Қазақстан Республикасының Конституциясы 44-бабының 8) тармақшасына сәйкес, тұрғын үй құрылысын одан әрі дамыту және Қазақстан Республикасы халқының қалың жігінің тұрғын үйге қол жеткізуін қамтамасыз ету мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН :
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй құрылысының 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі бір ай мерзімде Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеп, бекітсін.
3. Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі, басқа да мүдделі министрліктер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар, Астана және Алматы қалаларының, облыстардың әкімдері Бағдарламаны іске асыру жөніндегі шараларды қабылдасын.
4. Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі жарты жылда бір рет, есепті кезеңнен кейінгі айдың 25-күнінен кешіктірмей Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне және Қазақстан Республикасының Үкіметіне Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынсын.
5. Бағдарламаның орындалуын қамтамасыз етуді бақылау және үйлестіру Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігіне жүктелсін.
6. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасының
Президенті
Қазақстан Республикасы
Президентінің
2007 жылғы 20 тамыздағы
N 383 Жарлығымен бекітілген
Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй құрылысының
2008-2010 жылдарға арналған
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ
Мазмұны
1.
Бағдарламаның паспорты
2.
Кіріспе
3.
Тұрғын үй құрылысының қазіргі заманғы жай-күйін талдау
3.1.
Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асырудың
қорытындылары
3.2.
Тұрғын үй құнына талдау жасау
3.3.
Құрылыс материалдарын өндіру саласының жай-күйі
3.4.
Тұрғын үй құрылысы сапасының жай-күйін талдау
3.5.
Ипотекалық кредит беру
3.6.
Тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесі
4.
Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
5.
Бағдарламаның негізгі бағыттары мен оны іске асырудың тетіктері
5.1.
Ұсыныс тарапынан да, сұраныс тарапынан да толыққанды
теңгерімді тұрғын үй құрылысы нарығын құру
5.2.
Тұрғын үй құрылысына жеке инвестицияларды тарту және
мемлекеттік-жекеменшік серіктестікті ынталандыру
5.2.1.
Жалға берілетін тұрғын үй секторын дамыту
5.2.2.
Кең ауқымда тұрғын үй құрылысы үшін қосымша ынталандыру
шараларын жасау
5.3.
Жеке тұрғын үй құрылысын дамытуды ынталандыру
5.4.
Тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардың
инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын дамыту
5.4.1.
Серіктес қалаларда инженерлік-коммуникациялық
инфрақұрылымдар салу
5.5.
Ипотекалық кредит беру, тұрғын үй құрылысы жинақтарының және
ипотекалық кредиттерге кепілдік беру (сақтандыру) жүйелерін
жетілдіру
6.
Қажетті ресурстар мен қаржыландыру көздері
7.
Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтиже
Бағдарламаның атауы Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй
құрылысының 2008-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы
Әзірлеу Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007
үшін негіздеме жылғы 20 сәуірдегі N 319
қаулысымен
бекітілген Мемлекет басшысының 2005-2007
жылдардағы Қазақстан халқына жыл сайынғы
жолдауларын іске асыру жөніндегі негізгі
бағыттардың (іс-шаралардың) жалпыұлттық
жоспары және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2007-2009 жылдарға арналған
бағдарламасын орындау жөніндегі іс-шаралар
жоспары
Әзірлеуші Индустрия және сауда министрлігі
Мақсаты Халықтың қалың жігінің тұрғын үйге
қолжетімділігін қамтамасыз ететін тұрғын
үй құрылысын дамыту проблемаларын кешенді
түрде шешу
Міндеттері Ұсыныс тарапынан да, сұраныс тарапынан да
толыққанды теңгерімді тұрғын үй құрылысы
нарығын жасау;
тұрғын үй құрылысына жеке инвестицияларды
тарту және мемлекеттік-жеке меншік
серіктестікті ынталандыру;
жеке тұрғын үй құрылысын дамытуды
ынталандыру;
тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардың
инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын
дамыту;
ипотекалық кредит беру, тұрғын үй құрылысы
жинақтарының және ипотекалық кредиттерге
кепілдік беру (сақтандыру) жүйелерін
жетілдіру.
Іске асыру
мерзімдері 2008-2010 жылдар
Қажетті ресурстар Бюджеттен шығын қажеттілігі мынаны
және қаржыландыру құрайды: 300,8 млрд. теңге, оның ішінде
көздері 2008 жылы - 110,3 млрд. теңге, 2009 жылы -
102,8 млрд. теңге, 2010 жылы - 87,7 млрд.
теңге, оның:
136,8 млрд. теңгесі бюджеттік кредит беру,
оның ішінде:
Астана және Алматы қалаларының, Атырау
облысының жергілікті атқарушы органдарына
сыйақының (мүдденің) нөлдік ставкасы
бойынша тұрғын үйді жобалауға және салуға
2008-2009 жылдары - 25 млрд. теңге, оның
ішінде 2008 жылы - 15 млрд. теңге, 2009
жылы - 10 млрд. теңге;
Астана қаласының жергілікті атқарушы
органына сыйақының (мүдденің) нөлдік
ставкасы бойынша бюджет саласының
қызметкерлері үшін тұрғын үйді жобалауға
және салуға 2008-2010 жылдары - 25 млрд.
теңге, оның ішінде 2008 жылы - 7,9 млрд.
теңге, 2009 жылы - 7,8 млрд. теңге, 2010
жылы - 9,3 млрд. теңге;
Алматы қаласының, облыстардың жергілікті
атқарушы органдарына сыйақының (мүдденің)
нөлдік ставкасы бойынша салынатын 100
мектеп пен 100 аурухана қызметкерлері үшін
тұрғын үйді жобалауға және салуға
2008-2010 жылдары - 24,8 млрд. теңге, оның
ішінде 2008 жылы - 8,3 млрд. теңге, 2009
жылы - 8,3 млрд. теңге, 2010 жылы - 8,2
млрд. теңге;
"Қазақстандық ипотекалық компания" АҚ-қа
(бұдан әрі - ҚИК) жылдық 0,5% ставка
бойынша - 42 млрд. теңге;
"Тұрғын үй-құрылыс жинақ банкі" АҚ-қа
(бұдан әрі - ТҚЖБ) жылдық 1% ставка бойынша
- 20 млрд. теңге бюджеттік кредит беру;
Астана және Алматы қалалары, Атырау облысы
жергілікті атқарушы органдарының 2008-2009
жылдары бөлінген 15 млрд. теңге бюджеттік
кредиттерді 2010 жылы қайта пайдалануы;
P080191
Астана және Алматы қалалары, облыстар
жергілікті атқарушы органдарының
2006-2007 жылдары бөлінген 44 млрд. теңге,
оның ішінде 2008 жылы - 22 млрд. теңге,
2009 жылы - 22 млрд. теңге бюджеттік
кредиттерді 2008-2009 жылдары қайта
пайдалануы;
164 млрд. теңгесі 2008-2010 жылдары
жергілікті атқарушы органдарға және қаржы
институттарына нысаналы трансферттер, оның
ішінде:
әкімдіктерде кезекте тұрған азаматтар үшін
жалға берілетін (коммуналдық) тұрғын үйді
жобалауға және салуға - 21,7 млрд. теңге,
оның ішінде, 2008 жылы - 7,3 млрд. теңге,
2009 жылы - 7,2 млрд. теңге, 2010 жылы -
7,2 млрд. теңге;
тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардың
инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын
жобалауға, дамытуға және жайластыруға - 90
млрд. теңге, оның ішінде 2008-2010 жылдары
- жыл сайын 30 млрд. теңгеден;
инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды
жобалауға, қайта жаңартуға және жөндеуге -
15 млрд. теңге, оның ішінде 2008-2010
жылдары - жыл сайын 5 млрд. теңгеден;
Алматы облысында Алматы қаласының төрт
серіктес қаласын дамыту жөнінде алдын ала
жұмыстар жүргізуге - 13 млрд. 492 млн.
теңге, оның ішінде 2008 жылы - 4 млрд. 531
млн. теңге, 2009 жылы - 4 млрд. 531 млн.
теңге, 2010 жылы - 4 млрд. 430 млн.теңге;
Ақмола облысында Астана қаласының серіктес
қаласы ретінде Қосшы селосын дамыту
жөнінде алдын ала жұмыстар жүргізуге - 6
млрд. 508 млн. теңге, оның ішінде 2008
жылы - 2 млрд. 169 млн. теңге, 2009 жылы -
2 млрд. 169 млн. теңге, 2010 жылы - 2
млрд. 170 млн.теңге;
ҚИК-тің жарғылық капиталын 6,9 млрд.
теңгеге ұлғайту;
ТҚЖБ-ның жарғылық капиталын 6,3 млрд.
теңгеге ұлғайту;
"Қазақстандық ипотекалық кредиттерге
кепілдік беру қоры" АҚ-тың (бұдан әрі -
ҚИКБҚ) жарғылық капиталын 4,1 млрд.
теңгеге ұлғайту.
2008-2010 жылдарға арналған Бағдарламаны
қаржыландыру көлемі тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджеттің болжамды
көрсеткіштері шеңберінде нақтыланатын
болады
Күтілетін нәтижелер Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде:
тұрғын үйлерді пайдалануға беру қарқынын
жыл сайын өсіру кезінде үш жыл ішінде
жалпы алаңы 26,1 млн. шаршы метрге жуық
тұрғын үй салынатын болады;
2,1 млн. шаршы метр, оның ішінде 2008 жылы
- 0,86 млн. шаршы метр, 2009 жылы - 0,73
млн. шаршы метр, 2010 жылы - 0,51 млн.
шаршы метр қолжетімді тұрғын үй салынатын
болады;
2008-2010 жылдар ішінде республикалық
бюджет қаражаты есебінен 363,1 мың шаршы
метр жалға берілетін (коммуналдық) тұрғын
үй (4320 пәтер) салынады;
жеке инвестициялар есебінен жыл сайынғы
көлемі кемінде 96 мың шаршы метр (800
пәтер) жалға берілетін (коммерциялық)
тұрғын үй салу қамтамасыз етіледі;
17,1 млн. шаршы метр, оның ішінде: 2008
жылы - 5,3 млн. шаршы метр, 2009 жылы - 5,6
млн. шаршы метр, 2010 жылы - 6,2 млн.
шаршы метр жеке тұрғын үй салынады;
тұрғын үй құрылысы салынатын аудандар
инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылыммен
қамтамасыз етіледі;
120 мыңнан астам адам үшін жаңа жұмыс
орындары ашылады;
құрылыс қызметінен бюджетке түсетін
салықтарды, соның ішінде жылжымайтын
мүлікке салынатын салықты, құрылыс
саласының қызметкерлерінен түсетін табыс
салығын жинау ұлғаяды;
құрылыс материалдары өнеркәсібі,
электр-техникалық, металлургия және химия
өнеркәсібі өнімдерін, сондай-ақ жаңа
тұрғын үйді жайластыру бұйымдарын шығаруды
арттыру есебінен сабақтас салаларда
мультипликативтік тиімділік күтілуде
Тұрғын үй құрылысы - жалпыұлттық сипаттағы барынша маңызды міндеттердің бірі болып табылатын Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясының басым бағыттарының бірі.
Тұрғын үй саясатын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 маусымдағы N 1388
Жарлығымен
Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Мемлекеттік бағдарлама) бекітілді, оған сәйкес үш жыл ішінде жалпы алаңы 12 млн. шаршы метр тұрғын үйді пайдалануға беру көзделді. 2005-2006 жылдардың нақты нәтижелері 11,2 млн. шаршы метрді құрады, яғни үш жылдың тапсырмасы іс жүзінде екі жылдың ішінде орындалды.
Осыған байланысты, Мемлекеттік бағдарламаға тұрғын үй пайдалануға беру көлемін 15,8 млн. шаршы метрге дейін ұлғайту жағына түзетулер енгізілді.
Болжамға сәйкес Мемлекеттік бағдарламаның аяқталуына қарай көзделіп отырған - 15,8 млн. шаршы метр тұрғын үй көлемінің орнына 18 млн. шаршы метр тұрғын-үй тапсырылатын болады, 290 мыңға жуық отбасы тұрғын үй жағдайын жақсартады.
45 мың жұмыс орнын ашу тапсырмасында 60 мың жұмыс орнын құру болжанып отыр, 2004 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда негізгі отандық құрылыс материалдары, бұйымдары мен құрастырмаларын өндіру көлемі 70%-ке ұлғаяды.
Мемлекет басшысының 2007 жылғы 28 ақпандағы»"Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" атты Қазақстан халқына Жолдауында: құрылыс индустриясын дамыту, қолжетімді жалға берілетін тұрғын үй кешендерін салу, жер учаскелерін бөлу рәсімдерінің ашықтығын қамтамасыз ету, жеке тұрғын үй құрылысының дамуын ынталандыру секілді бағыттар айқындалды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 20 сәуірдегі N 319 қаулысымен бекітілген Мемлекет басшысының 2005-2007 жылдардағы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауларын іске асыру жөніндегі негізгі бағыттардың (іс-шаралардың) жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын орындау жөніндегі іс-шаралар жоспарының 296-тармағында Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысының 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын (бұдан әрі - Бағдарлама) әзірлеу және бекіту көзделген. Ішкі және сыртқы саясаттың маңызды бағыттарының бірі болып осы заманғы әлеуметтік саясат белгіленген: адамдардың сұранысы мен мұқтаждықтары, жұмыс орындарын ашу басты назарда тұр. Осыны негізге ала отырып, қолданыстағы Мемлекеттік бағдарламаның кемшіліктерін ескеретін және әлеуметтік бағыттағы, бірінші кезекте, табыс деңгейі әртүрлі азаматтар үшін тұрғын үйдің қолжетімділігін арттыруға арналған 2008-2010 жылдарға жаңа Мемлекеттік бағдарлама әзірлеу және қабылдау қажет.
3.1. Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын
іске асырудың қорытындылары
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005-2006 жылдары қаржыландырудың барлық кездері бойынша тұрғын үй құрылысына 565,8 млрд. теңге инвестиция жұмсалды. Жалпы алаңы 11,23 млн. шаршы метр тұрғын үй, оның ішінде:
2005 жылы - 5,04 млн. шаршы метр (2004 жылмен салыстырғанда 184,2%);
2006 жылы - 6,19 млн. шаршы метр (2005 жылмен салыстырғанда 124%) пайдалануға берілді.
Мемлекеттік бағдарлама шеңберінде халықтың әлеуметтік қорғалатын жігі үшін коммуналдық тұрғын үйлер салынып жатыр. Екі жыл ішінде жалпы алаңы 394,4 мың шаршы метр тұрғын үй (4752 пәтер), оның ішінде 2005 жылы 183,7 мың шаршы метр (2302 пәтер), 2006 жылы - 210,7 мың шаршы метр (2450 пәтер) коммуналдық тұрғын үй салынды.
Екі жыл ішінде жергілікті атқарушы органдарын ипотекалық тұрғын үй салуға бөлінген кредиттік қаражат есебінен жалпы алаңы 1618,7 мың шаршы метр 17878 пәтер, оның ішінде 2005 жылы - 11764 пәтер (953,9 мың шаршы метр), 2006 жылы - 7811 пәтер (664,8 мың шаршы метр) салынды.
Мемлекеттік бағдарламаға сәйкес 2005-2007 жылдары қолжетімді тұрғын үй салуға 126 млрд. теңге көлемінде кредиттік қаражат бөлу көзделген болатын. Алайда, осы мақсатқа іс жүзінде 86 млрд. теңге бөлінді, өйткені 2006-2007 жылдары 40 млрд. теңге кредиттік қаражаттың жоспарланған көлемінен тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардағы инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды дамыту мен жайластыруға бағытталды.
Алынып тасталған қаражаттың орнын толтыру мақсатында "Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 25 қаңтардағы
N 57
және 2006 жылғы 3 наурыздағы
N 146
қаулыларына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 24 қазандағы N 1021
қаулысымен
2005-2006 жылдары бөлінген кредиттік қаражатты қайтару мерзімі 2 жылдан 3 жылға ұзартылды. Осының есебінен 86 млрд. теңге қосымша инвестицияланды.
Өткен кезең ішінде неғұрлым арзан тұрғын үй ретінде жеке тұрғын үй құрылысы (ЖТҚ) кеңінен дамыды.
2005 жылы ЖТҚ шеңберінде 2,5 млн. шаршы метр, 2006 жылы - 3,6 млн. шаршы метр пайдалануға берілді.
2006 жылы тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардағы инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды жайластыруға 20 млрд. теңге, оның ішінде ЖТҚ аудандарына 10 млрд. теңге бөлінді. 2007 жылы осы мақсатқа 30 млрд. теңге, оның ішінде ЖТҚ аудандарына 22,8 млрд. теңге бөлу көзделген.
2005-2006 жылдары жеке меншік нысанындағы кәсіпорындар мен ұйымдар жалпы алаңы 2,8 млн. шаршы метр тұрғын үйді пайдалануға берді.
Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру барысында оған үш жылдың ішінде құрылыстың көлемін 12 млн. шаршы метрден 15,8 млн. шаршы метрге дейін ұлғайтуды көздейтін өзгерістер енгізілген болатын.
Мемлекеттік бағдарламаның күшті жақтарына тұрғын үй құрылысы қарқынының өсуін ынталандыру, инвестициялар үшін тұрғын үй құрылысының тартымдылығын арттыратын жағдай жасау, азаматтардың басым құқық берілген санаттарына қолжетімді тұрғын үйді сата отырып, оны салу үшін жергілікті атқарушы органдардың кредит беру тетігін жасау, ипотекалық кредит беру және тұрғын үй құрылысы жинақтары жүйелерінің ең төменгі параметрлерін белгілеу, қолжетімді тұрғын үй сатып алуға берілген ипотекалық кредиттерге кепілдік беру жүйесін енгізу, коммуналдық тұрғын үй құрылысын қайта жандандыру және 290 мыңға жуық отбасының (болжам) тұрғын үй жағдайын жақсарту жатады.
Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі регламенттейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдаған.
Жеке құрылыс салушылардың жалға берілетін тұрғын үйлер салуы үшін салық преференцияларын көздейтін заңнамалық негіз жасалды.
Тұрғын үйдің жалға берілетін секторын дамытуға жағдай жасауды көздейтін»"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тұрғын үйдің жалға берілетін секторын дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2006 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының
Заңы
қабылданды.
Сонымен қатар Мемлекеттік бағдарламаның әлсіз жақтары: жеке тұрғын үй құрылысына жер учаскелерін бөлу жөніндегі жергілікті атқарушы органдардың жұмысындағы кемшіліктер, тұрғын үй құрылысына арналған кредиттерді бөлудің өңірлер бөлігіндегі сәйкессіздігі, коммерциялық тұрғын үйге баға өсуінің жалғасуы, тұрғын үйдің ұсынысынан оған сұраныстың өсуі мен асуы, әкімдіктердің Мемлекеттік бағдарламада бекітілген коммуналдық және кредиттік тұрғын үйдің орташа параметрлерін сақтамауы, тұрғын үй-құрылыс кооперативтері және мемлекеттік-жекеменшік серіктестік секілді баламалы тұрғын үй құрылысы тетіктерінің есепке алынбауы, Мемлекеттік бағдарламаны іске асыруға жинақтық құрылыс жинақтары жүйесінің іс жүзінде қатыспауы және құрылыс индустриясы дамуының артта қалуы болып табылады.
Кредиттік қаражат есебінен салынып жатқан тұрғын үйді есепке алудың және бөлудің бірыңғай ашық жүйесін айқындауда проблемалар жоқ емес, бұл бірқатар өңірлерде оны іске асыру кезінде өрескел бұзушылықтарға және алыпсатарлық фактілеріне, коммерциялық тұрғын үй бағасы өсуінің жалғасуына, тұрғын үйге ұсыныстан сұраныстың артуына алып келді.
Республикадағы құрылыс қарқынының өсуі 2007 жылы көзделген 5,7 млн. шаршы метр орнына Мемлекеттік бағдарлама бойынша қаржыландырудың барлық көздері есебінен жалпы алаңы 6,8 млн. шаршы метр тұрғын үй пайдалануға беруді болжауға мүмкіндік береді.
2005 жылдан бастап 2007 жылды қоса алғандағы үш жыл ішінде жоспарланған 15,8 млн. шаршы метрдің орнына тұрғын үй пайдалануға берудің болжамы 17,9 млн. шаршы метрді құрайды, бұл ретте 290 мыңға жуық отбасы өз тұрғын үй жағдайын жақсартады.
Үш жыл ішінде әрбір облыста, Астана және Алматы қалаларында халықтың әлеуметтік қорғалатын жігі үшін 100 пәтерлік үш-үштен коммуналдық тұрғын үй немесе 4880 пәтер салу көзделген болатын. Күтіліп отырған іске қосу 442,4 мың шаршы метрді немесе 5352 пәтерді құрайды.
Жоспардағы 2406,8 мың шаршы метр (29512 пәтер) орнына 2005-2007 жылдары бюджеттік кредит беру есебінен азаматтардың басым құқық берілген санаттары үшін 2618,7 мың шаршы метр (32075 пәтер) салынатын болады.
2005-2007 жылдары мемлекеттік емес сектордың кәсіпорындары мен ұйымдарының өз қаражаттары есебінен 5,04 млн. шаршы метр коммерциялық тұрғын үй салынатын болады.
Осы кәсіпорындар мен ұйымдар табысы орташа және жоғары сатып алушыларға тікелей сатылатын тұрғын үйлерді пайдалануға беріп отыр. Аталған құрылыс салушылар жаңа технологиялар мен материалдарды қолданып, сәулеті мен техникалық күрделілігі бойынша бірегей жаңа буындағы көп пәтерлі тұрғын үйлер жобалау мен салу жөніндегі кешенді міндеттерді шешіп отыр.
3.2. Тұрғын үй құнына талдау жасау
Статистикалық деректер бойынша көп пәтерлі тұрғын үйдің 1 шаршы метрін салудың нақты құны 2007 жылғы мамырда 76,6 мың теңгені ($ 627*), ал сату құны - 145,5 мың теңгені ($ 1192) құрады. Яғни салынған тұрғын үйді сату құны оны салу құнынан 1,9 есе асып отыр.
Өңірлердегі тұрғын үйдің 1 шаршы метрін салудың ең жоғарғы құны:
Астана қаласында - 82,5 мың теңге ($ 676), сату - 170,1 мың теңге ($ 1393);
Алматы қаласында - 91,3 мың теңге ($ 748), сату - 319,0 мың теңге ($ 2614);
Атырау қаласында - 78,8 мың теңге ($ 646), сату - 118,8 мың теңге ($ 974).
Өңірлердегі тұрғын үйдің 1 шаршы метрін салудың ең төменгі құны:
Петропавл қаласында - 32,2 мың теңге ($ 264), сату - 95,6 мың теңге ($ 783);
Шымкент қаласында - 34,7 мың теңге ($ 284), сату - 111,3 мың теңге ($ 912);
Қарағанды қаласында - 46,3 мың теңге ($ 379), сату - 121,1 мың теңге ($ 992).
*Ескертпе: 1 доллар - 122,03 теңге.
Сатудың жоғарғы құны салынған коммерциялық тұрғын үйлерге тән екенін атап өткен жөн. Тұрғын үй құрылысының жалпы көлеміндегі оның үлесі 2005-2007 жылдары шамамен 25%-ті құрайды.
Бағаның өсу себептері мыналар болып табылады:
коммерциялық тұрғын үй салу үшін ескі үйлерді бұзу қажеттілігі;
кейіннен қайта сату үшін пәтерлер сатып алу;
халықтың өзінің бос қаражатын салуына мүмкіндік беретін және жылжымайтын мүлікке қаражат салудың баламасы болып табылатын қаржы құралдарының кемшіндігі.
3.3. Құрылыс материалдарын өндіру саласының жай-күйі
Бүгінгі таңда құрылыс материалдарының отандық өнеркәсібі құрылыс өндірісінің қажеттілігін толық түрде қанағаттандыра алмайды.
Құрылыс индустриясы дамуының артта қалуын еңсеру мүмкін болмайды, осыған байланысты отандық өндірістің құрылыс материалдарымен, құрастырмаларымен және бұйымдарымен қамтамасыз етілуі 2006 жылы небәрі 43%-ті құрады.
Құрылыстың құнын төмендету мақсатында тиімді құрылыс материалдарының өндірісін дамыту, жаңа технологиялар енгізу және құрылыс материалдарының жоғары сапасы ассортиментін ұлғайту жөнінде шаралар қабылдау қажет.
3.4. Тұрғын үй құрылысы сапасының жай-күйін талдау
Мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату жөніндегі жұмысқа жүргізілген талдау жергілікті атқарушы органдарға құрылыс туралы шешім қабылдау, лицензиялауды, құрылыс салу барысында құрылыс-монтаж жұмыстарының сапасына бақылауды жүзеге асыру және пайдалануға берілетін объектілерді қабылдау жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру өкілеттіктері берілгенін көрсетеді.
Сонымен бірге тұрғын үй құрылысы сапасының төмендігіне азаматтар шағымдарының саны артып отырғаны байқалады.
Барлық деңгейлерде мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау жүйесінің пәрменділігін және тиімділігін арттыру, жобалау-ізденіс және құрылыс-монтаж жұмыстарының тиісті сапасына қол жеткізу, пайдалануға берілген ғимараттардың, құрылыстардың сенімділігін, қауіпсіздігін және тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету қажеттілігі туындап отыр.
Ипотекалық кредит беру - тұрғын үй саласына инвестициялар тартудың ең тиімді тәсілдерінің бірі. Ипотека ғана халықтың - тұрғын үй жағдайларын жақсартудағы, банктердің - тиімді және пайдалы жұмыс істеуіндегі, құрылыс кешенінің - өндірісті ырғақты жұмыспен қамтудағы және экономикалық өсуге ынталы мемлекеттің мүдделерін үйлестіруге мүмкіндік береді, бұған халыққа ипотекалық кредит берудің кең таралуы ықпал ететін болады.
Азаматтарға ипотекалық кредиттер беруді екінші деңгейдегі банктер 1998 жылдан бастап жүзеге асыруда. Бастапқыда ипотекалық кредиттер бойынша сыйақының ставкалары жылдық 20%-ті құрады, бастапқы жарна мөлшері 40-50% шамасын құрады, кредит 5-10 жылдан аспайтын мерзімге берілді.
Елдегі ипотекалық кредит берудің дамуымен ипотекалық кредит берудің негізгі өлшемдері кему жағына қарай өзгерістерге ұшырады. Сөйтіп, 2005 жылдан бастап екінші деңгейдегі банктердегі сыйақы ставкалары жылдық 10-13% шамасын құрайды, бастапқы жарна мөлшері жылдық 10-15%-ке дейін төмендеді, кредит беру мерзімі орта есеппен 10 жылды құрады.
Алайда, ипотекалық кредит беру жүйесінің осындай дамуы кезінің өзінде қызметтер көрсетудің бұл түрі қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы азаматтарының жекелеген санаттарына ғана қолжетімді. Негізгі себептердің бірі халықта сыйақы мен бастапқы жарнаны төлеу үшін жеткілікті қаражаттың жоқтығы болып табылады. Осы проблеманы шешу үшін ҚИК және ҚИКБҚ құрылды.
ҚИК қызметінің мақсаты екінші деңгейдегі банктердің ипотекалық кредиттер беру көлемін ұлғайту үшін ипотекалық кредиттер бойынша талап ету құқықтарын сатып алу жолымен екінші деңгейдегі банктерді қайта қаржыландыру болып табылады.
ҚИК инфляцияның, инвесторлар маржаларының, ҚИК маржаларының, сақтандыру резервтері мен эмиссияға жұмсалатын шығыстардың деңгейіне байланысты болатын бағамды ставка бойынша талап ету құқығын сатып алады.
Өз қызметінің барлық кезеңінде 2007 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша ҚИК екінші деңгейдегі банктерден және ипотекалық ұйымдардан сомасы 79 млрд. теңге 30899 ипотекалық кредит, оның ішінде компанияның нарықтық бағдарламасы шеңберінде жалпы сомасы 62,8 млрд. теңге 24024 ипотекалық кредит, Мемлекеттік бағдарлама шеңберінде - жалпы сомасы 16,5 млрд. теңге 6875 ипотекалық кредит бойынша талап ету құқықтарын сатып алды.
ҚИКБҚ қызметінің мақсаты екінші деңгейдегі банктер мен ипотекалық кредит беруші ипотекалық компаниялар, инвесторлар мен сақтандыру ұйымдары арасындағы кредиттік тәуекелдерді бөлу жолымен ипотекалық кредиттерге қолжетімділікті арттыру үшін қолайлы жағдай жасау болып табылады.
Ипотекалық кредиттерге кепілдік беру жүйесін құру Қазақстанға ипотекалық кредиттер нарығын оңтайландыруға және кеңейтуге мүмкіндік берді. Ипотекалық кредиттерге кепілдік беру (сақтандыру) жүйесі кредиттің бүкіл мерзімі ішінде таза шығындардың 100%-іне дейін ҚИКБҚ-тың жабуын көздейді.
2007 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша ҚИКБҚ жалпы сомасы 28,5 млрд. теңге ипотекалық кредитке 9399 кепілдік беру міндеттемесін, оның ішінде қолжетімді тұрғын үй сатып алу үшін жалпы сомасы 20,1 млрд. теңге ипотекалық кредитке 7912 кепілдік беру міндеттемесін берді. Қолжетімді тұрғын үйді сату бағдарламасына ҚИКБҚ қатысуының үлес салмағы тұтастай алғанда республика бойынша пайдалануға берілген пәтерлер санының 51%-ін, сатылған пәтерлер санының - 61%-ін құрады. Бұл, тұтастай алғанда республика бойынша бюджет есебінен салынған әрбір екінші пәтерді азаматтар ҚИКБҚ-тың жәрдемімен алғанын көрсетеді.
Республиканың жеті өңірінде, оның ішінде Алматы және Астана қалаларында екі көрсеткіш бойынша үлес салмағы жоғары.
Мемлекеттік бағдарламаны іске асыруды талдау екінші деңгейдегі банктер мен ипотекалық ұйымдардың Мемлекеттік бағдарламаны іске асыруға, ипотекалық кредит берудің белгіленген 10/10/20 (проценттік ставка/%-тік ең төменгі бастапқы жарна/кредит беру мерзімі) шарттарына қолдау көрсетуге құлықты еместігін, сондай-ақ, олардың қолжетімді тұрғын үй алушы үміткерлерге қосымша талаптар қойған фактілерін анықтады, бұл Бағдарламаның әлеуметтік бағыттылығын айтарлықтай төмендетеді.
3.6. Тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесі
Тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесі Қазақстан Республикасының аумағында тұрғын үй жағдайын жақсарту үшін қарыз алу мақсатында жеке жинақтардың (қазіргі кезде тұрғын үй құнының 25%-нен кем емес) қорлануына негізделген тұрғын үйлерді қаржыландыру тетігін білдіреді.
Тұрғын үй құрылысы жинақтарының осы жүйесі көп жағдайда екінші деңгейдегі банктерден ипотекалық кредиттер алу кезінде бастапқы жарнаны енгізу үшін жеткілікті қаражаты жоқ, бірақ жеткілікті тұрақты кірісі бар азаматтардың санаттарына арналған.
Құрылыс жинақтары жүйесінің субъектілері арасындағы қатынастардағы мемлекеттің рөлі Қазақстан Республикасының азаматтары салымшыларға көрсетілген жинақтарға салымдар бойынша сыйлық төлеу жолымен тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесіне қолдау көрсету болып табылады.
Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі, банк салымшылары және салымдар бойынша сыйлықтарды тұрғын үй құрылыс жинақ банкіне аудару мен төлеуді жүзеге асыратын мемлекет құрылыс жинақтары жүйесінің қатысушылары болып табылады.
Тұрғын үй құрылыс жинақтары жүйесінің Мемлекеттік бағдарламаны іске асыруға іс жүзінде қатыспайтындығы оның әлсіз жақтары болып табылады. Сөйтіп, Мемлекеттік бағдарлама бойынша ТҚЖБ жүйесі енгізілуінің басы - 2005 жыл, қаражатты жинақтау мерзімі - 3 жыл болса, ТҚЖБ жүйесінің қолданысқа енгізілуінің басы - 2008 жылдан басталады.
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
Бағдарламаның негізгі мақсаты халықтың қалың жігіне тұрғын үйдің қолжетімділігін қамтамасыз ететін тұрғын үй құрылысын дамыту проблемаларын кешенді шешу болып табылады.
Мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
ұсыныс тарапынан да, сұраныс тарапынан да толыққанды теңдестірілген тұрғын үй нарығын жасау;
тұрғын үй құрылысына жеке инвестицияларды тарту және мемлекеттік-жекеменшік серіктестікті ынталандыру;
жеке тұрғын үй құрылысын дамытуды ынталандыру;
тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардың инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымдарын дамыту;
ипотекалық кредит беру, тұрғын үй құрылысы жинақтарының және ипотекалық кредиттерге кепілдік беру (сақтандыру) жүйелерін жетілдіру.
5.1. Ұсыныс тарапынан да, сұраныс тарапынан да толыққанды теңдестірілген тұрғын үй нарығын құру
Бағдарламаны іске асыру мақсатында мемлекет бір шаршы метрі 56515 теңгеден аспайтын құны арзан және қолжетімді тұрғын үйлерді (бұдан әрі - қолжетімді тұрғын үй) салу арқылы азаматтарды тұрғын үйлермен қамтамасыз ету үшін жағдай жасайтын болады. Бұл ретте, өңірлер бойынша пәтердің жалпы алаңының бір шаршы метрінің құны жобаларға мемлекеттік сараптама жүргізген кезде реттелетін болады. Жоғары сейсмикалық аудандар үшін қолжетімді тұрғын үйдің бір шаршы метрі құрылысының көрсетілген құнына:
Алматы қаласы - 1,27;
Алматы және Шығыс Қазақстан облыстары - 1,15;
Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстары - 1,12;
Қызылорда облысы - 1,11;
Маңғыстау облысы - 1,1 түзету коэффициенттерін енгізуге рұқсат етіледі.
Қолжетімді тұрғын үйді жергілікті атқарушы органдар мемлекеттің қаражаты есебінен салатын болады және оның жайлылық деңгейі бойынша ғимараттарды жіктеуге сәйкес белгілі бір техникалық параметрлері болады.
Қолжетімді тұрғын үйдің (пәтерлердің) орташа алаңы 80 шаршы метрден аспауға тиіс.
Табыс деңгейлері әр түрлі азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін тұрғын үй ғимараттары жайлылық деңгейі бойынша жіктелуге тиіс. Оны салудың құны, тиісінше, оның қолжетімділік деңгейі осыған байланысты болады.
Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің 2007 жылғы 16 мамырдағы N 149 бұйрығымен бекітілген»Тұрғын ғимараттар ҚР ҚНжЕ 3.02-43-2007 нормативтік-техникалық құжаттың талаптарына сәйкес ғимаратты жайлылық деңгейі бойынша жіктегенде 1 адамға шаққандағы пәтер алаңының және тұрғын алаңның мөлшері, еденнен төбеге дейін тұрғын үй-жайдың биіктігі, тұрғын бөлмелердің саны, ас үй бөлмесі аумағының ең төменгі мөлшері, ванна бөлмесі мен санитарлық тораптардың саны мен орны, қауіпсіздік жүйесімен және өзге де көрсеткіштермен қамтамасыз етілуі бойынша сыныптарда жіктелуін көздейді.
Қолжетімді тұрғын үйге қажеттіліктің көп болуына байланысты Астана және Алматы қалаларының, Атырау облысының жергілікті атқарушы органдарына белгіленген тәртіппен 2008-2009 жылдары тұрғын үйді жобалауға және салуға республикалық бюджеттен 25 млрд. теңге сомасында сыйақының (мүдденің) нөлдік ставкасы бойынша, 2010 жылы - осы кредиттерді қайта пайдалануға кредит бөлінетін болады.
Халыққа қолжетімді тұрғын үйлер Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін Тұрғын үйді сату ережесіне сәйкес азаматтардың басым құқық берілген санаттарына сатылады. Рәсімдердің ашықтығын арттыру және қолжетімді тұрғын үйді әділ бөлуді қамтамасыз ету мақсатында осындай тұрғын үйге үміткерлерді іріктеудің критерийлері анықталады және халық табысының шекті деңгейі белгіленетін болады, қолжетімді тұрғын үй осыларды ескере отырып бөлінеді.
Халықтың басым құқық берілген санаттарына мыналар жатады:
балалары бар жас отбасылар;
мемлекеттік қызметшілер;
мемлекеттік қызметші болып табылмайтын мемлекеттік мекемелерінің қызметкерлері;
мемлекеттік кәсіпорындардың қызметкерлері жатады.
Пәтерлерді сата отырып, оның ішінде тұрғын үй құрылысы жинақтары жүйесі арқылы Астана, Алматы және Атырау қалаларында, Астана қаласының бюджет саласының қызметкерлері, сондай-ақ республикада салынып жатқан 100 мектеп пен 100 аурухана қызметкерлері үшін жайлылығы 3 және 4 сыныпты қолжетімді тұрғын үй салу көзделіп отыр.
Азаматтардың басым құқық берілген санаттарын, сондай-ақ көрсетілген қызметкерлерді тұрғын үймен қамтамасыз етудің тетігі мынадай:
1. Республикалық бюджет қаражаты есебінен жергілікті атқарушы органға бюджеттік кредит беруі.
2. Жергілікті атқарушы органның тұрғын үй салуы.
3. Ипотекалық кредит беру немесе тұрғын үй құрылыс жинақтары жүйелері, оның ішінде алдын ала тұрғын үй заемдары арқылы тұрғын үйді сату.
4. Жергілікті атқарушы орган республикалық бюджетке кредиттердің қайтарылуын жүзеге асырады.
Халықтың қолжетімді тұрғын үйлерді сатып алуы негізінен ипотекалық кредит беру арқылы немесе тұрғын үй-құрылыс жинақ банкінің кредиттері есебінен жүзеге асырылатын болады.
Жергілікті атқарушы органдар жер учаскелерінің бөлінуі, мердігерлік ұйымдарды таңдау, құрылыс барысы мен тұрғын үйді бөлу рәсімдерінің ашықтығын және бақылауды қамтамасыз ету үшін қоғамдық ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің қатысуымен облыстар (қалалар, аудандар) әкімдері басшылық ететін комиссиялар құрады.
5.2. Тұрғын үй құрылысына жеке инвестицияларды тарту және мемлекеттік-жекеменшік серіктестікті ынталандыру
5.2.1. Жалға берілетін тұрғын үй секторын дамыту
Қолданыстағы 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның шеңберінде коммуналдық тұрғын үй салу кезекте тұрғандардың санын азайтуға айтарлықтай ықпал ете алмады, өйткені жергілікті атқарушы органдардың бәрі бірдей халықтың әлеуметтік қорғалатын жігіне жататын тұрғын үйге мұқтаж азаматтардың есебін "Тұрғын үй қатынастары туралы" 1997 жылғы 16 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының
67-бабына
сәйкес жүргізе қоймады.
Сондықтан халықтың әлеуметтік қорғалатын жігіне жатқызылған азаматтардың тізімдеріне қолданыстағы заңнамаға сәйкес келтіру мақсатында түгендеу жүргізу жергілікті атқарушы органның бірінші кезектегі міндеті деп есептеу керек.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес осы Заңда көрсетілген азаматтардың санаттарына тұрғын үй заңмен белгіленген нормаларға сәйкес мемлекеттік тұрғын үй қорларынан қолжетімді ақыға беріледі.
Осыған орай, Бағдарламада қолданыстағы Мемлекеттік бағдарламаның критерийлері бойынша коммуналдық тұрғын үй салудың орнына республикалық бюджет қаражаты есебінен жалға берілетін (коммуналдық) тұрғын үйлерді жобалау мен салу және жеке меншік жалға берілетін (коммерциялық) үйлер салу үшін жағдай жасау көзделіп отыр.
Әлемдік тәжірибені ескере отырып, мемлекеттік қаражат және жеке инвестициялар есебінен жалға берілетін үйлер салу арқылы тұрғын үйдің жалға берілетін секторын дамыту керек.
Бюджет қаражаты есебінен жайлылығы 3 және 4 сыныпты жалға берілетін тұрғын үй жобалау мен салу, жеке инвестициялар есебінен - барлық сыныпты тұрғын үй салу жүргізіледі.
Жалға берілетін (коммуналдық) тұрғын үйдің (пәтерлердің) жалпы алаңы 70 шаршы метрден аспауға тиіс.
Жалға берілетін (коммуналдық) тұрғын үйдің 1 шаршы метрінің құны қолжетімді тұрғын үйдің 1 шаршы метрінің құнына сәйкес белгіленеді.
Жоғары сейсмикалық аудандар үшін қолжетімді тұрғын үйдің 1 шаршы метр құрылыс құны коэффициентіне сәйкес жалға берілетін тұрғын үйдің бір шаршы метрі құрылысының көрсетілген құнына түзету коэффициенттерін ескеруге рұқсат етіледі.
5.2.2. Кең ауқымда тұрғын үй салу үшін қосымша ынталандыру шараларын жасау
Тұрғын үйдің қолжетімділік деңгейін арттыру жөніндегі шаралар кешенімен қатар Бағдарламада тұрғын үй құрылысының көлемін ұлғайту үшін қосымша ынталандыру шараларын жасау көзделіп отыр.
Осы мақсатта тұрғын үй проблемасын дербес шешетін азаматтардың бастамаларына жәрдем жасау керек. Жергілікті атқарушы органдар түсіндіру жұмыстарын жүргізуге және тәуекел деңгейі үлестік құрылысына қарағанда мейлінше төмен тұрғын үй құрылыс кооперативтерін (ТҚК) құруда азаматтарға жәрдем жасалуға тиіс. Мемлекеттің меншігіндегі және жер пайдалануға берілмеген жер учаскесін құрылыс үшін тегін бөлу ТҚК құрудың міндетті шарты болуға тиіс. ТҚК-тың меншігіне жер учаскесін беру тұрғын үй пайдалануға берілгеннен кейін, бірақ үй-жайды (пәтерді) беру актісі бойынша үйдің тұрғындарына берілгенге дейін жүзеге асырылуға тиіс. Бұл ретте құрылыс салынатын учаскеге қажетті коммуникациялар жүргізілуге тиіс.
Тұрғын үй салудың көлемін ұлғайту мақсатында әкімдіктерге коммерциялық құрылыс салушылармен мемлекеттік-жекеменшіктік серіктестік принциптері бойынша елді мекендердің аумақтарына құрылыс салуды жүргізуге ұсынымдар берген жөн. Бұл ретте 1 шаршы метрі 56515 теңге деп белгіленген бағалық параметр бойынша азаматтардың басым құқық берілген санаттары үшін олар пәтердің бір бөлігін салған жағдайда жеке құрылыс салушыларға мемлекеттің меншігіндегі және жер пайдалануға берілмеген, коммуникация жүргізілген жер учаскелерін тегін бөлуді көздеу қажет.
5.3. Жеке тұрғын үй құрылысын дамытуды ынталандыру
Дайын инженерлік және көлік инфрақұрылымдары бар жер учаскелерінің жетіспеушілігі ЖТҚ-ның дамуын тежеп отырған негізгі фактор болып табылады.
Әлемдік тәжірибе жеке тұрғын үй құрылысын мемлекет тарапынан ынталандыру ЖТҚ-ға берілетін жер учаскелерін тиісті инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылыммен қамтамасыз етуінде болып табылатынын дәлелдейді.
ЖТҚ-ны одан әрі дамыту үшін ЖТҚ-ға жер учаскелерін берудің мынадай қағидаттарын енгізуді көздеу қажет:
1. ЖТҚ үшін жер учаскелеріне құқық беру Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 1 тамыздағы N 726
қаулысымен
бекітілген ЖТҚ үшін жер учаскелеріне құқық беру ережесіне сәйкес жүзеге асырылуға тиіс. Бұл ретте:
алаңы 10 сотықтан аспайтын жер учаскелерін тегін беру жүзеге асырылады;
ЖТҚ үшін бөлінген алаптар үйлер құрылысы басталғанға дейін инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылыммен қамтамасыз етілуге тиіс;
ЖТҚ-ға арналған алаңдар бекітілген басты жоспарларға, толық жоспарлау жобаларына, құрылыс ережелері мен елді мекендер аумағының жер-шаруашылық құрылысының жобаларына сәйкес алаптарға бөлінуге тиіс.
2. Азаматтардың жеке тұрғын үй салуы тиісті органдармен белгіленген тәртіппен келісілген жоба бойынша жүзеге асырылады.
5.4. Тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардың инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын дамыту
Құрылыс салынатын аудандарда тиісті инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымдардың: жылумен, сумен, газбен және электрмен жабдықтайтын орам ішіндегі инженерлік желілердің, кәріздің, инженерлік құрылыстар мен жолдардың болуы салынып жатқан тұрғын үйді пайдалануға уақтылы беруді қамтамасыз етудің негізгі факторы болып табылады.
Республиканың өңірлеріндегі тұрғын үй құрылысы көлемінің өсуі жұмыс істеп тұрған энергия көздерінің қуатын арттыру, сондай-ақ жаңаларын салу қажеттілігіне алып келеді.
Осыған байланысты Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мүдделі министрліктермен, ведомстволармен, облыстардың, республикалық маңызы бар қала және астананың жергілікті атқарушы органдарымен бірлесіп, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 9 сәуіріндегі N 184 қаулысымен бекітілген, Электр энергетикасын дамытудың 2030 жылға дейінгі бағдарламасына түзету енгізуі қажет.
Тұрғын үй құрылысы салынатын аудандарда жаңа инженерлік желілер, құрылыстар мен жолдарды салумен ғана проблема шешілмейді. Салынып жатқан тұрғын үйге арналған коммуналдық қызметтерді тасымалдау бұрын салынған тұрғын үй алаптары арқылы өтетін жұмыс істеп тұрған коммуникациялар мен құрылыстар бойынша жүргізіледі. Қолданыстағы коммуникациялар мен құрылыстардың жағдайы мен өткізу мүмкіндігі салынып жатқан тұрғын үйдің қажеттілігін қамтамасыз етуге негізінен мүмкіндік бермей отыр.
Сондықтан тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардың инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын дамытуды республикалық бюджеттің қаражаты есебінен екі бағыт бойынша жүзеге асыру болжанып отыр:
1. Аула ішіндегі аумақтарды, кіреберістер мен үйге кіретін жолдарды абаттандыруды қоса алғанда, тұрғын үй құрылысы салынатын аудандарда инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды жобалау және салу.
2. Инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды, құрылыстарды, энергиямен жабдықтайтын және жылумен жабдықтайтын көздерді жобалау және қайта жаңарту.
Осы мақсаттар үшін жергілікті атқарушы органдарға нысаналы трансферттерді республикалық бюджеттен бөлу көзделіп отыр.
5.4.1. Серіктес қалаларда инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымдар салу
Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 28 тамыздағы N 167
Жарлығымен
бекітілген Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясы аясында Алматы облысында Алматы қаласының төрт серіктес қаласын салу және Ақмола облысында Астана қаласының серіктес қаласы ретінде Қосшы селосын дамыту көзделіп отыр.
Осы Бағдарлама аясында Алматы облысында Алматы қаласының 4 серіктес қаласын дамыту жөніндегі алдын ала жұмыстар жүргізу көзделіп отыр. Бұл ретте, топогеодезиялық іздестірулер жүргізуге - 152,3 млн. теңге және инженерлік-геологиялық іздестірулер жүргізуге - 632,5 млн. теңге, жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеуге - 10 млн. теңге, жобаның бас жоспарын әзірлеуге - 70 млн. теңге, инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды жобалауға және салуға - 6945 млн. теңге, Алматы қаласының инженерлік-коммуникациялық тораптарына қосуға - 5682,2 млн. теңге республикалық бюджеттен қаржыландыру болжанып отыр.
Ақмола облысында Астана қаласының серіктес қаласы ретінде Қосшы селосын дамыту жөніндегі алдын ала жұмыстар жүргізу көзделіп отыр. Бұл ретте, үш жыл ішінде топогеодезиялық іздестірулер жүргізуге - 38,0 млн. теңге, жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеуге - 10 млн. теңге, Қосшы селосының бас жоспарын әзірлеуге - 10 млн. теңге, инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды жобалауға және салуға - 6000 млн. теңге, кіреберіс және орам ішіндегі жолдарды дамытуға - 450 млн. теңге республикалық бюджеттен қаржыландыру көзделіп отыр.
5.5. Ипотекалық кредит беру, тұрғын үй құрылысы
жинақтарының және ипотекалық кредиттерге кепілдік
беру (сақтандыру) жүйелерін жетілдіру
Халықтың қалың жігі үшін тұрғын үйлерге қол жетімділікті арттыру халыққа ипотекалық кредит беру тетіктерін және тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесін жетілдіру жолымен қамтамасыз етілетін болады.
Ипотекалық кредит беруді дамыту
Ипотекалық кредит беру жүйесін одан әрі дамыту жөнінде мынадай шаралар қабылданатын болады.
1. Қор нарығындағы жағдайға байланысты сыйақы ставкаларын кезең-кезеңмен төмендету.
2. ҚИК-тің ұзақ мерзімді ипотекалық облигациялар шығаруы. Көрсетілген облигациялар зейнетақы қорларының және басқа да институционалдық инвесторлар арасында орналастырылады. Облигацияның бір бөлігі төменгі ставка бойынша ұлттық компаниялардың арасында орналастырылатын болады.
3. Ұзақ мерзімді ипотекалық облигациялар шығару үшін ҚИК-тің жарғылық капиталын толықтыру.
4. Қаржы құралдарына инвестициялаудан алынған табыс есебінен қарыз алудың орташа өлшемді ставкасын төмендету үшін ҚИК-тің таза табысын пайдалану.
5. Жылдық 0,5%-тен аспайтын сыйақының жеңілдік ставкасы бойынша және ипотекалық кредит беру жүйесі арқылы сатылуы көзделіп отырған қолжетімді тұрғын үй салуға бағытталған қаражаттың сомасына ҚИК-ке ұзақ мерзімді бюджеттік кредиттер беру. Осы бюджеттік кредиттер Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен Қолжетімді тұрғын үйді сату ережесіне сәйкес ҚИК-тің серіктес банктері арқылы халықтың басым құқық берілген санаттарына ипотекалық кредит беру үшін ғана пайдаланылатын болады. Бұл ретте ҚИК серіктес банктерінің ең жоғарғы маржасы жылдық үш пайыздан аспауға, ал ҚИК-тің маржасы - жылдық бір пайыздан аспауға тиіс.
Бұдан басқа, ипотекалық кредит берген кезде бастапқы жарнаны төлеу үшін азаматтардың зейнетақы жинақтарының бір бөлігін пайдалану мүмкіндігін қарау қажет.
Осылайша, халықтың басым құқық берілген санаттары үшін ипотекалық кредиттер бойынша сыйақының түпкілікті ставкасы жылдық 8%-ті құрауы мүмкін.
Тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесін дамыту
Халықтың басым құқық берілген санаттарына тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесі арқылы сыйақының жеңілдікті ставкасы бойынша ұзақ мерзімді тұрғын үй заемдарын беру жөнінде шаралар көзделетін болады.
Жеңілдікті тұрғын үй заемдарын беруді қамтамасыз ету үшін тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесін дамыту жөнінде мынадай шаралар қабылдаудың мүмкіндігін қарастыру қажет:
1) жаңа қаржы құралын енгізу - алдын ала тұрғын үй заемын беруді енгізу, бұл тұрғын үй құрылысы жинақтарының қатысушыларына тұрғын үй құрылыс жинақтары туралы шарт бойынша жинақтаудың үш жылын күтпей-ақ, сондай-ақ бастапқы жарнасыз тұрғын үй заемын алуға мүмкіндік береді;
2) тұрғын үй заемдарын беретін оператор етіп ТҚЖБ-ты белгілеу;
3) жылдық 1%-тен аспайтын сыйақының жеңілдік ставкасы бойынша және тұрғын үй құрылысы жинақтарының жүйесін қолдану арқылы сатылуы көзделіп отырған қолжетімді тұрғын үй салуға бағытталған қаражаттың сомасына ТҚЖБ-қа ұзақ мерзімді бюджеттік кредиттер беру;
4) бюджеттік кредиттер есебінен халықтың басым құқық берілген санаттарына алдын ала тұрғын үй заемдарын беру;
5) бюджеттік кредиттер есебінен халықтың басым құқық берілген санаттарына берілетін алдын ала тұрғын үй заемдары бойынша сыйақының ставкасы мен ТҚЖБ-қа берілген осындай бюджеттік кредиттер бойынша ставканың арасындағы ең жоғарғы айырманы жылдық үш процент деп белгілеу.
Бюджеттік кредиттер есебінен сыйақы ставкасы жылдық 8%-тен аспайтын алдын ала тұрғын үй заемдары Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін қолжетімді тұрғын үйді сату ережелеріне сәйкес қолжетімді тұрғын үй сатып алу үшін халықтың басым құқық берілген санаттарына ғана беріледі.
Ипотекалық кредиттерге кепілдік беру (сақтандыру) жүйесін дамыту
Ипотекалық және тұрғын үй кредиттеріне жаңа көзқарас, оның көлемі мен тәуекелдерін ұлғайту осы нарықтың сенімді тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында ипотекалық кредиттерге кепілдік беру (сақтандыру) жүйесінің рөлін арттырады.
Ипотекалық кредиттерге кепілдік беру (сақтандыру) жүйесін одан әрі дамыту жөнінде мынадай шаралар көзделіп отыр:
1) сыйақы ставкасын 8%-ке дейін төмендету және кредит беру мерзімін ұзарту мақсатыңда ҚИК және ТҚЖБ ұсынып отырған тетіктерді іске асырудың қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін ҚИКБҚ-тың тиімді және икемді бағалық саясат жүргізуі;
2) бастапқы жарнасыз азаматтардың басым құқық берілген санаттарына ТҚЖБ-ның алдын ала тұрғын үй заемдарын беру жөніндегі ипотекалық тәуекелдерді бөлу үшін кепілдік берудің жаңа тетіктерін жасау;
3) жергілікті атқарушы органдар беретін бюджеттік кредиттік қаражат есебінен салынған тұрғын үйді сатып алушы халықтың қалың жігі үшін ипотекалық кредит берудің және тұрғын үй заемдарының қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында ҚИКБҚ-тың жарғылық капиталын толықтыру;
4) ЖТҚ мен коммерциялық тұрғын үйге ипотекалық кредит беру бағдарламаларына қатысу үшін ҚИКБҚ-тың таза табысының бір бөлігін пайдалану;
5) ипотекалық тәуекелдерді тиімді басқару мақсатында қаржы құралдарының бірыңғай ақпараттық базасын қалыптастыру;
6) ипотекалық кредиттерге кепілдік беру (сақтандыру) жүйесін ЕО стандартына сәйкес келтіру және ипотекалық кредит беру саласында сақтандыру нарығының ашықтығын арттыру мақсатында озық әлемдік тәжірибені пайдалану.
Осы шаралар ипотекалық кредит беру саласында тәуекелдерді азайтуды және басты мақсатқа - халықтың қалың жігі үшін тұрғын үйге қолжетімділігін арттыруға қол жеткізе отырып қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
6. Қажетті ресурстар мен қаржыландыру көздері
Бюджеттен шығындардың қажеттілігі мынаны құрайды:
барлығы: 300,8 млрд. теңге, оның ішінде 2008 жылы - 110,3 млрд. теңге, 2009 жылы - 102,8 млрд. теңге, 2010 жылы - 87,7 млрд. теңге, оның: 136,8 млрд. теңгесі бюджеттік кредиттер беру, оның ішінде: Астана және Алматы қалаларының, Атырау облысының жергілікті атқарушы органдарына тұрғын үйді жобалауға және салуға сыйақының (мүдденің) нөлдік ставкасы бойынша 2008-2009 жылдары - 25 млрд. теңге, оның ішінде 2008 жылы - 15 млрд. теңге, 2009 жылы - 10 млрд. теңге;
Астана қаласының жергілікті атқарушы органына сыйақының (мүдденің) нөлдік ставкасы бойынша бюджет саласының қызметкерлері үшін тұрғын үйді жобалауға және салуға 2008-2010 жылдары - 25 млрд. теңге, оның ішінде 2008 жылы - 7,9 млрд. теңге, 2009 жылы - 7,8 млрд. теңге, 2010 жылы - 9,3 млрд. теңге;
Алматы қаласының, облыстардың жергілікті атқарушы органдарына сыйақының (мүдденің) нөлдік ставкасы бойынша салынатын 100 мектеп пен 100 аурухана қызметкерлері үшін тұрғын үйді жобалауға және салуға 2008-2010 жылдары 24,8 млрд. теңге, оның ішінде 2008 жылы - 8,3 млрд. теңге, 2009 жылы - 8,3 млрд. теңге, 2010 жылы - 8,2 млрд. теңге;
ҚИК-ке жылдық 0,5% ставка бойынша - 42 млрд. теңге; ТҚЖБ-қа жылдық 1% ставка бойынша - 20 млрд. теңге;
Астана және Алматы қалалары, Атырау облысы жергілікті атқарушы органдарының 2008-2009 жылдары бөлінген 15 млрд. теңге бюджеттік кредитті 2010 жылы қайта пайдалануы;
Астана және Алматы қалалары, облыстар жергілікті атқарушы органдарының 2006-2007 жылдары бөлінген 44 млрд. теңге, оның ішінде 2008 жылы - 22 млрд. теңге, 2009 жылы - 22 млрд. теңге бюджеттік кредиттерді 2008-2009 жылдары қайта пайдалануы;
2008-2010 жылдары 164 млрд. теңгесі жергілікті атқарушы органдарға және қаржы институттарына нысаналы трансферттер, оның ішінде:
әкімдіктерде кезекте тұрған азаматтар үшін жалға берілетін (коммуналдық) тұрғын үйді жобалауға және салуға - 21,7 млрд. теңге, оның ішінде, 2008 жылы - 7,3 млрд. теңге, 2009 жылы - 7,2 млрд. теңге, 2010 жылы - 7,2 млрд. теңге;
тұрғын үй құрылысы салынатын аудандардың инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын жобалауға, дамытуға және жайластыруға - 90 млрд. теңге, оның ішінде 2008-2010 жылдары - жыл сайын 30 млрд. теңгеден;
инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды жобалауға, қайта жаңартуға және жөндеуге - 15 млрд. теңге, оның ішінде 2008-2010 жылдары - жыл сайын 5 млрд. теңгеден;
Алматы облысында Алматы қаласының төрт серіктес қаласын дамыту жөнінде алдын ала жұмыстар жүргізуге - 13 млрд. 492 млн. теңге, оның ішінде 2008 жылы - 4 млрд. 531 млн. теңге, 2009 жылы - 4 млрд. 531 млн. теңге, 2010 жылы - 4 млрд. 430 млн.теңге;
Ақмола облысында Астана қаласының серіктес қаласы ретінде Қосшы селосын дамыту жөнінде алдын ала жұмыстар жүргізуге - 6 млрд. 508 млн. теңге, оның ішінде 2008 жылы - 2 млрд. 169 млн. теңге, 2009 жылы - 2 млрд. 169 млн. теңге, 2010 жылы - 2 млрд. 170 млн.теңге;
ҚИК-тің жарғылық капиталын 6,9 млрд. теңгеге ұлғайту;
ТҚЖБ-тың жарғылық капиталын 6,3 млрд. теңгеге ұлғайту;
ҚИКБҚ-ның жарғылық капиталын 4,1 млрд. теңгеге ұлғайту.
2008-2010 жылдарға арналған Бағдарламаны қаржыландыру көлемі тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджеттің болжамды көрсеткіштері аясында нақтыланатын болады.
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтиже
Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде:
тұрғын үйлерді пайдалануға беру қарқынын жыл сайын өсіру кезінде үш жыл ішінде жалпы алаңы 26,1 млн. шаршы метрге жуық, оның ішінде жалпы алаңы 2008 жылы - 8,2 млн. шаршы метр, 2009 жылы - 8,6 млн. шаршы метр, 2010 жылы - 9,3 млн. шаршы метр тұрғын үй салынатын болады. Үш жылдың ішінде қаржыландырудың барлық көздері бойынша 236 мыңға жуық пәтер салынатын болады;
2,1 млн. шаршы метр (21800 пәтер), оның ішінде 2008 жылы - 0,86 млн. шаршы метр, 2009 жылы - 0,73 млн. шаршы метр, 2010 жылы - 0,51 млн. шаршы метр қолжетімді тұрғын үй пайдалануға беру көзделіп отыр;
республикалық бюджет қаражаты есебінен 363,1 мың шаршы метр жалға берілетін (коммуналдық) тұрғын үй (4320 пәтер) пайдалануға беру көзделіп отыр;
осымен қатар, жеке инвестициялар есебінен жыл сайынғы көлемі 96 мың шаршы метр (800 пәтер) жалға берілетін (коммерциялық) тұрғын үй салу көзделіп отыр;
17,1 млн. шаршы метр, оның ішінде 2008 жылы - 5,3 млн. шаршы метр, 2009 жылы - 5,6 млн. шаршы метр, 2010 жылы - 6,2 млн. шаршы метр жеке тұрғын үй пайдалануға беру болжанып отыр;
тұрғын үй құрылысы салынатын аудандар инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылыммен қамтамасыз етілетін болады;
120 мыңнан астам адам үшін жаңа жұмыс орындары ашылады;
қалалар мен басқа да елді мекендердің сәулеттік бейнесі жақсарады;
құрылыс қызметінен бюджетке түсетін салықтарды, оның ішінде жылжымайтын мүлікке салынатын салықты, құрылыс саласының қызметкерлерінен түсетін табыс салығын жинау ұлғаяды;
құрылыс материалдары өнеркәсібі, электротехникалық, металлургия және химия өнеркәсібін өнімдерін, сондай-ақ жаңа тұрғын үйді жайластыру бұйымдарын шығаруды арттыру есебінен сабақтас салаларда мультипликативтік тиімділік күтілуде.