Қазақстан Республикасы Үкіметінiң 2003 жылғы 5 қыркүйектегi N 903 қаулысымен бекiтілген Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарының 7.5.1-тармағын және Қазақстан Республикасы Үкiметінiң 2004 жылғы 3 ақпандағы N 131 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасын iске асыру жөніндегі 2004-2006 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарының 1-тармағын iске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
1. Қоса беріліп отырған "Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау" бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.
2. Орталық және жергіліктi атқарушы органдар жылына екi рет 20 қаңтарға және 20 шiлдеге Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгіне Бағдарлама iс-шараларының орындалу барысы туралы ақпарат ұсынсын.
3. Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгi жылына екі рет 10 ақпанға және 10 тамызға Қазақстан Республикасының Үкiметiне Бағдарлама іс-шараларының орындалу барысы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.
4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнің орынбасары А.С.Есiмовке жүктелсiн.
5. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшіне енедi.
Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2004 жылғы 6 желтоқсандағы
N 1278 қаулысымен
бекітілген
"ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 2005-2007 ЖЫЛДАРҒА
АРНАЛҒАН ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ"
БАҒДАРЛАМАСЫ
1. БАҒДАРЛАМАНЫҢ ПАСПОРТЫ
Атауы "Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға
арналған қоршаған ортаны қорғау" бағдарламасы
Әзiрлеу үшін Қазақстан Республикасы Үкiметінің 2003 жылғы
негiздеме 5 қыркүйектегi N 903 қаулысымен бекiтілген
Қазақстан Республикасы Үкiметінің 2003-2006
жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру
жөнiндегi іс-шаралар жоспарының 7.5.1-тармағы;
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы
3 ақпандағы N 131 қаулысымен бекiтілген Қазақстан
Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған
экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасын iске асыру
жөнiндегi іс-шаралар жоспарының 1-тармағы.
Мақсат Қоршаған ортаның ластану деңгейін азайту және оны
тұрақтандыру жөнiндегi іс-қимыл жоспарын әзiрлеу
Мiндеттер а) Қоршаған ортаның сапасын басқарудың жүйесін
оңтайландыру мыналарды қамтиды:
заңнама базасын жетілдiру;
мемлекеттік және жергілiктi деңгейлерде жоспарлауды
қамтамасыз ету;
қоршаған ортаны қорғаудың мемлекеттік басқармасының
институционалдық негiзiн құру;
мемлекеттік, өндiрiстік және қоғамдық бақылау
жүйесін жетілдiру;
қоршаған ортаның мониторинг жүйесiн дамыту;
жүйелiк тәсіл негiзiнде табиғат қорғау жұмыстарын
ғылыми қамтамасыз ету;
сектораралық ынтымақтастық тетіктерiн әзiрлеу;
экономикалық тетiктердi жетілдіру;
әлеуметтiк әріптестік тетiктерiн дамыту;
экологиялық бiлiм беру жүйесін жетілдiру;
халықаралық ынтымақтастықты дамыту.
б) Қоршаған ортаға шаруашылық және өзге де
қызметтiң әсерiн азайту әрі мынадай жолмен табиғат
қорғау-қалпына келтiру жұмыстарын жүргiзу:
Жердiң климаты мен озон қабатына антропогендік
әсер етудi азайту;
биоалуантүрлілiктi сақтау;
экологиялық апат аймақтарын, зымыран-ғарыш
полигондарын және әскери-сынақ кешендерін оңалту;
Каспий теңiзiнiң қайраңы мен жақын аумақтардың
ластануының алдын алу;
су ресурстарының жұтауы мен ластануының, әуе
бассейнiнiң ластануының алдын алу;
жинақтаулар көлемдерiн қысқарту, өндiрiстiк және
тұрмыстық қалдықтарды жою және ұқсату;
халықтың аурулары мен қоршаған ортаның сапасы
арасындағы байланысты зерттеу.
Негізгі Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау
әзірлеуші министрлігі
Қажетті Республикалық бюджеттен 6407,3 млн. теңге, оның
ресурстар ішінде:
және 2005 жыл - 3703,3 млн. теңге;
қаржыландыру 2006 жыл - 1341,8* млн. теңге;
көздерi 2007 жыл - 1362,2* млн. теңге қаражат бөлу
көзделуде.
Ескерту: * - қаржыландыру көлемдерi тиiстi жылға
бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады.
Бағдарламаны Қоршаған ортаның сапасын басқару жүйесiн
іске асырудан оңтайландыру саласында мыналар:
күтілетін 2005 жылы:
нәтижелер табиғат қорғау iс-шараларын жоспарлауды әртүрлі
деңгейдегi және салааралық үйлестiру қамтамасыз
етілетін;
қоршаған ортаны қорғауды басқарудың тиiстi
институционалдық базасы қалыптастырылатын;
қоршаған ортаны қорғау саласындағы ғылыми
зерттеулердiң негiзi құрылатын;
2006 жылы:
заңнама базасы ретке келтiрілетiн;
экологиялық Талаптар мен стандарттарды қайта қарау
және әзiрлеумен мемлекеттік бақылау жүйесі
жаңғыртылатын;
Мониторингтің бiрыңғай мемлекеттiк жүйесiнiң жұмыс
iстеуi қамтамасыз етілетiн және 10%-ға қоршаған
ортаны қорғау мониторингiнiң жүйесi кеңейтiлетiн
және ұлғайтылатын;
табиғат қорғау қызметiн ынталандырудың тиiмдi
экономикалық тетiктерi пысықталатын және сынақтан
өтетiн;
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту қамтамасыз
етілетін;
2007 жылы:
нормативтік әдiстемелiк құжаттама әзiрленетін;
қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстардың
ғылыми-техникалық негіздемесi қамтамасыз етілетiн;
үздiксiз экологиялық білiм беру, тәрбиелеу және
ағартушылық жүйесi жетілдiрілетiн болады.
Қоршаған ортаға шаруашылық және өзге де қызметтiң
әсер етуiн азайту, экожүйелердi қалпына келтiру және
оңалту саласында 2007 жылы мыналар қамтамасыз
етілетін болады:
оны неғұрлым ластанған iрi қалалар мен өнеркәсiп
орталықтарында азайту кезiнде 3,6 - 3,7 деңгейiнде
атмосфераны ластаудың орташа көрсеткiшін сақтау;
өндiрiс қарқынын ұлғайту кезiнде жылына 155-156
млн. куб. м деңгейiнде ластанған ағындардың
төгiнділер көлемдерiн сақтау;
өндiрiс және тұтыну қалдықтарын ұқсату көлемдерiн
олардың жыл сайынғы жинақталуының 10% деңгейiне
дейiн жеткiзу.
Іске асыру 2005-2007 жылдар
мерзiмдерi
2. КIРIСПЕ
"Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау" бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 5 қыркүйектегі N 903 қаулысымен бекiтілген Қазақстан Республикасы Үкiметінің 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi іс-шаралар жоспарының 7.5.1-тармағына, Қазақстан Республикасы Үкіметінiң 2004 жылғы 3 ақпандағы N 131 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасын iске асыру жөнiндегі іс-шаралар жоспарының 1-тармағына сәйкес әзiрленген.
Бағдарлама қоршаған ортаны ластау деңгейiн азайтуды және оны тұрақтандыру жөніндегi іс-шаралар жоспарын әзiрлеудi көздейтін 2004-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасы Экологиялық қауiпсiздігі тұжырымдамасының бiрiншi кезеңiн (2004-2007 жылдар) iске асырудың тетігі болып табылады.
Бағдарламада Қазақстандағы барлық экологиялық проблемаларға талдау жүргiзiлген және қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесiн оңтайландыруды қоса, оларды шешу жөніндегі шаралар әзiрленген.
Бағдарлама iс-шараларын iске асыру нәтижесiнде қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыру жөніндегі мiндеттердi шешу үшін жағдай жасалатын болады және сәйкесiнше экологиялық ахуалдың бұдан әрi нашарлауының және Қазақстан Республикасы халқының денсаулығына оның әсер етуiнiң нақты және ықтимал қатерлерінің алдын алуға болады.
3. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАЙ-КҮЙІН ЖӘНЕ ОНЫ ҚОРҒАУ
ЖҮЙЕЛЕРIН ТАЛДАУ
3.1. Қоршаған ортаның қазiргі жай-күйi
2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздiк тұжырымдамасына сәйкес климат пен озон қабатының өзгеруiмен, биологиялық әралуантүрлілiктің қысқаруымен, шөлейттенумен, топырақ қабатының, судың, ауаның ластануымен, қалдықтардың жиналуымен және тағы басқаларымен байланысты елдiң неғұрлым күрделi экологиялық проблемалары болып табылады.
БҰҰ-ның климаттың өзгеруi жөнiндегi үлгілік конвенциясын (1995 жыл) бекiткен және осы Конвенцияға Киото хаттамасына қол қойған Қазақстан көмiрсутегi отынын жағудан парник газдары көлемiнiң тұрақты ұлғаюымен байланысты жаһандық жылынудың алдын алу жөнiндегi жалпы әлемдiк қозғалысқа қосылды.
Қазақстан Республикасында парник газдары шығарындыларының көздеріне түгендеу жүргiзiлген және тура әрi жанама парник эффектiсiмен газдардың эмиссиялары есептелген, сондай-ақ негiзгi парник газы - көмiртегiнiң диоксидi (СО 2 ) эмиссиясының болжамы жасалған. Жалпы iшкi өнiмнiң (ЖIӨ) бiрлігіне парник газдары шығарындыларының үлестiк көрсеткiшi бойынша (3,38 кг/АҚШ доллары) көмiртегiнiң диоксидi (СО 2 ) Орта Азия елдерiнде бiрiншi орынды алады.
Көмiртегiнiң диоксидi (СО 2 ) шығарындыларының көлемiне энергетика, ал энергия тасығыштардан - көмiр елеулi үлес қосады. Деректердiң болжамы бойынша неғұрлым жедел қарқынмен көмiрдiң үлесi өсетiн болады және 2010 жылға қарай отынды жағудан жиналған жиынтық шығарындылар көлемiнің 63%, ал 2020 жылы 66% құрайды. Экономикаға жаһандық жылынудың әсерi және Қазақстан қоршаған ортасының жай-күйi арнайы зерттеудi талап етедi.
Озон қабатының бұзылуы Дүниежүзілiк метеорологиялық ұйымның деректерi бойынша соңғы 25 жылда озон қабатының бұзылуы 10% құрайды. Бес станцияда 1973 жылдан берi озонның жалпы құрамына бақылау жүргiзілетiн Қазақстанның үстiнде озон қабатының қалыңдығы 5-7%-ға қысқарды.
Жекелеген күндерi адам үшiн қауiптi ультракүлгiн радиациясы дозасының асуын тудыратын атмосферадағы озон құрамының неғұрлым төмен мәнi байқалуда.
Республикадағы флораның алуантүрлілігі түрлерінiң, тегінің құрамы және саны бойынша бiраз айырмашылық байқалады. Республика аумағында тамырлы өсiмдiктердiң 6000-нан астам түрлерi, шамамен 5000 саңырауқұлақтар, 485 қыналар, 2000-нан астам балдырлар, шамамен 500 мүктектiлер тiркелген. Неғұрлым толық түгендеуге саңырауқұлақтардың түрлерi мен жоғары өсiмдiк түрлерi ұшыраған. Өсiмдiктер iшiнде 14% жергіліктi түрi болып табылады. Олардың ішінде көне түрлерi аз емес. Қазақстанның Қызыл кітабына өсімдіктердің жоғарғы және төменгi түрлерінiң 404 түрi енгiзiлген.
Сексеуіл ормандары және бұталарды қоса алғанда, Қазақстанның ормандылығы 4,6% (11,5 млн.га), оларсыз - 1,2% (5,75 млн. га) құрайды. Қылқан жапырақты ормандар 1,8 млн га-ны алып жатыр. Қазақстан ормандары негізінен шаруашылық емес, топырақ қорғайтын және су-қорғайтын рөл атқарады.
Ормандардың биологиялық әртүрлілігіне қауiп төндiретiн факторларға өрт, өздігінен жаппай кесу, малды жаю жатады. Соңғы 10 жылда Шығыс Қазақстанда жолақты қарағайлы орман алаңы 0,16 млн.га-ға немесе 20%-ке кемiдi. Осы проблемаларды реттеу үшін "Мемлекеттік орман қорының учаскесiнде қылқан және ceксеуіл екпе ағаштарын басты пайдаланудың кесуiне тыйым салу және оларды сақтау жөніндегі шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2004 жылғы 23 сәуiрдегi N 460 қаулысы қабылданды.
Eгep өткен ғасырдың соңғы он жылдығының басына орман қалпына келтіру жұмыстарының жыл сайынғы көлемi республика бойынша орташа алғанда, шамамен 80 мың га құраса, онда 1997 жылы орманды қалпына келтiру көлемдері 8 есе қысқарды және қазiргi уақытқа дейiн іс жүзiнде осы деңгейде қалуда (1-сурет).
1-сурет. Қазақстан Республикасындағы ормандарды қалпына
келтірудің көлемi
Суретті қағаз мәтіннен қараңыз
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы 14 мамырдағы N 542 қаулысымен "2004-2006 жылдарға арналған Қазақстан ормандары" бағдарламасы бекiтiлдi. Бағдарламаны iске асыру нәтижесiнде ормандардың сақталуы, орманмен көмкерілген жерлердiң біртіндеп ұлғаюы, өрттерден ормандарды қорғауды жақсарту, зиянкестер мен аурулардан оларды қорғау, ормандардың жастық құрылымын, сапалық құрамын және санитарлық жай-күйiн жақсарту қамтамасыз етіледi.
Қазақстанның жануарлар әлемi омыртқалы жануарлардың 835 түрiмен және омыртқасыздардың 100 мыңға жуық түрлерiмен берiлген.
Қазақстан Республикасы Yкiметінің 2002 жылғы 10 сәуiрдегi N 408 қаулысымен сүт қоректілердiң 40 түрі, құстардың 57 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 10 түрi, қос мекенділердiң 3 түрі, су жануарларының 19 түрі - сирек кездесетiн және жойылу қаупі төнген жануарлардың тiзбесi бекітілген. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 19 маусымдағы N 573 қаулысымен Қызыл кiтапқа енгiзу үшін омыртқасыз жануарлар түрлерінің тiзбесi бекiтiлген. Барлығы 96 түр.
Ормандарды жою, топырақтардың эрозиясы, iшкі және теңiз су қоймаларының ластануы, биологиялық ресурстардың шамадан тыс алу өсiмдiктер мен жануарлар түрлерiнің жойылуына, генетикалық деңгейде жоғалтуға және экожүйелерді тиiсті өзгерiстерге алып келедi.
Соңғы уақытта Қазақстан экологиялық факторлары үшін нақты сыртқы қатердi әлемде кең таралған генетикалық өзгерiске ұшыраған организмдер мен өнiмдердi әкелу болып табылады. Өсімдіктер мен жануарлардың жат тектi түрлерiн интродукциялау биоәртүрліліктi жоғалту есептерінің бiрi және ғылыми зерттеулер жүргізуді талап етедi.
Өткен ғасырдың алпысыншы жылдарының басына дейiн Арал теңiзi әлемдегi ішкі теңiздердiң аумағы бойынша төртінші орында болды. Оның аумағы 64,5 мың шаршы километрге жетті, тереңдігі - 68 метрді құрады. 60-шы жылдардан бастап Арал теңiзiне құятын сулар лезде азайды. Теңiз аумағы теңiз түбінің үш миллионнан астам гектарын жалаңаштап екі есе қысқарды. Теңiз деңгейi 19 метрге төмендедi, көлемi 1064-тен 210 км 3 -қа қысқарды. Теңiз суының минералдануы 33,3-тен 60 г/л-ға дейiн екі eceге жуық көтерiлдi. Арал өңiрiнде пайда болатын, тұзды-шаңды ағыстар ғарыштан түсiрiлген суреттердiң деректерi бойынша 150-300 және одан да үлкен километрлерге таралады. Шаңның таралу және шөгуi аймақтарының көлемi шамамен 25 млн.гектар құрайды.
Арал теңiзi айдынының апатты қысқаруы аумағында 178 елдi мекен орналасқан, 186,3 мың адам тұратын экологиялық апат аймағы деп, мәлiм болғандай, Арал өңiрiн жариялаудың себебi болды. Ауыз сумен қамтамасыз ету негізiнен, ашық су қоймалары мен әкелiнетін сулардың есебiнен, 25% құрайды. Қазiргi уақытта, Қазақстан Республикасы Үкiметінiң 2004 жылғы 7 мамырдағы N 520 қаулысымен 2004-2006 жылдарға арналған Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi бағдарлама бекiтiлдi.
Семей аймағы (Семей ядролық сынақ полигоны - СЯСП) полигон әсерiмен сипатталатын, денсаулық пен ауру жай-күйінің негiзгi көрсеткiшi бойынша ең қолайсыздың бiрi болып қалуда. СЯСП-та ядролық қаруды сынау нәтижесiнде Қазақстан халқының денсаулығына келтірiлген зиянды бағалау жүйесі түпкілікті анықталып әзiрленген жоқ және шаралардың тиiстi кешенiн жүргiзудi белгілейдi.
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2003 жылғы 22 тамыздағы N 182-ө өкiмімен құрылған Ведомстволық жұмыс тобы бұрынғы әскери-сынақ полигонын, оның iшiнде, СЯСП-ты зерттеу үшiн кешендi бағдарлама әзірлеуді жүргiзуде. Бағдарламада осы жерлердегі нақты радиациялық жағдайды анықтау үшiн жерлердi қайта өңдеу, оңалту iс-шараларының кешенін әзiрлеу және орындау жөнiндегі жұмыстарды одан кейінгі жүргiзумен iрi көлемдi ғылыми зерттеулер көзделетін болады. Толық көлемдi зерттеулерді полигонның өзінің жерлерінде ғана емес, сонымен, полигонға жақын аудандар аумақтарында да жүргiзу қажет.
Теңiздiң шабуылы салдарынан мұнай өндiрiстерi, шаруашылық объектілерi, коммуникациялар және басқалары су астында қалды. Келiсiм-шарт аумақтарынан тыс орналасқан 300 астам ұңғымалар иесiз болып қалды. Олардың 150-i астамы жедел жою шараларын қажет етедi, олардың 78-i су астында қалған.
Каспий теңізiнің көмірсутегi ресурстарын игеру бастылары балық аулауға кедергi келтіру, теңiз түбiндегі бұзушылықтары, балықтар миграциясының бұзылуы, айдынды шеттету, судың лайлылығын арттыру, өндiру және тасымалдау кезiнде технологиялық, авариялық төгiнділер, шығарындылар және жайылулар болып табылады.
Қоршаған ортаны жану өнiмдерiмен ластай отырып, алауларда жағылатын iлеспе газды толық кәдеге жарату жөнiндегi тиiстi шаралар қабылданбайды. Бұл орайда, атмосфераға парник газдарының, күкiрт пен азоттың көп саны шығарылады. Бұл орайда, техногендік сипаттағы жер сілкіністерінің мүмкiндiктерін ескеру қажет.
Каспийдiң солтүстiк және солтүстік-шығыс тайыз қайраң аймағы негізін бентостық, планктондық жануарлар мен балдырлардың үлкен әртүрлiлiгi құрайтын балықтар мен (оның ішінде бекiре тұқымдастар) құстардың табиғи молаюының бай таралу аймағын бiлдiредi. Қайраң аймағының және Еділ мен Жайық өзендері атырауының аумағы 1974 жылдан бастап қорық аймағы болып жарияланған, бiрақ оны зоналауды қорық режимiмен учаскелердегі жұмыстарды толық тыйым салу үшін аяқтау талап етіледі. Теңiздiң солтүстiк шығыс бөлігiндегi аралдарда Каспий итбалығының негiзгі мекен ету ортасы, ал батпақты-сулы алқаптарда суда жүзетін құстарды, оның iшiнде көшiп-қонып жүретiн құстар мекен етедi. Каспий экожүйесiнiң бiрегейлігін ескере отырып, тиістi экологиялық талаптар мен стандарттармен шаруашылық жүргізудің ерекше шарттарын әзiрлеу қажет.
Республиканың су ресурстарының жай-күйі жалпы жеткiлiксiздiкпен, жалғасып жатқан ластанумен және тозумен бағаланады. Қазақстандағы тұщы су ресурстары 524 км 3 құрайды, олардан 100,5 км 3 өзен ағысына келедi.
Жер асты суларының барланған қорлары (16 км 3 ) болжамды ресурстардың салыстырмалы шағын бөлiгiн - шамамен 27% бiлдiредi. Тұщы судың жер асты қорларына, стратегиялық pecуpc мәртебесін беру қажет.
2002 жылы шаруашылық-ауыз суын пайдалану көлемi 1995 жылмен салыстырғанда екі есе төмендедi. Халықтың жан басына шаққандағы eceпте шаруашылық-ауыз су мақсатындағы сулар орташа алғанда, шамамен тәулiгiне 150 литрден келеді. Республиканың ауыл халқы қала халқына қарағанда суды үш есе аз тұтынады.
Жыл сайын шайынды сулардың төгінді көлемi 5 млрд.м 3 -ден артықты құрайды, Қарағанды, Оңтүстiк Қазақстан, Павлодар, Маңғыстау, Алматы, Қызылорда облыстары оған елеулі үлес қосады. Соңғы 3 жылда жылына 155 млн.м 3 деңгейiнде (тазартылмаған және тазартуы жеткiлiксiз) ластанған шайындылардың көлемдерінің тұрақтануы байқалады.
44 зерттелген су объектілерiнен 9 өзен, 2 көл және 2 қойма "таза" су объектілерiне, ал "лас" және "өте лас" су объектілерiне 6 өзен мен 1 су қоймасы жатқызылған. Елек, Нұра, Ертiс өзендерi мен Самарқанд су қоймасының сулары өте ластанған.
2004-2010 жылдарға арналған Қазақстан Республикасы Ауыл аумақтарының дамуы мемлекеттік бағдарламасында келтірілген деректер бойынша, елдiң 637 ауылды мекендерiнде (8,3%), сапаның нормасына сәйкес келмейтін (ащылығы 1,5 г/л-ден жоғары), оның ішiнде, оның 176-да тұздың құрамы 2-3 г/л, ауыз суын пайдаланады. Осындай елдi мекендердің көбi Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қызылорда облыстарында орналасқан.
Су тапшылығы және судың ластануы, ауыл шаруашылық өнiмдерiн және азық-түлiктi алу мақсатында қолданатын, биологиялық ресурстарға керi әсерін тигiзедi. Өзен аумағында немесе су қоймаларына жақын орналасқан ауылшаруашылық алқаптары өндiрiстік және коммуналдық кезеңнен өткен ластанған суды пайдаланады, онда жинақталған лас судың деңгейi өсуде. Ластанған жерде өсiрiлген өнiм, пайдаланудың шектеулі аясын иемденген және жiберiлген шығындар өтелмейді.
Қазiргi уақытта, Қазақстан Республикасында 14-тен 4 әскери-сынақ полигоны және "Байқоңыр" зымыранды-ғарыш кешенi жұмыс iстейдi.
Зымыранның ұшуына отынның орасан зор шығыны кететiнi белгілі және 40-50 км биiктiкке дейiн тығыз атмосфера қабатынан өту кезiнде, сондай-ақ отынның 500-600 тоннасы жұмсалады, оның 200 тоннасын гептил құрайды. Оттегiнiң жануымен және ыдырау өнімдердің құралуымен отынның жану процесi ілесе жүредi. Қоршаған орта үшін, зымыран тасығыштардың бөлiнетiн жерге құлаған бөлшектерi, улылығы жоғары отынның таралуы және қоршаған ортаға керi әсерiн тигiзетiн басқа да факторлар ерекше қауiп төндiредi.
Атмосфераның негiзгі ластануы түстi металлургия, жылу энергетикасы, қара металлургия кәсіпорындарының, мұнайгаз кешенi мен көлiктiң шығарындыларымен байланысты.
Республиканың 19 қаласында атмосфералық ауаның ластану жай-күйін бақылау жүргізілуде. Риддер, Шымкент, Өскемен, Қарағанды, Алматы қалаларында ластанудың неғұрлым жоғары деңгейi байқалады. Кей кездерi ластаушы заттардың ең жоғарғы шоғырлануы ШРШ-ны 10-20 рет асады (мысалы, Балқаш, Өскемен қалаларында күкірттің диоксиді бойынша).
Республиканың кейбiр қалаларында атмосфералық ауаның ластану деңгейiнiң төмендеуi оңтайлы үрдiсi байқалуда. Егер 90 жылдардың басында Өскемен, Риддер қалаларының ластану индексi 35-40 бiрлiкке жетсе, онда қазiр 12-17-ге дейiн төмендеді. Алайда керiсiнше үрдiс (Атырау облысы) де орын алуда.
2-сурет. Тұрақты көздерден ластаушы заттардың
шығарындылары, мың т.
Суретті қағаз мәтіннен қараңыз.
2 және 3-суреттердiң кестелерінде тұрақты және жылжымалы көздерден атмосфералық ауаға ластаушы заттардың жиынтық шығарындыларының серпіні көрсетілген. Тұтастай алғанда, өндiрiстiң ұлғаймалы қарқынында 2,6-2,7 млн.тонна деңгейінде 1995-2003 жылдар iшiнде тұрақты шығарындылардан 2000-2003 жылдар ішінде 0,9-1 млн.тонна деңгейiнде автокөлiктен атмосфераға жиынтық шығарындылардың салыстырмалы тұрақтануы байқалуда.
3-сурет. Автокөліктен ластаушы заттар шығарындыларының серпіні, мың.т.
Суретті қағаз мәтіннен қараңыз.
Қалалардағы жылжымалы көздерден шығарындылардың үлесі автокөлік санының ұлғаюы есебінен өсу үрдiсi бар. Әсiресе, көмiртегінің оксидi бойынша автокөліктің жаңа моделдерінің үлестік шығарындылары біраз асатын пайдаланылған газдардың ластаушы заттардың үлестік шығарындылары ескі үлгідегі әсіресе, пайдаланылатын көліктің теріс әсері бар.
Атмосфералық ауаны қорғау жөнiндегi жүргiзiлетiн iс-шаралар кәсіпорындар шығарындыларының есебiн алуға және тұрақты әрi жылжымалы көздермен қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдер жинауға бағытталған. Алайда, зиянды заттар шығарындыларының азаю эффектiсiне мұндай әдiстермен қол жеткiзiлмейдi, өйткенi кәсiпорындар "экологиялық төлемдерінің" құны ол үшін түбiнде, тұтынушылар төлейтiн өнiм құнына (жылу, энергия, қызмет көрсету) енгiзіледi.
Экологиялық төлемдердi пайдалану тетігі өндiрiсте таза технологияларды енгiзудi және экологиялық таза өндiрiстер мен циклдарды қолдауды көздейдi.
Елдiң әуе бассейнiн ластауға трансшекаралық көшiру бiраз үлес қосады: мысалы, Мәскеудiң әдiстемелiк синтездеушi орталығы орындаған алдын-ала есептер бойынша Қазақстанның аумағындағы өз көздерiнен күкiрттiң түсу үлесi жылына 380 мың тонна, сырттан әкелiнгендерiнің үлесi - жылына 446 мың тонна. Қазақстан, өз кезегінде көршi елдердiң аумағына түсетiн ластаулардың бiраз көлемiн жеткiзедi.
Қазақстанның шамамен 5 млн. тұрғыны ластанған атмосфералық ауа жағдайында, 2 млн. - ластанудың өте жоғары деңгейi жағдайында тұрады.
Қазақстандық ғалымдар халықтың емделуiне, диагностика мен сауықтыруға жалпы шығындарды, өмiрдiң орташа ұзақтығын, аурухана парақтары және мүгедектерге зейнетақылар бойынша төлемдерге шығындарды ескере отырып, экологиялық жағдайдың нашарлауы салдарынан халықтың денсаулығына келтiрiлген залал есебiнiң моделін әзiрледi. Денсаулықты қорғау және экожобалау орталығының деректерi бойынша Қазақстанның шығындары бiр жылға әрбiр тұрғынға 8355 теңге ($55,7) немесе атмосфераға шығарындылардың бiр тоннасы үшiн 9000 теңге ($60) құрайды. Бұл атмосфералық ауаның ластануынан Қазақстан халқының денсаулығы үшін терiс эффект жылына кемiнде 225 млрд. теңге ($1,5 млрд.) құрайтынын білдіреді.
Республикада 22 млрд.т. аса өндiрiс және тұтыну қалдықтары жинақталған. Пайдалы кен орындарын барлау кезiнде өндiрiлетiн минералдық шикізаттың 3-5% көлемiн құрайтын 1-2 басым компонент ғана пайдаланылатыны мәлім, қалған масса қалдықтар түрінде жинақталады.
Түсті, сирек, асыл және радиоактивтiк металдардың тау-кен метталлургия өндірісі қалдықтарына жиынтық қорлары тиiстi жеткілiкті iрi кен орындарының қорларымен тең.
Қалдықтардың жалпы массасында 6,7 млрд.т - жерлердi, жер үстi және жер асты суларын, әуе бассейнiн ластау көздерi болып табылатын улы қалдықтар. Улы өнеркәсiптiк қатты қалдықтардың негiзгi көлемдерi 5,2 млрд. т астамы түстi металлургия кәсіпорындарында жинақталған. Олар Қарағанды - 29,4%, Шығыс Қазақстан - 25,7%, Қостанай - 17%, Павлодар - 14,6% облыстарында жинақталған. Сақтаудың 100-ден астам орындарында 50 мың кюриден астам жалпы белсенділiктегі шамамен 50 млн.т радиоактивтiк қалдықтар жинақталған. 100-ден астам сақтау орындарында жалпы активтiлігі 250 мың кюри уран өндірісі саласының шамамен 250 млн. тонна радиоактивтi қалдықтары жинақталған.
Өндіріс қалдықтарының жыл сайынғы өсiмi 1 млрд.т-ға жетедi.
Мұнай-газ кешені, жылу энергетикасы, тау-кен және ұқсату өнеркәсiбi кәсiпорындарының бұрынғы қызметінен қалдықтар, сондай-ақ қазiргi уақытта иесiз объектілер: мұнай-газ және гидрогеологиялық ұңғымалар, шахталар, кеніштер (oның ішінде радиоактивтiк қалдықтармен), қалдықсақтауыштар және ақаба сулардың жинақтаушылары, әскери-сынақ полигондары жататын тарихи ластанулар проблемасы бар.
Жыл сайын қатты тұрмыстық қалдықтардың көлемi шамамен 10-13 млн.м 3 ұлғаяды. Тек, Алматы қаласында жыл сайын 2 млн.м 3 қоқыс жинақталады, одан 300 мың.м 3 ұқсатылады. Орташа алғанда, тұрмыстық қалдықтар құрылымында шамамен 50% тұрмыстық қалдықтар, шамамен 26% - қағаз, шамамен 9% - пластмасса, шамамен 15% - шыны, тiгін, терi, металл, қыш, құм және өзгелері құрайды.
Қатты тұрмыстық қалдықтардың негiзгi массасы компоненттерге бөлінбестен әкетіледі және ашық қоқыстарда жинақталады, олардың 97% табиғат қорғау заңнамасының талаптарына сәйкес келмейдi, оларды орналастыру мен жайғастыру қоршаған ортаға әсер етудi жобалаусыз және бағалаусыз жүзеге асырылған. Республикадағы қатты тұрмыстық қалдықтардың 5%-тен астамы ғана кәдеге жаратуға немесе жағуға ұшырайды.
Қазіргі уақытта, облыстарда өндiрiстiк және қатты тұрмыстық қалдықтардың статистикалық eceбi ғана жүзеге асырылады. Олардың кадастрлары жүргізілмейді. Жинақталған қалдықтарға түгендеу жүргізудi талап ететiн қалдықтармен ластанған көлемдер мен алаңдардың дәл деректерi жоқ.
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар, радиоактивтi, бактериологиялық, химиялық ластану.
Радиоактивтiк ластану Қазақстанның негiзгi экологиялық проблемаларының бiрi болып табылады. Оның көздерi болып мыналар қызмет етеді:
уран өндiретiн және ұқсатушы өнеркәсiптiң жұмыс iстемейтін кәсіпорындарының қалдықтары - уран кеніштерінің үйiнділерi, өздiгiнен ағатын ұңғымалар, қалдықсақтауыштар, технологиялық желілердiң бөлшектеліп алынған жабдығы;
ядролық қаруды сынау нәтижесiнде ластанған аумақтар;
мұнай өндiру қалдықтары және жұмыс iстеуiн тоқтатқан мұнай жабдығы;
ядролық реакторлар қалдықтары, иондаушы сәулеленудің жұмыс iстеуiн тоқтатқан көздері.
Қазақстан аумағында уран өндiрушi кәсiпорындардың жинақталған қалдықтары жинақталған табиғи радиоактивтіліктің жоғары деңгейiн белгілейтiн алты iрi уран беретін геологиялық провинциялар, көптеген шағын кен орындары мен уранның кен басқармалары бар. Көптеген аумақтар ядролық сынақтар жүргiзу салдарынан радионуклидтермен ластанған.
Қазақстанның 30% аумағында - табиғи радиоактивтi газ - радонның жоғары бөлiнуiнiң әлеуеттi мүмкiндiгі бар.
Химиялық ластану проблемасы шаруашылық қызметі процесiнде адам пайдаланатын химиялық активтi заттардың кең таралуымен байланысты, оның iшiнде, тiрi организмде жинақталу қабілетіне ие, табиғи ортада бәсең бүлінетiн, тұрақты органикалық ластанулар (ТОЛ) өте қауіпті.
ТОЛ-дың ауқымды бөлiгі қалдық санмен топырақ бетiнде және өсiмдiктер массасында ұзақ жылдар сақталатын пестицидтермен берiлген. Өнеркәсiптiк ТОЛ энергетика, мұнай өңдеу және химия өнеркәсiбiнің кәсiпорындарында жиналады және пайдаланылады.
Төтенше жағдайлар жөнiндегі министрлiктiң деректерi бойынша Қазақстанда 1994 жылдан басталған кезең үшiн табиғи және техногендiк сипаттағы 320 мың төтенше жағдайлар мен оқиғалар тіркелген, зиян шеккендердiң жалпы саны 250 мыңнан астамды, қайтыс болғандар шамамен 40 мыңды құрады. Сараптық бағалаулар бойынша төтенше жағдайлардан тiкелей және жанама зиян жыл сайын шамамен 25 миллион теңге құрайды. Iрi көлемдегi табиғи және техногендiк төтенше жағдайлардың әдетте, ауыр экологиялық салдарлары бар. Әсiресе, орман өрттері үлкен зиян келтiредi.
Қоршаған ортаның сапасынан халықтың ауыру-сырқауын бағалау проблемасы қатты көрiнiс беретіні айқын. Халықтың денсаулығының жай-күйiн және өмiр ұзақтығына әсер ететін факторларды зерттеу өте көкейкесті.
Тұтастай алғанда, әлеуметтiк-экономикалық тұрмыстың өзгеруiмен туындаған кризис және экологиялық жағдайдың бiр-бiрiне әсер ете отырып, халықтың тұрмыс жағдайын, әсiресе, экологиялық қолайсыздық аймақтарында бiршама қоршаған ортаның нашарлауымен Қазақстандағы қазiргi заманғы жай-күйдi атап өту керек.
Денсаулықты жоғалтудың қатері аридтік шөлейтті аймақтарда, экологиялық қолайсыз аймақтарда, минералдық шикiзатты өндiру және ұқсату объектілерінің, жылу энергетика станцияларының, өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтар полигондарының жанында орналасқан аймақтарда, iрi өнеркәсіп орталықтарында тұру кезінде ұлғаяды.
3.2. Қоршаған орта сапасын басқару жүйесiн бағалау
Табиғат қорғау жұмыстарын іске асыру қоршаған ортаның сапасын басқарудың жүйесiн қалыптастыру процесiнiң аяқталмауымен байланысты көптеген проблемалармен соқтығысады. Басты проблемалардың бiрi 10 заң мен 200 заңға бағынысты кесiмдерден тұратынына қарамастан табиғат қорғау заңнамасын жетілдiру болып табылады.
Практикада қолданыстағы экологиялық заңнаманың ережелерi мен нормаларын iске асырудың аз тиімділігі де проблема болып табылады. Табиғат қорғау заңнамасының epeжелерін қолданудың тиiмдi тетiгінiң болмауы жаппай байқалады. Халықаралық экологиялық келiсiм-шарттар мен конвенциялар бойынша міндеттемелерді орындауды үйлестірудiң жүйесi жоқ.
Қоршаған ортаның жай-күйiне мемлекеттік бақылау жүйесi және табиғи ресурстарды басқару жүйесi қалыптастыру кезеңiнде тұр және тұрақты жетілдіруді талап етедi.
Нормативтік-әдістемелiк базаның қазiргi заманғы жай-күйi iс жүзiндегі жүйесiздігімен, қайталаумен, сондай-ақ нормаланатын көрсеткiштердiң жеткіліксіздігімен сипатталады.
Экологиялық нормалау жүйесi адам организмiне ластаушы заттардың гигиеналық нормативтеріне негiзделген. Адамға және қоршаған ортаға техногендiк белгілі факторлардың әсерiн ескеретін экологиялық және техникалық нормативтердi әзірлеу талап етіледi, ол үшiн арнайы ғылыми зерттеулер қажет. Экологиялық және техникалық нормативтердiң құқықтық негiзi болуы және заңнамалық кесімдерге қосымшалар ретiнде бекiтiлуi тиiс.
Қазіргі уақытта, экологиялық жоспарлау Үкiмет, министрлiктер, әкімдіктер мен жекелеген кәсiпорындар деңгейiнде жүзеге асырылады. Кәсіпорындар табиғат қорғау іс-шараларының жоспары көбiнесе тексеру барысында берілген мемлекеттік инспекторлар нұсқамаларының тармақтарын қайталайды, ол қоршаған ортаны сауықтыру, ұтымды табиғат пайдалану, сәйкесінше қаржыландыру мәселелеріне жоспарлы тәсiлдiң жоқ екенiн көрсетеді. Өз инвестициялық саясатында шетелдік және отандық кәсiпорындар табиғат қорғау саласын қаржыландырудың қалдық қағидатын басшылыққа алады, яғни табиғат пайдалану нақты тұтыну сипатын жалғастыруда.
Әртүрлі министрліктер мен ведомстволар бойынша, оның iшінде шаруашылық қызметімен айналысатын мемлекеттiк экологиялық бақылаудың шашыраңқылығы барлық бақылаушы органдардың жұмысын үйлестiрудiң, қайталауды жоюдың, экожүйелiк мемлекеттiк бақылауды дамытудың қажеттiлігін белгілейдi.
Бақылаушы құрылымдардың әлсiз материалдық-техникалық жарақтануы салдарынан құқық қолдану практикасы бөлiгiнде жедел бақылаудың тиімділігі төмен.
Қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық тетiктерiн жетiлдiру табиғи ресурстарды пайдалану және қорғау жөнiндегi шаруашылық қызметiн реттеудiң мықты факторы болып табылады. Бұл салада нормативтік-әдістемелік базаны жетілдiру жөніндегі жұмыс жүргiзiлуде, қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем ретiнде алынатын қаражатты нысанды пайдалану тетiктерiн жүргізу қажет.
Табиғат қорғау қызметiнiң тиімділігін арттыру табиғат пайдалану мен экологиялық сараптаманың рұқсат ету жүйесiн оңтайландыруға жәрдемдеседi.
Қазiргі уақытта мониторингтің әртүрлі ведомстволық жүйелерінің жұмыс iстеуi жедел және тиiмдi басқарушылық шешiмдер қабылдауға қажетті қоршаған opта жай-күйінің толық мәндегi тұтас сипатын бере алмайды.
Жұмыс iстеп тұрған мониторинг жүйелерi, қызметтер мен желiлер, негізінен, қоршаған орта объектілерінің ластануын бақылауды жүзеге асырады. Олар ведомстволарға бағынады, әдістемелік, бағдарламалық және ұйымдастырушылық жағынан бір-бірімен байланыссыз. Олардың қызметінің үйлесiмділігі жоқ болғандықтан, тақырыптық табиғат қорғау міндеттерін шешуге және жедел басқарушылық шешiмдер қабылдауды ақпараттық қолдауға мүмкiндiк бермейді. Ақпараттық жағынан бұл желiлер бірге жұмыс iстей алмайды. Ақпараттың техникалық, математикалық және басқа да түрлері талап етілетін номенклатураны, анық және дәл өлшемдер, экологиялық ахуалды жақсарту жөнiндегi ақпараттар алудың қажеттi шұғылдығы мен нұсқамалар әзiрлеудi қамтамасыз ете алмайды.
4. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МIНДЕТТЕРI
Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасының ережелерiн кезең-кезеңмен iске асыру 2010 жылға қарай қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыруға қол жеткізуді болжайды. Алайда, экологиялық жағдайды тұрақтандыру үшін үлкен дайындық жұмысы қажет. Сондықтан, осы Бағдарламаның мақсаты қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыру үшiн жағдай жасау болып табылады.
Бағдарлама табиғи жүйелердің жұтау қарқынын бәсеңдетуге мүмкіндік беретін тиiмдi тетiктер мен іс-шараларды құру жөніндегі шаралар кешенiн жүргізуге ғана емес, сонымен қатар, экологиялық жағдайды нақты тұрақтандыруға бағытталған.
Бағдарламаның бұл мақсатына қол жеткізу мынадай басым бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:
а) Қоршаған ортаның сапасын басқарудың жүйесiн оңтайландыру мыналарды қамтиды:
заңнама базасын жетілдіру;
мемлекеттік және жергілікті деңгейлерде жоспарлауды қамтамасыз ету;
қоршаған ортаны қорғаудың мемлекеттiк басқармасының институционалдық негізін құру;
мемлекеттік, өндірістік және қоғамдық бақылау жүйесiн жетілдiру;
қоршаған ортаның мониторинг жүйесiн дамыту;
жүйелік тәсiл негiзiнде табиғат қорғау жұмыстарын ғылыми қамтамасыз ету;
сектораралық ынтымақтастық тетiктерiн әзiрлеу;
экономикалық тетiктердi жетілдіру;
әлеуметтік әрiптестiк тетіктерін дамыту;
экологиялық білім беру жүйесiн жетілдiру;
халықаралық ынтымақтастықты дамыту;
б) Қоршаған ортаға шаруашылық және өзге де қызметтің әсерiн азайту әрі мынадай жолмен табиғат қорғау-қалпына келтiру жұмыстарын жүргiзу:
Жердің климаты мен озон қабатына антропогендік әсер етудi азайту;
биоалуантүрлілікті сақтау;
экологиялық апат аймақтарын, зымыран-ғарыш полигондарын және әскери-сынақ кешендерін оңалту;
Каспий теңізінің қайраңы мен жақын аумақтардың ластануының алдын алу;
су ресурстарының жұтауы мен ластануының, әуе бассейнiнiң ластануының алдын алу;
жинақтаулар көлемдерін қысқарту, өндiрiстiк және тұрмыстық қалдықтарды жою және ұқсату;
халықтың аурулары мен қоршаған ортаның сапасы арасындағы байланысты зерттеу.
5. БАҒДАРЛАМАНЫҢ НЕГIЗГI БАҒЫТТАРЫ
ЖӘНЕ IСКЕ АСЫРУ ТЕТIКТЕРI
Шешуші деңгейдегі нақты іс-қимылдардың тиімділігі басқару жүйесiнiң дайындылығымен, қажетті заңнама және нормативтік-әдістемелік базаның, табиғат қорғау жүйесінде экономикалық және қаржы тетiктерi мен ынталандыруларының болуымен, әлеуметтік-экологиялық-экономикалық проблемаларды кешенді шешуге бағытталған тетiктердiң синергизмiмен айқындалады.
Мәлімделген мақсат әуе бассейнiне ластаушы заттардың шығарындыларын, оның ішінде, парник газдары мен озон бүлдiргіш заттарын, су көздеріне ластанулар төгінділерінің көлемдерін тұрақтандыруға, өндіріс және тұтыну әрi басқа да қалдықтарды жинақтау қарқынын азайтуға бағытталған iс-қимылдарды iске асыру жолымен қол жеткiзілетін болады.
5.1. Қоршаған ортаның сапасын басқару жүйесiн оңтайландыру
5.1.1. Заңнаманы экологияландыру
Жүйелік талдау теориясын пайдалана отырып, қоршаған ортаны қорғау бөлiгiнде нормативтiк-құқықтық базаны жетілдiрудің ғылыми негiзделген тәсiлдерi жөніндегi ұсыныстарды дайындау қажет.
Каспий теңiзінің құқықтық мәртебесін реттейтін заңдар жобаларын әзiрлеудi жалғастыру көмiрсутегi шикiзатын өндiрумен байланысты көптеген елдердiң мүдделерi шоғырланатын аймақтың ерекше жағдайымен байланысты. Заңнамалық-құқықтық және нормативтік құжаттар биологиялық ресурстарды молықтыру мен тұрақты қалпына келтiрудiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн экологиялық қолайлы компромистерге кепілдік беруi тиiс.
Экологиялық және техникалық нормативтердi заңнамалық бекiтумен әрi оларды белгiлеу тәртiбiмен нормативтік-әдiстемелік табиғат қорғау құжаттамасын әзiрлеу, пысықтау, бейiмдеу және бiрегейлендiру 2005-2007 жылдар бойы жүргiзілетiн болады.
5.1.2. Экономиканы экологияландыру
Табиғи объектілердiң құнын және табиғат қорғау iс-шараларының тиiмдiлiгін айқындаумен экологиялық-экономикалық бағалау әдiстерiн әзiрлеу шектеулер мен тыйым салулар тетiктерiмен қатар қоршаған ортаны қорғау және табиғат пайдалану саласындағы пәрмендi экономикалық тетiктердi дамытуға жәрдемдесетін болады.
Экологиялық талаптар мен өлшемдердi енгiзу және барлық әзiрленетiн мемлекеттік, салалық және өңiрлiк бағдарламаларды келiсу - экономиканы экологияландырудың негiзгi шарты. Экологиялық талаптар мен өлшемдер бағдарламаларды әзiрлеу барысында енгiзiлуi және мiндеттi экологиялық сараптамадан өту процесiнде түзетiлуi тиiс.
Халықаралық тәжiрибенi ескере отырып, табиғат пайдаланудың және экологиялық сараптаманың рұқсат ету жүйесiн оңтайландыру жоспарлы және дәйекті түрде жүргiзілетiн болады. Рұқсат ету жүйесi экологиялық жағдайдың аялық деңгейiн және халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға зиянды әсер етудiң мүмкiн болатын салдарларын ескере отырып, әрбiр объектiнiң қоршаған ортасына әсер етудiң негiздi бағалау жолымен табиғат қорғау жұмысының практикасына енгiзіледi.
Қоршаған ортаға терiс антропогендiк әсер етулердi азайтуға жәрдемдесетiн мемлекеттік бақылаудың тиiмдi моделiн құру экожүйелiк тәсiлдiң қағидатына негiзделген. Бұл орайда, табиғи объектілер күрделi iшкi және сыртқы байланыстарға ие тұтас жүйе ретінде қаралады. Тек осындай тәсіл әртүрлі министрліктер мен ведомстволар бойынша бақылау функцияларын жинақтау кезінде нәтижелі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) Қазақстанның кiруі жөніндегі жүргізілетін іс-шаралармен байланысты қажетті және талап етілген халықаралық стандарттармен қоршаған ортаны қорғау саласындағы қазақстандық стандарттарды үйлестіру мақсатымен халықаралық экологиялық стандарттарға ИСО 14000 көшудi ғылыми қамтамасыз ету және қоршаған ортаны қорғау бағдарламасын ақпараттық сүйемелдеу жөнiндегi ұсыныстар дайындалатын болады.
Экологиялық тиімді pecуpc үнемдейтiн технологияларды, өндiрiстерді, шикізат түрлерін, материалдарды, өнiмдер мен жабдықты әзiрлеу жөнiндегi зерттеулер epeкше pecуpc үнемдейтiн технологиялар саласындағы неғұрлым тиімді экологиялық және экономикалық орынды шешiмдердi табу мақсаты бар.
Әлеуметтік-экономикалық жоспарлау практикасына қоршаған ортаны қорғау саласындағы индикаторлар мен көрсеткiштер жүйесiн және мемлекеттiк статистиканы әзiрлеу және енгiзу қоршаған ортаның жай-күйiн объективтi сандық бағалау алуға, әкiмшiлiк шешімдерiн жоспарлау, қабылдау саласында пайдалану үшін бағыттылығы мен оның серпiнiнiң қарқынын қадағалауға мүмкіндiк бередi.
Қоршаған ортаны қорғау облыстық басқармаларының химиялық зертханаларын талдамалық жабдықпен қамтамасыз ету, гидрометрикалық және гидрохимиялық жұмыстарды жүргізу үшiн арнайы теңiз кемесiн сатып алу қажет, ол бақылау-инспекциялық жұмысының сапасын арттыруға, сондай-ақ табиғат қорғау заңнамасын бұзу жағдайында экожүйелер мен халықтың денсаулығына келтiрiлетiн зиянның дәлелділігіне мүмкiндiк бередi.
5.1.3. Қоғамды экологияландыру
Қоршаған ортаны қорғаудың ақпараттық жүйесiн құру және азаматтардың қалың тобының экологиялық ақпаратқа қол жетуiн қамтамасыз ету Ақпаратқа кіру, шешiмдер қабылдау процесіне жұртшылықтың қатысуы және қоршаған ортаға қатысты мәселелер бойынша сот әділдігіне қол жеткiзу туралы конвенцияға қол қою және бекіту кезiнде Қазақстан Республикасы алған міндеттемелерді іске асыру міндеттемелерді іске асыру міндеттеріне жауап бередi.
Қазақстан Республикасының орта білім берудің мемлекеттік жүйесіне экологиялық білім беру бойынша инновацияларды енгізу тетіктерін әзірленетін болады.
Экологиялық қауіпсіздік жөніндегі бiлiм беру бағдарламаларын енгiзу бойынша ұсыныстар әзірленген.
Экологиялық ағарту және үгіт-насихат жүйесін дамытуды қамтамасыз ету ақпараттық-ағарту материалдарын жаңарту және құру жөнiндегі жұмысты ұйымдастыруды болжайды. Ол халықтың қалың топтары үшін экологиялық білімдердi насихаттауды, қорғаудың ерекше шараларын талап ететiн елдің флорасы мен фаунасының бiрегей түрлерiн суреттеумен және әдемi бейнелеумен брошюраларды, ақпараттық парақтарды, ғылыми-қызғылықты әдебиетті, күнтiзбелердi, открыткаларды, буклеттердi, почта маркалары мен белгілерiн шығару жолымен экологиялық мәдениеттi қалыптастыруды, теле және радиохабарларын ұйымдастыруды қамтиды.
Экологиялық мазмұндағы мерзiмдi басылымдарды қолдау бұқаралық ақпарат құралдарында (БАҚ) экологиялық проблемаларды экологиялық жағдайлардың жай-күйін, табиғат қорғау іс-шаралары мен жетістiктерін неғұрлым кең суреттеу қажеттілігiмен байланысты.
5.1.4. Қоршаған орта мониторинг жүйесiн дамыту
Қазақстан Республикасының қоршаған орта мониторинг жүйесін дамыту үшiн мынадай негiзгi бағыттар бойынша жұмыстар жүргiзу қажет:
қоршаған орта мониторингінің нормативтiк-құқықтық базасын және ғылыми-әдiстемелiк базасын жетілдiру;
аналитикалық зертханаларды қоса, қоршаған орта жай-күйін бақылаудың мемлекеттік желілерiн дамыту және техникалық қайта жарақтандыру;
қоршаған орта мониторингiнің ақпараттық-технологиялық және телекоммуникациялық жүйелерiн дамыту.
Нормативтiк-құқықтық және ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету ұйымдастырушылық, құқықтық, нормативтік қамтамасыз етудi қарастырады.
Қоршаған орта мониторингiн ұйымдастырушылық қамтамасыз ету мониторинг мiндеттерін толық және тиiмдi орындаған жағдайда шығынды азайтуды қамтамасыз ететiн басқару құрылымдарын оңтайландыруға бағытталған және нормативтік және нұсқаулық құжаттарды шығару және енгiзу жолымен iске асырылады.
Қолданыстағы заңдарға сәйкес Қазақстан Республикасы қоршаған ортасының экологиялық мониторингi орталығын, сондай-ақ Каспий теңiзi мен Арал өңiрлерiнде экологияның өңiрлiк орталықтарын құрумен әртүрлi мемлекеттiк органдар арасындағы ақпаратпен алмасуды қамтамасыз етуi тиiс. Бiрыңғай мемлекеттiк табиғи ресурстар және қоршаған орта мониторинг жүйесiнiң жұмыс iстеуiн және бұдан әрi дамуын қамтамасыз ету қажет.
Құқықтық қамтамасыз ету қоршаған орта мониторингінiң мәртебесін реттейтiн, белгіленген тәртiппен құқықтық және заңнамалық актілер мен құжаттарды әзiрлеу және қабылдауды қарастырады.
Нормативтік қамтамасыз ету қоршаған орта жай-күйiн бағалау және болжау бойынша жұмыстарды орындауға, табиғат қорғау қызметінде басқарушылық шешiмдердi жасау және қабылдауға негiз болатын қоршаған орта жай-күйін, оған антропогендiк әсерлердiң нормасын анықтайтын нормативтердi әзiрлеу және тағайындауды қарастырады.
Қазақстан Республикасы аумағындағы қоршаған орта жай-күйi өзгерiстерiн үзiлiссiз бақылау метеорологиялық, климаттық, аэрологиялық, гидрологиялық, агрометеорологиялық жағдайлармен бiрге, көбiнесе бақылау желілерiнiң қазiргі өлшеу құралдарымен жабдықталуына тәуелдi.
Жоспарланатын iс-шаралар мыналарды қарастырады:
метеорологиялық және аэрологиялық бақылаулардың мемлекеттік желілерiн спутниктiк өнiмдер және т.б. сияқты берілiмдердi алу мүмкiндiк ескере отырып оңтайландыруды;
әсiресе ерекше қорғалатын аумақтарда орналасқан трансшекаралас өзендер мен су нысандарын бақылауды ұйымдастыру жағынан, қазiргі талаптарды ескере отырып, мемлекеттiк гидрологиялық желiлердi дамытуды және заман талабына сәйкестендiрудi;
қоршаған ортаның негiзгi құрамдас бөлiктерiнiң (атмосфералық ауа және атмосфералық жауын-шашын, жер үсті сулары мен топырақ, радиациялық жағдайы) жай-күйiне және ластануына бақылаулардың жаңа бөлiмшелерiн құруды және жұмыс iстеп тұрғандарын жаңартуды;
гидрометеорологиялық станциялар мен бекеттер желілеріне автоматтандырылған және ұтқыр бақылау құралдарын енгізу;
атмосфера, жер үстi суы, теңiз ортасы, топырақ, ауылшаруашылығы дақылдары, жайылым өсiмдiктерi, ластаушы заттардың трансшекаралық тасымалдануы жағдайын бақылаудың жаңа әдiстерi мен технологиясын жасауды;
тозуы 80%-дан жоғары бөлiмшелерде жөндеу-қалпына келтiру жұмыстарын жүргізу - қызмет үйлерiн, метеорологиялық алаңдарды, гидрогеологиялық бекеттердi, қосалқы құрылыстарды, байланыс және күш жабдықтарын жаңарту және қалпына келтiру;
қоршаған орта мониторингін бақылау және тексерудiң экологиялық желiлерiн дамыту және кеңейту, аумақтық дәрежедегі аналитикалық зертханаларды стационарлық және ұтқыр (жылжымалы) бақылау және өлшеу құралдарымен жарақтандыру;
Солтүстiк Каспий, зымыран-ғарыштық полигондардың әсерiне ұшыраған аумақтарында мониторинг жүргiзуді қамтамасыз ету.
Ақпараттық-технологиялық және телекоммуникациялық жүйесiн дамыту қоршаған орта мониторингінiң аумақтық ақпараттық-талдау орталықтарының техникалық дамуы және қоршаған орта мониторингiнiң ақпараттық жүйесiн дамыту негiзiнде, сондай-ақ қоршаған орта мониторингiнiң мемлекеттiк бақылау бақылау желiсiне байланысты ұйымдастыру жолымен ақпаратты жинау мен өңдеудiң республикалық орталығы шеңберiнде өткiзу жоспарлануда.
5.1.5. Қоршаған ортаны қорғауды ғылыми
қамтамасыз ету
Биоалуандылық, жерлердiң шөлейттенуi мен оңалуы, шайынды суларды тазарту, атмосфералық ауаны қорғау, қалдықтарды басқару, гидроэкология, экологиялық заңнама проблемалары бойынша жоғары оқу орындарының базасында жетi арнайы ғылыми-аналитикалық орталықтарын құру және қамтамасыз ету қоршаған орта мен табиғат пайдалану саласындағы ғылыми-талдау жұмысын жақсарту мен ретке келтiруге, стратегиялық және жедел шешiмдер қабылдау үшiн кәсiби-дайындалған нұсқамалармен қоршаған ортаның сапасын басқаруды жетілдірудi қамтамасыз етуге бағытталған.
Қазақстанның шаруашылық игеру аумақтарының экологиялық қатерлерiн бағалау оларды бағалау және басқару жөніндегі теориялық және әдiстемелік тәсілдердi әзiрлеудi болжайды. Жұмыс экологиялық қауіптіліктің деңгейін айқындаумен экологиялық жағдайдың туындау мүмкіндiгiн бағалауды, экологиялық қатердiң сандық және сапалық өлшемдерiн анықтай отырып, қоршаған ортаға болжанатын әсер етудi бағалауды, экологиялық қатердің әртүрлi аспектiлерiн көрсететiн арнайы карталарды жасауды қамтитын болады.
Қазақстан Республикасы қоршаған ортасының жай-күйi туралы жыл сайынғы ұлттық баяндаманы дайындау басқарудың мемлекеттік органдарын, ғылыми, қоғамдық ұйымдарды және халықты қоршаған орта сапасының жай-күйi мен қорғау туралы объективтi ақпаратпен қамтамасыз етедi.
Қазақстан Республикасының Экологиялық атласын жасау және баспаға дайындау жөнiндегi жұмыстар 2004 жылы басталды және 2007 жылға қарай анықталуы тиiс.
Табиғи ресурстардың урбандалған аумағын пайдалану деңгейiн және қоршаған ортаға оның әсер ету дәрежесiн көрсететiн көрсеткiштер жүйесi арқылы көрiнiс берген деректер кешенiн алуға мүмкiндiк беретiн экологиялық паспорттарды құру мақсатымен Қазақстан қалаларының экологиялық жай-күйiн кешендi зерттеу.
Қазақстан Республикасының Тұрақты даму жөніндегi кеңесiнің жұмысына ақпараттық, ғылыми және әдiстемелiк қолдау көрсету үшiн Щучье-Бурабай курорт аймағында орналастырумен экологиялық тұрақты даму орталығын ашу қажет.
Щучье-Бурабай табиғи аумағының проблемаларын кешендi шешу мақсатында ластанудан қоршаған ортаны қорғау мақсатымен шаруашылық жүргiзуші субъектілердiң шаруашылық-тұрмыстық шайынды суларын тазартуы жөнiндегі тұрақты жұмыс iстейтiн экологиялық моделдi және ғылыми-негiзделген нұсқамаларды әзiрлеу қажет.
Басқарудың ерекшелiктерiн, өлшемдерi мен деңгейiн қамтитын Қазақстан Республикасының урбандалған аумақтарының экологиялық қауіпсiздігiн басқарудың ғылыми негiздерiн әзiрлеу жөнiндегi ұсыныстарды дайындау қажет.
Қоршаған орта мониторингi жүйесiнiң алдында тұрған мiндеттердi орындаудың толықтығы мен дұрыстығына кепiлдiк беретiн ғылыми базаны құру қоршаған орта жай-күйiн бақылау, бағалау, болжау және басқару шешiмдерiнiң нұсқаларын әзiрлеу үшiн пайдаланылатын жұмыстар кешенiнің проблемасын, әдiстердi, құралдарды, алгоритмдер және бағдарламаларды пайдалану мүмкiншілiктерi мен шектерiн айқындауы тиiс. Ол нақты жұмыстарды орындау қағидаттары мен ережелерiн құрайтын ғылыми зерттеулердi ұйымдастыру және жүргiзу жолымен iске асырылады.
5.1.6. Халықаралық ынтымақтастықты кеңейту
БҰҰ-ның толыққанды мүшесi ретiнде Қазақстан жаһандық әрiптестiк негізінде тиiмдi экологиялық саясат жүргiзу үшiн халықаралық ынтымақтастықты пайдалануға тырысады.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастықты одан әрi кеңейту мыналарды көздейдi:
халықаралық шарттар мен келiсiм-шарттар бойынша мiндеттемелер шеңберiнде қоршаған ортаны қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына және халықаралық құқық нормаларына талдау жүргiзу, Еуропа Одағының елдерiмен заңнаманың барынша жақындасуын қамтамасыз ету;
Қазақстандағы табиғат қорғау халықаралық конвенцияларын iске асырудың құқықтық тетiктерiн әзiрлеудi жалғастыру;
"21 ғасырға арналған Жергiлiктi Күн Тәртiбiн" қалыптастырудың ғылыми-әдiстемелiк негіздерiн әзiрлеу жөнiндегi ұсыныстарды дайындау;
Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық конвенцияларды iске асыру жөнiндегi ұлттық есептердi дайындау және жай-күйiн бағалау;
қоршаған ортаның мониторингі бөлiгiндегi Дүниежүзілік банк Метеорологиялық Ұйымның бағдарламаларына және Каспий экологиялық бағдарламаларының iс-шараларына қатысу.
5.2. Қоршаған ортаға шаруашылық және өзге де қызметтiң әсерiн азайту, экожүйелердi қалпына келтіру және оңалту
5.2.1. Климаттың өзгеруiнiң алдын алу
Қазақстан климатының қазiргi заманғы және болашақ жай-күйiн әрi экологиялық даму және экологиялық қауiпсiздiк үшін оның салдарларын бағалау жылынудың жаһандық процестерiмен байланысты. Климаттың қазiргі заманғы эволюция моделдерiне сәйкес Қазақстанда ауа температурасының бұдан әрi өзгеруiн күтуге болады, ол табиғи аумақтардың ауысуын тудыруы және жерлердiң шөлейттенуi мен жұтау процестерiн анықтауы мүмкiн. Климаттың өзгеруiнiң мұндай сипаты кезiнде терiс салдарлар оң салдарларға қарағанда неғұрлым маңызды болуы мүмкiн. Климаттың алдағы өзгеруiне қазiргi заманғы бейiмделу iс-шараларын әзiрлеу және жүргiзу Киото хаттамасына қол қоюмен де айқындалған өте көкейкесті мiндет болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы парник газдарының шығарындыларының/ағындарының жыл сайынғы түгендеуiн жүргiзу олардың көлемдерi мен ауа райы-климаттық құбылыстардың өзгеруi арасындағы байланысты зерттеуге мүмкiндік бередi.
Осы жұмыстарды үйлестiру мақсатымен "Қазақ экология және климат ғылыми-зерттеу институты" РМК-сы базасында Климаттың өзгеруi және озон орталығын құру қажет.
5.2.2. Озон қабатының бұзылуын зерттеу
және оның алдын алу
Қазақстанның үстіндегі озон қабатының жай-күйінің серпінін зерттеу жөнiндегi зерттеу жүргiзулер және оған әсер етудiң терiс салдарларының алдын алу жөнiндегi шараларды әзiрлеу тiрi материяның экологиялық қауіпсiздiгіне қатер төндiретiн процестердiң алдын алу қажеттілігіне байланысты туындаған. Iс-әрекет Монреаль хаттамасының Тарабы ретiнде озон қабатын қорғау жөнiндегi Қазақстанның мiндеттемелерiн орындау ретінде ұсынылған.
Озон бүлдiретiн заттарға жыл сайынғы түгендеу жүргiзу оларды тұтынудан бiртіндеп қысқартумен және пайдаланудан алумен мiндеттемелердi орындаумен байланысты.
Қазақстанның ауа райы мен климатына озон қабатының өзгеруiнiң әсер етуiн бағалау озон қабатының эволюциясынан aуa райы - климаттық жағдайлардың тәуелділігін анықтау жолымен экологиялық қауіпсіздікті ғылыми қамтамасыз етудi жетілдіру қажеттілiгімен айқындалады. Озон экранының жай-күйiнен климаттың күтілетін өзгеруiнiң болжамын, сондай-ақ ауа райы мен климатқа озонның негiзгi көрсеткіштерi бойынша Қазақстан аумағына аудандастыруды әзiрлеудi көздейдi.
5.2.3. Биоәртүрлілікті сақтау
ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік табиғи мұра тізіміне елдiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын енгiзу жөніндегi жұмысты жүргiзу осындай объектілерге халықаралық талаптардың сәйкестiгi көзқарасы жағынан оларды зерттеудi, қатаң қорғау жүйесiн жетiлдiрудi қамтиды.
Топырақ-өсімдiк қабатына және жануарлар әлемiне Қарашығанақ мұнайгазконденсаты кен орны объектілерінің әсерiн анықтау - жедел дамып келе жатқан мұнайгаз өндiру саласымен байланысты жұтау процестерiнде нақты көрiнiс беретiн Батыс Қазақстан үшін өте көкейкестi. Алынған нәтижелер осындай табиғи және экологиялық жағдайдағы өңiрлерде пайдаланылатын болады.
Батыс Қазақстанның жағалау-сулы және су экожүйелерiне бағалау жүргiзу үшін флора мен фаунаға түгендеу жүргiзу, су қоймаларының гомеостатистикалық өлшемдерiн анықтау, осы аумақтарды мақсатты пайдалану жөнiндегі ғылыми-практикалық нұсқамаларды беру қажет.
Биоалуандылықты сақтау мақсатымен шөлейттену процестерiне Қазақстан аумағының ұшырауын бағалау, Қазақстанның шөлдi аудандарында шұратты жүйелердi құрудың мүмкiндiктерiне ғылыми бағалау жүргізу, атмосфералық және топырақ құрғақшылығын бақылаудың жүйесiн әзiрлеу қажет.
5.2.4. Каспий теңiзiнiң қоршаған ортасын қорғау
Каспий теңізiнiң биоресурстарын қорғау жөніндегі нормативтiк- құқықтық кесiмдердi, оның iшiнде, мұнай операцияларын жүргізу кезiнде және мұнайдың апатты төгілуi нәтижесiнде балық қорларына келтiрiлген залалды айқындау жөнiндегi, сондай-ақ су бетiне жайылған мұнай өнiмдерiнiң көлемiн айқындау жөнiндегi әдiстемелiк нұсқамаларды әзiрлеу аймақтың бiрiншi кезектегі табиғат қорғау iс-шарасы ретінде қаралады.
Теңiз деңгейiнiң көтерiлуiмен байланысты Солтүстiк-Батыс Каспий маңы аумағының экологиялық жай-күйiн бағалау және болжау гидродинамикалық және субалансы моделдерiнiң негізiнде көмiрсутегі шикiзатының кен орындарын жедел барлауды ескере отырып, Атырау облысының шегіндегi Каспий теңiзi жағалауының қазiргі заманғы экологиялық жағдайын зерттеудi қамтиды.
5.2.5. Cу ресурстарының жетiспеушілiгі,
жұтауы және ластануы
Қазақстан Республикасы жер үстi су ресурстарының жай-күйiне талдау жүргізу, қорғау және пайдалану "Жер үсті сулары" мемлекеттік су кадастрын жүргізудi қамтиды және жекелеген су шаруашылық бассейндерi үшін, сондай-ақ тұтастай алғанда, ел үшiн су ағысының жыл сайынғы бағалау әдiстемесiн әзiрлеудi, негiзгi өзендердiң бассейндерiнде су тұтыну туралы деректердi жинауды. Қазақстанның өзен ағысының жыл сайынғы су ресурстарының бюллетенiн шығарудың технологиясын әзiрлеудi көздейдi.
Жердiң мұздық қабатының бағытталған еру процесi бөлігінде тау аумақтарының табиғи ресурстарын экологиялық тұрақты пайдалану негізi ретіндегi гляциосфераның жай-күйiне талдау жөнiндегi ұсыныстарды әзiрлеу қажеттiгі өте көкейкесті.
Ертіс бассейні өзен ағысының және Балқаш көлiнiң ресурстарына антропогендiк әсер етулердi бағалау жақын аумақтардың экономикасын дамытуды ескере отырып, су тұтынуды ұтымды реттеу қажеттілігімен байланысты.
ГИС-технологиялары, мақсатты функциялар әдiстемесi мен кешендi моделдер негiзiнде Iле-Балқаш аймағының жер асты суларының ресурстық әлеуетiне кешендi экологиялық мониторингiн әзiрлеу қаралатын аумақтың жер асты суларының ресурстарын басқарудың ғылыми-дәлелдi жүйесін құруға мүмкiндiк бередi.
Қоршаған ортаның жай-күйіне олардың әсерiн бағалаумен ағынды сулар жинақтаушыларының жай-күйін зерттеу жинақтаушылардың мүмкін болатын толуымен байланысты қоршаған ортаның ластануы мен төтенше жағдайлардың алдын алу жөніндегi күрделi проблеманы шешуге бағытталған.
Су ресурстары сапасының қазiргi заманғы талаптарын ескере отырып, судың жай-күйінің мақсатты көрсеткіштерін және зиянды әсер етулердің рұқсат етілген нормативтерiн әзiрлеу жөнiндегi ұсыныстарды әзiрлеу қажет.
Ағынды суларды тазарту және су ресурстарын ластаудың алдын алу мақсатында алты валенттi хроммен және бормен Ақтөбе облысының Елек өзенін қорғау жөніндегi жобаны iске асыру бойынша ұсыныстарды енгізу қажет.
5.2.6. Тарихи ластанулар
Қоршаған ортаға тарихи ластанулардың әсерiне бағалау жүргiзу қазiр жұмыс iстемейтiн көп жылғы қызметтің нәтижесiнде пайда болған қоршаған ортаны ластау көздерiн есепке алу қажеттілiгiмен туындаған.
Жаңа ластанулардың туындауын болдырмау мақсатында шаруашылық жүргiзуші субъектілер үшін құқықтық, экономикалық және өзге де тетiктердi енгiзу қажет.
Бұдан басқа, қоршаған ортаны қалпына келтiру және оңалту мақсатында Семей қаласындағы авиакеросинмен жер асты суларының ластануын жою жөнiндегі жобаны iске асыру қажет.
5.2.7. Зымыран-ғарыш және әскери-сынақ
кешендерінің әсерi
Әскери-сынақ полигондарының аумақтарын кешендi зерттеу жөніндегi ғылыми зерттеулер халықтың денсаулығына техногендiк және табиғи факторлардың кауіптілік деңгейiн бағалау проблемасын шешуге, сондай-ақ осы жерлердi мүмкін болатын шаруашылық пайдалану жөніндегi ғылыми негiздi нұсқамаларды әзiрлеуге арналған.
5.2.8. Әуе бассейнiнiң ластануы
Соңғы жылдары байқалатын атмосфераға шығарындылар елдегi атмосфералық aуa сапасының бiраз өзгеруiне iс жүзінде алып келген жоқ және әсiресе, оны сауықтыру жөніндегi, мыналарды қоса, дамыған өнеркәсіптік-көлiк инфрақұрылымымен урбандалған аумақтарға қатысты iс-шараларды жүргiзудi талап етеді:
Қазақстан Республикасы әуе бассейнiнiң техногендiк ластану деңгейiн бағалау және оны сауықтыру жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу;
Қазақстан Республикасы урбандалған аумақтарының атмосфералық ауа сапасын басқарудың электрондық моделiн құру жөнiндегi ұсыныстарды әзiрлеу және оны Астана мен Алматы қалаларында енгiзу;
Қазақстан Республикасының неғұрлым ластанған өнеркәсiп орталықтары Өскемен, Қарағанды, Атырау, Шымкент, Петропавл, Павлодар, Риддер, Қостанай қалаларында кешендi бағалау негiзiнде экологиялық жағдайды жақсарту жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу және жүзеге асыру.
5.2.9. Радиоактивтiк ластану
Қазақстан Республикасындағы радиоактивтi қалдықтардың жай-күйiн зерттеу, сақтау және консервациялау халықтың экологиялық қауiпсiздігін қамтамасыз етудiң мiндетті шарты.
Қоршаған орта жай-күйi мен халықтың денсаулығына радиациялық ластанудың әсерiне бағалау жүргiзу ел аумағының радиациялық техногендiк ластануының кең таралуымен және үлкен қауіптілігімен байланысты.
Халықтың денсаулығына табиғи радиоактивтіліктің (радонның) терiс әсер етуiне зерттеу жүргізу ел аумағында гранитоидтердiң кең дамуымен және адам денсаулығына қатер төндiретiн радонның жоғары эманациясымен неғұрлым қауiптi селитебтік аймақтарды анықтау қажеттiлiгiмен байланысты.
Солтүстiк Қазақстанның уран өндiретiн аймақтарында радиациялық және санитарлық-гигиеналық жағдайды зерттеуде уран өндiретін аймақтардың экологиялық жағдайы және әртүрлi деңгейдегi халық денсаулығының жай-күйi арасындағы себептi-салдарлы байланысты анықтау мақсаты бар.
Бейбiт жер асты ядролық жарылыстарын өткiзу жерлерiне жақын шекаралар мен аумақтарда су мониторингінiң технологиясы әзiрленетiн және енгiзiлетін болады.
5.2.10. Химиялық ластану
Химиялық ластануға ұшыраған аумақтарды экологиялық бағалау жөнiндегі, сондай-ақ тұрақты органикалық ластаушыларды бақылау, мониторинг және басқару жөнiндегi ұсыныстарды дайындаудың қажеттілігі бар.
Химиялық ластанудың алдын алу мақсатында аумақтардың сынапты ластануының мониторингі технологиясы әзiрленетін және енгізілетін әрi күкірттi шығару, алу, сақтау және кәдеге жаратудың қоршаған ортаға әсер етуi мониторингі жүргізiлетін болады.
5.2.11. Өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтар
Қазақстан Республикасындағы техногендiк қалдықтарға ғылыми-техникалық бағалау жүргiзу және оларды кәдеге жаратудың жолдары өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтардың мониторингін, сақтауды, ұқсатуды және кәдеге жаратуды қамтитын қалдықтарды басқарудың мемлекеттiк жүйесінің жоқтығымен белгіленедi.
Өндiрiс қалдықтарымен экологиялық қауіпсiз жұмыс iстеудiң Ғылыми-ақпараттық орталығын өндiрiс және тұтыну қалдықтары бойынша дерекқор құру шаруашылық жүргiзуші субъектілерге өндiрiс пен тұтынудың қалдықтарын сақтау, зарарсыздандыру, ұқсату және кәдеге жаратудың қауіпсiз технологияларын таңдау мүмкiндігін берудi көздейдi.
Өнеркәсіптік улы қалдықтарды қауіпсiз жинақтау, ұқсату және пайдалану процестерiн ретке келтiру мақсатында Ақтөбе, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Солтүстiк Қазақстан, Қостанай облыстарында өнеркәсiптік улы қалдықтарды қоймалау және қоймалау жөнiндегi полигондарды жобалау бойынша ұсыныстарды дайындау қажет.
Сондай-ақ қатты тұрмыстық қалдықтарды ұқсату және қайталама пайдалану жөнiндегі және құрамында сынап бар аспаптар мен бұйымдарды жинау, сақтау және кәдеге жаратуды бақылау жөнiндегі ұсыныстарды дайындау қажет.
5.2.12. Табиғи және техногендiк сипаттағы
төтенше жағдайлар
Гляциалдық және жаңбыр генезисi селдерінiң сипатындағы белсендi әсер ету әдiстерін әзiрлеу теңiз-мұзды кешендердегi өзендердi қалыптастырудың алдын алудың әдiстемесiн, сел қауiптi су қоймаларын бастапқы құрғату әдiстемесiн, жаңбырлы генезистегi бастапқы сел аймақтарының мелиорациясын ғылыми негiздеудi қамтиды.
Экологиялық төтенше жағдайлардың алдын алу жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу үшін Алматы қаласының тау алдындағы аудандарының қауiптi геологиялық процестерін зерттеу және бағалау.
5.2.13. Адамдардың аурулары мен қоршаған ортаның
сапасы арасындағы байланысты белгілеу
Халықтың ауруының және қоршаған ортаның жай-күйiнiң себептi- салдарлы байланыстарын белгілеу үшін бiрқатар неғұрлым маңызды зерттеулердi орындау қажет:
қатер факторын анықтау және қоршаған орта мен халықтың денсаулығына олардың әсерiн азайту;
тұрақты өсу үрдiсi бар онкопатологиялардың туындауының аномальды жоғары деңгейiнiң себебiн белгiлеу үшiн Солтүстiк Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстарының аумағы мен халқының денсаулығына кешендi экологиялық зерттеулер жүргізу.
6. ҚАЖЕТТI РЕСУРСТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРI
Қаржыландыру республикалық бюджетте және халықаралық гранттармен көзделген қаражат шегінде жүзеге асырылатын болады.
Республикалық бюджеттен 6407,3 млн. теңге, оның ішінде:
2005 жыл - 3703,3 млн. теңге;
2006 жыл - 1341,8* млн. теңге;
2007 жыл - 1362,2* млн. теңге қаражат бөлу көзделуде.
Ескерту: * - қаржыландыру көлемдерi тиiстi жылға бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады.
7. БАҒДАРЛАМАНЫ IСКЕ АСЫРУДАН КҮТIЛЕТIН НӘТИЖЕЛЕР
Бағдарламаны iске асыру өндiрiстің болжамды өсуi кезiнде қоршаған ортаның сапасын басқарудың тетiктерiн пысықтау мен сынақтан өткiзуге, оның жұтауының қарқынын бәсеңдетуге, жекелеген неғұрлым қауiптi процестер мен үрдiстердi тұрақтандыруға мүмкіндік бередi.
Қоршаған ортаның сапасын басқару жүйесiн оңтайландыру саласында мыналар:
2005 жылы:
табиғат қорғау іс-шараларын жоспарлауды әртүрлі деңгейдегi және салааралық үйлестiру қамтамасыз етілетiн;
қоршаған ортаны қорғауды басқарудың тиістi институционалдық базасы қалыптастырылатын;
2006 жылы:
заңнама базасы ретке келтiрілетiн;
экологиялық талаптар мен стандарттарды қайта қарау және әзiрлеумен мемлекеттiк бақылау жүйесі жаңғыртылатын;
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту қамтамасыз етiлетін;
2007 жылы:
нормативтік әдістемелік құжаттама әзiрленетiн;
қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстардың ғылыми-техникалық негіздемесі қамтамасыз етілетін;
табиғат қорғау қызметiн ынталандырудың тиімдi экономикалық тетiктері пысықталатын және сынақтан өтетін;
қоршаған орта мониторингінiң жүйесін дамыту қамтамасыз етілетiн;
үздiксiз экологиялық бiлiм беру, тәрбиелеу және ағартушылық жүйесi жетiлдiрiлетiн болады.
Қоршаған ортаға шаруашылық және өзге де қызметтің әсер етуiн азайту, экожүйелердi қалпына келтiру және оңалту саласында 2007 жылы мыналар қамтамасыз етілетін болады:
оны неғұрлым ластанған ірі қалалар мен өнеркәсiп орталықтарында азайту кезiнде 3,6 - 3,7 деңгейiнде атмосфераны ластаудың орташа көрсеткiшін сақтау;
өндiрiс қарқынын ұлғайту кезiнде жылына 155-156 млн. куб. м деңгейiнде ластанған ағындардың төгінділер көлемдерiн сақтау;
өндіріс және тұтыну қалдықтарын ұқсату көлемдерiн олардың жыл сайынғы жинақталуының 10% деңгейiне дейiн жеткiзу.
Осы Бағдарламамен ұсынылған іс-шаралар кешенiн iске асыру нәтижесiнде қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыру жөнiндегi мiндеттердi шешу үшін жағдай жасалатын болады және сәйкесінше, Қазақстан Республикасының экологиялық жағдайының және халықтың денсаулығының одан әрі нашарлауына нақты және әлеуетті қатерлер алынуы мүмкiн.
8. БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ЖӨНІНДЕГІ ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ
___________________________________________________________________
P/c | Іс-шараның | Аяқталу | Орын- |Орындалу|Қаржы- |Қаржы-
N | атауы | нысаны | дауға |мерзімі |ландыру|ландыру
| | | жауап-| |көлемi,|көздерi
| | | тылар | |(млн. |
| | | | |теңге) |
___________________________________________________________________
1 2 3 4 5 6 7
___________________________________________________________________
1. Қоршаған ортаны қорғаудың сапасын басқару жүйесін оңтайландыру
___________________________________________________________________
1.1 Заңнаманы экологияландыру
___________________________________________________________________
1.1.1 Жүйелік талдау Қорша- АШМ, 2005 Талап
теориясын пайда- ғанорта- ЭМРМ жылдың етіл-
лана отырып, миніне ІІ тоқ- мейді
қоршаған ортаны ұсы- саны
қорғау бөлігін- ныстар
дегі нормативтік
құқықтық базаны
жетілдiрудiң ғы-
лыми негiзделген
тәсілдері бойын-
ша ұсыныстар
әзірлеу
1.1.2 Экологиялық нор- Қорша- Қоршаған- 2006 2005 Респу-
мативтер және ғанорта- ортамині жылдың - 40 бли-
талаптарды миннің ІІ калық
әзірлеу бұйрық- тоқсаны бюджет
тары
1.1.3 Каспий теңiзінiң Норма- ДМ, АШМ 2006 Талап
биоресурстарын тивтік жылдың етіл-
қорғау жөнінде- құқықтық IV мейді
гі, оның ішінде кесімдер тоқсаны
мұнай операция- жобалары
ларын жүргізу
кезінде және
мұнайдың апатты
төгінділері нә-
тижесінде Каспий
теңізіне келті-
рілген (ең алды-
мен, балық қор-
ларына) зиянды
айқындаудың
әдістемелік нұс-
қамалары, сон-
дай-ақ су бетіне
жайылған мұнай
өнімдерінің кө-
лемін айқындау
жөніндегі норма-
тивтік-құқықтық
кесімдерді
әзірлеу
___________________________________________________________________
1.2 Экономиканы экологияландыру
___________________________________________________________________
1.2.1 Табиғи объекті- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
лердi экология- Республи- ортамині ақпан, 3,5 ликалық
лық-экономикалық касының жыл 2006 - бюджет
бағалау және Үкіметіне сайын 3,7
табиғи қорғау ақпарат 2007 -
іс-шараларының 3,8
экономикалық
тиімділік әдіс-
терін әзірлеу
1.2.2 Бағдарламаға, Мемле- Қоршаған- Жоба- 2005 - Респуб-
жоспарларға, кеттік ортамині лардың 10,9 ликалық
нормативтік құ- эколо- түсуі 2006 - бюджет
қықтық кесімдер- гиялық бойынша 11,5
ге және басқа да сарап- 2007 -
материалдарға таманың 12,1
экологиялық са- қорытын-
раптама жүргізу дысы
1.2.3 Табиғат пайдала- Қазақстан Қоршаған- 10 2003 - Респуб-
ну мен экология- Республи- ортамині тамыз, 3 ликалық
лық сараптаманың касының жыл 2006 - бюджет
рұқсат ету жүйе- Үкіметіне сайын 3,1
сiн оңтайланды- ақпарат 2007 -
рудың жаңа ғылы- 3,3
ми негізделген
тәсілдерін тұ-
рақты түрде
жетiлдiру
1.2.4 Қоршаған ортаны Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
қорғаудың мемле- Республи- ортамині жылдың 3 ликалық
кеттік бақылауы- касының 10 2006 - бюджет
ның ғылыми-прак- Үкіметіне ақпаны 3,1
тикалық моделін ақпарат 2007 -
әзірлеу 3,3
1.2.5 ГАЖ-технология- Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
лары негізінде Республи- ортамині жылдың етіл-
қоршаған ортаны касының 10 мейді
қорғауды ақпа- Үкіметіне тамызы
раттық сүйемел- ұсыныстар
деу жөнiндегi
ұсыныстарды
әзірлеу
1.2.6 ИСО 14000 халы- Қоршаған- ИСМ 2005 Талап
қаралық эколо- ортами- жылдың етіл-
гиялық стандарт- ніне ІІ мейді
тарға көшудi ұсыныстар тоқсаны
ғылыми қамтама-
сыз ету жөнінде-
гi ұсыныстарды
әзiрлеу
1.2.7 Экологиялық Қорша- АШМ, ДМ, IV 2005 - Респуб-
тиiмдi және ре- ғанорта- ЭМРМ тоқсан, 15 ликалық
сурс үнемдейтін миніне жыл 2006 - бюджет
технологияларды, есеп сайын 15,7
өндірістерді, 2007 -
шикізат түрле- 16,5
рін, материалдар-
ды, өнімдер мен
жабдықтарды
әзірлеу жөнінде
зерттеулер
жүргiзу
1.2.8 Қоршаған ортаны Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
қорғау саласын- Республи- ортамині ақпан, 3 ликалық
дағы ғылыми не- касының жыл 2006 - бюджет
гiзделген инди- Үкіметіне сайын 3,1
катор мен көр- ақпарат 2007 -
сеткіштерді, 3,3
сондай-ақ табиғи
жүйелердің тұ-
рақтылығы мен
экологиялық сы-
йымдылығы шек-
терін айқындау-
дың ғылыми-әдіс-
темелік негізде-
рін әзірлеу және
байқап көру
1.2.9 Қоршаған ортаны Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
қорғау министр- Республи- ортамині жылдың 300,2 ликалық
лігінің аумақтық касының 10 бюджет
басқармаларын Үкіметіне ақпаны
зертханалық жаб- ақпарат
дықпен және фор-
малық киім-ке-
шекпен қамтама-
сыз етудi жүзеге
асыру
1.2.10 Аумақтық қорша- Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
ған ортаны қор- Республи- ортамині жылдың етіл-
ғау басқармала- касының 10 мейді
рын қызметтiк Үкіметіне тамызы
үймеретімен қам- ұсыныстар
тамасыз ету
жөнiндегі ұсы-
ныстарды әзiрлеу
___________________________________________________________________
1.3 Қоғамды экологияландыру
___________________________________________________________________
1.3.1 Қазiргі заманғы Қоршаған- ДСМ, АШМ 2006 2005 - Респуб-
техникалық мүм- ортамині- ЖРА, об- жылдың 41 ликалық
кiндiктер негi- не ақпа- лыстар IV тоқ- 2006 - бюджет
зiнде Қоршаған рат әкімдік- саны 45,1
ортаны қорғаудың тері
бірыңғай ақпа-
раттық жүйесін
жасау
1.3.2 Қазақстан Респу- Қоршаған- БҒМ 2005 Талап
бликасының мем- ортамині- жылдың етіл-
лекеттік орта не ұсы- ІІ тоқ- мейді
бiлiм беру жүйе- ныстар саны
сiнде экология-
лық білім беру
жөнiндегi инно-
вацияларды ен-
гiзу бойынша
ұсыныстарды
әзiрлеу
1.3.3 Экологиялық қа- Қоршаған- БҒМ 2005 Талап
уiпсiздiк жөнiн- ортамині- жылдың етіл-
дегі білім беру не ұсы- ІІ тоқ- мейді
бағдарламаларын ныстар саны
енгiзу жөнiндегі
ұсыныстарды
енгiзу
1.3.4 Бұқаралық ақпа- Қазақстан МАСМ, 10 ақ- 2005 - Респуб-
раттық құралда- Республи- Қорша- пан, 77 ликалық
рында экология- касының ғанор- жыл 2006 бюджет
лық мәселелердi Үкіметіне тамині сайын 2007
жариялау және ақпарат
насихаттауды
қамтамасыз ету
1.3.5 Қағаз және элек- Қазақстан Қорша- 2005 Талап
тронды тасығыш- Республи- ғанор- жылдың етіл-
тарда экология- касының тамині 10 та- мейді
лық мазмұндағы Үкіметіне мызы
мерзімдi басылым- ұсыныстар
дарды құру жө-
нiндегі ұсыныс-
тарды әзірлеу
___________________________________________________________________
1.4. Қоршаған ортаның мониторинг жүйесін дамыту
___________________________________________________________________
1.4.1 Гидрометеороло- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
гиялық монито- Республи- ортамині ақпан, 857,6 ликалық
рингті жүргiзудi касының жыл 2006 - бюджет
қамтамасыз ету Үкіметіне сайын 900,5
ақпарат 2007 -
945,3
1.4.2 Қазiргі бар Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
гидрометеоро- Республи- ортамині ақпан, 80,4 ликалық
логиялық стан- касының жыл 2006 бюджет
салардағы және Үкіметіне сайын 2007
бекеттердегі ақпарат
ағымды жөндеудi
жүргiзу
1.4.3 Облыстық гидро- Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
метеорология ор- Республи- ортамині жылдың етіл-
талықтарын (ГМО) касының 10 мейді
қызметтік ғима- Үкіметіне тамызы
раттармен қамта- ұсыныстар
масыз ету жөнiн-
дегі ұсыныстарды
әзiрлеу
1.4.4 Дүниежүзілiк Ме- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
теорологиялық Республи- ортамині ақпан, 21,5 ликалық
Ұйымның талапта- касының жыл 2006 бюджет
рына сәйкес жаңа Үкіметіне сайын 2007
қадағалау бекет- ақпарат
терiн ұйымдас-
тыру:
метеорологиялық: 2005 -
2005 жыл - 121,7
3 станса 2006
гидрологиялық: 2007
2005 жыл -
20 бекеттер
1.4.5 12 химиялық Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
зертханаларда Республи- ортамині жылдың 18,4 ликалық
ағымдағы жөндеу касының 10 бюджет
жұмыстарын Үкіметіне ақпаны
жүргізу ақпарат
1.4.6 Репрезентативтік Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
қадағалауды алу Республи- ортамині ақпан, 14,4 ликалық
мақсатымен бақы- касының жыл 2006 бюджет
лаулар пунктте- Үкіметіне сайын 2007
рiн көшiрудi ақпарат
жүзеге асыру:
2005 жыл - 4 ме-
теостанса (МС),
2 гидробекет
(ГБ);
1.4.7 Зертханалық жаб- Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
дықтармен 14 Республи- ортамині жылдың 29,7 ликалық
бiрлiк арнайы касының 10 бюджет
автокөлiк сатып Үкіметіне ақпаны
алу ақпарат
1.4.8 Агрометеороло- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 Респуб-
гиялық қадағалау Республи- ортамині ақпан, - 4 ликалық
бекеттерiн ұйым- касының жыл 2006 бюджет
дастыру: Үкіметіне сайын 2007
2005 жыл - 5 ақпарат
станса (Сарқанд,
Қызан, Шыңғыр-
лау, Золотая
Нива, Шиян)
1.4.9 Аэрологиялық Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
стансаларды тем- Республи- ортамині ақпан, 21 ликалық
пературалық-жел- касының жыл 2006 бюджет
дік зондтаудың Үкіметіне сайын 2007
радиолокациялық ақпарат
жүйелерiмен қам-
тамасыз ету:
2005 жыл - 1
жүйе (Қызылорда
қ.)
1.4.10 Бiрiншi сынапты Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
зияндылығы бар Республи- ортамині ақпан, 8,8 ликалық
сынапты бароме- касының жыл 2006 бюджет
трлерді ауыстыру Үкіметіне сайын 2007
үшін электрон- ақпарат
дық-сандық БРС
барометрлерін
сатып алу: 2005
жыл - 25 БРС
1.4.11 Радиолау стан- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
салары мен бе- Республи- ортамині ақпан, 10,8 ликалық
кеттерiнде ес- касының жыл 2006 бюджет
кiрген радио- Үкіметіне сайын 2007
стансаларды па- ақпарат
кеттi берілiмдiк
жаңа типтi ра-
диостансаға
ауыстыру және
сатып алу: 2005
жыл - радиомач-
талық жинағымен
17 радиостанса
1.4.12 Вильда флюгерле- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
рiн анеморумбо- Республи- ортамині ақпан, 8,2 ликалық
метрлерге касының жыл 2006 бюджет
(М-63-М) желдiң Үкіметіне сайын 2007
жылдамдығы мен ақпарат
бағытын өлшеу
үшін ауыстыру
және сатып aлу:
2005 жыл - 30
станса.
1.4.13 Электрондық ба- Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
рометрлердi тек- Республи- ортамині жылдың 4,9 ликалық
серу үшін порта- касының 10 бюджет
тивтiк тексеру Үкіметіне ақпаны
кешендерiнің 6 ақпарат
жиынын сатып алу
1.4.14 Техник-метеоро- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
логтың автоматты Республи- ортамині ақпан, 18 ликалық
жұмыс орны бар касының жыл 2006 бюджет
автоматты метео- Үкіметіне сайын 2007
рологиялық стан- ақпарат
салар орнату
және сатып алу:
2005 жыл - 4
станса (Ақтөбе,
Қызылорда, Орал,
Шымкент қала-
лары).
1.4.15 ГГИ-3000 испаро- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 Респуб-
мерi жинағын са- Республи- ортамині ақпан, - 2 ликалық
тып алу және ор- касының жыл 2006 бюджет
натуды жүргiзу: Үкіметіне сайын 2007
2005 жыл - 11 ақпарат
гидробекет.
1.4.16 Гидрометеороло- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
гиялық бекеттер Республи- ортамині ақпан, 6,8 ликалық
үшін ағыс жыл- касының жыл 2006 бюджет
дамдығын өлше- Үкіметіне сайын 2007
уiштерiн: ақпарат 2005 -
2005 - 40 гидро- 1,7
бекет; 2006
Гидрологиялық 2007
тiркеу кешенде- 2005 -
рін (ГРК): 2,5
2005 - 2 (Алматы 2006
обл.); 2007
электрондық-
есептеу техника-
сымен жиында
сандық қалқымалы
деңгей өлшеуіш-
терін: 2005 - 6
сатып алу
1.4.17 Каспий теңiзi Қазақстан Қоршаған- 2005 2005 - Респуб-
айдынында гидро- Республи- ортамині жылдың 343,5 ликалық
метрикалық және касының 10 бюджет
гидрохимикалық Үкіметіне ақпаны
жұмыстар жүргізу ақпарат
үшін зертханалық
жабдықтары бар
арнайы теңiз
кемесін сатып
алу
1.4.18 Балқаш көлiнiң Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
айдынында гидро- Республи- ортамині жылдың 100 ликалық
метрикалық және касының 10 бюджет
гидрохимиялық Үкіметіне ақпаны
жұмыстар жүргiзу ақпарат
үшін арнайы
теңiз кемесiн
(қалқымалы зерт-
хананы) сатып
алу
1.4.19 Метеорологиялық Қазақстан Қоршаған- 2006 Талап
стансаларда ме- Республи- ортамині жылдың етіл-
теорологтың ав- касының 10 мейді
томаттандырылған Үкіметіне тамызы
жұмыс орнына өту ұсыныстар
жөнінде ұсыныс
әзірлеу
1.4.20 Қоршаған орта Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
жай-күйiнің эко- Республи- ортамині ақпан, 95,5 ликалық
логиялық монито- касының жыл 2006 - бюджет
рингін жүргiзудi Үкіметіне сайын 100,3
қамтамасыз ету ақпарат 2007 -
105,3
1.4.21 Атмосфералық Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
ауаның ластануын Республи- ортамині ақпан, 41,9 ликалық
қадағалаудың қо- касының жыл 2006 бюджет
сымша стационар- Үкіметіне сайын 2007
лық бекеттерін ақпарат
ашу 2005 - 5
бекет (Бурабай,
Темiртау, Бал-
қаш, Орал,
Атырау)
1.4.22 Атмосфералық Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
жауын-шашын жай- Республи- ортамині ақпан, 14,2 ликалық
күйін қадағалау касының жыл 2006 бюджет
үшiн сынама Үкіметіне сайын 2007
іріктеушілерді ақпарат
және өлшеу аппа-
ратурасын сатып
алу 2005 ж. -
10 бекет.
1.4.23 Ауыр металдар Қазақстан Қоршаған- 10 ақ- 2005 - Респуб-
мен пестицидтер Республи- ортамині пан, 19,1 ликалық
үшiн аналитика- касының жыл 2006 бюджет
лық жабдықты Үкіметіне сайын 2007
сатып алу: ақпарат
2005 ж. - ОГМ
(Астана қаласы).
1.4.24 Радиациялық мо- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респу-
ниторинг үшін Республи- ортамині ақпан, 1,5 бли-
өлшеу аппарату- касының жыл 2006 калық
расын (гамма-фон Үкіметіне сайын 2007 бюджет
және суммарлық ақпарат
бета-белсенді-
лік) сатып алу:
2005 ж. - 25
станса.
1.4.25 Қоршаған ортаның Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респу-
мониторингі үшін Республи- ортамині ақпан, 21,9 бли-
өлшеу аппарату- касының жыл 2006 калық
расымен ұтқыр Үкіметіне сайын 2007 бюджет
(жылжымалы) зер- ақпарат
тханаларды сатып
алу 2005 ж. -
ГМО (Алматы,
Астана, Қара-
ғанды қала-
лары).
1.4.26 Бурабай кешенді Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респу-
фондық монито- Республи- ортамині жылдың 25,8 бликалық
рингі стансасын касының 10 ақ- бюджет
жаңғырту үшін Үкіметіне паны
мынадай аспаптар ақпарат
мен жабдықты
сатып алу:
дербес компью-
термен және бағ-
дарламалық қам-
тамасыз етумен
ластаушы заттар
мен ауыр метал-
дарды айқындау
үшін автоматты
газоанализатор-
ды; автоматты
метеостанса
жиынын; жер үсті
суларындағы лас-
таушы заттарды
айқындау үшін
портативтi ги-
дрохимиялық зер-
тхана жиынын;
радиотелефоны
1.4.27 Таулардағы қар Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респу-
өлшеу жұмыстары Республи- ортамині жылдың 4,2 бликалық
жүргізетін 7 қар касының 10 ақ- бюджет
өлшеу бағыттар Үкіметіне паны
үшін 14 қорғаныш ақпарат
үйін сатып алу
1.4.28 Екі қар өлшеу Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респу-
бағытын ашу Республи- ортамині жылдың 3,4 бликалық
касының 10 ақ- бюджет
Үкіметіне паны
ақпарат
1.4.29 Авиаметеороло- Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
гиялық қамтама- Республи- ортамині жылдың етіл-
сыз ету жөнiнде касының 10 та- мейді
ұсыныстар Үкіметіне мызы
әзірлеу ұсыныстар
1.4.30 Қоршаған орта Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респу-
ластануының жай- Республи- ортамині ақпан, 52,6 бли-
күйіне қадаға- касының жыл 2006 калық
лаудың желілік Үкіметіне сайын 2007 бюджет
зертханалары ақпарат
үшiн жабдық
сатып алу
1.4.31 Қоршаған орта Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
мен климатқа Республи- ортамині жылдың етіл-
антропогенді касының 10 та- мейді
әсер етуi бойын- Үкіметіне мызы
ша ғылыми зерт- ұсыныстар
ханаларды жаң-
ғырту және тех-
никалық жарақ-
тандыру бойынша
ұсыныстар
әзірлеу
1.4.32 Зымыран-ғарыш Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респу-
қызметінің әсе- Республи- ортамині ақпан, 25 бли-
ріне ұшыраған касының жыл 2006 - калық
Қазақстан Респу- Үкіметіне сайын 26,3 бюджет
бликасы аумағы ақпарат 2007 -
учаскелерінің 27,6
экологиялық жай-
күйiне монито-
ринг жүргiзу
1.4.33 Қазақстан Респу- Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап Бар ве-
бликасының қор- Республи- ортамині жылдың етіл- домство-
шаған ортаны касының 10 ақ- мейді лық ба-
қорғау экология- Үкіметі паны ғынысты
лық мониторингi- қаулысы- ұйымдар-
нiң орталығын ның дың ба-
құру жобасы засында
1.4.34 Каспий теңiзінің Қазақстан Қоршаған- 2006 Талап Бар ве-
және Арал маңы- Республи- ортамині жылдың етіл- домство-
ның өңiрлiк Эко- касының 10 ақ- мейді лық ба-
логиялық орта- Үкіметі паны ғынысты
лықтарын ашу қаулысы- ұйымдар-
ның дың ба-
жобасы засында
1.4.35 Солтүстiк Каспий Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респу-
аумағында қорша- Республи- ортамині ақпан, 133,4 бли-
ған орта монито- касының жыл 2006 калық
рингін жүргізудi Үкіметіне сайын 2007 бюджет
қамтамасыз ету ақпарат
1.4.36 Қоршаған ортаны Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
қорғау монито- Республи- ортамині жылдың етіл-
рингiнiң бірың- касының 10 та- мейді
ғай мемлекеттік Үкіметіне мызы
ақпараттық жүйе- ұсыныстар
сін одан әрі
дамыту бойынша
ұсыныстар
әзiрлеу
1.4.37 GRIB болжау ақ- Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
паратын қабылдау Республи- ортамині жылдың етіл-
және өңдеуді касының 10 та- мейді
қамтамасыз ету Үкіметіне мызы
үшін деректердi ұсыныстар
автоматтандырыл-
ған өңдеудi және
телекоммуника-
циялар жүйесін
лицензиялық бағ-
дарламалық қам-
тамасыз етуді,
қоршаған ортаның
мониторингінің
республикалық
және аумақтық
орталығын есеп-
теу және офистік
техникасымен
қамтамасыз ету
бойынша ұсыныс-
тар әзiрлеу
1.4.38 Қоршаған орта Қазақстан СІМ, IV тоқ- Талап
мониторингінің Республи- БҒМ сан, етіл-
климат, гидро- касының жыл мейді
метеорология Үкіметіне сайын
саласында кадр- ақпарат
ларды дайындау
жөнінде халықа-
ралық орталық-
тармен республи-
калық тәжірибе
алмасу бойынша
іс-шаралар
әзірлеу
___________________________________________________________________
1.5 Қоршаған ортаны қорғауды ғылыми қамтамасыз ету
___________________________________________________________________
1.5.1 Экологиялық заң- Норматив- Қорша- 2007 Талап Ғылыми-
наманың гидро- тік құ- ғанор- жылдың етіл- зерттеу
геоэкология қал- қықтық тамині, IV тоқ- мейді инсти-
дықтарымен бас- кесімдер БҒМ саны туттары
шылық ету, атмо- жобалары мен жо-
сфералық ауаны ғары оқу
қорғау, шайынды орында-
суларды тазарту, рының
биоәралуандылық, база-
шөлейттену про- сында
блемалары бойын-
ша арнайы ғылы-
ми-талдаулық
орталық ашу
1.5.2 Қазақстанның Қазақстан Қорша- 10 2005 - Респуб-
шаруашылықты ай- Республи- ғанор- ақпан, 5 ликалық
мақтарында иге- касы Үкі- тамині жыл 2006 - бюджет
руде қолданудың метіне сайын 5,2
экологиялық қа- ақпарат 2007 -
терді бағалауды 5,5
жүргізу
1.5.3 Қазақстанда эко- Қазақстан Қорша- 10 2005 - Респуб-
логиялық жай- Республи- ғанор- ақпан, 4,2 ликалық
күйді бағалау, касы Үкі- тамині жыл 2006 - бюджет
табиғи ресурс- метіне сайын 4,4
тарды бағалау ақпарат 2007 -
дәрежесі, қорша- 4,6
ған ортаға ша-
руашылық қызмет-
тің әсері және
оған теріс әсе-
рін төмендету
үшін істелген
іс-шаралар және
басқалары жөнін-
дегі ғылыми
зерттеулерді
жүргізу
1.5.4 Қазақстанның ғы- Қазақстан Қорша- IV тоқ- 2005 - Респуб-
лыми зерттеулер Республи- ғанорта- сан 10 ликалық
негізінде физи- касының мині, жыл 2006 - бюджет
калық және эко- Үкіметіне БҒМ сайын 10,5
номикалық гео- ақпарат 2007 -
графия, геомор- 11
фология, гидро-
логия және эко-
логия кешенді
ғылыми-анықтама-
лық экологиялық
Атласын әзірлеу,
республикада
табиғи ресурс-
тарды тиімді
пайдалану, қор-
шаған ортаны
қорғау шаруашы-
лық күшін дамы-
ту, әлеуметтік
экономикалық
және мәдениеттік
құрылымдар шешу
үшін жұмыстар
атқару
1.5.5 Экологиялық құ- Қоршаған- облыс жә- IV тоқ- 2005 - Респуб-
жаттар әзірлеу ортамині- не қала- сан 10 ликалық
мақсатында эко- не ақпа- лар әкім- жыл 2006 - бюджет
логиялық жағдай- рат діктері сайын 10,5
ға сәйкес Қазақ- 2007 -
стан қалаларының 11
ғылыми техника-
лық негіздемесін
әзірлеу
1.5.6 Щучинск-Бурабай Қазақстан Қорша- 10 2005 - Респуб-
курорттық аймақ- Республи- ғанор- ақпан, 5 ликалық
тарында эколо- касының тамині жыл 2006 - бюджет
гиялық жағдайла- Үкіметіне сайын 5,2
рын болжау мо- ақпарат 2007 -
делдерін әзірлеу 5,5
1.5.7 Қазақстан Респу- Қазақстан Қорша- 2005 Талап
бликасы урбан- Республи- ғанор- жылдың етіл-
далған аумақта- касының тамині 10 та- меіді
рында экология- Үкіметіне мызы
лық қауіпсіздік- ұсыныс
ті қамтамасыз
етудің ғылыми
негіздерін
әзірлеу бойынша
ұсыныстар әзірлеу
1.5.8 Ластанудан қор- Қазақстан Қорша- 10 2005 - Респуб-
шаған ортаны Республи- ғанор- ақпан, 3,2 ликалық
қорғау мақсаты- касының тамині жыл 2006 - бюджет
мен "Бурабай" Үкіметіне сайын 3,3
және "Көкшетау" ақпарат 2007 -
мемлекеттік ұлт- 3,5
тық табиғи парк-
терінің шегінде
орналасқан шару-
ашылық жүргізуші
субъектілердің
шаруашылық-тұр-
мыстық шайынды
суларын тазарту
жөніндегі ғылы-
ми-негізделген
нұсқамаларын
әзірлеу
1.5.9 Щучье-Бурабай Қазақстан Қорша- 2005 Талап
курорт аймағында Республи- ғанор- жылдың етіл-
Қазақстан Респу- касының тамині 10 ақ- меіді
бликасының эко- Үкіметіне паны
логиялық тұрақты ұсыныстар
даму орталығын
ашу жөнінде ұсы-
ныстар әзірлеу
1.5.10 Қоршаған орта Қоршаған- ДМ, БҒМ, IV тоқ- 2005 - Респуб-
мониторингі са- ортамині- АШМ сан, 10 ликалық
ласында ғылыми не ақпа- жыл 2006 - бюджет
зерттеулерді рат сайын 10,5
жүргізуді 2007 -
ұйымдастыру 11
___________________________________________________________________
1.6 Халықаралық ынтымақтастықты кеңейту
___________________________________________________________________
1.6.1 Халықаралық Қоршаған- АШМ, IV тоқ- Талап
шарттар және ортамині- ЭМРМ, сан, етіл-
келiсiм-шарттар не ақпа- СІМ жыл мейді
бойынша мiндет- рат сайын
темелер шегiнде
қоршаған ортаны
қорғау және ха-
лықаралық құқық
саласындағы Қа-
зақстан Респу-
бликасының заң-
намасына талдау
жүргiзу, Eвpoпa
Одағының елдері-
мен заңнаманы
барынша жақында-
суды қамтамасыз
ету
1.6.2 Қазақстандағы Қоршаған- АШМ, IV тоқ- Талап
табиғи қорғау ортамині- СІМ сан, етіл-
халықаралық кон- не ақпа- жыл мейді
венцияларын iске рат сайын
асырудың құқық-
қық тетiктерiн
әзiрлеуді
жалғастыру
1.6.3 "21 ғасырға ар- Қазақстан Қорша- 2005 Талап
налған дербес Республи- ғанорта- жылдың етіл-
күн тәртібiн" касының мині 10 та- мейді
қалыптастырудың Үкіметіне мызы
ғылыми-әдістеме- ұсыныстар
лік негізін
әзірлеу
1.6.4 Қазақстан Респу- Қазақстан Қорша- 10 ақ- 2005 - Респуб-
бликасы бекiткен Республи- ғанорта- пан, 4,9 ликалық
халықаралық кон- касының мині жыл 2006 бюджет
венцияларды іске Үкіметіне сайын 2007
асыру жөнiндегі ақпарат
ұлттық есептер-
дiң жай-күйін
бағалау және
дайындау
1.6.5 Дүниежүзілік Ме- Қоршаған- СІМ IV тоқ- Талап
теорологиялық ортамині- сан, етіл-
Ұйымдардың бағ- не ақпа- жыл мейді
дарламаларына рат сайын
қатысу
1.6.6 Қоршаған ортаның Қоршаған- ДМ, АШМ, IV тоқ- Талап
мониторингі бөл- ортамині- СІМ, ЭМРМ сан, етіл-
ігіндегi Каспий не ақпа- жыл мейді
экологиялық бағ- рат сайын
дарламасының
iс-шараларына
қатысу
___________________________________________________________________
2. Шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға әсерін
төмендету, экожүйені қалпына келтіру және оңалту
___________________________________________________________________
2.1 Климатты өзгертудің алдын алу
___________________________________________________________________
2.1.1 Өңiрлiк климат- Қорша- ИСМ IV тоқ- 2005 - Респуб-
тың қазiргi за- ғанорта- сан, 6,3 ликалық
манғы өзгеруiн, миніне жыл 2006 - бюджет
экологиялық жү- ақпарат сайын 6,6
йелердiң климаты 2007 -
және экономика- 6,9
ның климатқа
тәуелдi салала-
рының өзгеруіне
бейiмделудiң
осалдығы мен
мүмкіндiктерiн
бағалау, Қазақ-
стан Республика-
сының атмосфера-
сында көмiр қыш-
қыл газының шо-
ғырлануының ұл-
ғаюы кезiнде
өңiрлiк климат-
тың өзгеру сце-
нарийлерiн
әзірлеу
2.1.2 Парник газдары- Қазақстан Қоршаған- 10 ақ- 2005 - Респуб-
ның шығарынды- Республи- ортамині пан, 6,3 ликалық
ларын сандық касының жыл 2006 - бюджет
бағалау, парник Үкіметіне сайын 6,6
газдарының эмис- ақпарат 2007 -
сиялары сцена- 6,9
рийлерін әзiр-
леу, парник газ-
дарының эмиссия-
ларын азайту
жөнiндегi Қазақ-
станның ұлттық
стратегиясын
әзiрлеу, парник
газдарының шы-
ғындыларының
квоталарды ли-
цензиялаудың
ұлттық жүйесін
құру үшін жағдай
жасау
2.1.3 Климат және озон Қазақстан Қорша- 2006 Талап "ҚазЭК-
өзгерiстерiнің Республи- ғанорта- жылдың етіл- ҒЗИ" РМК-
орталығын ашу касы Үкі- мині IV тоқ- мейді ның ба-
меті қау- саны засында
лысының
жобасы
___________________________________________________________________
2.2 Озон қабатының бүлінуін зерттеу және алдын алу
___________________________________________________________________
2.2.1 Қазақстан үстін- Қазақстан Қоршаған- 10 ақ- 2005 - Респуб-
дегі озондық Республи- ортамині пан, 5 ликалық
қабаттың жай- касының жыл 2006 - бюджет
күйiнiң серпiнін Үкіметіне сайын 5,2
зерттеу бойынша ақпарат 2007 -
зерттеу жүргізу 5,5
және оған терiс
әсер ету салда-
рының алдын алу
жөнiнде iс-шара-
ларды әзірлеу
2.2.2 Қазақстандағы Қазақстан Қоршаған- 10 ақ- 2005 - Респуб-
озон бүлдiретін Республи- ортамині пан, 6,3 ликалық
заттарды (ОБЗ) касының жыл 2006 - бюджет
тұтынуды бағалау Үкіметіне сайын 6,6
мен болжауға ақпарат 2007 -
әдістемелік тә- 6,9
сілдердi жетіл-
діру; ОБЗ импор-
ты мен тұтыну
мониторингінің
жүйесін әзiрлеу,
сондай-ақ ОБЗ
тұтыну процесін
қысқартумен бас-
қару; Қазақстан-
дағы ОБЗ ұлттық
кадастрын
әзірлеу
2.2.3 Жердiң озон қа- Қазақстан Қоршаған- 10 ақ- 2005 - Респуб-
баттына физика- Республи- ортамині пан, 6,3 ликалық
лық және химия- касының жыл 2006 - бюджет
лық процестерді, Үкіметіне сайын 6,6
сондай-ақ озон ақпарат 2007 -
қабаты жай-күйi- 6,9
нiң өзгеруi,
әсiресе ультра-
фиолетті, күн
сәулесiнiң адам
өміріне және
басқа да тірi
организмдерде,
климатқа, адам
пайдаланатын та-
биғи және жасан-
ды материалдарға
әсерін бағалау
___________________________________________________________________
2.3. Биоәралуандылықты сақтау
___________________________________________________________________
2.3.1 ЮНЕСКО-ның Дү- Қорша- АШМ 2005 Талап
ниежүзілік мә- ғанорта- жылдың етіл-
дени мұра тiзi- миніне ІІ тоқ- мейді
міне елдің ұсыныстар саны
ерекше қорғала-
тын табиғи ау-
мақтарын енгізу
жөніндегі ұсы-
ныстар әзірлеу
2.3.2 Экожүйелердің Қорша- Қоршаған- IV тоқ- 2005 - Респуб-
негізгі компо- ғанорта- ортамині сан жыл 7 ликалық
ненттерiндегi: миніне сайын 2006 - бюджет
топырақтағы, ақпарат 7,3
өсімдiктерді, 2007 -
жан-жануарларды, 7,7
сондай-ақ, ант-
ропогендік про-
цестің дәрежесiн
ecкepe отырып,
топырақтың әр-
түрлі техноген-
дiк жүктемесiмен
және минералдық
бөлігінің термо-
динамикалық си-
паттамасымен
(Гиббс бойынша
энтропия және
энергия) топырақ
құрау процесте-
ріне энергияның
шығысын әртүрлі-
лігіндегі жинақ-
талған энергияны
айқындау жөнiн-
дегі ғылыми
жұмыстар
2.3.3 Батыс Қазақстан- Қазақстан Қоршаған- 10 ақ- 2005 - Респуб-
ның жағалау-су Республи- ортамині пан, 4 ликалық
экожүйесiнiң өз- касының жыл 2006 - бюджет
герісіне ғылыми Үкіметіне сайын 4,2
зерттеу жүргізу ақпарат 2007 -
4,4
2.3.4 Қазақстан аумақ- Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
тарының шөлейт- Республи- ортамині жылдың 8 ликалық
тенуге шалдыққан касының 10 бюджет
процестерiне Үкіметіне ақпаны
ұшырауын бағалау ақпарат
және 1: 1000000
масштабындағы
жерлердің жұтауы
2.3.5 Қазақстанның Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
шөлейт ауданда- Республи- ортамині жылдың 5 ликалық
рында фермерлiк касының 10 бюджет
шаруашылықты Үкіметіне ақпаны
жүргізудiң шұ- ақпарат
раттық жүйелерін
құру мүмкiндік-
терiн ғылыми
бағалау
2.3.6 Солтүстiк Қазақ- Қазақстан Қоршаған- 2006 2005 - Респуб-
станның үлгiсiн- Республи- ортамині жылдың 2 ликалық
де атмосфералық касының 10 бюджет
және топырақ Үкіметіне ақпаны
құрғақшылығының ақпарат
геоақпараттық
жүйелерінiң ба-
засында монито-
ринг жүйесін
әзiрлеу және
бидай шығарудың
табиғи қатеріне
бағалау жүргiзу
___________________________________________________________________
2.4. Каспий теңізінің қоршаған ортасын қорғау
___________________________________________________________________
2.4.1 Каспий теңiзi Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
деңгейiнiң кө- Республи- ортамині ақпан, 6,3 ликалық
терiлуi салдары- касының жыл 2006 - бюджет
нан, сондай-ақ Үкіметіне сайын 6,6
көмiрсутегі ши- ақпарат 2007 -
кiзаттарының 6,9
кенорнын жедел
игеруден туын-
дайтын салдардың
процесін ecкepe
отырып, Каспий
маңының Солтүс-
тiк Шығыс бөлі-
гінiң қазiргi
экологиялық жағ-
дайын зерттеу
және бағалау
___________________________________________________________________
2.5. Су ресурстарының ластануы және тартылуы, тапшылығы
___________________________________________________________________
2.5.1 "Жер үсті сула- Қорша- АШМ IV тоқ- 2005 - Респуб-
рының" мемлекет- ғанорта- сан, 11,6 ликалық
тік су кадастрын миніне жыл 2006 - бюджет
жүргізу ақпарат сайын 12,2
2006 2007 -
жылдан 13,5
бастап
2.5.2 Таулы аумақтар- Қорша- БҒМ 2005 Талап
дың табиғи ресу- ғанорта- жылдың етіл-
рстарын эколо- миніне ІІ тоқ- мейді
гиялық тұрақты ұсыныстар саны
пайдаланудың
негізі ретінде
мұзсферасының
жай-күйіне тал-
дау бойынша ұсы-
ныстар әзірлеу
2.5.3 Балқаш көлi және Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
Ертіс бассейнi Республи- ортамині ақпан, 3 ликалық
өзен ағысы ресу- касының жыл 2006 - бюджет
рстарының эколо- Үкіметіне сайын 3,1
гиялық бағасын ақпарат 2007 -
жүргiзу 3,3
2.5.4 Қазiргi эколо- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 - Респуб-
гиялық және Республи- ортамині ақпан, 2,5 ликалық
caяcи жағдайлар- касының жыл 2006 - бюджет
да Iле-Балқаш Үкіметіне сайын 2,6
аймағының жер ақпарат 2007 -
асты суларының 2,8
пайдалану ресур-
старына перспек-
тивалық баға
беру
2.5.5 Шайынды сулар Қорша- БҒМ, ДМ IV тоқ- 2005 - Респуб-
жинақтауыштары- ғанорта- сан жыл 3 ликалық
ның жай-күйiне миніне сайын 2006 - бюджет
зерттеу жүргiзу ақпарат 3,1
және олардың 2007 -
практикалық ұсы- 3,3
нымдарды әзiр-
леумен қоршаған
ортаға әсерiн
бағалау
2.5.6 Судың жағдайы Қазақстан АШМ, 2005 Талап
нормативтік шек- Республи- Қоршаған- жылдың етіл-
теулi рұқсат бе- касының ортамині, 10 та- мейді
рiлген зиянды Үкіметіне БҒМ, мызы
әсерлердiң және ұсыныстар ЭМРМ, ДМ
су жай-күйiнiң
мақсатты көрсет-
кiштерiн әзiрлеу
бойынша ұсыныс-
тар әзiрлеу
2.5.7 Ақтөбе облысын- Қорша- Ақтөбе 2005 Талап
дағы Iлек өзенiн ғанорта- облысы- жылдың етіл-
алты валентті миніне ның II тоқ- мейді
хром мен бордан ұсыныстар әкімдігі саны
ластанудан қор-
ғау жөнiнде ұсы-
ныстар әзiрлеу
2.5.8 Петропавл қала- Қорша- Петропавл 2005 2005 - Респуб-
сында iске қосу- ғанорта- қ. әкім- жылдың 853,4 ликалық
орнату өндiрiсi- миніне дігі IV тоқ- бюджет
мен канализация- ұсыныс- саны
ның тазарту құ- тар
рылғыларындағы
Петропавл қаласы
МК-5 солтүстік
бөлігіндегі тө-
гiндi суларды
жинау және тасы-
малдаудағы жаң-
быр канализация-
ларын тазарту
құрылғыларындағы
техникалық қайта
жарақтандыру
___________________________________________________________________
2.6. Тарихи ластанулар
___________________________________________________________________
2.6.1 Қоршаған ортаға Қорша- ИСМ, 2005 Талап
тарихи ластану- ғанорта- ДМ жылдың етіл-
дың әсерiн баға- миніне ІІ тоқ- мейді
лау жөнiнде ұсы- ұсыныс- саны
ныстар әзiрлеу тар
2.6.2 Жаңадан ласта- Қорша- ЭБЖМ 2005 Талап
нуды болдырма- ғанорта- жылдың етіл-
уына құқықтық, миніне ІV тоқ- мейді
экономикалық ақпарат сан
және өзге де
тетiктердi әзiр-
леу және енгiзу
2.6.3 Семей қаласын- Қорша- Шығыс 2005 Талап
дағы әуекера- ғанорта- Қазақстан жылдың етіл-
синiмен миніне облысының ІІ тоқ- мейді
ластанған жер ақпарат әкімдігі сан
асты суларын жою
жөнiнде ұсыныс-
тар әзірлеу
___________________________________________________________________
2.7. Зымыранды-космостық полигонның және әскери-сынақ
комплексінің әсері
___________________________________________________________________
2.7.2 Әскери-сынақ Қорша- ДМ IV тоқ- 2005 - Респуб-
полигондарының ғанорта- сан жыл 40 ликалық
аумақтарында миніне сайын 2006 - бюджет
және оларға жа- ақпарат 42
қын өңiрлерде 2007 -
олардың орналас- 44,1
қан аумақтардың
экологиялық жай-
күйін анықтау
үшін кешендi
зерттеу жөнiн-
дегі ғылыми
зерттеулер
___________________________________________________________________
2.8. Әуе бассейнінің ластануы
___________________________________________________________________
2.8.1 Ластауыш зат- Қазақстан Қоршаған- 10 ақ- 2005 - Респуб-
тарды үлкен Республи- ортамині пан, 9 ликалық
қашықтыққа тасы- касының жыл 2006 - бюджет
малдауды бағалау Үкіметіне сайын 9,5
бойынша ғылыми ақпарат 2007 -
зерттеу; атмос- 9,9
фераны ластауыш
процестерін
жаңғырту мүмкін
салдарын шығару
және оның сапа-
сын айқындау;
ластанумен кү-
рестің экономи-
калық тиiмділi-
гін арттыру
бойынша ұсыным-
дарды әзірлеу
2.8.2 Қазақстан Респу- Қазақстан Қоршаған- 10 ақ- 2005 - Респуб-
бликасының әуе Республи- ортамині пан, 4,5 ликалық
бассейнiнің тех- касының жыл 2006 - бюджет
ногендік ластану Үкіметіне сайын 4,7
деңгейiн бағалау ақпарат 2007 -
және сауықтыруда 4,9
ғылыми-негiздел-
ген ұсынымдар
жасау
2.8.3 Қазақстан Респу- Қорша- ИСМ, 2005 Талап
бликасының аума- ғанорта- ДМ жылдың етіл-
ғының урбандал- миніне ІІ тоқ- мейді
ған атмосфералық ұсыныс- саны
ауаның сапасына тар
ақпараттық үлгі-
сін әзірлеу және
енгізу бойынша
ұсыныстарды
дайындау
2.8.4 Кешендi бағалау Қорша- ИСМ, 2005 Талап
негiзінде Қазақ- ғанорта- ЭМРМ, жылдың етіл-
стан Республика- миніне ДМ ІІ тоқ- мейді
сының неғұрлым ұсыныс- саны
ластанған өнер- тар
кәсіптік орта-
лықтарында
(Өскемен, Қара-
ғанды, Атырау,
Шымкент, Павло-
дар, Риддер)
экологиялық жағ-
дайды жақсарту
жөніндегi ұсы-
ныстар әзiрлеу
2.8.5 Автомобиль көлi- Қорша- ИСМ, 2005 Талап
гiнде отынның ғанорта- ЭМРМ жылдың етіл-
экологиялық таза миніне ІІ тоқ- мейді
түріне көшу жө- ұсыныс- саны
нiндегі ұсыныс- тар
тар әзiрлеу
___________________________________________________________________
2.9. Радиоактивтік ластанулар
___________________________________________________________________
2.9.1 Радиоактивтiк Қорша- ДМ 2005 Талап
қалдықтарды сақ- ғанорта- жылдың етіл-
тау мен консер- миніне ІІ тоқ- мейді
вациялаудың жай- ұсыныс- саны
күйiн, сондай-ақ тар
олардың Қазақ-
стан Республика-
сының қоршаған
ортасының жай-
күйiне әсерін
зерттеу бойынша
ұсыныстар
әзірлеу
2.9.2 Халықтың денсау- Қорша- ДМ 2005 Талап
лығына және ғанорта- жылдың етіл-
қоршаған ортаға миніне ІІ тоқ- мейді
радиоактивтiк ұсыныс- саны
ластанудын әсер тар
етуін бағалау
жөнiнде ұсыныс-
тар әзiрлеу
2.9.3 Халықтың денсау- Қорша- ДМ IV тоқ- 2005 - Респуб-
лығына табиғи ғанорта- сан, 3 ликалық
радиоактивтi миніне жыл 2006 - бюджет
(радонның) терiс ақпарат сайын 3,1
әсер етуін 2007 -
зерттеу 3,3
2.9.4 Солтүстiк Қазақ- Қорша- ДМ IV тоқ- 2005 - Респуб-
стан уран өндiру ғанорта- сан, 10 ликалық
аймағындағы ра- миніне жыл 2006 - бюджет
диациялық және ақпарат сайын 10,5
санитарлық-ги- 2007 -
гиеналық жағда- 11
йын зерттеу
2.9.5 Бейбiт ядролық Қорша- Қоршаға- ІV тоқ- 2005 - Респуб-
жер асты жары- ған норта- сан, 5 ликалық
лыстарын өткiзу ортаны мині, ДМ, 2006 2006 - бюджет
шекараларында қорғау ЭМРМ, жылдан 5,2
және жақын жер- минист- СІМ бастап 2007 -
лерде су монито- рінің жыл 5,5
рингінің техно- бұйрығы сайын
логиясын әзiрлеу
және енгiзу
___________________________________________________________________
2.10. Химиялық ластану
___________________________________________________________________
2.10.1 Химиялық ласта- Қорша- ДМ 2005 Талап
нуға ұшыраған ғанорта- жылдың етіл-
аумақтарды эко- миніне ІІ мейді
логиялық бағалау ұсыныс тоқсаны
жөнiнде ұсыныс-
тар әзiрлеу
2.10.2 Тұрақты органи- Қорша- ДМ 2005 Талап
калық ластағыш- ғанорта- жылдың етіл-
тарды бақылау, миніне ІІ мейді
мониторинг және ұсыныстар тоқсаны
басқару жөнінде
ұсыныстар
әзірлеу
2.10.3 Өнеркәсiп және Қоршаған Қоршаған- ІV 2005 - Респуб-
энергетика ау- ортаны ортамині, тоқсаны 5,3 ликалық
мақтары мен кә- қорғау ИСМ жыл 2006 - бюджет
сiпорындарының минист- сайын 5,6
сынап ластануы- рінің 2007 -
ның мониторингі бұйрығы 5,8
технологиясын
әзiрлеу және
енгiзу
2.10.4 Қазақстанның Қорша- ЭМРМ, ДСМ IV 2005 Респуб-
көмiрсутегі ши- ғанорта- тоқсан, - 1 ликалық
кiзатын тазарту миніне жыл 2006 бюджет
кезiнде күкiртті ақпарат сайын - 1
өндiру, алу, 2007
сақтау және кә- - 1,1
деге жаратудың
қоршаған ортаға
әсер етуінің мо-
ниторингін жүр-
гiзудi ұйымдас-
тыру және қам-
тамасыз ету
___________________________________________________________________
2.11. Өнеркәсiптік және тұрмыстық қалдықтар
___________________________________________________________________
2.11.1 Қазақстан Рес- Қазақстан Қоршаған- 10 2005 Респуб-
публикасында Республи- ортамині ақпан, - 15,7 ликалық
техногендік қал- касының жыл 2006 бюджет
дықтарды және Үкіметіне сайын - 16,5
оларды пайдалану ақпарат 2007
жолдарын ғылыми- - 17,4
техникалық
бағалау
2.11.2 Өндiрiстік және Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
тұтыну қалдық- Республи- ортамині жылдың етіл-
тармен жұмыс касының 10 мейді
жасаудың эколо- Үкіметіне тамызы
гиялық қауіпсіз ұсыныстар
технологиялары
бойынша дерек-
қордың ғылыми-
ақпараттық база-
сын жасау жөнiн-
де ұсыныстар
әзірлеу
2.11.3 Өндірістік қал- Қазақстан Қоршаған- 2007 Талап Бар ве-
дықтардың эколо- Республи- ортамині жылдың етіл- домст-
гиялық қауіпсіз- касы Үкі- 10 мейді волық
дік ғылыми-ақпа- меті қау- ақпаны бағы-
раттық орталығын лысының нысты
құру жобасы ұйым-
дардың
база-
сында
2.11.4 Ақтөбе, Жамбыл, Қорша- Облыстар 2005 Талап
Батыс Қазақстан, ғанорта- әкімдік- жылдың етіл-
Солтүстік Қазақ- миніне тері ІІ мейді
стан, Қостанай, ұсыныстар тоқсаны
Қызылорда облыс-
тарында өндiрiс-
тік қалдықтарды
жинау және көму
бойынша полигон-
дардың жобалау
бойынша ұсыныс-
тар әзірлеу
2.11.5 Қатты тұрмыстық Қорша- Облыстар 2005 Талап
қалдықтарды қай- ғанорта- әкім- жылдың етіл-
та пайдалану мен миніне діктері ІІ мейді
өңдеу жобаларын ұсыныстар тоқсаны
енгізу және
жасау бойынша
ұсыныстар
әзiрлеу
2.11.6 Құрамында сынап Қазақстан Қоршаған- 2005 Талап
бар аспаптар мен Республи- ортамині жылдың етіл-
бұйымдарды жи- касының 10 мейді
науды, сақтауды Үкіметіне тамызы
және кәдеге жа- ұсыныстар
ратуды бақылау-
ды ретке келтiру
бойынша ұсыныс-
тарды әзірлеу
___________________________________________________________________
2.12. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар
___________________________________________________________________
2.12.1 Жаңбыр жараты- Қазақ- Қоршаған- 2005 Талап
лысы және мұзды стан ортамині жылдың етіл-
селдерi сипатына Республи- 10 мейді
белсенді әсері- касының тамызы
нің әдiстемесiн Үкіметіне
әзiрлеу бойынша ұсыныстар
ұсыныстар
әзiрлеу
2.12.2 Төтенше эколо- Қазақ- Қоршаған- 2005 Талап
гиялық жағдай- стан ортамині жылдың етіл-
лардың алдын алу Респу- 10 мейді
жөнiндегi iс-ша- блика- тамызы
раларды әзiрлеу сының
үшін Алматы қа- Үкіметіне
ласының тау алды ұсыныстар
аудандарындағы
қауiптi эколо-
гиялық процес-
тердi зерттеу
және бағалау
бойынша ұсыныс-
тар әзiрлеу
___________________________________________________________________
2.13. Адамдардың ауыруы және қоршаған ортаның сапасы
арасындағы байланысты белгілеу
___________________________________________________________________
2.13.1 Қазақстан Респу- Қорша- ДМ, АШМ 2005 Талап
бликасының әр ғанорта- жылдың етіл-
саласындағы қор- миніне ІІ мейді
шаған ортаның ұсы- тоқсаны
экологиялық лас- ныстар
тануына тәуелдi
халықтың өмiр
сүруіне физиоло-
гиялық баға беру
жөнінде ұсыныс-
тар әзiрлеу
2.13.2 Қоршаған ортаға Қорша- ДМ 2005 Талап
және тұрғындар- ғанорта- жылдың етіл-
дың денсаулығына миніне ІІ мейді
қатер факторла- ұсы- тоқсаны
рын анықтау және ныстар
оның әсерін тө-
мендету бойынша
ұсынысты әзiрлеу
2.13.3 Шығыс Қазақстан Қорша- ДМ IV 2005 Респуб-
облысы және Сол- ғанорта- тоқсан - 10,5 ликалық
түстік Қазақстан миніне жыл 2006 бюджет
облыстары аймақ- ақпарат сайын - 11
тарында кешендi 2007
экологиялық және - 11,6
халықтың денсау-
лығын зерттеу
___________________________________________________________________
Бағдарлама бойынша барлығы 6407,3 млн. теңге, Респуб-
оның ішінде: ликалық
2005 жыл - бюджет
3703,3 млн. теңге;
2006 жыл -
1341,8 млн. теңге;
2007 жыл -
1362,2 млн. теңге;
___________________________________________________________________
2005-2007 жылдар үшін қаржыландыру көлемдерi тиісті жылға
арналған бюджетті қалыптастыру кезінде нақтыланатын болады.