность. Особенностью программы является подача материала по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для опережающего практического ознакомления», «Для развития речи», что позволяет соблюдать принципы преемственности, последовательности и реализовать коммуникативный подход в обучении русскому языку.
      9. Содержание программы учитывает межпредметные связи:
      1) «Русская литература» (совершенствование умений и навыков культуры устной и письменной речи на текстовой основе через изучение художественных произведений русской и казахской литературы (И.С. Тургенев, Л.Н. Толстой, А.П. Чехов, И.А. Бунин, А.И. Куприн, М. Цветаева, А. Ахматова, М.А. Булгаков, Б. Пастернак В.П. Астафьев, Ч. Айтматов, О. Сулейменов и др.), осознание важности языка и литературы в развитии народа, его национального самосознания, опора на знания по теории литературы при работе над изобразительно-выразительными средствами языка);
      2) «Казахский язык», «Иностранный язык» (формирование языковой личности на основе изучения языков, проведение параллелей при изучении языковых фактов, раскрытие диалога культур в глобальном культурном контексте);
      3) «История Казахстана», «Всемирная история» и «Человек, общество, право» (осознание истории развития языка на фоне истории развития общества, понимание роли языка в государстве, в развитии и становлении государственности, получение сведений о языках народов мира, месте русского языка в славянских языках, статусе русского и казахского языков в Республике Казахстан);
      4) «Информатика» (понимание коммуникативной функции языка в сети Интернет, формирование умений обрабатывать, систематизировать, сохранять и транслировать информацию путем использования новейших информационных технологий).
      10. Объем учебной нагрузки составляет:
      1) 10 класс – 34 часа (1 час в неделю);
      2) 11 класс – 34 часа (1 час в неделю).
      11. Результаты обучения представлены в Требованиях к уровню подготовки обучающихся и задают систему итоговых результатов обучения, достижение которых является обязательным условием положительной аттестации ученика за курс основной школы.

2. Базовое содержание учебного предмета в 10 классе

      12.Базовое содержание предмета включает основные разделы, представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для развития речи».
      13. «Русский язык в мире и Казахстане» – 1 ч.:
      1) для повторения (Язык и общество. Языковая ситуация в Казахстане. Функционирование русского языка в Казахстане. Формы функционирования русского языка. Русский литературный язык. Устная и письменная речь. Разделы науки о языке. Особенности литературного языка и его стили. Речевой этикет);
      2) для изучения (Речевая деятельность и еҰ виды: чтение, слушание, говорение и письмо. Причины происхождения и развития языка);
      3) для развития речи (Нормы речи. Формулы речевого этикета).
      14. «Фонетика» – 3 ч., из них 1 ч. на развитие речи; 1ч - тестирование:
      1) для повторения (Звуки речи. Гласные и согласные звуки. Изменения звуков в потоке речи. Графика. Звук и буква. Слоговой принцип русской графики. Ударение. Орфоэпия. Правописание безударных гласных в корнях, в приставках, суффиксах. Правописание согласных в корнях слова. Правописание гласных после шипящих и ц. Мягкий знак после шипящих. Орфографические словари);
      2) для изучения (Слоговой принцип русской орфографии. Графические средства выделения слов и др.; приемы использования ненормативного написания слова, эмфатическое ударение; пунктуация как средство создания эзопового языка);
      3) для развития речи (Фоностилистика. Роль звуков в художественном произведении. Звукопись. Интонация как ритмико-мелодическая сторона звучащей речи. Нормы произношения).
      15. «Морфемика и словообразование» – 3 ч., из них 1 ч. на развитие речи:
      1) для повторения (Состав слова.Морфема. Типы морфем. Чередование звуков. Словообразование. Производная и непроизводная основы. Способы образования слов. Суффиксальный, приставочный, приставочно-суффиксальный, бессуффиксный способы словообразования. Сложение основ. Аббревиация. Правописание приставок. Отличие форм слов от однокоренных слов);
      2) для изучения (Неморфологическое словообразование. Слово-образовательная цепь);
      3) для развития речи (Изобразительные ресурсы русского словообразования (использование слов с суффиксами оценки, окказионализмы). Использование различных словообразовательных элементов в языке художественной литературы).
      16. «Лексикология и фразеология» – 4 ч., из них 1 ч. - развитие речи; 1ч. – контрольный диктант:
      1) для повторения (Слово и его значение. Прямые и переносные значения слова. Синонимия, антонимия, омонимия, паронимия в русском языке. Происхождение русской лексики (заимствованная и исконная лексика). Активная и пассивная лексика. Неологизмы. Устаревшая лексика (историзмы и архаизмы). Фразеология русского языка. Фразеологизмы);
      2) для изучения (Лексика русского языка как система. Этимология. Иноязычные слова. Старославянизмы. Тюркизмы. Типы переноса значения слова: метафора и метонимия. Синонимический ряд. Омофоны, омографы, омоформы, лексические и синтаксические омонимы, полные омонимы. Лексико-семантические группы слов. Общеупотребительная и ограниченная в употреблении лексика. Диалектизмы. Специальная лексика. Термины, профессионализмы. Жаргонная лексика. Национально-культурный компонент фразеологизмов. Пословицы, поговорки, крылатые слова. Фразеологические словари, словари крылатых слов и афоризмов).
      3) для развития речи (Стилевая принадлежность фразеологизмов. Выразительные возможности лексики и фразеологии в языке художественной литературы. Средства художественной выразительности: олицетворение, эпитет, градация, антитеза, оксюморон, ирония, каламбур).
      17. «Морфология» – 14 ч., из них 2 ч. на развитие речи, 1ч. – изложение.
      «Части речи», «Имя существительное» – 1 ч. (Одушевленные и неодушевленные существительные. Нарицательные и собственные имена существительные. Лексико-грамматические разряды существительных. Род, число и падеж существительного. Правописание существительных);
      «Имя прилагательное» – 1 ч. (Разряды прилагательных. Степени сравнения имен прилагательных. Полные и краткие прилагательные. Правописание прилагательных);
      «Имя числительное» – 1 ч. (Разряды числительных по значению и составу. Склонение числительных. Правописание числительных);
      «Местоимение» Ғ– 1 ч. (Разряды местоимений по значению. Разряды местоимений по соотношению с другими частями речи. Правописание местоимений);
      «Глагол как часть речи» – 1 ч. (Инфинитив. Вид глагола. Наклонение глагола. Время глагола. Лицо и число глагола. Спряжение глагола);
      «Причастие» – 1 ч. (Правописание причастий. Знаки препинания в предложениях с определениями, выраженными одиночными причастиями и причастными оборотами);
      «Деепричастие» – 1 ч. (Правописание деепричастий. Знаки препинания в предложениях с обстоятельствами, выраженными одиночными деепричастиями и деепричастными оборотами);
      «Наречие» – 1 ч. (Разряды наречий. Образование и правописание наречий. Переход в наречия других частей речи);
      «Слова категории состояния» Ғ– 1 ч.;
      «Служебные части речи» – 3 ч. (Предлоги. Типология предлогов. Правописание производных предлогов. Союзы. Типология союзов. Правописание союзов. Частицы. Правописание частиц. Междометие. Звукоподражательные слова).
      1) для изучения (Принципы определения частей речи. Омонимичные части речи. Омонимия причастия и прилагательного. Омонимия наречия и деепричастия. Омонимия краткого прилагательного, наречия и слова категории состояния. Омонимия предлогов и других частей речи. Омонимия союзов и других частей речи в роли союзных слов. Омонимия частиц и знаменательных слов. Синонимика полных и кратких прилагательных, степеней сравнения, видовременных форм глагола, союза. Способы образования частей речи. Морфологический разбор);
      2) для развития речи (Морфологические средства выразительности русской речи. Стилистическое употребление форм существительных в речи. Стилистические возможности местоимений. Причастия и деепричастия в художественной речи. Стилистические качества междометий и звукоподражаний, их использование в языке художественной литературы. Изложение с творческим заданием).
      18. «Стили речи» – 6 ч., из них 1 ч. на развитие речи; 1ч. – сочинение публицистического стиля):
      1) для повторения (Функциональные стили русского языка. Научный стиль, сферы его использования, стилевые черты. Официально-деловой стиль, сферы его использования, стилевые черты, языковые средства. Публицистический стиль, сферы его использования, стилевые черты. Разговорный стиль, сферы его использования, стилевые черты. Художественный стиль, его стилевые черты, языковые особенности);
      2) для изучения (Лексические, морфологические, синтаксические особенности научного стиля. Подстили научного стиля: собственно научный, научно-популярный, учебно-научный. Основные жанры научного стиля: научный проект, доклад, аннотация, рецензия, реферат, тезисы. Лексические, морфологические, синтаксические особенности официально-делового стиля. Основные жанры официально-делового стиля: характеристика, автобиография, заявление, закон, резюме, деловое письмо. Форма и структура делового документа. Лексические, синтаксические особенности публицистического стиля. Образно-выразительные средства стиля. Основные жанры публицистического стиля: очерк, портретный очерк, эссе, репортаж, дискуссия. Язык газеты. Разговорный стиль, сферы его использования. Признаки разговорного стиля, его лексические, синтаксические особенности. Невербальные средства общения. Отличия художественного стиля от других стилей. Изобразительно-выразительные средства: тропы и фигуры речи. Лингвистический анализ художественного текста);
      3) для развития речи (Работа с текстами разных типов речи, стилей и жанров: чтение и информационная переработка. Использование различных видов чтения в зависимости от коммуникативной задачи и характера текста. Овладение речевой культурой использования технических средств коммуникации (телефон, компьютер, электронная почта и др.). Оценивание устных и письменных текстов с точки зрения языкового оформления, уместности, эффективности достижения коммуникативных задач. Создание устных текстов различных стилей и типов речи на заданную тему. Определение стилевых черт и языковых средств публицистического, научного, официально-делового, художественного стилей. Анализ языка газеты, текстов разговорного стиля. Установление по совокупности стилевых черт и языковых средств принадлежности текста к тому или иному функциональному стилю. Использование различных стилистических средств при построении текстов. Лингвистический анализ текстов разных функциональных стилей и жанров. Совершенствование культуры учебно-научного, официально-делового общения в устной и письменной форме. Овладение культурой публичной речи. Организация дискуссии. Совершенствование культуры разговорной и электронной речи. Овладение способами свертывания текста (доклад, учебный научный проект, аннотация, рецензия, реферат, тезисы). Отзыв о книге, аннотация, тезисы, портретный очерк, репортаж, характеристика, автобиография, резюме, заявление).
      19. «Повторение и систематизация изученного материала в 10 классе» – 3 ч., из них 1 ч. на развитие речи, 1 ч. – контрольный диктант:
      1) для повторения (Фонетика и орфография. Фонетический и орфографический разбор слова. Лексика. Лексический разбор слова. Морфемика и словообразование. Морфемный и словообразовательный разбор. Морфология. Морфологический разбор);
      2) для развития речи (Общие сведения о стилях и типах речи).

3. Базовое содержание учебного предмета в 11 классе

      20. Базовое содержание предмета включает основные разделы, также представленные по рубрикам «Для повторения», «Для изучения», «Для опережающего практического ознакомления», «Для развития речи».
      21. «Современный русский литературный язык. Языковые изменения конца ХХ века» (1 ч.):
      1) для повторения. Причины происхождения и развития языка; особенности литературного языка и его стили. Просторечие, диалекты, профессионализмы, жаргоны. Языковая ситуация в Казахстане. Функционирование русского языка в Казахстане.
      2) для изучения. Язык и общество. Формы функционирования русского языка. Чистота речи. Языковые изменения конца ХХ века.
      3) для развития речи. Сведения о богатстве русского языка. Нормы речи. Новые явления в русском языке.
      22. «Повторение изученного материала в 10 классе» (2 ч.):
      1) для повторения (Фонетика и орфография. Фонетический и орфографический разбор слова. Лексика. Лексический разбор слова. Морфемика и словообразование. Морфемный и словообразовательный разбор. Морфология. Морфологический разбор).
      23. «Синтаксис и пунктуация простого предложения. Культура речи» (6 ч., из них 1 ч. на развитие речи; 1ч. – диктант):
      1) для повторения. Словосочетание. Строение и грамматическое значение словосочетания. Предложение. Грамматическая основа предложения. Простое предложение и предикативная часть. Неполные предложения. Простое осложненное предложение. Предложения с однородными членами, знаки препинания в них. Предложения с обособленными членами, знаки препинания в них. Разряды вводных слов по значению. Знаки препинания при обращениях, междометиях, утвердительных, отрицательных и вопросительно-восклицательных предложениях. Прямая и косвенная речь, знаки препинания в предложениях с прямой и косвенной речью. Цитаты. Употребление кавычек.
      2) для изучения (Цельные словосочетания. Вводные и вставные конструкции, знаки препинания в них. Знаки препинания при оформлении перечней. Тире в неполном предложении. Виды синтаксического разбора);
      3) для развития речи (Синонимика односоставных и двусоставных простых предложений. Стилистические фигуры речи. Инверсия, обращения, вводные слова, синонимика обособленных и необособленных членов предложения, их роль в художественной литературе. Риторический вопрос и восклицание, их роль в предложении).
      24. «Типы сложного предложения» – 12 ч., из них 2 ч. на развитие речи; 1ч. – сочинение-рассуждение,1 ч. – изложение-описание; 1 ч. – тестирование:
      1) для повторения (Понятия о видах сложного предложении. Виды сложносочиненных, сложноподчиненных и бессоюзных сложных предложений. Сложносочиненное предложение, средства связи в нем. Сложносочиненные предложения с соединительными, противительными, разделительными союзами, их строение, значение. Сложноподчиненное предложение, средства связи в нем. Сложноподчиненные предложения с придаточными изъяснительными, определительными, их строение, значение. Сложноподчиненные предложения с придаточными обстоятельственными, присоединительными, их строение, значение. Синонимия бессоюзных и союзных сложных предложений. Средства связи в сложном предложении. Синтаксический и пунктуационный разбор сложных предложений разных типов. Знаки препинания в сложных предложениях. Пунктуационный анализ сложных предложений. Сложноподчиненные предложения с несколькими придаточными: с однородным, параллельным (неоднородным), последовательным подчинением. Сочинительная, подчинительная и бессоюзная связь в сложных предложениях. Средства связи предикативных частей в сложных предложениях. Правописание союзов, частиц. Компоненты и предикативные части в сложных предложениях с разными видами связи. Знаки препинания в них. Синтаксический и пунктуационный разбор сложноподчиненных предложений с несколькими придаточными и разными видами связи);
      2) для изучения (Принципы русской пунктуации. Структурный принцип – основной принцип русской пунктуации. Сочетание знаков и порядок их следования. Знаки препинания при стечении союзов в сложном предложении);
      3) для развития речи (Функциональная значимость интонации в сложном предложении. Функционирование в речи сложных предложений. Употребление союзов в сложносочиненных, сложноподчиненных и простых предложениях с однородными членами. Синонимия сложноподчиненных и простых предложений с обособленными членами. Синонимия бессоюзных сложных, сложносочиненных и сложноподчиненных предложений. Конструирование сложных предложений. Характеристика роли типов сложных предложений в тексте. Анализ и составление текстов публицистического, научного, художественного стилей различных типов речи с использованием сложносочиненных, сложноподчиненных и бессоюзных предложений. Замена сложных предложений простыми предложениями с однородными и обособленными членами. Преобразование бессоюзных сложных предложений в сложносочиненные и сложноподчиненные предложения. Бессоюзные сложные предложения в тексте-рассуждении с элементами описания. Функциональная значимость знаков препинания в сложном предложении. Употребление сложных предложений с разными видами связи в речи. Функционально-стилистическая характеристика сложных предложений с разными видами связи. Употребление сложных предложений с разными видами связи в текстах – повествовании, описании, рассуждении. Анализ и составление текстов публицистического, научного, художественного стилей различных типов речи с использованием сложных предложений с разными видами связи. Аннотация, эссе, заметка с использованием сложных предложений. Рассуждение на морально-этическую тему. Описание душевного состояния героя).
      25. «Текст. Речевые жанры» – 6 ч., из них 1 ч. на развитие речи, 1 ч. –сочинение в жанре эссе:
      1) для повторения (Текст. Основная и дополнительная темы текста. Признаки текстов различных функционально-смысловых типов речи. Виды (цепная, параллельная) и средства связи предложений в текстах различных типов речи. Основные признаки текста: тематическое, композиционное единство, связность, смысловая цельность, модальность. Средства выражения модальности в тексте. Способы их выражения и средства связи в тексте (союзы, лексические и грамматические средства, повторы, вводные слова, порядок слов, синонимы, видовременные формы глаголов, анафора, неполные предложения, синтаксический параллелизм и т.д.) Основные критерии языкового качества текста. Основные жанры научного стиля: конспект, научный проект, доклад, аннотация, рецензия, реферат, тезисы. Основные жанры официально-делового стиля: характеристика, автобиография, заявление, закон, резюме, деловое письмо. Основные жанры публицистического стиля: очерк, портретный очерк, эссе, репортаж, дискуссия);
      2) для изучения (Сложное синтаксическое целое (ССЦ) как композиционно-смысловое единство. Микротема в ССЦ. ССЦ и абзац. Строение ССЦ: ключевая фраза (зачин), комментирующая часть, концовка. Абзац как структурная единица письменного текста. Зачин и концовка абзаца. Виды грамматической связи в тексте. Типология текстов. Композиционно-синтаксические типы речи (высказывания от 1-го, 2-го, 3-го лица) в текстах. Классификация текстов в зависимости от количества участников речи);
      3) для развития речи (Речевой этикет. Роль вступительной и заключительной части высказывания. Повествование, описание, рассуждение в художественной речи. Работа с текстами разных типов речи, стилей и жанров: чтение и информационная переработка. Построение текстов различного типа на основе собственного замысла. Определение стилевых черт и языковых средств публицистического, научного, официально-делового, художественного стилей. Лингвистический анализ текстов разных функциональных стилей и жанров. Использование различных видов чтения в зависимости от коммуникативной задачи и характера текста. Сочинение-эссе. Написание аннотации, тезисов, характеристики, автобиографии, резюме, заявления. Интервью, заметка, эссе).
      26. «Культура устной речи. Элементы риторики» – 4 ч., из них 1 ч. - развитие речи:
      1) для повторения (Орфоэпия. Орфоэпический словарь. Нормы речи. Техника речи. Особенности устной речи. Речевое общение. Взаимодействие участников. Изобразительно-выразительные средства: тропы и фигуры речи. Невербальные средства общения. Дискуссионная речь);
      2) для изучения (Риторика. Краткие сведения о классической риторике. Виды красноречия. Ораторская речь, публичное выступление. Структура публичной речи. Учебно-научные жанры. Дискуссия, дебаты, спор, полемика, диспут);
      3) для развития речи (Правила русского речевого этикета. Формулы русского речевого этикета в ситуациях похвалы, соболезнования, сочувствия. Особенности речевого этикета в полиэтническом Казахстане. Совершенствование культуры учебно-научного, официально-делового общения в устной и письменной форме. Овладение культурой публичной речи. Организация дискуссии).
      27. «Повторение и систематизация изученного материала» – 3 ч., из них 1 ч. – диктант:
      1) для повторения (Повторение синтаксиса и пунктуации простого, простого осложненного и сложного предложения: сложное союзное и сложное бессоюзное предложения, способы связи, пунктуация. Синтаксический разбор сложного предложения);
      2) для повторения (Фонетика и орфография. Фонетический и орфографический разбор слова. Лексика. Лексический разбор слова. Морфемика и словообразование. Морфемный и словообразовательный разбор. Морфология. Морфологический разбор. Синтаксис и пунктуация. Синтаксический и пунктуационный анализы).

4. Требования к уровню подготовки учащихся

      28. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных, системно-деятельностных результатов.
      29. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны уметь и должны знать.
      30. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) особенности функционирования русского языка в Казахстане;
      2) фонетическую систему русского языка и ее основные законы;
      3) знаки письма, соотношение звуков и букв, алфавит;
      4) орфоэпические нормы русского литературного языка;
      5) лексическое значение слова, группы слов по значению, однозначные и многозначные слова, прямое и переносное значение слова, типы переноса;
      6) парадигматические (антонимические, синонимические, паронимические, омонимические) отношения активной русской лексики и фразеологии;
      7) синтагматические отношения активной русской лексики и фразеологии;
      8) стилистические различия слов и фразеологизмов синонимического ряда;
      9) общеупотребительные, диалектные и профессиональные слова, устаревшие и новые слова, заимствованные слова;
      10) морфемику, морфемную структуру слова;
      11) словообразование, способы морфологического и неморфологического словообразования;
      12) типологию частей речи, отличия знаменательных и служебных частей речи;
      13) семантические, морфологические и синтаксические особенности частей речи;
      14) особенности словоизменения склоняемых и спрягаемых слов;
      15) способы различения омонимичных частей речи;
      16) правила русской орфографии;
      17) стили речи, стилистические особенности текста;
      31. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) различать в слове ударные и безударные гласные; звонкие и глухие, твердые и мягкие согласные;
      2) производить фонетический разбор слова;
      3) правильно произносить гласные и согласные в соответствии с нормами литературного языка, осуществлять постановку ударения в словах, использовать орфоэпические словари;
      4) обосновать выбор орфограммы при написании слов, использовать орфографические словари;
      5) толковать лексическое значение слова в контексте, употреблять слова в свойственном им значении, использовать толковые словари;
      6) составлять ряды слов на основе парадигматических отношений: подбирать к слову антонимы и синонимы, находить в тексте многозначные слова, омонимы, паронимы, использовать словари омонимов, паронимов, синонимов, антонимов;
      7) находить в тексте диалектные, профессиональные и устаревшие слова;
      8) использовать в речи исконно русские и заимствованные слова, пользоваться словарем иностранных слов;
      9) производить лексический анализ слова;
      10) определять морфемы в слове и способы образования слов, использовать словообразовательные словари;
      11) производить морфемный и словообразовательный анализы слова;
      12) делать орфографический, фонетический, лексический, морфемный, словообразовательный, морфологический, анализы языковых единиц.
      13) распознавать части речи, определять их постоянные и непостоянные признаки, правильно образовывать формы слов;
      14) производить морфологический разбор слова;
      15) определять стили различных текстов, их тему и основную мысль;
      16) продуцировать тексты разных стилей.
      32. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) причины происхождения и развития языка, место русского языка в ряду славянских языков, роль русского языка в Казахстане и мире;
      2) основные единицы языка (звук, морфема, слово, предложение): их роль и значение;
      3) сведения о богатстве русского языка, особенности литературного языка и его стили;
      4) особенности словосочетания, простого и сложного;
      5) особенности главных и второстепенных членов предложения;
      6) особенности неполных предложений;
      7) особенности однородных и обособленных членов предложения;
      8) обращения, вводные и вставочные конструкции;
      9) отличие прямой речи от диалога, косвенную речь;
      10) структурные и семантические особенности сложносочиненных, сложноподчиненных и бессоюзных предложений;
      11) особенности сложных предложений с разными видами связи;
      12) грамматические особенности предложений, взятых из контекста;
      13) пунктуационные правила;
      14) сложное синтаксическое целое, смысловые, структурные и стилистические особенности текста;
      15) особенности создания текстов различных речевых жанров;
      16) особенности культуры устной речи и элементы риторики;
      17) стереотипы речевого поведения и особенности речевого этикета в полиэтническом Казахстане;
      33. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) производить орфографический, фонетический, лексический, морфемный, словообразовательный, морфологический анализы языковых единиц;
      2) определять структуру словосочетания и предложения, выделять словосочетания из предложений;
      3) составлять словосочетания и предложения на основе сочетаемостных возможностей слов;
      4) отличать простые предложения от сложных;
      5) находить в предложении главные и второстепенные члены предложения, определять их типы;
      6) различать виды сложных предложений;
      7) производить синтаксический и пунктуационный анализы простого предложения, простого осложненного и сложного предложений;
      8) определять сложное синтаксическое целое;
      9) производить комплексный анализ текста;
      10) объяснять знаки препинания в тексте и правильно расставлять их в продуктивной речи;
      11) продуцировать тексты разных стилей и жанров (очерк, объявление, рецензия, тезис, конспект, реферат, аннотация, деловое письмо, протокол, характеристика, доклад, научное сообщение, сочинение (в т.ч. эссе), комплимент, фельетон, интервью, портретный очерк, объяснительная записка, анкета, телеграмма;
      12) принимать участие в дискуссиях, спорах, дебатах.
      34. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) уважение к государству и государственной символике, Конституции Республики Казахстан, внешней и внутренней политике государства, основным Законам РК и правопорядку;
      2) активную гражданскую позицию, высокие патриотические чувства, готовность к служению своей Родине и защите ее интересов;
      3) уважение к государственному и родному языкам, толерантное отношение к русскому языку и языкам других национальностей и этносов, проживающих на территории Казахстана;
      4) уважение к истории, культуре, традициям и другим ценностям казахстанского народа;
      5) стремление оберегать и приумножать природные богатства страны, родного края;
      6) активную жизненную позицию в охране окружающей среды, обладать экологической культурой;
      7) положительное отношение к здоровому образу жизни, стремление к сохранению своей безопасности и безопасности окружающих людей;
      8) высокую культуру успешной речевой коммуникации, соблюдение этических норм, принципов и постулатов общения;
      9) инициативу, готовность и способность к самообразованию, самореализации, созидательному труду;
      10) уважение к ветеранам войны и труда, старшему поколению, заботу о младших и социально незащищенных, доброжелательность и внимательность к другим;
      11) адекватную оценку особенностей социальной среды, противостояние к антиобщественным явлениям, деструктивным воздействиям идеологического, противоправного, националистического, религиозно-экстремистского характера;
      12) заинтересованность и самостоятельную позицию в выборе профессии и специальности.
      35. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны уметь:
      1) применять полученные знания и умения в учебно-практической, научно-исследовательской деятельности;
      2) формулировать проблему, выдвигать аргументы, строить логическую цепь рассуждения, находить доказательства, подтверждающие или опровергающие тезис;
      3) осуществлять библиографический поиск, извлекать необходимую информацию из различных источников;
      4) определять основную и второстепенную информацию, осмысливать цель чтения, выбирая вид чтения в зависимости от коммуникативной цели;
      5) применять перерабатывать, систематизировать информацию и предъявлять ее разными способами и др.;
      6) ставить и адекватно формулировать цель деятельности, планировать последовательность действий и при необходимости изменять ее;
      7) осуществлять самоконтроль, самооценку, самокоррекцию и др.;
      8) вступать в деловое общение с окружающими;
      9) осуществлять успешное речевое общение (владеть всеми видами речевой деятельности, строить продуктивное речевое взаимодействие со сверстниками и взрослыми; адекватно воспринимать устную и письменную речь; точно, правильно, логично и выразительно излагать свою точку зрения по поставленной проблеме; соблюдать в процессе коммуникации основные нормы устной и письменной речи и правила русского речевого этикета; учитывать особенности национальной культуры, в том числе национального речевого этикета, собеседника в поликультурном обществе). Қазақстан Республикасы

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
100-қосымша

Жалпы орта білім деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Орыс әдебиеті» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде)

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета в 10 классе

      10. На изучение курса выделено 68 часов, из них на вводные уроки и заключение – 2 часа, изучение произведений –54 часа; уроки внеклассного чтения – 4 часа; уроки по развитию речи – 8 часов.
      11. Содержание курса «Русская литература» в 10 классе включает следующие разделы:
      1) «Введение» – 1 час (Понятие о границах классического периода русской литературы. Литература и ее место в русской культуре. Русская литература и мировая классика. «Золотой век» русской литературы. Современное прочтение, интерпретации классики. Критерий злободневности и актуальности);
      теория литературы (Понятия «автор» и «читатель». Личность автора в мемуарах и исследованиях. Автор и литературная среда. Формы авторского присутствия в разных жанрах. Читатель и его активное читательское сознание. Диалог автора и читателя в процессе чтения)
      2) «Поэзия середины XIX века» – 1 час (ее особенности в сравнении с поэзией «золотого века»). Жанровые особенности, направления и стили;
      3) «Ф.И. Тютчев» – 1 час ( Этапы жизненного пути поэта. Основные темы и мотивы лирики: «Конь морской», «Цицерон», «Silentium!», «Осенний вечер», «Фонтан», «Не то, что мните вы, природа…», «День и ночь», «Пошли, господь, свою отраду…», «Два голоса», «О, как убийственно мы любим…», «Волна и дума», «Как весел грохот летних бурь…», «Она сидела на полу…», «Певучесть есть в морских волнах…», «Природа – сфинкс…» (по выбору учителя). Понятие философской лирики. Человек и мир в художественной концепции поэта. Образ лирического героя. Мотив одиночества и рока. Символичность образов. «Silentium!» как поэтический манифест лирики Ф.И.Тютчева. Поэтика контраста. Параллелизм явлений природы и человеческой жизни. Поэтическая картина мира и пантеистические мотивы в стихотворениях «Не то, что мните вы, природа…», «Природа – сфинкс…». Точность психологического анализа и глубина философского осмысления человеческих чувств в «Денисьевском цикле». Ф.И. Тютчев в оценках современников. Поэты и писатели ХХ века о его поэзии. Тютчевская традиция в русской поэзии. Поэзия Ф.И. Тютчева и современность);
      4) «А.А. Фет» – 1 час (Судьба поэта. Основные темы и мотивы лирики: «Поэтам», «Я пришел к тебе с приветом…», «Весенний дождь», «Майская ночь», «У камина», «Чудная картина…», «Восточный мотив», «Сияла ночь. Луной был полон сад…», «Шепот, робкое дыханье…», «Ярким солнцем в лесу пламенеет костер…», «На заре ты ее не буди…» (по выбору учителя). «Мир как красота» в поэзии А.А. Фета. Поэтика времени: миг и вечность. Поэтические манифесты: «Увы, как беден наш язык…», «Поделись живыми снами…», «Псевдопоэту». Роль детали, символика, черты импрессионизма. Язык ассоциаций, синкретизм образов. Музыкально-мелодический принцип организации стиха и роль звукописи в лирике поэта. Поэт в восприятии современников. Поэзия А.А. Фета в оценках поэтов и литературоведов ХХ века);
      теория литературы (Лирическое стихотворение как ведущая форма поэтического текста);
      5) «Н.А. Некрасов» – 3 часа (Жизнь поэта и гражданина. Основные мотивы лирики: «Современная ода», «В дороге», «Колыбельная песня», «Перед дождем», «Тройка», «Еду ли ночью по улице темной…», «Вчерашний день, часу в шестом…», «На улице» (1. Вор. 2. Проводы. 3. Гробок), «Мы с тобой бестолковые люди…», «Влас», «Забытая деревня», «Внимая ужасам войны…», «Поэт и гражданин», «Размышления у парадного подъезда», «Песня Еремушке», «Плач детей», «В полном разгаре страда деревенская…», «Поэту (Памяти Шиллера)», «Сеятелям» (по выбору учителя). Жанр поэмы в творчестве Н.А. Некрасова: «Мороз, Красный нос»; «Кому на Руси жить хорошо» (в обзоре). Крестьянские поэмы (общая характеристика). Место поэта в литературном процессе. Расширение сферы поэтического, изображение трагизма повседневности, демократизм, внимание к социальным темам. Сатирические стихи. Идея гражданственности и народности в лирике Н.А. Некрасова. Тема поэта и поэзии. Своеобразие лирического героя («Мне борьба мешала быть поэтом, песня мне мешала быть борцом»). Покаянная лирика. Крестьянский мир, концепция народного характера. Тема города. Любовная лирика: «Панаевский» цикл и его соотнесенность с «денисьевским» циклом Ф.И. Тютчева. Трансформация традиционных жанров: оды, элегии, баллады, песни. Новаторство поэта в области стихотворной техники (ритмико-интонационное своеобразие, метрика, рифма, строфика). Поэма «Мороз, Красный нос». Фольклоризм поэмы. Образы-персонажи, поэтика их воссоздания (портрет, речевая характеристика и др.). Социально-бытовая реальность и волшебно-сказочная фантастика. Лирическое и трагическое в поэме. Мотив сна. Проблема истолкования финала. Поэма «Кому на Руси жить хорошо»: творческая история и идейно-художественное своеобразие (поиски народного счастья через преодоление проблем и противоречий российской действительности; изменение народного сознания; фольклорные традиции; жанровое своеобразие, особенности сюжета и композиции). Актуальность идей и образов Н.А. Некрасова для нашего времени);
      теория литературы (Поэма как лиро-эпический жанр. Разновидности поэмы (романтическая, историческая, крестьянская, лиро-эпическая, сатирическая));
      6) «А.Н. Островский» – 3 часа (Личность и творчество писателя. «Гроза» или «Бесприданница» (по выбору учителя). А.Н. Островский и русский театр, его новаторство. Жанры и темы драматургии. «Колумб Замоскворечья». «Темное царство» в изображении писателя. Самодурство как социально-психологическое явление. «Гроза» – новый тип народной трагедии. Система действующих лиц и основной конфликт «Грозы». Катерина как трагическая героиня. Искусство диалога и монолога, речевая характеристика. Сюжетно-композиционные принципы, эпичность и динамика действия; пространственно-временные отношения; пейзаж, символика; народно-песенная основа. Полемика о «Грозе» (Н.А. Добролюбов, Д.И. Писарев, А.А. Григорьев). Тема бедной девушки в «Бесприданнице». Развитие темы гибели красоты при столкновении с миром корысти. Мотивы искушения, блеска, одиночества. Конфликт и трагический финал драмы. Функции внутренних монологов, пейзажа и музыки в обрисовке героини. Система образов-персонажей. Образ Паратова. Бунт «маленького человека» Карандышева. Образы буржуазных дельцов Кнурова и Вожеватова. Психологический анализ. Современные интерпретации пьес «Гроза» и «Бесприданница» в театре и кино. Актуальные аспекты пьес в современной жизни);
      теория литературы (Драматические жанры: комедия, трагедия, драма, мелодрама, пьеса);
      7) «Н.С. Лесков» – 3 часа (Творческая индивидуальность писателя. «Леди Макбет Мценского уезда», «Жемчужное ожерелье». Самобытная личность писателя в оценках современников. «Леди Макбет…»: купеческая тема и образы повести. Шекспировские традиции в изображении человека и его страстей. Поэтика заглавия. У. Шекспир. «Макбет» (фрагменты). Тема «преступления и наказания» у Н.С. Лескова. Особенности организации повествования в рассказе «Жемчужное ожерелье». Жанр святочного рассказа в творчестве Н.С. Лескова. Своеобразие стиля прозы писателя. Этические принципы лесковских героев и современность);
      8) «Ф.М. Достоевский» – 6 часов (Биография и личность писателя. «Преступление и наказание» (главы). Этапы творческого пути. Каторга в судьбе писателя. Роман «Преступление и наказание». Философия и идейно-нравственная проблематика. Теория Раскольникова и ее опровержение. Тематическая композиция. Система образов. Образ Петербурга. Раскольников и его двойники (Свидригайлов, Лужин, Лебезятников). Истоки и мотивы преступления героя (социальные, психологические, идеологические). Функции снов Раскольникова и Свидригайлова. Литературные источники и реминисценции в романе. Тема наказания и ее воплощение в поэтике романа. Раскольников и его антиподы (Соня Мармеладова, Порфирий Петрович). Христианские мотивы в романе. Идея страдания и очищения. Особенности психологизма. Художественное время и пространство. Роль эпилога в этико-философской концепции романа. Оценки современников; философы и писатели ХХ века о нем. Влияние Ф.М. Достоевского на культуру и искусство ХХ века. Ф.М. Достоевский и жанр детектива и криминального романа. Пророческие откровения писателя о человеке, судьбе России и цивилизации. Ф.М. Достоевский в современном мире);
      9) «М.Е. Салтыков-Щедрин» – 3 часа («Господа Головлевы» (главы). Биографические сведения. Личность писателя в оценках современников. Тема России в творчестве Салтыкова-Щедрина. Семейная тема в романе «Господа Головлевы». Социальный и нравственный аспекты в изображении дворянской семьи. Система образов-персонажей: библейские и литературные истоки. Три поколения семьи Головлевых. Образ Иудушки, лицемерие, скупость, предательство как главные черты его характера. Библейские и литературные истоки образов-персонажей. Сюжет романа как история вырождения семьи. Трактовка финала. Комическое и трагическое в «Господах Головлевых». Художественное мастерство писателя. Социальное, злободневное и общечеловеческое в его творчестве. Щедринские типы в современной жизни);
      10) «Л.Н. Толстой» – 8 часов (Личность писателя. Основные этапы творческого пути. «Севастопольские рассказы». Военный опыт писателя, его участие в обороне Севастополя. Принципы изображения войны: проблема истинного и ложного патриотизма, утверждение духовного начала в человеке, обличение жестокости войны. Роман «Война и мир» (главы). История создания. Многоплановость тематики и проблематики. Жанровое своеобразие. Система образов. Центральные образы-персонажи романа. «Мысль семейная» в романе. Семьи Ростовых, Болконских, Курагиных, Друбецких. Духовные искания Андрея Болконского и Пьера Безухова. Тема любви в романе. Значение женских образов. Наташа Ростова как идеал Толстого. «Мысль народная» в романе. Картины мира и войны. Многоплановость категорий «мир» и «война» в романе. Народ и личность в структуре романа-эпопеи. Значение образа Платона Каратаева. Художественные образы и их исторические прототипы. Смысл противопоставления Кутузова и Наполеона. Развенчание идей наполеонизма. Осуждение войны в романе. Патриотическое звучание романа-эпопеи Л.Н. Толстого. Образы солдат и офицеров, их героизм. Картины жизни русского дворянства в романе. Петербург и Москва. Высший свет и патриархальное московское дворянство. Тема семейного счастья. Философия жизни и философия истории в романе. Мастерство Толстого-романиста. «Диалектика души» человека в произведении писателя. Внутренний монолог как средство характеристики героя. Поэтика портретной детали. Художественное пространство. Место пейзажных зарисовок в композиции романа. Организация художественного времени. Виды времени: историческое, личное, бытовое. Особенности стиля Л.Н. Толстого. Приемы контраста, остранения, скрытой иронии. Писатели и мыслители ХХ века о Л.Н. Толстом. Его влияние на искусство ХХ века. Л.Н. Толстой и идеи пацифизма, гуманизма и «непротивления злу» в современном мире. Идеалы семейной жизни, любви, счастья в понимании писателя и в нашем представлении);
      теория литературы (Жанровая система русской литературы второй половины XIX века. Расцвет прозы. Русский роман и его разновидности);
      11) «А.П. Чехов» – 6 часов (Личность и творчество писателя. Рассказы «Человек в футляре», «Крыжовник», «О любви», «Ионыч», «Дама с собачкой», «Палата № 6» (по выбору учителя); пьеса «Чайка» или «Вишневый сад». Эволюция прозы писателя: от Чехонте к Чехову. Жанровое своеобразие. Основные темы и образы. Русская интеллигенция в изображении А.П. Чехова. Трагизм обыденной жизни. Проблема истинных и ложных ценностей в творчестве писателя («Ионыч»). Проблема нравственной ответственности. Сюжетное мастерство писателя. Поэтика художественной детали. Пейзаж. Портрет. Возможность неоднозначных интерпретаций сюжетных развязок и образов. Своеобразие стиля и прозы зрелого А.П. Чехова. Его проза в оценках писателей, критиков, литературоведов XIX и ХХ веков и на языке других искусств. Эволюция драматургии писателя. Новаторство Чехова-драматурга: ослабленность внешнего действия, внутренние психологическое конфликты, значение подтекста, роль ремарок и художественных деталей. «Вишневый сад» – последняя пьеса Чехова. Трагическое, драматическое и комическое в пьесе. Жанровые и сюжетные особенности. Эмоциональный смысл финала, значение образов-символов, не поддающихся однозначной интерпретации. Неоднозначные прочтения пьесы критикой. Драматургия Чехова в восприятии искусства ХХ века (театр, кино, балет, музыка). Мировое значение творчества А.П. Чехова в культуре ХХ века. Комические, грустные и трагические стороны человеческой жизни в прозе и драматургии. Чеховские герои через сто лет. А.П. Чехов и современность);
      12) «А.И. Куприн» – 3 часа (Творчество писателя. «Гранатовый браслет», «Поединок». Личность писателя в воспоминаниях современников. Основные темы и жанры. Поэтика сюжета. Проблема идеала в эстетике писателя. Смысл названия рассказа и значение эпиграфа в понимании авторской позиции. Роль образов-символов в художественном мире произведения. Герой и антигерой. Пороки армейско-офицерского мира в повести «Поединок». Женские образы. Стиль прозы А.И. Куприна. Любовь в произведениях писателя и ее восприятие современным читателем);
      теория литературы (Углубление представлений об образе-персонаже. Система образов-персонажей в творчестве писателей);
      13) «И.А. Бунин» – 4 часа (Личность писателя. Рассказы из цикла «Темные аллеи»: «Легкое дыхание», «Господин из Сан-Франциско», «Темные аллеи» (или другой рассказ по выбору учителя); лирика: «К Востоку», «Зейнаб», «Магомед в изгнании», «Черный камень Каабы», «Одиночество», «Айя-София», «Мы встретились случайно на углу…», «Тонет солнце, рдяным углем тонет…». Поэтика художественной прозы. Мастерство портрета. Слово, подробность, деталь в поэзии и прозе писателя. Искусство композиции. Тема любви в прозе И.А. Бунина. «Господин из Сан-Франциско». Смысл названия, основная проблематика. Роль христианской и языческой символики в художественном мире новеллы. Философская концепция мира и человека. Осуждение бездуховности существования. Изображение «мгновения» жизни. Реалистическое и символическое в прозе и поэзии. Особенности лирической поэзии. И.А. Бунина, ее философичность. Лирический герой поэта и его мировосприятие. Тонкость восприятия психологии человека и мира природы; поэтизация исторического прошлого. Тема Востока. Место писателя в истории русской литературы ХХ века. И.А. Бунин в воспоминаниях и оценках писателей. Человек в художественной прозе писателя и современный читатель);
      14) «Л.Н. Андреев» – 2 часа (Личность и творческая позиция. «Иуда Искариот». Традиции русской классики. Л.Н. Андреев как классик и модернист. Евангельские мотивы в творчестве писателя. Образ Иуды в повести. Тема предательства. Своеобразие драматургии («Жизнь Человека» - обзор). Актуальность творчества писателя в современном мире. Теория литературы. Художественная символика);
      15) «М. Горький» – 5 часов (Личность и судьба писателя. Рассказы «Старуха Изергиль», «Макар Чудра», «Челкаш», «Емельян Пиляй», «На соли», «Коновалов» (по выбору учителя); пьеса «На дне»; «Несвоевременные мысли» (фрагменты). Жанр классического рассказа в прозе Горького. Романтический пафос раннего творчества. Проблематика и поэтика драматургии. Пьеса «На дне» как философская драма. Основные типы. Диалектика характеров и суть споров о правде в пьесе. Жизнь и творчество писателя в советский период. М. Горький как антибуревестник: отношение к Октябрьской революции, большевикам и В. Ленину. Проблема духовного становления и «самостояния» личности в истории – в автобиографических произведениях и литературных портретах. Значение художественной прозы автора и дальнейшая ее эволюция. Жанр литературного портрета: М. Горький о русских писателях (Толстом, Чехове, Куприне и др.). Новые материалы о судьбе писателя в советское время. Современное прочтение его творчества);
      теория литературы (Автор и герой в мемуарной прозе);
      16) «Серебряный век» русской литературы – 1 час («Серебряный век» русской литературы как итог развития русской классики и начало нового литературного периода. Символизм, акмеизм, футуризм, имажинизм и др. Трагические судьбы писателей, поэтов, философов «серебряного века». Мировое значение русской литературы XIX века и литературы «серебряного века»);
      17) «А.А. Блок» – 3 часа (Личность и творческий путь поэта. Лирика: «Незнакомка», «В ресторане», «На железной дороге», «Россия», «Девушка пела в церковном хоре…», «О, я хочу безумно жить…», «О, весна без конца и без краю…», «Ночь. Улица. Фонарь. Аптека…», «О доблестях, о подвигах, о славе…», «На поле Куликовом», «Скифы», «Пушкинскому Дому» (по выбору учителя); поэма «Двенадцать» Лирические циклы в поэзии А.А. Блока. Основные мотивы и образы. Тема поэта. Образ «страшного мира». Россия в стихах А. Блока. Поэма «Двенадцать» и интерпретация ее идей и образов современниками, критиками, литературоведами. Тема революции в творческой биографии поэта. А. Блок в воспоминаниях современников. Образ А. Блока в поэзии ХХ века (А. Белый, А. Ахматова, М. Цветаева и др.));
      18) «Н.С. Гумилев» – 1 час (Поэт, воин, путешественник. Трагическая судьба поэта. Лирика: «Я конквистадор в панцире железном…», «Я и Вы», «Она», «К синей звезде», «Он поклялся в строгом храме…», «Капитаны», «Пьяный дервиш», «Волшебная скрипка», новелла «Последний придворный поэт» (по выбору учителя) Романтический герой поэзии. Культурные имена, понятия. Нерасторжимая связь человека и природы. Яркий экзотический мир Востока. Философия природы. Пейзажная атрибутика. Особенности любовной лирики. Поэтические размышления о поэзии, искусстве. Стихотворные книги «Путь конквистадора», «Жемчуга», «Костер», «Огненный столп». Проза и драматургия автора. Творческая личность в понимании Н. Гумилева и современный мир);
      теория литературы (Особенности символизма и акмеизма);
      19) «Заключение» – 1 час (Реализм и модернизм. Роль модернизма в истории русской литературы и культуры. Декаданс как идеологическое явление эпохи. Значение русской классической культуры для мировой культуры ХХ и ХХI века. Актуализация и проблема востребованности русской классики читателями ХХI века).
      12. Список произведений для заучивания наизусть:
      1) Ф.И. Тютчев. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      2) . А.А. Фет. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      3) Н.А. Некрасов. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      4) И.А. Бунин. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      5) А.А. Блок. 2 стихотворения по выбору учащихся;
      6) Н.С. Гумилев. 2 стихотворения по выбору учащихся.
      13. Рекомендуемый список для дополнительного чтения:
      1) Ф.И. Тютчев. «Я очи знал, – о, эти очи!..», «Нам не дано предугадать…», «В часы, когда бывает…», «Весь день она лежала в забытьи…», «Последняя любовь», «Я встретил вас – и все былое…», «Бывают роковые дни…» и др.;
      2) А.А. Фет. «Бал», «Какая ночь! Как воздух чист…», «Нет, не жди ты песни страстной…», «Как ярко полная луна…», «Чем тоске, и не знаю, помочь…», «Какая грусть! Конец аллеи…», «В дымке-невидимке…», «Сад весь в цвету…», «Как беден наш язык! Хочу и не могу…» и др.;
      3) А.К. Толстой. «Коль любить, так без рассудку…», «Средь шумного бала, случайно…», «Колодники», «Острою секирой ранена береза…», «Когда кругом безмолвен лес дремучий…», «Как здесь хорошо и приятно…», «Дробится, и плещет, и брызжет волна…», «Не пенится море, не плещет волна…», «Пусть тот, чья честь не без укора…», «Сватовство», «Илья Муромец» и др.;
      4) Козьма Прутков. «Юнкер Шмидт», «Желания поэта», «Я встал однажды рано утром…» и др.;
      5) Н.А. Некрасов. «Коробейники», «Орина, мать солдатская», «Блажен незлобивый поэт…», «Душно! без счастья и воли…», «Мать»;
      6) А.Н. Островский. «Свои люди – сочтемся», «Доходное место», «Горячее сердце», «Лес», «Таланты и поклонники»;
      7) В. Крестовский. «Петербургские трущобы»;
      8) М.Е. Салтыков-Щедрин. «История одного города» (полностью);
      9) Ф.М. Достоевский. «Идиот», «Бесы», «Братья Карамазовы»;
      10) Л.Н. Толстой. «Анна Каренина», «Крейцерова соната», «Холстомер», «Воскресение»;
      11) А.П. Чехов. «Скучная история», «Попрыгунья», «Учитель словесности», «Дом с мезонином», «Душечка», «Три сестры»;
      12) А.И. Куприн. «Жидкое солнце», «Штабс-капитан Рыбников»;
      13) И.А. Бунин. «Окаянные дни», сборник «Темные аллеи», «Жизнь Арсеньева»;
      14) Л.Н. Андреев. «Жизнь Василия Фивейского», «Тьма», «Царь Голод»;
      15) М. Горький. «Мальва», «Фома Гордеев», «Сказки об Италии»;
      16) В.Я. Брюсов. «Огненный ангел»;
      17) А. Белый. «Пепел», «Петербург»;
      18) И. Одоевцева. «На берегах Невы»;
      19) Б. Зайцев «Голубая звезда».
      20) Произведения зарубежной литературы:
      Стендаль. «Красное и черное»;
      В. Гюго «Собор Парижской Богоматери»;
      О. Бальзак. «Евгения Гранде»;
      Ги де Мопассан. «Ожерелье», «Пышка»;
      Э. Сю. «Парижские тайны»;
      М. Рид. «Всадник без головы»;
      Г. Флобер. «Мадам Бовари»;
      Э. Золя. «Дамское счастье»;
      Ч. Диккенс. «Дэвид Копперфильд»;
      Г. Ибсен. «Пер Гюнт»;
      М. Метерлинк. «Синяя птица», «Слепые»;
      С. Цвейг. «Шахматная новелла», «Амок»;
      Р. Роллан. «Очарованная душа»;
      Б. Шоу. «Дом, где разбиваются сердца», «Пигмалион»;
      Т. Драйзер «Американская трагедия»;
      Р. Акутагава. «Ворота Расемон», «Муки ада»;
      Т. Уильямс. «Стеклянный зверинец»;
      А. Кристи. «Десять негритят», «Убийство в Восточном экспрессе».

3. Базовое содержание учебного предмета в 11 классе

      14. На изучение курса выделено 68 часов, из них на введение и заключение – 2 часа, изучение произведений – 55 часов, уроки по развитию речи – 7 часов, уроки по внеклассному чтению – 4 часа.
      15. Содержание курса «Русская литература» в 11 классе включает следующие разделы:
      1) «Введение» – 1 час (Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Историко-литературное обоснование основных периодов: 1) революция и литература (1917-1929) – переход от литературы XIX века и века «серебряного» к советскому периоду; литература в условиях нового, советского тоталитаризма; 2) художник и тоталитарная власть (1930-е – середина 1950-х гг.) – начало «большого террора», искаженный характер литературного процесса – легальная и запрещенная литература; 3) приспособление советских ценностей к общечеловеческим (1956 – конец 1980-х гг.) – «потепление» и новое «похолодание» общественно-политического климата в СССР, литературно-идеологическое диссидентство, традиция «эзопова» способа художественного выражения правды; 4) неодекаданс, или постмодернизм в условиях краха советского тоталитаризма (1990-е гг.). Переходный этап от классической литературы к литературе нового столетия, ознаменованной революциями, войнами, нарастанием «большого террора» в процессе укрепления тоталитаризма в СССР. Противостояние литературного процесса режиму большевиков с постепенным уходом в «подполье» запрещенной литературы и доминированием «разрешенной» литературы соцреализма. Литературно-идеологическая борьба 20-х гг., начало «огосударствления», политизации литературы);
      2) «В.В. Маяковский» – 2 часа (Лирика: «Ода революции», «Приказ по армии искусств», «Рабочим Курска», «Юбилейное», «Письмо товарищу Кострову», «Письмо Татьяне Яковлевой»; поэмы «В.И. Ленин», «Хорошо!» (обзор); комедия «Баня» (обзор). Отношение В. Маяковского к революции и Советской власти: от романтической идеализации к патетико-сатирическому диалогу со временем. Мутация политического голоса после Октября: освоение новых жанров, искусств, их социализация (героико-политический театр, кино, «Окна РОСТА»), усиление лирической искренности и сатиры. Тема Человека-Поэта-Гражданина «повсеместного» сердца. Идеализация революции, вождя и Советской власти в «парных» поэмах «Ленин» и «Хорошо!». Плакатность и патетико-сатирическая тенденциозность, лирическая присяга автора на верность В. Ленину и партии как детски чистая и наивная вера в справедливость и человечность советского «революционного потопа». «Баня» как сатира на партийную бюрократию. Эволюция поэта от «хорошо» к «плохо». Символический характер ухода в «мир иной», в противоречии с поэтической декларацией «жизнь прекрасна и удивительна». Новое о В. Маяковском после падения советского тоталитаризма);
      теория литературы (Литература и социальный заказ в эпоху 20-х гг., эволюция теории социального заказа);
      3) «А.А. Ахматова» – 2 часа (Лирика: «Сжала я руки под темной вуалью…», «Столько просьб у любимой всегда…», «На шее мелких четок ряд…», «Мне голос был, он звал утешно…», «Не с теми я, кто бросил землю…», «Клевета», «Муза», «Приговор» («И упало каменное слово…»), «Родная земля», «Творчество» (по выбору учителя); поэма «Реквием». Предельная искусность и высокая духовность лирики А.Ахматовой. Традиции русской классической поэзии и акмеизм в ее творчестве. Трагедийность мироощущения и внутреннее мужество ахматовской поэзии. Эволюция образа лирической героини – женщины трагической эпохи, поэта, противостоящего тоталитаризму и вдохновляющего современника на духовную стойкость. Эпическая тема малой (личной) и большой истории в «Реквиеме», слияние судьбы поэта с судьбой народа);
      4) «М.И. Цветаева» – 1 час (Лирика: «Кошки», «Идешь на меня похожий...», «Моим стихам, написанным так рано…», «Стихи о Москве», «Стихи к Блоку», «Ахматовой», «Вчера еще в глаза глядел...», «Скоро уж из ласточек - в колдуньи!..», «Поэт - издалека заводит речь...», «Попытка ревности», «Мой письменный верный стол!..», «Вскрыла жилы: неостановимо...», «Тоска по родине! Давно...» и др. (по выбору учителя). Личность и драматизм творческой судьбы. Система наиболее устойчивых мотивов лирики: «поэт и поэзия», «любовь - смерть», «разрыв», «время и вечность», «рождение - смерть», «одиночество», «ученичество». Концепция времени, современности и истории, человека и природы. Насыщенность произведений мифопоэтическим содержанием. Фольклоризмы и фольклорные имитации. Особенности языка и стиля, жанровые формы и стих. Поэзия М. Цветаевой и современное искусство (кино, эстрада и др.));
      5) «Б.Л. Пастернак» – 4 часа (Лирика: «Сестра моя – жизнь и сегодня в разливе…», «Плачущий сад», «Определение поэзии», «Весна, я с улицы…», «Осень», «Август» (из романа «Доктор Живаго»), «Во всем мне хочется дойти…», «Быть знаменитым некрасиво…»; главы из романа «Доктор Живаго». Своеобразие художественного мироощущения поэта: природа и социальная революция – проявление могучего напора жизни, всемерного возмездия и справедливости. Образ поэзии-губки, растворение, слияние поэта с мирозданием, назначение поэта, искусства – не исказить истинного голоса жизни во всей ее природной и общественной целостности. Суть «второго рождения» художника: «неслыханная простота», верность своему художественному предназначению, творческая независимость от власти. Творческая история «Доктора Живаго» как характерный советский пример подавления творческой свободы художника. Роман-повествование о судьбах интеллигенции в годы катастрофических социальных потрясений русской истории начала 1900-х – конца 1920-х гг., исповедь большого художника и гражданина, разоблачающего «историческую порчу времени» в эпоху советского тоталитаризма. Христианские идеалы писателя. Современное восприятие творчества Б. Пастернака по книгам и фильмам);
      теория литературы (лирика, особенности стихотворной речи);
      6) «Е.И. Замятин» – 1 час («Мы» (главы). Гражданское и художественное еретичество писателя. Восприятие социального заказа как необходимость говорить правду о своем времени. Творческая история «Мы» как «возвращенного» произведения. Жанровые особенности: антиутопия, политический памфлет на крепнущий советский тоталитаризм. Западные преемники Е.И. Замятина – О. Хаксли («О, этот новый мир»), Дж. Оруэлл («1984»), А. Кестлер («Слепящая тьма»));
      теория литературы (понятия «антиутопия» и «памфлет»);
      7) «М.А. Булгаков» – 5 часов (Творческая биография писателя. «Собачье сердце», «Мастер и Маргарита» (главы). Сатирические повести 20-х гг.: антиприродная и антисоциальная суть советской евгеники (создание «нового человека»), отрицание нового мира и революции, фантасмагория советской действительности. Основные мотивы творчества: дом как залог мира и согласия, дьяволиада социального бытия, противостояние, антагонизм творческой личности и власти. Синтез этих мотивов в романе «Мастер и Маргарита», его жанровое своеобразие. Современные рецепции творчества М.А. Булгакова, особенно его «запрещенных» произведений (театр, кино));
      8) «С.А. Есенин» – 2 часа (Лирика: «Край любимый…», «Устал я жить в родном краю…», «Небесный барабанщик», «Я последний поэт деревни…», «Сорокоуст», «Не жалею, не зову, не плачу…», «Шаганэ ты моя, Шаганэ…», «До свиданья, друг мой, до свиданья», «Я усталым таким еще не был…», «Русь», «Русь советская», «Письмо к женщине», «Письмо матери» (по выбору учителя); поэма «Анна Снегина». Основные этапы творческого пути. Лирика как исповедь человека переходной эпохи. Родина и революция, ожидание крестьянского патриархально-общинного рая – Ионии. Разочарование в большевистском социализме. Мотивы кабацкой горечи, покаяния, бунта, одиночества и предчувствия близкого конца. Стремление найти компромисс с новой жизнью и его крах: «Отдам всю душу Октябрю и Маю, / Но только лиры милой не отдам». Ощущение единства с народом в результате революционных преобразований города и деревни. Поэма «Анна Снегина» – горькое свидетельство социально-духовного одиночества поэта в новое время. Поэзия С.А. Есенина сегодня);
      теория литературы (метр и ритм, их взаимодействие);
      9)«Гуманистическая миссия русской литературы в эпоху сталинизма» – 1 час (Политическая обстановка «большого террора», Великой Отечественной войны, полная сталинская «коллективизация» общественного сознания и культуры, мартиролог писательских жертв, двойственный, искаженный характер литературного процесса (легальная и запрещенная литература). Соцреализм как эстетика советского тоталитаризма);
      10) «А.Н. Толстой» – 1 час (Основные этапы творческой биографии. Главы из романов «Хождение по мукам» и «Петр I». Цель литературы – «чувственное познание Большого человека». Тема интеллигенции и революции, «потерянной и обретенной родины» в «Хождении по мукам». Творческая история романа «Петр I»: преодоление символистского нигилизма во имя пушкинского историзма в оценке Петра. Образ Петра – царя-работника и созидателя, со «всеми пятнами на его камзоле». Некоторые черты его идеализации под влиянием культа личности: преувеличение демократизма Петра, его близости к народу. Современные интерпретации творчества А.Н. Толстого (исследования, экранизации));
      теория литературы (углубление понятия об историческом романе);
      11) «О.Э. Мандельштам» – 1 час (Высокие художественные искания и трагизм творческой биографии поэта. Лирика: «Я должен жить, хоть дважды умер…», «Камень», «Воронежские тетради», «Tristiа». Особенности мандельштамовского акмеизма: поэтизация «грубой, тяжелой» действительности сквозь призму разнообразных культурно-эстетических традиций (мифология, эллинизм, Средневековье, классицизм). Нарастающее ощущение трагичности истории, предчувствие близких катастроф («Камень»). «Tristiа» – «спуск в инфернальный мир роковых страстей, ведущих к смерти, в мир разрушительной революции, воспоминаний» (Н. Струве). «Воронежские тетради» как драматичный диалог с властью, мотив спасительности поэзии. Современные прочтения О.Э. Мандельштама);
      12) «М.М. Зощенко» – 1 час (Драматизм творческой биографии писателя. Рассказы «Исповедь», «Аристократка», «Любовь», «Рыбья самка», «Волокита», разделы из «Голубой книги» (деньги, любовь) (по выбору учителя). Отношение к революции, классической литературе и задачам писателя в советское время. Стремление писать для нового читателя на его же языке. Автор и герой в рассказах 20-х гг.: гоголевская юмористическая традиция, внутреннее авторское пародирование героя и рассказчика. Реакция на запрещение сатиры в советском искусстве. Учительская, гуманистически просветительская роль художника – главный творческий пафос позднего М.М. Зощенко. Современное восприятие его творчества);
      теория литературы (жанр сатирической новеллы);
      13) «А.П. Платонов» – 1 час (Рассказы «Усомнившийся Макар», «Такыр», «Песчаная учительница», «В прекрасном и яростном мире» (по выбору учителя). Творческая биография А.П. Платонова – характерный пример непреднамеренного расхождения писателя с революцией и властью, невозможности взаимопонимания. Рассказы конца 20-х – 40-х гг. – стремление сказать правду, необходимую и полезную революции. Конфликт с советской тоталитарной демагогией в плане нравственно-духовной переделки «человеческого материала», коллективизации («Усомнившийся Макар»), в плане понимания внутренней сути – судьбы и характера – советского человека («Семья Иванова»). Поэтика автора – уникальный пример самобытности художественного мироощущения и соответствующего ему стиля. Философские истоки и традиции. Современное прочтение А.П. Платонова);
      14) «Н.А. Заболоцкий» – 1 час (Лирика: «Я не ищу гармонии в природе…», «Начало зимы», «Ночной сад», «Все, что было в душе…», «Вчера, о смерти размышляя…», «Бетховен», «Завещание», «Жена», «Читая стихи», «Сквозь волшебный прибор Левенгука…», «Некрасивая девочка», «Признание», «На закате», «Не позволяй душе лениться…» (по выбору учителя). Заболоцкий как натурфилософский поэт. Своеобразие его «наукообразного» художественного мышления, стимулированного идеями А. Эйнштейна, Н. Федорова, К. Циолковского, К. Тимирязева, В. Вернадского. Нравственно-этические искания в лирике природы, человеческого духа и бытия, разума и чувства. Поэтизация глубинных, внешне неприметных проявлений живой жизни, добра, красоты – с точки зрения народного умения мыслить «всей своей душевной природой» («Ходоки»). Современное восприятие поэзии Н. Заболоцкого);
      15) «М.А. Шолохов» – 5 часов (Биография Шолохова. «Донские рассказы» (2-3 рассказа по выбору учителя: «Родинка», «Шибалково семя», «Алешкино сердце» и др.); роман «Тихий Дон» (главы). Трагизм классового раскола в гражданской войне – сквозная тема «Донских рассказов» и «Тихого Дона». Изображение гражданской войны в романе со стороны белых, стремление писателя к исторической правде и объективности. Современные концепции образа Мелехова – «отщепенство», «историческое заблуждение», проблема обоюдной ответственности истории и личности в судьбе Григория. Многоплановое раскрытие представителей «середняцкого крестьянства» – донского казачества, развенчание традиционного взгляда на казачество как на реакционную силу, опору самодержавия. Драматизм, внутренняя и внешняя красота «двухмужней» Аксиньи. Проблема авторства «Тихого Дона». Новые материалы о писателе);
      16) «А.Т. Твардовский» – 2 часа (Лирика: «Две строчки», «Перед войной, как будто в знак беды…», «Я убит подо Ржевом…», «В тот день, когда окончилась война…», «Жестокая память», «Из лирики этих лет. 1959-1967» (по выбору учителя, например: «Береза», «Я знаю, никакой моей вины…» и др.); обзор поэм «Страна Муравия», «Дом у дороги»; «Василий Теркин» (по выбору учителя). Драматизм биографии. Философско-эпический характер поэзии, стремление к художественному осмыслению переломных этапов в истории страны (коллективизация, война, падение культа личности, оттепель). Основные мотивы лирики: родной дом, дорога, жизненная судьба человека, круговорот человеческого и природного бытия, человек и война, ответственность за все происходящее с народом и страной. «Василий Теркин» – народная книга о жестокой войне, об испытании человека на человечность. Теркин – русский национальный характер, носитель и защитник «правды сущей», добра и народного исторического оптимизма. И.А. Бунин о поэме. Второе рождение Теркина – поэма «Теркин на том свете» (1963). Новое об А.Т. Твардовском. Теория литературы. Понятие «медитативной лирики»);
      17) «Литература русского зарубежья первой волны» – 1 час («Первая волна», возникшая сразу после Октябрьской революции (обзор). Писатели и поэты старшего поколения: И.А. Бунин («Жизнь Арсеньева», «Окаянные дни»), Д.С. Мережковский, И.С. Шмелев («Солнце мертвых»), А.М. Ремизов («Взвихренная Русь»), поэзия З.Н. Гиппиус, Саши Черного, М.И. Цветаевой, В.Ф. Ходасевича и др. Русская эмиграция как явление, оказавшее влияние на развитие литературного процесса на родине и за рубежом. Феномен сохранения первой волной русской эмиграции «России в миниатюре». Неореализм старшего поколения: продолжение традиций русской культуры, сохранение гуманистических тенденций творчества А. Пушкина, Л. Толстого, Ф. Достоевского. Продолжение традиций «серебряного века», идея соборности, слияния человека с миром, обществом, природой, космосом. Утверждение приоритета личности над государством. Неприятие «железного века», «века-волкодава». Тема России, ностальгия по ней. Многожанровость, многостильность литературы первой волны. Новаторские поиски младшего поколения. Универсальные проблемно-тематические компоненты творчества В.В. Набокова (тема «утраченного рая» детства и расставания с родиной, ее культурой и языком; тема драматических отношений между иллюзией и действительностью), феномен стиля писателя. Тема творчества в «Лекциях по русской литературе» В. Набокова»;
      18) «Приспособление советских ценностей к общечеловеческим (1956 – конец 1980-х гг.). Постепенное разрушение эстетики соцреализма» – 1 час (Динамизация литературного процесса в период хрущевской «оттепели». Литературная стагнация брежневского времени. Расслоение литературы на легальную и нелегальную (запрещенную, задержанную, подпольную, эмигрантскую));
      19) «Легальная литература. Военная проза» – 1 час ( К. Симонов. «Живые и мертвые»; В. Гроссман. «За правое дело»; Б. Васильев. «В списках не значился», «А зори здесь тихие…» (обзор). Идейно-нравственные ориентиры писателей. Художественные особенности военной прозы);
      20) «Молодежная и городская проза» – 1 час (В. Аксенов. «Звездный билет», «Апельсины из Марокко»; Ю. Трифонов. «Обмен», «Другая жизнь» (обзор). Гуманизация литературы. Повышенное внимание к человеческой личности. Жанровые предпочтения: рассказ и повесть. Ю.П. Казаков. Рассказы «Плачу и рыдаю», «Вон бежит собака», «Адам и Ева», «Двое в декабре», «Северный дневник», «Странник», «На острове» (1 по выбору учителя). Личностное, лирическое начало в прозе как следствие постсталинской гуманизации общества. Мотив дороги как синоним свободы, раскрепощения личности. «Синдром нового места» – вычленение героя из привычного, будничного, житейского круга, обнажение его истинной сущности, «обострение ощущения собственной личности». Типизация в герое общечеловеческого, а не социального, классового. Городской человек и природа, пересечение двух дорог – «лесной» и «асфальтовой», дороги и дома. Романтический порыв на Север как возможность испытать себя, осознать себя как личность. Импрессионистичность композиции как отражение множественности миров, открывшихся постсталинской литературе, динамизации общественных процессов. Жанровые особенности рассказов);
      теория литературы (углубление понятия «лирическая проза»);
      21) «Деревенская проза» – 1 час (Ф. Абрамов. «Пряслины», «Дом»; В. Астафьев. «Царь-рыба», «Пастух и пастушка»; В. Распутин. «Прощание с Матерой», «Пожар» (обзор). Обращение к фольклорным традициям, народному сознанию как способ противостоять «обманной» оттепели);
      22) «В.М. Шукшин» – 1 час (Рассказы: «Сельские жители», «Чудик», «Микроскоп», «Охота жить», «Беседы при ясной луне», «Обида», «Критики», «До третьих петухов» (1-2 рассказа по выбору учителя и учащихся). Лейтмотив прозы – дорога между селом и городом, правдой и подделкой под нее внутри человеческой личности. «Естественный», импульсивный герой как воплощение идеи антидогматизма. Эволюция героя (от «чудика» к «мужику», Стеньке Разину, открытому протесту) как двухэтапный путь России к правде. Эволюция повествовательной манеры: от сказа к открытому авторскому слову. Сказ (эзопов язык) как нейтрализация политики советской власти и выражение «гласа народного». Композиция рассказов: со- и противопоставление характеров; жанровые особенности);
      теория литературы (углубление понятия о сказе).
      23) «Эстрадная поэзия» – 1 час (Эстрадная поэзия как демократический, массовый вид искусства. (Е. Евтушенко, Б. Окуджава, В. Высоцкий, Р. Рождественский, Б. Ахмадулина, О. Сулейменов.) Ораторский стиль. Обращение к табуированным темам. Лирический герой с публицистическим мышлением. Реабилитация «маленького человека». Эксперименты в области поэтической формы, прозаизация стиха. А.А. Вознесенский. Лирика: «Гойя», «Прощание с политехническим», «Тишины!», «Ностальгия по настоящему», «Прорабы духа», «Рублевское шоссе», «Видеомы», «Гадание по книге» и др. Очерк жизни и творчества. Проблемы культуры и цивилизации, материи и духа («миры» и «антимиры»). Изображение явлений, событий, предметов через их внешний вид, форму. Преимущественное внимание к форме стиха. Метафора как внутренний стержень лирики. Романтическая экспрессия, выраженная в панметафоризме. «Архитектурность» текстов, опыты визуальной, «материальной» поэзии. Генеральная линия творчества: от шестидесятнической публицистики через самодостаточный метафоризм к чистому авангарду. );
      24) «Поэзия бардов» – 1 час (Понятие бардовской песни и ее специфика (обзор). Тематика песен А. Галича, В. Высоцкого и Б. Окуджавы, В. Долиной и др. Б.Ш. Окуджава. Лирика: «Полночный троллейбус», «Король», «Голубой шарик», «До свидания, мальчики», «Мне нужно на кого-нибудь молиться...», «Март великодушный», «Грузинская песня», «Ваше благородие, госпожа разлука...2, «Песенка о Моцарте», «Старинная студенческая песня» и др. (1-2 по выбору учителя и учащихся). Городская поэзия Окуджавы. Арбат – символ его поэзии. Военная тема в творчестве Окуджавы. Темы истории, любви, дружбы и братства, творчества. Двойное существование поэзии: литературное и музыкальное. В.В. Высоцкий. Лирика (1-2 по выбору учителя и учащихся): о предназначении поэта и поэзии («О поэтах и кликушах», «О фатальных цифрах и датах» и др.), о дружбе («Пошли мне, господь, второго...» и др.), военная тема («Братские могилы» и др.). Влияние поэта на творчество Б. Гребенщикова, Ю. Шевчука, Д. Митяева. В. Высоцкий в воспоминаниях современников, на сцене и в кино);
      теория литературы (бардовская песня как литературное творчество);
      25) «О.О. Сулейменов» – 1 час (Жизнь и судьба Сулейменова: геолог, ставший поэтом; поэт, ставший филологом, общественным деятелем и дипломатом. Лирика: «Разлив», «Айналайн», «Мать», «Реплика Нехристя И-Бо, идеалиста», «Одна война закончилась другой», «Минута молчания на краю света», «А. Вознесенскому», «Земля, поклонись Человеку!» (по выбору учителя); исследование «Аз и Я» (фрагменты). Поэтическое проникновение в глубь истории и культуры Казахстана. «История и истина не одно и то же» – стремление отстоять правду истории и современности. «Земля, поклонись Человеку!» – взволнованный лирический монолог-размышление о прошлом как долгом и трудном пути человечества в космос, в эру братства, мудрости и мира. Пафос поиска единых истоков разных национальных культур и языков в книгах «Аз и Я», «Язык письма»);
      теория литературы (Прозаизация стиха. Неклассические стихотворные размеры: дольник, тактовик, верлибр);
      26) «Социально-психологическая драматургия» (обзор) – 1 час (Отражение процесса нравственного разложения общества в пьесах. Девальвация «морального кодекса» строителей коммунизма. Романтизация героя, «очеловечивание» социалистического реализма. Чеховские мотивы. А.В. Вампилов. «Старший сын», «Утиная охота» (по выбору). Очерк жизни и творчества. Крах социальных и личных иллюзий в результате осознания временности хрущевской «оттепели». Личностное начало в драматургии. Рефлексирующий герой, ощущающий нравственный дискомфорт, недовольство своим образом жизни. Внутренний конфликт героя из-за невозможности достижения гармонии между идеалом и реальностью. Столкновение двух сознаний – трезво-реалистического (Бусыгин) и наивно-утопического (Сарафанов), «серьезные» и «несерьезные» герои, святые и грешники. «Страсти» по духовной близости людей, доброте и взаимопониманию в пьесе «Старший сын». Жанр «серьезной комедии», пьесы-притчи. Испытание человека бытом, мотив духовного падения человека в пьесе «Утиная охота». «Синдром» Зилова - исследование опустошенной души, саморазрушения личности. Значение открытого финала «Утиной охоты». Чеховские мотивы);
      27) «Тихая поэзия» – 1 час (Продолжение поэтических традиций 19 века поэтами данного направления (обзор). А.А. Тарковский - постакмеист, «последний поэт серебряного века». Тема всеобщего единства бытия, неразрывной связи человека с миром природы. Война как метафизическая, а не социальная трагедия. Фольклорные мотивы. Пушкин как поэтический и человеческий ориентир в поэзии Д.С. Самойлова. Противопоставление двух подходов к миру – силового противостояния бытию (пестелевского) и творческого вживания в него (пушкинского). Философская проблематика, асоциальность, классичность стиха. «Вневременность», обращенность к фольклору поэзии Н.М. Рубцова. Ориентация на «книжную» реальность, отсылки к явлениям мировой культуры, сращение «натуры» (природы) и культуры, классичность поэзии А.С. Кушнера);
      28) «Драматургия новой волны» – 1 час (А. Галин. «Ретро»; В. Славкин. «Взрослая дочь молодого человека»; Э. Радзинский. «Спортивные сцены 1981 года» (обзор). Заштампованность советского героя и конфликта. Анатомия советского быта и его обитателей. Л. Петрушевская (обзор): «Три девушки в голубом» и другие одноактные пьесы; рассказы «Свой круг», «Гигиена», «Новые Робинзоны», «Такая девочка, совесть мира», «Бессмертная любовь» и др. (по выбору учителя); сказки для взрослых («Будильник», «Роза», «Дядя Ну и тетя Ох»). Неонатурализм в драматургии и прозе. «Биологический» герой. Перегруженность бытом. История болезни современного общества. Девальвация родственных чувств. Обвальная деградация личности. Гротесковый стиль. «Недоязык» персонажей как противопоставление советскому «новоязу»);
      29) «Русская поэзия и проза Казахстана» (обзор) – 2 часа (Маргинальность русских литератур в национальных республиках бывшего СССР: приобретения и потери. Тема «двух родин» (О. Постников). Зачинатели русской литературы в Казахстане – И. Шухов, П. Кузнецов, М. Зверев, Д. Снегин, В. Чугунов, Д. Черепанов. Тема братства народов, «ослабленная художественность». Этапированные, ссыльные писатели 30-40-х гг. – Н. Заболоцкий, Н. Коржавин, М. Зуев-Ордынец, Ю. Домбровский, А. Чижевский, А. Солженицын. Мощный творческий импульс во время Великой Отечественной войны: известные деятели русской культуры (В. Шкловский, М. Зощенко, С. Маршак, К. Паустовский, С. Эйзенштейн и др.) в алма-атинской эвакуации. Исторический роман 50-60-х гг. как попытка сохранения личной и общей памяти о далеком и близком прошлом («Ак-мечеть» Н. Анова, «В городе Верном» Д. Снегина). Военная тема: «Парламентер выходит из рейхстага» Д. Снегина. Целинная и рабочая тема: «Покорители целины» И. Шухова, «Снега метельные» И. Щеголихина, «Страсти маленького городка» В. Буренкова, «Два дня осталось до весны» Г. Черноголовиной, «Теплая земля» В. Берденникова. «Простор» под редакцией И. Шухова (1963-1974) – журнал всесоюзного значения (публикации неизвестных или запрещенных произведений А. Платонова, Б. Пастернака, М. Цветаевой, О. Мандельштама, различных воспоминаний, романа и повести Ю. Герта «Кто, если не ты?» и «Лгунья» и др.). Новая историческая проза 60-70-х гг. («Емшан», «Маздак», «Колокол», «Комиссар Джангильдин» и др. М. Симашко, «Интервенция в Омске» Н. Анова, «Утро и два шага в полдень» Д. Снегина, «Омут» и «Прощеный день» Ю. Рожицына, «Передай дальше!» А. Никольской). Профессиональная пушкинистика («Если заговорят портреты», «Портреты заговорили» Н. Раевского) и стиховедение («Стихи нужны» А. Жовтиса), романизированные биографии и биографические хроники о русских и советских писателях, связанных с Казахстаном (книги П. Косенко о П. Васильеве, Вс. Иванове, А. Сорокине, Ф. Достоевском). Проза и поэзия «шестидесятников»: «Кто, если не ты?» и «Лабиринт» Ю. Герта, «Татарников», «Газеты за шкафом» Вл. Берденникова, «Письма на бересте» А. Арцишевского – тема противостояния тоталитарному духовному закрепощению. Поэтическое продолжение этой темы и нового казахстанского патриотизма – лирика Р.Тамариной, А. Елкова, В. Антонова, О. Постникова, Т. Мадзигон, И. Потахиной, Л. Лезиной, Л. Степановой, Н. Черновой, В. Киктенко, Е. Курдакова, Л. Шашковой, А. Соловьева и др. Отток русских писателей в 90-х гг. Нелегальная литература);
      30) «Антисталинская проза» – 2 часа (А. Бек. «Новое назначение»; В. Грос-сман. «Жизнь и судьба»; В. Шаламов. «Колымские рассказы»; В. Дудинцев. «Белые одежды» и др. (обзор). Образ Сталина. Авторская позиция. Публицистический пафос);
      31) «А.Солженицын» – 2 часа («Один день Ивана Денисовича», «Архипелаг ГУЛАГ» (отрывок). Очерк жизни и творчества. «Один день Ивана Денисовича» – обычный лагерный день глазами человека из народа. Сказовое повествование, совмещение точки зрения героя, рассказчика и народа. Условия несвободы, в которых утрачены понятия о справедливости, совести, чести, человечности. «Архипелаг ГУЛАГ» – книга о мучительном прозрении человека, преданного советским идеалам. Полифоничность голоса рассказчика, множественность голосов и взглядов как противопоставление одноголосию системы, монолитности идеологии. Взаимопревращения палача и жертвы. Жанр «Архипелага ГУЛАГ» – «опыт художественного исследования», книга-декрет, книга-колокол. Значение документальных фактов. Вольность синтаксиса как стремление к предельной естественности и правде);
      32) «Ю. Домбровский» – 1 час («Факультет ненужных вещей» (фрагменты). Дилогия «Хранитель древностей» – «Факультет ненужных вещей». Широкие художественные обобщения на основе биографического материала. Нравственно-философские проблемы. Подмена правовых отношений классовыми понятиями. Мотив сумасшествия времени, системы: борьба живого и «нежити». Символика в дилогии. Тема палачей и жертв. Евангельские, исторические и литературные переклички. Тема предательства. Алма-атинские реалии в произведениях писателя);
      теория литературы (художественная публицистика (углубление));
      33) «Литературный андеграунд» – 1 час (А. Терц. «Прогулки с Пушкиным» (отрывки), поэзия Д. Пригова, Л. Рубинштейна, О. Седаковой, Е. Шварц, И. Бродского и др. Чистое искусство как форма диссидентства. Приемы соцарта – разрушение языка официальной (массовой) советской культуры. Расширение понятия реальности, усложнение поэтического языка, выделение «вселенского», религиозного сознания в поэзии. Поэзия, «очищенная» от социально-морально-религиозных заданий, поэтика «чистого письма»);
      теория литературы (Соцарт. Литературная маска. Неофициальная литература. Массовая культура. Поэтика абсурда);
      34) «Литература русского зарубежья. Третья волна» (обзор) – 1 час (В. Войнович. «Жизнь и необычайные похождения Ивана Чонкина»; В. Аксенов. «Остров Крым»; Саша Соколов. «Школа для дураков»; поэзия Н. Коржавина, А. Галича и др. Неприятие советской власти и государства. Основные темы и мотивы. Обращение к постмодернизму, соединение стилевых традиций советской литературы с опытом мировой литературы (Кафка, Хэмингуэй, Ремарк, Маркес). Многожанровость, разностильность эмигрантского творчества: экспериментаторский, подчеркнуто эстетский характер одних произведений и публицистичность, политизированность других);
      35) «И. Бродский» – 2 часа (Очерк жизни и творчества. Лирика: «Рождественский романс», «Новые стансы к Августе», «Пророчество», «Anno Domini», «Одиссей Телемаку», «Большая элегия Джону Донну», «Я входил вместо дикого зверя в клетку», «Разговор с небожителем», «Двадцать сонетов к Марии Стюарт» (по выбору учителя). Отталкивание от социальной поэзии, утверждение эстетических приоритетов. Скрещение модернизма с традициями античной и русской классики. Мотив одиночества, монологическая поэзия с вневременным восприятием действительности: античные и библейские мотивы. Метафизическое мировоззрение: поэт как «средство существования языка». Соотношение эстетики и этики («Нобелевская лекция»). Проблема пространства и времени. Образ автора-персонажа, позиция шута и гения. Усвоение самых разных поэтических традиций и стилей, высокого и низкого, элитарного и массового, их равенство. Создание текстов из литературы прошлого (Данте, А.С. Пушкин, В.В. Маяковский и др.). Цитатно-пародийный язык, имеющий функцию раскрепощения. Новая функция стихов: прозаизация стиха за счет усложнения строфики, «спотыкающегося» синтаксиса (обилия переносов), удлинения стихотворной строки, дольника, тактовика);
      36) «С. Довлатов» – 1 час («Наши» (фрагменты), «Иностранка» (фрагменты). «Авторизованная» проза. Проблема автора и героя, смешение голосов героев и равноправного им голоса автора. «Наши» – традиции и новаторство в «постмодернистской» прозе. Мотивы внутренней и внешней эмиграции. «Иностранка» – Америка как филиал СССР. Эксцентричность, эпатажность, пародийность прозы. Гуманистический пафос. Проблема художественного метода. Жанровые ориентации: анекдот, роман индивидуальной судьбы. Эстетизация стиля);
      37) «Постмодернизм в условиях краха советского тоталитаризма (1990-е гг.). Постмодернизм» – 1 час (Постмодернизм как новый этап в развитии культуры, как авангардное литературное направление. Черты постмодернизма в культуре и литературе: плюралистический, толерантный тип мышления, фрагментарность (композиционный монтаж), деканонизация, разрушение всех официальных условностей, ирония, смешение жанров, игровое освоение действительности. Особенности литературы русского постмодернизма: авангардность, политизированность, деканонизация эстетики соцреализма. В. Пелевин. «Проблема верволака в средней полосе», «Затворник и шестипалый», «Иван Кублаханов», «Ника» и другие по выбору учителя (обзор). Отрицание реальности жизни как следствие «крушения мира», душевного потрясения людей постсоветского времени. Отражение настроения общества 90-х годов: углубление разочарования, отчаяния, ощущение фантасмагоричности происходящего, связь компьютерной фиктивности с дефективностью современного сознания, его дегуманизация (человек лишь персонаж чьей-то игры). Поиски подлинности, освобождения как отказа от устоявшихся правил игры. Тотальность пародии. Культурные переклички. Поэтика «книжного шлягера», фабульность прозы как следствие коммерциализации искусства);
      теория литературы (постмодернизм);
      38) «Заключение» – 1 час (Объективная история русской литературы ХХ века, учитывающая эволюцию ее поэтики и прозы).
      39) Список произведений для заучивания наизусть:
      В.В. Маяковский. «Письмо товарищу Кострову из Парижа о сущности любви»;
      С.А. Есенин. «Письмо к матери»;
      М.И. Цветаева. 1 стихотворение по выбору учащихся;
      А.А. Ахматова. «Мне голос был. Он звал утешно…»;
      Поэзия военных лет: по одному стихотворению двух-трех авторов по выбору учителя наизусть;
      Б.Л. Пастернак. «Сестра – моя жизнь и сегодня в разливе»;
      А.А. Вознесенский. 1 стихотворение по выбору учителя;
      Б.Ш. Окуджава. 1 стихотворение по выбору учащихся;
      В.С. Высоцкий. 1 стихотворение по выбору учащихся;
      О.О. Сулейменов. 1 стихотворение по выбору учителя
      16. Рекомендуемый список для дополнительного чтения:
      1) М. Горький. Литературные портреты: «Лев Толстой», «А.А. Блок», «Сергей Есенин»;
      2) В.В. Маяковский. Поэма «Про это»;
      3) А.А. Ахматова. «Дверь полуоткрыта…», «Смуглый отрок бродил по аллеям…», «Любовь», «Я научилась просто, мудро жить…», «Я пришла к поэту в гости…», «А ты думал – я тоже такая…», «Тот город, мной любимый с детства…», «Уводили тебя на рассвете…», «Клятва», «Памяти Александра Блока», «Смерть поэта», «Поэма без героя»;
      4) М.И. Цветаева. «Вы, идущие мимо меня…», «Сердце, пламени капризней…», «Уж сколько их упало в эту бездну…», «Хочу у зеркал, где муть…», «Проще и проще пишется, дышится…», «Не смущаю, не пою…», «Когда-нибудь, прелестное созданье…», «О, души бессмертный дар!..», «Кто создан из камня, кто создан из глины…», «ВсҰ круче, всҰ круче…», «Жив, а не умер Демон во мне!..», «О слезы на глазах!..»;
      5) Б.Л. Пастернак. «Охранная грамота», «Люди и положения»;
      6) И.А.Одоевцева. «На берегах Сены»;
      7) Е. Замятин. Рассказы: «Островитяне», «Ловец человеков», «Мамай», «Пещера», «Наводнение»;
      8) М.А. Булгаков. Комедии: «Зойкина квартира», «Иван Васильевич», «Багровый остров»;
      9) И. Бабель. «Конармия», «Король», «Как это делалось в Одессе». Другие рассказы: «История моей голубятни», «Ги де Мопассан», «Ди Грассо». С. Есенин. Поэма «Черный человек», цикл «Персидские мотивы»;
      10) А.Н. Толстой. Рассказы «День Петра», «Наваждение». Повести «Аэлита», «Гиперболоид инженера Гарина»;
      11) О.Э. Мандельштам. Мемуарная книга «Четвертая проза». М. Зощенко. «Сентиментальные повести (Коза, Аполлон и Тамара)». Повесть «Перед восходом солнца»;
      12) А.П. Платонов. «Сокровенный человек», «Джан»;
      13) М. Шолохов. Рассказ «Наука ненависти». Роман «Они сражались за родину» (главы);
      14) А. Твардовский. Поэма «По праву памяти»;
      15) А. Бек. «Волоколамское шоссе»;
      16) Ю. Бондарев. «Батальоны просят огня», «Берег». В. Быков. «Сотников»;
      17) В. Распутин. «Последний срок», «Живи и помни»;
      18) А. Рыбаков. «Дети Арбата»;
      19) Г. Владимов. «Верный Руслан»;
      20) Ф. Искандер. «Сандро из Чегема».
      21) Ч. Айтматов. «Первый учитель», «Тополек мой в красной косынке», «Плаха»;
      22) А. Ким. «Под сенью ореховых деревьев», «Полет», «Казах верхом», «Цунами», «Вкус терна на рассвете»;
      23) А. Арбузов. «Иркутская история», «Старомодная комедия», «Таня».
      24) А. Солженицын. «Бодался теленок с дубом». Т. Толстая. «Кысь».

4. Требования к уровню подготовки учащихся

      17. Уровень подготовки обучающихся оценивается с учетом предметных, личностных и системно-деятельностных результатов.
      18. Предметные результаты отражены в двух аспектах: должны знать и уметь. Учащиеся 10 класса должны знать:
      1) базовые литературоведческие термины: роды, виды и жанры литературы, литературные направления, композиция (экспозиция, завязка, развитие действия, кульминация, развязка), образ-персонаж, лирический герой, портрет, пейзаж, интерьер, художественное пространство и время, рифма, изобразительно-выразительные средства (эпитет, сравнение, метафора, метонимия, синекдоха, гипербола, гротеск, аллитерация, ассонанс, анафора);
      2) границы классического периода русской литературы;
      3) основные черты классической литературы: 1) расцвет поэзии, прозы и драматургии, создание самобытной жанровой системы; 2) формирование критериев единого литературного языка и стиля при одновременном расцвете индивидуальных авторских стилей; 3) создание эстетически совершенных, образцовых и многозначных художественных текстов; 4) острота постановки социальных и нравственных проблем жизни; 5) глубокое воссоздание внутреннего мира человека, психологизм; 6) сочетание национального и общечеловеческого; 7) утверждение гуманистических ценностей; 8) восприимчивость к опыту мировой литературы и культуры);
      4) классические интерпретации программных художественных произведений в критике и литературоведении;
      5) существующие литературоведческие классификации романа по литературным направлениям в разрезе конкретных романов;
      6) определенное количество программных стихотворных текстов и фрагментов художественной прозы (наизусть);
      19. Учащиеся 10 класса должны уметь:
      1) читать программные произведения большого объема с насыщенной социально-философской, психологической проблематикой, со сложноорганизованной формой повествования;
      2) использовать специальную литературу (биографические, литературоведческие словари, справочники, энциклопедии) и Интернет-ресурсы при изучении художественного произведения;
      3) демонстрировать знание сюжета, образов-персонажей и проблематики изучаемых эпических, драматических произведений;
      4) выявлять актуальность проблематики произведений русской классики XIX-ХХ веков, используя традиционный способ презентации;
      5) проводить анализ произведения согласно предложенному алгоритму;
      6) анализировать художественные тексты с учетом культурных реалий, этнокультурного контекста;
      7) соотносить изучаемые произведения с современностью;
      8) писать сочинения на литературную или свободную темы;
      20. Учащиеся 11 класса должны знать:
      1) факты жизни и творчества поэтов и писателей ХХ века во взаимосвязи с социально-исторической и культурной атмосферой эпохи;
      2) сведения об истории создания и творческой судьбе основных произведений поэтов и писателей ХХ века (для анализа художественных текстов);
      3) проблемы периодизации русской литературы ХХ века, а также факты об основных направлениях и течениях русской литературы ХХ века (модернизм, соцреализм, постмодернизм);
      4) определенное количество программных стихотворных текстов и фрагментов художественной прозы (наизусть);
      21. Учащиеся 11 класса должны уметь:
      1) использовать основные литературоведческие термины в процессе анализа художественных текстов; грамотно, логично и обоснованно излагать в письменной и устной форме свою интерпретацию художественного текста;
      2) проводить анализ поэтического текста в соответствии с уровнями: рифма, звуковая, лексическая, синтаксическая организации, сюжетно-композиционный, образно-тематический ряды;
      3) осуществлять анализ прозаического произведения с учетом тематического содержания, формы повествования, композиции и сюжета, системы образов-персонажей;
      4) писать изложения литературно-художественных, публицистических, критических, литературоведческих текстов объемом до 250 слов;
      5) писать сочинения разных жанров на литературные и публицистические темы объемом до 4 тетрадных листов вместе с эпиграфом и планом.
      22. Личностные результаты. Учащиеся должны проявлять:
      1) активную гражданскую позицию и сознательное отношение к литературе как духовной ценности и форме воплощения культуры народа;
      2) читательский интерес, эстетический вкус, образное мышление и творческое самовыражение посредством прочтения и осмысления художественных произведений;
      3) толерантное отношение к культурам разных народов через осмысление гуманистических ценностей русской литературы;
      4) собственное мнение с привлечением необходимых аргументов, компетентность в распознавании антиобщественных явлений;
      5) осознание духовного, нравственного и эстетического смысла изучаемого произведения;
      6) навык выразительно читать художественные тексты, передавая индивидуальные особенности стиля писателя и собственное отношение к прочитанному;
      7) умение выражать активную читательскую позицию и излагать в устной и письменной форме свое понимание классического произведения.
      23. Системно-деятельностные результаты. Учащиеся должны овладеть:
      1) системой знаний по литературе с целью осознания роли литературы, в том числе русской, как части духовной жизни общества, ее влиянии на развитие духовно-нравственного потенциала молодого поколения;
      2. умением анализировать, обрабатывать, синтезировать и использовать научную информацию;
      3. методами познания, проектирования, конструирования и исследования, творческого применения;
      4. современными информационно-коммуникационными технологиями;
      5. коммуникативными способностями и полиязычной культурой.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
101-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Қазақ тілі» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде емес)

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Оқыту қазақ тілде емес мектептердегі «Қазақ тілі» пәні – орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес «Тіл және әдебиет» білім беру саласына енгізілген және мектептің жалпы орта білім беру деңгейінде міндетті түрде оқытылатын пән.
      3. «Қазақ тілі» пәнінің маңыздылығы қазақ тілінің Мемлекеттік тіл мәртебесімен дәйектеледі. Сондықтан қазақ тілін оқыту барысында өзге тілде білім алатын жоғары буын оқушыларын қазақ тіліндегі сөйлесім әрекетін мәдениаралық қатысым құралы ретінде меңгерту көзделеді.
      4. Оқыту қазақ тілде емес мектептердің бастауыш білім деңгейінде қарапайым деңгей 1-3-сыныптарды қамтыса, негізгі және орта деңгейлер 4-сыныптан бастап оқытылады да, 9-сыныппен аяқталады. Ортадан жоғары деңгей 10-11-сыныптарды қамтиды.
      5. 10-11-сыныптарға арналған «Қазақ тілі» пәнінің оқу бағдарламасы – қазақ тілде емес мектептерде қазақ тілін коммуникативтік тұрғыдан меңгеруді қамтамасыз ететін; қазақша сөйлесім әрекетінің барлық түрлерін (тыңдалым, оқылым, айтылым, жазылым, тілдесім) ортадан жоғары деңгейде іс жүзіне асыратын; оқушының түсінікті сөйлеу дағдысы мен сауатты жазу дағдысын қалыптастыратын білім мазмұнын, көлемін, мөлшерін, оқу жүктемесін қамтитын; білім, білік, дағды деңгейлеріне байланысты тақырыптық аяларды, дидактикалық ұстанымдарды; оқушылардың білімі мен білігіне қойылатын талаптарды анықтайтын нормативтік құжат.
      6. Қазақстан Республикасының «Тіл туралы», «Білім беру туралы» Заңдары мен «Қазақстан-2050» стратегиялық бағдарламасында белгіленген міндеттер еліміздің білім беру жүйесінде көптілді меңгерген дара тұлға қалыптастыру мақсатын жүзеге асырудың ұтымды жолдарын анықтауды талап етіп отыр. Бұл үш тілді қатар білуге арналған тіл саясатына сәйкес мемлекеттік тілдің доминанттық рөлін күшейтуге келіп саяды. Республиканың әдіскер-ғалымдарының қатысуымен тілді меңгерту бойынша өркениетті елдердің тәжірибесі мен отандық озық дәстүрлер үйлестіріле отырып, өзге тілді мектептің негізгі орта деңгейінде қазақ тілін оқытудың жаңа бағыттары белгіленді.
      7. Әлемдік білім кеңістігінде орныққан «Шетел тілдерін деңгейлеп меңгертудің еуропалық жүйесінде» белгіленген тілді игерудің деңгейлері мен олардың сипаттарының негізінде Қазақстан Республикасындағы оқыту қазақ тілді емес жалпы білім беретін мектептердің 1-11-сыныптарында қазақ тілін үйретудің деңгейлері айқындалды. Оқушының білім, білік, дағдылары орта мектеп жүйесінде тілді деңгейлік меңгерту ерекшеліктеріне сәйкестендіріліп, жіктелді:
      1) 10-11-сыныптардағы Ортадан жоғары деңгей - В₁ екі игерімді қамтиды:
      тереңдетіле қалыптасқан орташа игерім В_1.1 – 10-сынып;
      тереңдетіле қалыптасқан толық игерім В_1.2 – 11-сынып.
      8. Қазақстан Республикасы халқының контингенті мен қазақ тілді емес жалпы білім беретін мектептерінде тілдерді оқыту мен үйретудің өзіндік ерекшелігі ескерілді және тілдерді деңгейлік меңгерудің еуропалық жүйесі негізге алынды:
      1) еуропалық жүйеге сәйкестендірілген тілдік деңгейлер жалпы білім беретін орта мектептің 1-11 сыныптары бойынша сараланды;
      2) негізгі және орта деңгейлердің тіл игеру игерімдері айқындалды;
      3) негізгі және орта деңгейлердегі базалық білім мазмұны тілдік деңгейлер бойынша түзілді;
      4) оқушының білім, білік, дағдыларына қойылатын талаптар негізгі және орта деңгейлердің ерекшеліктерін ескере отырып, сөйлесім әрекетінің бес түрі бойынша сараланды;
      5) әр сыныптағы бағдарлама материалдары тілдік бөлім, қатысымдық-сөйлесімдік бөлім және мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі бойынша нақтыланып ұсынылды.
      9. Қазақ тілін үйренуге негіз болатын бөлімдер арқылы оқушылардың жобаланған оқу нәтижелеріне жетуі қарастырылады.
      10. Оқу пәнінің мақсаты – ортадан жоғары деңгей бойынша қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту; сөйлесім әрекетінің түрлеріне сай оқушыны тілдік білім негізінде әдеби тілде сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету арқылы дара тұлғаның тілдік қабілетін дамыту, бір-бірімен сабақтас, жүйелі тақырыптарды коммуникативтік тұрғыдан ұсына отырып, оқушыларға қазақша тілдік қатынас нормаларын игерту.
      11. Оқу пәнінің міндеттері:
      1) жоғары сынып оқушыларының білімін тілдік, лингвомәдениеттанымдық, этномәдени және әлеуметтік тұрғыдан кеңейтіп, қазақ тілін игертудің коммуникативтік бағытын жүзеге асыру;
      2) оқушының өз ойын, пікірін, көзқарасын еркін, дұрыс, нақты (ауызша және жазбаша) жеткізе білу дағдыларын жетілдіру;
      3) оқушылардың қазақ тіліндегі функционалдық сауаттылығын дамыту;
      4) мәдени-әлеуметтік, қоғамдық-саяси тақырыптардағы оқу материалдарымен жұмыс аясында оқушылардың қатысымдық құзыреттіліктерін қалыптастыру.
      12. Тілді меңгеру деңгейлерін игерімдерге жіктеу білім беруді дара тұлғаға бағдарлау ұстанымына сай іске асырылады. Бір деңгейдің алғашқы сатысында білім мазмұнын игере алмаған оқушы бейімдеу, дамыту, психологиялық үйлесімділік ұстанымдары негізінде келесі сатыда тиісті мазмұнды меңгеруге мүмкіндік алады.
      13. Қазақ тілде емес мектептердегі «Қазақ тілі» пәнінің білім мазмұнын іріктеуде қатысымдық-әрекетшілдік, қатысымдық-функционалдық, функционалдық сауаттылықты қалыптастыру, ұлттық ерекшеліктерді ескеру, оқу материалдары мазмұнының аутенттілігі, шындық өмірге сәйкестігі; оқушының тілді білу деңгейіне сай келуі; білім мазмұнының жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталған оқыту ұстанымдары басшылыққа алынды:
      1) үздіксіздік ұстанымы оқытудың барлық сатыларының арасындағы жалғастықты әдіснама, мазмұн, әдістеме және технология сабақтастығы тұрғысынан оқытуды қамтамасыз етеді;
      2) оқытудың әрекетшілдік негіздегі ұстанымы оқушыларды оқу-танымдық әрекетке белсенді қатыстыру арқылы жаңа білімдерді ашуын, өзін-өзі бағалау мен өз әрекетін өзі бақылай алу дағдыларының қалыптасуын қамтамасыз етеді;
      3) пәнаралық байланыс ұстанымы мәтіннен ақпаратты тауып алу тәсілі, мәтінді мағыналық бөліктерге бөлу, негізгі және қосалқы ойды ажырата алу және т.б. (әдебиетпен байланыс); өзектілік тәсілі, салыстыру, жүйелілік, қарсы қою, себеп-салдарлық байланысты анықтау және т.б. (ана тілімен байланыс) жұмыстар арқылы жүзеге асырылады;
      4) түсіністік ұстанымы қазақ тілін оқыту барысында жоғары сынып оқушыларының психологиялық-физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, психологиялық үйлесімді жағдай тудыруға мүмкіндік жасайды. Оқушылардың қарым-қатынас жасауына және олардың өз жетістігін сезінуіне мүмкіндік беретін тілектестік ниетті ұстану оқу үдерісі тиімділігінің маңызды шарты болып табылады;
      5) оқушылардың тұлғалық жетістіктерін ескеру ұстанымы түрлі деңгейдегі күрделі тапсырмаларды шешуге, өздік жұмыстарды орындауға, оқыту мотивінің тұлғалық-мәнділігін қалыптастыруға, оқытудың ұтымды технологиясы мен оқу материалдарын таңдауға және бейімдеуге, білім деңгейлері әртүрлі оқушылардың жоспарланған нәтижелерге жетуіне мүмкіндік береді;
      6) шығармашылық ұстанымы оқушылардың түрлі шынайы жағдаяттарда жаңа типтегі міндеттерді өздігінен шешу қабілетін, құзіреттілікке бағытталған тапсырмаларды орындау білігін қалыптастыруға мүмкіндік тудырады.
      14. Пәнаралық байланыс өзге тілді мектеп оқушысының қазақ тіліндегі сөздік қорын молайтуға, дүниетанымын кеңейтуге, қазақ тілін қолдану мүмкіндіктерін арттыруға жол ашады. Жалпы білім беретін өзге тілде оқытатын мектептердің негізгі орта деңгейінде «Қазақ тілі» пәнін төмендегі пәндермен байланыстыра меңгерту көзделеді.
      1) «Қазақ әдебиетімен»:
      қазақ тілін жүйелі әрі сапалы меңгертуде оқу материалдары қазақ әдебиеті шығармаларынан алынатындықтан, олардың арасындағы байланыс үздіксіз жүргізіліп отырады;
      олар оқушыны ойлауға, сөйлеуге үйретумен қатар эстетикалық талғамдарын да арттыруға, көркем сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді, тіл байлығын молайтады;
      2) «Орыс тілімен»:
      қазақ тілінің құрылымдық жүйесін танытуда екі тілді салыстыру әдісі, бір жағынан, оқушының дүниетанымын кеңейтсе, екінші жағынан, тілді сапалы меңгертуге, саналы түсіндіруге әсер етеді;
      орыс тілі мен қазақ тілінің арасындағы байланыс сөз әдебіне қатысты ерекшеліктерді ұғындыруда да маңызды болып саналады;
      3) «Қазақстан тарихымен»:
      тіл мен тарихтың байланысы термин сөздерді, басқа тілден енген сөздерді дұрыс меңгертуде ерекше рөл атқарады;
      сөздердің этимологиясын түсіндіруде де тарихи фактілерге сүйену оқушылардың оқу мотивтерін қалыптастыруға мүмкіндік береді;
      4) «Информатика» пәнімен:
      оқушыларға ұсынылатын өздік және шығармашылық тапсырмаларды сапалы орындауға ақпараттық технологияларды қолданудың ықпалы зор;
      интернет көздерінен материалдар тауып, оларға талдау жасау, ой қорыту, алынған материалдарды өз жұмыстарында орынды қолдануға үйрететін жұмыстар оқушылардың ақпарттық мәдениетін дамытуға жол ашады;
      5) Жаратылыстану циклі пәндерімен:
      қазақ тілінің жаратылыстану пәндерімен сабақтастықта меңгертілуі оқушылардың сөздік қорларын молайтуға және түрлі тілдік жағдаяттарда қазақ тілін орынды қолдану дағдыларын жетілдіруге септігін тигізеді;
      қазақ тіліндегі терминдерді сауатты қолдануға мүмкіндік туғызады.
      15. Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында ұсынылған Типтік оқу жоспарына сәйкес (10-11-қосымшалар) жаратылыстану-математикалық бағыттың 10-11-сыныптарында «Қазақ тілі» пәні аптасына 2 сағаттан оқытылады.
      1) оқу жылындағы барлық сағат саны:
      10-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағат;
      11-сынып – аптасына 2 сағат, барлығы – 68 сағатты құрайды.
      16. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны:
      1) оқыту қазақ тілде емес мектептердегі «Қазақ тілі» пәнінің базалық білім мазмұнын анықтауға түрлі тілдік қарым-қатынастың ауқымында пайда болатын жағдаяттар, жағдаятқа қатысушылар, заттар, оқиғалар, іс-әрекеттер, мәтіндер негіз болады.
      17. «Қазақ тілі» пәнінің мазмұндық желісі үш аяға бөлініп ұсынылды:
      1) әлеуметтік-тұрмыстық ая;
      2) әлеуметтік-мәдени ая;
      3) оқу-еңбек аясы.
      18. Әрбір аяда қамтылған тақырыптар бірізділікті сақтай отырып, бірте-бірте күрделенеді. Қазақ тілінің функционалдық-грамматикалық минимумдары осы лексикалық тақырыптарды меңгерудің нәтиже көрсеткіші ретінде ұсынылады.
      19. 10-сынып:
      1) әлеуметтік-тұрмыстық ая:
      жаратылыстану ғылымының салалары;
      «Менің әкем инженер» (отбасындағы әке мен бала қарым-қатынасы, қонақ күту);
      қаржыны дұрыс жоспарлау;
      әлеуметтік-мәдени ая:
      техника ғылымы саласындағы белгілі тұлғалар;
      Қазақстан мемлекеті, оның құрылымы;
      табиғат-жаратылыстану құбылыстарына қатысты адам есімдері;
      технология жаңалықтары;
      3) оқу-еңбек аясы:
      «Мен мамандық таңдаймын»,«Мен болашақта қандай жұмыс істеймін?»;
      «Алаш ғалымдарының еңбектерімен танысайық: Ш.Уәлиханов, Ж.Күдерин, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, М.Тынышбаев».
      20. 11-сынып:
      1) әлеуметтік-тұрмыстық ая:
      «Саяхатқа шығайық», «Әуежайда», «Теміржол бекетінде», «Қонақ үйде»,«Қазақстанның жер аймағын аралаймыз»;
      2) әлеуметтік-мәдени ая «Ғарыш айлағында», «Қазақ ғарышкерлері: Т.Әубәкіров, Т.Мұсабаев»;
      «Егер мен Қазақстан Парламентіне депутат болсам»;
      «Сән үлгілері»;
      3) оқу-еңбек аясы:
      «Әлемдегі өнертапқыштар (қалта телефоны, компьютер: пайдасы мен зияны, т.б.)», «Ғылым әлемінде», «Тәуелсіз Қазақстан ғалымдары»;
      «Мен өз елімде жан-жақты білім ала аламын».

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық мазмұны

      21. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 18 сағат:
      1) жаратылыстану ғылымының салалары - 5 сағат (Тілдік бөлім: Ғылыми стиль. Терминдер. Лексика. Тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Тақырыпқа қатысты мәтіндерді түсіну. Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу. Айтылым. Тақырып туралы баяндау. Жазылым. Жаратылыстану ғылымының салалары туралы мәтіндер. Тілдесім Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Диалог-сұрақ. Диалог-жауап. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Жаратылыстану ғылымы туралы мәтіндер);
      2) «Менің әкем инженер» (отбасындағы әке мен бала қарым-қатынасы, қонақ күту) – 8 сағат. (Тілдік бөлім: Біріккен сөз. Қос сөз. Зат есім, не? Зат есімнің көптелуі. Зат есімнің септелуі. Етістік. Етістіктің жіктелуі, көпше түрі. Арнайы сұрақ. Лексика: Тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Мәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Диалогтік мәтіндер. Оқылым. Қонақ күту дәстүрі, үлкен мен кіші сыйластығы, әке мен бала қарым-қатынасы туралы мәтіндер. Айтылым. Өз сезімін, қарым-қатынасын баяндау. Қонақ күтуде жасалатын іс-әрекеттерді, әке мен бала арасындағы қарым-қатынасты баяндау. Жазылым. Танымдық жазылым (оқушыны қонақ күту туралы өз ойынан қорытынды жасап, жазуға үйрету). Оқыған мәліметтерді жазу. Тілдесім. Бейресми тілдесімді қолдану (оқушыларға ресми емес, күнделікті тұрмыс-тіршілікте кездесетін, қарапайым қарым-қатынастың түрлерін үйрету). Диалог-мәлімет. Өз отбасыларындағы сыйластық туралы сұхбаттасу, пікірлесу. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақ халқының қонақжайлығы, үлкен мен кіші арасындағы сыйластық туралы мәтіндер);
      3) «Қаржыны дұрыс жоспарлау» – 5 сағат. (Тілдік бөлім: Ауызекі сөйлеу стилі. Лексика. Тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Тақырыпқа қатысты мәтіндерді түсіну. Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу. Айтылым. Тақырып туралы баяндау. Жазылым. Үй төлемінің түбіртегін толтыру. Тілдесім. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Диалог-сұрақ. Диалог-жауап. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Отбасы, ата-ана арасындағы қарым-қатынас туралы мақал-мәтелдер мен қанатты сөздер, тыйым сөздермен танысу. Мақал туралы ой бөлісу).
      22. Әлеуметтік-мәдени ая – 23 сағат:
      1) «Техника ғылымы саласындағы белгілі тұлғалар» – 6 сағат (Тілдік бөлім: Құрмалас сөйлем. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қазақстанның техника саласындағы белгілі ғалымдары, ғылыми жұмыстар, жобалар туралы мәтіндер. Оқылым Қазақстанның белгілі ғалымдары, ғылыми жұмыстар, жобалар туралы мәтіндер. Айтылым. Ғылыми жоба туралы мәтіндер. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Оқыған мәліметтерді жазу. Ресми тілдесімді үйрету (оқушыларға ресми қарым-қатынастың элементтерін меңгерту). Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақстанның белгілі ғалымдары туралы мәліметпен таныстыру);
      2) «Қазақстан мемлекеті, оның құрылымы» – 6 сағат (Тілдік бөлім: Грамматика: Туынды сын есім. Тұйық етістік. Тәуелдік жалғауы. Ілік, табыс септігі. Өздік есімдік. Етістік. Осы шақ. Жіктелуі. Көсемше. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қазақстан мемлекеті және оның құрылымы туралы мәтіндерді түсіну. Оқылым. Мәтіннің стилін айыру. Мемлекеттік құрылым туралы мәтіндерді оқу. Айтылым. Мемлекеттік құрылым туралы баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Оқыған мәліметтерді жазу. Тілдесім Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Мемлекеттік құрылым туралы мәтіндерді оқып, пікір алмасу);
      3) «Табиғат-жаратылыстану құбылыстарына қатысты адам есімдері» – 6 сағат (Тілдік бөлім: Қос сөз. Біріккен сөз. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралы мәтін. Мәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Оқылым. Мәтіннің ұлттық-мәдени мазмұнын танымдық тұрғыдан түсініп оқу. Айтылым. Диалог-талап. Шілдеханада орындалатын белгілі бір әрекетті не істі жасауды бір-бірінен өтіну. Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері туралы баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Оқыған мәліметтерді жазу. Тілдесім. Қалыптасқан тілдесім (әр адамның өмірдегі өз орнына сай бір-бірімен тілдесуін, түсінісуін меңгерту). Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Отбасылық дәстүрлер);
      4) «Технология жаңалықтары» – 6 сағат (Тілдік бөлім: Есімшенің септелуі. Ашық рай. Бірыңғай мүшелер. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Балаларға арналған, көпшілік, ғылыми басылымдардағы техника жаңалықтары туралы мәтіндер. Оқылым. Басылымдарыдағы техника ғылымы, жаңалықтары туралы мәтіндерді оқу. Айтылым. Газет/журналдардың пайдасын бағалау тұрғысынан баяндау. Жазылым. Осы тақырыпқа қатысты жазбаша жұмыстар. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Диалог. Диалог-мәлімет – белгілі бір газет, журнал туралы мәлімет беру. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Алғашқы қазақ газеттері туралы пікір алмасу).
      23. Оқу-еңбек аясы – 26 сағат:
      1) «Мен мамандық таңдаймын» – 8 сағат (Тілдік бөлім: Кейінді ықпал. Қос сөз. Туынды зат есім. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Мамандыққа қатысты мәтіндер. Оқылым. Мамандыққа қатысты мәтіндерді оқу. Айтылым. Өзі таңдаған мамандықты сипаттай отырып, болашақта соған қатысты істейтін істері туралы баяндау. Жазылым. Өзі таңдаған мамандық туралы әңгіме жазу. Кәсіби-тақырыптық тілдесім – мамандық туралы тақырыптар төңірегінде пікір алмасуды жүзеге асыру, кәсіби сөздер құрамын кеңінен қамтитын тілдік қатынасты кәсіби түрде іске асыру. Диалог-реплика – тілдік қатынаста ойын қысқа сөздер мен сөз тіркестері арқылы тез жеткізу. Диалог-сұрақ. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Қазақ суретшілері туралы мәтіндер. Көптілді білетін жастар туралы мәлімет);
      2) «Мен болашақта қандай жұмыс істеймін?» – 8 сағат (Тілдік бөлім: Қос сөз. Ресми стиль. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Тақырыпқа қатысты мәтіндер. Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтінді оқу. Айтылым. Болашақта істейтін жұмысын сипаттай отырып баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету); Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Белгілі мамандар туралы мәлімет);
      3) «Алаш ғалымдарының еңбектерімен танысайық: Ш.Уәлиханов, Ж.Күдерин, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, М.Тынышбаев» – 10 сағат (Тілдік бөлім: Жаратылыстану ғылымына тән терминдер. Ғылыми стиль. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Тақырыпқа қатысты мәтіндер. Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтінді оқу. Айтылым. Алаш ғалымдары, олардың еңбек еткен салалары туралы баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру (тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету). Алаш ғалымдары туралы пікірлесу, сұхбат құру. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Алаш қайраткерлері туралы мәлімет).

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық мазмұны

      24. Әлеуметтік-тұрмыстық ая – 18 сағат:
      1) «Саяхатқа шығайық», «Әуежайда», «Теміржол бекетінде», «Қонақ үйде» – 10 сағат (Тілдік бөлім: Біріккен сөздердің емлесі. Құрмалас сөйлем. Себеп-салдар мәнді құрмалас сөйлемдер. Өзгелік етіс. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Ұшақтың ішіндегі қауіпсіздік ережелері туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: әуежай, теміржол бекеттеріндегі анықтамалық ақпараттар. Диалогтік мәтіндер. Айтылым. Әуежай мен теміржол бекетінің, қонақ үй қызметі туралы мәліметтерді айту. Жазылым. Әуежай мен теміржол бекетіне, қонақ үйге байланысты тірек сөздер бойынша мәтін. Кеден мағлұмдамасын толтыру. @-mail–мен тапсырыс беру, ақша жіберу, есептесу, жаздыру. Тілдесім. Әуежай мен теміржол бекеті, қонақ үй туралы пікірлесім. Бекет қызметкерлерінен (анықтама бюросы, касса, жүк қоймасы) өзіне қажетті мәліметтерді сұрап білу. Қонақ үй қызметкерлерінен (қонақ үй әкімшілігі, анықтама бюросы, касса) өзіне қажетті мәліметтерді сұрап білу. Диалог: Сұрақ-жауап, Сұрақ-ақпарат, себеп-салдар диалогтары. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Сапарға шығу, жол туралы мақал-мәтелдер, тыйым сөздер);
      2) «Қазақстанның жер аймағын аралаймыз» – 8 сағат (Тілдік бөлім: Салт және сабақты етістіктер. Модаль сөздер. Мақсат, мекен үстеу. Туынды сөздердің жазылуы. Етістіктің келер шағы. Ілік септіктегі сөздердің жазылуы. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Сарыарқа, Жетісу, т.б. Қазақстанның жер аймақтары туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Қазақстанның жер аймақтары туралы ақпараттарды оқу. Диалогтік мәтіндер. Айтылым. Өзінің туған өлкесі туралы айту. Монолог-суреттеу (қала мен даланың табиғатын сипаттап, оның ерекшеліктерін баяндау). Жазылым. Жер аймақтарына байланысты тірек сөздерге бойынша мәтін. Туған өлкенің табиғи ерекшеліктері туралы мәтіндер жаздыру. Тілдесім. Жер аймақтары туралы пікірлесім. Диалог: Сұрақ-жауап, Сұрақ-ақпарат, себеп-салдар диалогтары. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі. Қазақстан жер аймақтарының шаруашылығы туралы пікірлесу).
      25. Әлеуметтік-мәдени ая – 24 сағат:
      1) «Ғарыш айлағында», «Қазақ ғарышкерлері: Т.Әубәкіров, Т.Мұсабаев» – 8 сағат (Тілдік бөлім: Жалпы және жалқы есімдер. Термин сөздердің орфоэпиясы. Тіркесті сөздердің емлесі. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Байқоңыр ғарыш айлағы, қазақ ғарышкерлері туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: ғарышкерлер, ғарыш кемелері туралы мәтіндер. Айтылым. Қазақ ғарышкерлері туралы мәліметтер. Жазылым. Байқоңыр ғарыш айлағы, оның маңызы, ғарыш кемесі, ғарышкерлер туралы мәтін. Тілдесім. Қазақстанның ғарыш саласы туралы пікірлесім. Қазақ ғарышкерлері туралы сұхбат. Тілдесім. Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат, пікірталас - диалогтары. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақстан ғарыш саласының дамуы туралы мәтіндер);
      2) «Егер мен Қазақстан Парламентіне депутат болсам» – 8 сағат (Тілдік бөлім: Жалпы және жалқы есімдер. Қаратпа сөздер. Тіркесті сөздердің емлесі. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Сайлау, депутатқа үміткер туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Электронды дауыс беру туралы ақпараттық мәтін. Депутатқа үміткер. Қазақстан Парламенті туралы ақпарат-мәтіндер. Айтылым. Қазақстан Парламенті туралы мәліметтер. Жазылым. Қазақстан Парламенті туралы мәтін. Тілдесім. Қазақстан Парламентіне сайлау жүйесі туралы пікірлесім. Депутатпен сұхбат. Тілдесім. Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат, пікірталас - диалогтары. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақтың үш биі: Төле, Қазыбек, Әйтеке);
      3) Сән үлгілері – 8 сағат (Тілдік бөлім: Сапалық және қатыстық сын есімдер. Есімше. Біріккен сөздердің емлесі. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Жастар киімі, мектеп формасы және сән туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Жастар киімі, мектеп формасы және сәнге байланысты ақпараттық мәтін. Диалогтік мәтіндер. Сән орталықтарының ақпараттық-жарнамалық (буклет, киім үлгісі жинақтары, жарнама қағазы, т.б.) мәтіндері. Айтылым. Монолог: Жастар киімі, мектеп формасы және сән туралы мәліметтер. Диалог: Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат, пікірталас - диалогтары. Жазылым. Жастар киімі, мектеп формасы және сән туралы мәтін. Киіну әдебі туралы сұхбат жазу. Тілдесім. Жастар киімі, мектеп формасы және сән туралы пікірлесім. Ателье, киім дүкені қызметкерлерімен сұхбат. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Жастар киіміндегі ұлттық нақыштар туралы сұхбат. Киімге қатысты мақал-мәтелдер).
      26. Оқу-еңбек аясы – 26 сағат:
      1) «Әлемдегі өнертапқыштар», «Қалта телефоны», «Компьютер: пайдасы мен зияны» – 10 сағат (Тілдік бөлім: Қазақ тіліндегі калька сөздер. Неологизмдердің емлесі. Салалас құрмалас сөйлем. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютер туралы ақпараттар. Қазіргі заманғы компьютерлердің мүмкіндіктері туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютер туралы ақпараттық мәтін. Компьютерлердің жетілдірілген мүмкіндіктері, компьютердің пайдасы мен зияны жайлы баяндау, хабарлау, жарнама сипатындағы мәтіндер. Компьютердің пайдасы мен зияны туралы диалогтік мәтіндер. Диалогтік мәтіндер. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютер туралы туралы сұхбат-мәтіндер. Айтылым. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютер туралы уралы мәліметтер. Жазылым. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютерлер туралы мәтін. Тілдесім. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютері туралы пікірлесім. Қалта телефоны қызметі туралы пікірлесім-сұхбат. Дүкен қызметкерлерінен компьютер түрлері туралы қажетті мәліметтер алу. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақ өнертапқыштары туралы мәтіндер);
      2) «Ғылым әлемінде», «Тәуелсіз Қазақстан ғалымдары» – 6 сағат (Тілдік бөлім: Термин сөздер. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Қазақстан ғылымының дамуы туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: қазақстан ғалымдары туралы ақпараттық мәтін. Диалогтік мәтіндер. Қазақстан ғалымдары туралы сұхбат-мәтіндер. Айтылым. Қазақ ғылымы және ғалымдары туралы мәліметтер. Жазылым. Тәуелсіз Қазақстан ғалымдарының туралды мәтін. Тілдесім. Қазақстан ғылымы мен ғалымдары туралы тілдесім. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Ғылым-білім туралы мақал-мәтелдер, мәтіндер);
      3) «Мен өз елімде жан-жақты білім ала аламын» – 10 сағат (Тілдік бөлім: Публицистикалық стиль. Қысқарған сөздердің емлесі мен орфоэпиясы. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлімі: Тыңдалым. Мұғалімнің, сыныптастарының, өзге де тілдесетін адамдардың сөздеріндегі және үнтаспадан тыңдаған өз еліндегі оқу жүйесі туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндердегі өз еліндегі оқу жүйесі туралы жарнамалық, анықтамалық ақпараттар. Айтылым. Өз еліндегі оқу жүйесі туралы мәліметтерді айту. Жазылым. Өз еліндегі оқу жүйесіне байланысты білетінін мәтін түрінде жазу. Сұрақтарға жауап жазу. Тілдесім. Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Өз еліндегі оқу жүйесі туралы пікірлесім. Білім саласы қызметкерлерінен өзіне қажетті мәліметтерді сұрап білу. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Еліміздің оқу жүйесі туралы пікір алмасу).

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      Пәндік нәтижелер
      27. Лексика бойынша:
      1) берілген ойдың мазмұнына қарай қажетті сөздердің қолданылуын;
      2) фразеологизмдердің мағынасын дұрыс ажыратуды;
      3) мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойды анықтауды;
      4) 1 300 лексикалық бірліктің мағынасын білуі тиіс.
      28. Сөз құрамы мен сөзжасам бойынша:
      1) түбірлес сөздердің мағыналық байланысын;
      2) сөз таптарының сөзжасамдық ерекшеліктерін білуі тиіс.
      29. Грамматика бойынша:
      1) сөздердің түрлену формаларын;
      2) стилдің түрлерін білуі тиіс.
      30. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым:
      нақты, анық айтылған ақпараттардың мазмұнын түсіну;
      радио, телехабарларда берілетін жаңалықтарды түсіну;
      аудиоматериалдағы айтылған ойды анықтау дағдыларын;
      2) оқылым:
      әртүрлі тақырыптарда ұсынылған мәтіндерді оқып түсіну;
      оқылған мәтіннің негізгі мазмұнын түсініп, баяндау;
      мәтінді оқып, сұрақтарға жауап береді, мағыналық бөліктерге жіктей алу;
      ғылыми-көпшілік, қоғамдық-саяси, әлеуметтік-мәдени тақырыптардағы материалдарды оқып талдау, ой қорыту дағдыларын меңгеруі тиіс;
      3) айтылым:
      өзінің сезімдерін, көзқарасын, ой-пікірін, армандарын жеткізе алу;
      түрлі жағдаятқа сәйкес көзқарасын білдіру;
      затты, құбылысты суреттеп, сипаттап айта алу дағдыларын;
      4) жазылым:
      өзінің алған әсері туралы қысқа, шағын әңгіме жазу;
      пунктуация ережелерін сақтау;
      ұсынылған мәтіндер бойынша жоспар түзу, тезис жазу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      5) тілдесім:
      әртүрлі жағдаятта диалогтік, полилогтік сұхбаттарға қатысу;
      таныс жағдаяттарда сұхбатқа өздігінен араласу;
      үнтаспада жазылған сұрақтарды тыңдап түсіну, сол туралы өз қөзқарасын білдіру;
      оқыған мәтін бойынша өз пікірін айту дағдыларын меңгеруі тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      Пәндік нәтижелер
      31. Лексика бойынша:
      1) сөздің тура және ауыспалы мағынасын;
      2) синонимдік қатардан сөз таңдай;
      3) тұрақты тіркестер, мақал мен мәтелдер, афоризмдердің аражігін ажырата;
      4) омоним, антоним, синоним сөздердің қолданылу орындарын;
      5) өндірістің, ғылымның, техниканың, өнер мен мәдениеттің даму нәтижесінде пайда болған ұғымдарды білдіретін терминдерді;
      6) лексикографиялық сөздіктерді қолдану тәсілдерін;
      7) 1 300 лексикалық бірліктің мағынасын білуі тиіс.
      32. Сөз құрамы мен сөзжасам бойынша:
      1) қосымшалардың түрлерін ажырата;
      2) туынды сөздердің түрлерін жіктей;
      3) қазақ тіліндегі сөзжасам тәсілдерін ажырата білуі тиіс.
      33. Грамматика бойынша:
      1) сөз таптарының грамматикалық категорияларын;
      2) сөз таптарының сөйлемдегі синтаксистік қызметін;
      3) құрмалас сөйлемнің түрлерін;
      4) құрмалас сөйлем мен жай сөйлемнің айырмашылықтарын;
      5) стилдің түрлерін білуі тиіс.
      34. Сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша:
      1) тыңдалым:
      аудиотаспадан тыңдалған диалог пен полилогті түсініп, онда айтылған сөз мазмұнын жеткізе білу;
      тақырып бойынша тыңдалған пікірге, ойға баға беру;
      радио, телеарналарда берілетін хабарлардың мазмұнын түсіну;
      аудиоматериалдағы айтылған ойды анықтау дағдыларын меңгеруі тиіс;
      2) оқылым:
      мемлекеттік тілде жазылған құжаттарды оқып түсіну;
      мәтіннен өзіне керекті мәліметті бөліп ала білу;
      оқудың нақты мақсатына сай әртүрлі стильдегі мәтіндерден негізгі ойды ажырата алу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      3) айтылым:
      оқыған әңгіменің мазмұны, тақырыбы туралы айтып беру;
      өз бетінше газет-журнал материалдарынына шолу жасап, негізгі ойды анықтай алу;
      интернет желісінен қажетті ақпаратты тауып, оны өз сөзімен баяндай алу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      4) жазылым:
      жеке адамға қатысты құжаттарды сауатты толтыру;
      ұсынылған тақырып бойынша шығармашылық сипатта мәтін құрай алу;
      реферат жұмысында дәйексөздерді кіріктіру және әдебиеттерді рәсімдеу дағдыларын меңгеруі тиіс;
      5) тілдесім:
      ұсынылған тақырып бойынша полилогқа қатысу;
      диалогтің түрлеріне сай пікірлесе алу;
      үнтаспадағы диалогті тыңдап, өз сөзімен айтып беру;
      нақты тақырыпта сұхбат құрастыра алу;
      әңгімені жалғастыру, пікір таластыру дағдыларын меңгеруі тиіс.

6. 10-11-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
Тұлғалық нәтижелер

7. 10-11-сынып оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын
талаптар
Жүйелі-әрекеттік нәтижелер

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
102-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағыттағы 10-11-сыныптары үшін «Қазақ әдебиеті» пәнінен
типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде емес)

1.Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленген.
      2. Қазақ әдебиеті – қазақ халқының ғасырлар қойнауынан ұрпақтан ұрпаққа жеткен рухани, мәдени мұрасы, сөз өнерiнiң асыл қазынасы. Әдебиет пәні – шәкірттердің әдеби білік-дағдыларын жетілдіретін, адамгершілікке, әсемдікке тәрбиелейтін пән.
      3. Оқушылар өзге тілді мектептерде қазақ әдебиетін оқи отырып, қазақ халқының әдеби, мәдени, тарихи көркем туындыларымен танысу арқылы тілдік ортаны кеңейтеді.
      4. Бағдарлама оқытудың жаңа талаптарына сай мазмұндық, құрылымдық және әдістемелік жағынан жаңартылып отыр. Бағдарламада ақын-жазушылар шығармашылығы хронологиялық сипатта ұсынылды. Сонымен қатар өзіндік ізденіс және пәнаралық байланыста әдебиетті электронды оқытуға байланысты тақырыптық жүйеде телесабақтар берілді.
      5. Бағдарламада берілген білім мазмұны қазақ тілінде еркін, жетік сөйлей алатын мәдениетті тұлғаның қалыптасуы мен дамуына қызмет ететін туындылардан тұрады. Көркем туындылар оқушының жас ерекшелігіне, психологиялық даму қабілетіне сәйкес ықшамдалып алынған шығармалар тізбегін құрайды.
      6. Қазақ тілді емес мектептердегі оқушыларды қазақ халқының төл туындыларымен таныстыра отырып, олардың бойында мемлекеттік тілді құрметтеу мен отансүйгіштік сезімін қалыптастыру міндеті туындайды. Пәнді оқыту оқушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамытуда да маңызды қызмет атқаруы тиіс.
      7. Пәнді оқыту мақсаты- қазақ халқының мәдениетін, әдебиеті мен өнерін танып білуге үйрету, сондай-ақ ұлттық құндылықтарымызды құрметтей білетін тұлға қалыптастыру, сонымен қатар оқушылардың бойына адамгершілік, отансүйгіштік қасиеттерді сіңіру.
      8. Пәнді оқыту міндеттері:
      1) белгілі бір кезеңдегі әдебиет үлгілерімен таныстыру;
      2) сол кезеңнің көрнекті ақын-жазушылары туралы мәлімет беру;
      3) қазақ тілінде өз ойларын ауызша, жазбаша баяндауды меңгерту;
      4) қазақ әдебиеті пәні негізінде оқушыларды қазақ халқының мәдениетіне, тарихына, салт-дәстүріне деген құрмет сезімін қалыптастыру;
      5) оқушының бойында рухани-адамгершілік мәндегі құндылықтарды қалыптастыру, отансүйгіштік, төзімділік сезімдерін дамыту;
      6) оқыған шығармаларына қатысты өзіндік ой-пікірлерін ашық айта білуге дағдыландыру;
      7) қазақ әдебиеті шығармаларын оқыту арқылы мектеп қабырғасында қазақ тілінің қолданылу аясын кеңейту.
      9. Беріліп отырған бағдарлама әдеби білім мазмұнын толық қамти отырып, оқушылардың нәтижелі білім алуының барлық мүмкіндіктерін орайластырады:
      1) «Қазақ әдебиеті» пәні «Қазақ тілі», «Орыс әдебиеті», «Қазақстан тарихы», «География», «Музыка», «Бейнелеу өнері» пәндерімен тығыз байланыста оқытылады;
      2) «Қазақ тілі» филологиялық ғылым салаларын байланыстыра оқыту үздіксіз, жүйелі жүргізіледі, бұл арқылы оқушылардың сөйлеу қабілеттерін дамыту, сөздік қорларын молайту жүзеге асырылады;
      3) «Орыс әдебиеті» қазақ және орыс әдебиеттерін өзара байланыстыра оқыту әдеби көркем шығармалардың идеялық мәнін терең ұғуға, өзіндік ерекшеліктерін салыстыру арқылы ұлттық маңызын түсінуге мүмкіндік жасайды;
      4) «Қазақстан тарихы» әдебиет пен тарихты байланыстыру оқушылардың тарихи шындықты көркем шығармада бейнелеу ерекшеліктерін түсіну дағдыларын қалыптастырады және оқушылар нақты мәліметтерді талдай алуға, өзіндік баға беруге үйренеді;
      5) «География» көркем шығармада бейнеленген, суреттелген немесе оқиғалар өрбіген жердің географиялық ерекшеліктерін автор көзімен көруге, оны өзіндік байқауларымен, білімдерімен салыстыруға үйренеді;
      6) «Музыка» әдеби шығарма мен музыканының ішкі иірімдерін салыстыра алуға дағдыланады, «Бейнелеу өнері» әдебиет сабақтарында бейнелеу өнерінің туындыларын пайдалану оқушылардың кейіпкер бейнесі мен оқиғаларды, жалпы суреттелген мәселелерді көзбен көре, терең сезінулеріне мүмкіндіктер жасайды.
      10. Оқу жүктемесінің көлемі Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес оқу жүктемесінің көлемі:
      1) 10-сыныпта аптасына 1 сағаттан, барлығы – 34 сағат;
      2) сыныпта аптасына 1 сағаттан, барлығы – 34 сағат оқытылады.
      11. Пәнді оқытудың вариативті бөлігі қосымша оқу бағдарламасы арқылы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты шеңберінде жүзеге асады.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      12.10-сыныпта «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытуға - 34 сағат бөлінген, оның ішінде, шығармаларды оқып, талдауға – 30 сағат, шығармашылық жұмыстарға - 2 сағат, сыныптан тыс оқуға – 2 сағат.
      13. Курстың мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      1) XIX ғасырдың I жартысындағы әдебиет жалпы шолу - 1 сағат (XIX ғасырдың I жартысындағы қазақ елінің тарихи-әлеуметтік жағдайы. Кенесары Қасымов, Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілістер және оның әдебиетте жырлануы. Қазақ еліндегі тарихи-әлеуметтік жағдайлардың қоғамдық санаға ықпалы. Қазақ даласындағы қоғамдық өзгерістер мен өмір құбылыстарын өлең, жыр, толғауларына арқау еткен қазақ поэзиясының көрнекті өкілдері Байтоқ, Жанұзақ, Шернияз, Алмажан сияқты ақындардың шығармашылықтары. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдебиеті тарихында әртүрлі ағымдардың пайда болуы. «Зар заман» ақындарының шығармаларына ортақ сарындар);
      әдебиет теориясы: романтизм;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, орыс әдебиеті;
      2) Дулат Бабатайұлы «Еспембет» дастаны - 2 сағат (Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы. Дулат – ХІХ ғасырдың орта кезіндегі қазақ поэзиясын мазмұн, тақырып, түр жағынан байыта түскен, көркемдік тәсіл тұрғысынан жаңа сатыға көтерген ірі ақын. Дулат өлеңдеріндегі адам образдары, табиғат бейнесі. «Еспембет» дастанының тақырыбы мен сюжеттік желісі. Дастандағы Еспембет образын сомдаудағы ақынның шеберлігі (жанама мінездеу, суреттеу). Еспембет дастанындағы соғыстың жалпы панорамасы, сол сияқты жеке көріністерді, жекпе-жек ұрыстарды сипаттаудағы ақындық шеберлік. Дастандағы Ақбөрте тұлпардың образы. Дулат жырларының көркемдік ерекшеліктері);
      әдебиет теориясы: мінездеу, суреттеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: «Бес ғасыр жырлайды» кітабы;
      3) Махамбет Өтемісұлы «Ереулі атқа ер салмай», «Мұнар күн» өлеңдері - 2 сағат (Ақынның өмір сүрген дәуірі, ақын өлеңдерінен көрініс табатын халықтың арман-тілегі. Махамбет жырларындағы Исатай мен ақынның өз бейнесі. Поэзиясындағы реалистік, романтикалық сипат. Көркемдік ерекшелігі мен жанры. Ақын шығармаларының қазақ әдебиеті тарихындағы орны.
      Махамбеттің «Ереуіл атқа ер салмай», «Мұнар күн» өлеңдері – ұрпақтан-ұрпаққа ұлттық сана-сезім мен отаншылдықты жалғастыратын, елдік пен ерлікті суреттейтін шығармалар. Өлеңдеріндегі өзінің ақындық, батырлық болмысы, жан дүниесі, мақсат-мұратының жан-жақты көрінуі. Өлеңдерінің көркемдік ерекшеліктері мен тіл айшықтары);
      әдебиет теориясы: ассонанс, символ, аллитерация, параллелизм, метафора, риторикалық сұрақ;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка (Құрманғазы. «Кішкентай» күйі), электрондық оқулық (Махамбет туралы телесабақ);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Шаханов. «Нарынқұм зауалы» поэмасы;
      4)Шортанбай Қанайұлы «Зар заман» толғауы - 1 сағат (Түркістан қаласы маңында дүниеге келген суырыпсалма ақынның шығармаларында ХІХ ғасырдың орта тұсындағы патша үкіметінің қазақ даласын отарлау саясатынан туындаған әлеуметтік өмірдің шынайы суреттелуі. Шортанбай – еңбекші бұқараның азапты ауыр тұрмысын, әділетсіз билік өкілдерінің зұлымдығын әшкерелеген ақынның бірі. Ақынның өзінен бұрын өткен игі жақсылардың іс-әрекетін аңсап, тәлім-тәрбие мәселесін ескі салт-жоба, шариғат тұрғысынан қарастыруы. «Зар заман» толғауында шарасыздық күйге түсу, келер күннен жамандық күту, болашақтан үміт үзу идеясының басымдығы);
      әдебиет теориясы: эпитет, теңеу, метафора, синекдоха;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      5) Сүйінбай Аронұлы «Бөрілі менің байрағым» өлеңі - 2 сағат (Сүйінбай Аронұлы – қазақтың ХІХ ғасырдағы көрнекті ақындарының бірі, ақындық айтыстың ірі өкілі.Сүйінбай – қазақ поэзиясын мазмұны, түрі, тақырыбы жағынан байытуда өзіндік орны бар ақын. Ол – халық мұңын мұңдап, үстем тап өкілдерінің әділетсіздігін бетіне басып әшкерелеп отырған батыл да, әділ сыншы. «Бөрілі менің байрағым» - елдік рух пен ерлік тақырыбына арналған, ерліктің әнұраны іспеттес өлеңі);
      әдебиет теориясы: теңеу, әсірелеу;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы;
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жолдасбеков. Асыл сөздің атасы. - Алматы, 1996;
      6) Майлықожа Сұлтанқожаұлы, Қашаған Күржіманұлы, Алмажан Азаматқызы, Мұрат Мөңкеұлы шығармашылықтары - 1 сағат (ХІХ ғасыр поэзиясы – өз дәуірінің шындық жайларын жинақтап қамтыған көркемдік шежіре. Осы кезеңде өмір сүрген ақындар шығармаларында замана шындығының көрінісі, елдік, ізгілік, адамгершілік тақырыптары, сарындастық пен талант ерекшеліктері. Ақындар шығармаларынан көрінетін терең ойшылдық пен өткір сықақшылдық. Ең бастысы, қоғамдағы әділдікті, халықтың бақытты болашақ өмірін аңсауы);
      әдебиет теориясы: троп түрлері;
      пәнаралық байланыс: музыка өнері, Қазақстан тарихы;
      7) Шоқан Уәлиханов «Ыстықкөл күнделігі», «Қазақтың халық поэзиясының түрлері» - 2 сағат (Шоқанның өмірі мен шығармашылығы. Шоқан – қазақ халқының тұңғыш талантты ғалымы, әдебиет зерттеушісі. Шоқан – қазақ, қырғыз ауыз әдебиетін жинап зерттеуші, тұңғыш ғалым, публицист, саяхатшы-географ. «Ыстықкөл күнделігі» - қырғыз елін жете зерттеуге қатысуынан, Ыстықкөл аймағының картасын түсіруге тиіс болған экспедициясы нәтижесінде туған еңбегі);
      әдебиет теориясы: әдебиеттің қоғам өміріндегі маңызы;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, орыс әдебиеті, театр (С.Мұқанов. «Шоқан Уәлиханов» пьесасы);
      8) Ыбырай Алтынсарин «Өнер, білім бар жұрттар» өлеңі, «Әке мен бала», «Талаптың пайдасы» әңгімелері - 2 сағат (Ыбырай Алтынсариннің өмірі мен ағартушылық қызметі. Жазушылық өмірінің ағартушылық идеясына өзектестігі, демократиялық-ағартушылық көзқарасының қалыптасуы. «Өнер, білім бар жұрттар» өлеңінде оқудың, ғылым-білімнің пайдасының баяндалуы.
      Ыбырай – қазақ балалар жазба әдебиетін дамытушы және қазақ әңгіме жанрының негізін қалаушы. «Әке мен бала» әңгімесінің тәрбиелік және тәлімдік мәні. Мазмұнының өнегелік жағына ерекше мән берілуі. Әңгімелерінің көркемдік ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: әңгіме туралы түсінікті дамыту.
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы.
      9)Абай Құнанбайұлы «Әсемпаз болма әр неге», «Білімдіден шыққан сөз», «Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма?» өлеңдері, «Қараңғы түнде тау қалғып», «Теректің сыйы», «Татьянаның хаты», «Онегиннің хаты» аудармалары, - 6 сағат (Абайдың өмірі мен шығармашылық жолы. Ұлы ақын өлеңдерінің құдіреті туралы, Абайдың қазақ поэзиясына енгізген жаңалықтары. Ақынның тіл байлығы. «Әсемпаз болма әр неге», «Білімдіден шыққан сөз», «Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма?» - жас ұрпаққа деген аталық мейірден, үміт пен сенімнен туған өсиет өлеңдері. Өлеңдерінің негізгі идеясы - ғылымды меңгеру, адам бойында қайырымдылық пен адалдық, қайрат пен ақылдың болуын насихаттау және жат қылықтардан бойын аулақ ұстау. Абай шығармашылығындағы аударманың орны. Абай өзі өте жоғары бағалап, сүйіп оқыған Пушкин, Лермонтов, Крылов туындыларын қазақша сөйлетуі);
      әдебиет теориясы: лирика ұғымын кеңейту;
      пәнаралық байланыс: электрондық оқулық («Дара Абай – Дана Абай» телесабақ), музыка («Абай» операсынан фрагменттер), бейнелеу өнері (Ә.Қастеев. Жас Абай), орыс әдебиеті (А.С. Пушкин шығармалары);
      10) Шәкәрім Құдайбердіұлы «Еңлік-Кебек» дастаны - 1 сағат (Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылық жолы. Түрік, араб, парсы, орыс тілдерін жетік меңгеруі, дүниежүзі мәдениетімен таныс болуы. Шәкәрімнің өнер-білім, адамгершілік, болашақ, махаббат туралы лирикалық өлеңдері. «Еңлік-Кебек» дастаны – эпикалық жанрда жазылған көлемді шығармасының бірі. Дастанда ақынның демократиялық-гуманистік көзқарасының көрінуі. Кейіпкерлер бейнесін даралап берудегі шеберлігі, поэма оқиғасының терең драматизмге құрылуы. Ел ішіндегі оқиға желісінің поэмаға арқау болуы. Дастандағы батыр Кебек пен сұлу қыз Еңліктің бейнелері);
      әдебиет теориясы: дастан туралы ұғым;
      пәнаралық байланыс: театр («Еңлік-Кебек» пьесасы), кино («Шәкәрімнің соңғы күзі»);
      өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Мағауин «Бес арыс» кітабы;
      11) Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы. «Сарыарқаның кімдікі екендігі» - 2 сағат (Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы – ақын, ақылгөй, данышпан, философ. Шығармаларында орын алған білім, жер мәселесі, сөз бостандығы және халық бостандығы мәселелері. Өлеңдерінің басты тақырыбы мен идеясы – жастарды оқуға, білім алуға, мәдениетті мықты ел болуға үндеу. Мәшһүр Жүсіптің халық ауыз әдебиетінің көптеген үлгілерін – дастандар мен хикаяларды, тарихи жырларды («Ер Көкше», «Сайын батыр», т.б.) жинап, Бұқар жырау, Шортанбай, Шөже, т.б. ақын-жыраулардың әдеби мұрасын хатқа түсіріп қалдыруы);
      әдебиет теориясы: дастан туралы ұғымды дамыту, риторикалық сұрау;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, орыс әдебиеті;
      12) Мағауия Құнанбаев «Медғат – Қасым» поэмалары - 1 сағат (Өмірі мен шығармашылығы. Әкесі Абайдың әсерімен орыстың классикалық әдебиетін оқып, үлгі алуы. Абайдың берген материалдары және кеңесі бойынша «Еңілік – Кебек», «Медғат – Қасым» поэмаларын жазуы. Мағауия қазақ әдебиетіне романтикалық поэманың үлгісін енгізуші. «Медғат–Қасым» - қазақ жазба әдебиетіндегі өзге халық өмірінен алып жазған көркемдігі жоғары, алғашқы романтикалық поэма. Поэманың композициясы, бейне жасау тәсілдері, тілдік кестесі);
      әдебиет теориясы: романтизм;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, орыс әдебиеті;
      13) Жамбыл Жабаев «Шағым» өлеңі - 2 сағат (Жамбылдың өмірі мен шығармашылығы туралы. Өлеңдерінің көркемдік сипаты. Сыншылдық-сатиралық сарын. «Шағым» – Жамбылдың ақындық жолындағы кедергілерді жеңуге деген қайсарлығын, ақындық айтқыштығын танытатын алғашқы өлеңдерінің бірі);
      әдебиет теориясы: сатира туралы ұғымды кеңейту;
      пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі, кино «Жамбылдың жастық шағы», 1996 ж., сценарий авторы М.Жолдасбеков; режиссері Қ.Қасымбеков;
      14. ХІХ ғасырдағы әнші-ақындар шығармашылығы жалпы шолу - 4 сағат (ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі әнші-ақындар шоғыры. Жаяу Мұса, Мұхит, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақтар – тума талант, табиғи дарын иелері. Олардың поэзия, музыка саласындағы мол мұрасы. Біржан сал, Ақан сері, Балуан Шолақ, Жаяу Мұса, Мұхит, Әсет, Үкілі Ыбырай, Естайлардың әрқайсысы әуен-сазын өзі шығарған аса көрнекті сазгер, өзі орындайтын ұлы әнші, өлеңдерін де өзі тудырған тамаша ақындар Біржан сал: «Ләйлім», «Жанбота», «Көкек», «Жамбас сипар» өлеңдері;
      Ақан сері: «Сырымбет», «Балқадиша», «Маңмаңгер», «Жайықтың ақ түлкісі», «Ақ көйлек», «Жақсы мен жаман», «Ләйлім шырақ», «Құлагер»;
      Жаяу Мұса: «Сұрша қыз», «Ақ сиса», «Көгершін», «Хаулау».
      Балуан Шолақ: «Ғалия», «Желп-желп», «Кенже қоңыр», «Дікілдек».
      Үкілі Ыбырай: «Гәкку», «Шалқыма», «Қалдырған».
      Әсет Найманбаев: «Арғынмын, атым – Әсет арындаған», «Тоты», «Қор болмас зерек адам ақылы бар», «Адамның жасы жөнінде»);
      пәнаралық байланыс: музыка, электрондық оқулық.
      14. Қорытынды – 1 сағат.
      15. Шығармаларды оқып, талдауға – 30 сағат. Шығармашылық жұмыстарға – 2 сағат. Сыныптан тыс оқыған шығармалар туралы әңгіме – 2 сағат.

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

      16. 11-сыныпта «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытуға 34 сағат бөлінген, оның ішінде, шығармаларды оқып, талдауға – 30 сағат, шығармашылық жұмыстарға - 2 сағат, сыныптан тыс оқуға – 2 сағат.
      17. Курстың мазмұны мынадай тақырыптарды қамтиды:
      1) ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті, жалпы шолу - 1 сағат (ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстанның тарихи-әлеуметтік жағдайы. 1905-1907 жылдардағы революция мен 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің ел өміріне әсері, әдебиет пен мәдениеттің дамуына ықпалы. ХХ ғасыр басындағы әдебиетте жаңа жанрлардың пайда болуы. Қазақ тіліндегі басылымдардың жарық көруі және елдің рухани дамуына әсері. Алғашқы қазақ романының өмірге келуі. Проза жанрының классикалық үлгіде дамуы. Әдеби бағыттардың пайда болуы); Әдебиет теориясы: әдеби ағымдар мен бағыттар туралы түсінік;
      2) Ахмет Байтұрсынұлы «Қырық мысал», «Маса» жинақтары - 2 сағат (Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ әдебиеті, мәдениеті, тарихындағы ірі тұлға, аса көрнекті ғалым, қоғам қайраткері, ақын, аудармашы. «Маса» жинағындағы өлеңдердің мазмұны мен мәні. Аудармалары. «Қырық мысал»);
      әдебиет теориясы: әдеби жанр туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ тілі, электрондық оқулық: А.Байтұрсынов (мұражайлық телесабақ, 2009);
      3) Міржақып Дулатұлы «Шәкірт», «Таза бұлақ», «Оян, қазақ» өлеңдері, - 1 сағат (Өмірі мен қоғамдық қызметі. «Оян, қазақ» жинағына кірген өлеңдеріндегі азаттық идеясы);
      әдебиет теориясы: роман, эпикалық жанр;
      4) Сұлтанмахмұт Торайғыров «Шәкірт ойы», «Бір адамға» өлеңдері - 1 сағат (Сұлтанмахмұт Торайғыровтың өмірі мен ақындық жолы. ХХ ғасыр басындағы демократтық-ағартушылық әдебиеттің көрнекті өкілі. Ақын лирикасындағы азаматтық сарын және әлеуметтік қайшылықтарды суреттеуі. «Шығамын тірі болсам адам болып», «Шәкірт ойы», «Бір адамға» өлеңдерінің көркемдік ерекшелігі. Өлеңдеріндегі оқу-білім тақырыбы);
      әдебиет теориясы: ирония мен сатира туралы түсінік;
      5) Сәкен Сейфуллин. «Ақсақ киік» өлеңі - 1 сағат (С.Сейфуллиннің шығармашылығына шолу. Өлеңдерінің реалистік сипаты, демократтық-ағартушылық бағытта және Қазан төңкерісі туралы жазылған шығармалары. Ақынның табиғат лирикасы. Суреткерлік шеберлігі. Сәкен – қазақ мәдениеті мен тарихында қайталанбас өзіндік орны бар азамат, күрескер ақын, тоталитарлық қоғам құрбаны. «Ақсақ киік» өлеңінде табиғатты, оның аңдарын қорғау мәселесінің басты проблема болып көтерілуі);
      әдебиет теориясы: аллегория;
      6) Мағжан Жұмабаев «Туған жер», «Сен сұлу», «Жұлдызды жүзік, айды алқа қып берейін» өлеңдері - 1 сағат (Өмірі мен шығармашылық жолы. Мағжан өлеңдеріндегі халықтық рух, азаматтық әуен, ағартушылық-демократтық сарын. Мағжанның табиғат, махаббат лирикасы. Мағжан лирикасындағы ақындық «мен». Поэзиясындағы бейнелілік, суреттілік. Метафоралық қолданыстар. Ақын поэзиясының романтикалық, реалистік сипаты);
      әдебиет теориясы: лирика жанры;
      7) Жүсіпбек Аймауытов «Ақбілек» романы - 1 сағат (Ж.Аймауытовтың шығармашылығына шолу. Ж.Аймауытов – дарынды жазушы, драматург, ғалым, аудармашы, көсемсөз шебері. «Ақбілек» романы. Романның тақырыбы – ХХ ғасыр басындағы саяси-әлеуметтік жағдай және өмір шындығы. Адамдар тағдырындағы өзгерістерді берудегі жазушының суреткерлік шеберлігі. Ақбілек образының ұлттық сипаты және психологиялық күйзелісінің шығармада көркем жинақталуы. Романдағы басқа да кейіпкерлер. Жазушының пейзаж бен портрет жасау ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: мінездеу;
      8) Бейімбет Майлин «Шұғаның белгісі» хикаяты - 1 сағат (Б.Майлиннің шығармашылығына шолу. Ақын поэзиясының тақырыптары мен көркемдік ерекшеліктері. Б.Майлиннің прозасы. Шығармашылығының басты тақырыбы – қарапайым еңбек адамы, қазақтың қалың бұқарасының қоғамдық-әлеуметтік өмірдегі жаңалықтарға байланысты сана-сезіміндегі өзгерістері. Майлин – әңгіме жанрының шебері. Б.Майлин – драматург. Роман, хикаяттарына жалпы шолу. «Шұғаның белгісі» - проза жанрындағы тұңғыш туындысы. «Шұғаның белгісі» - жастардың теңдік, еркіндікті аңсап, әлеуметтік әділетсіздіктерге қарсы үн көтере бастағанын шынайы бейнелеген шығарма. Хикаяттағы басты мәселе – әйел теңсіздігі, бірін-бірі сүйген жастардың махаббат бостандығы. Хикаятта аяулы Шұға мен кедейден шыққан мақтаулы, оқыған жігіт Әбдірахманның қайғылы тағдырларының суреттелуі);
      әдебиет теориясы: көркем шығарма құрылысы (сюжет, композиция);
      9) Ілияс Жансүгіров. «Құлагер» поэмасы - 1 сағат (І.Жансүгіровтің өмірі мен шығармашылығы. Ілияс лирикасының негізгі тақырыптары. Табиғат лирикасы. Ақын лирикасындағы суреттілік, бейнелілік. «Құлагер» поэмасының тақырыбы. Поэмада қазақ өмірінің тыныс-тіршілігі, әлеуметтік тартыс-күресі, әдет-ғұрпы, салт-санасы, үстем таптың озбырлығы, заманынан өгейлік көрген ақын қайғысы, ақынның тіл шеберлігі, айшықты сөз өрнегі арқылы биікке көтерілуі. Поэманың сюжеттік желісі мен композициялық құрылымы. Көркемдігі мен тіл айшығы);
      әдебиет теориясы: градация туралы түсінік;
      пәнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс әдебиеті, кино («Ақан сері»);
      10) Жамбыл Жабаев «Ленинградтық өренім» өлеңі - 1 сағат (Ж. Жабаевтың шығармашылығына шолу. Ж.Жабаев – шын мағынасындағы биік парасатты өнерпаз, азаматтық саяси поэзияны қалыптастырушы. «Ленинградтық өренім» – халық басына күн туған Ұлы Отан соғысы жылдарында қарт ақын жауынгерлерді жігерлендіретін жалынды өлеңімен Ұлы Жеңіске үлес қосуы арқылы туындаған өлеңі. Өлеңдегі халықтар достығы мен ерліктің жырлануы);
      әдебиет теориясы: айтыс өнері туралы түсінік, портрет;
      10) Сәбит Мұқанов «Балуан Шолақ» повесі - 1 сағат (С.Мұқановтың шығармашылық жолы. Әдебиеттің барлық жанрында сүбелі туындылар берген ірі суреткер. «Балуан Шолақ» повесінің тақырыбы. Нұрмағанбеттің Шолақ атануы. Балуанның бойындағы күш-қайраттың бала кезден-ақ байқала бастауы. Балуан Шолақтың күш сынасқан палуандары. Шығарманың сюжеттік желісі мен композициялық құрылымы. Шығарманың объективті идеясы);
      әдебиет теориясы: ақындық тұлға немесе лирикалық қаһарман туралы;
      11) Мұхтар Әуезов. «Абай жолы» роман-эпопеясы - 1 сағат (М.Әуезовтің өмірі мен шығармашылығына шолу. Мұхтар Әуезов – қазақ әдебиетінің классигі. Проза және драматургия жанрларын өркендетуге қосқан үлесі. «Абай жолы» роман-эпопеясы - әлемдік әдебиеттің алтын қорына енген шығарма. Эпопеяның тарихилық, этнографиялық сипаты. Романдағы Абайдың азаматтық, ақындық бейнесі);
      әдебиет теориясы: образ туралы түсінік;
      13) Ғабит Мүсірепов «Қазақ солдаты» романы - 1 сағат (Ғабит Мүсіреповтың өмірі мен шығармашылығы. «Қазақ солдаты» - Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қазақ жауынгерінің ерлігін көркем бейнелеген патриоттық шығарма. Қаламгердің соғыс тақырыбын меңгеру жолындағы ізденістері. Жазушының роман кейіпкері Қайроштың балалық шағынан қанды соғысқа қатысқанына дейінгі өмірін шебер суреттеуі. Шығарманың сюжеттік желісі мен композициялық құрылымы. Жазушының адам портретін жасау шеберлігі, тіл көркемдігі, стилі. Шығарманың өн бойындағы халқымыздың адамгершілік, азаматтық, батырлық, ерлік болмысының жарқын көріністері. Әдебиет теориясы: баллада туралы. Баяндау, суреттеу, диалог туралы түсінік); пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі, орыс әдебиеті, электрондық оқулық (Ғ.Мүсірепов мұражайы);
      14) Ғабиден Мұстафин «Шығанақ» повесі - 1 сағат (Ғ. Мұстафиннің жазушылық қызметі туралы. Тарихи тақырыптағы және өндіріс тақырыбындағы шығармаларын шолу. Шығармасындағы еңбек адамының образы. Шығанақ бейнесі. Жазушының стилі, сөз қолдану ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: стиль туралы ұғым;
      15) Қасым Аманжолов «Дүниеге жар» өлеңі - 1 сағат (Қасым Аманжоловтың өмірі мен шығармашылығы. Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңдегі шығармашылық ізденістері. Ұлы Отан соғысы кезінде туған шығармалары. Соғыстан кейінгі жылдары жазылған өлеңдері. Лирикасы. Поэмалары. Ақын поэзиясындағы романтизм мен реализм. Поэзиясындағы достық пен махаббат, елдік пен ерлік мәселелерінің көркем жинақталуы. «Дүниеге жар» өлеңі тақырыптарының алуан түрлілігі. Ақын өз өлеңдерінде ақынның қоғамдағы орны мен парызы, поэзияның құдіретті күші, ерлік пен елдік туралы сөз қозғауы);
      әдебиет теориясы: поэма туралы ұғымды тереңдету;
      16) Әбділда Тәжібаев «Монологтар» поэмасы - 1 сағат (Ә.Тәжібаевтың шығармашылық жолы. Жазушының поэзия, драматургия және әдебиеттану саласында қатар еңбек етуі. Лирикасы, поэмалары. Толғауларындағы замана жайлы ірі ойлары. Шығармаларының тақырыптық ерекшеліктері. «Монологтар» поэмасының көркемдік ерекшелігі);
      әдебиет теориясы: образды жинақтау және даралау тәсілдері;
      17) Ілияс Есенберлин «Қаһар» романы - 1 сағат (І.Есенберлиннің өмірі мен шығармашылығына жалпы шолу. Жазушы шығармашылығындағы тарихи тағылым. Тарихи роман жазуға барудағы мақсаты. Тоталитарлық кезеңдегі қазақ тарихы мәселесі. «Қаһар» романының тақырыбы мен оқиғалар сабақтастығы. Қаламгердің ұлт санасын оятудағы ізденістері. Кенесары бейнесі. Шығарманың көркемдігіне қатысты ойлар. Романдағы өмірдің өзекті мәселелері, тақырыптық ерекшеліктері және ізденіс арналары. Әдебиет теориясы: тарихи роман);
      пәнаралық байланыс: тарих, «Көшпенділер» фильмі;
      18) Сырбай Мәуленов «Сырласу сағасында», «Сәкен» өлеңдері - 1 сағат (Сырбай Мәуленовтің өмірі мен шығармашылық жолы. С.Мәуленов қазақ поэзиясына өзінің сыршыл да әуенді лирикасымен келген жыр алыбы. Табиғат лирикасы. Ақын өлеңдеріндегі соғыс суреттері. Сырбай өлеңдеріндегі сыршыл сезім. Сырбай өлеңдеріндегі ұйқас, ырғақ, тіл көркемдігі. С.Мәуленов өлеңдері тақырыптарының жан-жақтылығы мен сан қырлылығы: Отан, өмір тұрмысы, туған жер табиғаты);
      Әдебиет теориясы: силлабикалық өлең;
      19) Жұбан Молдағалиев «Мен - қазақпын» поэмасы - 1 сағат (Ж.Молдағалиевтің өмірі мен шығармашылығына шолу. «Мен – қазақпын» поэмасының жанры, ондағы публицистикалық сарын, эпикалық кеңдік, елжандылық, асқақтық рух. Поэманың негізгі тақырыбы. Ақынның өз елі алдында халқын, ұлтын таныта білуі. Тіл көркемдігі, сюжеттік даму сипаты, ұйқас үйлесімі, екпін мен ырғақ ерекшелігі. Поэманың идеялық мұраты);
      әдебиет теориясы: екпін;
      20) Тахауи Ахтанов «Шырағың сөнбесін» романы - 1 сағат (Т.Ахтановтың өмірі мен шығармашылығы туралы. «Шырағың сөнбесін» романының тақырыбы, идеясы. Романдағы өмір сүйгіштік рух. Нәзира бейнесі. Шығарманың реалистік сипаты. Жазушының тілі);
      әдебиет теориясы: тақырып пен идея;
      21) Әбдіжәміл Нұрпейісов «Қан мен тер» трилогиясына шолу - 1 сағат (Ә.Нұрпейісовтің өмірі мен шығармашылығына шолу. Ә.Нұрпейісов – төл әдебиетіміздің дамуына, қалыптасуына үлкен үлес қосқан қазақ жазушысы. «Қан мен тер» трилогиясы – жазушының күрделі туындысы. Трилогиясының көтерген тақырыбы – ХХ ғасыр басындағы Арал балықшыларының өмірі, қазақ даласындағы қоғамдық-саяси өзгерістер. Шығарманың жанрлық сипаты. Шығармадағы Еламан, Ақбала, Тәңірберген, Судыр Ахмет образдары – типтік бейне. Романдағы тартыс. Жазушының мінез сомдау шеберлігі. Әдебиет теориясы: сарказм, ирония);
      пәнаралық байланыс: география, экология, кино («Қан мен тер»);
      22) Мұқағали Мақатаев «Үш бақытым» өлеңі, «Аққулар ұйықтағанда» поэмасы - 1 сағат (М.Мақатаевтың өмірі мен шығармашылық қызметі. Қазақ поэзиясына қосқан үлесі. Лирикасы мен поэмалары. Мұқағали өлеңдерінің өзге ақындар шығармаларынан өзгешелігі. Поэзиясының негізгі тақырыбы. Поэмаларының тақырыптары. «Аққулар ұйықтағанда» поэмасының сюжеті, композициялық құрылымы. Ұйқас, ырғақ ерекшелігі. Табиғат лирикасы. Тілінің көркемдігі, оралымдығы, тілге жеңілдігі, ойға тереңдігі, айшықты суреттілігі); әдебиет теориясы: троптың түрлерін дамыту, электрондық оқулық («Бір өлеңі бір елдің мұрасындай» телесабақ);
      23) Қадір Мырза Әли мен Тұманбай Молдағалиев «Домбыра» өлеңі, «Студент дәптері» жинағы - 1 сағат (Ақындар шығармашылықтарына шолу. Олардың қазақ поэзиясындағы философиялық лириканың аса ірі өкілдері екендігі. Қ.Мырзалиев – қазақ поэзиясындағы фәлсафалық лириканың аса ірі өкілі. Ақын өлеңдеріндегі адам өмірі, әлем тағдыры, табиғат тіршілігі, келешек ұрпақ қамы мәселелерінің өзара үйлесімі. Поэзиясының көркемдік ерекшелігі. Ақынның тапқыр ой, тың теңеу, соны сурет салуға шеберлігі. Өлеңдерінің тәрбиелік мәні. «Домбыра» өлеңінің идеялық мұраты мен көркемдік ерекшеліктері. Тіл оралымы мен айшықты суреттелуі. Қадыр поэзиясының ұлттық сипаты. Т.Молдағалиев - махаббат, жастық, көктем жыршысы. Т. Молдағалиев – қазақ поэзиясындағы сыршыл лиризмді дамытушы. «Студент дәптері» - алғашқы өлеңдер жинағы. Лирикалық шығармаларындағы нәзік сезім, асқақ арман, кіршіксіз сезім мен ынтық жүрек жылуы);
      әдебиет теориясы: теңеу, риторикалық сұраулы сөйлем ұғымын тереңдету;
      24) Қабдеш Жұмаділов «Соңғы көш» дилогиясына шолу - 1 сағат (Қ.Жұмаділовтің өмірі мен шығармашылық жолына шолу. «Соңғы көш» дилогиясы. Шығармада көтерілген негізгі мәселелер, бодан ел тағдырының көркем жинақталуы. Романдағы Қанағат би және Естай образдары. Шығарманың жанрлық сипаты. Жазушының тіл көркемдігі);
      әдебиет теориясы: пейзаж бен портрет;
      25) Олжас Сүлейменов «Қасқырдың бөлтіріктері» өлеңі - 1 сағат (Олжас Сүлейменовтің өмірі мен шығармашылығына шолу. О.Сүлейменов – XX ғасырдың аса көрнекті ақындарының бірі. Ақын өз шығармаларын орыс тілінде жазуы. Ақын өлеңдеріндегі ұлттық рух, қазаққа тән дүниетаным көріністері); пәнаралық байланыс: қазақ, орыс тілдері;
      26) Оралхан Бөкей «Тортай мінер ақ боз ат» - 1 сағат (О. Бөкеевтің өмірі мен қызметі туралы мәлімет. Қаламгердің алғашқы әңгімелері мен повестері. «Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесіндегі реалистік сипат. Әңгімедегі образдар жүйесі. Сюжеті мен композициясы. Шығарманың тіл көркемдігіне қатысты ой-пікірлер. Жазушы шығармаларындағы адам мен табиғат тұтастығы);
      пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы (екінші дүниежүзілік соғыстағы қазақ халқының тылдағы ерліктері);
      27) Мұхтар Шаханов «Танакөз» поэмасы - 1 сағат (Мұхтар Шахановтың шығармашылығына шолу. «Танакөз» поэмасындағы биік адамгершілік, мораль мәселесі. Поэмадағы шынайы достық, адал махаббат пен қайырымдылықтың суреттелуі. Танакөз бейнесі. Сюжеті мен композициялық құрылымы);
      әдебиет теориясы: метонимиялық қолданыстар;
      28) Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиеті - 2 сағат (Тәуелсіздік алған 20 жыл ішінде еліміздің экономикасымен қатар ұлттық идеологиясы да тұрақтап, қалыптасуы. Ақын-жазушыларымыз өз шығармаларында тәуелсіздік жеңістерін, сондай-ақ егемендікті нығайту үшін күресіп жүрген адамдар тағдырын суреттеп, бейнелеуі. Қазіргі жас ақын-жазушылардың әр бағытта ой толғап, әр алуан тақырыптарға қалам тартуы. Мысалы, таза ұлттық дәстүрді жырлау, батыс үлгісіне еліктеушілер);
      әдебиет теориясы: әдеби ағымдар;
      29) қорытынды – 1 сағат.

4. 10-11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      18. 10-сыныптың соңында оқушылар пәндік нәтижелер бойынша:
      1) әдеби шығармаларды ұлттық құндылық ретінде ұғынып, ХІХ ғасыр және қазіргі заман әдебиеті үлгілерін;
      2) ақын-жазушылардың шығармашылық өмірбаяны мен шығармашылығын;
      3) шығарманың көркемдік ерекшеліктерін;
      4) эпикалық, лирикалық және драмалық туындылардағы басты кейіпкер келбетін білуі тиіс;
      5) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық мәнін;
      6) өзіндік ізденіс жұмыстарына ұсынылатын шығармаларды өздігінен оқып талдауды;
      7) көркем шығармалар негізінде қазақ халқының мәдениетін, тарихын, салт-дәстүрін, мінез-құлқын, адамгершілік құндылықтарын;
      8) шығарманың құрылымын талдау дағдыларын;
      9) жазба жұмыстарын (эссе, шағын шығарма жазу, т.б.) орындауды;
      10) әдеби білімдері негізінде ұтқыр да, шешен сөйлеу дағдыларын, көпшілік алдында өзіндік көзқарасын білдіруді меңгеруі тиіс.
      19. 11-сыныптың соңында оқушылар:
      1) әдеби шығармада бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлер әрекетіне өзіндік көзқарасын білдіруді;
      2) мәнерлеп оқудың барлық элементтерін қолдануды;
      3) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын;
      4) әдеби тақырыпқа реферат жазып, жоспарын, тезисін дайындауды;
      5) компьютермен, техникалық ақпарат құралдарымен жұмыс істеп, интернет арқылы әлем әдебиетімен таныса алуды;
      6) әдебиеттің басқа өнер түрлерімен (бейнелеу, сәулет, саз, мүсін, театр, кино, т.б.) байланысын түсіндіре алуды;
      7) сыныптан тыс және қосымша оқуға ұсынылған әдеби-көркем шығармаларды өздігінен оқуды;
      8) берілген мәтіндерді баяндалу тәсіліне қарай жүйелеп, толықтырулар енгізуді білуі тиіс;
      9) көркем шығарманың негізгі мазмұнын, мәнін;
      10) әдебиеттің өнер түрлерімен байланысын;
      11) оқыған көркем туынды бойынша шығармашылық жазба жұмыстар орындауды;
      12) әдебиеттің өзге ғылымдармен сабақтастығын;
      13) сөйлеу дағдыларын меңгеріп, өзіндік көзқарасын білдіруді;
      14) әдебиеттану терминдері сөздіктерін, энциклопедияларды пайдалануды;
      15) ұлттық мұра ретінде танылған үздік шығармалардың тарихи сипатын, маңызын көркемдік шындық тұрғысынан түсінуді;
      16) әдеби білімдері негізінде көпшілік алдында өзіндік пікір білдіруді;
      17) шығармада бейнеленген өмір шындығы мен автордың ойын тани алуды және т.б. меңгеруі тиіс.
      20. Тұлғалық нәтижелер:
      1) қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;
      2) ұлттық құндылықтар мен әлемдік азаматтық құндылықтарды салыстыра пайымдап, дәріптей білуінен;
      3) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;
      4) көркем туындының кейіпкері туралы қойылған жағдаяттық сұрақтарға жауап беруде әдеби тіл нормалары мен пікірталас мәдениеті талаптарын сақтай білуінен;
      5) қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы өз көзқарасын негіздей алуынан және жұртты сендіре білуінен;
      6) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз еңбекке ынта-ықыласы мен қабілеттілігін танытуынан;
      7) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен көрініс табуы тиіс.
      21. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) қазақ әдебиетінен алған білімдерін шығармашылық жұмыстарда;
      2) қазақ әдебиетінен алған білімдерін басқа салаларда ақпарат көзі ретінде пайдалана алуы;
      3) қазақ әдебиетінен алған білімдері негізінде көркем ойлай алатын және өз ойларын бейнелі тілмен шешен жеткізуге дағдылануы;
      4) оқырман мәдениеті мен қаламгер шығармашылығына құрметпен қарау мәдениетін игеруі;
      5) қазақ әдебиетін әлем әдебиеті аспектісінде түсініп, әдеби үдеріске талдау жасай алуы;
      6) өзіне қажетті ақпаратты іріктеп алып, өңдеп, өзгелерге түсінікті етіп жеткізуге дағдылануы;
      7) әдебиеттану терминдері сөздіктерін, энциклопедияларды.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
103-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағытындағы 10 – 11-сыныптары үшін «Ана (ұйғыр) тілі»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
104-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағытындағы 10–11-сыныптары үшін «Ана (өзбек) тілі»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
105-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағытындағы 10–11-сыныптары үшін «Ана (тәжік) тілі»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
106-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағытындағы 10–11-сыныптары үшін «Ұйғыр әдебиеті»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының ұйғыр тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
107-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағытындағы 10–11-сыныптары үшін «Өзбек әдебиеті»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының өзбек тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
108-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық
бағытындағы 10–11-сыныптары үшін «Тәжік әдебиеті»
пәнінен типтік оқу бағдарламасы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұдан әрі Типтік оқу Бағдарламаcының тәжік тіліндегі мәтіні берілген.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
109-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 7-сыныбы үшін
«Өлкетану» курсынан типтік
оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту бағытындағы «Жалпыға ортақ Еңбек қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламалық мақаласында берілген тапсырмаларды орындау мақсатында әзірленді.
      2. Өлкетану курсының басты мақсаты:
      1) өзінің туған өлкесі жайлы білімді терең меңгерту және дамыту;
      2) жасөспірімдердің бойында белсенді азаматтық ұстанымды қалыптастыру және отансүйгіштік сезім тәрбиелеу.
      3. Аталған мақсаттарға сәйкес білім берудің келесі міндеттері шешілуі тиіс:
      1) оқушылардың танымдық қызығушылықтарын тереңдету;
      2) практикалық және интеллектуалдық дағды мен шеберлікті қалыптастыру және дамыту;
      3) болашақ мамандықты саналы түрде таңдауға көмектесу;
      4) жеке тұлғаның бойында ізденушілік-зерттеушілік қасиетін, экспедициялық жұмыс дағдыларын қалыптастыру;
      5) әр түрлі тәсілдермен оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытатын өлкетану жұмысындағы кешенділікті сақтау: жалпы оқу біліктілігі мен дағдысын, байқағыштықты, ойлауды, қиялдауды, ғылымдарға деген сүйіспеншілікті, білімдарлықты және мәдени деңгейін, әдеби және пәндік тілді, бірнеше тілді меңгеруді, әр түрлі мамандық иелерімен, өзінен үлкен-кіші адамдармен қарым-қатынас дағдыларына икемделу, өз бетімен өмір сүруге және болашақтағы мамандығына психологиялық тұрғыдан дайындалу, моральдық-өнегелілік қасиеттерді, туған өлкеге және Отанға деген сүйіспеншілік пен патриоттық сезімдерді тәрбиелеу.
      4. Өлкетану сабақтарда, сынып сағаттарында, олардың тәрбиелік мақсаты ретінде («кіші» Отанына деген патриоттық, азаматтық сезімдерді тәрбиелеу) жүзеге асырылады.
      5. Өлкетану курсы жергілікті жердің қыр-сырын ашып көрсету арқылы география, биология, тарих, әдебиет және басқа да пәндерді оқу білімімен логикалық түрде толықтырады.
      6. Өлкетану курсының бағдарламасы сыныпта және мектепте жекелеген зерттеу топтарымен, білім беру ұйымының өлкетану жұмысы Кеңесінің белгілеген экспедициялық зерттеу тақырыптары бойынша жүзеге асырылады.
      7. Нақты белгіленген бағдарлама бойынша факультатив сабағы ретінде бөлек оқытылады.
      8. Оқу сабақтары үдерісі кезінде туған өлкені тікелей оқып-білу мүмкіндігі шектеулі. Сол себепті, жұмыстың жүйелі-әрекеттік нәтижелерін сыныптан тыс және сабақтан бос уақытта кабинеттерден жергілікті жердің төңірегіне, өзен-көлдердің жағалауына, өнеркәсіп және ауылшаруашылық кәсіпорындарына, ескерткіштерге және тарихи даңқ орындарына, мұражайлар мен көрмелерге т.б. жерлерге саяхатқа шығу арқылы жандандыру мүмкіншілігі бар.
      9. Оқу барысында оқушылардың бойында өз өлкесі: оның табиғаты, табиғат ресурстары, өнеркәсіптері, ауыл шаруашылығы, көлік жүйесі, тарихи және мәдени дамуы, белгілі адамдары, өлкенің аудан, облыс, аймақ және республика үшін маңызы жайлы білім жүйесі қалыптасуы тиіс. Оқушының өз өлкесі экономикасындағы еңбек ресурстарына сұранысы жайлы білу мүмкіндігі бар.
      10. 7-сынып оқушылары туған аймақтың табиғи-экономикалық ерекшеліктерін және олардың даму келешегін оқып-үйренеді. Алдын-ала оқыту мақсатында, бағдарламаға өлкенің экономикасы жайлы тақырыптар кіргізілгенін атап айту қажет, жоғары сыныптарда ол тақырыптар тереңдетіліп оқытылады. Сонымен қатар, өлкетану жұмысының мазмұнына өлкенің тарихи өткені, археологиялық ескерткіштерін, мәдени (сәулет өнері, әдебиет) ескерткіштерін, әр түрлі жанрдағы фольклорлық материалдарды, ұлттық ерекшелігі бар қолөнерді, өлкенің атын шығарған атақты тұлғалардың өмірі мен шығармашылығын зерттеу кіреді.
      11. Оқушылардың өз өлкесіне тән негізгі ерекшеліктерді анықтауға жағдай жасайтын, өлкетанудағы оқу-ізденушілік әрекетінің негізгі түрі ретіндегі бұл бағдарлама, іздеу-зерттеу әрекеттерінің алгоритмі болып табылады. Бағдарлама жан-жақты сипатқа ие және еліміздің кез-келген бөлігінде орналасқан туған өлкені, ауылды немесе қаланы, олардың төңірегін оқып-білудегі негізгі бағыттарды көрсетеді.
      12. Жыл бойы жүргізілген жұмыстың нәтижесі мектептің өлкетану конференциясында қорытындыланады, үздік жұмыстар марапатталады және аудандық, қалалық конференцияға ұсынылады.
      13. 7 - сыныпта өлкетану факультативтік курс ретінде аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат оқытылады.

2. Оқу пәнінің базалық мазмұны

      14. Курстың мазмұны келесі тақырыптардан тұрады:
      1) «Кіріспе» (1 сағат), өлкетану пәні нені оқытады, курстың мақсаттары мен міндеттері, білім көздері, аумақтың географиялық орны және көлемі (өлкенің, ауылдың, қаланың), елді мекендердің (әкімшілік, экономикалық, ғылыми, туристік, рекреациялық, мәдени, мәдени-тарихи, рухани орталықтар) маңызы және ерекшеліктері;
      2) «Туризм негіздерімен танысу және карталармен жұмыс істеу» (2 сағат):
      өлкетануда қолданылатын карталардың түрлері, бағдарлау (бағытты анықтау) негіздері, компас, жергілікті жерде және картада азимутты анықтау, полярлық және маршруттық түсіру тәсілдерімен жергілікті жердің планын жасау технологиялары, шартты белгілер;
      туристік техника негіздері (шатырды орнату, заттарды салу, арқанды (жіпті) байлау, өткелдерден өту тәсілдері, алғашқы медициналық көмек көрсету), картаның көмегімен жергілікті жерде жүру, экскурсия кезіндегі қауіпсіздік ережелері;
      3) «Өлке аумағының жер бедері» (3 сағат):
      жер бедерінің түрлерімен танысу, рельеф құрушы негізгі факторларды анықтау, сейсмикалық үдерістер, жер сілкінуі кезіндегі әрекеттер, жер бедері түрлері атауларының шығу тарихын оқып-білу, тау жыныстарымен танысу;
      карталарда және жергілікті жерде өлшеу жұмыстары (нивелирмен жұмыс), дөңдердің (төбелердің), қыраттардың, таулардың биіктігін, беткейдің тіктігін анықтау, жер бедерінің әр түрлі формаларының бейнесін жасау (сурет, карта-сызба, сызба-нұсқа, жергілікті жер нысандарының шартты белгілерінің жиынтығы және модельдеу);
      жер бедері бетіндегі антропогендік және табиғи эрозиялық үдерістер және олардың кері әсерінің салдары, оларды болдырмау үшін қолданылатын шаралар, аумақтың экологиясы;
      4) «Өлкенің табиғи ресурстары» (2 сағат):
      туған өлкенің табиғат ресурстарының тізімін құрастыру және олардың экономиканы дамытудағы рөлін анықтау, өлкенің пайдалы қазбаларымен және кен орындарының ашылу тарихымен танысу, рекреациялық ресурстарды саралау;
      пайдалы қазбалардың кен орындарымен және оларды өндіру әдістерімен (тәсілдерімен) танысу, ресурс қорғау технологиялары, кен орнының, карьердің сызбасын жасау, пайдалы қазбалардың, тау жыныстарының үлгілерін жинау;
      5) «Жергілікті жердің ауа райы және климаты» (3 сағат):
      климат қалыптастырушы факторларды анықтау, ауа райын бақылау әдістері (атмосфера қысымын, ауа температурасын, желдің күші мен бағытын, атмосфералық жауын-шашын мөлшерін өлшеу (құралдармен жұмыс істеу), ауа райының бұл көрсеткіштерін график түрінде көрсету, жақын маңайдағы метеостансаның жұмыс істеу технологиясымен танысу (мүмкіндікке байланысты);
      ауа райы өзгерістерінің жергілікті белгілері, ауа райын болжау (әдістерді презентациялау), төтенше жағдай сипатындағы ауа райы құбылыстары, адамның іс-әрекеті;
      көпжылдық бақылаулар бойынша өлкенің жалпы климат жағдайларындағы және табиғатындағы өзгерістерге талдау жасау, өзгерістердің негізгі себептерін анықтау (әр түрлі ақпарат көздерінің көмегімен, сонымен қатар байырғы тұрғындардың тәжірибесінен), өлкенің жел энергетикасы, ауа бассейінінің экологиясы;
      6) «Өлкенің сулары және оларды пайдалану» (3 сағат):
      өлке аумағындағы су нысандарының жіктелуі, жергілікті жердің гидрографиялық жүйесінің сызбасын жасау, атауларының пайда болу тарихын оқып-білу, су ресурстарын пайдалану, су энергетикасы, су экологиясы;
      бір су нысанын зерттеу және сипаттау (өзенді, бұлақты);
      өлкенің көлдерін зерттеу және сипаттау (немесе жақын маңайда орналасқан бір көлді);
      7) «Өлкенің топырағы» (2 сағат):
      өлке топырағының негізгі түрлері, олардың негізгі сипаты және маңызы, топырақ кесіндісін оқып-білу;
      жергілікті жердің топырағының құнарлығы, оны сақтау және қалпына келтіру шаралары, агромелиорация технологияларымен танысу (ауыл шаруашылығы жұмысшыларымен және мамандарымен кездесулер);
      8) «Өлкенің және қаланың өсімдіктері» (3 сағат):
      өлке аумағындағы өсімдік жамылғысын оқып-білу, өсімдіктердің түрлерін және олардың ішінен ғажайып түрлерін анықтау, өлкенің өсімдік жамылғысының жағдайы, қаланың өсімдік жамылғысы, Астана қаласын және оның маңайын көгалдандыру тәжірибесі;
      өлкеде өсетін өсімдіктердің жекелеген түрлерін оқып-білу, олардың пайдалы және емдік қасиеттерімен танысу;
      кеппешөптердің көмегімен жергілікті жердің өсімдіктерін оқып-білу және сипаттау, флористикалық бұрыш ұйымдастыру;
      9) «Өлкенің жануарлар дүниесі» (3 сағат):
      өлке аумағының жануарлар дүниесін анықтау және оқып-білу, жануарлардың топтарын және олардың ғажайып түрлерін анықтау, жануарлар дүниесін қорғау;
      өлкенің жануарлар дүниесінің жекелеген түрлерін оқып-білу, қауіпті және пайдалы жәндіктер, кәсіптік жануарлар және олардың маңызы, қазақтың ұлттық аңшылық өнері – саяткерлік;
      туған өлкенің табиғат мұражайларына саяхат жасау (аң аулау қоғамдарының, орман шаруашылығының жұмысшыларымен кездесулер), құс үйшіктерін жасау және ілу;
      10) «Өлкенің және қаланың ерекше қорғалатын аумақтары және табиғатты қорғау» (3 сағат):
      туған өлкенің қорғауды талап ететін өсімдіктері мен жануарларын анықтау және тізімін құрастыру, олар жайлы фотоальбомдар, бейне слайдтар, бейнефильмдер жасау (жұмысты презентациялау);
      туған өлкенің және оған жақын аумақтардың «Қызылкітаптық», эндемикалық өсімдіктері мен жануарлары;
      ерекше қорғалатын аумақтар және нысандарға (мүмкіндікке байланысты): қорықтарға, қорықшаларға, ұлттық саябақтарға, табиғат ескерткіштеріне, хайуанаттар бағына, ботаникалық бақтарға, дендрарилерге, орман шаруашылықтарына саяхат жасау, олардағы табиғатты қорғау жұмыстарының технологияларымен танысу;
      11) «Өлкенің, қаланың шаруашылығы» (4 сағат):
      маңызы бар (ауылдың, ауданның, қаланың) өнеркәсіп және ауылшаруашылығы кәсіпорындарының орналасуының карта-сызбасын құрастыру, өлкенің кәсіпорындары және мекемелерінде сұранысқа ие мамандықтар;
      өнеркәсіп және ауылшаруашылығы кәсіпорындарының жұмысымен танысу (кәсіпорындардың жетекшілерімен және мамандарымен кездесу);
      кәсіпорынға экскурсия жасау, техникамен, технологиялармен және технологиялық үдерістермен танысу, әр түрлі мамандық иелерімен танысу;
      алдын-ала жасалған жоспар бойынша аудан, қала үшін аса маңызды кәсіпорындарды оқып-білу және сипаттама беру, өнеркәсіптік, сонымен қатар экспорттық және импорттық қарым-қатынастардың сызба-нұсқасын құрастыру;
      12) «Өлкеде өмір сүретін халықтардың тарихы және мәдениеті» (4 сағат):
      жақын маңайдағы археологиялық ескерткіштер, ерте замандағы тұрақтардың, елді мекендердің, қалалардың, қорғандардың, қорымдардың сызба-нұсқаларын жасау, әдеби мұра көздерін зерттеу;
      өлкенің ең бастапқы игерілуінің тарихи-қоғамдық, экономикалық және табиғи факторлары, аумақтың қоныстану, игерілу және даму үдерісінің қысқаша тарихы;
      мәдениет (қазақ және өлке аумағында өмір сүретін басқа да ұлт өкілдерінің шығармашылығы, салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары, ұлттық тағамдары, ұлттық қолөнері);
      өлкенің белгілі адамдары, өлкенің, қаланың дамуына үлес қосқан адамдардың өмірбаянымен және еңбегімен танысу;
      13) қорытындылау (1 сағат), бөлімдер бойынша жинақталған материалдарды ресімдеу, оларға презентация жасау және мектептің өлкетану мұражайына тапсыру.

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      15. Пәндік нәтижелер, 7-сыныптың соңында оқушылар туған өлкесінің:
      1) географиялық жағдайының ерекшеліктерін;
      2) өлкедегі елді мекендердің дәрежесі мен маңызын;
      3) географиялық нысандарының атауларын;
      4) аумақ және рельеф көлемінің ерекшеліктерін;
      5) табиғат ресурстарының жиынтығын;
      6) пайдалы қазбаларының негізгі кен орындарын;
      7) өз өлкесінің рекреациялық мүмкіндіктерін;
      8) ауданның гидрография жүйесін, негізгі су нысандарын;
      9) өз өлкесінің ауа райы мен климатының ерекшеліктерін;
      10) төтенше жағдайлар кезіндегі іс-әрекеттерді;
      11) топырағын, өсімдік жамылғысының негізгі түрлерін;
      12) өз өлкесінің жануарлар дүниесінің негізгі түрлерін;
      13)өсімдіктердің және жануарлардың ерекше түрлерін;
      14) өлкенің ерекше қорғалатын аумақтарын;
      15) өлкенің экономикалық «тұрпатын», өнеркәсіптің және ауылшаруашылығы-ның негізгі кәсіпорындарын;
      16) экспорттық өнімдерін;
      17) жақын маңайдағы археологиялық ескерткіштерді және тарихи нысандарды;
      18) өлкенің қоныстану, игерілу және даму үдерісін;
      19) негізгі халықтарын, олардың мәдениетін, дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын және қолөнерін;
      20) өлкенің белгілі, еңбек сіңірген адамдарын білулері тиіс.
      16. 7-сыныптың соңында оқушылар:
      1) аумақтың географиялық орнының және өлкенің географиялық нысандарының негізгі белгілеріне карта көмегімен талдау жасай;
      2) табиғат ерекшеліктеріне сипаттама жасау барысында карталардың көмегімен өлшеу жұмыстарын орындай;
      3) өз өлкесінің климаты және ауа райының, суларының ерекшеліктеріне, тау жыныстарына, пайдалы қазбаларына талдау жасай;
      4) өлкенің өсімдік жамылғысына және жануарлар дүниесіне, топырағына сипаттама бере;
      5) өз өлкесінің шаруашылығына, жекелеген маңызды кәсіпорындарына, олардың өнімдеріне, шаруашылық байланыстарына жалпы және толық сипаттама бере;
      6) өлкенің тарихын, дамуының негізгі факторларын, қоныстануының ерекшеліктерін, халық құрамының көпұлтты болу себептерін, олардың мәдениетін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын сипаттап, түсіндіре;
      7) туған өлке аумағындағы табиғат кешені және оның компоненттерін қорғау жағдайын, экологиялық, басқа да проблемаларды анықтап және сипаттама бере алулары тиіс.
      17. Оқушылардың тұлғалық нәтижелері:
      1) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайын болуынан;
      2) туған өлкесінің табиғатын сақтауға және көркейтуге, қолынан келерлік еңбегімен оның экономикасын, экологиясын жақсартуға ұмтылуынан;
      3) өлкенің көрнекті өкілдерінің рухына, халықтардың тарихына, мәдениетіне және салт-дәстүріне құрметпен қарауынан көрініс табады.
      18. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:
      1) іздеу-зерттеу жұмыстары кезінде алынған ақпаратты саралау, өңдеу, жинақтау, қолдану шеберлігі;
      2) іс-әрекетті және зерттеуді жоспарлау, танып білу әдістерін меңгеру;
      3) қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды, білім беру ресурстарын, мұрағат деректерін қолдана білу, алынған ақпаратқа презентация жасау;
      4) коммуникативтік қабілетті, көптілділікті дамыту және өздігінен, шағын не үлкен топтарда жұмыс істеу дағдыларын дамыту.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
110-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 8-сыныбы үшін
«Этносаралық қатынастардың қалыптасу тарихы»
курсының типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Бағдарлама Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» халыққа Жолдауындағы: «Тәрбиенің құрамдасы – патриотизм, мораль мен парасаттылық нормалары, ұлтаралық келісім мен толеранттылық, тәннің де, жанның да дамуы заңға мойынұсынушылық. Бұл құндылықтар меншіктің қандай түріне жататынына қарамастан, барлық оқу орындарында да сіңірілуге тиіс», - деген ұстанымдарын ескере отырып, әзірленді.
      2. Елдiң табысты дамуының басты шарты – iшкi саяси тұрақтылықты, азаматтық татулық пен ұлтаралық келiсiмдi қамтамасыз ету, әрі қалыптасқан этникалық қауымдастықтардың терең тарихы негізінде этносаралық қатынастар мәдениетiн арттыру болып табылады.
      3. Арнайы курс бағдарламасы жастарымызға тәрбие берудегі басты бағыттардың бірі ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін дамытуды қарастырады. Бағдарламаның болашақ ұрпақты толерантты әрі өзге этностардың құндылықтарын құрметтейтін азамат ретінде тәрбиелеудегі маңызы зор.
      4. Пәнді оқыту мақсаты:
      оқушыларға Қазақстанның көпэтносты қоғам ретінде қалыптасу тарихын белгілі заңдылықтар мен тарихи үдерістер негізінде таныстыру. Қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз етудің маңызды жолдары мен шарттарын түсіндіру.
      5. Оқыту міндеттері:
      1) этнос ұғымының адам өміріндегі рөлін, оның басты белгілері мен қызметтерін көрсету;
      2) Қазақстан аумағындағы этномәдени үдерістердің негізгі заңдылықтары мен ерекшеліктерін түсіндіру;
      3) этносаралық қатынастардың қалыптасу тарихын кезеңдер арқылы ашып көрсету;
      4) этностардың бай этникалық тарихы, мәдениеті және олардың қоғам өмірін ұйымдастырудағы қызметтерімен таныстыру;
      5) көпэтносты, әрi көпконфессиялы қоғам құрудағы қазақстандық тәжiрибенің ерекшеліктерін айқындау.
      6) Этносаралық қатынастардың қалыптасу тарихы этностар өмірінің әртүрлі сатыдағы даму деңгейінің барлық қырларын қарастыратындықтан, пәнаралық байланыстар орната білудің мүмкіндігі өте мол. Пәнаралық байланыс белгілі бір этносқа ортақ фактілер, деректер, түсініктер мен идеялар бойынша жүргізіліп, оқушылардың оқу материалдарын шығармашылықпен игеруіне, оқу дағдылары мен икемділіктерін қалыптастыруға септігін тигізеді. Курс тақырыптарына байланысты пәндер тізімінен тек тарих, әдебиет сияқты гуманитарлық пәндерді ғана емес, жаратылыстану-математика цикліндегі пәндерді де көруге болады.
      7) Оқу жүктемесінің көлемі:
      8-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат.

2. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

      8. Курстың білім мазмұны төмендегідей тарауларды қамтиды:
      9. Кіріспе: пән туралы түсінік, мақсат-міндеттері, өзектілігі. Қазақстан халқы, оның күрделі этникалық құрамы. Қазақ этносының ұлт құру және мемлекет құру әлеуеті. Қазақстан Республикасының этносаралық қатынастар саласында ұстанатын саясаты (1 сағат).
      10. «Этнос әлемі» (3 сағат):
      1) Этнос ұғымы: этнос ұғымының мәні. Негізгі түсініктер: этникалық тарих, ұлттық мемлекет, унитарлық мемлекет, федерация, титулдық этнос, көпэтностық қоғам, этносаралық коммуникация, диаспора, интеграция, ассимиляция, консолидация (1 сағат);
      2) Жер – этностар мекені: алғашқы этникалық бірлестіктердің пайда болуы (антропогенез, расогенез және этногенез). Этностардың қалыптасуына ықпал ететін түрлі факторлар (тарихи, географиялық, саяси, мәдени). Ірі миграциялық үдерістердің жер шарының этникалық бет-бейнесінің қалыптасуына тигізген әсері (1 сағат);
      3) Қазіргі замандағы этникалық қарым-қатынастар: Жер бетін мекендеген этностарды тілдік, антропологиялық, шаруашылық, діни ерекшеліктері бойынша жүйелеу. Қазіргі әлемдегі этностардың өзара қарым-қатынастары және негізгі үдерістері (1 сағат).
      11. «Көне және ортағасырлардағы Қазақстанның этносаралық қарым-қатынас мәдениеті» (3 сағат):
      1) Қазақстанның этникалық тарихы: Қазақстан этно-саяси бірлестіктерінің әлем этностарымен қарым-қатынасы тарихынан. Қазақстан территориясын мекендеген халықтардың өзара этногенетикалық және мәдени сабақтастығы (1 сағат);
      2) Қазақтардың өзге халықтармен қалыптасқан қарым-қатынас жүйесі: Қазақ мемлекетінің саяси-дипломатиялық мәдени байланыстары. Қазақ одағына кірген өзге этникалық топтар мен ұлыстар және олардың қоғамға интеграциялануының механизмдері (кірме, ру құрамына ену, төлеңгіттер институты, шалақазақтар). Тамыр болу, қонақжайлылық дәстүрі (1 сағат);
      3) Қазақ халқының мәдениеті. Дәстүрлі рухани және материалдық мәдениет – ұлттық сана-сезімді қалыптастырушы фактор. Ұлттық стереотиптер (1 сағат).
      12. «Көпэтносты Қазақстанның қалыптасу тарихы» (13 сағат):
      1) Өзге этнос өкілдерінің Қазақстанға қоныстануының алғашқы кезеңі: ХVІІІ ғасырдың орта шеніндегі Қазақ хандығының этникалық территориясы мен халқы. Ресей, Қытай, Орта Азия мемлекеттерімен қарым-қатынасы (1 сағат);
      2) ХІХ ғасырдың басындағы Ресей реформалары және этникалық құрамдағы өзгерістер: ХІХ ғасырдың басындағы Ресей реформаларының қазақ қоғамындағы этносаралық қатынастарға тигізген әсері. Казак-орыстардың жергілікті халықтармен мәдени-тұрмыстық байланыстары. Шаруашылықтағы өзара байланыстар. Дәстүрлі қазақ мәдениетінің үлгілерін қабылдауы. Жайық, Орынбор, Сібір, Жетісу казак-орыстары қоныстарының қалыптасуы. Отырықшы қоныстардың пайда болуы (1 сағат);
      3) XIX ғ. этникалық құрамның күрделенуі: Қазақстанды крестьяндық (қарашекпен) отарлаудың кезеңдері. Ұйғырлар мен дүнгендердің қазақ жеріне қоныс аударуы. Жергілікті халықтармен мәдени тұрмыстық байланыстары. Дәстүрлі қазақ мәдениетінің отырықшы мәдениет үлгілерін қабылдауы (1 сағат);
      4) Қазақ жеріндегі этносаралық қарым-қатынас ХІХ ғасырдың зиялы қауымының назарында: А.И.Левшин, Т.Г.Шевченко, Ш.Ш.Уәлиханов, Г.Н.Потанин, С.Бабаджанов, В.В.Радлов, Ы.Алтынсарин, Н.И.Ядринцев, В.К.Фон Герн, И.Құнанбаев, Ш.Құдайбердіұлы, М.Ж.Көпейұлы, т.б. қазақ жерін мекендеген этностардың мәдени ерекшеліктері және қарым-қатынастары жөнінде (1 сағат);
      5) Алаш зиялыларының этносаралық қатынастарға қатысты ұстанымы: Алаш бағдарламасындағы ұлыс және ұлт саясатының көріністері. Алашорда үкіметінің мемлекет құру және этносаралық мәселелерді шешу үшін жүргізген күресі (1 сағат);
      6) Кеңес үкіметінің орнауы: 1920-1930 жылдардағы саяси-қоғамдық және демографиялық ахуал. КСРО құрамында Қазақ республикасының құрылуы және территорияның межеленуі. 1921-1922, 1932 жылғы аштық. 1929 жылғы переселен басқармасының құрылуы. Демографиялық жағдайдағы өзгерістер (2 сағат);
      7) Қазақстан – үлкен депортациялық лагерь: 1930-1950 жылдардағы тұтас халықтарды елімізге жер аудару тарихынан. Олардың көрген қиыншылықтары мен жаңа жерге орнығуы. Лагерьде азап шеккендер. Қазақ халқы тарапынан қамқорлық (2 сағат);
      8) Тың және тыңайған жерлерді игеру кезіндегі этникалық үдерістер: Тың игеру науқаны кезінде республикаға келген халықтар. Демографиялық жағдайдың күрт өзгеруі (2 сағат);
      9) Кеңес үкіметінің ХХ ғасырдың 2-ші жартысында республикада жүргізген ұлттық саясаты: білім беру, мәдениет салаларындағы саясат. «Халықтар достастығы зертханасы» идеясы. Қазақ тілінің жағдайы. Қазақстандағы кіші этностардың жағдайы (1 сағат);
      10) Қазақстан – егеменді мемлекет: КСРО-ның ыдырауы. КСРО-ның ұлттық саясатының дағдарысы. Қазақстанның егемендік алуы. Алғашқы декларация мен тәуелсіздік туралы заң (1 сағат).
      13.«Тәуелсіз Қазақстан – көпэтносты және көпконфессиялы мемлекеттің жаңа үлгісі» (6 сағат):
      1) Егеменді еліміздің ұлттық саясаттағы алғашқы қадамдары: отарлық жағдайдан шынайы тәуелсіздікке өту үдерісі. Ата заң. Қазақстанды мекендеген этностар мен этникалық топтардың арасында жаңа қатынастардың қалыптасу тарихы. Қазақстанның мемлекеттік және ұлттық рәміз-нышандары (1 сағат);
      2) Қазақ ұлты өзге этникалық топтардың ұйтқысы ретінде: мемлекет және ұлт құрушы қазақ этносы. Мемлекет және тіл саясаты, қазақ мәдениетінің көпэтностыортадағы орны мен қызметі, қазақ халқының саяси-демографиялық ахуалы (1 сағат);
      3) Қазақстанды мекендеген этникалық топтар және олардың қоғамдық-саяси өмірде алатын орны: орыс, өзбек, украин, ұйғыр, кәріс, татар, башқұрт этномәдени қауымдастықтары. Қазақстандағы этносаралық үйлесім, өзге этникалық топтар мен этнос өкілдері туралы ақпарат және демографиялық жағдай. Қазақстанды мекендеген этностардың материалдық ескерткіштері. Қазақ жерін мекендеген этностардың дәстүрлі өнері, ерекше мерекелері (2 сағат);
      4) Қазақстан – этнос және конфессияаралық татулықтың жаңа үлгісі. Қазақстандағы діни конфессиялар мен топтар. Олардың қоғамдық өмірдегі орны. Түрлі этностар мен конфессиялардың арасында үйлесім мен тұрақтылықты сақтауға бағытталған Қазақстан тәжірибесі. Әлемдік дін өкілдерінің бас қосулары (2 сағат).
      14. «Қазақстан халқының ортақ салт-дәстүрлері мен мерекелері» (3 сағат):
      1) 1 мамыр – Қазақстан халқының достығы мен татулығы мерекесі: Мерекенің маңызы, өткізілу барысы, көріністер. Қазақстанды мекендеген этностардың бейбітшілікті, бірлікті, татулықты дәріптейтін рухани қазыналары мен құндылықтары (1 сағат);
      2) Қазақстан халқының діни-конфессиялық мерекелері: Мұсылмандардың ораза-айт және құрбан айт, христиандардың рождество, т.б. мерекелері (1 сағат);
      3) Наурыз – Қазақстан этностары үшін шынайы жаңғыру мерекесі: Наурыз мерекесінің тарихи бастаулары мен аңыздар. Наурыздың салт-дәстүрлері. Наурыз – табиғат пен адам баласының болашаққа деген үміті (1 сағат).
      15. «Қазақстан халқының ассамблеясы және этносаралық қатынастар» (4 сағат):
      1) Қазақстан халқы Ассамблеясының даму стратегиясы. Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылу тарихы. Қазақстан халқы Ассамблеясының стратегиясы – ұлттық келісім, қауіпсіздік, азаматтық білім. Этномәдени орталықтардың ашылуы (2 сағат);
      2) Қазақстан Республикасының ұлттық доктринасы және этностардың өзара ықпалдастығының артуы. Қабылдану қажеттілігі. Негізгі қағидалары (1 сағат);
      3) Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың тұрақтылық пен татулықты сақтаудағы рөлі. Елбасының этносаралық келісімді нығайту жолындағы саясаты. Этносаралық қатынастар туралы Елбасының сөздері мен шығармаларындағы ойлары (1 сағат).
      16. Қорытынды қайталау (1 сағат).

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      17. Пәндік нәтижелер бойынша 8-сыныптың соңында оқушылар:
      1) этнос ұғымының адам өміріндегі орнын, оның басты белгілері мен қызметтерін;
      2) Қазақстан аумағындағы этномәдени үдерістердің негізгі заңдылықтары мен ерекшеліктерін;
      3) этносаралық қатынастардың қалыптасу тарихының негізгі кезеңдерін;
      4) этностардың этникалық тарихы мен Қазақстан аумағына қоныс аудару себептерін;
      5) этностар этнографиясы мен олардың қоғам өмірін ұйымдастырудағы қызметтерін;
      6) көпэтносты, әрi көпконфессиялы қоғам құрудағы қазақстандық тәжiрибенің ерекшеліктерін білуі тиіс;
      7) этносаралық қатынастардың қоғамның саяси және әлеуметтік өміріндегі рөлін;
      8) Қазақстан этностары тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін;
      9) Қазақстан аумағындағы этномәдени үдерістердің негізгі заңдылықтарын;
      10) этнос өміріндегі мәдениеттің рөлін анықтауды;
      11) салт-дәстүрдің жеке тұлғаның дүниетанымының қалыптасуындағы орнын талдауды;
      12) діннің қоғамның мәдени және рухани дамуындағы рөліне баға беруді;
      13) оқытылатын тақырыпқа байланысты толық жоспар құруды;
      14) тарихи құжаттармен өздік жұмыс жасауды;
      15) этникалық топтарға, маңызды тарихи оқиғаларға, тарихи тұлғаларға өзіндік сипаттама беруді;
      16) алған білімін жаңа жағдайға көшіре білуді;
      17) өткен материалдар бойынша жеке пікірін айта алуды және дәйектер негізінде өз көзқарасын қорғай алуды;
      18) баяндама мен хабарламалар жасауды;
      19) жекелеген тақырыптар бойынша тест жасауды;
      20) тест тапсырмаларын орындауды;
      21) қосымша мәліметтерді өз алдына іздестіруді меңгеруі тиіс.
      18. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) азаматтық, этникалық, мәдени сәйкестілігі мен патриотизмнің қалыптасуынан, өз халқы мен өзге этностарға деген құрметі, көпэтносты өз Отанының кешегі тарихы мен бүгінгі күніне мақтанышпен және келешегіне зор сеніммен қарауынан;
      2) Қазақстан қоғамының белсенді әрі жауапты мүшесі ретінде жалпы адамзатқа тән гуманитарлық және демократиялық, дәстүрлі ұлттық құндылықтарды саналы түрде қабылдап, өз Отанының алдында жауапкершілігін сезінуінен;
      3) қазіргі заманғы қоғамдық құбылыстардың мәні мен көпэтникалық және көпконфессиялы әлемдегі өмірді түсіну үшін тарихи білімді қолдану дағдыларынан;
      4) Қазақстан этностарының тарихи мұрасына деген құрмет, еліміздің көпэтникалық және көпконфессиялы қоғамында тарихи қалыптасқан толеранттылық дәстүрлерін қабылдап, одан әрі жалғастырудан көрініс табуы тиіс.
      19. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер бойынша:
      1) оқушының өз көзқарасы негізінде кезкелген жорамалдың өмірсүруге құқы барын дәлелдей алуы;
      2) Қазақстан тарихы, сонымен қатар өзге де гуманитарлық пәндерден жинақтаған білімдерін қолдана білуі;
      3) тарихи және этнографиялық деректерді зерделеуде, тарихи оқиғалардың нұсқалары мен бағалауларын салыстырмалы тәсіл негізінде әртүрлі сабақ түрлерін;
      4) оқытудың бірнеше әдістерін қолдану арқылы көтеріліп отырған мәселелерге байланысты әртүрлі көзқарастарды талдай білуді;
      5) белгілі бір этносқа тән толассыз тарихи уақиғаларды баяндау арқылы мәселелік оқыту әдістерін;
      6) оқушыларды дербес танымдық іс-әрекетке тарту, қызықтыру, жеке тұлға есебіндегі қасиеттері мен шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында өзіндік жұмысты сабақ жүргізудің, ұйымдастырудың формасы ретінде жүзеге асыруда;
      7) тарихи құжаттарды тарихи сюжеттердің мысалы ретінде ғана қолданбай, тарихи танымды қалыптастыратын негізгі білім обьектісі деңгейіне жеткізудің;
      8) тарихи құжаттар, анықтамалармен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастырып, оларды талқылау мен талдауға үйрететін әдістерді қолдануы тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
111-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбы үшін
«Дінтану негіздері» курсынан
типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленді.
      2. Дінтану пәнінің маңызы, оның қазіргі қоғамдағы алар орны тарихқа, мәдениетке, қоғамның рухани өміріне әсерімен анықталады. Дінтану саласында білім алу жалпы орта білім жүйесінде әлеуметтік-гуманитарлық білім алуының құрамдас бөлігі болып табылады.
      3. Қазақстанның қазіргі саясаты еліміздегі көпэтностық, көпмәдениеттік қоғамда ұлтаралық, конфессияаралық келісім мен татулықты орнатуға, рухани-адамгершілік құндылықтардың жаңартылған жүйесін құруға бағытталған.
      4. Дін – кең мағынасында мәдениеттің ажырамас бөлігі, адамзаттың сан ғасырлық тәжірибесінің рухани көрінісі болып табылады.
      5. Қазақтың ұлы ойшылдары мен ағартушылары – әл-Фараби, Қожа Ахмет Йасауи, Абай, Шәкәрім, Ы.Алтынсарин ел тарихындағы діни сенімдердің рөлі мен жеке тұлғаның дүниетанымын қалыптастырудағы діннің мәнін ашып көрсетті.
      6. Пәнді оқыту мақсаты:
      оқушыларды әлемдік және дәстүрлі діндердің тарихы мен қазіргі жағдайы туралы оқыту, олардың қоғамда алатын орны, діни сенімдерінің еркіндігін, қабілеттерін қалыптастыруға және алған білімдерін өмірде пайдалана алуға, рухани-адамгершілік құндылықтары негізінде оқушыларды толеранттылық қасиетке тәрбиелеу және олардың гуманистік дүниетанымын қалыптастыру, сонымен қатар экстремизм, терроризм және діни радикализм идеологияларын қабылдамауға үйрету.
      7. Оқыту міндеттері:
      1) оқушылардың дін тарихы және оның қазіргі қоғамдағы рөлі туралы білімдерін жүйелеу және тереңдету;
      2) діннің дүниетанымдық, мәдениеттанымдық және гуманистік негіздерін ашу;
      3) толеранттылыққа және қазіргі діни білім мен ағымдарды сын көзімен бағалай алуға тәрбиелеу;
      4) Қазақстандағы және әлемдегі ұлтаралық, конфессияаралық келісімдерді нығайту үшін азаматтық жауапкершілікке баулу;
      5) экстремизм, терроризм, діни радикализм идеологиялары мен тәжірибелерін қабылдамауға тәрбиелеу;
      6) діни әдебиеттер, электрондық білім және бұқаралық ақпарат құралдар материалдарын сыни тұрғыда сараптау мәдениеті мен қабілеттерін қалыптастыру;
      7) құқықтық сауаттылыққа, Қазақстан азаматтарының құқықтары мен еркіндіктерін сыйлауға тәрбиелеу;
      8) Бағдарламада материалды оқып білуде «Дүниежүзі тарихы», «Адам. Қоғам. Құқық», «Қазақ әдебиеті», «Өнер» сияқты пәндермен пәнаралық байланыс пен сабақтастық қарастырылған.
      9) Оқу жүктемесінің көлемі:
      9-сыныпта аптасына 1 сағаттан, оқу жылында барлығы 34 сағатты құрайды.

2. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны

      10. Курстың білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:
      1) Кіріспе: «Дінтану негіздері» курсының мәні. Дін теориясы. Дінтану негіздері – ғылыми пән ретінде. Дін туралы түсінік. Атеизм. Политеизм, монотеизм. Дін – адамзат тарихы мен мәдениетінің ажырамас бөлігі. Діннің құрылымы мен функциялары. Діни бірлестіктердің түрлері (2 сағат);
      2) Дін бастаулары мен тарихи түрлері: мифологиялық сананың өзіндік ерекшеліктері. Көне (алғашқы қауымдық) культтар. Алғашқы қауымдық сенімдердің формалары (фетишизм, тотемизм, анимизм, магия). Шаманизм. Жерорта теңізі елдеріндегі: Ежелгі Египеттегі, Грециядағы, Римдегі діндер. Шығыстың ұлттық діндері. Индуизм. Конфуциандық. Даосизм. Синтоизм. Иудаизм. Иудаизм діни ілімі және дамуының негізгі кезеңдері.Тәңірлік. Түрік дүниетанымының ерекшеліктері. Діни ілім ерекшеліктері мен культтік тәжірибе. Тәңірлік культтің қазақтардың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлеріне әсері. Қайталау (5 сағат);
      3) Буддизм: буддизм ілімі, пайда болуы және таралуы. Буддизмнің негізгі тармақтары (2 сағат);
      4) Христиан діні: христиан дінінің пайда болуы. Інжіл. Христиан ілімінің негіздері. Христиан дінінің ағымдары (православие, католицизм, протестантизм). Қазіргі замандағы христиан діні (4 сағат);
      5) Ислам: Ислам діні пайда болғанға дейінгі Арабия түбегі халықтарының әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері. Құран және ислам ілімі. Мұхаммед – пайғамбар. Сунниттер мен шииттер. Мұсылман салт-жоралары мен ұйғарымдары. Шариғат. Мұсылман құқығының негізгі мектептері (мазхабтар). Сопылық. Ислам, ғылым және мәдениет (6 сағат);
      6) Қазақстан тарихы мен мәдениетіндегі орын алған діндер: қазіргі кездегі Қазақстанның аумағындағы исламға дейінгі кезең. Исламның Қазақстанда таралу кезеңдері. Исламның білім, ғылым және мәдениеттің дамуына әсері. Қазақстандағы ислам мәдениетінің ескерткіштері. Әл-Фараби, Қожа Ахмет Йасауидің, Жүсіп Баласағұнның, Махмұд Қашқаридың, Асанқайғының, Шоқан Уәлихановтың, Ыбырай Алтынсариннің, Абайдың, Шәкәрімнің философиялық-ағартушылық және діни қөзқарастары. Қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуындағы исламның рөлі. Қазіргі Қазақстан қоғамы мен тарихындағы ислам. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы. Қазақстанда христиан дінінің таралуы. Қазақстандағы христиан мәдениетінің ескерткіштері. Қазақстан тарихындағы православие. Орыс православие шіркеуінің митрополиттік округі. Қазақстандағы католицизм және протестантизм (6 сағат);
      7) Жаңа діни қозғалыстар: Жаңа діни қозғалыстар туралы түсінік, сипаты және ерекшеліктері. Қауіпті діни ағымдар. Оқушылардың қауіпті діни ағымдарға деген қызығушылығының алдын алу шаралары (3 сағат);
      8) Экстремизм мен терроризмнің әлемге қаупі: Экстремизм мен терроризм: түсініктер, тарихы, таралу себептері және оған қарсы әрекет етудің түрлері. Экстремизм мен терроризмнің жалған діни табиғаты. Қазақстан Республикасы аумағында тыйым салынған экстремистік және террористік ұйымдар (3 сағат);
      9) Қазақстан – конфессияаралық келісім аумағы: Қазақстан Республикасының дін туралы заңнамасы. Діни сенім бостандығы туралы түсінік. Толеранттылық. Діни экстремизмнің алдын алу. Қазіргі Қазақстандағы конфессияаралық жағдай. Ислам және православиялық христиан орталықтарының (Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы, Қазақстан Республикасындағы Орыс православие шіркеуінің Митрополиттік округі) қызметі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасында және халықаралық қауымдастықта бейбітшілік пен конфессияаралық келісім орнату саласындағы саясаты (3 сағат).

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      11. Пәндік нәтижелер бойынша 9-сыныптың соңында оқушылар:
      1) негізгі діни терминдерді;
      2) әлемдік және дәстүрлі діндер тарихын;
      3) дәстүрлі емес, қауіпті діни ағымдардың ерекшеліктері туралы;
      4) экстремизм мен терроризмнің мәні және көрінісі туралы;
      5) олардың жалған діни сипаты туралы;
      6) Қазақстан Республикасы Ата Заңының ар-ождан еркіндігі туралы ережелерін және Қазақстан Республикасының «Дін туралы» Заңын;
      7) Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың конфессия-аралық келісімді, елдегі және халықаралық деңгейдегі тұрақтылықты сақтау жөніндегі саясаты туралы білуі тиіс.
      12. Тұлғалық нәтижелер бойынша оқушылар:
      1) дін оқуына, діни өмірге, әлемдік және дәстүрлі діндердің құрылымына, тәжірибесі мен ерекшеліктеріне сипаттама бере алуы;
      2) әртүрлі діндердің рухани өмірінен хабардар болуы;
      3) діннің негізгі моральдық құндылықтарын түсіндіре білуі;
      4) дәстүрлі діндер идеологиясы мен тәжірибесін экстремистік, террористік, теріс сипаттағы ұйымдардан айыра білуі;
      5) діни оқулардың әр алуан әлемінен хабардар болуы сияқты артықшылықтар көрініс табуы тиіс.
      13. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:
      1) діннің тарихы, оқуы және қазіргі жағдайы туралы жүйелі білімді меңгеруде;
      2) әлемдік діндердегі киелі идеялардың негізгі мазмұны мен идеялары бойынша білімдерін жалпы эрудицияны, дінтанушылық сауаттылық деңгейін арттыру кезінде;
      3) экстремистік, террористік ұйымдардың, қауіпті діни ағымдардың идеологиясы мен тәжірибесіне қарсы әсер ету иммунитетін қалыптастыруда;
      4) ғылыми, оқу әдебиеттерімен, электрондық дереккөздермен жұмыс істеуге дағдылануда;
      5) бұқаралық ақпарат құралдарын білім алу мақсатында пайдалануға дағдыланғанда көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
112-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбы үшін
«Алаштану» таңдау курсының типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. Бағдарлама 2012 жылы 27 сәуірде бекітілген «Қазақстанның ішкі саясатындағы идеологиялық менеджментті қайта жаңғырту жөніндегі
2012-2013 жылдарға арналған Жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының» 41 және 42-тармақтарына сәйкес әзірленді.
      2. Алаш қозғалысы – қазақ елі тарихының жарқын бір беті, ұлттық рух пен мемлекеттілік идеясының, отандық ғылым мен білімнің, мәдениет пен руханияттың айқын көрінісі. ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі Қазақстан тарихының «ақтандақ» беттері Алаш қозғалысы, Алаш партиясы және Алашорда тарихымен тікелей байланысты.
      3. Қазіргі уақытта қоғамымызда Алаш идеясы – тәуелсіздік идеясы деген ой-пікір берік қалыптасуда. Білім беру үдерісінде ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Алаш қозғалысына байланысты құбылыстар, оқиғалар, тұлғалар, еңбектер туралы оқушылардың түсінігін, талдау дағдысын қалыптастыру – ел тәуелсіздігі талаптарымен орайласып жатқан көкейкесті міндет.
      4. Бағдарлама оқушылардың Алаш тұлғаларының мемлекеттік және ғылыми-шығармашылық қызметін білу арқылы отаншылдық қабілетін арттыруға бағытталған.
      5. Курсты оқыту мақсаты:
      Алаш қозғалысы мен Алашорда үкіметінің және оның қайраткерлерінің қазақ жері мен мемлекеттілігі және ұлттық идея мен рухани-мәдени сананы қалыптастыру жолындағы қызметтерін тарихи арнада талдап оқыту.
      6. Оқыту міндеттері:
      1) жаңа замандағы білім беру үдерісінде Алаш қозғалысына байланысты құбылыстар, тарихи оқиғалар, тұлғалар келбеті, сан салалы еңбектер туралы оқушылардың тарихи түсінігін қалыптастыру;
      2) оқушыларды Алаш тұлғаларының мемлекеттік және ғылыми-шығармашылық қызметі арқылы отаншылдық қасиеттерге баулу және тәрбиелеу;
      3) оқушылар бойында тәуелсіздік, ел, жер, ұлттық болмыс, ұлттық таным, ұлттық намыс, ұлттық сана категорияларын Алаш қозғалысы тарихы арнасында қалыптастыру;
      4) қазақ мемлекеттілігінің тәжірибесі санатындағы Алаш қозғалысы, Алашорда үкіметі, Алаш автономиясы және Түркістан автономиясы сияқты тарихи құбылыстар туралы оқушылар санасында жүйелі білімді орнықтыру;
      5) Алаш тұлғаларының отандық ғылым мен білімнің бастауындағы мұраларын зерделеу;
      6) оқушылардың «Алаштану» курсы бойынша тарихи үдерістерді дербес талдай білу біліктілігін дамыту, тарихи фактілер, құбылыстар мен тұлғаларға дербес көзқарас білдіру бейімін жетілдіру және тақырыптық негізде түйінді тұжырымдар жасауды қалыптастыру;
      7) оқушылардың алаштануға қатысты деректермен жұмыс істей білу және осы саладағы білімін шығармашылықпен дамыту дағдысын арттыру;
      8) ізденімпаздық қабілеттерін жетілдіру, тұлғалық әлеуметтену үдерісіне ықпал ету;
      9) мемлекеттік қайраткерлік қызметін қадірлейтін және елдік дәстүр құндылықтарын жете түсінетін саналылық келбетін дамыту;
      10) оқушылардың Алаш тәжірибесіндегі әлем мәдениетіне, зайырлылық пен өркениетке құрметпен қарау дағдысын жетілдіру.
      7. Курсты оқытуда мынадай оқу пәндерімен пәнаралық байланыс жүзеге асады:
      1) «Дүниежүзі тарихы» және «Қазақстан тарихымен»: Қазақстан тарихы – дүниежүзі тарихының құрамдас бөлігі; көршілес мемлекеттердің тарихымен байланысты қарастырылатын ортақ мәселелердің болуы; ХХ ғасырдың басы мен 20-30 жылдардағы Қазақстан тарихының күрделі, «тар жол, тайғақ кешу» беттері;
      2) «Географиямен»: Қазақ КСР мен Қазақстан Республикасы территориясы мен шекарасының анықталу кезеңі; Қазақстан территориясында әлеуметтік-экономикалық реформалардың жүргізілу мерзімдері; Ресей мемлекеттік Думасында, Кеңес өкіметінің бастапқы жылдарында Алаш қайраткерлерінің жартылай көшпелі қазақ шаруашылығын дамытуға байланысты ұстанымдары, тұжырымдамалары;
      3) «Қазақ тілі» және «Қазақ әдебиетімен»: ХХ ғасырдың басындағы тарихи оқиғаларды бейнелеген ақын-жазушылардың шығармалары; ХХ ғасырдың басындағы жүйеленген әліпби, емле, жазу реформалары; білім мен ғылым тілінің қалыптасуы, қазақ тіліндегі алғашқы оқу құралдары.
      8. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбында «Алаштану» курсын оқытуда оқытушы мынадай жалпыпедагогикалық қағидаларды ұстануы тиіс:
      1) қоғамтану мен тарих пәнін жете меңгеріп, басқа да гуманитарлық пәндерден (әдебиет, тіл, өнер, география т.б. пәнаралық байланыс) қабілетті болу;
      2) оқушымен дербес жұмыс істеу үшін оқушылардың қызығушылығын арттыратын, «мамандандыратын» (мемлекет және қоғам қайраткерлері, мемлекетшілдік ізденіс тарихы, шығармашылық, мәдениет және т.б.) оқу материалына қосымша элементтерді қосу;
      3) оқушыларды нәтижелі және белсенді жұмыс түрлеріне тартатын ізденіс форматтарын (семинар, тренинг, дөңгелек үстел, баспасөз конференциясы, рөлдік ойындар, пікірсайыс, т.б.) тірек ету;
      4) деректерді, оқиғаларды, құбылыстарды, тұлғаларды тарихи пайымдау мен бағалауды қалыптастыратын өзіндік жұмыс түрлерін ұйымдастыру.
      Оқу жүктемесінің көлемі:
      9-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат.

2. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны

      10. «Алаштану» оқу пәнінің базалық мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады:
      1) Кіріспе: «Алаштану» курсының мектеп бағдарламасында алатын орны. «Алаш» ұғымының жаңғыруы мен жандануы. Алаш қозғалысы – ұлт-азаттық күрестің айрықша белесі. Н.Ә.Назарбаевтың «Тарих толқынында» атты еңбегі. Алаш қозғалысы мен Алашорда үкіметі тарихының тарихнамасы мен дерекнамасына қысқаша шолу (1 сағат).
      11. «Алаш қозғалысы және ұлттық мүдде» (6 сағат):
      1) Алаш қозғалысының қалыптасуы мен дамуы. ХХ ғасыр басындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайы: Столыпин реформасынан кейін Ресей империясының ұлттық аймақтарындағы жер мәселесі. Патшалық үкіметтің қоныстандыру саясатынан туындаған күрделі ахуал. Шет аймақтардағы теңсіздік. Алаш қозғалысының шығуы мен өріс алуы. Ұлт зиялылары – Алаш қозғалысының тірегі. 1905 жылғы Қарқаралы құзырхаты (петициясы). Алаш қозғалысы және Ресей Мемлекеттік Думасы. Қазақ зиялылары және ресейлік саяси қозғалыстар мен ағымдар (2 сағат);
      2) Қазақ мемлекеттілігін қайта жаңғырту бастамалары және Алаш қайраткерлігі: Отаршылдыққа қарсы күрестің жаңа бағыттары. Ұлттық басылымдар. Ана тіліндегі газет-журнал, кітап, мектеп үшін күрес. «Оян, қазақ!» тұжырымдамасы. «Айқап» басылымы және қазақ мәселесі. Баспасөз бетінде саяси жүйе мен отаршылдыққа қарсы сынның күшеюі. Алаш көшбасшысы Әлихан Бөкейханның аграрлық экономика саласындағы бастамашыл істері. «Қазақ» газеті. Автономия туралы ой-пікірлер. 1916 жылғы көтеріліске қатысты Алаш қозғалысы жетекшілерінің ұстанымдары мен қайраткерлік қызметтері (2 сағат);
      3) ХХ ғасырдың алғашқы ширегіндегі қазақ ұлттық элитасы және идеялық-саяси ағымдар: Ресей отаршылдығы және дүниежүзілік антиимпериалистік күрес аясындағы қазақ оппозициясы. Ресей мұсылмандары қозғалысы. Саяси партиялардың жұмысына қатысу. Коммунистік идеология: интернационализм және пролетарлық тапшылдық. Дербестік және тәуелсіздік идеялары. Қазақ оқығандары арасындағы пікір алуандығы (отырықшылық және көшпелі тұрмыс, мүфтият, әліпби, т.б. туралы). Ұлттық мұраттар. Діни-ағартушылық тұғырнамалар (2 сағат).
      12. «Алаш партиясы, Алаш автономиясы және Алашорда» (10 сағат):
      1) 1917 жылғы Ресейдегі Ақпан төңкерісі және Қазақ өлкесіндегі ұлттық-демокртиялық қозғалыс. 1917 жылғы ақпан төңкерісі және қазақтар. Монархияның құлауы. Уақытша үкімет тарапынан қазақ зиялыларының әртүрлі санаттағы қызметтерге тартылуы. Ұлт қайраткерлерінің көпвекторлы саясаты. Қазақстандағы земство қозғалысы және оның сайлау науқаны. Бүкілресейлік Құрылтай жиналысы сайлауы және қазақ қоғамы. 1917 жылғы Қазан төңкерісі және Алаштың көзқарасы. Саяси күштердің тоғысуы. Ресейлік азаматтық қарсы тұру үдерісі (2 сағат);
      2) қазақ қоғамы және Алаш партиясы. Қазақ комитеттерінің құрылуы. Алғашқы қазақ облыстық съездері. Өлкедегі жастар ұйымдары және олардың саяси-қоғамдық іс-әрекеттері. Бірінші жалпықазақ съезінің қаулылары және халық мүддесінің тұжырымдалуы. Қозғалыстан Алаш партиясына өту жолы. Қазақ ұлттық-либералдық партиясының бағдарламалық жобасы. Жергілікті баспасөз ісінің жандануы (2 сағат);
      3) Алаш автономиясы және Алашорданың құрылуы. Екінші жалпықазақ съезінің қаулылары (5-13 желтоқсан 1917 ж.). Алаш автономиясы. Елдік құрылым негіздері. Алашорда үкіметінің құрылымы. Алашорда рәміздері. Бүкілресейлік Құрылтайға даярлық және федерация туралы. Ұлттың құқықтық-демократиялық даму бағытындағы іс-шаралар. Съезд шешімдеріне сәйкес Алашорданың негізгі мақсат-міндеттері. Ойыл уәлаяты. Түркістан Мұхтарияты. Алаш автономиясының Уақытша Сібір Облыстық Кеңесі (Г.Н.Потанин басқарған) тарапынан қолдау табуы (2 сағат);
      4) Алашорда және Кеңес өкіметі. 1918 жылдың 28 қаңтарында Алашорда үкіметі қызметінің басталуы (Семей-Алаш қаласы). «Сарыарқа» газеті беттеріндегі Алаш автономиясы мен үкіметі – Алашорда туралы ресми жарияланымдар. Қазақстан аймақтарында Кеңес өкіметінің орнатылуы (1918 ж. ақпан-маусым). Алашорда және Кеңес өкіметі арасындағы келіссөздер нәтижесі. Семейдегі Орталық және Облыстық Алашорда комитетінің Кеңес өкіметімен саяси қақтығысы. 1918 жылғы маусым оқиғалары. Қазақстан аймақтарында Кеңес өкіметінің құлатылуы. Алашорда және Уақытша Сібір үкіметі қарым-қатынастары (2 сағат);
      5) Алашорда үкіметі және оның қызметі. Алашорда билігінің тұрақты сипатқа көшуі (маусым-қараша 1918 жыл). Алашорда үкіметінің қабылдаған қаулылары мен шешімдері. Ішкі саясаттағы ұстанымдары. Земство және Қазақ комитеттеріндегі алашордашылардың қызмет өрістері. Алашорда және Қазақ соты. Алашорда және Алаш атты әскерін жасақтау. Алашорда бөлімдері: Батыс Алашорда (Жымпиты), Бөкей ордасы, Маңғыстау, Ақтөбе, Торғай, Қостанай өңірлері, Ақмола мен Жетісу облыстарындағы Алашорда басқармалары және Түркістандағы оңтүстік қанаты (2 сағат).
      13. «Алашорда және ресейлік әскери-саяси күштер» (8 сағат):
      1) Алашорда және ресейлік саяси күштер азаматтық қарсыласу кезеңінде: Антикеңестік күштермен бірлесіп Кеңес өкіметіне қарсы шығуының тарихи себептері (1918 ж.). Алашорда және облыстық, уездік деңгейлердегі саяси күштер: өзара саяси, экономикалық, әлеуметтік және әскери саладағы байланыстар. Алашорда әскери құрылымдарының Қазақстанның территориялық кеңістігінде ресейлік майдандарға тартылуы (1918-1919 жж.). Алашорда және Түркістан байланыстары (2 сағат);
      2) Алашорданың 1919 жылғы тарихи қалыптасқан жағдайлар барысындағы қызметі: Алашорданың Комучпен, Уфа Директориясымен және Колчак үкіметімен саяси қарым-қатынасы. Өлкедегі Алашорда және Колчак билігі арасындағы саяси күрес. Азаматтық қарсыласу кезеңіндегі саяси-әскери жағдайлар және Алашорда әскері. Алашорда және Кеңес өкіметі (1919-1920 жж.) (2 сағат);
      3) Алашорда қозғалысы қайраткерлерінің кеңестік Қазақстан тұсындағы қоғамдық-саяси қызметтері: Алашорда қайраткерлерінің Кеңес өкіметімен мәмілеге келуі. Кеңес өкіметі тарапынан амнистия жариялануы. ХХ ғасырдың 20-жылдардағы Қазақстанның саяси өмірі және алаш зиялылары. Қазақ зиялыларының кеңестік Қазақстанды қалыптастырудағы қызмет бағыттары (1 сағат);
      4) Большевиктік өкімет тұсындағы Алаш қозғалысын қаралау саясаты (1920–1940 жж.): Кеңес билігінің Алаш қозғалысына қатысушыларға қатысты көзқарасы мен шешімдері. Қазақстандағы «Кіші Қазан» науқаны. Алаш зиялыларының Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінен шеттетілуі. «Байшыл-алашордашылдар», «оңшыл», «ұлтшыл-уклонист» деп айыпталған қазақ қайраткерлері. Эмиграция қайраткерлері (М.Шоқаев, Р.Мәрсеков, И.Жайнақов). «Ұлтшыл-уклонистер» (С.Садуақасұлы, С.Қожанұлы, Ж.Мыңбайұлы, Н.Нұрмақұлы, Ы.Мұстамбайұлы, т.б.). Қазақ қайраткерлерін жіктеуі мен бөлуі және қарама-қарсы қоюы. Орталық пен кеңестік республика арасындағы келіспеушіліктер: Алаш мүддесінің жаңғыруы. Ұлт қайраткерлерін қуғындау, репрессиялау науқаны. 1937 жылғы зұлмат және оның тарихи сабақтары (2 сағат);
      5) Кеңес өкіметі жылдарындағы Алаш туралы таным-түсінік эволюциясы: 1940-1991 жылдар аралығында Алаш жөніндегі пікірлердің әрқилылығы. Эмиграция мен тұтқындағы қайраткерлердің мемлекетшілдік мұраты. Кеңестік жылымықтан кейінгі Алаш тарихына көзқарас. «ЕСЕП» партиясы мен «Жас тұлпар» ізденісі. 1986 жылғы көтерілісті басу науқанында «Алаш әсерінің» сыналуы. 1988 жылы Алаштың 5 тұлғасының «ақталу» үдерісі (1 сағат).
      14. «Алаш құндылықтары және ұлт зиялылары» (8 сағат):
      1) ел тарихында Алаш қайраткерлері есімдерінің жаңғыртылуы. Алаш құндылықтары – демократия және қоғамдық серпіліс бастауы: Алашорда қайраткерлерінің көзқарастар эволюциясы. Алаш құндылықтары мен әлемдік саяси демократиялық қозғалыстар арасындағы ұқсастық пен айырмашылық. Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, М.Шоқай, М.Дулатұлы, М.Тынышбайұлы, Х.Досмұхамедұлы, т.б. қайраткерлердің әлемдік үйлесімділік, ұлт бостандығы, зиялылық, білім мен ғылым хақындағы пікір-пайымдары. Алашорда қайраткерлерінің өмірінен және қызметінен құнды деректер. Алашорда қайраткерлерінің қоғамдық-саяси портреті. Алашорда қайраткерлерінің рухани мұрасы. Алашорда қозғалысы қайраткерлерінің және ұрпақтарының қилы тағдыры (1 сағат);
      2) Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан – ұлттық қозғалыс көсемі: Ә.Бөкейханның қайраткер ретінде қалыптасуы: шыққан тегі, ірі саяси орталықтарда білім алуы, Кенесары көтерілісінің тағылымдары, Ресей және Еуропа азат ойларының ықпалы. Ф.Щербинаның экспедициясына қатысуы. Мерзімдік баспасөз қызметіне араласа бастауы. Қарқаралы петициясын ұйымдастырудағы рөлі. Қазақстанда кадеттер партиясын құрудағы әрекеті. Мемлекеттік Думаға мүшелігі. Абақтыға қамалуы. Абай өлеңдерін жарыққа шығарудағы және қазақ фольклоры үлгілерін жариялаудағы еңбегі. Бірінші дүниежүзілік соғыс тұсындағы қайраткерлігі. Жалпыұлттық пікірсайыстар және Ә.Бөкейханның «Қазақ» газетіндегі публицистикалық мақалалары. Уақытша үкіметтің құрамындағы қызметі. Ұлт автономиясы және мемлекеттік құрылым туралы тұжырымдамалары. 1917 жылғы желтоқсандағы жалпықазақ съезі және Ұлт Кеңесі – Алашорда төрағасы санатындағы мемлекеттік қызметі. Ә.Бөкейханның кеңес билігі кезеңіндегі қайраткерлігі мен шығармашылығы (1 сағат);
      3) Алаш қайраткерлерінің ағартушылық саласындағы қызметі және ғылыми ізденістері: А.Байтұрсынұлының және М.Дулатұлының саяси қайраткерлік, әдеби-көсемсөздік, ғылыми және ағартушылық қызметтерінің бірлігі мен тұтастығы. А.Байтұрсынұлының «Тіл-құрал» еңбегі. Алаш қайраткерлерінің мектепке арналған пән оқулықтарын жазудағы қызметі. Инженер М.Тынышпаевтың тарихи зерттеулері. Дәрігерлер Х.Досмұхамедұлы мен С.Аспандиярұлының әдеби және тарихи еңбектері. Қайраткер-қаламгерлер тұлғасы: С.Сәдуақасұлының, С.Қожанұлының, Н.Төреқұлұлының және т.б. шығармашылығы. Қазақ білімпаздарының 1924 жылғы съезі. Әліпби, терминология, аты-жөн, оқу бағдарламасы, ауыз әдебиеті, т.б. мәселелер төңірегіндегі пікірталастар. 1926 жылы Бакуде өткен түркітанушылар съезі
(1 cағат);
      4) Алаш зиялыларының Түркістан кезеңі: ХХ ғасырдың 20-жылдарындағы Түркістан. Халық ағарту мен баспасөз саласындағы зиялылардың қайраткерлігі. «Талап» ұйымының қызметіндегі ортақ мәдени бірлік пен ықпалдастық. З.У.Тоған Түркістан тұлғалары туралы. Х.Досмұхамедұлының ұйымдастырушылық қызметі (1 сағат);
      5) Алаш зиялыларының мәдени ұйымдары және олардың маңызы: «Бірлік» – қазақ қоғамының мұраты мен мақсаттарына сәйкес Омбы қаласында құрылған тұңғыш ұлттық жастар ұйымы. Қазақстанда 1917 жылы ашылған мәдени-ағарту ұйымдары: «Еркін дала» (Орынбор), «Жанар» (Семей), «Қамқор» (Торғай), «Жас қазақ» (Орал), «Үміт» (Троицк), «Оқығандар» (Көкшетау), «Ынтымақ» (Атбасар), «Қызмет» (Кереку), «Жас тілек» (Ақтөбе), т.б. Олардың өнер, білім, ғылым саласын дамытудағы миссиясы. «Талап» қауымы және оның қызметі (Ташкент) (1 сағат);
      6) «Алаш» баспасөзі және қазақ қоғамы: «Қазақ» газеті (1913-1918 жж.). ХХ ғасырдың екінші онжылдығындағы қазақ өмірінің энциклопедиясы. Басылымның ұстанымы мен тақырыптық бағыттары. Алаш бағытындағы «Бірлік туы», «Сарыарқа», «Жас азамат», «Ұран» газеттері және «Абай» журналы, олардың жарық көру тарихы және авторлары. «Ақ жол» газеті (1920-1926 жж.) және Алаш қайраткерлерінің публицистік қызметі. Сталиннің Қазөлкекомға осы басылым туралы хаты. «Ескі» интеллигенцияға көзқарас (1 сағат);
      7) Алаш қозғалысы кезеңіндегі қазақ әдебиеті және ұлт азаттығының сарындары: Шәкәрім Құдайбердіұлы, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы, Нарманбет Орманбетұлы, Ғұмар Қараш, т.б. көркемсөз өкілдерінің шығармашылығы және ұлттық ояну көріністері. М.Дулатұлының «Оян, қазақ», А.Байтұрсынұлының «Маса» жинақтары – азаттық қозғалысының манифестері. М.Жұмабаев символизміндегі ұлттық және түрікшілдік сарындар. «Алаш» ұранды өлең-жырлар. «Ақ жол» және «Еңбекші қазақ» газеттерінің беттеріндегі әдеби пікірталастар (А.Байтұрсынұлының, С.Сейфуллиннің, С.Мұқановтың, Н.Төреқұлұлының, Ғ.Тоғжанұлының, т.б. мақалалары). Ұлт әдебиетшілерінің «Алқа» тұжырымдамасы және ҚазАПП (2 сағат).
      15.Қорытындылау (1 сағат).

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      16. Пәндік нәтижелер бойынша 9-сыныптың соңында оқушылар:
      1) Алаш қозғалысының тарихын, мемлекеттілікті жаңғырту бойынша қазақ қайраткерлерінің батыл тәжірибесін;
      2) Қазақ мемлекеттілігінің тәжірибесі санатындағы Алаш қозғалысы, Алашорда үкіметі, Алаш автономиясы және Түркістан автономиясы сынды тарихи құбылыстарды;
      3) әлемдік демократия дамуы тарихындағы Алаш автономиясының орны мен рөлін;
      4) Алаш зиялыларының саясат пен экономикадағы, білім-ғылым мен мәдениеттегі пікір-пайымын, тұжырымдамасын;
      5) мемлекет пен ұлттың дамуы туралы Алаш құндылықтарын;
      6) Алаш пен адамзаттың рухани-құндылықтарының сабақтастығын;
      7) ұлт қайраткерлерінің Отанына және елдік мұратқа деген адалдығын;
      8) кеңестік қатаң жүйеде жүріп тәуелсіздік үшін күрескен Алаш зиялылары мен олардың ізбасарларының тағдырын, атқарған қызметін;
      9) Алаш зиялыларының шығармашылық мұрасын, ағартушылық еңбегін білуі тиіс;
      10) жеке тұлғалық, әлеуметтік, қоғамдық құбылыстар мен дәстүрлердің мәдениеттанымдық негізін;
      11) Алаш қозғалысына тікелей және жанама қатысты тарихи оқиғалардың даму заңдылықтары мен себеп-салдарын анықтау әдіс-тәсілдерін;
      12) түрлі деректерден тарихи ақпарат алу жүйесін;
      13) тақырыптық тарихи фактілерді талдап қорытуды;
      14) тарихи карталармен, хронологиялық кестелермен жұмыс істеу тәртібін меңгеруі тиіс.
      17. Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:
      1) тәуелсіздік тарихынан тағылым алуынан;
      2) азаматтық жауапкершілігінен;
      3) ұлттық болмыс, ұлттық таным, ұлттық намыс, ұлттық сана категорияларынан;
      4) қазіргі қоғам сұранымына қажет әлеуметтік белсенділігінен;
      5) ұлтжандылық қасиеттерінен;
      6) қарым-қатынас мәдениетін меңгеруінен;
      7) әлем мәдениетіне, зайырлылық пен өркениетке құрметпен қарау дағдысынан көрініс табуы тиіс.
      18. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер бойынша оқушылар:
      1) Алаш тұлғаларының отандық ғылым мен білімнің бастауындағы мұраларын зерделеу тәжірибесін;
      2) тарихи үдерістерді дербес талдай білуді, тарихи фактілер, құбылыстар мен тұлғаларға дербес көзқарас білдіру бейімін және тақырыптық негізде түйінді тұжырымдарды жасай білуі;
      3) алаштануға қатысты деректермен жұмыс істей білу, оларды саралау, жинақтау және тарихи оқиғаларды бағалау мен осы саладағы білімін шығармашылықпен дамыту дағдысын;
      4) мемлекетшілдік ізденістерге, қайраткерлік еңбекке құрметпен қарайтын және елдік дәстүр құндылықтарын жете түсінетін саналылық келбетін;
      5) ғылыми ізденімпаздық қабілетін, қазіргі жаңа технологиялар негізінде ақпаратты жүйелеу, өңдей білу, сақтау және тарата білуді қолдана білуі тиіс.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
113-қосымша

Негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлерінің 9-11
сыныптары үшін «Абайтану» курсының типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

      1. «Абайтану» курсының бағдарламасы 2012 жылы 27 сәуірде бекітілген «Қазақстанның ішкі саясатындағы идеологиялық менеджментті қайта жаңғырту жөніндегі 2012-2013 жылдарға арналған Жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының» 41 және 42-тармақтарына сәйкес әзірленді.
      2. Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы – халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы. Абайдың сөзі – қазақтың бойтұмары, Абайды тану, бағалау, насихаттау, оқыту – қоғамдық ой-санада тың серпілістер туғызып, мақсаткерлікке жұмылдырады. Заман, уақыт талабына орай Абайды жаңа қырынан тану, ғылыми тұрғыдан тың байламдар жасалуы – заңдылық.
      3. Бағдарламада:
      Абай мұрасының XX ғасырдың 30-60 жылдарындағы зерттелу жайы қарастырылды;
      ақынның өмір жолынан, туып-өскен ортасы мен әдеби мектебі, тәлім-тәрбиелік мәні зор қарасөздері, өлеңдері, аудармалары мен поэмалары, поэзияға қойған биік мақсаттары, қазіргі абайтанудағы өзекті мәселелер топтастырылып берілді;
      Абай шығармашылығындағы тұлға болмысы, толық адам танымдарының идеялық-көркемдік ұстаным негізіндегі байламдарын байыпты бағдарлауға назар аударылды;
      Абайдың талантты ақын шәкірттерінің шығармашылығына көңіл бөлінді.
      4. Бағдарлама Абай Құнанбайұлының:
      қазақ әдебиетінің көшбасшысы ретіндегі құбылыстық сипатын;
      ақындық әлемін, өлең өнеріндегі қайталанбас өзгешелігі мен шеберлігін;
      шығыс пен еуропа, орыс әдебиеті классиктерінің туындыларымен жете танысуын және оның шығармашылық, ақындық өнеріне игі ықпалын тигізіп, поэзия мен қарасөз жанрында теңдессіз дүниелер тудырғандығын;
      Абайдың әдеби мұрасының аударма арқылы дүниежүзі халықтары әдебиетінің алтын қорына қосылған жәдігер туындылар екендігін;
      Абай шығармашылығының ұлттық әдебиетіміздің өркендеуіне жасаған идеялық-көркемдік ықпалын;
      Абайтану ілімін қалыптастырған М.Әуезовтің Абайдың ақындық дәстүрінің негізгі арналарын сараптап, Абайдың ақындық мектебін айқындап, оның ақындық айналасын ғылыми жүйелеп беруінің маңызы мен мәнін оқушының ғылыми негізде ұғынуына және тарихи, ғылыми құнды нәтижелерін терең танып, білуіне;
      курстың соңына қарай: «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» деп өсиет қалдырған қайраткер, кемеңгер ойшыл Абай «Қазақтың бас ақыны» ретінде танылуына бағытталған.
      5. Курсты оқытудың мақсаты:
      1) ұлы ақын шығармаларын терең де, жан-жақты таныту арқылы елжанды, халқымыздың әдебиетін, өнерін, салт-дәстүрін, мәдениетін, тілін ұлттық құндылық ретінде бағалайтын, эстетикалық талғамы жоғары, білім, білік, дағдылармен қаруланған, түйген ойларын іс жүзінде өз кәдесіне жарата білетін, ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, өркениетті қоғамда өмір сүруге лайықты, терең ойлайтын дара тұлға қалыптастыру.
      7. Курсты оқытудың міндеттері:
      1) қазақ сөз өнеріндегі Абайдың орны мен ақындық болмысын тану. Абай шығармаларын оқып, білудің өзектілігін, абайтану ғылымының мол мұрасы – қазақ өмірінің тарихи факторы іспеттес екендігін ұғындыру;
      2) ақынның мұрат-мақсаттарын, көркем-әдеби туындыларын, ғылым, білім, өнер, тәрбие мәселелері туралы өсиеттерінің маңыздылығын түсіндіру арқылы оқушылардың ұлттық танымын қалыптастыру, шығармашылық қиялын дамыту, автордың ұстанымын түсінуге баулу, көркем туындының тілдік ерекшеліктерін, идеялық мәнін талдауға, пікір алмасуға үйрету, жастардың өмірден өз орнын табуға бағыттау;
      3) Абайдың ақындық мектебі, поэзиясындағы дәстүр мен жаңашылдық ұғымының мәні мен маңызын рухани кемелдік танымы тұрғысынан таныту, ақынның көркем-әдеби туындыларындағы ұлттық таным мен рухани-мәдени құндылықтарды оқушылардың бойына дарыту, ақын идеяларын күнделікті тұрмыста басшылыққа алуға тәрбиелеу, шығармаларының адамгершілікті, имандылықты, махаббатты, достықты, әділеттілікті, татулықты, бірлікті жырлайтындығын келер ұрпаққа үлгі-өнеге ету;
      4) абайтанудың кезеңдерін саралап, шығармашылығындағы тұлға, толық адам концепциясына қатысты өзекті мәселелерді айқындау. Ұлы ақынның өмірбаяндық тың деректеріне сүйене отырып, қазақ әдебиетіндегі көшбасшылық орнын көрсету;
      5) ғұлама ойшылдың философиялық ақыл-нақыл сөздерінің мән-мағынасын ашып, тәлімгерлік тағылымын сөз ету, қоғамдық құрылыс, азаматтық көңіл күй, тарихи таным үрдісі туралы жазған ғылыми-философиялық трактаттарындағы көзқарастарымен таныстыру;
      6) ақынның шетел ақындарының шығармаларын аударудағы шеберлігі, қарасөздері, өлеңдері мен поэмаларындағы ақындық биік мұрат, адамгершілік идеяларын таныту;
      7) Абай және қазіргі қазақ әдебиетінің рухани байланысын ғылыми негізде пайымдау. Қазіргі абайтанушы ғалымдардың ақын шығармаларын зерттеу, жинақтау, жариялау, насихаттау турасындағы жұмыстарынан хабардар ету;
      8) Курс жүктемесінің көлемі:
      1) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      2) 10-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат;
      3) 11-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында – 34 сағат.

2. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

      9. Кіріспе. Адамзаттың Абайы - 1 сағат. Пән туралы түсінік, мақсат-міндеттері. Абайтанудың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті, Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Абайдың 150 жылдық мерейтойында сөйлеген сөзі. Абайды оқыту, түсіндіру, жұртқа таныту жолындағы абайтану ғылымы мен қазақ мектебінің міндеті туралы.
      10. «Абайды білмек парыз ойлы жасқа» тарауын оқытуға - 10 сағат бөлінген:
      1) Абайдың өмірі - 2 сағат, ақын өмір сүрген заман, ата-тегі, туып-өскен ортасы,алған тәлім-тәрбиесі; әлеумет ісіне араласуы, Абайдың рухани дүниетанымының өсу және қалыптасу кезеңдері;
      2) ақынның халық даналығын тануы - 1 сағат, Абай ақындығының бастаулары, ақынның білім алған мектептері және білімін кеңейту арналары, ауыз әдебиеті Абайдың үлгі алған қайнар бұлағы, қазақтың халықтық өлең-жырларын, ертегі, қисса, аңыз әңгімелерін әжесі Зереден, халық ақындары Дулат, Шөже, Байкөкше, Балталардан есітіп, жадына тоқуы;
      3) Абай шығармаларындағы шығыстық сарындар - 1 сағат, Абайдың араб, парсы, шағатай тілдерін жетік меңгеруі, шығыс әдебиеті Абайдың нәр алған рухани мектебі, Абайдың алғашқы шығармашылығына тән шығыстық сарындар, Абай шығармаларындағы шығыстық сипаттарды зерттеудің бүгінгі бағыт-бағдары, Абай шығармаларының шығысқа қатысы жайын түбегейлі қарастырып, ғылыми деңгейге көтерудегі Мұхтар Әуезовтің еңбегі, Абай шығармашылығына шығыс әсерінің М.Мырзахметұлының еңбектерінде жаңаша зерттелуі, Абай шығармашылығының шығыс әдебиетімен және шығыс мәдениетімен байланысын қарастырудағы жаңаша көзқарастар мен тың бағыт-бағдар;
      4) Абай және орыс әдебиеті - 1 сағат, Абайдың орыс әдебиетіне ден қоюы, орыстың ұлы классиктері Пушкин, Толстой, Лермонтов, Крылов, Салтыков-Щедрин, Некрасовтармен қатар революционер-демократ ағартушылар Герцен, Чернышевский, Добролюбовтардың еңбектерін оқуы, ақын аудармаларының қазақ әдебиетін жаңа ой орамдарымен байытуы, Абай аудармаларының ерекшеліктері;
      5) Абай және Пушкин - 2 сағат, Абайдың Пушкиннен аудармалары, ақын аудармасында көркем бейнелі ойдың ұлттық танымға сай тәржімалануы, «Онегиннің өлердегі сөзі» өлеңі Абайдың өзінің тапқан көркемдік шешімі екендігі, аударманы түпнұсқамен салыстыра оқығанда көрінетін ерекшеліктер;
      6) Абай және батыс әдебиеті - 2 сағат, Абай шығармашылығына шығыс, орыс, батыс әдебиеті әсерінің тарихи-әлеуметтік негіздері, Абайдың қазақ тілінің қуатын көтеріп, құнарын арттырудағы шығармашылық ізденісіне ауыз әдебиетінің, шығыс, орыс, Еуропа әдебиеті мен мәдениетінің зор ықпалы болғандығы, Абайдың өлең құрылымында да, ойшылдық, сыншылдық алымында да орыс әдебиетінің ықпалы бар екендігі, Еуропаның ұлы ақын-жазушылары Шекспир, Байрон, Гете, Дюмалардың, философтар Сократ, Платон, Аристотель, Спенсер, Дарвин, т.б. еңбектерімен танысуы, Дж. Байрон «Көңілім менің қараңғы», А.Мицкевич «Тұтқындағы поляк жандаралының сөзі», И.В.Гете-М.Ю.Лермонтов «Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңдері;
      7) Абай мұрасының орыс және өзге тілдерде танылуы - 1 сағат, Абай өлеңдерінің шет тілдерге аударылуы, өзге тілге тәржімаланған ақын өлеңдерінің көркемдік ерекшеліктері.
      11. «М.Әуезов және абайтану мәселелері» тарауын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
      1) Абай мұрасын зерттеушілер және абайтану ғылымының қалыптасуы - 2 сағат, Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, және т.б. зерттеушілердің ақын шығармалары жайында айтқан пікірлері;
      2) М.Әуезовтің абайтануға қатысты зерттеу еңбектері - 1 сағат, Абай мұрасы жайында, ақын мұрасын тану, насихаттау, таныту жолындағы ізденістер, Абай шығармашылығы турасындағы шығыс және батыс әдебиетіне қатысты мәселелер;
      3) ақын шығармаларының басылымдары - 1 сағат, ақын мұрасының XX ғасырдың алғашқы ширегінде жинақталуы, жариялануы және оған ықпал еткен адамдар, Кәкітай Ысқақұлының Абай шығармаларының ең алғашқы жинағын шығарудағы еңбегі.
      12. «Абай шығармаларындағы ғылым, білім тақырыбы» тарауын оқытуға - 10 сағат бөлінген:
      1) «Ғылымға көңіл берсеңіз» - 5 сағат, «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» өлеңінің басты идеясы – жастарды ғылым, білімге үндеу, халықтың болашағы үшін ғылым-білімнің маңызын, мақсат-міндетін айқындауы, ғылым, білімді уағыздаған ағартушы ақынның ақылды, білімді адамды аса жоғары бағалауы;
      2) «Интернатта оқып жүр» өлеңінің негізгі тақырыбы, білім алу, ғылым, өнер үйрену, ақынның ағартушылық-демократтық көзқарастары, жас шәкірттерге «Пайда ойлама, ар ойла» деп, артық білуге талап қылуды аманаттауы, отаршыл патша өкіметінің жымысқы саясатына орай «Қызмет қылма оязға, жанбай жатып сөнуге» деп, өзі үміт еткен қазақ жастарына жар салуы, еңбексіз, ықылас-ынтасыз, михнатсыз нағыз ғылым, білімнің қолға түспейтінін айтуы;
      3) «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде жастарды еңбек етіп, оқу оқып, білім алуға шақыруы, ақынның өсиет айтып, келешекке бағдарлама боларлық өлеңі, өлеңнің тағылымдық-тәрбиелік мәні, ғалым болу мен адам болу мәселесінің өзара сабақтастығы жайындағы ақын пікірі, Абайдың ғылыми ой-пікір қорытуы;
      4) «Сегізінші» қарасөзіндегі ақыл, насихат туралы пікірі, ғылым, білім, ар, ұят жайлы пайымдаулары, ақыл, білім жөніндегі философиялық тұжырымы;
      5) «Он жетінші» қарасөзіндегі адамгершілік, имандылық, адалдық, парасаттылық, еңбекқорлық, қайырымдылық сияқты ізгі қасиеттер жайындағы ойлары, ақыл, қайрат, жүрек туралы философиялық ой түйіні.
      «Жиырма бесінші» қарасөзінде озық елдердің өнерін, ғылымын, білімін үйреніп, зарарынан қашық, пайдасына ортақ болуға үндеуі, «Балаң бала болсын десең, оқыт» деп өсиет айтуы;
      6) Абай қарасөздеріндегі тәлім-тәрбие мәселесі. «Баланың жақсысы – қызық, жаманы – күйік» - 5 сағат, Абай қарасөздерінде көтерілген негізгі мәселелер және даналық ой-пікірлері, ақынның халқына айтқан өсиет-насихаттары, қарасөздеріндегі пікірлерінің өлеңдерінде айтылатын ойларымен тығыз байланысы, өзіндік ерекшелігі;
      7) «Екінші» қарасөзіндегі ақынның халқын намысқойлыққа, еңбексүйгіштікке, іскерлікке шақырған идеялары, халықтың бойындағы жағымсыз қылықтарды сынай отырып, одан арылудың жолдарын көрсетуі, ұлттық дамудың тиімді экономикалық маңызын назарға салуы, еліне еңбекқорлықты, іскерлікті, мал табу жолдарын айтқан өсиетнамасы;
      8) «Оныншы» қарасөзіндегі бала тәрбиесі туралы ойы, «Ғылымсыз ахирет те, дүние де жоқтығын» айта отырып, баланы оқуға, білім алу жолына бағыттаудың маңызын көрсетуі;
      9) «Он сегізінші» қарасөзіндегі киіну мәдениеті туралы көзқарасы, ақынның кербездік ұғымы жайындағы топшылау-тұжырымы, адам баласының ақыл, білім, ар, мінез сияқты нәрселермен озатындығын үлгі-өнеге етіп қалдыруы;
      10) «Он тоғызыншы» қарасөзінде Абайдың адамның естілігіне психологиялық, педагогикалық талдау жасауы, ақынның ес туралы ой тоқтамы, естігенді еске сақтаудың маңыздылығы жөніндегі ой-пікірі;
      11) «Отызыншы» қарасөзінде Абайдың адам мінездеріндегі жағымсыз әрекеттерді сынауы, ар, есті, намысты білмей тұрып, адамдық, арлылық, батырлық болмайтындығына қатысты тұжырымы, өлімнің, өмірдің мәні туралы философиялық танымы.
      13. «Абай танымындағы ән мен күй» тарауын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
      1) Абай әндерінің таралуы - 1 сағат, ән мен күй, өнер құдіреті туралы толғанысы, жақсы әннің көкейге ой салатын эстетикалық мәні, Абай әндерінің мазмұны, халық арасына таралуы турасында, Абай әндерінің халық әндерімен ұқсастықтары және айырмашылықтары, Абайдың музыкалық туындыларындағы әуен мен ырғақтар;
      2) «Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар» - 3 сағат, «Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа», «Құлақтан кіріп бойды алар», «Өзгеге, көңілім, тоярсың» өлеңдері мен күйлері, «Сегіз аяқ», «Көзімнің қарасы», «Айттым сәлем, қалам қас» әні, ән мен күйдің халықтың өмірінде алатын орны, ақынның ән және күй өнері туралы пікірі, Абайдың қазақ музыка өнеріне енгізген жаңалығы хақында, Абай әндерінің көркемдік-эстетикалық ерекшеліктері.
      14. Поэмаларын оқытуға - 2 сағат бөлінген:
      1) «Ескендір» поэмасы, поэманың тақырыбы мен идеясы және көркемдік маңызы, ақын поэмасының романтикалық және реалистік сипаты, поэманың сюжеті мен композициясы, эпикалық дастандағы Ескендір мен Аристотель образдары, Абайдың шағын поэма жазудағы шеберлігі.
      15. Қорытындылауға - 1 сағат бөлінген.

3. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

      16. 10-сыныпқа арналған «Абайтану» курсы оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады.
      17. Кіріспе. Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла - 1 сағат, Абай өмір сүрген дәуірдің ерекшелігі. Ақынның келешек ұрпаққа арнаған адамгершілік жайлы өсиеттері. Қазіргі кездегі Абай ілімінің өзектілігі.
      18. «Абай мұрасының XX ғасырдың отызыншы-алпысыншы жылдары зерттелуі» тарауын оқытуға - 2 сағат бөлінген:
      1) абайтану мәселесіне қатысты әр алуан көзқарастар, әлеуметтік-саяси идеялар, Ғ.Тоғжанов, Н.Төреқұлов, І.Қабылов, С.Мұқанов, Е.Смайылов, З.Шашкин, т.б. Абай еңбектеріне қатысты зерттеулері, ой-пікірлері.
      19. «Абай шығармаларындағы білім, өнер тақырыбы» тарауын оқытуға - 6 сағат бөлінген:
      1) ақын қарасөздеріндегі философиялық ойдың ұлттық дүниетаныммен үндес келетіндігі, Абайдың өнер, еңбек, талап, ықылас-ынта, қайрат-қажыр, терең ой, т.б. адами қасиеттер турасындағы ой тұжырымдары;
      2) «Талапты ерге нұр жауар» - 2 сағат, отыз екінші қарасөзіндегі ғылым, білім үйренудің мақсатын айқындауы, ғылым-білімді іске жарату, оны ақиқат мақсатпен үйренуге назар аударуы, хақиқат, ақыл, бахас ұғымдары жөніндегі танымы.
      3) «Еңбек етсең ерінбей» - 1 сағат, отыз үшінші қарасөзінде қазақтың қолы өнерлі адамын Абайдың әулие санауы, жастарға артық ісмерлер іздеп, өнер арттыруды, түзден өнер іздеуге бағыт-бағдар көрсетуі, қолөнерді дамытуға кері әсер ететін талапсыздық, еріншектік, мақтаншақтық, тамыршылдық кеселдерінен сақтануды айтуы;
      4) «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы» өлеңі - 2 сағат, өлеңнің идеясы, өлеңге қойған эстетикалық талабы, ақындықтың мұрат-мақсаты туралы, поэзияның қоғамдық мәні мен міндетіне зор маңыз беруі, аят, хадис, бәйітсымал, мешіт, мінәжат, уәли сынды дін деректерімен өлеңнің бағасын халық ұғымына түсінікті етіп айтып беруі, сөздің асылы ретінде поэзияны жоғары бағалауы;
      5) «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» өлеңі- 1 сағат, поэзияның әлеуметтік мәні жөніндегі тың түйіні, пікір сонылығы, бейнелеу, айту ерекшелігі, ақынның «өлеңі бар, өнерлі інілеріне» жөн-жоба көрсетуі.
      20. «Безендіріп жер жүзін тәңірім шебер» тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
      1) Абайдың табиғаттың көркем көріністерін жырлайтын лирикалық туындылары, табиғат құбылыстарын күнделікті өмірмен, адамдардың күнкөріс, іс-әрекетімен, көңіл-күйімен астастыра суреттеу шеберлігі;
      2) Табиғат лирикасы - 3 сағат, «Желсіз түнде жарық ай» өлеңінде ақынның түнгі табиғат көріністерінің әсем суретін поэзия тілімен өрнектеуі, ақын кейіпкерлерінің сезім толқыныстарын табиғат құбылыстарымен астастыра бейнелеуі;
      3) «Қараша, желтоқсанмен сол бір-екі ай» өлеңіндегі Абайдың өз тұсындағы қоғамдық, тұрмыстық жүйеге көзқарасы, елдің шаруашылық әрекеті, тіршілік тәсілі, табиғат қабағын баққан мінезін суреттеу шеберлігі;
      4) «Көлеңке басын ұзартып» өлеңінде ақынның адам көңіл күйін шебер суреттеуі, ақынның тыңдаушысын таппай қапаланған шағындағы сезім толғанысы, ақынның философиялық ой түйіні;
      5) Абайдың қарасөздеріндегі еңбек туралы таным мен толғам - 2 сағат, отыз жетінші қарасөзіндегі Абайдың дүниетанымдық көзқарастары, адам болмысы жайындағы танымы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастарды түсіндіруі, ақынның көңілде жүрген көрікті ойларын мақал-мәтел етіп өрнектеуі;
      6) «Малға достың мұңы жоқ, малдан басқа» өлеңі - 2 сағат, ақынның адал еңбекпен мал табуды насихаттауы, ар-ұяттан безген тойымсыз би, болыстарды шенеуі, адамның үш асыл қасиеті ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек деген ой түйіні;
      7)«Түбінде баянды еңбек егін салған» өлеңіндегі ақынның жас ұрпақты еңбек етуге, отырықшылдыққа шақыруы, оқу оқып, білім алуға, білімін халықтың қажетіне жаратуға үндеуі.
      21. «Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек» тарауын оқытуға - 6 сағат бөлінген:
      1) Абайдың билік, ел басқару, қоғамдық құрылыс, халық тарихына қатысты қайраткерлік қажыр танытып, азаматтық үнін естіртуі;
      2) «Би екеу болса, дау төртеу болады» - 2 сағат, үшінші қарасөзіндегі халық мүддесіне қызмет ету жөніндегі пікірлері, биліктің құрылымы жөнінде ой айтуы, үшінші сөздің көсемсөз (публицистика) жанрына жататындығы, ақынның саяси-әлеуметтік болмыс туралы толғанысы;
      3) «Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да» өлеңі - 4 сағат, өлеңнің идеялық мәні, Абайдың қазақ қоғамындағы әділетсіздік, зұлымдық іс-әрекеттер жайындағы ойлары, алуан түрлі адамдардың психологиясын суреттеу шеберлігі;
      4) «Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман» өлеңінде Абайдың сол дәуірдегі қоғамдық-әлеуметтік топтардың іс-әрекетін әшкерелеуі, еңбексіздікті, алармандық мінез-құлықтарды сатира тілімен сынауы, ақынның алдамшылық, жәдігөйлік, айлакерлікке қатысты байламы, өлеңдегі түйінді ой;
      5) «Қыран бүркіт не алмайды, салса баптап» өлеңіндегі ақынның өрелі ойы, ел жағдайы туралы ой қорытуы, ақынның қосанжар өмір құбылысын салыстыруы, ақынның айтқалы отырған негізгі ойы;
      6) «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек» өлеңіндегі ақынның дүние, әлем туралы танымы, заман сырын, адам құлқын философиялық таразылауы, ой қуып, ақылға еру хақында, өлеңдегі өмір құбылыстарын суреттеу ерекшелігі, әлеуметтік өмірдің шынайы суреттері, адамгершілік, әділеттілік мәселелері.
      22. Сыншыл, сатиралық мазмұндағы шығармаларын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
      1) ақын сынының негізгі объектісі мен тақырыбы, Абайдың өз заманындағы қоғамдық қайшылықтарды, ел билеу жүйесін, ұлық, болыс, би, т.б. пысықтардың жемқорлық айла-амалдарын әшкерелеу шеберлігі;
      2) «Улы сия, ащы тіл» - 1 сағат, он бірінші қарасөзіндегі ант, серт, ұят, адалдық ұғым-түсініктері, жағымсыз мінез, қылықтарды сынауы, ұлықтардың қарапайым жұртты алдап, ел ішіндегі бұзақыларды тыймауының салдары неге әкеліп соқтыратыны жайында айтқан пікірлері;
      3) «Адасқанның алды жөн, арты соқпақ» өлеңіндегі әлеуметтік маңызы бар мәселелерге сыншылдықпен қарауы, әлеуметтік теңсіздік туралы ойлары, ел үстінен күн көрген алаяқ би, болыстарды, мал-мүліктің буына семірген байлар мен патша әкімдерін сынауы;
      4) «Байлар жүр жиған малын қорғалатып» өлеңінде пысықтардың, қу мен сұмдардың елге салған лаңын айтуы, адал еңбекті, тыныштықты сақтау жайындағы пайымы, заман келбетін, әлеуметтік қайшылықты сипаттауы, адал еңбек еткен малды байларды жем етіп жүрген атқамінер әкімсымақ, қу пысықтарды шенеуі;
      5) «Сабырсыз, арсыз, еріншек» өлеңіндегі адамгершілік қасиеттерден ада адамдардың іс-әрекеті туралы ойлары, адам психологиясының келеңсіз жақтары, аярлық мінезі жайындағы тұжырымдары, ақынның әлеуметтік, саяси көзқарасы.
      23. Абайдың аудармаларын оқытуға - 2 сағат бөлінген:
      1) Абайдың Лермонтовтан аударған «Тұтқындағы батыр», «Өзіңе сенбе, жас ойшыл» өлеңдері, орыс классиктерімен үндестігі, аудармашылық шеберлігі, көркемдік қиял, еркін аударма, аудармаларындағы ұлттық бояу нақыштар, қоғам мен заман сырының мән-мағынасы, ақын аудармаларының негізгі тақырыбы.
      24. Поэмаларын оқытуға - 3 сағат бөлінген:
      1) «Масғұт» поэмасы - 2 сағат, поэманың тақырыбы, идеялық-көркемдік маңызы, поэмадағы шығыстық сарындар, ақынның шығармасына арқау еткен адамгершілік идеясы, поэманың тәрбиелік мәні;
      2) «Әзім әңгімесі» дастаны - 1 сағат, «Әзім әңгімесі» поэмасының «Мың бір түн» хикаяларымен үндестігі, Абайдың поэмасына желі, арқау болған уақиғалар, поэманың аяқталмағандығы, шығыстық хикаяларды ақын өзіне қажет ұстаздық, тәрбиелік ой-мақсаттарға пайдаланып, көпке үлгі етуді мақсат еткендігі.
      25. Қорытынды сабаққа - 1 сағат бөлінген.

4. Оқу пәнінің 11-сыныптағы білім мазмұны

      26. Кіріспе. «Абайтану» курсы туралы түсінік - 1 сағат. Курсты оқытудың мақсат-міндеттері, өзектілігі.
      27. Қазіргі абайтану мәселелерін оқытуға - 1 сағат бөлінген:
      1) абайтану – қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы. Қазіргі абайтану мәселелерінің даму бағыттары.
      28. «Білімдіден шыққан сөз» тарауын оқытуға - 2 сағат бөлінген:
      1) Абайдың оқу, білім, ғылым турасындағы туындыларының тақырыбы мен идеясы, ақын шығармашылығының зор қоғамдық, танымдық маңызы;
      2) «Өзіңнен өзің есеп ал», он бесінші қарасөзіндегі адамның өзін-өзі тәрбиелеу мәселесі, жақсы-жаман нәрсенің парқын пайымдау туралы, адам өмірі туралы философиялық топшылауы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас мәдениеті, ақынның ақылды және ақылсыз кісінің белгілі бір парқы туралы философиялық көзқарасы, қызығушылық, мастық, есерлік ұғым-түсініктері туралы танымы;
      3) Отыз бірінші қарасөздегі ақынның педагогтік, ұстаздық жөніндегі ой-пікірлері, есітіп білгенді есте сақтау тәсілдері, ой кеселдерінен сақтанудың жолдары турасындағы ойлары.
      29. «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
      1) үлкен адамгершілік, қайраткерлік, оқымыстылық биікке көтерілген ақынның тұтас халыққа арнап айтқан үндеуі;
      2) «Осы мен өзім – қазақпын» - 1 сағат, тоғызыншы қарасөзіндегі қазақ халқының, оның тұрмыс-тіршілігінің кемшілік тұстарын сынауы, ақын пікірлерінің бүгінгі қоғамдағы өзектілігі, өмір философиясының қағидалары;
      3) «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңі - 1 сағат, өлеңдегі еңбекші халықтың мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығын бейнелеуі, заманның кемшілік, қайшылықтарын сынауы, «Бас-басына би болған өңкей қиқым» деп, елдің сиқын бұзып жүрген мансабы жоғары шенеуніктердің психологиясы туралы тұжырымы, Абай лирикасында ұлттық мінез психологиясының көркем жинақталуы, Абайдың адам жанының сырлары жөніндегі танымы;
      4) «Жақсылық ұзақ тұрмайды» өлеңі - 1 сағат, қоғам өміріндегі әлеуметтік жағдайға сипаттама, үміт пен уайым, жақсылық пен жамандық, қайғы, талап ұғым-түсініктері, адамға тән аталмыш қасиеттерді сипаттау ерекшелігі;
      5) «Бөтен елде бар болса» өлеңінде қазақ қауымында етек алған атқамінерлер арасындағы бас араздық, бақастық көріністерін сынауы, «Нанымы жоқ, анты бар» деген жолдағы жинақтаушылық сипаттағы ой тұжырымы;
      6) «Сегіз аяқ» өлеңі - 2 сағат, Абайдың өз заманы, дәуірі және оның адамдары жайлы ой толғанысы, әлеуметті сынауы, халқын еңбекке үндеуі, өлеңнің ырғақтық, құрылымдық ерекшеліктері, өлеңде ақынның өзекжарды ойларын кестелі тілмен өрнектеуі, халықты мәдениет, прогрестік даму жолына бағыттаудағы идеялары;
      7) «Ішім өлген, сыртым сау» лирикалық өлеңіндегі ақынның көңіл күйі, аяр, екіжүзді, опасыз, сатқын жандарды шенеуі, адамдардың мінез-құлық психологиясын сипаттаудағы шеберлігі;
      8) «Қажымас дос халықта жоқ» өлеңі - 1 сағат, Абайдың адамгершілік, әділдік, қайырымдылық, кеңпейілділік турасындағы философиялық ой-пікірлері, өз заманындағы қоғам тіршілігінің жағымсыз тұстарын сынауы, достық, татулық, қадір-құрмет жайындағы пайымдаулары, өлеңнің тәлім-тәрбиелік маңызы;
      9) Жиырма екінші қарасөзіндегі ақынның қалыптасқан қоғамдық, саяси жүйеге сыни көзқарасы, қазақ тұрмысының әлеуметтік құрылымы туралы пікірі, бай, мырза, би, болыс, есті кісі, ғаріп-қасар, қу мен сұм ұғым-түсініктері хақындағы философиялық пайымдаулары, аталмыш қарасөздің танымдық, тәрбиелік мәні.
      30. «Абай – сатирик» тарауын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
      1) «Болыс болдым, мінеки», «Мәз болады болысың» өлеңдері, билікке таласқан пенденің әлеуметтік-психологиялық бейнесі, болыс, ояз, ел туралы ой-толғаныстары, жағымпаз болыстың портреті, іс, оқиға желісін болыстың өз атынан баяндау тәсілі, болыстың іс-әрекет, мінез-құлқын, психологиясын бейнелеу шеберлігі, патшадан шен таққан болыстардың халық үстінен байыған дүниеқоңыз, шенқұмар мінездерін әшкерелеуі, өлеңнің көркемдік-эстетикалық құрылымы, екі өлеңнің өзара үндестігі, ақынның билеушілер мінезін суреттеудегі шеберлігі, ақын өмір сүрген дәуірдегі тарихи факторлар, заманның кемшілік-қайшылықтары, өлеңдегі улы мысқыл, сарказм;
      2) «Көзінен басқа ойы жоқ» өлеңіндегі ақынның өнерге, оқуға үндеген ағартушылық бағыттағы ойлары, дүмше молдаларды сынап-мінеуі, ой көзі, көңіл көзі, парасат көзі жайында ой қорытуы;
      3) «Менсінбеуші ем наданды» өлеңіндегі надандық ұғымдары жөніндегі ақын пікірлері, ұлттың бойындағы мерез мінезбен күресуден қажыған ақынның қамығып, қынжылуы, ақынның қоғамдағы қайшылықтарға сыни көзқарасы, өлеңде айтылған ақынның өзекті ойы, ақынның надандық пен қараңғылыққа қарсылық білдірген жан айқайы;
      4) «Бойы бұлғаң» сатирасында заман, тұрмыстағы зиянды дерттерді өткір тілмен сынауы, ел ішін дендеп кеткен өсек, өтірік, ұрлық, пәлеқор-жалақорларды «улы сия, ащы тілмен» шенеуі, ақынның туған елінің тоқыраған тағдырына кейіген кекті үні;
      5) қырық бірінші қарасөзіндегі қазаққа ақыл беруге қам жеген адамға екі түрлі нәрсе керектігі туралы пікірлері, адамшылықтан кетіретін жайттарды сынға алуы, билік пен байлықтың ұлттық мүддеге қызмет етуі жөніндегі ұстанымы.
      31. «Махаббатсыз дүние бос» тарауын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
      1) Абай өлеңдеріндегі махаббат, ғашықтық сезімі, сүйіспеншілік тақырыбы, махаббат лирикасына жататын өлеңдеріндегі философиялық ой толғамдары;
      2) «Қор болды жаным», «Ғашықтық, құмарлықпен ол екі жол» өлеңдері, лирикаларындағы махаббат сезімі, тұрақтылық, сүйіспеншілік жайындағы ой-топшылаулары, ғашықтық, құмарлық ұғымдарына қатысты толғаныстары, сүйіспеншілік мәселелеріне байланысты философиялық тұжырымдары;
      3) «Сен мені не етесің» өлеңіндегі ақынның жастық шақ, махаббатқа толы күндері туралы түйінді ойлары мен пікірлері, өлеңнің құрылымдық өлшемі, ерекшелігі;
      4) «Білектей арқасында өрген бұрым» өлеңінде қазақ аруының сымбатты бейнесін сипаттауы, Абай лирикаларында көрініс беретін әсемдік туралы пайым түсініктер, әйел ажары, сұлулық туралы талап-талғамы;
      5) «Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы» атты лирикалық өлеңіндегі қазақ әйелінің сөзбен сомдалған портреті, сұлулыққа, жарасымдылыққа, мәдениеттілікке, ізеттілікке тәрбиелеу мұраты;
      6) «Қызарып, сұрланып» өлеңінде ақынның ғашықтық сезімді, махаббат мұңын айшықты кестелеуі, Абайдың махаббат сезімдерін жырлаудағы шеберлігі.
      32. «Алла мінсіз әуелден, пайғамбар хақ» тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
      1) ақын шығармаларындағы исламдық дүниетаным және Алланы тану туралы философиялық ойлары, Абайдың діни танымы;
      2) Жүсіп Баласағұн, Йасауи ілімдері және Абай - 2 сағат, Жүсіп Баласағұнның «Жәуанмәртлік», Йасауидің «Хал ілімі» және Абайдың «Толық адам» ілімінің арасындағы ұқсастықтар мен ерекшеліктер және дәстүр жалғастығы, «Хал ілімінің» адамның ақиқатты сезіну сезімдерін қамтитыны, «Өзін таныған Алланы таниды» деген пайғамбар хадисін Йасауидің басшылыққа алуы, Жәуанмәртілік – адамгершілік негізі, А.Машановтың, М. Мырзахметұлының еңбектері негізінде;
      3) Абайдың «Толық адам» философиясы - 1 сағат, Абайдың толық адам туралы ойы «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінен бастау алатындығы, өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі, толық адам болу үшін ақыл, қайрат, жүрек үшеуін тең ұстау керектігі, адам бойында осы үш ерекшелік табиғи тұтастық тапса, нағыз мінсіз мінез сонда қалыптасатындығы туралы ақын пікірі, Абай өлеңдері мен қарасөздерінде қозғалып отыратын Алланы сүю, тіршілік, жаратылыс заңдылықтарын ұғындыруға ұмтылу мәселелері;
      4) Абай іліміндегі «Хауас» мәселесі - 2 сағат, «Лай суға май бітпес қой өткенге» өлеңінде ақынның өз қайғысына ел қайғысын қосып жырлауы, наным, сенім жөніндегі ой тоқтамы, Абайдың исламның ғылыми негіздерін ұғындыруы, абайтанудағы Абайдың сопылық дүниетанымын арқау еткен іргелі ғылыми еңбектер;
      5) «Өлсе, өлер табиғат, адам өлмес» лирикасындағы табиғат пен адам турасындағы ой-толғанысы, жаратылыс құбылыстары туралы тұжырымы;
      6) жетінші қарасөзіндегі жан мен тән құмары туралы ұғымдар, бала мінезінің өзгеріске түсу сырлары, ғылым, білім тәрбиесі, дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырларын білу туралы ақынның кесімді пікірі;
      7) отыз сегізінші қарасөзінің негізгі идеясы Алла, Адам хақында, Алла тағала болмысы, ақынның хақиқат туралы ойы, өлшеулі мен өлшеусіздік ұғымы, пайғамбарлар, әулиелер, хакімдер турасындағы ой толғамдары;
      8) қырық үшінші қарасөзіндегі жибили және кәсиби ұғым-түсініктері, жан қуатының үш элементі жайындағы философиялық көзқарастары, ақынның дүниені, болмысты тануы, Абайдың хауас туралы көзқарасы, хауас ұғымының Абай шығармаларындағы көрінісі, ішкі-сыртқы сезім түйсіктері, ақын Алланың бойындағы сегіз сипатқа өз жанынан екі сипат қосып (әділет, рахым) 10 сипатқа айналдырып, хауас ретінде тануы;
      9) «Осы үш сүю болады имани гүл» - 2 сағат, Абайдың қазақ қауымының рухани жағынан іштей тазарып, ұстанар жолының сенімді бағыт-бағдарын көрсету, ақынның ішкі нанымы, адамшылық жолындағы үгіт пен мораль философиясы жайлы танымы, Алланы сүю, адамзатты сүю, хақ жолын сүю «Иманигүл» философиясының негізі болатындығы туралы.
      33. «Қазақтың бас ақыны» тарауын оқытуға - 5 сағат бөлінген:
      1) Абайдың өнегелі, өрнекті сөздерін тегіс тану, білу – абыройлы борыш, қасиетті парыз, А.Байтұрсынұлының «Қазақтың бас ақыны» деген мақаласының абайтанудағы орны;
      2) Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы - 2 сағат, Абай туындыларының көркем тілі, қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы, ақынның шеберлік тәсілдері, даралық ерекшеліктері, Абай шығармаларының текстологиясы;
      3) Абайдың ақындық мектебі - 2 сағат, Абай мектебінің қалыптасқан дәстүрі, жаңашылдығы, прогрессивті мақсат-мүддесі, әлеуметтік белсенділігі, Абайдың ақындық дәстүрі туралы түрлі тұжырымдар мен байыптаулар, М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Мұқаметханов, А.Нұрқатов, М.Мырзахметов, Ө.Күмісбаев, т.б. ғалымдар еңбектерінің абайтану ілімін дамытудағы қызметі, Абайдың талантты ақын шәкірттері Шәкәрім, Ақылбай, Мағауия, Көкбай, Әсет, Әріп, Әубәкір, т.б. хақында;
      4) Абайдың ақындық дәстүрін жалғастырушы ақындар - 1 сағат, ақынның әдебиеттегі дәстүрін ілгері дамытқан ақындар А.Байтұрсынов, М.Дулатов, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Қ.Аманжолов, М.Мақатаев, Т.Айбергенов, т.б.
      34. Қорытынды сабаққа - 1 сағат бөлінген.

5. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

      35. 9-сыныптың соңында оқушылар:
      1) абайтанудың қазіргі уақыттағы өзектілігін, рухани қажеттілігін түйсінулері;
      2) Абайды оқу, түсіну, жұртқа танытудағы басты мақсат пен міндеттерді білуі;
      3) ақынның қазақтың халықтық өлең-жырларынан, ертегі, қисса, аңыз әңгімелерінен үйренгендігін білуі;
      4) ақын шығармашылығына шығыс, батыс, орыс әдебиеттерінің тигізген игі ықпалын білуге;
      5) ақын аудармаларының қазақ әдебиетін көркем ой оралымдарымен байытқандығын білуі;
      6) абайтану ғылымының негізін салушылар мен оның қалыптасу кезеңдерін және алғашқы зерттеушілердің еңбектері жайында білуі;
      7) ақын шығармашылығындағы шығыс, батыс, орыс әдебиеттеріне қатысты күрмеуі қиын мәселелерді білуі;
      8) ақын шығармаларының басылымдары мен оған ықпал еткен адамдар хақында білуі;
      9) Абайдың ғылым, білім тақырыбына жазған өлеңдерінің, қарасөздерінің басты идеясын және философиялық көзқарастарындағы тағылымдарын түсіне білуі;
      10) ән мен күй өнері жайындағы толғанысын және эстетикалық талғамын білуі;
      11) поэмаларының тақырыбын, көркемдік-идеялық маңызын, тәлім-тәрбиелік мәнін, көркемдік ерекшеліктерін білуі;
      12) ақын шығармаларының көркем-образдылық қасиеттерін талдай білуі тиіс.
      36. Оқушылардың «Абайтану» курсы бойынша игерген білімдерінің нәтижелері:
      1) ақын шығармаларын жазудағы суреткерлік шеберліктерін білуі;
      2) өлеңдері, қарасөздері, аудармалары, поэмаларының тақырыптық және идеялық көркемдік негіздерін, мән-мағынасын талдап, суреткерлік шеберліктерін айқындай білуі;
      3) ақынның поэзияның қоғамдық мәні мен маңызына қойған биік талабын білуі;
      4) Абайдың қазақтың сөз өнерін тың ой оралымдарымен байытып, ұлттық көркем ойды дамытудағы көшбасшылық рөлін білуі;
      5) өлеңдері мен қарасөздерінің арасындағы өзара үндестікті түсіне білуі;
      6) өлеңдері, қарасөздері, аудармалары, поэмаларындағы авторлық ұстанымдардың маңызын көрсете білуі тиіс.
      37. 10-11-сыныптардың соңында оқушылар:
      1) ақын өмір сүрген дәуірді және халық ауыз әдебиеті шығармаларын оқып, үлкендерден естіп, жадына тоқығандығын білуі;
      2) шығыс, батыс және орыс әдебиеттерінің інжу-маржандарын оқып танысқандығын білуі;
      3) ақын мұраларының зерделенуі мен абайтану ғылымының қалыптасу тарихын, кезеңдерін білуі;
      4) ғұлама ойшылдың ғылым, білім, өнер, ел билеу, тарих, қоғамдық құрылыс, азаматтық көңіл күй, табиғат көрінісі, махаббат, діни таным тақырыбында және сыншылдық көзқараста жазылған философиялық қарасөздерінің, өлеңдерінің, поэмаларының, аудармаларының мән-мағынасын, маңызын түсінуі;
      5) ақынның ән мен күй өнері хақындағы пайымдауларын түсінуі;
      6) қазіргі абайтану ғылымының даму бағыттарын, абайтану – қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы екендігін білуі;
      7) Абайдың «Толық адам» философиясы мен «Иманигүл», «Хауас», «Жәуанмәртлік» ілімдері туралы білулері:
      8) ұлы ақынның философиялық ақыл-нақыл сөздерінің маңыздылығын, мән-мағынасын түсінуі;
      9) ақынның қазақ поэзиясына енгізген жаңалығын, аудармашылық шеберлігін танып білуі;
      10) абайтану бойынша курс жұмыстарын, ғылыми жобалар жаза білуі;
      11) абайтануға қатысты ғылыми әдебиеттермен жұмыс істей білуі;
      12) оқушы өзіне қажетті материалдарды интернет арқылы тауып, пайдалана білуі;
      13) Абай атымен байланысты ғылым және өнер ордаларымен шығармашылық қарым-қатынасқа түсе білуді меңгерулері тиіс.
      38. Оқушылардың «Абайтану» курсы таңдау пәні бойынша игерген білімдерінің нәтижелері:
      1) Абай шығармаларының зерттелуін және ақынның өлең, қарасөз, поэма жазудағы суреткерлік өнері мен аударма жасаудағы шеберліктерін білуі;
      2) өлеңдері, қарасөздері, поэмалары, аудармаларының тақырыбын, идеялық негізін, маңызын талдай отырып, суреттеу шеберлігін айқындай алуы;
      3) философиялық тұрғыдан жазылған қарасөздерінің тақырыптарын, ондағы авторлық ұстанымдарды және маңызын көрсете білуі;
      4) ақын аудармаларының ұлттық көркем ойды байытып, шағын уақиғалы поэма жазудағы шеберлігін білуі;
      5) Абай өлеңдерін талдай отырып, суреткерлік шеберлігін, ақындық қуатын, көркемдік шешімін, қазақ өлеңіне енгізген жаңалығын айқындай білуі тиіс.
      39.Оқуға ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
      1) Абай «Шығармаларының екі томдық толық жинағы» Алматы «Жазушы» 2005 ж;
      2) М.О.Әуезов Абай Құнанбаев «Монография. Мақалалар, зерттеулер» Алматы «Санат» 1995 ж;
      3) М.Бейсенбаев «Абай және оның заманы» Алматы «Жазушы» 1988 ж;
      4) Тұрсын Жұртбай «Құнанбай / Тарихи және әдеби тұлға/» Алматы «Алаш» 2004 ж;
      5) М.О.Әуезов «Абайтанудан жарияланбаған материалдар» Алматы «Ғылым» 1988 ж;
      6) М.О.Әуезов «Абай жолы» 4 том, Алматы «Жазушы» 2007 ж;
      7) Абай туралы естеліктер, Семей 2010 ж;
      8) Қ.Мұқамедханов «Абайдың ақын шәкірттері» Алматы 1994 ж;
      9) Ұ.Әбілдаұлы «Абайды оқу әліппесі» Алматы «Рауан» 1994 ж;
      10) М.Мырзахметұлы «Абай жүрген ізбенен» Алматы «Қазақстан» 1985 ж;
      11) Б.Байғалиев «Абай өмірбаяны мұрағат деректерінде» Алматы «Арыс» баспасы, 2001 ж;
      12) «Абай энциклопедиясы «Атамұра» 1995 ж;
      13) М.О.Әуезов және Абайтану проблемалары, Алматы, 1982 ж;
      14) Қ.Мұқамедханов «Абай мұрагерлері» Алматы «Атамұра» 1995 ж;
      15) М.Мырзахметұлы «Әуезов және Абай» Алматы «Қазақстан» 1997 ж;
      16) М.О.Әуезов «Абайды білмек парыз ойлы жасқа» Алматы «Санат» 1997 ж;
      17) Абайтану тарихы, Алматы, 1994 ж;
      18) Қ.Өмірәлиев Абай афоризмі;
      19) М.Мырзахметұлы «Абайды оқы, таңырқа», «Ана тілі» 1993 ж;
      20) Т.Қожакеев «Абай-сатирик» «Білім» қоғамы, 1970 ж;
      21) Қ.Мұқамедханов «Абай шығармаларының текстологиясы жайында» Қаз.Мем.КӘБ, 1959 ж;
      22) Абай тілінің сөздігі «Ғылым» 1968 ж;
      23) Т.Тәжібаев «Абай Құнанбаевтың философиялық, психологиялық және педагогикалық көзқарастары» Қаз.Мем.КӘБ, 1957 ж;
      24) К.Шаймерденова «Абай Құнанбаевтың педагогикалық көзқарастары» «Рауан» 1990 ж;
      25) Республикалық «Абай» журналы.

Көрсеткіш	Мәні
Мәртебесі	Қолданыстағы
Актіні өзгерту күні	03.04.2013
Актіні қабылдау күні	03.04.2013
Актіні ресми түрде жариялау туралы ақпарат	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)
Акт нысаны
Құқықтық қатынас саласы	Білім Білім беру жүйесін басқару Жалпы орта білім беру
Актіні қабылдаған орган	Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі (ҚР Президентінің 11.06.2022 ж. N 917 Жарлығымен қайта құрылу жолымен ҚР Оқу-ағарту министрлігі және ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі болып қайта ұйымдастырылды; бұрынғы атауы: ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі; ҚР Ғылым министрлігі - Ғылым академиясы)
Заңды күші	Министрлік пен ведомствоның актісі
Әрекет аймағы	Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері мемлекеттік тізіміндегі актінің тіркеу нөмірі	72437
НҚА ережешығармашылық органмен берілген тіркеу нөмірі	115
Күшіне ену күні	10.04.2013
Актіні қабылдау орны	Астана қаласы

№	Тақырып	НҚА нысаны және оны қабылдаған орган	Қосымша ақпарат	Өзгерту күні	НҚА мәртебесі
1	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	03.04.2013	Қолданыстағы
2	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	15.07.2014	Жаңартылған
3	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	18.06.2015	Жаңартылған
4	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	08.04.2016	Жаңартылған
5	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	21.07.2016	Жаңартылған
6	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	01.09.2016	Жаңартылған
7	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	23.11.2016	Жаңартылған
8	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	27.07.2017	Жаңартылған
9	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	01.09.2017
10	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	05.09.2017	Жаңартылған
11	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	25.10.2017	Жаңартылған
12	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	10.05.2018	Жаңартылған
13	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	20.09.2018	Жаңартылған
14	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	17.10.2018	Жаңартылған
15	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	26.07.2019	Жаңартылған
16	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	01.09.2019	Жаңартылған
17	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	05.02.2020	Жаңартылған
18	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	21.04.2020	Жаңартылған
19	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	01.09.2020	Жаңартылған
20	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	27.11.2020	Жаңартылған
21	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	26.03.2021	Жаңартылған
22	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	01.09.2021	Жаңартылған
23	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	01.01.2022	Жаңартылған
24	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	01.04.2022	Жаңартылған
25	Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы	Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелді.	"Егемен Қазақстан" 12.06.2013 ж., № 146 (28085); "Казахстанская правда" 12.06.2013 г., № 198-199 (27472-27473)	16.09.2022	Жаңартылған

Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін «Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

3. 1-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін «Қазақ тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

3. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

4. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

5. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

6. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

7. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Бастауыш білім берудің деңгейінің 2–4-сыныптары үшін «Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде)

1. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

3. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

4. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

5. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

6. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

7. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Бастауыш білім беру деңгейінің 3–4-сыныптары үшін «Орыс тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы (орыс тілді емес)

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета для 3 класса

3. Базовое содержание учебного предмета для 4 класса

4. Требования к уровню подготовки учащихся 3 класса

5. Требования к уровню подготовки учащихся 4 класса

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4-сыныптары үшін «Шетел тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Пояснительная записка

2. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык» в 1 классе

3. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык» во 2 классе

4. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык» в 3 классе

5. Базовое содержание учебного предмета «Английский язык» в 4 классе

6. Требования к уровню подготовки учащихся

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4-сыныптары үшін «Математика» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

6. 1-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

7. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

33. 2-сыныптың соңында оқушыларда:

8. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

9. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін «Дүниетану» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

6. 1-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

7. 2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

8. 3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

9. 4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін «Өзін-өзі тану» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

2. Базалық білім мазмұны

33. 1-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.)

37. 2-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.).

41. 3-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.).

45. 4-сынып (барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.).

3. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін «Музыка» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

3. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

4. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

5. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

6. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4–сыныптары үшін «Бейнелеу өнері» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің базалық білім мазмұны

3. Оқу пәнінің 1-сыныптағы базалық білім мазмұны

4. Оқу пәнінің 2-сыныптағы базалық білім мазмұны

5. Оқу пәнінің 3-сыныптағы базалық білім мазмұны

6. Оқу пәнінің 4-сыныптағы базалық білім мазмұны

7. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін «Еңбекке баулу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін «Қазақ
тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде)

Бастауыш білім берудің деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 3–4-сыныптары үшін
«Орыс тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(орыс тілді емес)

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4-сыныптары үшін
«Шетел тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

2. Базовое содержание учебного предмета
«Английский язык» в 1 классе

3. Базовое содержание учебного предмета
«Английский язык» во 2 классе

4. Базовое содержание учебного предмета
«Английский язык» в 3 классе

5. Базовое содержание учебного предмета
«Английский язык» в 4 классе

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4-сыныптары үшін
«Математика» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін
«Дүниетану» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін
«Өзін-өзі тану» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін
«Музыка» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4–сыныптары үшін
«Бейнелеу өнері» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

Бастауыш білім беру деңгейінің 1–4-сыныптары үшін
«Еңбекке баулу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін
«Дене шынықтыру» пәнінен типтік оқу бағдарламасы

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде) 1. Пояснительная записка

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Орыс тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде) 1. Пояснительная записка

Бастауыш білім берудің деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту ұйғыр тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту өзбек тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-сынып үшін
«Сауат ашу (оқу, жазу)» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту тәжік тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту ұйғыр тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту өзбек тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Әдебиеттік оқу» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту тәжік тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Ана (ұйғыр) тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту ұйғыр тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Ана (өзбек) тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту өзбек тілінде)

Бастауыш білім беру деңгейінің 2–4-сыныптары үшін
«Ана (тәжік) тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту тәжік тілінде)

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Қазақ тілі» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде)

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары үшін
«Қазақ әдебиеті» пәнінен типтік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде) 1. Түсінік хат