"Актілер жинағында"
және республикалық
баспасөзде жариялануға
тиіс
Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық әлеуетiн ғарыш қызметiнiң басым бағыттарына шоғырландыру және елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуы мен қауiпсiздігі мiндеттерiн шешуде ғарыш технологиялары мен техникасының үлесiн күшейту мақсатында ҚАУЛЫ EТЕДІ:
1. Қоса берiлiп отырған "2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында ғарыш қызметiн дамыту" мемлекеттiк бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.
2. Қазақстан Республикасының Yкiметi:
1) бiр ай мерзiмде Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын әзiрлесiн және бекiтсiн;
2) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртiппен "Қазақстан Республикасы ғарыштық мониторингінiң ұлттық жүйесi" 2004-2006 жылдарға арналған ғылыми-техникалық бағдарламасын жоюға қойсын;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртiппен жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын "Қазғарыш" ұлттық компаниясы" акционерлiк қоғамын (бұдан әрi - "Қазғарыш" ҰК" АҚ) құрсын;
4) "Қазғарыш" ҰК" АҚ қызметiнiң негізгi бағыттарын:
Қазақстан Республикасының ғарыш қызметi саласында ағымдық, ұзақ мерзiмдi салааралық бағдарламаларды әзiрлеуге және iске асыруға қатысу;
Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық мiндеттерiн шешуге және ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз eтугe бағытталған тиiмдiлiгi жоғары ақпарат және ғарыш технологияларын құру;
ғылымды қажетсiнетiн ғарыш технологиялары мен техникасын құру жөнiнде ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстар жүргiзу;
халықаралық ғарыш станциясында iргелi және қолданбалы зерттеулердi орындау үшiн ұшқыш басқаратын ғарыш ұшыруларын пайдалану;
ұлттық қауiпсiздiкті, қорғанысты, қоршаған ортаны қорғауды, төтенше жағдайларды болжауды және мониторингтеудi қамтамасыз ету жөнiндегi мемлекеттiк тапсырысты орындауға қатысу деп айқындасын;
5) осы Жарлықты iске асыру жөнiнде өзге де қажеттi шаралар қабылдасын.
3. Осы Жарлық қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.
Қазақстан Республикасының
Президенті
Қазақстан Республикасы
Президентінің
2005 жылғы 25 қаңтардағы
N 1513 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН
"2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан
Республикасында ғарыш қызметiн дамыту"
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ
Астана, 2005 жыл
Бағдарламаның 2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан
атауы Республикасында ғарыш қызметiн дамыту
Әзiрлеуге Мемлекет басшысының 2004 жылғы 19 наурыздағы
негiздеме "Бәсекеге қабілеттi Қазақстан үшiн, бәсекеге
қабiлеттi экономика үшiн, бәсекеге қабiлеттi халық
үшiн" атты Қазақстан халқына
Жолдауы
;
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы
17 мамырдағы N 1096
Жарлығымен
бекiтiлген
2004-2015 жылдарға арналған Қазақстан
Республикасының индустриялық-инновациялық даму
стратегиясы;
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң
2004 жылғы 18 ақпандағы N 40-ө
өкiмi
.
Әзiрлеушi Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым
министрлiгi.
Мақсаты Ғарыш технологияларын тиiмдi пайдалану жолымен
Қазақстан Республикасының ұлттық және ақпараттық
қауiпсiздiгiн, әлеуметтiк-экономикалық және ғылыми
-техникалық дамуын нығайтуға ықпал ететiн ғарыш
қызметiн дамыту.
Мiндеттерi Әр түрлi мақсаттағы отандық ғарыш аппараттарын
жасау және ұшыру үшiн негiздер әзiрлеу;
әр түрлi мақсаттағы ғарыш аппараттарын ұшыруға және
басқаруға арналған жер үстi инфрақұрылымын дамыту;
қазақстандық ғарышкерлердiң ұшуы кезiнде
Халықаралық ғарыш станциясының бортында оларды іске
асыру үшін Қазақстан Республикасының ғылыми
зерттеулері мен эксперименттерінің бағдарламасы
бойынша жұмыстар жүргізу;
спутниктiк телекоммуникациялық жүйелер негiзiнде
ақпараттық ғарыш технологияларын дамыту;
Қазақстан Республикасы аумағының Ұлттық ғарыш
мониторингі жүйесiн дамыту;
ғарыш зымыран кешенiн пайдалану кезiнде Қазақстан
Республикасы аумағының экологиялық қауiпсiздiгi
жүйесін құру;
ғарыш қызметiн дамыту үшiн кәсiби бiлiм мен қажеттi
кадрлар даярлау жүйесiн құру;
ғарыш қызметiн дамытудың нормативтiк құқықтық
базасын жасау және оны экономикалық тұрғыдан
қамтамасыз ету.
Қажетті 2005-2007 жылдары Бағдарламаны iске асыруға
ресурстар республикалық бюджет қаражаты, отандық және
және шетелдiк инвестициялар бағытталады. Бағдарламаны қаржыландыру iске асыруға байланысты қаржы шығындары
көздерi 44364,75 млн. теңгенi құрайды;
республикалық бюджет, барлығы - 44064,75 млн.
теңге, оның iшiнде 2005 жылы - 14861,2 млн. теңге;
инвестициялар, барлығы - 300 млн. теңге, оның
iшiнде 2005 жылы -150 млн. теңге, 2006 жылы - 150
млн. теңге;
"Kаzsаt" ғарыш аппаратын құруға және ұшыруға әрi
"Бәйтерек" ғарыш зымыраны кешенiн құруға байланысты
қаржы шығындары 38 346,39 млн. теңгенi құрайды;
республикалық бюджеттен ғылыми-зерттеу және
тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарды қамтамасыз
етуге бөлiнетiн қаржы шығындары 5582,1 млн. теңгенi
құрайды, оның iшiнде 2005 жылы - 2179,9 млн. теңге,
2006 жылы - 2232,6 млн. теңге, 2007 жылы - 1169,6
млн. теңге. Көрсетiлген жұмыс түрлерiне 300 млн.
теңге мөлшерiнде инвестициялар тарту жоспарлануда,
оның iшiнде 2005 жылы - 150 млн. теңге, 2006 жылы
- 150 млн. теңге;
мамандар даярлауға, қайта даярлауға және
бiлiктiлiгiн арттыруға және басқа да бiлiм беру
iс-шараларына арналған қаржы қаражаты барлығы
455,3 млн. теңгенi, оның iшiнде аталған Бағдарлама
шеңберiнде: 2005 жылға - 96,4 млн. теңгенi мынадай
бюджеттiк бағдарламалар бойынша: 002 "Iргелi және
қолданбалы зерттеулер" "("Қолданбалы ғылыми
зерттеулердi жүргiзу" 101-кiшi бағдарламасы) - 50
млн. теңгенi;
023 "Мемлекеттiк бiлiм беру ұйымдарындағы
кадрлардың бiлiктiлiгiн арттыру және қайта
даярлау" - 43,4 млн. теңгенi;
025 "Бiлiм беру жүйесiн әдiстемелiк қамтамасыз ету
және білім беру қызметтерiнің сапасын талдау" - 3
млн. теңгенi құрайды;
бұдан басқа, осы мақсаттарға 020 "Жоғары және
жоғары оқу орнынан кейiнгi кәсiби бiлiмi бар
мамандар даярлау" ("Ресей Федерациясы және Шығыс
Еуропа жоғары оқу орындарында кадрлар даярлау"
112-кiшi бағдарламасы);
006 "Радиожиiлiк өрiсiнiң және радиоэлектрондық
құралдардың мониторинг жүйесiн техникалық
сүйемелдеу" бюджеттiк бағдарламалары бойынша
тиiсiнше 31 млн. теңге және 84,5 млн. теңге
көлемiнде қаржы қаражаты көзделген.
2006-2007 жылдарға арналған республикалық бюджет
қаражаты есебiнен қаржыландырылатын iс-шаралар
бойынша шығыстар көлемi тиiстi қаржы жылына
арналған "Мемлекеттiк бюджет туралы" Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес нақтыланатын болады.
Күтiлетiн Бағдарламаны iске асыру нәтижесiнде:
нәтижелер 1) отандық ғарыш аппараттарын құрудың негiздерi
мынадай жолдармен қаланады:
"Kazsat" ұлттық геостационарлық байланыс және хабар
тарату спутнигiн жасау және ұшыру;
геостационарлық орбитада қазақстандық ғарыш
аппараттары үшiн Қазақстан Республикасына тоқтап
тұру нүктесiн бөлу және оны бекiтiп беру;
әмбебап ғарыш тұғырын құрудың техникалық-
экономикалық негiздемелерiн, түрлi мақсаттағы
отандық ғарыш аппараттарын жасау жөнiндегi
техникалық ұсыныстар мен пилоттық жобалар әзiрлеу;
ғарыш техникасының арнайы конструкторлық-
технологиялық бюросын құру;
Қазақстан Республикасы аумағының радиациялық
мониторингiнiң халықаралық жүйесiн құруға қатысу;
Қазақстан Республикасында абоненттiк терминалдар
өндiрiсiн ұйымдастыру бойынша дайындау жұмыстарын
жүргiзу және түрлi тұтынушылар мүддесi үшiн
Қазақстан Республикасында "Гонец-М" дербес
спутниктiк байланыстың көп функциялы жүйесiн құру
жөнiндегi пилоттық жобаны орындау;
электронды аппаратураның элементтiк базасын және
ғарыштық сәуле әсерi кезiнде радиациялық
тұрақтылықты диагностикалау әдiстерiн дамыту;
2) ғарыш аппараттарын ұшыруға және басқаруға
арналған жерүстi инфрақұрылымы:
"Байқоңыр" ғарыш айлағында "Бәйтерек" ғарыш зымыран
кешенiн құру;
Қазақстан Республикасының командалық-өлшеу кешенiн
құру, ғарыш аппараттарын сүйемелдеу және ғарыш
кеңiстiгiн бақылау үшiн "Сарышаған" полигонының
және "Орбита" радиополигонының объектілерiн қалпына
келтiру және жаңғырту;
Ақмола облысының Ақкөл қаласында ғарыш аппаратын
жерүсті басқару кешенiн және байланыс мониторингi
жүйесiн құру;
3) Халықаралық ғарыш станциясының бортында оларды
іске асыру үшін Қазақстан Республикасының ғылыми
зерттеулері мен эксперименттерінің бағдарламасы
бойынша жұмыстар жүргізілетін болады;
4) ақпараттық ғарыш технологиялары:
республика ғарыш қызметiнiң қазiргi заманғы
ақпараттық және коммуникациялық инфрақұрылымының
технологиялық базасын құру;
спутниктiк навигациялық жүйелер құрудың және
қолданудың технологиялық негiздерiн әзiрлеу;
мәреден шығатын зымыран-тасығыштар туралы ұшу
ақпаратын көрсету орталығын құру жолымен
дамытылатын болады;
5) Қазақстан Республикасы аумағының ұлттық ғарыш
мониторингi жүйесi:
Астана, Алматы, Приозерск және Атырау қалаларында
Жердi қашықтықтан зондтау деректерiн қабылдау және
өңдеу орталықтарын дамыту;
төтенше жағдайлардың, Қазақстан Республикасының
ауыл шаруашылығы жерлерінiң, минералдық
ресурстарының және қоршаған ортасын қорғаудың
ғарыш мониторингiнiң басым мiндеттерiн шешуге
арналған геоақпараттық технологиялар кешенiн
енгiзу;
спутникке қарасты полигондар желiсiн құру;
корпоративтiк ақпарат инфрақұрылымын құру;
Цифрлық ғарыштық түсiрілiмдердiң ұлттық мұрағатын
құру және өзектілендiру негiзiнде дамытылатын
болады;
6) ғарыш зымыран кешендерiн пайдалану кезiнде
Қазақстан Республикасы аумағының экологиялық
қауiпсiздiгi жүйесi:
"Байқоңыр" ғарыш айлағының қоршаған орта мен халық
денсаулығына әсерiн кешендi бағалау;
экологиялық мониторингтiң көп деңгейлi жүйесiн
құру;
ғарыш зымыран кешенiн пайдаланудың қоршаған орта
мен халық денсаулығына әсерiнiң физикалық-химиялық
диагностикасы әдiстерiн дамыту;
қоршаған орта мен адам денсаулығына ғарыш зымыран
кешенiн пайдаланудың терiс әсерiн азайту жөнiнде
iс-шаралар кешенiн әзiрлеу негiзiнде құрылатын
болады;
7) ғарыш қызметi үшiн отандық кадр әлеуетi:
республиканың, Ресей мен Шығыс Еуропаның жоғары оқу
орындарында жоғары кәсiби бiлiмдi мамандар
даярлауды ұйымдастыру, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Президентiнiң "Болашақ" халықаралық
стипендиясын беру;
республиканың жоғары оқу орындары мен ғылыми
орталықтарында кадрларды қайта даярлау және
біліктілігін арттыру жүйесiн құру;
ғарыш қызметі саласында қашықтықтан оқыту жүйесiн
ұйымдастыру негiзiнде даярланатын болады;
8) ғарыш қызметі саласында бiрыңғай мемлекеттiк
саясатты жүргiзу үшін нормативтiк құқықтық және
экономикалық негiз:
"Ғарыш қызметi туралы" Қазақстан Республикасының
Заңын әзiрлеу;
ғарыш қызметiн дамытуды мемлекеттік қолдаудың
негiзгi бағыттары мен әдiстерiн негiздеу;
ғарыш қызметiн коммерцияландыру шаралары мен
тетiктерiн әзiрлеу жолымен әзiрленетiн болады.
Iске асырылу орта мерзiмдi, 2005-2007 жылдар.
мерзiмдерi
Ескерту. 1-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2005.10.13. N
1656
, 2007.12.24.
N 499
Жарлықтарымен.
Қазiргi әлемде ғарыш саласы адам қызметiнiң неғұрлым басым және ғылымды қажетсiнетiн салаларының бiрi болып табылады. Ғарыш қызметiне қатысу қазiргi заманғы мемлекеттiң саяси беделiн, оның экономикалық, ғылыми-техникалық және қорғаныс қуатын бiршама айқындайды. Ғарыш қызметiн дамытудың қазiргi заманғы үрдiстерi мен факторларын талдау әлемнiң жетекшi елдерiнiң өз ғарыштық әлеуетiн өсiруге айтарлықтай күш салып отырғанын дәлелдейдi. 2002 жылы әлемдiк ғарыш қызметi технологияларын әзiрлеуге жұмсалған капитал салымдарының көлемi 1996 жылмен салыстырғанда екi еседен аса өcті.
"Euroconsult" консалтингтiк фирмасының деректерi бойынша 2003 жылы ғарыш бағдарламаларын қаржыландыру: Ресейде - 245 млн. АҚШ долларын, Еуроодақта - 4 515 млн. АҚШ долларын, Үндiстанда - 500 млн. АҚШ долларын, Жапонияда - 2 257 млн. АҚШ долларын, АҚШ-та - 15 млрд. АҚШ долларын құрады.
Бұл ретте, "State of space industry" халықаралық журналының деректерi бойынша, 2003 жылы мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру үлесi ғарыш қызметіне жұмсалған жалпы шығындар бойынша АҚШ-та - 0,996, Ресейде - 0,998, Үндiстанда - 0,972, Қытайда - 0,95, Жапонияда 0,83-ті құрады.
Соңғы жылдары әлемде ғарыштық телекоммуникациялық жүйелер, сондай-ақ қашықтықтан зондтау құралдары мен әдiстерi белсендiлiкпен дамытылуда. Тек соңғы 5 жыл iшiнде спутниктiк байланыс секторындағы кiрiстер 7 млрд-тан 2003 жылы 14 млрд. АҚШ долл. дейiн өстi. Бүгiнгi күнi жиырмадан астам елдiң өз ғарыш аппараттары бар. Жүзден астам ел әр түрлi ғарыш бағдарламаларына тiкелей немесе жанама қатысады. Ғарыш қызметiнде әлемдiк мамандану және кооперациялау қалыптасуда.
Қазақстан халықаралық ғарыш қызметiнде өзiне лайықты орын ала алады және алуға тиiс. Бұл үшiн ең алдымен Қазақстан Республикасының ғарыш қызметiнiң даму басымдықтарын айқындау қажет. Аумағының ауқымдылығын, халқы тығыздығының төмендiгiн, табиғи жағдайлары мен минералдық ресурстарының сан алуандығын ескере келгенде, республика үшiн өмiрлiк маңызы бар бағыт спутниктiк байланыс құралдары мен ғарыш мониторингi жүйелерiн одан әрi дамыту болып табылады.
Саяси және ғылыми тұрғыдағы тағы бiр өзектi бағыт қазақстандық ғалымдардың, мамандардың және ғарышкерлердiң Халықаралық ғарыш станциясының бортында iске асырылатын бағдарламаларға қатысуы болып табылады.
Стратегиялық тұрғыдағы маңызды басымдық бiрлескен ғарыш жобаларын iске асыруды көздейтiн Ресей Федерациясымен ынтымақтастықты дамыту болып табылады. Бұл Қазақстанға Ресеймен бiрлесiп ғарыш аппараттарын ұшыру жөнiндегi әлемдiк қызмет көрсетулер рыногына шығуға, ғарыш аппараттарының элементтерiн және мақсатты борттық аппаратураны жобалау мен дайындау үшiн технологиялық база жасауға, қазақстандық мамандардың әлемдегi iрi ғарыш айлағының объектiлерiн пайдалануға қатысуын кеңейтуге мүмкiндiк бередi.
Көрсетiлген бағыттардың әрқайсысында белгiлi бiр ғылыми-техникалық негiздемелер бар. Қазiргi кезде "Kazsat" алғашқы қазақстандық байланыс және хабар тарату спутнигi және Ақмола облысының Ақкөл қаласында жерүстi басқару кешенi және байланыс мониторингi жүйесi құрылуда. "Сарышаған" полигонының объектiлерiнде ғарыш аппараттарын сүйемелдеу және ғарыштық кеңiстiктi бақылау үшiн пайдалануға болатын антенналық кешен орнатылуда, Алматы қаласында "Орбита" радиополигоны жұмыс iстейдi, Алматы, Астана және Приозерск қалаларында қашықтықтан зондтау деректерiн қабылдау орталықтары құрылған. Қазақстандық ғалымдар мен мамандар қазақстандық ғарышкерлер T. Әубәкiров (1991 жылы) пен T. Мұсабаевтың (1994, 1998, 2001 жылдар) қатысуымен "Мир" және Халықаралық ғарыш станциясы орбиталық кешендерiнiң бортында зерттеулер мен эксперименттердiң төрт кешендi бағдарламасын дайындады және оларды табысты iске асырды.
2001 жылдан бастап штаттық режимде Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгi мен Төтенше жағдайлар министрлiгiнiң мүдделерiндегi мiндеттердi шешудi қамтамасыз ететiн, Қазақстанның аумағын ғарыштық мониторингтеу жүйесiнiң базалық кешенi пайдаланылуда. Жүйенi дамыту салалық бағдарлама шеңберiнде жүзеге асырылады. 2004 жылы бұл мақсатқа 67 млн. теңге бөлiндi. Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгiнiң бюджеттік бағдарламасы шеңберiнде 2004 жылы 85 миллион теңге қаржыландыру көлемiмен зымыран-ғарыш қызметiнiң әсерiне ұшыраған аудандардағы экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге бағытталған iс-шаралар iске асырылуда.
Сөйтiп, Қазақстанда ғарыш қызметiн дамытудың объективтi ғылыми, технологиялық және ұйымдастырушылық алғышарттары жасалды деп жариялауға болады. Оның одан әрi мақсатты түрде жүйелi дамуы үшiн Мемлекеттiк бағдарлама әзiрлеп, бекiту қажет.
Бағдарламаны әзiрлеу кезiнде мынадай қағидаттар сақталды:
шешiлетiн мiндеттердiң практикалық талап етiлуi және экономикалық орындылығы;
"Байқоңыр" ғарыш айлағында Ресеймен бiрлескен ғарыш бағдарламалары мен жобаларын iске асыру;
отандық ғылыми-технологиялық әлеуеттi, "Сарышаған" полигоны объектiлерiнiң, Астана, Алматы, Приозерск және Атырау қалаларындағы Жердi қашықтықтан зондтау деректерiн қабылдау орталықтарының техникалық құралдарын барынша пайдалану;
ғарыш технологияларын дамыту мен пайдалануға байланысты ведомстволық және салалық бағдарламаларының ықпалдасуы.
Бағдарламаны әзiрлеу үшiн мыналар негiздеме болып табылады:
Мемлекет басшысының 2004 жылғы 19 наурыздағы "Бәсекеге қабiлеттi Қазақстан үшiн, бәсекеге қабілетті экономика үшiн, бәсекеге қабiлеттi халық үшiн" Қазақстан халқына
Жолдауы
;
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096
Жарлығымен
бекiтiлген 2004-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық даму стратегиясы;
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң 2004 жылғы 18 ақпандағы N 40-ө
өкiмi
.
Бағдарламада мынадай қысқартулар пайдаланылады:
ҚР АБА - Қазақстан Республикасы Ақпараттандыру және байланыс
агенттігi;
AFК - ҚР Білiм және ғылым министрлiгiнiң Аэроғарыш комитетi;
ТОБЖ - талшықты-оптикалық байланыс желiсi;
ЖОО - жоғары оқу орны;
ГАЖ - геоақпараттық жүйе;
ЖҚЗ - Жердi қашықтықтан зондтау;
ҒарЗИ - ҚР Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң Ғарыштық зерттеулер
институты;
ИИ - ҚР Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң Ионосфера институты;
FA - ғарыш аппараттары;
ЗСОК - зымыран сұйық отынының компоненттері;
КГҒА - кiшi габариттi ғарыш аппараты;
XFС - Халықаралық ғарыш станциясы;
ҰРЭБО - Ұлттық радиоэлектроника және байланыс орталығы;
ҒЗИ - ғылыми-зерттеу институты;
ҒЗТКӘ - ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық
әзiрленiмдер;
ЖҮБК - жерүстi басқару кешенi;
БҰҰ - Бiрiккен Ұлттар Ұйымы;
ЖСМ - жобалық-сметалық құжаттама;
ҚР - Қазақстан Республикасы;
FЗК - Ғарыш зымыран кешенi;
FЗT - ғарыш-зымыран техникасы;
РФ - Ресей Федерациясы;
ТЭН - техникалық-экономикалық негiздеме;
ФЖБ - функционалдық жүк блогы.
Ескерту. 2-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2005.10.13. N
1656
, 2007.12.24.
N 499
Жарлықтарымен.
3. ҒАРЫШ ҚЫЗМЕТIНIҢ ҚАЗIРГI ЖАЙ-КYЙIН ТАЛДАУ
Қазақстанның ғарыш қызметiн дамытудың шешушi басымдықтары спутниктiк телекоммуникациялық жүйелердiң негiзiнде елдiң байланыс қызметтерi спектрiн кеңейту және ақпараттандыру деңгейiн арттыру болып табылады.
Қазiргi уақытта республиканың жергiлiктi телекоммуникациялар желiсiнде 3057 станция жұмыс iстейдi, оның iшiнде қалалық телекоммуникациялар желiсiнде - 721 АТС, селолық жерде 2336 АТС пайдаланылады. Жергiлiктi желiлердiң цифрландырылу деңгейi 53 %-ға жеттi, орташа телефондық тығыздық 100 тұрғынға 15 телефонды құрады. Бұл ретте ауылдық жердегi телефондық тығыздық - 6,3 телефон, цифрландыру деңгейi 20 % болғанда телефон желiсi жүргiзiлмеген елдi мекендер саны - 1154. Интернетке қол жеткiзу тек қалалар мен аудан орталықтарында ғана ұсынылады. Байланыс операторларының қызметi халықтың негiзгi бөлiгiне әрқашан қолжетiмдi емес. Елдiң барлық аумағын ұлттық телехабарлармен қамтамасыз ету мiндетi өткiр қойылып отыр. Осындай жағдайларда, әсiресе, халықтың тығыздығы төмен және телекоммуникацияның инфрақұрылымы нашар дамыған шалғай және қатынау қиын аудандардағы спутниктiк байланыстың рөлiн бағалаудың өзi қиын.
Қазақстан Республикасында ғарыш байланысы мен хабар тарату саласындағы қызмет көрсетулердi халықаралық және шетелдiк: Intelsat, AsiaSat, EutelSat, Стационар компанияларынан спутниктiк байланыс ресурстарын жалға алатын он негiзгi оператор көрсетедi. 2003 жылы жалға алынған спутниктiк байланыс арналарының жалпы көлемi 493,5 МГц-ке, оның iшiнде iшкi трафик үшiн - 408 МГц-ке, халықаралық үшiн - 85,5 МГц-ке жеттi.
Сарапшылардың болжамдарына сәйкес, 2010 жылға ел операторларының сұранысы 997 МГц шамасына, оның iшiнде iшкi трафик - 837 МГц-кe, халықаралық трафик - 160 МГц-ке жетуi мүмкiн. Интернеттi пайдаланушылардың саны мен деректердi беру көлемдерi жыл сайын шамамен 1,5 есеге өседi. Спутниктiк ресурстарды тек шетелдiк компаниялардан жалға алу ұзартылған жағдайда көрсетiлген мерзiмде жалға алудың жылдық төлемi 36 млн. АҚШ долларына жетуi мүмкiн.
Сонымен, тиiмдiлiгi жоғары спутниктiк байланыс жүйелерiн құру өзектi ғана емес, экономикалық жағынан да ақталған болып табылады.
Көрсетiлген мiндеттi шешудегi алғашқы қадамдар "KazSat" байланыс және хабар тарату ұлттық спутнигiн құру мен ұшыру жобасының орындалуы және оның негiзiнде телекоммуникациялық қызмет көрсетулердiң қуатты кешенiн дамыту болуға тиiс. "KazSat" FA-ны геостационарлық орбитаға шығару арқылы Қазақстан, әсiресе шалғай аудандарда, тiкелей телевизия хабарларын тарату саласын кеңейту, Интернетті пайдаланушылар санын көбейту, деректер берудiң ведомстволық желiлерi мен жылжымалы спутниктiк байланыс жүйелерiн құру үшiн қосымша мүмкiндiктер алады.
"KazSat" FA борт ресурстарының сыйымдылығы 864 МГц-тi құрайды. Болжамдық бағалауларды және спутниктiк қызмет көрсетулердi кеңейтудi, "KazSat" FA-ның ресурстарын резервтеудi ескере келгенде, болашақта телехабар тарату мен деректер берудің келесi ҒА-ын құру қажеттігi туындайды.
Келесi басымдық ғарыш аппараттарын ұшыру мен оларды орбитада сүйемелдеу үшiн "Байқоңыр" ғарыш айлағы мен "Сарышаған" полигонының жерүсті қызметтерiн және технологиялық кешендерiн дамыту болып табылады. Бұл жердегi шешушi мәселе FA коммерциялық ұшыруларына қатысуға кезең-кезеңмен көшу деп санау қажет. Қазiргi кезде ұшыру қызметтерiнiң бағасы 7 миллионнан 95 млн. АҚШ доллары шегiнде болғандықтан, бұл жақсы кiрiс көзi. 2004 жылғы 9 қаңтарда Астана қаласында қол қойылған Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының арасындағы "Байқоңыр" кешенiн тиiмдi пайдалану жөнiндегi ынтымақтастықты дамыту туралы келiсiм бұл бағыттағы серпiлiс болуы мүмкiн, онда, атап айтқанда, ғарыш айлағындағы "Ангара" ҒЗК-нiң базасында "Бәйтерек" ҒЗК-сiн құру және пайдалану көзделіп отыр.
Көрсетiлген жобаны iске асыру үшiн Астана қаласында қазақстандық және ресейлiк қатысудың тепе-теңдiк қағидатындағы Қазақстан-Ресей бiрлескен кәсiпорыны құрылуда.
Сонымен қатар, ғарыштық мақсаттағы техниканы әзiрлеу үшiн арнайы конструкторлық-технологиялық бюро құру қажет.
"KazSat" жобасының шеңберiнде ЖYБК мен байланыс мониторингi жүйелерi құрылуда, ол континентаралық Шанхай-Франкфурт ТОБЖ-ға шығатын және еуроазиялық телекоммуникациялар желiсiмен бiрiгетін қазақстандық ҒА ғарыштық байланыс телепортын құруға мүмкiндiк бередi.
Бұдан басқа, техникалық құралдары Астана, Алматы және Приозерск ("Сарышаған") қалаларында орналастырылатын ғарыш аппараттарын сүйемелдеу және ғарыш кеңiстiгiн бақылау жөнiндегi көп функциялы бөлiнген өлшеу кешенiнiң базасында ұшуларды басқарудың резервтiк орталығын құру мiндетiн шешу қажет.
Мұндай орналастырудың орындылығы өлшемдiк кешендер құруға: өлшеу базаларының географиялық таралуына, антенналық өрiстердi резервтеу мен құруға қойылатын техникалық ерекшелiктермен және талаптармен сабақтас.
Сонымен қатар, қазақстандық ҒА-нан ғарыш байланысы телепортын құру үшiн "Сарышаған" полигонының қолда бар инфрақұрылымын пайдалану мүмкiндігі бар. Сарышаған темiр жол станциясы арқылы өтетiн "Алматы-Астана" магистралды ТОБЖ құрылысының 2007 жылы аяқталуы секундына 2,5 Гбит-ке дейiнгi жылдамдықпен телепорттан жалпы пайдаланудағы телекоммуникациялар желiсiне шығуды жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi. Бұл, - ғарыш қызметiнен кiрiс алуға мүмкiндiк беретiн тағы бiр маңызды бағыт.
Республикада ғарыш қызметiн дамытудың айрықша перспективалық бағыты ұшқыш басқаратын космонавтика болуы мүмкiн.
Осыған байланысты, қазақстандық ғарышкерлердің Халықаралық ғарыш станциясы экспедициясына қатысуы және оның ғылыми-технологиялық қамтамасыз етiлуi саяси да, ғылыми да тұрғыдан маңызды болып табылады. Ұшырудың қазақстандық бағдарламасының табысты орындалуы Қазақстанның халықаралық дәрежесiнiң нығаюына, қазақстандық ғарышкерлер, ғалымдар мен мамандар беделiнiң өсуiне ықпал етедi.
Қазақстан Республикасының бiрiншi ғарышкерi Т.Әубәкiровтiң ұшуы республикада ғарыштық материалтану мен қасиеттерi берiлген материалдарды синтездеу технологиясын дамытуға түрткi болды. Биотехнология саласында одан кем түспейтiн нәтижелер алынды: аурулар мен қоршаған ортаның қолайсыз факторларына төтеп бере алатын картоп пен бидай өсiмдiктерiнiң жаңа сорттары шығарылды.
Ғарышкерлердiң тамақтануы мен ұшудан кейiн олардың организмiн оңалта отырып қалпына келтiру саласындағы ғарыштық эксперимент нәтижелерi бүкiл әлемде мамандардан жоғары баға алды.
Сонымен, XFC бортындағы болашақ зерттеулер мен эксперименттер бағдарламасының жоғары деңгейiнен үмiт күтуге барлық негiз бар.
Бағдарлама шеңберiнде астрофизика, аспан механикасы және жұлдыздық динамика, ионосфера өлшемдерiн өлшеу және олардың ҒА-нан берiлетiн радиосигналдар сипаттамаларына әсер етуiн бағалау, ғарыштық материалтану, ғарыштық биотехнология мен биомедицина саласында неғұрлым қызықты және перспективалы зерттеулер жүргізу жоспарлануда.
Ғарыш технологияларын пайдаланудың келесi маңызды бағыты ғарыштан ЖҚЗ болып табылады. Қазақстанда соңғы 10 жылда ЖҚЗ деректерiн тақырыптық құпиясыздандыру саласында қазiргi заманғы отандық технологиялар әзiрленiп, енгiзiлдi. Алматы, Астана және Приозерск қалаларында Ғарыш суреттерiн қабылдау және өңдеу орталықтары құрылған. 2001 жылдан бастап Қазақстанның ғарыш мониторингi жүйесi жұмыс iстейдi, оның шеңберiнде ауыл шаруашылығы жерлерiн мониторингiлеу, өрт ошақтары мен су басқан аймақтарды картаға түсiру, дағдарысты аудандардағы экологиялық жағдайды бақылау мiндеттерi шешiледi. 2004-2006 жылдарға арналған "Қазақстан Республикасының Ұлттық ғарыш мониторингi жүйесi"
ғылыми-техникалық бағдарламасы
осы Мемлекеттiк бағдарламаға кiшi бағдарлама ретiнде енгiзiлiп отыр. Бұл ретте, 2005-2007 жылдарға арналған қаржыны ұлғайту көзделуде, ол қолданбалы мiндеттердiң шеңберiн кеңейтуге және мониторингтiң тиiмдiлiгiн едәуiр арттыруға мүмкiндiк бередi.
"Байқоңыр" ғарыш айлағын пайдалануға байланысты Қазақстан Республикасы аумағының экологиялық қауiпсiздiгi проблемасы мейлiнше өткiрлене түстi. Ғарыш айлағынан түрлi сыныптағы ЗТ ұшыру жүзеге асырылуда.
ЗТ бөлiнетiн бөлiктерiнiң құлау аудандарының жалпы алаңы 4 млн. гектарға жуық жердi алады. Ғарыш мақсатындағы зымырандар iс жүзiнде Жердiң барлық хабарларына әсер ететiнi белгілi, ал олардың қоршаған ортаға әсерi сан алуан: акустикалық, жылулық, механикалық және химиялық.
Бұл ретте зымыран-ғарыш қызметінiң экологиялық қауiпсiздiгiне байланысты проблемалар шеңберi әзiрге шешусiз қалып отыр.
Экожүйеге әсер ету және қоршаған орта компоненттерiн регенерациялау жолын әзiрлеудiң толық суретін алу үшiн алдымен жан-жақты химиялық-биологиялық, топырақтану және санитарлық-гигиеналық зерттеулер жүргiзу, ғарыш зымыран кешенiн штаттық пайдаланудан туындайтын ластаушы қалдықтардың химиялық өзгеру серпіні жөнiндегi деректер базасын құру қажет. Бұл ҒЗК қызметінiң әсерiне ұшыраған Қазақстан аумағының экологиялық суретін алуға, зерттеліп отырған аудандардың тұрақты экологиялық мониторингi бағдарламасын әзiрлеуге, Бағдарлама шеңберiнде жүзеге асырылу болжалып отырған ластанған аумақтарды қалпына келтiру жөнiнде шаралар әзiрлеуге мүмкiндiк бередi.
Ғарыш қызметiн дамыту жоспарларын iске асыру үшiн бiрiншi кезекте бiлiктi кадрлар даярлауды ұйымдастыру қажет. Бұл үшiн белгiлi бiр жағдайлар бар. 1996 жылдан берi Байқоңыр қаласында орналасқан Мәскеу авиациялық институтының (МАИ) "Восход" филиалында республиканың ғарыш қызметi үшiн Қазақстан азаматтарын оқыту жүргiзiлуде. ҚР Бiлiм және ғылым министрлiгi бөлетiн гранттарға сәйкес Қазақстанның 10 азаматы МАИ-дың "Восход" филиалына оқуға қабылданады. МАИ-дың "Восход" филиалының түлектерi - конкурстық iрiктеуден өткен Қазақстан азаматтары, ғарыш айлағының объектілерiнде, Аэроғарыш комитетiнде және оған бағынысты "Инфракос" РМК-да жұмыс iстейдi. Қазiргi кезде Ю.А. Гагарин атындағы Ғарышкерлер даярлау орталығында Қазақстан Республикасының 2 азаматы жалпы ғарыш даярлығынан өтуде.
Бiрқатар отандық жоғары оқу орындарында "Радиотехника, электроника және телекоммуникация", "Радиобайланыс және радионавигация", "Жылжымалы байланыс жүйелерi мен құралдары"; "Радиобайланыс, радио хабарын тарату және теледидар"; "Көп арналы телекоммуникациялық жүйелер" мамандықтары бойынша бакалаврлар мен магистрлер даярланады. 2005 жылдан бастап Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнде аэроғарыш құралдарымен табиғи ресурстарды зерттеу саласында мамандар даярлау үшiн "Геоақпараттық модельдеу және экожүйелердi қашықтықтан зондтау" кафедрасын ұйымдастыру жоспарлануда.
Бiрақ бұл тым жеткiлiксiз. Қазақстанның ғарыш саласы үшiн Федералдық ғарыш агенттігінiң базалық оқу орындары болып табылатын Н.Бауман атындағы Мәскеу мемлекеттiк техникалық университетiнде, С.Орджоникидзе атындағы Мәскеу авиация институтында және басқаларда қосымша мамандар даярлау туралы мәселенi пысықтау қажет. "Kazsat" ғарыш жүйесiнiң жер үстi басқару кешенi мен байланыс мониторингi жүйесiн сапалы пайдалану үшiн қазiргi кезде қызмет етiп жүрген мамандарды қайта даярлау және бiлiктiлiгiн арттырудың тиiмдi жүйесiн ұйымдастыру өте маңызды.
Қазақстанның халықаралық ғарыш құқығы жүйесiне қосылуы бағытында да белгiлi бiр қадамдар жасалды. 1996 жылы Бiрiккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 49-сессиясында Қазақстан Республикасы Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Ғарыш кеңiстiгiн бейбiт мақсатта пайдалану жөнiндегi комитетiнiң мүшесi болып қабылданды, ал 1997 жылы БҰҰ-ның ғарыш жөнiндегi негiзгi бес шартына қосылды. Халықаралық ғарыш құқығы ережелерi шеңберiнде
"Экспорттық бақылау туралы"
және
"Лицензиялау туралы"
Қазақстан Республикасының заңдарына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлдi, Қазақстан Республикасының Зымыран технологияларын бақылау режимiне қосылуы үшiн қажеттi рәсiмдер жүзеге асырылуда. Бұл жұмыстар жалғасуға тиiс. Бағдарламаны табысты орындау үшiн нормативтік құқықтық базаны және Қазақстанның ғарыш қызметiн дамытудың бағыттары мен қарқынын реттеудiң тиiмдi экономикалық тетiктерiн құру маңызды.
Сонымен, Қазақстан Республикасында ғарыш қызметiн дамытуға нақты алғышарттар бар. Оларды табысты iске асыру Қазақстан Республикасында ғарыш қызметiн дамыту жөнiндегi нақты жолдар мен шараларды көздейтiн Мемлекеттiк бағдарлама әзiрлеу мен оны орындауды талап етедi.
Бұл ретте Қазақстанның ғарыш қызметiндегi алғашқы кезектегi ұлттық мүдделерi:
қазiргi заман талаптары мен халықаралық стандарттарға жауап беретiн ғарыш техникасы мен технологияларының үлгiлерiн жасау және тиiмдi пайдалану;
экономиканың түрлi салаларында ғарыш технологияларын қолдануды кеңейту;
"Қазақтелеком" АҚ, "Қазақстандық телекоммуникациялар" АҚ, "Астел" АҚ, "Қазтранском" АҚ, "Жарық" ЖШС, "Нұрсат" АҚ, "TNS-plus" АҚ, "Sal-Telcom" ЖШС, "АРНА" АҚ телекоммуникациялық байланыс арналарын қорғанысты күшейтуге, ұлттық және ақпарат қауiпсiздiгi проблемаларын шешуге арналған қазiргi заманғы ақпаратты қорғау құралдарын енгiзе отырып, тәуелсiз отандық ғарыш аппараттарына көшiру;
республика аумағының ғарыш мониторингi жүйесiн дамыту, табиғат апаттары мен төтенше жағдайлар қаупi мен қатерiн мейлiнше азайту, қоршаған орта мен халық денсаулығына зымыран-ғарыш қызметiнiң зиянды әсерiн азайту;
Қазақстан Республикасының әлемдiк ғарыштық серiктестiкпен ықпалдасуы, Халықаралық ғарыш станциясында қазақстандық ғарышкерлердiң экспедициясын жүргiзу "Байқоңыр" ғарыш айлағында бiрлескен жобаларды iске асыруға қазақстандық мамандар мен ұйымдардың қатысуы болуға тиiс.
4. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МIНДЕТТЕРI
Мемлекеттiк бағдарламаның негiзгi мақсаты
- ғарыш технологияларын тиiмдi пайдалану жолымен Қазақстан Республикасының ұлттық және ақпарат қауiпсiздiгiн нығайтуға, әлеуметтiк-экономикалық және ғылыми-техникалық дамуына ықпал ететiн ғарыш қызметiн дамыту.
Көрсетiлген мақсаттарға қол жеткiзу үшін мынадай мiндеттердi орындау қажет:
түрлi мақсаттағы отандық ҒА жасау және ұшыру үшiн негіздемелер әзiрлеу;
түрлi мақсаттағы ҒА ұшыру және басқаруға арналған жерүстi инфрақұрылымын дамыту;
спутниктiк телекоммуникациялар жүйесi негiзiнде ақпарат технологияларын дамыту;
Қазақстан Республикасы аумағының, оның iшiнде қоршаған орта жай-күйiнiң Ұлттық ғарыш мониторингi жүйесiн дамыту;
ғарыш зымыран кешендерiн пайдалану кезiнде Қазақстан Республикасы аумағының экологиялық қауiпсiздiгi жүйесiн құру;
ғарыш қызметi саласында кадрлар даярлау, мамандарды қайта даярлау және бiлiктiлiгін арттыру жүйесiн құру;
ғарыш қызметiн дамытудың нормативтiк құқықтық базасын жетiлдiру және экономикалық қамтамасыз ету.
Ескерту. 4-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2007.12.24.
N 499
Жарлығымен.
5. БАҒДАРЛАМАНЫҢ НЕГIЗГI БАҒЫТТАРЫ МЕН
IСКЕ АСЫРУ ТЕТІГІ
5.1. Бағдарламаның негiзгi бағыттары
Бағдарламаны iске асыру мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
5.1.1. Түрлi мақсаттағы отандық ғарыш аппараттарын жасау және ұшырy үшiн негiздер әзiрлеy мыналарды көздейдi:
геостационарлық орбитада қазақстандық ҒА үшiн Қазақстан Республикасына тоқтап тұру нүктесiн бөлу және оны бекiту жөнiндегi жұмыстарды жүргiзу;
"Kazsat" қазақстандық алғашқы байланыс және хабар тарату спутнигiн жобалауға, әзiрлеуге, жеке және кешендi сынауларға, сондай-ақ ұшыруға қатысу;
ғарыш техникасының арнайы конструкторлық-технологиялық бюросын құру;
тiкелей телерадиохабарларды тарату және мультимедианың интерактивтi қызметiн ұсынудың ұлттық геостационарлық байланыс спутнигiн құру және ұшыру жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу;
төменгі жер маңындағы және геостационарлық орбиталарда FA-ның жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету үшiн әмбебап ғарыш тұғырын құрудың TЭH-iн әзiрлеу;
ұлттық ғарыш жүйесiнiң Жердi қашықтықтан зондтау ғарыш аппаратының нобайлық жобасын әзiрлеу;
ғылымдық мақсаттағы ҒА-ны жасау жөнiнде жобалық материалдар дайындау;
Қазақстан Республикасындағы түрлi тұтынушылар мүддесi үшiн "Гонец-М" дербес байланыс спутнигiнiң көп функциялы жүйесiн құру жөнiндегі пилоттық жобаны орындау;
ғарыш кеңiстігін радиациялық мониторингтеудiң халықаралық жүйесiн құруға қатысу;
электрондық аппараттардың элементтік базасын және ғарыштық сәулелену әсерi кезiнде радиациялық тұрақтылықты диагностикалау әдiстерiн дамыту.
Аталған бағыттың табысты iске асырылуы геостационарлық орбитада қазақстандық FA үшiн Қазақстан Республикасына тоқтап тұру нүктесiн бөлудi және бекiтiп берудi талап етедi. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы тиiстi мемлекеттiк органдарының алдына аталған мәселенi 2008 жылға дейiн жедел шешу туралы мiндет қойылды.
5.1.2. Ғарыш аппараттарын ұшыруға және басқаруға арналған жер үстi инфрақұрылымын дамыту:
"Kazsat" алғашқы ұлттық геостационарлық байланыс және хабар тарату спутнигiн жасау және ұшыру жобасы шеңберiнде Ақмола облысының Ақкөл қаласында жерүстi басқару кешенi мен байланыс мониторингi жүйесiн салу және техникалық жарақтандыру;
"Байқоңыр" ғарыш айлағында "Бәйтерек" ҒЗК-нi салу және техникалық жарақтандыру, сынаулардың толық циклын жүргiзу және оны тәжiрибелiк-өнеркәсiптiк пайдалануға тапсыру;
Қазақстан Республикасының командалық-өлшеу кешенiн құру.
Ескерту. 5.1.2-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2005.10.13. N
1656
, 2007.12.24.
N 499
Жарлықтарымен.
5.1.3. Халықаралық ғарыш станциясының бортында оларды іске асыру үшін Қазақстан Республикасының ғылыми зерттеулері мен эксперименттерінің бағдарламасы бойынша жұмыстар жүргізу:
қатты және сұйық күйіндегі металл қорытпаларында термодиффузияны зерделеуді;
жоғары атмосферадағы оптикалық құбылыстарды кешендi зерделеудi;
жоғары организмдер геніне ғарыштық ұшыру жағдайына ұқсас факторлар әсерінің молекулярлық-биологиялық тетіктерін зерттеуді және ауыл шаруашылығы дақылдарының бастапқы төзімді желілерін құруды;
жоғары күш түсуі жағдайында адамды қорғаудың химиялық, биохимиялық және психофизиологиялық әдістерін әзірлеуді;
адам организмінің бейімделу мүмкіндіктерін арттыратын, бағытталған медициналық-биологиялық қасиеттері бар биологиялық белсенді қоспалар мен мамандандырылған өнімдер әзірлеуді;
Халықаралық ғарыш станциясының ФЖБ-2 көп мақсатты зертханалық модулiн құруға Қазақстан Республикасының қатысуын пысықтауды көздейдi.
Ескерту. 5.1.3-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2007.12.24.
N 499
Жарлығымен.
5.1.4. Ақпараттық ғарыш технологияларын дамыту:
аэроғарыш бейнелерiн жинау, өңдеу, талдау және синтездеудiң тиiмдi әдiстерi мен технологияларын әзiрлеу;
ғарыш объектiлерiн басқару процестерiн моделдеу;
ақпараттық ғарыш технологияларының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;
телекоммуникациялардың спутник жүйесiнiң ұлттық ғарыш сегментiн, спутниктiк цифрлық телерадиохабарларын тарату мен ықпалдасқан қызмет көрсетудiң ұлттық жүйесiн құру жөнiнде техникалық ұсыныстар әзiрлеу;
мәреден шығатын ЗТ туралы Ұшу ақпаратын бейнелеу орталығын құру;
ұлттық орбиталық-жиек ресурстарын тиiмдi пайдалануды қамтамасыз ету;
спутниктiк байланыстың қазақстандық телепорттарын құру жөнiнде технологиялық және техникалық шешiмдер таңдау және негiздеу;
спутниктiк ақпараттық-телекоммуникациялық және навигациялық жүйелер құру мен қолданудың технологиялық негiздерiн әзiрлеу;
корпоративтiк ақпараттық-телекоммуникациялық желi құру жөнiнде технологиялық және техникалық шешiмдер таңдау және негiздеу арқылы жүзеге асырылатын болады.
5.1.5. Қазақстан Республикасы аумағының Ұлттық ғарыш мониторингi жүйесiн дамыту:
мемлекеттiк басқару органдарының барлық деңгейiн табиғи ресурстардың жай-күйi мен оны пайдалану туралы сенiмдi ақпаратпен жедел қамтамасыз ету;
Қазақстан мен оған iргелес мемлекеттердiң аумағын түрлi спектрлiк өрiстерде жоғары, орта және төменгi шешiмдi жедел ғарыш түсiрiлiмдерiмен тұрақты қамтуды қамтамасыз ететiн қабылдау станцияларының желiсiн дамыту;
ақпарат өңдеу орталықтарын, ведомстволық және аумақтық ақпараттық-өлшеу желiлерiн бiрiктiретiн корпоративтік ақпарат инфрақұрылымын құру;
Цифрлық ғарыш бейнелерiнiң ұлттық мұрағатын құру және өзектiлендiру, ақпарат қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету және оны рұқсат етiлмеген қолжетiмдiлiктен қорғау жолымен жүзеге асырылатын болады.
5.1.6. Зымыран-ғарыш кешенiн пайдалану кезiнде Қазақстан Республикасы аумағының экологиялық қауiпсiздiгі жүйесiн құру:
"Байқоңыр" ғарыш айлағының аумағы мен онымен iргелес аумақтардағы экожүйенiң жай-күйiн кешендi бағалау;
Қоршаған орта мен табиғи ресурстардың бiрыңғай мемлекеттiк мониторинг жүйесiнiң құрамдас бөлiгi болып табылатын қазiргi заманғы ақпараттық ГАЖ-технологиялары базасына фондық жүктемелердi ескере отырып, "Байқоңыр" ғарыш айлағы мен ЗТ-дан бөлiнетiн бөлшектердiң құлау аудандарындағы қоршаған орта объектiлерiнің жай-күйiн болжау және көп деңгейлi экологиялық мониторинг жүйесін құру;
ЗСОК және қоршаған ортаның түрлi объектiлерiне айналған олардың өнiмдерiнiң құрамын сапалық-сандық бағалауды қоса алғанда, ҒЗК-ның қоршаған ортаға әсерлерiн физикалық-химиялық диагностикалау әдiстерiн дамыту, осы өнiмдердiң өзгеру және таралу процестерiн моделдендiру;
халық денсаулығына ҒЗТ-ны пайдаланумен сабақтас кешендi әсер ету факторларынан туындайтын ықтимал қауiп пен дәлелденген зиян дәрежесiн нақтылау үшiн санитарлық-гигиеналық мониторинг жүргізу;
бұрын зымыран-ғарыш қызметiне пайдаланылған аумақтарда топырақ-өсiмдiк жамылғысын оңалту әдiстерi мен технологияларын әзiрлеу;
"Байқоңыр" кешенiн пайдалануға байланысты қоршаған орта мен адам денсаулығына қолайсыз факторлардың жағымсыз әсерiн азайту жөнiндегi iс-шаралар кешенiн әзiрлеу жолымен жүзеге асырылады.
5.1.7. Ғарыш қызметiн кадрмен қамтамасыз ету:
Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының оқу жоспарларына арнайы пәндер енгізу мен мемлекеттiк оқытып-үйрету тапсырысының аясында ғарыш байланысы, телекоммуникациялар, навигация, борт техникасы, зымырандық отын мен қозғалтқыштар, ақпарат қорғау бойынша мамандар даярлауды жүргізу;
ЖҚЗ деректерiн өңдеу жөнiндегi ғарыш қызметi үшiн маманданумен бiрге "Ақпарат жүйелерi", "Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар", "Экология", ғарыштық байланыс технологиялары, ғарыштық зымыран кешенiн пайдалану кезiндегi экологиялық қауiпсiздiк мамандықтары бойынша магистрлер даярлау;
ұшу аппараттарын жобалау, құрастыру және шығару; сынақ аппараттарының жылулық, электрозымырандық қозғалтқыштар мен электр қондырғылары; ұшу аппараттарын бақылау және сынау саласында ғылыми және ғылыми-педагог кадрларын даярлауды ұйымдастыру;
Байқоңыр қаласындағы Мәскеу авиация институтының "Восход" филиалында практикалық ғарышнама бойынша мамандар даярлауды, қайта даярлау және бiлiктiлiгiн арттыруды кеңейту;
тиiстi оқу орындарында және ғылыми орталықтарда инженерлiк-техникалық және ғылыми кадрлар даярлау, тағылымдамадан өткiзу және қайта даярлау;
аэроғарыш бағыты бойынша мамандарды қашықтықтан оқытып-үйретудi ұйымдастыру жолымен жүзеге асырылады.
Ғарыш қызметi саласында мамандар даярлау Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында мемлекеттік оқытып-үйрету тапсырысын орналастыру жолымен де, 2005-2010 жылдарға арналған Бiлiм берудi дамытудың
мемлекеттiк бағдарламасы
шеңберiнде жетекшi шетелдiк оқу орындары мен ғылыми орталықтарында да, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Болашақ" халықаралық стипендиясын
берумен
де жүзеге асырылатын болады.
5.1.8. Ғарыш қызметiнiң жұмыс iстеуiн нормативтiк құқықтық және экономикалық қамтамасыз ету:
"Ғарыш қызметi туралы" Қазақстан Республикасының Заңын әзiрлеу;
"Бәйтерек" ҒЗК-сын құру туралы Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Ресей Федерациясы Үкiметiнiң арасындағы
келiсiмдi
iске асыру;
Қазақстан Республикасының халықаралық Зымыран технологияларын бақылау режимiне қосылуы үшiн қажеттi сыртқы саяси рәсiмдер жүргiзу;
iске асырылатын жобалардың коммерцияландырылуына және экономикалық тиiмдiлігіне бағдарланған Қазақстанның ғарыш қызметiн дамытудың басымдықтарын айқындау;
мемлекеттiк тапсырыс, салық, кредит, кедендiк реттеу және өзге де шаралар негiзiнде ғарыштық қызметті дамытуды мемлекеттік ынталандырудың тiкелей және жанама шаралары мен тетiктерiн әзiрлеу;
ғарыштық қызметті дамытуда жекеше капитал мен инвестициялар тарту жөнiнде шаралар мен тетiктер әзiрлеу;
ғарыш технологиялары мен қызмет көрсетулер рыногының мониторингi, талдау және маркетинг жүйесiн қалыптастыру бағыттары мен әдiстерiн негiздеу;
көп арналы қаржыландыру, тәуекелдi және венчурлық инвестициялауды бacқapу жүйесiн құру;
Қазақстан Республикасында бәсекеге қабiлеттi аэроғарыш саласын кезең-кезеңмен қалыптастыру стратегиясын негiздеу;
ғарыш технологияларының дамуы мен олардың ғылымның, техника мен экономиканың басқа салаларында пайдаланылуын қамтамасыз ететін инновациялық инфрақұрылым қалыптастыру жөнiнде ұсыныстар негiздеу жолымен жүзеге асырылады.
5.2. Бағдарламаны iске асыру тетiктерi
Бағдарламаның орындалуы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысымен бекiтiлетiн оны iске асыру жөнiндегi Iс-шаралар жоспарына сәйкес жүзеге асырылатын болады.
Қазақстан Республикасында ғарыш қызметiнiң мемлекеттiк басымдықтары мен даму бағыттарын айқындау, Бағдарламаны iске асыру барысын жүйелi бақылауды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Үкiметi жанынан Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi басқаратын және құрамына ғарыш қызметi саласында жұмыс iстейтiн мүдделi мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың өкiлдерi кiретін консультативтік-кеңесшi орган - "Ғарыш жөнiндегi кеңес" (бұдан әрi - Кеңес) құру көзделуде.
Ғарыш қызметі саласындағы өкiлеттi орган - Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгi Кеңестiң жұмысшы органы болып белгiленедi.
Осы Бағдарламаны iске асыру мақсатында "Қазғарыш" ұлттық компаниясы" акционерлiк қоғамы құрылатын болады, оның қызметінің негiзгi бағыттары:
ғарыш қызметi саласындағы мемлекеттік саясатты iске асыруға қатысу;
Қазақстан Республикасының ғарыш қызметi саласындағы ағымдық және ұзақ мерзiмдi салааралық бағдарламаларын әзiрлеуге және iске асыруға қатысу;
ғарыш техникасын дамытудың негiзгi бағыттарын негiздеу бойынша жүйелi зерттеулер жүргiзу;
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық мiндеттерi мен ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудi шешуге бағытталған тиiмдiлiгi жоғары ақпарат пен ғарыш технологияларын игеру және құру;
Қазақстан Республикасы қоршаған ортасының жай-күйi мен халқының денсаулығына ғарыш қызметiнiң әсерiн бағалау жөнiндегi ғарыш техникасы мен технологияларын құру бойынша тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстар жүргiзу және "Байқоңыр" ғарыш айлағында зымыран-ғарыш техникасын пайдаланудың экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;
Халықаралық ғарыш станциясының бортында оларды іске асыру үшін іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулер мен эксперименттер жүргізуді ұйымдастыру;
ЖҚЗ әдiстерiн пайдалану арқылы қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау, төтенше жағдайларды болжау және мониторингi саласында мемлекеттiк тапсырысты орындауға қатысу;
түрлi мақсаттағы ғарыш аппараттарын жобалау мен әзiрлеу, оларды ұшыруды ұйымдастыру болып табылады.
"Бәйтерек" ҒЗК құру жобасын iске асыру үшiн Қазақстан-Ресей бiрлескен кәсiпорны құрылады. Осы жобаны iске асыру жөнiндегi жұмыстарды үйлестiру Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң Аэроғарыш комитетiне жүктеледi.
Бағдарламаны iске асыруды нормативтiк құқықтық қамтамасыз ету мақсатында ғарыш қызметi саласында бiрқатар нормативтiк құқықтық актiлер әзiрлеу және Қазақстан Республикасының, Ресей Федерациясының, Германияның, Францияның және басқа елдердiң мемлекеттiк органдары мен ұйымдарының өзара iс-қимылын жүзеге асыру үшiн тиiстi мемлекетаралық келiсiмдер мен халықаралық шарттар дайындау көзделедi.
Бағдарламаның әкiмшiсi болып Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгi белгiлендi.
Ескерту. 5.2-кіші бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2007.12.24.
N 499
Жарлығымен.
6. ҚАЖЕТТI РЕСУРСТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРI
Ескерту. 6-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2005.10.13. N 1656 , 2007.12.24. N 499 Жарлықтарымен.
|
Бағыттар |
Республикалық
|
Инвести-
|
|
1. Ғарыш аппараттары
|
10661,10
|
|
|
БАРЛЫҒЫ: |
44064,75 |
300,0 |
Бағдарламаны iске асыруға байланысты қаржы шығындары барлығы 44364,75 млн. теңгені құрайды.
Республикалық бюджет барлығы 44064,75 млн. теңге, оның ішiнде 2005 жылы - 14861,2 млн. теңге.
Инвестициялар, барлығы - 300 млн. теңге, оның iшiнде, 2005 жылы - 150 млн. теңге, 2006 жылы - 150 млн. теңге.
"Kazsat" ҒА құруға және ұшыруға және "Бәйтерек" ҒЗК байланысты қаржы шығыны 38346,39 млн. теңгенi құрайды.
Республикалық бюджеттен ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарды қамтамасыз етуге арналған қаржы шығындары 5582,1 млн. теңгені құрайды, оның iшiнде 2005 жылы - 2179,9 млн. теңге, 2006 жылы - 2232,6 млн. теңге, 2007 жылы - 1169,6 млн. теңге. Көрсетiлген жұмыс түрлерiне 300 млн. теңге мөлшерiнде инвестиция тарту жоспарланып отыр, оның iшiнде 2005 жылы - 150 млн. теңге, 2006 жылы - 150 млн. теңге.
Мамандар даярлауға, қайта даярлауға және бiлiктiлiгiн арттыруға және басқа да бiлiм беру жөнiндегi iс-шараларға қажеттi қаржы қаражатының барлығы 455,3 млн. теңгенi құрайды, оның iшiнде 2005 жылға - 96,4 млн. теңге осы бюджеттiк бағдарлама шеңберiнде бюджеттiк бағдарламалар бойынша: 002 "Iргелi және қолданбалы зерттеулер" (101 "Қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргiзу" кiшi бағдарламасы) - 50 млн. теңге;
023 "Мемлекеттiк бiлiм беру ұйымдары кадрларының бiлiктiлiгiн арттыру және қайта даярлау" - 43,4 млн. теңге; 025 "Бiлiм беру жүйесiн әдiстемелiк қамтамасыз ету және бiлiм беру қызметтерiнiң сапасын талдау" - 3 млн. теңге.
Бұдан басқа, осы мақсаттарға 020 "Мамандар даярлау" (112 "Ресей Федерациясы және Шығыс Еуропа жоғары оқу орындарында кадрлар даярлау" кiшi бағдарламасы); 006 "Радиожиілік спектрiн және радиоэлектронды құралдар мониторингi жүйесiн техникалық сүйемелдеу" бюджеттiк бағдарламалары бойынша тиiсiнше 31 млн. теңге және 84,5 млн. теңге көлемiнде қаржы қаражаты көзделген.
2006-2007 жылдарға арналған республикалық бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын iс-шаралар бойынша шығыстар көлемi тиiстi қаржы жылына арналған "Мемлекеттiк бюджет туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес нақтыланады.
7. БАҒДАРЛАМАНЫ IСКЕ АСЫРУДАН КYТIЛЕТIН
НӘТИЖЕЛЕР
Ескерту. 7-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2005.10.13. N 1656 , 2007.12.24. N 499 Жарлықтарымен.
Осы Бағдарламаны iске асыру Қазақстан Республикасының ұлттық және ақпараттық қауiпсiздiгін нығайтуға, әлеуметтiк-экономикалық және ғылыми-техникалық дамуына ықпал ететiн болады.
Бағдарламаны iске асыру нәтижесiнде:
2005 жылы:
жиiлiк ресурстарының сыйымдылығы шамамен 864 МГц, "KazSat" қазақстандық байланыс және хабар тарату спутнигi құрылатын және геостационарлық орбитаға шығарылатын болады;
Ақмола облысының Ақкөл қаласында ҒА ЖҮБК құрылады;
старт алу кешенiнде жұмыстардың бiрiншi кезеңi аяқталады және "Бәйтерек" ҒЗК нобайлық жобасы әзiрленедi, "Бәйтерек" АҚ-да Қазақстан-Ресей бiрлескен кәсiпорны құрылады;
ғарыш бейiнiндегi мамандар даярлау басталады - 50 адам.
2006 жылы:
"Ғарыш қызметi туралы" Қазақстан Республикасының Заңы әзiрленетiн болады;
қазақстандық геостационарлық байланыс спутнигiн құру мен ұшыру жөнiндегi және тiкелей телехабарлар таратуды ұйымдастыру мен мультимедианың интерактивтi қызметтерiн ұсыну жөнiнде ұсыныстар әзiрленетiн болады;
"Байқоңыр" ғарыш айлағында "Бәйтерек" ҒЗК құру жөнiндегi жұмыстар жалғасатын болады;
ғарыш техникасының арнайы конструкторлық-технологиялық бюросы құрылатын болады;
FA сүйемелдеу мен ғарыш кеңiстiгiн бақылау үшiн "Орбита" радиополигоны жаңғыртылатын және дайындалатын болады;
Қазақстан Республикасының халықаралық Зымыран технологияларын бақылау режимiне қосылуы жөнiндегі сыртқы саяси iс-шаралары iске асырылатын болады;
ғылыми мақсаттағы ҒА құру жөнiнде техникалық ұсыныстар әзiрленетiн болады;
спутникке қарасты полигондар желiсi құрылатын болады;
2007 жылы:
ҒА сүйемелдеу мен ғарыш кеңiстiгiн бақылау үшiн "Сарышаған" бейiндi полигонының, "Ғарыш станциясы" экспедициялық базасының объектiлерi жаңғыртылып, дайындалатын болады;
"Байқоңыр" ғарыш айлағында "Бәйтерек" РЗК құру жөнiндегi жұмыстар аяқталатын болады;
командалық-өлшеу кешенi құрылатын болады;
Астана қаласындағы Ұлттық ғарыш мониторингі орталығы жаңғыртылатын болады;
қабылдау станцияларын сертификаттау жүргiзу және үндiстандық IRS спутнигiнен, канадалық RADARSAT спутнигінен және ресейлiк ғарыш аппараттарынан ЖҚЗ деректерін қабылдауға лицензия алынатын болады;
Цифрлы ғарыш бейнелерiнiң ұлттық мұрағаты, экожүйенiң жай-күйiн кешендi бағалау жүйесi және экологиялық мониторингтiң көп деңгейлi жүйесi құрылатын болады;
"Гонец-M" дербес спутниктiк байланыстың көп функциялы жүйесiн құру жөнiндегi пилоттық жоба дайындалатын болады;
төменгi орбиталық және геостационарлық ғарыш аппараттарына арналған әмбебап ғарыш тұғырнамасын құру жобасының TЭH-i дайындалатын болады.
Бөлiнген квотаға сәйкес жыл сайын МАИ-дың "Восход" филиалына 10 Қазақстан азаматын оқуға қабылдау жүзеге асырылатын болады. Жыл сайын қосымша бiлiм беру жүйесі бойынша оқытып-үйрету жүзеге асырылатын болады: 30 маман - қайта даярлаудан; 140 маман - біліктiлігін арттырудан; 30 маман - тағылымдамадан өтедi.
Жыл сайын 10 әдiстемелiк және оқу құралы әзiрленіп, шығарылады.
ҒЗТКЖ шеңберiнде жыл сайын Бағдарлама шеңберiнде iске асырылатын 20-ға жуық әзiрленiмдер дайындалатын болады.
Бағдарламаны iске асырудың саяси тиiмдiлiгi
Өзiн индустриялық-инновациялық даму жолындағы мемлекет ретiнде жариялаған Қазақстан Республикасы:
Ресеймен бiрлесiп ҒА ұшыру жөнiндегi әлемдiк жоғары технологиялық қызмет көрсетулер рыногына шығады;
өз спутнигі базасында байланыс пен хабар таратудың ұлттық жүйесiн құрады, FA басқарудың технологиясын игередi;
ғарыш қызметі саласында әлемдiк қоғамдастықпен ықпалдасуы үшін негiздер құрады.
Бағдарламаны iске асырудың экономикалық тиiмдiлiгi
Халықаралық операторлардан спутник байланысы арналарын жалға алуға арналған шығыстар "Kazsat" ұлттық ҒА пайдалану есебiнен 1,5-2 есе қысқаратын болады;
жоғары шешiмдi ғарыш түсiрілiмдерiн сатып алуға арналған шығындар жылына 30-35 млн. теңгеге дейiн төмендейтiн болады;
табиғи және техногендi сипаттағы төтенше жағдайлардан келетiн шығындар жылына 500 млн. теңгеден астам сомаға қысқаратын болады;
мұнайгаз кен орындарының ғарыш мониторингi жүйесiн енгізу есебiнен мұнайгаз саласының тиiмдiлiгi жылына 1 млрд. теңгеге жуық сомаға артатын болады.
Бағдарламаны iске асырудың әлеуметтiк тиiмдiлiгі
"Бәйтерек" ҒЗГ құрылыс-құрастыру жұмыстары үшiн 2000 дейiн жұмысшылар мен мамандар, ал ұшыруды жүзеге асыру кезiнде 1000 дейiн мамандар тартылатын болады;
ғарыш қызметiнде ғылыми және инженерлiк ұжымдардың рөлi жоғарылайтын болады;
ғарыш қызметi үшiн кадрлар даярлау, қайта даярлау және бiлiктiлiгiн арттырудың отандық жүйесi құрылатын және дамытылатын болады;
ел халқының тiкелей цифрлық телехабарлары арқылы ақпарат ресурстарына қолжетiмділігi, Интернет, қашықтықтан оқыту мен телемедицина қызмет көрсетулерiн ұсыну қамтамасыз етiлетiн болады;
"Байқоңыр" ғарыш айлағында өңiрдiң әлеуметтiк дамуына оң ықпал ететiн "Бәйтерек" FЗК жобасы iске асырылатын болады;
ЗТ экологиялық қауiпсiз отынға ауыстыру есебiнен "Байқоңыр" ғарыш айлағында ғарыш қызметiнiң экологиялық қауiпсiздiк деңгейi артатын болады.
Бағдарламаны iске асырудың ғылыми-техникалық тиiмдiлiгі
ғарыш технологиялары саласында (байланыс, материалтану, биотехнология мен биомедицина) iргелi және қолданбалы зерттеулердi дамытуға арналған қолайлы жағдайлар қамтамасыз етiлетiн болады;
ғарыш қызметiнің перспективтi бағыттарын дамыту үшiн ғылыми-технологиялық база қалыптастырылатын болады.
Мұның барлығы сайып келгенде елдiң оң саяси және ғылыми-техникалық беделiн көтередi, оның экономикасының бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру үшiн алғышарттар жасайды, Қазақстан Республикасына халықаралық iрi ғарыш бағдарламалары мен жобаларын әзiрлеу мен iске асыруда тең құқылы әрiптестiктi қамтамасыз етедi, сондай-ақ өзiнiң спутниктiк байланысының қазiргi заманғы арналарын, жаңа ақпараттық және ғарыштық технологияларды пайдалану есебiнен ұлттық қауiпсiздiк деңгейiн арттырады.