Алматы агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасын бекіту туралы

      Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Алматы агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы бекітілсін.
      2. Орталық және жергілікті атқарушы органдар осы қаулыдан туындайтын шараларды қабылдасын.
      3. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                                    К.Мәсімов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің       
2016 жылғы 24 мамырдағы
№ 302 қаулысымен   
бекітілген      

Алматы агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы

      Осы Алматы агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы (бұдан әрі – Алматы агломерациясының өңіраралық схемасы) Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан-2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелерін бекіту туралы» 2013 жылғы 30 желтоқсандағы № 1434 (бұдан әрі – Бас схеманың негізгі ережелері) және «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасын бекіту туралы» 2014 жылғы 28 маусымдағы № 728 (бұдан әрі – Өңірлерді дамыту бағдарламасы) қаулыларын іске асыру шеңберінде әзірленді.
      Алматы агломерациясының өңіраралық схемасы Қазақстан Республикасының сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы заңнамасына, аумақты ұйымдастырудың экологиялық, әлеуметтік-экономикалық мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық және нормативтік-техникалық құжаттарға сәйкес әзірленді.
      Алматы агломерациясының өңіраралық схемасы аумақты дамыту перспективаларын және оның инфрақұрылымға ұзақ мерзімді қажеттілігін айқындайтын қала құрылысы стратегиясы болып табылады. Алматы агломерациясының өңіраралық схемасы ережелерін іске асыру кезектілігі, қаржыландыру көздері және көлемі бюджеттік мүмкіндіктер ескеріле отырып, салалық бағдарламалар және аумақтарды дамыту бағдарламалары деңгейінде айқындалады.
      Алматы агломерациясының өңіраралық схемасының негізгі міндеттері:
      1) Алматы агломерациясының шекараларын айқындау;
      2) агломерацияны дамытудың оңтайлы бағыттарын қалыптастыру мақсатында аумақтың шекарасына кіретін әкімшілік-аумақтық бірліктердің мүдделерін ескере отырып, жобаланатын аумақтың ұтымды жоспарлы ұйымдастырылуын айқындау;
      3) аумақты функционалдық аймақтарға бөлу, халықты қоныстандыру және өндірістік күштерді орналастыру жүйесін жетілдіру, инженерлік, көліктік, әлеуметтік және рекреациялық инфрақұрылымды дамыту, аумақтарды қауіпті техногендік және табиғи процестерден қорғау, аумақтың экологиялық ахуалын жақсарту және қоршаған ортаны қорғау жөнінде негізді ұсыныстар кешенін әзірлеу.
      Алматы агломерациясының өңіраралық схемасы Алматы агломерациясы аумағын аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзімдеріне қала құрылысын перспективалы дамытудың жобалық ұсыныстарын қамтиды. Алматы агломерациясының өңіраралық схемасының негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері осы Алматы агломерациясының өңіраралық схемасына 1-қосымшада келтірілген.
      Алматы агломерациясын ұзақ мерзімді дамытудың жобалық ұсыныстары осы Алматы агломерациясының өңіраралық схемасына 2-14-қосымшаларда келтірілген.

1. Аумақты аймақтарға бөлу, қала құрылысын игеру және дамыту

Аумақты қала құрылысын игеру және дамыту

      Алматы агломерациясының ықпал ету аймағына мыналар кіреді: агломерацияның орталығы (өзегі) – Алматы қаласы, Алматы облысының Қарасай, Талғар, Іле, Еңбекшіқазақ және Жамбыл – бес әкімшілік ауданының бөліктері, сондай-ақ Қапшағай қалалық әкімшілігінің аумағы.
      Ықпал ету аймағының аумағы қала және қала маңы аймағының неғұрлым тығыз байланысынан айқындалып, қалыптасқан серіктес қалалардың: Қапшағай, Қаскелең, Талғар, Есік қалаларының, Ұзынағаш ауылының, Қапшағай су қоймасының солтүстік жағалауындағы демалыс аймақтарының орналасуын ескереді.
      Алматы агломерациясының шығыс шекарасы Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі (бұдан әрі – Іле Алатауы МҰТП) аумағының солтүстік-шығыс бөлігінен басталып, одан әрі солтүстік бағытта Көктөбе, Түрген, Қаракемер, Евгенемаловодненск, Ақши ауылдық округтерінің шығыс шекаралары бойымен Еңбекшіқазақ ауданы аумағының бөлігін қамтиды.
      Солтүстік шекарасы Қапшағай су қоймасының оңтүстік жағалауы бойымен өтеді және Шеңгелді ауылдық округінің оңтүстік-батыс бөлігін, Қапшағай қаласының аумағы кіретін Қапшағай су қоймасының батыс бөлігін қамтиды, одан әрі Іле ауданының Жетіген ауылдық округінің батыс шекарасы бойымен өтіп, Сорбұлақ көлінің солтүстігінен айналып өтеді.
      Батыс шекарасы Сорбұлақ көлінің солтүстігінен басталып, Іле ауданы аумағының оңтүстік бөлігін қамтиды, одан әрі Мыңбаев, Таран, Қарасу ауылдық округтерінің батыс шекаралары бойымен Жамбыл ауданының аумағынан өтеді.
      Оңтүстік шекарасы Жамбыл ауданының Қарғалы ауылдық округінің оңтүстік-батыс шекарасынан басталып, одан әрі батыс бағытта Қарасай ауданының оңтүстік шекарасынан өтеді және Іле Алатауы МҰТП аумағының солтүстік бөлігін қамтиды.
      Алматы агломерациясының шекарасы шеңберінде халықтың қоныстануы ендік бағытта, табиғи қалыптасқан серіктес қалалары бар неғұрлым урбандалған және тығыз қоныстандырылған аумақта, Іле Алатауының бөктері бойында қалыптасты.
      Республикалық маңызы бар Алматы-Қапшағай автомобиль тасжолы бойында солтүстік меридионалды бағыт қалыптасады, онда Өтеген батыр ауылы және Жетіген ауылы сияқты ірі көліктік логистикалық түйіндер орналасқан. Қапшағай су қоймасының батыс жағалауында қалалық демалыс аймағы бар Қапшағай қаласы орналасқан.
      Агломерацияның елді мекендерінің тұрақты еңбек, мәдени-тұрмыстық және рекреациялық байланыстары бар.
      Агломерация жерінің жалпы ауданы 939,5 мың га құрайды. Агломерация аймағына Алматы облысының 188 елді мекені және Алматы қаласы кіреді.
      Алматы агломерациясына кіретін Алматы облысы елді мекендерінің тізбесі осы Алматы агломерациясының өңіраралық схемасына  15-қосымшада берілген.
      Алматы агломерациясының шекаралары оны жеке әкімшілік орталық етіп бөлмейді және қалыптасқан әкімшілік бөліністі және аумақтарды басқаруды бұзбайды. Агломерация құрамындағы Алматы облысының әкімшілік аудандары мен елді мекендерінің жерлері Алматы облысы әкімдігінің қарауында.
      «Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабы 2-тармағының 
6-1) тармақшасына сәйкес аумақтың қала құрылысын игерудің және дамытудың тиісті нормалары мен қағидаларын белгілей отырып, Алматы агломерациясының аумағы ерекше реттелетін сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі мен қала құрылысы регламентациясының аумақтық объектілеріне жатады.
      Аумақтың қала құрылысын игеру және дамыту нысаналы мақсаты және шаруашылық пайдаланылуы (ауыл шаруашылығы, рекреациялық, табиғатты қорғау, өнеркәсіп және құрылыс қызметін жүргізудің құндылығы мен орындылығы өлшемшарттарына сәйкес) бойынша аумақты функционалдық аймақтарға бөлу нақты сақтала отырып, жүзеге асырылуы тиіс.
      Алматы агломерациясының құрамына кіретін елді мекендер аумағының қала құрылысын игеруді, дамытуды және аймаққа бөлуді реттеу Алматы қаласының және Алматы облысы елді мекендерінің бекітілген бас жоспарларында көзделген.

Жоспарланатын аумақты аймақтарға бөлу

      Аумақты функционалдық аймақтарға бөлу – бұл белгіленген аймақтардың мақсаттары мен пайдалану режимдерін анықтай отырып, аумақты мақсаты бойынша бөлу.
      Бас схеманың негізгі ережелерінің 5-бөліміне сәйкес функционалдық аймақтар 4 негізгі топқа бөлінді:
      1) қарқынды шаруашылық және қала құрылыстық игеру және табиғи ортаны барынша жол берілетін жасанды түрлендіру аймақтары;
      2) қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары;
      3) шаруашылық игерілуі шектелетін және қоршаған ортасы барынша сақталатын аймақтар;
      4) шаруашылық қызметтің ерекше регламенттері бар аймақтар.
      Жоғарыда аталған әрбір аймақтың құрамында тиісті кіші аймақтар белгіленді.
       1. Қарқынды шаруашылық және қала құрылыстық игеру және табиғи ортаны барынша жол берілетін жасанды түрлендіру аймақтары
      Қоныстандырудың кіші аймағы
      Алматы агломерациясы жоспарлау орталықтарын: Қаскелең, Қапшағай, Талғар, Есік қалаларын, Ұзынағаш, Жетіген, Өтеген батыр ауылдарын қамтитын Жетісу урбандалған аймағына жатады.
      Есептік жобалау мерзімінде Алматы қаласын есепке алғандағы қалалардың жалпы көлемі 117 138,9 га, ауылдық елді мекендердің жалпы көлемі 79 917,8 га құрайды.
      Алматы агломерациясының аумағы ерекше қала құрылысын реттеу аймағында орналасқан, ол үшін «Сейсмикалық аудандардағы құрылыс» 2.03-30-2006 Қазақстан Республикасының құрылыс нормалары мен қағидаларына (бұдан әрі – ҚРҚНжҚ), «Алматы қаласы мен оған іргелес аумақтарға сейсмикалық микроаудандастыруды ескере отырып құрылыс салу» 2.03-07-2001 Қазақстан Республикасының құрылыс нормаларына (бұдан әрі – ҚР ҚН), «Қала құрылысы. Қалалық және ауылдық елді мекендерді жоспарлау және құрылыстарын салу» 3.01-01-2008 ҚР ҚНжҚ сәйкес сәулет-қала құрылысы қызметі мақсаттарына арналған жоспарлық шектеулер мен регламенттер белгіленді.
      Алматы қаласының дамуын, оның ішінде серіктес қалаларды және контрмагнит-қалаларды дамыту есебінен аумақтық шектеу – агломерациядағы қоныстандырудың кіші аймақтарының аумағын дамытудың негізгі қағидаты болып табылады. Алматы қаласында жаңа өнеркәсіптік құрылысты тоқтату, қолданыстағы өндірістердің бір бөлігін қала шегінен тыс жерлерге шығару, сондай-ақ бұрыннан бар қоныстанған жерлерді реконструкциялау және қоршаған ортаны сауықтыру бойынша іс-шаралар жүргізу болжанады.
      Өндірістік және логистикалық кіші аймақтар
      Агломерация аумағындағы өндірістік және логистикалық аймақтар Алматы қаласынан шығарылатын өнеркәсіптік және қоймалық кәсіпорындарды көшіруге арналған, өйткені олардың орналасуы қалыптасқан құрылыс салу жағдайында санитариялық-гигиеналық және экологиялық талаптарға сай келмейді.
      Инновациялық технологиялар парктерін және өнеркәсіптік аймақтарды орналастыруға арналған перспективалы аумақтардың ауданы 3482 га құрайды.
      Көліктік-коммуникациялық дәліздердің кіші аймағы
      Автомобиль жолдарының кіші аймағы
      Қалыптасқан көліктік-коммуникациялық дәліздер Алматы агломерациясын кеңістікте дамытудың жоспарлы осьтерінің өтуін айқындап берді.
      Негізгі көліктік дәліздер бойынша 25 километрлік аймақ (қоныстандыру үшін біршама қолайлы аумақ) шекарасында Алматы агломерациясының елді мекендерінің тірек желісімен және перспективалық көлік қаңқасымен өзара байланысты қоныстандыру «дәліздері», қала құрылысының құндылығы жоғары аймақтар айқындалды.
      Жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдары жерлерінің жобалық алаңдары «Автомобиль жолдары үшін жер кесіп беру нормалары» ҚР ҚН 3.03-02-2001 сәйкес белгіленді (1.1-кесте).

      1.1-кесте. Жолдарға бөлінген белдеулердің ені

      Ескертпе: Сыртқы құлама жаңғыртылуы тиіс және олардың көлемдерін уақытша кесіп беруге жатқызу керек.

      Аталған аумақтар мемлекеттік және қоғамдық мүдде аймақтары болып табылады. Автомобиль көлігі аймақтары шегінде учаскелерге меншік немесе иелік ету құқығының болуы негізгі функционалдық мақсатын немесе шартты-рұқсат етілген қызмет түрлерін қоспағанда, оларды кез келген басқа мақсаттарда пайдалану үшін негіздеме болып табылмайды.
      Теміржолдардың кіші аймағы
      Алматы облысы трансшекаралық өңір болып табылады, өйткені батыста Қытай Халық Республикасымен шектеседі.
      Алматы агломерациясы шеңберінде «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық транзиттік дәлізі (аттас автомобиль жолымен қатар өтетін «Жетіген – Қорғас» теміржол тармағы) өтеді. Агломерация шегіндегі «Қорғас – Жетіген – Ақсеңгір» теміржол учаскесінің ұзындығы 135 км құрайды.
      «Темір жолдарға арналған жер кесіп берудің нормалары» 3.03-17-2001 ҚР ҚН сәйкес теміржол құрылыстарының сақталуын, орнықтылығын, беріктігін және жылжымалы құрамның қауіпсіз қозғалысын қамтамасыз ету мақсатында жергілікті атқарушы органдар теміржолдарды беру белдеуіне кірмейтін теміржолдардың бақыланатын аймақтарын белгілейді:
      1) елді мекендердің шегінен тыс – теміржолдарды ұсыну алабынан екі жаққа 50 метр қашықтықта;
      2) елді мекендерде – теміржолдарды ұсыну алабынан екі жаққа 20 метр қашықтықта.
      Энергетика тораптарының кіші аймағы
      Энергетика тораптарының аймақтарына энергетикалық инфрақұрылым, оның ішінде электр станциялары, электр беру желілері, қосалқы станциялар, үлестіру пунктері және басқа да электр желісі шаруашылығы орналасқан аумақтар жатады.
      Энергетика тораптары аумағына санитариялық қағидаларда көзделген қорғау аймақтары жатқызылды:
      1) 220 кВ кернеулі әуе желісі (бұдан әрі – ӘЖ) үшін – 20 м;
      2) 500 кВ кернеулі ӘЖ үшін – 30 м;
      3) 750 кВ кернеулі ӘЖ үшін – 40 м;
      4) 1150 кВ кернеулі ӘЖ үшін – 55 м.
      Сумен жабдықтау және кәріз желілері мен көздерінің кіші аймақтары
      Алматы агломерациясының жобаланатын су құбыры желілері мен су таратқыштарының жалпы ұзындығы 6061,2 км құрайды.
      Алматы агломерациясының жобаланатын кәріз желілерінің жалпы ұзындығы 1792,4 км құрайды.
      Құрылыс салынбаған аумақтардан өтетін су таратқыштардың санитариялық-қорғаныш белдеулерінің енін шеткі су таратқыштардан бастап қабылдау керек: құрғақ топырақта салғанда – диаметрі 1000 мм дейін болғанда 10 м-ден кем емес және диаметрі үлкен болғанда 20 м-ден кем емес; ылғалды топырақта – диаметрге байланыссыз 50 м-ден кем емес.
      2. Қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары
      Ауыл шаруашылығы өндірісін басымдықпен дамыту аймағы Алматы төңірегіндегі көлемді аумақтарды алып жатыр және бірқатар кіші аймақтарға бөлінеді:
      1) егін шаруашылығы (егістіктер);
      2) мал шаруашылығы (жайылымдар);
      3) өсімдік шаруашылығы (бақтар, жүзімдіктер және өзге екпелер);
      4) ұжымдық бақтар мен саяжайлар.
      Егін шаруашылығы (егістіктер) кіші аймағы, негізінен, алқап бөлігінде орналасқан және көлемді аумақтарды алып жатыр. Кіші аймақты дамыту ауыл шаруашылық дақылдарын суару мақсатында аумақты суландырумен тығыз байланысты. Жерлерді суару үшін шағын өзендер арнасындағы көптеген гидротехникалық құрылыстар, оның ішінде су жиналатын тоғандар және арық жүйесі пайдаланылады.
      Мал шаруашылығы (жайылымдар) кіші аймағы, негізінен, егін шаруашылығы кіші аймағының ендік периметрі бойында орналасқан, өзендер бойындағы жыра-сайлар, тау бөктері мен таулы аймақтар, егін шаруашылығына жарамсыздау жерлер (күрделі жер бедері бар төңірек, шөлейт жерлер және т.б.) жиі пайдаланылады. Ауқымды жайылымдар аумағы агломерацияның оңтүстік-батыс, солтүстік және солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан.
      Бақтар, жүзімдіктер және өзге екпелер кіші аймағы көп жылдық екпелерге жатқызылады, шағын аумақтарды алып жатыр, негізінен, агломерацияның тау бөктерінде және тау бөлігінде шоғырланған.
      Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес көп жылдық екпелер жемiс-жидек, техникалық және дәрi-дәрмек өнiмдерiнiң түсiмiн алуға, сондай-ақ аумақты сәндеп безендiруге арналған.
      Ұжымдық бақтар мен саяжайлар кіші аймағы, негізінен, Алматы, Талғар, Есік, Қаскелең қалалары, Түрген ауылы және басқа ірі ауылдар мен кенттер төңірегіндегі шағын аумақтарды алып жатыр. Агломерацияның солтүстік бөлігіндегі республикалық маңызы бар «Алматы – Өскемен» автожолының бойында (шығыс және батыс жағы) ұжымдық бақтар мен саяжайлар Байсерке және Жаңалық ауылдары арасында орналасқан.
      Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 102-бабының 1-тармағына сәйкес жеке қосалқы шаруашылық жүргізуге, бағбандықпен айналысуға және саяжай құрылысына арналған жер учаскелерi ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерден, ауылдық елдi мекендердiң жерiнен және қор жерлерінен берiледi.
      Жерлердің мелиоративтік жағдайының нашарлауына алып келетін жер суару және құрғату жүйесінің айтарлықтай тозуына және істен шығуына байланысты суарылатын жерлерді толық пайдаланбау және егіндік жерлердің тозуы ауыл шаруашылығын мақсатындағы жерлердің негізгі проблемалары болып табылады.
      Ауыл шаруашылығының тиімділігі жерлерді мелиорациялау және суландыру бойынша өткізілетін іс-шараларға тікелей байланысты болады. Осыған орай суарылатын жерлердің сапалық жай-күйін қалпында ұстау жөніндегі мемлекеттік саясат кешенді түрде және ауыл шаруашылығындағы басқа іс-шаралармен тығыз өзара байланыста әзірленіп, жүргізілуі тиіс.
      Топырақтың қарашірік күйін қалпына келтіру және ұстап тұру үшін органикалық тыңайтқыштарды себу, дақылдардың бірнеше түрін егу және шөптер еге отырып ауыспалы егісті енгізу, топыраққа органикалық қалдықтарды барынша қайтару және топырақтың биологиялық белсенділігін сақтау қажет. Сонымен қатар, атмосфералық ылғалды барынша пайдалану, қар жинақтау және ылғалды ұстап қалу жөніндегі іс-шараларды жүргізу қажет.
      Алматы агломерациясының ауыл шаруашылығы жерлерінде топырақтың одан әрі деградациясының алдын алу үшін эрозияға қарсы агротехникалық іс-шараларды қолдану, беткі қабаттың еңісіне қарай ылдиға көлденеңінен өңдеу жүргізу, терең қопсыту, дақылдарды жолақпен егу, егін қорғайтын орман алқаптарын жасау, органикалық және минералды тыңайтқыштардың артық мөлшерлерін енгізу қажет.
      Алматы қаласының егіндік және табиғи жерлерінің көлемін деградациялық процестерді болдырмау, жасыл екпелерді сақтау және көбейту үшін бүкіл аумақта бейімделген-ландшафттық тәсілді енгізу шартымен өзгеріссіз қалдыру ұсынылады.
      Мал шаруашылығы жайылымын дамыту перспективасына байланысты Жамбыл, Іле, Талғар және Еңбекшіқазақ аудандарының қордағы жерлері санатынан аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзімдеріне қарай жайылымдарды ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге ауыстыру немесе шалғайдағы жайылымдар ретінде пайдалану қажет.
      Жайылымдық жерлерде дефляцияға қарсы іс-шаралар жүргізу қажет. Жайылымдарда шамадан тыс мал жаю мен жайылымның тапталуына жол берілмеуі қажет. Жайылымдардағы дефляциямен күрестің негізгі шаралары мал жаюды қатаң нормалау (әсіресе көктем кезінде), өсімдіктерді жою мен топырақ құрылымын тозаңға айналдыруға жол бермеу, шөп егу (эспарцет, еркекшөп, жоңышқа) болып табылады.
      Бас схеманың негізгі ережелеріне сәйкес аталған кіші аймақта бейіндік салаларды дамытумен байланысты емес мақсаттарға ауыл шаруашылығы жерлерінің барлық түрлерін алып қоюға шектеу қою ұсынылған. Мұнда шаруашылықтың негізгі түрлерін дамыту жағдайларына кері әсер етуші өндірістік қызметтің барлық түрлеріне (атмосфераны ластау, селдер, топырақтың тозуы және тұздануы) барынша шектеу қойылады. Пайдалану режимі топырақ қабатының бұзылуына, жерасты суларының ластануына жол бермейді. Топырақты мелиорациялау немесе суландыру іс-шаралары көзделген.
      Алматы агломерациясының шекарасында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер 473878,7 га құрайды. Есептік жобалау мерзімінде тыңайған жерлер мен қордағы жерлерді ауыл шаруашылығы айналымына тарту есебінен ауыл шаруашылығы жерлерін 482 986,3 га дейін өсіру көзделеді.
      3. Шаруашылық игерілуі шектелетін және қоршаған ортасы барынша сақталатын аймақтар
      Шаруашылық игерілуі шектелетін және қоршаған ортасы барынша сақталатын аймақтарға мынадай кіші аймақтар енгізілген:
      1) ұзақ уақыт демалу, санаторийлік-курорттық қызмет ареалын қамтитын рекреациялық басымдықпен пайдаланылатын аумақтар;
      2) қорықтардың, қаумалдардың, табиғат ескерткіштерінің аумақтарын қамтитын ерекше қорғалатын табиғи аумақтар;
      3) тарихи ескерткіштер мен құрылыстар орналасқан аумақтар;
      4) саябақ аймақтары.
      Табиғи немесе мәдени ландшафтқа айтарлықтай зиян келтіре алатын өнеркәсіптік немесе ауыл шаруашылығы өндірістерін, табиғи ресурстарды пайдаланудың басқа түрлерін дамытуға және орналастыруға жол бермейтін режимді орнату –шаруашылық игерілуі шектелетін аумақтарды пайдаланудың негізгі қағидаты болып табылады.
      Ұзақ уақыт демалу, санаторийлік-курорттық қызмет ареалын қамтитын басым рекреациялық пайдалану аумақтары
      Таулы табиғи-ландшафттық рекреациялық кіші аймақ
      Іле Алатауы – Тянь-Шаньның солтүстік-батысындағы тау жотасы 43ғ с.ш. бойымен 360 км созылып жатыр. Негізгі биіктігі – 4000 – 4600 м, биік нүктесі – Талғар шыңы (4973 – 4979 м). Оның биіктігі 4500 м асатын 22 шыңы бар.
      Негізінен, мұздан пайда болған көптеген көлдері бар. Іле Алатауындағы ең ірі және белгілі көлдер Үлкен Алматы көлі және Есік көлі болып табылады. Биік таулы бедер басым.
      Іле Алатауы мұздығынан Талғар, Түрген, Шілік және Қаскелең сияқты көптеген өзендер бастау алады, оларға Шамалған, Ақсай, Үлкен және Кіші Алматы қосылады.
      Таулы табиғи-ландшафттық рекреациялық кіші аймақ Іле Алатауы МҰТП аумағын қамтиды, оның қала құрылысы және шаруашылық мақсатында игерілуі «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 45-бабына сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
      Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
      Ерекше құнды табиғи кешендерді қорғау және сақтау, қорғалатын аумақты басқару жоспарларында көзделген қалпына келтіру іс-шаралары, ғылыми және экологиялық-ағартушылық қызмет «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 41 және 42-баптарында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
      Агломерация аумағында Алматы мемлекеттік қорығын, Іле Алатауы МҰТП, «Медеу мемлекеттік өңірлік табиғат паркі» коммуналдық мемлекеттік мекемесін (бұдан әрі – «Медеу» мемлекеттік өңірлік табиғат паркі) қоса алғанда,ұлттық табиғи парктер және ерекше қорғалатын объектілер орналасқан. Бірегей ландшафтар, табиғи кешендер, Іле Алатауындағы флора мен фаунаның сирек кездесетін, жойылып бара жатқан түрлері, табиғи шоқ тоғайлар, альпілік шалғындар мен көлдер қорғау объектілері болып табылады.
      Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды (бұдан әрі – ЕҚТА) сақтау мен дамытудың негізгі бағыттары Алматы агломерациясы аумағында табиғи кешен объектілерін барынша сақтауды және көбейтуді, сондай-ақ ЕҚТА-ны 2020 жылға қарай – 28853 га және 2030 жылға қарай – 164956 га бір санаттан басқа алаңға ауыстыруды көздейді.
      Тарихи ескерткіштер және құрылыстар орналасқан аумақтар
      Алматы агломерациясының аумағында көптеген мәдениет және тарих ескерткіштері орналасқан.
      «Алтын Аймақ Жетісу» этномәдени ландшафт белдеуі аймағы шығыс және батыс бағыттарда, Іле Алатауы таулары баурайының бойымен, Қаскелең қаласы, Үшқоңыр және Ұзынағаш ауылдары аймақтарында меридианды шығыстарымен өтеді. Этномәдени белдеудің солтүстік тармағы меридианды этномәдени ландшафттық саябағы бар Үлкен Алматы өзенінің сағасына шыға отырып, Үлкен Алматы каналының бойынан өтеді.
      Жібек жолы тасжолының бойындағы негізгі композициялық білігі бар ескерткіштердің біршама шоғырланған жерлерінде этномәдени ландшафттық белдеуді дамыту көзделген.
      Тарихи ескерткіштер мен құрылыстар орналасқан кіші аймақ аумағында табиғат және мәдениет ескерткіштерін қорғауды жүзеге асыру, қалалық және өнеркәсіптік құрылысты шектеу, тарихи ескерткіштер мен құрылыстардың эстетикалық келбетін бұзуы мүмкін іс-шаралар өткізуге жол бермеу қажет.
      Парк аймақтары
      Алматы агломерациясының аумағында Есік мемлекеттік дендрологиялық паркін, Іле Алатауы МҰТП, «Медеу» мемлекеттік өңірлік табиғат паркін қоса алғанда, ЕҚТА регламенті қолданылатын парк аймақтары бар.
      Өңірдің экологиялық ахуалын жақсарту, микроклиматын жақсарту, биологиялық әралуандылығын арттыру үшін Алматы қаласының айналасында жасыл белдеу жасау ұсынылады. Алматы агломерациясы аумағының бірыңғай жүйесінде агломерация арқылы ағатын шағын өзендер алқаптарының аумақтарын көгалдандыру маңызды рөл атқарады.
      2014 жылдың басында орман қорының жерлері: Еңбекшіқазақ ауданында – 82,7 га, Жамбыл ауданында – 7,0 га, Талғар ауданында – 17,9 га, Іле ауданында – 9,1 га, Қарасай ауданында – 44 га, Қапшағай қалалық әкімшілігінде – 320 га құрайды.
      Орман пайдаланушыларға сауықтыру, рекреациялық, тарихи-мәдени, туристік және спорттық мақсаттар; аңшылық шаруашылығы мұқтаждары; жанама орман пайдалану үшін мемлекеттік орман қоры жерлерінен құрылыс объектілеріне учаскелерді беру Қазақстан Республикасының орман заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
      Орман қоры жерлерiн орман шаруашылығын жүргiзуге байланысты емес мақсаттарға арналған басқа санаттардағы жерге ауыстыруды Қазақстан Республикасының Үкіметі жүзеге асырады.
      4. Шаруашылық қызметтің ерекше регламенттері бар аймақтар
      Бұл санатқа мыналар кіреді:
      1) тарихи-мәдени мұра объектілерін (тарих және мәдениет ескерткіштері) қорғау аймақтары;
      2) тұрақты радиометрикалық бақылауды қажет ететін, радиоактивтік ластану болуы мүмкін аумақтар;
      3) ірі өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының санитариялық зиянды аймақтары;
      4) бақтар, батпақтар, пайдалы қазбалар кен орындары;
      5) геологиялық ортасы бұзылған аумақтар;
      6) төтенше жағдай туындау қаупі бар объектілер (магистральдық газ және/немесе мұнай құбырлары және басқа объектілер) өтетін аумақтар;
      7) су қорғау аймақтары.
      Магистральдық газ құбырларының кіші аймағы
      Алматы облысының аумағы бойынша магистральдық газ құбырының ұзындығы 422 км құрайды, оның ішінде 123 км агломерация аумағынан өтеді. Трансконтинентальдық газ құбыры Іле, Талғар және Еңбекшіқазақ аудандарын ендік бағытта кесіп өтіп, Сорбұлақ және Қапшағай су қоймасынан оңтүстікке қарай өтеді.
      Алматы агломерациясы аумағының оңтүстік бөлігінде «Бұхара газды ауданы – Ташкент – Бішкек – Алматы» газ құбыры өтіп, Алматының батысындағы «Орбита» автоматтандырылған газ үлестіру станциясында аяқталады. Тармақтың саны – 2. Құбырлардың диаметрі 1020 және 530 мм. Газ құбырының қуаты – жылына 8 млрд.³ метр.
      Алматы агломерациясы аумағында магистральдық газ құбырларының санитариялық-қорғаныш аймақтарының ауданы 65500 га құрайды.
      Су қорының аумақтары
      Алматы агломерациясының аумағындағы су қорғау аймақтары және су объектілеріне арналған белдеулер қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге сәйкес белгіленді.
      Алматы облысы әкімдігінің 2009 жылғы 12 мамырдағы № 93 қаулысымен Қапшағай су қоймасының су қорғау аймақтары мен белдеулері белгіленді:
      су қорғау аймағы – 1000 м,
      су қорғау белдеуі – абсолюттік биіктіктің (су қоймасын толтырудың шекті белгісінің) 479,0 м көлденең сызығынан 100 м.
      Алматы облысы әкімдігінің 2011 жылғы 21 қарашадағы № 246 қаулысымен су қорғау аймақтары мен белдеулер белгіленді:
      Үлкен Алматы өзенінің:
      су қорғау аймағы – 300 м-ден 1000 м-ге дейін;
      су қорғау белдеуі – 35 метрден 100 метрге дейін;
      Түрген өзенінің:
      су қорғау аймағы – 550-1700 м;
      су қорғау белдеуі – 55-110 м;
      Ақсай өзенінің:
      су қорғау аймағы – 500-1000 м;
      су қорғау белдеуі – 35-100 м;
      Ащыбұлақ өзенінің:
      су қорғау аймағы – 500-550 м;
      су қорғау белдеуі – 60-100 м;
      Ұзынқарғалы өзенінің:
      су қорғау аймағы – 500-1000 м;
      су қорғау белдеуі – 35-100 м;
      Шамалған өзенінің:
      су қорғау аймағы – 500-1000 м;
      су қорғау белдеуі – 35-100 м;
      Белбұлақ өзенінің:
      су қорғау аймағы – 500-700 м;
      су қорғау белдеуі – 35-100 м.
      «Алматы облысы Талғар ауданының «Akbulak Club Resort» кешені аумағының шегінде су қорғау аймақтары мен белдеулерін, оларды шаруашылықта пайдалану режимiн белгілеу туралы» Алматы облысы әкімдігінің 2012 жылғы 27 шілдедегі № 241 қаулысына сәйкес су қорғау белдеуінің ені 35 м, су қорғау аймағының ені 500 м құрайды.
      Әзірленген жобалары жоқ су объектілерінің су қорғау аймақтары мен белдеулері «Су қорғау аймақтары мен белдеулерiн белгiлеу қағидаларын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 18 мамырдағы № 19-1/446 бұйрығына сәйкес қабылдануы тиіс:
      шағын өзендер үшін (ұзындығы 200 км) су қорғау аймағы – 500 м;
      басқа өзендер үшін:
      шаруашылыққа пайдаланудың қарапайым жағдайлары мен су жинаудағы қолайлы экологиялық жағдайда – 500 метр;
      шаруашылыққа пайдаланудың күрделi жағдайлары мен су жинаудағы қауырт экологиялық жағдайда – 1000 метр.

      1.2-кесте - Су қорғау белдеулерiнің ең тар енi

      2014 жылдың басындағы жағдай бойынша су қоры жерлерінің көлемі: Еңбекшіқазақ ауданында – 4206 га, Жамбыл ауданында – 610,9 га, Қарасай ауданында – 291 га, Талғар ауданында – 1064 га, Іле ауданында – 9640,2 га, Қапшағай қаласында – 7512,3 га құрайды. Алматы агломерациясының шекарасына кірген Қапшағай су қоймасындағы су айдынының көлемі 31000 га құрайды.
      Су қорғау аймақтарының шегінде мыналарға:
      1) су объектілерінің және олардың су қорғау аймақтары мен белдеулерінің ластануын және қоқыстануын болдырмайтын құрылыстармен және құрылғылармен қамтамасыз етілмеген жаңа және қайта құрылған объектілерді пайдалануға беруге;
      2) келісілген және бекітіліген жобалау құжаттамасы негізінде Алматы қаласы мен Алматы облысының жергілікті атқарушы органдарымен белгіленген тәртіпте келісілген ғимараттарды, құрылыстарды, коммуникацияларды және басқа объектілерді реконструкциялау, сондай-ақ құрылыс, түбін тереңдету және жарылыс жұмыстарын жүргізу, пайдалы қазбаларды өндіру, кабельдерді, құбырларды және басқа коммуникацияларды тарту, жобасыз бұрғылау, жер және өзге жұмыстарды жүргізуге;
      3) тыңайтқыштарды, пестицидтерді, улы химикаттарды және мұнай өнімдерін сақтауға арналған қоймаларды, техникалық қызмет көрсету пункттерін, көлік құралдары мен ауыл шаруашылығы техникасын жуу орындарын, механикалық шеберханаларды орналастыруға және салуға, тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтар үйіндісін, аппаратураға пестицидтерді және улы химикаттарды құюға арналған алаңдарды, авиациялық-химиялық жұмыстарды жүргізуге арналған ұшу-қону жолақтарын ұйымдастыру, сондай-ақ судың сапасына кері әсер ететін басқа объектілерді орналастыруға;
      4) мал фермалары мен кешендерді, ағын суларды жинағыштарды, ағын сулармен суарылатын егістік жерлерді, мазарларды, мал қорымын, сондай-ақ жерүсті және жерасты суларының микробтық ластану қауіптілігіне себеп болатын басқа объектілерді орналастыруға;
      5) жүктеме нормасынан асырып мал жаюға, малды суға түсіруге және санитариялық өңдеуге және су қоймасының режимін нашарлататын шаруашылық қызметтің басқа түрлеріне;
      6) су көздеріндегі су кемерінен кемінде екі мың метр қашықтықта ауыл шаруашылығы екпелерін және екпе ағаштарын улы химикаттармен авиаөңдеуге және минералдық тыңайтқыштармен авиақұнарландыру тәсілін қолдануға;
      7) шекті рұқсат етілетін концентрациялары белгіленбеген пестицидтерді қолдануға, тыңайтқыштарды қардың үстіне себуге, сондай-ақ тыңайтқыш ретінде зиянсыздандырылмаған, құрамында көңі бар ағын суларды және ауыр хлорорганикалық улы химикаттарды пайдалануға тыйым салынады.
      Агломерация аумағын дамытуды реттеу кезінде табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға ұшырайтын аумақтарды қорғау қажеттігін де ескеру қажет.
      Қала құрылысы шектеулерін айқындау
      Алматы агломерациясы республиканың оңтүстік-шығысындағы сейсмикалық белсенді аймақта орналасқан, ал оның негізгі бөлігінің сейсмикалығы 8 және 9 балды құрайды.
      Агломерация аумағындағы 70-тен астам елді мекен, оның ішінде Алматы қаласы үшін әлеуетті сел қаупі бар.
      Сел ағынымен және су тасқынымен күрес шаралары гидротехникалық, мелиоративтік-техникалық, агроорманмелиоративтік және ұйымдастырушылық-шаруашылық іс-шаралар кешенін қамтиды.
      Өзендер арнасында гидротехникалық шараларды орындау және ондағы бөгеттер мен су ағызу құрылыстарын күрделі жөндеу – су тасқынынан және су қоймаларының бұзылуынан қорғайтын шаралар болып табылады.
      Қар көшкінінің әсеріне ұшырауы мүмкін аумақтарды қорғау үшін ерекше қауіпті учаскелердің мониторингін, көшкіндердің мәжбүрлі тасқынын және көшкіндерден қорғайтын галереялар құрылысын қамтитын көшкінге қарсы іс-шаралар айқындалды.
      Алматы агломерациясы аумағында ұшырасатын қауіпті физикалық-геологиялық процестерге шөгу құбылыстары, жыра-сайлардың пайда болуы, су деңгейінің көтерілуі, сортаңдану, көшкіндер, эрозия, суффозия және басқалар жатады.
      Осы құбылыстармен күресу үшін топырақты техникалық орнықтыруды және фитомелиорацияны, жағаны бекітетін құрылыстарды салу және еңісті жерлерді нығайтуды, аумақты сатылай жоспарлауды, гидрооқшаулауды, қарқынды физикалық-геологиялық әсерге ұшырайтын жерлерде құрылысты жүргізбеуді, сондай-ақ теріс геологиялық процестер мен құбылыстарды мониторингтеуді қамтитын кешенді инженерлік іс-шаралар ұсынылады.
      Агломерация аумағындағы табиғи және техногендік процестер мен тәуекелдерді басқару жүйесінің құрылымы мынадай негізгі элементтерден тұрады:
      1) қоршаған ортаны мониторингтеу, халықтың тіршілік әрекетінің тәуекелін талдау және төтенше жағдайларды болжау;
      2) қорғау шараларын жүргізудің орындылығы туралы шешімдерді қабылдау;
      3) төтенше жағдайлар тәуекелін төмендету және ауқымын азайту бойынша алдын алу шараларына бөлінген қаражатты тиімді үлестіру;
      4) төтенше жағдайлар тәуекелін төмендету және олардың салдарын азайту бойынша алдын алу іс-шараларын жүзеге асыру;
      5) төтенше жағдайлар кезінде апаттан құтқару және қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу.
      Тарихи ескерткіштер және құрылыстар орналасқан аумақтар
      Алматы агломерациясының шегінде көптеген мәдениет және тарих ескерткіштері орналасқан. Үлкен Алматы көлі мен Ақсай шатқалының арасындағы тау баурайы аймағында тіркелген ескерткіштердің негізгі бөлігін ерте темір дәуірінің қорғандары мен қорымдары құрайды.
      Тарихи ескерткіштер мен құрылыстар орналасқан аумақтарда тарих және мәдениет ескерткіштерінің жойылуына немесе зақымдануына қауіп төндіретін қазіргі кездегі қала құрылысы жобалары мен жоспарларына қажет болған жағдайда түзетулер енгізу қажет.
      Іске асырылуы жоспарланып отырған ірі инфрақұрылымдық жобаларға, сондай-ақ жер қойнауын өңдеуге бағытталған жобаларға мониторинг жүргізу, игерілетін аумақтарда есепке алынған тарих және мәдениет ескерткіштерінің бар-жоғын анықтау қажет.
      Республикалық және жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізімін кеңейту бағытында да белгілі бір жұмыстар жүргізу қажет.
      Осылайша, әрбір функционалдық аймақта аумақты пайдаланудың өзіндік айрықша режимі белгіленген, жобалық жоспарды әзірлеу кезінде, сол сияқты жобалық ұсыныстарды іске асыру кезінде де оны қатаң сақтау қажет.
      Аумақты функционалдық аймақтарға бөлу және анықталған қала құрылысы регламенттері Алматы агломерациясын аумақтық дамытудың жобалық ұсыныстарының негізі болды.

2. Қоныстандыру және өңірлік және өңіраралық маңызы бар өндіргіш күштерді, көліктік, инженерлік, әлеуметтік және рекреациялық инфрақұрылымдарды орналастыру жүйесін кешенді дамыту шаралары

      Халықты қоныстандыру жүйесін жетілдіру шаралары
      Алматы агломерациясы Қазақстанның қалыптасқан ең ірі қоныстану құрылымдарының бірі болып табылады.
      2014 жылдың басында Алматы агломерациясы аумағында 2400 мың адам тұрды, бұл республика тұрғындарының жалпы санының 14 % құрады. Бұл ретте қала тұрғындары 1701,5 мың немесе агломерация халқының жалпы санының 71 %, ал ауыл тұрғындары 698,7 мың адам немесе 29 % құрды.
      Агломерация аудандарындағы халықтың табиғи өсу коэффициенттері Талғар ауданында 1000 тұрғынға 17,6 адамнан келетін болса, Іле ауданында 1000 тұрғынға 22,8 адамға дейін ауытқиды.
      Халықтың жас бойынша құрылымы мынадай көрсеткіштермен сипатталады:
      1) 16 жасқа дейінгі балалардың үлесі 23,6 % құрады;
      2) еңбекке қабілетті жастағы халықтың үлес салмағы – 68 %;
      3) еңбекке қабілетті жастан асқан халықтың үлес салмағы – 8,4 %.
      Есептік мерзімге қарай (2030 жыл) халық санының 1101218 адамға немесе 45,9 % өсуі күтілуде, соның ішінде қала халқы 914309 адамға (53,7 %), ал ауыл халқы 186909 адамға (26,8 %) артады. Халық құрылымындағы қала тұрғындарының үлес салмағы бастапқы жылмен (2013 жыл) салыстырғанда 3,8 % артады және 74,7 % құрайды, керісінше ауыл тұрғындарының үлесі 3,8 % азаяды.
      Алматы агломерациясы халқы санының артуы табиғи және миграциялық өсімге байланысты. Халықтың көші-қон ағыны артқан және табиғи өсімі жалғасқан жағдайда, Алматы қаласы халық санының өсу қарқыны бойынша көшбасшылар қатарында қала береді.
      Елдің басқа өңірлерінен халықтың ағылуы қолданыстағы әлеуметтік, инженерлік, көліктік инфрақұрылымның, аумақтың экологиялық жағдайы мен еңбек нарығының мүмкіндіктерін ескерместен, жүйесіз сипатқа ие болады. Осыған байланысты қазіргі уақытта Алматы қаласының басты проблемалық мәселелері ондағы халықтың аса тығыздығы және физикалық жүктемесі болып табылады.
      Алматы қаласының аумақтық өсуін реттеу және қала маңы аймақтары шегінде халықтың көші-қон ағындарын негізгі жоспарлау осьтерінің бойында ұстап тұру үшін мыналар ұсынылады:
      1) солтүстік бағытта:
      Қапшағай қаласының базасында контрмагнит қала және оның Алматы қаласына әлеуетті бағдарланған халықтың маңызды бөлігін «кейін тартуға» қабілетті аумақтық ресурстарын құру. Алматы агломерациясын аталған бағытта дамыту мына жағдайларға да негізделген: солтүстікке қарай жылжу шамасына қарай сейсмикалық қауіптіліктің азаюы (Қапшағай қаласы маңындағы аумақтың сейсмикалық қауіптілігі Алматы қаласына қарағанда 2 балға төмен), таудан қашықтау шамасына қарай аумақ ауасының желдетілуінің жақсаруы, су ресурстарының қоры (жерүсті, жерасты), Қапшағай су қоймасына іргелес аудандарда құнды ауыл шаруашылық және қорықтық аумақтардың болмауы, халықтың су жағасындағы демалысын ұйымдастыру үшін жағдайлардың жақсаруы.
      G-4 City төрт серіктес қаланың құрылысы жобаларын іске асыруды итерациялық тәсілдің негізінде жүзеге асыру қажет. Бірінші кезеңде инфрақұрылымға салынған қаражатты ескере отырып, Gate City қаласын салу ұсынылады. Жоба іске асқан жағдайда Gate City қаласының халқының саны есептік кезеңде 60 мың адам құрайды.
      Келешекте (2030 жылдан кейін) өңірдегі әлеуметтік-экономикалық және экологиялық жағдайға байланысты қалыптасқан қоныстардың негізінде өзге серіктес қалаларды салудың орындылығын қарастыру қажет. Бұл ретте, Алматы қаласының азық-түлік белдеуін дамыту қажеттілігін ескере отырып, жаңа серіктес қалалар салу құнды ауыл шаруашылығы жерлерін қысқартуға, сондай-ақ экологиялық жағдайдың нашарлауына және инфрақұрылымға түсетін жүктемені арттыруға алып келмеуі тиіс.
      Әлеуметтік-экономикалық және экологиялық сипаттамаларын ескере отырып, Жаңа-Іле қаласын салудың орындылығын, 2030 жылдан кейін қарау қажет;
      2) оңтүстік бағытта:
      рекреациялық мақсаттағыларын қоспағанда, құрылыстың барлық түрлерін шектеу;
      3) шығыс және батыс бағыттарда:
      батыста Ұзынағаш ауылының базасында Алматы қаласының контрмагнитін қалыптастыру (көліктік-логистикалық функцияларды және ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеуді дамыту),
      шығыста – агломерацияның ықпал ететін аймағында орналасқан Шелек ауылының (ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу орталығы, көліктік торап) базасында. Бұдан басқа, агломерацияның жалпы көлік жүйесін жаңғыртуды, жүрдек көлік құралдарын пайдалану және қызмет көрсету объектілері қолжетімділігінің перспективалы нормаларын өзгертуді ескере отырып, Шелек ауылы әлеуетті контрмагнит қала болуы мүмкін;
      Қаскелең, Талғар серіктес қалаларын/халықтың ішкі көші-қон орталықтарын, Өтеген батыр ауылын (көліктік-логистикалық функциялар және ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеу) және Жетіген ауылын  (көлік-логистикалық орталығын), Түрген мен Есік қалаларын (рекреация, туризм және ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу орталықтары) дамыту.
      Ұсынылып отырған шаралар өзек-қалаға көші-қон ағынын реттеуге ықпал етеді. Контрмагнит қалалар халықтың көші-қон ағындарын өзіне тартатын болады.

Өндіргіш күштерді кешенді орналастыру шаралары

      Алматы агломерациясының экономикалық өсуінің ұзақ мерзімді перспективалық факторлары мыналар:
      1) ұтымды географиялық орналасу, маңызды транзиттік-көліктік әлеует, қолайлы табиғи-климаттық жағдайлар;
      2) қаржылық қызметтер көрсетудің дамыған инфрақұрылымы;
      3) дамушы инновациялық жүйе және қолда бар инновациялық әлеует;
      4) халықтың көп шоғырлануы, өнім өткізудің қомақты нарығы;
      5) еңбек ресурстарының ауқымды нарығы және олардың біліктілігі;
      6) агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың және ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеудің жоғары әлеуеті;
      7) жоғары туристік әлеует болып табылады.
      Алматы қаласы агломерацияның орталық қаласы, ірі қала, Қазақстанның жалпы өңірлік өнімінің (бұдан әрі – ЖӨӨ) 20%-ға жуығын қамтамасыз ететін елдің қаржылық, инновациялық, мәдени және іскерлік орталығы болып табылады.
      Алматы агломерациясының аймағына кіретін Алматы облысының аудандары Алматы облысындағы өнеркәсіптік өндірістің 80 %-ға жуығын құрайды.
      Алматы агломерациясының аумағындағы экономикалық дамуды шектеуші проблемалар мен факторлар:
      1) басқарылмайтын еңбек көші-қоны
      Әртүрлі бағалау бойынша қалаға жыл сайын еңбек ету мақсатында шамамен 250 мың адам келеді. Еңбек көшіп-қонушыларының еңбек ету саласы өте шектеулі, уақытша сипатта және құрылыс, сауда-саттық салаларымен байланысты;
      2) дамуы ілгері аймақтарды, индустриялық аймақтарды дамыту үшін инфрақұрылымдық шектеулердің болуы. Алматы қаласындағы және іргелес аудандардағы энергия тапшылығы, көліктік жүйенің дамуындағы артта қалушылық, кейбір аудандарда газбен жабдықтаудың болмауы Алматы агломерациясының инвестициялық тартымдылығын біршама төмендетеді;
      3) агломерацияны басқарудың нақты үлгісінің және агломерацияның құрамдас бөліктері: орталық пен шеткері аймақтар арасындағы өзара іс-қимыл тәртібінің болмауы;
      4) өндірістік алаңдарды орналастыруға арналған жер учаскелерінің жетіспеушілігі.Қазіргі уақытта Алматы қаласының аумақтық ресурсы іс жүзінде сарқылды. Агломерация орталығының еңбек әлеуетінің бар болуына қарамастан жаңа өндірістерді орналастыруғаарналған бос жайластырылған аумақтардың болмауы қаланың экономикалық өсуіне шектеу қояды;
      5) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мақсатсыз пайдаланылуы/сегментациясы.Ауыл шаруашылығын дамыту үшін әлеуеті бар ауыл шаруашылығы жерлерін (суармалы егістік, қыр егістігі, жайылымдар, шабындықтар) мақсатсыз пайдалану агломерацияның шеткері аймағы үшін одан әрі дамудың шектеуші факторы болып табылады. Мұндай жерлердің басым бөлігі жеке тұрғын үй құрылысына пайдаланылады;
      6) Алматы агломерациясы аумағында өндірілетін өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуі.Бірыңғай экономикалық кеңістіктің (бұдан әрі – БЭК) және Кеден одағының жұмыс істеуі жағдайында Ресей Федерациясы мен Беларусь Республикасының өнім берушілерімен салыстырғанда, отандық тауар өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігі шектеулі болып шықты, бұл ауыл шаруашылығы өніміне ішкі тұтынушылық сұранысты айтарлықтай қысқартты;
      7) өнеркәсіпті дамытудағы экологиялық шектеулер.Қалалық жерлердің, әсіресе, Алматы қаласының орталығында тапшылығына байланысты өнеркәсіптік кәсіпорындарды қала сыртына шығару талап етіледі;
      8) агломерацияның шеткері аймағындағы жоғары білікті мамандардың тапшылығы.

Алматы агломерациясының экономикалық даму перспективалары

      1) Алматы агломерациясы инновациялық және білім беру орталығы ретінде.
      Инновациялық кластердің дамуы («Инновациялық технологиялар паркі» дербес кластерлік қоры) стартаптарды қоса алғанда, инновациялық компанияларды дамыту үшін тапсырыстарды, зияткерлік ресурстарды, озық шетелдік технологияларды, ынталандыру және инвестицияларды тарту құралдарын шоғырландыру арқылы қолайлы орта қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.
      Кластер екі негізгі міндетті шешуге арналған: жоғары технологиялар саласында қазақстандық қамту үлесін арттыру, сондай-ақ венчурлік қаржыландырудың экожүйесін жасау.
      «Инновациялық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағына (бұдан әрі – АЭА) қатысушы кәсіпорындарды, Қ.И. Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық университеті, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті сияқты қаланың ірі ғылыми-білім беру институттарын біріктіру «Инновациялық технологиялар паркі» инновациялық кластерін одан әрі дамыту жолдарының бірі болып табылады.
      Алматы агломерациясындағы инновациялық кластерді қолдау мен дамытудың негізгі тетігі жер қойнауын пайдаланушылардың жиынтық жылдық табысының 1 % инновациялық жобаларға бөлу болып табылады.
      Агломерацияның инновациялық әлеуеті ғылыми-технологиялық және қолданбалы әзірлемелері бар ғылыми-зерттеу институттарының,  ғылыми-өндірістік бірлестіктер мен басқа ұйымдардың өндірістік процеске маңызды үлес қосуына негізделген. Ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындайтын қызметкерлердің жалпы санының 42 % Алматы қаласына тиесілі;
      2) Алматы агломерациясы өңірлік қаржы орталығы ретінде.
      Бұл үшін мыналар негіз болып табылады:
      ел арқылы өтетін барлық жүк ағындарына қызмет көрсету мүмкіндіктері бар халықаралық сауда биржасын құру әлеуеті;
      басқа қаржы орталықтарының арасында Алматы қаласының жоғары орында болуы (2014 жылғы қыркүйектегі GFCI 2014 (Джи Эф Си Ай - Global Financial Centers Index) рейтингі бойынша) Варшава, Манила, Мәскеу сияқты қаржы орталықтарын басып озып, 58-орыннан 43-орынға көтерілді);
      3) Алматы агломерациясы дамыған өнеркәсіптік орталық ретінде.
      Алматы агломерациясының өнеркәсібін дамыту перспективада индустриялық және АЭА-ны басымдықпен қалыптастыра отырып, агломерация шеңберінде индустриялық әлеуетті аумақтық қайта бөлумен және орталық қаланың да, сыртқы аймақтың да өндірістік мамандануын нақтылаумен сипатталатын болады.
      Алматы қаласында индустриялық бейінді өзгерту мына бағыттарда жүзеге асырылатын болады:
      1) инновациялық технологияларды пайдаланатын, жоғары білікті персоналды тартатын, қоршаған табиғи орта мен қоныстанған аумаққа шамадан тыс техногендік жүктеме әкелмейтін кәсіпорындарды дамыту;
      2) ғылыми әзірлемелерді коммерцияландыру және озық технологияларды трансферттеу, ірі инновациялық құрылымдар қалыптастыру жолымен ғылымды қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістерді жедел дамыту есебінен өнеркәсіптік кешеннің әлеуеті мен бәсекеге қабілеттілігін нығайту;
      3) дәстүрлі өнеркәсіп салаларын қаланың орталық бөлігінен шеткері және қала маңымен шектес аймақтарға көшіру;
      4) қолданыстағы өнеркәсіптік аумақтарды орналастырудың және жаңаларын құрудың көліктік-инженерлік осі ретінде қарастырылатын Үлкен Алматы айналма автомобиль жолының (бұдан әрі –ҮАААЖ) бойындағы индустриялық даму;
      5) өнеркәсіптік кәсіпорындарды қалада дискреттік орналастырудан оларды арнайы индустриялық аймақтарда барлық қажетті ілеспе инфрақұрылымымен бірге топтастырып шоғырландыруға көшу.
      Алматы агломерациясының өнеркәсібін перспективалық дамыту, оң өсу қарқынына ие тамақ өнімдерінің өндірісі, құрылыс материалдарының өнеркәсібі сияқты дәстүрлі салалар мен өндірістерді сақтап қалумен байланысты болады.
      Мұнай өңдеу және мұнай өндіру өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар өндірісі, тау-кен өнеркәсібіне арналған машиналар мен жабдықтар, электр жабдықтарының өндірісі, жиһаз өндірісі, фармацевтикалық өнім өндірісі келешекте аса маңызды емес салалар болады.
      Агломерацияның келешектегі тағы бір индустриялық-инновациялық даму бағыты «Инновациялық технологиялар паркі» автономдық кластерін одан әрі дамытумен, сондай-ақ Алматы қаласының ғылыми және білім беру әлеуетімен байланысты ғылымды қажет ететін экономика қалыптастыру болмақ.
      Дәстүрлі салаларды перспективалы дамыту
      Құрылыс материалдарының өнеркәсібі
      Агломерация аумағында аталған саланы одан әрі дамыту үшін мыналар негіз болады:
      1) саланың қолданыстағы қуаты;
      2) құрылыс материалдарының өндірісіне арналған көлемді минералдық-шикізат базасының болуы.
      Агломерация экономикасы үшін саланың маңыздылығы өңірдегі құрылыс жұмыстарының жоғары көлемімен айқындалады. Айталық, 2013 жылы пайдалануға берілген тұрғын үй ғимараттарының барлық республикалық көлемінің 25% Алматы қаласына және Алматы облысына тиесілі.
      Перспективада құрылыс материалдары өнеркәсібін орналастыру орталықтары мыналар болады:
      1) Алматы қаласы (Алатау ауданындағы индустриялық аймақ) – энергиялық тиімді сәулет қасбеттерін, жұқа қабырғалы жеңіл болат конструкцияларды, бетон, газ блоктарын, темір бетон және тауарлық арматураны, қауіпсіз, энергиялық тиімді шынының, фото басып шығару және басқа шыны өнімі бар шыныпакеттер, металл конструкцияларының, көпір крандарының, көп деңгейлі паркингтердің өндірісі, күлқождарды, экоцементтерді қайта өңдеу;
      2) Қапшағай қаласы – сэндвич-панельдер, тротуар және бордюр тақталары, газ блоктарын шығару өндірісі;
      3) Қарғалы ауылы (Жамбыл ауданы) – сәндік және құрылыс тастарын, құрылыс құмын өндіру және қайта өңдеу, сондай-ақ кірпіш, жабынқыш және күйдірілген балшықтан жасалған өзге құрылыс бұйымдарының өндірісі, тауарлық бетон өндірісі;
      4) Ұзынағаш ауылы (Жамбыл ауданы) – тауарлық бетон және бетоннан жасалған құрылыстық құрама конструкцияларды өндіру, сондай-ақ мәрмәрді өндіру және қайта өңдеу;
      5) Қаскелең қаласы – темірбетон және бетон бұйымдары, сондай-ақ кірпіш өндірісі;
      6) Талғар қаласы – құрылыс және пластмасса бұйымдарының қажеттіліктеріне арналған алюминий өндірісі (терезелік пішін және т.б.).
      Алматы агломерациясы құрылыс материалдарының өнеркәсібін дамытудың басқа бағыты құрылыс қажеттіліктеріне арналған қолда бар едәуір минералдық-шикізат ресурстарын экономикалық орындылығы мен рентабельділігі есебін, өткізу нарығын талдау тұрғысынан маркетингтік зерттеулердің нәтижелерін есепке ала отырып, экономикалық айналымға белсенді тарту болады.
      Құрылыс материалдары өнеркәсібінің кіші салаларында ең перспективалы салалар мыналар болып табылады:
      1) құрылыс тасын өндіру және қайта өңдеу.
      Құрылыс тасын өңдеу және қайта өңдеу жөніндегі кәсіпорындарды орналастыруды Іле, Жамбыл, Талғар аудандарында және Қапшағай қаласында жүзеге асыру қажет. Шикізаттың жиынтық қоры170 млн. м³ асады;
      2) мәрмәр өндіру және қайта өңдеу.
      Аталған кіші саланың кәсіпорындарын шикізат қорлары шамамен
3,0 млн. м³ құрайтын Жамбыл ауданында орналастыру орынды болып табылады;
      3) кірпіш және күйдірілген балшықтан жасалған бұйымдар өндірісі.
      Саланың кәсіпорындарын Қарасай, Талғар және Іле аудандарында орналастырған жөн. Санаттардың барлық түрлері бойынша аудандардың кен орындарындағы шикізаттың жиынтық қорлары 24 млн. м³ құрайды.
      Металл конструкциялары, лак және бояу жасау бұйымдары, тегістеуіштердің, мастикалардың, сылағыштардың алуан түрлері, ағаш бұйымдар, тұсқағаздар, желімдер және адгезивтердің басқа түрлері сияқты құрылыс материалдары түрлеріне, пластмассадан жасалған құрылыс бұйымдарына деген сұраныстың өсуін ескере отырып, Алматы агломерациясының аумағында осы өнімдерді шығару жөніндегі өндірістерді орналастыру перспективалы болып табылады. Алматы қаласының индустриялық аймағы және басқа өсу нүктелері аталған өндірістерді орналастыруға басымдығы жоғары аумақтар болып табылады.
      Жеңіл өнеркәсіп
      Алматы агломерациясының аумағында жеңіл өнеркәсіптің даму әлеуеті тарихи дәстүрлерге Алматы мақта-мата комбинаты («АММК – Алматы» ЖШС), сондай-ақ сала өніміне елеулі сұраныстың болуына негізделген (сала өнімінің импорты 2 млрд. астам АҚШ долларын құрайды).
      Саланың үлкен әлеуметтік-экономикалық маңызы бар және еңбек сыйымдылығы да жоғары. Бұл ретте, осы салада еңбек ететін халықтың
80 % әйелдер құрайды.
      Сонымен қатар, тұтыну деңгейі бойынша сала азық-түлік өнімдерін тұтынуға ғана жол бере отырып екінші орынға ие болады.
      Перспективада Алматы агломерациясының аумағында саланы дамытудың негізгі жолдары жаңғыртуды ынталандыруға, өндірісті әртараптандыруға және тоқыма, тігін, қайыс және аяқ киім өнеркәсібінде өзіміздің шикізатты (мақта, жүн, тері) терең өңдеуге бағытталуы тиіс.
      Алматы агломерациясының аумағындағы жеңіл өнеркәсіп өндірісінің орталықтары перспективада Қарасай, Талғар, Жамбыл аудандары және Алматы қаласы болмақ.
      Жиһаз өндірісі
      Саланы дамыту перспективалары Алматы агломерациясының аумағындағы ауқымды тұрғын үй құрылысымен байланысты. Сонымен қатар, өнімді импорттаудың жоғары үлесі (70 % астам) саланың дамуына ықпал етеді.
      Импортты алмастыру саясатын іске асыру, сондай-ақ Алматы агломерациясының аумағында өңдеуші өнеркәсіпті дамыту мақсатында жиһаз өндірісіне арналған шикізатты (ламинатталған ағаш-жоңқа тақтайы – ЛАЖТ) және құрамдастарын шығару бойынша өндірістерді ұйымдастыру қажет. Саланы дамытудың маңызды бағыты ағаш-жоңқа тақтайын (бұдан әрі – АЖТ) шығару өндірісін құру болып табылады. Аталған өндірістерді Алматы қаласының (Индустриялық аймақта) және Қарасай, Талғар, Еңбекшіқазақ және Іле аудандары аумақтарында орналастырған орынды.
      Машина жасау
      Перспективада Алматы агломерациясының машина жасау орталығы Алатау ауданындағы индустриялық аймақ болады.
      Мұнай өңдеу, мұнай өндіру және тау-кен өнеркәсібіне арналған машиналар және жабдықтар саланың негізгі өнімі болады.
      Саланы дамытудың перспективалы бағыттары тамақ және жеңіл өнеркәсіпке арналған жабдық өндірісі, ауыл шаруашылығы техникасына арналған қосалқы бөлшектер өндірісі, рекреация қажеттіліктеріне арналған көліктік машина жасау болады.
      Алматы агломерациясы өнеркәсібінің жаңа бағыты үлкен диаметрлі дәнекерленген болат құбырлар өндірісі болады.
      Машина жасау саласын дамытудың тағы бір бағыты өндірісті Алатау ауданындағы Индустриялық аймақтың аумағында орналастыра отырып, жаңа теміржол және жолаушылар вагондарын, автомашиналарға арналған катализаторларды өндіруді ұйымдастыру болуы тиіс.

      Фармацевтика өнеркәсібі
      Алматы агломерациясының экономикалық мамандану салаларының бірі перспективада орталығы Алатау ауданындағы Индустриялық аймақта болатын фармацевтикалық кәсіпорын болып қалады. Негізгі шығарылатын өнімдер кең спектрлі дәрілік препараттар, медициналық мақсаттағы диагностикалық тестілер, ісікке қарсы препараттар, биокарбонаттық картриджер болады.
      Қолданыстағы өндірістік базалар, еңбек персоналы және технологиялар осыған негіз болып табылады.
      Химия және мұнай-химия өнеркәсібі
      Химия және мұнай-химия өнеркәсібі кәсіпорындары Алатау ауданындағы Индустриялық аймақтың аумағында шоғырландырылатын болады. Саланың негізгі өндірістері полиэтилен құбырлары және полиэтилен қабыршығы, көп компонентті дезинфекциялаушы және антисептикалық дәрілер, тұрмыстық химия және парфюмерлік-косметикалық өнімдер, сондай-ақ халықтың жеке қорғаныш құралдары болады.
      Бұдан басқа, химия өнімдерін дамыту бағыттарының бірі лак бояу өнімдерін шығару бойынша жаңа өндірістерді ұйымдастыру болып табылады.
      Электр жабдығының өндірісі
      Алматы агломерациясының аумағында аталған саланы дамыту перспективалары, бірінші кезекте, қолда бар өндірістік базамен байланысты.
      Перспективада саланың негізгі өндіретін өнімі мыналар болады: жоғары вольтты, төмен вольтты және стандарттық емес электр техникалық жабдықтардың кең спектрі, оның ішінде жиынтықты тарату құрылғылары және жиынтықты трансформаторлық қосалқы станциялар, кабельді өткізгіш өнімдер, дизельді генераторлар.
      Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту
      Азық-түлік белдеуі
      Агломерацияның таулы-далалы белдеуіндегі жер ресурстарының құнды түрлерінің болуы өсімдік шаруашылығының дамуына қолайлы болады. Агломерацияның шеткері аймағында бау-бақша шаруашылығы мен жүзім шаруашылығын дамытуға, көкөніс, астық және техникалық дақылдарды баптауға,сүт бағытындағы мал шаруашылығын одан әрі дамытуға барлық алғышарттар бар.
      Сонымен қатар, агломерацияның аграрлық секторын дамытудың оң факторы суармалы ауыл шаруашылығы жерлері мен су көздерінің елеулі аудандарының болуы болып табылады.
      Ауыл шаруашылығы өнімдеріне жоғары өсу үстіндегі сұраныс пен елдегі ірі өңірлік тұтыну нарығы – Алматы қаласының аумақтық жақындығы айтарлықтай маңызды рөл атқарады.
      Өңірде көлікпен қамтамасыз етілу деңгейі жоғары, демек ауыл шаруашылығы өнімінің түпкі бағасындағы көлік шығынының құрамдауышы төмен.
      Перспективада Алматы агломерациясы экономикасының ауыл шаруашылығы секторының дамуы одан әріде Алматы қаласының азық-түлік белдеуін қалыптастыруға, сондай-ақ экспортқа бағдарланған өнім шығаруға бағытталатын болады.
      Алматы агломерациясының шеткері аймағында агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың перспективалы бағыттары мыналар болады:
      1) өсімдік шаруашылығы саласында:
      мал шаруашылығын дамытуға арналған жемшөп базасының негізін құрайтын ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру;
      көпжылдық жеміс-жидек көшеттерін өсіру, оның ішінде «Апорт» сортындағы алма мен жүзім өсіруді жандандыру.
      «Апорт» сортындағы алмаларды өсіру үшін ең қолайлы аумақтар – Талғар, Қарасай және Еңбекшіқазақ аудандарының аумағындағы теңіз деңгейінен 950 – 1200 метр биіктікте орналасқан Іле Алатауының тау бөктері.
      Жүзім өсіру үшін ең қолайлы табиғи-климаттық жағдайлар Қарасай ауданында, сондай-ақ Талғар қаласынан (Талғар ауданы) басталып Шілік ауылының сыртындағы аумақпен (Еңбекшіқазақ ауданы) аяқталатын аумақта бар. Бұл ретте, отандық тауарларды сыртқы нарықтарға жылжыту мақсатында аталған аумақта жоғары сапалы және жоғары өнімді сорттардан өндірілген жүзім халықаралық талаптарға сай келетін шарапты және шарап материалдарын шығарудың шикізаты болып табылады;
      картоп және көкөністер өсіру.
      Электр энергиясы мен газды тұрақты жеткізу қамтамасыз етілген аумақтардағы көкөніс шаруашылығының орнықтылығын арттыру үшін жабық жердегі жылыжайлық өсімдік шаруашылығы қазіргі заманғы технологияларды пайдалана отырып дамытылатын болады. Сақтау инфрақұрылымының болуын есепке ала отырып, Қарасай, Талғар аудандары мен Қапшағай қаласында көкөністер мен картопты өсіру перспективалы болып табылады, бұл ірі тұтыну нарығының жақындығымен байланыстырылады;
      2) мал шаруашылығы саласында:
      Еңбекшіқазақ және Жамбыл аудандарында ет бағытын дамыту;
      Еңбекшіқазақ, Іле, Қарасай және Талғар аудандарында сүт бағытын дамыту;
      Еңбекшіқазақ және Жамбыл аудандарында жылқы шаруашылығын және қой шаруашылығын дамыту;
      Іле, Жамбыл және Талғар аудандарында түйе өсіру;
      Еңбекшіқазақ, Іле және Қарасай аудандарында құс шаруашылығын дамыту.
      Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу:
      Жемістер мен көкөністерді қайта өңдеу және консервілеу
      Алматы агломерациясында жеміс шаруашылығын дамытудың перспективалы аумақтары: Еңбекшіқазақ, Талғар және Қарасай аудандары (жеміс-көкөніс өнімдерін қайта өңдеу, консервіленген көкөністерді өндіру) болады.
      Етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдерін өндіру
      Жемшөп базасының, тиісті мал шаруашылығы инфрақұрылымының болуы мал шаруашылығының перспективалы бағыты – ет өндірісі мен ет өнімдерін қайта өңдеуді (шұжық тағамдарының, жартылай ет фабрикаттарының, ет консервілерінің және т.б. өндірісі) айқындайды. Аумақтық бөліністе аталған бағытты Жамбыл және Еңбекшіқазақ аудандарында орналастыру орынды болады.
      Балық, шаянтәрізділерді және ұлуларды қайта өңдеу және консервілеу.
      Балықты (консервіленген балық, жартылай балық фабрикаттары) өндіру және қайта өңдеу үшін неғұрлым қолайлы аумақтар Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Талғар аудандары (балық өңдеу жөніндегі кәсіпорынды қалпына келтіру) және Қапшағай қаласы болып табылады.
      Жүнді қайта өңдеу және жүн өндірісі бұйымдары
      Жамбыл ауданының Фабричный кентінде жүнді қайта өңдеу және жүн бұйымдарын өндіру перспективалы болып табылады.
      Ұн тарту өнеркәсібі өнімдерін, крахмалдар және крахмал өнімдерін өндіру
      Макарон, түрлі жармалар өндірісін Еңбекшіқазақ, Іле, Қарасай және Талғар аудандарында орналастыру орынды.
      Сүт өнімдерінің өндірісі
      Сүт өндіру, сүтті қайта өңдеу және сүт өнімдерін шығару Алматы агломерациясының шеткері аймағы – Еңбекшіқазақ, Іле, Талғар аудандарының агроөнеркәсіптік кешенінің перспективалы бағыттарының бірі болып қалады.
      Алматы агломерациясының ауыл шаруашылығын дамыту бойынша негізгі шаралар алдағы кезеңде мыналар болып табылады:
      1) өсімдік шаруашылығын дамыту бөлігінде:
      басым ауыл шаруашылығы дақылдарының ауданын кеңейту және оларды ғылыми негізделген ылғал және ресурс үнемдейтін технологиялар негізінде өсіру;
      ғылыми тәсілдерді қолдана отырып, жайылымдық жерлерді қалпына келтіру және тиімді пайдалану;
      жемшөп базасын ғылыми негізделген технологиялар негізінде, оның ішінде Талғар, Жамбыл және Еңбекшіқазақ аудандарындағы климаттық жағдайлары қолайсыз аумақтарда дамыту;
      суару-суландыру жүйелерін ретке келтіру;
      инновациялық технологиялар мен материалдарды қолдана отырып, жаңа заманауи жылыжай кешендерін салу;
      машина-трактор паркін жаңарту;
      фитосанитариялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
      тұқым шаруашылығын ғылыми тәсіл негізінде жетекші ғалымдармен және мамандандырылған ұйымдармен бірлесе отырып дамыту;
      жеміс-жидек дақылдарының, оның ішінде «Апорт» сортындағы алма мен жүзімнің көпжылдық көшеттерін отырғызу;
      2) мал шаруашылығын дамыту бөлігінде:
      агломерацияның қолданыстағы қайта өңдеу қуаттары үшін шикізат қорын дамыту;
      ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау, сақтау және қайта өңдеу бойынша ауылдық тұтыну кооперативтерін дамыту;
      асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдау;
      азық-түлік тауарлары бойынша импортты алмастыру бағдарламасын дайындау және оның негізінде жаңа өндірістерді салу;
      ірі дайындау-өткізу желісін дамыту;
      ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу кәсіпорындарындағы негізгі құралдарды жаңғырту;
      сүтті қайта өңдеу бойынша кәсіпорындардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін сүт фермаларын салу (Еңбекшіқазақ, Іле, Талғар аудандары);
      бордақылау алаңдарын салу (Талғар, Іле, Жамбыл аудандары);
      сүт кластерін одан әрі дамыту (Іле және Қарасай аудандары);
      ет кластерін құру (Жамбыл ауданы);
      ветеринариялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
      Алматы агломерациясының аумағындағы перспективалы кластерлер
      Агломерация аумағындағы перспективалы кластерлердің бірі құрылыс материалдарын өндіру кластері болады.
      Шикізат қорының болуы және агломерация аумағындағы құрылыстың перспективалы көлемі құрылыс кластерін дамыту өзектілігіне себепші болады. Алматы қаласы мен агломерацияның ықпал ету аймағындағы аудандардың табиғи-климаттық ерекшеліктерін ескере отырып, энергиялық тиімді құрылыс материалдарын, сондай-ақ жоғары сейсмикалық жағдайларда тұрақты құрылыс материалдарын әзірлеу өзекті болып табылады.
      Алматы агломерациясының аумағында құрылыс кластерін оқшаулау үшін әлеуетті мүмкіндіктер Қапшағай қаласында, сондай-ақ Алатау ауданының Индустриялық аймағында бар.
      Алматы агломерациясында құрылыс материалдарының кластерін дамытуды қолдаудың негізгі бағыттары:
      1) жаңа құрылыс материалдары саласында зерттеулер жүргізу үшін бизнесті дамытуға және жаңа технологияларды игеруге қаржы ресурстарының қолжетімділігі;
      2) мамандандырылған қызметтерді көрсету.

      Фармацевтикалық кластер
      Фармацевтикалық кластердің дамуы жұмыс істеп тұрған зауыттар негізінде, сондай-ақ индустриялық аймақтар аумағында іске асырылатын фармацевтика саласындағы инвестициялық жобаларды іске асыру есебінен мүмкін болады.
      Алматы агломерациясында фармацевтикалық кластерді қолдаудың және дамытудың негізгі бағыттары мыналар болып табылады:
      1) бизнесті дамыту үшін қаржы ресурстарының қолжетімділігі (жаңа дәрілік препараттарды зерттеу, сондай-ақ инновациялық жобаларды іске асыруға арналған жабдықты сатып алу үшін арзан кредиттер);
      2) эндемикалық флораны тиімді пайдалануды және ғылымды қажетсінетін технологияларды енгізуді қамтамасыз ету үшін фармацевтикалық өндіріс технологиясы саласында ғылымның, өндірістің және білім берудің тығыз ықпалдастығы.

      Тау-кен металлургиялық кешенге (бұдан әрі – ТМК) арналған машиналар мен жабдықтардың өндірісі бойынша кластер.
      ТМК арналған машиналар мен жабдықтардың өндірісі бойынша кластер жұмыс істеп тұрған зауыттардың негізінде құрылады: «Киров атындағы машина жасау зауыты» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – АҚ), «Алматы ауыр машина жасау зауыты» АҚ. Бұл ретте, Индустрияландыру картасының іске асырылатын жобалары, кластердің қолданыстағы кәсіпорындарын жаңғырту, сондай-ақ жаңа технологиялық жабдықтармен жұмыс істей алатын кадрларды даярлау есебінен кластерді дамыту және шығарылатын өнімді ілгерілету мүмкін болады. Осыған орай «кластердің кәсіпорындары – колледждер – «Технологиялық дамыту жөніндегі ұлттық агенттік» АҚ (бұдан әрі – «ТДҰА» АҚ)» байланысы маңызды болып табылады.
      Алматы агломерациясындағы ТМК арналған машиналар мен жабдықтардың өндірісі бойынша кластерді қолдау мен дамытудың негізгі бағыттары бизнесті дамытуға арналған қаржы ресурстарына қолжетімділік болып табылады:
      1) мемлекеттік-жекешелік әріптестік (бұдан әрі – МЖӘ) шеңберінде жаңа технологияларды әзірлеуге берілетін кәсіпорындарға арналған гранттар («ТДҰА» АҚ);
      2) кәсіпорындардың консультациялық жобалар нәтижелеріне мүдделілігін арттыру үшін бірлесіп қаржыландыру қағидатымен көрсетілетін консультациялық қызметтерді субсидиялау.

      Электр жабдығы өндірісі бойынша кластер
      Электр жабдығы өндірісі бойынша кластер бар зауыттар негізінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 1 тамыздағы № 847 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын Индустриялық-инновациялық дамудың 2015 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде инвестициялық жобаларды іске асыру есебінен құрылатын болады.
      Алматы агломерациясында электр жабдығы өндірісі бойынша кластерді қолдау мен дамытудың негізгі бағыттары мыналар болып табылады:
      1) МЖӘ шеңберінде жаңа технологияларды әзірлеуге берілген кәсіпорындарға арналған гранттар («ТДҰА» АҚ);
      2) кәсіпорындардың консультациялық жобалар нәтижелеріне мүдделілігін арттыру үшін бірлесіп қаржыландыру қағидатымен көрсетілетін консультациялық қызметтерді субсидиялау.

      Сүт кластері
      Агломерация аумағында сүт кластерін жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың негізінде дамытуға болады: Іле ауданындағы «Райымбек Агро» ЖШС (Өтеген батыр ауылы), сүт жеткізушілер – Жамбыл, Іле, Талғар және Қарасай аудандарының шаруашылықтары; Еңбекшіқазақ ауданындағы «Фудмастер компаниясы» АҚ (Есік қаласы) және «АПК Адал» АҚ (Космос ауылы), жеткізушілері – Кербұлақ, Панфилов және Ұйғыр аудандарының шаруашылықтары. Өңірде сүт кластерін қалыптастыру сүт бағытындағы мал шаруашылығын индустриялық-инновациялық технологияларға көшіруді болжайды.
      Алматы агломерациясындағы сүт кластерін қолдау мен дамытудың негізгі бағыттары бизнесті дамытуға арналған қаржы ресурстарына қолжетімділігі болып табылады:
      1) малдың генетикалық әлеуетін арттыру жөніндегі зерттеуге, ветеринариялық-профилактикалық іс-шаралар кешенін, оны жемдеу мен күтіп ұстаудың қатаң тәртібін орындауға берілетін гранттар;
      2) 100 және 200 сиырға арналған механикаландырылған сүт фермасы үшін жабдықтарды сатып алуға арзан кредиттер беру.

      Құс шаруашылығы кластері
      «Құс шаруашылығы» агрокешені агломерация аудандарының жұмыс істеп тұрған ірі құс фабрикалары–Іле ауданындағы «Аллель Агро» АҚ (Первомай кенті) және «Алатау Құс» ЖШС (Чапаев кенті) негізінде құрылатын болады.
      Алматы агломерациясындағы құс шаруашылығы кластерін қолдау мен дамытудың негізгі бағыттары бизнесті дамытуға арналған қаржы ресурстарына қолжетімділік, оның ішінде өндірістерді дамыту мен жаңғыртуды субсидиялау.

      Ет кластері
      Ет кластері Алматы агломерациясының барлық аудандарында дерлік қалыптастырылатын болады. Мал шаруашылығындағы кластерлер шеңберінде дамыған инфрақұрылымы бар малды жемдейтін ірі мал шаруашылығы кешендерін (Талғар, Іле, Қарасай және Жамбыл аудандарында) және сүт тауар фермаларын (Іле, Талғар, Қарасай және Еңбекшіқазақ аудандарында) салуды қарастыру керек.
      Бұл ретте, мал шаруашылығы өнімінің өнімділігі мен сапасын арттыруға, өнімі аз тұқымдардың үлесін азайту мақсатында негізгі мал табынында асыл тұқымды малдың үлес салмағын көбейтуге назар аудару керек, өйткені оларды бақылаусыз өсіру өндірістің тиімділігін азайтуға және жайылым жерлерге түсетін салмақтың артуына әкеп соқтырады.
      Алматы агломерациясында жем-шөп индустриясын құру ет кластерін дамытудың маңызды шарты болып табылады. Жем-шөп базасының негізін табиғи жайылымдар мен шабындықтар, егіндік жем-шөп өндіру құрауы тиіс.
      Алматы агломерациясында ет кластерін қалыптастыру кезінде ветеринариялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажет. Малдардың аса қауіпті ауруларын диагностикалау, алдын ала емдеу және жою іс-шараларын жүзеге асырған жөн.
      Алматы агломерациясындағы ет кластерін қолдау мен дамытудың негізгі бағыттары мыналар болады:
      1) бизнесті дамыту үшін қаржы ресурстарына қолжетімділік (агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі қолданыстағы бағдарламалар шеңберінде мал шаруашылығын дамытуды субсидиялау);
      2) мамандандырылған қызметтер көрсету (селекциялық-асылдандыру жұмысы, малдардың аса қауіпті ауруларын диагностикалау, алдын ала емдеу және жою жөніндегі іс-шаралар).

      Жеміс-көкөніс кластері
      Алматы агломерациясында жеміс шаруашылығы мен жүзім шаруашылығын дамыту үшін Еңбекшіқазақ, Талғар және Қарасай аудандары перспективалы аумақтар болып белгіленді. Бәсекеге қабілетті саланы қамтамасыз ету мақсатында жеміс-көкөніс өнімін (оның ішінде жүзімді) өндіру және оны қайта өңдеу, оның ішінде ең алдымен, өзіміздің өңдеуші кәсіпорындарға тұрақты жеткізу жүйесін жасау үшін қолайлы жағдай жасау қажет.
      Алматы агломерациясында жеміс-көкөніс кластерін қолдау мен дамытудың негізгі бағыттары бизнесті дамыту үшін қаржы ресурстарына қолжетімділік (өнеркәсіптік типтегі қазіргі заманғы жоғары технологиялы жылыжай кешендерінің құрылысын қаржыландыруға қаражат бөлу) болып табылады.

      Озық даму аумақтары
      Ортамерзімді перспективада АЭА мен индустриялық аймақтар
(бұдан әрі – ИА), сондай-ақ Алматы агломерациясының қалаларына, бірінші кезекте Алматы және Қапшағай қалаларына іргелес аумақтар озық өсудің негізгі аумақтары болады.
      «Ақпараттық технологиялар паркі» АЭА инвестициялық аймағы
      АЭА перспективалы қызметі мына салалардың технологиялық дамуына бағытталады:
      1) ақпараттық технологиялар;
      2) телекоммуникация және байланыс саласындағы технологиялар;
      3) электроника және құралдар жасау;
      4) жаңғыртылатын энергия көздері, ресурсты үнемдеу және табиғатты тиімді пайдалану;
      5) әртүрлі мақсаттағы материалдарды жасау мен қолдану саласындағы технологиялар;
      6) мұнай мен газды өндіру, тасымалдау және қайта өңдеу саласындағы технологиялар.
      АЭА-да тиімділігі жоғары, оның ішінде жоғары технологиялық және бәсекеге қабілетті өндірістер құрылып, өнімнің жаңа түрлерін шығаруды игеру, инвестицияларды тарту жүзеге асырылады.
      Алатау ауданындағы индустриялық аймақ
      Аталған аймақ 500 га құрайтын аумақта орналасқан, оның 390 га құрылыс материалдарын, жиһазды және машина жасау өнімдерін шығаратын, сондай-ақ тамақ, жеңіл және фармацевтикалық өнеркәсіптің кәсіпорындарын орналастыруға бөлінген. Индустриялық аймақта 6 өнеркәсіптік аймақ орналасқан: машина жасау, тамақ, фармацевтика, химия, жиһаз және жеңіл өнеркәсіп.
      Мамандандырылған өнеркәсіптік аймақтар құру бірқатар міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:
      1) экологиялық және санитариялық-эпидемиологиялық талаптарға сай келмейтін жұмыс істеп тұрған өндірістерді қаланың орталығынан шығару;
      2) Алматы қаласының жалпы өндіріс көлемін 1,5 есе арттыру;
      3) инвестициялық ресурстарды тарту және озық инновациялық технологиялардың трансферті;
      4) өнеркәсіп секторында білікті кадрларды даярлау және пайдалану жүйесін қалыптастыру.
      Өнеркәсіптік аймақ аумағында кәсіпорындарды орналастыру кезінде экологиялық таза және инновациялық өндірістерге, дәстүрлі өнеркәсіп салаларына басымдық беріледі.
      Алдын ала есептер бойынша Индустриялық аймақ толық іске қосылған кезде кәсіпорындар қаланың өнеркәсіптік кәсіпорындары өндіретін өнімнің жалпы көлемінің 40-50% шығаратын болады.
      Индустриялық аймақ Алматы агломерациясының экономикасына қосымша импульс беріп қана қоймайды, сонымен бірге оның маңызды әлеуметтік аспектісі де бар – бұл 20 мың жаңа жұмыс орнын құру.
      Алматы қаласының негізгі функционалдық аймақтарымен жақсы көліктік-логистикалық байланыстары Индустриялық аймақтың орналасқан жерінің алғышарты болып табылады.
      Экологиялық ахуалды жақсарту үшін өнеркәсіптік кәсіпорындарды Алматы қаласынан оның шетіне ауыстыру мүмкіндігі, жаңа жоғары технологиялы, импортты алмастырушы өндірістерді, жұмыс орындарын құру үшін инфрақұрылымдық ресурстармен қамтамасыз ету аталған индустриялық аймақты құрудың басты оң нәтижесі болады.
      Өндірістік аймақтар урбандалудың таяу аймағы мен агломерацияның контрмагнит және серіктес қалаларында белсенді дамитын болады: Қапшағай, Қаскелең, Талғар, Іле аудандары.
      Алатау ауданындағы индустриялық аймақпен қатар, мына индустриялық аймақтар кейіннен дамытылатын болады: Арна, Боралдай және Қайрат.
      «Арна» ИА
      Аталған аумақтың таңдалуына мына экономикалық және техникалық мүмкіндіктер себеп болады:
      1) республикалық маңызы бар автомагистральдың жақындығы;
      2) теміржол жолайрықтарын салуға мүмкіндік беретін теміржол магистралының жақындығы;
      3) тұтынушыларды инженерлік қамтамасыз етудің (сумен жабдықтау, су бұру, жылумен жабдықтау, электрмен жабдықтау) қажетті көлемдерімен қамтамасыз етудің техникалық мүмкіндіктерінің болуы;
      4) өнеркәсіптік кәсіпорындарды ықшам орналастыру мүмкіндігі.
      Өнеркәсіптік аймақтың аумағында түрлі саладағы кәсіпорындарды, оның ішінде құрылыс, жиhаз индустриясындағы, кабель өнімін, пластмасса бұйымдарын, құрғақ құрылыс қоспаларын өндіретін зауыттарды, темір бетонды бұйымдар мен металл конструкцияларды шығару және минералды плиталарды өндіру бойынша кәсіпорындарды орналастыру болжануда.
      «Боралдай» ИА
      Индустриялық аймақты құру кезінде «Жетіген-Қорғас», «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» теміржолының, Қазыбек бек станциясына дейінгі айналма теміржол тармағының мүмкіндіктері пайдаланылатын болады. «Боралдай» индустриялық аймағында 70 жобаны іске асыру жоспарлануда. Азық-түлік, сусындар, темекі бұйымдарының өндірісі, фармацевтика, пластмасса бұйымдары және әйнек ыдыстар, металл бұйымдары перспективалы салалар болып табылады.
      «Қайрат» ИА
      «Қайрат» ИА Талғар ауданында орналасатын болады, жалпы ауданы
118 га. Аталған индустриялық аймақтың аумағындағы өнеркәсіптің басым салалары машина жасау, дайын металл бұйымдарының және құрылыс материалдарының өндірісі, көлік және қоймалау, сондай-ақ қайта жаңартылатын энергия көздерін дамыту болады.
      Алматы агломерациясында индустриялық аймақтардың тиімді жұмыс істеуі үшін мыналар қажет:
      1) жалпы Алматы агломерациясын дамытудың ұзақ мерзімді стратегиясымен өзара байланыста индустриялық аймақтарды дамытудың нақты стратегиясын әзірлеу;
      2) маркетингтік стратегия мен тиісті құралдарды әзірлеуді қамтитын ИА жұмысын жете маркетингтік пысықтау;
      3) меншік қатынастарын реттеу;
      4) ИА-ны девелоперлік пысықтау (бас жоспарлар, қосалқы көрсетілетін қызметтерді айқындау, жерді басқару және оған меншік құқығы жүйесіндегі нақтылық және т.б.);
      5) ИА инженерлік-техникалық жарақтандыру мәселелерін шешу;
      6) әлеуетті және бұрыннан бар инвесторлармен белсенді жұмыс.

      Алматы агломерациясының еңбек ресурстарының даму перспективалары
      Орта мерзімді перспективада Алматы агломерациясында қызметкерлердің мынадай санаттарына қажеттілік байқалады: ірі және кіші өнеркәсіптік ұйымдардың, көркем кәсіпшіліктердің, құрылыс, көлік, байланыс, геология және жерді барлаудың білікті жұмысшылары – 49 мыңға жуық адам, біліктілік деңгейі жоғары мамандар – 34 мыңға жуық адам, біліктілік деңгейі орташа мамандар (көмекші персонал) –30 мыңға жуық адам, қызмет көрсету, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, сауда және қызметтің ұқсас түрлері салаларының жұмыскерлері – 18 мыңға жуық адам, ақпаратты дайындаумен, құжаттаманы ресімдеумен, есепке алу мен қызмет көрсетумен айналысатын қызметшілер – 13 мың адам, ауыл, орман, аң аулау шаруашылықтарының, балық шаруашылығы мен балық аулаудың білікті қызметкерлері,операторлар, аппаратшылар, құрылғылар мен машиналардың машинистері және слесарь-жинақтаушылар – 12 мың адам, басшылар – 2,7 мың адам, біліктілігі жоқ жұмысшылар – 23 мың адам.
      Жұмыссыздық деңгейін төмендету, негізінен, экономикалық белсенді, жұмыспен қамтылған, оның ішінде жалдамалы тұрғындар есебінен, шағын және орта бизнес субъектілері санының өсуімен қарастырылуда.
      Келешекте аудандағы жұмыссыздық деңгейін төмендету мен өзін-өзі жұмыспен қамтуға «Жұмыспен қамту жол картасы - 2020», «Бизнестің жол картасы - 2020» бағдарламаларының іске асырылуы ықпал етеді.
      Еңбек ресурстарындағы қажеттіліктердің орнын толтыру үшін мыналар негіз болады:
      Алматы қаласының білім беру жүйесі,оның ішінде:
      1) техникалық мамандықтар бойынша:
      Қаскелең қаласындағы Сүлеймен Демирел атындағы жекеменшік университет;
      Үшқоңыр су шаруашылығы колледжі;
      Жаркент гуманитарлық-техникалық колледжі;
      Талдықорған политехникалық колледжі;
      Кәсіптік білім берудің көп салалы колледжі (Қарасай ауданы);
      Өнеркәсіптік индустрия және жаңа технологиялар колледжі;
      Талғар политехникалық колледжі;
      Алакөл гуманитарлық-техникалық колледжі;
      Жамбыл атындағы Ұзынағаш кәсіптік колледжі;
      Шелек политехникалық колледжі;
      Сарыжаз кәсіптік-техникалық колледжі;
      Шонжы политехникалық колледжі;
      Санжар Жандосов атындағы Қаскелең кәсіптік-техникалық колледжі;
      Қапал кәсіптік-техникалық колледжі;
      Алматы облысының қызмет көрсету және тамақтандыру саласындағы инновациялық технологиялар колледжі;
      Сарқан политехникалық колледжі;
      Тоқжайлау политехникалық колледжі;
      Бастөбе сервистік-техникалық колледжі;
      Текелі кәсіптік колледжі;
      Жаркент көп салалы колледжі;
      Талдықорған гуманитарлық-техникалық колледжі;
      Қапшағай көп салалы колледжі;
      Ақсу политехникалық колледжі;
      Көксу политехникалық колледжі;
      Көлсай кәсіптік-техникалық колледжі;
      Жауғашты ауылындағы кәсіптік-техникалық колледж;
      Заречное ауылындағы кәсіптік колледж;
      ЛА-155/8 мекемесі жанындағы кәсіптік-техникалық колледж;
      2) ауыл шаруашылығы мамандықтары бойынша:
      Талдықорған агротехникалық колледжі;
      Көксу ауылшаруашылығы колледжі;
      М.Бейсебаев атындағы Талғар агробизнес және менеджмент колледжі;
      Бақанас аграрлық-индустриялық колледжі;
      3) медициналық мамандықтар бойынша:
      Талғар медициналық колледжі;
      Талдықорған медициналық колледжі.
      Еңбек ресурстарының негізгі көздері ЖОО мен техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының (бұдан әрі – ТжКБ) түлектері, еңбек көшіп-қонушылары және жұмыссыздар болады.

      Инженерлік инфрақұрылымды кешенді дамыту шаралары

      Сумен жабдықтау және су бұру
      Алматы агломерациясының аумағы сумен қамтамасыз етілген болып табылады. Қолда бар жерүсті су ресурстары мен барланған жерасты суларының пайдалану қорлары 2030 жылға дейін тұтынушылардың қажеттілігін толық қамтамасыз етеді.
      Алматы агломерациясын қалыптастыру аймағы Іле өзенінің бассейнінде орналасқан және оның екі су шаруашылығы учаскелерінің бөліктерін алып жатыр: «Үлкен Алматы каналы аймағы» өзендері (Түрген, Есік, Талғар, Кіші және Үлкен Алматы, Қаскелең, Шамалған және Іле өзенінің арнасы мен Қапшағай су қоймасының бағытында құйылатын басқа да ұсақ өзендердің бассейндері) және Күрті өзенінің бассейні (Ұзын Қарғалы және Ұзынағаш өзендері).
      Агломерация аймағының шекарасында жерүсті су ресурстары барлық су ағындары бойынша анықталған және 1,55 км³ (Қапшағай су қоймасын есепке алмағанда)құрайды.
      Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Геология және жер қойнауын пайдалану комитетінің деректері бойынша жерасты суларының зерттелген пайдалану қорлары 2015 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 16588,342 мың м³/тәул. немесе 6054,745 млн. м³/жыл құрайды.
      Агломерация аумағындағы барлық қалалық елді мекендерде сумен жабдықтаудың кепілді көздері бар.
      Алматы қаласын сумен жабдықтау Алматы және Талғар кен орындарының жерүсті және жерасты суларына негізделеді. Қапшағай қаласы Қапшағай су қоймасының жерүсті (65,4 %) және Николаев кен орнының жерасты суларымен (34,6 %) қамтамасыз етіледі. Қазіргі уақытта аталған кен орны шектеулі режимде пайдаланылады. Перспективалы дамуды есепке ала отырып, Талғар және Есік қалалары үшін жерасты суларының қорлары бекітілді, алайда жерүсті суларын алу да жүзеге асырылуда. Қаскелең қаласын сумен жабдықтау Қаскелең кен орнының жерасты суларының есебінен жүзеге асырылады.
      Ауылдық елді мекендерді сумен жабдықтау негізінен жерасты суларына негізделеді. 33 ауылдық елді мекенді сумен жабдықтау үшін 3 топтық су құбыры жұмыс істейді және біреуі (Қаскелең) салыну кезеңінде. Жиналатын жерасты сулары жиынтығының негізгі көлемі (80,4 %) Алматы қаласының шаруашылық-ауыз су және өнеркәсіптік қажеттіліктеріне жұмсалады.
      Талғар (91,2%), Іле (82,9 %) және Еңбекшіқазақ (81,6 %) аудандарының тұрғындарына арналған жалпы жинауда жер суаруға су жинау басымырақ. Сумен жабдықтау көздерінің құрылымы және олардың экономика салалары бойынша үлесі (жалпы су алудың %) 2.1-кестеде берілген.

      2.1-кесте – Сумен жабдықтау көздерінің құрылымы және олардың экономика салалары бойынша үлесі (жалпы су жинау %)

      Алматы агломерациясы экономикасы салаларының қажеттіліктеріне арналған жалпы су жинауда жерүсті сулары 72,8 % құрайды. Жерүсті суларының негізгі тұтынушысы – суармалы егіншілік. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Су ресурстары комитетінің деректері бойынша оның үлесіне жалпы жерүсті суларын жинаудың 71,2 % және экономиканың барлық салаларында су жинаудың 51,9 % тиесілі.
      Экономика салаларын сумен қамтамасыз ету деңгейі – қанағаттанарлық.
      2014 жылы Алматы облысында Қаскелең, Боралдай, Шығыс Талғар, Есік, Бақанас және Николаев кен орындарының жерасты суларын пайдалану қорларына қайта бағалау жүргізілді. 2015 жылы Алматы кен орнының жерасты суларын қайта бағалау басталды. Покров кен орнының жерасты сулары 2018 жылдан кейін қайта бағалауға жатады.
      Қытай Халық Республикасының Іле өзенінің суын пайдалану жөніндегі саясаты Іле-Балқаш бассейні үшін белгілі бір қауіп төндіреді, бұл елдің экономикалық дамуы су тұтыну көлемінің едәуір өсуіне әкелуі мүмкін.
      2014 жылғы шілде айында Іле өзені бойынша су берудің кенеттен қысқаруына байланысты Қапшағай гидроэлектр станциясы (бұдан әрі – ГЭС) тоқтап қалу шегіне жетті, соның салдарынан Қапшағай су қоймасының жиегі төмендеді. Жалпы, Қапшағай су қоймасындағы су деңгейінің кез келген ауытқулары агломерация аумағындағы экологиялық ахуалдың өзгеруін тудырады.
      Қазіргі уақытта Балқаш өзенінің таяздану проблемасы бар.
      Жобалаудың есептік мерзіміне Алматы агломерациясының су тұтыну және су бұру көлемдері тиісінше 767,45 млн. м³ және 334,83 млн. м³ құрайды, оның ішінде:
      Алматы қаласы бойынша – 297,3 млн. м³және 252,13 млн. м³;
      Қапшағай қаласы бойынша – 15,95 млн. м³ және 11,6 млн. м³;
      Қарасай ауданы бойынша – 62,3 млн. м³ және 12,6 млн. м³;
      Талғар ауданы бойынша – 109,2 млн. м³ және 8,4 млн. м³;
      Іле ауданы бойынша – 90,5 млн. м³ және 8,4 млн. м³;
      Еңбекшіқазақ ауданы бойынша – 169,7 млн. м³және 39,6 млн. м³;
      Жамбыл ауданы бойынша – 22,5 млн. м³және 2,1 млн.м³
      Алматы агломерациясы аумағындағы сумен жабдықтау менсу бұру бойынша ағымдағы проблемаларды ескере отырып, мыналар ұсынылады:
      1) Алматы агломерациясы халқының орталықтандырылған сумен жабдықтау жүйелеріне қолжетімділігі деңгейін 2020 жылға дейін қалаларда тұрғындардың 100 % және ауылдық жерлерде – 80% және 2030 жылға қарай 100 %-ға дейін жеткізу, оның ішінде су құбыры желісін тұтынушылар учаскелерінің шекарасына тікелей жеткізу («Сумен жабдықтау. Сыртқы желілер мен құрылыстар» 4.01-02-2009 ҚР ҚНжҚ-нің 4-тармағына сәйкес);
      2) ауыл шаруашылығы дақылдарын суару (санитариялық қорғау жасыл көшеттерін, орманды белдеулерді, техникалық ауыл шаруашылығы дақылдарын суару), балық шаруашылығы мақсатындағы су қоймасы ретінде Іле өзеніне ағызу үшін агломерацияның елді мекендерін ағын суларды тазарту дәрежесін оларды жинағыштарға бағыттау жолымен жол берілетін шекті шоғырлану (бұдан әрі – ЖБШШ) деңгейіне жеткізе отырып, елді мекендердің топтарына арналған кәріздік тазарту құрылыстары кешенін қамтитын орталықтандырылған су бұру жүйесі бар кәріздеу жүйесімен қамтамасыз ету («Қазақстан Республикасының жер үсті суларын қорғау ережелері» 01.01.03-94 басқарушы нормативтік құжат (бұдан әрі – БНҚ). Бұл ретте,балама шешім ретінде құрылыстың техникалық мүмкіндіктері мен экономикалық орындылығын ескере отырып, жеке үй иесі немесе үй иелерінің топтары үшін оқшау тазарту құрылғыларын қолдану ұсынылады;
      3) агломерацияның өнеркәсіптік аймақтарының қажеттіліктеріне айналмалы сумен жабдықтауда тазартылған ағындар бөлігін пайдалану;
      4) тазартудың және зарарсыздандырудың заманауи тәсілдерін қолдана отырып, амортизациялық мерзімі өткен тазартқыш су құбыры құрылыстарын реконструкциялау, жаңғырту;
      5) жерасты суларының кен орындарын қайта бағалауды орындау;
      6) нормаланған су тұтынуға көшу үшін шығарылған өнім бірлігіне шаққандағы су тұтынудың прогрессивті нормаларын әзірлеу және енгізу;
      7) ең жаңа жетістіктер мен технологиялар негізінде кәсіпорындардағы айналмалы, тұйық және бірізді сумен жабдықтау көлемін ұлғайту;
      8) өнеркәсіптік сумен жабдықтауды техникалық суға көшіру (техникалық суды қолдану мүмкін болатын кәсіпорындарда);
      9) су шаруашылығы жүйелерін суды өлшеудің, суды есептеудің және суды реттеудің жаңа құралдарымен жабдықтау;
      10) озық су үнемдеуші технологияларды енгізуді экономикалық ынталандыруды қамтитын су пайдаланудың тиімділігін арттыру;
      11) амортизациялық мерзімі өткен кәріз желілері мен құрылыстарын реконструкциялау және ауыстыру;
      12) тазартудың және зарарсыздандырудың заманауи әдістерін қолдана отырып, кәріздік тазарту құрылыстарын (бұдан әрі – КТҚ) реконструкциялау, жаңғырту;
      13) Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы шеңберінде су бұру желілері мен құрылыстарын дамыту;
      14) Қаскелең топтық су құбыры құрылысын аяқтау;
      15) орталықтандырылған сумен жабдықталмаған елді мекендерге су құбыры желілері мен құрылыстарын салу (Қарасай ауданы: Қайрат және Қырғауылды ауылдары; Талғар ауданы: Береке, Орман, Қотырбұлақ, Достық, Еламан, Жаңаарна, Көктал, Сақтан, Тереңқара, Қаратоған ауылдары; Еңбекшіқазақ ауданы: Ақши, Қазатком, Қайрат, Сазы, Өрнек, Ташкенсаз ауылдары; Жамбыл ауданы: Сарыбай би, Қайназар, Қызылсөк ауылдары).

      Газбен жабдықтау
      Алматы агломерациясының аумағына табиғи газды жеткізу Өзбекстан Республикасының кен орындарынан «Бұхара газды аймағы – Ташкент – Бішкек – Алматы» магистральдық газ құбыры (бұдан әрі – МГҚ) бойымен жүзеге асырылады. Жылу беру маусымында жылуды барынша қолдану кезеңінде газдың жетіспейтін көлемі жалғастырғыштар арқылы «Қазақстан – Қытай» МГҚ-дан алынады. Таяу перспективада табиғи газдың негізгі тұтынушысы халық (60,3 %), өнеркәсіп (33,76 %) және коммуналдық-тұрмыстық сектор кәсіпорындары (6 %) болып табылады.
      Алматы агломерациясының елді мекендерін газдандырудың жобалық ұсыныстары мыналарды қамтиды:
      1) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 4 қарашадағы № 1171 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасын газдандырудың бас схемасы шеңберінде Алматы агломерациясының елді мекендерін газдандыру;
      2) «Қазақстан-Қытай» МГҚ және «Алматы-Байсерке-Талғар» МГҚ арасындағы жалғастырғыш газ құбырын салу;
      3) «Алматы - Талдықорған» МГҚ құрылысы;
      4) «Байсерке - Қапшағай» МГҚ құрылысы;
      5) «Алматы қаласының ГТС-2 газ тарату станциясының (бұдан әрі – ГТС) қуатын шығару» жобаларын іске асыруды аяқтау;
      6) жылу-энергетика кешені кәсіпорындарын: ЖЭС-1, ЖЭС-2, ЖЭС-3, Солтүстік-Шығыс энергетикалық кешенін және Алматы қаласының жаңа игеру алаңдарындағы жобалық қазандықтарды, «Инновациялық технологиялар паркі» АЭА («ИТП» АЭА) және Алатау кентін табиғи газға көшіру;
      7) Алматы қаласының Батыс жылу кешенінің қазандықтарын (Батыс аудандық қазандық, Жаңа Батыс аудандық қазандық және Оңтүстік-Батыс аудандық қазандық) газбен жабдықтау;
      8) Алматы қаласының шағын аудандарын және жаңа жоспарлық аудандарын газдандыру үшін орта және төмен қысымды газ тарату құбырларын салу;
      9) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 2 қарашадағы
№ 1739 қаулысымен бекітілген серіктес қаланың бас жоспарына (бұдан әрі – Gate City қаласының бекітілген бас жоспары) сәйкес Gate City қаласын газбен жабдықтау.

      Электрмен жабдықтау
      Алматы агломерациясы бойынша аралық (2020) және есептік (2030) жобалау мерзімдеріне арналған электр энергиясы теңгерімінің деректері 2.2-кестеде ұсынылған.
     2.2-кесте – Алматы агломерациясы бойынша аралық (2020) және есептік (2030) жобалау мерзімдеріне арналған электр энергиясы теңгерімі, млн. кВт.сағ.

      Қазақстанның Бірыңғай энергетикалық жүйесінің (бұдан әрі – БЭЖ) Оңтүстік аймағындағы тапшылық оңтүстік өңірде жаңа қуат енгізу арқылы және мыналарды:
      1320 МВт қуаты бар Балқаш ЖЭС;
      Шарын өзеніндегі Мойнақ ГЭС – 300 МВт;
      Іле өзеніндегі Кербұлақ ГЭС – 40,6 МВт;
      Екібастұз мемлекеттік аудандық электр станцияларын МАЭС-1, 2 қоса алғанда, электр желілерінің қажетті қосымша күшейтілуін ескере отырып, Қазақстанның БЭЖ Солтүстік аймағының электр станцияларынан электр энергиясын алу есебінен толығымен өтеледі.
      Жаңартылатын энергия объектілері:
      Үлкен Алматы каналындағы қуаты 12 МВт ГЭС-1, 2;
      Еңбекшіқазақ ауданында Есік өзеніндегі қуаты 4,8 МВт ГЭС;
      Еңбекшіқазақ ауданында Шелек өзеніндегі қуаты 60,8 МВт ГЭС 19-22;
      Шелек өзеніндегі ГЭС-23-26, 27-29, Ақтоғай ГЭС-1, 2;
      Шелек дәлізіндегі қуаты 51 МВт жел электр станциясы (бұдан әрі – ЖЭС);
      Шелек дәлізіндегі қуаты 60 МВт ЖЭС;
      қуаты 50 МВт күн электр станциясын салуды қоса алғанда, өңірде бар ірі және шағын гидро энергетиканың, жел және күн энергиясының елеулі әлеуеті негізінде жаңартылатын энергия көздерінің теңгеріміне тарту ұсынылады.
      Сонымен қатар, агломерацияны электрмен жабдықтауды дамыту үшін:
      1) энергиялық тиімді және энергия үнемдеуші технологияларды қолдана отырып, жұмыс істеп тұрған электр станцияларын техникалық қайта жарақтандыру және жабдықтарды реконструкциялау, сондай-ақ газтурбиналық қондырғы орната отырып табиғи газға көшіру;
      2) жұмыс істеп тұрған электр станцияларында жаңа қуаттарды іске қосу;
      3) ескірген электр желілік объектілерді реконструкциялау және техникалық қайта жарақтандыру, трансформаторларды үлкен қуаттыларымен алмастыру, жаңа 110 кВ қосалқы станциялар (бұдан әрі – ҚС) салу;
      4) жаңа және 110/10 кВ қолданыстағы қуат беру орталықтарын біріктіру үшін тірек 220 кВ ҚС салу;
      5) 35 кВ ҚС-ты 110 кВ кернеуге көшіре отырып, 35 кВ желілерді біртіндеп жою, 6 кВ кернеулі желілерін 10 кВ-ға көшіру, қалалардағы қоныстандыру құрылысын салу аймақтарында кабельдік электр беру желілері бар 110 кВ ҚС құрылыстарын жабық етіп жасау;
      6) Gate City қаласының бекітілген бас жоспарына сәйкес Gate City қаласын электрмен жабдықтау жүйесін салу ұсынылады.

      Жылумен жабдықтау
      Салынып жатқан құрылыстардың, халық санының өсу серпінінің көлемі, тұрғын үймен қамтамасыз етілудің нысаналы көрсеткіштері бойынша деректер негізінде, «Энергияны тұтыну және азаматтық ғимараттарды жылулық қорғау» ҚР ҚНжҚ 2.04-21-2010 белгілеген Алматы қаласының метеостанцияларына арналған параметрлер негізінде Алматы агломерациясының аудан орталықтарына, Қапшағай және Алматы қалаларына тұрғын және қоғамдық құрылыс салу бойынша жылу жүктемесінің және жылуды тұтынудың болжамды деңгейлері бағаланды.

      2.3-кесте – 2030 жылға дейінгі кезеңде Алматы агломерациясының аудан орталықтары, Алматы және Қапшағай қалалары бөлінісінде тұрғын және қоғамдық құрылыс салу бойынша жылуды тұтынудың өзгеру серпіні, Гкал

      Перспективада агломерацияның аудан орталықтары бойынша 2-3 %, Қапшағай қаласы бойынша – 2 %, Алматы қаласы бойынша – 6 % орташа жылдық өсу қарқынымен жылу жүктемесінің және жылуды тұтынудың өсуі күтілуде.
      Алматы агломерациясының тұрғындарына тұрудың қолайлы жағдайларын жасау үшін орталықтандырылмаған көздерден (20 Гкал/сағ. дейін) аудан орталықтарын жылумен жабдықтау ұсынылады.
      «Жеке тұрғын үй құрылысы аудандарын жайғастырып жоспарлау және құрылысын жүргізу» 3.01-02-2001 ҚР ҚНжҚ ұсынымдарына сәйкес зауытта дайындалған жылу агрегаттарын және сумен жылыту жүйелерін пайдаланып, жеке тұрғын үй құрылыстарын орталықтандырылмаған жылумен жабдықтауды қарастыру керек.

      Көлік инфрақұрылымын дамыту шаралары
      Алматы агломерациясының аумағы бойынша республикада қолданыстағы теміржол желілерінің негізінде қалыптастырылған бес трансқазақстандық маршруттардың екеуі өтеді:
      Трансазиялық теміржол магистралінің (ТАТМ) Оңтүстік дәлізі: Оңтүстік –Шығыс Еуропа – Қытай және Түркия, Иран, Орталық Азия елдері және Қазақстан арқылы Оңтүстік-Шығыс Азия (Достық-Ақтоғай-Алматы-Шу-Арыс-Сарыағаш учаскесінде);
      ТРАСЕКА: Шығыс Еуропа – Орталық Азия, Қара теңіз, Кавказ және Каспий теңізі арқылы (Достық-Алматы-Ақтау учаскесінде).
      Бұдан басқа, Алматы агломерациясының аумағынан мына автокөлік дәліздері өтеді:
      1) «Алматы – Қарағанды – Астана – Петропавл»;
      2) «Ташкент – Шымкент – Тараз – Бішкек – Алматы –Қорғас».
      «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық транзиттік дәлізі.
      Алматы агломерациясының қолданыстағы қазіргі заманғы инфрақұрылымы құбыр жүргізу көлігі мен Қапшағай су қоймасы акваторийіндегі су көлігімен толықтырылып жатыр.
      Жеңіл рельсті көлік (бұдан әрі – LRT) сияқты қалалық және қала маңы жүрдек жолаушылар көлігінің қазіргі заманғы жүйесі мен тасу қабілеті жоғары жүрдек автобус тасымалы (бұдан әрі – BRT) жүйесінің болмауы Алматы қаласы көлік жүйесінің негізгі проблемасы болып табылады.
      Қала маңы бағыттарында жолаушылар тасымалының қазіргі көлемінің қажеттілігін қанағаттандыра алмайтын автомобиль көлігіне балама жоқ. Агломерацияның автомобиль көлігінің дамуына кедергі келтіретін себептердің бірі қолданыстағы жол инфрақұрылымы, облыстық және аудандық маңызы бар жолдардағы жолдың тірек жабынының шығыны.
      Қала маңы және қалааралық тасымалдарды ұйымдастыру үшін Алматы қаласында және Алматы агломерациясының шеткері аймағында автовокзалдар мен автостанциялар салу қажет.
      Алматы халықаралық әуежайы қала аумағында орналасқан, бұл шулы және экологиялық нормативтік талаптардың бұзылуына әкеледі.
      «Алматы-1» теміржол торабын жүк және транзит құрамдарымен артық жүктеу, бір жолды теміржолдардың басым болуы, сондай-ақ агломерацияның электрлендірілген теміржолдар үлесінің аз болуы теміржол саласының негізгі проблемалары болып табылады.
      Ішкі су көлігін пайдалануға жарамды өзен және көл жолдары санының аз болуы және олардың тығыздығының төмен болуы, кемелерді пайдаланудың навигациялық кезеңіне тәуелділік, мемлекеттік техникалық өзен флотының тозуы су көлігі инфрақұрылымының негізгі проблемалары болып табылады.
      Алматы агломерациясының көлік инфрақұрылымын дамытудың жобалық ұсыныстары Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 6 сәуірдегі № 1030 Жарлығымен бекітілген Инфрақұрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасында және Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 13 қаңтардағы № 725 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы көлік жүйесінің инфрақұрылымын дамытудың және ықпалдастырудың 2020 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасында белгіленген перспективалық бағыттарды ескере отырып әзірленді және мыналарды қамтиды:
      1) теміржол көлігінің инфрақұрылымын дамыту:
      аралық жобалау мерзіміне (2020 жыл) қарай:
      тасымал көлемін қазіргі 32,7 млн тоннадан 37,8 млн тоннаға дейін, сондай-ақ жүк поезының өткізу қабілетінің көлемін қазіргі 20 жұптан тәулігіне 65 жұпқа дейін ұлғайту мақсатында «Алматы-1 - Шу» учаскесінде (электрлендіру мүмкіндігі бар) қатарлас жол салу;
      есептік жобалау мерзіміне (2030 жыл) қарай:
      «Жетіген-Қазыбек бек» қатынасындағы ұзындығы 75 км (электрлендірілген) «Алматы-1» станциясын айналып өтетін теміржол желісін салу. Аталған жобаның мақсаты «Алматы-1» станциясы арқылы транзит жүктерінің өтуін төмендету;
      қабылдау-жіберу жолдарын кеңейте отырып, Жетіген теміржол станциясының базасында ірі торапты көліктік-логистикалық орталық салу;
      2) автомобиль көлігін дамыту:
      аралық жобалау мерзіміне (2020 жыл) қарай:
      «Астана – Қарағанды – Балқаш – Қапшағай – Алматы» қатынасы бойынша Алматы агломерациясының шекарасында ұзындығы 67 км «Орталық- Оңтүстік» дәлізінің реконструкциясын аяқтау;
      «Алматы-Өскемен» қатынасындағы және агломерация шекарасындағы ұзындығы 88 км «А-3» республикалық маңызы бар автомобиль жолының реконструкциясын аяқтау;
      ұзындығы 66 км ҮАААЖ құрылысын аяқтау;
      «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық транзиттік дәлізінің Алматы агломерациясының шекарасында ұзындығы 151,4 км құрылысын аяқтау;
      «Алматы-Жетіген-Қапшағай су қоймасы» қатынасындағы ұзындығы 48 км облыстық маңызы бар «КВ-15» автомобиль жолын реконструкциялау;
      «Алматы-1 – Шамалған ст. – Ұзынағаш» қатынасындағы ұзындығы 58 км облыстық маңызы бар «КВ-67» автомобиль жолын реконструкциялау:
      есептік жобалау мерзіміне (2030 жыл) қарай:
      «Ресей Федерациясының шекарасы (Екатеринбургке) – Қостанай, Астана, Қарағанды қалалары арқылы Алматы» қатынасындағы ұзындығы 22 км (Шамалған елді мекенінен айналма жол салумен) халықаралық маңызы бар «М-36» автомобиль жолын реконструкциялау;
      «Алматы-Көктал-Байсерке-Междуреченское» қатынасындағы ұзындығы 40 км (Байсерке, Нұрғиса Тілендиев, Қараой, Чапаев және Междуреченское елді мекендерінен айналма жол салумен) республикалық маңызы бар «Р-19» автомобиль жолын реконструкциялау;
      «Есік-Қырбалтабай-Жетіген» қатынасындағы ұзындығы 67 км облыстық маңызы бар «КВ-20» автомобиль жолын реконструкциялау;
      «Ұзынағаш-Күрті» қатынасындағы Алматы агломерациясының шекарасындағы ұзындығы 71 км облыстық маңызы бар «КВ-34» автомобиль жолын реконструкциялау;
      ірі елді мекендер (Алматы, Қапшағай) арқылы автомобиль көлігі қозғалысының қарқындылығын тиімді қамтамасыз ету мақсатында республикалық, облыстық және аудандық маңызы бар жолдарды жол қозғалысының қазіргі заманғы талаптарына сәйкестендіре отырып, реконструкциялау, салу және жөндеу бойынша шаралар жүргізу;
      ITS жол қозғалысын автоматты басқару жүйесін енгізу;
      3) әуе көлігінің инфрақұрылымын дамыту:
      аралық жобалау мерзіміне (2020 жыл) қарай:
      Алматы Халықаралық әуежайын реконструкциялау;
      есептік жобалау мерзіміне (2030 жыл) қарай:
      Боралдай әуежайы базасында шағын авиацияны дамыту;
      балама көлік қатынасы жоқ, сондай-ақ агломерация орталығынан шалғайдағы елді мекендерге қызмет көрсету үшін жергілікті аэродромдар желісін құру;
      Алматы қаласының халықаралық әуежайында жолаушылар ағыны мен жүк айналымының өсуіне және оны тұрғын үй құрылыстарына жақын болғандықтан одан әрі кеңейтудің мүмкін еместігіне, сондай-ақ метеожағдайларға байланысты жобада Алматы облысында жаңа халықаралық әуежай салу мүмкіндігін қарау ұсынылады;
      4) су көлігі инфрақұрылымын дамыту:
      есептік жобалау мерзіміне (2030 жыл) қарай:
      Қапшағай су қоймасында су көлігінің инфрақұрылымын құру:
      Қапшағай қаласында (ұсынылған итерациялық тәсілді ескере отырып) өзен вокзалдары мен айлақ құрылыстарын салу;
      Қапшағай су қоймасында айыппұл тұрақтарын ұйымдастыру (кемелер көптеп шоғырланған жерлерде);
      арнайы су көлігін алу (өзен трамвайлары, өзен таксилері);
      Қапшағай су қоймасында түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу;
      5) құбыр көлігінің инфрақұрылымын дамыту:
      аралық жобалау мерзіміне (2020 жыл) қарай:
      «Алматы» ГТС-2 қуаттарын шығару;
      Батыс жылу кешенін газбен жабдықтау;
      Gate City-дің 1-ші кезеңі бойынша газбен жабдықтау желілерін салу, 2-кезек;
      «Қазақстан – Қытай» және «Алматы-Байсерке-Талғар» МГҚ арасына жалғастырғыш салу;
      есептік жобалау мерзіміне (2030 жыл) қарай:
      «Қазақстан-Қытай» МГҚ мен Қайрат станциясы ауданындағы «Алматы-Байсерке-Талғар» МГҚ арасында газ құбыры-жалғастырғыш салу;
      елдің барлық жұмыс істейтін газ құбырларын жалғай отырып, елдің батысындағы кен орындарынан бастап оңтүстік магистральдық жүйеге дейін «Бейнеу-Шымкент» газ құбырын салуды аяқтау;
      6) логистика объектілерін дамыту:
      аралық жобалау мерзіміне (2020жыл) қарай:
      «Алатау» индустриялық паркін пайдалануға беру;
      тамақ өнеркәсібінің ірі кәсіпорындары, былғары және кірпіш зауыттары орналасқан өнеркәсіптік аймаққа «DAMU-Ақсеңгір» құрылысының жобасын орналастыру.
      «DAMU-Қайрат» құрылыс жобасын орналастыру;
      есептік жобалау мерзіміне (2030 жыл) қарай:
      «Жетіген» теміржол станциясының базасында көліктік-логистикалық орталықты салу;
      7) Алматы қаласы мен Алматы агломерациясы елді мекендерінің жол инфрақұрылымын дамыту:
      есептік жобалау мерзіміне(2030 жыл) қарай:
      қалааралық және қала маңы қатынастарында қоғамдық көліктің, сондай-ақ жекеменшік автокөлік құралдарының Алматы қаласының аумағына кіруін шектеу мақсатында негізгі жолаушылар сыйымдылығы басым бағыттарда 5000 көлік орынға арналған жинақтау автотұрақтары бар 3 автовокзал және 3 автостанция салу;
      қала шегінде халық қозғалысының негізгі бағыттарын (жобалық автовокзалдар және автостанциялармен, теміржол вокзалдары және әуежайлармен) байланыстыра отырып, агломерация орталығында жүрдек қоғамдық көлік желілерін (метрополитен, BRT және LRT желілерін) дамыту;
      әлеуетті жолаушылар көп шоғырланатын жерлерде (сауда-ойын сауық орталықтары, мәдениет және демалыс орындары, ірі емдеу мекемелері, қала ішіндегі көліктік-ауысып отыру пункттері) 50 такси тұрағын ұйымдастыру;
      агломерация орталығын Қарасай (Қаскелең қаласы мен аталған тасжол бойындағы Қарасай ауданының басқа елді мекендері) және Жамбыл (Ұзынағаш пен аталған тасжол бойындағы Қарасай ауданының басқа елді мекендері) аудандарының елді мекендерімен байланыстыра отырып, «Батыс» жобалық автовокзалдан батыс бағытта «Алматы – Шамалған – Ұзынағаш – Прудки – Талап – Қырғызстанның шекарасы» республикалық маңызы бар жолдың бойында BRT желісін салу (кейіннен LRT желісіне ауыстыру);
      агломерация орталығын Іле (Өтеген батыр ауылы, қалаға шығатын Жетіген станциясы мен елді мекені) және Талғар (Жаңалық ауылы) аудандарының елді мекендерімен байланыстыра отырып, «Солтүстік» жобалық автовокзалдан солтүстік бағытта «Алматы – Жетіген – Қапшағай су қоймасы» облыстық маңызы бар автомобиль жолының бойында BRT желісін салу (кейіннен LRT желісіне ауыстыру);
      агломерация орталығын Талғар (Талғар қаласы мен тасжол бойындағы басқа елді мекендер) және Еңбекшіқазақ (Есік және Түрген қалалары және тасжол бойындағы ауданның басқа елді мекендері) аудандарының елді мекендерімен байланыстыра отырып, «Шығыс» жобалық автовокзалдан шығыс бағытта «Алматы –Талғар – Евгеньевка» республикалық маңызы бар жол бойында BRT желісін салу (кейіннен LRT желісіне ауыстыру);
      Әлеуметтік инфрақұрылымды кешенді дамыту шаралары
      Алматы агломерациясының аумағында мынадай қызмет көрсету орталықтары айқындалды:
      1) республикалық (республикалық маңызы бар қала) және өңіраралық (өңірлік) деңгейлерде агломерация өзегі –Алматы қаласы;
      2) ауданаралық (агломерация қалалары) және аудандық (аудан орталығы мәртебесі берілген қалалық және ауылдық елді мекендер) деңгейлерде – Есік, Қаскелең, Талғар, Қапшағай қалалары,Ұзынағаш және Өтеген батыр ауылдары;
      3) жергілікті деңгейде –ауылдық округтер орталықтары:
      Еңбекшіқазақ ауданы – Ават, Ақши, Балтабай, Бөлек, Маловодное, Жаңашар, Қаракемер, Қызылжар, Қырбалтабай, Қайназар, Саймасай, Ташкенсаз, Түрген ауылдары;
      Жамбыл ауданы – Сарыбай би, Қарғалы, Мыңбаев, Б. Қыдырбекұлы атындағы, Үмбетәлі Кәрібаев атындағы ауылдар;
      Іле ауданы – Мұхаметжан Түймебаев атындағы, Байсерке, Жетіген, КазЦИК, Қараой, Междуреченское, Боралдай, Чапаев ауылдары;
      Қарасай ауданы – Әйтей, Береке, Жамбыл, Жандосов атындағы, Іргелі, Шамалған, Бекболат Әшекеев атындағы, Райымбек, Жалпақсай,Үшқоңыр ауылдары;
      Талғар ауданы – Қызылқайрат, Белбұлақ, Бесағаш, Бесқайнар, Гүлдала, Еркін, Кеңдала, Нұра, Тұздыбастау ауылдары;
      4) қоныс деңгейінде – ауылдық округтердің елді мекендері.
      Қызмет көрсетудің әрбір деңгейі үшін халықтың қажеттіліктеріне сәйкес келетін және қызмет көрсету жүйесі жұмыс істеуінің экономикалық тиімділігін қамтамасыз ететін көрсетілетін қызметтердің түр-түрі, қызмет көрсетудің сыйымдылығы мен радиустары ұсынылады.
      Пайдалану кезеңділігіне байланысты қызмет көрсетудің үш сатысы қарастырылады:
      1) күнделікті қызмет көрсету – пайдалану кезеңділігі аптасына кемінде 1 рет немесе халықтың тұрғылықты жері мен жұмыс орындарына тікелей жақын орналасуы қажет болатын;
      2) кезеңді қызмет көрсету – халықтың пайдалану кезеңділігі айына кемінде 1 рет болатын;
      3) эпизодтық қызмет көрсету –пайдалану кезеңділігі ең төмен болатын (айына 1 реттен аспайтын).
      Әрбір елді мекенге оның мәртебесіне байланысты қызмет көрсету объектілерінің белгілі бір жиынтығы ұсынылады:
      1) республикалық және өңіраралық (өңірлік) деңгейлер үшін (күнделікті, кезеңді және эпизодтық түрдегі қызмет көрсету объектілерінің толық кешені);
      2) ауданаралық деңгей үшін (күнделікті, кезеңді қызмет көрсету обектілерінің толық кешені және эпизодтық түрдегі қызмет көрсетудің жеке объектілері);
      3) аудандық деңгей үшін (күнделікті және кезеңді қызмет көрсету объектілерінің толық кешені);
      4) жергілікті деңгей үшін (күнделікті қызмет көрсету объектілерінің толық кешені және кезеңді қызмет көрсетудің жеке объектілері);
      5) қоныс деңгейі үшін (күнделікті қызмет көрсету объектілері).
      Алматы агломерациясының әлеуметтік инфрақұрылымын қалыптастырудың маңызды элементі қызмет көрсетудің барлық деңгейін әлеуметтік сала объектілерінің жеткілікті санымен молықтыру болып табылады.
      Алматы агломерациясы қызмет көрсету саласының объектілерімен агломерация халқының әркелкі қамтамасыз етілуі арқылы сипатталады: Алматы қаласында қамтамасыз етілу – жоғары, ал облыстың елді мекендерінде – төмен. Нормативтік көрсеткіштермен салыстырғанда агломерацияның ауыл халқының денсаулық сақтау, мәдениет және спорт объектілерімен төмен қамтамасыз етілгендігі байқалады.
      Осыған байланысты мыналар ұсынылады:
      1) қызмет көрсетудің барлық деңгейінде халықтың қажеттілігін қанағаттандыру мақсатымен құрылымды оңтайландыру және әлеуметтік салалар желісін қайта ұйымдастыру және жаңа үлгіде қызмет көрсету кәсіпорындарын пайдалану;
      2) қызмет көрсету объектілерінің сыйымдылығын нормативтік мәндерге дейін немесе нақты қажеттілікке байланысты мәндерге дейін жеткізу.
      Әлеуметтік инфрақұрылым объектілерінің қажеттілігін есептеу халықтың қазіргі жағдайын, болжамды санын және жас-жыныс құрылымын талдау негізінде «Қала құрылысы. Қалалық және елді мекендерді жоспарлау және құрылыс салу» 3.01-01-2008 ҚР ҚНжҚ (бұдан әрі – ҚР ҚНжҚ 3.01-01-2008*) сәйкес саралау жолымен орындалды. Бұдан басқа, Бас схеманың негізгі ережелеріндегі, Өңірлерді дамыту бағдарламасындағы, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығымен бекітілген Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасындағы (бұдан әрі – Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы) халықты әлеуметтік сала объектілерімен қамтамасыз ету көрсеткіштері есепке алынды.

      Білім беру инфрақұрылымы
      Агломерацияның білім беру жүйесі есептік жобалау мерзімінің соңына қарай білім берудің барлық деңгейіндегі мемлекеттік білім беру бағдарламаларын іске асыруды, агломерация экономикасының барлық салалары мен әлеуметтік саласында жұмыс істейтін мамандарды оқытуды, тұрақты түрде қайта оқытуды және олардың біліктілігін арттыруды қамтамасыз етуді, үздіксіз кәсіптік білім беру қағидатын іске асыруы қажет.
      Мектепке дейінгі білім беру
      Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің (бұдан әрі – ҚР БҒМ) деректері бойынша 2014–2015 оқу жылының басында Алматы агломерациясының аумағында 581 мектепке дейінгі ұйым, оның ішінде 2 бөбек бақшасы, 442 балабақша және 157 мектепке дейінгі шағын орталықтар жұмыс істеді, оларға 73572 бала барды. Алматы қаласы бойынша мектеп жасына дейінгі балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту 64,7 %, Алматы облысы бойынша – 62,9 % құрады.
      Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске асыру 3-6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі білім берумен толық қамтуға мүмкіндік береді.
      Демографиялық процестердің серпіні оң болған жағдайда Алматы агломерациясында аралық және есептік жобалау мерзімдерінің соңына қарай мектепке дейінгі ұйымдардағы орын саны нормативтік көрсеткіштерге жетеді.
      2.3-кестеде Алматы агломерациясының шегіндегі мектепке дейінгі ұйымдар бойынша 2014–2015 оқу жылының басына және аралық (2020 жыл), есептік (2030 жыл) жобалау мерзімдеріне арналған деректер берілген.

      Орта білім беру
      Алматы агломерациясының орта білім беру объектілерін талдау және бағалау халықтың жалпы білім беру мектептерімен жеткілікті қамтамасыз етілмегенін көрсетті.
      Бір ауысымдық оқу мен жалпы білім беру мектептерінің қолжетімділігі радиусын сақтауды ескере отырып, халықтың демографиялық құрылымына байланысты мектептердегі оқушы орындар саны нормативтік көрсеткіштерге сәйкес болуы тиіс. Республикалық, өңірааралық, ауданаралық, аудандық және жергілікті деңгейде қызмет көрсету үшін мамандандырылған мектептерді, гимназияларды, лицейлерді және орта білім берудің басқа да заманауи форматтарын дамыту болжанып отыр.
      2014–2015 оқу жылының басында Алматы агломерациясының шегінде 393 күндізгі мемлекеттік жалпы білім беру мектебі жұмыс істеді, онда
349,8 мың оқушы оқыды. Республика бойынша үш ауысымда оқытатын мектептердің ең көп саны Алматы облысына тиесілі. Алматы агломерациясының аумағында үш ауысымда оқытатын мектептердің 80 %
(55 бірлік) жұмыс істейді. Үш ауысымда оқытатын мектептердің ең көп саны Іле және Қарасай аудандарына тиесілі (тиісінше 16 және 15 бірлік).
      ҚР ҚНжҚ 3.01-01-2008* сәйкес халықтың жалпы білім беру мектептерімен қамтамасыз етілу деңгейі балаларды толық емес орта біліммен (1-9 сыныптар) 100 % қамтуды және орта біліммен – 75 % қамтуды, сондай-ақ 2020 жылы 12 жылдық оқыту моделіне толық көшуді ескере отырып қабылданды.
      Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес
2020 жылдың соңына қарай авариялық мектептер мен үш ауысымда оқытатын мектептер толық жойылатын болады, бұл ретте күндізгі мемлекеттік жалпы білім беру мектептеріндегі орындардың нормативтік саны 502,8 мың оқушы орнын, ал есептік жобалау мерзімінің соңына (2030 жыл) қарай 704,3 мың орынды құрауы тиіс.
      2.4-кестеде Алматы агломерациясының шекарасында күндізгі мемлекеттік жалпы білім беру мектептері бойынша 2014–2015 оқу жылының басында, аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзіміне арналған деректер берілген.

      2.3-кесте – 2014–2015 оқу жылының басындағы, 2020 жылғы және 2030 жылғы Алматы агломерациясының шекараларындағы мектепке дейінгі ұйымдар

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      2.4-кесте – 2014 – 2015 оқу жылының басындағы, 2020 жылғы және 2030 жылғы Алматы агломерациясының шегіндегі күндізгі мемлекеттік жалпы білім беру мектептері

* Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      Денсаулық сақтау инфрақұрылымы
      2014 жылдың басында агломерация шекарасында төсек қоры 10,3 мың станционарлық көмек көрсететін 63 медициналық ұйым жұмыс істеді, халықтың кереуетпен қамтамасыз етілуі 10 мың адамға шаққанда  42,9 кереуетті құрады. Сонымен қатар, жоспарлы қуаты ауысымына 24,6 мың қабылдауды, қамтамасыз етілуі – 10 мың адамға шаққанда ауысымына  102,3 келу құрайтын 222 амбулаториялық-емханалық ұйымдар (бұдан әрі – АЕҰ) жұмыс істеді.
      Агломерация халқына стационарлық және амбулаториялық медициналық көмек көрсету ұйымының бүгінде жұмыс істейтін және бұдан әрі ұсынылатын моделі қызмет көрсетудің барлық деңгейінде қалыптастырылады.
      Республикалық, өңіраралық (өңірлік) деңгейде агломерация халқы Алматы қаласында орналасқан облыстық көпсалалы ауруханалар, диспансерлер, консультациялық орталықтар көрсететін арнайы мамандандырылған және жоғары мамандандырылған стационарлық және амбулаториялық көмекпен қамтамасыз етіледі.
      Қызмет көрсетудің ауданаралық деңгейінде Есік, Қаскелең, Талғар, Қапшағай қалаларында агломерация халқына мамандандырылған көмек көрсететін ауданаралық көпсалалы ауруханалар, диспансерлер, көпсалалы емханалар орналасады.
      Қызмет көрсетудің аудандық деңгейінде аудан орталықтарын аудандық ауруханалар, перзентханалар, емханалар, жедел жәрдем станциялары және басқа мерзімді және күнделікті медициналық қызмет көрсету мекемелері аудандардың қала және ауыл халқына медициналық қызметтер көрсетеді.
      Қызмет көрсетудің қоныс деңгейінде, негізінен, ауылдық елді мекендерде дәрігерлік амбулаторияларда (бұдан әрі – ДА), фельдшерлік-акушерлік пункттерде (бұдан әрі – ФАП) және медициналық пункттерде (бұдан әрі – МП) күнделікті медициналық көмек қамтамасыз етіледі.
      Халыққа стационарлық және амбулаториялық көмек көрсетудің барлық деңгейлерінде емдеу-профилактикалық мекемелерді олардың типтері мен есептік нормативтері бойынша дербес бөлу қажет.
      Бас схеманың негізгі ережелеріне сәйкес стационарлық көмек көрсететін медициналық ұйымдардың жоспарлы қуаты 2030 жылы 10 мың адамға шаққанда 50 кереуетті құрайды, ал АЕҰ-ның жоспарлы қуаты – 10 мың адамға шаққанда ауысымына 203 адам қабылданады.
      Алматы агломерациясының халқына стационарлық көмек көрсететін медициналық ұйымдардың жоспарлы есептік қуаты аралық мерзімде
(2020 жыл) 13,3 мың кереуетті құрайтын болады, ал халықтың кереуетпен қамтамасыз етілуі 10000 адамға шаққанда 46,4 төсек-орынды құрайтын болады. Есептік жобалау мерзімінде (2030 жыл) стационарлық көмек көрсететін медициналық ұйымдардың төсек қоры 17,5 мың кереуетті құрауға, ал халықты төсек-орынмен қамтамасыз ету 10 мың адамға шаққанда 50 төсек-орынды құрауға тиіс.
      Аралық мерзімге арналған (2020 жыл)Алматы агломерациясы АЕҰ-ның есептік қажеттілігі ауысымына 35,2 мың қабылдауды, ал халықты АЕҰ-мен қамтамасыз ету 10000 адамға шаққанда ауысымына 122,7 қабылдауды құрауы тиіс. Есептік жобалау мерзімінде (2030 жыл) АЕҰ-ның жоспарлы қуаты ауысымына 71,1 мың қабылдауды, ал халықты АЕҰ-мен қамтамасыз ету 10000 адамға шаққанда ауысымына 203 қабылдауды құрауы тиіс.
      Демографиялық жағдай одан әрі жақсарған жағдайда туу деңгейі өскенде, өлім деңгейі төмендегенде және өмір сүрудің орташа ұзақтығы артқанда аралық және есептік жобалау мерзімдерінде агломерация халқын денсаулық сақтау объектілерімен қамтамасыз етудің болжамды көрсеткіштеріне қол жеткізілетін болады.
      2.5-кестеде 2014 жылғы 1 қаңтардағы Алматы агломерациясының медициналық ұйымдары бойынша деректер берілген.
      2.6-кестеде Алматы агломерациясына стационарлық көмек көрсететін жобаланатын медициналық ұйымдар бойынша аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзімдеріне арналған аудандар бөлінісіндегі деректер берілген.
      2.7-кестеде Алматы агломерациясының жобаланып жатқан АЕҰ бойынша аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзімдеріне арналған аудандар бөлінісіндегі деректер берілген.

      2.5-кесте – 2014 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Алматы агломерациясының медициналық ұйымдары  

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      2.6-кесте – Аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзіміне арналған Алматы агломерациясына стационарлық көмек көрсететін жобаланатын медициналық ұйымдар

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      2.7-кесте – Аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзіміне арналған Алматы агломерациясының жобаланатын АЕҰ

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      Тұрғын үй қоры
      2014 жылдың басында Алматы агломерациясының аумағында тұрғын үй қорының жалпы ауданы 51,4 млн. м² құрады. Қалалық тұрғын үй қорына тұрғын үйдің жалпы ауданының 43,3 млн. м² немесе 84 % келеді. Тұрғын үй қорының 2 % авариялық жағдайда тұр, оның үлкен бөлігі Алматы қаласында. Агломерацияда тұрғын үймен қамтамасыз етілу бір адамға жалпы ауданы 21,4 м² құрайды, қалалық елді мекендерде – 25,1 м², ауылдық жерде бір адамға жалпы алаңы 11,7 м² тиесілі. Халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуінің ең төмен көрсеткіші Іле ауданына (11,1 м²/адам), ең жоғары көрсеткіш Алматы қаласына тиесілі (26,2 м²/адам).
      Жобаланатын тұрғын үй қорын есептеу кезінде қолданыстағы мемлекеттік және салалық бағдарламалар, Бас схеманың халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету бойынша көрсеткіштері ескерілді. Бас схемаға сәйкес Алматы облысының 2020 жылға арналған тұрғын үймен қамтамасыз етілуі бір адамға 22 м² қабылданған (2030 жылға – бір адамға 24 м²), Алматы қаласында – бір адамға 27 м² (2030 жылға – бір адамға 30 м²).
      2020 жылдың соңына қарай агломерацияның авариялық жағдайдағы  49,5 мың м² ескі тұрғын үйді бұзу көзделуде. 2030 жылдың соңына қарай жалпы ауданы 1010 мың м² тұрғын үй бұзуға жатады.
      Аралық жобалау мерзімінің (2020 жыл) соңына қарай Алматы агломерациясының тұрғын үй қоры 40 %-ға (немесе 21,1 млн. м²) өседі және жалпы алаңы 72,5 млн. м² құрайды. Бұл ретте, халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі бір адамға 25 м² құрайды (қалалық елді мекендерде – бір адамға 26 м², ауылдық жерде – бір адамға 22 м², Алматы қаласында – бір адамға 27 м²).
      Есептік жобалау мерзімінің (2030 жыл) соңына қарай авариялық жағдайдағы ескі тұрғын үйді (27,7 м²) ауыстыруды ескере отырып, агломерацияның тұрғын үй қорының жалпы алаңы 99,2 млн. м² құрайды. Халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі бір адамға 28 м² құрайды (қалалық елді мекендерде – бір адамға 29 м², ауылдық жерде – бір адамға 24 м², Алматы қаласында – бір адамға 30 м²).
      Осы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін мыналар қажет:
      1) жаңа әдістерді пайдалану және құрылыстағы бәсекелестікті дамытуға жағдай жасау;
      2) құрылыстың, құрылыс материалдары өндірісінің жаңа, неғұрлым үнемді технологияларын енгізу;
      3) халықтың барлық топтарының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тұрғын үй құрылысының әртүрлі типтерін пайдалану.
      2.8-кестеде Алматы агломерациясының тұрғын үй қоры бойынша 2014 жылғы 1 қаңтардағы деректер берілген.
      2.9 және 2.10-кестелерде Алматы агломерациясының жобаланатын тұрғын үй қоры бойынша аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзіміне арналған деректер берілген.

      2.8-кесте – 2014 жылғы 1 қаңтардағы Алматы агломерациясының тұрғын үй қоры

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      2.9-кесте – Аралық жобалау мерзіміне (2020 жыл) арналған Алматы агломерациясының жобаланатын тұрғын үй қоры

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      2.10-кесте – Есептік жобалау мерзіміне (2030 жыл) арналған Алматы агломерациясының жобаланатын тұрғын үй қоры

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандарМәдениет саласының инфрақұрылымы

      Мәдениет мекемелерінің желісін дамытуды қызмет көрсетудің арнайы мамандандырылған дәстүрлі нысандарынан мәдени қызмет көрсетудің көп функциялы объектілеріне өту арқылы және тұрғын үй аймақтарында әртүрлі мақсаттағы шағын объектілерді қалыптастыру жолымен жүзеге асыру ұсынылуда.
      Мәдениет мекемелерінің жобаланатын сыйымдылығы ҚР ҚНжҚ
3.01-01-2008* және мәдениет ұйымдары желісіндегі ең төменгі мемлекеттік нормативтер мен облыстық, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, аудандық, облыстық маңызы бар қалалардың, ауылдық деңгейлердің мемлекеттік мәдениет ұйымдарының үлгілік штаттарына сәйкес мәдениет саласы инфрақұрылымының қазіргі уақыттағы жағдайы мен халықтың болжамды санын талдау негізінде айқындалды.
      Аралық жобалау мерзімінің (2020 жыл) соңына қарай театрлардағы орындардың нормативтік саны 9,3 мың орынды, кинотеатрлар – 53,9 мың орынды, клуб үлгісіндегі мекемелерде – 229,4 мың орынды, кітапханаларда – 65762 мың томды құрауы тиіс.
      Есептік жобалау мерзімінің (2030 жыл) соңына қарай театрлардағы орындардың нормативтік саны 11,6 мың орынды, кинотеатрларда – 67,8 мың орынды, клуб үлгісіндегі мекемелерде – 280,1 мың орынды, кітапханаларда – 66520 мың томды құрауы тиіс.
      2.11-кестеде 2014 жылғы 1 қаңтардағы Алматы агломерациясының мәдениет мекемелері берілген.
      2.12 және 2.13-кестелерде Алматы агломерациясының жобаланатын мәдениет мекемелері туралы аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзіміне арналған деректер берілген.

      2.11 - кесте – 2014 жылғы 1 қаңтардағы Алматы агломерациясының мәдениет мекемелері 

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      2.12-кесте – Аралық жобалау мерзіміне (2020 жыл) арналған Алматы агломерациясының жобаланатын мәдениет мекемелері

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      2.13-кесте – Есептік жобалау мерзіміне (2030 жыл) арналған Алматы агломерациясының жобаланатын мәдениет мекемелері

*Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандарДене шынықтыру және спорт инфрақұрылымы

      Агломерацияның спорт-дене шынықтыру құрылыстарын жобалау -қызмет көрсетудің барлық деңгейінде өмір сүрудің бірыңғай стандарттарын қамтамасыз ету үшін қалалар мен ауылдық жерлердегі халыққа дене шынықтыру-спорттық қызмет көрсетудің өзара байланысты жүйесін қалыптастыру қажеттілігімен негізделеді.
      Қызмет көрсетудің республикалық, өңіраралық (өңірлік) деңгейіне (Алматы қаласында) эпизодтық және бірегей қолданыстағы мекемелер жатады: спорт сарайлары, ірі стадиондар, ірі спорт кешендері, оқу-жаттығу базалары, арнайы, техникалық және қолданбалы спорт түрлерінің кешендері, балалардың олимпиадалық резерв спорт мектептері және басқалар.
      Ауданаралық деңгейдегі спорт объектілері Есік, Қаскелең, Талғар, Қапшағай қалаларында орналасқан, эпизодтық және мерзімдік пайдаланудағы мекемелер ретінде ұсынылған. Бұл деңгейге стадиондар, спорт кешендері, бассейндер, балалардың спорт мектептері және аудан тобының халқына қызмет көрсету үшін жеткілікті сыйымдылықтағы басқа объектілер кіреді.
      Қызмет көрсетудің аудандық деңгейі аудандар халқына ашық стадиондарды, спорт залдарын, бассейндерді, балалардың спорт мектептерін және аудан халқын ескере отырып есептелген басқа объектілерді қоса алғанда, кезеңдік және ішінара эпизодтық спорттық қызмет көрсету түрлерін ұсынады. Балалар-жасөспірімдер мектептері мен тұрғылықты жері бойынша спорт клубтарының желісін дамытуға ерекше көңіл бөлінуде.
      Қызмет көрсетудің жергілікті деңгейі ауылдық округтер ішіндегі елді мекендер тобына спорттық қызмет көрсетуге бағытталған, ол мерзімдік сұранымдағы мекемелерден тұрады және спорт залдары мен алаңдары, сондай-ақ тұрғылықты жері бойынша сыйымдылығы жағынан шағын спорт клубтары ретінде ұсынылған.
      Қоныс деңгейінде спорт объектілері негізінен күнделікті қызмет көрсететін жазықтық құрылыстары болып келеді.
      2014 жылдың басында Алматы агломерациясының аумағында жалпы пайдаланудағы 308 спорт залы (еденінің алаңы 50 мың м2) және 47 бассейн (су айнасы 22,5 мың м2) жұмыс істеді.
      Аралық жобалау мерзімінің (2020 жыл) соңына қарай жалпы пайдаланудағы спорт залдарының нормативтік аудандары 229,4 мың м²еден алаңын, бассейндер –76,8 мың м² су айнасын құрауы тиіс.
      Есептік жобалау мерзімінің (2030 жыл) соңына қарай жалпы пайдаланудағы спорт залдарының нормативтік аудандары 280,1 мың м² еден алаңын, бассейндер – 92,5 мың м² су айнасының ауданын құрауы тиіс.
      2.14-кестеде Алматы агломерациясының жобаланатын дене шынықтыру және спорт мекемелері бойынша аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзімдеріне арналған деректер берілген.
      2.15-кестеде Алматы агломерациясының жобаланатын жалпы қолданыстағы бассейндері бойынша аралық (2020 жыл) және есептік
(2030 жыл) жобалау мерзімдеріне арналған деректер берілген.

      2.14-кесте – Аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзімдеріне арналған Алматы агломерациясының жобаланатын дене шынықтыру және спорт мекемелері

* Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      2.15-кесте – Аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) жобалау мерзімдеріне арналған Алматы агломерациясының жобаланатын жалпы пайдаланудағы бассейндері

* Алматы агломерациясының шекарасына толық кірмеген аудандар

      Рекреациялық инфрақұрылымды кешенді дамыту шаралары
      Алматы агломерациясының аумағы бірегей рекреациялық әлеуетке және әлемдік маңызы бар туристік ресурстарғаие. Географиялық орналасуының ұтымдылығы, барлық дерлік туризм түрлерін дамытудың кең мүмкіндіктері, өңірлік туристік өнімдердің болуы аталған өңірдің туристік-рекреациялық инфрақұрылымын дамытуға мүмкіндік береді.
      Алматы облысы және Алматы қаласы статистика департаменттерінің деректері бойынша 2014 жылы Алматы агломерациясының аумағында  181 орналастыру объектісі тіркелген, оның 25 %-ның санаты бар, оның ішінде тиісінше Алматы қаласы бойынша 122 объект және санаты бар қонақ үйлер 24 %.
      Агломерацияда ішкі және сырттан келу туризмі типтері бойынша қызмет көрсетілген келіп-кетушілер саны 835 312 адамды, оның ішінде Алматы қаласы бойынша 761 243 адамды немесе жалпы қызмет көрсетілген келіп-кетушілердің 91 % құрады.
      Алматы агломерациясының орналастыру орындары көрсеткен қызметтер көлемі 21 688,7 млн. теңгені, оның ішінде Алматы қаласы бойынша 20 597,1 млн. теңгені немесе көрсетілген қызметтердің жалпы көлемінің 95 % құрады.
      Алматы агломерациясындағы туризмнің бәсекеге қабілеттілігін төмендететін себептерге: туризм инфрақұрылымын дамытудың жеткіліксіз деңгейі, отандық туристік өнім танымалдылығының әлсіздігі және жеткіліксіз ілгерілетілуі, білікті мамандардың жетіспеушілігі, туристік-рекреациялық инфрақұрылымның дамуын қаржыландыру деңгейінің төмендеуі, көрші елдердің туристік өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігінің жоғары болуы жатады.
      Алматы агломерациясының аумағында туристік саланы дамыту мақсатында мынадай туризм түрлері бойынша шаралар кешенін әзірлеу қажет:
      1) Экологиялық және жағажай туризмі
      Бүлінбеген табиғи процестер мен құбылыстарды, өсімдіктер мен жануарлар әлемі объектілерін, әдеттегі және бірегей экологиялық жүйелерді сақтау мен зерделеу және оларды қалпына келтіру экологиялық туризмді дамытудың негізгі өлшемшарттары болып табылады.
      Экологиялық туризмді табиғи-қорық қоры объектілерінің аумағында дамыту ұсынылады, оларға республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жатады:
      Іле-Алатауы МҰТП (Түрген сарқырамалары, Үлкен Алматы көлі, Тянь-Шань астрономиялық обсерваториясы, Шыңтүрген шыршалы ормандары,Есік көлі);
      Алматы мемлекеттік табиғи қорығы (таулы Талғар сілемі, Тянь-Шань шыршалары және Шренка шыршалары);
      «Баум тоғайы» мемлекеттік табиғат ескерткіші;
      Есік мемлекеттік дендрологиялық саябағы;
      Басты ботаникалық бақ.
      Сондай-ақ, туристік саланы дамытуға Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы, «Көлсай көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы сияқты Алматы агломерациясы шекарасына жақын орналасқан ерекше қорғалатын табиғи аумақтар да әсер етеді.
      Жағажай туризмін Қапшағай су қоймасы, Первомай тоғандары, Боралдай көлі, Park Resort «Сегіз көл» кешені (Алматы облысы Талғар ауданы Тасты Үстірт кенті) аумақтарында дамыту ұсынылады.
      Экологиялық туризмге сұраныстың артуын ескере отырып, экотуризмді дамыту проблемаларын шешу үшін мынадай іс-шаралар жүргізу қажет:
      1) туризм инфрақұрылымын дамыту, туристік объектілерді реконструкциялау және салу үшін отандық және шетелдік инвесторларды тарту жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу;
      2) табиғи және тарихи-мәдени көрікті жерлер, бағдарлар мен турлар бойынша арнайы дерекқорлар қалыптастыру;
      3) жазғы және қысқы уақыт кезеңдеріне арналған экологиялық жолдар мен бағдарлар әзірлеу;
      4) туристік бағдарларда үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын) нұсқамалар орналастыру жөнінде шараларды іске асыру;
      5) жарнамалық-ақпараттық қамтамасыз ету және Қазақстанның инвестициялық келбетін қалыптастыруды қамтамасыз ететін мемлекеттік органдар мен ұйымдардың сайттарында экологиялық туризмді ішкі және сыртқы нарықтарға үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын) ілгерілету.
      2) Балалар-жасөспірімдер туризмі
      Балалар-жасөспірімдер туризмін дамыту жас ұрпақты тәрбиелеудің, табиғатқа және тарихи мұраға ұқыпты қараудың, спорттың қолжетімді түрлеріне балаларды жаппай тартудың бір бағыты болып табылады.
      Алматы агломерациясы аумағының туристік-рекреациялық әлеуетін ескере отырып шаралар кешенінде балалар-жасөспірімдер туризмін дамыту жөніндегі бөлімді енгізуді қарастыру қажет және ол мына міндеттерді шешуді көздеуі тиіс:
      1) аудандық деңгейде балалар-жасөспірімдер туризмі ұйымдарының (станциялар, клубтар, туристік базалар, лагерьлер) санын арттыру;
      2) жастардың Қазақстан туралы білімінің деңгейін көтеру;
      3) жастардың шығармашылық белсенділіктерін арттыру үшін республика аумағындағы тарихи-мәдени, табиғи объектілер бойынша туристік жастар саяхаттарын қайта жаңғырту;
      4) туристік көп сайыстар бойынша мектеп спартакиадаларын, слеттерін тұрақты негізде өткізу;
      5) спорттық-сауықтыру және туристік объектілерге бару қолжетімді болу үшін жағдайлар, жеңілдіктер жасау;
      6) халықаралық деңгейде туристік-өлкетану қызметінде жұмыс тәжірибесін алмасуды кеңейту бойынша жағдайлар жасау;
      7) шатқал аумағында командалық саяхаттар, жергілікті жерде бағдарлауға үйретуді ұйымдастыру;
      8) Қапшағай су қоймасы базасында су спорты түрлерін (регаттар, байдарка мен каноэде есу түрін өткізу) дамыту.
      3) Мәдени-танымдық туризм
      Алматы агломерациясының мәдени және тарихи әлеуетін негізге ала отырып, мәдени-танымдық туризмді дамыту мынадай міндеттерді шешуде туризмнің республикалық және өңірлік индустриясының базалық салаларының бірі бола алады:
      1) ұмыт болған дәстүрлер мен өнер түрлерін қайта жаңғырту;
      2) Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасын сақтау жөніндегі іс-шараларға халықты тарту.
      Тарихи-мәдени мұраны сақтау, сондай-ақ мәдени-танымдық туризмді тұрақты дамыту үшін азаматтардың мәдени құндылықтарға қолжетімділігін қамтамасыз ету шараларын алдын ала қарастыру қажет.
      Алматы агломерациясының аумағында туристік бағыттарды негізгі тарихи объектілер бойынша кеңейту ұсынылады: Есік қорымы, «Есік» мемлекеттік қорық-музейі, оның ішінде Алтын адамның сүйегі; Лавар қалашығы; Сақ қорғандары; Асы үстірті петроглифтері (ғибадатхана); Түрген аңғары; Нұра ауылындағы «Жеті қазына» мұражайы; «Байсейіт» аюрведалық сауықтыру орталығы; Дәркембай ұстаның қолөнер музейі; Жамбыл Жабаевтың әдеби музейі; «Тамғалы» археологиялық ландшафтының петроглифтері; б.э. дейінгі VII-IV ғасырдағы Бесшатыр қорғандық қорымы; VIII-XIV ғасырдағы Талғар қалашығы; «Тальхиз» туристік-этнографиялық кешені; Таңбалы тас шатқалы және басқалар.
      Қазақстан Республикасы мәдени саясатының тұжырымдамасында тарихи-мәдени мұраны сақтауға және дамытуға айрықша көңіл бөлінген. Туристік кластерлерді дамыту жөніндегі іс-шараларды іске асыру шеңберінде Қазақстанның тарихи-мәдени аумақтарының оң әлеуметтік және халықаралық имиджіне қол жеткізу бойынша негізгі қағидаттар мен тәсілдер ескерілетін болады.
      4) Санаторий-курорттық кешендер
      Емдеу-сауықтыру туризмі медициналық туризмнің кең тараған және бұқаралық бағыты болып табылады. Алматы агломерациясының аумағы өзінің географиялық орналасуына және қалыптасқан климаттық жағдайларына қарай емдеу-сауықтыру туризмін дамыту үшін неғұрлым қолайлы табиғи-ресурстық әлеуетке және неғұрлым дамыған инфрақұрылымға ие. Емдеу-сауықтыру орындарындағы минералды сулар мен балшықтардың құрамы мен бальнеологиялық қасиеттері жеткілікті зерттелген, отандық сауықтыру қызметтері кешенін ұсыну тәжірибесі бар.
      Бұл кезеңде агломерация аумағында емдеу-сауықтыру туризмін ұйымдастыру және дамыту санаторийлер мен профилакторийлердің емдеу-сауықтыру турлары бағдарламаларын жасау мен іске асыруда туристік ұйымдармен белсенді іскерлік ынтымақтастығы жағдайында олардың қолданыстағы желісін пайдалануға бағдарланады.
      Алматы агломерациясы аумағындағы неғұрлым танымал санаторийлерге «Алатау» емдеу-сауықтыру кешені, «Көктем» санаторийі, «Ақбұлақ» санаторийі, «Қазақстан» санаторийі, «Ақ қайың» сауықтыру кешені, «Алматы – Resort» клиникалық санаторийі жатады.
      Перспективада емдеу-сауықтыру туризмін дамыту үшін бірқатар  іс-шаралар жүргізу қажет:
      сапалы санаторий-сауықтыру қызметтерінің нарығын дамыту үшін жағдай жасау, оның ішінде материалдық-техникалық базаны жаңарту мүмкіндіктерін қарау;
      туристік өнім ассортиментін кеңейту;
      туристік өнім сапасы мен ассортиментіне сәйкес баға саясатын қайта қарау;
      5) Спорттық және шытырман оқиғалы туризм
      Алматы агломерациясының аумағында тау шаңғысы орталықтарының дамыған базасы мен оларға қосымша қонақ үйлер мен демалыс үйлері желісін қамтитын спорттық-ойын-сауық туризмін дамытудың жоғары әлеуеті бар.
      Тау шаңғысы спорты, тау соқпақтарымен жаяу жүру туризмі туристердің назарын көптеп аударады.
      Тау шаңғысы туризмі туризмнің арнайы түріне жатады, өйткені туризмнің спорттық және экстремалды элементтерін қамтиды.
      Алматы агломерациясының аумағындағы тау шаңғысы туризмінің объектілері жыл бойы жұмыс істеп тұруы үшін көрсетілетін қызметтер ауқымын кеңейтуі қажет:
      «Шымбұлақ», «Табаған», «Лесная сказка» тау шаңғысы курорттары;
      «Ақбұлақ» тау шаңғысы базасы;
      «Медеу» спорт кешені;
      «Құмбел» тау шаңғысы қонақ үйі (Қарасай ауданы Терісбұтақ шатқалы);
      «Альпийская роза» биік таудағы қонақ үйі (Үлкен Алматы шатқалы);
      жаз мезгілінде балалар лагерьлері ретінде қызмет ететін «Алматау», «ТауСамал» (Талғар ауданы) тау сауықтыру кешендері.
      Алматы агломерациясы аумағындағы тау шаңғысы туризмінің перспективалы объектісі Іле Алатауы МҰТП аумағында шығыстан батысқа қарай Кіші және Үлкен Алматы шатқалдарының арасында Алматы қаласынан 10 км қашықтықта орналасқан шатқал – «Көкжайлау» жобасы болып табылады. Аталған объектіні іске асыруды есептік жобалау мерзімі шегінен тыс қарау ұсынылады.
      Тау шаңғысы туризмін дамытудың перспективалы тағы бір жобасы қысқы және жазғы демалысқа және алуан түрлі қызмет түрлеріне арналған «Қаскелең Оңтүстік» үлкен халықаралық тау шаңғысы курортының құрылысы болып табылады.
      Еңбекшіқазақ ауданында тау шаңғысы бейініндегі және жыл бойы пайдаланылатын (Долина-3) халықаралық сыныптағы көп бейінді спорттық-туристік кешен құрылысы бойынша инвестициялық жобаны іске асыру көзделіп отыр.
      Әлемдік стандарттарға сәйкес келетін жаңа спорттық объектілер салудың өзектілігі Алматы қаласында 2017 жылы Бүкіләлемдік қысқы универсиаданы өткізумен байланысты.
      Ұсынылатын туристік өнімнің танымалдылығы және көп туристер тарту үшін:
      «Үшқоңыр» (Іле Алатауының батыс бөлігі) дельтадромын;
      «Галлея» әуеде ұшу орталығын (Қаскелең қаласы жанындағы тау сілемдері);
      «Самұрық» пилоттарды жазғы оқыту мектебі қызметі бар «31 километр» дельтадромы;
      Жеке спорт түрлері бойынша олимпиадалық резервтің республикалық мектебінің республикалық яхта клубын (Қапшағай су қоймасы базасында) және облыстық яхта клубын қоса алғанда,Алматы агломерациясы аумағында шытырман оқиғалы туризм объектілері үшін жарнамалық компаниялар ұйымдастыру. Келушілері неғұрлым көп объект балалар мен ересектерге арналған түрлі су аттракциондары бар қалалық аквапарк болып табылады.
      6) Ойын туризмі
      «Ойын бизнесі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 11-бабының 1-тармағына сәйкес Қапшағай су қоймасының жағалауы ойын орындары орналасатын жер болып табылады (жергілікті атқарушы органдар анықтаған аумақтар шегінде).
      Қапшағай қаласы және оған іргелес аумақ ойын бизнесін дамыту аймағы мәртебесіне ие. Ойын аймақтарын құру мен ойын бизнесін дамытуды туристік саланы дамытудың бір түрі ретінде қарау ұсынылады.
      Қапшағай қалалық әкімшілігі үшін казино ашудың:
      сырттан келу және ішкі туризм ағындарын арттыру;
      жаңа жұмыс орындарын құру және жұмыспен қамтылғандар санының артуы;
      казиноға іргелес инженерлік және көліктік инфрақұрылымның дамуы;
      мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдердің өсуі;
      әлеуметтік-экономикалық дамудың тұрақты өсуі сияқты бірқатар оң факторлары бар.
      Алматы агломерациясының аумағында туризмді тұрақты дамыту үшін бірқатар әкімшілік шаралар қабылдау қажет:
      туристік объектілерге аудандастыру және түгендеу жүргізу;
      барлық орналастыру объектілері бойынша аудандар мен туризм түрлері бөлінісінде бірыңғай статистикалық есеп қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін жүргізу;
      «балаларды сауықтыру лагерьлері, орталықтары, кешендері» түсініктерін заңнамалық тұрғыда бекіту бойынша іс-шаралар жүргізу;
      туристік объектілерді реконструкциялауға және жаңаларын салуға инвестициялар тарту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу;
      ел ішінде негізгі өңірлік туристік бағытты танымал ету;
      туристік әлеуетті шет елдерде ілгерілету жөнінде маркетингтік стратегия әзірлеу;
      туристік брендті, шетелде пиар компанияны дамытуға, бейнероликтерді прокатқа шығаруға, бағдарламалар циклін жасауға және елдің туристік саласының тауар белгісі бар материалдарын тираждауға мемлекеттік бюджеттен жыл сайын тіркелген пулды айқындау.

3. Табиғатты ұтымды пайдалану, ресурстармен қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау шаралары

      Урбандалу (Алматы агломерациясы халқының 71 % қалаларда тұрады), көлік пен өнеркәсіптің жедел дамуы қоршаған орта мен халықтың денсаулығына жағымсыз әсердің негізгі қатерлері болып табылады.
      Алматы қаласы атмосфераға ластаушы заттар, ластанған сарқынды суларды ағызумен қатар жүретін, өндіріс пен тұтыну қалдықтарын түзетін және қаттайтын өндірістік кәсіпорындардың едәуір шоғырлануының, автокөлік құралдары санының көптігі салдарынан агломерацияның қоршаған ортасын ластауға ең көп үлес қосып отыр.
      Агломерация аумағындағы су объектілерін ластау көздері тікелей су объектілеріне, сондай-ақ сүзу алаңдары мен жинақтауыштарға сарқынды сулар мен коллекторлық-сусіңіргіш суды төгетін кәсіпорындар мен ұйымдар болып табылады.
      Агломерация аумағында 28 ірі су шығарушы бойынша жерүсті су көздері мен «Сорбұлақ» жинақтауышына төгуді жүзеге асыратын 19 кәсіпорын бар. Сарқынды су көлемі су тұтынушылар санының тұрақты өсуіне байланысты ұлғаюда.
      Алматы агломерациясының аумағында қоршаған ортаның ластануына өндіріс және тұтыну қалдықтары едәуір үлес қосып отыр.
      2013 жылы 435 тонна өнеркәсіптік қалдық түзілген. Негізгі ластаушы кәсіпорындар жылу энергетикасы, коммуналдық шаруашылық және металлургия кешені кәсіпорындары (бірінші кезекте ЖЭО-1, ЖЭО-2, ЖЭО-3 және басқалар) болып табылады.
      Агломерация аумағында уытты қалдықтардың ортақ полигондары жоқ. Улы химикаттарды көметін жалғыз полигон Іле ауданында орналасқан.  Сондай-ақ улы химикаттар Көксу ауданындағы полигонға жеткізіледі.
      Өңірдің барлық дерлік елді мекендерінде, әсіресе қалалардағы қатты тұрмыстық қалдықтардың үдеп бара жатқан көлемін сақтау мен қайта өңдеу мәселесін қоса алғанда, қатты тұрмыстық қалдықтар жағдайы аса қанағаттанарлықсыз болып қалуда.
      Алматы қаласы Статистика департаментінің деректері бойынша қала аумағында жылына 700 мың тоннаға жуық коммуналдық қалдық түзіледі. Жамбыл ауданында жыл сайын 30 полигонға орналастырылатын, жалпы ауданы 72,5 га болатын 3 мың тонна қатты тұрмыстық қалдық, Іле ауданында жыл сайын 375 мың тонна өнеркәсіптік қалдық және 32,8 мың тонна тұрмыстық қалдық түзіледі. Талғар ауданында жер қатынастарымен заңдастырылған, жалпы ауданы 7,4 га, жыл сайынғы түзілуі 10,5 мың тонна болатын тұрмыстық қалдықтардың 3 полигоны бар. Еңбекшіқазақ ауданында жыл сайын 15 мың тоннадан артық қалдық полигондарда үйінді болып қатталады, тұрмыстық қалдықтарды орналастырудың қолданыстағы орындары санитариялық және экологиялық талаптарға сәйкес келмейді және олардың тиісті рұқсаттары жоқ.
      Бұл ретте, қатты тұрмыстық қалдықтардың көпшілік полигондары мен үйінділерін пайдалану нормативтік өлшемшарттарға сәйкес келмейді. Агломерация елді мекендерінің тек жартысында ғана қатты тұрмыстық қалдықтарды қаттауға арналған заңдастырылған орындар бар.
      Қатты тұрмыстық қалдықтардың қомақты бөлігі санкцияланбаған қоқыс үйінділеріне тасталады және олардың саны тұрақты түрде өсіп келеді. Осыған байланысты қатты тұрмыстық қалдықтар қоршаған ортаны ластаудың көзі болып отыр.
      Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау саласындағы қолданыстағы нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес Алматы агломерациясының аумағындағы экологиялық жағдайды жақсартудың жобалық ұсыныстары мыналарды қамтиды:
      мыналарды:
      ірі су ағыстары мен су қоймаларындағы судың ластану деңгейін  2020 жылға дейін тұрақты азайтуды;
      2030 жылға қарай тұрғындарды қатты тұрмыстық қалдықтардың 100 % шығарылуымен қамтуды;
      санитариялық қағидалар талаптарына сәйкес келетін қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарының үлесін (көму орындарының жалпы санынан) 2020 жылға қарай 50 %, 2030 жылға қарай 95 % жеткізуді;
      2020 жылға қарай қалдықтарды қайта өңдеу үлесін қатты тұрмыстық қалдықтардың жалпы көлемінің 10 %, 2030 жылға қарай 40 % дейін жеткізуді қоса алғанда, аумақтарды дамыту бағдарламаларын әзірлеу кезінде ұсынылатын, өңірлік және жергілікті деңгейде агломерацияның қоршаған ортасын қорғау саласындағы индикаторлар мен көрсеткіштерді айқындау;
      атмосфералық ауаны қорғау:
      стационарлық және жылжымалы эмиссия көздерінен зиянды заттардың жалпы шығарындыларын төмендету;
      электрмен және жылумен жабдықтау объектілерін реконструкциялау;
      «Өндірістік объектілердің санитариялық-қорғаныш аймағын белгілеу бойынша санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы № 237 бұйрығына сәйкес ластаушы кәсіпорындардың санитариялық-қорғаныш аймақтарына белгіленген талаптарды міндетті сақтауы;
      кәсіпорындарда өндірістік мониторинг жүйесін дамыту, кәсіпорындар мен автокөлік құралдарының шығарындыларына бақылаудың тиімділігін арттыру;
      Алматы қаласы мен облыстың жылу-энергетика кешені кәсіпорындарын табиғи газға біртіндеп көшіру;
      тиімділігі жоғары тозаң-газ тазалау құрылыстарын қолдану;
      қоныстану аймақтарында өндірістік аумақтар алаңдарын қысқарту; ластаушы өнеркәсіптік кәсіпорындарды Алматы қаласынан Алатау ауданындағы, Талғар қаласындағы және басқа индустриялық аймақтарға көшіру;
      көлікке және кәсіпорындардың стационарлық көздеріне экологиялық таза жанармай түрлерін (газ, электр) енгізу;
      көше-жол желілерін дамыту және қозғалысқа бөлінген белдеулерді пайдалана отырып, Алматы қаласында жүрдек жолаушылар көлігі жүйесін (LRT, BRT) құру;
      қалалық аумақтарды сыртқы транзит ағындарынан оқшаулау;
      қаладағы көлік қозғалысын оңтайландыру, оның ішінде уақытша автотұрақтарды дамыту және автомагистральдар бойында белгіленбеген жерлерде көлік қоюға тыйым салу;
      велосипед қозғалысын дамыту;
      бақылау бекеттерін орналастыру схемасын әзірлей отырып, Алматы қаласына кіреберістерде периметр бойынша автокөлік құралдары шығаратын газдардың уытты және түтіндік нормаларын бақылау;
      моральдық және техникалық жағынан тозған автокөлік құралдарын кәдеге жарату;
      жеке секторды және аудандардағы шағын қазандықтарды газдандыру;
      «жасыл» құрылысты дамыту және энергия үнемдеуші жаңа құрылыс материалдарын енгізу;
      қалалық және ауылдық елді мекендерді көгалдандыру және абаттандыру;
      Қапшағай қалалық әкімшілігі аумағында ені 100 метр болатын сыртқы орман қорғау белдеуін жасау;
      Қапшағай қаласында қорғаныш орман жолақтары бар жағалық гүлзары, орман-саябақ аймағы бар сулы жасыл жүйе жасау;
      Есік, Талғар қалалары, Жетіген ауылы аумағындағы атмосфералық ауаның жағдайына бақылау жасау үшін «Қазгидромет» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнының бақылау пункттерін құру;
      атмосфералық ауаның жағдайы мен сапасына кешенді зерттеулер жүргізу;
      атмосфералық ауаны экологиялық мониторингтеудің бірыңғай желісін құру;
      су ресурстарын қорғау:
      Алматы қаласының аумағындағы өзендер арналарының жекелеген учаскелерін реконструкциялауды жалғастыру (қосылған учаскелерді есепке ала отырып);
      нөсерлік кәрізді ұйымдастыру, арық желілерін реконструкциялау және жаңадан салу және Алматы қаласының іргелес аумағын абаттандыру;
      су қорғау аймақтарын, су ағындары мен су қоймаларының жағалаудағы белдеулерін, су жинағыштарды санитариялық қорғау аймағын ұйымдастыру;
      Алматы агломерациясының шағын өзендерін түгендеу;
      су қорғау аймақтары мен жерүсті су ағыстарының жағалаудағы белдеулерінен өнеркәсіптік өндірістерді, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын, стихиялық қоқыс тастайтын жерлерді, мал қорымдарын шығару;
      Алматы қаласының кәсіпорындарында айналмалы сумен жабдықтау жүйелерін енгізу;
      кәсіпорындардың табиғи су объектілері мен жергілікті жер бедеріне ластаушы заттарының «нөлдік» тасталымын қадағалау;
      Алматы қаласының сумен жабдықтау және су бұру объектілерін, кәріздік коллекторлары мен сумен жабдықтау желілерінің 58 % ұзындығын реконструкциялау;
      Алматы қаласына қосылған ауылдардың және Алматы қаласы жеке секторының жекелеген аудандарының аумақтарында су бұру желілерін салу;
      Оң жағалау каналының тазалау құрылыстарын реконструкциялау арқылы Сорбұлақ жинақтағыш-көлінің проблемаларын шешу;
      Қапшағай қалалық әкімшілігінде, Қарасай, Іле, Талғар, Жамбыл және Еңбекшіқазақ аудандарында су бұру желілерін салу және реконструкциялау;
      Қапшағай қалалық әкімшілігі Заречное ауылдық округінде КТҚ салу;
      Gate City-ге арналған қазіргі заманғы КТҚ салу;
      ауыл шаруашылығына ылғал үнемдеуші технологияларды енгізу;
      жер ресурстарын қорғау:
      су эрозиясына ұшырауы мүмкін жыраларды көгалдандыру және 900,2 гектарына шөп егу және олардың Алматы қаласының аумағында әрі қарай өсуіне кедергі жасау;
      алқаптардың барлық түріндегі ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің және елді мекендердің ластануына мониторингті жүзеге асыру;
      тыңайтқыштарды себу және қопару жұмыстарын жүргізу есебінен гүлзарлар мен гүл бақтары топырағының тым тығыздалуына қарсы күресу;
      құрылысты дұрыс жоспарлау есебінен жыралармен күресу, жерасты және жерүсті суларының ағынын реттеу;
      ластаушы заттардың шығарылуын бақылау және топырақтың ластануының алдын алу;
      кәрі ағаш-бұталы көшеттерді жыл сайын жаңарту және олардың көп жылғы көшеттерінің алаңдарын жаңғырту;
      топырақтың тозуы мен жайылымдардағы топырақтың биологиялық өнімділігінің жоғалуының алдын алу шараларын негіздеу үшін геоботаникалық зерттеу жүргізу, жайылымдық айналымды енгізу, бірінші кезекте, Еңбекшіқазақ ауданында – 53,6 мың га, Жамбыл ауданында – 100,0 мың га, Іле ауданында – 192,3 мың га, Қарасай ауданында – 25,0 мың га алаңдағы жапырылған жайылымдарда шөп егу;
      егіншіліктің бейімді-ландшафты жүйесін енгізу және оны экологияландыру;
      топыраққа зерттеу жүргізу және топырақты қорғау шараларын әзірлеу;
      сарқылған кеніштердің рекультивациясы (Қарасай ауданындағы Ақсай, Первомай және Қаскелең кен орындары), топырақтың құнарлы қабатын дұрыс алу және кейіннен оны қаттау әрі пайдалану, сондай-ақ жедел автобанды салу кезінде орман-мелиорациялық құрылғыны орнату жобаларын әзірлеу;
      топырақтың орман-мелиорациялық жағдайын зерттеу және топырақтың биоөнімділігін арттыру негізінде табиғи-ландшафттық және орман-саябақ аймақтарын сақтау жөнінде қажетті шаралар қабылдау;
      Қапшағай қалалық әкімшілігі аумағындағы 1,05 мың га, Еңбекшіқазақ ауданындағы 1,27 мың га, Жамбыл ауданындағы 4,6 мың га, Қарасай ауданындағы 2,14 мың га, Талғар ауданындағы 3,07 мың га жерді егін салатын жерлерге айналдыруды жүзеге асыру және негіздеу;
      егін салатын жерлерде агрохимиялық тексеру жүргізу және тыңайтқыштар себу мөлшерін негіздеу;
      Талғар ауданындағы 0,2 мың га суарылатын шайылған топыраққа зерттеу жүргізу, оларды жою және алдын алу жөнінде шаралар әзірлеу;
      Еңбекшіқазақ ауданында алаңы – 2,0 мың га, Жамбыл ауданында –  2,3 мың га егістік жерлерде жел эрозиясымен күресу үшін шөлейт аймақтарда топырақтық-эрозиялық зерттеу жүргізу және дефляцияға қарсы іс-шаралар ұйымдастыру;
      Еңбекшіқазақ ауданында алаңы 20,7 мың га, Жамбыл ауданында 2,2 мың га, Іле ауданында 17,1 мың га, Қарасай ауданында 3,0 мың га аумақта суарылатын топыраққа топырақтық-мелиорациялық зерттеу жүргізу және одан әрі сортаңдануды болдырмау және оның алдын алу жөнінде шаралар әзірлеу;
      Еңбекшіқазақ ауданында алаңы – 24,7 мың га, Жамбыл ауданында – 5,6 мың га аса дымқыл жерлерде, Қарасай ауданында – 3,1 мың га аса дымқыл және 0,9 мың га батпақтанған жерлерде құрғату іс-шараларын жүргізу, суару, су бұру нормаларын реттеу және жерасты сулары деңгейінің көтерілуін болдырмау;
      Еңбекшіқазақ ауданында алаңы – 1,6 мың га, Іле ауданында – 0,2 мың га, Қарасай ауданында – 2,4 мың га су эрозиясының алдын алу үшін эрозияға қарсы іс-шараларды енгізу;
      Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Іле, Қарасай аудандарында ескірген және жарамсыз пестицидтер мен олардың ыдыстарынан топырақтың ластануының экологиялық қатерін азайту жөніндегі шараларды әзірлеу. Аумақты тазалауды жүргізу;
      Жамбыл ауданында топырақтың биоөнімділігін төмендетпеу мақсатында мал жаюды реттеу, тапталған жайылымдарда жайылу айналымын сақтау;
      дефляцияның алдын алу және бұталар, оның ішінде Іле ауданында сексеуіл отырғызудың қажетті шараларын қабылдай отырып, Сартауқұм құмы мен Қараой үстірті аймағындағы топырақ жағдайын зерделеу;
      өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару:
      өнеркәсіп қалдықтарының түзілуіне қарағанда оларды қайта өңдеу үлесін 2020 жылға қарай 10 % және 2030 жылға қарай 20 % дейін арттыру;
      агломерация аумағында орналасқан кәсіпорындардағы қауіпті қалдықтарды паспорттау;
      қоқысты жеке жинауды және оны жүйелі шығаруды ұйымдастыру;
      қалдықтарды, оның ішінде қауіптілерін (құрамында сынап бар құралдар мен люминесцентті шамдар) жинауды және өңдеуді ұйымдастыру;
      қоқыс шығару тарифтері жүйесін жетілдіру;
      қоқысты жеке жинауды, оны шығаруды, қайта өңдеу мен полигонға көмуді қоса алғанда, Алматы қаласындағы қалдықтарды басқарудың бірыңғай жүйесін құру;
      Алматы қаласына арналған қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу зауытымен полигон құрылысы бойынша жобаны Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 30 сәуірдегі № 426 қауысымен бекітілген Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Халықаралық Қайта Құру және Даму Банкі мен Халықаралық Қаржы Корпорациясы мен Инвестициялар Кепілдігінің Көпжақты Агенттігі арасындағы Қазақстан Республикасының орнықты дамуына және өсуіне жәрдемдесу мақсатында ынтымақтастықты күшейту жөніндегі әріптестік туралы негіздемелік келісімге сәйкес іске асырылатын жобалардың тізіміне қосу;
      агломерацияның елді мекендері аумағындағы барлық стихиялық рұқсат етілмеген қоқыс үйінділерін жою;
      Алматы қаласы ЖЭО-1, 1, 2 күл-қож алаңдарындағы топырақтың құнарлылығын жаңғырту;
      Алматы-Өскемен тасжолынан солтүстік бағытта 29 км қашықтықта (Іле ауданы) Өтеген батыр ауылындағы қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау полигонын реконструкциялау;
      «Алматы-Бішкек» автожолынан солтүстікке қарай Алматы қаласынан 34 км қашықтықтағы, Қарасай ауданында орналасқан қатты тұрмыстық қалдықтарды көму полигонын жаңғырту;
      Еңбекшіқазақ ауданындағы қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарын салуға бөлінген 19, Жамбыл ауданындағы – 30 жер учаскесін заңдастыру;
      Қапшағай қалалық әкімшілігінің Шеңгелді ауылдық округіндегі қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау орнына бөлінген 3 жер учаскесінің теңгерім ұстаушыларын айқындау;
      Қапшағай қалалық әкімшілігінің Заречное ауылдық округінде қатты тұрмыстық қалдықтар полигонына арналған жер учаскесін бөлу;
      «Қатты тұрмыстық қалдықтар полигондары» 1.04-15-2013 ҚР ҚН сәйкес қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және кәдеге жарату жөніндегі полигондарды жобалау, салу және топырақ құнарлылығын қалпына келтіру;
      заманауи технологияларды пайдаланып және жерасты суларының ластануын бақылау ұңғымалары құрылғысын қоса алғанда,барлық табиғат қорғау талаптарын сақтай отырып, Қапшағай қаласының қатты тұрмыстық қалдықтарының жаңа полигонының жобасын әзірлеу және оны қаланың жобалық шекарасынан 12-15 км батыс бағытта салу;
      Междуреченское ауылдық округінде (Іле ауданы), Шеңгелді, Заречное ауылдық округтерінде (Қапшағай қалалық әкімшілігі), Қайнар ауылдық округінде, Дәулет ауылында (Талғар ауданы) және Есік қаласында (Еңбекшіқазақ ауданы) қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарын салу;
      Gate City үшін қатты тұрмыстық қалдықтардың заманауи полигонын салу;
      Қапшағай қалалық әкімшілігінде қалдықтарды басқарудың бірыңғай жүйесін құра отырып, жаңа қоқыс өңдеу зауытын салу;
      аудандарда қоқыс өңдеу зауыттарын салу;
      биологиялық әралуандылықты сақтау және жасыл аймақтарды қорғау.
      Алматы агломерациясының аумағында 3 ірі ЕҚТА орналасқан:
      Алматы мемлекеттік табиғи қорығы (71700 га), Іле Алатауы МҰТП (199673,5 га), «Медеу» мемлекеттік өңірлік табиғи саябағы (708,12 га).
      Алматы облысының аумағында орналасқан барлық жасыл екпелер республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда, коммуналдық қызметтер қарамағындағы жеке үй салу аумақтарында, саяжайлық учаскелер мен қорым учаскелеріндегі жасыл екпелерді қоспағанда, дербес құқықты аудандық және қалалық жасыл қорды түзеді.
      Биологиялық әралуандылықты сақтау жөніндегі жобалық шешімдер мыналарды қамтиды:
      республикалық маңызы бар табиғи-қорық қорының тізбесіне Алматы қаласындағы Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің саябағын енгізу;
      «Қапшағай каньоны» (Қапшағай қалалық әкімшілігі), «Сорбұлақ көлі» (Іле ауданы) басты орнитологиялық аумағын елдің табиғи-қорық қорының тізбесіне енгізу;
      шекараларды арнайы таным белгілермен белгілей отырып, Сиверс алма бағының («Оң Талғар» шатқалы) генетикалық резерваттарын құру;
      «Алматы-Талдықорған» автомобиль тасжолы мен Құлантөбе және Қосқұдық станцияларының арасында «Алматы – Сары-Өзек» теміржолы (Қапшағай қалалық әкімшілігі) және«Алматы-Кеген» автомобиль тасжолы (Еңбекшіқазақ ауданы) арқылы малға арналған жерүсті және жерасты өткелдерін (экодуктерін) орнату бойынша конструкциялық шешімдер әзірлеу және іске асыру;
      «Алматы-Бішкек» автомобиль тасжолы (Жамбыл облысы),  «Алматы-Қапшағай» автомобиль тасжолы (Іле ауданы), Жоғарғы Қаскелең автомобиль тасжолы (Қарасай ауданы), «Алматы-Талғар» автомобиль тасжолы (Талғар ауданы) арқылы ұсақ малға (қосмекенділер және ұсақ сүтқоректілер) арналған жерүсті және жерасты өткелдерін орнату бойынша конструкциялық шешімдер әзірлеу және іске асыру;
      бірінші кезекте құстарға тигізетін зиянды әсерін жою үшін аудан аумағындағы электр беру желілерінің басым учаскелерін жабдықтау;
      жасыл аймақтарды қорғау, оның ішінде:
      Алматы қаласы аудандарының көшелерін жыл сайын ағаш-бұта тектестермен көгалдандыру, ағаш тұқымдастарының көшеттерін, бұталар отырғызу;
      гүлзарларды, саябақтарды реконструкциялау;
      авариялық ағаштарды санитариялық кесуді қоса алғанда, жасыл желекті күту жөніндегі жұмыстарды жүргізу;
      Алматы қаласының жасыл белдеуін жасау бойынша орманға жарамды алаңдарды айқындау;
      Қапшағай, Қаскелең, Талғар, Есік қалаларында, Жамбыл ауданының Ұзынағаш ауылында, Іле ауданының Өтеген батыр ауылында гүлзарлар, саябақтар, шығу автожолдарын жасау, салынып жатқан және жаңадан пайдалануға берілетін ғимараттар мен құрылыстарды салу;
      Қапшағай қалалық әкімшілігі, Қарасай, Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Іле және Талғар аудандарының жерлеріне ағаш тұқымдастарының, бұталардың көшеттерін отырғызу арқылы, ағаш-бұта тұқымдастарымен көгалдандыру;
      Қапшағай қаласы айналасында орман қорғау белдеуін жасау.
      Халықтың таза су құбыры суымен төмен қамтамасыз етілуі, күйдіргінің 48 топырақ ошағының болуы Алматы агломерациясы аумағындағы санитариялық-эпидемиологиялық ахуалдың негізгі проблемалары болып табылады. Еңбекшіқазақ ауданының Казатком ауылында күйдіргінің белсенді ошағы бар (2010 жылы ауыру жағдайлары тіркелген).
      Алматы қаласы кене энцефалиті бойынша эндемиялық аумақ болып табылады.
      Халықтың туберкулезге шалдығуының ең жоғары деңгейі Қаскелең, Талғар қалаларында, Қапшағай қалалық әкімшілігінің Заречное ауылында, Талғар ауданының Еркін және Панфилов ауылдарында белгіленген.
      2013 жылы Іле ауданының Боралдай және Жетіген ауылдарында тұрғындардың бруцеллезге шалдығу жағдайлары тіркелген, орташа көрсеткіш 3,55 құрады. Жетіген ауылы туляремия бойынша қолайсыз аймақ болып табылады.
      Қазіргі уақытта Іле (96,4 %), Талғар (93,9 %), Қарасай (99,4 %) аудандарында су құбырының таза суымен қамтамасыз ету біршама қолайлы болып келеді. Жамбыл (71,2 %), Еңбекшіқазақ (88,9 %) аудандарында сумен жабдықтауға қатысты проблемалар бар.
      Осыған байланысты Алматы агломерациясының аумағындағы санитариялық-эпидемиологиялық және ветеринариялық-санитариялық жағдайды жақсартудың негізгі шаралары мыналарды қамтиды:
      Алматы қаласының аумағынан айрықша режимі бар мамандандырылған денсаулық сақтау объектілерін (туберкулезге қарсы, наркологиялық, психиатриялық диспансерлерді) қала шекарасынан тыс жерге шығару жөніндегі ұсынымдар;
      күйдіргінің таралуына жол бермеу бойынша профилактикалық іс-шараларды өткізу;
      күйдіргінің эпизоотиялық ошақтарын, күйдіргінің топырақ ошақтарының координаталары мен шекарасын белгілей отырып, елді мекендерді анықтау және тіркеу;
      ішкі сауда объектілерінде, шикізат және жануарлардан алынатын өнімдерді дайындау, сақтау және өңдеу объектілерінде малды жинау орнының ветеринариялық-санитариялық жағдайын бақылау;
      мал қорымдарының, табын айдау жолдарының және мал шаруашылығы объектілерінің жай күйін бақылау;
      ауылдық елді мекендерде, мал шаруашылықтарында, мал сою пункттерінде, жануарлардан алынатын шикізаттарды дайындау және сақтау орындарында, оларды тасымалдаумен айналысатын көлік құралдарының барлық типтерінде, мал шаруашылығы өнімдерін қайта өңдейтін кәсіпорындардағы өндірістік орынжайларда профилактикалық дезинфекция жүргізу;
      халық арасында аурудың таралуының алдын алу үшін кене энцефалитінің алдын алудың егу іс-шараларын жүргізу;
      аумақты кенеге қарсы өңдеу;
      ошақтың жағдайын мониторингтеу;
      халықты санитариялық ағарту;
      туберкулез, туляремиямен күрес бойынша жұмысты күшейту;
      санитариялық-гигиеналық өмір сүру жағдайларын жақсартуға арналған іс-шаралар;
      жағдайды санитариялық-эпидемиологиялық мониторингтеу жүйесін  on-line режимінде одан әрі жетілдіру;
      аумақтың санитариялық-эпидемиологиялық және экологиялық паспорттарын әзірлеу.
      Алматы агломерациясында тарихи-мәдени мақсаттағы 761 ескерткіш бар, олардың көпшілігі Еңбекшіқазақ ауданында және Алматы қаласында шоғырланған.
      Агломерация аумағындағы бірегей тарихи объектілерді сақтау бойынша жоспарланатын іс-шараларды 2020 жылға дейін жақын арадағы перспективада қарау керек.
      Алматы агломерациясының тарихи-мәдени мұрасын қорғау бойынша негізгі шаралар:
      «Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы» Қазақстан Республикасы Заңының сақталуын бақылау саласында Алматы қаласы және Алматы облысы әкімдіктерінің деңгейінде атқарушы органдардың жауапкершілігін/өкілеттіктерін арттыру тетіктерін айқындау;
      Археологиялық мұраны қорғау және оның менеджменті бойынша ICOMOS Хартиясының 2-бабының: «Археологиялық мұраны сақтау халықаралық, ұлттық, өңірлік және жергілікті деңгейлердегі жоспарлау саясатымен біртұтас болуы тиіс» деген ережесіне сәйкес тарихи-мәдени мұраны қорғау саласында қызметін жүзеге асыратын ұйымдар мен Алматы қаласы және Алматы облысының құрылымдық бөлімшелері арасындағы өзара іс-қимылды күшейту;
      қажетті қаржылық және техникалық құралдармен қамтамасыз ете отырып, тарих және мәдениет ескерткіштерін мониторингтеу, күтім жасау және қолдау бойынша жұмысты жандандыру;
      Алматы агломерациясының аумағындағы құрылыс объектілерін жобалау кезінде Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 127-бабына сәйкес археологиялық сараптама жүргізуді қамтамасыз ету;
      «Тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғау және күтіп-ұстау ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2014 жылғы 29 желтоқсандағы № 157 бұйрығына сәйкес қорғау аймақтарын, реттелетін құрылыс салу және қорғалатын мәдени ландшафт аймақтарын айқындау;
      мәдени-таным туризмін орнықты дамыту үшін тарихи-мәдени мұра объектілерінің сақталуын қамтамасыз ету, оның ішінде:
      «Көкжайлау» тау шаңғысы курортының құрылысы аумағында орналасқан археология ескерткіштерінің сақталуын қамтамасыз ету;
      Алматы қаласының 20-желі көшесінің бойында орналасқан қорғандардың қорғау аймақтарының шекараларын анықтау, шекараларын белгілеу және қорғау белгілерін орнату, оларды қорғандардың аумағында орналасқан жер учаскелерінің иелеріне қорғау міндеттемелерін дайындау және беру бойынша іс-шараларды өткізу жолымен қорғандардың сақталуын қамтамасыз ету;
      игерілетін аумақтарда ескерілген тарих және мәдениет ескерткіштерінің бар немесе жоқ болу фактісін белгілеу бойынша жұмыстарды жүргізу, Қапшағай қаласының аумағында ескерілмеген тарих және мәдениет ескерткіштерін анықтау мақсатында жер пайдаланушыларды натуралық зерттеулер жүргізуге міндеттеу;
      Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі мамандандырылған мекемесінің (ЮНЕСКО) Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілген Жамбыл ауданының және Талғар ауданындағы Талғар қалашығының аумағындағы Тамғалы археологиялық ландшафтысы петроглифтерінің халықаралық маңызы бар тарих пен мәдениет ескерткіштерін сақтау бойынша талаптарының сақталуын қамтамасыз ету;
      жағымсыз факторларды анықтауға және олардың тарих және мәдениет ескерткіштеріне, мәдени және табиғи ландшафтқа әсерін төмендетуге бағытталған жұмыстарды тұрақты түрде ұйымдастыру;
      келушілердің қолжетімділігі үшін ашық объектілердің танымдық құндылығын және эстетикалық тартымдылығын арттыру;
      төтенше жағдайлар орын алған кезде ескерткіштердің зақымдалу қаупін төмендету шараларын әзірлеу және оларды жүзеге асыру;
      тарих және мәдениет ескерткіштерін сақтау бойынша іс-шараларға жергілікті халықты қатыстыру шараларын әзірлеу.
      Аумақтарды табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар әсерінен қорғау шаралары және азаматтық қорғаныс бойынша іс-шаралар қарастырылады.
      Тасқындардан қорғау бойынша іс-шаралар
      Алматы агломерациясында тасқындардың қауіпті әсері бар аймақта
39 мың адам тұратын 36 елді мекен бар және тұрғын үй қорының, әлеуметтік-мәдени және өндірістік мақсаттағы 9 мың объект орналасқан.
      Алматы қаласында тасқындардың қауіпті әсері бар аймақта 15 мың адам тұрады және тұрғын үй қорының, әлеуметтік-мәдени және өндірістік мақсаттағы 875 объект орналасқан. Оларды қорғау үшін тасқын қаупі бар он бір шағын өзен арнасының (Басқарасу, Сұлтанқарасу, Әбілғазы, Тереңқара, Жарбұлақ, Кереңқұлақ, Ерменсай, Беделбай, Қарғалы, Ақсай, Боралдай) 130 км реконструкциялау және тұрақтандыру қажет, бұдан басқа 500 км жуық нөсер кәрізін салу қажет.
      Оларды қорғау үшін тасқынға қарсы қорғаныш дамбаларының 14,3 км салу, тасқынға қарсы қорғаныш дамбаларының 13 км жөндеу, түбін тереңдету, тасқын қаупі бар өзендер арнасының 17,9 км түзету және кеңейту қажет:
      Еңбекшіқазақ ауданында 1,1 км тасқынға қарсы қорғаныш дамбаларын (Есік өзені) салу, қолданыстағы тасқынға қарсы қорғаныш дамбаларының (Есік және Талғар өзендері) 8,0 км жөндеу, түбін тереңдету, тасқын қаупі бар өзендер (Түрген, Есік, Белшабдар, Лавар) арнасының 9,8 км түзету және кеңейту;
      Іле ауданында 4,3 км тасқынға қарсы қорғаныш дамбаларын (Есентай, Кіші Алматы, Тереңқара, Қаскелең өзендері, Терес каналы) салу, қолданыстағы тасқынға қарсы қорғаныш дамбаларының (Үлкен Алматы өзені, «Қызылту» және «Әлі» тоғандары) 3 км жөндеу, түбін тереңдету, тасқын қаупі бар өзендер арнасының (Тереңқара өзені, «Долина» тоғанының арнасы) 3,2 км түзету және кеңейту;
      Қарасай ауданында 7,9 км тасқынға қарсы қорғаныш дамбаларын (Таулы-Шамалған, Шамалған-Қарасу, Қаскелең-Қарасу, Қарғалыбұлақ, Мутная) салу, түбін тереңдету, тасқын қаупі бар өзендер (Таулы-Шамалған, Шамалған-Қарасу, Қаскелең-Қарасу, Ақсай) арнасының 4,1 км түзету және кеңейту;
      Қапшағай қаласында қолданыстағы тасқынға қарсы қорғаныш дамбаларының (Шошқалысай арнасы) 2 км жөндеу, түбін тереңдету, тасқын қаупі бар (Шеңгелді өзені) өзендер арнасының 0,8 км түзету және кеңейту.
      Аумақты сел тасқындарынан қорғау бойынша іс-шаралар
      Жоңғар Алатауындағы селден қорғаудың негізгі объектісі 30 сел ошағы бар Алматы қаласы болып табылады.
      Адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін «Аюсай» шатқалы мен Ақжар өзенінде 2 селге қарсы құрылыс салу қажет. Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Қарасай және Талғар аудандарында 432 сел ошағы бар. Оларды қорғау үшін селді тоқтатушы, бағыттаушы және тұрақтандырушы 3 құрылыс салу қажет: Еңбекшіқазақ ауданында 2 селді бағыттаушы құрылыс және Қарасай ауданында 1 селді тоқтатушы құрылыс салу қажет.
      Медеу сел қоймасы Кіші Алматы өзенінің сел қауіптілігі бар алаңын 80 %-ға дейін бақылайды. Қазіргі уақытта Кіші Алматы өзенінің бассейніндегі селге қарсы іс-шаралар схемасы селге қарсы құрылыстардың барлық элементтерінің өзара іс-қимылының кешенді схемасына негізделеді. Сонымен қатар, аталған схеманың элементтері өз алдына қаланы сел тасқындарынан қауіпсіздендіруге қауқарсыз.
      Кіші Алматы өзенінің бассейні бойынша селден қорғау іс-шараларының құрамында мыналар көзделген:
      Медеу, Мыңжылқы бөгеттерінің қолданыстағы селден қорғау құрылыстарын күшейту және күрделі жөндеу және өзеннің жоғарғы жағындағы ағыстардың арналарын тұрақтандыру бойынша іс-шаралар;
      Бутаковка, Батарейка, Казачки ағыстарының арналарын тұрақтандыру бойынша жаңа инженерлік іс-шаралар.
      Үлкен Алматы өзенінің бассейні бойынша селден қорғау іс-шаралары мыналарды қамтиды:
      қолданыстағы селден қорғау құрылыстарына күрделі жөндеу жүргізу (селден қорғау бөгетін жөндеу, Үлкен Алматы көлінің бөгетін күшейту, жоғарғы жақтың ағыстарының арналарын тұрақтандыру, сел бөгендері тоғандарын дер кезінде тазалау);
      Кокчека және Милютинский ағыстарының арналарын тұрақтандыру бойынша жаңа инженерлік іс-шаралар;
      Аумақтарды қар көшкіндері мен лай көшкіндерінен қорғау жөніндегі іс-шаралар.
      Көп жағдайда көшкіндердің ең көп көлемі қардың қалың түсуіне байланысты, себебі Іле Алатауы таулары үшін қар жинақталуының практикалық шегінің мөлшері 250 мм болып табылады.
      Алматы қаласында көшкіндер түзілуінің 10 ошағы, лай көшкіні қаупі бар 24 учаске бар. Көшкін қаупі бар аймақта 2000 аса тұрғындар және 650 жеке тұрғын үй мен шаруашылық объектісі бар.
      Халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін мыналар қажет:
      6 көшкін жиналу телімінде № 18Б және 18В (Құрғақ жыра), № 17 және 1 б/н (Эдельвейс), № 20 (Шымбұлақ, шана тасжолына қауіп) және № 21 (Сарқырама) көшкінге қарсы арқан-торлы құрылыстар немесе көшкін жиналу телімдерінің қалқандарын салу;
      лай көшкініне қарсы темір бетонды 8 қорғаныш тіреу қоршауын орнату.
      Еңбекшіқазақ, Қарасай және Талғар аудандарында лай көшкіні қауіптілігі бар 133 ошақ және 121 көшкін түзетін ошақ бар.
      Қорғаныш іс-шараларын жүргізу үшін мыналар қажет:
      лай көшкініне қарсы 1 тіреу құрылысын және қар ұстап қалушы
8 құрылыс салу:
      Еңбекшіқазақ ауданында 2 қар ұстап қалушы, лай көшкініне қарсы 1 тіреу құрылысын салу;
      Қарасай ауданында көшкінге қарсы 6 арқан-торлы құрылыс салу:
      Аумақтарды жер сілкінісінен қорғау жөніндегі іс-шаралар
      1991 жылдан бері Алматы аймағының шегінде күшті сейсмикалық белсенділіктің салыстырмалы түрде тынышталғаны байқалады. Дегенмен, әлсіз жер сілкінісі бойынша сейсмикалық қарқындылықтың қазіргі заманғы деңгейі қала ауданында жоғары болып қалуда. Жыл сайын Алматы қаласынан 80 км радиуста 200-ге дейін әлсіз жер сілкінісі болып тұрады. Негізгі сейсмикалық қызмет қаланың оңтүстігінде және қаладан оңтүстік-шығыс жаққа қарай дамуда.
      Қолданыстағы сейсмикалық аудандастыру картасына сәйкес Алматы қаласы 9 балдық аймақта орналасқан.
      Сейсмикалық тәуекелді төмендету бойынша негізгі шаралар мыналар:
      елді мекендер мен жаңа құрылыс салуға бөлінетін учаскелердің аумағын сейсмикалық шағын аудандастыру;
      мониторинг желілерін дамыту және өлшеу аппаратурасы паркін жетілдіру;
      сейсмикалық қауіптіліктің орта мерзімді және қысқа мерзімді болжамының әдістемелік базасын дамыту;
      ғимараттарды, құрылыстарды және басқа объектілерді сейсмикалық тұрақтылығы тұрғысынан тексеру;
      ғимараттарды, құрылыстарды және объектілерді антисейсмикалық күшейту, ескі үй құрылыстарын бұзу;
      жаңа құрылыс салу кезінде құрылыс нормалары мен қағидаларының орындалуын бақылау;
      сейсмикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында басқарушы персонал мен мамандардың біліктілігін арттыру;
      халықты төтенше жағдайлардағы іс-қимылдарға үйрету;
      Астана қаласында жер сілкіністерін жинақтау, өңдеу, талдау және болжаудың қосарлама орталығын құру;
      сейсмикалық, геофизикалық, гидрогеологиялық бақылаулар мен жер қабатының қазіргі заманғы қозғалыстарын бақылауды (спутниктік бақылаулар) жүргізу үшін жабдықталған сейсмикалық станцияларды ашу болып табылады.
      Химиялық қауіпті объектілерде аумақтарды төтенше жағдайлардың әсерінен қорғау жөніндегі іс-шаралар
      Алматы агломерациясының аумағында әсері күшті улы заттар (бұдан әрі – ӘКУЗ) пайдаланылатын химиялық қауіпті 18 объект бар. Қауіпсіздік және халықты ӘКУЗ бен жарылыс қаупі бар заттарды қолданатын немесе өндіретін кәсіпорындарда техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау мақсатында мыналар ұсынылады:
      қала маңы аймағының шекарасында қауіпті заттардың қорлары мен сақтау мерзімдерін барынша қысқарту;
      қауіпті сұйықтықтардың ағып кетуі мен тасуын болдырмайтын техникалық іс-шараларды жүргізу;
      бағытталған ағысы бар қақпандар мен қоймаларды орната отырып, аварияларды оқшаулау бойынша шараларды сақтау;
      профилактикалық іс-шараларды жүргізу (жабдықты жөндеу, техникалық тексеру және сынау);
      ӘКУЗ, жарылғыш заттар мен материалдарды жанатын заттарды сақтауға арналған жаңа қоймаларды салуды қолданыстағы нормаларға сәйкес елді мекендер мен экономикалық қызмет объектілерінен алшақтатылған қала сыртындағы аймақта қарастыру қажет;
      өндірістік қызметте аммиакты пайдаланатын кәсіпорындарда фреонды пайдалануға көшу.
      Өрттен қорғау жөніндегі іс-шаралар
      Инфрақұрылымның дамуына, бірегей биік ғимараттардың салынуына, халық санының өсуіне, Алматы қаласында тығыз құрылыс салуға және қалаға іргелес елді мекендер санына байланысты 14 өрт депосының қызмет көрсету радиусы нормативтен 2 есе артық, бұл өрт бөлімшелерінің өрт болған жерге келу уақытын ұзартады.
      2030 жылға дейінгі перспективада Алматы агломерациясының толыққанды өртке қарсы қорғанышын қамтамасыз ету үшін 25 өрт депосын салу болжанады.
      Алматы қаласы бойынша өртке қарсы іс-шаралар:
      «Первомайка» кентінде 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Остроумов көшесінде 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      «Шымбұлақ» спорт кешені аумағында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Достық даңғылындағы Каменское үстіртіне бұрылыс аймағында
4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      «Мамыр» шағын ауданында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      «Сайран» шағын ауданында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      «Алматы-1» теміржол вокзалының ауданында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      «Қалқаман» шағын ауданында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      «Орбита» шағын ауданында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Алғабас кентінің солтүстігіне қарай ЖЭО-2 күл үйіндісінің аймағында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Алма-Арасан аңғарының аумағында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      «Бағанашыл» шағын ауданында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Бұқтырма көшесінің аймағындағы Құлжа даңғыл жолында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Ақжар ауылында 4 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Төле би көшесінде Гагарин даңғылының қиылысында6 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Алатау ауылында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Көлсай ауылының аймағында6 автомобильге арналған өрт депосын салу.
      Сондай-ақ, өртке қарсы сумен жабдықтау жүйесі – 82 өрт гидрантын жөндеу қажет.
      Алматы агломерациясының аудандары бойынша өртке қарсы іс-шаралар:
      Еңбекшіқазақ ауданының Новоалексеевка ауылында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Іле ауданының Қараой ауылында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Қарасай ауданының Шамалған станциясында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Қарасай ауданының Каменка ауылында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Талғар ауданының Бесағаш ауылында 2 автомобилге арналған өрт депосын салу;
      Іле ауданының Байсерке ауылында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Жамбыл ауданының Қарғалы ауылында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу;
      Іле ауданының Жетіген ауылында 2 автомобильге арналған өрт депосын салу.
      Су айдындарындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар:
      Қапшағай су қоймасында 100-ден астам демалыс аймақтары мен жағажайлар жұмыс істейді. Алматы агломерациясының, әсіресе Қапшағай өңірінің су айдындарында қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін Қапшағай қаласының Қапшағай су қоймасының жағасында суда құтқару станциясын салу қажет.
      Халықты төтенше жағдайлардың қатері және туындауы туралы хабарландыруды және құлақтандыруды қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар:
      қайта құрылған және қаланың қосылған аудандарында электр сиреналарының санын ұлғайту;
      тасқын қаупі бар өңірлерде орналасқан елді мекендерде хабарландырудың жергілікті жүйелерін құру.

Алматы агломерациясын
аумақтық дамытудың 
өңіраралық схемасына
1-қосымша     

Алматы агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасының негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері