Төтенше экологиялық жағдайды жариялау ережесiн бекiту туралы

Төтенше
экологиялық
жағдайлар

Зардап
шеккендер
(қайтыс
болғандар
және сыр-
қаттан-
ғандар)

Тiрші-
лiк ету
жағдай-
лары
бұзыл-
ғандар

Материалдық
залал (ТЭЖ)
туындаған
күнге ең
төменгi
есептік
көрсеткiш

ТЭЖ аймағы

Объектiлiк

10 адамға
дейiн

100
адамнан
көп емес

<5000

Объекті аума-
ғының шегінен
шықпайды

Жергiліктік
(елдi-мекен,
аудан)

10-50 адам

100-300
адам

5000-50000

Ауданның,
облыстың шегінен
шықпайды

Өңiрлiк
(облыс)

50-500
адам

300-500
адам

50000-500000

Облыстың шегiнен
шықпайды

Республика-
лық (бiрне-
ше облыс-
тар, респуб-
лика)

>500 адам

>500 адам

>500000

Бiрнеше облыс-
тар, республика.

Транс-
шекаралық

Зақымдаушы факторлары Қазақстан Республикасы
шегiнен шығатын ТЭЖ не шетелде болған және
Қазақстан Республикасы аумағын шалатын ТЭЖ

P/c
N

Көрсеткiш

Өлшем

Экологиялық
зiлзала
аймағы

Төтенше
эколо-
гиялық
жағдай
аймағы

1

2

3

4

Негізгі көрсеткiштер

1

5 жасқа дейінгi балалар өлiмi
құрылымының өсуi және өзгеруi

1,5 есе
және одан
астам

1,3-тен
1,5 есеге
дейін

2

Құрылымның өзгеруi және өсуi
- перинатальдық өлiм

1,5 есе
және одан
астам

1,3-тен
1,5 есеге
дейін

- нәресте өлiмi

1,5 одан
есе және
астам

1,3-тен
1,5 есеге
дейін

Медициналық-генетикалық көрсеткiштер:

3

Жаңа туылған сәбилерде туа
бiткен кемiстіктер және iшкi
әсерден болатын түсiктердiң
ұлғаюы

1,5 есе
және
астам

1,3-тен
1,5 есеге
дейін

4

Балалар мен ересектер
сырқаттарының өзгеруi:
жекелеген нозологиялық нысандар
және жас топтары бойынша таралу-
шылықтардың ұлғаюы, сырқаттану-
шылық құрылымының өзгеруi

2 есе және
одан астам

1,5-тен
2 есеге
дейін

5

Онкологиялық аурулар
(сырқаттанушылық және өлiм):
- жекелеген нысандар;

2 есе және
одан астам

1,5-тен
2 есеге
дейін

- балалардағы қатерлi iсiктер

2 есе және
одан астам

1,5-тен
2 есеге
дейін

6

Аумақтың ластану сипатымен
этиологиялық байланысты
бейіндік аурулар.

Осындай аурулардың болуы

Қосымша көрсеткiштер:

1

Әйелдердiң ұрпақты болу
функциялары бұзылуының ұлғаюы:
- жүктілiктiң өтуiмен нәтиже-
сiнiң қиындауы (оқиғалардың
1000 жүктiге шаққандағы жиынтық
саны) ^1,2,3

2 есе және
одан астам

1,5-тен
2 есеге
дейін

- босанудың қиындауы
(оқиғалардың 1000 жүктіге
шаққандағы жиынтық саны);

2 есе және
одан астам

1,5-тен
2 есеге
дейін

Ай-күнi жетiп туылған нәресте-
лердiң қанағаттанғысыз жай-күйi
(АПГАР бойынша бағалау, ай-күнi
жетіп туған 1000 нәрестеге
шаққандағы оқиғалардың саны)

2 есе және
одан астам

1,5-тен
2 есеге
дейін

2

2500 г дене салмағымен
балалардың туылуы жиiлiгi ²

Өлшемдер негiзгi көрсет-
кiштер өзгерiстерiнiң бiлi-
ну дәрежесi ескеріле оты-
рып, сараптамалық бағалар
бойынша белгiленедi.

3

Жас нәрестелерде дене салма-
ғының, бойының, бас шеңберiнiң
өзгеруi, жыныстық байланыстың
өзгеруi - бақылау аумақтарындағы
ұқсас көрсеткіштерден ауытқуы.

Өлшемдер негiзгi көрсет-
кiштер өзгерiстерiнiң бiлi-
ну дәрежесi ескеріле оты-
рып, сараптамалық бағалар
бойынша белгiленедi.

4

Ерлер мен әйелдердiң өмiр cүpу
ұзақтығы:

E

Ә

Е

Ә

- Бақылау аумақтарындағы ұқсас
көрсеткiштерден артта қалу,
жылдармен:

- 15 жаста;

3,4-тен
астам

2,5-тен
астам

3,4

2,5

35 жас

2,5-тен
астам

2,0-тен
астам

2,5

2,4

65 жас

2,0-тен
астам

1,7-тен
астам

2,0

1,8

5

Аналар өлiмі:
- бақылау аумақтарымен
салыстырғанда ұлғаюы ⁴

Өлшемдер негiзгi көрсет-
кiштер өзгерiстерiнiң бiлi-
ну дәрежесi ескеріле оты-
рып, сараптамалық бағалар
бойынша белгiленедi.

6

Балалардың физикалық дамуы:
оларды 7-10 жыл бұрынғы өңiр-
лiк стандарт бойынша бағалау
кезiнде физикалық дамуының
ауытқуы бар балалар үлесiнiң
ұлғаюы ⁵

50% және
одан да көп

30-дан
50% дейiн

7

Балалардың психикалық дамуы:
психикалық дамуының ауытқуы
бар балалардың үлесi

20% және
одан да көп

10-нан
20% дейiн

8

Генетикалық бұзылу: адам клет-
каларындағы генетикалық бұзы-
лулар жиiлігінiң ұлғаюы (хро-
мосомды аберрациялар, ДНК-ң
үзiлуi және т.б.)

3 есе және
одан да көп

3 eceгe
дейiн

Ауадағы, судағы және ортаның
басқа да құрамдас бөлiктерiн-
дегi сынамаларында мутогендiк
жиынтық әсерлердiң деңгейiн
асырған кезде

3 есе және
одан да көп

3 eceгe
дейiн

9

Иммундық мәртебенiң өзгеруi: иммунграммада морфологиялық және гуморальдық көрсеткіштер бойынша білiнетiн ауытқуы бар адамдар санының ұлғаюы

Өлшемдер негiзгi көрсет-
кiштер өзгерiстерiнiң бiлi-
ну дәрежесi ескеріле оты-
рып, сараптамалық бағалар
бойынша белгiленедi.

10

Адамның биосубстраттарында
уытты химиялық заттардың (қан,
зәр, шаш, тiс, слекей, плацента,
ана сүтi және т.б.) болуы, жол
берiлетiн биологиялық деңгейден
асуы.

25-қосымшаға сәйкес

Қауіп-
тілік
сыныбы

Экологиялық зiлзала

Төтенше экологиялық жағдай

К

тәулiктердің
саны (N) К-мен

К

тәулiктердің
саны (N) К-мен

I

>3

7<N<20 қатарынан

2-3

7<N<20 қатарынан

II

>5

7<N<20 қатарынан

3-5

7<N<20 қатарынан

III

>7,5

>30 қатарынан

5-7,5

>30 қатарынан

IV

>12

>30 қатарынан

8,12

>30 қатарынан

Заттар саны үшін Р

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

экологиялық
зiлзала

төтенше
экологиялық
жағдай

1 зат

16-дан астам

8-16

1

2-4 зат

32-ден астам

16-32

2

5-9 зат

48-ден астам

32-48

3

10-16 зат

64-тен астам

48-64

4

16-25 зат

80-нен астам

64-80

5

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

экологиялық
зiлзала

төтенше
экологиялық
жағдай

1

Жалпы микробтық
сан (1 мл-дегi
бактериялар тiз-
бегiн түзуші сан)

250-ден
астам

50-250

50-ден
аспайтын

2

Жалпы колиформды
бактериялар (100
мл-дегі бактерия-
лар саны) ¹

10-нан
астам

бiрлi-
жарым
кездесуi

жоқ

3

Жылуға төзiмдi ко-
лиформды бактерия-
лар (100 мл-дегі
бактериялар саны) ²

10-нан
астам

бiрлi-
жарым
кездесуi

жоқ

4

Колифагтар (100
мл-дегi тостағанша
түзушi бiрлiктер
(ТТБ) саны)

10-нан
астам

10-нан аз

жоқ

5

Сульфитредуциялай-
тын клостридтердің
споралары (20 мл-
дегі споралардың
саны) ³

10-нан
астам

бiрлi-
жарым
кездесуi

жоқ

6

Лямблялардың цист-
тері (50 мл-дегі
цисттер саны) ⁴

100-ден
астам

1-100

жоқ

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

5

1. Негізгi көрсеткiштер:

1.1

Бiріншi қауiптілiк сыны-
бындағы уытты заттар
құрамы (төтенше қауiптi
заттар):
ШЖШ нормативтерiне еселiк бериллий, сынап,
бенз(а)-пирен, линдан,
3, 4, 7, 8 - диоксин ² ,
дихлорэтилен, сын-апди-
этилi, галлий, қорғасын-
тетраэтилi, қалайы тет-
раэтилi, трихлорбифенил

>3

2-3

гигиеналық
нормативтер
шегiнде
(ШЖШ)

1.2

Екiншi қауiптілiк сыны-
бындағы уытты заттар құ-
рамы (қауiптілiгi жоғары
заттар): - алюминий, ба-
рий, бор, кадмий, молиб-
ден, күшән, нитриттер,
қорғасын, селен, стронций,
цианидтер, ШЖШ-мен

>10

5-10

гигиеналық
нормативтер
шегiнде
(ШЖШ)

2. Қосымша көрсеткiштер:

2.1

Үшіншi және төртiншi қа-
уіптiлiк сыныптарындағы
уытты заттар құрамы (қа-
уiптi және қалыпты қа-
уiптi заттар): аммоний,
никель, нитраттар, хром,
мыс, марганец, мырыш,
фенолдар, мұнай өнiмдерi,
фосфаттар, (ШЖШ-мен)

>15

10-15

гигиеналық
нормативтер
шегiнде

2.2 Физикалық-химиялық қасиеттерi:

2.2.1

рН

<4

4-6

6-9

2.2.2

Фенольды индекс (мг/л)

>0,75

0,75-
0,25

0,25

2.2.3

Беткi-белсендi заттар
(ББЗ), анионды белсен-
ділер (мг/л)

>2,5

2,5-0,5

<0,5

2.2.4

Жалпы минералдану
(құрғақ қалдық, мг/л)

>5000

5000-
1000

<1000

2.2.5

Жалпы қатаңдық
(мг-экв./л)

>21

21-7

<7

2.2.6

Жалпы альфа-радиоак-
тивтiлiк (Бк/л)

>0,5

0,5-0,1

<0,1

Жалпы бета-радиоак-
тивтілік (Бк/л)

>5

5-1

<1

2.3 Органолептикалық сипаттамалар:

2.3.1

Иiсi және дәмі, баллдар

>4

4-2

<2

2.3.2

Лайлылық (ЛФМ)

>5

8-2,6

<2,6

Лайлылық
(мг/л, каолин бойынша)

>4,5

4,5-1,5

<1,5

2.3.3

Жүзетін қоспалар (үлбiр-
лер, майлы дақтар және
т.б.)

көрі-
нетiн
ауданның
2/3-не
дейiн
бояулы
қабыр-
шақтар

айқын
жолақтар
немесе
күңгiрт
түсті
дақтар

Жоқ

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

5

1. Су көздерінің суы

1.1

Қарапайым зардапты ішек-
тік;
- лямблялардың дизенте-
риялық амебалардың, ба-
лантидалардың, криптоспо-
ридалардың қабынуы

100 ^1- -
ден
астам

1-100

Жоқ

1.2

Геогельминттер:

- аскаридалардың, қылды-
рықбастардың жұмыртқа-
лары, трихостронгилидтер

5-тен
астам

1-5

Жоқ

1.3

Биогельминттер:

- тениид жұмыртқалары

10-нан
астам

1-10

Жоқ

1.4

Актиномицеттер КОЕ/дм ³  -
1 дм ³  судағы колониальдi
бiрлiктердiң құрамы

10000-
нан
астам

100-
10000

Жоқ

2. Рекреационды сулар

2.1

Қарапайым зардапты
iшектiк:
- лямблялардың дизенте-
риялық амебалардың, ба-
лантидалардың, криптос-
поридтардың қабынуы ¹

100-ден
астам

1-100

Жоқ

2.2

Геогельминттер:
- аскаридалардың, қылды-
рықбастардың жұмыртқа-
лары, трихостронгилидтер

5-тен
астам

1-5

Жоқ

2.3

Биогельминттер:

2.3.1

Описторхидтердің, дифилло-
триидтердiң жұмыртқалары

100-ден
астам

1-100

Жоқ

2.3.2

Тениидтердiң жұмыртқалары

10-ден
астам

1-10

Жоқ

2.3.3

Шистосоматидтердiң жұ-
мыртқалары (циркориоз
қоздырғыштары)

10-ден
астам

1-10

Жоқ

2.4

Актиномицеттер КОЕ/дм ³  -
1 дм ³  судағы колониальдi
бiрлiктердiң құрамы

1000000
астам

1000-
1000000

Жоқ,
бiрлi-жарым
кездесуi

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

5

1

Радиоактивтi заттармен
ластану көрсеткiшi,
миллиЗиверт - бұдан
әрi мЗв

50-ден
астам

5-50

1-5

2

1 кг топырақтағы гель-
минттер жұмыртқаларының
құрамы

100-ден
астам

11-100

10-нан аз

3

Анаэробтар титрi

0,0001

0,001-
0,0001

0,001-0,1

4

Коли-титр

0,001-
ден аз

0,01-
0,001

0,01-1,0

5

0,25 м ²  учаскедегi шыбын
жұмыртқалары мен қуыр-
шақтарының саны

100-ден
астам

10-100

1-10

6

Экзогендi химиялық зат-
тармен ластану көрсеткiшi
- ШЖШ-ден асу еселiгi

100-ден
астам

10-100

1-10

7

Топырақтың өздігінен
тазару көрсеткiшi -
термофилдер титрi

0,00001-
ден аз

0,00001-
0,00002

0,001-
0,00002

8

Хлебниковтың санитарлық
саны ¹

0,7-ден
аз

0,7-0,85

0,85-0,98

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

Сәулеленудiң тиiмдi мөлшерi,
мЗв/жыл

10-нан
астам

5-10

5-тен аз

Зат

Өлшем

Нормасы

Әсер ету уақыты

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

Жер бетiндегі өсiмдiктер үшiн ауыспалы деңгейлер

Күкiрт диоксидi

>200

100-200

<20

Орташа жылдық

Азот диоксидi

>300

200-300

<30

Орташа жылдық

Фторлы сутек

>20

10-20

<2-3

Ұзақ уақыттық
әсер

Озон

>1500

1000-1500

<150

1 сағат ішін-
дегi ең көбi

Озон

>600

400-600

<60

3 сағат ішін-
дегі орташасы

Озон

>500

300-500

<50

Жыл сайын 1 сә-
уiр-30 қыркүйек
кезеңіндегі әр-
бiр күннiң 9-16
сағаты аралығын-
дағы орташасы

Орман жәнe су экожүйелері үшін ауыспалы жүктемелер

Күкiрт қосылыс-
тары, жылына г/м ²

>5,0

3,0-5,0

<0,32

Солтүстік және
орталық аудандар

Азот қосылыс-
тары, жылына г/м ²

>4,0

2,0-4,0

<0,28

Солтүстік және
орталық аудандар

Сутегі иондары, жылына г/м ²

>300

200-300

<20

Солтүстік және
орталық аудандар

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

5

Негізгi көрсеткіштер:

1

Химиялық заттар, ШЖШ 1-2
қауіптілік сыныбы

10-нан
астам

5-10

<5

3-4 қауіптiлiк сыныбы

100-ден
астам

50-100

<50

2

ХЛК (10)

1-2 қауіптiлiк сыныбы

80-нен
астам

35-80

<35

3-4 қауіптiлiк сыныбы

500-ден
астам

100-500

<100

Қосымша көрсеткіштер:

1

Иiстерi, дәмi, баллдары

4-тен
астам

3-4

<3

2

Жүзгiш қоспалар: мұнай
және мұнай өнімдері

Көрiнетін
ауданның
2/3 ала-
тын қара-
қоңыр
түсті
үлбір

Ашық
жолақтар
немесе
дақтардың
күңгірт
түсі

жоқ

3

Ортаның реакциясы, рН

5,0-5,6

5,7-6,5

>6,5

4

ОХП оттегіні химиялық
пайдалану (фонға антропогендiк құрама), мг/дм ³

20-30

10-20

<10

5

Ерiтiлген оттегі,
қанығу пайыздары

10-20

20-50

>50

6

Биогендiк заттар:

Нитриттер (NO ₂ ), ШЖШ

10-нан
астам

10-5

5-1

Нитраттар (NO ₃ ), ШЖШ

20-дан
астам

20-10

10-1

Аммоний тұздары
(NH ₄ ), ШЖШ

10-нан
астам

10-5

5-1

Фосфаттар (РО ₄ ), мг/дм ³

0,6-дан
астам

0,6-0,3

0,03-0,05

7

Минералдану, мг/дм ³
(өңiрлiк деңгейден acу)

3-5

2-3

Өңірлік
деңгей

8

ТЖК (түптiк жинақталу
коэффициентi)

n*10 ⁴
астам

n*10 ³ -
n*10 ⁴

n*10

9

К _ж  (гидробионттарда
жинақталу коэффициентi)

n*10 ⁵
астам

n*10 ⁴ -
n*10 ⁵

n*10 ⁴

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

5

Негізгi көрсеткіштер:

1

Фитопланктон

Балдыр-
лардың
болмауы
немесе
түрлерінiң
жекелеген
даналары

Көк-жасыл
балдыр-
лардың үлдірі, жіп
тәрiздес-
терiнiң
өрiмдерi,
балдыр-
лардың
басқа
топтары
өкілдерi

Фитопланк-
тонның
табиғи дамуы

2

"а" хлорофилiнiң
шоғырлануы, мкг/л

50-ден
астам

50-30

30-10

3

Фитопланктонның орта-
ша жылдық биомассасы,
мг/дм ³

100-ден
астам

100-50

50-10

4

Жiп тәріздес балдыр-
лардың фитомассасы,
кг/м ²

3-тен
астам

3,0-2,6

<2,6

5

Зоопланктон

Сауытты
коловрат-
калаpдың
жекелеген
даналары,
олардың
қысқы
жұмырт-
қалары

Сауытты
коловрат-
калардың
саны мен
әртүрлі-
лiгiнiң
күрт
азаюы,
төменгі
шаянтәрiз-
ділердің
жекелеген
даналары

Зоопланк-
тонның
табиғи
дамуы

6

Зообентос

Оттегiнi
қажет
етпейтiн құрттардың
(тубифи-
цид) тек
кейбiр
түрлерінің
болуы

Түптiк
жануарлар
саны мен
әртүрлі-
лiгiнiң
күрт
азаюы,
тубифи-
цидтiң
(олигохет)
және
танипо-
диннің
(хироно-
мид) болуы

Зообен-
тостың
өңiрлiк
деңгейде
табиғи
дамуы

7

Вудивис бойынша био-
тикалық индекс (өңiр-
лiк ерекшелiктердi ес-
кере отырып), баллдар

1-ден аз

1-2

2-ден
астам

8

Олигохеттік индекс,
олигохеттер санының
барлық зообентостар
санына қатынасы,
пайызбен

100-ден
астам

100-86

86-дан аз

9

Балушкин бойынша
хирономидтiк индекс

9,0-ден
астам

6,5-9,0

6,5-тен кем

10

Ихтиофауна

Балықтар-
дың баға-
лы және
сирек
кездесетiн
түрлерiнiң
жойылуы;
кәсіптік
балық
қорларының
болмауы

Балықтар-
дың баға-
лы және
сирек
кездесетiн
түрлерiнiң
олардың
қорларынан
50-25%
азаюы,
кәсіптік
балық қор-
ларының өз
қорларынан
50-25%
азаюы.

Ихтиофауна-
ның табиғи
жай-күйінің
сақталуы;
аулау шама-
сы балықтар-
дың табиғи
өсiмiн
бұзбайды

11

Балықтардың созылмалы
токсикозбен  байла-
нысты ауруы (миопа-
тия, жара аурулары
және т.б.), жылдық
аулаудан % есебiмен

50-ден
астам

50-ге
дейін

Белгiлердiң
жоқтығы

12

Су сапасының интег-
ралды көрсеткiшi:
шаянтәрiзділерге
биотестілеу (шашақ
мұрт шаяндар және
цериошаяндар), 50 %
және одан астамының
қырылуы

100 және
одан да
көп рет
араласу
еселiгi
кезiнде
байқал-
майды

50-ден
100 ретке
дейiн
араласу
еселiгi
кезінде
байқал-
майды

Араласпаған
судағы өлiм
алдында
әрекеттер

тиiсiнше 96 және 48
сағат iшiндегi шаяндар

100 және
одан да
көп есе

50-ден
100 есеге
дейiн

Қосымша көрсеткіштер:

1

Планктонның Пантле
және Бук бойынша
суда тiршiлiк ететiн
организмдер индексi
(Сладечектiң
түрлендiруiнде)

4-тен
астам

4-3

<3

2

Олигохеттік индекс:
- Цанеp бойынша,
тубифицидтердiң мың
дана/м ²

50-ден
астам

50-10

<10

лимнобрилюстер

100-ден
астам

100-50

<50

- Парел бойынша

0,8-ден
астам

0,8-0,5

<0,5

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырмалы
қанағаттан-
дырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

Беттiк ағынның көлемiн
қайтарыссыз алу, жол
берiлетiн нормадан сан
рет

2-ден
астам

2-ге
дейiн

Жол берiлетiн
норма

Р/с
N

Көрсеткiштер
(шоғырланулар мг/дм ³
берiлген)

Өлшем

Салыстырма-
лы қанағат-
тандырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

Негізгі көрсеткiштер:

1

1-2 қауіптілік
сыныбындағы химиялық
заттар

10-нан
астам

10-5

5-1

3-4 қауiптілік
сыныбындағы

100-ден
астам

100-50

50-10

2

ХЛК(10) ¹

1-2 қауiптілік
сыныбындағы

80-ден
астам

80-35

35-10

3-4 қауiптілік
сыныбындағы

500-ден
астам

500-100

100-10

Қосымша көрсеткiштер:

1

Оттегіні биологиялық пайдалану (ОБТ ₅ )

100-ден
астам

100-10

10-1

2

Еріген оттегі, мг/дм ³

2-ден аз

2-3-тен аз

3-6

¹ ХЛК(10) - ШЖШ-дан барынша асатын 10 ластаушы заттарға
арналған сулардың химиялық ластануының формальды жиынтық
көрсеткiшi

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырма-
лы қанағат-
тандырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

Негізгі көрсеткiштер:

1

Планктонның және
макрозообентостың биомассасы, бақылаулық деңгейден %-бен ¹

30-дан аз
немесе
300-ден
астам

30-50
немесе
200-300

100

2

Планктонды қоғамдас-
тықтардағы түрлердiң
саны (түрлiлiк
әралуандылық
бақылаулық деңгейден %)

50-ден аз

50-80

80-100

3

Ихтиофаунаның және
омыртқасыздардың
кәсіптiк қорлары,
бақылаулық деңгейден
%-бен

Кәсiптiк
балықтар мен омыртқа-
сыздар
қорларының
олардың
қорлары-
нан 50
және одан
да көп %-ға
азаюы

Кәсiптiк
балықтар мен омыртқа-
сыздар
қорының
олардың
қорла-
рынан
50-25-ке
азаюы.

Кәсiптiк
балықтардың
болуы

4

Зообентос қоғамдас-
тығының, соның iшiнде
бастапқы түрлерінің
жай-күйi (бақылаулық
деңгейден %)-бен

Зообентос
топтарының
кезеңдiк пайда
болуы және
жойылуы,
бастапқы
түрлерiнiң
20 % аз
болуы,
қоғамдас-
тықтың
күйзелуi

Ipi
организм-
дердің
жойылуы. Тек оли-
гохет-
тердiң
немесе
полихет-
тердiң
болуы.
Бастапқы
түрле-
рiнiң
20-50%
болуы

Көрiнетiн
әртүрлiлiк.
Еркін
қозғалатын
организмдер-
дің болуы.
Организм-
дердiң
шаянтәрізді
және басқа
да топтары.

5

Микроорганизмдердің
индикаторлық
нысандарының саны,
микроорганизмдердің
жалпы санынан %-бен

60-тан
астам

60-30

30-дан аз

6

Орналасушы
гидробионттардың үлесi,
қоғамдастықтың жалпы
биомассасынан %-бен

50-ден
астам

50-25

25-тен аз

7

Бастапқы өнiм деңгейi,
бақылаулық деңгейден
%-бен

0 шамасын-
да немесе
300-ден
астам
(гиперэв-
трофиро-
лау)

50-ден аз
немесе 200-300
(эвтро-
фиролау)

100

8

Макрофиттердiң жай-күйі

Макрофит-
тердiң
жойылуы

Макро-
фиттер
аудан-
дарының
күрт
азаюы,
таллом-
дарда
уытты
ластаушы
заттардың
көп шо-
ғырлануы

Қалыпты

Қосымша көрсеткiштер:

1

Гидробионттардың
морфологиялық өзгеруi
(дененiң өлшемi және
салмағы, кемiстi
нысандардың пайда болуы
және т.б.), бақылаулық
деңгейден %-бен

50-ден астам

50-20

20-дан аз

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырма-
лы қанағат-
тандырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

Негізгі көрсеткiштер:

1

Ластаушы заттардың
мөлшерi (нитраттар,
фенолдар, ауыр металдар, синтетикалық
беттiк белсендi
заттар, мұнай), ШЖШ

100-ден
астам

10-100

3-10

2

Хлорорганикалық
қосылыстар, ШЖШ

3-тен
астам

1-3

1-ден аз

3

Канцерогендер,
бенз(а)пирен, ШЖШ

3-тен
астам

1-3

1 аз

4

Ластану аймағының
ауданы, км ²

8-ден
астам

3-5

3-тен аз

5

Минералдылық, г/л

100-ден
астам

10-100

10-нан аз

Қосымша көрсеткiштер:

1

Ерiген оттегi, мг/дм ³

1-ден аз

1-4

4-тен астам

Р/с
N

Көрсеткiштер
(шоғырланулар мг/дм ³
берiлген)

Өлшем

Салыстырма-
лы қанағат-
тандырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

5

Негізгі көрсеткiштер:

1

Жерлердің тозуы салда-
рынан ауылшаруашылығы
айналымынан шығарылған
ауданы, жалпы ауылша-
руашылығы алқаптарының
ауданынан %-бен

50-ден
астам

50-30

30-ға дейін

2

Қарашірік қабатының
жойылуы

А+В

Апах (А1)

0,1 А-ға
дейiн

3

Топырақ бетінің
абиотикалық тасындылар-
мен жабылуы, см

20-дан
астам

20-10

10-нан аз

4

Топырақ тығыздығының
өсуі, тең салмақ
сынамасының еселігі

1,4-тен
астам

1,4-1,3

1,3-ке дейін

5

Жерасты суларының
деңгейден асуы, шекті
мәнінен %-бен

50-ден
астам

50-25

Рұқсат
етілген
деңгейі

6

Радиоактивтік ластану, Ku/км ² :

цезий-137

40-тан
астам

40-15

15-ке
дейін

стронций-90

3-тен
астам

3-1

1-ге дейін

плутоний (изотоптар
сомасы)

0,1-ден
астам

0,1-0,05

0,05-ке
дейін

7

10 жыл кезең iшiнде
жыртылған жерлердiң
қарашiрiктен айырылуы,
салыстырмалы пайызбен

25-тен
астам

25-10

10-нан аз

8

Тез ерiгіш тұздар
мөлшерiнiң көбеюi,
г/100 г

0,8-ден
астам

0,8-0,4

0,4-ке
дейiн

9

алмасу натрийi үлесiнiң
көбеюі, КАС ¹ -нан %-бен

25-дан
астам

25-15

15-ке дейін

10

Химиялық заттардың
ШЖШ артуы:

1-қауiптiлiк сыныбы
(бенз(а)пирендi,
диоксиндерді қоса
алғанда);

3-тен
астам

3-2

2-ге дейін

2-қауiптілік
сыныбындағы

10-нан
астам

10-5

5-ке дейін

3-қауiптілік
сыныбындағы (мұнай
мен мұнай өнiмдерiн
қоса алғанда)

25-тен
астам

20-10

10-ға дейін

11

Белсендi микробтық
масса деңгейiнiң
төмендеуi, еселiгi

100-ден
астам

100-50

50-ге дейін

12

Топырақтың фитоуытты-
лығы (өскіндер санының
азаюы), фонмен салыс-
тырғанда еселiгі

2-ден
астам

2,0-1,4

1,4 дейiн

Қосымша көрсеткiштер:

13

Ластанған негiзгi а/ш
өнiмдерiнiң үлесi,
тексерiлген көлемiнен
%-бен

50-ден
астам

50-25

25-ке дейін

14

Қосымша көрсеткiштердi
қараңыз (2.10-кесте)

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырма-
лы қанағат-
тандырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

Таулы алқаптардың аномальды техногендік деформациялары (0,00001 сал. өлшем жоғары) және индукцияланған сейсмикалылық, аумақ ауданынан пайызбен

40-50-ден
астам

40-20

20-ға дейiн

2

Геологиялық ортаның аномальды деформация-
сына әкеп соқтыратын
жер қойнауын пайдалану
кезiндегі тау алқапта-
рының механикалық
бұзылуы, тау жыныста-
рының аномальды
деформациясы және т.б.

0,0001

0,0001-
0,00001

0,000001-
ден аз

3

Техногендiк жүктемемен түсіндірiлетiн жер бетiнiң төмен түсуi, көшкiндер, селдер, карстер, аумақтың %

30-дан
астам

30-20

20-дан аз

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырма-
лы қанағат-
тандырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

5

Негізгі көрсеткіштері:

1

Кеңiстік белгілер

1.1

Жұтаңданған
аумақтардың ауданы, %-бен

1.1.1

Адамға тiкелей қауiп төндiрмейтiн (уытты емес жыныстардың үйiндiлерi; карьерлер, ауылшаруашылығы және орманды алқаптардың жұтаңдануы)

75-тен
астам

75-5

5-тен аз

1.1.2

Ғимараттар мен құрылыстардың бұзылуына қауiп төндіретін (антропогендік төмен түсулер, көшкiндер, қиратындылар, әскери полигондар және т.б.)

50-ден
астам

50-1

1-ден аз

1.1.3

Бөлшектердi ауамен, ағыс арқылы жер бетi су айдындарына және ағынды суларға көшiру мүмкiндiгiмен суларынан оқшауланған уытты жыныстардың үйiндiлерi

20-дан
астам

20-0,1

0,1-ден аз

1.1.4

Жер асты суларын ластау қаупiмен (жер асты сулары қорғалмаған) карьерлік шұңқырлар және уытты жыныстар үйiндiлерi

5-тен
астам

5-тен аз

Жоқ

1.2

Аумақтың жыралармен
бөлшектелуi, км/км ²

2,5

2,5-0,7

0,7-ден аз

2

Серпiндiк белгiлер

2.1

Жер бетi экожүйелерінің
жұтаңдану жылдамдығы;
жылына ауданның %-ы

4-тен
астам

4-0,5

0,5-тен аз

2.2

Бөлiнген жайылымдар аудандарының ұлғаю жылдамдығы, жылына ауданның %-ы

8-ден
астам

8-2

2-ден аз

2.3

Өсiмдiктердің жылдық
өнiмiнің азаю
жылдамдығы, жылына %

7,5-тен
астам

7,5-3,5

3,5-тен аз

2.4

Топырақтың органикалық заттар құрамының азаю жылдамдығы, жылына %

7-ден
aстам

7-0,5

0,5-тен аз

2.5

Шымтезектiң бәсеңдену (минералдану) жылдамдығы, мм/жыл

40-тан
астам

40-1

1-ден аз

2.6

Тұзды топырақ ауданының ұлғаю жылдамдығы, жылына %

5-тен
астам

5-1

1-ден аз

2.7

Эрозияланған топырақ ауданының ұлғаю жылдамдығы, жылына ауданның %-ы

5-тен
астам

5-0,5

0,5-тен аз

2.8

Көшпелi құмдар ауданының ұлғаю жылдамдығы, жылына ауданның %-ы

4-тен
астам

4-0,5

0,5-тен аз

2.9

Қолайсыз агросуландыру жағдайлары бар жерлердiң салыстырмалы ауданының ұлғаю жылдамдығы, жылына бағалы ауылшаруашылығы алқаптары ауданынан %-бен

1-ден
астам

1-0,1

0,1-ден аз

Қосымша көрсеткiштер:

1

Экожүйелер жағдайының құрылымдық-функционалдық сипаттары

Экожүйелер iшiндегi
өзара
байланыс-
тың қай-
тарымсыз
бұзылуы

Экожүйе-
лердегі
қайтарым-
сыз процес-
терсiз
қоғамдас-
тықтар
құрылы-
мының
бұзылуы

Экожүйе-
лердегі
бірқатар
құрамдас
бөліктер
жұтаңдану-
ының жеке-
леген белгілерінің
болуы мүмкін

2

Трофикалық құрылым -
меншiкті салмақтың
өзгеруi

Фитофаг-
тардың
меншікті
салмағының
50%-ға өсуі, зоофагтар
және
сапрофаг-
тар мен-
шікті салмағының
50% азаюы

Фитофаг-
тардың
меншікті
салмағының
20%-ға өсуі,  зоофагтар
және
сапрофаг-
тар мен-
шікті салмағының
20% азаюы

Үнемі (норма шегіндегі
тербелістер)

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырма-
лы қанағат-
тандырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

5

1

Биоәралуандылықтың кемуi (Симпсон әралуандылығы индексi, нормадан %-бен)

50-ден
астам

50-10

10-нан аз

2

Жүктеме индикаторлары түрлерінің тығыздығы %-бeн

50-ден
астам (аз)

20-50-ден
астам (аз)

20-дан астам (аз)

3

Тамырлы (немесе квазитамырлы) қауымдастықтардың ауданы, жалпы ауданнан %

5-тен
астам

5-80-нен
аз

80-нен
астам

4

Табиғи шөптi өсiмдiктердің түрлiк
құрамы

Екiншi түрлер
молшылығы-
ның азаюы

Басым түрлерi
екiншiге
ауысты

Доминант-
тар,
субдоми-
нанттар және
сипатты
түрлердің
табиғи
ауысуы

5

Доминанттардың бағалы түрлерінің жастық спектрi, салыстырмалы бiрлiкте жаңаруы

0,1-ден аз

0,1-0,3

0,3-тен астам

6

Ормандылық, оңтайлы-
лықтан (аймақтылықтан)
%-бен

10-нан аз

10-90

90-нан аз

7

Негізгi орман түзушi
тұқымдардың сүрек
қоры, қалыптыдан %-бен

30-дан аз

30-80

80-нен
астам

8

Сүрекдіңнiң техногендiк
шығарындылармен
зақымдануы, жалпы
ауданнан %-бен

50-ден
астам

50-5

5-тен аз

9

Қылқан жапырақты
тұқымдардың техно-
гендiк шығарындылармен
зақымдануы (қылқан жапырақтылардың зақымдануы), %-бен

50-ден
астам

50-5

5-тен аз

10

Сүрекдiңнiң ауруы, %-бен

50-ден
астам

50-10

10-нан аз

11

Орман дақылдыларының жойылуы, орман дақылдарымен жұмыс iстеу ауданынан %-бен

70-тен астам

70-5

5-тен аз

12

10 жылдан кем емес уақыт iшiнде ағаш өспеген өртең ауданы %-бeн

10 мың
га-дан
астам

10-5 мың га

5-тен аз

13

Зиянкестерден
зақымданған егiстер
ауданы, жалпы ауданнан
%-бен

50-ден
астам

50-10

10-нан аз

14

Егiстердiң жойылуы, жалпы ауданнан %-бен

30-дан
астам

30-5

5-тен аз

15

Жайылымдық құрғақ далалы және шөлейт өсiмдiктерiн жобалық өсiру қалыптыдан %-бен

10-нан
астам

10-80

80-нен аз

16

Жайылымдық өсімдiктер-
дiң өнiмдiлiгi,
ықтималдылықтан %-бен

5-тен
аз

5-80

80-нен
астам

17

Сирек түрлердің таралу аймағының өзгеруi

Таралу
аймағының
жойылуы

Таралу
аймағының
аудандары-
ның
бөлiнуi
және
қысқаруы

Жоқ

18

Қорықтар өсiмдiктерiнiң зақымдануы

Қалыптасу
ауысуларын
туғызатын

Қауымдас-
тық ауы-
суларын
туғызатын

Қауымдастық
ауысуларын
туғызбайтын
фенотип-
тіктер

19

Жасыл екпе ағаштар
ауданы (ipi қалалар мен өндiрiстік орталықтардағы адам басына шаққанда), нормативтiктен %-бен

1-ден аз

10-30

30-дан
астам

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

Салыстырма-
лы қанағат-
тандырарлық
жағдай

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

Биоәралуандылықтың
азаюы, бастапқыдан
%-бен

50-ден
астам

50-5

5-тен аз

2

Антропогендiк жүктеме индикаторы түрлерiнiң тығыздығы, %-бен

50-ден
астам

50-20

20-дан аз

3

Жануарлардың (соның iшiнде киiктердiң)
аңшылық-кәсiптік санының (тығыздығының) азаюы қалыпты санынан есемен

10-нан
астам

10-2

2-ден аз

Р/с
N

Көрсеткiш

Өлшем

эколо-
гиялық
зiлзала

төтенше
эколо-
гиялық
жағдай

1

2

3

4

Негізгі көрсеткіштері:

1

Топырақтағы C:N қатынасы

4-тен аз

4-8

су бетiнде

4-тен аз
немесе
20-дан астам

4-8-ден аз
немесе
20-16

өсiмдiктерде

4 аз

4-8

өсімдікті азықтарда

4-тен аз
немесе
16-дан астам

4-тен аз
немесе
8-16

2

Шабылған өсiмдiктер мен өсiмдiктi азықтардағы химиялық элементтердiң мөлшерi: сынап, кадмий, қорғасын, күшән, сурьма, никель, хром, МРД-дан артуы бойынша

10-нан астам

10-1,5

селен, үлпілдек-құрғақ заттың мг/кг;

0,02-гe кем
немесе
0,5-тен
астам

0,02 - 0,05

фтор, үлпiлдек-құрғақ заттың мг/кг;

2-ден кем немесе 200-ден астам

2-10
немесе
50-200

мыс, үлпiлдек-құрғақ заттың мг/кг;

3-тен аз
немесе
100-ден
астам

3-5 немесе
50-200

таллий, бериллий, барий,
фонының артуы бойынша

10-нан астам

10-1,5

Қосымша көрсеткiштер:

1

Аномальды ландшафт ауданын
ескергенде, азықтардағы
(алымы) Ca:P қатынасы, %
(бөлiмi)

<0,1  немесе >10
___________
   > 20

0.4-0.1  немесе
5-10
_____________
>20

2

Аномальды ландшафт ауданын ескергенде, өсiмдiктер мен азықтардағы (алымы) Ca:Sr
қатынасы, % (бөлiмi)

<1
___
>20

<10-1
_____
>20

3

Шабылған өсiмдiктер мен өсiмдiктi азықтардағы биологиялық маңызды микроэлементтер мөлшерiнiң деңгейi, үлпілдек-құрғақ заттардың мг/кг-мен

мырыш

10-нан аз
немесе
500-ден
астам

10-30
немесе
100-500

темiр

20-дан aз
немесе
500-ден
астам

20-50
немесе
200-500

молибден

0,2-ден аз
50-ден астам

0,2-2
немесе
10-50-ден
астам

кобальт

0,1-ден аз
немесе
50-ден астам

0,1-0,3
немесе
5-50

бор

0,1-ден аз
немесе
300-астам

0,1-0,3
немесе
30-300