Қазақстан Республикасының Экология кодексінің 294-бабының 3-тармағына сәйкес және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 16-бабы 3-тармағының 2) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

      1. Мына:

      1) 1-қосымшаға сәйкес Жанғыш газдарды жағудан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі;

      2) 2-қосымшаға сәйкес Жылу электр станцияларының, жылу электр орталықтарының және қазандықтардан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі;

      3) 3-қосымшаға сәйкес Мұнай және газ өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі;

      4) 4-қосымшаға сәйкес Шойын, болат және күйдіргіштерді біріктірілген өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі;

      5) 5-қосымшаға сәйкес Цемент және әк өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі;

      6) 6-қосымшаға сәйкес Алюминий, ферроқорытпа, қорғасын және мырыш өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі;

      7) 7-қосымшаға сәйкес Орман шаруашылығында жөніндегі парниктік газдар сіңірулерін есептеу әдістемесі;

      8) 8-қосымшаға сәйкес Көмір өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі;

      9) 9-қосымшаға сәйкес Химия өнеркәсібі өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі;

      10) 10-қосымшаға сәйкес Шыны, керамика және минералды материалдарды өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі бекітілсін.

      2. "Парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулерін есептеу жөніндегі әдістемелерді бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 371 (Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2021 жылғы 16 қыркүйекте № 24383 болып тіркелді) бұйрығының күші жойылды деп танылсын.

      3. Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Климаттық саясат және жасыл технологиялар департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оның Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастырылуын;

      3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтердің ұсынылуын қамтамасыз етсін.

      4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар вице-министріне жүктелсін.

      5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасы

      Индустрия және инфрақұрылымдық

      даму министрлігі

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасы

      Энергетика министрлігі

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасы

      Стратегиялық жоспарлау және

      реформалар агенттігі

      Ұлттық статистика бюросы

Жанғыш газдарды жағудан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістеме

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Жанғыш газдарды жағудан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістеме (бұдан әрі – Әдістеме) Қазақстан Республикасы Экология кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 294-бабының 3-тармағына сәйкес жанғыш газдарды жағудан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеуге арналған.

      2. Жанғыш газдарды жағудан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу жанғыш газдарды жағудан болған қос тотығы (бұдан әрі – СО2) шығарындыларының коэффициентін есептеуге арналған электрондық есептеу құралымен (бұдан әрі – ЭЕҚ) анықталады. ЭЕҚ көміртегі бірліктерін сату жүйесінің операторының (бұдан әрі - жүйе операторы) ресми интернет-ресурсында орналастырылған.

      3. Осы Әдістемеде пайдаланылатын негізгі терминдер мен анықтамалар:

      1) агломерациялық газдар – кеннің металлургиялық қасиеттерін жақсарту үшін олардың ұсақ бөлшектерін термиялық күйдіру процесінде түзілетін газдар;

      2) әкімшілендіру субъектісі – квоталанатын қондырғының операторы;

      3) газдың компоненттік құрамы – газдың құрамында қамтылған әртүрлі көмірсутектер қоспасы;

      4) жанғыш газ – шығу тегі табиғи немесе жасанды жолмен алынған, жану жылуы төмен газ;

      5) жылу генерациясы – жылу алу үшін отынның алуан түрлерін жағу процесі;

      6) квоталау субъектісі – квоталанатын қондырғының операторы;

      7) көміртегі бірліктерімен сауда жүйесінің операторы - қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның парниктік газдар шығарындыларын реттеу жөніндегі ведомстволық бағынысты ұйымы, ол парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулері саласындағы мемлекеттік реттеуді және халықаралық ынтымақтастықты техникалық және сараптамалық сүйемелдеуді қамтамасыз етеді.

      8) мұнай зауытының газы – мұнай өнімдерін термиялық және каталитикалық қайта өңдеу процестері кезінде түзілетін газ;

      9) стандарттық жағдайлар – 20 градус температураға және 101325 Паскаль қысымға тиісті қоршаған орта жағдайлары (сынап бағанасының 760 миллиметрі).

      4. Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге терминдер мен анықтамалар Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасына сәйкес қолданылады.

2-тарау. Жанғыш газдарды жағудан болған СО2 шығарындыларының коэффициентін есептеу

      5. Жанғыш газдарды жағудан СО2 шығарындыларын есептеуді қондырғы операторлары ЭРИ көмегімен есептелген шығарындылар коэффициентін қолдана отырып жүргізеді, егер көміртегі диоксиді шығарындыларының коэффициентін айқындаудың өзге әдісі қондырғы операторының парниктік газдар шығарындылары мониторингінің жоспарында және мониторинг нәтижесінде алынған күйдірілген жанғыш газдың массасы (көлемі) туралы деректер Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің бұйрығымен бекітілген 1-қосымшада Парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулері саласындағы мемлекеттік реттеу қағидаларының парниктік газдар шығарындылары мониторингі жоспарының нысанына (бұдан әрі - Мониторингі жоспары) сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 27301 болып тіркелген) көзделмеген.

      6. Бастапқы деректер ретінде ЭЕҚ-ны пайдалану үшін жанғыш газдың компоненттік құрамы және оның тығыздығы туралы ақпарат ұсынылады. Газдың сипаттамасы, оның компоненттік құрамы туралы барлық стандартты деректер жағдайына келтіріледі.

      7. Компоненттік құрам көлемдік үлестермен не молярлық үлестермен беріледі. Анықталмайтын компоненттер кезіңде газдың құрамы этан негізінде консервативті қабылданады. Бұл ретте ЭЕҚ көлемдік үлестермен молярлық үлестерге автоматты түрде қайта есептеу жүргізеді. Әр түрлі компоненттердің үлесінің сомасы 1-ді құрайды.

      8. Берілген жағу тәсілін есепке алып, жанғыш газды жағудан болған СО2 коэффициенті ЭЕҚ көмегімен есептеудің нәтижесі болып табылады, ол мынадай:

      салмақтық көрсеткіштерде – СО2 тонна/газ тонна. Есептелетін мәндердің ішіндегі ең нақтысы, өйткені ол газдың компоненттік құрамы туралы деректерге ғана тәуелді;

      көлемдік көрсеткіштерде – СО2 тонна/газдың 1000 текше метрі. Берілген шарттар негізінде газдың тығыздығы туралы деректерге тәуелді;

      энергетикалық көрсеткіштерде – СО2 тонна/газ тераджоуль. Берілген шарттар кезінде газдың тығыздығы мен калориялылығы туралы деректерге тәуелді. Дербес деректер болмаған жағдайда газдың калориялылығы ЭЕҚ көмегімен есептеледі.

      9. Көрсеткіш: Жанғыш газға арналған СО2 шығарындыларының коэффициенті:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;     

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EFDG,i,y – шығарындылар коэффициенті, тонна СО2/отын газдың тонна;

      ni – i-ші газ компонентінің көміртегі атомдарының саны;

      Xm – Мониторингі жоспарына сәйкес сынамаларды i-ші газ компонентінің мольдік үлесі, процентер;

      Awc – көміртектің атомдық салмағы;

      Mwk - i-ші газ компонентінің молекулалық салмағы;

      44 – СО2 молярлық салмағы, килограмм/киломоль;

      12 - көміртектің атомдық салмағы,

      OF – қышқылдану коэффициенті (жылу шығару мақсатында жағу үшін әдеттегідей 1-ге, сондай-ақ алаулық жағу үшін 0,995 тең қолданылады).

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      10. Тонна СО2/тонна газды тонна CO2/1000 стандарттық м3 газ айналдырған жағдайда болса, қондырғы операторы шығарындылар коэффициентін келесідей есептейді:

      Көрсеткіш: ЭЕҚ-даға жанғыш газ үшін СО2 шығарындыларының коэффициенті

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;     

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EFDG,i,y – шығарындылар коэффициенті (тонна СО2/1000м3 газ алауында жағылған);

      ni – i-ші газ компонентінің көміртегі атомдарының саны;

      Xm – парниктік газдар шығарындыларының мониторингі жоспарына сәйкес сынамаларды іріктеу пункттерінде зертхана анықтайтын i-ші газ компонентінің мольдік үлесі, процентер;

      Awc – көміртектің атомдық салмағы;

      Mwk - i-ші газ компонентінің молекулалық салмағы;

      r - i компоненттерден тұратын есептелген газдың (газдар қоспасының) тығыздығы, кг/м3;

      44 – СО2 молярлық салмағы, килограмм/киломоль;

      12 - көміртектің атомдық салмағы,

      OF – қышқылдану коэффициенті (жылу шығару мақсатында жағу үшін әдеттегідей 1-ге, сондай-ақ алаулық жағу үшін 0,995 тең қолданылады).

      Егер өлшем бірлігі тонна болып табылған жағдайда, дөңгелектеу үтірден кейін үш санға дейін жүргізіледі.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналастырылу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      11. Көрсеткіш: k компонентінің молярлық тығыздығы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;     

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;     

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      MWk – k компонентінің молярлық тығыздығы, (килограмм/киломоль)/ (стандартты текше метр/киломоль);

      µk – k компонентінің молярлық салмағы, килограмм/киломоль;

      V – қалыпты жағдайдағы бір моль газдың көлемі, стандартты текше метр/киломоль.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      12. Көрсеткіш: k компонентінен құралған газдың (газ қоспаларының) орташа салмақтандырылған тығыздығы мынадай формуламен анықталады:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;     

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;     

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      dk – k компонентінен құралған газдың (қоспаның) орташа салмақтандырылған тығыздығы, (килограмм/киломоль)/(стандартты текше метр/киломоль);

      VDG,i,k – і газдағы k компонентінің таза көлемдік үлесі, проценттер Мониторинг жоспарына және қондырғының жалпы өндірістік практикасына сәйкес сынаманы іріктеу нүктелеріндегі газдың компонентті құрамының зертханалық талдауымен анықталады;

      MWk – k компонентінің молярлық тығыздығы, (килограмм/киломоль)/ (стандартты текше метр/киломоль).

      4) ұйғарынды ақпараттың орналастырылу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      13. Газдың компоненттік құрамы жеке өндірістік зертханада немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының техникалық реттеу және метрология саласындағы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада құралдық әдістерімен ұдайы анықталады.

      14. Жанғыш газдың ауыспалы компоненттік құрамы жылына 20 мың тоннадан артық шығарылатын (қайта өңделетін) жеке технологиялық қондырғының операторлары газдың компоненттік құрамын автоматты көп арналы (толық) газ анализаторларының көмегімен анықтайды. Газ анализаторлары "Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы" Заңның 17-бабының 3) тармақшасына сәйкес өлшем бiрлiгiн қамтамасыз етудiң мемлекеттiк жүйесiнiң тізілімінде тіркеледі.

      15. Газдың компоненттік құрамын талдамалы бақылау мерзімділігін қондырғылардың операторлары өздігінен белгілейді және ол Мониторинг жоспарының 13.2-тармағының 1) тармақшасында көрсетіледі.

      16. Қондырғыларда газ тәрізді отын ретінде стандартты сапада сатып алынатын газды қолданатын қондырғылардың операторлары СО2 шығарындыларының коэффициентін есептеу үшін газ жабдықтаушының табиғи газдың компонентті құрамы, тығыздығы және төменгі жылу шығару қабілеттігі туралы деректерін қолданады. Бұл ретте қондырғылар операторларының ЭЕҚ көмегімен есептеген СО2 шығарындыларының коэффициенті жабдықтаушыдан газдың сапалы сипаттамалары туралы деректер алынған мерзімде пайдаланған табиғи газдың көлеміне қолданылады.

      17. Қондырғылар операторлары қондырғылардың өзге СО2 шығарындыларын есептеу мақсатында көміртегінің жалпы теңгерімі есептерінде ЭЕҚ-ны пайдалана отырып есептелінген қондырғыдан алынған жанғыш газдағы көміртегінің жалпы немесе ауқымды үлесі туралы деректерді пайдаланады.     

      18. Сатып алынатын стандартты сапалы табиғи газды пайдаланатын, оны тұтынуы жылына 25 миллион текше метрден (газ көлемі стандарттық жағдайда) аспайтын қондырғы операторы, табиғи газ үшін көрсетілген ілеспе техникалық құжаттамаға сәйкес СО2 шығарындыларының көлемді коэффициенттерін қолданады.

      18-1. Қондырғы операторы газдың құрамы мен оның тығыздығы туралы ақпаратты газдың әрбір партиясы үшін жеке ескереді, содан кейін алынған нәтижелерді қорытындылайды және есептеулерде есепті кезеңдегі орташа көрсеткіштерді пайдаланады.

      19. Мұнай және газ өндіретін қондырғылары бар қондырғы операторлары Кодекстің 294-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленген Мұнай және газ өндіретін қондырғылар үшін парниктік газдар шығарындыларын (көміртегі қос тотығы мен метанның жалпы шығарындыларын) есептеу жөніндегі әдістемесінде көзделген, мерзімділікпен әртүрлі геологиялық объектілерден және орындардан алынатын газдың әрбір түрінің компоненттік құрамын анықтайды.      

      Газ факторы бір тонна мұнайға 10 текше метр газдан аспайтын ұсақ және шағын мұнай кен орындары үшін Қазақстан Республикасының "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Кодексі 142-бабының 1-тармағына сәйкес кен орындарын игерудің бекітілген жобалау құжаттарында көрсетілген газдың компоненттік құрамы туралы деректер пайдаланылады.

      20. Агломерат өндіретін қондырғылары бар қондырғылар операторлары қондырғының селективтік рециркуляциясы жүйесінің агломерациялық газдарының және/немесе басқа квоталанатын қондырғыларға берілетін агломерациялық газдардың компоненттік құрамын ғана анықтайды.      

      21. Әрбір қондырғыдан және СО2 шығарындыларының әрбір көзінен жанғыш газдардың барлық түрлерінің толық құрамдас құрамын өлшеу мүмкін болмаған жағдайда, СО2 шығарындыларын анықтау үшін жанама деректер бар. Мұндай деректерге газдардың тығыздығы, жылу шығару қабілеттігі, газдағы көміртегінің салмақтық/мөлшерлік үлесі жатады.

      22. ЭИҚ көмегімен немесе осы Әдістеменің 10-қосымшаға белгіленген формула бойынша СО2 шығарындыларының коэффициентін есептеу үшін деректер жеткіліксіз болған кезде мынадай деректер қолданылады:

      табиғи газ үшін әдеттегідей осы Әдістеменің 17-тармағына сәйкес табиғи газ үшін СО2 шығарындыларының жалпы коэффициенттері және/немесе тығыздығының мәндері пайдаланылады;

      басқа жанғыш газдар үшін әдеттегідей осы Әдістемеге 1 және 2-қосымшалардың кестелерінде көрсетілген тығыздық, газдағы көміртегінің үлесі және СО2 шығарындылары коэффициенттерінің мәндері қолданылады.

      23. Мұнай-газ секторында тек мұнай зауыты газының тығыздығы туралы деректер болған кезде көлемді көрсеткіштер анықталады.

      Көрсеткіш: СО2 көлемдік шығарындыларының көлемді коэффициенті:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EFi, (көл.) – y жылында і процесі/газдың көзі үшін СО2 шығарындыларының көлемдік коэффициентінің есептік мәні, СО2 тонна/газдың 1000 стандартты текше метрі;

      Рi,y өлш – құралдық әдіспен өлшенетін у жылы үшін і процесінен болған жанғыш газдың тығыздығы, килограмм/стандартты текше метр;     

      Ркесте – осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес әдеттегідей тығыздық, килограмм/стандартты текше метр;     

      EFкесте(көл.) – осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес СО2 шығарындыларының көлемдік жалпы коэффициентінің кестелік мәні, СО2 тонна/газдың 1000 стандартты текше метрі;

      4) ұйғарынды ақпараттың орналастырылу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      24. Көрсеткіш: СО2 шығарындыларының жалпы коэффициенті:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EFi, y(салм.) – y жылында і процесі/газдың көзі үшін СО2 шығарындыларының жалпы коэффициентінің есептік мәні, СО2 тонна/газ тонна;

      EFi,y(көл.) – y жылында і процесі/газдың көзі үшін СО2 көлемдік шығарындыларының жалпы коэффициентінің есептік мәні, СО2 тонна/1000 стандартты текше метр;

      Рi,y өлш. – құралдық әдіспен өлшенетін у жылы үшін і процесінен болған жанғыш газдың тығыздығы, килограмм/стандартты текше метр.\\

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      25. Көрсеткіш: Жылу шығару қабілеттілігінің көлемдік мәні:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғылардың меншікті деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      NCVi,y(көл.) – у жылына і процесінен жанғышгаздың көлемдік жылу шығару қабілеттілігін есептеу мәні, тераджоуль/1000 стандартты текше метрі;

      Рi,y өлш. – құралдық әдіспен өлшенетін у жылы үшін і процесінен болған жанғыш газдың тығыздығы, килограмм/стандартты текше метр;

      Ркесте – осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес әдеттегідей тығыздық, килограмм/стандартты текше метр;

      NCVкесте(көл.) – осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес жанғыш газдың көлемдік жылу шығару қабілеттілігінің кестелік мәні, тераджоуль/ 1000 стандартты текше метр;

      4) ұйғарынды ақпараттың орналастырылу орны көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      26. Көрсеткіш: Газдағы көміртегінің көлемдік үлесінің мәні:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      µi,y(көл.) – y жылында і процесі/газдың көзі үшін газдағы көміртегінің көлемдік үлесінің есептік мәні, бірліктер үлесі;

      Рi,y өлш. – құралдық әдіспен өлшенетін у жылы үшін і процесінен болған жанғыш газдың тығыздығы, килограмм/стандартты текше метр;

      Ркесте – осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес әдеттегідей тығыздық, килограмм/стандартты текше метр;

      µкесте(көл.) – осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес газдағы көміртегінің көлемдік және жалпы үлесінің кестелік мәні, бірліктер үлесі.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналастырылу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      27. Көрсеткіш: Газдағы көміртегінің жалпы үлесінің есептік мәні:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      µi,y(салм.) – y жылында і процесі/газдың көзі үшін газдағы көміртегінің жалпы үлесінің есептік мәні, килограмм/стандартты текше метр;

      µi,y(көл.) – y жылында і процесі/газдың көзі үшін газдағы көміртегінің жалпы үлесінің есептік мәні, бірл.үлесі;

      Рi,y өлш. – құралдық әдіспен өлшенетін у жылы үшін і процесінен болған жанғыш газдың тығыздығы, килограмм/стандартты текше метр.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналастырылу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      Мұнай зауыты газының төмен жану жылуы туралы ғана нақты өлшенеті деректер бар болған кезде СО2 мынадай анықталады:

      28. Көрсеткіш: Жанғыш газдан болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Е(СО2) – жанғыш газдан болған СО2 шығарындылары (немесе мұнай зауыты газының жеке жағдайында), СО2 тонна /1000 текше метр;

      EFJ кесте – осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес энергетикалық шығу бірлігіне СО2 шығарындылары коэффициентінің кестелік мәні, СО2 тонна/ тераджоуль;

      NCVi,y – осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес жанғыш газдың төмен көлемдік жанудан жылу шығару мәні, тераджоуль/1000 стандартты текше метр.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      29. Газ тәріздес отындардың стационарлық жануынан азот оксиді мен метан шығарындыларын есептеу олардың материалдық еместігіне байланысты жүргізілмейді.

      Мұнай және газ өндіру кезінде азот шала тотығы мен алауда жағылатын метан шығарындыларын есептеуді қондырғы операторы Кодекстің 294-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленген Мұнай және газ өндіру жөніндегі қондырғылардан парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесіне сәйкес жүзеге асырады.

      30. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған жағдайда қондырғы операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістемелерін пайдаланады.

      Ескерту. Қосымшаға өзгеріс енгізілді – ҚР Экология және табиғи ресурстар министрінің 01.03.2024 № 55 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Жанғыш газдар үшін әдеттегідей коэффициенттер

      2-кесте

Көлемдік көрсеткіштердің кестелік мәндері

Жылу электр станцияларының, жылу электр орталықтарынан және қазандықтардан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Жылу электр станцияларының (бұдан әрі – ЖЭС), жылу электр орталықтарынан (бұдан әрі – ЖЭО) және қазандықтардан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) Қазақстан Республикасының Экология кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 294-бабының 3 тармағына сәйкес әзірленді және ЖЭС, ЖЭО және қазандықтардан болған көміртегі парниктік газдар шығарындыларын есептеуге арналған

      2. Осы Әдістемеде экономикалық қызметтің негізгі түрі және/немесе қосалқы түрлері болып табылатын ЖЭС-тен, ЖЭО-дан және қазандықтардан, сондай-ақ өздерінің жеке қажеттілігі үшін жылу энергиясын өндіретін және басқа өнеркәсіптік қондырғыларының құрамына кірмейтін ЖЭС-тен, ЖЭО-дан және қазандықтардан болған парниктік газдар шығарындылары қаралады.

      3. Парниктік газдар жылдық шығарындылары бойынша деректер жалпы ЖЭС, ЖЭО және қазандықтар бойынша беріледі. Қазандықтарда (жеке немесе бірлескен) отынның бірнеше түрлерін немесе маркаларын жаққан кезде шығатын парниктік газдар шығарындыларын есептеу әрбір түрі және маркасы бойынша бөлек жүргізіледі, ал нәтижелері қосылады.

      4. Қондырғы операторы осы Әдістемеге және Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің "Парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулері саласындағы мемлекеттік реттеу қағидаларын бекіту туралы" 2022 жылғы 28 наурыздағы № 91 бұйрығымен бекітілген 1-қосымшада ұсынылған квоталанатын қондырғының парниктік газдар шығарындылары мониторингі жоспарының нысанына сәйкес отынның саны, сапасы және элементтік (құрамдас) құрамы туралы деректер бойынша мониторингті жүзеге асырады (бұдан әрі-мониторинг жоспары).

      5. Қондырғы операторы парниктік газдардың жылдық шығарындысын айқындау кезінде мынадай деректерді пайдаланады:

      - есепті кезеңдегі қондырғының нақты деректері бойынша табиғи отынның түрлері, маркалары, кен орындары бойынша шығысы, отын тоннасы;

      - отын түрлерінің, маркаларының және кен орындарының әрқайсысы үшін талдау нәтижелері бойынша жағылатын сұйық және қатты отынның жұмыс массасына көміртектің болуы (отын тоннасының үлесі), отын тоннасының с/тоннасы;

      - қарастырылып отырған кезеңде орташа есеппен сұйық және қатты отынның жануы механикалық толық емес (немесе уностағы көміртектің болуы (күл, шлак)) жылудың жоғалуы, %;

      - қарастырылатын кезеңде орташа сұйық және қатты отынның химиялық толық жанбауымен жылудың жоғалуы, %;

      - қождағы көміртегі мөлшері, тонна с/тонна қож;

      - z кезеңінде пайда болған қождың мөлшері, тонна;

      - ластаушы заттардың меншікті салмағы, кг/нм3

      - отынның әр түрі, маркалары және кен орындары үшін (қатты немесе сұйық), ТДж/тонна отынның төменгі жану жылуы.

      Талдаудың жиілігі мен кезеңділігін қондырғы операторы дербес белгілейді және мониторинг жоспарында тіркеледі.

      Қондырғы операторы отын беруші ұсынған отындағы көміртегі мөлшері туралы деректерді пайдаланады не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті аттестатталған өндірістік зертханада не Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада отынның жұмыс салмағына көміртегі құрамына талдауды жүзеге асырады.

2-тарау. ЖЭС, ЖЭО және қазандықтардан болған қос тотығының шығарындыларын есептеу

      6. Көрсеткіш: Қатты және сұйық отынды жағу кезіндегі СО2 жалпы шығарындылары.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 қантарына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      Қондырғы операторы парниктік газдардың жиынтық шығарындыларын өлшем бірлігімен есептейді - тонна СО2 – эквиваленті, CH4 және N2O шығарындыларын анықтауға байланысты. Бұл өлшем бірлігі СО2 шығарындыларын CH4 және N2O шығарындыларымен жинақтайды.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

Параграф 1. Квоталау субъектілері үшін ЖЭС, ЖЭО қазандықтарынан және қазандықтардан СО2 шығарындыларын есептеу

      7. Көрсеткіш: қатты және сұйық отынды жағу кезінде СО2 шығарындылары.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.және

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Бұл формула қатты және сұйық отынды жағудан СО2 шығарындыларын есептеу үшін қолданылады, өйткені ол жұмыс массасындағы отынның көміртегі құрамына негізделген. Егер сұйық отын шығыны көлем бірліктерінде ұсынылса, онда ол тығыздықты пайдаланып масса бірліктеріне ауыстырылады. Тығыздық жөніндегі деректерді отын беруші немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген меншікті аттестатталған өндірістік зертхананың немесе тәуелсіз зертхананың нәтижелері бойынша ұсынады.

      Егер өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу үтірден кейін үш санға дейін жүргізіледі.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      8. Көрсеткіш: есепті кезеңде жағылған қатты және сұйық отынның мөлшері.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Qt- қатты және сұйық отынның төменгі жану жылуы, ТДж / тонна отын.

      Көрсеткішті отынның әрбір ұсынылған партиясы мен түрі үшін отын беруші ұсынады (отын паспорты) не жеке аттестатталған өндірістік зертханада не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада қатты және сұйық отынның жануының төмен жылуын талдау жүзеге асырылады. Зертханада талдаулар жүргізілген жағдайда зерттеулердің жиілігі мен кезеңділігін қондырғы операторы дербес белгілейді және парниктік газдар шығарындыларының мониторингі жоспарының 13-тармағының 1-тармақшасында белгіленеді.

      Квоталау субъектісі қарастырылып отырған кезеңдегі қатты немесе сұйық отынның жұмыс массасына жанудың төменгі жылуының орташа көрсеткішін пайдаланады.

      Жұмыс қатты және сұйық отынының төменгі жану жылуының мәнін отын жеткізуші Ккал/кг өлшем бірлігінде береді және ТДж/тоннаға ауыстырылады, дөңгелектеу үтірден кейін бесінші санға дейін жүргізіледі.

      Квоталау субъектісі осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес ЖЭС, ЖЭО және қазандық отынының жалпы шығынынан 1% - дан аспайтын отынның осы түрін жұмсау кезінде жұмыс істейтін қатты және сұйық отынның төмен жану жылуының мәнін пайдаланады.

      OFотын- отынның тотығу коэффициенті, үлесі.

      Қолда бар деректерді негізге ала отырып, квоталау субъектісі осы Әдістеменің 10-тармағында немесе 11-тармағында ұсынылған есептеудің төменде келтірілген нұсқаларының бірін пайдалана отырып, отынның тотығу коэффициентін.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      9. Көрсеткіш: қатты және сұйық отынды жағу кезінде СО2 шығарындыларының коэффициенті.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      СО2 шығарындыларының коэффициентін анықтау кезінде дөңгелектеу үтірден кейін үш белгіге дейін жүргізіледі.

      Квоталау субъектісі отын беруші ұсынған қатты және сұйық отындардағы көміртектің құрамы туралы деректерді жұмыс массасына пайдаланады не өзінің өндірістік зертханасында не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада көміртегі құрамына талдауды жүзеге асырады не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес есептеу жолымен айқындалған, квоталанатын қондырғының парниктік газдар шығарындыларын мониторингтеу жоспарына сәйкес отынның физикалық-химиялық жай-күйінің қолда бар өлшенетін көрсеткіштері арқылы жүзеге асырылады.

      Сұйық отынның стандартты коммерциялық түрлеріндегі жұмыс массасына арналған сұйық отындағы көміртектің құрамын анықтау үшін квоталау субъектісі отын жеткізуші ұсынған көміртегі құрамы туралы деректерді пайдаланады. Өнім беруші ұсынатын деректер болмаған кезде квоталау субъектісі осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес сұйық отын үшін СО2 шығарындыларының коэффициентін пайдаланады.

      Зертханада талдау жүргізу кезінде зерттеулердің жиілігі мен кезеңділігін квоталау субъектісі дербес белгілейді және мониторинг жоспарында тіркеледі.

      Квоталау субъектісі қаралып отырған кезең үшін орташа көрсеткішті пайдаланады.

      СО2 шығарындыларының коэффициентін анықтау кезінде дөңгелектеу үтірден кейін үш белгіге дейін жүргізіледі.

      Qt - жұмыс істейтін қатты және сұйық отынның төмен жану жылуы, ТДж / тонна отын;

      Көрсеткішті отынның әрбір ұсынылған партиясы мен түрі үшін отын беруші ұсынады (отын паспорты) не жеке аттестатталған өндірістік зертханада не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада қатты және сұйық отынның жануының төмен жылуын талдау жүзеге асырылады. Зертханада талдаулар жүргізілген жағдайда зерттеулердің жиілігі мен кезеңділігін квоталау субъектісі дербес белгілейді және парниктік газдар шығарындыларының мониторингі жоспарында тіркеледі.

      Өнім беруші ұсынатын деректер болмаған кезде квоталау субъектісі осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес сұйық отынның төмен жану жылуының коэффициентін пайдаланады.

      Квоталау субъектісі қарастырылып отырған кезеңдегі қатты немесе сұйық отынның жұмыс массасына жанудың төменгі жылуының орташа көрсеткішін пайдаланады.

      Жұмыс қатты және сұйық отынының төменгі жану жылуының мәнін отын жеткізуші Ккал/кг өлшем бірлігінде береді және ТДж/тоннаға ауыстырылады, дөңгелектеу үтірден кейін бесінші санға дейін жүргізіледі.

      Квоталау субъектісі осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес СО2 шығарындылары коэффициентінің мәнін осы отын түрін ЖЭС, ЖЭО және қазандық отынының жалпы шығынының 1% - нан аспайтын мөлшерде жұмсаған кезде пайдаланады.

      4) шығу ақпаратын орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды. Көрсеткіш: отынның тотығу коэффициенті (а нұсқасы).

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      OFотын- отынның тотығу коэффициенті, үлесі;

      q4- қатты отын жануының механикалық толық болмауы салдарынан жылу шығындары, %.

      Көрсеткіш жеке аттестатталған өндірістік зертханада не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада есептеледі.

      Көрсеткіш өз өндірістік зертханасында немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада өлшенген шлактардағы және алып кетудегі отынның жанбауымен жабдықтың жылу үнемділігі туралы Электр станциясының есебін жасау жөніндегі әдістемелік нұсқауларға сәйкес айқындалады.

      Сұйық отын шығыны жалпы отын шығынының 1% - на тең немесе одан аз болған кезде көрсеткіш нөлге тең деп қабылданады.

      q3- отынның химиялық толық жанбауы салдарынан жылу шығыны,%.

      Көрсеткіш жабдықтың жылу үнемділігі туралы Электр станциясының есебін жасау жөніндегі әдістемелік нұсқауларға сәйкес немесе қазандықтардың нормативтік энергетикалық сипаттамалары бойынша анықталады. Деректер болмаған кезде көрсеткіш нөлге тең деп қабылданады.

      Квоталау субъектісі қарастырылып отырған кезеңде қатты немесе сұйық отынның жануының механикалық толық болмауы салдарынан жылу ысырабының орташа көрсеткішін пайдаланады.

      Анықтау кезінде отынның тотығу коэффициенті, дөңгелектеу үтірден кейінгі төртінші цифрға дейін жүргізіледі.

      4) Шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      10. Көрсеткіш: отынның тотығу коэффициенті (а нұсқасы).

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      OFотын- отынның тотығу коэффициенті, үлесі;

      q4-қатты отын жануының механикалық толық болмауы салдарынан жылу шығындары, %.

      Көрсеткіш жеке аттестатталған өндірістік зертханада не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада есептеледі.

      Көрсеткіш өз өндірістік зертханасында немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада өлшенген шлактардағы және алып кетудегі отынның жанбауымен жабдықтың жылу үнемділігі туралы Электр станциясының есебін жасау жөніндегі әдістемелік нұсқауларға сәйкес айқындалады.

      Сұйық отын шығыны жалпы отын шығынының 1%-на тең немесе одан аз болған кезде көрсеткіш нөлге тең деп қабылданады.

      Қатты және сұйық отынның жануының механикалық толық болмауына байланысты жылуды жоғалту коэффициентін анықтау мүмкіндігі болмаса, көрсеткіш нөлге тең деп қабылданады.

      q3- отынның химиялық толық жанбауы салдарынан жылу шығыны, %.

      Көрсеткіш жабдықтың жылу үнемділігі туралы Электр станциясының есебін жасау жөніндегі әдістемелік нұсқауларға сәйкес немесе қазандықтардың нормативтік энергетикалық сипаттамалары бойынша анықталады. Деректер болмаған кезде көрсеткіш нөлге тең деп қабылданады.

      Квоталау субъектісі қарастырылып отырған кезеңде қатты немесе сұйық отынның жануының механикалық толық болмауы салдарынан жылу ысырабының орташа көрсеткішін пайдаланады.

      Анықтау кезінде отынның тотығу коэффициенті, дөңгелектеу үтірден кейінгі төртінші цифрға дейін жүргізіледі.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      11. Көрсеткіш: уностағы көміртегі мөлшері (күл, қож)

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Cш.көмір - z кезеңінде алынған көміртектің мөлшері (күл, қож), тонна.

      Сш- қождағы көміртегі мөлшері, тонна с / тонна қож.

      Көрсеткішті квоталау субъектісі аспаптық өлшеулер негізінде, есептеудің бөгде әдістері негізінде, өзінің аттестатталған өндірістік зертханасында не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада айқындайды.

      bш.углер– z кезеңінде пайда болған қождың мөлшері, тонна. Көрсеткішті аспаптық өлшеулер негізінде, есептеудің бөгде әдістері негізінде, жеке аттестатталған өндірістік зертханада не Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада қондырғы операторы айқындайды.

      4) Шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      13. Көрсеткіш: уностағы көміртегі мөлшері (күл, қож)

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) Шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      14. Қазандықтарда ЖЭС, ЖЭО және қазандық Өндіріс қалдықтарын және қондырғының отын балансындағы үлесі бір пайыздан кем өзге отын түрлерін жағу кезінде квоталау субъектісі отынның (қалдықтардың) осы түрлерін жағудан СО2 шығарындыларының нақты көлемін есептеу үшін қабылданған Халықаралық әдістемелерді пайдаланады. Пайдаланылған отынның өзге түрлері туралы мәліметтер мониторинг жоспарының 13-тармағында көрсетіледі.

      15. Көрсеткіш: газ тәрізді отынды жағудан СО2 шығарындылары.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Квоталау субъектісі газ тәрізді отынды жағудан СО2 шығарындыларының коэффициентін есептеуді Кодекстің 294-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленген жанғыш газдарды жағудан парниктік газдар шығарындыларын есептеу жөніндегі әдістемеге сәйкес дербес жүргізеді.

      Газдың құрамдауыш құрамын Талдамалық бақылаудың кезеңділігін квоталау субъектісі дербес не жеткізушілерден стандартты сападағы газ тәрізді отынды сатып алуға арналған шарттарға сәйкес белгілейді және мониторинг жоспарының 13-тармағының 1) тармақшасында көрсетіледі.

      4) Шығыс ақпаратты орналастыру орны: Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      16. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған кезде квоталау субъектісі парниктік газдар шығарындыларын есептеу бойынша халықаралық әдістемелерді пайдаланады.

Параграф 2. Әкімшілендіру субъектілері үшін ЖЭС, ЖЭО қазандықтарынан және қазандықтардан парниктік газдар шығарындыларының есептеулері

      17. Әкімшілендіру субъектісі парниктік шығарындыларды осы Әдістеменің 6-тармағында ұсынылған формулаға сәйкес есептейді.

      18. Әкімшілік субъектісі СО2 шығарындыларын келесідей есептейді:

      Көрсеткіш: Қатты, сұйық және газ тәрізді отынды жағу кезінде СО2 шығарындылары.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Qt- осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес қатты, сұйық және газ тәрізді жұмыс отынының төменгі жану жылуы, ТДж / тонна отын.

      Әкімшілендіру субъектісінің меншікті деректері болған кезде көрсеткішті әрбір берілген отын партиясы мен отын түрі үшін отын жеткізуші береді (отын паспорты) не қатты және сұйық отынның жануының төмен жылуын талдау өзінің аттестатталған өндірістік зертханасында не Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада жүзеге асырылады. Кодекстің 186-бабының 8-тармағымен.

      OFотын- отынның тотығу коэффициенті, үлесі.

      Әкімшілендіру субъектісі осы Әдістеменің 10-тармағында ұсынылған формула бойынша не қолда бар деректерге сүйене отырып, осы Әдістеменің 11-тармағында көрсетілген формула бойынша есептейді.

      Деректер болмаған жағдайда көрсеткіш 1-ге тең болып қабылданады.

      Егер өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу үтірден кейін үш санға дейін жүргізіледі.

      4) Шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      19. Әкімшілендіру субъектісі СН4 және N2O шығарындыларын осы Әдістеменің 20, 21-тармақтарында ұсынылған формулаға сәйкес есептейді.

      20. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған кезде әкімшілендіру субъектісі парниктік газдар шығарындыларын есептеу бойынша халықаралық әдістемелерді пайдаланады.

Параграф 3. ЖЭС, ЖЭО қазандықтарынан және қазандықтардан СН4 және N2O шығарындыларын есептеу

      21. Көрсеткіш: Шығарындылар

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Qt - қатты және сұйық отынның төменгі жану жылуы (қатты, сұйық және газ тәрізді басқару субъектілері үшін), ТДж/тонна отын. Көрсеткішті отын жеткізушісі әрбір ұсынылған отын партиясы мен түрі бойынша береді (отын паспорты) немесе қатты және сұйық отынның төменгі калориялық құндылығын талдау өзінің сертификатталған өндірістік зертханасында немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулерінің нәтижелері бойынша айқындалады. Зертханада талдаулар жүргізу кезінде зерттеулердің кезеңділігі мен кезеңділігін квота субъектісі дербес белгілейді және Мониторинг жоспарында белгіленеді. Деректер болмаған жағдайда көрсеткіш осы Әдістемеге 1-кестеге сәйкес қабылданады;

      OF_отын- осы Әдістеменің 10-тармағына немесе 11-тармағына сәйкес есептелген отынның тотығу коэффициенті, үлесі. Деректер болмаған жағдайда көрсеткіш 1-ге тең қабылданады.

      Квоталау субъектілері отын түріне және пайдаланылатын жабдықтың түріне байланысты Әдістеменің 3-кестесіне сәйкес N₂O шығарындыларының коэффициентін пайдаланады.

      Әкімшілік субъектілері N₂O шығарындыларының коэффициентін отын түріне және қолданылатын жабдықтың түріне байланысты Әдістеменің 2-кестесіне сәйкес пайдаланады.

      Осы Әдістеменің 2, 3-кестелерінде N₂O шығарындыларының қолайлы коэффициенттері болмаған кезде агрегаттық жай-күйдің ұқсастығы және жабдық пен жағу технологиясының ұқсас түрін пайдалану қағидаты бойынша таңдалған N₂O шығарындылары коэффициенттерінің мәндері пайдаланылады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      22. Көрсеткіш: N₂O шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Qt- қатты, сұйық және газ тәрізді жұмыс отынының төменгі жану жылуы, ТДж/тонна отын. Көрсеткішті отын жеткізушісі әрбір ұсынылған отын партиясы мен түрі бойынша береді (отын паспорты) немесе қатты және сұйық отынның төменгі калориялық құндылығын талдау өзінің сертификатталған өндірістік зертханасында немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулерінің нәтижелері бойынша айқындалады. Зертханада талдаулар жүргізу кезінде зерттеулердің кезеңділігі мен кезеңділігін квота субъектісі дербес белгілейді және Мониторинг жоспарында белгіленеді. Деректер болмаған жағдайда көрсеткіш осы Әдістемеге 1-кестеге сәйкес қабылданады;

      OF_отын- осы Әдістеменің 10-тармағына немесе 11-тармағына сәйкес есептелген отынның тотығу коэффициенті, үлесі. Деректер болмаған жағдайда көрсеткіш 1-ге тең қабылданады.

      Квоталардың субъектілері отын түріне және пайдаланылатын жабдық түріне байланысты Әдістеменің 3-кестесіне сәйкес N₂O шығарындылар коэффициентін пайдаланады.

      Әкімшілік субъектілер отын түріне және қолданылатын жабдық түріне байланысты Әдістеменің 2-кестесіне сәйкес N₂O шығарындылар коэффициентін пайдаланады.

      Осы Әдістеменің 2, 3-кестелерінде сәйкес N₂O шығарындылар коэффициентін болмаған жағдайда, агрегаттық күйдің ұқсастығы және ұқсас жабдық түрін және жану технологиясын пайдалану негізінде таңдалған N₂O шығарындылар коэффициентін мәндері пайдаланылады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      Ескерту. Қосымшаға өзгеріс енгізілді – ҚР Экология және табиғи ресурстар министрінің 01.03.2024 № 55 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      1-кесте

      2-кесте

Утилитарлық көздерден шығарындылар коэффициенттері

      3-кесте.

Өнеркәсіптік көздерден шығарылатын шығарындылар коэффициенттері

Мұнай және газ өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Мұнай және газ өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу жөніндегі осы Әдістеме (бұдан әрі – Әдістеме) Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 294-бабының 3-тармағына сәйкес мұнай және газ өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеуге арналған.

      2. Әдістемеде мынадай терминдер мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) алынған ілеспе мұнай газының мөлшері – таңдалған уақыт кезеңіндегі байланған немесе еркін ілеспе мұнай газының ерітінді түрінде кен орнынан/ұңғымадан алынған ілеспе мұнай газының жалпы мөлшері;

      2) әкімшілендіру субъектісі – әкімшілендірілетін қондырғының операторы;

      3) газдық фактор – мұнай ұңғымасы өніміндегі көмірсутегі газдары қоспаларының құрамы;

      4) газлифтті газ – мұнай ұңғымасының газлифті және жоғары қысыммен жүргізу үшін пайдаланатын газ;

      5) ілеспе мұнай газы – шикі мұнайға байланған немесе ерітілген, немесе мұнайлы-газды қабатына байланбаған (еркін) күйіндегі әр түрлі газ тәрізді көмірсутектердің қоспасы;

      6) квоталау субъектісі – квоталанатын қондырғының операторы;

      7) кен орны – барлау жүргізу нәтижесінде қорлары есептелген және (немесе) бағаланған пайдалы қазбаның (пайдалы қазбалардың) табиғи жиналуы бар жер қойнауының бөлігі;

      8) көміртегі бірліктерімен сауда жүйесінің операторы – қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның парниктік газдар шығарындыларын реттеу жөніндегі ведомстволық бағынысты ұйымы, ол парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулері саласындағы мемлекеттік реттеуді және халықаралық ынтымақтастықты техникалық және сараптамалық сүйемелдеуді қамтамасыз етеді.

      9) қондырғы операторы – меншігінде немесе өзгедей заңды пайдалануында қондырғысы бар жеке немесе заңды тұлға;

      10) құрғақ газ – этанның төмен құрамымен салыстырғанда оның құрамы СН4 күрт иеленумен сипатталатын көмірсутекті заттар тобының табиғи жанғыш газы;

      11) мұнайды газбен қанықтыру қысымы – бүкіл газды сұйықтыққа ерітетін қысым;

      12) мұнайды қысу қабаты – газды мұнайдан бөле бастайтын ең жоғары қысым;

      13) стандартты жағдайлар – 20 градус температураға және 101325 Паскаль қысымға (сынап бағанасы 760 миллиметр) сәйкес келетін қоршаған орта жағдайлары;

      14) топтық өлшеу қондырғысы – ұңғымадан өндірілген мұнай, газ және су дебитін жедел өлшеу үшін пайдаланылатын кен орны (кен орындарының топтары) шекараларындағы техникалық құрылғы.

      3. Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге терминдер мен анықтамалар Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасына сәйкес қолданылады.

2-тарау. Мұнай және газ өндірету жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу

      4. Көрсеткіш: қондырғының жалпы парниктік газдар шығарындылары

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталар субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      мұнда:

      E өндірісі – өндіру процесінде СО₂ эквивалентінің жалпы жылдық шығарындылары, y жылы, СО₂ эквивалентінің тоннасы;

      ETOTAL – парниктік газдардың жалпы шығарындылары, СО₂ эквивалентінің тоннасы;

      Egas, COMB, y – y жылы газ тәрізді отынды жағудан болатын жалпы жылдық СО₂ шығарындылары, СО₂ эквивалентінің тоннасы;

      Eliq, COMB, y – сұйық отынды жағу кезіндегі жалпы жылдық CO₂ шығарындылары, тонна CO₂ эквиваленті;

      Eflare, y – ілеспе мұнай газын алауда жағудан және алаудағы газ тәрізді отынның басқа түрлерінен жалпы СО₂ шығарындылары, СО₂ эквивалентінің тоннасы;

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу екі ондық таңбаға дейін орындалады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      Алайда, қондырғы операторы көрсеткіштердің есептеулерін мұнай мен газ өндіру процесінің ерекшелігіне қатысты көрсеткіштердің қолданылуын негізге ала отырып, осы Әдістеменің төменде келтірілген тармақтарына сәйкес пайдаланады.

      5. Көрсеткіш: Газ тәріздес отынды жағудан болған парниктік газдардың жалпы жылдық шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      Egas, COMB,y = Egas,j, y + Egas,d,y, (2),

      мұндағы:

      Egas, COMB,y – у жылында газ тәріздес отын түрлерін жағудан болған жылдық көміртегі қостотығы шығарындыларының жиынтығы (табиғи газ, ілеспе мұнай газы, газлифтті газ, құрғақ газ және басқалар), СО2 тонна-эквивалент;

      Egas,j,y – жылына ілеспе мұнай газын жағудан шығарындылар, СО2 тонна-эквивалент;

      Egas,d,y – жылына газ тәріздес отынның басқа түрлерінен шығарындылар, СО2 тонна-эквивалент.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      6. Көрсеткіш: Газ тәріздес отынды жағудан болған парниктік газдардың шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Egas,j,y – жылына ілеспе мұнай газын жағудан шығарындылар, тонна СО2-эквивалент;

      FCDG,i,y,GF – у жылында i кен орны үшін ілеспе мұнай газын тұтыну, стандартты текше метр;

      EFDG,i,y – у жылында i кен орны үшін ілеспе мұнай газы шығарындыларының коэффициенті, тонна СО2/стандартты текше метр отын.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      7. Алынған ілеспе мұнай газының мөлшері екі әдіспен: есептеу әдісі және алынған ілеспе мұнай газының көлемін тура өлшеу әдісі анықталады.

      Есептеу әдісі газдық фактор көрсеткішін қолдануға негізделеді.

      6.1. Көрсеткіш:

      Қондырғыда ілеспе мұнай газын жалпы тұтыну:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      FCDG,i,y,GF – у жылында i кен орны үшін ілеспе мұнай газын тұтыну, стандартты текше метр;

      FPoil,m – m объектілер/орындар бойынша алынған мұнай ресурстарының мөлшері, тонна;

      GORi,n – n ұңғымасынан i кен орны үшін газ факторы, мұнайдың стандартты текше метр /газдың тоннасы;

      FCDG,i,y,import – газ дайындау қондырғысына келетін ілеспе мұнай газының мөлшері, стандартты текше метр;

      FC come back – қабатқа қайта айдалатын ілеспе газдың көлемі;

      FCflare – осы әдістеменің 23-тармағына сәйкес алауларда жанған газ көлемі.

      Газ факторының мөлшері төмендегі тәсілдердің бірін қолдану арқылы анықталады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      7.2. Орташа өлшенген газ факторы бойынша тәсіл.

      Көрсеткіш: Кен орны үшін газдың факторы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      GORi,n – n ұңғымасынан i кен орны үшін газдың факторы, газдың стандартты текше метрі/тонна;

      GORm – объекті (орын) бойынша қабатты жағдайдағы кен орындарын "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі 142-бабының 1-тармағына сәйкес осы кен орнын игеруді регламенттейтін соңғы бекітілген жобалық құжатқа (авторлық қадағалау құжаттарын қоса алғанда) сәйкес объектілер/көкжиектер бойынша алынған мұнай ресурстарының газ құрамы, стандартты текше метр/тонна;

      FPoil, m – объектісі/орны бойынша алынған мұнай ресурсының мөлшері, тонна;

      m – тиісті горизонтты білдіретін индекс.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      7.3. Газдық фактордың консервативті мәні бойынша тәсіл

      Орташа өлшенген газ факторының тәсілі бойынша орташа өлшенген газ факторын есептеу мүмкін болмаған кезде, сондай-ақ жылына 1 миллион стандартты текше метрден аспайтын ілеспе мұнай газын өндіретін кен орындары үшін Есептіліктің бүкіл кезеңіне жалпы кен орны үшін газ факторының консервативті мәні қолданылады.

      Есептеу әдісі мұнай қабатының қысымы мұнайдың газбен қанығу қысымының мәнінен асып кеткен кезде қолданылады.

      7.4. Алынған ілеспе мұнай газының мөлшерін тікелей өлшеу әдісі

      Көрсетілген деректер сыни ағымдағы диафрагмалы өлшеуіш көмегімен әрбір мұнай ұңғымасы үшін топтық өлшеу қондырғысында ілеспе мұнай газы көлемін жүйелі түрде өлшеуге негізделген.Топтық өлшеу қондырғысының деректері мобильдік өлшеу қондырғыларында (кемінде) жыл сайынғы бақылау өлшемдерінің көмегімен қайта тексеріледі.   

      Сепарация сатыларында алынған ілеспе мұнай газы мөлшері туралы деректер. Аталған деректер апатты жағдайға немесе алауға ілеспе мұнай газын үрмелеп түсіру немесе үрмелі шыраққа дейін бекітілген құрылғылардың ілеспе мұнай газы аспабы көрсеткішіне негізделеді. Аталған деректер сонымен қатар ілеспе мұнай газы шығыны туралы деректер секілді ілеспе мұнай газы қысымы және технологиялық қондырғылардың сақтандырғыш қалпақшаларының жұмысы туралы деректер ретінде автоматтандырылған есептің бар болуы кезінде пештегі газ шығынын өлшейтін құралдың деректеріне негізделеді.

      3 миллион стандартты текше метрден астам ілеспе мұнай газын өндіретін кен орындары үшін есептеу әдісі және тура өлшеу әдісі, сондай-ақ әртүрлі әдістермен алынатын салыстырмалы деректер қолданылады. Парниктік газдар шығарындыларын есептеу үшін шығарылған ілеспе мұнай газы мөлшерінің ең көп мәні қолданылады. Мұнайдың қабатты қысымы мұнайдың газбен қаныққан қысымынан төмен жерлердегі кен орындарына баса назар аударылады, өйткені газ факторының жобалық мәндері тұрақты фактор болып табылмайды.

      8. Стандартты мәннен 20 пайыздан жоғары ауытқу кезінде валидация және верификация жөніндегі орган өкілінің қатысуымен бөлу сатыларында бөлінетін ілеспе мұнай газының мөлшерін аспаптық өлшеу жүзеге асырылады.

      9. Парниктік газдар шығарындыларын есептеу үшін ілеспе мұнай газының теңгерімін жасау кезінде қондырғы шекарасында пайдалы жылу және электр энергиясын өндіруге кететін ілеспе мұнай газының мөлшері қабылданады.

      10. Ілеспе мұнай газы үшін CО2 шығарындыларының коэффициенті ЭЕҚ сәйкес оның компоненттік құрамы ескеріле отырып есептелінеді.

      11. Ілеспе мұнай газы компоненттік құрамы қондырғы кен орындарының геологиялық объектілерінің (қабаттар, орындар) әрқайсысы үшін ұдайы құралдық әдістермен анықталады. Сондай-ақ компоненттік құрамды есептілік құжаттарынан (есеп беру және мониторингтеу кезеңінен алдыңғы жылдардың) мұнай және ілеспе мұнай газының физикалық-химиялық қасиетін талдау арқылы анықталады.

      12. Көрсеткіш: Газ тәріздес отынның басқа түрлерін жағудан болған шығарындылар:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Egas,d, y – у жылында газ тәріздес отынның басқа түрлерін жағудан болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна;

      FCd,i,y, – у жылында i кен орны үшін газ тәріздес отынның басқа түрлерін пайдалану жиынтығы, стандартты текше метр;

      EFd,y – у жылында газ тәрізді отын шығарындыларының коэффициенті, СО2 тонна /стандартты текше метр.

      Метан және азот оксиді шығарындыларын есептеу Кодекстің 294-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленген Жылу электр станцияларының, ЖЭО қазандықтарынан және қазандықтардан парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесінде келтірілген әдепкі коэффициенттерді қолдану арқылы жүзеге асырылады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      13. Газ тәрізді отынның басқа түрлері үшін парниктік газдар шығарындыларын есептеу кезінде өндірістік қажеттіліктерді қамтамасыз ету кезінде жылу, механикалық және электр энергиясын өндіру үшін тұтынылатын газ тәрізді отынның мөлшері ескеріледі. Газ тәрізді отынның мөлшері стандартты жағдайларға келтіруді ескере отырып отын шығынын өлшегіштермен тікелей өлшеу негізінде аспаптық әдістермен анықталады.

      Осылайша, газ тәріздес отынның мөлшері келесі деректерден шыға отырып, есептелінеді:

      1) қондырғыда түзілген газ тәріздес отынның жалпы мөлшері;

      2) бөтен тұтынушыға берілген (экспортты) газ тәріздес отынның жалпы мөлшері;

      3) үшінші тарап жеткізген (импортталған) газ тәріздес отынның жалпы мөлшері.

      14. Газ тәріздес отындардың басқа түрлері үшін СО2 шығарындыларының коэффициенті ЭЕҚ-ға сәйкес оның компоненттік құрамы ескеріле отырып, есептелінеді.

      15. Көрсеткіш: Қондырғыда сұйық отынды стационарлық жағудан болған парниктік газдардың (меншіктік өндіру және импорт) жалпы жылдық шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Eliq,COMB,y – сұйық отын түрлерін жағудан болған жылдық шығарындылар жиынтығы, СО2 тоннасы;

      FCliq,p,y – у жылында і кен орны үшін технологиялық қондырғыларда жағу үшін р типті сұйық отынның барлық түрін тұтынудың жылдық жиынтығы, тонна;

      NCVliq,p.y – у жылында р типті сұйық отынның жылу шығару қабілеттілігі, тераджоуль/тонна;

      EFliq,p.y – у жылында р типті сұйық отын шығарындыларының коэффициенті, СО2 тонна/тераджоуль.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      16. Өндірістік алаңдарында жылу және/немесе электргенерациялайтын стационарлық жабдықпен тұтынған сұйық отынның мөлшері отын шығынын өлшеу құралымен тура өлшеу негізінде анықталады. Отын шығынын өлшегіштер болмаған жағдайда, әрбір типтегі сұйық отынның балансы қондырғының ішкі есептілігінің деректері бойынша жасалады. Парниктік газдар шығарындыларын есептеу үшін қондырғы шекарасында пайдалы жылу және электр энергиясын өндіруге жұмсалатын сұйық отынның сол мөлшері қабылданады.

      17. Сұйық отынның жылу шығару қабілетін алу үшін Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханада немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада осындай отын үшін жылу шығару қабілетіне зертханалық талдау жүргізіледі. Деректер болмаған кезде осы Әдістемеге қосымшаның 1 кестесіне сәйкес сұйық отын түрлерінің калориялық құндылық коэффициенті пайдаланылады.

      18. Калориялық құндылықты талдаудың заңдылығы соңғы екі жылдағы тарихи деректермен анықталады.

      19. Деректер болмаған кезде зерттеудің (талдаудың) жиілігі мен кезеңділігін қондырғы операторы дербес белгілейді және стандартты емес қондырғының отын балансынан бойынша салым 5% - дан кем болған кезде мониторинг жоспарының 13.2-тармағының 1) тармақшасында парниктік газдар шығарындыларының мониторингі жоспарында тіркеледі.

      Стандартты емес қондырғының отын балансынан бойынша 5% - дан асқан кезде, калориялық құндылықты талдаудың жүйелілігі келесідей анықталады:

      1) стандартты емес қондырғының отын балансынан бойынша салым 5-15 пайыз сұйық отынның барлық түрлерін жалпы тұтынудан: айына 1 рет;

      2) стандартты емес қондырғының отын балансынан бойынша салым 15 пайыз сұйық отынның барлық түрлерін жалпы тұтынудан: аптасына 1 рет.

      Қондырғының отын балансы бұл жылу немесе электр энергиясын өндіруге арналған қондырғы көздерімен жанған отынның тоннамен жалпы көлемі.

      20. Сұйық отындарға арналған парниктік газдар шығарындыларының коэффициентін алу үшін жеке өндірістік зертханада немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада отындағы көміртегі құрамына зертханалық талдау жүргізіледі. Тұрақтылығы талдау көміртегінің отынға баламалы тұрақтылығын талдау жылыту қабілеті. Деректер болмаған кезде осы Әдістемеге қосымшаның 1 кестесіне сәйкес сұйық отын түрлерінің парниктік газдар шығарындыларының коэффициенттері пайдаланылады.

      21. Көрсеткіш: Жылжымалы көздерде сұйық отынды жағудан болған шығарындылар:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      NCVp.y – осы Әдістемеге қосымшаның 17 және 18-тармағына сәйкес, у жылына р сұйық отынның жылу шығару қабілеттілігі, мегаджоуль/килограмм;

      EFp.y – осы Әдістемеге қосымшаның 20-тармағына сәйкес, у жылына р сұйық отын шығарындыларының коэффициенті, СО2 тонна/мегаджоуль;

      rp.y – сұйық отынның тығыздығы.

      Тығыздық туралы деректер жеке өндірістік зертханада немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертхананы тарта отырып, жүргізілген талдау нәтижелері бойынша қабылданады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      Зертханада анықталған сұйық отынның жылулық құндылығы және парниктік газдар шығарындыларының коэффициенті туралы деректер болмаған жағдайда сұйық отынның жылулық коэффициенті осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес пайдаланылады.

      Сұйық отынды жағу кезіндегі CH4 және N2O шығарындыларын есептеу жылу электр станциялары, ЖЭС және қазандықтар қазандықтарынан парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесіне сәйкес жүзеге асырылады.

      21-1. Қондырғының бөлігі болып табылатын жылжымалы көздерде сұйық отынды жағудан шығарындылар осы Әдістеменің 15-тармағына сәйкес стационарлық ретінде ескерілсін.

      22. Кен орнының шекарасы шегінде ПНГ-ны немесе газ тәрізді (жанғыш) отынның басқа түрлерін алау жағуды қолданған кезде алау жағудан СО2 шығарындылары былайша есептеледі:

      Көрсеткіш: Ілеспе мұнай газын алауда жағудан болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес евотлалу субъектісің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Eflare,y – ілеспе мұнай газын алауда жағудан болған газ тәрізді және отынның басқа түрлері СО2 шығарындылары, СО2 тонна;

      FCflare,i,y – у жылында i өндірістік алаңында алауда кәдеге жаратылған ілеспе мұнай газы шығарындыларының мөлшері, стандартты текше метр;

      EFDG,flare,i,y – у жылында iөндірістік алаңында алауда кәдеге жаратылған ілеспе мұнай газы шығарындыларының коэффициенті, СО2 тонна/стандартты текше метр ЭЕҚ сәйкес есептелінеді.

      OF – газды алауда жаққан кездегі тотығу коэффициенті, 0,995-ке тең.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      23. Қондырғылардан ілеспе мұнай газының ағып кетуінен және кездейсоқ төгілуінен CH4 шығарындыларын есептеу. шығару көлемдері туралы ақпаратты қамтитын ағып кету/кездейсоқ шығарылымдар туралы есеп деректері негізінде жасалады.

      Көрсеткіш: Ағып кетулерден және авариялық төгінділерден СН4 жылдық шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      23-1. Объектіде ағып кетуді аспаптық өлшеулер болмаған жағдайда, ағып кетуден болатын бұл шығарындыларды диапазонның орташа мәні бар дамыған елдер үшін коэффициенттерді пайдалана отырып, парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістемелеріне сәйкес объектінің операторы есептейді.

      24. Қондырғыда мұнай өндіру процестерін жүзеге асыру барысында мұнай өндіру объектілерінен ілеспе мұнай газының технологиялық шығарындыларының (үрлеу) атмосфераға тарауы жүреді. ілеспе мұнай газы мен газлифтті газында олардың компоненттерінің құрамы туралы мәліметтерге сәйкес 70-90 пайыз СН4 бар.

      Ілеспе мұнай газы шығарындыларының белгілі көлемі бойынша СН4 шығарындылары келесі түрде есептеледі:

      Көрсеткіш: Ілеспе мұнай газының технологиялық шығындыларынан болған жалпы жылдық СН4 шығарындылары (алауда жағуды қоспағанда):

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      где:

      16 – СН4 молекулярлық салмағы, килограмм/киломоль;

      22,4 – 1 мольді газдың қалыпты жағдайдағы көлемі, ст.м3/Кмоль;

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      Объектіде аспаптық өлшеулер арқылы парниктік газдар шығарындыларының жасырын көздерінен ағып кетуді бақылау үшін мониторинг бағдарламасын іске асырған және пайдаланған жағдайда, ағып кетуден алынған метанды бақылау нәтижелерін және нақты өлшеулерді пайдалануға рұқсат етіледі.

      Мониторинг және есеп беру әдісі уәкілетті органмен келісілген объектінің ішкі рәсімдерімен және (бар болса) меншікті әдістемелермен анықталады.

      25. Мұнай және газ өндіру кезінде СО2 шығарындыларын анықтау әдісі мүмкін болмаған жағдайда, қондырғы операторы Мұнай және газ өндіру саласындағы газды шығару кезінде парниктік газдар шығарындыларын анықтаудың баламалы әдісін-масса балансы әдісін пайдаланады.

      Көрсеткіш: Мұнай және газ өндіру кезіндегі СО2 шығарындыларының көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      Еventing = GOR × Qнефть/газ×(1 – СЕ)×(1 - Хсож в факел)×Мгаз ×Yгаз×42.3×10-6, (11),

      мұндағы:

      Еventing – мұнай және газ өндіру кезіндегі СО2 шығарындыларының көлемі, мың тонна;

      GOR – газ-мұнайдың орташа арақатынасы, газ үшін 1, м3 /м3;

      Qнефть/газ – жылына мұнайдың немесе газдың жалпы жылдық өндірісі, 103м3/жыл;

      СЕ – газды үнемдеу тиімділігінің коэффициенті немесе 0%-дан 10%-ға дейінгі диапазондағы ағып кету санының өндірілген газ мөлшеріне қатынасы;;

      Халаулы жағу – алауларда жағылған газдың үлесі;

      Мгаз – СО2 үшін 44,011 тең газдың молекулалық салмағы немесе CH4 үшін 16,043;

      Yгаз – ілеспе немесе басқа газ құрамындағы CO2 немесе CH4 молярлық немесе көлемдік үлесі;

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      25-1. Қондырғыда мұнай мен газды өндіру кезінде аспаптық өлшеулер болмаған жағдайда, ағып кетуден болатын бұл шығарындыларды орнату операторы диапазонының орташа мәні бар дамыған елдер үшін коэффициенттерді пайдалана отырып, парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістемелеріне сәйкес есептейді.

      26. Мұнай және газ өндіру кезінде алаулы жағудан аз болуына байланысты N2O және CH4 қалдықтары шығарындылары газдардың есебін қондырғы операторы орындамайды. Алайда, деректер қажет болған жағдайда орнату операторы есептеуді келесідей жүзеге асырады:

      Көрсеткіш:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      Eflare,y = ∑i FCflare,i,y × NCVi.y × ОК, (12),

      мұндағы:

      Eflare,y – ілеспе мұнай газын алауда жағудан N2O немесе CH4 шығарындылары, тонна;

      FCflare,i,y – у жылы i өндірістік алаңындағы алауда кәдеге жаратылатын ілеспе мұнай газының мөлшері, стандартты текше метр;

      NCVi.y – у жылы ішінде i өндірістік алаңындағы алауда кәдеге жаратылатын газдың жылу шығару қабілеті, тераджоуль;

      ОК – N2O немесе CH4 пайда болу коэффициенті (N2O үшін = 0,0001 тонн/ТДж; CH4 үшін = 0,001 тонн/ТДж).

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      27. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған кезде квоталау субъектісі парниктік газдар шығарындыларын есептеу бойынша халықаралық әдістемелерді пайдаланады.

3-тарау. Газды тасымалдау кезіндегі метан шығарындыларын есептеу

      28. Газдың технологиялық ысыраптары сөзсіз және қабылданған газды тасымалдау схемасы мен технологиясымен, сондай-ақ технологияның жетілу дәрежесімен және жабдық сапасымен байланысты.

      Газды тасымалдау кезіндегі технологиялық ысыраптарды есептеуді зауыт операторы газ тасымалдау объектісінде қабылданған бекітілген стандарттарға сәйкес, меншікті қажеттіліктерге газды тұтыну нормаларын және магистральдық құбырлар арқылы газ тасымалдау кезіндегі технологиялық ысыраптарды есептеу әдістемесі шеңберінде жүргізеді. газ құбырлары және жерасты газ қоймаларындағы газ қоймалары.

      Көрсеткіш Газды тасымалдау кезіндегі CH4 шығарындылары

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      GCH4 = Vстр × p × m/1000 (13),

      мұндағы:

      GCH4 - газды тасымалдау кезіндегі CH4 шығарындылары, т/жыл;

      Vстр – технологиялық ысыраптардың көлемі, м3

      p - газдың тығыздығы, кг/м3;

      m – газдың жалпы көлеміндегі көмірсутектердің үлесі;;

      CH4 шығарындылары газдың құрамдас құрамы бойынша есептелген ағып кетулердің қосындысынан есептеледі.

      CH4 ағып кетуінің аспаптық өлшемдері болса, аспаптық өлшемдерден алынған деректерді қабылдаңыз.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      28-1. Газды тасымалдау және сақтау кезінде аспаптық өлшеулер болмаған жағдайда, ағып кетуден болатын бұл шығарындыларды зауыт операторы диапазонның орташа мәні бар дамыған елдер үшін коэффициенттерді пайдалана отырып, парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістемелеріне сәйкес есептейді.

      29. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған кезде қондырғы операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеу бойынша халықаралық әдістемелерді пайдаланады.

4-тарау. Әкімшілік субъектілері үшін мұнай және газ өндірету жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу

      30. Әкімшілік субъектілері қондырғыларының санаттары үшін меншікті коэффициенттер және оларды анықтау құралдары болмаған кезде, әрбір кезең үшін төменде көрсетілген парниктік газдар шығарындыларын есептеу үшін коэффициенттерді пайдалану ұсынылады.

      Алайда, квоталанатын қондырғылар санатына ауысу кезінде парниктік газдар шығарындыларының көлемі Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке аттестатталған өндірістік зертханадан алынған меншікті коэффициенттер бойынша немесе тәуелсіз зертханамен келісімшарт жасасу бойынша есептеледі.

      31. Көрсеткіш: әкімшілендіру субъектілері үшін парниктік газдар шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      Ecумм = А x EF, (14),

      мұндағы:

      E сумм - жиынтық шығарындылар, мың тонна

      A - есепті кезеңде (әдетте жыл) барлаумен немесе алаумен жағуға байланысты өндіру немесе жоғалту көлемі, м3. Әрбір қызмет түрі бойынша жиынтық деректер, содан кейін газдардың әрқайсысы үшін олардың жалпы сомасы ұсынылады.

      EF - шығарындылар коэффициенті, осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес, мың тонна/м3

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      32. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған кезде қондырғы операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеу бойынша халықаралық әдістемелерді пайдаланады.

5-тарау. Парниктік газдар шығарындыларын мониторингтеу үшін деректерді жинау және сақтау

      33. Атмосфераға мұнай өндіру объектілерінен ТМД ағуы мен технологиялық (үрлеу) шығарындыларын аспаптық есепке алу болмаған жағдайда метан шығарындыларын есептеу Ұшпа шығарындыларды есептеу бойынша қолжетімді халықаралық әдістемелерге сәйкес жүргізіледі.

      Мониторинг негізінде қондырғы операторы парниктік газдар шығарындыларының көздерін шығарындылар деңгейі бойынша бөледі. Парниктік газдардың едәуір мөлшерін шығаратын көздер мен жұмыс барысында парниктік газдардың аз мөлшерін шығаратын көздер бар. Бұл ретте деректерді жинау, деректер сапасын бақылау және дереккөздер үшін есептілік жөніндегі талаптар бірдей болып табылады. Сондықтан мониторинг және есеп беру процесін жеңілдету үшін деректерді бақылау деңгейлері ескеріледі. Осы Әдістемеге қосымшаның 4-кестесінде деректерді бақылаудың ұсынылған деңгейлері ұсынылады, олардың негізінде әрбір көзден парниктік газдар шығарындыларын есептеу кезінде үлес ескеріледі.

      34. Есепті жылдың соңында пайдаланылған отынның мөлшерін бақылау мақсатында шығарындылардың әрбір көзі бойынша отын мөлшері азаяды және Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің бұйрығының 3-қосымшасымен бекітілген Парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулері саласындағы мемлекеттік реттеу қағидаларының парниктік газдар шығарындыларын түгендеу туралы есепте көрсетіледі. СО2 шығарындыларын есептеу үшін барлық бастапқы деректерді өлшеуге, жинауға, сақтауға және мәліметтерге қойылатын талаптар осы Әдістемеге қосымшаның 4-кестесінде көрсетілген.

      35. Қондырғы операторлары шығарындылар мониторингіне сәйкес есептеу тәсілдерін және өлшеулердің кезеңділігін жүзеге асырады. Тұтынылатын отын бойынша деректер мұрағатталады және квоталау субъектісінде сақталады.

      Ескерту. Қосымшаға өзгеріс енгізілді – ҚР Экология және табиғи ресурстар министрінің 01.03.2024 № 55 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      1-кесте

      2-кесте

Әкімшілендіру субъектілері үшін қызмет түрлері бойынша шығарындылар коэффициенттері

      *Газды қайта өңдеу құрылғыларындағы кіру саңылаулары арқылы немесе егер өңдеу қажет болмаса, газды тасымалдау жүйелерінің түйісу нүктелерінде газ ұңғымаларынан ұшпа шығарындылар (газды шығаруды және алауларда жағуды қоспағанда). Ұңғымаларға қызмет көрсетуге, газ жинауға, өңдеуге және ілеспе су мен қышқыл газдардан арылуға байланысты ұшпа шығарындыларды қамтиды.

      3-кесте

Парниктік газдар шығарындыларын есептеу кезінде олардың негізінде көздер қараудан алынып тасталуы мүмкін деректерді бақылаудың ұсынылған деңгейлері

      Кесте 4

Парниктік газдар шығарындыларын есептеу кезінде көздер қараудан алынып тасталатын деректерді бақылаудың ұсынылған деңгейлері

      5-кесте

Парниктік газдар шығарындыларын мониторингтеу үшін өндірістік алаңда өлшеу, жинау, сақтау және жинақтауға жататын деректер

Шойын, болат, күйдіргіштер және шекемтас өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Шойын, болат, агломерат және түйіршіктер өндірісінен парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) Қазақстан Республикасы Экология кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 294-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленді және темір, болат, агломерат және түйіршіктер өндірісінен парниктік газдар шығарындыларын есептеуге арналған.

      Пештерде отынды жағудан (химиялық реакциялар жүргізу және пайдалы компоненттерді алу мақсатында шикізатты пештерде жоғары температурада өңдеу) өндірістік процестер парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістеріне сәйкес есептеледі.

      2. Әдістемеде мынадай терминдер мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) агломерат (күйдіргіш) – құрамында шамалы ұсақ-түйекпен кесектерде жентектелген ұсақ кен;

      2) домна газы – шойынды домна пештерінде балқыту кезінде түзілетін газ түрі және көміртегінің толық жанбауын білдіретін өнім;

      3) жиынды – жарамды металл алу мақсатымен қайта балқытуға арналған металл, металл сынығы және өндірістің металл қалдықтары;

      4) кальцийлендіру – металдарды ауаға қол жеткізу кезінде олардан ұшпа заттарды жою үшін оларды қыздыра отырып, тотықтарға айналдыру;

      5) конвертор газы – шойынды оттекті-конверторлы процесінде болатқа қайта өңдеу кезінде алынатын көміртекқұрамды газдардан шығатын қоспа;

      6) қондырғы операторы – меншігінде немесе өзгедей заңды пайдалануында қондырғысы бар жеке немесе заңды тұлға;

      7) темір кендері – құрамында темір және оның қосылыстары бар табиғи минералды түзілімдер, бұл түзілімдерден темірді өнеркәсіптік алу орынды болады.

      8) флюсті материалдар – балқыту температурасын төмендету және металды бос түрлерден едәуір жеңіл бөліп алу мақсатында одан металдарды балқыту кезінде кенге қосатын органикалық емес өнімдер түрі;

      9) шекемтастар – сфералық формадағы темірді металлургиялық өндірудің жартылай дайын өнімі және құрамында темір бар кендерді байыту және кейіннен түйіршектеу мен күйдіру өнімі;

      10) электрдоғалы пеш (бұдан әрі – ЭДП) – металды балқыту электр доғасынан бөлінетін жылу есебінен жүргізілетін аспап.

      3. Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге терминдер мен анықтамалар Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасына сәйкес қолданылады.

2-тарау. Шойын, болат және агломераттар өндіру жөніндегі СО2 шығарындыларын есептеу

      4. Шойын мен болат өндірісі кезінде мынадай негізгі процестерді бөледі:

      1) кокс өнідісі;

      2) агломерат өндірісі;

      3) болат өндірісі;

      4) шойын өндірісі;

      5) флюсті (әктас және доломит) пайдалану.

      5. Парниктік газдардың шығарындылары әрбір үрдіс бойынша есептеледі. СО2 шығарындылары үшін қондырғы операторы келесі деректерді пайдаланады:

      - есептік кезеңдегі қондырғының нақты деректері бойынша отынның шығынын;

      - талдау нәтижелері бойынша жағылатын отынның жұмыс массасына келетін көміртегінің құрамын қабылдайды.

      Қондырғы операторы отын жабдықтаушы ұсынған отындағы көміртегінің құрамы туралы деректерді пайдаланады немесе аккредиттелген жеке зертханасының нәтижелері бойынша немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес осындай талдау жүргізу үшін аккредиттелген сырттағы ұйымның аккредиттелген зертханасын тарта отырып отынның жұмыс массасына келетін көміртегінің құрамына талдау жүргізеді.

      Тоннадан басқа өлшем бірліктері болған кезде орнату операторы өлшемдерді сәйкестендіру үшін осы өлшем бірліктерін тоннаға аударады.

      6. Кокс өндірісінен болған СО2 шығарындылары кокс пештеріндегі жанғыш газ қоспаларын жағумен негізделеді.

      Көрсеткіш:

      Кокс өндірісінен болған СО2 шығарындыларын:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ECO2, coke – кокс өндірісінен болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна;

      CC – кокстеуге берілген кокстық көмірдің көлемі, тонна;

      CCC – кокстелетін көмірдегі көміртегінің құрамы, бірліктердің үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      PMa,coke – кокс өндірісі үшін бөлек ескерілген және тұтынылған материалдардан өзге басқа "а" технологиялық материал саны, тонна;

      Ca,coke – "а" типті технологиялық материалдағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі;

      BFGinput – кокстық пештерде жағылған домен газының мөлшері, тонна;

      CBFG – домен газындағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      CO – өндірілген кокстың көлемі, тонна;

      CCO – кокстағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      COGout – өндіріс орнынан тасмалданған кокстық пештердегі газдың мөлшері, тонна;

      COGCOG – кокстық газдағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      COBb – өндіріс орнынан басқа қондырғыға ауыстырылған кокстық пештің "b" қосалқы өнімінің саны, тонна;

      Cb – "b" типті қосалқы өнімдегі көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      Rcoke– кокс өндірісінің газ тазалау қондырғыларында тұтылатын шламдар мен шаңдардың мөлшері, тонна;

      CR,coke – кокс өндірісіндегі шлам пен шаңдардағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      Агломерат өндірісінен болған СО2 шығарындылары кокспен кен концентратын біріктіру кезінде пайда болады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      7. Көрсеткіш:

      Агломерат өндірісінен болған СО2 шығарындыларын:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ECO2, sinter – агломерат өндірісінен болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна;

      FE – агломерат өндірісі үшін шикізат (кен) саны, тонна. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      CFE – кендегі көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      CBR – агломерат өндірісі үшін сатып алынған және орнында өндірілген кокстық ұсақтардың саны, тонна.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      CCBR – кокстық ұсақтардағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      COGsinter input – агломерат өндірісі кезінде тұтынылған кокстық пештегі газдың мөлшері, тонна;

      CCOG – кокстық газдағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      BFGsinter input – агломерат өндірісі үшін жағылған домен газының мөлшері, тонна;

      Cinter BFG – домен газындағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      PMsinter a – агломерат өндірісі үшін бөлек ескерілген және тұтынылған материалдардан өзге және жеке компоненттер түрінде тізбектелген басқа "а" технологиялық материалдың саны, тонна;

      Csinter a – "а" типті технологиялық материалдағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      SOGout – басқа қондырғыға тасмалданған, агломерат өндірісінен шығарылған газдың мөлшері, тонна;

      CSOG – агломерат өндірісінен шығарылған газдағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      8. Агломерат өндірісі кезінде пеште қыздырылған кезде құрамында көміртегі бар материалдар ұшпа заттар шығарады, соның ішінде метан (CH4).

      Көрсеткіш:

      Агломерациялық өндірістен шығатын CH4 шығарындыларын:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ECH4, sinter – агломерат өндірісінен СН4 шығарындыларын, CH4 тонна;

      S – өндірілген агломерат мөлшері, тонна;

      Eх, sinter – осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес шығарындыларын коэффициенті, кг СН4 / өндірілген агломератың тонна.

      СН4 шығарындыларын СО2 тонна-эквивалентпен есептеу кезінде Кодекстің 282-бабының 3-тармағына сәйкес жаһандық жылыну әлеуеттері қолданылады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      9. Болат өнеркәсібіндегі ең көп CO₂ шығарындылары шойын өндірісінен келеді. Энергетика секторындағы отын шығынындағы көміртекті есепке алу кезінде кокс немесе басқа тотықсыздандырғыштарды тұтынудан түсетін көміртек есепке алынбайды. Шойында ұсталатын көміртектің аздаған мөлшерін қоспағанда, кокс пен флюстердегі барлық көміртегі жану және күйдіру өнімі ретінде шығарылады.

      Көрсеткіш: темір өндірісінен СО₂ шығарындылары

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдісінің сипаттамасы:

      E_CO2, _BF= [(ORE × C_ORE)+S(CAR_BF × C_CAR,_BF)+ S (FL_BF× C_FL,_BF)+ S (OT× C_OT) – (I_OUT × C_I,_out) – (NM× C_NM ) - (BFG_out × C_BFG,_out) – (R_BF × C_R,_BF)] × 44/12, (4),

      мұнда:

      E _CO2, _BF – темір өндірісінен CO₂ шығарындылары , тонна CO₂ ;

      ORE – жеткізілетін кен мөлшері (кен, түйіршіктер, агломерат), тонна;

      C_ORE – кендегі көміртегі мөлшері, бірлік фракциялары. Көрсеткіш өз өндірісінің немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулерінің нәтижелері бойынша айқындалады.

      S - қосынды (математикалық белгі);

      CAR_BF – көміртекті технологиялық материалдардың мөлшері, тонна. Домна пешіне берілген көрсеткіш осы Кодекстің 186-бабы 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті растау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өз өндірісінің немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулерінің нәтижелері бойынша анықталады.

      C_CAR, _BF - осы Әдістеменің қосымшасының 1-кестесіне сәйкес көміртегі бар технологиялық материалдардағы көміртегі мөлшері, бірліктердің үлестері;

      FL_BF – домна пешіне тиелген флюс материалдарының мөлшер, тонна;

      C_FL,_BF – осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес флюс материалдарындағы көміртегі мөлшері, бірліктердің үлестері;

      ОТ – пешке тиелген басқа материалдардың мөлшері, тонна;

      С_ОТ – басқа материалдардағы көміртегі мөлшері, бірлік фракциялары. Көрсеткіш жеке өндірістік немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулерінің нәтижелері бойынша айқындалады.

      I_OUT – балқытылған шойын мөлшері, тонна;

      C_I,_out – осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес өндірілген шойындағы көміртегі мөлшері , бірлік үлестері;

      НМ – өндірілген металл емес өнімнің мөлшері, тонна;

      C_NM - өндірілген металл емес өнімдегі көміртегі мөлшері, бірлік үлестер;

      BFG_out – жұмыс аймағынан өндірілген және шығарылған домна газының мөлшері, тонна;

      C_BFG,_out – өндірілетін домна газындағы көміртегі мөлшері, бірлік фракциялары. Көрсеткіш жеке өндірістік немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулерінің нәтижелері бойынша айқындалады.

      R_BF – домна цехының газ тазарту қондырғылары ұстайтын шаң мөлшері, тонна;

      C_R,_BF - домна цехының шаңындағы көміртегі мөлшері, агрегаттардың фракциялары. Көрсеткіш жеке өндірістік немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулерінің нәтижелері бойынша айқындалады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      10. Көрсеткіш: Оттекті-конверторлық әдіспен болат өндірісінен болған СО2 шығарындылары тақта тастарды жағу кезіндегі СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ECO2, BDF – оттекті-конверторда болат өндірісінен болған СО2 шығарындылары, СО2 тоннасы;

      IBDFinput – конверторлы пешке салынған шойынның мөлшері, тонна;

      CBDFinput – конверторлы пешке салынған шойындағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      SCBDF – конверторға салынғантемір сынығының мөлшері, тонна;

      CSC,BDF – оттекті конверторға салынған темір сынығындағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      FLBDF – оттекті конверторға салынған флюстік материалдардың мөлшері, тонна;

      CFL,BDF – осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес оттекті конвертордың флюстік материалдарындағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі;

      CARBDF – конверторлық пешке салынған құрамында көміртегі бар технологиялық материалдардың саны, тонна;

      CCAR,BDF – осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес конверторлық пештің құрамында көміртегі бар технологиялық материалдарындағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі;

      STBDF – конверторлық әдіспен балқытылған болаттың мөлшері, тонна;

      CST,BDF – осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес конверторлық балқытылған болаттағы көміртегінің құрамы, бірліктер үлесі.

      SLBDF – конверторлық пештен алынған шлактың мөлшері, тонна;

      CSL,BDF – конверторлық пештен алынған шлактағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      BOGou – пештен алыстатылған және басқа шектерге бағытталған конверторлық газдың мөлшері, тонна;

      CBDG,out – конверторлық газдағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      RBDF – конверторлық цехтың газтазарту қондырғылары ұстап қалатын шлак пен шаңның мөлшері, тонна;

      CR,BDF – конверторлық цехтағы шлак пен шаңның құрамындағы көміртегі, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      11. Көрсеткіш: Болатты электрдоғалы әдіспен өндіруден болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ECO2, EAF – электрдоғалы пеште болат өндірісінен болған СО2 шығарындылары (бұдан әрі – ЭДП), СО2 тоннасы;

      IEAFinput – ЭДП-ке салынған шойынның мөлшері, тонна;

      CEAFinput – ЭДП-ке салынған шойындағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      SCEAF – ЭДП-ке салынған темір сынығының мөлшері (лом), тонна;

      CSC,EAF – ЭДП-ке салынған темір сынығындағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      FLEAF – ЭДП-ке салынған флюстік материалдардың (әктас, доломит, магнезит) саны, тонна;

      CFL,EAF – осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес флюстік материалдардағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі;

      ELEAF – ЭДП-те пайдаланатын электродтардың саны, тонна;

      CEL,EAF –ЭДП электродтарындағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі;

      CAREAF – ЭДП-ке берілген құрамында көміртегі бар технологиялық материалдардың саны, тонна;

      CCAR, EAF – осы Әдістемеге 2-қосымшаға сәйкес ЭДП-тің құрамында көміртегі бар технологиялық материалдарындағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі;

      STEAF – ЭДП-те балқытылған болаттың мөлшері, тонна;

      CST,EAF – ЭДП-те балқытылған болаттағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі;

      SLEAF – ЭДП-тен алынған шлактың мөлшері, тонна;

      CSL,EAF – ЭДП-тен алынған шлактағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі;

      REAF – электрдоғалы өндірістің газтазарту қондырғылары ұстап қалатын шлак пен шаңның көлемі, тонна;

      CR,EAF – электрдоғалы өндірістегі шлак пен шаңдағы көміртегінің мөлшері, бірліктер үлесі.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      12. Көрсеткіш: Құрамында көміртегі бар материалдардың химиялық реакцияларындағы көміртек тотығуы кезінде әктас (әрі қарай ағын) мен доломитті (бұдан әрі – ағын) қолданудан шығатын CO2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EСО2 – карбонаттарды пайдаланумен басқа процестерден СО2 шығарындылары, тонна;

      Мi – тұтынылған "i" карбонатының массасы, тонна. Көрсеткішті Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу және метрология саласындағы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген өзінің өндірістік немесе тәуелсіз зертханасының нәтижелері бойынша алынған ылғал мен қоспалар (тиісті деректер болған кезде) шегеріле отырып, нақты деректер бойынша қондырғы операторы қабылдайды;

      ЕFi – "i" карбонаты үшін шығарындылар коэффициенті, осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес СО2 тонна/карбонат тонна.

      Карбонат үшін шығарындылар коэффициенттері мәнінің сипаттамаларына тиісті талдаулар болмаған жағдайда коэффициенттер осы Әдістемеге қосымшаның 3-кестесіне сәйкес қабылданады немесе қажетті деректер болмаған кезде СО2 молекулалық массасының карбонаттың молекулалық салмағына стехиометриялық қатынасы ретінде есептеледі.

      Fi – "i" карбонаты үшін қол жеткізілген кальцийлеу дәрежесі, бөлшек. Белгілі бір карбонаттың кальцийлену дәрежесі туралы ақпарат болмаған жағдайда, кальцийлену дәрежесі 1,00-ге тең болады;

      "i" – пайдаланылатын карбонаттардың бірі.

      Еm – СО2 флюсті қолданудан СО2 жылдық шығарындылары, СО2 тонна;

      Т – жыл ішіндегі флюс шығыны, тонна;

      F1 – флюс үшін СО2 шығарындыларының коэффициенті, CO2 тонна/терраджоуль.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      13. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған кезде қондырғы операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеу бойынша халықаралық әдістемелерді пайдаланады.

3-тарау. Шекемтастар өндірісінен болған СО2 шығарындыларын есептеу

      14. Шекемтастар агломератпен қатар шойын алу үшін домна пеші өндірісінде құрамында темір бар шихтаның негізгі құрамдас бөлігі болып табылады, олар құрамында темір бар шикізатты (шаң тәрізді кендер мен қоспаларды) өте жоғары температурада өңдеу арқылы алады. Өндіріске шикізатты ұнтақтау, кептіру, түйіршіктеу және термиялық өңдеу кіреді. Табиғи газ немесе көмір шекемтас фабрикаларында отын ретінде пайдаланылады.

      15. Парниктік газдар шығарындылары әрбір процесс бойынша есептеледі. СО2 шығарындысын есептеу үшін қондырғы операторы мынадай деректерді пайдаланады:

      - есепті кезеңдегі қондырғының нақты деректері бойынша отын шығыны;

      - талдау нәтижелері бойынша жағылатын отынның жұмыс салмағына көміртегі құрамы.

      Тоннадан басқа өлшем бірліктерімен орнату операторы өлшемдерді сәйкестендіру үшін осы өлшем бірліктерін тоннаға аударады. Кокс ұсақ-түйегі болмаған кезде көрсеткіш нөлге тең деп қабылданады.

      16. Көрсеткіш: шекемтастар өндірісінен болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ECO2, pellet – шекемтастар өндірісінен болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна;

      ПГшекемт. – шекемтастар өндірісі үшін табиғы газ мөлшері, ГДж;

      CПГ – табиғи газдағы көміртектің құрамы (зертханалық өлшеулердің деректері), бірліктер үлесі.

      Қондырғы операторы отын жабдықтаушы ұсынған отындағы көміртегі құрамы туралы деректерді пайдаланады немесе аккредиттелген жеке өндірістік зертханасының нәтижелері бойынша немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен тәуелсіз зертханасын тарта отырып, отынның жұмыс массасына келетін көміртегінің құрамына талдау жүргізеді.

      КМшекемт -түйіршіктерді өндіру үшін жұмсалған Кокс ұсақ-түйегінің мөлшері, Кокс ұсақ-түйегі болмаған кезде көрсеткіш нөлге, ГДж-ға тең деп қабылданады;.

      CКМ – Кокс ұсақ заттарындағы көміртектің құрамы (зертханалық өлшеулер деректері), бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес жеке өндірістік зертханасында немесе сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада зертханалық зерттеулер бойынша айқындалады. Кокс желі болмаған жағдайда көрсеткіш нөлге тең деп қабылданады.

      PMpelleta – шекемтастарды өндіру үшін жұмсалған және жекелеген компоненттер түрінде аударылған басқа "а" технологиялық материалдың мөлшері, тонна;

      Cpelleta – "а" типті технологиялық материалдағы көміртектің құрамы, бірліктер үлесі.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес жеке өндірістік зертханасында немесе сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада зертханалық зерттеулер бойынша айқындалады.

      SOGout – басқа қондырғыға тасымалданған шекемтастар өндірісінен болған шығарылған газдар мөлшері, ГДж;

      CSOG – шекемтастар өндірісінен болған шығарылған газдағы көміртектің құрамы, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес жеке өндірістік зертханасында немесе сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханада зертханалық зерттеулер бойынша айқындалады.

      Өлшем бірлігінде-тонна, дөңгелектеу үтірден кейін үш цифрға дейін жүргізіледі.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      17. Шекемтастар өндірісінен болған СО2 шығарындыларын есептеу үшін көміртегі құрамы және барлық технологиялық материалдар үшін өнімнің/тұтынудың жаппай шығыстары туралы, сондай-ақ өндіріс орнынан тасымалдау туралы деректер пайдаланылады.

      18. Көрсетілген параметрлер болмаған кезде орнату операторы осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес мәндерді не ақпарат көзінің сілтемесі көрсетілген анықтамалық ақпаратты пайдаланады.

      18-1. Көрсетілген параметрлер болмаған жағдайда түйіршіктер өндірісінен зауыт операторы жанғыш газдарды жағу кезіндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесін пайдаланады.

      19. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған кезде квоталау субъектісі парниктік газдар шығарындыларын есептеу бойынша халықаралық әдістемелерді пайдаланады.

      1-кесте

Кокс, шойын және болат өндірісі үшін стандартты CH4 шығарындыларының коэффициенттері

      2-кесте

Құрамында көміртегі бар технологиялық материалдардағы көміртегі мөлшері

      3-кесте

Карбонаттардың негізгі түрлері үшін көмірқышқыл газының молекулалық салмағы және мөлшері

      Ескертпелер: Дереккөз: 1) CRC Handbook of Chemistry and Physics (2004);

      2) КӨҮСТ БҚ, 2006 ж. 3-том, 2-тарау.

      *100% кальцийленген жағдайда, атмосфераға бөлінген СО2 үлесі, яғни кальцийленген 1 тонна кальцит 0,43971 тонна СО2 береді.

      **Кальцит – әктас құрамындағы негізгі минерал. Жоғары магнезиялы әктас немесе доломитті әктас сияқты терминдер әдетте қолданылатын CaCO3 әктас формуласындағы Cа-ды Mg-ге алмастырудың салыстырмалы түрде аз мөлшерін білдіреді.

      ***Анкерит үшін көрсетілген молекулалық салмақ интервалы Fe, Mg және Mn-нің кем дегенде 1,0 % болуын болжайды.

Цемент және әк өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Цемент және әк өндіру кезіндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) Қазақстан Республикасы Экология кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 294-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленген және цемент пен әк өндірісінен парниктік газдар шығарындыларын есептеуге арналған.

      Пештерде отынды жағудың өндірістік процестері (химиялық реакцияларды жүргізу және пайдалы компоненттерді алу мақсатында пештерде шикізатты жоғары температурада өңдеу) парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістеріне сәйкес есептеледі.

      2. Осы әдістемеде мынадай терминдер мен ұғымдар пайдаланылады:

      1) әк – әктасты кальцийлеу нәтижесінде жоғары температурада алынатын өнім. Әк өндірісі тік шахталы пештерде немесе көмірді, мұнай өнімдерін немесе табиғи газды жағатын айналмалы пештерде жүреді

      2) кальцийлендіру (кальцийлеп күйдіру) – ұшпа қоспаларды кетіру немесе тотығу және сынғыштық беру мақсатында (ұсақтауды жеңілдету үшін) жоғары температураға дейін қыздыру арқылы (балқу нүктесіне жетпей) затқа жаңа қасиеттер беру;

      3) карбонатты шикізат – әктастар, доломиттер, мәрмәрлар, мергельдер, сазды әктастар, доломиттер, бор, магнезит және т. б., сондай-ақ жасанды құрылыс материалдарын өндіруге арналған шикізат;

      4) квоталау субъектісі – меншігінде немесе өзгедей заңды пайдалануында қондырғысы бар жеке немесе заңды тұлға;

      5) клинкер – цемент өндіру кезінде түзілетін және негізінен силикаттар және/немесе кальций алюминатын қамтитын өнім;

      6) көміртексіздендіру – темір мен болат өндіру процесінде көміртектен босату;

      7) минералды қоспалар – бұл цементтің сипаттамаларын жақсарту үшін пайдаланылатын, гидравликалық қасиеттерге ие органикалық емес табиғи және жасанды материалдар;

      8) титрлеу – зерттелетін заттың салмағы немесе санын анықтау процесі;

      9) шикізаттық материалдар – өндірісте әрі қарай өңдеуге арналған материалдар.

      Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге терминдер мен анықтамалар Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасына сәйкес қолданылады.

      3. Парниктік газдар шығарындыларын есептеу үшін параметрлердің жинақтық, орташа және орта өлшенген мәндері алынады.

2-тарау. Квоталау субъектілері үшін цемент өндіру қондырғыларынан болған CO2 шығарындыларын есептеу

      4. Көміртексіздендіру процесінен және пештегі шикізат материалдарының тотығуынан болған CO2 шығарындыларын толық бағалау үшін мынадай шығарындылар анықталады:

      1) пеште шикізатты көміртексіздендіруден болған CO2 шығарындылары;

      2) пешке қайтарылмайтын іріктеуден цемент шаңы құрамындағы шикізатты көміртексіздендіруден болған CO2 шығарындылары;

      3) пешке қайтарылмайтын цемент шаңындағы және сүзгіштегі цемент шаңы құрамындағы шикізатты көміртексіздендіруден болған CO2 шығарындылары;

      4) пештегі шикізат құрамындағы органикалық көміртегінің тотығуынан болған CO2 шығарындылары.

      5. СО2 шығарындыларын есептеу кезінде клинкердің, шикізаттың барлық мөлшері, сондай-ақ заттардың құрамының үлестері құрғақ заттар үшін алынады.

      6. Егер зауытта әртүрлі режимде жұмыс істейтін, клинкердің әртүрлі түрлерін өндіретін және әртүрлі шикізатта жұмыс істейтін бірнеше өндірістік желілер болса, квота субъектісі СО2 шығарындыларын әрбір топ және көздердің әрбір өндірістік желісі бойынша жеке есептейді. CO2 шығарындыларының алынған мәндері жинақталған.

      7. Көрсеткіш: Шикізатты пеште көміртексіздендіруден болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Ecalcin,RM,y – у кезеңінде клинкер өндірісі үшін пештегі шикізат материалдарының кальциленуінен болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна-эквивалент;

      CLNKy – у кезеңінде өндірілген клинкердің мөлшері, тонна;

      EFcli,y – у кезеңінде клинкер өндірісі үшін кальциленуден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті, СО2 тонна-эквивалент. Көрсеткіш осы Әдістеменің 14-тармағында көрсетілген формулаға сәйкес есептеледі.

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу үш үтірден кейін орындалады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      8. Көрсеткіш: Өндірілген клинкердің мөлшері:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      CLNKy – у кезеңінде өндірілген клинкердің мөлшері, тонна;

      CEMy – у кезеңінде өндірілген цементтің мөлшері, тонна. Көрсеткіш осы Әдістеменің 10-тармағында көрсетілген формулаға сәйкес есептеледі.

      MICy – y кезеңінде цемент өндірісі үшін қолданылған минералды қоспалардың мөлшері, тонна. Көрсеткіш осы Әдістеменің 10-тармағында көрсетілген формулаға сәйкес есептеледі.

      CLNKstken,y – у кезеңінің аяғында сақтау қоймаларындағы клинкер қорының мөлшері, тонна;

      CLNKsrkbgn,y – y кезеңінің басында сақтау қоймаларындағы клинкер қорының мөлшері, тонна;

      CLNKpurchased,y – y кезеңінде сатып алынған клинкердің мөлшері, тонна;

      CLNKsold,y – y кезеңінде шетке сатылған клинкердің мөлшері, тонна.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      8-1. Өндірілген клинкер көлемі туралы деректер болса, зауыт операторлары өндірілген клинкер мөлшерін есептемейді.

      10. Кезеңге өндірілген цемент көлемін есептеу кезінде квота субъектісі жыл басындағы және аяғындағы цементті өткізу деректерін пайдаланады.

      Көрсеткіш: Цемент мөлшері:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      CEMy – есепті кезең ішіндегі цемент мөлшері, тонна;

      SLSy – y кезеңінде тұтынушыға берілген цементтің мөлшері, тонна;

      CEMstkend,y – y кезеңінің аяғындағы цемент қорының мөлшері, тонна;

      CEMstkbgn,y – y кезеңінің басындағы цемент қорының мөлшері, тонна.

      Цементтің ішкі ауыстырылу кезінде квота субъектісі тұтынушыларға шығарылатын цемент мөлшерін ескереді және көрсетеді.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерліккодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      10-1. Өндірілетін цемент көлемі туралы деректер болса, зауыт операторлары өндірілген цемент мөлшерін есептемейді.

      11. Клинкер өндірісі үшін кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициентін анықтау үшін қондырғы операторы аккредиттелген меншікті зертханасының нәтижелері бойынша немесе Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес осындай талдау жүргізу үшін аккредиттелген сырттағы ұйымның аккредиттелген зертханасын тарта отырып, алынған клинкердегі кальций және магний тотықтарының құрамы туралы деректерді алады. Сондай-ақ есептеу кезінде квота субъектісі клинкердегі кальций мен магний оксидтерінің карбонатты емес көздеріне түзетуді ескереді.

      12. Клинкер өндірісі үшін күл мен қожды пайдаланған кезде шикізат құрамында магний мен кальций оксидтерінің карбонатты емес көздері болса немесе шикізат құрамында карбонатты емес кальций мен магний оксидтерінің табиғи құрамы болса, күйдіру кезінде СО2 эмиссиясының коэффициентіне тиісті түзету енгізіледі. осы Әдістеменің 14-тармағының формуласы бойынша есептелген клинкер өндірісі үшін.

      13. Силикаттар түрінде пешке түсетін кальций мен магний клинкердегі кальций мен магнийдің карбонатсыз тотықтарының да көздері болып табылады. Мұндай жағдайда клинкер өндірісі үшін сондай-ақ кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициентіне түзету енгізіледі.

      Көрсеткіш: Клинкер өндірісі үшін кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EFcli,y – у кезеңінде клинкер өндірісі үшін кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті, СО2-эквивалент /тонна;

      MWCO2 – көміртегі қостотығының молярлық салмағы, осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес, грамм/моль;

      MWCaO – кальций тотығының молярлық салмағы, осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес, грамм/моль;

      MWMgO – магний тотығының молярлық салмағы, осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес, грамм/моль;

      fCaO, CLNK,y – у кезеңінде клинкердегі (орташа өлшеммен) кальций тотығы құрамының үлесі, бірліктер үлесі.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      fMgO, CLNK,y – у кезеңінде клинкердегі (орташа өлшеммен) магний тотығы құрамының үлесі, бірліктер үлесі.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      CORRnon - carb,y – y кезеңінде шикізаттағы кальций мен магнийдің карбонатсыз тотығын түзету, СО2-эквивалент. Көрсеткіш осы Әдістеменің 14-тармағында көрсетілген формулаға сәйкес есептеледі.

      CORRsil,y – y кезеңінде шикізаттағы кальций мен магний силикаттарын түзету, СО2 тонна-эквивалент. Көрсеткіш осы Әдістеменің 15-тармағында көрсетілген формулаға сәйкес есептеледі.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      14. Көрсеткіш: Шикізаттағы кальций мен магнийдің карбонатсыз тотықтарына түзету:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      CORRnon - carb,y – y кезеңінде шикізаттағы кальций мен магнийдің карбонатсыз тотығын түзету, СО2-эквивалент;

      RMy – у кезеңінде клинкер өндірісі үшін қолданылған шикізаттың мөлшері, тонна;

      fCaO,RM, y – у кезеңінде клинкердегі (орташа өлшеммен) кальций тотығы құрамының үлесі, бірліктер үлесі;

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      15. Көрсеткіш: Шикізаттағы кальций мен магний силикаттарына түзету:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      RMsil,y – у кезеңінде клинкер өндірісі үшін қолданылған құрамында силикат бар шикізаттың мөлшері, тонна.

      MWCa – кальцийдің молярлық салмағы, 40,078 г/моль;

      MWMg – магнийдің молярлық салмағы, 24,305 г/моль.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      16. Шикізат құрамында кальций мен магнийден басқа карбонаттардың айтарлықтай мөлшері болған кезде квота тақырыбы CO2 шығарындыларын толық есепке алу үшін клинкердегі магний оксидінің мазмұны арқылы СО2 шығарындыларының баламасын ескереді.

      Клинкер өндірісі үшін күйдіру кезінде СО2 эмиссиясының коэффициентін есептеу кезінде сәйкес мән (цемент шаңын түзетусіз) 0,5101 тонна СО2-эквивалент құрайды.

      17. Цемент өндірісімен айналысатын қондырғыларда өндірістік қызмет барысында пайда болатын цемент шаңының екі ағынын айырады.

      Бірінші ағын іріктеу шаңынан тұрады, бұл шаң әдетінше, жоғары дәрежелі көміртексіздендіруден немесе толық көміртексіздендірілген шикізат ұнынан тұрады. Пештегі осы шаңды іріктеу циркуляцияланған элементтерді (сілті, күкірт, хлор) алуға бақылау жасау үшін, әсіресе төменсілтілі клинкерді өндіру жағдайында шығарылады.

      18. Парниктік газдар шығарындыларын дұрыс есептеу үшін пештен алынып және оған қайтарылмайтын іріктеу шаңының көлемі ескеріледі.

      19. Парниктік газдар шығарындыларын есептеуге арналған квоталар пәні клинкер өндірісі үшін кальцинациялау кезіндегі СО2 эмиссиясының коэффициентін қолданады, өйткені экстракциялық шаң декарбонизацияланған шикізаттан тұрады.

      20. Көрсеткіш: Пешке қайтарылмайтын іріктеудегі цемент шаңының құрамындағы шикізатты көміртексіздендіруден болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EcalcinBD,y – у кезеңінде іріктеудегі цемент шаңының құрамындағы шикізаттың көміртексіздендіруден болған СО2 шығарындылары, СО2 – эквивалент тонна;

      BDy – у кезеңінде пешке қайтарылмайтын іріктеудегі цемент шаңының мөлшері, тонна. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында өлшемдер нәтижелері бойынша айқындалады.

      EFcli,y – у кезеңінде клинкер өндірісі үшін кальцилендіруден болған шығарындыларының коэффициенті, СО2 тонна-эквивалент/тонна. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында өлшемдер нәтижелері бойынша айқындалады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      21. Өндіріс қызметі барысында пайда болған цемент шаңының екінші ағыны – бұл пештің тозаңды газын тазалау жүйесінен, электр сүзгілерінен және жүйесінен шаңды шығарудан тұратын жүйе үшін жоғалған шаң. Бұл шаң іріктеу шаңына қарағанда соңына дейін кальцилендірілмеген, ал өндірістің құрғақ тәсілі кезінде тіпті кальцилендірілмеген. Бұл санатқа сонымен қатар түтінді қондырғы мұржаларынан шыққан цемент шаңының шығарындысы жатады.

      Көрсеткіш: пешке қайтарылмайтын цемент шаңы құрамындағы шикізаттың декарбонаттануынан болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Ecalcin,CKD,y – у кезеңінде пешке қайтарылмайтын цемент шаңы құрамындағы шикізаттың декарбонаттануынан болған СО2 шығарындылары, СО2-эквивалент тонна;

      CKDy – у кезеңінде пешке қайтарылмайтын цемент шаңының мөлшері, тонна. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеу нәтижелері бойынша айқындалады.

      EFCKD,y – у кезеңінде жоғалған цемент шаңын кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті, СО2 – эквивалент тонна. Көрсеткіш осы Әдістеменің 22-тармағында көрсетілген формулаға сәйкес есептеледі.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      22. Квоталау субъектісі жоғалған цемент шаңын кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициентін дұрыс есептеу үшін жоғалған цемент шаңының кальциленуінің орташа дәрежесін есептейді.

      Квоталау субъектісі жоғалған цемент тозаңының кальцилену дәрежесін цемент шаңындағы және шикізат ұнтағындағы көміртегінің карбонатты қостотығының массалық үлесін талдау негізінде анықтайды. Мұндай талдау көміртегі қостотығын қатты қыздырғанда, титрлегенде салмақты жоғалту немесе инфрақызылдық анықтау тәсілімен жүргізіледі.

      Көрсеткіш: жоғалған цемент шаңын кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес Квоталау субъектісіның бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EFCKD,y – у кезеңінде жоғалған цемент шаңын кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті;

      EFcli,y – у кезеңінде клинкер өндірісі үшін кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті, СО2-эквивалент тонна. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеу нәтижелері бойынша айқындалады.

      dCKD,y – у кезеңінде жоғалған цемент шаңын кальцилендіру дәрежесі, бірлік үлесі.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      23. Көрсеткіш: Цемент шаңы мен шикізат ұнтағының сипаты анық болған кезде өзқондырғы есебі үшін жоғалған цемент шаңын кальцилендіру дәрежесі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес Квоталау субъектісіның бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      dCKD,y – у кезеңінде жоғалған цемент шаңын кальцилендіру дәрежесі, бірлік үлесі;

      Цемент шаңы мен шикі ұнтақтың сипаттамаларына тиісті талдаулар болмаған жағдайда, квота субъектісі осы Әдістемеге Қосымшаның 2-кестесінде көрсетілген жоғалған цемент шаңының күйдіру дәрежесінің мәндерін қолданады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      24. Цемент өндірісінде пайдаланылатын шикізат материалдарында органикалық көміртегі мөлшерінің үлесі шамалы болады. Күйдіру пештеріндегі жоғары температура әсерінің нәтижесінде көміртегі тотығып, СО2 шығарындылары пайда болады. Бұл шығарындылардың үлесі қондырғы шығарындыларының жалпы теңгерімінде шамалы және 1 пайыздан асуы сирек. Кейбір жағдайларда, мысалы күл мен шлакты шикізат ретінде қолданған кезде бұл шығарындылардың көзі шамалы ғана болады.

      Көрсеткіш: Пештегі шикізат құрамындағы органикалық көміртегінің тотығуынан болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес Квоталау субъектісіның бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ETOC,y – у кезеңінде пештегі шикізат құрамындағы органикалық көміртегінің тотығуынан болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна- эквивалент;

      RMy – у кезеңінде клинкер өндірісі үшін қолданылған шикізаттың мөлшері, т;

      fTOC, RM, y – у кезеңінде шикізаттағы органикалық көміртегі мөлшерінің жалпы салмақтық үлесі, бірлік үлесі;

      MWCO2 – осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес көміртегі қостотығының молярлық салмағы, г/моль;

      MWC – осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес көміртегінің молярлық салмағы, г/моль.

      Квоталау субъектісі шикізаттардың сипаттамасына тиісті талдау болмаған кезде шикізаттағы органикалық көміртегі мөлшерінің жалпы салмақтық үлесі үшін әдеттегідей 0,002-ге тең мәнді қолданады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      25. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған жағдайда квота субъектісі парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістерін пайдаланады.

3-тарау. Квоталау субъектілері үшін цемент өндіру қондырғыларынан болған CO2 шығарындыларын есептеу

      26. Көрсеткіш: клинкер өндірісінен болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ЕСО2клин. – клинкер өндірісінен болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна – эквивалент;

      Vклин. – жылына клинкер өндірісінің көлемі (тонна);

      СаО – осы Әдістемеге қосымшаның 3-кестесіне сәйкес Клинкердегі (салмақтық фракция) СаО-ның құрамы,

      ЦП – цемент шаңына түзету коэффициенті, осы Әдістемеге қосымшаның 3-кестесіне сәйкес әдепкі мәні.

      0,785-минералды кальциттегі (CaCO3) CO2 және CaO молекулалық салмақтарының қатынасы, бұл клинкердегі CaO құрамының көп бөлігін құрайды.

      Клинкердегі CaO орташа мөлшері, әдетте, жыл сайын айтарлықтай өзгерістерге ұшырамайды, сондықтан бағалау кезеңді түрде жүргізіледі (мысалы, 5 жылда бір рет).

      СаО мазмұны туралы деректер болмаған жағдайда әдепкі бойынша белгіленген 0,65 салмақ коэффициенті қолданылады.

      СаО-ның басқа көздерін пайдаланған кезде клинкердегі СаО мөлшерінің жалпы салмақтық үлесі азаяды.

      Егер қайта өңделмеген және СО2 шығарындылары бойынша жүйеде жоғалған деп есептелетін цемент шаңының мөлшері болса, цемент шаңын түзету коэффициенті 1,02 қабылданады. Мұндай жағдайда жоғалған СО2 көлемінің мөлшері 1,5%-дан 8%-ға дейін болады.

      Орнату туралы деректер болмаған жағдайда осы Әдістемеге қосымшаның 3-кестесіне сәйкес мәндер пайдаланылады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      27. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған жағдайда зауыт операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістерін пайдаланады.

4-тарау. Квоталау субъектілері үшін әк өндіру қондырғыларынан болған СО2 шығарындыларының есептеулері

      28. Әк өндіруден болған СО2 шығарындыларын бағалау карбонаттарды әк өндірісінің технологиялық процесінен тікелей жүктеу әдісіне негізделген.

      29. Әк өндіретін қондырғылардан болған СО2 шығарындыларын есептеу үшін квоталау субъектісі парниктік газдар шығарындыларының мынадай көздерін айқындайды:

      1) әк өндіру үшін жұмсалған карбонатты шикізаттың түрлері мен мөлшері бойынша шығын туралы деректер негізінде СО2 шығарындылары;

      2) әк өндіру үшін жұмсалған карбонатты шикізаттың түрлері мен мөлшері бойынша шығын туралы деректер негізінде СО2 шығарындылары;

      3) пешке қайтарылмайтын іріктеуден әк шаңы құрамындағы шикізатты көміртексіздендіруден болған СО2 шығарындылары.

      30. СО2 шығарындыларын есептеу кезінде карбонатты шикізаттың барлық мөлшері, сондай-ақ заттардың құрамының үлестері құрғақ заттар үшін алынады.

      31. Көрсеткіш: әк өндіруден болған СО2 шығарындылары;

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EСО2,y – әк өндіруден болған СО2 шығарындылары, тонна СО2-эквивалент;

      Mj,y – "y" кезеңінде күйдіру пештерінде жұмсалған "j" карбонатының массасы, тонна;

      EFCO2j – "j" карбонаты СО2 шығарындыларының коэффициенті, СО2 тоннасы /тонна;

      Тиісті өнімділік талдаулары болмаған жағдайда, карбонатқа арналған EFCO2j эмиссиялық коэффициенттерінің мәндері, СО2 эмиссиялық коэффициенті осы Әдістемеге қосымшаның 4-кестесіне сәйкес қабылданады немесе қажетті деректер болмаған жағдайда ол келесідей есептеледі: осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес СО2 молекулалық массасының карбонаттың молекулалық массасына стехиометриялық қатынасы.

      Fj,y – "y" кезеңіндегі "j" карбонатының кальцийлену дәрежесі, үлесі. Көрсеткіш есепті кезеңде тоннамен көрсетілген жұмсалған карбонаттардың жалпы санына жатқызылған әктегі карбонаттар құрамын өлшеудің нақты деректері негізінде анықталады.

      Нақты деректер болмаған жағдайда карбонатты күйдіру дәрежесі барлық карбонатты шикізаттар үшін 1,0 (100%) деп қабылданады.

      Mәкшаң,y – "y" кезеңінде түзілген әк шаңының массасы, тонна. Квоталау субъектісі көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      Wjікшаң, – "у" кезеңіндегі әк шаңының құрамындағы бастапқы "j" карбонатының массалық үлесі, үлесі. Көрсеткіш есепті кезеңде күйдіру пешінде жұмсалған шикізат құрамындағы тиісті "j" карбонатының тең үлесіне алынады.

      Fәкшаң,y – күйдіру пешіне қайтарылмаған әк шаңының кальцийлену дәрежесі, үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      j – күйдіру пешіне берілетін карбонаттың түрі (кальцит, магнезит және басқалары). Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      n – күйдіру пешіне берілетін карбонаттың түрі.

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу үш үтірден кейін орындалады.

      Әк шаңымен және басқа да ілеспе өнімдермен және өндіріс қалдықтарымен жойылған карбонаттарды толық күйдірмеуге байланысты әк өндірісінен СО2 шығарындыларын түзетуді (төмендету) әктегі карбонаттардың күйдіру дәрежесі туралы нақты деректер болған жағдайда квота субъектісі жүзеге асырады. орнату кезінде шаң және басқа да байланысты қалдықтар.

      Деректер болмаған жағдайда әк шаңының күйдіру дәрежесі (Fәкшаң,y) 1,0 (немесе 100%) деп қабылданады, бұл нөлдік шегергіш түзетуді береді.

      Әк өндіруден болған СО2 парниктік газдар шығарындыларын дұрыс есепке алу үшін пеш жүйесінен шығарылатын және қайтарылмайтын іріктеу шаңының көлемі ескеріледі.

      Парниктік газдар шығарындыларын есептеу үшін квоталау субъектісі әк өндіру үшін кальцийлеуден СО2 шығарындыларының коэффициентін қолданады, өйткені іріктеу шаңы көміртексіздендірген шикізаттан тұрады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      32. Көрсеткіш: пешке қайтарылмайтын іріктеуден алынған әк шаңының құрамындағы шикізатты көміртексіздендіруден болған СО2 шығарындылары;

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EИПСО2 – "у" кезеңіндегі іріктеуден алынған әк шаңының құрамындағы шикізатты көміртексіздендіруден болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна-эквивалент;

      ИПy – "у" кезеңінде пешке қайтарылмайтын іріктеуден алынған әк шаңының мөлшері, тонна. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері өлшемдердің нақты деректері бойынша айқындалады.

      EFcal.CO2y – "у" кезеңінде әк өндіру үшін кальцийлеуден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті, СО2 тонна-эквивалент. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері өлшемдердің нақты деректері бойынша айқындалады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      33. Көрсеткіш: сүзгілерден әк шаңының шикізатын көміртексіздендіруден және пешке қайтарылмайтын жоғалған шаңнан болған СО2 шығарындылары.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EdecСО2,y – "у" кезеңінде сүзгілерден әк шаңының шикізатын көміртексіздендіруден және пешке қайтарылмайтын жоғалған шаңнан болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна-эквивалент;

      ИПdec.,y – у кезеңінде пешке қайтарылмайтын сүзгілерден болған әк шаңының мөлшері, тонна. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері өлшемдердің нақты деректері бойынша айқындалады.

      EFdec.CO2y – "у" кезеңінде сүзгілерден жоғалған әк шаңының шикізатын көміртексіздендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті, СО2 тонна-эквивалент. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері өлшемдердің нақты деректері бойынша айқындалады.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      34. Квоталау субъектісі жоғалған әк шаңын кальцилендіруден болған СО2 шығарындыларының коэффициентін дұрыс есептеу үшін жоғалған әк шаңының кальциленуінің орташа дәрежесін есептейді.

      35. Квоталау субъектісі жоғалған әк шаңының кальцийлену дәрежесін әк шаңындағы және шикізат ұнтағындағы карбонатты СО2-нің массалық үлесін талдау арқылы анықтайды, ол СО2-ні қыздыру, титрлеу немесе инфрақызыл анықтау кезінде салмақ жоғалту әдісімен жүргізіледі.

      36. Көрсеткіш: Жоғалған әк шаңының кальцийленуінен болған СО2 шығарындыларының коэффициенті;

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EFcalИП,y – "у" кезеңіндегі жоғалған әк шаңының кальцийленуінен болған СО2 шығарындыларының коэффициенті, тонна;

      EFcal,y – "у" кезеңінде әк өндіру үшін кальцийлеуден болған СО2 шығарындыларының коэффициенті, тонн СО2-эквивалент. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері өлшемдердің нақты деректері бойынша айқындалады;

      dcal,y – "у" кезеңіндегі жоғалған әк шаңының кальцийлену дәрежесі, бірліктер үлесі;

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      37. Көрсеткіш: жоғалған әк шаңының кальцийлену дәрежесі;

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      dcal,y – "у" кезеңіндегі жоғалған әк шаңының кальцийлену дәрежесі, бірліктер үлесі;

      fCO2, ПИП,у – "у" кезеңіндегі жоғалған әк шаңындағы карбонатты СО2 мөлшерінің массалық үлесі, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері өлшемдердің нақты деректері бойынша айқындалады;

      fCO2, СМ,у – "у" кезеңіндегі шикізат ұнтағындағы карбонатты СО2 мөлшерінің массалық үлесі, бірліктер үлесі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері өлшемдердің нақты деректері бойынша айқындалады.

      Әк шаңы мен шикі ұнтақтың сипаттамаларына тиісті талдаулар болмаған жағдайда, квота субъектісі жоғалған әк шаңының күйдіру дәрежесіне, әк шаңының күйдіру дәрежесіне (Fәкшаң, y) тең мәндерді қолданады. 1,0 (немесе 100%).

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      38. Әктастың күйдірілуін есептеу үшін зауыт операторларында деректердің болуына байланысты келесі формуланы пайдалану керек:

      М_СО2 = k_CO2,_әқ х М_{әқ i} х k_ип,_i х k_i сөндірілген әк, i (19),

      мұнда:

      M_CO2 - әк өндірісінен шығарындылар, тонна CO₂ эквиваленті;

      k_CO2,_әкi - "i" әк түріне арналған СО₂ эмиссия коэффициенті, тонна СО₂/әк тонна;

      М_{әк i} – әк түрiнiң "i" өндiрiсi, тонна;

      k_un, _i - әк шаңы үшін түзету коэффициенті әк түрі "i", салыстырмалы бірлік. Бұл түзетуді цемент шаңын түзету сияқты есепке алуға болады;

      k сөндірілген әк, i - "i" типті сөнген әк үшін түзету коэффициенті, салыстырмалы бірлік;

      "i" - Әдістемеге Қосымшаның 5-кестесінде келтірілген әктің кез келген түрі.

5-тарау. Әкімшілендіру субъектілеріне арналған әк өндіру жөніндегі СО2 шығарындыларының есептеулері

      39. Көрсеткіш: әкімшілендіру субъектілеріне арналған әк өндіруден болған СО2 шығарындылары.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес әкімшілендіру субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      ЕCO2әк – әк өндіруден болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна- эквивалент;

      EFәк,i – осы Әдістемеге қосымшаның 6-кестесіне сәйкес і типті әк үшін шығарындылар коэффициенті, СО2 тонна / әк тоннасына;

      Mәк,i – i типті әктің өндірісі, жылға тонна;

      CF әкшаңы,i – і типті әк үшін ӘШ (әк шаңы)түзету коэффициенті, осы Әдістемеге қосымшаның 6-кестесіне сәйкес салыстырмалы бірліктер;

      Cгаш,i – i типті сөндірілген әк үшін түзету коэффициенті, осы Әдістемеге қосымшаның 5-кестесіне сәйкес салыстырмалы бірліктер;

      i – осы Әдістемеге қосымшаның 5-кестесіне сәйкес әктің кез келген түрі.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      40. Көрсеткіш: әк үшін шығарындылар коэффициенті:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес әкімшілендіру субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      EFәк – әк үшін шығарындылар коэффициенті,

      EFәк EFәк құрам. кальцийдің жоғары болуы – осы Әдістемеге қосымшаның 6-кестесіне сәйкес әк үшін шығарындылар коэффициенті;

      EFдоломит. әк – осы Әдістемеге қосымшаның 5-кестесіне сәйкес доломит әк үшін шығарындылар коэффициенті.

      4) шығыс ақпаратты орналастыру орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      41. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған жағдайда әкімшілік субъектісі парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістерін пайдаланады.

      1-кесте

Химиялық заттардың молярлық массасы

      2-кесте

Жоғалған цемент шаңының кальцийлену дәрежесі үшін әдепкі мәндер

      3-кесте

Әдепкідегі мәндер клинкердегі СаО құрамы (салмақ фракциясы) және цемент шаңына түзету коэффициенті (ЦШ)

      4 -кесте

Карбонаттардың негізгі түрлеріне арналған формулалар, молекулярлық салмақ және көміртегі диоксиді мөлшері*

      5-кесте

Әдеттегідей әк өндірісінен шығарындылар коэффициенттерін есептеуге арналған параметрлер

Алюминий, ферроқорытпалар, қорғасын және мырыш өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Алюминий, ферроқорытпалар, қорғасын және мырыш өндіру жөніндегі парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 294-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленген және алюминий, ферроқорытпалар, қорғасын және мырыш өндіруге арналған қондырғылардан парниктік газдар шығарындыларын есептеуге арналған.

      2. Пештерде отынды жағудың өндірістік процестері (химиялық реакцияларды жүргізу және пайдалы компоненттерді алу мақсатында пештерде шикізатты жоғары температурада өңдеу) парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістеріне сәйкес есептеледі.

      3. Осы Әдістемеде мынадай терминдер мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) анод – оң заряды бар электрод;

      2) анодтық әсер – анодтың айналасында газ оқшаулағыш қабатының пайда болуы нәтижесінде кернеудің уақытша өсуі;

      3) вельцтеу – қорғасын, мыс және қалайы өндірістерінің полиметалл қалдықтарын айналмалы пеште қыздырғанда айдау арқылы металдарды алу үдерісі;

      4) жентектеу – біртекті металл ұнтақтарынан жасалған бұйымдарды өндіру процесі, ол металды балқыту температурасынан төмен температурада жүргізіледі;

      5) катод – тотықсыздану реакциялары жүретін теріс заряды бар электрод.

      6) қондырғы операторы – меншігінде немесе өзгедей заңды пайдалануында қондырғысы бар жеке немесе заңды тұлға;

      7) көміртегі бірліктерімен сауда жүйесінің операторы – қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның парниктік газдар шығарындыларын реттеу жөніндегі ведомстволық бағынысты ұйымы, ол парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулері саласындағы мемлекеттік реттеуді және халықаралық ынтымақтастықты техникалық және сараптамалық сүйемелдеуді қамтамасыз етеді;

      8) қорғасын концентраты – полиметалл кендерін флотациялаудың сусымалы өнімі, құрамында шамамен 70% қорғасын бар қара-көк түсті ұнтақ;

      9) мырыш (Zn) – көкшіл-ақ түсті ауыр жеңіл балқитын металл;

      10) тікелей балқыту – одан металлды бөлу үшін кенді жылумен өңдеу. Өндіруші металлургия нысаны болып табылады. Балқыту процесі олардың кендерінен көптеген металдарды, соның ішінде күміс, темір, мыс және басқа да негізгі металдарды алу үшін қолданылады;

      11) ферроқорытпа – концентрацияланған темір және кремний, марганец, хром, молибден, ванадий және вольфрам сияқты бір немесе бірнеше элементтердің қорытпасы. Бұл қорытпалар болаттың қасиеттерін қышқылсыздандыру және өзгерту үшін қолданылады;

      12) флюстер – жылу тұтынуды төмендету үшін өндірістің технологиялық процесінде және минералдық шикізатты термиялық өңдеу кезінде басқа да энергетикалық талаптар үшін пайдаланылатын әктас, доломит, әк және кварц құмы сияқты шикізат материалдары;

      13) шлак – силикатты балқытылған қалдық, ол металл кендерін балқыту кезінде немесе кейінгі пештерде шлактүзгіш (әдетте әктас және/немесе доломит немесе әк) қосылған кезде мақсатты түрде алынады;

      14) шлактүзуші – металл кендерін балқыту процесінде олардың қоспаларын кетіретін материал. Шлактүзгіштер, әдетте, флюс функциясын орындайды;

      15) электролиздегіш – тұрақты тоқты сыртқы көзден өткізу арқылы электрохимиялық процестерді жүзеге асыру аппараты.

      4. Осы Әдістемеде пайдаланылатын өзге терминдер мен анықтамалар Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасына сәйкес қолданылады.

2-тарау. Алюминий өндірісі бойынша қондырғылардан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу

      5. Алюминий өндірісі кезінде бөлінетін парниктік газдарға көміртегінің қостотығы (бұдан әрі – СО2) және перфторкөміртегілері (бұдан әрі –ПФК) – тетрафторметан (бұдан әрі – CF4) мен гексафторэтан (бұдан әрі – C2F6) жатады. Алюминий өндіру кезінде алдын ала күйдірілген анодтарды пайдалану СО2 шығарындыларының негізгі көздері болып табылады.

      6. Қондырғы операторы СО2 шығарындыларын мынадай есептейді:

      Көрсеткіш: Алдын ала күйдірілген анодты пайдаланудан болған СО2 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      ECO2 = Ра × Q × (100 – Sa – Күлa)/100 × 44/12, (1),

      мұндағы:

      ECO2 – алдын ала күйдірілген анодты пайдаланудан болған СО2 шығарындылары, СО2 тоннасында;

      Ра – осы Әдістемеге қосымшаның 1-кестесіне сәйкес алюминий тоннасына алдын ала күйдірілген анодты нетто-пайдалану, көміртегі тонналары/ алюминий тоннасына; 

      Q – алюминийдің жалпы өндірісі, тонналар;

      Sa – алдын ала күйдірілген аноды бар күкірттің құрамы, салмағы.%. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      Күлa – күйдірілген анодтардағы күлдің құрамы; салмағы.%. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      44/12 – СО2 және көміртегінің молекулярлық массасының арақатынасы.

      Егер өлшем бірлігі тонна болып табылған жағдайда, дөңгелектеу үтірден кейін екі санға дейін жүргізіледі.

      СО2 шығарындыларын есептеу үшін шығарындылар коэффициентінің белгісіздігі кемінде (±5%) құрайды.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      7. Көрсеткіш: қуыру кезінде бөлінетін ұшқыш заттардың жануы

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      ECO2 = (GA – Hw - BA – WT) × 44/12 (2),

      мұндағы:

      ECO2 - Гудронның ұшпа жануынан болатын СО2 шығарындылары, СО2 тонна;

      GA - осы Әдістемеге Қосымшаның 2-кестесіне сәйкес пісірілген анодтардың бастапқы салмағы, тонна

      Hw - осы Әдістемеге қосымшаның 2-кестесіне сәйкес күйдірілген анодтардағы сутегі мөлшері, тонна

      BA - осы Әдістемеге Қосымшаның 2-кестесіне сәйкес пісірілген анодтардың салмағы, тонна

      WT - осы Әдістемеге Қосымшаның 2-кестесіне сәйкес жиналған шайыр қалдықтары, тонна.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      8. Көрсеткіш: пештің жемдік материалының жануы (кокс)

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      ECO2 = PCC × BA × [(100 – Spc – Золаpc)/100] × 44/12 (3),

      мұндағы:

      ECO2 - Пештің қоректік материалынан СО2 шығарындылары, СО2 тонна

      PCC - осы Әдістемеге қосымшаның 3-кестесіне сәйкес кокс шығыны, күйдірілген анодтар тонна/тонна

      BA - осы Әдістемеге қосымшаның 3-кестесіне сәйкес күйдірілген анодтардың салмағы, тонна

      Spc - осы Әдістемеге қосымшаның 3-кестесіне сәйкес жемдік кокстағы күкірт мөлшері, масса %

      Золаpc - осы Әдістемеге қосымшаның 3-кестесіне сәйкес жемдік кокстағы күлдің мөлшері, масса %

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      9. Көрсеткіш: Алюминий өндірісінен болған CF4 шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: есептіден кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес қондырғы операторының бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      ECF4 = (kCF4 × T× Q) ×GWPCF4, (4),

      мұндағы:

      ECF4 – алюминий өндірісінен болған CF4 шығарындылары, килограмм CF4;

      kCF4 – осы Әдістемеге қосымшаның 4-кестесіне сәйкес CF4 үшін бұрыштық коэффициенті (килограмм CF4/ алюминий тоннасы)/(анодтық әсердің минуттары/ванно-тәулікте);

      T – анодтық әсердің минуттары ванно-тәулікте, электролиздегіштің орташа тәуліктік өндірісі кезінде жарқылдың орташа ұзақтығы мен анодтық әсердің жиілігі. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      Q – алюминий өндірісі, тоннасы;

      GWPCF4 – Кодекстің 282-бабының 3-тармағына сәйкес CF4 жаһандық жылыну әлеуеті.   

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу үш үтірден кейін орындалады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      10. Көрсеткіш: C₂ F₆ алюминий өндірісінің шығарындылары

      E_C2F6 = ( E_CF4 × F_{C2F6 / CF4} ) × GWP_C2F6 (5),

      мұнда:

      E_C2F6 – C₂ F6 алюминий өндірісінен шығарындылар, кг C₂ F₆;

      F_C2F6/CF4 - салмақ қатынасы C₂ F₆/CF₄, кг (осы Әдістемеге Қосымшаның 4-кестесінің деректері);

      GWP_C2F6 - жаһандық жылыну әлеуеті C₂F₆ Кодекстің 282-бабының 3-тармағына сәйкес.

      Өлшем бірлігі тонна болған жағдайда дөңгелектеу екі ондық белгіге дейін жүргізіледі.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      ПФУ шығарындылары коэффициенттерінің белгісіздігі (±15%) шегінде.

      11. Осы әдістемеге кірмейтін өндірістік процестер болған жағдайда зауыт операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістерін пайдаланады.

3-тарау. Ферроқорытпа өндірісінен болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу

      12. Парниктік газдар шығарындылары көздерінің осы санатына құрамында ферроқорытпалар мен ілеспе өнімдер мен өндіріс қалдықтарындағы көміртектің бір бөлігінің сақталуын ескере отырып, отынның, шикізаттың, тотықсыздандырғыштардың, құрамында көміртегі бар материалдардың көміртегінің тотығуы және карбонаттардың ыдырауы нәтижесінде пайда болатын ферроқорытпалар (феррохром, ферромарганец, ферромолибден, ферроникель, ферросилиций, ферротитан, ферровольфрам, феррованадий, силикомарганец және ферроқорытпалардың немесе металл кремнийдің басқа да түрлері) өндірісі кезінде бөлінетін СО2 шығарындылары кіреді.

      13. Зауытта бірнеше технологиялық желілер болса, қондырғы операторы СО2 шығарындыларын әр топтан және көздердің әрбір технологиялық желісі үшін бөлек есептейді. CO2 шығарындыларының алынған мәндері жинақталған.

      14. Қондырғы операторы құрамында күл, байланысқан көміртек және ұшпа заттар бар көмір мен коксты пайдаланады. Бұл ретте, карбонатты кендер мен шлак түзетін материалдардағы көміртегі мөлшері өзгереді. Сондықтан СО2 шығарындыларын ең дәл есептеу тотықсыздандырғыштардағы көміртектің жалпы мөлшеріне, электрод массасына, кендерге, шлак түзетін материалдар мен өнімдерге негізделген.

      15. Көрсеткіш: ферроқорытпалар өндірісінен болған СО2 шығарындылары;

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      EСО2= ∑i(Mтотықсыздан.i x Сқұрамытотықсыздан.i)x 44/12 + ∑h(Mкен,h x Сқұрамыкен.h) х 44/12 + ∑j(Mшлактүзуші.j x Сқұрамышлактүзуші.j) х 44/12- ∑k (Mөнім.,k x Сқұрамыөнім,k) х 44/12 - ∑d (Mшығыс өнімсіз.,d x Сқұрамыөнімсіз шығыс ағыны, d) х 44/12 (6),

      мұндағы:

      ECO2 – ферроқорытпа өндірісінен болған СО2 шығарындылары, СО2 тонна;

      Mтотықсыздан.i – тотықсыздандырғыш массасы, тонна;

      Сқұрамытотықсыздан.i – і тотықсыздандырыштағы көміртегі мөлшері, С тоннасы/тотықсыздандырғыш тоннасына. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      Mкен,h – h кеннің массасы, тонна;

      Сқұрамыкен.h – h кендегі көміртегі мөлшері, С тоннасы С/кен тоннасына.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      Mшлактүзуші.j – j шлактүзуші материалдың массасы, тонна;

      Сқұрамышлактүзуші.j – j шлактүзуші y материалдағы көміртегі мөлшері, С тоннасы /шлактүзуші материалдың тоннасына.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      Mөнім.,k – k өнімнің массасы, тонна;

      Сқұрамыөнім, k – k өнімдегі көміртегі мөлшері, С тоннасы/өнім тоннасына.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      Mшығыс өнімсіз.,d – d өнімсіз шығыс ағыны масса, тонна;

      Сқұрамыөнімсіз шығыс ағыны, d – d өнімсіз шығыс ағынындағы көміртегі мөлшері, С тонна/тоннасына.

      Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес меншікті өндірістік зертханасында немесе Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген тәуелсіз зертханасында зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша айқындалады.

      44/12 – жалпы жұмсалған көміртектің әрбір масса бірлігінен бөлінген СО2 массасын алу үшін көбейту коэффициенті.

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу екі ондық таңбаға дейін орындалады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      16. Тотықсыздандырғыштардың жалпы көміртекті құрамын күлді талдауды және ұшқыш заттардың пайызын пайдалана отырып есептеу кезінде көрсеткіш келесідей есептеледі.

      Көрсеткіш: тотықсыздандырғыштағы көміртектің құрамы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      Сқұрамытотықсыздан.i =Fбелгіл.C,i + Fұшпа,jх Сv (7),

      мұндағы:

      Сқұрамытотықсыздан.i – тотықсыздандырыштағы көміртегі мөлшері i, С тоннасы/тотықсыздандырғыш тоннасына;

      Fбелгіл.C,i – і тотықсыздандырғыштағы белгіленген С массалық фракциясы, С тоннасы/тотықсыздандырғыш тоннасына;

      Fұшпа,j – і тотықсыздандырғыштағы ұшпа заттардың массалық фракциясы, ұшпа заттардың тоннасы /тотықсыздандырғыш тоннасына;

      Сv – ұшпа заттардағы көміртегі мөлшері, С тоннасы/ ұшпа заттардың тоннасына. Басқа ақпарат болмаған жағдайда көмір үшін Сv = 0,65 және кокс үшін 0,80 қолданылады.

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу екі ондық таңбаға дейін орындалады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      17. Ферросилиций өндірісінен CH4 шығарындыларын есептеу кезінде шығарындылар коэффициенттерін емес, тікелей өлшеулер қолданылады.

      Көрсеткіш: ферросилиций өндірісінен CH4 шығарындылары

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      ECH4, ферросилиций = S × Ex, ферросилиций , (8),

      мұндағы:

      ECH4, ферросилиций – ферросилиций өндірісінен CH4 шығарындылары, CH4 тонна;

      S - өндірілген ферросилиций мөлшері, тонна

      Eхферросилиций – осы Әдістемеге қосымшаның 5 кестесіне сәйкес эмиссия коэффициенті, кг CH4/тонна ферросилиций өндірілді,

      СН4 шығарындыларын бір тонна СО2 эквивалентінде есептеу кезінде Кодекстің 282-бабының 3-тармағына сәйкес жаһандық жылыну потенциалдары пайдаланылады.

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу үш үтірден кейін орындалады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      18. Осы Әдістемеге қосымшаның 5 және 6-кестелерінде ферроқорытпаларды өндіру үшін CO2 және CH4 эмиссиялық факторларының мәндері келтірілген. Оларды пайдалану үшін зауыт операторы оларды өз деректеріне сәйкес түзетеді немесе көрсетілген мәндер мен зауыттың меншікті мәндеріне толық сәйкестікпен осы Әдістеменің қосымшасының 6-кестесіне сәйкес мәндерді қолданады.

      19. Ағашты немесе басқа биомассаны отын немесе тотықсыздандырғыш ретінде пайдаланатын ферроқорытпа өндірісінен шығарындылар СО2 шығарындыларын есептеуде ескерілмейді, өйткені ағаш көміртегі биогенді болып табылады.

      20. Бұл әдісте көміртегі құрамы туралы қажетті деректер болмаған жағдайда, ақпарат көзіне міндетті сілтеме жасай отырып, басқа ақпарат көздерінің анықтамалық деректерін пайдалануға жол беріледі.

      21. Осы әдістемеге кірмейтін өндірістік процестер болған жағдайда зауыт операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістемелерін пайдаланады.

4-тарау. Қорғасын өндіру қондырғыларынан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу

      22. Қазақстан Республикасында қорғасын өндіру үшін негізінен тікелей балқыту, жентектеу/балқыту тәсілі, сондай-ақ қайта өңделген қорғасыннан, пайдаланылған қорғасын аккумуляторларынан тазартылған қорғасынды екінші рет өндіру қолданылады.

      23. Қорғасын өндіру үшін қондырғы операторы осы Әдістемеге қосымшаның 7-кестесіне сәйкес пештердің әртүрлі типтерін және құрамында күл мен байланысқан көміртегі бар тотықсыздандырғыштардың мөлшерін (көмір, табиғи газ және домна пештері; кедергі электр пештерінде мұнай коксы пайдаланылады) пайдаланады. Бұл ретте, карбонатты кендер мен шлактүзуші материалдардағы көміртегі мөлшері өзгереді. Сондықтан СО2 шығарындыларын ең дәл есептеу тотықсыздандырғыштың мөлшері мен құрамына, шлактүзуші материалдар мен басқа да технологиялық материалдарға негізделген.

      24. Көрсеткіш: қорғасын өндірісінен болған СО2 шығарындылары;

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      EСО2= ∑ni=1(Mвосст.i x Cқұрамывосст.i)x44/12 + ∑nj=1(Mшлакообр.j x Cқұрамышлакообр.j)х44/12 - ∑(Mпрод, x CқұрамыPb) х 44/12 , (9),

      мұндағы:

      ECO2 - қорғасын өндірісінен СО2 шығарындылары, тонна СО2;

      Мвосст.i-і-тотықсыздандырғыштың саны, тонна;

      Сқұрамдықорғаушыi- i тотықсыздандырғыштың көміртегі мөлшері, тонна С/тонна тотықсыздандырғыш. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      Мшлакобр.j- j-тің қож түзуші және/немесе флюстеуші материалдың массасы, тонна;

      Сстрощаниешлакобр.j-j-того қож құрайтын материалдың көміртегі мөлшері, тонна С/тонна қож түзетін материал. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      Мпродукт., k-процестің k-того өнімінің массасы, тонна;

      СҚұрамында өнім, k-процестің k-того өнімінің көміртегі құрамы, тонна С / тонна өнім. Көрсеткіш Кодекстің 186-бабының 8-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке өндірістік немесе тәуелсіз зертхананың зертханалық зерттеулер нәтижелері бойынша айқындалады.

      44/12-жалпы жұмсалған көміртектің әрбір масса бірлігінен бөлінген СО2 массасын алу үшін көбейту коэффициенті.

      Зертханалық талдауларды жүргізу мүмкін болмаған жағдайда қондырғы операторы осы Әдістемеге қосымшаның 7 және 8-кестелеріне сәйкес көрсеткіштерді немесе пайдаланылған анықтамалық материалдарға сілтемені көрсететін анықтамалық ақпаратты пайдаланады.

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу екі ондық таңбаға дейін орындалады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      25. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған жағдайда зауыт операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістерін пайдаланады.

5 - тарау. Мырыш өндіретін қондырғылардан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу

      26. Қазақстан Республикасында мырыштың бастапқы өндірісі гидрометаллургиялық тәсілмен жүзеге асырылады, ол СО2 энергетикалық емес шығарындыларын бермейді. Алайда, Қазақстанда вельц-пештерде вельц-кектерден мырыш өндірудің қайталама тәсілі де бар, онда СО2 парниктік газдар шығарындылары жүреді.

      27. Көрсеткіш: мырыш өндірісінен СО2 шығарындылары.

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 наурызына дейін.

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес квоталау субъектісінің бастапқы деректері.

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      EСО2 = ∑i (Mвосст.i x CCодержаниевосст.i) x 44/12 - ∑y (Мпрод,yxCCодержание, y) х 44/12, (10),

      мұндағы:

      ECO2 – вельц-пештерде вельц-кектерден мырыш өндірісінен болған СО2 шығарындылары, тонна СО2;

      Мвосст.i-і-тотықсыздандырғыштың саны, тонна;

      Сқұрамыwk,y – вельц-кектегі көміртегі мөлшері, С тоннасы/тотықсыздандырғыш тоннасына;

      Mтотықсыздан.i – i тотықсыздандырғыш массасы, тонна;

      CCодержаниевосст.i – i тотықсыздандырғыштың көміртегі мөлшері, тонна С/тонна тотықсыздандырғыш;

      Мпродукт., у- процестің у-дің өнімінің массасы, тонна;

      CCодержание, у - процестің у-дің өнімінің көміртегі құрамы, тонна С / тонна өнім.

      44/12-жалпы жұмсалған көміртектің әрбір масса бірлігінен бөлінген СО2 массасын алу үшін көбейту коэффициенті.

      Өлшем бірлігі тонна болса, дөңгелектеу екі ондық таңбаға дейін орындалады.

      4) шығыс ақпараттың орналасу орны: көрсеткіш Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 28-бабының 9 тармағына сәйкес жарияланбайды.

      28. Зертханалық талдауларды жүргізу мүмкін болмаған жағдайда зауыт операторы осы Әдістеменің қосымшасының 7 және 8 кестелеріне сәйкес көрсеткіштерді немесе пайдаланылған анықтамалық материалдарға сілтемені көрсететін анықтамалық ақпаратты пайдаланады.

      29. Осы Әдістемеге енгізілмеген өндірістік процестер болған жағдайда зауыт операторы парниктік газдар шығарындыларын есептеудің халықаралық әдістерін пайдаланады.

      Ескерту. Қосымшаға өзгеріс енгізілді – ҚР Экология және табиғи ресурстар министрінің 01.03.2024 № 55 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      1-кесте

Алдын ала күйдірілген аноды бар электролизерлерге арналған технологиялық параметрлер

      2-кесте

Шайырдың Ұшпа заттарын жағудан СО2 шығарындыларын бағалау үшін пайдаланылатын технологиялық параметрлер

      3-кесте

Күйдіру пешін тиеуден СО2 шығарындыларын бағалау үшін пайдаланылатын технологиялық параметрлер

      4-кесте

Әр түрлі технологиялар бойынша ПФУ шығарындыларын есептеу үшін CF₄ және C₂ F₆ үшін бұрыштық коэффициенттер

      5-кесте

СН4 шығарындыларының коэффициенттері (СН4 кг / өнімнің тоннасына)

      6-кесте

Ферроқорытпалар өндірісі үшін СО2 шығарындыларының коэффициенттері (СО2 тонна/тотықсыздандырғыш тоннасы)

      7-кесте

Қорғасын өндірісінде пайдаланылатын материалдардағы көміртегінің құрамы (кг көміртегі /кг өнім)

      8-кесте

Құрамында көміртегі бар технологиялық материалдардағы көміртегінің мөлшері

Орман шаруашылығында жөніндегі парниктік газдар сіңірулерін есептеу

1 тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Орман шаруашылығында жөніндегі парниктік газдардың сіңірулерін есептеу әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 294-бабының 3-тармағына сәйкес әзірленген және Орман шаруашылығында парниктік газдардың сіңірулеру арналған.

      2. Осы Әдістемеде мынадай терминдер мен анықтамалар пайдаланылады:

      1) валидация және верификация жөніндегі орган - валидацияны және/немесе верификацияны валидацияның және/немесе верификацияның келісілген критерийлеріне сәйкестікке орындайтын орган;

      2) парниктік газдарды сіңірудің базалық деңгейі-парниктік газдардың сіңірілуін ұлғайтуға бағытталған көміртегі офсетін өткізбей, пайдаланудың қазіргі жағдайлары кезінде белгілі бір кезең үшін парниктік газдарды сіңірудің көміртегі қостотығы эквивалентінің тоннасымен көрсетілген шамасы;

      3) валидация-халықаралық стандарттар мен Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкестікті бағалаудың және мониторинг жоспарын, сондай-ақ парниктік газдар шығарындыларын азайту немесе сіңірулерін ұлғайту жөніндегі жобаларды әзірлеу шеңберіндегі құжаттаманы растаудың жүйелі, тәуелсіз және құжатпен ресімделген процесі;

      4) верификация - халықаралық стандарттар мен Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкестікті бағалаудың және парниктік газдарды түгендеу туралы есепте және парниктік газдар шығарындыларын азайту немесе сіңірулерін ұлғайту жөніндегі жобаларды іске асыру туралы есепте көрсетілген мәліметтердің анықтығын растаудың жүйелі, тәуелсіз және құжатпен ресімделген процесі;

      5) толықтыру-жоба қатысушыларына жоба бойынша ПГ нетто-сіңірілуінің ұлғаюы жоба болмаған кезде орын алатын жағдайға қосымша болып табылатынын орынды түрде көрсету талабы;

      6) ағу - жоба бойынша қызметке негізделген, бірақ оның шекарасына енгізілмеген, жоба іске асырылатын жерден тыс парниктік газдар шығарындыларына немесе сіңірулеріне әсер ету;

      7) жобаның өтініш берушісі - офсетік жобаны қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның қарауына және мақұлдауына ұсынатын жеке, заңды тұлға немесе заңды тұлғалар тобы.

      3. Осы Әдістемеге пайдаланылатын өзге де терминдер мен анықтамалар Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қолданылады.

      4. Орман шаруашылығында парниктік газдарды сіңіру жөніндегі жобалар үшін БҰҰ КӨНК бекіткен, жобалардың әртүрлі элементтері (көміртегі оқтары бойынша ПГ сіңірулері мен шығарындыларын есептеу, базалық желіні әзірлеу, Жобаның толықтырылуын негіздеу) интеграцияланған шоғырландырылған әдістемелерді пайдалану ұсынылады:

      1) ірі ауқымды жобалар үшін – батпақтардан басқа ормандарды өсіру және ормандарды қалпына келтіру үшін AR-ACM0003 әдістемесі;

      2) шағын көлемді жобалар үшін-Батпақты қоспағанда, ормандарды өсіру және ормандарды қалпына келтіру үшін AR-АMS0007 әдістемесі.

      Жобаларды дайындау кезінде жобалау қызметіне байланысты парниктік газдардың сіңірілу немесе эмиссия шамасын бағалау үшін бекітілген ұлттық көрсеткіштерді (олар болған кезде) не ЭМ және БҰҰ КӨНК аясында қабылданған әдіснамалар бекіткен және ұсынған халықаралық көрсеткіштерді пайдалану ұсынылады.

      Сіңірудің көміртегі офсеттерін әзірлеу және өткізу Қазақстан Республикасы Экология кодексінің 298-бабының 4-тармағына сәйкес жүзеге асырылады.

      Көміртекті сіңіру офсетінің жобалық құжаттамасы көміртегі офсетінің ережелеріне сәйкес нысан бойынша әзірленеді.

      5. Жобаның негізгі сызығын анықтау Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. көміртегі офсетін мақұлдау және офсеттік бірліктерді беру қағидаларына сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 25074 болып тіркелген) жобаға өтініш беруші базалық сценарийді сипаттайды.

      Негізгі сценарийді сипаттау үшін жобаның шекараларын анықтау қажет:

      6. Жобаның шекарасын анықтау

      Жобалау қызметі бірнеше жер учаскесін қамтуы мүмкін. Әр учаске географиялық тұрғыдан дәл анықталуы керек. Шекара әрбір жеке учаске үшін анықталады. Әрбір жеке учаскені көпбұрышпен анықтауға болады, сондықтан жобаның шекарасы түсінікті және тексерілетін болады, көпбұрыштың әр бұрышы үшін GPS координаттары жазылады, содан кейін олар құжатталады, мұрағатталады және осы Методикаға қосымшанын 1-кестеде жобаға қоса беріледі.

      7. Базалық сызық үшін ең ықтимал сценарийді таңдау. Жоба қатысушылары келесі алгоритмді қолдана отырып, базалық сценарийді анықтауы керек:

      1. Жобаның шекарасына енгізілген жерлерде жер пайдаланудың ықтимал баламаларын айқындау және тізбелеу (жобасыз сценарий).

      2. 1-қадамда анықталған сценарийлердің қайсысы ең ықтимал екенін негіздеу. Бағалауды келесі жолдармен жасауға болады:

      а) жалпы тәсіл: балама сценарийлерді іске асыру үшін жақын жердегі, қаржылық және/немесе өзге де кедергілердің қалай пайдаланылатынын көрсету;

      б) орман пайдалану үшін арнайы: инвестициялық талдауды немесе кедергілерді талдауды қолдану, көміртекті қаржыландыруды пайдаланбай жобаны іске асыру мүмкін еместігін көрсету;

      в) арнайы ауыл шаруашылығы жерлері үшін: жер тек орман шаруашылығының мұқтаждықтары үшін ғана ресми түрде бөлінгенін және шаруашылық қызметті шектеуге арналған бұл шешім жоба жүргізілетін ауданда шын мәнінде орындалатынын көрсету, жобалық жерлердегі баламалы ауыл шаруашылығы қызметінің қаржылық дәрменсіздігін көрсету.

      8. Базалық сызық бойынша ПГ таза қорын анықтау келесі алгоритм бойынша орындалады.

      1) Әрбір страта бойынша көміртегі қорының сомасы айқындалады:

      өсіп тұрған ағаштары жоқ страталар үшін көміртегі қорының мөлшері жер үсті және жер асты биомасса оқтары бойынша нөлге тең деп саналады;

      жер үсті және жер асты биомассасының оқтары бойынша көміртегі қоры ағаштар санын экстраполяциялауға және өсу үлгілері, аллометриялық теңдеулер, жергілікті немесе ұлттық параметрлер немесе МГЭИК белгілеген параметрлер бойынша олардың өсуіне негізделеді.

      2) Барлық страталар бойынша көміртегі қорының нетто-өзгерісінің сомасы айқындалады.

      9. Базалық желі жобаға дейін айқындалады және жоба бойынша көміртегі бірліктерін алудың барлық кезеңі бойы тұрақты болып қалады және әдетте мониторинг рәсіміне жатпайды.

      Көрсеткіш: Базалық сызық бойынша көміртегі қорының өзгеруі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      I-страта;

      J-ағаш түрі;

      t-несие беру кезеңінің бір бөлігі.

      Өсіп келе жатқан ағаштары жоқ страталар

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ

      10. 1-әдіс (көміртекті пайда-шығын әдісі). Көрсеткіш: Ағаштардың тірі биомассасындағы көміртегі қорының орташа жылдық өзгеруі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ

      11. Көрсеткіш: Ағаштардың тірі биомассасындағы көміртегі қорының орташа жылдық өсуі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      AiJ- j түріндегі стратаның ауданы, гектар;

      CFj- j түріндегі көміртегі мөлшері, тонна с;

      44/11-молекулалық массаның СО₂ және көміртегіге қатынасы, өлшемсіз.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ

      12. Көрсеткіш: Тірі ағаштардың жалпы құрғақ биомассасының орташа жылдық өсуі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Rj-тамырлар мен қашу қатынасы j түрлерінің өсуіне сәйкес келеді, өлшемсіз;

      Iv,ij,t– м3 j түрінің i стратасы үшін тірі ағаштардың тауарлық сүрегі көлемінің орташа жылдық ұлғаюы;

      Dj- j түрлері бойынша ағаштың негізгі тығыздығы, м3 тонна;

      BEF1,j– j түрлері бойынша жалпы жер үсті биомассасының ұлғаюына тауарлық ағашта (қабықты қоса алғанда) кодтық таза ұлғаюды конверсиялау үшін биомассаның өсу коэффициенті осы Методика 2 кестесіне сәйкес, өлшемсіз.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ

      13. 2-әдіс (қорды өзгерту әдісі).

      Көрсеткіш: Ағаштардың тірі биомассасындағы көміртегі қорының орташа жылдық өсуі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      T -2 және 1 сәттер арасындағы жылдар саны;

      CBB,i - j түр і стратасы үшін ағаштардың тірі биомассасының жер асты бөлігіндегі көміртек қоры, тонна с;

      Aij x -j түріндегі стратаның ауданы, гектар;

      Vij - j типті і стратасының тауарлық сүрегінің көлемі, м3 гектарына;

      Di -j түрлері бойынша ағаштың негізгі тығыздығы, м3 тонна;

      BEF2,i– тауарлық ағаштағы жылдық таза өсуді (қабығын қоса алғанда) J түрлері бойынша жалпы жер үсті биомассасын ұлғайтуға айырбастау үшін биомассаның өсу коэффициенті осы Методика 2 кестесіне сәйкес, өлшемсіз;

      CFj - j түріндегі көміртегі мөлшері, тонна с;

      Rj- тамырлар мен қашу қатынасы j түрлерінің өсуіне сәйкес келеді, өлшемсіз.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ

      Көміртегінің қоры есептелетін 1 және 2 уақыт сәттері Кредиттеу кезеңінде базалық желінің сценарийі бойынша ағаштардың үлгілік жасы бойынша репрезентативті болуы тиіс. Мысалы, егер жобаның бастапқы кезеңінде ағаштар қазірдің өзінде жетілген болса, белсенді өсудің бастапқы кезеңін сипаттайтын 1 және 2 уақыт нүктелерін алмау керек.

      1 және 2-әдістер ашықтық пен консерватизм тұрғысынан баламалы. Әдістемені таңдау есептеу үшін қол жетімді параметрлермен анықталады. Тірі ағаштардың тауарлық сүрегі көлемі орташа жылдық ұлғаюы ағаштар j типті і стратасының тауарлық сүрегінің көлемі және j түрінің i стратасы үшін тірі ағаштардың тауарлық сүрегі көлемінің орташа жылдық ұлғаюы ағаштар саны мен ұлттық/жергілікті өсу қисығы/кесте негізінде есептеледі, ол әдетте орманды түгендеу органдарынан қолжетімді. Түрлер бойынша ағаштың негізгі тығыздығы, тауарлық ағаштағы жылдық таза өсуді (қабығын қоса алғанда), j түріндегі көміртегі мөлшері j түріндегі көміртегі мөлшерінің коэффициенті және тамырлар мен қашу қатынасының аймақтық және түрге тән.

      Деректерді пайдаланудың мынадай тәртібі (басымдығы) белгіленеді:

      1) қолданыстағы жергілікті түрлердің ерекшеліктері;

      2) Ұлттық түрлік ерекшеліктер (мысалы, МТ түгендеу жөніндегі ұлттық есептен);

      3) Ғаламдық түрлердің сипаттамалары (мысалы, GPGLULUCF).

      Түр спецификациясы туралы ақпарат болмаған жағдайда ұқсас түрдің спецификациясы (ағаш пішіні, жалпақ жапырақты немесе қылқан жапырақты және т.б.) пайдаланылады, алайда жоғарыда көрсетілген деректерді таңдау басымдығын басшылыққа ала отырып.

      Жергілікті деректердің толық еместігіне байланысты жаһандық және ұлттық дерекқорларды таңдаған кезде, мәндерді таңдау парниктік газдардың бастапқы жойылуын төмендетпейтін кез келген қолжетімді жергілікті ақпаратпен расталады. Валидация үшін пайдаланылатын жергілікті деректер әдебиеттерден және жергілікті орман тізімдемелерінен алынады немесе жобаға қатысушылардың өлшеулерінен тікелей алынады, әсіресе ағаштың жасы мен түріне өте тәуелді биомасса өсу қарқыны үшін.

      Негізгі сценарийдегі ағаштар ормандағы ағаштар емес, сондықтан ормандағы ағаштарға қарағанда олар үшін жоғары өсу параметрлері пайдаланылады.

2 тарау. Парниктік газдардың сіңірілуін бағалау

      14. Параметрлік мәндер мен бағалауларды таңдаған кезде жобаға қатысушылар консервативті тәсілді басшылыққа алады, яғни параметрдің әртүрлі мәндері үшін олар парниктік газдардың жылдық таза сіңірілуін асыра бағалауға немесе төмен бағалауға әкелмейтін мәнді таңдайды. негізгі таза парниктік газдарды сіңіру.

      15. Көміртегі бассейндеріндегі көміртегі қорларындағы тексерілетін өзгерістер. j (DCij,project) түрінің i қабаты бойынша бақылау нүктелері арасындағы тірі ағаштардың биомассасының жоғарыдағы және төменгі жағындағы көміртегі қорының орташа жылдық өзгеруі екі әдіс арқылы есептеледі. Алайда, j қабаты ((DCL,ij)) түрлері үшін тірі ағаш биомассасының жоғалуына байланысты көміртегі қорының орташа жылдық қысқаруын есептеу үшін көміртегі жоғалту әдісін қолданғанда келесідей:

      16. Көрсеткіш: Тірі ағаштар биомассасының жоғалуы салдарынан көміртегі қорының орташа жылдық азаюы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Lfellings,ij – j түр і стратасы үшін тірі ағаштардың биомассасын коммерциялық кесу себебінен көміртектің жылдық шығындары, тонна с;

      Lfuelwood,ij – I типті j стратасы үшін тірі ағаштар биомассасының ағаш отынын жинау себебінен көміртектің жылдық ысырабы, тонна с.

      Ескерту: көрсеткіштер бойынша қосарланған шоттан аулақ болу Lfuelwood,ij және Lfellings,ij.

      Жинау құрғақ және ағаш қоқыс төсеніш осы көрсеткіштер емес, т. б. деректер көміртекті пул әдіснамаға ескерілмейді.

      Lotherloss,ij – j түр і стратасы үшін тірі ағаштардың биомассасы көміртегінің жылдық табиғи ысырабы, тонна с;

      Hij-j түріндегі I страта үшін жыл сайын алынатын тауарлық сүрек көлемі, м3 жылына;

      Dij -j түрлері бойынша ағаштың негізгі тығыздығы осы Методика 2 кестесіне сәйкес, м3 тонна;

      BEF2,j - тауарлық ағаштағы жылдық таза өсуді (қабығын қоса алғанда) J түрлері бойынша жалпы жер үсті биомассасының ұлғаюына айырбастау үшін биомассаның өсу коэффициенті, өлшемсіз;

      CFj-j түріндегі көміртегі мөлшері, тонна с;

      FGij-I типті J стратасы үшін тірі ағаштардан ағаш отынын жылдық жинау көлемі, м3 жылына;

      Bw,ij– I типті j стратасы үшін тірі ағаштардың орташа биомасса қоры , тоннна гектар.

      Ескертпе: Lfuelwood, ij және Lfellings, ij үшін қосарлы санау қолданылмайды.

      Қоқыстан өлі ағаш пен ағаш қалдықтарын жинау бұл көрсеткіштерге ешқандай қатысы жоқ, өйткені бұл көміртекті бассейндер әдістемеде ескерілмейді.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      17. Көздер бойынша парниктік газдардың шығарындылары. Орман өсіру/қалпына келтіру жобасының іс-шаралары жоба шекарасында парниктік газдар шығарындыларын тудырады. CO₂, CH₄ және N₂O шығарындылары келесі әрекеттердің нәтижесі болып табылады:

      1. жергілікті жерді дайындау, орманды сирету және кесу үшін қазбалы отынды жағудан ПГ эмиссиялары;

      2. өсіп келе жатқан ағаштармен бәсекелесуден немесе субфеканы қоса алғанда, рельефті дайындаудан туындаған қолданыстағы ағаш емес өсімдіктердің тірі биомассасындағы көміртегі қорын азайту;

      3. жергілікті жерді дайындау үшін биомассаны жағу нәтижесінде көміртегі тотығынан ерекшеленетін ПГ эмиссиялары (кіші бөлім);

      4. азот бар тыңайтқыштарды қолданудан туындаған N₂O шығарылымы.

      18. Көрсеткіш: Жобаның шекарасы шегінде жобаны іске асыру нәтижесіндегі ПГ эмиссиялары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      GHGE- жобаның шекарасы шегінде жобаны іске асыру нәтижесіндегі ПГ эмиссиялары, жылына СО₂ тонна;

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      Базалық сценарий бойынша сіңіргіштермен бағаланатын соңғы антропогендік абсорбция

      19. Көрсеткіш: Жоба шекарасы шегінде қазбалы отынды жағудан СО₂ эмиссиясы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      CSPdiesel-дизель тұтыну көлемі, жылына литр;

      EFdiesel -дизельден алынатын эмиссия, жылына СО₂ кг;

      CSPgasoline-бензин тұтыну көлемі, жылына литр;

      EFgasoline-бензиннен алынатын эмиссия, жылына СО₂ кг;

      0,001-килограмды тоннаға ауыстыру коэффициенті СО₂.

      Жобаға қатысушылар ұлттық құндылықтар болмаған жағдайда CO₂ шығарындыларының ұлттық деректерін немесе халықаралық құндылықтарды пайдаланады.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      Қолданыстағы ағаш емес өсімдіктердің тірі биомассасындағы көміртегі қорының азаюын есептеу:

      Барлық ағаш емес өсімдіктер учаскелерді дайындау процесінде немесе өсіп келе жатқан ағаштармен бәсекелестік процесінде жоғалады деп болжанады. Бұл консервативті тұжырым, өйткені өсімдіктердің бір бөлігі сақталады немесе қалпына келеді. Ағаш емес өсімдіктердің жоғалуынан көміртектің жоғалуы мониторингтің бірінші кезеңінде кредит беру кезеңінде бір мезгілде ескеріледі.

      20. Көрсеткіш: Сүрексіз өсімдіктердің тірі биомассасындағы көміртегі қорының азаюы нәтижесінде СО₂ эмиссиясы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      SiAi -і стратасының жалпы ауданы, гектар;

      Bnon-tree,i– I стратасы үшін жоба бойынша отырғызуға жататын жерлердегі сүрексіз биомассаның орташа қоры, тонна құрғақ зат;

      CFnon-tree - сүрексіз өсімдіктердің құрғақ биомассасындағы көміртегі мөлшері, тонна құрғақ заттың тоннасына с;

      44/12-СО₂ мен көміртектің молекулалық массаларының қатынасы, өлшемсіз.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      Биомассаны жағудан ПГ эмиссиясын есептеу

      Алаңды дайындау үшін кесу әдісін пайдаланған кезде нәтижесінде CO₂-дан басқа парниктік газдар шығарылады.

      21. Көрсеткіш: Есептеу кезінде биомассаны жағу нәтижесінде СО₂-дан ерекшеленетін ПГ эмиссиясының өсуі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      22. Көрсеткіш: Биомасса субсекциясы кезінде жағылатын n₂o эмиссиясы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      44/28 -n₂o мен азоттың молекулалық массаларының қатынасы, өлшемсіз;

      16/12-молекулалық массалар мен көміртектің қатынасы, өлшемсіз;

      ERN20-белгіленген МГЭИК эмиссия деңгейі n₂o=0.007;

      ER_ (CH_4 )– эмиссияның белгіленген МГЭИК деңгейі СН СН=0.012;

      GWPN20-n₂ o үшін жаһандық жылыну потенциалы, кг СО₂-эквиваленті кг n₂-эквиваленті (МГЭИК мәні – 310);

      GWPCH20– ғаламдық жылыну потенциалы СН₂, кг СО₂-эквивалент кг СН₂-эквивалент үшін.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      23. Көрсеткіш: Жер үсті биомассасындағы көміртек қорларының сөл ағызу нәтижесінде жоғалуы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      SiAburn,i– I стратаға арналған кіші бөліктің ауданы, жылына гектар;

      Bi-і стратасы үшін жағылғанға дейінгі жер үсті биомассасының орташа қоры, бір гектарға тонна құрғақ масса;

      CE-жану тиімділігі, өлшемсіз, MГЭИК – 0,5 орнатылған;

      CF-құрғақ биомассадағы көміртектің үлесі, бір тонна құрғақ затқа с тонна.

      Егер жану тиімділігін анықтау мүмкін болмаса, IPCC әдепкі мәні 0,5 пайдаланылады. Азот пен көміртегі қатынасы шамамен 0,01 құрайды. Бұл әдепкі мән жапырақты қоқыс үшін қолданылады, егер бар болса, үлкенірек ағаш қоқыс жоғарырақ жылдамдықпен төгіледі.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      24. Көрсеткіш: Жоба шекарасы шегінде азотты қолдану нәтижесінде N₂O -ның тікелей эмиссиясы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      FSN-NH3 және NOx ретінде булануға түзетілген синтетикалық азот тыңайтқышының массасы, жылына тонна азот;

      FON-NH3 және NOx ретінде булануға түзетілген органикалық азот тыңайтқышының жылдық массасы, жылына тонна азот;

      NSN-Fest– синтетикалық азот тыңайтқышының массасы, жылына тонна азот;

      NON-Fest - органикалық азот тыңайтқышының массасы, жылына тонна;

      EF1-құрамында азот бар компоненттерден эмиссия коэффициенті, тонна N₂O-N тоннаға N;

      FracGASF-NH3 және Nox сияқты буланған бөлік, синтетикалық тыңайтқыштар үшін, өлшемсіз;

      FracGASM -бұл буланған бөлік NH3 және Nox, органикалық тыңайтқыштар үшін, өлшемсіз;

      44/28 - n₂o мен азоттың молекулалық массаларының қатынасы, өлшемсіз;

      Шығару коэффициенті азоттың қолданылған массасының 1,25% құрайды. Бұл мән дәлірек коэффициенттер болмаған кезде пайдаланылады.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      25. Көрсеткіш: ПГ-ның нақты таза сіңірілуі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      DCACTUAL- ПГ-ның нақты таза сіңірілуі, жылына СО₂-эквивалентті тонна;

      DCij-j типті I СТРАТАСЫ үшін ағаштардың тірі биомассасындағы көміртегі қорының орташа жылдық өзгерісі, жылына СО₂ тонна.

      GHGE-жобаны іске асыру нәтижесінде жобаның шекарасы шегіндегі көздер бойынша ПГ эмиссиясы, жылына СО₂-эквивалент тоннасы.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

Параграф 1. Бағаланатын ағып кетулерді есептеу

      26. Дизайн параметрлерін таңдағанда, оларды пайдалану ағып кетуді бағаламауға әкелмеуі үшін ең консервативтіге артықшылық беріледі. Ұсынылған жобалық қызметтегі ықтимал ағып кету жобаны іске асыруға байланысты тұқымдарды, құралдарды, жұмысшыларды және орман өнімдерін жеткізуге арналған көліктерде қазбалы отынды жағумен байланысты.

      27. Көрсеткіш: Қазбалы отынды көлік құралдарымен жағу салдарынан ПГ жиынтық эмиссиясы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      I-Көлік құралының түрі;

      J-отын түрі;

      EFij-J отыны бар көлік құралы үшін эмиссия коэффициенті, кг СО₂ литрге;

      nij-көлік құралдарының саны;

      kij-J отыны бар әрбір көлік құралының жүрісі, км;

      eij-J отыны бар көлік құралының орташа отын шығыны, км-ге литр.

      Елге тән эмиссия факторлары, егер бар болса, пайдаланылады. Олар болмаған жағдайда халықаралық әдістердің құндылықтары қолданылады.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

Параграф 2. Күтілетін бағаланатын сіңіргіштермен соңғы антропогендік абсорбцияны арттыру

      28. Соңғы антропогендік абсорбцияның сіңіргіштермен жоғарылауы бағаланады-бұл базалық сызық бойынша ПГ-ның таза сіңуін және ағып кетуін алып тастағанда ПГ-ның нақты таза сіңуі.

      29. Көрсеткіш: ПГ-ның таза антропогендік жұтылуы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      CBSL– базалық желі бойынша ПГ таза сіңірілуі, жылына СО₂-эквивалент тоннасы;

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      30. Жоба шекарасының мониторингі және жобаны іске асыру: Жобаның мониторингі барысында жоба бойынша жер учаскелерінің алаңы құжаттамада мәлімделген алаңға сәйкес келетінін көрсету қажет.

      Ол үшін келесі процедуралар жүргізіледі:

      1. әрбір учаске бойынша жобалау қызметінің нақты шекараларын далалық зерттеу;

      2. GPS көмегімен географиялық координаттарды (көпбұрышты учаскелердің әр бұрышының ендік және бойлық) өлшеу;

      3. жоба құжаттамасындағы сипаттамамен жобаның нақты шекараларының сәйкестігін тексеру;

      4. географиялық координаттарды өлшеу және ГАЖ жүйесін пайдалану арқылы әр қабат пен субстраттың нақты аумағын есептеуді зерттеу.

      31. Жобаның шекарасы кезең бойына мерзімді бақылауға жатады, өйткені жоба аумағындағы ормандарды кесу жағдайлары бар. Факті анықталған кезде ормансыз аумақтар анықталады. Кейбір аудандарда орман өсірудің тиімсіздігімен бұл факт құжатталған.

      32. Жобада көрсетілген екпелердің сапасын және олардың дұрыс орындалуын растау үшін отырғызудың алғашқы үш жылында келесі процедуралар жүргізіледі:

      1) жер мен топырақты дайындау жобаға сәйкес жүргізілгенін растау қажет. Егер кез-келген өсімдік алдын-ала алынып тасталса, шығарындылар есептелуі керек (есептеу әдісі төменде келтірілген);

      2) топырақ пен жерді дайындау топырақтан көміртектің ұзақ мерзімді таза эмиссиясын тудырмайтынын растау;

      өмір сүру деңгейін тексеру:

      1) отырғызылғаннан кейін үш айдан кейін ағаштардың өмір сүруінің бастапқы деңгейі; қайта отырғызу 90% -дан аз өмір сүру деңгейінде жүзеге асырылады;

      2) соңғы тексеру отырғызудан үш жыл өткен соң жүргізіледі;

      3) өмір сүру деңгейін тексеру тұрақты айқындалған жекелеген учаскелерде жүргізілуі мүмкін;

      4) арамшөптердің санын тексеруге: арамшөптермен күресу жобаға сәйкес жүзеге асырылатындығын тексеріңіз;

      5) страталар мен субстраттардың түр құрамының жобаға сәйкестігін тексеру және тексеру.

      33. Орманды басқару практикасы жоба бойынша ПГ балансының маңызды факторы болып табылады, сондықтан оны бақылау керек. Мониторинг орман екпелерін басқарудың мынадай салаларын қамтиды:

      1) олардың жұқаруы: нақты рельеф, алаң, ағаш түрлері, жұқару қарқындылығы, жойылған биомасса көлемі;

      2) кесу жұмыстары: кесу орындары, ауданы, ағаш түрлері, алынған биомасса көлемі;

      3) тыңайтқыш: ағаш түрлері, Қолданылатын тыңайтқыштардың орны, саны және көлемі;

      4) тікелей орман өсіруді немесе тұқым себуді пайдаланған кезде ағаш кесу учаскелерінің ағаш кесілгеннен кейін дереу қайта отырғызылғанын немесе қайта себілгенін тексеру және растау;

      5) ағаш кесу үшін жерді табиғи қалпына келтіре отырып, табиғи қалпына келтіру үшін қолайлы жағдайлардың болуы фактісін тексеру және куәландыру.

      34. Нақты есептеулер үшін үлгілерді стратификациялау және іріктеу: Жобаның аумағы әдетте микроклиматта, топырақ пен өсімдік жамылғысында, ағаштардың әртүрлі түрлік құрамымен және орман екпелерінің жасына байланысты әр түрлі болады. Демек жобаның аумағын стратификациялау қажет. Бұл ең аз шығындармен өлшеу және бақылау дәлдігіне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Жобалық аумақты салыстырмалы біртекті бірліктерге стратификациялау шығындарды негізсіз көтерместен өлшеу дәлдігін арттыруға немесе біртекті бірліктер ішіндегі жеткілікті төмен вариация салдарынан өлшеу сапасын төмендетпей шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.

      35. Алдын ала стратификация келесі алгоритмге сәйкес жүргізілуі мүмкін:

      1) Жер үсті және жер асты бассейндеріндегі көміртегі қорына әсер ететін негізгі факторларды бағалау. Бұл факторларға топырақтың қасиеттері, микроклимат, ландшафт, отырғызу үшін ағаштардың түрлік құрамы, отырғызу жылы, екпелерді басқару ерекшеліктері және т.б. кіруі мүмкін.

      2) 1-қадамнан негізгі факторлар туралы нақты ақпаратты жинау, мысалы:

      a) карталар және / немесе жерді жіктеу кестелері;

      b) ең жаңа аэрофотосуреттер / спутниктік суреттер / карталар;

      c) топырақ түрлері, аналық жыныс және топырақ карталары;

      d) ландшафт және/немесе карта туралы ақпарат;

      e) топырақ эрозиясының қарқындылығы;

      f) басқа ақпарат.

      Ақпарат көздеріне: ұлттық, өңірлік, жергілікті билік органдарының, мекемелердің және/немесе агенттіктердің мұрағаттары, жазбалары, статистикасы, ғылыми есептері мен жарияланымдары және ғылыми әдебиеттер кіруі мүмкін.

      3) алдын ала стратификация. Стратификация көміртегі қорын өзгерту үшін негізгі факторлардың маңыздылығына немесе аумақтағы негізгі факторлардың өзгеруіне сәйкес иерархиялық түрде құрылады. Стратификацияның жоғарғы деңгейі аяқталғаннан кейін ғана олар келесіге көшеді. Мысалы, жоба шекарасында айтарлықтай климаттық өзгерістер болған кезде стратификация климаттық айырмашылықтардан басталады. Егер екінші деңгейдің шешуші факторы топырақ болса, онда бірінші деңгейде алынған қабат топырақтың өзгеруіне сәйкес бұзылады. Негізгі факторлардың вариацияларының карталарын қабаттастыру арқылы ГАЖ негізінде стратификацияны жүзеге асырған дұрыс. Бұл жағдайда иерархиялық тәртіпті сақтау талап етілмейді.

      4) Әртүрлі страталардың үлгілері бойынша қосымша тексеру жүргізу, мысалы:

      a) егер бар болса: түрі, жасы, саны, "кеуде биіктігінде" (DBH) орташа диаметрі және/немесе кездейсоқ учаскедегі ағаштардың орташа биіктігі 400 м2 (бір стратаға кемінде үш бірлік учаске);

      b) сүрексіз өсімдіктерден: ауданы 4 м2 (бір қабатқа кемінде 10 учаске) кездейсоқ учаскелердегі жабын алаңы және шөпті өсімдіктер мен бұталардың орташа биіктігі);

      c) рельеф пен топырақ факторларына қатысты: топырақ түрі, топырақ тереңдігі, көлбеу бұрышы, топырақ эрозиясының қарқындылығы, жер асты суларының деңгейі және т.б. және органикалық құрамды тексеруге топырақ сынамаларын алу;

      d) антропогендік әсердің факторлары: ұсынылған күйдіру, кесу, мал жаю, отын жинау, дәрі-дәрмектерді жинау;

      e) жоғарыда аталған негізгі факторлар бойынша айырмашылықтарды талдау. Алдын ала белгіленген қабатта айырмашылықтар болса, тереңірек далалық зерттеу жүргізіледі және келесі тармақты басшылыққа ала отырып, стратификация мүмкіндігі қарастырылады.

      5) Алдын ала қабаттардың біртектілігін немесе қабаттар арасындағы елеулі айырмашылықтарды тексере отырып, 4-қадамдағы қосымша ақпарат негізінде кейінгі стратификацияны жүргізіңіз. Біртектілік дәрежесі жобалар арасында ерекшеленеді және қабаттың өлшеміне, қоршаған ортаның өзгергіштік дәрежесіне және жоба мен бастапқы сценарий үшін айырмашылықтардың маңыздылығына негізделеді. Өсімдіктер түрі, топырақтары және антропогендік әсерлері айтарлықтай өзгеретін қабат екі немесе одан да көп қабаттарға бөлінеді. Екінші жағынан, ұқсас сипаттамалары бар қабаттар бір топқа біріктіріледі. Жеке қабат негізгі және жобалық көміртегі есептеулері бойынша басқалардан айтарлықтай ерекшеленеді. Мысалы, қазірдің өзінде өсіп тұрған ағаштардың әртүрлі түрлері мен жасы бар аумақ жеке қабаттарды құрайды. Ағаш отынының неғұрлым қарқынды жиналатын учаскелері бөлек қабатқа бөлінген. Екінші жағынан, жер бедері мен топырақ факторлары бір деградация сценарийі бойынша базалық сызығы және антропогендік әсердің жоқтығы және жоба сценарийінде ұқсас жер үстіндегі және астындағы биомассада көміртегінің жинақталуымен жеке қабат түзуге кепілдік бермейді.

      6) Суб стратификация: Pdd-де көрсетілген отырғызу жасына және/немесе отырғызу жасына негізделген әр қабат үшін субстрат жасаңыз.

      7) Гаж көмегімен стратификация картасын жасаңыз. Гаж жоба аймағын анықтау және стратификациялау үшін пайдаланылатын әртүрлі көздерден алынған ақпаратты жинақтау үшін пайдалы болады. Сонымен қатар, келесі стратификация бірінші мониторинг нүктесінен кейін жүзеге асырылады, өйткені жоба шекараларында, ағаш түрлерінің құрамын ұйымдастыруда және Pdd қатысты отырғызу жылының өзгеруі ықтимал. Мысалы, бір қабат ішінде көміртегі қорын есептеу екі субстраттың бар екенін көрсетеді. Сондай-ақ, екі түрлі қабаттар өте ұқсас және біреуі бір қабат құруға мүмкіндік береді. Кейінгі стратификация кезінде келесі факторлар ескеріледі:

      a) жобаның нақты шекарасы, жергілікті жер мен топырақты дайындау, ағаштардың түрлік құрамы және отырғызу жылы;

      b) орманды басқару мониторингінің нақты деректері, мысалы, нақты жұқару және тыңайтқыш.

      36. Бірінші бақылау нүктесінен кейін әр қабат пен субстраттағы көміртегі қорының өзгеруіндегі айырмашылық. Қабаттар мен субстраттар бір қабатқа топтастырылуы керек, егер олар бірдей көміртегі қорына ие болса, көміртегі қорының өзгеруі және кеңістік жағынан ұқсас болса.

      37. Сынамаларды алу. Тұрақты жеке учаскелер жер үстіндегі және астындағы биомассадағы көміртегі қорының өзгеруін өлшеу және бақылау үшін қолданылады. Тұрақты дара учаскелер әдетте орман көміртегі қорын статистикалық өлшеу үшін тиімді болып саналады, өйткені, әдетте, кезекті бір учаскелік бақылаулар арасында жоғары келісім бар. Дегенмен, учаскелердің жоба шекарасындағы басқа жерлермен бірдей өңделуін қамтамасыз ету жақсы, мысалы, алаңды дайындау және топырақты дайындау, арамшөптерді жою, тыңайту, суару, сұйылту және т.б., және бұл учаскелер қолданылмайды. бақылаудың барлық кезеңіне кесуге. Ең дұрысы, жоба қызметкерлері сайттардың орналасқан жерін білмейді. Ал жерге таңбалауды салғанда ол көрінбейді.

      38. Учаскенің көлемін анықтау. Учаскелердің саны түрлердің әртүрлілігіне, дәлдігіне және мониторинг аралығына байланысты. Осы Әдістемеде учаскелердің толық сомасы (n) Нейман критерийі арқылы Дәлдік деңгейі мен шығынының белгіленген деңгейімен Венгрге сәйкес есептеледі (1984) :

      39. Көрсеткіш: Учаскелердің толық сомасы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      n - учаскелердің толық сомасы

      L –стратталардың толық саңы;

      T – сенімділік деңгейі (95%);

      E – стандартты қате (орташа деңгейден ±10%);

      ___________________________________

      1 Wenger, K.F. (ed). 1984. Forestry handbook (2nd edition). New York: John Wiley and Sons.

      Sh– h-тың стандартты үлестіру;

      N – барлық қабаттар үшін жалғыз учаскелер саны, N = SNh;

      Nh – h учаскенің әр учаскенің ауданына қатынасы бойынша есептелген h қабаттағы жалғыз учаскелердің саны;

      Ch –h қабат қабатын таңдау шығындары.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      40. Әрбір стратаның стандартты таралуы (s_h) өсу көлемін немесе ағаштар биомассасы бойынша деректерді қолдана отырып, ұқсас учаскедегі орманды түгендеу нәтижелерін пайдалана отырып айқындалуы мүмкін. Олай болмаған жағдайда, егер мұндай деректер болмаса, әрбір страта бойынша топырақ жағдайларының стандартты бөлінуін пайдалануға болады, өйткені топырақ жағдайлары – әрбір страта бойынша ағаштардың өсуінің негізгі факторы. 95% сенімділік деңгейі бар t мәні учаскелер саны 30-дан асқан кезде шамамен 2-ге тең болады. Бірінші қадам ретінде t=2 қолданыңыз, егер есептелген n<30 болса, Жаңа t алу үшін жаңа n қолданыңыз және қайта есептеңіз. Бұл процесс есептелген n тұрақтанғанға дейін жалғасуы мүмкін. Стандартты қате-бұл базалық сызықты анықтау әдістемесінде сипатталған ПГ нақты таза сіңірілуін бағалау бөлігі ретінде есептелуі мүмкін учаскелер бойынша тірі ағаштардағы көміртектің күтілетін орташа қорының әрбір учаскесі бойынша орташа мәннің ±10%.

      41. N учаскелер бойынша көміртегі қорларының өзгеруінің айырмашылығына негізделген мониторингтің бірінші нүктесінен кейін бірлік учаске мөлшерінің негізделген өзгеруі мүмкін.

      Жеке учаскелердің еркін орналасуы

      Учаскелердің орналасуын субъективті таңдауды болдырмау үшін (учаскелердің орталығы, учаскелердің корреляция нүктелері, орталықтарды "ыңғайлы" жерлерге ауыстыру) тұрақты жеке учаскелер жүйелі түрде, бастапқыда еркін орналастырылуы керек. Мұны орнында GPS көмегімен жасауға болады. Әрбір учаске үшін географиялық координаттары, позициясы, страта нөмірлері мен субстраттары жазылады және мұрағатталады. Учаскелердің мөлшері қонудың тығыздығына байланысты, таралу қонудың тығыздығына байланысты 100 м2-ден 1000 м2-ге дейін.

      42. Бірыңғай учаскелер мүмкіндігінше біркелкі бөлінеді. Мысалы, бір қабатта географиялық жағынан бөлінген үш аумақ болса, онда мыналар ұсынылады:

      1) учаскенің орташа мөлшерін ала отырып, стратаны учаскелер саны бойынша бөлу;

      2) әрбір елді мекеннің ауданын учаскенің орташа ауданына бөлу, есептеу нәтижесінің бүтін мәнін осы елді мекенге қолдану, мысалы, 6,3 учаскені бөлу кезінде, содан кейін 6 учаске осы елді мекенге жатқызылады және 0,3 учаске басқа жерге ауыстырылды.

      Мониторинг туралы деректерді ұсыну мерзімді негізде (ұлттық заңнама талаптарына немесе қолданылатын халықаралық стандарттарға сәйкес әрбір 1-5 жыл сайын) дайындалатын арнайы есепте жүзеге асырылады. Халықаралық талаптарға сәйкес келетін мониторинг туралы есептің құрылымы төменде берілген.

Параграф 3. Ормандарды басқару парниктік газдардың сіңіруінің есепке алу ерекшеліктері

      43. Парниктік газдар шығарындыларының антропогендік нетто-төмендеуін есептеу

      Көрсеткіш: ПГ шығарындыларының жылдық нетто-төмендеу шамасы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Есептеулер үшін деректер СО₂-эквивалент тоннасында келтіріледі, бұл ретте көміртегі диоксиді болып табылмайтын парниктік газдар шығарындыларын (атап айтқанда, метан және азот тотығы) қайта есептеу үшін БҰҰ КӨНК шешімдерімен бекітілетін жаһандық жылыну коэффициенттерінің (GWP) ағымдағы мәндері қолданылады.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      44. Жоба бойынша ПГ нетто-сіңірілу көлемдерін есепке алу әзірленген базалық сценарий (онда ағаштарды іріктеп кесу практикасы немесе ормандарды басқарудың басқа да қолданыстағы тәсілдері жиі ескеріледі), жобаның толықтырылуын, жобаның шекараларын (географиялық, уақытша шекараларды, сондай-ақ жобаға енгізілетін көміртегі пулдарын, ПГ шығарындылары мен сіңірулерінің көздерін негіздеу) негізінде жүргізіледі.

      Орманды басқару жобаларында келесі көміртегі бассейндерін ескеру ұсынылады:

      a) жер үстіндегі биомасса (ағаштар) - қосылады;

      b) жер үстіндегі биомасса (басқа, ағаштар емес) - қосылмайды;

      c) жер асты биомассасы (тамыры) - қосылмайды;

      d) өлі ағаш-қосылады;

      e) құлаған - қосылмайды;

      f) топырақ-қосылмайды;

      g) ағаш жинау-қосылады.

      ПГ шығарындылары мен сіңірулерінің көздері мынадай санаттарды қамтиды:

      1) көмірқышқыл газы: орманның тозуы, машиналар мен жабдықтар үшін қазбалы отынды тұтыну, электр энергиясын тұтыну, отын мен ағашты коммерциялық сатып алу, орманның өсуі, табиғи әсерлер (мысалы, орман өрттері);

      2) метан: өлі ағаш, машиналар мен жабдықтар үшін қазбалы отынды тұтыну, тасымалдау, табиғи әсерлер (мысалы, орман өрттері);

      3) азоттың шала тотығы: машиналар мен жабдықтар үшін қазбалы отынды тұтыну, тасымалдау, табиғи әсерлер (мысалы, орман өрттері).

      45. Базалық сценарий (базалық желі) бойынша ПГ шығарындыларын бағалау). Ормандарды басқару жобалары үшін базалық сценарий бойынша ПГ шығарындыларын есептеу мынадай формула бойынша жүзеге асырылады:

      46. Көрсеткіш: Базалық сценарий бойынша пг шығарындыларының жылдық шамасы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      47. Орман тозуынан ПГ шығарындыларының шамасын есептеу әдетте бірнеше негізгі құрауыштарды ескереді: іріктеп кесу жағдайында (санитариялық кесуді, күтіп-баптау мақсатында кесуді, ағаш дайындауды қоса алғанда) кесінді қалдықтарындағы көміртегі (өлі ағаштың қосымша көлемінің бөлігі ретінде), тез немесе ұзақ мерзімді тотығу процестеріне ұшыраған дайындалған ағаштағы көміртектің көлемі, ағаш биомассасының өсуін тоқтату нәтижесінде жоғалған көміртек көлемі және ағаш кесуді жүзеге асырғаннан кейін биомассаның қосымша өсімі бағаланады.

      48. Көрсеткіш: Орман тозуынан ПГ шығарындыларының мөлшері:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      44/12-тонна көміртектен (с) тонна көмірқышқыл газына (СО₂) қайта есептеу коэффициенті.

      Ағаш өсімдіктерінің әрбір қабаты үшін іскерлік ағаштағы көміртегі көлемінің орташа шамасы 1 га ормандарды түгендеу туралы ақпарат негізінде айқындалады, бұл ретте сүректің тығыздығы мен биомассадағы көміртегі құрамының коэффициенті ескеріледі.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      49. Көрсеткіш: Жылы орман тозуынан ПГ шығарындыларының жылдық шамасы;

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      D - ағаш тығыздығы;

      CF_wood-биомассадағы көміртегі коэффициенті;

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      50. Көрсеткіш: 1 га орманға арналған кәделік ағаштағы көміртектің орташа шамасы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Aproject,j,t=0– жоба басталғанға дейін әрбір J стратасы бойынша 1 га орманға жобалық орман алқабы, гектар;

      Aproject,t=0 – жоба басталғанға дейінгі жобалық ормандардың жалпы ауданы, гектар.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      Базалық сценарий бойынша жобалық ормандардан және ағаш кесудің жалпы жылдық ауданы бойынша шығарылатын 1 гектарға көміртектің орташа мөлшері туралы деректер негізінде іскерлік ағаштағы көміртектің жиынтық көлемі мынадай айқындалады:

      51. Көрсеткіш: Жоба басталғанға дейін іскерлік ағаштағы көміртектің жиынтық көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Cmerch,t=0– жоба басталғанға дейін іскерлік ағаштағы көміртектің жиынтық көлемі, тонна с;

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      52. Көрсеткіш: Жер үсті биомассасындағы көміртектің жыл сайынғы жиынтық көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      53. Көрсеткіш: Өлі ағаш пулы бойынша көміртектің нетто-шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      54. Көрсеткіш: Өлі ағаш бассейніндегі көміртектің жоғарылауы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      55. Көрсеткіш: Жоба аумағындағы бүлінген сүрек биомассасындағы көміртектің жылдық көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      CRSD,t – жоба аумағында зақымдалған ағаш биомассасындағы t жылдағы көміртектің көлемі, тонна с;

      fRSD - t- t жылы жоба аумағында дайындалған сүректің көміртегі көлеміндегі зақымдалған сүректің үлесі;

      Cmerch,t – t жылы жоба аумағында дайындалған іскерлік ағаштың биомассасындағы көміртектің жыл сайынғы көлемі, тоннС.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      56. Көрсеткіш: Жоба аумағында сүрек дайындау нәтижесінде өлі сүрек пулына қосымша түсетін көміртектің жылдық көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Cmerch,t – t жылы жоба аумағында дайындалған ағаш биомассасындағы көміртектің жыл сайынғы көлемі, т. С.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      57. Көрсеткіш: Өлі ағаш бассейнінде қалған көміртектің жылдық мөлшері әр жыл:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      t-жобаны іске асыру басталғаннан кейінгі жыл.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      58. Көрсеткіш: Өлі ағаш пулында жинақталған көміртектің жалпы көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      59. Көрсеткіш: Өлі ағаш пулынан көміртегі шығарындыларының жиынтық көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      60. Көрсеткіш: ПГ шығарындыларының базалық сценарийінің (базалық желісінің) бөлігі ретінде қаралатын өлі ағаш пулынан көміртегі шығарындыларының жылдық (жиынтық емес) көлемінің түпкілікті есебі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      Дайындалған сүрек пулынан (және одан өндірілген өнімдерден) ПГ таза шығарындылары)

      ПГ шығарындыларының бұл бөлігі базалық сценарий бойынша ағаш өнімдерінің пулында сақталған көміртектің көлемін ескереді, ол әдетте екі құрамдас бөлікке бөлінеді: ұзақ мерзімді (жинақталған көміртектің жартылай шығарылу кезеңі 30 жылдан астам) және қысқа мерзімді (жинақталған көміртектің жартылай шығарылу кезеңі 2 жылдан аспайды).

      Жоба аумағында дайындалған сүректен ағаш өнімдерінің тотығуы нәтижесінде шығарындыларды анықтаудың негізгі тәсілі мынадай негізделеді:

      61 Көрсеткіш: Тез және ұзақ мерзімді тотығуы нәтижесінде көміртегі шығарындыларының жылдық көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      Ағаш өңдеу өнімдерін өндіру процесінде алынған ағаш қалдықтарынан ПГ шығарындылары мынадай формула бойынша есептеледі:

      62. Көрсеткіш: Базалық сызық бойынша көміртегі қорының өзгеруі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      63. Көрсеткіш: Ағаш өнімдерінің ұзақ мерзімді пулында сақталатын көміртектің үлесі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      t-жобаны іске асыру басталғаннан кейінгі жыл.

      Ағаш өнімдерінің ұзақ мерзімді бассейні үшін жылдық тотығу мәні 2% құрайды.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      64. Көрсеткіш: Базалық сызық бойынша көміртегі қорының өзгеруі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      65. Көрсеткіш: Ағаш өнімдерінің ұзақ мерзімді пулынан көміртегі шығарындыларының жиынтық көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      66. Көрсеткіш: Ағаш өнімдерінің ұзақ мерзімді пулында қалатын көміртектің жылдық көлемі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      67. Көрсеткіш: Селективті кесу жүргізілгеннен кейінгі өсім есебінен көміртектің сіңірілуінің ұлғаюы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Cregrowth.t - ағаш кесуді жүргізгеннен кейін ағаш кесу нәтижесінде сүректің биомассаға көміртегі қорының жылдық ұлғаюы t жылы, тонна с;

      CFAGB - ағаштардың жер үсті биомассасындағы көміртектің үлесі;

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      68. Көрсеткіш: Базалық сценарий бойынша қызмет нәтижесінде ПГ шығарындылары:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      C,emissions,t T жылдағы базалық сценарий бойынша қызметтен көміртектің жылдық жалпы шығарындылары, СО₂-эквиваленті тонна;

      Eharvest,t– сүрек дайындаудан алынған көміртектің жылдық эмиссиясы t, СО₂-эквивалент тоннасы;

      Eonsiteprep,t- ағаш жинауға арналған алаңдарды дайындаудан көміртектің жылдық эмиссиясы T жылы, СО₂-эквиваленті тонна;

      Ehauling,t – ағашты тасып әкетуден көміртегінің жылдық эмиссиясы t, тонна СО₂-эквиваленті;

      Etransport,t - ағашты өңдеу орнына тасымалдаудан және T жылы пайдалану орнына көміртектің жылдық эмиссиясы, СО₂-эквиваленті тонна;

      Eprocessing,t – Ағаш өңдеу орнында электр энергиясын тұтынудан көміртектің жылдық эмиссиясы t, СО₂-эквиваленті тонна;

      Edistribution,t – ағаш өнімдерін одан әрі пайдалану орындарына t жылы тасымалдаудан көміртектің жылдық эмиссиясы, СО₂-эквиваленті тонна.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      69. Көрсеткіш: Отынды (мұнай өнімдерін, түрлі түрлердегі табиғи газды) жағудан шығарындыларды:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Efuel -T жылдағы шығарындылардың жылдық көлемі, СО₂-эквиваленті тонна;

      ECfuel -t жылы операцияларды орындау үшін отын тұтыну, кг / м3;

      EFfuel1 -ПГ шығарындыларының коэффициенті, СО₂-эквивалентті тонна/кг отын;

      V - t жылы орындалатын ағаш көлемі, м3.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      Электр энергиясын тұтынудан ПГ шығарындыларын есептеу мынадай формула бойынша жүргізіледі:

      70. Көрсеткіш: Базалық сызық бойынша көміртегі қорының өзгеруі:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      Eel -электр энергиясын тұтынудан тг шығарындыларының жылдық көлемі, СО₂-эквивалент тоннасы;

      Oel -t жылы электр энергиясын тұтыну, кВт-сағ;

      EFel -1 кВт-сағатқа ПГ шығарындыларының коэффициенті, тонна СО₂-эквиваленті/кВт-сағ.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      71. Жобаны іске асыру ПГ эмиссияларының пайда болуымен байланысты. VCS әдіснамасында қазбалы отынды тұтыну, электр энергиясы, табиғи әсерлер (орман өрттері), заңсыз кесу сияқты көздерді ескеру ұсынылады. ПГ шығарындыларын есептеу мынадай формула бойынша жүргізіледі:

      72. Көрсеткіш: Жоба бойынша қызметтен ПГ эмиссиясы:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      C.actual,t- T жылы жоба бойынша қызметтен ПГ эмиссиясы, СО₂-эквиваленті тонна;

      Eprojplan,t - t жылында жобаны басқару және жоспарлау жөніндегі қызметтен ПГ эмиссиясы, СО₂-эквиваленті тонна;

      Edesign,t -t жылы жобаны әзірлеу және іске қосу үшін сапарлар жөніндегі қызметтен ПГ эмиссиясы, СО₂-эквиваленті тоннасы;

      Emonitoring,t – T жылында жобаның мониторингі жөніндегі қызметтен ПГ эмиссиясы, тоннСО₂-эквиваленті;

      Cnatdisturb,t – t жылындағы табиғи әсерлерден көміртектің жоғалуы, тонна С;

      44/12-тонна көміртектен (с) тонна көмірқышқыл газына (СО₂) қайта есептеу коэффициенті.

      Жеке көрсеткіштерді есептеу жоғарыда келтірілген формулаларға ұқсас түрде жүзеге асырылады. Сонымен қатар, СО₂-дан басқа, орман өрттері кезінде метан және азот оксиді шығарындылары пайда болатыны ескеріледі, бұл жоба бойынша жалпы шығарындыларды бағалау үшін маңызды (өйткені олардың CO₂-мен салыстырғанда жаһандық жылыну коэффициенттері үлкен).

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      Ағып кету: Жобадағы ағып кетуді бағалау және басқару ПГ шығарындылары мен сіңіру көрсеткіштерін нақтылау үшін қажет.

      Ағып кетулер екі негізгі көздермен байланысты болуы мүмкін:

      1) Базалық сценарийде іс-әрекеттер өзгерген кезде орманның тозуынан болатын көміртегі шығарындылары (мысалы, жоба шекарасында жоба аумағында өндірілген ағаш өнімдерін қоспағанда);

      2) жоба ағаш өнімдеріне сұраныс пен ұсынысқа әсер еткенде, "нарықта" ағып жатқан шығарындылар.

      73. Көрсеткіш: Ағып кету:

      1) көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі және мерзімдері: жобаның өтініш берушісі өз бетінше анықтайды;

      2) ақпарат көздері: осы Әдістемеге сәйкес жобаның өтініш берушісінің деректері;

      3) көрсеткіштерді қалыптастыру (есептеу) әдістерінің сипаттамасы:

      мұндағы:

      CLmarket,t - t жылы "нарықтық" ағып кетулерден ПГ эмиссиясы, тонна С;

      44/12-тонна көміртектен (С) тонна көмірқышқыл газына (СО₂) қайта есептеу коэффициенті.

      Ағып кетулерге байланысты ПГ эмиссияларының көлемі 30-формулаға сәйкес жоба бойынша ПГ шығарындылары мен нетто-сіңірулердің қорытынды көрсеткіштерін есептеуге кіреді.

      4) ұйғарынды ақпараттың орналасу орны: жоқ.

      74. Бұл бөлімді дайындау кезінде VHS - VM0011 стандартының әдістемесі, VERRA орманды басқару жобалары үшін ұсынған 1.0 нұсқасы қолданылды.

      1-кесте

Көміртегі оқтарындағы өзгерістерден басқа эмиссия ретінде ескерілетін парниктік газдар