Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында қызмет ету үшін адамдар денсаулық жағдайының сәйкес келуіне қойылатын талаптарды бекіту туралы

      «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі 60-бабының 4-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында қызмет ету үшін адамдар денсаулық жағдайының сәйкес келуіне қойылатын талаптар бекітілсін.
      2. «Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында қызмет ету үшін адамдар денсаулық жағдайының сәйкес келуіне қойылатын талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2009 жылғы 28 желтоқсандағы № 498 бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6033 болып тіркелген «Қазақстан Республикасы орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдарының актілері жинағында» 2010 жылғы 7 шілдедегі № 10 болып жарияланған) күші жойылды деп танылсын.
      3. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Бас әскери-медициналық басқармасының бастығы осы бұйрықты әділет органдарында мемлекеттік тіркеуді және оны ресми жариялауды қамтамасыз етсін.
      4. Бұйрықтың орындалуын бақылау медициналық қамтамасыз ету мәселелеріне жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің орынбасарына жүктелсін.
      5. Бұйрық, алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң күшіне енгізіледі.

      Министр                                      Ә. Жақсыбеков

      «Келісілді»
      Қазақстан Республикасының
      Денсаулық сақтау министрі
      _________ С. Қайырбекова
      2013 жылғы 31 қаңтар

Қазақстан Республикасы 
Қорғаныс министрінің  
2013 жылғы 29 қаңтардағы
№ 37 бұйрығымен    
бекітілген      

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да
әскерлері мен әскери құралымдарында қызмет ету үшін адамдар
денсаулық жағдайының сәйкес келуіне қойылатын
талаптар

      1. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында қызмет ету үшін адамдар денсаулық жағдайының сәйкес келуіне қойылатын талаптар (бұдан әрі – талаптар) «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Кодексінің 60-бабына сәйкес әзірленді, әскерге шақыру учаскелеріне тіркеген кезде, әскери қызметке шақырған кезде, келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсетін азаматтардың, әскери қызметшілер мен әскери міндеттілердің денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке жарамдылығы санатын айқындауды көздейді.
      2. Әскери қызметке жарамдылық санаттары:
      1) А – әскери қызметке жарамды;
      2) Б – әскери қызметке шамалы шектеулермен жарамды (Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің түрлері мен әскер тектері, басқа да әскерлері мен әскери құралымдары бойынша, сондай-ақ әскери (арнаулы) оқу орындарына, Кадет корпусына, «Жас ұлан» республикалық мектебіне, республикалық әскери мектеп-интернаттарына (лицейлерге) түсуге);
      3) В – әскери қызметке шектеулі жарамды (келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілерге және әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін офицерлер құрамының адамдарына қатысты);
      4) Г – әскери қызметке уақытша жарамсыз;
      5) Д – әскери қызметке бейбіт уақытта жарамсыз, соғыс уақытында шектеулі жарамды;
      6) ЖЗ – жекелеген әскери-есептік мамандықтар бойынша Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің түрлері мен әскер тектеріндегі, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарындағы әскери қызметке, қызметке жарамсыз, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге жарамсыз;
      7) ДЕРБ – жекелеген әскери-есептік мамандықтар бойынша Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің түрлері мен әскер тектеріндегі, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарындағы әскери қызметке, қызметке жарамдылық дербес айқындалады;
      8) Е – әскери есептен алумен әскери қызметке жарамсыз.
      3. Талаптарда әскери қызметке жарамдылық санаттары мынадай бағандар бойынша айқындалған:
      І баған – азаматтарды әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу және мерзімді әскери қызметке шақыру кезінде, кандидаттар Кадет корпусына, «Жас ұлан» республикалық мектебіне, республикалық әскери мектеп-интернаттарына (лицейлерге) түсу кезінде;
      ІІ баған – мерзімді әскери қызмет өткеретін және әскери (арнаулы) оқу орындарында оқитын әскери қызметшілер – әскери қызмет өткеру туралы келісімшарт жасасқанға дейін, азаматтар – келісімшарт бойынша әскери қызметке, әскери (арнаулы) оқу орындарына түскен кезде;
      ІІІ баған – келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер және әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін офицерлер құрамының адамдары, келісімшарт жасасқаннан кейін әскери (арнаулы) оқу орындарының курсанттары;
      ІV баған – келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер, Аэроұтқыр әскерлерінде, Әскери-теңіз күштерінде, арнайы мақсаттағы бөлімдерде әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін офицерлер құрамының адамдары.
      4. Қойылатын талаптарда мынадай қысқартулар қолданылған:
      1) АГ – артериялық гипертензия;
      2) AV-блокада – атриовентрикулярлық блокада;
      3) ҰКЖ – ұқсас клиникалық жай-күйлер;
      4) ӘТК – Әскери-теңіз күштері;
      5) ВЭМ – велоэргометрия;
      6) АИТВ – адамның иммундық тапшылығы вирусы;
      7) ТЖ – тыныс алу жеткіліксіздігі;
      8) дптр – диоптрия;
      9) ЖБМЖ – жабық бассүйек-ми жарақаты;
      10) ИСК – иондаушы сәулелену көздері;
      11) ДСИ – дене салмағының индексі;
      12) ш. см – шаршы сантиметр;
      13) кг/м² – шаршы метрге килограмм;
      14) кг – килограмм;
      15) кПа – килоПаскаль;
      16) ЗОҚ – зымыран отындарының құрамдас бөлігі;
      17) КТ – компьютерлік томография;
      18) МРТ – магнитті-резонансты томография;
      19) м – метр;
      20) мкмоль/л – литрге микромоль;
      21) мг – миллиграмм;
      22) мл – миллилитр;
      23) с.б.мм.– сынап бағанасымен миллиметр;
      24) 1ЖТА – 1 секундта жедел тыныс алу ауқымы;
      25) НМЗ – нысана мүшелерін зақымдау;
      26) ПНЖ – перифериялық нерв жүйесі;
      27) ТҮЖ – тыныс шығарудың үдемелі жылдамдығы;
      28) РЗ – радиоактивті заттар;
      29) РИ – реовазографиялық индекс;
      30) РаО2 – артериялық қандағы оттегінің парциалдық қысымы;
      31) РаСО2 – көмірқышқыл газының парциалдық қысымы;
      32) СВД – соматоформды вегетативті дисфункция;
      33) ЖЖ – жүрек функциясының жеткіліксіздігі;
      34) см – сантиметр;
      35) ЖИТС – жұқтырылған иммун тапшылығы синдромы;
      36) УДЗ – ультрадыбыстық зерттеу;
      37) ФС – функционалдық сынып;
      38) ӨЖТА – өкпенің жеделдетілген тыныс алу ауқымы;
      39) СВЖ – созылмалы веналық жеткіліксіздік;
      40) СТЖ – созылмалы тыныс алу жеткіліксіздігі;
      41) ЖСИА – жүректің созылмалы ишемиялық ауруы;
      42) БСЖ – бүйрек функциясының созылмалы жеткіліксіздігі;
      43) ЖСЖ – жүрек функциясының созылмалы жеткіліксіздігі;
      44) ОНЖ – орталық нерв жүйесі;
      45) ОДКК – орталықтандырылған дәрігерлік-консультативтік комиссия
      46) СС – сыбырлап сөйлеу;
      47) WРW – Вольф – Паркинсон – Уайт синдромы;
      48) ЭМӨ – электр-магниттік өріс;
      49) ЭКГ – электр-кардиография;
      50) ЭхоКГ – эхокардиография.
      5. Санаттар бойынша азаматтардың денсаулық жағдайының сәйкес келуіне талаптар осы талаптарға 1-қосымшаға сәйкес қойылады.
      6. Азаматтардың денсаулық жағдайының сәйкес келуіне талаптар аурулар кестесі бойынша осы талаптардың 2-қосымшасына сәйкес, науқастанулардың, мертігулердің (жараланулардың, жарақаттанулардың, контузия алудың) атаулары және түсіндірмелері бар тармақтар, тармақшалар түрінде және әскери қызметке жарамдылық санаттарының бағандарымен айқындалған.
      7. Әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, мерзімді әскери қызметке шақыру кезінде азаматтардың денсаулық жағдайының сәйкес келуіне талаптар осы талаптарға 3-қосымшаға сәйкес қойылады.
      8. РЗ-мен, ИСК-мен, лазерлік сәулелену, ЗОҚ, ЭМӨ көздерімен қызмет (жұмыс істеу) үшін іріктеу және келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеру (жұмыс істеу) кезінде азаматтардың денсаулық жағдайының сәйкес келуіне талаптар осы талаптарға 4-қосымшаға сәйкес қойылады.
      9. Азаматтарды оқу (қызмет ету) үшін, курсанттарды, мерзімді әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілерді жекелеген әскери-есептік мамандықтар бойынша іріктеу кезінде азаматтардың денсаулық жағдайының сәйкес келуіне талаптар осы талаптарға 5-қосымшаға сәйкес қойылады.
      10. Әскери (арнаулы) оқу орындарына кандидаттарды іріктеу кезінде азаматтардың денсаулық жағдайының сәйкес келуіне талаптар осы талаптарға 6-қосымшаға сәйкес қойылады.

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында
қызмет ету үшін адамдар денсаулық жағдайының
сәйкес келуіне қойылатын талаптарға     
1-қосымша                  

Санаттар бойынша азаматтардың денсаулық жағдайының
сәйкес келуіне талаптар

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында
қызмет ету үшін адамдар денсаулық жағдайының
сәйкес келуіне қойылатын талаптарға     
2-қосымша                  

Аурулар кестесі бойынша азаматтардың денсаулық жағдайының
сәйкес келуіне талаптар

1. Инфекциялық және паразитарлық аурулар

      1 тармақтың 1) тармақшасы емделмейтін немесе қиын емделетін науқастанулардың созылмалы қайталанатын түрлерін көздейді.
      Жіті науқастанулар кезінде әскери қызметшілердің әскери қызметке жарамдылығы санаты мүшелер мен жүйелер функцияларының бұзылу дәрежесіне байланысты емделу аяқталғаннан кейін айқындалады.
      Кемінде 12 ай бұрын бруцеллездің немесе токсоплазмоздың жіті түріне шалдыққан талаптардың І бағаны бойынша куәландырылатындар, 1 тармақтың 2) тармақшасы бойынша ремиссия тұрақтылығын бағалау үшін әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Бруцеллез немесе токсоплазмоз қайталанған кезде қорытынды 1 тармақ 1) тармақшасы бойынша шығарылады. Мерзімді әскери қызмет әскери қызметшілері бруцеллездің немесе токсоплазмоздың жіті түрінен кейін әскери қызметке жарамсыз деп танылады.
      Мерзімді әскери қызмет әскери қызметшілерінде дегенеративті-дистрофиялық және склеротикалық сипаттағы сүйек-буын, нерв, жүрек-қан тамырлары жүйелерінің көптеген зақымданулары қоса болатын бруцеллез немесе токсоплазмоз қайталанған кезде куәландыру 1 тармақ 1) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Мал шаруашылығында жұмыс істейтін және жеке шаруашылықтарында малы бар азаматтар мерзімді әскери қызметке шақырылған кезде әскерге шақыру алдында бруцеллезге тексеріледі. Алғашқы латентті бруцеллез (клиникалық белгілері болмаған кезде Райттың оң реакциясы) белгіленген кезде әскерге шақырылушыларға әскерге шақыруды 6 айға кейінге қалдыру беріледі.
      Бруцеллездің, токсоплазмоздың немесе басқа да науқастанулардың клиникалық белгілерінсіз оң серологиялық немесе аллергологиялық реакциялардың болуы әскери қызметке уақытша жарамсыздығы немесе әскери қызметке шектеулі жарамдылығы туралы қорытынды шығару үшін негіздеме болмайды, 1 тармақ 1) тармақшаны қолдану үшін негіздеме болып табылмайды.
      Созылмалы дизентериямен ауыратын, сондай-ақ іш сүзегінің, паратифтің және сальмонеллездің бактерияларын тасымалдаушы әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер стационарлық емделуге жатады. Үш ай және одан астам уақыт ішінде тұрақты бактерия тасымалдаған жағдайда 1 тармақтың 1) тармақшасы бойынша куәландырылады және әскери қызметке жарамсыз деп танылады, ал талаптардың І бағаны бойынша куәландырылатындар емделу үшін 1 тармақ 2) тармақшасы бойынша 6 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады, зертханалық зерттеумен расталған бактерия тасымалдау 6 айдан астам сақталған кезде 1 тармақтың 1) тармақшасы бойынша куәландырылады.
      Сүзек-паратиф науқастануларының, дизентерияның және сальмонеллездің қоздырғыштарын созылмалы бөлумен келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілердің әскери қызметке жарамдылығы санаты дербес айқындалады. Жіті науқастанулар кезінде әскери қызметшілердің әскери қызметке жарамдылығы санаты мүшелер мен жүйелер функцияларының жай-күйіне байланысты емделу аяқталғаннан кейін айқындалады.
      Белсенділіктің орташа және жоғары дәрежесімен созылмалы вирусты гепатиттер және бауыр функцияларының бұзылуы болған кезде келісімшарт бойынша әскери қызметшілер дербес куәландырылады. Белсенділіктің ең төмен дәрежесі және бауыр функциялары бұзылмаған кезде әскери қызметке жарамды деп танылады.
      Зерттеудің зертханалық-құралдық әдістерімен расталған ішкі мүшелердің эхинококкозы, альвеококкозы, актиномикозы, септикопиемиялық метастаздардың болуымен сепсистің жіті, жіті емес және созылмалы түрлері кезінде алғашқы ошақты оқшауландыруға қарамастан, талаптардың І – ІІ бағандары бойынша куәландырылатындардың әскери қызметке жарамдылығы санаты 1) тармақтың 1 тармақшасы бойынша айқындалады.
      Трихоцефалез, токсоплазмоз, геморрагиялық безгектер және басқа да науқастанулар болған кезде әскери қызметшілердің әскери қызметке жарамдылығы санаты мүшелер мен жүйелер функцияларының жай-күйіне байланысты емдеу аяқталғаннан кейін айқындалады.
      Созылмалы бруцеллездің асқынуларымен немесе қайталануларымен бруцеллездің жіті түріне шалдыққан келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілердің әскери қызметке жарамдылығы санаты дербес айқындалады.
      Ауыр дәрежелі, ұзаққа созылған ағымдағы В, С, Д вирусты гепатитімен, бауырдан тыс белгілерімен (аутоиммунды тиреоидит, Шегрен синдромы, лимфоцитарлы сиаладенит), микст-гепатиттермен ауырған мерзімді әскери қызмет әскери қызметшілері әскери қызметке жарамсыз деп танылады.
      Жеңіл және орта дәрежелі вирусты гепатитпен ауырған мерзімді әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер ЗОҚ-мен жұмыс істеуге жарамсыз деп танылады, ал келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер 6 айдан кейін қайта медициналық куәландырумен ЗОҚ-мен жұмыс істеуге уақытша жарамсыз деп танылады.
      Асқынбаған жеңіл немесе орташа ауырлықтағы вирусты гепатитке, іш сүзегіне, паратифке шалдыққан Аэроұтқыр әскерлерінде қызмет өткеретін әскери қызметшілер 6 айдан кейін қайта куәландырумен парашютпен секірулерге уақытша жарамсыз деп танылады. Осы мерзім аяқталғаннан кейін бауыр және асқазан-ішек жолы функцияларының бұзылуы болмаған кезде көрсетілген адамдар парашютпен секірулерге жіберіледі.
      Вирусты гепатиттің ауыр түріне, іш сүзегінің, паратифтің ауыр түріне және ұзаққа созылған ағымдағы гепатитке шалдыққан Аэроұтқыр әскерлерінде әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер Аэроұтқыр әскерлеріндегі қызметке жарамсыз деп танылады.
      А вирусты гепатитіне (асқынбаған жеңіл немесе орташа ауырлықтағы), іш сүзегіне немесе паратифке шалдыққан сүңгуірлер 3-6 айдан кейін қайта куәландырумен сүңгуір жұмыстарына жарамсыз деп танылады. Бауырдың, асқазан-ішек жолының функционалдық бұзылуынсыз қайта куәландыру кезінде 60 метрге дейін тереңдіктегі сүңгуір жұмыстарына жарамды деп танылады. Бұл ретте тереңге сүңгуірлер емделу аяқталғаннан кейін кемінде бір жылдан кейін 60 метрден асатын тереңдіктегі сүңгуір жұмыстарына жарамды деп танылады.
      Кез келген ауырлықтағы вирусты гепатитке, іш сүзегінің және паратифтің ауыр түріне шалдыққан әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер қатарынан сүңгуірлер сүңгуір жұмыстарына жарамсыз деп танылады.
      В, С вирусты гепатитіне немесе А вирусты гепатитінің ауыр түріне, іш сүзегінің және паратифтің ауыр түріне шалдыққан келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер қатарынан сүңгуірлер 12 айға мамандығы бойынша жұмыстан босатылады, ал 12 айдан кейін бауыр және асқазан-ішек жолының патологиясы болмаған кезде олар 60 метрге дейінгі тереңдіктегі сүңгуір жұмыстарына жіберіледі. Егер науқастанудан кейін кемінде 12 ай өтсе және бауыр функцияларының қалыпты көрсеткіштерінен ауытқулар болса, сүңгуір мамандықтары бойынша куәландыру жүргізілмейді.
      Бауыр, асқазан-ішек жолы функцияларының қалыпты көрсеткіштері кезінде қайта куәландырудан кейін 60 метрге дейін тереңдіктегі сүңгуір жұмыстарына жарамды деп танылады.
      Кез келген ауырлықтағы В немесе С вирусты гепатитіне, іш сүзегіне және паратифке шалдыққан талаптардың І бағаны бойынша куәландырылатындар сүңгуір мамандығына үйретуге жарамсыз деп танылады.
      В вирусты гепатитінің үстірт антигенін және С гепатитінің вирусына антиденелерді анықтау жасырын өтетін созылмалы вирусты гепатитті болдырмау мақсатында егжей-тегжейлі тексеру үшін негіздеме болып табылады.
      В вирусты гепатитінің үстірт антигені және С гепатитінің вирусына антиденелер болған кезде бауыр функциясының бұзылуымен созылмалы вирусты гепатит стационарлық жағдайларда расталғаннан кейін мерзімді қызмет әскери қызметшілері, келісімшарт жасасқанға дейін әскери (арнаулы) оқу орындарының кадеттері, курсанттары талаптардың ІІ бағанының 1 тармақтың 1) тармақшасы бойынша куәландырылады.
      Жеңіл дәрежелі вирусты гепатитпен, іш сүзегімен, паратифпен ауырған әскери (арнаулы) оқу орындарына түсетін азаматтар, әскери (арнаулы) оқу орындарының әскери қызметшілері, тәрбиеленушілері, курсанттары мен тыңдаушылары, оларда бауыр және асқазан-ішек жолдары функцияларының бұзылуы болмаған кезде, стационарлық емделу аяқталғаннан кейін кемінде 6 айдан кейін әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге жарамды деп танылады.
      Сүзектің, паратифтің, геморрагиялық безгектердің, риккетсиоздардың, зоонозды инфекциялардың ауыр түрлеріне шалдыққан, сондай-ақ науқастанудың ауыр дәрежесіне қарамастан, науқастанудың асқынуы дамыған кезде (ішек перфорациясы, ішек қан кетуі, парапневмониялық плевритпен пневмония), емделгеннен кейін тұрақты әлсіреу сақталған кезде, мерзімді қызмет әскери қызметшілеріне талаптардың ІІ бағаны бойынша бейбіт уақытта әскери қызметке жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады, ал келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер талаптардың ІІІ бағанының 1 тармақ 1) тармақшасы бойынша куәландырылады.
      Әскери (арнаулы) оқу орындарының курсанттары мен тыңдаушылары вирусты гепатиттің, іш сүзегінің және паратифтердің жеңіл түрлері бойынша госпитальдық емделгеннен кейін жұмыстардың ауыр түрлерінен, тәуліктік кезекшіліктерден, дене және саптық даярлықтан босатумен шығарылады.
      Комплементті токсоплазмалық антигенмен байланыстыру реакциясымен және токсоплазминмен тері ішінде аллергиялық сынаумен расталған созылмалы токсоплазмоздың клиникалық белгілері бар (субфебрилитет, лимфаденопатия, бауырдың ұлғаюы, көз симптомы, бұлшықеттегі және мидағы кальцификаттар) куәландырылушыларға қатысты қорытынды 1 тармақтың 1) тармақшасы бойынша шығарылады.
      Орталық нерв жүйесі, жүрек-қантамырлары, сүйек-буын жағынан ауыр асқынулар кезінде мүшелер мен жүйелердің зақымдануына байланысты қосымша аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша куәландырылады.
      1 тармақтың 2) тармақшасына шалдыққан жіті инфекциялық, паразитарлық науқастанулардан кейін, функционалдық тұрғыдан уақытша бұзылулар болған кезде стационарлық емделу аяқталғаннан кейін науқаста жалпы әлсіреу, күшінің төмендеуі, жеткіліксіз тамақтану сақталған функционалдық тұрғыдан уақытша бұзылулар жатады.
      Науқастануы бойынша демалыс беру қажеттілігі туралы қорытынды тек науқастанудың ауыр немесе асқынған ағымы кезінде (ішек перфорациясы, ішектен қан кету, миокардит, парапневмониялық плевритпен пневмония) госпитальдық емделгеннен кейін әлсіреу сақталған кезде қалған өзгерістердің тұрақтылығын бағалау және куәландырылушының әскери қызмет міндеттерін орындау қабілеттілігін толық қалпына келтіру үшін кемінде бір ай мерзім қажет болған кезде ғана шығарылады.
      Науқастанудың жеңіл немесе орта ауыртпалықта асқынбаған түрлеріне шалдыққан әскери қызметшілерге қатысты науқастануы бойынша демалыс беру қажеттілігі туралы қорытынды шығарылмайды. Осы санатты қалпына келтіріп емдеу оңалту іс-шаралары кешені ұйымдастырылған әскери бөлімдердің медициналық пункттерінде аяқталады. Ерекше жағдайларда әскери-медициналық мекемелердің инфекциялық немесе терапевтік бөлімшелерінде оңалту жүргізуге рұқсат етіледі.
      Науқастанудың ауыр немесе орта ауыртпалықтағы түріне шалдыққан келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер жекелеген жағдайларда оңалу үшін санаторийге кемінде 20 күн мерзімге жіберіледі.
      Әскери (арнаулы) оқу орындарының курсанттары мен тыңдаушылары вирусты гепатиттің, іш сүзегінің және паратифтердің жеңіл түрлері себебінен госпитальдық емделгеннен кейін жұмыстардың кейбір түрлерінен, тәуліктік кезекшіліктерден, дене дайындығынан босату туралы ұсынымдармен шығарылады.
      Жіті вирусты гепатитке, іш сүзегіне және паратифтерге шалдыққан азаматтар әскери қызметке әскерге шақырылған немесе келісімшарт бойынша әскери қызметке кірген кезде стационарлық емделу аяқталғаннан кейін 6 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.

      2 тармақ 1) тармақшаға:
      бактерияны бөлумен және (немесе) ыдыраудың болуымен тыныс алу мүшелерінің белсенді туберкулезінің барлық түрлері;
      уланудың айқын көрінген симптомдарымен тыныс алу мүшелерінің белсенді туберкулезінің түрлері;
      көкірекортаны жылжыта отырып, ІІ дәрежелі тыныс алу (өкпе) жеткіліксіздігі қоса болатын өкпенің және плевраның үлкен қалдықты өзгерістері;
      туберкулездің мультирезистентті түрлері, сондай-ақ ІІ дәрежелі тыныс алу (өкпе) жеткіліксіздігімен хирургиялық емдеудің салдары;
      плевраның эмпиемасы;
      бронхтардың фистулезді (жыланкөзді) зақымданулары жатады.
      2 тармақ 2) тармақшаға:
      туберкулездің микобактерияларын бөлусіз және ыдыратуынсыз тыныс алу мүшелерінің белсенді туберкулезінің барлық түрлері;
      емдеу үдерісінде трансформацияланған жұқа қабырғалы білезік тәрізді қуыстар (ашық тип бойынша кавернаның жазылуы);
      І дәрежелі тыныс алу (өкпе) жеткіліксіздігі қоса болатын өкпенің және плевраның үлкен қалдықты өзгерістері;
      І дәрежелі тыныс алу жеткіліксіздігімен хирургиялық емдеудің салдары жатады.
      Үлкен қалдықты өзгерістерге:
      өлшемі 1 см кем (5 және одан астам) алғашқы кешеннің көптеген құрамдастары (Гон ошағы және кальцийленген лимфа түйіндері), өлшемі 1 см және одан астам алғашқы кешеннің жеке және көптеген құрамдастары (Гон ошағы және кальцийленген лимфа түйіндері);
      өлшемі 1 см кем көптеген (бес және одан астам) қарқынды айқын көрінген ошақтар;
      өлшемі 1 см және одан астам жеке және көптеген қарқынды айқын көрінген ошақтар мен фокустар;
      кең таралған фиброз (бір сегменттен артық);
      кез келген қашықтықтағы цирротикалық өзгерістер;
      қуысты санациялау;
      фиброторакс;
      бронхоэктаздары бар плевропневмосклероз;
      жуандығы 1 см астам ауқымды плевральды қатпарланулар (плевраның кальцийленуі немесе онсыз);
      өкпе тінінде операциядан кейін үлкен өзгерістер болған кезде сегментті немесе өкпе бөлігін кескеннен кейінгі өзгерістер;
      пульмонэктомиядан, торакопластикадан, плевроэктомиядан, кавернотомиядан, экстраплевральды пневмолизден кейінгі өзгерістер;
      шолу рентгенограммаларымен және (немесе) рентгентомограммалармен объективтенген, аз қалдықты өзгерістерге тән екі және одан астам белгінің үйлесуі жатады.
      Тиімсіз емдеу кезінде әскери қызметшілер осы тармақтың 1) тармақшасы бойынша куәландырылады.
      2 тармақ 3) тармақшаға:
      табысты жүргізілген емдеудің стационарлық кезеңінен кейін (кемінде үш ай) клиникалық-рентгенологиялық сәттілікке қол жеткізген кезде тыныс алу мүшелерінің туберкулезі: бактерияны бөлудің тоқтауы, ыдырау қуыстарының жабылуы, улану симптомдарының жойылуы, өкпедегі инфильтрацияның таралуы және плевральды қуыстағы сұйықтықтың сорылуы;
      негізгі емдеу курсы аяқталғаннан кейін тыныс алу мүшелерінің клиникалық емделген туберкулезі;
      тыныс алу жеткіліксіздігінсіз өкпедегі және плеврадағы үлкен қалдықты өзгерістер жатады.
      Туберкулезді этиологиядағы жалқықты плеврит және басқа да серозиттер (перикардит, полисерозит) болған кезде куәландыру цитологиялық, иммунологиялық, микробиологиялық зерттеулердің және пункциялы биопсияның нәтижелерін ескере отырып жүргізіледі. Құрғақ плевриттердің туберкулездік этиологиясы туберкулинді және иммунодиагностика әдістерімен, сынақты емдеумен және зертханалық көрсеткіштер қарқынымен, плевральды қуысты ультрадыбыстық зерттеумен дәлелденеді.
      Негізгі емдеу курсы, сондай-ақ тыныс алу жеткіліксіздігінсіз хирургиялық емдеу аяқталғаннан кейін жақын арадағы үш жыл ішінде өкпенің және плевраның қалдықты өзгерістері болған немесе болмаған кезде әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, әскери қызметке шақыру кезінде азаматтар осы тармақ бойынша куәландырылады.
      Оң клиникалық-рентгенологиялық динамикасымен туберкулезді этиологиядағы жалқықты плевритке және басқа да серозиттерге шалдыққан адамдар емдеуден және диспансерлік есептен алынғаннан кейін ОДКК қорытындысы негізінде 2) тармақ 4 тармақша бойынша куәландырылады.
      Талаптардың ІІ бағаны бойынша куәландырылатындар сипатына, ағымына және нәтижесіне қарамастан, түпкілікті диагнозы және емделуі белгіленгеннен, үдерісі тұрақтандырылғаннан кейін үш айдан ерте емес ӘДК-ға ұсынылады.
      2 тармақтың 4) тармақшасына тыныс алу мүшелерінің туберкулезіне шалдыққаннан кейін (соның ішінде спонтандық емделген) клиникалық емделген туберкулез тобында бақылау аяқталғаннан және диспансерлік есептен алынғаннан кейінгі аз қалдықты өзгерістер жатады.
      Аз қалдықты өзгерістерге:
      алғашқы генездегі аз қалдықты өзгерістер – өлшемі 1 см кем  (төрт және одан кем) алғашқы кешеннің жеке құрамдастары (Гон ошағы және кальцийленген лимфа түйіндері);
      өлшемі 1 см кем жеке (төрт және одан кем) қарқынды айқын көрінген ошақтар;
      бір сегмент шегінде шектеулі фиброз;
      біріккен синустар, бөлікаралық шварталар, плевралық-диафрагмалық және плевралық-медиастиналдық бітіп тұтасулар, жуандығы 1 см дейін бір немесе екі жақты плевралық-апикальдық және плевралық-қабырғалық қатпарланулар (плевраның кальцийленуімен немесе онсыз);
      операциядан кейін өкпе тінінде және плеврада үлкен өзгерістер болмаған кезде сегментті немесе өкпе бөлігін кескеннен кейінгі өзгерістер жатады.
      Медициналық қайта куәландыру негізгі емдеу курсы аяқталғаннан және диспансерлік есептен алынғаннан кейін кемінде үш жылдан соң жүргізіледі. Стационарлық жағдайларда емделу аяқталғаннан кейін талаптардың ІІ бағаны бойынша куәландырылатындар ӘДК-ға ұсынылады.
      Өкпеде немесе кеуде ішіндегі лимфа түйіндерінде жеке ұсақ петрификаттардың (үштен артық емес) болуы осы тармақты қолдану үшін негіздеме болып табылмайды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орнына түсуге кедергі келтірмейді.
      2 тармақ 5) тармақшаға емдеудің стационарлық кезеңінен кейін (консервативті немесе операциялық) функционалдық тұрғыдан уақытша бұзылуы жатады. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерге емдеудің интенсивті фазасынан кейін 30 – 60 күнтізбелік күнге науқастануы бойынша демалыс беріледі.Бұл ретте кейіннен медициналық куәландырумен және әскери қызметке жарамдылығын айқындаумен амбулаторлық жағдайларда дәрігер-фтизиатрдың бақылауында емделуді жалғастыру үшін науқастануы бойынша демалыс беру қажеттілігі туралы қорытынды шығарылады.

      3 тармақ 1) тармақшаға:
      ағым сипатына, бұрынғысына және нәтижесіне қарамастан, әртүрлі мүшелер мен жүйелердің зақымдануымен генерализацияланған туберкулез;
      ақпа іріңдігі немесе жыланкөз қоса болатын омыртқаның, түтікше тәрізді сүйектердің және буындардың үдемелі туберкулезі;
      көру функцияларының үдемелі төмендеуімен көз туберкулезі;
      тері туберкулезінің кең тараған және көріксізденген түрлері;
      ыдыраумен және (немесе) бактерия бөлумен несеп-жыныс мүшелерінің туберкулезі;
      перикардтың, іштің, іштегі лимфа түйіндерінің, асқазанның, ішектердің, бауырдың, көк бауырдың, ЛОР-мүшелердің немесе басқа да оқшауланған үдемелі туберкулезі;
      метатуберкулезді нефросклероз, несеп бөлу жүйесі мүшелерінің туберкулезіне шалдығудың қалдықты өзгерістері мен салдары, қалған бүйректің функциясы бұзылған кезде бір бүйректі алып тастағаннан кейін оның болмауы, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі немесе бөлу функциясының елеулі бұзылуы болған кезде бүйректі және несеп бөлу жолдарын басқа да хирургиялық емдеудің салдары;
      несеп шығарудың елеулі бұзылуымен қуықтың тыртықты өзгерістері;
      туберкулез себебінен екіжақты тарттырғаннан кейін еннің болмауы жатады;
      3 тармақ 2) тармақшаға:
      омыртқаның, сүйектердің және буындардың, несеп-жыныс мүшелерінің және үдеріс тынышталғанға дейін басқа да кеудеден тыс оқшауланған белсенді шектеулі туберкулезі;
      ыдыраусыз, жыланкөздерсіз және бактерия бөлусіз перифериялық лимфа түйіндерінің белсенді шектеулі туберкулезі;
      несеп бөлу жүйесі мүшелерінің туберкулезіне шалдыққан кезде қалдықты құбылыстар немесе салдар, бүйрек пен несеп шығарудың бөлу функциясының орташа бұзылуы қоса болатын бүйрек және несеп шығару жолдарының туберкулезін хирургиялық емдеу салдары;
      олардың функцияларының орташа бұзылуымен туберкулезді хирургиялық емдеу салдары жатады.
      Емдеудің тиімсіздігі немесе одан бас тартқан кезде әскери қызметшілер 3 тармақ 1) немесе 2) тармақша бойынша куәландырылады.
      3 тармақ 3) тармақшаға табысты жүргізілген стационарлық емдеу сатысынан кейін клиникалық-рентгенологиялық сәттілікке жеткен кезде кеудеден тыс оқшауландырылған туберкулез жатады;
      3 тармақ 4) тармақшаға негізгі емдеу курсы аяқталғаннан және куәландырылушыны диспансерлік есептен алғаннан кейін үш жыл ішінде белсенділік белгілері болмаған кезде кеудеден тыс оқшауландырылған туберкулездің қалдықты өзгерістері (омыртқаның, түтікше тәрізді сүйектердің, буындардың туберкулезі кезінде – бес жыл ішінде) жатады.
      Кеудеден тыс оқшауландырылған туберкулезбен адамдарға қатысты ӘДК қорытындысы сондай-ақ зақымданған мүшенің немесе жүйенің функциясына байланысты аурулар кестесінің тармақтары негізінде шығарылады.
      3 тармақ 5) тармақшаға емдеудің стационарлық (консервативті немесе операциялық) кезеңінен кейін функционалдық тұрғыдан уақытша бұзылу жатады.
      Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерге кейіннен ӘДК-да медициналық куәландырумен амбулаторлық жағдайларда дәрігер-фтизиатрдың бақылауында емделуді жалғастыру үшін 30 – 60 күнтізбелік күнге науқастануы бойынша демалыс беріледі.

      4 тармақ бойынша алапес диагнозы белгіленген кезде әскери қызметшілер әскери есептен алумен әскери қызметке жарамсыз деп танылады.
      Әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, мерзімді әскери қызметке шақыру кезінде азаматтар, отбасында тиісті денсаулық сақтау органымен алапеспен ауырғандар тіркелген әскери қызметшілер әскери есептен алумен әскери қызметке жарамсыз деп танылады.
      Анамнезінде алапеспен ауыратын отбасылықпен байланысты емес азаматтар тексерілуге жіберіледі және жұқтыру болмаған кезде әскери қызметке жарамды деп танылады.

      5 тармақ 1) және 2) тармақшасымен яғни, АИТВ-инфекциясымен ауыратындар әскери есептен алумен әскери қызметке жарамсыз деп танылады.

      Азаматтар әскери есепке алғаш рет тұрған, әскери қызметке әскерге шақырылған немесе келісімшарт бойынша әскери қызметке кірген кезде, сондай-ақ әскери қызметшілер, оларда басымы жыныс жолдарымен берілетін инфекциялар анықталған жағдайларда емделуге жатады. Олар табысты емделгеннен және диспансерлік есептен алынғаннан кейін әскери қызметке жарамды деп танылады.
      Венерологиялық уретриттердің созылмалы немесе асқынған түрлері кезінде мерзімді әскери қызметке шақырылған немесе келісімшарт бойынша әскери қызметке кірген және әскери (арнаулы) оқу орындарына түскен кезде азаматтар, егер емдеуді аяқтау үшін 6 айдан астам мерзім қажет болса, 6 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады, ал алғашқы, қайталанған немесе жасырын мерез кезінде диспансерлік есептен алынғанға дейін 12 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      Создың және мерездің емделу критерийі венерологиялық науқастанудың клиникалық белгілерінің шешілуі және зертханалық бақылау кезінде үш рет теріс нәтиженің болуы болып саналады.
      Егер мерезді толық емдегеннен кейін 12 айдан соң классикалық серологиялық реакциялардың терістенуі болмаса, куәландыру 6 тармақтың 2) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Ішкі мүшелердің, сүйектердің, нерв жүйесінің мерезбен зақымдануы кезінде, олардың функцияларының бұзылуы дәрежесіне байланысты куәландыру аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша жүргізіледі.

      Мерзімді әскери қызметке шақыру, келісімшарт бойынша әскери қызметке кіру және әскери (арнаулы) оқу орындарына түсу кезінде микроспориямен, трихофитиямен ауыратын азаматтар емделуге жатады және алты айға дейінгі мерзімге әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      Дерматофитиямен ауыратын әскери қызметшілер, азаматтар мерзімді әскери қызметке шақырылған кезде емделуге жатады, ол аяқталғаннан кейін олар әскери қызметке жарамды деп танылады.
      Микоз диагнозы зертханалық зерттеулермен расталады.

2. Жаңа өскіндер

      8 тармақ 1) тармақшаға:
      таралуына және сатысына қарамастан, сүйектердің және буын сіңірлерінің қатерлі ісіктері;
      радикалды емес хирургиялық емдеуден кейін алыстаған метастаздармен басқа мүшелердің және жұмсақ тіндердің қатерлі ісіктері немесе бұрын жүргізілген емдеуден кейін науқастанудың үдеуі;
      ісіктің сатысына және таралуына қарамастан, науқастың қатерлі ісікті емдеуден бас тартқан жағдайлары жатады.
      8 тармақ 2) тармақшаға:
      төменгі еріннің немесе терінің қатерлі ісіктерін радикалды емдегеннен кейінгі тыртықтар;
      мүшелер мен жұмсақ тіндерді, соның ішінде өңірлік метастаздармен қатерлі ісіктерді (сүйектерден, буын сіңірлерінен және тері меланомасынан басқа) радикалды емдегеннен кейінгі басқа да жай-күй жатады.
      Қатерлі үдерістің оқшаулануына, сатысына және таралуына, сондай-ақ науқастану басталған уақытқа қарамастан, келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілерге және шекті жасқа толғаннан кейін немесе ұйымдық-штаттық іс-шаралар бойынша алдағы уақытта әскери қызметтен шығарылуына байланысты куәландырылатындарға қорытынды 8 тармақ 2) тармақша бойынша шығарылады. Метастаздарсыз төменгі ерін, тері ісігін радикалды емдеу жағдайлары ерекшелік болып табылады, онда әскери қызметшілердің осы санаты 8 тармақ 2) тармақша бойынша куәландырылады.
      Қатерлі ісіктермен науқастарды стационарлық емдеу аяқталғаннан кейін талаптардың ІІІ-ІV бағаны бойынша куәландырылатындарға 8 тармақтың 3) тармақша бойынша науқастануы бойынша демалыс беріледі.

      9 тармақ 1) тармақшаға жүргізілген емдеуден нәтиже болмаған кезде лимфоидты, қан түзетін және оларға жақын тіндердің қатерлі науқастанулары жатады.
      9 тармақ 2) тармақшаға баяу үдемелі ағыммен науқастанулар жатады, ал емдеу нәтижесі уақытша сипатта болады.
      Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілерге және шекті жасқа толғаннан кейін, ұйымдық-штаттық іс-шаралар бойынша алдағы уақытта әскери қызметтен шығарылуына байланысты куәландырылатындарға қорытынды қатерлі үдерістің оқшаулануына, сатысына және таралуына, сондай-ақ науқастану басталған уақытқа қарамастан 8 тармақтың 1) тармақшасы бойынша шығарылады.
      8 тармақ 3) тармақшаға қан және қан түзетін мүшелердің, лимфоидты және оларға жақын тіндердің қатерлі науқастанулары себебінен сәулелік немесе цитостатикалық терапиядан кейінгі жай-күй жатады.
      Науқастануы бойынша демалыс беру қажеттілігі туралы қорытынды сәулелік немесе цитостатикалық терапияның тек бірінші курсын өткізгеннен кейін ғана шығарылады.

      Қатерсіз ісіктер болған кезде әскерге шақырылушыларға, әскери қызметшілерге операциялық емделу ұсынылады.
      Тармақ емдеудің қанағаттанарлықсыз нәтижелері жағдайларында немесе одан бас тартқан кезде қолданылады.
      10 тармақ 1) тармақшаға:
      тыныс алу және (немесе) дауыс шығару функцияларының елеулі бұзылуымен үстіңгі тыныс алу жолдарының қатерсіз ісіктері;
      елеулі клиникалық белгілерімен средостенияның қатерсіз ісіктері (кеуде қуысы мүшелерін жылжыту, басу);
      айқын көрінген клиникалық белгілері қоса болатын тыныс алу мүшелерінің қатерсіз ісіктері (қан түкіру, бронхостеноз немесе ателектаз);
      тамақтанудың төмендеуі қоса болатын немесе жұту актісін және тамақтың өтуін елеулі қиындататын ас қорыту мүшелерінің қатерсіз ісіктері;
      әскери киім нысанын, аяқ киімді немесе киім-кешекті киюге мүмкіндік бермейтін терінің, іргелес тіндердің, қан таратушы немесе лимфа қан тамырларының қатерсіз ісіктері;
      әскери киім нысанын, аяқ киімді немесе киім-кешекті киюге мүмкіндік бермейтін қабырға тіндерінің қатерсіз ісіктері;
      айқын көрінген дизуриялық бұзылу немесе қайталанатын қан кету қоса болатын несеп-жыныс жүйесінің қатерсіз ісіктері;
      емдеудің қанағаттанарлықсыз нәтижелері кезінде операциялық емдеуді қажет ететін немесе одан бас тартқан кезде мүше функцияларының елеулі бұзылуымен сүт бездерінің, жатырдың, аналық бездің және басқа да әйел жыныс мүшелерінің қатерсіз ісіктері жатады.
      10 тармақ 2) тармақшаға:
      тыныс алу және (немесе) дауыс шығару функцияларының орташа бұзылуымен үстіңгі тыныс алу жолдарының қатерсіз ісіктері;
      мүше функцияларының бұзылуымен средостенияның қатерсіз ісіктері;
      орташа клиникалық белгілерімен тыныс алу мүшелерінің қатерсіз ісіктері;
      тамақтанудың төмендеуінсіз орташа клиникалық белгілерімен ас қорыту мүшелерінің қатерсіз ісіктері;
      әскери киім нысанын, аяқ киімді немесе киім-кешекті киюді қиындататын терінің, іргелес тіндердің, қан таратушы немесе лимфа қан тамырларының қатерсіз ісіктері;
      әскери киім нысанын, аяқ киімді немесе киім-кешекті киюді қиындататын қабырға тіндерінің қатерсіз ісіктері;
      ұзын түтікше тәрізді сүйектерді алып тастағаннан кейін қабырға тіндерінің кемістігі сүйектің жартысын немесе одан астам диаметрін құрайтын оның қатерсіз ісіктері;
      орташа дизуриялық бұзылумен несеп-жыныс жүйесінің қатерсіз ісіктері жатады.
      10 тармақ 2) тармақшаға сондай-ақ сүт безінің және әйел жыныс мүшелерінің фондық жай-күйі және ісік алды науқастанулары жатады: фиброзды-кистозды мастопатия, анемияға әкеп соқтыратын қан кетулер қоса болатын жүктіліктің 12 апталық және одан көп өлшемі кезінде, сондай-ақ олардың қанмен қамтылуының бұзылуымен, тез өсуімен (ісіктің бір жылда жүктіліктің бестен астам аптасына сәйкес келетін өлшеміне дейін ұлғаюы) субмукозды немесе субсерозды түйіндер болған кезде жатыр миомалары; безді-кистозды гиперплазия, полипоз, аденоматоз эндометрия; жатыр аденомиозының хориорезистентті түрлері жатады.
      10 тармақ 3) тармақшаға:
      тыныс алу және (немесе) дауыс шығару функцияларының шамалы бұзылуымен үстіңгі тыныс алу жолдарының қатерсіз ісіктері;
      шамалы клиникалық белгілерімен средостенияның қатерсіз ісіктері;
      шамалы клиникалық белгілерімен тыныс алу мүшелерінің қатерсіз ісіктері;
      диспептикалық бұзылу қоса болатын шамалы клиникалық белгілерімен ас қорыту мүшелерінің қатерсіз ісіктері;
      шамалы дизуриялық бұзылумен несеп-жыныс жүйесінің қатерсіз ісіктері;
      ең үлкен сызықты өлшемі 20 см астамды құрайтын үлкен пигментті қалдар;
      жақын туыстарында медициналық құжаттамамен расталған меланома жағдайлары болған кезде көптеген қалдар (50-ден астам);
      әскери киім нысанын, аяқ киімді немесе киім-кешекті киюмен байланысты жарақаттануы мүмкін аймақтарда оларды оқшаулау кезінде қабыну және (немесе) жалақтану белгілерімен жиі жарақаттанатын қалдар (жарақаттану фактілерін медициналық құжаттармен растаумен) жатады.
      10 тармақ 3) тармақшаға сондай-ақ операциялық емдеуді қажет ететін әйел жыныс мүшелерінің ісіктерін жатқызу қажет: клиникалық белгілерінсіз 10-11 апталық жүктілікке сәйкес келетін өлшемі бар жатыр миомалары, диффузды мастопатия, консервативті емдеудің жақсы клиникалық нәтижесімен шектес мүшелердің зақымдануы болмаған кезде жатыр аденомиозы, жатыр мойнының эрозиялары мен дисплазиялары; цервикальды арнаның полиптері; қынаптың өскіндері мен фибромалары.
      10 тармақ 4) тармақшаға:
      мүшелер мен жүйелер функцияларының бұзылуы қоса болмайтын, әскери киім нысанын, аяқ киімді немесе киім-кешекті киюді қиындатпайтын қатерсіз ісіктер немесе оларды радикалды емдеу салдары;
      операциялық емдеуді қажет етпейтін сүт безінің, жатырдың, аналық бездің және басқа да әйел жыныс мүшелерінің қатерсіз ісіктері жатады.
      Функциясын бұзбайтын жатыр мойнының эрозиялары мен дисплазияларын, цервикальды арнаның полиптерін, бартолин бездерінің өскіндерін, қынаптың өскіндері мен фибромаларын радикалды хирургиялық емдеу салдары осы тармақты қолдану үшін негіздеме болып табылмайды.
      10 тармақ 4) тармақшада көрсетілген жаңа өскіндер әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге кедергі келтірмейді.
      Қатерсіз ісіктер себебінен операциялық емдеуден кейін стационарлық жағдайларда емделу аяқталғаннан кейін функцияны толық қалпына келтіру үшін кемінде 1 ай мерзім қажет болған кезде 10 тармақтың 4) тармақша бойынша науқастануы бойынша демалыс беруге мұқтаждығы туралы қорытынды шығарылады.
      Бас және жұлын миының қатерсіз ісіктері бар адамдар талаптардың 23-тармағы бойынша, перифериялық нерв жүйесінің қатерсіз ісіктерімен – талаптардың 26-тармағы бойынша куәландырылады.
      Папиломалардың, пигментті қалдардың болуы 10 тармақтың 2) тармақшада көрсетілген қалдарды қоспағанда, осы тармақты қолдану үшін негіздеме болып табылмайды.

3. Қан, қан түзетін мүшелердің аурулары және қорғаныш
тетігін туындататын жекелеген бұзылулар

      11 тармақ 1) тармақшаға:
      мамандандырылған бөлімшеде (стационарда) тексеру кезінде белгіленген апластикалық анемиялар, қан кетулер, қан ағулар қоса болатын тромбоцитопатияның, гемофилияның, коагулопатияның тұқым қуалаушы түрлері, сондай-ақ инфекциялық асқынулардың жиі қайталануы қоса болатын пайда болған немесе туа біткен тұрақты иммундық тапшылық жай-күй (АИТВ-ны тудыратын аурудан басқа);
      спленэктомиядан шамалы нәтиженің болуы немесе емдеуден нәтиженің болмауы жатады.
      Әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер жүргізілген емдеудің жеткіліксіз тиімділігі кезінде 11 тармақ 1) тармақшасы бойынша, жақсы нәтижемен спленэктомияға шалдыққандар – 11 тармақ 2) тармақшасы бойынша, тек глюкокортикоидты терапиямен ремиссияға қол жеткізген кезде – 11 тармақ 3) тармақшасы бойынша куәландырылады.
      11 тармақ 2) тармақшаға қиын емделетін және келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілерді қайта (үш және одан астам) госпитальға жатқызуды талап ететін созылмалы анемия жатады.
      11 тармақ 3) тармақшаға:
      келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілердегі орта, ауыр дәрежелі созылмалы темір тапшылығы анемиясы;
      геморрагиялық белгілерсіз орташа айқын көрінген және демеуші гормондық терапия жүргізу үшін медициналық көрсеткіштер болмаған кезде аутоиммунды тромбоцитопениялық бөртпенің созылмалы баяу үдемелі ағымы жатады.
      11 тармақ 4) тармақшаға келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер шалдыққан глюкокортикоидті терапиядан немесе спленэктомиядан жақсы нәтижемен аутоиммунды тромбоцитопениялық бөртпе эпизоды жатады.
      Виллебранд ауруы кезінде функцияның бұзылу дәрежесіне және науқастанудың ағымына байланысты куәландыру 11 тармақтың 1), 2) немесе 3) тармақшалар бойынша жүргізіледі.
      Инфекциялық асқынулардың жиі (үш рет және одан астам) қайталануы қоса болатын тұрақты иммундық тапшылық жай-күйі кезінде (адамның иммундық тапшылығы вирусынан туындаған аурулардан басқа) куәландыру 11 тармақтың 1) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Басқа да иммундық тапшылық жай-күйі, қан түзетін жүйенің, басқа да мүшелердің патологиялық өзгерістері қоса болатын саркоидоз кезінде әскери қызметке және әскери-есептік мамандық бойынша қызметке жарамдылық санаты зақымданған мүше немесе мүшелер жүйесі функцияларының бұзылу дәрежесіне байланысты аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша айқындалады.

4. Эндокринді жүйенің аурулары, тамақтану мен зат
алмасудың бұзылуы

      Осы тармақта көзделген науқастанулар анықталған кезде мерзімді әскери қызметке шақырылатын азаматтарға дәрі-дәрмекті терапия курсы жүргізіледі. Емдеудің оң нәтижелері кезінде талаптардың 13-тармағының 4) тармақшасы бойынша куәландырылатындар 12 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Егер 12 айдан кейін емдеуден оң қарқын болмаса (эндокринді бездің көлемі кішіреймейді, оның функциясы қалпына келмейді), консервативті емделуді жалғастыру үшін азаматтар осы тармақ бойынша қайта 12 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      Жақын жатқан мүшелердің функцияларын бұзуды тудыратын немесе әскери киім нысанын киюді қиындататын зоб себебінен операциялық емдеуден бас тартқан кезде көрсеткіштер болған кезде немесе емдеудің қанағаттанғысыз нәтижелері кезінде медициналық куәландыру 12 тармақтың 1) немесе 2) тармақшалары бойынша жүргізіледі.
      Тұрақты эндокринді бұзылу болған кезде куәландыру функциялардың бұзылу дәрежесіне байланысты талаптардың 13-тармағы бойынша жүргізіледі.
      Эндокринді без функциясының бұзылуынсыз І дәрежелі эндемиялық зоб осы тармақты қолдану үшін негіздеме болып табылмайды.

      Әскерге шақыру учаскелеріне тіркеген, мерзімді әскери қызметке шақырған кезде 13 тармақ 1) немесе 2) тармақшаға жататын науқастанулар алғаш рет анықталған кезде азаматтарды медициналық куәландыру стационарлық жағдайларда тексергеннен және емдегеннен кейін жүргізіледі, ал 13 тармақтың 3), 4), 5) тармақшаларына жататындарды, сондай-ақ мерзімді әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілерді мамандандырылған эндокринологиялық диспансерлер (орталықтар) жағдайларында амбулаторлық, ал қажет болған кезде тексеру және емдеу стационарлық жағдайларда жүргізіледі.
      Келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін азаматтар және келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер тексеруден кейін амбулаторлық жағдайларда куәландырылады.
      13 тармақ 1) тармақшаға:
      гипофиз, бүйрек безі, эндокринді және жыныс бездері науқастанулары, сондай-ақ талаптардың 12-тармағына кірмеген функцияларының елеулі бұзылуымен, дәрі-дәрмекті терапия аясында клиникалық-гормональды субкомпенсация немесе декомпенсация жай-күйіндегі эндокринді без науқастанулары;
      орнына қолданылатын терапия аясында клиникалық-гормональды субкомпенсация немесе декомпенсация жай-күйіндегі эндокринді безге (операциялық, соның ішінде ішінара алып тастау, сәулелік терапия және басқалар) медициналық процедуралардан кейінгі жай-күй;
      дәрі-дәрмекті терапия аясында клиникалық-гормональды субкомпенсация немесе декомпенсация жай-күйіндегі эндокринді мүшелер функцияларының шамалы бұзылуымен генетикалық синдромдар;
      1-типті қант диабеті;
      ұдайы инсулиндік терапияны, соның ішінде қантты төмендететін таблеткалы препараттарды аралас тағайындауды талап ететін 2-типті қант диабеті;
      ұдайы инсулиндік терапияны тағайындауды талап етпейтін (гипергликемия деңгейіне және емдеу сипатына қарамастан), мынадай асқынулардың ең болмаса біреуі болған кезде: препролиферативті және пролиферативті ретинопатия (көзді зақымдаумен), созылмалы бүйрек функциясының жеткіліксіздігі дамитын диабеттік нефропатия (бүйректі зақымдаумен), автономды (вегетативті) нейропатия (неврологиялық асқынулармен), трофикалық жаралар, табан гангренасы, невропатиялық ісінулер, остеоартропатия (диабеттік табан синдромы) ретінде пайда болатын аяқтардың диабеттік ангиопатиясы (перифериялық қан айналымын зақымдаумен), сондай-ақ қайталанатын гипогликемиялық және кетоацидодты жай-күй, гипогликемиялық және диабеттік есінен тану кезінде 2-типті қант диабеті жатады.
      13 тармақ 2) тармақшаға:
      гипофиз, бүйрек безі, эндокринді және жыныс бездері науқастанулары, сондай-ақ талаптардың 12-тармағына кірмеген функцияларының орташа бұзылуымен, дәрі-дәрмекті терапия аясында клиникалық-гормональды компенсация жай-күйіндегі эндокринді бездің науқастанулары;
      орнына қолданылатын терапия аясында клиникалық-гормональды компенсация жай-күйіндегі эндокринді безге (операциялық, соның ішінде ішінара алып тастау, сәулелік терапия және басқалар) медициналық процедуралардан кейінгі жай-күй;
      дәрі-дәрмекті терапия аясында клиникалық-гормональды субкомпенсация немесе декомпенсация жай-күйіндегі эндокринді мүшелер функцияларының орташа бұзылуымен генетикалық синдромдар;
      көмірсутек алмасуды қалпына келтіруге диетотерапия аясында қантты төмендететін таблеткалы препараттарды ұдайы қабылдаумен ғана қол жеткізілетін 2-типті қант диабеті;
      бір тәулік ішінде гликемия 8,9 ммоль/литрден асатын және (немесе) гликозилденген гемоглобин 7,5 пайызды құрайтын 2-типті қант диабеті;
      пролиферативті емес ретинопатия, 3 (микроальбуминуриялық) немесе 4-сатылы (протеинуриялық) нефропатия, орташа айқын көрінген перифериялық невропатия және ангиопатия болған кезде көмірсутек алмасуды қалпына келтіруге ұдайы диетотерапияны тағайындаумен қол жеткізілетін 2-типті қант диабеті;
      ІІІ дәрежелі экзогенді-конституционалдық семіздік;
      ұдайы емделуді, арнайы тамақтануды, еңбек пен демалыстың арнайы режимін сақтауды талап ететін зат алмасудың бұзылуы (фенилкетонурия, галактоземия, гликогеноз, Вильсон-Коновалов ауруы, Гоше ауруы және басқалар) жатады.
      Мерзімді әскери қызметке шақырылған кезде азаматтарда ІІ дәрежелі экзогенді-конституционалдық семіздік алғаш анықталған кезде олар 13 тармақтың 4) тармақшасы бойынша 12 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады, ал семіздікті сәтсіз емдеген кезде медициналық куәландыру 13 тармақтың 2) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      13 тармақ 3) тармақшаға:
      диффузды уытты зобтың жеңіл емделетін түрлері (жеңіл невроз тәрізді симптоматика, толеранттылықтың дене жүктемесіне төмендеуі, тамыр соғысының минутына 100-ге дейін соғуы, І-ІІ дәрежелі эндокринді бездің ұлғаюы кезінде негізгі алмасудың жоғарылауы 30 пайыздан аспайды);
      терапияны тағайындауды талап етпейтін, клиникалық-гормональдық компенсация кезінде эндокринді безге медициналық процедураларды (операциялық алып тастау, соның ішінде ішінара, сәулелік терапия және басқалар) жасағаннан кейінгі жай-күй;
      көмірсутек алмасуды қалпына келтіруге ұдайы диетотерапияны тағайындаумен қол жеткізілетін, ал гликемия тәулік бойы 8,9 ммоль/литрден аспайтын және (немесе) кеш асқынулар болмаған кезде гликозденген гемоглобин 7,5 пайызға тең немесе одан кем 2-типті қант диабеті;
      бүйрек диабеті;
      қайталанатын ағыммен жіті емес тиреоидит;
      ІІ дәрежелі экзогенді-конституционалдық семіздік жатады.
      Созылмалы фиброзды және аутоиммунды тиреоидит кезінде эндокринді без функциясының бұзылу дәрежесіне байланысты медициналық куәландыру 13 тармақтың 1), 2) немесе 3) тармақшалар бойынша (функцияның бұзылуынсыз – талаптардың 12-тармағының 3-тармақшасы бойынша) жүргізіледі.
      13 тармақ 4) тармақшаға эндокринді безге медициналық процедураларды (операциялық алып тастау, соның ішінде ішінара, сәулелік терапия және басқалар) жасағаннан кейінгі жай-күй, жіті және жіті емес тиреоидитті емдегеннен кейінгі жай-күй жатады. Азаматтар мерзімді әскери қызметке шақырылған, келісімшарт бойынша әскери қызметке кірген кезде 4) тармақша бойынша алты ай мерзімге әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      Жеткіліксіз дене салмағы – ДСИ 18,5-тен аз болған кезде әскерге шақырылушылар дәрігер-терапевтің және дәрігер-гастроэнтерологтың консультациясынан кейін дәрігер-эндокринологтың консультациясын алады. Эндокринді патология айқындалған кезде әскерге шақырылушыларды медициналық тексеру және емдеу стационарлық жағдайларда жүзеге асырылады.
      Азаматтар мерзімді әскери қызметке шақырылған кезде 4) тармақша бойынша алты ай мерзімге әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Егер алты айдан кейін азаматтарда дене салмағын төмендететін науқастанулар айқындалмаса, ДСИ-дің теріс динамикасы болмаса (ай сайын тексеру деректері бойынша), дене еңбегіне қабілеті сақталса (функционалдық жүктеме сынамаларының деректері бойынша), олар 5) тармақша бойынша куәландыруға жатады. ДСИ-дің теріс динамикасы болған, дене еңбегіне қабілеті төмендеген кезде азаматтар 3) тармақша бойынша куәландыруға жатады.
      18 жасқа толған азаматтардың тамақтану жай-күйін (жеткіліксіз тамақтану, семіздік дәрежесі) бағалау үшін Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органы айқындаған ДСИ мынадай формула бойынша пайдаланылады:
      ДСИ (кг/м²) = дене салмағы (кг)/бой өлшемінің квадраты (м²).

5. Психикалық бұзылу

      14 тармақ бас миының зақымдануымен және дисфункциясымен байланысты психоздарды, басқа да психикалық бұзылуларды, адамның және мінез-құлықтың өзгеруін (жарақаттар, бас миының ісіктері, энцефалит, менингит, нейромерез, сондай-ақ кәрілік және кәрілік алды психоздар, қан тамырлы, дегенеративті, басқа да органикалық науқастанулар және бас миының зақымдануы) көздейді.
      Азаматтарды медициналық куәландыру стационарлық (амбулаторлық) тексеруден кейін жүргізіледі.
      14 тармақ 1) тармақшаға: тұрақты айқын көрінген ұзаққа созылған психотиялық жай-күй, сондай-ақ интеллектуалды-мнестикалық бұзылулармен немесе психоорганикалық тип бойынша адамның кенеттен айқын көрінген өзгерістерінен көрінген психикалық бұзылулар, қайта госпитальға жатқызу жай-күйі (әлеуметтік бейімделуді тұрақты қиындататын, жылына 2 реттен көп) жатады.
      Осы тармаққа эпилепсия салдарынан туындаған психикалық бұзылу және адамның ерекше өзгерістері жатады. Бұл ретте әскери қызметке жарамдылық санаты туралы сараптамалық қорытынды талаптардың 14, 21-тармақтары бойынша қабылданады. Психикалық бұзылулар мен адамның ерекше өзгерістері болмаған кезде тек эпилептикалық талмалар болған кезде ғана медициналық куәландыру талаптардың 21-тармағы бойынша жүргізіледі.
      14 тармақ 2) тармақшаға орташа айқын көрінген тұрақты астениялық, аффектілі, диссоциативті, когнитивті, тұлғалық және басқа да бұзылу болатын жай-күй, сондай-ақ орташа өтетін психотиялық жай-күй (орташа өтетін психотиялық жай-күй, жылына екі реттен астам жиі декомпенсациямен және (немесе) амбулаторлық жағдайларда емдеуді жалғастыруды талап ететін психотиялық емес жай-күй; әлеуметтік бейімделуді қиындататын жай-күй) жатады.
      14 тармақ 3) тармақшаға бас миының жіті органикалық науқастанулары немесе жарақаттары салдарынан туындайтын, сауығумен немесе шамалы айқын көрінген астениямен аяқталған орталық нерв жүйесінің органикалық зақымдану белгілері болмаған кезде емдеу ұзақтығы 1 айға дейін, диспансерлік бақылауды және емдеуді жалғастыруды талап етпейтін өтпелі, қысқа уақытты психотиялық және психотиялық емес бұзылулар, әлеуметтік бейімделуді қиындатпайтын жай-күй жатады.
      Әскери қызметшілерге кейіннен медициналық куәландырумен науқастануы бойынша демалыс беріледі. Әскерге шақырылушыларға ауырсыну белгілерінің теңгерілуіне байланысты 14 тармақтың 2) немесе 4) тармақша бойынша кейіннен стационарлық жағдайларда тексерумен және медициналық куәландырумен 12 ай мерзімге мерзімді әскери қызметке шақырудан шеттету беріледі.
      14 тармақ 4) тармақшаға психикалық бұзылулар және орталық нерв жүйесінің органикалық зақымдану құбылыстары болмаған кезде, тек функциялардың бұзылуынсыз жекелеген шашыраңқы органикалық белгілер болған кезде ғана, бас миының жіті науқастануынан немесе жарақатынан кейін психотиялық емес жеңіл, психикалық бұзылулар кезінде тұрақты компенсация (кемінде екі жыл) немесе сауыққан жай-күй жатады.
      Осы тармаққа, сондай-ақ нервтік-психикалық орта және ішкі мүшелер жағынан патология болмаған кезде тармақтарда көрсетілген психикалық бұзылулардың анамнезде болуы жатады. Көрсетілген психикалық бұзылулардың оң нәтижесі медициналық мекемелер жағдайларында стационарлық (амбулаторлық) тексеру нәтижелерімен расталады.

      Азаматтарды медициналық куәландыру стационарлық тексеруден кейін жүргізіледі.
      Шизофренияның барлық түрлерін, маниакальды-депрессивті психоздың жеңіл, кенеттен айқын көрінген немесе ұзаққа созылған түрлерін, жиі қайталанатын фазалармен, «толық психикалық денсаулықтың» сирек ұстамаларымен және ұзақ аралықтарымен (бірнеше жыл) циклотимияларды көздейді.
      Мамандандырылған медициналық мекемеде емдеу және бақылау туралы медициналық құжаттармен расталған эндогенді психоз болған кезде І баған бойынша куәландырылатын азаматтардың, сондай-ақ келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін азаматтардың әскери қызметке жарамдылығы санаты туралы мәселе стационарлық тексерусіз шешіледі.

      Бұл тармақ жалпы инфекциялар, уланулар (психоактивті заттарды қолданудан туындағандардан басқа), әртүрлі генезді соматикалық науқастанулар, АИТВ-инфекциялары салдарынан, сондай-ақ физиологиялық бұзылумен және басқа да себептермен байланысты психоздарды және басқа да психикалық бұзылуларды көздейді. Мұнда РЗ-ның, ИСК-ның, ЗОҚ-ның, ЭМӨ көздерінің және лазерлік сәулеленудің әсеріне байланысты психикалық бұзылулар жатады.
      Тексеру және медициналық куәландыру нәтижелері туралы медициналық құжаттарда психикалық бұзылулардың дамуына әкеп соқтырған себеп көрсетіледі.
      16 тармақ 1) тармақшаға кенеттен айқын көрінген клиникалық белгілерімен және ұзақ өтуімен, соның ішінде жеке тұлғаның айқын көрінген өзгерістерімен психотиялық бұзылулар жатады.
      16 тармақ 2) тармақшаға органикалық тип бойынша адамның патологиялық өзгерістеріне немесе айқын көрінген ұзақ (3 айдан астам) астениялық жай-күйіне әкелетін, соның ішінде орталық нерв жүйесінің органикалық зақымдану құбылыстарымен орташа айқын көрінген немесе қайталанған психотиялық және психотиялық емес бұзылулар жатады.
      Науқастанудың қалыпты өтуі кезінде орталық нерв жүйесін шамалы зақымдануымен ауырсыну белгілерінің тұрақты компенсациясы басталғанда офицер атақтары бар әскери қызметшілер әскери қызметке шамалы шектеулермен жарамды деп танылады.
      16 тармақ 3) тармақшаға инфекцияға шалдыққаннан кейін орталық нерв жүйесінің органикалық зақымдану құбылыстары болмаған кезде орташа немесе шамалы айқын көрінген, ұзаққа созылған (3 айға дейін) астениялық жай-күй жатады.
      Алкогольден немесе есірткі (токсикологиялық) заттардан жіті уланған адамдарға науқастануы бойынша демалыс берілмейді.
      16 тармақ 4) тармақшаға жіті науқастану нәтижесінде туындайтын, жеңіл және қысқа мерзімді (2-3 аптаға дейін) астениямен өтетін және сауығумен аяқталатын психикалық бұзылу жатады.
      Осы тармаққа нервті-психикалық орта және ішкі мүшелер жағынан патология болмаған кезде тармақтарда көрсетілген анамнездегі психикалық бұзылулардың болуы жатады. Осы психикалық бұзылулардың қолайлы нәтижесі медициналық мекемелерде тексерумен расталады.

      Тармақ үрей-фобиялық, үрей, обсессивті-компульсивті, диссоциативті (конверсиялы) және соматоформды бұзылуларды, ауыр күйзеліске реакцияларды, бейімделудің бұзылуын және басқа да невротикалық бұзылуларды көздейді. Осы тармаққа, сондай-ақ тамақтанудың бұзылуы (нервті анорексиясы және нерв булимиясы), органикалық емес текті ұйқының бұзылуы (ұйқысыздық, гиперсомния, ұйықтағанда жүру, түнгі қорқыныштар мен үрейлер), тикозды бұзылулар жатады.
      17 тармақ 1) тармақшаға ұзақ емдеуді және (немесе) диспансерлік бақылауды талап ететін созылмалы психикалық бұзылулар, қайта госпитальға жатқызу (жылына екі реттен артық), әлеуметтік бейімделуді тұрақты қиындататын жай-күй (ұзаққа созылған ағыммен реактивті психоздар, психогенді параноидты психоз, сананың өзгеруімен есіріктік психоздар, реактивті депрессия), сондай-ақ емделмейтін кенеттен айқын көрінген невротикалық бұзылулар жатады;
      17 тармақтың 2) тармақшаға стационарлық жағдайларда емделуді және кейіннен амбулаторлық жағдайларда емделуді талап ететін жай-күй, сондай-ақ стационарлық жағдайларда жүргізілген емдеуге қарамастан, әлеуметтік бейімделуді және әскери қызмет міндеттерін орындауды қиындататын қайталанған невротикалық бұзылулар (қысқа мерзімді және қолайлы ағыммен психотиялық бұзылулар; орташа айқын көрінген, ұзаққа созылған немесе қайталанған невротикалық бұзылулар) жатады. Әскери қызметке шектеулі жарамдылық туралы қорытынды әскери қызметшіні нәтижесіз стационарлық емдегеннен кейін бір айдан соң шығарылады.
      17 тармақ 3) тармақшаға орташа өтетін, теңгерілумен аяқталған орташа айқын көрінген, қысқа мерзімді невротикалық бұзылу жатады. Осы тармақша бойынша қысқа мерзімді және орташа өтетін реактивті психозға немесе жеңіл астениямен аяқталған орташа айқын көрінген невротикалық бұзылуға шалдыққан әскери қызметшілер куәландырылады.
      17 тармақ 4) тармақшаға негізінен эмоционалдық-ерік, вегетативті бұзылулармен сипатталатын, жақсы емделетін және сауығуымен және толық әлеуметтік бейімделумен аяқталған шамалы айқын көрінген, қысқа мерзімді невротикалық бұзылулар жатады.

      18 тармақ адамның және мінез-құлықтың ерекше және басқа да, соның ішінде балалық шақта және жасөспірім жасында басталатын бұзылуды (психопатиялар, адамның патологиялық дамуы, психикалық инфантилизм, тикозды бұзылулардан басқа); мидың зақымдануымен немесе науқасымен байланысты емес созылмалы тұлғалық өзгерістерді; әдеттер мен еліткіштік бұзылуды; жыныстық ұқсастық бұзылуларын; сексуалдық талғамның бұзылуын; сексуалдық дамумен және бейімделумен байланысты психологиялық және мінез-құлық бұзылуын көздейді.
      Тұлғаның бұзылулары бар азаматтарды медициналық куәландыру психиатриялық стационар жағдайларында тексергеннен кейін жүргізіледі.
      Әскери қызметшілерді медициналық куәландыру стационарлық жағдайларда тексергеннен, жеке ісін, қызметтік және медициналық мінездемелерін зерделегеннен кейін жүргізіледі.
      18 тармақ 1) тармақшаға ауыр декомпенсациялар кезінде стационарлық жағдайларда қайта және ұзақ емдеуді және (немесе) диспансерлік бақылауды талап ететін адамның және мінез-құлықтың бұзылуы, сондай-ақ коморбидті психиатриялық патология қоса болатын бұзылу жатады;
      18 тармақ 2) тармақшаға тұлғалық бұзылудың орташа айқын көрінген түрлері, психопатиялар, аффективті кедергілермен, реактивті жай-күйдің жеңіл дамуымен, вегетативті нерв жүйесінің айқын байыпсыздығы белгілерімен адамның патологиялық дамуы (адамның және мінез-құлықтың компенсацияланған және тұрақсыз компенсацияланған (қызмет ету деңгейін төмендететін отбасылық, еңбек және әлеуметтік бейімделуді қиындататын бұзылуы) жатады. Сонымен қатар тұрақты және айқын көрінген патологиялық реакцияларға бейім психикалық инфантилизм және жыныстық ұқсастық пен сексуалдық талғамның бұзылуы жатады.
      Осы тармақша бойынша транссексуалдықпен зардап шегетін және Қазақстан Республикасының азаматы төлқұжатында немесе жеке басын растайтын өзге де құжатта көрсетілген жынысын өзгерткен және (немесе) оларға қатысты жынысына гормоналды және (немесе) хирургиялық түзету жүргізілген азаматтар куәландырылады.
      Нақты сыртқы факторлармен (инфекциялармен, уланулармен, жарақаттармен) себепті байланысқан, психопатиялық тәріздес жай-күйде болатын (адамның өзгеруі) адамдар нервті-психикалық патологияның нозологиялық түрлерін көздейтін аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша куәландырылады.
      18 тармақ 3) тармақшаға медициналық ұйымдардан, оқу орындарынан, жұмыс орнынан құжаттармен расталатын, эмоционалдық-еріктің және басқа да патологиялық белгілерінің тұрақты (3 жылдан аса) компенсациясымен мінез-құлықтың және эмоциялардың шамалы айқын көрінген бұзылуы, әдетте балалық шақта және жасөспірім жасында басталатын (психикалық инфантилизм, адамның басқа да бұзылуы (транзиторлық, парциалды) мінез-құлық пен эмоциялардың аралас бұзылуы, сондай-ақ тұлғаның бұзылуы айқын көріну дәрежесіне жетпеген мінез-құлық ерекшеліктері жатады.
      Нақты сыртқы зияндармен (инфекциялармен, уланулармен, жарақаттармен) себепті байланысқан, психопатиялық тәріздес жай-күйде болатын адамдар, еліткіш бұзылуы бар адамдар нервті-психикалық патологияның нозологиялық түрлерін көздейтін талаптардың тармақтары бойынша куәландырылады.
      Белгіленген, қасақана мінез-құлық жағдайлары, адамның барлық патологиялық құрылымынан шықпаған тәртіпсіздік белгілері жеке тұлғалық бұзылудың белгілері болып бағаланбайды.

      19 тармақ түрлі ауыр (тәуелділік синдромынсыз психоздар мен деменцияларға дейін зиянды заттарды асыра пайдалану), бірақ бұл ретте олар бір немесе бірнеше психоактивті заттарды пайдалану салдары болып табылатын психикалық және мінез-құлық бұзылуын көздейді.
      Медициналық куәландыру стационарлық тексеруден кейін жүргізіледі.
      19 тармақ 1) тармақшаға психоактивті заттарды пайдалану салдарынан туындаған айқын көрінген психикалық, мінез-құлық бұзылуы: жылына екі реттен көп госпитальға қайта жатқызумен ұзақ белсенді емдеуді және (немесе) диспансерлік бақылауды талап ететін, әлеуметтік бейімделуді тұрақты қиындататын созылмалы психикалық бұзылу (созылмалы маскүнемдік психоздар, созылмалы маскүнемдік, адамның айқын көрінген өзгерістерімен, интеллектуалды-мнестикалық бұзылумен нашақорлық пен уытқұмарлық) жатады;
      19 тармақ 2) тармақшаға:
      адамның орташа айқын көрінген өзгерістерімен жіті маскүнемдік психоздар, созылмалы маскүнемдік, нашақорлық, уытқұмарлық;
      тұлғалық бұзылу, өзгерген реактивтілік пен тәуелділік құбылыстары болмаған кезде нашақорлықтың, уытқұмарлықтың алғашқы белгілері;
      нашақорлық және уытқұмарлық заттарын асыра пайдалану (тәуелділік синдромы болмаған кезде психикалық және дене денсаулығы үшін айқын зиянды салдар қоса болатын психоактивті заттарды қайта пайдалану жағдайлары) жатады;
      19 тармақ 3) тармақшаға жеке тұлғалық бұзылу, өзгерген реактивті құбылыстар және дене тәуелділігі болмаған кезде созылмалы маскүнемдіктің алғашқы белгілері жатады.
      Денсаулық жағдайына талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатын әскери қызметшілер, қолбасшылықтың пікірін ескере отырып, емделуге қатал ұстаным болған кезде әскери қызметке шамалы шектеулермен жарамды деп танылады.
      Денсаулық жағдайына талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатын әскери қызметшілерде жүргізілген емдеуден кейін оң нәтиже болмаған және сауығуға ниеті болмаған кезде әскери қызметке жарамсыз деп танылады.
      Алкогольді, есірткі заттарын, басқа да уытты заттарды психологиялық бұзылусыз, жеке немесе кездейсоқ пайдалану осы тармақты қолдану үшін негіздеме болып табылмайды.

      20 тармақ 1) тармақшаға терең, ауыр және орташа ақыл-ой кемістігінің барлық түрлері жатады.
      Интеллектінің елеулі және анық кемістіктері кезінде талаптардың І бағаны бойынша куәландырылатындардың әскери қызметке жарамсыздығы туралы мәселе стационарлық тексерусіз шешіледі.
      20 тармақ 2) тармақшаға жеңіл дәрежедегі ақыл-ой кемістігі жатады (ақыл-ой дамуының коэффициенті 50-69 диапазонында). Егер осы диагнозды белгілеу кезінде дәрігерлік тексеру нәтижелері куәландырылатынның мінез-құлқын сипаттайтын деректерге сәйкес келмесе тексеру стационарлық жағдайларда жүргізіледі.

6. Нерв жүйесінің аурулары

      21 тармақ эпилепсияны генерализденген немесе парциалды талмалармен, психикалық эквиваленттермен немесе адамның ерекше өзгерістерімен бас миының созылмалы науқастануы ретінде көздейді.
      Симптоматикалық эпилепсия бұл тармаққа жатпайды. Бұл жағдайда куәландыру тырыспа синдромының дамуына әкеп соқтырған науқастану бойынша жүргізіледі.
      Эпилептикалық талмалардың болуы дәрігерлік қадағалаумен расталады, медициналық емес құрамның лауазымды адамдары қол қойған және командирлер (бастықтар) бекіткен актілер жасалады, сондай-ақ көргендердің куәлігі назарға алынады, тұрғылықты жерінен, оқу орнынан, әскери қызмет орнынан деректер сұратылады. Көргендердің талманы және талмадан кейінгі жай-күйді сипаттауы, сұрау нәтижелері талманы эпилептикалық деп санауға немесе оны жоққа шығаруға негіздеме болады.
      Жиі (жылына 3 және одан көп) талмалар немесе тырыспалы талмалардың психикалық эквиваленттері, сондай-ақ психиканың үдемелі бұзылуы болған кезде куәландыру осы тармақтың 1) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Жекелеген сирек (жылына кемінде 3) талмалар, соның ішінде эквиваленттерсіз және эпилепсияға тән басқа да психикалық өзгерістерсіз, тырыспасыз пароксизмдер кезінде куәландыру осы тармақтың 2) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Медициналық мекеменің құжаттарымен бұрын эпилептикалық талмалардың болуы расталған, бірақ соңғы бес жылда олар бақыланбаса, ал стационар жағдайларында тыныштықта электроэнцефалограммада тексеру кезінде немесе функционалдық жүктеме кезінде патологиялық өзгерістер (кез келген амплитудада пароксизмальды тіркелетін өткір және баяу толқындар, өткір және баяу тербеліс кешендері, жартылай шеңбер аралық ассиметрия) анықталған жағдайларда куәландыру осы 21 тармақтың 2) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Бұрын әртүрлі сипаттағы бір мәрте талмаларда (эпилептикалық реакция) немесе әлсіз айқын көрінген және сирек туындайтын аз талмалар, тырысуларсыз пароксизмдер немесе көңіл-күйдің ерекше бұзылуы жағдайларында әскери қызметке жарамдылық санаты туралы мәселе тек стационарлық тексерілуден кейін шешіледі. Эпилептикалық пароксизмдері бар адамдар көлік құралдарын басқаруға, биіктікте, жылжымалы механизмдерде, отта және суда жұмыс істеуге жарамсыз.

      22 тармақ орталық нерв жүйесінің инфекциялық және паразитарлық ауруларын, жалпы инфекциялар, жіті және созылмалы уланулар кезінде бас миының немесе жұлынның зақымдануларын (менингококкты менингит, серозды менингит, полиомиелит, кене және маса вирустарының энцефалиттері, туберкулез, мерез кезінде нерв жүйесінің зақымданулары, демиелиндену аурулары) көздейді.
      22 тармақ 1) тармақшаға:
      қатты сал болумен немесе парездер, айқын көрінген қайталанған паркинсонизм, жиі (жылына 3 және одан көп) эпилептикалық талмалар, айқын көрінген кең таралған гиперкинездер, Кожевников немесе Джексон эпилепсиясының жиі талмалары, атаксикалық бұзылу, айқын көрінген гидроцефалия, айқын көрінген ликворлы гипертензия қоса болатын нерв жүйесінің аурулары;
      көрудің бұзылуымен оптикалық-хиазмальдық арахноидит;
      ұмытшақтық склероз;
      сал немесе айқын көрінген парез құбылыстарымен миелитке шалдығу салдары;
      ерте және кеш нейромерез кезінде нерв жүйесі зақымдануының ауыр түрлері, нерв жүйесінің паразитарлы зақымданулары жатады;
      22 тармақ 2) тармақшаға орталық нерв жүйесі функциясының бұзылу дәрежесі бойынша әскери қызмет өткеруді шектейтін (бұлшықеттер күшінің төмендеуі, бұлшықет тонусының артуы түрінде орташа айқын көрінген гемипарезбен энцефалиттің, арахноидиттің қалдықты құбылыстары; орташа гидроцефалия, орташа ликворлы гипертензия), сондай-ақ жиі (жылына екі және одан көп рет) және ұзақ (әскери қызметке шақырылуға жататын азаматтар үшін кемінде 6 ай, әскери қызметшілер үшін кемінде 4 ай) ауырсыну бұзылуының декомпенсациясымен қалдықты құбылыстар және науқастанулар салдары жатады;
      22 тармақ 3) тармақшаға емдеудің нәтижесіздігі кезінде вегетативті-қан тамырлы тұрақсыздықпен, астениялық-невротикалық белгілермен ұштасатын, функцияның шамалы бұзылуымен, жекелеген органикалық белгілермен орталық нерв жүйесінің зақымдану салдары және қалдықты құбылыстары жатады. Жай-күйі жақсарған және әскери қызмет міндеттерін орындау қабілеттілігінің компенсациясы кезінде медициналық куәландыру осы тармақтың 4) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
      Туберкулезді менингитке шалдыққан адамдар, ОНЖ функциясының бұзылу дәрежесіне байланысты 1), 2) немесе 3) тармақшалар бойынша куәландырылады.
      22 тармақ 4) тармақшаға астенизацияның шамалы құбылыстары, вегетативті-қан тамырлы тұрақсыздығы және жекелеген тұрақты шашыраңқы органикалық белгілері болған кезде, қозғалыстың, сезімталдықтың, үйлестірудің және нерв жүйесінің басқа да функцияларының бұзылуы қоса болмайтын нерв жүйесінің зақымдану салдары және қалдықты құбылыстары жатады.
      Осы тармақта көрсетілген бұзылудың болуы жұмыс, оқу немесе әскери қызмет орнынан еңбекке қабілеттілігіне немесе әскери қызмет міндеттерін орындауға көрсетілген бұзылудың ықпалы туралы медициналық құжаттармен, мінездемелерден мәліметтермен, ал диагнозы клиникалық және арнайы зерттеулердің нәтижелерімен расталады. Бұл ретте әскерге шақыру учаскелеріне тіркелген, мерзімді әскери қызметке шақырылған, келісімшарт бойынша әскери қызметке кірген кезде азаматтардың әскери қызметке жарамдылығы санаты туралы қорытынды тек стационарлық тексерілуден кейін шығарылады.
      Жұлын-ми сұйықтығы қысымының көрсеткіштерінен басқа (дене көлденең орналасқан кезде жұлын-ми қысымының нормасы су бағанымен 70-тен 200-ге мм дейін тербеледі, жоғары: 200-ден 300-ге дейін шамалы, 300-ден 400-ге дейін орташа, 400 және одан жоғары күрт), бассүйек ішіндегі гипертензия синдромының айқын көрінуін бағалаған кезде науқастану клиникасы, окклюзивті-гидроцефальды пароксизмдердің, көз түбінде іркілген өзгерістердің болуы эхоэнцефалоскопия деректері, КТ немесе МРТ деректері бойынша мидың қарыншалы жүйесінің ұлғаю дәрежесі ескеріледі.
      Бас миының органикалық зақымдануына, жұқпалы науқастануға немесе улануға шалдығу салдарынан пайда болған, айқын көрінген эмоционалдық-ерікті немесе интеллектуалды-мнестикалық бұзылуы бар адамдар талаптардың 14-тармағы бойынша куәландырылады.

      23 тармақ церебральды дегенерацияларды, Паркинсон ауруын, басқа да экстрапирамидалы ауруларды, жұлын-церебеллярлық дегенерацияларды, бас және жұлын миының ісіктерін, балалық церебральды салды, туа біткен кемістіктерді (даму кемістіктерін), нерв-бұлшықет ұштасуларының және бұлшықеттердің ауруларын, сондай-ақ орталық нерв жүйесінің басқа да ауруларын (гидроцефалия, церебральды өскін және өзгелер) көздейді.
      23 тармақ 1) тармақшаға жүйке жүйесінің туа біткен ауыр кемістіктері (даму кемістіктері) және аурулары, сондай-ақ тез үдемелі ағыммен немесе функциясының кенеттен бұзылуымен аурулар жатады (бас миының немесе жұлынның ісіктері, трофиканың кенеттен айқын көрінген бұзылуымен сирингомиелия, бүйір амиотрофикалық склероз, миастения, невральды амиотрофия, Фридрейхтың жұлын атаксиясы, Пьер-Маридің мишықты атаксиясы, балалар церебральды салы, миотония, миопатия) жатады;
      23 тармақ 2) тармақшаға симптомдардың баяу, ұзақ уақыт бойы (бір жылдан кем емес) өтетін ұлғаюымен сипатталатын аурулар (бұлшықеттердің шамалы атрофиясымен және сезгіштіктің жеңіл бұзылуымен сирингомиелия, бассүйек іші гипертензиясы синдромымен краниостеноз) жатады;
      23 тармақ 3) тармақшаға науқастанудың объективті белгілері шамалы дәрежеде айқындалған кезде нерв жүйесінің аурулары, өте баяу үдемелі миотонияның жеңіл түрлері (сезгіштіктің кенеттен емес айқын көрінген үйлеспеген бұзылуымен, бұлшықеттердің және трофикалық бұзылудың атрофиясынсыз сирингомиелия) жатады.
      Бас миының және жұлынның қатерсіз ісіктерін радикалды алып тастағаннан кейін куәландыру функциялардың бұзылу дәрежелеріне байланысты осы тармақтың 1), 2) немесе 3) тармақшалары бойынша жүргізіледі.

      24 тармақ субарахноидты, миға қан кетулерді, басқа да бассүйекке қан кетулерді, ми инфарктісін, мидың транзиторлы ишемиясын, бас, жұлын миы қан тамырларының зақымдану салдарын көздейді.
      24 тармақ 1) тармақшаға:
      функциялардың бұзылу дәрежесіне қарамастан қайталанған инсульттар;
      талаптардың І, ІІ, ІІІ бағандары бойынша куәландырылатындарға қатысты қайталанған субарахноидты қан кетулер (этиологиясына қарамастан);
      церебральды немесе жұлын миы қан айналымының жіті бұзылуы салдарынан пайда болған нерв жүйесі функцияларының тұрақты төмендеуі;
      ІІІ сатылы дисциркуляторлы энцефалопатия (гемиплегиялар, терең парездер, сөйлеу, ес, ойлау бұзылуы, паркинсонизм құбылыстары, эпилептикалық талмалар, жамбас мүшелері функцияларының бұзылуы);
      талаптардың І – ІІ бағаны бойынша куәландырылушыларда бас миының спонтандық (жарақаттық емес) субарахноидты қан кетулері;
      операциялық емделуден бас тартқан немесе операция жасау мүмкін емес болған кезде, ми қан айналымы бұзылуының қалған құбылыстары айқын көріну дәрежесіне және нерв жүйесінің функцияларына қарамастан ми қан айналымының бұзылуына себеп болған бас миы және жұлын қан тамырларының аневризмалары мен артериялық-венозды мальформациялары жатады;
      24 тармақ 2) тармақшаға:
      оларды қан айналымынан шығарғаннан кейін, көптеген артериялық аневризмдер;
      эмболизациялаудан, жасанды тромбылау немесе интракраниалды алып тастаудан кейін артериялық-венозды аневризмдер;
      орташа өтетін және ошақтық төмендеулер орташа айқын көрінген бас немесе жұлын миының қан тамырларының зақымданулары;
      церебральды атеросклероз кезінде ІІ сатылы дисциркуляторлы энцефалопатия (күйзеліске бейім, бас аурулары, бас айналу, ұйқының бұзылуы, әскери қызмет міндеттерін орындау қабілетінің төмендеуі, орталық нерв жүйесі тарапынан жекелеген тұрақты органикалық белгілер болған кезде эмоционалдық-ерік ортасының бұзылуы, анық анизорефлексия, қарашықтың жарыққа солғын реакциясы, пирамидалық симптомдар, сезгіштіктің бұзылуы, үйлесімнің бұзылуы);
      ми қан айналымының жиі (жылына 3 және одан көп рет) өтпелі бұзылуы (мидың транзиторлық ишемиялары, гипертониялық церебральды криздер);
      сезгіштіктің бұзылуы немесе аяқ-қолдардың жеңіл парезі түріндегі жұлын қан айналымының бұзылу салдары;
      талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылушыларда бас миының спонтандық (жарақаттық емес) субарахноидты қан кетулері жатады.
      Бас миы тамырларының аневризмі, басқа да бас немесе жұлын миы тамырларының зақымданулары себебінен операция жасалған адамдардың әскери қызметке жарамдылығы санатын бағалау кезінде операция радикалдылығы, оның тиімділігі, бассүйектеріне операция жасаудан кейінгі кемістіктерінің көлемі, бұзылған функциялардың компенсация динамикасы ескеріледі.
      Бас миы тамырларының аневризмі, басқа да бас немесе жұлын миы тамырларының зақымданулары себебінен хирургиялық емдеуден кейін талаптардың І, ІІ бағандары бойынша куәландырылушыларға қатысты қорытынды осы тармақтың 1) тармақшасы бойынша, ал ІІІ баған бойынша куәландырылушыларға қатысты операция радикалдылығына, оның тиімділігіне, бассүйектеріне операция жасаудан кейінгі кемістіктерінің көлеміне, бұзылған функциялардың компенсация динамикасына байланысты 1), 2) немесе 3) тармақшалар бойынша шығарылады. Бассүйектердің кемістіктері болған кезде талаптардың 81-тармағының тармақшалары қолданылады.
      24 тармақ 3) тармақшаға:
      бассүйек ішін клиппирлеуден немесе баллонға қосу немесе жасанды тромбылау көмегімен қан айналымынан ажыратқаннан кейін жеке артериялық аневризмдер;
      бір тәуліктен артық емес тұрақтайтын және нерв жүйесі функцияларының бұзылуынсыз немесе бар бұзылудың тереңдеуінсіз өтетін, орталық нерв жүйесі тарапынан тұрақсыз ошақтық симптомдар (парездер, парестезиялар, сөйлеу бұзылуы, мишықтық құбылыстар) қоса болатын ми қан айналымының сирек (жылына 2-ден көп емес) өтпелі бұзылуы (мидың транзиторлық ишемиялары, гипертониялық церебральды криздер);
      ми қан айналымы жеткіліксіздігінің алғашқы белгілері және стационарлық немесе амбулаторлық жағдайларда емделуді талап ететін псевдоневротикалық синдром (эмоциялық тұрақсыздық, ашушаңдық, есте сақтаудың нашарлауы, бас ауруы, бас айналу, ұйқының бұзылуы, құлақтағы шу) түріндегі І сатылы дисциркуляторлы энцефалопатия;
      медициналық құжаттармен және динамикалық бақылаумен расталған, стационарлық жағдайларда емдеуді талап ететін (диагнозды растау үшін ангиобағдарламамен бас миына МРТ жүргізу міндетті) жиі (жылына 3 және одан көп) және ұзақ бас сақинасы ұстамалары бар бас сақинасының кез келген түрлері;
      құжаттармен расталған, мидың жіті қан аздығымен айқындалатын жиі (айына бір және одан көп рет) криздермен соматоформды вегетативті дисфункция (вегетативті-қан тамырлы дистония) жатады;
      24 тармақ 4) тармақшаға құжаттармен расталған, мидың жіті қан аздығымен айқындалатын (қарапайым және тырыспалы талулар), сирек криздермен (айына 1 реттен көп емес) соматоформды вегетативті дисфункция (вегетативті-қан тамырлы дистония) жатады.
      Талмалары бар адамдар тереңдетілген медициналық тексерілуге және емделуге жатады.
      Вегетативті нерв жүйесінің бұзылуы қоса болатын, мақсатты бағытталған тексеру басқа науқастануларды айқындамаған кезде соматоформды вегетативті дисфункция (вегетативті-қан тамырлы дистония) диагнозы қойылады. Әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, мерзімді әскери қызметке шақыру, келісімшарт бойынша әскери қызметке кіру кезінде азаматтар және әскери қызметшілер, басқа науқастанулар немесе бұзылу (инфекциялар, жарақаттар, уланулар) салдарынан талмалар болған кезде аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша куәландырылады. Талмалары бар адамдар көлік құралдарын басқаруға, биіктікте, жылжымалы механизмдерде, отта және суда жұмыс істеуге жарамсыз.
      Талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатын келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілерге қатысты, ми қан айналымының өтпелі бұзылуына шалдыққаннан кейін ОНЖ-ның функциялары толық компенсацияланған кезде талаптардың 28-тармағы бойынша босату немесе науқастануы бойынша демалыс беру қажеттігі туралы қорытынды шығарылады.

      Бұл тармақ бас, жұлын миының қазіргі және бұрынғы (жарақат алған сәттен бір немесе одан көп жылдан кейін) жарақаттары салдарын, орталық нерв жүйесінің жарақаттық зақымдануларының асқынуларын, сондай-ақ ауадағы жарылыс толқынынан және басқа да сыртқы факторлардың әсерінен жарақаттар салдарын көздейді.
      25 тармақ 1) тармақшаға:
      бас және жұлын миы функциясының ауыр бұзылуымен жарақаттық зақымдану салдары (тұрақты параличке немесе терең парездерге, жамбас мүшелері функциясының бұзылуына әкеп соқтыратын миды соғып алу және жаншылуы);
      ми затының зақымдану нәтижесі кезінде қыртыстық функциялардың бұзылуы басталатын жай-күй (афазия, агнозия, апраксия, амнестикалық синдром);
      жарақаттан кейінгі арахноидит, бассүйек ішіндегі қысымының кенеттен көтерілуіне немесе жиі (жылына 3 және одан көп) эпилептикалық талмаларға әкеп соқтыратын гидроцефалия жатады;
      25 тармақ 2) тармақшаға 1) тармақшада көзделген ошақтық симптомдар мен функциялардың бұзылуы айқын көріну дәрежесіне жетпеген кезде бас немесе жұлын миы жарақаттарының салдары: аяқ-қолдың функциясын орташа шектейтін парез; жүру кезінде тұрақсыздық, нистагм, сезімталдық бұзылу түрінде орташа айқын көрінген мишықтық бұзылу; орташа айқын көрінумен немесе бассүйек ішіндегі қысымның шамалы көтерілуімен, сирек (жылына 3 реттен аз) эпилептикалық талмалармен жарақаттық арахноидит, гидроцефалия жатады;
      25 тармақ 3) тармақшаға:
      бас және жұлын миының жарақаттық зақымдану салдары;
      резидуалды энцефалопатия, тұрақты астениялық-невротикалық белгілермен және вегетативті-қан тамырлы тұрақсыздықпен ұштасатын, неврологиялық мәртебеде шашыраңқы органикалық белгілері (бассүйек иннервациясының ассиметриясы және анизорефлексия, сезімталдықтың жеңіл бұзылуы) айқындалатын, бассүйегі ішіндегі қысымның көтерілуі белгілерінсіз жарақаттық арахноидит;
      органикалық зақымдану белгілерінсіз және функциялардың бұзылуынсыз бассүйектің бұрынғы жаншылған сынықтары;
      жүргізілген емдеуден кейін ауырсыну белгілерінің оң динамикасының болмауы және ұзаққа созылған қайталанған декомпенсациясы жатады;
      25 тармақ 4) тармақшаға:
      жекелеген шашыраңқы органикалық белгілері бар болған кезде бас және жұлын миы жарақаттарының бұрынғы салдары, қозғалыс, сезімталдық, үйлестіру және нерв жүйесінің басқа да функцияларының бұзылуынсыз әлсіз айқын көрінген вегетативті-қан тамырлы тұрақсыздық және астенизацияның шамалы құбылыстары;
      жүргізілген емдеуден кейін жай-күйдің жақсаруы, ауырсыну белгілерінің компенсациясы, әскери қызмет міндеттерін орындау қабілетінің компенсациясы жатады.
      Бас немесе жұлын миы жарақаты себебінен емделу фактісі немесе анамнезде оның салдары медициналық құжаттармен, ал еңбекке қабілеттілікке, әскери қызмет міндеттерін орындауға жарақат салдарының әсері жұмыс, оқу немесе әскери қызмет орнынан мінездемелермен расталады.
      Бас миы жарақаты салдарынан пайда болған, әскери қызмет міндеттерін орындауды қиындататын айқын көрінген эмоционалдық-ерік және интеллектуалдық-мнестикалық бұзылу болған кезде талаптардың 14-тармағы бойынша куәландырылады.
      Орталық нерв жүйесінің сыртқы факторлармен (радиация, төмен және жоғары температуралар, жарық, ауаның немесе судың, басқа да сыртқы себептердің жоғары немесе төмен қысымдары) зақымдануы салдары болған кезде функциялардың бұзылу дәрежесіне байланысты куәландыру осы тармақтың 1), 2), 3) немесе 4) тармақшалары бойынша жүргізіледі.
      Бассүйектердің зақымданулары мен ақаулары болған кезде, осы тармақтан басқа, сондай-ақ талаптардың 81-тармағының тиісті тармақшалары қолданылады.
      Бас немесе жұлын миының жіті жарақатына шалдыққан адамдарды медициналық куәландыру талаптардың 28-тармағы бойынша жүргізіледі.

      Тармақ краниалды (бассүйек нервтерінің ІІ және VІІІ жұптарынан басқа), жұлын нервтерінің, түбіртектердің және ганглийлердің науқастанулары мен зақымдануларын (алғашқы және қайталанған) көздейді.
      26 тармақ 1) тармақшаға:
      айқын көрінген ауырсыну синдромы қоса болатын қозғалыстың, сезімталдықтың, трофиканың елеулі айқын көрінген бұзылуы қоса болатын (бір жақты үдеріс кезінде кенеттен айқын көрінген бұлшықеттер атрофиялары: иықтың – 4 см жоғары, білектің – 3 см жоғары, мықынның – 8 см жоғары, жіліншіктің – 6 см жоғары; созылмалы трофикалық жаралар, ойылулар) полиневриттер (полиневропатия), қабыну және уланудан туындаған плекситтер (плексопатиялар), перифериялық нерв ісіктері салдары (нерв жүйесі науқасының басталуынан 6 ай бойы және одан астам сақталатын неврологиялық симптомдар);
      үзіліссіз жалғасатын стационарлық емдеуді қажет ететін (4 – 6 ай) қозғалыс, вегетативті-трофикалық бұзылумен ауыр, тұрақты ауырсыну синдромымен жиі (жылына 2 және көп) қайталанбалы және ұзақ ағымды құяңдар;
      сәтсіз емделген кезде плекситтер мен үштік нерв невралгиясының ауыр түрлері жатады;
      26 тармақ 2) тармақшаға:
      негізгі функциясы орташа бұзылған кезде (мимикалық бұлшықеттердің тұрақты парезі, білезік функциясы бұзылған, қолды көтеру шектелген) перифериялық нервтердің және түйіндердің аурулары;
      2 – 3 ай бойы үзіліссіз стационарлық және амбулаторлық емдеуді қажет ететін немесе стационарлық емдеуді қажет ететін жиі (жылына екі және одан көп рет) асқыну кезеңінде дененің шарасыз орналасуымен, нервтер ауруы қоса болатын созылмалы, қайталанатын құяңдар, плекситтер, невропатиялар, невриттер жатады;
      26 тармақ 3) тармақшаға:
      қарқынды емес қозғалыс, сезімталдық және трофикалық бұзылудың ұлғаюымен, сирек (жылына екі реттен кем) асқынулармен қайталанатын перифериялық нервтердің және түйіндердің аурулары;
      аяқ-қол функциясын шамалы бұзатын, бұрын асқынуларға шалдығумен байланысты кенеттен емес айқын көрінген қалдықты бұзылу жатады;
      26 тармақ 4) тармақшаға аяқ-қол функциясын бұзбайтын және қайта қалпына келетін, сезімталдықтың шамалы бұзылуы, шағын атрофиялар немесе бұлшықеттер күшінің әлсізденуі түрінде перифериялық жүйке ауруларының қалған құбылыстары жатады.
      Перифериялық нерв жүйесінің қайталанған зақымданулары кезінде сондай-ақ аурулар кестесінің тиісті тармақтары қолданылады.

      27 тармақ 1) тармақшаға айқын көрінген және тұрақты қозғалыс, сезімталдық бұзылу, трофиканың (бір жақты үдеріс кезінде кенеттен айқын көрінген бұлшықеттер атрофиялары: иықтың – 4 см жоғары, білектің – 3 см жоғары, мықынның – 8 см жоғары, жіліншіктің – 6 см жоғары; созылмалы трофикалық жаралар, ойылулар), бұзылу болған кезде нерв сабақтарының және түйіндерінің жарақаттану немесе жаралану салдары, сондай-ақ айқын көрінген ауырсыну синдромы қоса болатын зақымдану салдары жатады;
      27 тармақ 2) тармақшаға бұлшықеттер топтарынан немесе жекелеген бұлшықеттерден қол-аяқтың негізгі функциясы орташа бұзылатын нервтер мен түйіндері зақымдануларының салдары, бет нервтерінің негізгі сабақтарының немесе ірі тарамдарының зақымдануы салдарынан мимикалық бұлшық еттердің парезі жатады;
      27 тармақ 3) тармақшаға аяқ-қолдың функциясы шамалы бұзылған кезде (білезіктің бүгілу күші төмендеген және оның сыртқы флексиясы шектелген кезде бір кәрі жіліктің немесе шынтақ нервтерінің зақымдануы) нервтердің, түйіндердің зақымдану салдары жатады;
      27 тармақ 4) тармақшаға функциялары толық қалпына келген, ал қалған жеңіл құбылыстар зақымданған нервпен иннервацияланған сезімталдықтың минималды айқын көрінген бұзылуы немесе бұлшықеттердің сәл әлсізденуі түрінде қол-аяқ функциясын шектемейтін нервтердің зақымдану салдары жатады.
      Перифериялық нервтердің жарақатынан немесе операциялық емделгеннен кейін әскери қызмет міндеттерін орындау қабілетін толық қалпына келтіруге кемінде 1 ай мерзім қажет болған кезде медициналық куәландыру талаптардың 28-тармағы бойынша жүргізіледі.

      Тармақ жіті инфекциялы, паразитарлық және басқа да науқастанулардан, улану зақымдануларынан және нерв жүйесінің жарақаттарынан, сондай-ақ бас және жұлын миы тамырларының жіті науқастануларынан кейінгі жай-күйді көздейді.
      Әскери қызметшілерге науқастануы бойынша демалыс беру қажеттігі туралы әскери-дәрігерлік комиссияның қорытындысы жіті серозды менингитке, кене энцефалитінің менингеалды түріне, менингококкты инфекцияның генерализденген түрлеріне (менингит, менингоэнцефалит, менингококкцемия) шалдыққаннан, емделу және ликворды санациялау аяқталғаннан кейін астениялық жай-күйдің нәтижесімен полирадикулоневриттердің аралас түрлері кезінде және одан кейін шығарылады. Менингококкты менингит кезінде лимфоциттер саны 75 пайыз және одан көп кезінде цитоздың 50 жасушадан төмен азаюы ликворды санациялау критерийі болып табылады. Жоғарыда аталған науқастануларға шалдыққан әскери қызметшілер оңалтуға жіберіледі.
      Аталған науқастанулардың асқынбаған түрде өтуі кезінде және толық сауыққанда әскери қызметшілер босатылады.
      Айқын көрінген клиникалық белгілері бар бас миының шайқалуына немесе бас миының соғылуына шалдыққан әскери қызметшілерді куәландыру кезінде науқастануы бойынша демалыс беру туралы қорытынды шығарылады. Науқастануы бойынша демалыстан кейін ӘТК-де, Аэроұтқыр әскерлерінде әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер қайта медициналық куәландыруға жатады.
      Әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, мерзімді әскери қызметке шақыру, келісімшарт бойынша әскери қызметке кіру кезінде менингитке, менингоэнцефалитке шалдыққан азаматтар, егер емдеу аяқталғаннан кейін кемінде 6 ай өтсе, әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Резидуалды құбылыстар болмаған кезде немесе функциясының бұзылуымен ілеспейтін шашыраңқы органикалық белгілер болған кезде азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркелген, мерзімді әскери қызметке шақырылған, келісімшарт бойынша әскери қызметке кірген кезде талаптардың 22-тармағының 4) тармақшасы бойынша куәландырылады.
      Азаматтар мидың жіті жабық жарақатынан кейін әскерге шақыру учаскелеріне тіркелген, мерзімді әскери қызметке шақырылған, келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін кезде жарақаттың ауырлығына және функциясы бұзылуының айқын көрінуіне байланысты 6 немесе 12 айларға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      Талаптардың ІІІ және ІV бағандары бойынша куәландырылатын әскери қызметшілерге қатысты нерв жүйесі функциясының қайта қалпына келуімен немесе астениялық жай-күймен аяқталған ми қан айналымының жіті бұзылуына алғаш шалдыққаннан кейін науқастануы бойынша демалыс беріледі.

7. Көз және оның қосалқы аппаратының аурулары

      Тармақ туа біткен және пайда болған анатомиялық өзгерістерді немесе қабақтың орналасу кемістігін, қабақтың, жас шығу жолдарының, көз ұясының және көздің дәнекер қабығының науқастануларын көздейді. Әскери қызметке жарамдылық туралы қорытынды анатомиялық өзгерістердің айқын көріну дәрежесіне, науқастанудың өту ауырлығына, емдеу нәтижелеріне, көз функциясына байланысты шығарылады.
      29 тармақ 1) тармақшаға:
      егер олар көз қозғалысын елеулі шектесе немесе көруге кедергі келтірсе қабақтардың өзара немесе көз алмасымен қосылып өсуі;
      көздің тітіркенуін туындататын қабақтардың қайырылып кетуі немесе кірпіктердің көз алмасы бағыты бойынша өсуі;
      теріс айналуы, мүйізгек қабығының жабылуына кедергі келтіретін тыртықтық бұзылуы немесе қабақтардың орналасу кемшіліктері (птоздан басқа), тұрақты лагофтальм жатады;
      29 тармақ 2) тармақшаға:
      тыртықтың пайда болуымен және қабақтар шеттерінің қасқалануымен кенеттен айқын көрінген жара блефариттері;
      сәтсіз стационарлық емделген кезде жиі (жылына кемінде 2 рет) асқынулармен, гипертрофиямен және шырыш асты тіннің кенеттен айқын көрінген инфильтрациясымен созылмалы конъюнктивиттер;
      конъюнктиваның созылмалы трахоматозды зақымдануы;
      жас шығу жолдарының науқастанулары және бірнеше рет хирургиялық емдегеннен кейін емделмейтін көз функцияларының үдемелі бұзылуымен қанат тәрізді перденің қайталануы;
      бұлшықеттердің қатаюы болмаған кезде үстіңгі қабақ бір көзде қарашықтың жартысынан көбін немесе екі көзде қарашықтың үштен бір бөлігінен аса жапқан кезде туа біткен немесе пайда болған птоз;
      лакопротез енгізумен жас шығу жолдарына реконструктивті операциялардан кейінгі жай-күй жатады.
      Көз функцияларының тұрақты бұзылуымен трахома салдары кезінде қорытынды осы бұзылуды көздейтін аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша шығарылады.
      Жекелеген қабыршақты қабақ шеттерінің шамалы гиперемиясымен қарапайым блефарит, жекелеген фолликулдармен фолликулярлы конъюнктивит, қабақ бұрыштарында және конъюнктивті күмбездер саласында конъюнктиваның барқыт тәрізділігі, тегі трахоматозды емес конъюнктиваның жекелеген ұсақ үстіңгі тыртықтары, сондай-ақ конъюнктиваның, мүйізгектің басқа да өзгерістерінсіз және жыл бойы трахоматозды үдерістің қайталануынсыз трахоматоз текті конъюнктиваның тегіс тыртықтары, үдеу құбылыстарынсыз жалған және шынайы қанат тәрізді перде осы тармақты қолдануға негіздеме болып табылмайды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге кедергі келтірмейді.
      Көктемгі талаурау және конъюнктиваның басқа да аллергиялық зақымданулары кезінде айқын көріну дәрежесіне, науқастанудың өту ауырлығына, асқынулар жиілігіне және жүргізілген емделудің тиімділігіне байланысты медициналық куәландыру 29 тармақтың 2) немесе 3) тармақшалары бойынша жүргізіледі.
      Әскери қызметшілерге қатысты жіті трахома себебінен емделгеннен кейін науқастануы бойынша демалыс беру қажеттігі туралы қорытынды шығарылмайды.
      Емдеуді аяқтау қажет болған кезде талаптардың 36-тармағы бойынша 15 тәулікке әскери қызмет міндеттерін орындаудан босату туралы қорытынды шығарылады.

      Тармақ туберкулезді, дегенеративті, дистрофиялық және басқа текті созылмалы, қиын емделетін немесе емделмейтін науқастануларды көздейді.
      Сирек асқынулармен (жылына кемінде 2 рет) аяқталған үдеріс кезінде немесе үдеріссіз өтетін, сондай-ақ тіндерді ауыстырғаннан кейін талаптардың І, ІІ, ІІІ бағандары бойынша куәландырылушылардың әскери қызметке жарамдылық санаты көз функциясына байланысты аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша айқындалады.
      Көз және оның қосалқысында жаңа өсінділер болған кезде, олардың сипатына байланысты медициналық куәландыру талаптардың 8 немесе 10-тармақтары бойынша жүргізіледі.
      Көздердің функцияларын бұзбайтын қатерсіз ісіктері І-ІІ-ІІІ бағандар бойынша әскери қызметке жарамды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге кедергі келтірмейді.
      РЗ, ИСК, ЗОҚ және ЭМӨ көздерімен қызмет ету (жұмыс істеу) үшін іріктелетін, келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін (жұмыс істейтін) азаматтар қызметке (жұмысқа) жарамсыз.
      30 тармақ 1) тармақшаға:
      консервативті немесе хирургиялық емделмейтін және көрудің үдемелі төмендеуімен науқастанулар;
      бір немесе екі көзде керапротездеуден кейінгі жай-күй;
      көз функцияларына байланыссыз тапеторетинальды абиотрофиялар жатады.
      Қараңғыға бейімделудің (гемералопия) бұзылуымен үйлесетін пигментпен немесе онсыз тор қабығының пигменттік дегенерациясы қараңғыда көруді зерттеудің бақылау әдістерін қолданып сағаттық адаптометрияны екі мәрте орындаумен расталады.
      Екі көзде көру аймағының фиксациясы нүктесінен 30 градустан төмен деңгейіне дейін астынан және сыртынан (тік және көлденең меридиандар бойынша) тұрақты тарылуы кезінде талаптардың барлық бағандары бойынша қорытынды 30 тармақ 1) тармақша бойынша, бір көзде – 2) тармақша бойынша; екі көзде 30 градустан 45 градусқа дейін – 2) тармақша бойынша, бір көзде – 3) тармақша бойынша шығарылады.
      30 тармақ 2) тармақшаға:
      30 тармақ көздің ішкі қысымының жоғарылауымен ілесетін және стационарлық жағдайларда белгіленген созылмалы увеиттер, увеопатиялар; кератоглобус және кератоконус;
      афакия, бір немесе екі көзде артифакия;
      көздің көру функцияларының үдемелі төмендеуі кезінде көз түбінде дегенеративтік-дистрофиялық өзгерістердің (тор қабығының шеткі дегенерациясы, көптеген хориоретинальды ошақтары, артқы стафилома) болуы;
      қабыну немесе дистрофиялық өзгерістерді тудырмайтын көз ішіндегі бөгде дене жатады.
      Талаптардың І-ІІ бағандары бойынша куәландырылатындарда көз ішінде бөтен денелер болған кезде қорытынды 2) тармақша бойынша шығарылады.
      Талаптардың ІІІ-ІV бағандары бойынша куәландырылатындардың әскери қызметке жарамдылығы санаты жараланғаннан кейін кемінде 3 айдан ерте емес айқындалады. Көздің жақсы функциялары кезінде (көру өткірлігі, көру аясы, қараңғыға бейімделу) қабыну құбылыстары және металлоз белгілері болмаған кезде көрсетілген әскери қызметшілер әскери қызметке шамалы шектеулермен жарамды деп танылады, бірақ танкілер, жаяу әскердің жауынгерлік машиналары, броньды транспортерлері, экипаждары, зымыран әскери бөлімдерінің іске қосу қондырғылары құрамында және көлік құралдарының жүргізушілері ретінде, сондай-ақ дене дірілімен байланысты жұмыстарға жарамсыз.
      Көру нервсінің атрофиясы кезінде көз функцияларына байланыссыз (көру өткірлігі, көру аясы) талаптардың І-ІІ бағандары бойынша куәландырылатындар әскери қызметке жарамсыз деп танылады, ал талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатындардың әскери қызметке жарамдылығы санаты көз функцияларына байланысты айқындалады.
      Мүйізгекке немесе склераға оптикалық түзету операцияларын жасатқан азаматтар мерзімді әскери қызметке шақырылған, келісімшарт бойынша әскери қызметке кірген кезде, егер операциядан кейін кемінде 6 ай өтсе, әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Операциядан кейін олардың әскери қызметке жарамдылығы санаты көз функцияларының жай-күйіне және көз алмаларының ультрадыбыстық биометриясы нәтижелерін ескере отырып, құжаттық расталған операцияға дейінгі аметропия дәрежесіне байланысты аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша айқындалады.
      Мүйізгекке оптикалық түзету операциясын жасатқан адамдар операциядан кейін асқынулар, мүйізгекте және көз түбінде дегенеративті-дистрофиялық өзгерістер болмаған кезде, сондай-ақ операцияға дейін құжатты расталған аметропия дәрежесі 3-6 қосымшаларда көзделгеннен жоғары болмаған жағдайда операциядан кейін бір жылдан ерте емес әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге жарамды.
      Бір немесе екі көзде афакия, артифакия кезінде талаптардың
І-ІІ бағандары бойынша куәландырылушы әскери қызметшілерге қатысты қорытынды 2) тармақша бойынша шығарылады, ІІІ баған бойынша куәландырылатын әскери қызметшілерге қатысты талаптардың 35-тармағы бойынша іс жүзінде түзетумен көру өткірлігіне байланысты шығарылады. Көрсетілген әскери қызметшілер әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге, Аэроұтқыр әскерлерінде, ӘТК-де әскери қызметке, танкілер, жаяу әскердің жауынгерлік машиналары экипаждары, көлік құралдарының жүргізушілері ретінде және дене дірілімен байланысты жұмыстарға жарамсыз.
      Көз бұршағының таюы мен шала таюы афакия болып бағаланады. Егер осы көздің көру өткірлігі 0,4 және төмен төмендететін екінші көзде көз бұршағының қарауытуы бар болса, бір көздегі афакия екіжақты болып саналады.
      Қуыстық лампамен зерттеген кезде ғана анықталатын көз бұршағы вакуоліндегі түстердің құлпыруы, құбылмалылығы, үйінділердің, дәндердің болуы, сондай-ақ көру өткірлігін төмендетпейтін көз бұршағының алдыңғы капсуласындағы туғаннан пигменттердің жиналуы, осы тармақты қолдануға негіздеме болып табылмайды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге, РЗ, ИСК, ЗОҚ, ЭМӨ көздерімен және лазерлік сәулеленумен жұмыс істеуге кедергі келтірмейді.
      РЗ, ИСК, ЗОҚ, ЭМӨ көздерімен жұмыс істейтін адамдарда биомикроскопияда көз бұршағының (ұзақ бақылағанда олардың санының және көлемінің айтарлықтай ұлғаюы) артқы капсуласында қарауыту табылған кезде әскери-есептік мамандық бойынша жұмысқа жарамсыз деп танылады.
      Бір немесе екі көзде орталық және параорталық тұрақты абсолюттік скотомалар кезінде әскери қызметке, әскери-есептік мамандық бойынша қызметке жарамдылық санаты көз функциясына байланысты айқындалады.
      Мерезден туындаған паренхиматозды кератиті бар адамдар талаптардың 6-тармағының 2) тармақшасы бойынша куәландырылады.

      31 тармақ 1) тармақшаға олардың функцияларына (көру өткірлігі, көру аясы) қарамастан, екі көздегі тор қабықшасының жарақаттық емес сырылуы, сондай-ақ көз функцияларының үдемелі төмендеуі кезінде екі көздегі тор қабықшасының жарақаттық емес сырылуын сәтсіз қайта хирургиялық емдеу жағдайлары жатады.
      Талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатын офицерлер екі көзде жарақаттық этиологиядағы көздің тор қабығының сырылуына шалдыққаннан кейін көздің жақсы функциялары (көру өткірлігі, көру аясы) жағдайы кезінде дербес бағалау тәртібінде 31 тармақ 2) тармақша бойынша әскери қызметке шамалы шектеулермен жарамды деп танылады. Олар Аэроұтқыр әскерлерінде, ӘТК-де әскери қызметке, танкілер, жаяу әскердің жауынгерлік машиналары, броньды транспортерлері, экипаждары, зымыран әскери бөлімдерінің іске қосу қондырғылары құрамында көлік құралдарының жүргізушілері ретінде, сондай-ақ дене дірілімен байланысты жұмыстарға жарамсыз.

      Глаукома диагнозы жүктеме сынамаларын қолдана отырып стационарлық тексеру жағдайларында расталады. Әскери қызметке жарамдылық санаты емдеуден кейін (дәрі-дәрмекпен немесе хирургиялық) көру мүшесінің үдерісін және функцияларын орнықтыру дәрежесін ескере отырып (көру өткірлігі, көру аясы, параорталықты скотомалардың болуы, соның ішінде жүктеме сынамалары кезінде, сондай-ақ көру нервісі дискісін экскавациялау) шешіледі.
      Осы тармақ бойынша екінші рет глаукома болған адамдар куәландырылады.

      33 тармақ 1) тармақшаға көз ұясының жарақатынан кейін көз бұлшықеттерінің зақымдануымен тұрақты диплопиясы жатады. Егер диплопия қандай да бір науқастанулар салдары болып табылса, қорытынды негізгі науқастануы бойынша шығарылады.
      Куәландырылатындарда көз алмаларының жан-жағына және жоғарыға қатты ауытқу кезінде ғана қосарлану болған кезде куәландыру 33 тармақ 2) тармақша бойынша, ал төмен қараған кезде 1) тармақша бойынша жүргізіледі.
      33 тармақ 2) тармақшаға сондай-ақ көз алмасы бұлшықеттерінің айқын көрінген тербеліс түйілуі жатады.
      Егер нистагм нерв жүйесінің немесе вестибулярлық аппараттың зақымдануының бір белгісі болып табылса, куәландыру негізгі науқастануы бойынша жүргізіледі. Көру өткірлігі елеулі төмендеген кезде қорытынды талаптардың 35-тармағы бойынша шығарылады.
      Көз алмасының қатты ауытқуы кезінде көздің нистагмоидты тартуы әскери қызметке, әскери оқу орнына түсуге, радиолокациялық станцияның немесе танкіге қарсы басқарылатын снаряд операторы мамандығы бойынша оқуға, дисплейлермен және ақпараттарды көрсететін басқа да блоктармен жұмыс істеуге кедергі келтірмейді.
      Кемінде 15 градусқа бірдей қылилық кезінде диагноз бинокулярлы көруді тексеру жолымен расталады. Бинокулярлық көрудің болуы бірдей қылилықты жоққа шығару үшін негіздеме болып табылады.
      Екі көздің жақсы көруімен баламалы қылилық кезінде диплопияның пайда болуына байланысты хирургиялық емдеуден бас тарту керек.
      Бірдей қылилық, диплопиясыз парализденген қылилық және бинокулярлық көрудің басқа да бұзылуы кезінде әскери қызметке жарамдылық санаты және әскери-есептік мамандық бойынша қызметке жарамдылық көз функцияларына байланысты (көру өткірлігі, көру аясы) айқындалады.

      Рефракция ауытқуының түрі және дәрежесі скиаскопияның немесе рефрактометрияның көмегімен айқындалады.
      Осы тармақта көрсетілген рефракция ауытқуларында талаптардың ІІІ бағаны бойынша әскери қызметке жарамдылықты бағалау көзделген жағдайларда, шешуші мән көру өткірлігіне беріледі.
      Тұрақты түйілу, парез немесе аккомадацияның парезі кезінде невропатологтың, терапевтің және басқа да мамандықтар дәрігерлерінің қатысуымен тексеру жүргізіледі. Егер тұрақты түйілу, парез немесе аккомодация парезі нерв жүйесінің, ішкі мүшелердің науқастануларына байланысты болса, онда медициналық куәландыру негізгі науқастанулары бойынша жүргізіледі.
      Циклоплегия кезінде айқындалған рефракция, циклоплегияға дейінгі оңтайлы теріс түзететін линзаның күшінен әлсіз болғанда аккомадацияның түйілуі функционалдық науқастану болып табылады.
      Бір немесе екі көздегі түйілу, аккомодация парезі кезінде нәтижесіз стационарлық емдеуден кейін әскери қызметке жарамдылық санаты бірнеше рет циклоплегия жасағаннан кейін бастапқы деңгейге қайтып келетін аметропия түзетуімен және дәрежесімен көру өткірлігіне байланысты талаптардың 34 немесе 35-тармақтары бойынша айқындалады.
      Бір көздегі аккомадацияның тұрақты парезі кезінде әскери қызметке жарамдылық санаты, әскери-есептік мамандық бойынша жарамдылығы көз функцияларына байланысты айқындалады.
      3,0 дптр-ден артық анағұрлым үлкен аметропия меридианында жақыннан көрумен немесе алыстан көрумен, екі басты меридиандарда 2,0 дптр рефракция айырмашылығымен кез келген түрдегі астигматизммен талаптардың ІV бағаны бойынша куәландырылатын сержанттар мен қатардағы жауынгерлер құрамы санынан келісімшарт бойынша әскери қызметшілер Аэроұтқыр әскерлерінде, ӘТК-де және арнайы мақсаттағы бөлімдерде әскери қызметке жарамсыз деп танылады.

      Әр көздің көру өткірлігі кез келген, соның ішінде құрастырылған шынылармен, сондай-ақ түйіспелі линзалармен (төзімділігі жақсы жағдайда (кемінде 20 сағат), диплопия, көздің тітіркенуі болмаған жағдайда), аурулар кестесінің ІІІ бағаны бойынша куәландырылатын әскери қызметшілерде бұдан басқа интраокулярлы линзалармен ескеріледі.
      Түйіспелі линзаларды пайдаланатын адамдарда көру өткірлігі кәдімгі көзілдіріктермен тексеріледі.
      Талаптардың І, ІІ бағандары бойынша куәландырылатын адамдар үшін әскери қызмет өткеруге кедергі келтірмейтін көру өткірлігі түзетумен алыстан көру үшін бір көзге 0,5-тен және екінші көзге 0,1-ден төмен емес немесе әр көзге 0,4-тен төмен емес болып айқындалады. Күмәнді жағдайларда көру өткірлігі зерттеудің бақылаулық әдістерінің көмегімен айқындалады.
      Кәдімгі сфералық шынылармен түзету кезінде, сондай-ақ түзетілмеген анзиметропия кезінде аурулар кестесінің барлық бағандары бойынша куәландырылатындарда көру өткірлігі іс жүзінде төзімді бинокулярлық түзетумен, яғни екі көз үшін шынылар күшінің айырмашылығы 2,0 дптр-дан артық емес есептеледі. Астигматизмнің кез келген түрін түзету барлық меридиандар бойынша цилиндрлік немесе құрастырылған шынылармен жүргізіледі.
      Әскери оқу орындарына түсетін азаматтарда осы бұйрықтың 6-қосымшасында көрсетілген рефракция шегінен аспайтын көру өткірлігі тек алыстан көрмеушілік, қарапайым және күрделі алыстан көрмеушілік астигматизмі бар болған кезде, ал көру өткірлігі төмендеудің өзге де себептері кезінде (соның ішінде алыстан көру, алыстан көргіштік немесе аралас астигматизм кезінде) – түзетусіз айқындалады.
      Талаптардың ІV бағаны бойынша куәландырылатындар көру өткірлігі түзетулерсіз алыс үшін бір көзге 0,5-тен төмен және екінші көзге 0,4-тен төмен кезінде қызметке жарамсыз деп танылады.
      Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін жүзушілер құрамының әскери қызметшілері түзетулерсіз көру өткірлігі алыс үшін бір көзге 0,6-дан және екінші көзге 0,5-тен төмен емес кезінде жүзушілер құрамында қызмет өткеруге жарамды деп танылады.
      Түсті сезінудің төмендеуі түрлерін, дәрежелерін диагностикалау кезінде медициналық практикада қолдануға рұқсат етілген түсті көруді зерттеу үшін шек кестелеріне әдістемелік нұсқауларды басшылыққа алу қажет. «С» типті аномальді трихомазияға куәландырылатындар ХVІІІ кестені дұрыс оқу кезінде Рабкиннің полихроматикалық кестелеріндегі 12 және одан көп кестені дұрыс таныған кездегі жай-күйлер жатады.

8. Құлақ пен емізік өскінінің аурулары

      Сыртқы есту жолының және құлақ қалқанының экземасы, микоздар кезінде сыртқы отит диагнозы дәрігер-дерматовенерологпен бірлесіп қойылады.
      Сыртқы есту жолының және құлақ қалқанының экземасы, созылмалы диффузды сыртқы отиті, микоздар кезінде сыртқы отиті бар әскерге шақырылушыларға талаптардың 41-тармағы бойынша кейіннен медициналық куәландырумен 6 айға дейін әскерге шақыруды кейінге қалдыру беріледі.

      Ортаңғы құлақтың созылмалы іріңді науқастанудың (эпитимпано-антральды, туботимпанальды орта отит) диагнозы отоскопиялық (іріңді бөлінулер, дабыл жарғақтарының перфорациясы, грануляциялар, полиптер, холестеотомды қоймалжындар) деректермен, самай сүйектерін рентгенологиялық, КТ-зерттеулермен, есту функциясын және құлақ барофункциясын зерттеумен; стационарлық немесе амбулаторлық жағдайларда емдеуді талап ететін жиі асқынулармен (жылына кемінде 2 рет) расталады.
      Ортаңғы құлақтың созылмалы аурулары кезінде барлық куәландырылатындарға емделу ұсынылады.
      38 тармақ 1) тармақшаға мыналар жатады:
      мұрынмен тыныс алудың тұрақты қиындауы қоса болатын екіжақты немесе біржақты созылмалы іріңді орта отит;
      операциядан кейін 30-дан артық тәулік бойы ірің, грануляциялар немесе холестеатомды қоймалжыңдар болған кезде операциядан кейінгі қуыстарды толық емес эпидермизациялаумен ортаңғы құлақтың созылмалы ауруларын хирургиялық емдеуден кейінгі жай-күй.
      Ортаңғы құлақтың созылмалы аурулары кезінде асқынулар жиілігі – жылына екі және одан көп рет.
      38 тармақ 2) тармақшаға операциядан кейінгі қуыстарды толық эпидермизациялау кезінде дабыл жарғағының екіжақты тұрақты құрғақ перфорациялары немесе екі құлаққа радикалды операциялардан кейінгі жай-күй жатады.
      Ортаңғы құлақтың созылмалы аурулары кезінде асқынулар жиілігі – кемінде жылына екі рет.
      Дабыл жарғағының тұрақты құрғақ перфорациясын 12 және одан көп ай ішінде ортаңғы құлақтың қабынуы болмаған кезде дабыл жарғағы перфорациясының болуын деп түсіну қажет.
      Созылмалы іріңді орта отиттің болуы отоскопиялық деректермен (дабыл қуысынан бөлінетін, дабыл жарғағының перфорациясы), дабыл жарғағынан бөлінетінді микрофлораға себумен, самай сүйектерінің рентгенографиясымен, КТ-мен расталады.
      38 тармақ 3) тармақшаға дабыл жарғағының біржақты тұрақты құрғақ перфорациялары, адгезивті орта отит, тимпаносклероз, операциядан кейінгі қуысты толық эпидермизациялау кезінде 12 және одан көп ай бұрын бір құлаққа радикалды операция жасалғаннан кейінгі жай-күй жатады.
      Сүңгуірлер мен суастында жүзушілерге барофункцияны зерттеу барокамерада (рекомпрессиялы камерада) жүргізіледі. Сүңгуір мамандығына оқуға іріктелетін және оқитын, сондай-ақ суасты қайықтарында әскери қызмет өткеру үшін тағайындалатын адамдар, оларда есту түтігінің жақсы өткізгіштігі (І және ІІ дәрежелі барофункция) болған кезде жарамды, ал барофункцияның ІІІ дәрежелі тұрақты бұзылуымен жарамсыз деп танылады.
      Құлақ барофункциясының тұрақты бұзылуы қайталанған зерттеулер деректері бойынша айқындалады.
      Барофункцияның ІІІ дәрежелі тұрақты бұзылуы кезінде сүңгуір мен суасты жүзушілері әскери-есептік мамандығы бойынша қызмет өткеретіндердің жарамдылығы дербес айқындалады, ал барофункцияның ІV дәрежелі бұзылуы кезінде олар жарамсыз деп танылады.
      Ортаңғы құлаққа радикалды немесе реконструктивті-қалпына келтіру операцияларынан кейін жақсы нәтижелері бар әскери қызметшілерге босату беріледі, ал азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, мерзімді әскери қызметке шақыру және келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін кезде егер стационардан шыққаннан кейін 3 айдан кем өтсе, талаптардың 41-тармағы бойынша 6 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Операциядан кейінгі қуысты толық эпидермизациялау кезінде куәландыру осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша жүргізіледі.

      Вестибулярлық бұзылулар кезінде тексеру деректері невропатологпен бірлесіп бағаланады.
      39 тармақ 1) тармақшаға кенеттен айқын көрінген меньер тәрізді науқастанулар, сондай-ақ ұстамалары стационарлық тексеру кезінде байқалған және медициналық құжаттармен расталған вестибулярлық бұзылулардың басқа да түрлері жатады;
      39 тармақ 2) тармақшаға ұстамалары қысқа мерзімде орташа байқалатын вестибулярлы-вегетативті бұзылумен өтетін меньер тәрізді науқастанулардың жағдайлары және вестибулярлық бұзылулардың басқа да түрлері жатады;
      39 тармақ 3) тармақшаға вестибулярлық бұзылулар симптомдары және басқа да мүшелердің науқастанулары болмаған кезде тербеліске күрт жоғары сезімталдық жатады.
      ӘТК-де әскери қызметке жарамдылығы туралы мәселені шешу кезінде тербеліске дағдылану ескеріледі.
      Тербеліс салдарынан әскери-есептік мамандық бойынша әскери қызмет міндеттерін орындау қабілетін жоғалту және кемінде бір жыл кезеңінде оң нәтижелер болмаған кезде (арнайы жаттығулардан және жорықтарға қатысудан) ӘТК-де әскери қызметке жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады.
      Әскери-дәрігерлік комиссия ӘТК-де қызметке жарамсыздығы туралы қорытындыны вестибулярлық-вегетативті сезімталдықты зерттеу нәтижелеріне, үш жазықтықта отолит реакциясы тәжірибесіне, айналатын креслода немесе Хилов әткеншегінде тітіркенуді, Кориолис үдеулерінің үздіксіз кумуляциясы сынамасының сомалануы (кумуляциясы) нәтижелеріне негіздей отырып шығарады.
      Вестибулометрия нәтижелері невропатологпен бірлесіп бағаланады. Вестибулярлық бұзылулардың уақытша сипаты көрсетілген кезде жан-жақты тексеру мен емдеу жүргізіледі.
      ӘТК-ге іріктеу кезінде тербеліске төзімділік критерийі отолитті реакция зерттеулерінің немесе Кориолис үдеткішінің үздіксіз кумуляциясын сынау нәтижелері болады. Осы зерттеулер кезінде ІІІ дәрежелі вестибулярлы реакцияны беретін адамдар ӘТК-де қызметке жарамсыз.
      Вестибулярлы функцияны зерттеу нәтижелерін бағалау ІІІ дәрежелі қорғаныстық қозғалыстарды ескере отырып жүргізіледі. Қарқынды вегетативті реакциялардың болмауы ӘТК-де қызметке жарамсыздығы туралы қорытынды шығаруға негіздеме бола алмайды, себебі вестибулярлы аппаратқа тітіркенудің осы реакциясы тұрақты болып табылмайды және әдетте тиісті жаттығулар кезінде жоғалып кетеді.
      Парашютпен даярлыққа байланысты адамдарды медициналық куәландыру кезінде функционалдық жүктеме тестілерін қолдана отырып, вестибулярлы аппаратты зерттеу жүргізіледі. Өзгерістер (спонтанды нистагм, вестибулярлы-окулярлы және оптокинетикалық рефлекстердің және оларды басу реакцияларының ассиметриясы) айқындалған кезде олар парашютпен секірулер жасауға жарамсыз деп танылады.Патологиялық өзгерістер болмаған кезде вестибулярлы аппаратты зерттеу отолитті реакцияның үш есе тәжірибесімен немесе Кориолис үдеткішінің үздіксіз кумуляциясын сынаумен жүргізіледі.

      Талаптардың І, ІІ бағандары бойынша куәландырылатын адамдар үшін әскери қызмет өткеруге кедергі келтірмейтін сыбырлап сөйлеуді қабылдау бір құлаққа 2 м аспайтын арақашықтықта және екінші құлаққа 4 м аспайтын арақашықтықта немесе екі құлаққа 3 м аспайтын арақашықтықта айқындалады.
      Екі құлақтың кереңдігін немесе кереңдік-мылқаулықты денсаулық сақтау мекемелері, ұйымдары немесе керең-мылқауларға арналған оқу орындары растайды. Кереңдік деп құлақ қалқаны алдындағы айқайды қабылдамау саналуы тиіс.
      Естудің төмендеуі дәрежесін айқындау кезінде мынадай арнайы зерттеу әдістері жүргізіледі: сыбырлап сөйлеумен және сөйлеумен, камертондармен, құлақтың барофункциясын міндетті түрде анықтай отырып тондық шекті аудиометриямен.
      Әскери қызметке жарамдылық санатын өзгертуді айқындайтын естудің төмендеуі кезінде көрсетілген зерттеулер бірнеше рет жүргізіледі (тексеру кезеңінде кемінде үш рет). Бір немесе екі құлаққа кереңдікке күмән келтірген кезде кереңдікті объективті айқындау тәсілдері мынадай: Барани сылдырмағын пайдалану, Говсеев, Попов, Штенгер, Хилов тәжірибелері.
      Әскери қызметке жарамдылық санатын дербес бағалаған кезде әскери қызметшілердің нақты әскери қызмет жағдайлары, әскери бөлім қолбасшылығы мен дәрігерінің мінездемелері, байланыстың электроакустикалық құралдарын (телефон, радиобайланыс) пайдалану кезінде құлаққап арқылы естуді тексеру жолымен функционалдық зерттеу деректері ескеріледі.
      Естудің тұрақты төмендеуі кезінде, егер сыбырлап сөйлеуді қабылдау бір құлаққа кемінде 6 м болса, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсушілер, сондай-ақ тәрбиеленушілер әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге және оқуға жарамсыз деп танылады.

      Бір ортаңғы құлаққа радикалды операциядан кейін жақсы нәтижелері бар азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркелу, мерзімді әскери қызметке шақыру және келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін кезде жасалған операциядан кейін 12 ай мерзімге әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Осы мерзім аяқталғаннан кейін операциядан кейінгі қуыстың толық эпидермизациясы кезінде талаптардың 38-тармағының 3) тармақшасы бойынша қорытынды шығарылады.

9. Қан айналымы жүйесінің аурулары

      Қан айналымы жүйесінің науқастанулары кезінде жүрек жеткіліксіздігі Нью-Йорк жүрек ассоциациясының (NYHA, 1964 ж.) жіктеуіне сәйкес функционалдық сыныптар бойынша, ал созылмалы жүрек функциясы жеткіліксіздігінің сатылары Стражеско-Василенко жіктеуіне сәйкес бағаланады.

      Жүректің қосжармалы және (немесе) басқа да қақпақшаларының (дәнекер тін дисплазиясының көріністері сияқты) алғашқы проллапсы кезінде азаматтарды медициналық куәландыру талаптардың 80-тармағы бойынша, ал жүректің қосжармалы және (немесе) басқа да қақпақшаларының қайталанған проллапсы кезінде (жүректің ишемиялық ауруы, миокардит, кардиомиопатия, жарақаттануы және басқа да науқастанулар кезінде қалыптасатын) осы тармақ бойынша жүргізіледі.
      42 тармақ 1) тармақшаға:
      СЖӘ ІІІ-ІV ФС жүрек-қан тамырлары жүйесінің науқастанулары;
      жүрек жеткіліксіздігі болған немесе болмаған кездегі аралас (жүректің бірнеше қақпақшаларының зақымдануы) немесе құрамдас (жүректің бір қақпақшасының зақымдануы: тарылуы және жеткіліксіздігі) жүре пайда болатын жүрек ақаулары;
      СЖӘ І-ІV ФС болған кезде оқшауланған аорталы жүрек ақаулары;
      перикардтың ауқымды бітелуі;
      сол жақ атриовентрикулярлық тесіктің оқшауланған тарылуы;
      трикуспидальді қақпақшаның тарылуы;
      өкпе артериясының тарылуы;
      сол жақ қарыншадан шығатын жолдар бітелулері бар дилатациялық және рестриктивті кардиомиопатиялар, гипертрофиялық кардиомиопатия;
      жүректің қақпақша аппаратына операциялық араласу салдары; жасанды ырғақ жүргізушінің имплантациясы;
      науқастанулардың айқын байқалуына қарамастан, оларға әкеп соқтыратын өмірге қауіпті ырғақ пен өткізгіштіктің бұзылуларының жекелеген түрлері (қарыншалар фибрилляциясы, асистолия, пароксизмалы қарынша тахикардиясы, толық АV-блокада);
      тұрақты, қиын емделетін жүрек ырғағының бұзылу түрлері (жүрекше фибрилляциясының тұрақты түрі, фибрилляцияның қайталанған пароксизмдері немесе жүрекшелер дірілі). Жүрек ырғағын қалпына келтіру үшін электрлі кардиоверсия қолданылады;
      егер олар дәрі-дәрмекпен индукцияланбаса ЭКГ-да немесе ЭКГ тәуліктік мониторингілеу деректері бойынша 3 секундтан астам үзіліске әкеп соқтыратын ырғақтың және өткізгіштіктің тұрақты бұзылулары;
      Бругад синдромы;
      жасанды жүректің қақпақшалары;
      шағын емес миокард;
      оң жақ қарыншаның аритмогенді дисплазиясы жатады;
      42 тармақ 2) тармақшаға СЖӘ ІІ ФС қоса болатын жүрек науқастануларынан басқа мыналар жатады:
      жүрек іші гемодинамикасының бұзылуымен жүректің қосжармалы немесе басқа да қақпақшаларының ІІІ дәрежелі (9 мм және одан астам) пролапсы, жүректің қосжармалы немесе басқа да қақпақшаларының ІІ дәрежелі (6-8,9 мм) пролапсы;
      І ФС созылмалы жүрек жеткіліксіздігі болған кезде оқшауланған жүре пайда болған жүрек ақаулары (1) тармақшада көрсетілгендерден басқа) жатады. СЖӘ-нің функционалдық сыныбы ЭхоКГ деректерімен (сол жақ қарыншаның диастолиялық немесе систолиялық дисфункциясы; сол жақ қарыншаның шығару фракциясы 54 пайыз және одан кем, сол жақ қарыншаның және (немесе) сол жақ жүрекшенің систолиялық және диастолиялық көлемдерінің ұлғаюы) және дене жүктемесіне төмендеген толеранттылықпен расталады;
      1 ФС созылмалы жүрек жеткіліксіздігі болған кезде сол жақ қарыншадан шығу жолдарының бітелуінсіз гипертрофиялық кардиомиопатия;
      жіті ревматитті безгектің қайталанған көріністері;
      синусты түйін әлсіздігінің синдромы;
      ырғақтың пароксизмалы бұзылулары бар тұрақты сипаттағы Q-T ұзартылған аралығының туа біткен және жүре пайда болған синдромы Q-T ұзартылған аралығы синдромының ЭКГ-критерийі болып оларды қабылдау Q-T аралығын ұзартуға әсер ететін, дәрілік заттарды қабылдамайтын, науқастардың тыныштықтағы ЭКГ-да Q-T аралығын 0,44 с астам түзетілген көлемі болып табылады.
      жекелеген тұрақты, қиын емделетін ырғақтың бұзылу түрлері (фибрилляцияның жиі пароксизмдері немесе жүрекше дірілі, жылына
3 рет және одан жиі суправентрикулярлық тахикардияның жиі пароксизмдері жылына 3 рет және одан жиі, жиі политопты қарынша экстрасистолиясы, жұп қарынша экстрасистолиясы, соның ішінде стационарлық жағдайларда қайталанған емделудің нәтижесіздігі кезінде ЭКГ тәуліктік мониторингілеу деректері бойынша);
      егер олар дәрі-дәрмекпен индукцияланбаса, ЭКГ-да (соның ішінде
ЭКГ-нің тәуліктік мониторингілеу деректері бойынша) 2-3 секундтік үзілістердің пайда болуына әкеп соқтыратын және клиникалық симптоматика (бас айналу, синкопальды жай-күй және басқалар) қоса болатын ырғақтың және өткізгіштіктің тұрақты бұзылулары;
      42 тармақ 3) тармақшаға СЖӘ І ФС жүрек науқастануларын қоспағанда:
      қайталанған ревматизм шабуылдары;
      жүрек ырғағының, өткізгіштігінің тұрақты бұзылулары қоса болатын миокардиттік кардиосклероз және (немесе) СЖӘ І ФС;
      СЖӘ белгілерінсіз гипертрофиялық кардиомиопатия;
      жүрек іші гемодинамикасының бұзылуынсыз жүректің қосжармалы немесе басқа да қақпақшаларының ІІ дәрежелі пролапсы (6-8,9 мм);
      ІІ дәрежелі және одан жоғары регургитациясы бар жүректің қосжармалы немесе басқа да қақпақшаларының І дәрежелі пролапсы (3-тен 5,9 мм дейін);
      ырғақтың пароксизмалық бұзылуымен Вольф-Паркинсон-Уайт синдромы;
      ырғақ бұзылуынсыз тұрақты сипаттағы Q-T ұзартылған аралығының туа біткен және жүре пайда болған синдромы;
      өткізгіштіктің жекелеген тұрақты бұзылулары (егер ол дәрі-дәрмекпен индукцияланбаса ІІ дәрежелі АV-блокадасы, Гис будалары сол жақ аяқшаларының толық блокадасы);
      ЭКГ-ны тәуліктік мониторингілеу деректері бойынша анықталған қайталана беретін ІІ дәрежелі органикалық АV-блокадасы;
      жекелеген ырғақ пен өткізгіштіктің бұзылулары: жиі монотопты қарынша экстрасистолиясы (ЭКГ-ны тәуліктік мониторингілеу деректері бойынша сағатына 30 және одан көп эктопиялық кешендер, бір тәулік ішінде кемінде 12 сағат); жиі суправентрикулярлы экстрасистолия (ЭКГ-ны тәуліктік мониторингілеу деректері бойынша сағатына 30 және одан астам эктопиялық кешендер, бір тәулік ішінде кемінде 12 сағат); 3 ай бойы қайта ЭКГ-ны тәуліктік мониторингілеу кезінде расталатын жұп және (немесе) топтық суправентрикулярлы экстрасистолия; ауыстыратын ырғақтың жиілігі минутына 40-тан кем ІІІ дәрежелі СА-блокадасы: Гис будалары оң жақ аяқшаларының тұрақты толық блокадасы; Гис будалары сол жақ аяқшаларының алдыңғы тарамының тұрақты блокадасы; І дәрежелі тұрақты АV-блокадасы жатады.
      Сол жақ қарыншаның шығу жолының бітелуінсіз гипертрофиялық кардиомиопатия жүрек жеткіліксіздігінің, ырғақ пен өткізгіштіктің бұзылу түрінің функционалдық сыныбына байланысты қабылданады.
      Әскери қызметте болудың шекті жасына толмаған офицерлер туа біткен немесе жүре пайда болған жүрек ақаулары себебінен хирургиялық емделуден кейін әскери қызметке жарамдылығы санатын айқындау үшін, операциядан кейін 4 айдан кешіктірмей куәландыруға жіберіледі.
      СЖӘ І-ІІ ФС эхокардиография кезінде айқындалатын кардиогемодинамикалық көрсеткіштермен (шығару фракциясының төмендеуі; сол жақ қарынша мен жүрекшенің систолиялық және (немесе) диастолиялық өлшемдерінің ұлғаюы, қосжармалы және аорта қақпақшаларында регургитация ағындарының пайда болуы; миокард талшықтарының циркулярлы қысқаруы жылдамдығының төмендеуі), сондай-ақ дене жүктемесіне жеке төзімділікті аурудың клиникалық белгілерінің талдауымен үйлестіріп бағалау үшін велоэргометрия нәтижелерімен расталады.
      Жүрек ырғағының тұрақты бұзылуларына, аритмияға қарсы терапияны қажет ететін және емдеу тоқтатылғаннан кейін қайталанатын немесе оған рефрактерлі, ұзақтығы 7 тәуліктен асатын аритмиялар жатады.
      Талаптардың І, ІІ бағандары бойынша СЖӘ-мен немесе онсыз пайда болған оқшауланған жүрек ақаулары бар куәландырылатындарға (осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілгенді қоспағанда), қорытынды созылмалы жүрек жеткіліксіздігінің функционалдық сыныбына байланысты
2) немесе 3) тармақшалар бойынша шығарылады.
      Талаптардың ІІІ бағаны бойынша оқшауланған аорта жүрек ақаулары бар куәландырылатындарға (1) тармақшада көрсетілгендерден басқа) қорытынды 3) тармақша бойынша шығарылады.
      Жүректің зақымдану белгілері сақталатын жіті ревматиттік безгекке шалдыққан адамдар созылмалы жүрек жеткіліксіздігінің бар болуына және айқын көрінуіне, ырғақтың және (немесе) өткізгіштіктің бұзылуларына байланысты 42 тармақ 1), 2) немесе 3) тармақшалар бойынша куәландырылады.
      Жіті ревматиттік безгекке шалдыққан талаптардың ІІ бағаны бойынша куәландырылатындар осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша әскери қызметке бейбіт уақытта жарамсыз, соғыс уақытында шектеулі жарамды деп танылады.
      42 тармақ 4) тармақшаға жүрек бұлшықеттері науқастануларының тұрақты қалпына келу нәтижелерінен басқа:
      жүрек іші гемодинамикасының бұзылуларынсыз жүректің қосжармалы немесе басқа да қақпақшаларының І дәрежелі пролапсы (3-тен 5,9 мм дейін);
      қосжармалы қақпақшаның пролапсы кезінде, кенеттен қайтыс болу жағдайларынсыз, отбасылық І дәрежелі регургитациямен жүректің қосжармалы немесе басқа да қақпақшаларының І дәрежелі пролапсы (3-тен 5,9 мм дейін);
      талаптардың 42-тармағының 1), 2), 3) тармақшаларында көрсетілген эмболия, жүрек ырғағы мен өткізгіштігінің бұдан бұрын болған жағдайларынсыз І дәрежелі региргутациясы бар жүректің қосжармалы және басқа да қақпақшаларының І дәрежелі пролапсы (3-5,9 мм);
      І дәрежелі транзиторлы (тұрақсыз) регургитациясы бар (соның ішінде жүктеме сынамаларын орындау кезінде) жүректің қосжармалы немесе басқа да қақпақшаларының І дәрежелі пролапсы;
      сирек қарыншалық экстрасистолиялар;
      ІІ дәрежелі СА-блокадасы (ІІ тип);
      ырғақтың пароксизмалы бұзылуынсыз, сондай-ақ қосымша жолдардың абляциясын жүргізгеннн кейінгі Вольф-Паркинсон-Уайт синдромы жатады.
      Талаптардың І бағаны бойынша куәландырылатын азаматтар (соңғы
3 жылда ЭхоКГ, жүктеме сынама және динамикада ЭКГ-ны тәуліктік мониторингілеу нәтижелері болмаған кезде) бақылау зерттеулер: ЭхоКГ, жүктеме сынама және ЭКГ-ны тәуліктік мониторингілеу жүргізе отырып, талаптардың 48-тармағы бойынша 12 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Құбылу және (немесе) регургитация дәрежесі көтерілмеген жағдайда куәландыру осы тармақтың 4) тармақшасы бойынша жүргізіледі, ал егер құбылу және (немесе) регургитация дәрежесі көтерілсе медициналық куәландыру осы тармақтың 2) немесе 3) тармақшасы бойынша анықталған құбылу мен регургитацияның дәрежесіне байланысты жүргізіледі.
      Жіті ревматитті безгекке шалдыққан талаптардың І бағаны бойынша куәландырылатындар медициналық мекемеден шығарылғаннан кейін талаптардың 48-тармағы бойынша әскери қызметке 12 айға уақытша жарамсыз деп танылады. Кейіннен жүректің және басқа да мүшелердің зақымдануы белгілері болмаған, сондай-ақ науқастанудың қайталануы болмаған кезде осы тармақтың 4) тармақшасы бойынша куәландырылады.
      ЭхоКГ нәтижелерін ресімдеу, оларды талдау жөніндегі талаптар, талаптардың 80-тармағын түсіндірулерде көрсетілген.
      Синусты аритмия, миокардиосклероз, ІІ дәрежелі СА-блокада (І тип), функционалды І дәрежелі АV-блокада (АV-өткізгіштік дене жүктемесі кезінде немесе көктамырға 0,5-1 мг атропин сульфатын енгізгеннен кейін қалпына келеді), Гис будасы оң жақ аяқшасының толық емес блокадасы, ЭКГ миниторлау деректері бойынша ырғақтың пароксизмалы бұзылуы қоса болмайтын Клерк-Леви-Кристеско синдромы (СLС), клиникалық белгілерінсіз жүрек қуысындағы қосымша хорда, жүрек ырғағы мен өткізгіштігінің бұзылуы болмаған кезде миокардиосклерозға өтпей шалдыққан ревматиттік емес миокардиттер, қарынша іші өткізгіштігінің жергілікті бұзылуы, сирек суправентрикулярлы экстрасистолдар, ырғақты жүргізушінің жүрекшеге көшуі, сондай-ақ жүрек ырғағы мен өткізгіштігінің бұзылуы болмаған кезде миокардиосклероз нәтижесінсіз шалдыққан ревматиттік емес миокардиттер осы тармақты қолдануға негіз болып табылмайды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге кедергі келтірмейді.

      Артериялық гипертензия – систолиялық АҚ 140 мм с.б. және одан жоғары және (немесе) диастолиялық АҚ 90 мм с.б. немесе одан жоғары болған кездегі созылмалы тұрақты АҚ-ның көтерілуі. Егер систолиялық АҚ мен диастолиялық АҚ-ның мәндері әртүрлі санаттарға сәйкес келсе, онда артериялық гипертензияның дәрежесі АҚ-ның анағұрлым жоғары көрсеткіштері бойынша қойылады. АҚ-ның көтерілуі белгілі немесе жойылатын себептерге байланысты болған кездегі артериялық гипертензия симптоматикалық (қайталанған) артериялық гипертензия ретінде қаралады.
      43 тармақ 1) тармақшаға ІІІ дәрежелі артериялық гипертензия және артериялық гипертензияның тез үдемелі (қатерлі) түрі жатады.
      Артериялық гипертензияның тез үдемелі (қатерлі) түрі деп ІV дәрежелі ретинопатияның дамуымен, көздің тор қабықшасында ишемиялық немесе геморрагиялық ошақтармен жанама жүретін көру нервтері дискілерінің ісінуімен 220/130 мм с.б. төмен емес АҚ түсіндіріледі.
      ІІІ дәрежелі артериялық гипертензия АҚ-ның тұрақты жоғары көрсеткіштерімен (тыныштықта: систолиялық – 180 мм с.б. және одан жоғары, диастолиялық – 110 мм с.б. және одан жоғары) сипатталады.
      Науқастанудың клиникалық бейнесінде көз түбіндегі қантамырлардың өзгерістері және НМЗ-ның болуы міндетті.
      НМЗ-ға мыналар жатады:
      ЭхоКГ нәтижелері бойынша сол жақ қарыншаның гипертрофиясы;
      қантамырларды УДЗ деректері бойынша ұйқы артериялары қабырғаларының жуандауы немесе атеросклерозды табақшалардың болуы;
      қан сарысуында креатининнің көбеюі (ерлерде 133 мкмоль/л артық және әйелдерде 124 мкмоль/л артық).
      Артериялық гипертензия гипертензивті синдроммен тығыз және тікелей байланысты ауыр қантамырлы бұзылуларымен асқынған кезде (ІІ немесе ІІІ дәрежелі созылмалы жүрек жеткіліксіздігі, миокард инфарктісі, аортаның қатпарланатын аневризмасы, геморрагиялық инсульт, көз түбінде қан кетулермен немесе экссудаттармен және көру нервісі дискілерінің ісінуімен торқабық артерияларының генерализацияланған тарылуы, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі) талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатындар әскери есептен алумен, әскери қызметке жарамсыз деп танылады. Олардың болуы артериялық гипертензиямен байланысты емес БКЖ кезінде БКЖ-ның айқын көрінуіне және зақымданған мүше функциясының бұзылу дәрежесіне байланысты аурулар кестесінің басқа да тармақтары қолданылады.
      БКЖ деп мыналар саналады:
      бас миының зақымданулары (ишемиялық инсульт, миға қан кету, транзиторлы ишемиялық шабуыл);
      жүрек зақымданулары (миокард инфарктісі, стенокардия, тәж тамырларының реваскуляризациясы, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі);
      бүйректердің зақымдануы (диабеттік нефропатия, бүйрек жеткіліксіздігі);
      қантамырларының зақымдануы (перифериялық артериялардың зақымдануы, аортаның қатпарланатын аневризмасы);
      ауыр ретинопатия (қан кетулер немесе экссудаттар, көру нервісі дискісінің ісінуі);
      қант диабеті.
      43 тармақ 2) тармақшаға екі немесе одан көп нысана-мүшелердің зақымдануы болған кезде аралас гипотензивті терапияға рефрактерлі ІІ дәрежелі артериялық гипертензия, 4 қатер жатады.
      ІІ дәрежелі артериялық гипертензия АҚ-ның тұрақты жоғары көрсеткіштерімен (тыныштықта: систолиялық – 160-179 мм с.б. диастолиялық – 100-109 мм с.б.) сипатталады.
      Осы тармақтың 2) тармақшасын қолдану үшін негіз болатын НМЗ критерийлері сол жақ қарыншаның, оның гипертрофиясымен тіркескен (ЭхоКГ кезінде анықталған) диастолиялық дисфункциясы, протеинурия және (немесе) қан сарысуында креатининнің көбеюі (ерлерде 115-133 мкмоль/л және әйелдерде 107-124 мкмоль/л), магистральді артерияларда атеросклеротикалық табақшалар түріндегі атеросклеротикалық өзгерістердің (қантамырларын УДЗ деректері бойынша) болуы болып табылады. Одан басқа церебралдық бұзылулар, қозғалыс, сезу, сөйлеу, мишық, вестибулярлы және басқа да өтпелі бұзылулары бар ми қан айналымының динамикалық бұзылулары, тор қабық тамырларының генерализацияланған тарылуы болуы мүмкін.
      Мүшелер мен жүйелердің функциялары орташа бұзылған, еңбекке қабілеті төмендеген.
      43 тармақ 3) тармақшаға:
      ІІ дәрежелі артериялық гипертензия, 2-3 тәуекел;
      АҚ-ның көтерілген көрсеткіштерімен (тыныштықта: систолиялық
140-159 мм. с.б., диастолиялық 90-99 мм. с.б.) І дәрежелі артериялық гипертензия, 3-4 тәуекел; тәуекелдің негізгі факторлары үшеуден көп немесе НМЗ болған кезде – 3 тәуекел, БКЖ болған кезде 4 тәуекел жатады;
      43 тармақ 4) тармақшаға І дәрежелі артериялық гипертензия, 1-2 тәуекел (қатердің негізгі факторлары болған кезде – 2 тәуекел; олар болмаған кезде – 1 тәуекел) жатады.
      Тәуекелдің негізгі факторларына мыналар жатады:
      жасы (55 жастан асқан ерлер, 65 жастан асқан әйелдер);
      темекі шегу;
      дислипидемия (жалпы холестерин 5,0 ммоль/л астам немесе холестерин (тығыздығы төмен липопротеидтер) 4,0 ммоль/л астам немесе холестерин (тығыздығы төмен липопротеидтер) ерлерде 1,0 ммоль/л кем және әйелдерде 1,2 ммоль/л кем);
      ерте жүрек-қантамырлары науқастануларының отбасылық анамнезі (ерлерде 55 жасқа дейін, әйелдерде 65 жасқа дейін);
      абдоминалды семіздік (ерлерде белдің шеңбері 102 см артық, әйелдерде 88 см артық).
      І дәрежелі артериялық гипертензия кезінде АҚ құбылмалы, тәулік ішінде айтарлықтай өзгереді. Артериялық қысымның спонтанды қалпына келуі мүмкін (науқастың демалуы, демалыста болу уақытында), бірақ ол ұзақ емес, баяу басталады. Көз түбіндегі өзгерістер тұрақсыз өтпелі сипатта болады.
      Артериялық гипертензия диагнозы стационарлық жағдайларда медициналық тексерілумен, ал талаптардың І, ІІ бағандары бойынша куәландырылатындарда – кемінде 6 ай ішіндегі алдыдағы диспансерлік бақылаудың нәтижелерімен де расталады
      Бақылау мерзімі жеткіліксіз артериялық гипертензия алғаш айқындалған жағдайда азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, мерзімді әскери қызметке шақыру кезінде талаптардың 48-тармағы бойынша 6 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      Аурудың болуы денсаулық сақтау ұйымының мамандандырылған бөлімшесінде және кейіннен екі айда 1 реттен сирек емес дәрігер-терапевтің қарауымен диспансерлік бақылау барысында расталады.
      Артериялық гипертензияның әрбір жағдайында симптомдық артериялық гипертензиямен дифференциалды диагностика жүргізіледі. Симптомдық артериялық гипертензиясы бар адамдарды медициналық куәландыру кезінде симптомдық артериялық гипертензияның этиологиялық себебі болып табылатын науқастануға сәйкес аурулар кестесінің тармағын қоспағанда талаптардың 43-тармағы қолданылады: деңгейі бойынша ІІІ дәрежелі АГ-ға сәйкес келетін симптомдық артериялық гипертензия кезінде куәландыру осы тармақтың 1) тармақшасы бойынша, деңгейі бойынша ІІ дәрежелі АГ-ға сәйкес келетін симптомдық артериялық гипертензия кезінде – 2) тармақша бойынша, деңгейі бойынша І дәрежелі АГ-ға сәйкес келетін симптомдық артериялық гипертензия кезінде – 3) тармақша бойынша жүргізіледі.
      Әскери қызмет өткерудің алғашқы 3 айында АҚ-ның транзиторлы көтерілуін, анамнезінде артериялық гипертензия болмаған кезде бейімделу синдромының көрінісі ретінде бағалану қажет. Мерзімді әскери қызмет әскери қызметшілерінің осы санатына дене жүктемесінің жеке режимін тағайындай отырып, әскери бөлім дәрігерінде динамикалық диспансерлік бақылауға, ал медициналық көрсеткіштер бар болған кезде стационарлық жағдайларда тексерілуге жатады.

      Жүректің ишемиялық ауруының болуы аспаптық зерттеу әдістерімен расталады (міндеттілер – тыныштықта және жүктеме сынамаларымен ЭКГ, ЭхоКГ, қосымшалар – стресс-ЭхоКГ, коронарография, ЭКГ-ны тәуліктік мониторингілеу, сол жақ жүрекшенің өңеш арқылы электрокардиостимуляциясы және басқалар).
      Тұрақты күшейту стенокардиясының 4 ФС ажыратады:
      1 ФС – қалыпты дене жүктемесі стенокардия ұстамаларын тудырмайды. Ұстамалар ұзақ және тез жылдамдықта орындалатын жоғары қарқынды жүктемелер (латентті стенокардия) кезінде немесе оны тоқтатқаннан кейін бірден пайда болады. Жазық жермен орташа қарқынмен жүру немесе екі қабаттан жоғары сатымен көтерілу, көңіл-күй жүктемелері стенокардия ұстамаларын тудырмайды. Төзімділік жүктемесінің қуаты жоғары – 600 кгм/мин астам; 270-тен көп шартты бірлікті екі реттен жасау; оттегін пайдалану
7 МЕТ астам;
      2 ФС – қалыпты дене белсенділігінің шағын шектелуі байқалады. Стенокардия ұстамалары жазық жермен 500 м-дан астам қашықтыққа жүрістің орташа қарқынмен жүру кезінде (минутына 80-100 адым), бір қабаттан жоғары сатымен көтерілу, тауға шығу кезінде, ұйқыдан кейінгі алғашқы сағаттарда, тамақтанғаннан кейін жүру кезінде, эмоционалдық әсерлену кезінде туындайды. Метеосезгіштік анықталады – стенокардия ұстамаларының пайда болу ықтималы суық, желді ауа-райында, желге қарсы жүрген кезде артады. Төзімділік жүктемесі қуатының шегі 400-600 кгм/мин шегінде; 220-270 астам шартты бірлікті екі реттен жасау; оттегін пайдалану 5-тен 7 МЕТ-ке дейін;
      3 ФС – байқалатын қалыпты дене белсенділігінің шектелуімен сипатталады. Науқастарда стенокардия ұстамалары жазық жермен орташа қарқынмен 100-500 м қашықтыққа жүрген кезде, жүрісті жылдамдатқаннан кейін дереу, бір қабатқа сатымен көтерілген кезде пайда болады. Тыныштықта сирек стенокардия ұстамалы пайда болады. Төзімділік жүктемесі қуатының 150-300 кгм/мин шегінде; 160-210 шартты бірлікті екі реттен жасау; оттегін пайдалану 3,3-4,7 МЕТ;
      4 ФС – дене белсенділігінің қатты айқын байқалатын шектелуі. Стенокардия аздаған дене жүктемелерінің әсерінен, жазық жермен орташа қарқынмен 100 м кем қашықтыққа жүрген кезде, сондай-ақ минималды тұрмыстық және эмоционалдық жүктемелер кезінде; тыныштықта стенокардияның жиі ұстамалары; АҚ-ның шамалы көтерілуі, тахикардия кезінде; көлденең қалпынан тік қалпына ауысу кезінде туындайды. Орындалған жүктеменің қуаты 150 кгм/мин кем; 160 шартты бірліктен кем екі реттен шығару; МЕТ саны 3,0 кем (сынамалар жиі жүргізілмейді).
      Егер ФС-ның сапалы критерийлері көрші сыныптар арасындағы аралық орналасса және екі реттен шығару көрсеткіштері клиникалық деректерге қарама-қайшы келсе, соңғысы таңдалады.
      44 тармақ 1) тармақшаға:
      3 ФС – 4 ФС тұрақты күшейту стенокардиясы;
      ІІ сатылы қан айналымының жеткіліксіздігі кезінде 2 ФС тұрақты күшейту стенокардиясы;
      жіті тәж синдромы түріндегі ишемиялық аурудың жиі (жылына 2 және одан көп) тұрақсыздануы көріністерімен 2 ФС тұрақты күшейту стенокардиясы;
      ЭхоКГ нәтижелері бойынша дискенезия учаскелерімен байланысты сол (оң) жақ қарыншаның тұрақты дисфункциясымен 2 ФС тұрақты күшейту стенокардиясы жатады.
      Осы тармаққа (стенокардияның айқын көрінуіне және қан айналымының жеткіліксіздігіне қарамастан) сондай-ақ мыналар жатады:
      трансмуральды, ірі ошақты немесе қайталанған миокард инфарктісі нәтижесінде дамыған жүрек аневризмі немесе ірі ошақты кардиосклероз;
      кең тараған тарылу үдерісі (екі және одан көп тәж артерияларында 75 пайыздан астам); сол жақ тәж артериялары бағаналарының тарылуы (50 пайыздан астам) және (немесе) сол жақ тәж артерияларының алдыңғы қарынша аралық бағаналарының жоғары оқшауланған тарылуы (50 пайыздан астам); миокардты қанмен қамтамасыз етудің оң типі кезінде оң жақ тәж артерияларының тарылуы (75 пайыздан астам).
      Тәжді шунттауға, тәж ангиопластикасына шалдыққан талаптардың І, ІІ, ІІІ бағандары бойынша куәландырылатындарға қорытынды 1) тармақша бойынша шығарылады. Әскери қызметте болудың шекті жасына толмаған офицерлер әскери қызмет міндеттерін орындау қабілеті сақталған кезде операциядан кейін 3 айдан кейін 2) тармақша бойынша куәландырылады.
      44 тармақ 2) тармақшаға:
      2 ФС тұрақты стенокардия;
      ЭхоКГ нәтижелері бойынша дискенезия учаскелерімен байланысты сол (оң) жақ қарыншаның тұрақты дисфункциясымен 1 ФС тұрақты күшейту стенокардиясы;
      спонтанды стенокардия;
      шалдыққан ұсақ ошақты миокард инфарктісі;
      бір ірі тәж артериясының ( 1) тармақшада көрсетілгендерден басқа) окклюзиясы немесе тарылуы (75 пайыздан астам) жатады;
      44 тармақ 3) тармақшаға:
      1 ФС тұрақты стенокардия;
      стресс-ЭхоКГ нәтижелері бойынша дискенезия учаскелерімен байланысты сол (оң) жақ қарыншаның транзиторлы дисфункциясы жатады.
      Созылмалы жүрек жеткіліксіздігі, жүрек ырғағының және (немесе) өткізгіштігінің бұзылуы болған кезде медициналық куәландыруда талаптардың 42-тармағы бойынша жүргізіледі.

      Талаптардың І, ІІ, ІІІ бағандары бойынша куәландырылатындарға көрсеткіштер бойынша хирургиялық емдеу ұсынылады. Емдеуден қанағаттанғысыз нәтижелері немесе одан бас тартқан кезде әскери қызметке жарамдылық санаты патологиялық үдерістің айқын көрінуіне байланысты айқындалады.
      45 тармақ 1) тармақшаға:
      магистральды тамырлардың артериялық және артериялық-веноздық аневризмдері;
      аяқ-қолдардың ишемиялық қалпына келмеуі кезінде бітелген атеросклероз, эндартериит, тромбангиит, аортоартериит (гангреналы-некротикалық саты);
      оның висцералды тармақтары саңылауының, мүшелер мен дисталды қан айналымы функцияларының кенеттен бұзылуымен мықын артериясының жартылай немесе толық бітелуімен аортаның ішкі бөлігінің атеросклерозы;
      қақпа немесе қуыс көктамыр тромбозы;
      жиі қайталанбалы тромбофлебит, флебтормбоз, ІV дәрежелі СКӘ-мен индуративті-жара түріндегі аяқ-қолдардың тромбтан кейінгі және көктамыр ауруы (тұрақты ісінулермен, гиперпигментациямен және терінің жұқаруымен, индурациямен, дерматитпен, жаралармен және жарадан кейінгі тыртықтармен терең, теріасты және коммуникантты көктамырлар қақпақшаларының жеткіліксіздігі);
      имплантантты кава-фильтрдің болуы;
      ІV дәрежелі элефантиаз;
      ІІІ сатылы (гангренозды-некротикалық) ангиотрофоневроздар;
      қан айналымының айқын көрінген бұзылуы және науқастанудың үдемелі ағымы сақталған кезде ірі магистралды (аорта, мықын, сан, брахиоцефалды артериялар, қақпалы немесе қуыс көктамырлар) және перифериялық қан тамырларға реконструктивті операциялар салдары жатады;
      45 тармақ 2) тармақшаға:
      бітелген эндартериит, тромбангиит, аортоартериит және ІІ сатылы аяқ тамырларының атеросклерозы;
      ІІІ дәрежелі СКӘ-нің болуымен ісіну-индуративті түріндегі тромбофлебиттен кейінгі немесе варикозды ауру (түнгі демалыс кезеңінде толық кетпейтін табан, жіліншік ісіктері, қышу, гиперпигментация, терінің жұқаруы, жаралардың болмауы);
      ІІІ дәрежелі элефантиаз;
      нәтижесіз қайта стационарлық емдеу кезінде жалғасқан ауырсыну синдромымен, саусақтардың көгеруімен, суықта қозғалыстың еркінсіздігімен ІІ сатылы ангиотрофоневроздар;
      қан айналымының шамалы бұзылуымен магистралды және перифериялық қан тамырларға реконструктивті операциялардың салдары;
      ІІІ дәрежелі шәуһет бауы көк тамырларының варикозды кеңеюі (бау солған еннің төменгі полюсінен төмен түседі, тұрақты ауырсыну синдромы бар, сперматогенездің бұзылуы, протеинурия, гематурия) жатады;
      45 тармақ 3) тармақшаға:
      бітелген эндеартериит, тромбангиит, І сатылы аяқ тамырларының атеросклерозы;
      ІІ дәрежелі СКӘ құбылыстары бар аяқтардың тромбтан кейінгі немесе варикозды ауруы (ұзақ жүрістен кейін табандардың және жіліншіктің кезеңдік ісінулері немесе түнгі немесе күндізгі демалыс кезеңінде кететін жай-күй);
      ІІ дәрежелі элефантиаз;
      бұғаналы қан тамырлы-нерв будасының экстравазальды қысылуы, «кеудеден тыныс шығару» синдромы;
      емделуді жалғастырудан бас тартқан кезде (талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатындар үшін 4) тармақша қолданылады) шәуһет бауы көктамырының қайталанған (қайта хирургиялық емделуден кейін) ІІ дәрежелі варикозды кеңеюі (көктамыр бауы еннің жоғарғы полюсінен төмен түседі, ен атрофиясы жоқ);
      келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілерде шәуһет бауы көктамырларының ІІІ дәрежелі варикозды кеңеюі;
      І сатылы ангиотрофоневроздар жатады;
      45 тармақ 4) тармақшаға:
      СКӘ белгілерінсіз аяқтардың І сатылы варикозды ауруы;
      І дәрежелі элефантиаз (түнгі немесе күндізгі демалыс кезеңінде азаятын немесе кететін табанның сыртқы жағының шамалы ісінуі);
      шәуһет бауы көктамырының ІІ дәрежелі варикозды кеңеюі жатады.
      Қан айналымын және функцияларын толық қалпына келтірумен ірі магистральды артериялардың жаралануы және басқа да зақымдануларынан кейін куәландыру кезінде талаптардың І, ІІ бағандары бойынша осы тармақтың 3) тармақшасы, ал ІІІ-ІV бағандар бойынша 4) тармақша қолданылады.
      Науқастану және тамырлардың зақымдану салдарының диагнозы функционалдық бұзылулар үдерісінің сатысын және дәрежесін көрсетеді. Сараптама қорытындысы объективті көрсеткіштер беретін әдістерді қолдана отырып тексерулерден кейін шығарылады (нитроглицеринді сынаумен реовазография, ангио, флебо, лимфография, ультрадыбысты доплерография және ультрадыбысты ангиосканерлеу). Диагностикада реовазографияны қолдану кезінде артерияларды пульстық қанмен толтыру 40 және одан жоғары пайызға азаюы кезінде сынау оң деп саналады.
      Көктамыр жеткіліксіздігі белгілерінсіз цилиндрлі немесе бұратылған эластикалық томпаю түрінде аяқтардың жекелеген учаскелерінде көктамырлардың кеңеюлері, І дәрежелі варикоцеле осы тармақшаны қолдануға негіздеме болып табылмайды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге кедергі келтірмейді.

      Елеулі бұзылуларға тыныштықта түсетін және орнына келмейтін немесе орнына келтіргеннен кейін дереу қайта түсетін геморроидальды түйіндердің ІV сатысы жатады. Бұл ретте олардың тромбозы, анус маңында ауырсыну, сондай-ақ ауыр дәрежелі анемиямен асқынған көп қан кетулер жиі байқалады.
      Орташа бұзылуларға түсетін және тек қолмен орнына келетін геморроидальды түйіндердің ІІІ сатысы жатады, орта дәрежелі ауыртпалықтағы анемия қоса болатын қан кетулер кезең-кезеңімен байқалады.
      Шамалы бұзылуларға геморроидальды түйіндер түспейтін, эпизодты қан кетулер болатын, ректоскопия кезінде тісті сызықтан жоғары (І дәреже) айқындалатын немесе күшенген кезде түсетін және жеңіл дәрежелі анемия қоса болатын өз бетімен орнына келетін (ІІ дәреже) І-ІІ сатысы жатады.
      Куәландырылатындарға көрсеткіштер бойынша хирургиялық немесе консервативті емдеу ұсынылады. Емдеудің қанағаттанғысыз нәтижесі немесе одан бас тартқан кезінде медициналық куәландыру қайталанған анемияның айқын көрінуіне, асқыну жиілігіне және тікішектің жапқыш аппараты функциялары бұзылуларының айқын көрінуіне байланысты 46 тармақ 1), 2) немесе 3) тармақшалар бойынша жүргізіледі.
      Геморройдың жиі асқынуларына куәландырылушы геморроидальды түйіндердің қан кетуі, тромбозы және ІІ-ІІІ дәрежелі қабынуы немесе түсуі себебінен жылына 3 және одан да көп рет госпитальдаудың ұзақ (1 ай және көп) мерзімдерде стационарлық емдеуде болатын, сондай-ақ науқастану стационарлық емдеуді талап ететін қайталанатын қан кетулермен асқынған жағдайлар жатады.

      СВД үшін қандай да бір тітіркендіргіштерге жүрек-қан тамырлары жүйесінің тиісті емес реакциясы бар вегетативті-қан тамырлы бұзылулар синдромы тән.
      Гипотензивті типіндегі СВД-ні ешқандай шағымдары жоқ, артериялық қысым көрсеткіштері 90/50 – 100/60 мм. с.б. кезінде еңбекке қабілетін және әскери қызмет міндеттерін орындау қабілеттігін сақтайтын дені сау адамдардың физиологиялық гипотониясынан ажырату керек. Осындай адамдар әскери қызметке жарамды деп танылады. Міндетті түрде аурулар, соның ішінде эндокриндік жүйе, асқазан-ішек жолы, өкпе аурулары себепші болған симптоматикалық гипотонияны алып тастау керек.
      СВД диагнозы талаптардың І, ІІ бағандары бойынша куәландырылатындарда невропатологтың, окулистің және басқа да мамандықтар дәрігерлерінің қатысуымен амбулаторлық (әскери қызметшілер үшін – стационарлық) тексеру кезінде белгіленеді. Әскерге шақыру учаскелеріне тіркелген кезде СВД-ның кез келген түрі бар азаматтар әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады және емделуге жіберіледі.
      47 тармақ 1) тармақшаға СВД-нің мынадай түрлері жатады:
      ұдайы шағымдар және еңбекке қабілеті мен әскери қызмет міндеттерін орындау қабілетін елеулі төмендететін, емделмейтін, тұрақты кенеттен айқын көрінген вегетативті-қан тамырлы бұзылулар болған кездегі артериялық қысымның тұрақсыздығымен гипертензивті түрі;
      ұдайы шағымдар, еңбекке қабілеті мен әскери қызмет міндеттерін орындау қабілетін елеулі төмендететін тұрақты кенеттен айқын көрінген вегетативті-тамырлы бұзылулар болған кезде артериялық қысымды
100/60 мм.с.б. төмен тұрақты белгіленуімен гипотензивті түрі;
      қайта стационарлық емдеу нәтижесіз кезінде айқын көрінген вегетативті-тамырлы бұзылулары, жүрек ырғағының тұрақты бұзылулары қоса болатын тұрақты кардиалгиялар болған кездегі кардиалды түрі (жүрек ырғағының тұрақты бұзылуларының сипаттамасы талаптардың 42-тармағына түсіндірмелерде келтірілген).
      47 тармақ 2) тармақшаға орташа айқын көрінген белгілермен, соның ішінде еңбекке қабілеті мен әскери қызмет міндеттерін орындау қабілетін төмендетпейтін жүрек ырғағының өтпелі бұзылуымен кез келген түрдегі СВД жатады.
      Минутына 5 және көп экстрасистола болған кезде стационарлық тексеру жүргізіледі.
      Тыныш кездегі сирек жекелеген экстрасистолдар, функционалдық сипаттағы синусты аритмиясы, шамалы белгілері бар соматоформды вегетативті дисфункция осы тармақты қолдануға негіз болып табылмайды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге кедергі келтірмейді.
      Ырғақтың және (немесе) өткізгіштіктің бұзылуларының сипаттамасы талаптардың 42-тармағында көрсетілген.
      Миокардтың органикалық өзгеруі салдарынан ырғақтың және (немесе) өткізгіштіктің бұзылуы кезінде медициналық куәландыру талаптардың 42-тармағы бойынша жүргізіледі.

      Әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер жүрек зақымының (қан айналымының жеткіліксіздігі, жүрек ырғағының және өткізгіштігінің әртүрлі түрлері) тұрақты белгілері анықталмаған ревматитті емес миокардиттер себебінен стационарлық емделу аяқталғаннан кейін әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      Талаптардың І бағаны бойынша куәландырылатындар ревматитті емес миокардитке шалдыққаннан кейін медициналық мекемеден шығарылғаннан кейін 6 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      Талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатындарға қатысты белсенді ревматизмнен, ревматитті емес миокардиттерден, миокард инфарктісінен кейін, сондай-ақ жүрекке, негізгі тамырларға, ірі магистральды және функциялардың уақытша сипаттағы бұзылуымен перифериялық қан тамырларына операциялардан кейін, емдеуді аяқтау және әскери қызмет міндеттерін орындау қабілетін толық қалпына келтіру үшін кемінде бір ай мерзім қажет болғанда, науқастануы бойынша демалыс беру туралы қорытынды шығарылады.
      Талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатындарға қатысты созылмалы ишемиялық аурудың асқынуынан (стенокардияның ұзаққа созылған ұстамалары, жүрек ырғағының және өткізгіштігінің өтпелі бұзылуы, жүрек жеткіліксіздігінің өтпелі түрлері), артериялық гипертензиядан (гипертониялық криздерден кейінгі жай-күй), жүрек аритмияларын тоқтатқан кездегі электр-импульсті терапиядан кейін босатуға мұқтаждығы туралы қорытынды шығарылады.

10. Тыныс алу мүшелерінің аурулары

      49 тармақ 1) тармақшаға: сасық тұмау (озена) жатады. Озена диагнозы мұрынмен тыныс алудың қиындауына, мұрын қуысындағы сасық қабықтарға және мұрыннан бөлінулерге шағымдар, мұрын қуысы шырышты қабықшаларында және жақын жатқан қабырға тіндерінде дистрофиялық өзгерістер, бактериологиялық зерттеу кезінде озенді қоздырғыштың бөлінуі негізінде қойылады. Науқастанудың бастапқы сатыларында көрсетілген клиникалық белгілер болмауы мүмкін. Ондай жағдайларда диагноз тек комплементті озена антигенімен байланыстыру реакциясы мен бактериологиялық зерттеу кезінде озена қоздырғышын бөлінуімен расталады.
      Склероманың клиникалық өтуінде науқастанудың мынадай түрлері ажыратылады: жасырын, инфильтративті, тыртықты, аралас. Диагноз пациенттің шағымдары негізінде науқастану түрі бойынша эндоскопиялық белгілер, серологиялық зерттеулердің деректері (комплементті склеромалы антигенмен байланыстыру реакциясы) бойынша және бактериологиялық зерттеу кезінде склерома клебсиеласының бөлінуі нәтижесінде белгіленеді. Инфильтративті түрі гистологиялық зерттеумен де расталады.
      Мұрын маңы қуыстарының созылмалы іріңді науқастану диагнозы риноскопиялық деректермен (іріңді бөлінулер), екі кескінде контрастілеумен мұрын маңы қуыстарының рентгенотомографиясымен және (немесе) рентгенографиясымен, ал үстіңгі жақ синуситі кезінде емдеу-диагностикалық пункциямен расталады. Медициналық көрсеткіштер болған кезде КТ немесе МРТ немесе бейнескопиялық зерттеу жүргізіледі.
      Науқастанудың жиі асқынулары деп жылына 3 және одан көп асқынулар түсіндіріледі.
      49 тармақ 2) тармақшаға:
      мұрынмен тыныс алудың бұзылуы бар үстіңгі тыныс алу жолдары шырышты қабығының атрофиялық немесе гипертрофиялық үдерістері қоса болатын іріңді және (немесе) полипозды синуситтер;
      жиі (жылына кемінде 2 рет) асқынулармен өтетін асқынусыз созылмалы іріңді және (немесе) полипозды синуситтер;
      денсаулық сақтау ұйымының мамандандырылған бөлімшесінде стационарлық жағдайда қайта емдеудің нәтижесіздігі кезінде жылдың барлық жылы уақыты (көктем, күз) ішінде мұрынмен тыныс алудың тұрақты, айқын көрінген бұзылуымен, риниттің клиникалық белгілері бар поллиноздар;
      тұрмыстық аллергендерге сенсибилизациямен жиі (жылына 3 және одан көп рет) асқынулармен, денсаулық сақтау ұйымының мамандандырылған бөлімшесінде стационарлық жағдайда қайта емдеудің нәтижесіздігі кезінде айқын көрінген клиникалық белгілерімен және еңбекке қабілетінің бұзылуымен өтетін аллергиялық риниттер;
      операциялық емделудің қанағаттанғысыз нәтижелері жатады.
      Мерзімді қызмет әскери қызметшілері операциялық емделуден кейін талаптардың 53-тармағы бойынша куәландырылады.
      Созылмалы қалпына келмейтін тонзиллит деп жиі асқынулармен (кемінде жылына 2 рет), тонзиллогенді интоксикацияның болуымен (субфебрилитет, тез шаршау, әлсіздік, делсалдылық), бадамша безі тінінің, аймақтық лимфатүйіншіктерінің (паратонзиллярлы абсцесс, аймақтық лимфоденит) және метатонзиллярлы асқынуларының қабыну үдерісіне қатысуымен сипатталатын созылмалы тонзиллиттің түрін түсіну керек. Объективті белгілеріне шпательмен басқан немесе зонд салған кезде іріңнің қуыстан бөлінуі, таңдай бадамша бездерінде өрескел тыртықтардың болуы, таңдай доғаларының гиперемиясы мен ісінуі және олардың бадамша безімен тұтасуы, іріңді фолликулдардың эпителий астындағы қатпарларда болуы, лимфа түйіншектерінің ұлғаюы жатады. Созылмалы тонзиллиттің тек осы түрі әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге қарсы көрсеткіш болып табылады. Басқа түрлері болған кезде кандидаттар әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге жарамды деп танылады.
      49 тармақ 3) тармақшаға үстіңгі тыныс алу жолдары тіндерінің дистрофиясы белгілерінсіз, жиі асқынуларсыз мұрын маңы қуыстарының созылмалы іріңсіз науқастанулары (катаралды, серозды, вазомоторлы және синуситтердің басқа да іріңсіз түрлері), сондай-ақ жоғарғы жақ қуыстарының 1/3 көлемін алып жатқан жоғарғы жақ қуыстарының гиперпластикалық синуситтері мен кисталары жатады. Мұрын маңы қуыстарының созылмалы іріңсіз науқастанулары бар азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркелген кезде емделуге жіберіледі.
      Созылмалы синуситтер операциялық (радикалды және эндоскопиялық гайморотомия) емдеуге жатады.
      Сәтті операциялық емдеу кезінде талаптардың І-ІІ бағандары бойынша куәландырылатындар әскери қызметке жарамды деп танылады.
      Мұрын маңы қуысының остеомалары мұрынның қосалқы қуыстарын екі кескінде рентгенологиялық тексеру деректерімен, пайда болу сипатын нақтылау үшін компъютерлік томографиямен расталады. Үштік нерв тарамдарының жолы бойынша пайда болу кескініндегі ауырсынулар, бас аурулары, барокамералық зерттеу кезінде анағұрлым анық анықталатын мұрын қуысы барофункциясының бұзылу симптомдары остеоманың клиникалық белгілері болып табылады.
      Сүңгуірлер мамандығына оқыту үшін іріктелетін адамдар, есту түтікшелерінің жақсы өткізгіштігі (І және ІІ дәрежелі барофункция) болған кезде оқыту үшін жарамды деп танылады, ал ІІІ дәрежелі тұрақты барофункция кезінде жарамсыз деп танылады.
      Мұрын маңы қуыстары барофункциясының бұзылуы куәландырылатынның шағымдары, мұрын қуысының жай-күйі, сынауға дейін және одан кейін мұрын маңы қуыстарын рентгенологиялық зерттеулермен барокамерада қысымның күрт өзгерістеріне төзімдігіне сынаулар, медициналық және қызметтік мінездемелер деректері негізінде белгіленеді.
      Барофункцияның ІІІ дәрежелі тұрақты бұзылуы кезінде сүңгуірлердің әскери-есептік мамандығы бойынша оқитындар және әскери қызмет өткеретіндер талаптардың І, ІІ бағандары бойынша жарамсыз, ІІІ баған бойынша – шамалы шектеулермен жарамды, ал ІV дәрежелі барофункция кезінде І, ІІ және ІІІ бағандар бойынша – әскери қызметке бейбіт уақытта жарамсыз деп танылады.
      Поллинозы және аллергиялық риниттері бар әскерге шақырылушыларды тексеру дәрігер-аллергологты міндетті тартумен жүргізілуі тиіс.
      Мұрынмен еркін тыныс алған кезде мұрын кеңсірігінің қисаюы, үстіңгі тыныс алу жолдары шырышының тұрақсыз субатрофиялық құбылыстары, егер диагностикалық пункция кезінде ірің немесе транссудат алынбаса және үстіңгі жақ қуысы сағасының өткізгіштігі сақталса үстіңгі жақ қуыстары шырышының қабырғаға қарай жуандауы, сондай-ақ үстіңгі жақ қуыстарына операциядан кейін қалдықты құбылыстары (ауыз алдындағы өтпелі қатпардың сызықты тыртығы, мұрын қуысымен операция жасалған сағасы немесе рентгенограммада перде), сондай-ақ мұрынмен тыныс алудың бұзылуынсыз немесе шамалы бұзылуымен поллиноздар және аллергиялық риниттер осы тармақты қолдануға негіздеме болып табылмайды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге кедергі келтірмейді.

      Тармақта туа біткен және жүре пайда болған аурулар, емдеудің қанағаттанғысыз нәтижелері немесе одан бас тартқан кездегі көмейдің немесе кеңірдектің мойын бөлігінің зақымдану салдарлары көзделеді.
      50 тармақ 1) тармақшаға дауыс шығудың, табиғи тыныс алу жолдары арқылы тыныс алудың, көмей-жұтқыншақ бөлу функциясының тұрақты болмауы, көмей ортасының тарылуы жатады;
      50 тармақ 2) тармақшаға обструктивті тип бойынша ІІ дәрежелі тыныс алу жеткіліксіздігімен тұрақты тыныс алудың қиындауы және (немесе) жүргізілген емдеуден кейін 3 және одан көп ай бойы сақталатын дауыс дыбысын бірнеше рет (тексеру кезеңінде кемінде 3 рет) тексерумен расталған дауыс шығаруының тұрақты қиындауы (функционалды афония, қарлығу, дауыс дыбысының төмендеуі) жатады;
      50 тармақ 3) тармақшаға обструктивті тип бойынша І дәрежелі тыныс алу жеткіліксіздігімен тыныс алудың тұрақты бұзылуы жатады.

      51 тармақ 1) тармақшаға бронх-өкпе аппаратының және плевраның созылмалы науқастанулары, ІІІ дәрежелі тыныс алу жеткіліксіздігімен (өкпе) өкпенің іріңді науқастанулары;
      өкпеде айқын көрінген фиброзды өзгерістермен саркоидоз, сондай-ақ өкпеден тыс саркоидоз;
      альвеолярлы протеиноз, өкпедегі альвеолярлы микролитиаз, гистологиялық зерттеу нәтижелерімен расталған тыныс алу жеткіліксіздігінің дәрежесіне қарамастан идиопатиялық өкпе фиброзы жатады;
      51 тармақ 2) тармақшаға:
      ІІ дәрежелі тыныс алу жеткіліксіздігімен (өкпе) бронх-өкпе аппаратының созылмалы науқастанулары;
      талаптардың І және ІІ бағандары бойынша куәландырылатын азаматтарда бронх-эктазды ауру және қайталанған бронх-эктазбен асқынған өкпе науқастанулары, гистологиялық зерттеу нәтижелерімен расталған кеуде қуысы лимфа түйіндерін оқшаулап зақымдаумен және өкпенің лимфа түйіндерін зақымдаумен саркоидоз жатады.
      Талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатын азаматтардың әскери қызметке жарамдылық санаты тыныс алу (өкпе) жеткіліксіздігінің дәрежесіне байланысты айқындалады.
      Саркоидоз және өкпенің басқа да диссеминациялы ауруларымен ауыратын азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркелген, мерзімді әскери қызметке шақырылған, келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін кезде, сондай-ақ мерзімді немесе келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілер 1) немесе 2) тармақшалар бойынша, ал талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатын әскери қызметшілер науқастану сатысына, тыныс алу (өкпе) жеткіліксіздігінің дәрежесіне байланысты 1), 2) немесе 3) тармақшалар бойынша куәландырылады. Науқастану диагнозы гистологиялық зерттеулер нәтижелерімен расталады.
      51 тармақ 3) тармақшаға:
      І дәрежелі тыныс алу (өкпе) жеткіліксіздігімен бронх-өкпе аппаратының және плевраның созылмалы науқастанулары жатады.
      Шектеулі пневмофиброз, плевральді қабысу түріндегі спонтанды пневмотораксқа шалдыққан әскери қызметшілер ТӘ (өкпе) дәрежесіне байланысты куәландырылады.
      Куәландырылатын морфологиялық верификациядан бас тарқан кезде диагноз клиникалық, аспаптық және зертханалық деректердің жиынтығы бойынша белгіленеді.
      ТӘ (өкпе) дәрежелерінің көрсеткіштері және пайдаланылатын қысқартулар «Тыныс алу (өкпе) жеткіліксіздігі дәрежелерінің көрсеткіштері» кестесінде келтірілген:

ТӘ (ӨКПЕ) ДӘРЕЖЕЛЕРІНІҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ
(көрсеткіштер дилатациядан кейінгі болып табылады)

      Бронх демікпесі диагнозы тек стационарлық тексеруден кейін ғана қойылады.
      Бронх демікпесінің алғаш айқын көрінген белгілері кезінде куәландыру тек стационарлық тексерілуден кейін жүргізіледі. Стационарлық емделу және медициналық көмекке жүгінулері туралы медициналық құжаттармен расталған бронх демікпесі болған кезде І баған бойынша куәландырылатын азаматтардың, сондай-ақ келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін және келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін азаматтардың әскери қызметке жарамдылық санаттары туралы қорытынды стационарлық тексерусіз шығарылады.
      Бронхоспастикалық синдромдар (обтурациялық, эндокринді-гуморальды, неврогенді, уытты) басқа науқастанулардың белгілері немесе асқынуы болып табылатын жағдайда әскери қызметке жарамдылық санаты негізгі науқастану ағымына байланысты аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша айқындалады.
      Клиникалық белгілері бойынша бронх демікпесінің ауыртпалығы мынадай болып жіктеледі:
      интермиттелетін: аптасына 1 реттен сирек симптомдар. Қысқа мерзімді асқынулар. Түнгі симптомдар айына 2 реттен жиі емес. 1ЖТА немесе ТҮЖ > тиісті мәннен 80 пайыз. Тәуліктік вариативтілік ТҮЖ немесе 1ЖТА <20 пайыз;
      жеңіл персистелген: аптасына 1 реттен жиі, бірақ күніне 1 реттен сирек симптомдар. Асқынулар белсенділік пен ұйқыны бұзады. Түнгі симптомдар айына 2 реттен жиі. 1ЖТА немесе ТҮЖ > тиісті мәннен 80 пайыз. Тәуліктік вариативтілік ТҮЖ немесе 1ЖТА < 30 пайыз;
      орта ауыртпалықта персистелген: күнделікті симптомдар. Асқынулар белсенділік пен ұйқыны бұзады. Түнгі симптомдар > аптасына 1 рет. Ингаляциялы 2-қысқа әрекеттегі агонистерді күнделікті қабылдау. 1ЖТА немесе ТҮЖ тиісті мәннен 60–80 пайыз. Вариабелділік ТҮЖ немесе 1ЖТА <тиісті мәннен 30 пайыз;
      ауыр персистелген: күнделікті симптомдар. Жиі асқынулар. Түнгі жиі симптомдар. Дене белсенділігінің шектелуі. 1ЖТА немесе ТҮЖ тиісті мәннен <60 пайыз. Тәуліктік вариативтілік ТҮЖ немесе 1ЖТА <30 пайыз.
      Бронх демікпесінің ауыр дәрежесін айқындаған кезде қабынуға қарсы дәрілік заттармен негізгі емдеу алатын адамдарда жүргізілетін терапияның көлемі және жүргізілген терапияға жауабы міндетті түрде ескеріледі.
      52 тармақ 1) тармақшаға науқастанудың жиі асқынуларымен, күні бойы ұдайы ұстамалармен немесе демікпелік жай-күйімен, дене белсенділігінің елеулі шектеулерімен ауыр персистелетін бронх демікпесі және гормонға тәуелді бронх демікпесі жатады;
      52 тармақ 2) тармақшаға күнделікті ұстамалармен, аптасына кемінде 1 рет науқастанудың түнгі көріністерімен, негізгі терапияның нәтижесіздігі және стационарлық жағдайларда (бір жыл ішінде 3 және одан көп) емделуге мұқтаждығы кезінде бронхты кеңейтетін құралдармен тоқтатылатын орта ауыртпалықтағы персистелетін бронх демікпесі жатады;
      52 тармақ 3) тармақшаға күніне 1 реттен сирек ұзаққа созылмайтын симптомдарымен, асқыну аралық кезеңде симптомдар болмаған және өкпенің қалыпты қызметі кезінде бронхты кеңейтетін құралдармен жеңіл тоқтатылатын жеңіл персистелетін бронх демікпесі жатады.
      Осы тармаққа стационарлық жағдайларда өршіту ингаляциялық тестілермен расталған бронхтардың өзгерген реактивтілігі сақталған кезде анамнездегі бронх демікпесі жатады.
      52 тармақ 4) тармақшаға аптасына 1 реттен сирек ұзаққа созылмайтын симптомдармен, асқыну аралық кезеңде симптомдар болмаған және өкпенің қалыпты қызметі кезінде бронхты кеңейтетін құралдармен жеңіл тоқтатылатын алма-кезек бронх демікпесі жатады.

      Жіті пневмониялардың асқынған ағымы (инфекциялық уытты соққы, іріңдеу, плевриттер, ателектаздар, кең жайылған плевралық таңулар, вирусты пневмониялардан кейін айқын көрінген астенизация) жағдайында бронх-өкпе аппаратына операциядан кейін әскери қызметшілерге қатысты науқастануы бойынша демалысқа мұқтаждығы туралы, әскерге шақыру учаскелеріне тіркелу, мерзімді әскери қызметке шақыру кезінде азаматтарға қатысты әскери қызметке уақытша жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады.
      Жіті науқастануларға шалдыққаннан, өкпенің созылмалы науқастануларының асқынуынан кейін қалдықты құбылыстар кезінде әскери қызметшілерге қатысты босату беру туралы қорытынды шығарылады.

11. Ас қорыту мүшелерінің аурулары

      54 тармақ 3) тармақша тіс жегісі, пломбы салынған және жұлынған тістердің жалпы саны 9-дан көп, бұл ретте кемінде 4 тіс, түбір арналарына пломба салынған тістерді қоса алғанда пульпа мен периодонттың зақымдануымен созылмалы қабынулардың клиникалық немесе рентгенологиялық белгілері болғанда қолданылады.

      Тармақ куәландырылатындарда жиі асқынулармен және (немесе) іріңдеулермен пародонтиттің немесе парадонтоздың генерализденген түрлері болған кезде қолданылады.
      Пародонтит, пародонтоз диагнозы рентгенографиямен және ілеспе науқастануларды айқындаумен барлық тіс-жақ жүйесін зерделеуден кейін қойылады. Пародонтоз және пародонтит кезінде азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу кезінде емдеуге жолданады.
      55 тармақ 1) тармақшаға тіс қызыл иегінің қалта тереңдігі 5 мм және одан астам, тіс қуысы қабырғалы тінін 2/3 түбір ұзындығына резорбциялау, ІІ-ІІІ дәрежелі тіс қозғалысы жатады;
      55 тармақ 2) тармақшаға емделмейтін ауыз қуысы шырышты қабығының науқастанулары жатады. Стоматиттер, хейлиттер, гингивиттер, лейкоплакиялар және преканцероздарды қоса алғанда басқа да науқастанулар болған кезде азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркелген кезде оларға емделу тағай ындалады.
      55 тармақ 3) тармақшаға басымырақ тіс арасындағы тіс қызыл иегі қалтасының 3 мм дейінгі тереңдігімен, тіс арасындағы кедергілері қабырға тіндері бұзылуының алғашқы сатысы, тістер қозғалмаған кезде тіс аралық кедергілері биіктігінің кемінде 1/3 төмендеуі болғанда жеңіл дәрежелі пародонтит жатады.

      56 тармақ 1) тармақшаға:
      хирургиялық емдегеннен кейін трансплантанттармен ауыстырылмаған үстіңгі және (немесе) төменгі жақ сүйектерінің кемістіктері;
      емдеуден тиімділік болмаған кезде (соның ішінде хирургиялық) немесе одан бас тартқанда созылмалы, жиі асқынбалы (талаптардың І, ІІ бағандары бойынша куәландырылатындар үшін жылына 2 реттен астам және талаптардың ІІІ, ІV бағандары бойынша куәландырылатындар үшін жылына 3 және одан астам) жақ сүйектерінің, сілекей бездерінің, самай-жақ буындарының, самай-төменгі жақ буындары анкилоздарының, төменгі жақ сүйектері контрактураларының және жалған буындардың науқастанулары;
      емделмейтін жақ-бет саласының актиномикозы жатады.
      Әскери қызмет міндеттерін нақты орындау қабілетіне, әскери бөлім қолбасшылығы мен дәрігерінің пікіріне байланысты, жүре пайда болған жақ-бет саласындағы кемістіктерімен және өзгерістерімен талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылған әскери қызметшілер қанағаттанарлық нәтижелермен емдеудің ортопедиялық әдістерінен кейін 56 тармақтың 2) немесе 3) тармақшалары бойынша куәландырылады.
      56 тармақ 2) тармақшаға:
      тіс түйістің 5 мм астам сәйкес келмеуімен немесе Н.И. Агапов бойынша шайнау тиімділігі 60 пайыздан кем ІІ-ІІІ дәрежелі тіс түйістің аномалиясы;
      жиі асқынулармен созылмалы сиалоадениттер;
      емдеудің қанағаттанарлық нәтижесімен жақ-бет саласының актиномикозы;
      секвестрлі қуыстардың және секвестрлердің болуымен жақтың созылмалы остеомиелиті;
      талаптардың І, ІІ бағандары бойынша куәландырылатындарға хирургиялық емдеуден кейін трансплантанттармен ауыстырылған төменгі жақ кемістіктері;
      60 %-дан төмен шайнау тиімділігімен немесе тіс түйістірудің 10 мм-дан астам айырмашылығымен ІІ дәрежелі тіс түйісі кемістігі кезінде (шайнау тиімділігін санамағанда) тіс түйістірудің 5-тен 10 мм-ға дейін айырмашылығымен ІІ дәрежелі тіс түйіс кемістігі (тіс қатарларының 5 мм-дан 10 мм-ны қоса алғанда жылжуы) жатады.
      Көрсетілген науқастанулары бар азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркелген кезде емделуге жіберіледі. Әскери қызметшілер емделгеннен кейін талаптардың 61-тармағы бойынша куәландырылады. операциялық емдеуден бас тартқан немесе операцияның қанағаттанарлықсыз нәтижесі кезінде куәландыру осы тармақтың 1) немесе 2) тармақшалары бойынша жүргізіледі.
      56 тармақ 3) тармақшаға үстіңгі және төменгі жақтың немесе бір жақтың толық адентиясы жатады;
      56 тармақ 4) тармақшаға тіс түйістің 5-тен 10 мм дейін сәйкес келмеуімен, шайнау тиімділігі 60 пайыз және одан астам ІІ дәрежелі тіс түйістің аномалиясы жатады.
      Егер тіс түйісу аномалиясы себебінен операциялық емдеуден кейін кемінде 6 ай өтсе, азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, мерзімді әскери қызметке шақыру, келісімшарт бойынша әскери қызметке кіру кезінде әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады.
      І дәрежелі (тістер қатарының 5 мм қоса алғанда жылжуы) тіс түйіс аномалиясының болуы осы тармақты қолдануға негіздеме болып табылмайды, әскери қызмет өткеруге, әскери (арнаулы) оқу орындарына түсуге кедергі келтірмейді.

      57 тармақ 1) тармақшаға:
      жүре пайда болған өңеш-кеңірдек немесе өңеш-бронх жыланкөздері;
      жүйелі ұлғайтуды, баллонды дилятациялауды немесе хирургиялық емдеуді қажет ететін елеулі клиникалық белгілерімен өңештің тыртықты тарылуы немесе нерв-бұлшықет науқастанулары;
      ІV сатылы гастроэзофагеальнорефлюксты ауру;
      ас қорыту функциясының кенеттен бұзылуымен созылмалы ерекшеліксіз жара колиттері мен энтериттерінің ауыр түрлері;
      ас қорытудың бұзылуымен және тамақтанудың бұзылуымен (ДСИ 18,5 төмен) қоса болатын ашішекті (кемінде 1,5 метр) немесе тоқішекті (30 см кем емес) резекциялаудан кейінгі жай-күй;
      жүрген немесе дене тік қозғалған (ІІІ сатылы) кезде тікішектің барлық қатпарларының түсуі;
      хирургиялық емдеудің соңғы сатысы ретінде өрескел анус, ішек немесе нәжіс жыланкөзі;
      ІІІ дәрежелі анус сфинктері;
      тұрақты немесе ашылатын жыланкөздермен созылмалы парапроктит (талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатын әскери қызметшілер осы тармақтың 2) тармақшасы бойынша куәландырылады) жатады;
      57 тармақ 2) тармақшаға:
      ІІІ сатылы ГЭРА;
      консервативті емдеудің қанағаттанарлық нәтижелері кезінде өңештің тыртықты тарылуы және нерв-бұлшықет науқастанулары;
      стационарлық емдеудің нәтижесіздігі кезінде қайта және ұзақ уақыт госпитальға жатқызуды (2 айдан астам) қажет ететін жиі асқынулармен және тамақтанудың бұзылуымен (ДСИ 18,5-тен кем) секрециялық, қышқыл түзуші функциялардың бұзылуымен энтериттер;
      созылмалы ерекшеліксіз жара колиттері, ас қорыту функцияның бұзылу дәрежесіне және асқыну жиілігіне қарамастан Крон ауруы;
      ашішекті кесу (кемінде 1 м) немесе тоқішекті кесу (кемінде 20 см), демпинг-синдромның сирек белгілерімен асқазан-ішек анастомозын салу;
      қайта стационарлық емдеуді қажет ететін эвакуаторлы функцияның бұзылуымен іш қуысының жабысу үдерісі (жабысу үдерісі рентгенологиялық немесе эндоскопиялық мәліметтермен немесе лапаротомиямен расталады);
      дене жүктемесі кезінде тікішектің түсуі (ІІ сатысы);
      І – ІІ дәрежелі анус сфинктерінің жеткіліксіздігі;
      жиі (жылына 2 және одан астам) асқынулармен созылмалы парапроктит;
      нәжіс жыланкөздерін жабу, кесілген бөліктің ұзындығына қарамастан ашішек немесе тоқішекті резекциялау себебінен операциядан кейінгі жай-күй жатады;
      57 тармақ 3) тармақшаға:
      жеңіл эзофагитпен ГЭРА (І-ІІ дәрежелі);
      функцияларының шамалы бұзылуымен өңеш, ішек және ішперденің аурулары;
      дефекация кезінде тікішектің түсуі (І дәрежелі);
      сирек асқынулармен өтетін созылмалы парапроктит;
      екінші қайтара дистальды колит жатады.
      Мегаколонды және долихосигманы диагностикалаған кезде куәландыру функцияларының бұзылуына байланысты осы тармақтың 2), 3) және 4) тармақшалары бойынша жүргізіледі.
      Тікішектің түсуі, ішек немесе нәжіс жыланкөздері, көтеншектің тарылуы немесе сфинктері жеткіліксіздігі кезінде куәландырылатындарға хирургиялық емделу ұсынылады. Операциядан кейін әскери қызметшілерге қатысты талаптардың 61-тармағы бойынша науқастануы бойынша демалыс беріледі, ал азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу және мерзімді әскери қызметке шақыру кезінде, егер операциядан кейін кемінде 6 ай өтсе, 6 айға әскери қызметке уақытша жарамсыз деп танылады. Әскери қызметке жарамдылығы санаты емдеу нәтижелеріне байланысты айқындалады. Науқастану қайталанған немесе емдеуден бас тартқан кезде қорытынды осы тармақтың 1), 2) немесе 3) тармақшалары бойынша шығарылады.
      57 тармақ 4) тармақшаға өңеш нысандарының, өлшемдерінің, орналасуының нұсқалары, клиникалық белгілерсіз және функционалдық бұзылусыз құралдық зерттеулер (эзофагогастродуоденофиброскопия, рентгенологиялық зерттеу) кезінде айқындалған мүшелердің жеңіл деформациясы жатады.

      Асқазанның немесе ұлтабардың жара ауруы диагнозы эндоскопиялық зерттеумен және пилородуоденальды зонаның жасанды гипотониясы жағдайында екі жақты қарама-қайшылықты пайдалана отырып, полипозициялы, дәлдеу рентгенологиялық зерттеулермен расталады.
      Талаптардың І бағаны бойынша куәландырылатын азаматтарда анамнезде асқазанның немесе ұлтабардың жара ауруы болған кезде диагноз эндоскопиялық және рентгенологиялық зерттеулері толық жазылған стационарлық пациенттің медициналық картасынан (амбулаторлық науқастың медициналық картасынан) үзінділермен расталады, оған медициналық (әскери-медициналық) денсаулық сақтау ұйымы құрылымдық бөлімшесінің тиісті дәрігер-мамандары және бастығы (меңгерушісі) қол қояды және оған денсаулық сақтау ұйымының мөрі басылады.
      Асқазанның немесе ұлтабардың жарасына шалдығудың нақты себебі асқазанның немесе ұлтабардың жасанды гипотония жағдайларында эндоскопиялық зерттеу және рентгенологиялық зерттеу кезінде айқындалған жарадан кейінгі тыртықты деформация болып табылады.
      Асқазанның немесе ұлтабар жарасының қайталануы (асқынуы) – асқазанның немесе ұлтабардың жара ауруы диагнозы бұрын қойылған пациентте клиникалық белгілер аясында немесе оларсыз сол немесе басқа оқшаулауда жара кемістігі диагностикаланады.
      Созылмалы гастрит диагнозы асқазанның шырышты қабығының биоптаттарын морфологиялық зерттеу жолымен ғана қойылады.
      Асқынбаған асқазанның немесе ұлтабардың симптомдық жаралары кезінде әскери қызметке жарамдылық санаты негізгі науқастанудың ауыртпалығына және ағымына байланысты аурулар кестесінің тиісті тармақтары бойынша айқындалады.
      Асқынған симптомдық жаралар кезінде талаптардың І, ІІ, ІІІ бағандары бойынша куәландырылатындарға қатысты әскери қызметке жарамдылық санаты туралы қорытынды ас қорыту функциясының бұзылуына байланысты 1), 2) немесе 3) тармақшалар бойынша шығарылады.
      Ұлтабардың тыртықты-жара деформациясының айқын көрінуінің мынадай дәрежелері айқындалады:
      І дәреже – рентгенологиялық тұрғыдан деформация жоқ, рентгенологиялық және эндоскопиялық зерттеулер үшін барлық бөліктерінде баданаға қол жетімді, оның өлшемдері өзгермеген, бадананың бір қабырғасында эндоскопиялық ақшыл тыртық айқындалуы мүмкін, эвакуаторлық функциясы бұзылмаған;
      ІІ дәреже – шамалы деформация. Бадана иіндері бірінің пішіні рентгенологиялық тұрғыдан жуандаған (тартылған), қалған бөліктерінде бадана контрастпен еркін толтырылады және түзеледі, эвакуаторлық функциясы бұзылмаған. Гастрофиброскоп деформация учаскесінен еркін өтеді, осы аймақта шырышты қабығын толық көруге болады, валик пішіндес 1-2 шағын тыртықты қатпарлар және бадана пішіндемесін өзгертпейтін тартылған тыртық бар;
      ІІІ дәреже – орташа деформация. Иіннің тартылуы мен қысқаруы рентгенологиялық тұрғыдан байқалады, шырышты қатпарларының рельефі өрескел, тыртықты-деформацияланған, қатпарлар тыртық аймағына жинақталған, контрастылы зат бадананы толық толтырмайды, тыртық аймағында барий қоры үстірт айқындалуы мүмкін, басқа иін қатты тартылған, қалташа түзейді, гипотония бадана деформациясы мен конфигурацияның сипатын өзгертпейді. Пилоробульбарлы аймақтың эвакуаторлық функциясының бұзылу белгілері байқалады, ол барийдің бадана бойымен жылдам жылжуынан, тіпті транзитті өтуінен, бадананың тарылуынан байқалады. Гастроскопия кезінде бадананың қақпаға симметриялы емес орналасуы байқалады, гастрофиброскоп деформация шегінен өтеді, бадананы қалталарға бөліп тұратын өрескел тыртықты қатпарлар болғандықтан бадана шырышын қарау мүмкін емес, ауаны жіберген кезде бадана түзелмейді, оның шығыс бөлігі жиі тарылған, зерттеу кезінде жараның оқшаулануын айқындау қиын;
      ІV дәреже – айқын көрінген деформация. Бадананың айқын көрінген жарадан кейінгі тыртықты деформациясы деп баяу (контрастылы заттың асқазанда болуы 2 сағаттан астам) көшірумен қоса болатын жасанды гипотония жағдайларында дуоденография толық орындалған кезде анық айқындалатын деформация саналады. Рентгенологиялық бадана өз пішінін жоғалтқан, тыртықты қысқарулар мен тартылулар екі иінде де байқалады, бадана өлшемдері ұлғайған, бірақ қалталары тартылған болуы мүмкін, бадана үшжапырақша пішіндес, кейде қақпаның жалғасы сияқты көрінеді, шырыштың өлшемі өрескел өзгерген. Эвакуаторлық функцияның бұзылуы өтелген стенозға дейін түрлі дәрежеде айқын көрінген. Гастрофиброскоп ұлтабардың бадана шегінен қиын өтеді, кейде өтпейді, оның кенеттен деформациялануына және өлшемдерінің кішіреюіне байланысты баданаға эндоскопиялық ревизия жасау мүмкін емес.
      57 тармақ 1) тармақшаға:
      хирургиялық емдеуге қарсы көрсеткіштер болған немесе одан бас тартқан кезде тамақтанудың төмендеуі (ДСИ кемінде18,5) болатын пенетрациямен, қақпаның тарылуымен (суб және декомпенсацияланған), ұлтабар баданасымен және бадана арты бөлігінің асқынуымен (контрастылы заттардың 24 сағаттан астам асқазанда тұрып қалуы) асқазанның және ұлтабардың жара ауруы;
      көрсетілген асқынудан кейін көлемі 2 литрден астам (қан айналымы көлемінің 30 пайызға дейін төмендеуі) қансыраумен, массивті қайталанған гастродуоденальді қан кетулермен асқынған жара ауруы;
      асқазан экстирпациясы немесе оны субтотальды кесу;
      асқазанды резекциялау салдары, тамақтанудың елеулі бұзылуымен (ДСИ кемінде 18,5) асқазан-ішек сағасы баспалары;
      ас қорыту функциясының елеулі бұзылуымен (емделмейтін демпинг-синдром, тұрақты іш өтулер, тамақтанудың бұзылуы, ДСИ кемінде 18,5) тұрақты анастомозиттер, анастомоздар жарасы) асқазан-ішек анастомоздарын салумен бағана немесе іріктемелі ваготомия жатады;
      58 тармақ 2) тармақшаға:
      жиі (жылына 2 рет және одан астам) және асқынулармен асқазан немесе ұлтабар жарасы;
      аса ірі жаралармен (асқазанда 3 см және одан астам немесе ұлтабарда 2 см және одан астам) жара ауруы;
      көшпелі каллезді асқазан жараларымен жара ауруы;
      бадананың сыртындағы жарамен асқазан жарасы;
      бадананың көптеген (3 және одан астам) жараларымен және (немесе) одан тыс асқазан жарасы;
      ұзақ тыртықтанбайтын жаралармен асқазан жарасы (асқазанда оқшаулануы – 3 ай және одан астам, ұлтабарда оқшаулануы – 2 ай және одан көп);
      ұлтабардың үздіксіз қайталанатын жара ауруы (жара жазылғаннан кейін екі айға дейінгі мерзімде қайталануы);
      тарамды немесе селективті ваготомия, асқазан резекциясы, ас қорыту функциясының орташа бұзылуымен асқазан-ішек сағасы баспалары салдары жатады.
      Ұлтабар баданасының орташа деформациясы деп баяу көшу (контрастылы заттың асқазанда 2 сағаттан астам болуы) және фиброгастроскопия кезінде жарадан кейінгі тыртық қоса болатын жасанды гипотония жағдайларында дуоденография толық орындалған кезде анық айқындалатын деформация саналады.
      58 тармақ 3) тармақшаға:
      талаптардың ІІІ бағаны бойынша куәландырылатындарда ас қорыту функциясының бұзылуынсыз, сирек (жылына 1 рет және сирек) асқынулармен ұлтабар баданасының шамалы деформацисы болған кезде асқазан немесе ұлтабардың жара ауруы;
      талаптардың І, ІІ бағаны бойынша куәландырылатындарда ремиссияның ұзақтығына (тұрақтылығына) қарамастан функциясының шамалы бұзылуымен асқазан немесе ұлтабардың жара ауруы жатады.
      Науқастану ремиссиясының фазасында ұлтабар баданасының жараға шалдығуының сенімді белгісі болып фиброгастроскопия кезінде жарадан кейінгі тыртықтың және жасанды гипотония жағдайларында дуоденография кезінде айқындалатын бадананың тыртықты деформациясының болуы, ал асқазан жарасына шалдығуы – фиброгастроскопия кезінде жарадан кейінгі тыртықтың болуы саналады.

      59 тармақ 1) тармақшаға:
      бауыр циррозы;
      жоғары белсенділік дәрежесімен (биопсия деректері және (немесе) трансминаз белсенділігінің 10 рет және одан астам тұрақты артуы бойынша) және (немесе) ІІІ-ІV дәрежелі фиброздармен созылмалы гепатит;
      айқын көрінген морфологиялық өзгерістермен (атрофия, кальцинат, түтіктердің деформациясы, кисталар) және тамақтану мәртебесінің бұзылуымен (ДСИ кемінде 18,5) ұйқы безі сыртқы секрециясы функциясының бұзылуымен және (немесе) глюкозаға шыдамдылықпен немесе қант диабетімен созылмалы панкреатит;
      ұйқы безін резекциялаудан кейінгі жай-күй, билиодигестивті анастомоздарды салу;
      өттен шығаратын жолдарға операция жасағаннан кейінгі асқынулар (өт жыланкөздері);
      ұйқы безіне операциядан кейінгі асқынулар (жыланкөздер) жатады;
      59 тармақ 2) тармақшаға:
      сәтсіз стационарлық емдеген кезде қайта және ұзақ
(2 айдан артық) госпитальда емделуді қажет ететін, секреторлы, қышқылтүзуші функцияларының бұзылуымен, жиі асқынулармен және тамақтанудың төмендеуімен (ДСИ кемінде 18,5) гастриттер, гастродуодениттер;
      белсенділіктің орташа дәрежесімен (биопсия деректері және (немесе) трансминаз белсенділігінің 3-10 рет және одан астам тұрақты артуы бойынша) және (немесе) ІІ дәрежелі фиброздармен созылмалы гепатит;
      стационарлық жағдайларда емдеуді қажет ететін жиі (жылына 3 және көп) асқынулармен созылмалы холецистит;
      айқын көрінген морфологиялық өзгерістермен (атрофия, кальцинат, түтіктердің деформациясы, кисталар) және тамақтану мәртебесінің бұзылуынсыз ұйқы безі сыртқы секрециясы немесе инкреторлы функциясының бұзылуымен созылмалы панкреатит;
      жиі (жылына 3 рет және одан астам) асқынулармен созылмалы панкреатиттер;
      жалған киста нәтижесімен (марсупилизация) панкреатиттерді хирургиялық емдеудің салдары жатады.
      Өт қабын алып тастағаннан немесе жақсы нәтижемен өт түтікшелері, ұйқы безі ауруларын хирургиялық емдегеннен кейін осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша куәландырылады.
      59 тармақ 3) тармақшаға:
      секреторлық функциясының шамалы бұзылуымен және жиі (жылына 2 реттен көп) асқынулармен созылмалы гастриттер, гастродуодениттер;
      бауыр функциясының шамалы бұзылуымен (бұзылуынсыз) және ең төменгі белсенділікпен созылмалы гастриттер;
      функциясының шамалы бұзылуымен және (немесе) жиі (жылына 2 реттен көп) асқынулармен созылмалы холециститтер;
      ұйқы безі сыртқы секрециясы функциясының бұзылуынсыз және емдеудің жақсы нәтижелерімен тамақтану мәртебесінің бұзылуынсыз созылмалы панкреатит;
      өт қабын алып тастағаннан немесе жақсы нәтижемен өт түтікшелері, ұйқы безі ауруларын хирургиялық емдегеннен кейінгі жай-күй;
      бауыр функциясының бұзылуынсыз стеатоз (бауырдың майлы дегенерациясы) жатады;
      59 тармақ 4) тармақшаға:
      ас қорыту функциясының бұзылуынсыз және сирек (жылына 2 реттен көп емес) асқынулармен созылмалы гастриттер, гастродуодениттер;
      функциясының бұзылуынсыз созылмалы холециститтер;
      функциясының бұзылуынсыз өт шығару жолдарының дискинезиясы;
      ферментті гипербилирубинемиялар;
      клиникалық белгілерсіз және функционалдық бұзылусыз құралдық зерттеулер кезінде айқындалған өт қабының, өт жолдарының және ұйқы безі пішіндерінің нұсқалары, өлшемдері, орналасуы жатады.
      Бауыр функциясының бұзылуынсыз және (немесе) ең төменгі белсенділікпен созылмалы гепатит кезінде азаматтар әскерге шақыру учаскелеріне тіркеу, мерзімді әскери қызметке шақыру, келісімшарт бойынша әскери қызметке кіру кезінде 2) тармақша бойынша куәландырылады.
      Созылмалы гепатит диагнозы мамандандырылған бөлімше жағдайында және пункциялық биопсия нәтижелерімен, ал биопсияны жүргізу мүмкін болмаған немесе одан бас тартқан кезде – бауырдың зақымдануы тұрақтылығын куәландыратын клиникалық, зертханалық және құралдық мәліметтермен және кемінде 6 ай бойы диспансерлік бақылау нәтижелерімен расталады.
      Асқынуларсыз лапароскопиялық операциялардан кейін медициналық куәландыру талаптардың 61-тармағы бойынша жүргізіледі және 15 тәулік мерзіміне әскери қызмет міндеттерінен толық босату беріледі.