Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің 17-бабы 28)-тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      1. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы келесі әдістемелік құжаттар бекітілсін:
      1) Осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Газ сақтау және көлік нысандарындағы атмосфераға ластану заттар шығарындылар есептеу әдістемесі;
      2) Осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес Мұнай өңдеу және мұнай-химия саласындағы кәсіпорындарға арналған атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың жалпы шығарындысын есептеу әдістемесі;
      3) Осы бұйрыққа 3-қосымшаға сәйкес Жылу электростанциялар және қазандықтар жұмысында атмосфераға шығарылатын ластағыш заттарды есептеу әдістемесі;
      4) Осы бұйрыққа 4-қосымшаға сәйкес Машина жасау кәсіпорындарының негізгі технологиялық жабдықтарынан атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың жалпы шығарындысын есептеу әдістемесі;
      5) Осы бұйрыққа 5-қосымшаға сәйкес Пластмасса материалдарымен жұмыс істеу кезінде атмосфераға шығарылатын зиянды заттарды есептеу әдістемесі;
      6) Осы бұйрыққа 6-қосымшаға сәйкес Цемент өндіру мекемесінен атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларын есептеу әдістемесі;
      7) Осы бұйрыққа 7-қосымшаға сәйкес 4-санаттағы нысандардан атмосфераға шығарылатын ластағыш заттарды есептеу әдістемесі;
      8) Осы бұйрыққа 8-қосымшаға сәйкес Ұйымдастырылмаған көздерден шығарындылар нормативтерін есептеу әдістемесі;
      9) Осы бұйрыққа 9-қосымшаға сәйкес Стационарлы дизелді құрылғылар шығарындыларының нормативтерін есептеу әдістемесі;
      10) Осы бұйрыққа 10-қосымшаға сәйкес Қатты отында жұмыс істейтін қуаттылығы әртүрлі қазандықтар үшін күлді қоқыс қалдықтарын орналастырудың нормативтерін есептеу әдістемесі;
      11) Осы бұйрыққа 11-қосымшаға сәйкес Тұрмыстық қатты қалдықтар полигонындарынан атмосфераға шығарылатын ластағыш заттарды есептеу әдістемесі;
      12) Осы бұйрыққа 12-қосымшаға сәйкес Кәсіпорындар шығарындыларынан болатын атмосфералық ауадағы зиянды заттардың концентрациясын есептеу әдістемесі;
      13) Осы бұйрыққа 13-қосымшаға сәйкес Металлургиялық өндірістегі кейбір технологиялық үдерістер кезінде атмосфераға шығарылатын ластағыш заттарды есептеу әдістемесі.
      2. Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі Экологиялық реттеу және бақылау комитетіне осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз етуді және заңнамада көзделген тәртіппен оны ресми түрде бұқаралық ақпараттық құралдарда жариялауды.
      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары вице-министрі Т. Ахсамбиевке жүктелсін.
      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланғаннан бастап он күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгізіледі.
 
 

Газ сақтау және көлік нысандарындағы атмосфераға

ластану заттар шығарындыларын есептеу әдістемесі

1. Жалпы ережелер

      1. Газ сақтау және көлік нысандарындағы атмосфераға ластану заттар шығарындыларын есептеу әдістемесі магистральді газқұбырлардың: газдың жер асты қоймасы (ГЖҚ), компрессорлық станцалардың (КС), газ үйлестіру станцалардың (ГҮС), - шығарындылардағы зиянды заттардың шоғырлану мен газ ағындар параметрлер анықтауының үндестірілген әдістер негізінде газды тасымалдау жүйенің нысандары үшін атмосфераға ластану заттар шығарындыларды мөлшерлеу бойынша бірыңғай талаптарды бекіту мақсатында әзірленді.
      2. Осы әдістеменің ережелері тұтынушыларға газ үйлестіру мен сақтау, тасымалдау қолданыстағы және қайта жобаға түскен нысандар үшін шектеулі рұқсат етілген шығарындылар (ШРШ) мөлшерін анықтауға бірыңғай әдістемені қолдануға мүмкіндік береді.
 

2. Газ сақтау мен тасымалдау нысандарының сипаттамасы

      3. ГЖҚ сипаттамасы. Газдың жер асты қоймалар газдың жер қыртысында сақтау үшін (газды сору кезеңінде) және оны тұтынушыларға жер қыртысынан (газ үйлестіру кезеңінде) тарту үшін арналған. ГЖҚ технологиялық қондырғылардың пайдалануы газды тұтыну маусымына байланысты және топтамалы сипаты бар.
      4. ГЖҚ өнімділігі газ қойма көлемінің еніне байланысты. Шартты түрде қоймаларды үш топқа бөледі: 1-сі –газдың 1 млрд. м³дейін кіші өнімділігімен; 2-сі –– газдың 1 - 3 млрд. м³ орта өнімділігімен, 3-сі ––газдың 3 млрд. м³ артық ірі өнімділігімен.
      5. Газ қоймасы келесі негізгі гидравликалық байланысты элементтерден құралған: жер қыртысы, суыту мен тазартудағы пайдаланатын аппараттардың, газқұбырлардың жалғаулы тегіс жерінен, КС және ГҮС (жеңілдеткен газдар бекетінен.)
      6. КС сипаттамасы. Компрессорлық станцалары газдың магистральді газқұбырлар бойынша тасымалдау үшін арналған. КС технологиялық қондырғылардың орнатуы желілік бөлім жұмысына, атмосфераға түсетін зиянды заттардың саны мен құрамы қолданыстағы газ тасымалдайтын агрегаттарға (ГТА) байланысты.
      7. КС өнімділігі газ тасымалдайтын агрегаттардың қуатының бекітілген жиынтығына байланысты. Шартты түрде КС үш топқа бөледі: 1-сі – кіші өнімділігімен, яғни бекітілген қуатының жиынтығы 100 мВт дейін; 2-сі ––орта өнімділігімен100-200 мВт; 3-сі - 200 мВт артық ірі өнімділігімен.
      8. КС келесі технологиялық байланысты негізгі нысандардан құралған: газқұбырының желілік бөлімінен, газ суыту бойынша кептіру қоңдырғыдан, компрессорлық цехі мен газ жеңлдету бекеті.
      9. Қазандық, сумен қамту учаскесі, майлы шаруашылығы, ауалы компрессорлар, бақылау - өлшеу құралдар, байланыс, электро жабдықтау, кәріз саланың қосалқы газ тасымалдайтын нысандарға жатады.
      10. КС зиянды заттар газ және оның жану өнімдері болып табылады. Газ бөлінуі регламентпен қарастырылған эпизодтық технологиялық операциялармен (аппараттар, шлейфтер, газқұбырлар, ұңғымалар және т.б.үрлеп тазарту) және құрылғының ашылуына байланысты.
      Жану өнімдерінің бөлінуі газ тасымалдайтын агрегаттардың, құбырмотогенераторлардың, қазандықагрегаттардың, жалау буландырғыштар мен алау шаруашылық жұмысына байланысты. Газ және жану өнімдерінің бөлінуі атмосфераға шығарындылардың ұйымдастырылған көздері арқылы бөлінеді.
      11. ГЖҚ, КС мен ГҮС газ шығарындылар көздері (шаңұстағыш, сүзгі аппараттар, контакторлар) аппараттардың үрмелі білтелері, тұтату білтелері және газ тасымалдайтын агрегаттар, дегазация білтелер, желдеткіш шахталар және т.б. болып табылады.
      Газ жағудың шығарынды өнімдерінің көздері газ тасымалдайтын агрегаттардың, турбомотогенераторлардың, қазандықагрегаттардың түтін құбырлар, жалау буланғыштары және т.б..
      12. Осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 1 және 2 кестесінде ГЖҚ және КС атмосфераға газ бөлінуімен байланысты технологиялық операцияларға газ шығындар баптары көрсетілген.
      ГЖҚ пайдаланып құрғанда технологиялық операцияларға газ шығындарының нормативтері пайдалану кезеңінде (тасымалдайтын газ көлемінен % - бен ) 0,6-0,7 және қойманың режимге шығарған кезеңінде 1,0-1,2 құрастырады.
      Қазіргі уақытта КС мен ГЖҚ қатарында аппараттарды үрлеп тазартудың шағын шығынды немесе шығынсыз кестелер енгізілген, ұңғыманың көбісі атмосфераға шығынсыз сыналады.
      13. КС мен ГЖҚ атмосфераға газдың, газдың тұрақты шығарындылар жоқ. Олар эпизодтық сипаттағы (2 кесте, осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес). Газ тасымалдайтын агрегаттардың жұмыс ұзақтығы КС пайдалану тәртібімен анықталады. Осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 3-кестесінде газ тасымалдайтын агрегаттардың әр түрінің жұмыс беріктігінің орташа көрсеткіші келтірілген.
      14. КС мен ГЖҚ пайдаланудағы ауа бассейіннің негізгі ластаушылары, егер табиғи газ құрамында күкірт қоспалары, меркаптандары, күкіртсутегі мен күкірт ангидриді, көмір сутектері, азот, көміртек қышқылдары болып табылады.
 

3. ГЖҚ және КС пайдалану кезеңіндегізиянды заттар шығарындыларының есептелуі

      15. Атмосфераға табиғи газдың шығарындыларымен байланысты негізгі операциялар, аппараттардан газды отау мен үрлеп тазарту сонымен қатар алаулардағы және отты буландырғыштар, қазандық агрегаттар оттығында, газ тасымалдайтын агрегаттардың жағу камералардағы газ жағуы болып табылады.
      16. Сепараторлық қондырғыларды үрлеп тазартуында табиғи газ шығарындылардың есептеуі.
      17. Сепараторлық қондырғылардағы сұйықты үрлеп тазартуында гидравликалық сүйемелдеуімен d диаметрмен белгілі ұзындығымен дренажды желіге газ аппараттан түседі және конденсаттың жинақтағыш сыйымдылығы арқылы білтеге бағыттанады.
      Түрлі диаметрлердегі және 100 м дренажды желінің ұзындығында газдың салмақты шығыны (1.1.) формуладан шығарылған осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 4 кестеде ұсынылған жеңілдеткен формулалар бойынша есептеледі осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес.
      18. Конденсатжинақтағыш және шаңұстағышты бір рет үріп тазартуына газ шығынның жеке бастапқы нормалары (Н?пк) (1.2.) формула бойынша (осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 13-кесте) нормалар анықталатын осы Әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес 5 кесте келесі шарттармен ұсынылған: t = 10 с шүмектің жабылу уақыты,шаң ұстағышта (конденсат жинақтағышта) газы қысымы Ра= 5,4 МПа, Та = 293 К газ температурасы, қашықты тұрақты конденсаттың көлемі
      V_к^ст = 1м³
      19. Білтеге (м³) жалғау газқұбырлардың және шлейфтердің, метанольницалардан газды отап салуында шығарынды көлемінің есебі келесі формула бойынша есептейді:

      (3.1.)
      мұнда V_k – жалғау газқұбырлар мен шлейфтер, метанольницалардың герметикалық көлемі (м³), S= ПD?/4 тең және tа температурасы және Ра қысымымен, ПR? (м?), қимасымен, ? (м) ұзындығымен газ орналасқан
      Р_о , t₀ – атмосфералық қысым (МПа) және газ температурасы 0 ⁰С;
      Р_а, t_а – (МПа) қысымы мен және температурасы (0 ⁰С) тиісті құрылғы мен немесе құрылысымен.
      D – құрылғы диаметрі, м;
      Z – газ қысылудың коэффициенті (1 сурет, осы Әдістеменің 2 қосымшасына сәйкес). Білте арқылы газды отап салу уақытын жалғау газқұбыр арқылы осы Әдістеменің 2 қосымшасына сәйкес 2 суреттегі жүйе бойынша анықтайды.
      Жүйеде келесі белгілер қабылданған:
      D_вн – жалғау газқұбырының ішкі диаметрі (м); d_вн – үрмелі білтенің ішкі диаметрі (м);
      т – үрмелі білте қимасына үрмелі білтесіне шүмектің қолданбалы қимасына қарасты;
      ? - газқұбырдың телім ұзындығы (м);
      р – газқұбырдағы қысымы (атм);
      t - газқұбыр телімінің босату уақыты (мин.).
      m жүйедегі көрсетілгеннен ерекше басқа көрсеткіштегі, газқұбыр телімінің отау уақытының есептеуі (мин.) келесі формуласы бойынша есептеледі
      t''=t
* (3.2.)
      бұл жерде t - газқұбыр бөлігінің m = 0,4 болғандығы босату уақыты.
      Газқұбырдың әр түрлі ұзақтығы телімімен осы Әдістеменің 2 қосымшасындағы 3 суретінде атмосфераға газ шығарынды көлемінің жүйелік есептеуі көрсетілген.
      (Білтелер арқылы) dr - газқұбыр диаметрмен 1 км үрлеп тазартуына газ шығынның жеке шығынды нормалар осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 6 кестедегі формула қолданған осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес (14 кесте) келесі шарттармен ұсынылған: 5,5 МПа –дан 1,0 МПа дейін газ қысымының төмендетуі, Тор = 293 К орташа температурасы.
      20. Ұңғымалар үрлеуінде атмосфераға шығарылатын газ көлемінің анықтауы.
      Ұңғымаларды үрмелеген кезде оталатын газ көлемін V₁ (м³/тәулігіне) жақты статистикалық қысым тәсілі бойынша бағытпен анықтау керек:
      V₁=396*D² *

(3.3)
      мұнда D –ұңғымалардың үрлеп тазартуы өтетін арқылы білте диаметрі м,
      р – білтенің өткізетін тесігі алдында газ қысымы кг/см² (Р ұңғымаларды үрлеп тазартуында ұңғыма қондыруында өлшенеді);
      ?_r – газдың орташа тығыздығы, кг/м³;
      t – газ температурасы, 293 К;
      Т – тәулігіне ұңғыманы үрлеп тазарту уақыты (орташа 15 мин).
      21. Компрессор тарқату мен тоқтату кезінде атмосфераға шығарылатын газ көлемінің есебі.
      Тоқтатуда оталатын газ көлемі және бір компрессордың босатуы (м²), келесі формула бойынша анықтайды / 4 /:

      (3.4.)
      V_k – КЖ қабылдау мен шығысында коллекторлармен бірге компрессорлық бөлімнің геометриялық көлемі, м³;
      Ра, Та – оталу алдында газдың қысымы мен температурасы, МПа, К;
      Z – осы Әдістеменің 2 қосымшасына сәйкес 1 суретпен анықталатын қолдану жағдайында газдың сығылу коэффициенті.
      Атмосфераға оталатын газ көлемі (м³/с) уақыт бірлігінде компрессор босатуында келесі формула арқылы анықтайды:
      V₁
= (3.5.)
      Атмосфераға оталатын газ салмақты көлемі (кг/с) уақыт бірлігінде компрессор босатуында келесі формула арқылы анықтайды:
      G₁=V₁*?_r (3.6.)
      мұнда ?_r – газ тығыздығы, кг/м³
      22. Бұрғылау немесе күрделі жөндеуден шыққан ГЖҚ ұңғымаларға сынақ жүргізген кезде атмосфераға шығарылатын газдың жылдық шығынын бағалау (м³), келесі формула бойынша арқылы өткізеді:
      V=
      мұнда V₁ср – i - ұңғыманың сынауындағы шығарындының орта көлемі жылына м³, j = 1,2.3... N;
      N – жылына сыналған ұңғымалардың саны;
      ГЖҚ шығын болатын м³ жылына бір ұңғыманың сынауында, V₁cp – газдың орта көлемі.
      Бір ұңғыманы үрмелеп тазартуында м³/тәулігіне атмосфераға оталатын газ көлемі – V_сст ұңғыманың тәулік дебит бойынша немесе (15 кесте) осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес формула бойынша анықтайды.
      23. Газ тасымалдайтын агрегаттардың шығарылатын құбырлар арқылы атмосфераға шығарылатын зиянды заттар саны мен табиғи газ жағылуының көлем есебі.
      24. Шығарынды газдардың көлемі (м³/ч) орташа келесі формула арқылы анықтайды:
      V₁=d₁*К*В (3.8)
      мұнда В – жанар май газдың шығыны, м³/ч;
      К - стехиометриялық коэффициент, 10 тең;
      d₁ – ауа араластыру коэффициенті (газомоторлық компрессорлар үшін d₁ = 2-3, газотурбинді компрессорлар үшін d₁ – 3-9).
      25. Газ тасымалдайтын агрегаттарды пайдаланғанда бөлінетін зиянды заттар көлемі, олардың түрінен және техникалық қалпына байланысты. 15% - оттегінің шартты шоғырлануының шығарынды шартында, турбинді газ тасымалдайтын агрегаттар үшін шығарынды газдардағы азот қышқыл саны 220 мг/м³ аспауы керек. 2 бөлімде зауыт – өндіруші мәліметтер мен сынама көрсеткіштер бойынша қабылданған газ тасымалдайтын агрегаттардың кейбір түрлер үшін зиянды заттарының салыстырмалы шығарындылар мен техникалық сипаттамалар бойынша мәліметтер көрсетілген осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес (14 кесте).
      Газ тасымалдайтын агрегаттың шығарынды газдардағы зиянды заттар санын келесі формула бойынша анықтайды:

      (3..9.)
      мұнда m_i i – заттың меншікті шығарындысы (NO2, CO ж т.б. ) г/м³ ;
      V_i – шығарынды газдардың көлемі, м³/с
      (NO₂) азоттың қос қышқылды шығарынды өлшемін 0,05-0,2 көлемінде NО_Х шығарындылар көлемінен қабылдайды.
      26. Шығарынды газдар құрамының талдау мәліметтер болмағанда зиянды заттардың салыстырмалы шығарынды маңызын жанатын өнімнің 1м³ азот қышқылдар үшін 320 мг, көміртек қышқылы үшін 250 мг тең, олардың жоғарғы өлшемдері бойынша алу қажет. Агрегаттардың кейбір түрлері үшін зиянды заттардың салыстырмалы шығарындылар маңыздары бұдан әрі дәлелдеу мүмкін.
      27. Алаудағы жағуымен ұңғыма үріп тазартуында атмосфераға шығаратын, зиянды заттар көлемін анықтауы.
      28. (м³/ч) жағылу үрдісінің тегістірулер бойынша есептеп шығаратын V₁ түтінді газдар көлемін, ұқсас формула бойынша анықтайды:
      V₁=7,84*B*d*Э (3.10)
      қайда d – ауа коэффициент шығыны;
      В – жағуына газ шығыны, м³/с;
      Э – оттегінің калориялық эквиваленті, (4 кесте) осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес.
      Алаудағы табиғи газдың жағуында білтеге берілетін табиғи газдың он реттік сұйылту есебінен түтінді газдардың көлемін болжамдап анықтайды.
      29. Түтінді газдар құрамы туралы мәліметтер жоқ болған кезде, (кг/ч) алаудағы газ жағуында атмосфераға зиянды заттар көлемін атмосфераға шығарып, шамамен формула арқылы анықтайды:
      V_i= К_i*В (3.11)
      мұнда В –алаудағы газ шығыны, кг/ч;
      К - i- заттың тәжірибелік коэффициенті;
      бу беруімен К_со= 2*10^-2, К_СH4=5*10^-4, К_NO2=3*10^-3
      бу берусіз К_со = 0,057, К_CH4 = 0,015, К_NO2 = 0,001.
      Күкірт ангидрид шығарындысын (кг/ч) (H₂S,RSH, % салмағы) жағылатын газдағы күкірт қоспаларының құрамына сәйкес келесі формула бойынша анықтайды:
      N_SO2=1.88*C_H2S(RSH)*В*10^-2
      мұнда С_H2S,RSH - жағуға түсетін газдағы күкірт қоспаларының концентрациялары, салмақты %.
      30. Жалынды буландырғыштар мен қазандықтар оттығында табиғи газдардың жануы кезінде атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың көлемі мен жағылу өнімдерінің анықталуы.
      31. Жалынды буландырғыштар мен қазандықтар оттықтарында табиғи газдардың жағылуында түтінді газдарының шығынын V (м³/ч) келесі формула арқылы анықтайды /11,12/
      V = В * V₁ (3.13)
      қайда В – табиғи газдың шығыны, м³/ч;
      V₁ – табиғи газды жандырған кездегі толық жанған дымқыл өнімдердің көлемі м³ тең:
      V₁= V_e +V_b (d-1) (3.14)
      V_е, V_b – сәйкесінше жағылатын өнімдердің теориялық көлемі және жағылуына ауаның теориялық, қажетті көлемі, м³/м³ (15 кесте) осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес;
      d – түтінді газдардағы ауа шығынның коэффициенті тең:
      d =

мұнда О₂ – газдың түтінінде оттегі құрамы, %.
      32. Көміртек қышқылының шығарынды есебі.
      Қазандық агрегаттың түтінді газдармен атмосфераға шығарылатын көміртек қышқылының көлемі (т/ж), формула бойынша есептеп шығарады:
      Gw = 0.001*B*Q^H_p*Усо (3.15.)
      қайда В – (қатты, сұйық немесе газ тәрізді) отын шығыны т/ж немесе м³/жылына;
      Q^H_p- отын жағылуының ортажылдық төменгі жылуы, МДж/кг немесе МДж/м³, егер ккал/кг (ккал/м³) отын жағылуының жылуы анық болса, 3.15 формулаға ауыстыру үшін оны 0,00419 көбейту керек;
      Усо - кг/ГДж отын жағуындағы бөлінетін, 1 ГДж жылуында тап болатын; көміртек қышқыл көлемін және оттық құрылғы құрылысын сипаттайтын отын түріне байланысты параметр оның маңызы осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 8 кестедегі мәліметтер бойынша қабылданады.
      Егер газ талдауы мәліметтер бойынша оттықтағы жағылу өнімдегі ауа артықтығының коэффициенті осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 8 кестедегі оның көрсетілген нормалық маңызынан көп болса, сонда 3.15. формула бойынша есептеу нәтижесін нақтылығымен ауа артығының коэффициентің нормалық маңызының шамасына көбейтіп G_w нормативтіге қарағанда аз маңызында нөлге тең деп қабылданады.
      Егер түтінді газдардағы көміртек қышқыл құрамының тікелей анықтау нәтижелері бар болса, сонда Усо (кг/ГДж ) маңызын келесі формула бойынша есептейді:
      Усо = 12,5*d_ух*Ссо*?*? (3.16)
      қайда Ссо – түтінді газдардағы көміртек қышқылының құрамы, % көл;
      d_ух – газды талдауының мәліметтер бойынша қазандық агрегаты үшін ауа артығының коэффициенті;
      ? – м³/МДж отынымен оттықа енгізілген 1 МДж жылудың жағылу өнімдерінің көлемі;
      ? – отын түрінен және ауа артығына байланысты түзету коэффицент.
      Табиғи газ үшін v = 0,30; ? = 0,88 dух = 1,8 және ? = 0,9 – да, dух = 2,0 - 2,2.
      Қазандықтың түтінді газдармен атмосфераға шығарылатын көміртек қышқылының көлемі (т/ж), сонымен қатар формула бойынша есептеп шығарады:
      G_w=0,001*Ссо*В (3.17)
      мұнда С_со – кг/тыс.м³ газтәрізді отынды жағуындағы көміртек қышқылының формула бойынша анықтайтын, шығыны:
      Ссо=q₃*R*Q_р^н (3.18)
      мұнда q₃ – отынның толық химиялық жағылмауынан жылу шығындары, %;
      R – толық жағылмау өнімдерінде СО құрамына байланысты, отынның толық химикалық жағылмауынан жылу шығындар үлесін есепке алатын коэффициент, газ үшін = 0,5;
      Q_р^н – табиғи отынның жағылу жылуы кДж/м³.
      Ауа артығының нормативті коэффицентпен газ жағуында (L) q₃ = 0,25% қабылдау керек (СО шоғырланудың және салыстырмалы шығарындылар бойынша әдебиет мәліметтерін өндеу нәтижелеріне сәйкес СО). L маңызды көп ретінде, нормадан аса q₃ = 0 қабылдау керек.
      33. Азот қышқылдар шығарындылардың есебі.
      Қазандық агрегаттардың түтінді газдармен атмосфераға шығарылатын NО₂ (т/ж) есептеуінше азот қышқылының саны, келесі формула бойынша есептейді:
      _GNo2=0.001*B*Q^h_p^*Y_NO2 (3.19)
      мұнда В – табиғи отынның шығыны т/ж немесе мың.м³/ж;
      Q^h_p – жұмсап алынған отын жағуының ортажылдық төменгі жылуы, МДж/кг;
      Табиғи газ үшін Y_NO2 өлшемін кг/ГДж отын жағуындағы бөлінетін 1 ГДж жылу туғызатын азот қышқылдар санын туғызатын, азот қышқылдар санын сипаттайтын және қазандық агрегатта жүктелуіндегі және қуатын, оттық құрылысы, отын түріне байланыстыY_NO2- параметрін формулалар арқылы есептеп шығарады:
      Y_NO2=0,061 + 0,014 (3.20)
      Y_NO2=0,061 +0,014 600D; (3.21)
      мұнда N –номинальды режимдегі жылу өнімділік, кВт;
      D – номинальды режимдегі бу өнімділігі, т/ч.
      Агрегат жүктелуі кезінде номиналды режимнен ерекшеленетін меншікті шығарынды, тең:
      Y_NO2= Y_NO2^ном *N^0.25
      мұнда N = N_факт / N_ном или Д_факт / Д_ном (3.22)
      Тәжірибелі мақсаттар үшін Y_NO2 жылу өнімділігінен және бу өнімділігінен байланысты жүйелер құрастырылған. (4 сурет) осы Әдістеменің 2 қосымшасына сәйкес.
      Егер түтінді газ азот қышқылдар шоғырлануда тікелей анықтауының мәліметтері болса, сонда Y_NO2(кг/ГДж) формула бойынша есептеп шығарады:
      У_NO2 = 20,5*dух*С _NO2 *?*? (3.23)
      34. Технологиялық операциялардағы жалпы шығарындылардың есебі Аппараттардан газ оталдыруымен, үрлеп тазартуымен және жағуымен байланысты зиянды заттарының жалпы шығарындыларын (т/жыл), келесі формула бойынша анықтайды /16/:

 
      Мұнда М_i – атмосфераға зиянды ингридиенттердің түсуімен байланысты i заттың технологиялық шығарындылар операциялар саны, г/с;
      ?_i –технологиялық операциялардың ұзақтығы, с;
      Кi – жылына операциялардың саны;
      ni – жылына атмосфераға шығарындылармен операциясы орындалатын аппараттар саны.
 

4. КС мен ГЖҚ –ғы шектеулі рұқсат етілген және нақты шығарындылардың анықтау

      35. Зиянды заттың шеткі рұқсат етілген шығарындысын суытқан (үрмелі білте, газсыздандыру білтесі) және қыздырған (түтінді мұржасы, алауы) шығарындылар көздері үшін есептейді.
      36. Қыздырылған газ ауалы қоспаның шығарындылар үшін ШРШ есебі.
      Атмосфераға зиянды заттың шектеулі рұқсат етілген қыздырмалы шығарындысын (г/с) формула бойынша анықтайды:

       (4.1.)
      Мұнда ПДК – тұрғын мекендердің атмосфераның жер қасындағы қабатында зиянды заттарының шектеулі рұқсат етілген шоғырлануы, мг/м³;
      Н – жер деңгей үстіндегі шығарынды көзінің биіктігі, м;
      V1 – қоршаған ауаның және газауалы қоспаның көлемі, м³.;
      ?? – қоршаған ауаның және газ ауалы қоспа температураларының айырмасы, град.;
      А –стратификация, коэффициенті (С²/₃.мг.град¹/₃ г.);
      F – ауа атмосферада зиянды заттар қоспаларын есепке алатын өлшеусіз коэффициент;
      m, n – шығарынды көздер сағасынан ауалы қоспаның шығу есепке алатын өлшеусіз коэффиценті;
      n – жер бедерін есепке алатын өлшеусіз коэффициент.
      37. ?? (⁰C) өлшемді жылдың ең ыстық айының 13 с. сыртқы ауаның орташа температурасы бойынша Та қоршаған атмосфералық ауаның температурасын есепке алып, ал осы өндіріс үшін қолданатын норматив бойынша Тг га ауалы қоспаның атмосфераға шығарылатын температурасын анықтау керек.
      38. А коэффиценті Орта Азия субтропикалық аймағы үшін (40⁰ оңтүстікке қарай о.т.) – 240; Қазақстан үшін – 200 үшін зиянды заттарының шоғырлануы атмосфералық ауада шығарынды көздерінен максималды маңызға жететін қолайсыз метеорологиялық жағдайлар үшін қолдану керек.
      39. F өлшемі – атмосфералық ауада зиянды заттарының тұну жылдамдығын есепке алатын өлшемсіз коэффициенті. Оның маңыздары қабылданатын:
      газ тәрізді зиянды заттар үшін (күкірт газ, көміртек, табиғи газ, меркаптандар, күкіртсутегі, азот қышқылдар және т.б.) және шағын дисперстік аэрозольдер үшін (шаң, күл және т.б., олардың тәртіптік тұну жылдамдығы нөлге тең) - I;
      шаң мен күл үшін ( «а» да көрсетілгеннен басқа ), егер орта пайдалану тазарту коэффициенті: 90% кем емес- 2; 75-тен 90% дейін- 2,5; 75% кем- 3тең.
      40. Газ ауалы қоспа көлемін (м³/с) келесі формула бойынша анықтайды:
      V = ПД² * w / 4, (4.2.)
      қайда Д – шығарынды көзінің саға диаметрі м;
      w – шығарынды көзі сағасынан газ ауалы қоспа шығудың орташа жылдамдығы, м/с.
      4.2 формуламен докритикалық аяқталуында шығарындының көзі сағасынан газ ауалы қоспаның шығу жылдамдығын анықтау үшін пайдалануға болады (w).
      Шығарынды көздерінен газ ауалы қоспаның критикалық аяқталуында (м/с) жылдамдығын бойынша анықтайды:

      (4.3.)
      мұнда i₁ – білтеден шыққан кезде газ ауалы қоспаның энтальпиясы, кДж/кг, (Ро * Тр);
      i₂ -газ ауалы қоспаның пайдалану жағдайында энтальпиясы, кДж/кг (Рр, То).
      газ бітуінің пайдалану жағдайлар үшін i1, i2 маңыздары осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 15 кестесіндегі көрсетілген.
      Критикалық жылдамдықтардағы газ қоспаларының көлемін (мі/с) келесі формула бойынша анықтайды:
      V₁ = F*w (4.4.)
      мұнда F мәні ПД² / 4 тең, білте сағаның көлденең қимасының алаңы, м².
      Газ ауалы қоспаның салмақты шығынды (кг/с) формула бойынша анықтайды :
      G = V₁*? (4.5.)
      мұнда ? – газ тығыздығы, кг/м³ (Р раб, Т раб).
      Газ ауалы қоспа көлемін анықтау әдістері V₁, w өлшеуіне мүмкін болмаса түрлі көздер үшін 3 тарауында көрсетілген.
      41. m өлшеусіз коэффицент маңызын келесі формула бойынша анықтайды:

      (4.6.)
      қайда келесі формула бойынша(м/сІ град) анықталатын f – параметр:


       (4.7.)
      42. n өлшеусіз коэффицент маңызын келесі маңыздар бойынша анықтайды:
      ?м?0,3 n = 3 (4.8.)
      0,3‹?м?2 n=3-
(4.9.)
      ? м > 2 n = 1 (4.10.)
      Осы кезде ?м (м/с) келесі формула бойынша есептеп шығарады:

      (4.11)
      43. егер шығу көзінен мұржалардың 50 биіктік радиустағы жер белгілердің ауысуы 1 км 50 м аспаса, n өлшеусіз коэффицент өлшемін 1 тең деп қабылдайды.
      44. Суық шығарындының шектеулі рұқсат етілген есебі.
      45. суық шығарынды кезең үшін(г/с) зиянды заттарының ШРШ өлшемін келесі формула бойынша анықтайды:

       (4.12.)
      V1 газ ауалы қоспа көлемін 3 тарауда көрсетілген формулалар бойынша анықтайды.
      46. А коэффициенті (4.12.) формулада м³ мг/г біркелкілігімен. Ел аумағындағы шығу көзінен орналасуынан оның маңыздарының тәуелдігі қызған шығарындылардағы.
      47. n өлшеусіз коэффициентін төмендегі формула (м/с) бойынша есептеп шығаратын м параметр өлшеміне байланысты (4.5.)4.7) формулар бойынша анықтайды:
      ?м=1,3
(4.13.)
      48. Зиянды заттар шығарындылардың нақты есебі.
      КС мен ГЖҚ атмосфераға газ шығарындылары қоймасына жолданатын газ, кең орынның режимімен, газ кептіру мен тазарту қондырғыға түсетін, газ сапасымен екпіндігі анықталатын үрлеп тазартуларға, сонымен қатар пайдаланатын технологиялық құрылғының техникалық қалпына байланысты.
      49. Регламентке байланысты технологиялық операциялардағы құрылғыдан газ отауы немесе үрлеп тазартуы жылдың бір ретінен тәулігіне бірнеше ретке дейін.
      Атмосфераға (NOx>CO, S0₂) зиянды заттарының түсуі газ тасымалдайтын агрегаттар, қазандық агрегаттар, жалынды буландырғыштарды пайдаланғанға және жұмыс ұзақтығына байланысты.
      50. КС пен қоймаларды пайдалану кезеңдерінде атмосфераға зиянды шығарындылар бөлінуіне байланысты технологиялық нысандар мен операцияларды пайдаланудың егжей-тегжейлі талдау негізінде зиянды заттарының шығарынды көздері, олардың көлемдері, шығарындылардың сапалық және көлемдік құрамдары орнатылған. Осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 10 кестесінде технологиялық нысандарындағы шығарынды көздерінен ауалы бассейін жағдайын зерттеу негізінде эксперименттік және есептеу жолмен алынған зиянды заттарының нақты шығарындылар бойынша мәліметтер көрсетілген.
      51. Қойманың пайдалынатын көлемінен және түсетін газдың сапасына газ шығарындылар, табиғи газдың жағылу өнімдерінің шығарындылары (N0_X, СО) – оттық газдың номинальді шығынға байланысты.
      52. 1-3 топтарға жататын КС мен ГЖҚ жылдық шығарындылар есебі, 5.3.1 т. көрсетілген.
      Шығарындылар нормаларын газ тасымалдайтын агрегаттар пайдалануында атмосфераға бөлінетін (N0_X, СО, SO₂) зиянды заттарына компрессорлық станцасы мен жинақтау бекет білтелерінен атмосфераға түсетін шығарынды нормаларын газға орналастыру керек.
      КС шығарындыларына қарағанда қазанагрегаттарлардан және жалынды буландырғыштардан зиянды заттарының шығарындылар маңызды емес және КС жалпы шығарындылардан 2% дейін құрастырады.
      53. ГЖҚ пайдалану кезеңіндегі газ шығару нормасы тасымалдайтын газ көлемінен 0,6-0,7% құрастырады.
      ГЖҚ саласындағы қолданыстағы және жоба түріндегі жылдық шығарындылар (т/жылына), келесі формула бойынша газ шығындарының нормативтеріне сәйкес есептелінуі мүмкін:

      (4.14)
      қайда G_r – атмосфераға газдың жылдық шығарындысы, т/ж;
      К – пайдалану кезеңіндегі газ шығындарының нормасы. ГЖҚ, К = 0,6-0,7;
      ?_г – газ тығыздығы, кг/м³;
      V_r – жылына тасымалдайтын газ көлемі, млрд. м³.
      (4.14) формуласы пайдалынатын және қайта жобаға түскен ГЖҚ үшін газдың болжамды соммалық жылдық есебі үшін пайдалынылады.
      54. қолданыстағы және жобаға түскен нысандарының компрессорлық пайдаланатын цехтарда газ тасымалдайтын агрегаттардан (N0_x,C0, S0₂) зиянды заттарының жылдық шығарындысын газ тасымалдайтын агрегаттар саны мен оларды пайдаланудың ұзақтығына, түріне, жобалық мәліметтер есебімен, осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 7 кестесінде көрсетілген салыстырмалы шығарындылар бойынша мәліметтерімен сәйкес есептейді.
      Осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 7, 10 және 14 кестесінде көрсетілген зиянды заттар шығарындылар бойынша нәтижелер негізінде (Vr.r) газ отынның номинальді шығыны мен зиянды заттарының байланыстыратын шығарынды қуаты, функционалдығы алынған болатын.
      (L) Ауа артықшылығының коэффициенті 3-9 тең, ал шығарынды газдардағы оттегі құрамы I5-I9% көлемін құрайды, ұйғарылған.
      Оттық газ шығыннан (м³/ч), зиянды заттар (г/с) шығарындылар көлеміне байланысты зерттеу негізінде алынған, жуық формула бойынша көміртек қышқылдары мен азот қышқылдарының нақты шығарындылар есептелінеді,
      M_i =K_i*V_t*r (4.15)
      Газ турбиндік агрегаттар үшін есептеу жолымен нұсқалынған:
      K_NOx=2,83*10^-3 К_со=3,12*10^-3
       газомоторокомпрессорлар үшін K_NOx =8,2*10^-3 К_со=2,9 *10^-3
       55. КС мен ГЖҚ пайдалынатын энергетикалық қондырғылар үшін азот қышқылдар шығарындылардың нормативтерін,салыстырмалы шығарындылар мен жылу техникалық сипаттамалар бойынша мәліметтеріне, осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 11 кестедегі көрсетілген мәліметтерге сәйкес есептейді.
      NО_х шығарындылар нормативтердің анықтауы ДЭГа қалпына келтіру қондырғылары және қазандықтар үшін және агрегат санын оларды пайдалану уақытын есептеуімен, бір агрегат үшін жалпы жылдық маңызы шығарынды қуаты негізінде өткізіледі.
      56. Шектеулі рұқсат етілген және нақты шығарындылар есептеу нәтижелерінің салыстырылуы. Осы Әдістеменің 1 қосымшасына сәйкес 11 кестеде нақты шығарындылар мен ШРШ нормалардың жобалар есептеулердің нәтижелері көрсетілген.
      Есептеу нәтижелерін салыстыру үшін 1-3 топтарға жататын КС мен ГЖҚ қаланған болатын.
 

5. Жылдық шығарындылар есебі

      57. Барлық үш топқа, сонымен қатар ГҮС 3 топқа жататын КС мен ГЖҚ жылдық шығарындылар, келесі формулалар бойынша есептелінеді (т/ж):
      ГЖҚ газ шығарындылары үшін Gr=К*?_г*V*10^?5 (5.1)
      мұнда ГЖҚ үшін газ шығындардың технологиялық операциялар К - коэффициент (К=0,6-0,7);
      ?_г – газ тығыздығы, кг/м³;
      V_r – жылына тасымалдайтын газ көлемі (тасымалдау кезеңімен қоса іріктеу кезеңі)
      КС газ шығарындылары үшін Gr =() ?_{г *10}^-3 (5.2)
      мұнда Vri - i-лі технологиялық операциядағы газ шығару көлемі, м³ (шаңұстағышты үрлеп тазартуы, компрессорлардан газ оталдыруы мен т.б.) (3 тарауында көрсетілген формулалар бойынша Vri есебі технологиялық операциялардың әр түрі үшін есеп өткізіледі);
      n – жылына атмосфераға газ шығарындысымен байланысты технологиялық операциялардың саны;
      ?_г - – газ тығыздығы, кг/м³;.
      Газ шығару үшін ГҮС Gr = 0,31* Q³/₄, (5.3)
      Мұнда ГҮС, млн. м³ /тәулігіне Q - өнімділігі.
      58. Егер газ құрамында күкірторганикалық заттар болса (меркаптандар, күкіртсутегі), сонда КС мен ГЖҚ мен ГҮС үшін күкірторганикалық заттардың жалпы шығарындылар есебін келесі формулалар бойынша өткізеді (т/жылына):
      59. ГЖҚ шығарындылары үшін
(5.4.)
      Қайда m м³ газдағы - күкірторганикалық заттың саны , г/м³;
      КС үшін Gs=(
) ms *10^-6 (5.5)
      ГҮС үшін
, (5.6)
      мұнда ГҮС, млн.м³/тәулігіне Q - өнімділігі.
      60. j- түрлі газ тасымалдайтын агрегаттың жұмысында оттық газдың жағылу өнімдерінің жылдық шығарындыларын (NOх, CO, SО₂) (т/ж) келесі формула бойынша есептейді:

      (5.7.)
      i – зиянды заттың түрі (NО_Х, СО,S0₂,...);
      m_i - i- затының 1 м³ отынды газдың г/м³ салыстырмалы шығарындысы;
      Vi' - j-лі газ тасымалдайтын агрегаттар түріне отын газдың көлемі, м³ /жылына;
      j – газ тасымалдайтын агрегаттар түрі (j = 1,2,3,..,n);
      n – газ тасымалдайтын агрегаттар саны.
      Егер газ тасымалдайтын агрегаттардың әр түрі үшін (г/м³) түтінді газдар 1м³ i-лі заттың салыстырмалы шығарындылар және газ тасымалдайтын агрегаттардың жағылу камераларда газ отынның жағуында алынатын (м³/год) түтінді газ көлемдері анық болса,сонда жағылу өнімдерінің жылдық шығарындылары (т/ж), келесі формула бойынша анықтайды:

      (5.8.)
      Зиянды заттарының салыстырмалы шығарындылар бойынша мәліметтер болмағанда жағылу өнімдерінің жылдық шығарындыларын (т/ж) келесі жуық формула бойынша анықтайды:

      (5.9)
      мұнда K_i - i-лі заттың шығарынды коэффициенті, тең болады:
      К
= 2,83*10??; Ксо=3,12*I0?? газотурбинді агрегаттар үшін;
      К
=0,2*10
; Ксо = 2,3*10?? газомоторлы агрегаттар үшін.
      Күкірт органикалық қоспалары бар отын газдар үшін күкірт ангидрид шығарындысын (т/жылына) келесі формула бойынша анықтайды:

      (5.10)
      мұнда Сs – отын газдағы күкірт қоспаның шоғырлану, % салмағы;
      ?_г – газ тығыздығы, кг/м³.
      61. Жалпы шығарындылар есебінен мысалдар.
      1 есеп.
      Жұмыстың толық мерзімі үшін ГЖҚ –ғы тасымалдайтын газдың көлемі Vr (тасымалдау мен қоса іріктеу) 2 млрд.м³ құрастырады. Газда 5 мг/м³ меркаптан бар (m^RSH). Газ тығыздығы р_r 0,7 кг/м³ құрайды. Атмосфераға зиянды заттарының жылдық шығарындыларын анықтау.
      Атмосфераға газ шығарындылары.

      т/жылына.
      Меркаптандардың атмосфераға шығаруы

      т/жылына.
      2 есеп.
      (КС) компрессорлық станцадағы 8 ГПА Ц-6,3 түрлі 8 агрегат пен 10 ГКН түрлі 5 агрегат орнатылған. Бір газ тасымалдайтынЦ-6,3 агрегатқа отын газдың номинальді шығындары 2920 м³/ч, ал бір 10 ГКН 404,8 м³/ч құрайды. Бір Ц 6,3 отын газдың жылдық шығыны 16820000 м³/жылына, ал бір 10 ГКН 2332000 м³/жылына құрайды. Отын газдың 1 м³ жағылу өнімдерінің салыстырмалы шығарындылар:
      ГПА Ц-6,3үшін –азот қышқылдары - 7,53 г/м³, сутегі қышқылы – 32,5 г/м³;
      ГПА 10 ГКН үшін – азот қышқылдары – 3,27 г/м³, сутегі қышқылы – 9,07 г/м³ құрайды.
      Отын газдағы күкірт органикалық қоспалардың құрамы Сs – 0,002% салмағы. Әр агрегат жылына 240 күн пайдалынады. (i=240). Отын газдың тығыздығы рr = 0,7 кг/м³.
      Атмосфераға зиянды заттарының жылдық шығарындыларын анықтау.
      1) Жылдық шығарындыларын анықтау NОх и СО (т/жылына):

 
            Азот қышқылдарының жылдық шығарындылары

      +
= 8*7.53*16820000*10
+ 5 * 3.27 * 2332000 *10
= 1050.84 т/жылына.
      Сутегі қышқылдарының жылдық шығарындылары (i = СО):


      = 8 (32,5 * 16820000 * 10
) = 4477,5 т/жылына.
      2) Жылдық шығарындыларын анықтау SО₂ (т/ж)

      = 0,025 *10^-2*0,002*0,7 (8*2920*240+5*404,8*240) = 4,16 т/ж.
      3 есеп. NО₂ (т/жылына) есептеуіндегі қазандық агрегаттың 6 қуаты түтінді газдармен атмосфераға шығарылатын азот қышқыл санын анықтау. n = 20 агрегаттың секция саны; В1 = 49 м³/ч табиғи газдың сағаттық шығыны; Qr = 8500 = 35,36 мДж/м³ газдың төменгі жағылу жылуы; ? = 0,8, агрегаттың пқк агрегат жылына 210 күні тәулігіне 24 сағат жұмыс істеп тұрады.
      1) Агрегаттың жылуөнімділігі:

      =49*8500*0,8=0,33 Гкал/ч=383,8 кВт
      2) Азот қышқылдарының салыстырмалы шығарындысы (кг/ГДж)

      =0,051+0,014 lg383.8=0.067 кг/ГДж
      3) Азот қышқылдарының жылдық шығарындысы(т/жылына):
      В =В1*?*10??=49*24*210*10??=247 тыс.м?/жылына

       т/жылына.
      62. КС мен ГЖҚ үшін зиянды заттарының тарау есептерін өткізуге тиімсіз. Қажетті болған кезде КС мен ГЖҚ зерттелген орналасу аймағында зиянды заттар шоғырлануы бойынша 5 бөлімте көрсетілген мәліметтерге жүгінуге жеткілікті.
 

ГЖҚ пайдалану кезеңіндегі атмосфераға табиғи газдың бөлінуімен өтетін технологиялық операциялар (үрлеп тазарту) газ шығындары
 

ГТА-дың жұмыс беріктігінің орташа көрсеткіштері
 

R = 52 см²* К /кг, Т=283 К газдың салмақты шығынын анықтау үшін есептеу формулалары
 

      Бұл жерде Ра, Ро –сепараторлық аппараттағы қысым және атмосфералық қысым, кг/см?.
 

Конденсатжинақтағыш пен шаңұстағыш бір үріп тазартуына газ шығынның жеке бастапқы нормалар (25,50 және 75 мм диаметрлі үрмелі келте түтік)
 

      *Н_пк⁰¹ – Жоюдан кейін конденсатжинақтағыш пен шаңұстағышты үріп тазарту үрдісінде газ біткенде шығын нормасы.
      **Н_пк⁰¹¹ – үріп тазарту үрдісінде жойылған, су мен конденсат дегазация кезінде газ шығынның нормасы.
 

Диаметрмен 1 км газқұбырдың үрлеп тазартуына газ шығынның жеке шығын нормалар (білтелер арқылы)
 

      қайда Н^о1п – құбыр кесу алдында үрмелі телімінің 1 км –не оталатын газдың шығын нормасы;
      Н^о2п - 1 км тазарту үшін жұмылған үрмелі телімінде газ шығынның нормасы.
 

Газ тасымалдайтын агрегаттардың пайдалануындағы көздерінің орташа сипаттамасы
 

      жалғанған коллектор L??/D – ұзындығы/диаметр, м/м.
 

Оттық құрылғылардың сипаттамасы
 

/14-15/ кіші қуаттағы қуатты қондырғылар үшін табиғи газдың жағылу өнімдерінде зиянды заттарының салыстырмалы шығарындылар
 

КС мен ГЖҚ пайдалынатын кіші қуаттағы қуатты қондырғылар үшін азот қышқылдарының шығарынды нормативтері (газ шығыны Q³_b = 8500 ккал/м³)
 

ГЖҚ пайдаланғанда газ шығындарды анықтау үшін формулалар кестесі
 

Газ шығындар формуларға жататын өлшемдер кестесі
 

Ауа артығының коэффицентіне байланысты шығатын түтін газдардың жағылудың ылғалды өнімдеріне құрғақ өнімдерінің салыстыруы мен (Э) отындардың калорийлік эквиваленттің маңызы
 

      14-кесте
 

Метан айналымның 90% артық құрамды газдың термодинамикалық көрсеткіштері
 

Анықтаудың реттілігі : Р >?>t>Z

      Мысалдары:
      Р=43 атм
      ?=0,65
      t=20?С
      Жауабы: Z=0,902
      Сығылу коэффициенті Z
      Коэффициент сжимаемости Z
 
 

      0,85

 
            Қысымы Р, атм
      1-сурет. Температура мен орташа салмағы Р қысымы бойынша газ сығылуының коэффицент анықтауы.
      Шүмек үшін m=0,6

 
            Шүмек үшін m=0,4
      2-сурет. Газ құбырының босатылуының анықтау жүйесі

 
            3-сурет. Үрлеп тазартуында шығарылатын газдың көлемі
 
 

 
            4-сурет. (0 до 28) Гкал/с жылу өнімділігінен (У_NO2) азот қышқылының салыстырмалы шығарындысының байланыс жүйесі.

 
 

Мұнай өңдеу және мұнай-химия саласындағы кәсіпорындарға арналған атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың жалпы шығарындысын есептеу әдістемесі

Жалпы ережелер

      1. Осы Мұнай өңдеу және мұнай-химия саласындағы кәсіпорындарға арналған атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың жалпы шығарындысын есептеу әдістемесі атмосфераға зиянды заттардың шығарылатын ең көп мөлшерін (г/сек) және зиянды заттардың шығарылуын нормалау жөніндегі жұмыстарды жүргізу үшін зиянды заттардың жалпы шығарындысын (т/жыл) анықтауда бірыңғай әдістерді белгілеу мақсатында әзірленді.
      2. Осы Әдістеме Қазақстан Республикасының өнеркәсіп мекемелеріне және мұнай-химия өнеркәсібі ұйымдарына арналған.
 

2. Шығарындыларды анықтау жөніндегі есептік әдістемелер

      3. Сұйыққоймалық парктер.
      Мұнай, жеңіл мұнай өнімдері және хош иісті көмірсутегілер құйылған сұйыққоймалар /17/
      1) Көмірсутегі шығарындыларын (жиынтық мөлшерін) есептеу
      Жеке сұйыққоймадан немесе бір мақсатты сұйыққоймалар тобынан көмірсутегілердің жылдық ысырабы, келесі формула бойынша есептелетін тоқсандық ысыраптарды қосындылау арқылы анықталады:

      , т (2.1.1.)
      мұндағы:
- тиісті тоқсан бойы сұйыққоймаға немесе бір мақсатты сұйыққоймалар тобына түсетін мұнай өнімінің көлемі, м
;

      - сұйыққойманың газ кеңістігінің орташа тоқсандық температурасы кезінде сұйықтықтың газ кеңістігіндегі көмірсутегілердің қаныққан буларының қысымы, мм сын.бағ.;

      - сұйыққоймалардың газ кеңістігіндегі орташа барометрлік қысымы (ол шамамен атмосфералық қысымға тең келеді), мм сын.бағ.;

      - газ кеңістігіндегі орташа тоқсандық температура ауқымында сұйыққоймалардың газ кеңістігіндегі мұнай өнімдері буларының орташа тығыздығы, кг/м
;

      - сұйыққоймалардың орташа тоқсандық айналымдылығын ескере отырып, көмірсутегілердің үлестік ысырабын сипаттайтын тәжірибелік коэффициент (осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 1-сурет);

      - буланудан орын алатын ысырап мөлшерін қысқартатын техникалық құралдардың болуын және сұйыққойманы пайдалану тәртіптемесін ескеретін коэффициент (осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 1-кесте);

      - булануға әсер ететін климат шарттарын ескеретін коэффициент (осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 2-кесте).
      Органикалық қосындылардың температураға тәуелді қаныққан буларының қысымы
 
 

      Барлық тоқсандар мен климаттық аймақтарға арналған жеке хош иісті көмірсутегілер үшін
=1.
      Орташа тоқсандық айналымдылық мәні мынаған тең келеді:

      (2.1.2.)
      мұндағы:
 - сұйыққойманың немесе бір мақсатты сұйыққоймалар тобының көлемі, м
;

      қаныққан буларының қысын анықтауға қажетті
сұйыққойманың газ кеңістігінің орташа тоқсандық температурасы ретінде мыналар қабылданады: I және IV тоқсандар үшін

      , ҮС (2.1.3.)
      II және III тоқсандар үшін

      , ҮС (2.1.4.)
      мұндағы:
- сұйыққоймадағы мұнай өнімінің орташа тоқсандық температурасы, ҮС;

      - атмосфералық ауаның орташа тоқсандық температурасы, ҮС.
      Мұнай өнімдерінің қаныққан буларының қысымы (ҚБҚ), тауарлық мұнай өнімдерін аттестаттау үшін МЕМСТ 1756-52 (Рейд бомбасы) бойынша мұнай өнімдерінің қаныққан буларының қысымын дүркін-дүркін анықтайтын кәсіпорындардың ОЗЗ бойынша қабылданады.
кестесі бойынша (осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 2-сурет), ҚБҚ (
) бастапқы мәндері газ кеңістігіндегі орташа тоқсандық температурасына келтіріледі.
      Көмірсутегі буларының тығыздығы келесі формула бойынша анықталады:

      , кг/м
(2.1.5.)
      мұндағы:
- мұнай өнімі буларының молекулалық салмағы,

      =760 мм сын.бағ.

      =273 ҮК
      Молекулалық салмағы келесі формулалар бойынша анықталады:
      бензин фракцияларының булары:

      (2.1.6.)
      мұнай мен мұнай өнімдерінің булары:

      (2.1.7.)
      мұндағы:
- мұнай өнімінің қайнай бастайтын температурасы, ҮС.
      2) Жеке заттардың және көмірсутегілер топтарының шығарындысын анықтау
      Шектік, шектік емес, хош иісті көмірсутегілер сұйыққоймаларынан атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың шығарындысы келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.1.8.)
      мұндағы:
 - сұйыққоймалардан шығарылатын көмірсутегілердің жылдық ысырабы, т/ж;

      - жеке заттардың немесе шектік, шектік емес және хош иісті көмірсутегілердің салмақтық концентрациясы, % салм., осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 4-кесте бойынша қабылданады
      3) Күкіртті сутегінің шығарындысын анықтау
      Ашық түсті мұнай өнімдерін күкіртті қосылыстардан тазарту үшін сілтілеу және гидротазарту әдістері қолданылатындықтан, бензин құйылған сұйыққоймалардан күкіртті сутегінің шығарылуы іс жүзінде орын алмайды.
      Мұнай құйылған сұйыққоймалардан күкіртті сутегінің шығарылуы* (т/г) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.1.9.)
      мұндағы: 0,08 - сұйыққойманың газ кеңістігінде күкіртті сутегі буларының салмақтық концентрациясы, % салм.
      * Егер де мұнайдың құрамында бос күкіртті сутегі болмаса, онда мұнай құйылған сұйыққоймалардан күкіртті сутегінің шығарылуын нөлге тең деп қабылдау керек
      Мысал. І-ші тоқсан бойынша 5 жерүсті металл сұйыққоймаларынан (олардың 3 сұйыққоймасы ысыраптарды қысқартатын техникалық құралдармен жабдықталмаған, ал 2 сұйыққоймасы понтондармен жабдықталған) атмосфераға шығарылған зиянды заттардың шығарындысын есептеу қажет. Әрбір сұйыққойманың сыйымдылығы 10000 м
. І тоқсанның ішінде сұйыққоймаларға 500000 м
бензин әкелінді. Сұйыққоймадағы бензиннің орташа тоқсандық температурасы +20ҮС, ал атмосфералық ауаның температурасы -10ҮС. Бензиннің қайнай бастайтын температурасы +52ҮС; Рейд бомбасында анықталған қаныққан булардың қысымы 38ҮС ауқымында сын.бағ. құрайды. Газ кеңістігіндегі орташа тоқсандық барометрлік қысымы сын.бағ.
      Сұйыққоймалардың газ кеңістігінің орташа тоқсандық температурасын 2.1.3-формула бойынша анықтаймыз.

       ҮС

       ҮС ауқымындағы бензиннің қаныққан буларының қысымын
 кестесі бойынша анықтаймыз және
=130 мм сын.бағ. нәтижесін аламыз (осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 2-суреттегі мысалды қараңыз).
      Бензин буларының молекулалық салмағын 2.1.6-формула бойынша анықтаймыз.

 
            Сұйыққоймалардың газ кеңістігінің орташа тоқсандық температурасы ауқымында және орташа барометрлік қысым шамасында бензин буларының тығыздығы (2.1.5-формула):

       кг/м
 
      Сұйыққоймалардың орташа тоқсандық айналымдылығы 2.1.2-формула бойынша анықталады:

 

             коэффициентін кесте (осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 1-сурет) бойынша табамыз.
 

       коэффициенті осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 2-кесте бойынша қабылданады.
      Ысыраптардың қысқартатын техникалық құралдармен жабдықталмаған сұйыққоймалар үшін,
, ал понтондармен жабдықталған сұйыққоймалар үшін
; онда сұйыққоймалардың осындай тобы үшін
 мынаған тең болады:

 
            I-ші тоқсан үшін
 (осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 2-кесте).
      І-ші тоқсанның ішінде көмірсутегілердің атмосфераға шығарылуы келесідей болады

       т
      4. Керосин, дизельдік жанармай, мазут, май және жанармайға қосатын зат құйылған сұйыққоймалар /18/
      1) Көмірсутегі шығарындыларын (жиынтық мөлшерін) есептеу.
      Осындай мұнай өнімдері құйылған сұйыққоймалардың ішінен булануынан болған көмірсутегілердің ысырабы, жылдың 6 аса жылы және 6 аса суық айлары бойы болған ысыраптарды қосындылау арқылы анықталады және келесі формула бойынша есептеледі

      , т (2.1.9.)*
      мұндағы:
 - жылдың жылы (суық) кезеңі бойы сұйыққоймаға немесе бір мақсатты сұйыққоймалар тобына түсетін мұнай өнімінің көлемі, м
;

       - жылдың тиісті кезеңі бойы сұйыққоймалардың газ кеңістігінің орташа температурасы ауқымында қаныққан булардың салмақтық концентрациясы, г/м
(осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 3-сурет).
      Сұйыққоймалардың газ кеңістігінің орташа температурасы,
 коэффициенттерінің мәндері, мұнай мен бензин құйылған сұйыққоймалар сияқты анықталады (осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 1-суретті қараңыз).
 коэффициентінің мәндері осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 4-сурет бойынша анықталады.

 
            2) Жеке заттардың және көмірсутегілер топтарының шығарындысын есептеу
      Жоғары дәрежеде қайнайтын мұнай өнімдері бар сұйыққоймалардан ығыстырылатын бу-газ қоспасы, іс жүзінде 100%-ға шектік көмірсутегілерден құралған.
      Керосиндер, лигроиндер, дизельдік жанармайлар күкірттен тазартыла алатындықтан (күкірттен тазарту, сілтілеу), осындай мұнай өнімдері бар сұйыққоймалардан күкіртті сутегінің шығарылуы орын алмайтын болады.
      Мазуттар, майлар және жанармайға қосатын заттар құйылған сұйыққоймалардан күкіртті сутегі шығарылмайды, себебі ауыр фракциялардың құрамында күкіртті сутегі болмайды.
      Мысал. Жылдың жылы кезеңі ішінде мазут құйылған сұйыққоймалардан шығатын көмірсутегілердің мөлшерін анықтау. Жылы кезеңнің ішінде сұйыққоймалар паркіне 100000 м
мазут әкелінді, сұйыққоймалардың жиынтық көлемі құрайды
. Жылы кезеңнің ішінде мазуттың орташа температурасы +52ҮС, жылы кезеңнің ішінде ауаның орташа температурасы +.
      Сұйыққоймалардың газ кеңістігінің температурасын 2.1.4-формула бойынша анықтаймыз:

      ҮС
      Мазуттар үшін
 ҮС ауқымындағы қаныққан газдардың салмақтық концентрациясын осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 3-сурет бойынша табамыз

       г/м
 
       Жылдың алты аса жылы айларының ішінде сұйыққоймалардың айналымдылығы (II-ші және III-ші тоқсандар):

 

             
 тұсындағы коэффициент (осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 4-сурет). Сұйыққоймалар «өлшеуіштер» ретінде қолданылатындықтан және ысыраптарды қысқартатын техникалық құралдары болмағандықтан,
.

       т
      5. Тасымалдауға арналған сыйымды ыдыстар.
      Мұнай мен жеңіл мұнай өнімдері құйылған тасымалдауға арналған сыйымды ыдыстар.
      Тасымалдауға арналған сыйымды ыдыстарға құйған кезде мұнайдың және ашық түсті мұнай өнімдерінің буланудан болған ысырабы (т):

      (2.2.1.)
      мұндағы:
 - белгілі бір уақыт (тоқсан, жыл) кезеңі ішінде мұнайдың немесе мұнай өнімдерінің ысырабы;

       - белгілі бір уақыт (тоқсан, жыл) кезеңі ішінде құйылатын мұнай өнімдерінің көлемі (м
);

       - құйылатын мұнай өнімінің есептік кезеңдегі орташа температурасы кезіндегі қаныққан булардың қысымы, мм сын.бағ.;

       - атмосфералық қысым, мм сын. бағ. мәндерін
 мм сын.бағ. мәніне тең деп қабылдауға болады;

       - құйылатын мұнай өнімінің есептік кезеңдегі орташа температурасы, ҮС;

       - 273 ҮС;

       - Тн температурасындағы мұнай өнімі буларының тығыздығы, кг/м
;

       - құюдың ұзақтығына және шарттарына ысырап мөлшерінің тәуелділігін сипаттайтын коэффициент;

       - құйған кездегі сыйымды ыдыстың газ кеңістігіндегі қысымға ысырап мөлшерінің тәуелділігін сипаттайтын коэффициент.

       және
 коэффициенттерінің мәндері осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 1 және 2-суреттерде келтірілген.
      Құйылатын мұнай өнімінің
 қаныққан буларының қысымы келесідей анықталады:
      бензиндер үшін 38ҮС (МЕМСТ 1756-52) ауқымындағы қаныққан газдардың қысымының белгілі бір төлқұжаттық мөлшері мен құйылатын өнімнің температурасы бойынша осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 2-суреттегі кесте арқылы;
      мұнайлар үшін
 құйылатын мұнайдың белгілі бір температурасы бойынша осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 2-суреттегі кесте арқылы қабылданады.
      Мұнай және мұнай өнімдері буларының тығыздығы есептеу арқылы немесе белгіленген
 және
бойынша осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 3-суреттегі кесте арқылы анықталады.
      Мысал. Темір жол цистерналарына 600000 т өнімді құйған кезде буланудан болған автобензиннің жылдық ысырабын есептеу. Қазанның көлемі
 м
, түрі 25, биіктігі
 м құрайтын цистерна. АСН-14 жүйесінің құрылғысы арқылы,
 м
/сағ. өндіргіштігімен, газбен байланыстырусыз құйылады. Үстінен құйылады. Құятын келте құбырдың ұзындығы . Құю үдерісінде газ кеңістігіндегі артық қысым
 мм сын.бағ.
      Құйылатын өнімнің сипаттамасы:
      А-72 автомобиль бензині;
      38 ҮС ауқымындағы қаныққан булардың қысымы
 мм сын.бағ.;
      қайнай бастайтын температурасы
 ҮС;
      құйылатын бензиннің орташа температурасы
 ҮС;
      бензиннің тығыздығы
 т/м
.
      Құйылатын ұзақтығы
 сағат.
      Жартылай ашық ағын бойынша үстінен құю шарттары үшін осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 5 және 6-суреттер бойынша
 және
 анықтаймыз:
;
.
      Осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 2-сурет бойынша бензиннің қаныққан буларының қысымын анықтаймыз
 мм сын.бағ.
      Бензиннің ысырабы келесідей болады

       т/г.
      6. Ауыр мұнай өнімдері құйылған тасымалдауға арналған сыйымды ыдыстар.
      Темір жол, автомобиль цистерналарына керосин, дизельдік жанармай, мазут құйған кездегі ысыраптар 2.1.9-формула бойынша анықталады (5-бөлімді қараңыз).
      7. Тазарту құрылыстары. Шығарылатын зиянды заттардың мөлшерін есептеу (жиынтық мөлшері).
      1) Мұнай ұстап алғыштар.
      Тазарту құрылыстарының І-ші және ІІ-ші жүйесінің мұнай ұстап алғыштарынан және күкіртті-сілтілі ағындардың (КСА) мұнай ұстап алғыштарынан атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың мөлшері (кг/сағ) келесі теңдеу бойынша есептеледі:

      (2.3.1.)*
      мұндағы:
 * -
-ші жүйенің мұнай ұстап алғыштарының сұйықтық қабатының ауданы, м
;

       -
-ші жүйенің мұнай ұстап алғышының қабатынан шығарылатын зиянды заттардың үлестік шығарындысы (жиынтық мөлшері), кг/сағ·м
, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 5-кесте бойынша қабылданады;

       - ашық қабаттарды шифермен немесе басқа материалмен жабу деңгейін ескеретін коэффициент, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 6-кесте бойынша қабылданады;

       - мұнай ұстап алғыштардың бүйір жақтан жабылу дәрежесін ескеретін коэффициент;

       - егер нысан бүйір жақтан ашық болса;

       - егер нысан бүйір жақтан жабық болса.
      2) Механикалық тазартудың басқа да нысандары.
      Құм ұстап алғыштардан, тоғандардан, шлам жинағыштардан шығарылатын зиянды заттардың шығарындысы (кг/сағ) келесі теңдеу бойынша есептеледі

      (2.3.2.)
      мұндағы
 - тазарту құрылыстарының
-ші нысанынан жалпы шығарындысы, кг/сағ.;

       - тиісті жүйенің мұнай ұстап алғышынан шығарылатын зиянды заттардың үлестік шығарындысы (жиынтық мөлшері), кг/сағ·м
, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 5-кесте бойынша қабылданады;

       - тиісті жүйенің
-ші нысанының ауданы, м
;

       - тазарту құрылыстары нысанының сипатын ескеретін коэффициент осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 7-кесте бойынша қабылданады.
      3) Биологиялық тазарту нысандары.
      Ағынды суларды биологиялық түрде тазартатын барлық нысандардың шығарындысын мынаған тең деп қабылдаған жөн:
 
 

       механикалық түрде тазартылатын нысандардың шығарылатын әрекеттегі мөлшерінен.
      8. Жеке заттардың және көмірсутегілер топтарының шығарылатын мөлшерін есептеу
      Тазарту құрылыстарының нысандарынан құрауыштар бойынша (кг/сағ) атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың шығарындысын есептеу:

      (2.3.3.)
      мұндағы
 -
-ші нысаннан атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың шығарындысы, кг/сағ.;

       -
-ші нысаннан шығатын мұнай өнімінің буларындағы
-ші құрауыштың салмақтық концентрациясы, % салм., осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 8-кесте бойынша қабылданады.
       Мысал. Канализацияның І-ші жүйесінің мұнай ұстап алғыштарынан көмірсутегілердің шығарындысын (жиынтық мөлшерін) анықтау. Мұнай ұстап алғыштың қабаты 60%-ға шифермен жабылған, бүйір жақтары жабық, жалпы ауданы - 2160 м
.
       Осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 5-кесте бойынша
 кг/сағ·м
 
      Осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 6-кесте бойынша
 

       кг/сағ
      Осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 7-кесте бойынша
% салм.

       кг/сағ
      9. Айналымды сумен қамту блоктары.
      Шығарылатын зиянды заттардың шығарындысын есептеу (жиынтық мөлшері).
      1) Мұнай бөлгіштер.
      Айналымды сумен қамту жүйелерінің 1, 2, 3 және 4 мұнай бөлгіштерінің қабатынан атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың ысырабы (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.4.1.)
      мұндағы
 -
-ші жүйенің мұнай бөлгіштерінің сұйықтық қабатының ауданы, м
;

       -
-ші жүйенің мұнай бөлгішінің қабатынан шығарылатын зиянды заттардың үлестік шығарындысы (жиынтық мөлшері), кг/м
·сағ, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 9-кесте бойынша қабылданады;

       - ашық қабаттарды шифермен немесе басқа материалмен жабу деңгейін ескеретін коэффициент, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 6-кесте бойынша қабылданады;

       - мұнай бөлгіштердің бүйір жақтан жабылу дәрежесін ескеретін коэффициент.
      2) Градирнялар
      Айналымды сумен қамту жүйелерінің 1, 2, 3 және 4 градирняларынан атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың ысырабы (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      , (2.4.2.)
      мұндағы
 -
-ші жүйенің градирняларының су бойынша өндіргіштігі, м
/сағ;

       -
-ші жүйенің градирняларынан шығарылатын зиянды заттардың үлестік шығарындысы (жиынтық мөлшері), кг/м
, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 9-кесте бойынша қабылданады
      10. Жеке заттардың және көмірсутегілер топтарының шығарылатын мөлшерін есептеу
      Мұнай бөлгіштерден және айналымды сумен қамту блоктарынан атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың мөлшері (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      , (2.4.3.)
      мұндағы
 - тиісті айналымды сумен қамту жүйесінің мұнай бөлгіштерінен (градирняларынан) атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың жалпы шығарындысы, кг/сағ;

       - мұнай бөлгіштерден (градирнялардан) буланған мұнай өнімінің буларындағы
-ші құрауыштың концентрациясы, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 10-кесте бойынша қабылданады.
      Ескертпе: фенол шығарындылары, айналымды су және құрамында фенол бар мұнай өнімдері жанасқан кезде есептеледі
      Мысал. Айналымды сумен қамтудың І-ші жүйедегі градирняларынан шығатын зиянды заттардың шығарындыларын анықтау. Су бойынша өндіргіштігі 8600 м
/сағ. осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 9-кесте бойынша І-ші жүйедегі градирнялардан шығарылатын үлестік шығарындылар
 кг/м
·сағ құрайды

       кг/сағ
      Жеке заттардың шығарындылары келесідей болады:
      көмірсутегілер (жиынтық мөлшері)
кг/сағ, соның ішінде:
 
 

      11. . Түтін шығаратын құбырлар.
      Күкірт диоксидін есептеу.
      Күкірт диоксидінің шығарындылары (кг/сағ) формула бойынша анықталады /19/
       
(2.5.1.)
      мұндағы
 - табиғи сұйық жанармайдағы күкірт мөлшері, % салм.:

       - газ тәрізді жанармайдағы күкіртті сутегінің мөлшері, % салм.;

       - сұйық жанармайдың шығыны, кг/сағ;

       - газ тәрізді жанармайдың шығыны, кг/сағ;

       - қыздырғыш пештің газ құбырларында ұшпа күлмен ұсталатын күкірт диоксидінің үлесі.
      12. Ұшпа күл шығарындыларының (қатты заттардың) есебі /20/
      Ұшпа күл шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі

      (2.5.2.)
      мұндағы
 - табиғи сұйық жанармайдағы күл мөлшері, % салм.:
      13. Ванадий оксидтері шығарындыларының есебі.
      Атмосфераға шығарылатын ванадий оксидтері шығарындыларының есебі келесі формула
 (кг/сағ) бойынша қайта есептеледі:

      (2.5.3.)
      мұндағы
 - сұйық жанармайдың шығыны, кг/сағ;

       -
мәніне қайта есептегенде сұйық жанармайдағы ванадий тотығының мөлшері, г/т;

       - қазандардың қызатын қабаттарында ванадий тотықтарының шөгу коэффициенті. Қыздыру қабаттары тоқтатылған күйде тазартылатын аралық бу ысытқыштары бар қазандар үшін
; аралық бу ысытқыштары жоқ қазандар үшін, дәл сондай тазарту жағдайларында
, қалған жағдайларда
;

       - мазут қазандарының газдарын тазартуға арналған құрылыстарда ұстап алынатын сұйық жанармайдың жану өнімдерінің қатты бөлшектерінің үлесі.
      Жанармайды талдау нәтижелері болмағанда, жандырылатын жанармайдағы ванадий тотықтарының мөлшері (г/т) келесі формула бойынша шамамен анықталады:

 
            мұндағы
 - мазуттағы күкірт мөлшері, % салм.
      Жұмыс жанармайындағы күкірт мөлшері 0,4% салм. мөлшерінен көп болған кезде, формула дұрыс болады.
      14. Азот оксидтерін, азот диоксидін, көміртегі оксидін және метанды есептеу
      Азот оксидтері, соның ішінде азот диоксиді, көміртегі оксиді және метан келесі формула бойынша есептеледі

      (2.5.4.)
      мұндағы
 -
-ші ингредиенттің шығарындысы, кг/сағ;

       -
-ші ингредиенттің, шартты жанармайдың үлестік шығарындысы осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 11-кесте бойынша анықталады;

       - шартты жанармай шығыны, т/сағ.
      Шартты жанармай шығыны келесі формула бойынша анықталады

      (2.5.5.)
      мұндағы
,
 - сұйық және газ тәрізді жанармайдың шығыны, т/сағ.;

      ,
 - сұйық және газ тәрізді жанармайдың калориялық баламалары осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 12-кесте бойынша анықталады.
      Мысал. Гидротазарту қондырғысының түтін шығаратын құбырынан шығатын зиянды заттардың шығарындысын анықтау. Пештің ішінде, тікелей айдалатын газдың 1,5 т/сағ мөлшері және мазуттың 0,8 т/сағ мөлшері жанады. Мазуттағы күкірттің мөлшері -1,8% салм., газ тәрізді жанармайдағы күкіртті сутегі мөлшері - 0,01% салм., күл мөлшері - 0,3% салм.
      Күкірт диоксидінің шығарындыларын анықтаймыз

       кг/сағ
      Ұшпа күл шығарындылары (қатты заттар)

       кг/сағ
      Сұйық жанармайдағы ванадий оксидтерінің мөлшері:

       г/т
      Ванадий оксидтерінің шығарындылары келесідей болады:

       кг/сағ
      Қалған зиянды заттардың шығарындылары келесідей болады:

       кг/сағ

       

       кг/сағ

       кг/сағ
      15. АВТ қондырғыларының вакуум құрушы жүйелері .
      Көмірсутегі шығарындыларын (жиынтық мөлшерін) есептеу.
      АВТ вакуумды бағанының бу-эжекторлы агрегатының соңғы сатысынан көмірсутегі шығарындысы (жиынтық мөлшері) (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.6.1.)
      мұндағы
 - вакуумды бағанның шикізат (мазут) мөлшері, т/сағ;

       - көмірсутегілердің үлестік шығарындысы, кг/т әрбір қуат тобы үшін, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 13-кесте бойынша анықталады.
      16. Күкіртті сутегінің шығарылатын мөлшерін есептеу.
      Конденсацияланбаған газдары бар күкіртті сутегінің шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша анықталады:

      (2.6.2.)
      мұндағы
 - вакуум құру тәсіліне және қуат тобына байланысты түзетпе коэффициент, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 13-кесте бойынша анықталады.;

       - вакуумдық бағанның шикізатындағы жалпы күкірт мөлшері, % салм.
      Мысал. АВТ қондырғысында мұнайлар қоспасы өңделеді. Вакуумды бағанға мазуттың жұмсалатын шығыны 65,8 т/сағ құрайды. Мазуттағы күкірт мөлшері 1,8% салм. Баған барометрлік араластыру конденсаторларымен жабдықталған. Бу-эжекторлы агрегаттың соңғы сатысынан көмірсутегілердің және күкіртті сутегінің шығарындысын анықтау.
      Осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 13-кестеден
 кг/т табамыз.

 
            Сонда
 кг/сағ

       кг/сағ
      17. Газ-моторлы сығымдағыштар.
      Газ-моторлы сығымдағыштар жұмыс істеген кезде, шығарындылардың үш түрі болады:
      пайдаланылған түтін газдары;
      картерден желдетілетін газдарды үрлеу;
      газ-моторлы сығымдағыштардың тығыздамаларынан газдардың үрлеу.
      ГМС пайдаланылған түтін газдарына, жанармай жанған кезде түзілетін жанбай қалған химиялық өнімдерінің жоғары мөлшері тән болып келеді. Жану үдерісі жүзеге асырылатын аздаған уақыт аралығында (секундтың жүз үлесі), жұмыс қоспасының құрамында жанармай молекулаларына оттегінің жетуін қиындататын алдыңғы циклдан қалған газдардың болуы және басқа да себептер көмірқышқыл газ бен су түріндегі түпкілікті өнімдерге дейін жанармайдың толығымен тотығуына кедергі келтіреді.
      1) Газ-моторлы сығымдағыштардың бәсеңдеткіштері.
      Зиянды заттардың шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша анықталады:

      *
 кг/сағ үшін (2.7.1)
      мұндағы
,
 - мәндері осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 14-кесте бойынша қабылданатын коэффициенттер;

       - газ-моторлы сығымдағышқа жұмсалатын жанармайдың шығыны, кг/сағ 
      Күкіртті ангидрид шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.7.2.)
      мұндағы
 - жанармай газындағы күкіртті сутегінің мөлшері, % салм.
      Газ-моторлы сығымдағыштар, шығарылатын газдардағы артық ауаның аз мәндері саласында жұмыс істейді ~1,2-1,3. Сондықтан, пайдаланылған газдардың көлемін шамалап есептеу үшін келесі формуланы қолданған жөн:

      , м
(2.7.3.)
      мұндағы
 - мәні осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 12-кестеде келтірілген жанармайдың калориялық баламасы.
      2) Картерден желдетілетін газдардың үрлеу білтесі.
      Картердің білтесінен шығатын зиянды заттардың шығарындысы (кг/сағ) келесі формула бойынша анықталады:

      (2.7.4.)
      мұндағы
 - кг/кг жанармайдағы зиянды заттардың орташа үлестік шығарындысы

       
 
      Картердің білтесінен шығатын газдардың көлемін, үрлеуші сорғыдан берілетін газдардың көлеміне тең деп қабылдау қажет.
      3) Тығыздамаларды үрлеп тазартатын газдардың үрлеу білтесі.
      Тығыздамаларды үрлеп тазарту кезінде шығатын зиянды заттардың шығарындысы келесідей болады:
      көмірсутегілер - 6,12 кг/сағ
      көмірсутегі тотығы - 0.037 кг/сағ
      Тығыздамаларды үрлеп тазарту кезінде шығатын газдардың көлемі үрлеп тазартатын сорғыдан берілетін ауаның мөлшеріне тең.
      Мысал. Газ-моторлы сығымдағыштың бәсеңдеткішінен шығатын көміртегі оксидінің шығарындыларын анықтау. Газ-моторлы сығымдағышқа жұмсалатын жанармайдың шығыны - 100 кг/сағ.

       кг/сағ
      18. Оқшау газдарды және ауаны үрлеу.
      Парафиннен және майдан айыратын қондырғыларда оқшау газдар үрленеді. Осы газдар метилэтилкетон, ацетон, көмірсутегілер (с.і. бензол, толуол), сондай-ақ көміртегі оксиді және азот диоксидтері сияқты зиянды заттардың буларымен қаныққан. Көміртегі оксидінің және азот диоксидтерінің шығарындылары аздаған болып келеді (CO~0,5 т/г, NO
0,1 т/г).
      Оқшау газды немесе ауаны үрлеуге байланысты үдерістер кезіндегі еріткіштердің зиянды шығарындылары, осы газдардың жалпы шығыны бойынша (
, м
/сағ) және жүйедегі осындай температура ауқымында және қысым шамасында сұйық фазамен салмағы тең болып келетін бу-газ фазасының құрамы бойынша анықталады.

      , (2.8.1.)
      мұндағы
 - үрлеу қысымы шамасында және температурасы ауқымында бу фазасындағы зиянды заттардың салмақтық концентрациясы, кг/м
.
      Мұнай фракциялары мен бір құрауышты жүйелер үшін
 келесі формула бойынша анықталады

      (2.8.2.)
      мұндағы
 - үрлеу температурасындағы өнімнің қаныққан буларының қысымы , мм сын.бағ., осы Әдістеменің 1-қосымшасына сәйкес 2-сурет бойынша анықталады;

       - үрлеу желісіндегі абсолютті қысымы, мм сын.бағ.;

       - өнім буларының молекулалық салмағы;

      - үрлеу температурасы, ҮС,
      Көп құрауыштың жүйелердің құрамына кіретін заттар үшін (бензол, толуол және басқалар)
 келесі формула бойынша анықталады:

      (2.8.3.)
      мұндағы
 - үрлеу температурасындағы таза құрауыштың қаныққан буының қысымы, мм сын.бағ.; осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 5-кесте бойынша анықталады;

       - сұйық фазадағы құрауыштың моль үлесі.
      Бағдарланған есеп үшін бензолға қабылдауға болады

       
      толуға
.
      Мысал. Оқшау газды үрлеген кезде лақтырылатын МЭК мөлшерін анықтау. Есептеуге арналған бастапқы деректер:
      қондырғыға келіп түсетін оқшау газдың мөлшері - 0,3 т/сағ.;
      оқшау газдың тығыздығы
 кг/м
;
      үрлеу газының температурасы - -10 ҮС;
      сыйымды ыдыстардағы абсолютті қысым - сын.бағ.
      Осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 5-кесте бойынша -10 ҮС ауқымында МЭК қаныққан буларының қысымын анықтаймыз.

 
            МЭК молекулалық салмағы -
 (C
H
O)
      Сонда
 кг/м
 

       кг/сағ
      19. Технологиялық қондырғылар катализаторының регенераторлары.
      1) Каталитикалық крекинг қондырғыларының катализаторын регенерациялау.
      Катализаторды регенерациялаған кезде көміртегі оксидінің шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.9.1.)
      мұндағы 1,25 - 0 ҮС және сын.бағ. болғанда көміртегі оксидінің тығыздығы;

       - катализаторды регенерациялаған кезде түзілетін газдардың шығарындылар көлемі (
, м
/сағ),ауаның регенерациясына берілетін мөлшерге тең келеді;

       - шығатын газдардағы көміртегі оксидінің көлемдік концентрациясы, % көл.;

       - регенератордан шыққан кезде газдардың температурасы, ҮС.
      Көмірсутегілер мен азот оксидтерінің шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.9.2.)
      мұндағы
 - шығатын газдардағы зиянды заттың концентрациясы, мг/м
.
      Катализаторлық тозаңның шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.9.3.)
      мұндағы
 - шикізат бойынша қондырғының өндіргіштігі, т/сағ;

       - қондырғыда өңделетін шикізаттың бір тоннасы үшін кг шамасындағы катализаторлық тозаңның үлестік шығарындысы, кг/т.

      ,
 және
 мәндері осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 15-кестеде ұсынылған.
      * Промоторларды қолданған кезде шығатын газдардағы көміртегі оксидінің көлемдік концентрациясы 0,02% көл. дейін азаяды.
      Күкірт диоксидінің шығарынды саны (кг/сағ) кокстағы жалпы күкірттің мөлшері бойынша есептеледі (
, % салм.):

      (2.9.4.)
      немесе қондырғы шикізатындағы жалпы күкірттің мөлшері бойынша (
, % салм.):

      (2.9.5.)
      мұндағы
 - катализатордың қабатынан жанып кететін кокстың мөлшері, кг/сағ.

      (2.9.6.)
      мұндағы
 - катализатордың айналым еселігі, т/т шикізат;

       - шикізат бойынша қондырғының өндіргіштігі, т/сағ;

      ,
 - регенерацияға дейін немесе одан кейін катализатордағы кокс мөлшері, % салм.
       Мысал. Каталитикалық крекинг қондырғысында шарикті катализаторды регенерациялаған кезде зиянды заттардың шығарындыларын анықтау. Қондырғының өндіргіштігі 46,4 т/сағ, регенерацияға берілетін ауаның көлемі 20000 м
/сағ. Қондырғының шикізатындағы күкірт мөлшері 0,8% салм. Катализатордың салмағы 110 т, катализатордағы кокс мөлшері - регенерацияға дейін 1,65% салм., регенерациядан кейін 0,2% салм.

      кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ
      Күкірт диоксидінің шығарындыларын есептеу үшін, катализатордың қабатынан жанып кеткен кокс мөлшерін анықтаймыз.

       кг/сағ

 
            Сонда
 кг/сағ
      20. Катализаторды риформинг және гидротазарту қондырғыларында регенерациялау.
      Катализаторды регенерациялаған кезде зиянды заттардың шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.9.7.)
      мұндағы
 - катализатордың салмағы, кг;

       - регенерация циклының ұзақтығы, сағ;

       - кокстың немесе күкірттің шөгу дәрежесі, % салм.;

       - түзілген зиянды заттың үлестік шығарындысы (кг/кг) осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 16-кесте бойынша анықталады.
      Мысал. Л-24/6 қондырғысында катализаторды регенерациялаған кезде зиянды заттардың бір жылдық шығарындыларын анықтау. Катализатордың салмағы , бір регенерация циклының ұзақтығы 120 сағ, бір жылда 2 регенерация жүргізіледі.

 

 
                  21. Сыйымды ыдыстардың аспа жолы.
      Аммиакты сыйымды ыдыстардың аспа жолы.
      Аммиакты сыйымды ыдыстардың аспа жолдарынан атмосфераға шығарылатын аммиак шығарындысы (т/г) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.10.1)
      мұндағы
 - жүктеп толтырылған аммиакты судың көлемі, м
/г;

       - Генри константасы, мм сын.бағ., осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 17-кесте бойынша анықталады;

       - аммиакты судағы аммиактың моль мөлшері;

       - аммиак буларының тығыздығы, кг/м
;

       - жүйенің жалпы қысымы, мм сын.бағ.
      Судағы аммиактың моль үлесі келесі формула бойынша есептеледі

      (2.10.2.)
      мұндағы
 - аммиакты судағы аммиактың салмақтық үлесі, кг/кг қоспа;

       - аммиакты судың молекулалық салмағы.
      22. Фенол қосылған сыйымды ыдыстардың аспа жолы.
      Қондырғыға фенол қабылдау желісін үрлеп тазартқан кезде, майларды фенолмен тазарту және жанармайға қосатын заттарды өндіру қондырғыларындағы сыйымды ыдыстардың аспа жолдарынан болатын фенол ысырабы (кг/сағ) келесі формула бойынша анықталады:

      (2.10.3.)
      мұндағы
 - үрлеп тазарту кезінде ығыстырылған газ қоспасының көлемі, м
/сағ;

       - газ қоспасындағы фенолдың салмақтық концентрациясы, кг/ м
 

      (2.10.4.)
      мұндағы
 - сыйымды ыдыстың газ кеңістігіндегі қысымы, мм сын.бағ.;

       - газ кеңістігінің температурасы ауқымында фенол буларының қысымы, мм сын.бағ., осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 5-кесте бойынша анықталады;

       - газ кеңістігінің температурасы ауқымында фенол буларының тығыздығы, кг/м
 

      (2.10.5.)
      мұндағы
 ҮК

      , ҮК,
 - газ кеңістігінің температурасы, ҮС;

       - фенолдың молекулалық салмағы.
       Мысал. Аммиактың мол мөлшері
,
 кг/м
 құрайтын аммиакты судың 10000 м
мөлшері толтырылатын сұйыққоймалардан аммиактың ысырабын анықтау. Сұйыққоймадағы орташа температура +10 ҮС:

       т/г
      23. Өндірістік орынжайлар.
      Жалпы алмасатын желдету жүйелерімен өндірістік орынжайлардан шығарылатын зиянды заттардың жалпы шығарындысы (кг/сағ) келесі формула бойынша анықталады

      (2.11.1.)
      мұндағы
 - жылыту кезеңіндегі жұмыс аймағында зиянды заттың орташа концентрациясы (газдан құтқару станцияларының деректері бойынша қабылданады), мг/м
;

       - ортадан тепкіш сорғылармен жабдықталған сорғы қондырғылары үшін - 1,5; мікбас қондырғылары үшін 3, сығымдағыштар үшін - 2 тең келетін түзетпе коэффициент;

       - ағынды немесе сорып шығатын механикалық желдету қондырғыларының жиынтық өндіргіштігі (есептегенде ең үлкені қабылданады), м
/сағ.
      Мысал. Жалпы өндіргіштігі 35000 м
/сағ құрайтын үш ағынды қондырғылар және жалпы өндіргіштігі 34000 м
/сағ құрайтын бес сорып шығатын қондырғылар қызмет атқаратын каталитикалық крекинг қондырғысының тұрақтандыру блогының «суық» сорғы қондырғысынан жалпы шығарындылардың көлемін анықтау. Күкіртті сутегінің орташа концентрациясы 1985 жылы 2,7 мг/м
 құрады.

       кг/сағ
      24. Битумдық қондырғылардың тотығу газдарын әбден жағатын пештер.
      Битумдарды алу үдерісі, тотықтандырғыш текшелерде шикізатты ауамен тотықтандыруда жатыр. Үдерістің нәтижесінде, зияндылықтың көп мөлшерінен тұратын тотығу газдары түзіледі. Қондырғыларда тотығу газдарын зарарсыздандыру үшін циклондық оттықтардан тұратын технологиялық пештер мен әбден жағатын пештер қолданылады.
      Жанармайдың жануын ескерместен тотығу газдарынан шығатын зиянды шығарындылардың мөлшері (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі.

      (2.12.1.)
      мұндағы
 - битумдық қондырғының өндіргіштігі, т/сағ;

       - өңделген шикізаттың бір тоннасына кг шамасында түзілген
-ші зиянды заттың үлестік шығарындысы, кг/т; осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 18-кесте бойынша қабылданады;

      - жану үдерісі жүріп жатқан пештің түріне байланысты
-ші зиянды зат бойынша тазарту коэффициенті; келесіге сай қабылданады: осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 18-кесте бойынша
      Әбден жағатын пештерден лақтырылатын фенол мөлшері (кг/сағ) келесі формула бойынша анықталады:

      (2.12.2.)
      мұндағы 13,5 - шығатын газдардағы фенолдың мөлшері, мг/м
;

      - түзілетін тотығу газдарының мөлшері, м
/сағ

      (2.12.3.)
      мұндағы 103,8 - өңделетін шикізаттың бір тоннасына түзілетін тотығу газдарының үлестік көлемі, м
/т.
      Әбден жағатын пештерден лақтырылатын күкірт диоксидінің мөлшері (кг/сағ) келесі формула бойынша анықталады:

 
            мұндағы
 - күкіртті сутегіні және меркаптандарды сәйкесінше жандырғаннан түзілетін күкірт диоксидінің мөлшері, кг/сағ:

       

       
      Әбден жағатын пештерден шығатын зиянды заттардың (күкірт диоксиді, күкіртті сутегі, меркаптандар, көмірсутегілер, көміртегі оксиді) шығарындыларының мөлшеріне келесіні қосу керек:
      камералық және технологиялық пештерде тотығу газдары жанған кезде - қондырғының технологиялық пешінен шығатын тиісті зиянды заттардың шығарындыларына;
      циклондық пештерде тотығу газдары жанған кезде - циклондық пешке берілетін жанармай жанған кезде түзілетін тиісті зиянды заттардың шығарындыларына.
       Мысал. Шикізат бойынша өндіргіштігі 43 т/сағ құрайтын битумдық қондырғының тотығу газдарын әбден жағатын пештерден шығатын зиянды заттардың шығарындыларын анықтау. Әбден жағу үдерісі 100 кг/сағ жанармай шығынымен орындалады. Жанармайдағы күкіртті сутегі мөлшері 0,01% салм. Тотығу газдарын жандырған кезде лақтырылады (жандыруға берілетін жанармайды ескерместен).

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ
      Фенол шығарындыларын анықтаймыз:

       м
 

       кг/сағ
      Күкірт диоксидінің шығарындыларын анықтаймыз

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ
      Жанармайдың жануынан шығатын зиянды заттардың шығарындыларын анықтаймыз

       кг/сағ (форм. 2.5.1.)

       кг/сағ (2.5.4-форм.)

       т/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ
      Газдарды әбден жағатын циклондық пештен шығатын жалпы мөлшері лақтырылады

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ

       кг/сағ
      25. Технологиялық қондырғылардың ұйымдастырылмаған шығарындылары.
      Технологиялық қондырғылар сорғы, сығымдағыш, тоңазытқыш, бағандық және басқа да жабдықтардың, сонымен қатар арматура үлкен болып келетін құбыржол коммуникацияларының тұтас кешенімен сипатталады.
      Жабдықты, аппаратураны және коммуникацияларды қолдану барысында температуралық деформациялар мен тозудың салдарынан, механикалық немесе коррозиялық-эрозиялық бұзылу нәтижесінде, зиянды заттардың айтарлықтай көп мөлшері бөлінеді.
      26. Көмірсутегінің жалпы шығарындыларын (жиынтық мөлшерін) есептеу.
      Технологиялық қондырғылардан шығатын көмірсутегінің жалпы шығарындылары (жиынтық мөлшері) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.13.1.)
      мұндағы
- көмірсутегілердің жалпы ұйымдастырылмаған шығарындылары, кг/сағ;

      - қондырғының өндіргіштігі, кг/сағ;

       ,
 - мәндері осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 9-кестеде ұсынылған коэффициенттер.
      Коэффициенттер, мұнай өңдеуші зауыттардың бір типтік қондырғыларына заттай зерттеу жүргізу нәтижелері бойынша алынған.
      Осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 19-кестеде болмаған технологиялық қондырғылар үшін, коэффициенттер, өзінің параметрлері бойынша жақын қондырғының коэффициенті ретінде қабылданады.
      Құрамдастырылған қондырғылардан шығатын зиянды заттардың шығарындыларының мөлшерін есептеген кезде (мысалы, ЛК-6у, КТ және т.б.), осы қондырғыларды секцияларға бөліп, әрбір секцияда бөлек есептеу керек. Бөлек секциялардың шығарындыларын жиынтықтау арқылы, құрамдастырылған қондырғының жалпы шығарындысын анықтауға болады.
      27. Жеке заттардан және шектік, шектік емес, хош иісті көмірсутегілерден атмосфераға шығарындысын есептеу.
      Зиянды құрауыштардың есебі келесі формула бойынша жүргізіледі:

      (2.13.2.)
      мұндағы
- бөлек құрауыштардың жалпы шығарындысы, кг/сағ;

       - мәндері осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 20-кесте бойынша қабылданатын коэффициенттер.
      28. Күкіртті сутегінің жалпы шығарындыларын есептеу.
      Технологиялық қондырғылардан шығатын күкіртті сутегінің жалпы шығарындылары келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.13.3.)
      мұндағы
 - күкіртті сутегінің жалпы шығарындысы, кг/сағ;

      - өңделетін шикізаттың мөлшеріне қатысты
-ші түрдегі газдың шығарылуы, % салм.;

       -
-ші түрдегі газда күкіртті сутегінің мөлшері, % салм.
      29. Элементар күкіртті өндіретін қондырғылардан шығарылатын зиянды заттардың жалпы шығарындысын есептеу.
      Күкірт диоксидінің шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.13.4.)
      Күкіртті сутегінің шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.13.5.)
      30. Күкірт қышқылын өндіретін қондырғылардан шығарылатын жалпы шығарындысын есептеу
      Күкірт диоксидінің шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.13.6.)
      Күкірт қышқылы тұманының шығарындылары (кг/сағ) келесі формула бойынша есептеледі:

      (2.13.7.)
      Мысал. Өндіргіштігі 6680000 т/жыл құрайтын ТКЭҚ-АВТ-6 қондырғысынан шығарылатын жалпы ұйымдастырылмаған шығарындыларды есептеу. Құрғақ газдардың шығарылуы 1,8%, құрғақ газдағы күкіртті сутегінің мөлшері 1,2% құрайды. Сұйылтылған газдардың шығарылуы 1,6%, күкіртті сутегінің мөлшері 0,075% құрайды.
      Қондырғы 8000 сағат жұмыс істеді деп санап, қондырғының өндіргіштігін кг/сағ шамасында анықтаймыз

 
            Көмірсутегілердің шығарындылары келесідей болады (2.13.1-формуласы):

      кг/сағ
      Осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 20-кестеге және 2.13.2-формулаға сәйкес, ЭЛОУ-АВТ қондырғысы тек қана шектік емес көмірсутегілерді шығарады (шектік емес үшін
).
      Қондырғыдан шығатын күкіртті сутегі шығарындыларын есептейміз:
      құрғақ газдардан (2.13.3-формуласы):

       кг/сағ
      сұйылтылған газдардан:

       кг/сағ
      Қондырғыдан шығатын күкіртті сутегі шығарындыларының барлығы

       кг/сағ
      31. Автомобиль көлігі.
      Іштен жанатын қозғалтқыштардың (ІЖҚ) түрлері әртүрлі болып келетін (бензин, дизель, газ негізінде және т.б.) автомобильдерден шығатын зиянды заттардың шығарындыларын есептеу.

      (2.14.1.)
      мұндағы:
 - картерлік шығарындыларды және жанармайдың булануын ескере отырып, ІЖҚ түріне байланысты автомобильден шығарылатын
-ші зиянды заттың үлестік шығарындысы, г/км; осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 21-кесте бойынша анықталады;

       - есептік кезеңнің ішінде қозғалтқыштың осындай түрі бар автомобильдердің жүріп өткен жолы, млн. км;

       - автомобильдің техникалық күйін ескеретін коэффициент;

       - автомобильдің орташа жасын ескеретін коэффициент.

      ,
 мәндері осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 22-кесте бойынша анықталады.
      Автокөліктен шығарылатын жалпы шығарынды, автомобильдердің барлық топтарының зиянды заттарының шығарындыларынан құралады.
 

Зиянды заттардың ең жоғары шығарындыларын анықтау

      32. Себебі РШШ орнатқаннан кейін, ең қолайсыз метеорологиялық шарттарда және кәсіпорынның көздерінен (технологиялық тәртіпті бұзудан болатын дүркіндік шығарындылардан басқа) айтарлықтай көп шығарындыларда атмосфералық ауадағы зиянды заттардың РШШ асып кетеді.
      2-бөлімде келтірілген әдістемелер, көптеген жағдайда, қайнар көздерден шығатын зиянды заттар шығарындысының интегралдық бағасын анықтауға мүмкіндік береді.
      Газ ағындарының салыстырмалы түрде тұрақты параметрлерімен сипатталатын ұйымдастырылған шығарынды көздерінің бірқатары үшін, шығарындылардың интегралдық бағасы ең жоғары шығарындылардың бағасы ретінде қолданыла алады. Шығарындылардың қарқындылығы көбінесе климаттық шарттарға байланысты болып келетін сұйыққоймалар, тазарту құрылыстарының нысандары, айналымды сумен қамту блоктары сияқты ұйымдастырылмаған қайнар көздер үшін, ең жоғары шығарындылар жаз мезгілінде орын алатын болады.
      Ұйымдастырылмаған қайнар көздерден ең жоғары шығарындылардың анықтау тәсілдері төменде келтірілген.
      33. Сұйыққоймалық парктер, тасымалдауға арналған сыйымды ыдыстар.
      Осындай қайнар көздерден шығарындылардың ең жоғары көлемін анықтау үшін, 1.1.1, 2.1.9, 2.2.1. формулалары бойынша жаз мезгіліндегі (ІІІ-ші тоқсан) шығарындыларды анықтаған жөн.
      Алынған көлемді т/тоқсан және г/с шамасына ауыстыру арқылы, шығарындының ең жоғары көлемін алуға болады:

 
            34. Тазарту құрылыстары, айналымды сумен қамту блоктары.
      Ең жоғары көлемді (г/с) келесі формула бойынша анықтаған жөн:

 
            мұндағы
 - булануға әсер ететін климат шарттарын (күн радиациясы) ескеретін коэффициент (осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 23-кесте).
      35. Сыйымды ыдыстардың аспа жолы.
      Сыйымды ыдыстардың аспа жолдарынан шығатын ең жоғары шығарындыны анықтау үшін, кәсіпорын шарттарында бақыланатын Генри константасының барынша ықтимал көлемін 2.10.1. және 2.10.2. формуласына қою керек, ал кәсіпорындағы аммиак суында ең жоғары аммиак мөлшері болған кезде аммиактың моль үлесін есептеу қажет.
      Қалған қайнар көздер үшін г/с шамасындағы шығарынды көлемі, р.2 және г/с шамасында алынған шығарындыларды бар болғаны кг/сағ шамасына ауыстыру арқылы анықталады.
 

Зиянды заттардың жалпы шығарындысын анықтау

      36. Риформинг және гидротазарту қондырғылары катализаторларының регенераторларынан т/жыл шамасындағы шығарындыларды келесі формула бойынша анықтау керек

 
            мұндағы
 - катализатордың регенераторларынан шығатын
-ші зиянды заттың шығарындысы, кг/сағ;

       - регенерацияның бір циклының ұзақтығы, сағ;

       - регенерация циклдарының саны, бір жылда.
      Егер де регенерация циклы 1 жылдан ұзақ созылса,
 оны бірге тең деп қабылдау керек.
      Қалған ластау көздері үшін, т/жыл шамасындағы қайта есептеу үдерісі келесі форма бойынша жүргізіледі:

 
            мұндағы
- қайнар көзден шығарынды, кг/сағ;

      - бір жыл ішінде қайнар көздің жұмыс уақыты, сағ.
 

5. Заттай өлшеу нәтижелері мен шығарындылардың есептелген көлемдерінің жинақтылығын бағалау

      37. Осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 24-кестеде мұнай өңдеуші және мұнай-химия өндірістерінің негізгі қайнар көздерінен шығатын зиянды заттардың шығарындыларын заттай өлшеу деректерге статистикалық талдау жүргізу нәтижелері ұсынылған. Алдыңғы бөлімдерде қарастырылған есептік тәуелділіктердің көбісі, ең аз квадраттар әдісімен алынған.
      Шығарындылардың есептік және заттай өлшенген көлемдерінің жинақтылық критерийі ретінде, осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 24-кестеде, белгілі формулалар бойынша анықталған салыстырмалы дәлсіздік (
) және орташа квадраттық дәлсіздік (
) мәндері келтірілген.
      2-бөлімде ұсынылған әрбір тәуелділіктер бойынша стандартты ауытқуларды салыстыру деректері осы Әдістеменің 2-қосымшасына сәйкес 24-кестеде келтірілген.
 

Коэффициенттердің тәуелділік кестесінің суреттері

Сұйыққоймалардың орташа тоқсандық айналымдылығына
 коэффициентінің тәуелділік кестесі

            1-сурет

      кестесі

 
            2-сурет.
 

Әртүрлі мұнай өнімдері үшін қаныққан булардың салмақтық концентрациясы

 
            1 - керосин, 2 - лигроин, 3 - дизельдік жанармай,
4 - мазут, 5 - майлар, жанармайға қосылатын заттар

      3-сурет
 

Сұйыққоймалардың орташа тоқсандық айналымдылығына
 коэффициентінің тәуелділік кестесі

 
            4-сурет

Сыйымды ыдыстың толтырылу уақытына
 коэффициентінің тәуелділігі -
әртүрлі құю шарттарында

             
      а - ашық ағын бойынша үстінен құю
      в - ашық ағын бойынша үстінен немесе астынан құю (сыйымды ыдыстың биіктігі (диаметрі)
 м болған кезде
мәнін
мәніне көбейту керек)
      с - жартылай ашық ағын бойынша үстінен құю
 

      5-сурет

Әртүрлі құю шарттарындағы
 артық қысымға

коэффициентінің тәуелділігі

      а - ашық ағын бойынша үстінен құю
      в - жабық ағын бойынша үстінен немесе астынан құю
      с - жартылай ашық ағын бойынша үстінен құю
 

      6-сурет

Қайнай бастайтын температурасы, ҮС

7-сурет

Әртүрлі мұнай өнімдерінің буларындағы жеке заттардың және көмірсутегілер топтарының коэффициенттерінің мәні мен концентрациясының кестелері

коэффициентінің мәндері
 

коэффициентінің мәндері
 

Әртүрлі мұнай өнімдерінің буларындағы жеке заттардың және көмірсутегілер топтарының концентрациясы
 

      5-кесте
 

Мұнай ұстап алғыштардан шығарылатын зиянды заттардың үлестік шығарындысы (жиынтық мөлшері)

Қабаттардың шифермен немесе басқа материалмен жабылу пайызына байланысты
 коэффициентінің мәні
 

Механикалық тазарту нысандары үшін
 коэффициентінің мәндері
 

Тазарту құрылыстарының қабатынан буланған мұнай өнімдерінің буларындағы жеке заттардың және көмірсутегілер топтарының концентрациясы