"Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" 2001 жылғы 16 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 43-бабының 3-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Астана агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы бекітілсін.

      2. Орталық және жергілікті атқарушы органдар осы қаулыдан туындайтын шараларды қабылдасын.

      3. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Астана агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы

      Осы Астана агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы (бұдан әрі – Астана агломерациясының өңіраралық схемасы) Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 желтоқсандағы "Қазақстан-2050" Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" атты Қазақстан халқына Жолдауын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің "Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелерін бекіту туралы" 2013 жылғы 30 желтоқсандағы 1434 (бұдан әрі – Бас схеманың негізгі ережелері) және "Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасын бекіту туралы" 2014 жылғы 28 маусымдағы № 728 қаулыларын іске асыру шеңберінде әзірленді.

      Астана агломерациясының өңіраралық схемасы Қазақстан Республикасының сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы заңнамасына, аумақты ұйымдастырудың санитариялық-эпидемиологиялық, экологиялық, әлеуметтік-экономикалық мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілерге және нормативтік-техникалық құжаттарға сәйкес әзірленді.

      Астана агломерациясының өңіраралық схемасы аумақты дамыту перспективаларын және оның инфрақұрылымға ұзақ мерзімді қажеттілігін айқындайтын қала құрылысы стратегиясы болып табылады. Астана агломерациясының өңіраралық схемасы ережелерін іске асыру кезектілігі, қаржыландыру көздері және көлемі бюджет мүмкіндіктері ескеріле отырып, мемлекеттік бағдарламалар және аумақтарды дамыту бағдарламалары деңгейінде айқындалады.

      Астана агломерациясының өңіраралық схемасының негізгі міндеттері:

      1) Астана агломерациясының шекараларын айқындау;

      2) агломерацияны дамытудың оңтайлы бағыттарын қалыптастыру мақсатында аумақтың шекарасына кіретін әкімшілік-аумақтық бірліктердің мүдделерін ескере отырып, жобаланатын аумақтың ұтымды жоспарлы ұйымдастырылуын айқындау;

      3) аумақты функционалдық аймақтарға бөлу, халықты қоныстандыру және өндірістік күштерді орналастыру жүйесін жетілдіру, инженерлік, көліктік, әлеуметтік және рекреациялық инфрақұрылымды дамыту, аумақтарды қауіпті техногендік және табиғи процестерден қорғау, аумақтың экологиялық ахуалын жақсарту және қоршаған ортаны қорғау жөнінде негізделген ұсыныстар кешенін әзірлеу.

      Астана агломерациясының өңіраралық схемасында Астана агломерациясы аумағын жобалаудың аралық (2020 жыл) және есептік (2030 жыл) мерзімдерге арналған перспективалық қала құрылысын дамытудың жобалық ұсыныстары қамтылады. Астана агломерациясының өңіраралық схемасының негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері осы Астана агломерациясының өңіраралық схемасына 1-қосымшада келтірілген. Астана агломерациясының аймағына енгізілген елді мекендердің тізбесі осы Астана агломерациясының өңіраралық схемасына 2-қосымшада келтірілген.

      Астана агломерациясын ұзақ мерзімді дамытудың жобалық ұсыныстары осы Астана агломерациясының өңіраралық схемасына 3-10-қосымшаларда келтірілген.

1. Аумақты аймақтарға бөлу, қала құрылысын игеру және дамыту

Аумақты қала құрылысын игеру және дамыту

      Астана агломерациясының аумағына Астана қаласы (агломерация өзегі), Ақмола облысының 3 ауданы (Аршалы, Целиноград, Шортанды) және Ақмола облысының Ақкөл ауданының 4 округі кіреді.

Астана агломерациясының аумағы

      Солтүстік шекарасы Ақкөл ауданының Урюпинка ауылдық округі мен Наумов ауылдық округі және Бұланды ауданының Журавлев ауылдық округі шекараларының қиылысқан жерінен басталады. Одан әрі Ақкөл ауданының Урюпинка ауылдық округі мен Наумов ауылдық округін бөліп тұратын шекара бойымен, одан әрі Бұланды ауданының Данилов ауылдық округі мен Ақкөл ауданының Урюпинка және Кеңес ауылдық округтерін бөліп тұратын шекара бойымен, одан әрі Ақкөл ауданының Кеңес ауылдық округі мен Жалғызқарағай ауылдық округін бөліп тұратын шекара бойымен оңтүстікке қарай бұрылады.

      Шығыс шекарасы Ақкөл ауданының екі: Кеңес, Жалғызқарағай округі мен Азат ауылы қиылысқан жерінен басталады, одан әрі Кеңес ауылдық округін Новорыбинск ауылдық округі мен Азат аулынан бөліп тұратын шекара бойымен оңтүстікке жалғасады, одан әрі Новорыбинск ауылдық округі мен Еңбек ауылдық округінің арасымен оңтүстікке бағытталады. Кейін шекара шығысқа бұрылып, Ақкөл ауданының Новорыбинск ауылдық округін Бектау ауылдық округінен және Шортанды ауданының Новоселовка ауылдық округінен бөліп тұратын шекараны бойлай өтеді. Шекара сол бағытта Шортанды ауданы Новоселовка ауылдық округі және Ақкөл ауданы Қарасай ауылдық округі арасындағы шекараның бойымен жалғасады. Одан әрі Шортанды ауданының Новоселовка ауылдық округі, Ақкөл ауданының Қарасай ауылдық округі және Ерейментау ауданының Новомарковка ауылдық округі шекараларының қиылысқан жерінде оңтүстікке бұрылып, Новомарковка және Новоселовка ауылдық округтерін бөліп тұратын шекара бойымен өтеді. Шортанды ауданының Новоселовка ауылдық округі, Целиноград ауданының Приреченск ауылдық округі және Ерейментау ауданының Новомарковка ауылдық округі шекараларының қиылысқан жерінен бастап оңтүстік-шығысқа қарай бұрылады, Целиноград ауданы Приреченск ауылдық округін Ерейментау ауданы Новомарковка ауылдық округінен бөліп тұратын шекара бойымен өтеді және жоғары вольтты желі мен Астана-Павлодар автомобиль тас жолын кесіп өтіп, Целиноград ауданы Приреченск ауылдық округі мен Ерейментау ауданы Ақмырза ауылдық округін бөліп тұратын шекара бойымен Ақжар өзенінің арнасын бойлай өтеді. Кейін Аршалы ауданы Бұлақсай, Сарыоба және Михайловский ауылдық округтерінің Ерейментау ауданының Еркіншілік және Ақсуат ауылдық округтерінің шекарасы бойымен өтеді. Одан әрі Мойылды өзенінің арнасымен және Аршалы ауданының Константиновка ауылдық округін Ерейментау ауданының Ақсуат ауылдық округі мен Күншалған ауылдық округінен бөліп тұратын шекарамен оңтүстік-шығысқа қарай өтеді. Кейін оңтүстікке бұрылып, Аршалы ауданының Константиновка ауылдық округін Қарағанды облысы Осакаровка ауданының Тельман, Қарағайлы, Есіл және Озерный ауылдық округтерінен бөліп тұратын шекараның бойымен оңтүстік-батысқа қарай жалғасады. Одан әрі Аршалы ауданының Анар ауылдық округі мен Осакаровка ауданының Озерный ауылдық округі арасындағы шекараның бойымен өтіп, Қарағанды облысы Осакаровка ауданының Сұңқар ауылдық округі мен Аршалы ауданының Берсуат және Анар ауылдық округтері арасындағы шекарамен жалғасады.

      Оңтүстік шекарасы Аршалы ауданының Берсуат ауылдық округі, Қарағанды облысы Осакаровка ауданының Маржанкөл ауылдық округі мен Сұңқар ауылдық округі қиылысатын нүктеден басталып, батысқа қарай Аршалы ауданының Берсуат ауылдық округі және Қарағанды облысы Осакаровка ауданының Маржанкөл ауылдық округі арасындағы шекараның бойымен өтеді. Одан кейін шекара Аршалы ауданының Берсуат ауылдық округі, Қарағанды облысы Осакаровка ауданының Маржанкөл ауылдық округі мен Нұра ауданы Черниговка ауылдық округінің қиылысқан нүктесінде солтүстікке қарай бұрылып, Аршалы ауданының Берсуат ауылдық округінің Қарағанды облысы Нұра ауданының Черниговка және Энтузиаст ауылдық округтері шекарасының бойымен өтеді. Одан әрі шекара Қарағанды облысы Нұра ауданының Энтузиаст ауылдық округінің Аршалы ауданы Ақбұлақ ауылдық округімен және Целиноград ауданының Қабанбай батыр атындағы ауылдық округі шекарасының бойымен солтүстік-батысқа қарай бұрылады. Шекара Нұра ауданы Киров ауылдық округінің Целиноград ауданы Р. Қошқарбаев ауылдық округімен және Краснояр ауылдық округімен шекарасы бойымен оңтүстік-батысқа қарай бұрылады. Одан әрі Целиноград ауданы Краснояр ауылдық округі мен Қарағанды облысы Нұра ауданының Пржевальск ауылдық округі арасындағы шекараның бойымен өтеді.

      Батыс шекарасы Қорғалжын ауданының Кеңбидайық ауылдық округі, Целиноград ауданының Краснояр ауылдық округі және Қарағанды облысы Нұра ауданының Пржевальск ауылдық округінің қиылысқан нүктесінен басталады. Одан кейін Қорғалжын ауданының Кеңбидайық ауылдық округінің Целиноград ауданының Краснояр, Мәншүк, Шалқар ауылдық округтерімен шекарасы бойымен солтүстік-батысқа өтеді. Кейін Целиноград ауданы Оразақ ауылдық округін және Родина ауылдық округін Қорғалжын ауданының Сабынды ауылдық округінен бөліп тұратын шекара бойымен солтүстік-батысқа қарай өтеді. Қорғалжын ауданының Сабынды ауылдық округі, Астрахан ауданының Каменск ауылдық округі мен Целиноград ауданының Родина ауылдық округінің қиылысу нүктесінде шекара солтүстік-батысқа қарай бұрылып, Астрахан ауданының Каменск ауылдық округі мен Целиноград ауданының Родина ауылдық округі арасындағы шекарамен өтеді. Одан әрі шекара солтүстік-солтүстік-батысқа қарай бұрылып, Астрахан ауданы Николаевск ауылдық округін Целиноград ауданының Тасты ауылдық округінен бөліп тұратын шекарамен өтеді. Одан әрі шекара солтүстік-батысқа қарай бұрылып, Астрахан ауданының Николаевка ауылдық округі мен Шортанды ауданының Петровка және Андреевка ауылдық округтері арасындағы шекарамен өтіп, әрі қарай осы бағытта Шортанды ауданының Андреевка ауылдық округі мен Астрахан ауданы Астрахан ауылдық округінің шекарасымен өтеді. Кейін Астрахан ауданы Жарсуат ауылдық округін Андреевка және Пригородный ауылдық округтерінен бөліп тұратын шекара бойынша жалпы солтүстік-батысқа қарай өтеді. Одан кейін солтүстік-шығысқа бұрылып, Астрахан ауданы Қызылжар ауылдық округін Шортанды ауданы Пригородный ауылдық округінен бөліп тұратын шекара бойымен өтеді. Кейін Ақкөл ауданы Урюпинка ауылдық округін Астрахан ауданы Қызылжар ауылдық округінен бөліп тұратын шекара бойымен және Урюпинка ауылдық округін Бұланды ауданының Журавлевск ауылдық округінен бөліп тұратын шекара бойымен солтүстікке қарай өтеді.

Жоспарланатын аумақты аймақтарға бөлу

      Аумақты функционалдық аймақтарға бөлу аумақтық дамуды реттеу құралын білдіреді, онда функционалдық аймақтардың құрамы, олардың шекаралары, аумақты пайдалану регламенттері айқындалады. Аумақтың функционалдық мақсаты аумақ арналған қызметтің басым түрі ретінде түсініледі.

      Аумақты функционалдық аймақтарға бөлу – бұл белгіленген аймақтардың мақсаттары мен пайдалану режимдерін айқындай отырып, аумақты мақсаты бойынша бөлу.

      Бас схеманың негізгі ережелерінің 5-бөліміне сәйкес функционалдық аймақтар 4 негізгі топқа бөлінген:

      1) қарқынды шаруашылық және қала құрылысын игеру және табиғи ортаны барынша рұқсат берілген жасанды өзгерту аймақтары;

      2) қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары;

      3) шаруашылық игеру шектелген және табиғи ортасы барынша сақталатын аймақтар;

      4) шаруашылық қызметтің ерекше регламенттері бар аймақтар.

      Жоғарыда аталған аймақтардың әрқайсысының құрамында тиісті кіші аймақтарды атап көрсетуге болады.

      1. Қарқынды шаруашылық және қала құрылысын игеру және табиғи ортаны барынша рұқсат берілген жасанды өзгерту аймақтары

      Қоныстандырудың кіші аймағы

      Астана агломерациясы құрамына 126 ауылдық елді мекенді (бұдан әрі –АЕМ), Ақкөл қаласы мен өзек-қала Астананы қамтитын бір орталықты агломерация болып табылады.

      Агломерацияда қоныстандырудың кіші аймағы аумақтарын дамытудың негізгі қағидаты агломерация аумағының экономикалық тығыздығын ұлғайту есебінен Астана қаласының дамуын аумақтық шектеу болып табылады. Перспективада Астана агломерациясы "Назарбаев Университеті" дербес білім беру ұйымы, медицина кластері мен "Астана – жаңа қала" арнайы экономикалық аймағы базасында жоғары технологиялар мен инновациялар орталығы ретінде танылады. Экономикалық тығыздықты ұлғайту үшін Қарағанды қаласы мен Щучинск-Бурабай курортық аймағының жақындығын және перспективалық дамуын ескере отырып, желілік өсу аймағын құрған жөн. Сонымен берге, агломерацияның жобаланып отырған аумағында орналасқан елді мекендердің бей-берекет және жүйесіз өсуіне жол бермеу қажет. Осыған байланысты Астананың айналасында жасыл белдеу қалыптастыру, сондай-ақ рекреация аймағын дамыту аймағы белгіленеді. Астана қаласында инновациялық өнеркәсіп құрылысын дамыту, сондай-ақ қолданыстағы өндірістердің бір бөлігін қала сыртына көшіру, қолданыстағы қоныстану мекендерін реконструкциялау мен қоршаған ортаны сауықтыру жөнінде іс-шаралар өткізу болжанып отыр.

      Өндірістік және логистикалық кіші аймақтар

      Агломерация аумағындағы өндірістік және логистикалық аймақтар Астана қаласынан шығарылатын өнеркәсіптік және қоймалық кәсіпорындарды көшіруге арналған, өйткені олардың орналасуы қалыптасқан құрылыс салу жағдайында санитариялық-гигиеналық және экологиялық талаптарға сай келмейді.

      Инновациялық технологиялар парктерін және өнеркәсіптік объектілерді орналастыруға арналған перспективалы индустриялық аумақтардың алаңы 600 гектарды құрайды.

      Көліктік-коммуникациялық дәліздердің кіші аймағы

      Автомобиль жолдарының кіші аймағы

      Қалыптасқан көліктік-коммуникациялық дәліздер Астана агломерациясын кеңістікте дамытудың жоспарлау осьтерінің өтуін айқындап берді.

      Негізгі көліктік дәліздер бойынша 25 километрлік аймақ (қоныстандыру үшін біршама қолайлы аумақ) шекарасында Астана агломерациясының елді мекендерінің тірек желісімен және перспективалық көлік қаңқасымен өзара байланысты қоныстандыру "дәліздері", қала құрылысының құндылығы жоғары аймақтар айқындалды.

      Жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдары жерлерінің жобалық алаңдары "Автомобиль жолдары үшін жер бөліп беру нормалары" ҚР ҚН 3.03-02-2001 (бұдан әрі – ҚР ҚН) сәйкес белгіленді (2-кесте).

Жолдарға бөлінген белдеулердің ені

      Ескертпе: Сыртқы құлама жаңғыртылуы тиіс және олардың алаңдарын уақытша бөліп берілетін жерге жатқызған жөн.

      Аталған аумақтар мемлекеттік және қоғамдық мүдделер аймағы болып табылады. Автомобиль көлігі аймақтары шегінде учаскелерге меншік немесе иелік ету құқығының болуы негізгі функционалдық мақсатын немесе шартты рұқсат етілген қызмет түрлерін қоспағанда, оларды кез келген басқа мақсаттарда пайдалану үшін негіз болып табылмайды.

      Теміржолдардың кіші аймағы. Астана агломерациясы аумағымен "Алматы – Қарағанды – Астана – Петропавл" және "Астана – Қостанай – Челябі-Екатеринбург" екі халықаралық көлік дәлізі өтеді.

      "Теміржолдар үшін жер бөліп беру нормалары" ҚР ҚН 3.03-17-2001 сәйкес теміржол құрылыстарының сақталуын, тұрақтылығын, беріктігін және жылжымалы құрамдардың қозғалу қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жергілікті атқарушы органдар теміржолдарды ұсыну белдеуіне кірмейтін теміржолдардың мынадай бақыланатын аймақтарын белгілеп отыр:

      елді мекендерден тыс жерде – теміржолдарды ұсыну белдеулерінен екі жаққа 50 метр қашықтықта;

      елді мекендерде – теміржолдарды ұсыну белдеулерінен екі жаққа 20 метр қашықтықта.

      Энергетика желілерінің кіші аймағы

      Энергетика желілерінің аймақтарына энергетикалық инфрақұрылым, оның ішінде электр станциялары, электр беру желілері, қосалқы станциялар, тарату пункттері және басқа да электр желісі шаруашылығы орналасқан аумақтар жатады.

      Энергетика желілері аумақтарына санитариялық қағидаларда көзделген мынадай қорғау аймақтары жатқызылды:

      кернеуі 220 кВ әуе желісі (бұдан әрі – ӘЖ) үшін – 20 м;

      кернеуі 500 кВ ӘЖ үшін – 30 м;

      кернеуі 750 кВ ӘЖ үшін – 40 м;

      кернеуі 1150 кВ ӘЖ үшін – 55 м.

      Сумен жабдықтау және кәріз желілері мен көздерінің кіші аймақтары

      Құрылыс салынбаған аумақтардан өтетін су таратқыштардың санитариялық-қорғаныш белдеулерінің енін шеткі су таратқыштардан бастап қабылдау керек: құрғақ жерге салғанда – диаметрі 1000 мм дейін болғанда 10 м кем емес және диаметрі үлкен болғанда 20 м кем емес; ылғалды жерде – диаметрге байланыссыз 50 м кем емес.

      2. Қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары

      Ақмола облысы дәстүрлі түрде астық өндіруге маманданған ауыл шаруашылығы өңірі болып табылады. Ауыл шаруашылығы өндірісін басым дамыту аймағы Астана қаласының айналасындағы ауқымды аумақтарды алады және бірқатар кіші аймақтарға бөлінеді:

      1) өсімдік шаруашылығы;

      2) мал шаруашылығы.

      Егістіктерді, көп жылдық екпелерді, бақшаларды қамтитын өсімдік шаруашылығы кіші аймағы өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіруге арналған кең аумақтарды алады. Агломерацияда өндірілетін астық өнімі тұрғындардың қажеттіліктерін толық көлемде қамтамасыз етеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан тыс жерге экспортталады.

      Мал шаруашылығы кіші аймағы (жайылымдар мен шабындықтар) негізінен өнім шығару тиімсіз өнімділігі төмен аумақтарда орналасқан. Бұл аумақтарда мал шаруашылығына арналған жем-шөп өндірісі, сондай-ақ мал жаюға арналған жайылымдар дамыған.

      Суармалы жерлерді толық пайдаланбау және экстенсивті пайдалануға байланысты жыртылатын жерлердің тозуы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің негізгі проблемалары болып табылады.

      Ауыл шаруашылығының тиімділігі жерлерді мелиорациялау бойынша өткізілетін іс-шараларға тікелей байланысты. Осыған орай суармалы жерлердің сапалық жай-күйін қалпында ұстау жөніндегі мемлекеттік саясат кешенді түрде және ауыл шаруашылығындағы басқа іс-шаралармен тығыз өзара байланыста әзірленуі және жүргізілуі тиіс.

      Топырақтың қарашірік күйін қалпына келтіру және ұстап тұру үшін органикалық тыңайтқыштарды себу, дақылдардың бірнеше түрін егу және шөптер еге отырып ғылыми негізделген ауыспалы егіс жүргізу, топыраққа органикалық қалдықтарды барынша қайтаруды қамтамасыз ету және топырақтың биологиялық белсенділігін сақтау қажет. Бұдан басқа, атмосфералық ылғалды барынша пайдалану, қар жинақтау және топырақты сортаңдану процесіне қарсы күрес жөнінде іс-шаралар өткізу қажет.

      Астана агломерациясының ауыл шаруашылығы жерлерінде топырақтың одан әрі деградациясын болғызбау үшін эрозияға қарсы агротехникалық іс-шараларды қолдану қажет, өйткені өңір жел эрозиясымен зақымданған қауіпті егіншілік аймағына жатады.

      Астана агломерациясының егістік және табиғи алқаптары алаңын өзгеріссіз қалдыру ұсынылады.

      Жайылымдық жерлерде дефляцияға қарсы іс-шаралар жүргізу, жайылымдарда шамадан тыс мал жаю мен жайылымның тапталуына жол берілмеуі қажет. Жайылымдардағы дефляциямен күрестің негізгі шаралары мал жаюды қатаң нормалау (әсіресе көктем кезінде), өсімдіктердің жойылуы мен топырақ құрылымын тозаңға айналдыруға жол бермеу, шөп (эспарцет, еркекшөп, жоңышқа) егу болып табылады.

      Бас схеманың негізгі ережелеріне сәйкес осы кіші аймақта бейіндік салаларды дамытумен байланысты емес мақсаттарға ауыл шаруашылығы жерлерінің барлық түрлерін алып қоюға шектеу қою ұсынылады. Мұнда шаруашылықтың негізгі түрлерін дамыту жағдайларына кері әсер етуші (атмосфераны ластау, селдер, топырақтың тозуы және тұздануы) өндірістік қызметтің барлық түрлеріне барынша шектеу қойылады. Пайдалану режимі топырақ қабатының бұзылуына, жерасты суларының ластануына жол бермейді. Топырақты мелиорациялау немесе суландыру бойынша іс-шаралар көзделген.

      Астана агломерациясының шекарасында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер 1556,7 мың гектарды алады.

      3. Шаруашылық игеру шектелген және табиғи ортасы барынша сақталатын аймақтар

      Астана агломерациясының шаруашылық игеру шектелген және табиғи ортасы барынша сақталатын аймақтарға мына кіші аймақтар енгізілген:

      1) ұзақ демалу, санаторлық-курорттық қызметтерінің ареалы қамтылған, көбіне рекреациялық мақсатта пайдаланылатын аумақтар;

      2) тарихи ескерткіштер мен құрылыстар орналасқан аумақтар;

      3) жасыл белдеу және "жасыл көшеттер".

      Табиғи немесе мәдени ландшафтқа айтарлықтай зиян келтіретін өнеркәсіптік немесе ауыл шаруашылығы өндірістерін, табиғи ресурстарды пайдаланудың басқа да түрлерін дамытуға және орналастыруға жол бермейтін режимді орнату шаруашылық игеру шектелген аумақтарды пайдаланудың негізгі қағидаты болып табылады.

      Астана агломерациясында Астана қаласынан 30 километр аймақта Нұра мен Есіл өзендері бойында орналасқан қысқа мерзімді демалыс аймақтары, сондай-ақ Щучинск-Бурабай курорттық аймағының орман алқаптарының табиғи жалғасы болып табылатын Ақкөл ауданының көне орман алқаптарында санаторлық-курорттық қызметтер аймағы бар.

      Тарихи ескерткіштер мен құрылыстар орналасқан аумақтар.

      Астана агломерациясының аумағында 118 тарихи-мәдени мұра объектісі орналасқан.

      Тарихи ескерткіштер мен құрылыстар орналасқан кіші аймақ аумағында табиғат және мәдениет ескерткіштерін қорғауды жүзеге асыру, қалалық және өнеркәсіптік құрылысты шектеу, тарихи ескерткіштер мен құрылыстардың эстетикалық келбетін бұзуы мүмкін іс-шаралар өткізуге жол бермеу қажет.

      Ақмол ауылында қуғын-сүргінге ұшыраған саяси қайраткерлердің әйелдері тұтқында отырған, 30-шы жылдардағы қуғын-сүргін құрбандарына арналған "АЛЖИР" естелік мұражайы орналасқан.

      "Жасыл белдеу"

      Өңірдің экологиялық ахуалы мен микроклиматын жақсарту, биологиялық әралуандылығын арттыру үшін Астана қаласының айналасында жасыл белдеу жасалды, оның көлемі жылдан жылға ұлғайып келе жатыр.

      4. Шаруашылық қызметінің ерекше регламенттері бар аймақтар

      Бұл санатқа:

      1) тарихи-мәдени мұра объектілерін (тарих және мәдениет ескерткіштерін) қорғау аймақтары;

      2) тұрақты радиометриялық бақылауды қажет ететін радиоактивтік ластануы мүмкін аумақтар;

      3) ірі өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарынан ластанған зиянды санитариялық аймақтар;

      4) бақтар, батпақтар, пайдалы қазбалардың кен орындары;

      5) геологиялық ортасы бұзылған аумақтар;

      6) төтенше жағдай туындау қаупі бар объектілер (магистральдық газ және/немесе мұнай құбырлары және басқа объектілер) өтетін аумақтар;

      7) су қорғау аймақтары енгізілген.

      Су қорының аумақтары

      Астана агломерациясының аумағындағы су қорғау аймақтары және су объектілеріне арналған белдеулер қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге сәйкес белгіленді.

      Ақмола облысы әкімдігінің 2011 жылғы 7 желтоқсандағы № А-11/492 қаулысымен Есіл өзенінің мынадай су қорғау аймағы белгіленді:

      1) су қорғау аймағы – 500 – 1000 м;

      2) су қорғау белдеуі – 50 – 100 м.

Су қорғау белдеулерiнің ең тар енi

      Су қорғау аймақтарының шегінде:

      1) су объектілерін және олардың су қорғау аймақтары мен белдеулерінің ластануы мен қоқыстануын болдырмайтын құрылыстармен және құрылғылармен қамтамасыз етілмеген жаңа және реконструкцияланған объектілерді пайдалануға беруге;

      2) жобасы келісілген және бекітілген жобалау құжаттамасы негізінде белгіленген тәртіппен Астана қаласы мен Ақмола облысының жергілікті атқарушы органдарымен келісілген жобасы жоқ ғимараттарға, құрылыстарға, коммуникацияларға және басқа да объектілерге реконструкциялау жүргізуге, сондай-ақ құрылыс, су түбін тереңдету және жарылыс жұмыстарын жүргізуге, пайдалы қазбалар өндіруге, кәбіл, құбыр және басқа да коммуникацияларды төсеуге, бұрғылау, жер қазу және өзге де жұмыстар жүргізуге;

      3) тыңайтқыштар, пестицидтер, улы химикаттар мен мұнай өнімдерін сақтайтын қоймаларды, көлік құралдары мен ауыл шаруашылығы техникасына техникалық қызмет көрсету, оларды жуу пункттерін, механикалық шеберханаларды, тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтарды төгетін құрылғыны, аппаратураларды пестицидтермен және улы химикаттармен толтыратын алаңдарды, авиациялық-химиялық жұмыстар жүргізуге арналған ұшу-қону жолақтарын орналастыруға және салуға, сондай-ақ судың сапасына кері әсер ететін басқа да объектілерді орналастыруға;

      4) мал шаруашылығы фермалары мен кешендерін, ағынды су жинағыштарды, ағынды сумен суарылатын егістіктерді, зираттарды, мал өлексесін көметін орындарды, сондай-ақ жерүсті және жерасты суларының микробпен ластану қаупіне себепші болатын басқа да объектілерді орналастыруға;

      5) жүктелім нормасынан асырып мал жаюға, су қоймаларының режимін нашарлататын малды шомылдыруға және санитариялық өңдеуге және шаруашылық қызметінің басқа да түрлеріне;

      6) су көздеріндегі су кемерінен екі мың метрге жетпейтін қашықтықта орналасқан ауыл шаруашылығы дақылдары мен орман екпелерін улы химикаттармен авиациялық өңдеу және авиация арқылы минералдық тыңайтқыштармен қоректендіру тәсілін қолдануға;

      7) шекті рұқсат етілген шоғырлануы белгіленбеген пестицидтерді қолдануға, қардың үстіне тыңайтқыш себуге, сондай-ақ залалсыздандырылмаған көң қосылған сарқынды суды және тұрақты хлорорганикалық улы химикаттарды тыңайтқыш ретінде пайдалануға тыйым салынады.

      Агломерация аумағын дамытуды реттеу кезінде табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға ұшырайтын аумақтарды қорғау қажеттігін де ескеру қажет.

      Қала құрылысы шектеулерін айқындау.

      Астана агломерациясы көктемде қар еріген кезеңде тасқын сулармен су басуы мүмкін аймақта орналасқан. Су басу мүмкіндігін болдырмау үшін Астана қаласының айналасында алдын алу шаралары жүргізілді, Астана қаласының оңтүстік-шығыс жағынан судан қорғайтын бөгет салынды.

      Астана агломерациясының өңіраралық схемасында тасқын су басу қаупі болғандықтан, халықты Целиноград ауданының Шінет және Ағанас ауылдарынан Целиноград ауданының Ақмол мен Қосшы ауылдарына көшіру көзделген.

      Сондай-ақ іргелес жатқан аумақтарды ықтимал су басуын болдырмау үшін Есіл өзені арнасының сағасын тереңдету мен ұзарту бойынша инженерлік-геологиялық іс-шараларды жүргізу көзделген.

      Астана агломерациясы аумағында кездесетін басқа да қауіпті физикалық-геологиялық процестерге шөгу құбылыстары, жыралардың пайда болуы, сортаңдану, эрозия, суффозия және басқалары жатады.

      Астана агломерациясын төтенше жағдайлардан (бұдан әрі - ТЖ) тұрақты дамыту бойынша іс-шаралар жоспары:

      1) қоршаған ортаны мониторингілеу, халықтың тіршілік әрекетінің тәуекелін талдау және ТЖ болжау;

      2) қорғау іс-шараларын жүргізудің орындылығы туралы шешім қабылдау;

      3) ТЖ тәуекелін төмендету және ауқымын азайту бойынша алдын алу шараларына қаражатты ұтымды бөлу;

      4) ТЖ тәуекелін төмендету және олардың салдарын азайту бойынша алдын алу шараларын жүзеге асыру;

      5) ТЖ кезінде авариялық құтқару және қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу.

      Тарихи ескерткіштер және құрылыстар орналасқан аумақтар.

      Іске асырылуы жоспарланып отырған ірі инфрақұрылымдық жобаларға, сондай-ақ жер қойнауын өңдеуге бағытталған жобаларға мониторинг жүргізу, игерілетін аумақтарда есепке алынған тарих және мәдениет ескерткіштерінің бар-жоғын анықтау қажет.

      Осылайша, әрбір функционалдық аймақта аумақты пайдаланудың өзіндік айрықша режимі белгіленген, жобалық жоспарды әзірлеу кезінде, сол сияқты жобалық ұсыныстарды іске асыру кезінде де оны қатаң сақтау қажет.

      Аумақты функционалдық аймақтарға бөлу және анықталған қала құрылысы регламенттері Алматы агломерациясын аумақтық дамытудың жобалық ұсыныстарының негізі болды.

      Агломерацияның әкімшілік-аумақтық бөлінісі ауылдық округтер түрінде болады, олардың аумағында АЕМ-дер орналасады. Мысалы, Целиноград ауданында 1 ауылдық округқа 2,94 елді мекен тиесілі, ал Шортанды ауданында – 2,42, Аршалы – 2,75, Ақкөл (4 округ) – 4,0.

      Зерттелетін аумаққа құрамында 46 ауылдық округ және Астана қаласы (агломерация өзегі) бар барлығы 127 АЕМ кіреді. Агломерацияның жалпы аумағы 2 177 мың гектарды (4-кесте) құрайды.

      Агломерация өзегі – Астана қаласынан 30 км радиуста Целиноград ауданының 9 ауылдық округі, Аршалы ауданының 4 ауылдық округі және Шортанды ауданының 1 ауылдық округі орналасқан. 60 км радиуста аудандардың ауылдық округтерінің арақатынастары өзгереді: Целиноград ауданына 7 округ және Қошқарбаев, Максимовка және Ақмол ауылдық округтерінің аумақтары ішінара кіреді, Аршалы ауданының 7 округі және Шортанды ауданының 7 округі кіреді. 60 км астам радиус шегінде Аршалы ауданының 5 округі (Берсуат, Анар, Түрген, Константиновка, Ақбұлақ), Шортанды ауданының 4 округі (Андреевка, Пригородный, Новокубанка және Петровка), сондай-ақ Ақкөл ауданының 4 округі (Еңбек, Кеңес, Урюпинка, Ақкөл) орналасқан.

      Агломерация өзегінің айналасында АЕМ-нің қалай орналасқанын қарайтын болсақ, онда 30 км радиуста Целиноград ауданының АЕМ (32 АЕМ) көптеп орналасқанын, Шортанды ауданының 3 АЕМ-і, Аршалы ауданының 7 АЕМ-і орналасқанын байқауға болады. Астана қаласынан 60 км радиуста Целиноград ауданының 20 АЕМ-і, Аршалы ауданының 15 АЕМ-і, Шортанды ауданының 15 АЕМ-і орналасқан.

      Осылайша, қарастырылып отырған аумақтағы 127 АЕМ-нің 95-сі немесе 74,8 %-ы агломерация өзегінен 30-60 км, яғни бір сағаттық жерде орналасқан. Әкімшілік-аумақтық бөлу схемасынан 4 аудан орталығының бірі Ақмол ауылы 30 км радиуста, Аршалы және Шортанды кенттері 60 км радиуста, Ақкөл қаласы 60 км радиустан тыс орналасқан.

Агломерацияның ауылдық аудандарын әкімшілік-аумақтық бөлу

      Климат. Зерттеліп отырған аумақ жауын-шашынның аз, жылу мен жарықтың мол болуымен ерекшеленеді. Жазы ыстық, сондықтан ғимараттар мен құрылыстарды артық күн энергиясынан қорғауды талап етеді, ал суық қысы жылыту маусымының ұзақтығымен сипатталады. Орта есеппен жылыту маусымы 210 күнге созылады. Аңызақ желді құрғақ жазы ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісіне теріс әсерін тигізеді.

      Астана агломерациясының аумағы су тапшы аумаққа жатады. Жерүсті сулары көкөністер мен малды суарудың қажетті көлемі үшін жеткіліксіз. Агломерация шегіндегі жерүсті суларының ресурстары ылғалдылығы орташа жылы - 384,0 мың м³/тәу. (140,0 млн. м³/жыл) мөлшерінде, ал ылғал аз жылдары - 104 мың м³/тәу. (38,0 млн. м³/жыл) бағаланады.

      Жер бедері. Қарастырылып отырған аумақ Қазақ ұсақ шоқысының батыс бөлігін алып жатыр. Бұл теңіз деңгейінен биіктігі 300 – 400 м болатын дөңесті жазықтық. Қала құрылысы тұрғысынан қарағанда жер бедері біршама қолайлы болып табылады. Жер бедерінің ерекшелігі – ағынсыз ойпаңдардың (дала тостағандары) көп мөлшерде болуы, бұл елді мекендердің орналасқан жерін ағынды су мен нөсерлік кәріз жүйесін жасауда қиындық келтіреді.

      Халықтың орналасу сипаттамасы және демография. Елді мекендер саны Целиноград ауданында ең көп. Сағаттық қолжетімділік шегінен тыс жерде бірнеше ірі ауылдық округтер орналасқанын атап өту қажет, мысалы, Шортанды ауданында – Андреевка, Петровка, Пригородный және Новокубанка, Аршалы ауданында – Берсуат, Анар, Константиновка, Целиноград ауданында – Краснояр ауылдық округінің бір бөлігі, Ақкөл ауданында – Кеңес және Урюпинка округтері орналасқан. Зерттеліп отырған аумақтың ауылдық елді мекендерінің аумағында ауыл шаруашылығы құрылымдары, өндірістік кәсіпорындар, денсаулық сақтау, білім беру және мәдениет мекемелері жұмыс істейді.

      Қарастырылып отырған аумақтағы халықтың 22 %-ы ауыл шаруашылығы саласында жұмыс істейді, оның ішінде Целиноград ауданындағы ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтылған халықтың үлесі 27 %-ды, Шортанды ауданында – 12 %-ды, Аршалы ауданында – 11 %-ды, Ақкөл ауданында – 13 %-ды құрайды.

      Егер АЕМ-ді тұрғындар санына байланысты өлшемдер бойынша қарайтын болсақ, онда агломерация аймағында әркелкі орналасуды байқауға болады. Қарастырылып отырған аумақтағы тұрғындарының саны 6000 адамнан асатын ірі АЕМ-дер агломерация өзегіне тікелей жақын (Талапкер, Ақмол, Қараөткел, Қосшы) және тек қана Шортанды және Аршалы кенттері 60 км радиуста орналасқан, Астана қаласының айналасындағы ірі қоныстардың меншікті үлес салмағы 5 %-дан аспайды. Тұрғындар саны 3000 – 5000 адамды құрайтын АЕМ-дер айтарлықтай әлеуеті бар, қарастырылып отырған аумақ шегінде мұндай елді мекендердің саны 5-еу (Жібек жолы ауылы, Қабанбай батыр ауылы, Қаражар ауылы, Софиевка ауылы, Бозайғыр ауылы). Алайда көлемі үлкен емес, 400-ден кем адам тұратын шағын ауылдық қоныстар үлесі 35 %-дан сәл асады. АЕМ-дердің мұндай шоғырлануы бір орталықты агломерацияға тән болып келеді.

2. Өндірістік күштерді, халықты қоныстандыру және өңірлік және өңіраралық маңызы бар көлік, инженерлік, әлеуметтік және рекреациялық инфрақұрылымдарды орналастыру жүйесін кешенді дамыту шаралары

Халықты қоныстандыру жүйесін жетілдіру шаралары

      Қоныстандыру жүйесін қалыптастыру болжамы мынадай тұжырымдарға негізделген:

      1) көші-қон ағынын қысқарту есебінен елордаға халықтың шоғырлануын біртіндеп төмендету;

      2) қала маңы аумағында қосымша субурбандалу процестерін дамыту.

      Бұл үшін:

      1) қала маңындағы аумақты дамытудың заманауи форматын қамтамасыз ету қажет, бұл бірінші кезекте тұрғын үй және көлік инфрақұрылымына қатысты болады;

      2) индустрияны дамыту үшін қажетті дамыған өндірістік инфрақұрылымды ұсыну және тиісінше жұмыс орындарын ашу;

      3) урбандалған аймақта халық үшін өмір сүру сапасы бойынша елордамен салыстырылатын жағдайды қамтамасыз ету қажет. Қалаға кіретін магистральдар бойында орналасқан қоныстандыру арналарында тиісті әлеуметтік-экономикалық әлеуеті бар перспективалы елді мекендер халықты орналастыру ареалы болып табылады.

      2030 жылға қарай агломерация аумағында қазіргі Ақкөлден басқа үш шағын серіктес қаланы дамыту жоспарланған:

      1) бұл Шортанды, Степное, Дамса, Научный кенттерін шағын қалаға біріктіру. Қазірдің өзінде халқының саны 10 мың адамнан асады, ал ең қашық кенттер арасындағы арақашықтық 5 км аз. Агломерациялық аймақтың үш ауданының арасында бизнес тығыздығының деңгейі ең жоғары (1000 адамға шаққанда 86,5 бірлік). Кластерде ауыл шаруашылығы мақсатындағы емес халықты жұмыспен қамту салалары басым: 23,3 % өнеркәсіп, 48,7 % кең спектр қызметтері. Шортанды кентінен Астана қаласына еңбек көші-қонының үлесі төмен – 13 %, бұған қарамастан халықаралық өлшемшарттар бойынша агломерация өзегімен байланысты тану үшін жеткілікті болып табылады;

      2) екінші шағын қала – Аршалы, оны құрудың алғышарты шикізат жеткізуші және өткізу нарығы ретінде Теміртау – Астана даму осінде индустриялық аймақ құру болып табылады. Үш жақын орналасқан елді мекеннен құралған қоныстану кластері (Аршалы кенті, Ижевское ауылы және Ақбұлақ ауылы халқының саны 10 000 адам, еңбекке жарамды 5,5 мың адам), елордадан дербес экономикалық өнеркәсіптік әлеуеті бар. Аршалы кенті халқының 51 %-ы өнеркәсіпте жұмыспен қамтылған, тек 3,8 %-ы елді мекеннен тыс жерде жұмыс істейді;

      3)      үшінші шағын қала Жалтыркөл ауылы ауданында орналасқан, оны құрудың алғышарты Астана қаласынан 30 км қашықтықта мультимодальдық индустриялық-логистикалық орталық құру болып табылады. Жаңа индустриялық-логистикалық орталықта әртүрлі сыныпты қойма кешендерін, көкөніс қоймаларын, астық терминалы мен мұнай базасын салу ұсынылады. Аталған қойма кешендері тек Астана агломерациясының қажеттіліктерін ғана емес, көршілес өңірлердің (Ақмола, Қарағанды, Павлодар облыстары) қажеттіліктерін де қанағаттандыратын болады. Бұл ретте көлік-логистикалық хабты дамыту өнеркәсіптік кәсіпорындардың дамуына серпін береді.

      2050 жылға қарай бұл қалалар халқының саны 50 мың адамнан артық орташа қалалар санатына ауысуы қажет.

      Бас схеманың негізгі ережелеріне сәйкес Астана қаласынан 100-150 км радиуста, Астана агломерациясы шекарасынан тыс және қатынамалы еңбек көші-қоннан асып түсетін ірі елді мекендер негізінде көші-қон ағындарын өзіне қарай тартатын контрмагниттерді құру ұсынылады. Батыс бағытта – Астраханка ауылы, солтүстікте – Макинск қаласы, шығыста – Ерейментау қаласы, оңтүстік-шығыста – Осакаровка ауылы, оңтүстік-батыста – Қорғалжын ауылы, олар ықпал ету аймағындағы АЕМ-дерге қызмет көрсету орталықтары болады.

      Жүргізілген есептеулер бойынша агломерация аймағында халықтың саны 2020 жылға қарай 1 миллион 300 мыңнан асады, оның ішінде Астана қаласы – 1 млн. адамнан асады, 2030 жылға қарай елордадағы халық саны 1220 мың адам, ал ауылдық аудандарда 400,1 мың адам болады (5-кесте).

Астана агломерациясы халқының санын болжау, мың адам

      Соңғы 10 жыл ішінде Астана қаласының халық санының өсімі 50 %-дан асты, осыған ұқсас үрдіс тек Целиноград ауданына тән, қалған іргелес аумақтарда халық санының азаюы байқалады.

      2008 жылдан бастап жыл сайы Астана мен қала маңы аумағына орта есеппен 44,7 мыңға жуық адам көшіп келеді. Егер көшіп келудің өңірлік құрылымын қарастыратын болсақ, халықты жіберетін негізгі өңірлік донорларды анықтауға болады. Бірінші кезекте, бұл – Оңтүстік Қазақстан облысының тұрғындары – шамамен 15 %, сондай-ақ мынадай іргелес облыстар:

      Ақмола облысы – 12 %;

      Қарағанды облысы – 11 %,

      Шығыс Қазақстан және Қостанай облыстары – 9 %.

      Осы үрдіс сақталған жағдайда жыл сайын елордаға көшіп келетін 5 – 6 мың адамға агломерацияның ауылдық аудандарында тұрақты тұруы үшін қажетті жағдай жасау қажет.

      Агломерация өзегінің және аумақтағы төрт ауданның экономикалық әлеуеті экономикалық белсенді халықты тартудың маңызды факторы болып табылады. Қазіргі кезде агломерация өзегінің экономикасын еңбек күші тапшы ретінде сипаттауға болады, құрылымдық тұрғыда біліктілігі жоғары мамандарға қажеттілік және құрылыс үшін біліктілігі төмен жұмысшы ресурстарына маусымдық қажеттілік айқындалған.

      Тұтас алғанда, агломерация өзегі бойынша 2030 жылға қарай экономикалық белсенді халық 52,9 %-дан бастап 54,0 %-ға, жұмыспен қамтылған халық 94,5 %-дан бастап 95,6 %-ға дейін өседі деп болжанып отыр.

      Осы көрсеткіштердің болжамды шамасы агломерацияның ауылдық аудандары бойынша біршама жоғары.

      Егер агломерацияның ауылдық аудандарындағы еңбекке жарамды жастағы халық 2014 жылы орташа жылдық санынан 67 %-ды құрайтын болса, онда 2030 жыға қарай 4 %-ға өсім жоспарланған.

      Тиісінше, агломерацияның ауылдық аумақтарында экономикалық белсенді халық 55,2 %-дан бастап 60 %-ға дейін өседі деп жоспарланған, жұмыспен қамтылған халық 55 % болады.

      Экономикалық өсім кезеңінде агломерация өзегінің өткізу нарығына бағдарланған кәсіпорындардағы жұмыс орындары санының артуы агломерациялық әсерді күшейтеді. Осыған байланысты агломерацияның ауылдық аумақтарында жұмыспен қамтуды алмастыратын ішкі құрылым күрделенген, бұл жағдайда осы аумақ тұрғындарының көбі жұмысқа агломерация орталығына барады. Маятниктік көші-қон үлесіне барлық жұмыспен қамтылған халықтың небәрі 47 %-ы тиісті.

      Екінші орында өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық орналасқан, ол барлық жұмыспен қамтылған халықтың 19 %-ын құрайды. Өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық құрылымы жағынан біркелкі емес және оған кіріс деңгейі мен халықтың жұмыспен қамтылу сипаты бойынша әртүрлі топтар жатқызылады. Атап айтқанда, ірі қалаларда өзін-өзі жұмыспен қамту кәсіпкерлік қабілетімен ерекшеленетін тұлғалардың ерікті таңдауы үдерісінде қалыптасады. Қаладан айырмашылығы ауылдарда өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық арасында еңбек нарығында тұрақты жұмыс таппағандықтан құжатсыз жұмыс жасауға мәжбүрлі түрде баратындар да болады, олардың көпшілігі өзін-өзі жұмыспен қамтуды саналы таңдауға қарағанда кездейсоқ табыс табумен шұғылданады.

      2030 жылға қарай құрылымдық тұрғыда қызмет көрсету саласындағы жұмыспен қамтылған халықтың үлесі – 36 %-ға, өнеркәсіп – 15 %-ға, ауыл шаруашылығы – 18 %-ға, құрылыс – 10 %-ға өседі.

Өндірістік күштерді кешенді дамыту шаралары және Астана агломерациясының экономикалық даму перспективалары

      Ауыл шаруашылығы.

      Астана агломерациясының ауылдық аумағының экономикасын дамыту өңірдегі экономиканың барлық салаларының жай-күйін оңтайлы өзгертетін мультипликативті әсер береді, елорданың азық-түлік белдеуі қызметінің тиімділігін арттырады және Астана агломерациясының ауылдық аймақтарындағы әлеуметтік жағдайды жақсартады.

      Әртараптандыру процесін күшейту ауыл шаруашылығы дақылдарының нормативтік өнімділігі және ауыл шаруашылығы жануарларының өнімділігі жағдайында тиісті салалардағы әртүрлі өнімнің қосымша көлемін алуға мүмкіндік береді. Жүргізілген экономикалық бағалау аграрлық өндірістің ірі шаруашылық субъектілерінің артықшылығын анықтады. Осыған байланысты агломерацияның ауылдық аумақтарындағы ірі шаруашылық жүргізуші субъектілер мысалында ауыл шаруашылығы салаларын әртараптандыру болжамына басты назар аударылды.

      Өсімдік шаруашылығы.

      Шаруашылықтарда егістік алқаптарының меншікті үлесін тиісті деңгейлерге дейін жеткізу қажет, атап айтқанда: астық тұқымдастар мен бұршақтар – 70 %-дан артық емес, майлы дақылдар – 5 – 7 %, жем-шөп дақылдары – 12 %, картоп және көкөністер – 2 – 3 %, пар – 10 %. 6 – 9-кестелерде жалпы агломерацияның ауылдық аудандары бойынша өсімдік шаруашылығы өнімдерін орналастыру көрсетілген.

Ақкөл ауданындағы егістік алқаптарының жоспарланған құрылымы және өсімдік шаруашылығы өнімдерінің болжамды көлемі (4 округ)

      Инвестициялар өсімдік шаруашылығы саласын әртараптандыру шеңберінде өсірілетін ауыл шаруашылығы дақылдарының түрлеріне арналған. Қазіргі уақытта өсіріліп отырған дақылдар бойынша инвестициялар талап етілмейді, шығындар технологиялық карталарға сәйкес қалыптасады.

Аршалы ауданындағы егістік алқаптарының жоспарланған құрылымы және өсімдік шаруашылығы өнімдерінің болжамды көлемі

Целиноград ауданындағы егістік алқаптарының жоспарланған құрылымы және өсімдік шаруашылығы өнімдерінің болжамды көлемі

Шортанды ауданындағы егістік алқаптарының жоспарланған құрылымы және өсімдік шаруашылығы өнімдерінің болжамды көлемі

      Егістік алқаптарын әртараптандыру құрылымы әрбір нақты ауыл шаруашылығы дақылы бойынша өсімдік шаруашылығы өнімдерін кем дегенде нормативтік өнімділікті қамтамасыз ету арқылы есептеуге мүмкіндік береді, өйткені озық аграрлық кәсіпорындарда 1 гектар егістік алқабына шаққанда жалпы жиналымның өнімділігі анағұрлым жоғары.

Перспективаны ескере отырып өсімдік шаруашылығы өнімдері өндірісінің әртараптандырылған көлемінің серпіні

      Перспективаға арналған өнім көлемі (2020, 2030 жылдары) егістік алқаптарының болжамды мөлшері мен нормативтік өнімділікке байланысты есептелген. Инвестициялар мөлшері 1 гектар егістік алқабына жұмсалған шығындардан айқындалады.

      Зерттеліп отырған өңірде ауыл шаруашылығының мамандануы дәстүрлі түрде дамыған мал шаруашылығымен бірге өсімдік шаруашылығын білдіреді. Мал шаруашылығының дамуы берік қалыптасқан жем-шөп базасы негізінде ғана мүмкін болады, сондықтан бөлімде қажетті рациондағы жем-шөп теңгерімін құру арқылы барлық түрдегі мал басын жем-шөппен қамтамасыз етуге толық талдау жасалған.

Аудандық статистика басқармаларының деректері бойынша экстраполяцияланатын мал мен құс басына шаққанда агломерацияның ауылдық аудандарындағы малдың барлық түрлері үшін жем-шөп теңгерімі (бұдан әрі – мың ц.ж.б.)

      Агломерацияның ауылдық аудандарындағы малдың барлық түрлерінің мал басы туралы деректер және 1 мал басына шаққанда жем-шөпке қажеттілік негізінде іс жүзіндегі әрі 2020 және 2030 жылдарға дейінгі есепті кезеңдегі жем-шөп теңгерімі айқындалды. Жем-шөп теңгерімі құрылымында қажеттілігі астық өндірісі есебінен қамтамасыз етілетін концентраттарға 50 %-ы тиесілі болады. Қазіргі кезде егістік алқаптары құрылымында астық тұқымдастар 85 %-дан астам болып отыр. Мал шаруашылығының көк және шырынды жем-шөпке қажеттілігін қанағаттандыру үшін келешекте сүрлем, көк түріндегі жем-шөп және барлық түрдегі шөптерді алу үшін оларды 117 мың гектардан кем емес аумаққа егу қажет (11-кесте).

      Мал шаруашылығы.

      Агломерацияның ауылдық аудандарында мал шаруашылығы саласын дамыту мал басы санын арттыру есебінен жоспарланып отыр, ол жалпы табынға және аудандарды ретроспективті мамандандыруға негізделеді, өйткені қазіргі кезде оның меншікті үлесі өте аз (10 – 12 %). Агломерацияның ауылдық аудандарындағы мал шаруашылығы мынадай түрде беріледі: ірі қара мал (бұдан әрі – ІҚМ) (етті бағыт), ІҚМ (сүтті бағыт), жылқы шаруашылығы, етті-майлы қой шаруашылығы (12 –15-кестелер).

Ақкөл ауданында мал шаруашылығының орналасуы (4 округ)

      Етті және сүтті мал шаруашылығындағы мал басының саны айтарлықтай өсіп отыр; жылқы мен ұсақ мал (бұдан әрі – ҰМ) басы санының артуы баяу. Жем-шөп алаңдарының саны 1 алаңға 1200 бас есебімен айқындалады. СТФ саны – 1 фермаға 500 сиыр деген есебімен айқындалады. Инвестициялар көлемі 1 мал басына жұмсалатын шығын есебінен анықталады (сатып алу, күтім жасау, сондай-ақ СТФ мен бордақылау алаңдарын салу және жабдықтау).

Аршалы ауданында мал шаруашылығының орналасуы

Целиноград ауданында мал шаруашылығының орналасуы

Шортанды ауданында мал шаруашылығының орналасуы

      Мал басын болжау үшін экономикалық-статистикалық талдаудың әртүрлі әдістері пайдаланылды: серпіннің қатарлары, экстраполяция, есептік-конструктивтік, теңгерімдік. Серпіннің қатарлары негізінде мал басы түрлері бойынша үрдістер (мал түріне байланысты өсім немесе кему) анықталды және олардың санына перспективалы экстраполяциялау жүргізілді. Осы есептеулер аудандар бөлінісінде және жалпы агломерацияның ауылдық аумақтары бойынша жүргізілді. Шаруашылықтың барлық санаттары үшін агломерация аудандарының бөлінісінде сүтті бағыттағы сиырлардың, сүт өндірісінің және бір сиырға шаққанда орташа жылдық сауымның саны бойынша болжамдар келісілді және бекітілді. Мал басының жыл сайынғы өсімі жем-шөп дақылдарының егістік алқаптарын егіс алаңын бөлу нәтижесінде әртараптандырылған жем-шөптің құрылымында жоспарлауға болады деген фактіні ескере отырып, 1,5 % шегінде жоспарланып отыр және есептелген мал басы перспективада жем-шөппен қамтамасыз етіледі деп айтуға болады.

Болжамды мал басының серпіні

      Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемін айқындау үшін Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі ұсынған схемаға сәйкес агломерацияның ауылдық аудандарының мамандануы шеңберінде (сүтті бағыттағы мал шаруашылығы, етті бағыттағы мал шаруашылығы, жылқы және қой шаруашылығы) есепті мал басы және түрлері бойынша малдың тұқымдық өнімділігі ескерілген. Мысалы, 1 сиырға шаққанда сауымды 2020 жылы 4000 кг және 2030 жылы 5000 кг дейін жеткізу жоспарланған, өйткені Целиноград ("Родина" аграрлық фирмасы" ЖШС) және Аршалы ("Ижевский" өндірістік кооперативі) аудандарында сүтті сиырлардың айтарлықтай жоғары өнімділік деңгейіне қол жеткізілгенін айта кеткен жөн.

Мал шаруашылығы өнімдері өндірісінің болжамды көлемінің серпіні

      Перспективада өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы салаларын дамыту қосымша 10,5 мың жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді (18-кесте). Бұл нәтиже ауыл шаруашылығының негізгі салаларын әртараптандыру және жылыжай шаруашылығы, мал сою орындары, көкөніс қоймалары, сүт-тауар фермалары, бордақылау алаңдары сияқты объектілерге инвестиция салу есебінен мүмкін болады.

Ауыл шаруашылығы салаларының болжамды дамуын ескере отырып, агроөнеркәсіптік кешен салаларындағы агломерация аумақтары бойынша еңбек ресурстарының қосымша санын анықтау

      Агломерацияның ауылдық аумақтарының инвестициялық аймақтарын айқындау.

      Экономиканың аграрлық секторының қолданыстағы заңнамалық базасы әлемдік нарықтық экономика талаптарына сәйкес келеді және ең алдымен кәсіпкерлікті қолдау мен қорғауға бағытталады, бұл Doing Business рейтингімен расталып отыр. Дүниежүзілік Банктің Doing Business рейтингінде 2014 жылы "Салық салу" көрсеткіштері бойынша Қазақстан әлемдегі 189 экономика ішінде 17 орынды иеленіп отыр, "Миноритарлы инвесторларды қорғау" бойынша – 25 орында, "Кәсіпорындарды тіркеу" – 55 орында тұр. Қазақстан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (бұдан әрі - ТМД) елдері ішінде инвестициялық қызметті жүзеге асыруға қолайлы жағдай жасау бойынша көшбасшылардың бірі болып саналады.

      Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 14 ақпандағы № 420 Жарлығымен Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 - 2021 жылдарға арналған жаңа мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Мемлекеттік бағдарлама) қабылданды, оның аясында АӨК-ні дамытуға алдағы бес жылға 2,4 трлн. теңгеден аса қаражат көзделген.

      2017 жылы 260 млрд. теңгедей субсидия бөлінді, ол 2013 жылғы деңгейден 3 есе көп.

      Мемлекеттік бағдарлама аясында өнеркәсіптік мал шаруашылығы үшін минералдық тыңайтқыштар, тұқым шаруашылығының, гербицидтердің, асыл тұқымды өнімнің, құрама жемнің құнын, суаратын суды жеткізу бойынша қызметтерді субсидиялау арқылы агроөнеркәсіптік кешен субъектілеріне тікелей қолдау көрсетілуде.

      Инвестициялық субсидиялауды жеке атап өту жөн, мұнда бизнесмендер өздерінің шығындарының бөлігін ауыл шаруашылығын инвестициялауға өтеуі мүмкін болады.

      Бұдан басқа, өңдеуші кәсіпорындардың шикізат сатып алуға кеткен шығындарын субсидиялау көзделген. Субсидияланатын ауыл шаруашылығы өнімдері тізбесіне импортқа барынша тәуелді позициялар кірді: қант, құрғақ сүт, сары май, ірімшіктер.

      Ағымдағы жылы субсидияның барлық 65 түрі қайта қаралып, нәтижелері бойынша 11 тиімсіз субсидия алып тасталды, 40 субсидия бойынша өлшемшарттар өзгертілді, қалған 14 өзгеріссіз қалды.

      Аталған тәсілдер, көзделген бюджеттік қаражат шеңберінде орта және шағын ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлердi, бұрын бөлінген бюджеттік қаражат шегінде барынша қамтуға мүмкіндік береді.

      Орта және шағын шаруашылықтардың әлеуеті, оларды ауыл шаруашылығы кооперациясына тарту арқылы барынша пайдаланылатын болады.

      2015 жылғы 29 қазанда қабылданған "Ауыл шаруашылық кооперативтері туралы" Қазақстан Республикасының Заңы бюджет қаражатымен бекітілген. 2016 жылы ауыл шаруашылығы кооперацияларына қолдау көрсету үшін мемлекеттік бюджеттен 10 млрд. теңге, ал 2017 жылы 42 млрд. теңге бөлінген, осылайша оларды ауқымды дамытуға негіз қаланған.

      Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы күнінен бастап агроөнеркәсіптік кешен экономиканың басым саласы болып анықталған. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 2014 жылы 3,1 трлн. теңгені құраған, ал 2004 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 695,8 млрд. теңгені құраған болатын. Статистикалық деректер бойынша 2014 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің (көрсетілетін қызметтердің) тізбе әдісімен есептелген нақты көлем индексі (бұдан әрі - НҚИ) 2004 жылғы деңгейге қарағанда 133,2 % құрады, оның ішінде өсімдік шаруашылығы өнімдері – 143,8 %, мал шаруашылығы өнімдері – 123,2 %.

      Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялар үлесі 2004 жылы 44,1 млрд. теңгені құрады, ал 2014 жылы 173,3 млрд. теңге болды. Тізбе әдісімен есептелген 2014 жылғы НҚИ 2004 жылғы деңгейге шаққанда 241,0% құрады.

      Құрылғылар мен жабдықтар құны жылдық 8% мөлшеріндегі инфляцияға түзетілген. Есептеу базасы: құрылыстар бойынша бизнес-жоспарлар, Қазақстан Республикасындағы 2020 жылға дейін сүтті бағыттағы мал шаруашылығы саласын дамытудың шебер жоспары.

      Барлығы агломерация бойынша 38 сүт-тауар фермасы қажет.

Агломерация аудандары бойынша сүт-тауар фермалары

Сүт қабылдау пункттері

      Бір сүт қабылдау пунктінің қуаты жылына 750 тонна, құрылыс-монтаждау жұмыстарының (бұдан әрі – ҚМЖ), жабдықтар мен қуаты жылына 750 тонна сүт қабылдау пункттерін ұйымдастыруға арналған техника құны шамамен 10,2 млн. теңгені құрайды.

      Есептеу базасы: құрылыстар салу жөніндегі бизнес-жоспар, Қазақстан Республикасындағы 2020 жылға дейін етті бағыттағы мал шаруашылығын дамыту жоспары.

      Барлығы агломерация бойынша 40 бордақылау алаңы қажет. Құрылыс салуға және жабдықтарға жиыны 18052 млн. теңге (40*451,3 млн. теңге) қажет.

      Агломерацияның бүкіл аумағында мал табынын қалыптастыруға (мысалы, малды сатып алуға) 35514,9 млн. теңге қажет. Құны – 1 басқа 739895 теңге.

      Агломерация аумағындағы етті бағыт бойынша инвестициялар жиыны: 53568 млн. теңге, оның ішінде жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін (бұдан әрі – ТЭН) әзірлеу құны 240 млн. теңге.

Агломерация аудандары бойынша бордақылау алаңдары

Мал сою орындары

Жылыжайлар

      Жылыжай жұмыс істейтін ең төменгі температура – 42 С^о. Жүйе тәулік бойы 20 С^о жылуды сақтап тұрады, бұл өсімдіктердің өсуі мен жетілуіне қажетті оңтайлы режим. Жыл мезгіліне байланысты жылыжайдан 400-1800 тонна көкөніс: қияр, қызанақ және аскөк жиналады. Жоба 3,5 гектарға есептелген (дереккөз: "ҚазАгроФинанс" АҚ).

Көкөніс қоймалары

      Алаңы 4 мың шаршы метр үлгілік көкөніс қоймасына өнім сапасы сақтала отырып 9 айға дейінгі мерзімге сақтауға 8,0 мың тонна көкөніс пен жеміс сияды.

      Сыйымдылығы 8,0 мың тонна болатын көкөніс қоймасын салу:

      1) көкөністердің тұрақты қоры мен өнімді сақтауды қамтамасыз ету есебінен азық-түліктік тұрақтылықты арттыруға;

      2) сақтау шығындарын төмендетуге, нарыққа шығару көлемін арттыруға;

      3) 60 астам қосымша жұмыс орнын ашуға;

      4) АӨК инфрақұрылымын жақсартуға мүмкіндік береді.

Есепті кезеңде өзекті қоса алғанда Астана агломерациясы және тұрғындардың азық-түлік өнімдеріне қажеттілігі, аудандарының өнім өндіру теңгерімі

      Агломерация аудандарында өнім өндіру теңгерімі және Астана агломерациясы тұрғындарының азық-түлік өнімдеріне қажеттілігі анықталған үрдістер (25-кесте) негізінде есептелген перспективада өзекті ескере отырып, оларда қанағаттандыру деңгейінің қалай өзгергенін көрсетеді. Дара дақылдар өсіру және мал шаруашылығын дамытуды жеткіліксіз қаржыландыру жағдайына өндіріске қарағанда, өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығының негізгі түрлері өндірісін әртараптандыру 2020 және 2030 жылдары тұрғындардың қажеттіліктерін аса жоғары деңгейде қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

      Мысалы, агломерацияның ауылдық аудандарында картоп егетін егістік көлемін 15 мың гектарға дейін арттыру оған қажеттілікті 2020 жылы – 133 % және 2030 жылы – 131 % қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Перспективада көкөністермен (аққауданды қырыққабат, сәбіз, қияр, қызанақ, әртүрлі аскөк) – 2020 жылы – 48 % аскөкті қоспағанда, қанағаттандыру пайызы 3 есе едәуір артады.

      Астана қаласы халқының мал шаруашылығы өнімдеріне (еттің барлық түрлері, сүт, мәйек ірімшігі, сары май, қаймақ, сүзбе) деген қажеттілігін тек қана агломерацияның ауылдық аудандарымен толық қамтамасыз ету мүмкін емес, осыған байланысты Ақмола облысының барлық аудандары және Қарағанды облысының төрт ауданы кіретін Астананың азық-түлік белдеуін оң және қарышты дамыту көзделіп отыр. Құс шаруашылығы бойынша оң үрдіс байқалады және болашақта осы саладағы өнімдермен тұрғындардың қажеттіліктерін толық мөлшерде – 100% және одан жоғары қанағаттандыруға қол жеткізу болжанып отыр.

      Астана агломерациясының ауылдық аумақтарын дамыту жөніндегі іс-шаралар жоспары (Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту):

      1) агломерация аумағында ауыл шаруашылығы салаларын әртараптандыру.

      2) егістік алқаптары құрылымын Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2014 жылғы 23 мамырдағы № 1-1/277 бұйрығымен бекітілген Ауыл шаруашылығы өнімдерінің нақты түрін өндіру үшін ауыл шаруашылығы алқаптарын оңтайлы пайдалануға байланысты арнайы ұсынылған схемаға сәйкес келтіру, оның ішінде:

      агломерацияның ауылдық аумақтарында шаруашылықтардағы егістік алқаптарының үлес салмағын: астық және бұршақ - 70 % кем емес, зәйтүн - 5 - 7 %-ға, азықтық - 12 %-ға, картоп және көкөністер -2 - 3 %-ға, пар - 10 %-ға жеткізу.

      3) инновациялық технологияларды пайдалана отырып және экономиканың аграрлық секторы салаларының техникалық базасын жаңғырта отырып, АӨК салаларын қарқынды дамыту;

      4) 14000 гектардан кем емес алқапта картоп, 6000 га кем емес алқапта көкөніс өсіруде қарқынды технологияларды пайдалану.

      5) жылыжай желісінің, заманауи көкөніс сақтау қоймаларының құрылысы, құрылысқа ТЭН әзірлеу жөніндегі шаралар:

      Аршалы кентінде – 1 жылыжай,

      Аршалы кентінде – 1 көкөніс сақтау қоймасы,

      Степное ауылында – 1, Бозайғыр ауылында – 1 жылыжай,

      Степное ауылында – 1 көкөніс сақтау қоймасы,

      Қабанбай батыр аулында – 1,

      Ақкөл қаласында – 1 жылыжай;

      6) мал шаруашылығы салаларын ІҚМ өсіру және бордақылау бойынша жоғары технологиялық фермалар, шағын СТФ, арнайы бордақылау алаңын, агломерацияның ауылдық аумақтарының шаруашылық субьектілерінің азықтық базаларын нығайту негізінде сүт қабылдау пункттерін құру жолымен дамытуға болады;

      7) ауыл шаруашылығы жануарларының жалпы табынын жоғары өнімді мал басын, оның ішінде малдың түріне байланысты, басын: ірі мүйізді ірі қараны 52320 дейін, оның ішінде сиырларды 26107 дейін, жылқыны 26550 дейін, қойды 58300 дейін арттыру.

      8) жем-шөптік дақылдар егетін егістік алаңы 117000 гектарға дейін жеткізу.

      9) агломерацияның ауылдық аумақтарында құрылысқа ТЭН әзірлеу:

      СТФ – 38 кем емес;

      бордақылау алаңдары – 40 кем емес;

      сүт қабылдау орындары – 70 кем емес;

      10) мал сою алаңдары желісін, заманауи мал базарларын құру;

      11) агломерацияның ауылдық аумақтарында кемінде 6 соғым пунктінің құрылысына ТЭН әзірлеу;

      12) инновациялық технологияларды қолданатын, жоғары білікті персоналды тартатын кәсіпорындарды қолдау бойынша шешім қабылдау.

Индустриялық аймақ құру

      "Төңкеріс" индустриялық аймағы (Шортанды ауданындағы Бозайғыр ауылдық округі).

      Өндірістің үлкен қалалардан көшірілуі және олардың қызмет көрсету секторына мамандануы салдарынан осы салалардың кеңістікте шоғырлануының жаңа жүйесі қалыптасады. Дүниежүзілік Банк мамандарының мәліметтері бойынша қалалардың екі типін қалыптастыру қажет, олар – әртараптандырылған және мамандандырылған қалалар. Агломерациялар, әдетте, бірнеше ірі әртараптандырылған орталықтар мен шағын мамандандырылған қалалардан құралады.

      Төңкеріс станциясының индустриялық аймағында өнеркәсіпті дамытудың негізгі бағыттары:

      1) көліктік машина жасау;

      2) ауыл шаруашылығы машиналарын жасау.

"Төңкеріс" индустриялық аймағында жоспарланған инвестициялық жобалар

      "Аршалы" индустриялық аймағы (Аршалы ауданының Аршалы кенті).

      Аршалы кентінің артықшылығы оның Астана – Теміртау – Қарағанды даму осінде орналасуы болып табылады. Қазақстанның қалыптасқан ірі өндірістік қалалары арасындағы байланыстың болуы қаланың өнеркәсіптік мамандануына негіз болады.

      Экономикалық белсенді халықтың ағымдағы еңбекке мамандануын екі бейінді сала, атап айтқанда, агроөнеркәсіптік кешен және құрылыс материалдары өндірісі анықтайды. Қазіргі кезде Аршалы кентінің барлық дерлік өнеркәсібі агломерация өзегінің қажеттіліктерін қанағаттандыруға нысаналы бағытталған. "ҚазШпал" АҚ, "Аркада Индастри" ЖШС, "Нефрит Голд" ЖШС қала түзуші кәсіпорындар болып табылады. Өндірілген өнімді өткізу нарығын іздестіру басты проблема болып табылады. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда ("ҚазШпал" АҚ-ны қоспағанда) өнімдерді жеткізуге ұзақ мерзімді шарттар жасалмаған.

      Дәстүрлі маманданудан басқа (АӨК, құрылыс материалдары өндірісі), қала өнеркәсібін жоғары технологиялар индустриялық аймағын құру есебінен дамыту жоспарланған. Бұл жоғары технологиялы ғылымды көп қажет ететін бәсекеге қабілетті өнім өндірісін қамтамасыз ету үшін қажет.

      "Аршалы кенті" индустриялық аймағы үшін өнеркәсіптің ең басым салалары:

      1) энергетикалық машина жасау;

      2) металл өңдеу (құю өндірісі) болып табылады.

      Энергетикалық машина жасау. Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарын электрмен жабдықтау тиімділігін арттыру мақсатында "Солтүстік – Оңтүстік" бағытындағы тасымалдауды күшейту үшін "500 кВ Солтүстік – Шығыс – Оңтүстік транзиті құрылысы" жобасы іске асырылатын болады. Бұл жоба екі кезеңде жүзеге асырылады. Бірінші кезеңі "Екібастұз – Семей – Өскемен" бағыты бойынша, екінші кезеңі "Семей – Ақтоғай – Талдықорған – Алматы" бағыты бойынша жүреді. Осы жоба іске қосылғанда Қазақстанның оңтүстігі мен солтүстігі арасындағы берілетін электр энергиясын өткізу желісінің қабілеті 2100 МВт, яғни 14 млрд кВт/с жетеді.

      Қазақстандағы жаңартылатын энергия көздерінің 2020 жылға дейін даму жоспарында 13 жел электр станциясын және 4 күн электр станциясын салу қамтылған. Жаңа энергия объектілері құрылысы тек тиісті энергия үнемдеудің өтемдік бағдарламасын жүргізгеннен кейін және ЖЭК энергиялық қондырғыларын қолданғанда ғана мүмкін болады.

      Металл өңдеу. Өнеркәсіптік өнімдер сапасын арттыру аралық буындардағы өнім сапасына, атап айтқанда, машина жасаудың дайындық базасы болып табылатын құю өндірісіне тәуелді болады. Қазіргі кезде құйылған бөлшектер машиналар мен құрылғылардың жалпы салмағының орта есеппен 65 %-ын құрайды, сондықтан олардың беріктігі, ұзақ мерзімге жарамдылығы және т.б. дайын өнім сапасына тікелей әсер етеді.

      Құйылған машина жасау әлеуеті мынадай перспективалы сегменттермен айқындалады:

      1) ауыл шаруашылығы техникасы;

      2) теміржол көлігі;

      3) көлік құралдары және техника;

      4) қозғалтқыштар және күш қондырғылары;

      5) жел қондырғылары;

      6) білдек жасау;

      7) компрессорлар және сорғылар.

      2030 жылға қарай индустриялық парк аумағында жалпы инвестиция көлемі 29 802,8 млн. теңге болатын 17 инвестициялық жобаны іске асыру жоспарланған (27-кесте).

      Осы жобалар іске асырылатын кезде 1700 жаңа жұмыс орны ашылады, бұл аудан өнеркәсібіндегі ағымдағы жұмыспен қамтудан 2,2 есе артық.

"Аршалы" индустриялық аймағында жоспарланған инвестициялық жобалар

      "Жайнақ" индустриялық аймағы (Целиноград ауданының Максимовка ауылдық округі).

      Жайнақ станциясы жанындағы өнеркәсіптік ауданда индустриялық аймақ құру үшін қолайлы жағдайлар бар:

      1) Талапкер – Астраханка орналастыру арнасындағы жақын орналасқан елді мекендердің өнеркәсіптік өндірістердің болмауына байланысты артық еңбек ресурстары бар;

      2) Астана қаласына дейін теміржол торабы бар;

      3) Фарфоров ауылында қолданыстағы қосалқы электр станциясы бар;

      4) өнеркәсіптік мақсаттағы 100 гектар жер учаскесі бөлінген.

      Индустриялық аймақтың орналасқан орны индустриялық аймақтың мынадай мамандануына алғышарт жасайды:

      1) химия өнеркәсібі;

      2) техногенді қалдықтар мен қатты тұрмыстық қалдықтарды (бұдан әрі – ҚТҚ) өңдеу.

      Химия саласы. Жоғарыда айтылғандай, химия өнеркәсібінде 2 басым сегмент айқындалған:

      1) мұнай химиясы өнімдері негізіндегі өндіріс;

      2) шағын химия өнімдері өндірісі.

      2009 жылғы қыркүйекте Павлодар қаласында "Компания Нефтехим LTD" ЖШС алғашқы метилтретбутил эфирі (бұдан әрі – МТБЭ) және пропилен мен полипропилен өндірісі іске қосылды. Зауыттың экспортқа шығарылатын жылдық жиынтық қуаты 90 %-ды құрайды, ол бүгінгі таңда 20 мың тонна МТБЭ, 35 мың тонна пропилен және 30 мың тонна полипропиленді құрап отыр.

      Сондай-ақ, 2016 жылы "Атырау" арнайы-экономикалық аймағы аумағында базалық мұнай химиясы өнімі – полипропиленнің өндірісі бойынша (1 фаза) интеграцияланған газ-химия кешенін (жылына 500 мың тонна полипропилен) пайдалануға беру жоспарланып отыр, құны – 2,3 млрд. АҚШ доллары.

      Полипропиленнен дайын өнім өндіру үшін өңдеудің бес негізгі әдісі бар:

      1) экструзия (қабықшалар, табақтар, құбырлар, жіптер мен талшықтар);

      2) қысыммен құйылатын құймалар (ыдыстар, медициналық бұйымдар, автожинақтамалары және аккумулятор батареялары, фитингілер);

      3) үрмелер (қабықшалар, ыдыстар);

      4) ротоформалау (ыдыстар, ірі пластик бұйымдар);

      5) көпірту (оқшаулау материалдары);

      Техногендік қалдықтар мен ҚТҚ өңдеу.

      Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшу тұжырымдамасына сәйкес бүгінгі күні ҚТҚ басқару саласын жетілдіру негізгі бағыттардың бірі болып белгіленген, онда республика бойынша ҚТҚ өңдеу үлесі 2030 жылға қарай 40 %-ға жетуі тиіс. 2014 жылы қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу үлесі 7,9 %-ды құрады.

      2012 жылдың соңынан бастап Астанада өндірістік қуаты жылына 300 мың тонна ҚТҚ (тәулігіне 700 – 750 тонна) құрайтын "Алтын-ТЕТ" ЖШС қоқыс өңдеу кешені пайдалануға берілді, қалдықтарды өңдеу тереңдігі бар болғаны 7%, қалған 93% брикеттелген түрде көму үшін полигонға шығарылады. Бұл кешен ҚТҚ-ны сұрыптауды және өңдеуді жүзеге асырады. Өнеркәсіптік пайдалануға беру 320 жұмыс орнының ашылуын қамтамасыз етті.

      Алайда ҚТҚ өңдеу мәселесі өзекті болып қалып отыр, өйткені агломерация аймағында іргелес жатқан барлық аумақтар үшін ҚТҚ-ның рұқсатсыз үйінділері проблемасы бар.

      2030 жылға қарай индустриялық парк аймағында жалпы инвестиция көлемі 19 680,1 млн. теңге болатын 19 инвестициялық жобаны іске асыру жоспарланған (28-кесте).

      Бұл жобалар іске асырылған кезде 1405 жаңа жұмыс орны ашылады, бұл өнеркәсіптік аймақтағы ағымдағы жұмыспен қамту көрсеткішінен 13,2 есе артық.

"Жайнақ" индустриялық аймағының жоспарланған инвестициялық жобалары

      Мультимодальді индустриялық-логистикалық орталықты дамыту.

      Мультимодальді индустриялық-логистикалық орталықты Аршалы ауданының Жалтыркөл ауылы аумағында орналастыру ұсынылған, өйткені аталған аумақтың геоэкономикалық және экологиялық жағдайы қолайлы болып отыр. Индустриялық-логистикалық орталықтың қала түзуші негізі халықаралық санаттағы әуежай, құрлық жүк терминалы және жолаушылар терминалы (29-кесте) болады.

Логистикалық кешеннің қала түзуші негізі

      Индустриялық-логистикалық орталықта көтерме-бөлшек азық-түлік және киім-кешек базарын, автомобильдер мен автоқосалқы бөлшектер нарығын, шаруашылық тауарлары мен құрылыс материалдары базарын құру ұсынылады. Бұдан басқа, жаңа қаланы егжей-тегжейлі жоспарлау жоспарында сауда-ойын сауық орталықтарын, көрме залдарын, автоделдалдарға арналған сауда-сервистік орталықтарды, қосалқы қызметтер көрсететін кәсіпорындарды орналастыруды көздеу қажет. Сауда саласында 6000 жуық адам (жұмыспен қамтылған халықтың 28,6%) жұмыспен қамтылады. Бұл ретте, аталған салаға инвестициялар көлемі бастапқы кезеңде шамамен 8 млрд. теңгені құрайтын болады.

      Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеуді дамыту.

      Облыста ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу саласындағы өндірістік күштерді дамытудың негізгі бағыттары мыналар болып табылады:

      1) етті терең өңдеу;

      2) сүтті терең өңдеу;

      3) бидайды өңдеу көлемін көбейту;

      4) көкөніс шаруашылығын дамыту (өңдеу), жеміс-жидек өнімдері өндірісі.

      Агломерациялық аймақта өндірістік күштерді ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге қатысты орналастыру барысында мынадай бірқатар факторларды ескеру қажет:

      1) елді мекенде жеткілікті жұмыс күшінің болуы;

      2) шикізаттың жақындығы;

      3) көлік-логистикалық инфрақұрылымның болуы;

      4) электрмен, сумен жабдықтау және су бұру желілерін қосу мүмкіндігі.

      Аталған факторларды ескере отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу саласында өндірістік күштерді орналастыруды шағын контрмагнит қалалардың әсерін ескере отырып, орналастыру арнасы шеңберінде жүзеге асыру қажет.

      Ет өңдеу және дайындау бойынша өндірістік күштерді орналастыру.

      Ет өңдеуді дамыту үшін қуаты әртүрлі 4 ет өңдеу цехы болжанып отыр. Жеке өндірістегі ет өнімдерінің жеткіліксіздігін төмендету үшін ІҚМ, шошқа, жылқы, қой етін өңдеу бойынша 3 зауыт және құс етін өңдеу бойынша 1 зауыт өндірісін ұйымдастыру жоспарланған (30-кесте).

Елді мекендерді орналастыру арнасы бөлінісінде ет өңдеу кәсіпорындарын орналастыру

      Сүт өңдеу және дайындау бойынша өндірістік күштерді орналастыру.

      Бүгінгі күні Астана қаласының сүт өңдеу өнімдерімен қамтамасыз етілуі елорда халқының қажеттіліктерін өтеу үшін жеткіліксіз. Агломерация халқының сүт өнімдеріне қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қолданыстағы өндірістік қуаттардың жүктемесін 75 – 80 %-ға жеткізу қажет.

      Бұл ретте агломерация аймағы мен өзегіндегі халық санының өсу болжамына сәйкес қосымша өндірістерді ұйымдастыру талап етіледі. Сүт және сүт өнімдеріне қажеттілікті қанағаттандыру үшін агломерация өзегі мен агломерация аймағында қуаты мен өңдеу дәрежесі әртүрлі 6 зауытты ұйымдастыру ұсынылады. Сондай-ақ, "Аршалы" индустриялық аймағында қуаты 60000 тонна дайын өнімді құрайтын 1 ірі зауыт орналастыру ұсынылады.

      Агломерация аймағы аумағындағы сүт өндірісі болжамын негізге ала отырып, бұл өндірістік қуаттарды орналастыру халықтың қоныстануы шеңберінде жоспарланып отыр (31-кесте).

Сүт өңдеу кәсіпорындарын орналастыру

      Сүт өңдеу өндірістерін толықтай қамтамасыз ету үшін елді мекендерде сүтті жинау мен алғашқы өңдеуді қамтамасыз ету қажет. Бүгінгі күні шикізаттың жетіспеушілігі орын алып отыр, бұл жақын шетелден жартылай фабрикаттарды импорттау есебінен өтеледі. Бұл соңғы өнім бағасына теріс әсер етеді – баға басқа жеткізушілермен салыстырғанда бәсекеге қабілетсіз болады.

      Бидай өңдеу және дайын ұн өнімдері мен кондитерлік өнімдерді өндіру бойынша өндірістік күштерді орналастыру.

      Нан-тоқаш бұйымдары өндірісіне қатысты қазіргі кезде Астана қаласы мен қала маңы аумағын ішкі өндіріспен қамтамасыз ету байқалады. Отандық өндірушілердің ұн өндірісі халықтың қажеттілігін толықтай қанағаттандырады.

      Дегенмен, кейбір елді мекендерде кондитерлік бұйымдар және бірқатар нан-тоқаш өнімдері өндірісінің жеткіліксіздігі байқалады. Сондықтан нан-тоқаш өнімдері мен ұнмен ішкі қамтамасыз ету үшін қолда бар өндірістік қуаттарды пайдалану деңгейін арттыру және бірқатар жаңа өндіріс орындарын ұйымдастыру қажет (32-кесте). Астана қаласының ұн мен нан-тоқаш өнімдеріне қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін "Аршалы" индустриялық аймағында қуаты 35000 дайын өнімді құрайтын ірі зауыт салу көзделген.

      Астана қаласында жылына 60000 тонна дайын өнім шығаратын нан-тоқаш, ұн және макарон өнімдері ірі өндірісін орналастыру қажет.

Бидай өңдеу, нан-тоқаш және кондитерлік өнімдер өндіру кәсіпорындарын орналастыру

      Жеміс-жидек және көкөніс өнімдерін өсіру мен өңдеу бойынша өндірістік күштерді орналастыру.

      Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу дәрежесін арттыру және өндірісті агломерациялық аймақта әртараптандыру үшін жаңа өндірістік қуаттарды ұйымдастырудың маңызды бағыты көкөністер мен жеміс-жидектерді өсіру мен алғашқы өңдеу болып есептеледі. Осындай өндірісті ұйымдастыру Астана қаласы мен агломерация аймағының халқын балғын жеміс-көкөніс өнімдерімен қамтамасыз ету дәрежесін арттыруға мүмкіндік береді.

      Жыл бойы жеміс-жидек өсіруді қамтамасыз ету үшін жылыжай шаруашылықтарын ашу қажет (33-кесте).

Жылыжай шаруашылықтары

      Жеміс-жидек өнімдерін өсіру үшін өсіру алаңдары мен жидектерді алғашқы өңдеу бойынша отырғызу алқаптары мен өндірістік қуаттарды ұйымдастыру қажет. Осындай өндірісті ұйымдастыру тұрғысынан ең перспективалы аудан Рақымжан Қошқарбаев атындағы ауыл болып табылады. Мұнда жеміс-жидек өсіруге жарамды аумақ бар, су жеткілікті. Дайын өнім өндіру көлемі жылына 60 тоннаға дейін жетуі мүмкін, осы өндірісте жұмыспен қамтылатындар саны – 15 адам.

      Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу бойынша жобаларды инфрақұрылымдық қамтамасыз ету.

      Агломерациялық аймақта халықтың қоныстану арналары бағыттарына сәйкес қосымша өндірістік қуаттарды құру елді мекенде тұратын тұрғындар санына, осы шаманың болжамды артуына, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың болуына, жер ресурстарын пайдалану қарқындылығына негізделеді, бұл тікелей кәсіпорындардың ауыл шаруашылығы өнімдері шикізаттарымен қамтамасыз етілуіне әсер етеді.

      Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу бойынша өндірістік қуаттарды дамыту энергиямен және сумен жабдықтауды қамтамасыз етуге арналған қосымша инфрақұрылымдық қамтамасыз етуді талап етеді. Аталған жобаларды іске асыру үшін инвестиция салу қажет. Төменде инвестиция көлемінің және электр энергиясына (бір жылдағы электр энергиясы мөлшері) және суға қажеттіліктің алдын ала есебі кестелері ұсынылған.

      Ет өңдеу, ет өнімдері өндірісі.

      Ет өңдеуді дамыту шеңберінде ет өңдеу кәсіпорындарын (цехтарды) ұйымдастыру жоспарланған.

      "Астана – Осакаровка" бағыты.

      Бұл бағытта қуаты жылына 1700 тонна өнімді құрайтын ет өңдеу цехын ұйымдастыру жоспарланған (34-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      "Астана – Ақкөл" бағыты.

      Осы қоныстану бағыты бойынша қуаты 3000 тонна дайын өнімді құрайтын ет өңдеу цехын құру жоспарланған (35-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      Ақкөл ауданы.

      Урюпинка ауылында қуаты жылына 1700 тонна дайын өнімді құрайтын ет өңдеу цехын ұйымдастыру жоспарланған (36-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      "Астана – Астраханка" бағыты.

      Бұл бағытта қуаты жылына 1000 тонна өнімді құрайтын ет өңдеу цехын ұйымдастыру жоспарланған (37-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      Агломерация аймағының аумағында ет дайындау және өңдеу бойынша өндірістік қуаттарды ұйымдастыру үшін 380,2 млн. теңге инвестиция, 7 гектар алқап, жылына 620,0 мВт электр энергиясы, жылына 480,0 мың м³ су қажет. Жаңа өндірістерде жұмыспен қамтылғандардың жалпы саны 37 адамды құрайды.

      Сүт өңдеу және сүт өнімдерін өндіру.

      Сүт өңдеу бойынша өндірістік қуаттарды құру шеңберінде ірі, орта және шағын сүт зауыттарын, сондай-ақ сүт дайындау орталықтарын ашу жоспарланған. Халықты орналастыру арналары бөлінісінде инфрақұрылымдық қамтамасыз етуді қарастырамыз.

      "Астана – Осакаровка" бағыты.

      Халықты орналастырудың осы бағыты ең тығыз қоныстанған болып есептеледі. Мұнда Қарағанды облысының да маңызы зор. Сондықтан Аршалы ауданында сүт өңдеу бойынша өндірістік қуаттарды дамыту аса маңызды. Мұнда 2 сүт өңдеу зауытын ұйымдастыру жоспарланған (38-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      "Астана – Ақкөл" бағыты.

      Осы қоныстандыру арнасы бойынша 2 сүт өңдеу зауытын құру жоспарланған (39-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      "Астана – Қорғалжын" бағыты.

      Осы қоныстандыру арнасы бойынша қуаты жылына 35000 тонна дайын өнімді құрайтын 1 сүт өңдеу зауытын құру жоспарланған (40-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      "Астана – Павлодар" бағыты.

      Бұл бағытта қуаты жылына 35000 тонна дайын өнімді құрайтын 1 сүт өңдеу зауытын ұйымдастыру жоспарланған.

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      "Аршалы" индустриялық аймағында қуаты жылына 60 мың тонна дайын өнімді құрайтын сүт өңдеу зауытын ұйымдастыру жоспарланған (42-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

      Осылайша, агломерациялық аймақта сүт өңдеу қуаттарын ұйымдастыру үшін 1095,6 млн. теңге көлемінде инвестиция, 8 гектар алқап, жылына 6124 мВт электр энергиясы, жылына 1986 мың текше метр су қажет. Жаңа өндірістерде жұмыспен қамтылғандардың жалпы саны 130 адамды құрайды.

      Нан-тоқаш өнімдері өндірісі.

      Қазіргі кезде нарықтың нан-тоқаш өнімдеріне қажеттілігі толығымен дерлік ішкі өндіріс есебінен өтеледі. Осындай жағдай ұн өндірісінде де байқалады.

      Дегенмен, бірқатар елді мекендерде өздерінің нан-тоқаш өнімдері өндірісінің жеткіліксіздігі байқалады. Тұтас алғанда жергілікті халықты және Астана қаласының халқын сапалы өнімдермен үздіксіз қамтамасыз ету үшін бірқатар өндіріс орындарын ұйымдастыру қажет (43-кесте).

Инвестициялық және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету

(нан зауыттары)

      Осылайша, нан-тоқаш және кондитерлік өнімдер өндірісін ұйымдастыру үшін қажетті инвестицияның жалпы көлемі 115,2 млн. теңгені, өндірістік алқаптардың алаңы – 5,5 гектарды, электр энергиясын тұтыну – жылына 580,5 мВт, сумен жабдықтау көлемі – жылына 235 м³, жаңа жұмыс орындары 61 бірлікті құрайды.

      Көкөніс өсіруге арналған жылыжай кешендері.

      Агломерация аймағы мен өзегінде халық санының артуына байланысты балғын көкөністерге қажеттілік артып келеді. Бүгінгі күні Астана қаласының маңындағы аймақта жылыжай шаруашылықтарын ұйымдастыру жөніндегі жоба іске асырылып жатыр. Сонымен қатар, олардың қуаты халықтың көкөністерге қажеттіліктерін қанағаттандыруға жеткіліксіз көкөністерді жыл бойы өсіруді қамтамасыз ететін жаңа кешендер ұйымдастыру қажет.

      Тұтас алғанда қуаты 120 тонна өнім өндіруге мүмкіндік беретін 8 жылыжай кешенін ұйымдастыру жоспарланған. Бұл үшін 305,6 млн. теңге инвестиция, 8 гектар алқап, жылына 960,0 мВт электр энергиясы, жылына 1120,0 м³ су қажет. 200 жаңа жұмыс орны ашылатын болады.

      Құрылыс индустриясының өндірістік күштерін орналастыру

      Астана агломерациясындағы құрылыс материалдарының өндірісі негізінен ішкі нарыққа бағдарланған. Агломерация аймағында құрылыс индустриясы кәсіпорындары қалыптасуының алғышарты өнімді өткізудің ауқымды нарығы, кең таралған пайдалы қазбалар қорының болуы, дайын өнім өндіру үшін импорттық және отандық жартылай фабрикаттарды жеткізу болып табылады.

      Бүгінгі күні агломерация аймағында құрылыс индустриясының ең дамыған шағын салалары мыналар болып табылады: құм мен құрылыс тасын өндіру, темірбетон бұйымдар өндірісі, кірпіш және металл пластик терезелер өндірісі (44-кесте).

Астана қаласының агломерацияның аумағындағы негізгі құрылыс материалдарының өндірісі

      Құрылыс индустриясы кәсіпорындарының көпшілігі бүгінгі күні қуатын толық пайдаланбай отырғанын атап өту қажет. Өндіруші сала кәсіпорындарының үштен бірі ғана жүктелген, бұл нарыққа қиыршықтас, құм, балласт, қож және басқа да материалдарды өндіретін және жеткізетін көптеген кәсіпорындардың болуымен байланысты. Ал неғұрлым жоғары дәрежеде өңделген өнімдер өндіретін кәсіпорындар импорттық және отандық өндірушілер тарапынан бәсекеге түседі.

      Қазіргі кезде аумақтағы кең таралған пайдалы қазбаларды өңдеу және байыту зауыттары өндірілетін өнімдерге сұранысты толықтай өтеуге қабілетті, бұл ретте көпшілігінің өндірістік қуатының жүктемесі 20 – 25%-дан аспайды.

      Жаңа кен орындарын игеруді құрылыс материалдарының жаңа түрлерін өндірумен байланысты іске асыратын жобаларды жоспарлау кезінде қарау қажет.

      Астана агломерациясында құрылыс материалдары өндірісі салаларының әлеуетін іске асыру бойынша мынадай негізгі бағыттарды атап айтуға болады:

      кең таралған пайдалы қазбалар кен орындарын анықтау және анағұрлым толық игеру;

      отандық шикізаттарды және шетелдік жартылай фабрикаттарды пайдалану негізінде импортты алмастыру;

      жалпы өндіріс көлеміндегі қосылған құны жоғары құрылыс материалдары үлесін арттыру.

      Тұтастай алғанда Астана агломерациясының құрылыс материалдары өндірісі саласында 30 жоба бар (45-кесте). Алайда сарапшылар сауалнамаларына сәйкес индустриялық аймақтың аумағында іске асырылуы мүмкін жобалардың жалпы саны жергілікті кәсіпкерлік бөлімдері тіркегеннен бірнеше есе артық . Бұл ретте бірқатар жобалар бос жер ресурстарының немесе индустриялық аймақтың болмауына байланысты іске асырылмайды.

Астана агломерациясының ауылдық аудандарын индустрияландыру картасына енгізілген жобалар тізбесі

      Агломерация аумағында жобаларды ағымдағы шоғырландыру кәсіпкерлердің кәсіпорындарды өткізу нарықтарына жақын орналастыруға ұмтылатынын көрсетеді, алайда Астана қаласына іргелес аумақтарда индустриялық аймақтардың болмауы оған кедергі келтіреді. Қараөткел, Қосшы, Қоянды кенттерінде жер ресурстарының шектеулі болуы өнеркәсіптік кәсіпорындар құрылысы бойынша ірі жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді. Осыған байланысты бүгінгі күні кәсіпорындарды бей-берекет орналастыру байқалады, бұл оларға қажетті инфрақұрылым жүргізу мүмкіндігінің болмауына, сондай-ақ кейбір жағдайда экологиялық проблемаларға алып келеді.

      Осы проблемаларды шешу агломерация аумағында индустриялық аймақты жобалауға ерекше көңіл бөлуді талап етеді.

      Құрылыс индустриясының өндіргіш күштерін орналастыру бойынша жобалық ұсыныстар.

      Астана агломерациясының құрылыс индустриясын дамытуды болжау құрылыс материалдарына әлеуетті сұранысты зерттеу негізінде мүмкін болады, ол мынадай логикаға негізделген:

      1) агломерация аймағында халық санын болжау негізінде Астана агломерациясының тұрғын үй қорының өсуі болжанады;

      2) тұрғын үй қорының артуы болжамы халық тарапынан сұранысқа негізделген тұрғын үй құрылысының әлеуетті көлемін айқындайды;

      3) 2030 жылға дейін ғимараттар мен құрылыстар салудың, сондай-ақ оларды күрделі жөндеудің жиынтық көлеміне болжау жүргізілді;

      4) құрылыс-монтаждау жұмыстарының әлеуетті көлемі негізгі құрылыс материалдарының қажетті мөлшерін айқындауға мүмкіндік береді, оларды пайдаланудың орташа нормативтері құрылыстың әртүрлі технологиялары бар жобалау-сметалық құжаттаманың (бұдан әрі – ЖСҚ) 5 бірлігі негізінде есептеледі;

      5) Астана агломерациясы аумағында бар өндірістік қуаттарды ескере отырып, құрылыс индустриясының жаңа кәсіпорындарына қажеттілік анықталған, сондай-ақ Астана агломерациясы аумағында жаңа құрылыс материалдарын өндіру мүмкіндігі қарастырылған.

      Тұтас алғанда агломерация аймағында 2030 жылға қарай халық саны 1,6 млн. адамға артады деп күтіліп отыр. Халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі 2030 жылға қарай бір адамға шаққанда 30 шаршы метрге дейін бірқалыпты артқан жағдайда, агломерация аймағында тұрғын үй қоры 18694,1 мың шаршы метрден 48591 мың шаршы метрге дейін артуы тиіс.

2030 жылға дейін Астана агломерациясындағы құрылыс-монтаждау жұмыстары көлемінің болжамы