Теңіз кемелерін сыныптау және жасау қағидасын бекіту туралы (жалғасы)

РҚАО-ның ескертуі!
Басы V110006982 , жалғасы V11006982_3 қараңыз.

20-кіші бөлім. Органикалық жылу жеткізу жүйесі

348. Жылу жеткізушіге қойылатын талаптар

      3885. Жылу жеткізуші әзірлеуші белгілейтін жұмыс температурасының диапазонында пайдалануы мүмкін. Бұл ретте жылу жеткізушінің ең жоғарғы жұмыс температурасы атмосфера қысымы барысында қайнаған кездегі температурасынан 50 ^оС төмен болмауы тиіс.
      3886. Органикалық жылу жеткізу жылытқыштарында жылытатын ортаның температурасы жылытатын жылу жеткізушінің қайнай бастаған кездегі температурасынан төмен болуы тиіс.

333. Органикалық жылу жеткізушінің айналу жүйесі

      3887. Жылу жеткізушінің барлық қазандықтардың контурларында айналуын, сондай-ақ жауапты мақсаттағы жылытқыштарды қамтамасыз ету үшін жүйеде екі айналмалы сорғы болу керек.
      Органикалық жылу жеткізушіні жылыту үшін жылытқыштар пайдаланылатын жауапты емес мақсаттағы жүйелер үшін бір насос қарастырылуы мүмкін.
      3888. Жылу жеткізушінің құбырлардан шығатын жағында манометрлер болуы керек.
      3889. Жылу жеткізушінің айналмалы сорғыларының электрқозғалтқышы осы қағиданың 5009-тармағының талаптарына сәйкес сөндіру қондырғыларымен жабдықталуы тиіс.
      3890. Айналмалы сорғыларда жергілікті және қашықтықтан басқару болу керек.
      3891. Барлық тұтынушылардың жылыту қондырғыларын өшірген жағдайда қазан немесе жылытқыштар арқылы органикалық жылу жеткізушінің айналымы автоматты түрде қалған жылуды шығару үшін қажетті уақыт аралығына дейін созылуы керек.
      3892. Егер шығатын газ бен жылу жеткізушінің температурасы атмосфера қысымы барысында жылу жеткізушінің қайнаған кездегі температурасынан аспайтын болса, онда бұл талап орындалмауы да мүмкін.

334. Кеңейткіш цистерна

      3893. Органикалық жылу жеткізушінің жүйесінде кеңейткіш цистерна болу керек, ол әдетте жүйенің ең жоғарғы жағында орналасуы керек.
      3894. Кеңейткіш цистерна осы қағиданың 285-тарауының талаптарына сәйкес сұйықтықтың деңгейін көрсететін көрсеткішпен жабдыталуы керек.
      Деңгейді көрсететін көрсеткіште сұйықтықтың рұқсат берілген төменгі деңгейінің белгісі болу керек.
      3895. Ашық жүйеде кеңейткіш цистерна әуе құбырымен, сондай-ақ ағызатын цистернаға, ал ол болмаған кезде – запас цистернасына жалғанған құятын құбырмен жабдықталуы тиіс.
      3896. Цистернадағы сұйықтықтың төменгі және жоғарғы деңгейінің сигнализациясы болуы керек. Рұқсат берілген деңгейден жылу жеткізушінің деңгейі түскен кезде оның қазандағы жылу, айналмалы сорғылар автоматты түрде тоқтатылуы тиіс.
      3897. Жабық жүйелерде кеңейткіш цистерна маномертлермен және сақтандыратын клапанмен жабдықталуы тиіс. Сақтандыратын клапанның бұратын құбыры ағызатын цистернамен немесе запас цистернасымен жалғануы тиіс. Жабық жүйенің жұмысы ашық режімде жұмыс істеу мүмкіндігі қарастырылуы керек.
      3898. Жылу оқшаулауы бар кеңейткіш цистерналар жылу жеткізушінің температурасын бақылау үшін қажетті термометрлермен жабдықталуы тиіс.
      3899. Рұқсат етілген деңгейдің төменгі белгісінен құю құбырының сызығына дейін өлшенетін деңгей көрсеткіштің көрсету шегінде кеңейткіш цистернаның сыйымдылығы жылу жеткізушінің оның жүйеде жұмыс істеп тұрған кезінде есептік өсу көлемінен 30%-дан артық болу керек, осы ретте бастапқы көлем үшін кеңейткіш цистернаның ең төменгі жұмыс деңгейіне дейін толтыру барысындағы жылу жеткізушінің жабдықтардағы және құбырлардағы жалпы санын есепке алу керек.
      3900. Кеңейткіш цистерна жылу жеткізушінің апаттық құюға арналған, орнатылған орын-жайдан тыс жергілікті және қашықтықтан басқарылатын қақпақшамен жабдықталуы тиіс.

335. Қор және ағызатын цистерна

      3901. Жүйе запас және ағызатын цистернамен жабдықталуы тиіс. Запас цистернасының сыйымдылығы жүйе сыйымдылығының 40% кем болмауы тиіс. Жүйе мақсаттылығына және кеменің жүзу ауданына байланысты запас цистернасы сыйымдылығының ауқымы аз болуы мүмкін.
      3902. Ағызатын цистернаның сыйымдылығы жүйенің барынша өшірілетін секциясынан жылу жеткізушінің ағызу үшін жеткілікті болуы тиіс. Қазандардан органикалық жылу жеткізушінің апаттық ағызу үшін (осы қағиданың 412-тарауы) барлық жүйеден жылу жеткізушіні ағызу үшін жеткілікті сыйымдылығы бар цистерна қарастырылуы керек.
      3903. Жылу жеткізушінің запасын сақтау және оны жүйеден ағызу үшін бірыңғай цистернаны пайдалануға болады. Бұндай цистернаны пайдаланған кезде оның сыйымдылығы бір уақытта жылу жеткізушіні ағызу және запасты сақтау үшін жеткілікті болу керек. Бұл жағдайда запас цистернасының орналасуы оған барлық жылу жеткізушіні ағызу мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.

336. Құбырлар мен арматуралар. Әуе құбыры

      3904. Органикалық жылу жеткізуші құбырларды өткізу осы қағиданың 300-тарауының және 10-бөлімінің 5-кіші бөлімінің талаптарына сәйкес болу керек.
      3905. Жүйеде сильфондық типтегі арматура қолданылуы мүмкін. Сальниктік арматураны қолдану әр жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе пәні болып табылады.
      3906. Жылу тасығыш байланысындағы жүйе элементтерінде мыс пен оның қоспасын қолдануға болмайды.
      3907. Нығыздалуы мен орнатылуы органикалық жылу тасығыштарға төзімді материалдардан болуы қажет.
      3908. Органикалық жылу тасығыштардың құбырына резьба біріктіруі қолданбау қажет.
      3909. Болат құбырдың қабырға қалыңдығы осы Қағиданың 3261-тармағының талаптарына сәйкес болуы керек. Сонымен қатар, есептік қысымы 1,4 МПа-нан кем қабылдануы қажет.
      3910. Органикалық жылу тасығыштарды орнату сызбасында жүйенің толтыруы, кеңейетін айналымның толықтырылуы және жылу тасығышты тасымалдауын ескеру керек.
      3911. Әр тәуелді айналымның нобайында жылу тасығыш сынамасын алу мүмкіндігі ескерілу керек.
      3912. Жүйе жергілікті қызу немесе ауамен байланыс салдарынан жылу тасығыш сапасының нашарлауы болмайтындай жобалануы керек.
      3913. Жүйеде бөлінетін бу мен газды ұстау және бұру үшін тиімді құрылғы қарастыру қажет. Бұл құрылғының жұмысы 50^оС жоғары кеңейтілген айналымдағы жылу тасығыштың қызуына және айналымына әкелмеуі керек.
      3914. Жүйеде жылу тасығыш температурасы мен соңғы өлшемдегі шығыс бойынша жергілікті орыннан қолмен басқару көмегі арқылы реттеу мүмкіндігі қарастырылуы қажет.
      3915. Айналмалы сорғының жанында көрінетін жерде жүйе бойынша келесі негізгі белгілері көрсетілген фирмалық маңдайша болуы қажет:
      дайындалған жері,
      орнатылған жылы,
      жылу тасығыштың ең жоғарғы жобалық жұмыс температурасы,
      жүйенің сыйымдылығы,
      ең жоғарғы жарамды жұмыс қысымы.
      3916. Су шоғырлануы мүмкін органикалық жылу тасығыш айналымында тұнбаны жою үшін ағызатын кранмен жабдықталу қажет.
      3917. Органикалық жылу тасығыш жүйенің құбыр желісі мен оның элементтері осы қағиданың 340-тарауының талабына сәйкес, соған ұқсас 0,35 МПа-дан аса есептік қысымдағы отын құбыр желісімен сыналуы қажет.
      3918. Құбыр желісінің оқшаулануы және жүйенің жабдықталуы осы қағиданың 186-тарауы талаптарына жауап беруі қажет.
      3919. Отын және майлы айналымдарға қолданатын органикалық жылу тасығыштары бар айналымдардың әуе құбырлары осы қағиданың 283-тарауының талаптарына жауап беруі қажет.
      3920. Органикалық жылу тасығышы бар әуе құбырларының айналымдары ашық палубаларға шығарылуы тиіс.

337. Жайылған органикалық жылу тасығышты жинау
үшін құрылғы, органикалық жылу тасығыштары бар қазан

      3921. Жайылған органикалық жылу тасығышты жинау үшін құрылғы осы қағиданың 302-тарауының талаптарына жауап беру керек.
      3922. Қалдықтарды пайдаланатын қазанда және газ шығаратын құбыр желісінде су аққан жағдайда, жылу тасығыштың қозғалтқышқа түсуін алдын алатын, сондай-ақ газ жағынан қазанды шаю үшін және өртті өшіруге қолданатын құрылғы қарастырылуы қажет.
      3923. Органикалық жылу тасығышы бар қазан мен ысытқышқа осы қағиданың 412-тарауының талаптары қолданылады.

338. Сұйық жүктерді ысыту

      3924. Егер жылу тасығыш сұйық жүктерді немесе басқа сұйық өнімдерді ысыту үшін қолданылса, ол ысытқыш түтікшелері немесе жылан түтікшелерінің ағуы нәтижесінде болатын ысытатын өнімдермен байланыс кезінде үйлесімді болуы керек. Қыздырғыш өніммен қауіпті реакцияға түсуі мүмкін жылу тасығышты қолдануға тыйым салынады.
      3925. Таралу температурасы 60^оС-тан төмен сұйық жүктерді ысыту үшін органикалық жылу тасығышы бар жүйені қолдану, жүк аймағының шеңберінде орналасқан автономдық аралық жүйе болған жағдайда ғана рұқсат етіледі. Автономдық аралық жүйе мынадай шарттарды орындауда қарастырылмауы мүмкін:
      1) жүйе, өшірілген айнымалы сорғының жылан түтікшелерінде жүктің статистикалық қысымынан 0,03 МПа-дан жоғары артық қысыммен жасалса;
      2) органикалық жылу тасығышы бар кеңейтілген айнымалы жүйеде жүктің тұтанатын буын табу үшін заттар қарастырылған;
      3) жеке жылан түтікшелерінің қақпақтары жылан түтікшелерінің көрсетілген статистикалық қысымның әсерінде тұрақты болуын қамтамасыздандыратын стопор қондырғыларымен жабдықталған.

21-кіші бөлім. Сынақтар.

339. Арматураны, құбырды гидравликалық сынау.

      3926. І және ІІ кластағы құбырларға орнатылатын арматура, осы Қағиданың 3948-тарауының сәйкес сынау қысымымен гидравликалық сынаққа тартылу қажет.
      3927. 0,098 МПа және одан аз есептік қысымға арналған сондай-ақ, вакуум жағдайларындағы жұмысқа арналған арматура 0,196 МПа кем емес қысымда сыналуы қажет.
      3928. Жүк су сызығынан төмен орналасқан кеме корпусының сыртқы қабында орнатуға арналған қақпақтар, крандар және басқа арматура 0,5 МПа кем емес гидравликалық қысымда сыналуы қажет.
      3929. Жинақтағы арматура есеп қысымына тең жабылатын қысымның герметикасына гидравликалық сынаққа тартылуы тиіс.

340. Құбырларды гидравликалық сынау

      3930. Есептік қысымы 0,35 МПа жоғары І және ІІ кластағы құбырлар, сондай-ақ барлық бу, қоректендіргіш, сығылған ауа мен отын құбырлары, Кеме қатынасы тіркелімінің қызметкерінің қатысуымен сыртын жауып оқшаулағанға дейін дайындау және соңғы жөндеуден кейінгі класына қарамастан, келесі сыныма қысымына гидравликалық сынаққа тартылуы қажет:

      Р пр = 1,5р,                   (778)

      Р – есеп қысымы (осы Қағиданың 3120 -тармағы) МПа.

      300^оС жоғары есеп температурасы үшін бола құбырларды сынау кезінде сынама қысым келесі формула бойынша анықталуы керек, бірақ ол 2р аспауы талап етілмейді:

                
               100
      Pпр=1,5------- p                  (779)
               ₁

10₀ - 100^оС кезінде рұқсат етілетін кернеу;
₁- есеп температурасы кезінде рұқсат етілетін кернеу.

      Егер гидравликалық сынақ кезінде шектен тыс кернеу пайда болса, осы қағиданың (779) формуласы бойынша анықталған сынама қысымы Кеме қатынасы тіркелімінің келісімімен 1,5р-ға дейін азайтылуы мүмкін.
      Қандай болмасын жағдайда гидравликалық сынақ кезінде пайда болған кернеу сынақ температурасы кезінде материал аумалылығының 0,9 шегінен аспауы тиіс.
      3931. Әр түрлі кластағы шағын диаметрдегі (15 мм-ден кем) құбырдың сынама қысымына сынақ жасау құбырдың белгіленуін ескере Кеме қатынасы тіркелімінің қарауы бойынша жүргізілмеуі мүмкін.
      3932. Барлық құбырды кемеде жинақтаған соң Кеме қатынасы тіркелімі қызметкерінің қатысуымен мынадай жағдайларды есептемегенде, герметикасына сыналуы керек:
      1) 1,5р бірақ 0,4МПа-дан кем емес қысымда сыналуы қажет ысытқыш жылан түтікшелерін және сұйық немесе газ түріндегі отын құбырларды;
      2) осы қағиданың 3754-тармағына сәйкес сыналуы қажет сұйытылған газ құбырлары.
      3933. Техникалық себептерге байланысты барлық құбырларға толық гидравликалық сынақ орындау мүмкіндігі болмаған жағдайда, Кеме қатынасы тіркеліміне қолдау үшін жеке учаскелерді, әсіресе соңғы құрастыру қоспасы бойынша ұсыныс беру қажет.
      3934. Жинақталған құбырды гидравликалық сынау кемеде орындалған жағдайда, герметикаға және төзімділігіне сынау қоса атқарылуы мүмкін.

341. Мұнай құятын жүк кемесіне және автоматты
әрекеттегі жабық әуе құбырларына өрттің кіруін
болдырмау бойынша құрылғыны сынау

      3935. Өртке кедергі жасайтын, отты үзетін торлар, жоғары жылдамдықтағы газ шығаратын құрылғылар мен атмосфералық жауын-шашыннан қорғағышы бар тыныс алу қақпақтары кемеге орнатқанға дейін, MSC/Circ 677 теңізінде қауіпсіздік бойынша Комитеттің нұсқауында көрсетілген ИМО әдісі бойынша сынақтан өтуі қажет.
      3936. Әуе құбырларын жабудың әр типі мен көлемі куәландырылуы және келесі тексерулер мен сынақтардан өтуі тиіс:
      1) шығынға байланысты жабылудың гидравликалық қарсы тұруын анықтау.
      Отты үзетін және қорғайын торлар орнатылған кезіндегі көлемді шығысқа байланысты әуе құбырларын жабуда қысымның түсуі анықталады. Сыналатын орта – су;
      2) судан шығу және батыру кезінде тығыздыққа сынау.
      Автоматты жабылу келесі шарттар бойынша батырудың екіден кем емес айналымы енгізілген тығыздыққа сыналуы қажет:
      құрылғы судың бетінен төмен 4м/мин шамасындағы жылдамдықта батырылуы және бастапқы қалпына қайтарылуы тиіс. Аққан судың саны тіркелуі қажет.
      құрылғы судың бетінен төмен 8м/мин шамасындағы жылдамдықта батырылуы және батқан күйі 5 минуттан кем емес тұруы қажет.
      Тығыздыққа сыналу тіке түрде, сондай-ақ 40^о еңкейген түрде жүргізілуі керек.
      Бір айналымдағы ең жоғарғы судың ағуы – 1мм номиналдық диаметрге 2 мл көп болмау қажет.
      3937. Металл емес шарлы қалтқылық жапқыш осы Қағиданың 356 қосымшасын және келесі жағдайларды ескере дайындаушы-зауытта соққыға беріктігіне және тапталуға сыналуы қажет:
      1) соққыға беріктігін сынау маятниктік шойын тоқпақта жүргізілу керек. Затвордың қалтқысын 5 рет соғу қажет, әр соққы 2,5 Н/м болу керек. Осы ретте деформация қалдығы, не жарықшақ болмауы керек және беті зақымдалмауы тиіс. Бұдан кейін 5 рет соғу қажет, әр соққы 2,5 Н/м болу керек. Осы ретте соққы тиген жерде кейбір органикалық зақымдалулардың болуы мүмкін, бірақ деформация қалдығы, жарықшақ болмауы тиіс.
      2) басу арқылау сынау тірек сақинасына қалтқы орнатқаннан кейін жүргізуге болады, диаметрі және орнататын орны қақпақша ерінің мөлшеріне сәйкес келуі тиіс. Жүктемені имектелген қақпақша арқылы сыналатын затвордың ішкі радиусы сияқты беру керек. Жүктемені біртіндеп 1 минут ішінде 350 кг-ға дейін жүргізу және 1 сағат бойы ұстау керек. Имектің үздіксіз кеңеюіне жол берілмейді. Жүктемені алып тастағаннан кейін деформация қалдығының пайда болуына жол берілмейді;
      3) металлдан жасалған домалақ затвордың қалтқысын сынау осы қағиданың 3926-тармағы 1) тармақшасына сәйкес жүргізілуі тиіс.
      3938. Пластмассалық құбырларды сынау осы қағиданың 613-тарауында көрсетілген талаптардың есебімен, ал қажет болған жағдайда отқа шыдамдылығын растау және 238-тараудың 1-параграфы мен осы бөлігінің 3099-тармағында көрсетілген алаудың таралу жылдамдығын анықтау арқылы жүргізілуі тиіс.
      3939. Қосшықтардың сапасын сынау осы қағиданың 240-тарауы
2-параграфының талаптарына, кемедегі құбырларды монтаждағаннан кейін сынау – осы қағиданың 241-тарауының талаптарына сәйкес жүргізілуі тиіс.

11-бөлім. Механизмдер

1-кіші бөлім. Жалпы ережелер

342. Таралу саласы. Куәландырылу көлемі

      3940. Осы ереже бөлімінің талаптары мынадай қозғалтқыштар мен механизмдерге байланысты:
      1) іштен жану қозғалтқыш, бас;
      2) бу турбинасы, бас;
      3) газ турбиналық қозғалтқыштар, бас;
      4) муфта және передаалар;
      5) электрэнергиясы немесе қосалқы және палубалы механизмдердің жиындағы агрегаттардың көздеріне арналған жетек қозғалтқыштар;
      6) сораптар, жүйе құрамына кірілген, осы қағиданың 8, 10 және 14-бөлімдермен регламенттелген
      7) әуе компрессорлар;
      8) бас қазанның ауаны қысып топтау, іштен жану қозғалтқыштардың ауаны және турбинаны қысып топтау;
      9) желдеткіштер, жүйе құрамына кірген, осы қағиданың 9-бөліммен регламенттелген;
      10) рульдік көтерме;
      11) зікір механизмдер;
      12) сүйреткіштер жүкқарба;
      13) арқандау механизімдер;
      14) гидравликалық көтерме;
      15) отын және май орталықтан сыртқа тебүші күш сепараторы.
      3941. Механизмдер мен жабдықтарды дайындау кезінде куәландыру тәртібін белгілейтін жағдай, сонымен бірге техникалық құжаттарды қарастыру және мақұлдау тәртібі сыныптамалық және басқа да қызмет туралы жалпы осы Қағиданың 1-бөлімінде көрсетілген.
      3942. Дайындалу кезінде Кеме қатынасы тіркелімімен куәландырылуға жататын қозғалтқыштар мен механизмдер, қолмен орындалатын механизмдерден басқа осы Қағиданың 342-тарауында берілген.
      3943. Механизмдерді дайындау алдында төмендегі техникалық құжаттар Кеме қатынасы тіркелімінің қарауына беріледі:
      1) ішкі жану қозғалтқыштар бойынша:
      қозғалтқыш бойынша негізгі мәліметтер немесе техникалық жағдайдың сипаттамасы;
      қозғалтқыштың ұзына бойғы және көлденең кесіктерінің жалпы көрінісінің сызбалары;
      фундамент рамаларының, тіреудің, түғырдың, картердің, цилиндр блогының және дәнекерленген жіктер мен дәнекерлеу бойынша техникалық талаптар көрсетілген басқа да құйылған немесе дәнекерленген құрылым бөлшектерінің сызбасы. Онда бөлшектерді дәнекерлеуге дейін және одан кейін термоөңдеуге қойылатын талаптар, дәнекерлеуші материалдарға қойылатын талаптар және дәнекерлеудің параметрлері мен жағдайлары көрсетілуі тиіс;
      тіректі мойынтіректің, сонымен бірге дәнекерленген жіктер мен дәнекерлеу бойынша техникалық талаптар көрсетілген мойынтірек корпусының құйылған немесе дәнекерленген құрылымының (егер мойынтірек қозғалтқышпен бір бүтін болып, оның рамасына қосылмаған жағдайда) құрастырылған сызбасы
      цилиндр қақпағының құрастырылған сызбасы;
      анкерлік байланыстардың сызбасы;
      цилиндрдің немесе қозғалтқыш блогының, сонымен бірге цилиндрлі тығынның сызбасы;
      шатуннің, крейцкопфттың және штоктың сызбасы;
      жиналған иінді біліктің және бөлшекті түйіндердің сызбасы;
      қарсы салмақтың, олардың бекіткішінің (егер олар иінді білікпен бір бүтін болған жағдайда) сызбасы;
      тіректік немесе аралық біліктің (егер олар қозғалтқышқа қосылған болса) сызбасы;
      жиналған поршеньнің сызбасы;
      біліктің біріктіруші болттарының сызбасы;
      бөліп тұрушы біліктің және оның қозғалтушы құрылғысының құрастырылған сызбасы;
      сыналатын қысымның сандық белгілері туралы мәліметті қамтыған негізгі бөлшектер материалының ерекшелігі (қажет жерінде);
      қозғалтқыштың фундаментке бекітілу құрылымының сызбасы;
      қозғалтқыш ішіндегі негізгі құбырлар мен жүйелердің кестесі:
      жіберілетін ауаның,
      жылыту жүйесінің,
      майлау жүйесінің,
      салқындату жүйесінің,
      басқару, реттеу және қорғау жүйесінің,
      пайдаланылған газ құбырларының изоляциялары мен қосындылары;
      жоғары қысымды жылыту насостарының, форсункілердің, жоғары қысымды жылыту құбырларының және олардың істен шыққан жағдайдағы қорғалу сызбасы, максимальді тұрғыда рұқсат етілетін қысым туралы ақпаратты, жоғары қысымның ықпалына түсетін жанармайды бүрку жүйесі бөлшектерінің өлшемі мен материалдарын қамтыған құжат;
      картердің сақтандырғыш клапандар мен ауа айдайтын ресивердің және оның орналасуының сызбасы, сонымен бірге осы параметр бойынша ДВС және АПС картеріндегі майлы тұманның концентрациясын анықтау және бақылау құрылғысының орналасуы мен белгісінің кестесі (осы Қағиданың 3989 және 3991-тармақтарының 7-тармақшасын ескере отырып);
      Қағидамен реттелетін қозғалтқыш бөлшектері мықтылығының есебі;
      басты және сериялы қозғалтқыштарды сынақтан өткізу бағдарламасы;
      пайдалану кезінде күту, жөндеу талаптары мен монтаждау және реттеу кезінде қажетті құралдар мен өлшеуіш құрылғылары туралы ақпаратты қамтыған қозғалтқышты пайдалану және күту нұсқаулығы;
      айналмалы демпфердің немесе антивибратордың (егер ол орнатылған болса) сызбасы, оны күтудің сипаттамасы мен нұсқаулығы;
      бөліп тұрушы біліктің қозғалтушы құрылғысының тісті және шығырлы қондырғысының сызбасы;
      қозғалтқыш клапандарын басқару гидравликасы жүйесінің кестесі;
      егер қозғалтқыш электронды басқару жүйесімен жасақталса, жұмыс жасамай қалу себебінің сипаты мен салдары көрсетілуі қажет. Онда электронды басқару жүйесіндегі ақаулар қозғалтқыш жұмысын қамтамасыз ететін басқа да маңызды бөлшектерге әсер етпейтіндігі дәлелденуі керек.
      2) Қағиданың осы бөлігімен реттелетін ішкі жану қозғалтқыштарынан басқа механизмдер бойынша:
      механизм бойынша негізгі мәліметтердің сипаттамасы немесе техникалық жағдай;
      ұзына бойғы және көлденең кесіктері көрсетілген механизмдердің жалпы көрінісінің сызбасы;
      фундамент рамаларының, түғырдың, картердің, корпустардың қақпақтардың және басқа да бөлшектердің дәнекерленген жіктер мен дәнекерлеу бойынша техникалық талаптар көрсетілген құйылған немесе дәнекерленген құрылым бөлшектерінің сызбасы.
      иінді біліктің, тіректік біліктің, жүк көтергіш біліктің және басқа да біліктер мен олардың қозғалтушы құрылғысының сызбасы;
      шатунның, штоктың және поршеньнің сызбасы;
      цилиндр қақпақтары мен цилиндр тығындарының сызбасы;
      тістегеріш және тісті қондырғылы дөңгелек пен оның білігінің сызбасы;
      гидроқондырғының жетекші және бағынышты элементтерінің, бөлектенетін және серпімді муфтінің сызбасы.
      тетікке кірістірілген тіреуіш мойынтірек сызбасы;
      бу және газ турбиналары мен компрессорлары роторларының, сондай-ақ дискілер мен жұмыс доңғалақтарының сызбалары;
      жоғары қысымды отын құбырлары мен олар бұзылған жағдайда қорғау сызбалары;
      тетік шегінде газ жіберу құбырларын оқшаулау және тігістерінің сызбасы;
      тетік шегінде негізгі құбырлар мен отын, майлау, салқындату, газ жіберу, үрлеу, ауа, басқару, реттеу, сигнализация, қорғау жүйелерінің тәсімдері;
      сужетек тетіктері гидравликалық құбырларының тәсімдері;
      тетіктерді фундаментке бекіту конструкциясы мен фундаменттік болттарды орналастыру сызбасы (тек басты тетіктер, электро-генераторлардың жетектері, меңгеру машиналары, зікірлік, арқандау және сүйреткіштер тетіктері үшін ғана);
      Қағидамен реттелетін тетіктердің бөлшектерін сынауға арналған есеп айырысулар;
      тетіктің материал ерекшеліктерімен бірге және сынамалық қысымдардың сандық мағыналары туралы мәліметтермен бірге (олар талап етілетін жерлерде) негізгі бөлшектерінің тізбесі;
      тетікті пайдалану және қызмет көрсету бойынша нұсқаулық;
      тетіктердің басты және сериялы үлгілерін сынау бағдарламасы.
      3944. Осы Қағиданың 357-қосымшасында аталған, бірақ осы Қағиданың 3943-тармағында ескерілмеген тетіктер бөлшектерінің сызбасы Кеме қатынасының тіркелімімен келісуге жатады.
      Әзірлеу барысында бұл бөлшектердің барлығын келісілген техникалық құжаттамаға және осы Қағида15, 16-бөлімдерінің талаптарына сәйкестігін Кеме қатынасының тіркелімімен келісу қажет.
      3945. Бу турбиналары мен газ турбиналары қозғалтқыштарының роторлары, біліктері және дискілері, сондай-ақ жоғары қысымды турбиналардың жалғағыш корпустарының болттарын әзірлеу кезінде ультра дыбыспен бақылау қажет. Басты тісті беріліс біліктерінің массасы 100 кг-нан асқан кезде, тістегршіктердің, тісті доңғалақтардың (тоғындары) массасы 250 кг-нан асқан кезде әзірлену барысында ультра дыбыспен бақыланады.
      Болаттан жасалған ішкі жану қозғалтқыш бөлшектері де әзірлеу кезінде осы Қағиданың 358-қосымшасының талабына сәйкес ультра дыбыспен бақыланады.
      Ультра дыбыспен бақылау осы Қағиданың 6153-тармағының талаптарына сәйкес жүргізіледі.
      3946. Осы Қағиданың 359-қосымшасында аталған ішкі жану қозғалтқыштарына арналған болаттан соғылған және құйылған бөлшектер олардың дәнекерленіп қосылған жерлерін қоса алғанда әзірлеу барысында олардың бетінде ақаулардың бар-жоғын тексеру үшін магнитті ұнтақпен немесе капиллярлы бақылаудан өтуі тиіс.
      Жоғарыда аталған бақылаудан, сонымен қатар басты және көмекші турбиналардың жұмыс күректері, бас турбиналардың жолдаушы күректері және газ турбинді қозғалтқыштардың турбина күректері де өткізілуі тиіс.
      3947. Ақаулардың жоқ екендігіне күмән болған жағдайда Кеме қатынасының тіркелімі тетіктердің басқа да бөлшектері мен олардың дәнекерленіп қосылған жерлерін бұзбайтын бақылау өткізуді талап етеді.

343. Гидравликалық сынақ.
Іс-қимылдағы сынақ

      3948. ішкі жану қозғалтқыштарының бөлшектерін қоспағанда артық қысым кезінде жұмыс істейтін тетік бөлшектері соңғы механикалық өңдеуден кейін қорғаныш жабыны жабылғанша рпр = (1,5 + 0,1k)р, (780) формуласы бойынша анықталған р гидравликалық қысыммен сыналуы тиіс.
      р – барынша жұмыс қысымы, МПа;
      k – осы Қағиданың 360-қосымшасы бойынша қабылданған коэффициент.
      Барлық жағдайда сынамалы қысым көлемі сақтандырғыш қақпақша толық ашылған кезінде белгіленетін қысымнан төмен болмауы тиіс, бірақ бөлшектердің салқындату қуыстары мен әр түрлі нығыздау үшін 0,4 МПа-дан төмен емес және басқа жағдайларда 0,2 МПа-дан төмен емес. Егер температура немесе жұмыс қысымы осы Қағиданың 360-қосымшасында қарастырылғаннан асып тұрса, сынамалы қысымды әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімі мақұлдауы тиіс.
      3949. Тетіктердің бөлшектері мен тораптарын жұмыс қысымына сәйкес тағайындалған сынамалы қысым қуыстары және әрбір қуыстағы температура бойынша бөлек сынауға рұқсат беріледі.
      3950. Ішкі жану қозғалтқышының бөлшектері осы Қағида
361-қосымшасының талаптарына сәйкес сыналуы тиіс.
      3951. Мұнай өнімдерімен немесе олардың буларымен, гидростатистикалық немесе атмосфералық қысыммен толтырылған тетік бөлшектері мен тораптары (редуктор корпустары, тұқырықтар (поддоны)) Кеме қатынасы тіркелімі мақұлдаған тәсілмен май өткізбеу сынынан өтуі тиіс. Дәнекерлеу конструкцияларында май өткізбеу сынынан тек дәнекерлеу тігістері өткізіледі.
      3952. Әрбір тетік құрастырылып, реттеліп және төселіп болған соң кемеге орнатылғанға дейін Кеме қатынасы тіркелімі мақұлдаған бағдарлама бойынша стендте жүкпен сыналуы тиіс.
      Жекелеген жағдайларда Кеме қатынасы тіркелімінің келісімі бойынша стендтегі сынақ кемедегі сынаққа алмастырылуы мүмкін.
      3953. Тетіктердің басты үлгілері жекелеген торап бөлшектері мен жалпы тетіктің сенімді және ұзақ жұмыс істеу қабілетін тексеруді қамтамасыз ететін бағдарлама бойынша сыналуы тиіс.

344. Жалпы техникалық талаптар

      3954. Осы Қағиданың 342-тарауында аталған тетіктер осы Қағиданың 190-тарауында көрсетілген қоршаған орта жағдайларында жұмыс істеу қабілеттілігін сақтауы тиіс.
      3955. Бір білікті қондырғылары бар кемелерде пайдалануға арналған басты тетік конструкциялары әдеттегідей олардың апатты режімдерде бөлшектер істен шыққан кезде төменгі қуатта жұмыс істеу мүмкіншілігін қарастыруы тиіс, оларды кеме жағдайларында алмастыру мүмкін емес немесе көп уақыт жұмсауға байланысты.
      3956. Тетіктердің соғылған, құйылған және дәнекерленген, сондай-ақ шойын бөлшектері әзірлеу кезінде осы Қағиданың 591-тарауының 4 параграфы және 592-тарауының 4 параграфы, 593-тараудың 3 параграфы, 6388 және 6851-тармақтардың талаптарына сәйкес термиялық өңдеуден өткізілуі тиіс.
      3957. Тетіктер мен қондырғылардың қозғалғыш бөлігінің бекіту бөлшектері, сондай-ақ қол жеткізу қиын жерлерде орналасқан бекіту бөлшектері олардың өздігінен нашарлауына және қатаруына жол бермейтін құралы немесе тиісті конструкциясының болуы тиіс.
      3958. Тетіктер мен жабдықтардың қыздырылған беті осы Қағиданың 186-тарауына сәйкес оқшаулануы тиіс.
      3959. Тотығуға ұшырайтын айналадағымен түйісетін тетіктердің бөлшектері тотығуға қарсы материалдан жасалуы тиіс немесе тотығуға қарсы шыдамды жабындары болу керек.
      Теңіз суы айналатын тетіктердің салқындату жолақтарына және салқындатқыштарға протекторлар орнатылуы керек.
      3960. Қашықтықтан автоматты түрде басқару, сонымен қатар апатты-алдын алу және қорғау жүйесі осы Қағиданың 17-бөлімінің талаптарына сай келуі тиіс.
      3961. Қозғалтқыштар мен тетіктердің жүйелері мен құбырлары осы Қағиданың 10-бөлімінің талаптарына сай келуі тиіс.
      3962. Қозғалтқыштар мен тетіктердің электр жабдықтары осы Қағиданың 13-бөлімінің талаптарына сай келуі тиіс.

345. Материалдар мен дәнекерлеу

      3963. Тетіктердің бөлшектерін әзірлеуге арналған материалдар осы Қағиданың 357-қосымшасының 4-бағанында көрсетілген осы Қағиданың 14-бөлігінің тиісті тарауларының талаптарына сай келуі тиіс. Осы Қағиданың 357-қосымшасының 1-тармағының 13) тармақшасында, 2-тармағының 6-7 тармақтың 3)- 5) тармақшаларында, 3-тармақтың 4), 5)-тармақшаларында, 8-тармақтың 1)-5) тармақшаларында,9-тармақтың 1)-3)-тармақшаларында 10-тармақтың 6), 8)-11)-тармақшаларындакөрсетілген бөлшектердің материалдары стандарттар бойынша да таңдалуы мүмкін.
      3964. Осы Қағиданың 357-қосымшасының 2-тармағының 1)-4),6), 3-тармақтың 341), 4-тармақтың 1) тармақшасында, 6-тармқтың 1), 6) тармақшаларында аталған бөлшектердің материалдарын әзірлеу кезінде Кеме қатынасы тіркелімінің куәландыруына жатады.
      Ішкі жану қозғалтқыштары бөлшектерінің материалдары осы қағиданың 362-қосымшасына сәйкес Кеме қатынасы тіркелімінің куәландыруына жатады.
      Кеме қатынасы тіркелімінің қарауы бойынша қысыммен жұмыс істейтін және қозғалтқыш құрамына кіретін құбырлар мен арматуралар жүйелерінің куәландыруын оларды әзірлеу кезінде өткізеді.
      3965. Тетіктер бөлшектері үшін қоспалау, сонымен қатар ыстыққа берік, ыстыққа төзімді және беріктілігі мықты болатты немесе қоспаланған шойынды қолдану кезінде Кеме қатынасы тіркеліміне химиялық құрамы, тағайындалуы бойынша қолдану мүмкіншілігін растайтын механикалық және арнайы ерекшеліктері бойынша деректер ұсынылуы тиіс.
      3966. Жоғары температура жағдайында (400 С және жоғары) жұмыс істейтін бу турбиналары мен газ турбина қозғалтқыштарының бөлшектері үшін есептелген температура кезінде материалдың созылуын сынау қажет, ал қажет болған жағдайда Кеме қатынасы тіркелімі материалдың есептелген температура кезіндегі мықтылығы ұзақтығының шегі туралы деректер беруді талап ете алады.
      3967. Шар тәрізді графитті шойынды 300 С, сұр шойынды 250 С температураға дейін қолдануға болады.
      3968. тетіктер бөлшектерін дәнекерлеуді қолдану арқылы әзірлеген кезде осы Қағиданың 16-бөлімінің талаптары орындалуы тиіс.

2-кіші бөлім. Ішкі жану қозғалтқыштары

346. Жалпы ережелер. Жалпы талаптар

      3969. Осы бөлімнің талаптары қуаты 55 кВт және одан да жоғары ішкі жану қозғалтқыштардың барлығына таралады.
      Қуаты 55 кВт және одан да жоғары ішкі жану қозғалтқыштарына осы талаптардың таралуы әр жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе болып табылады.
      Ішкі жанудың қосотынды қозғалтқышына қойылатын талаптар осы Қағиданың 70-бөлімінде көрсетілген.
      Кеме қатынасы тіркелімінің нормативті-әдістемелік материалдарының негізінде әзірленген электронды басқару жүйесі бар ІЖҚ куәландыру және сынау конструкциясына, көлеміне Кеме қатынасы тіркелімі қосымша талаптар қоя алады.
      3970. Қозғалтқыштар кемінде 1 сағат ішінде есептелген қуаттың кемінде 10 пайыз артық салмағымен жұмыс істей алуы керек.
      3971. Басты ретінде пайдалануға арналған қозғалтқыштар осы Қағиданың 174-тарауының талаптарына сай болуы тиіс.
      3972. Параллель жұмыс істеуге арналған ауыспалы токтың дизель-генераторларының айналу жиілігінің бірркелкі еместігі генератор білігінің бұрышта тербелу амплитудасы 3,5Ү ІР болуы тиіс, бұл жердегі Р – генератор полюстары жұптарының саны.
      3973. Крейцкопфты қозғалтқыштардың, цилиндрмен байланысқан үрлеу қуыстарының Тіркелім мақұлдаған машиналы бөлімшенің өрт сөндіру жүйесінен автономды өрт сөндіру жүйесі болуы тиіс (осы Қағиданың 273-қосымша).
      А санатты машиналы орын-жайлардағы тұрақты вахтасы жоқ кемелердегі басты қозғалтқыштардың үрлеу қуыстары өртті дер кезінде табудың және өрт болған жағдайда дабыл сигналын берудің заманауи жүйесімен жабдықталуы тиіс (осы Қағиданың 2513 -тармағы).
      3974. Апаттық ретінде пайдалануға арналған дизель-генераторлардың отын, салқындату және май жағу автономды жүйесінің болуы қажет.
      Салқындату жүйесінің автономдығы деп осы Қағиданың 260-тарауында көрсетілген жабдықтан олардың тәуелсіз болуы деп түсіну керек.
      3975. Апаттық генераторларды жетектеуге арналған, сонымен қатар апаттық емес мақсаттар үшін (осы Қағиданың 5241 -тармағы) электроэнергиясының көзі ретінде пайдаланылуы мүмкін қозғалтқыштар отын және май сүзгілерімен, сондай-ақ бақылау-өлшеу аспаптарымен, сигнализациямен және қорғаныш қондырғыларымен жабдықталуы тиіс. Бұл вахтасыз қызмет көрсету кезінде негізгі электроэнергия көздерінің жетектеу қозғалтқыштары үшін талап етіледі. Бұл ретте жұмсалатын отын цистерналарының апаттық дизель-генераторының жұмсалатын отын цистернасының көлеміне сай келетін отынның төменгі деңгейі бойынша сигнализациясы болуы керек (осы Қағиданың 5241-тармағы).
      Бұдан басқа мұндай қозғалтқыштардың кеме теңізде болған кезде апаттық ретінде пайдалануға ұдайы дайын болуына кепілдік беретін олардың қызмет көрсету конструкциясы мен жүйесінің болуы тиіс.
      3976. Қозғалтқыштардың есептік қуаты мынадай жағдайлар кезінде анықталуы тиіс:
      атмосферлік қысым, кПа, - 100;
      ауа температурасы, ^оС, - 45;
      ылғалдылығы, %, - 60;
      кеме сыртындағы су температурасы, ^оС, - 32.
      Басқа да жағдайлар осы Қағиданың 2685-тармағына сәйкес тағайындалуы мүмкін.
      3977. Қозғалтқыш білігінің айналу жиілігінің диапазонында (0-1,2)nr, бұл жердегі nr - айналудың есептік жиілігі айналмалы тербеліспен негізделген тыйым салу аймағы болмауы тиіс. Бұл ретте осы Қағиданың 2883-2885-тармақтарының талаптары орындалуы тиіс.
      3978. Отынның, жағатын майдың, арматураның, фланецтік қосылыстың құбырлары, сүзгілері экрандалуы немесе олар бүлінген жағдайда мұнай өнімдерінің ыстық жерге түсуін болдырмайтындай етіп қорғалуы тиіс (осы Қағиданың 186-тарауы).
      3979. Эксплуатациялық қызмет көрсету мен жөндеуге қойылатын талаптарды және осы талаптарды орындау кезінде монтаждау мен реттеу үдерісінде қажет болатын сайман мен өлшеу аспаптары туралы ақпараттан тұратын қозғалтқышты пайдалану және қызмет көрсету бойынша нұсқаулыққа сәйкес арнайы құралдарды пайдалануға қоятын талаптар болған кезде оларды әзірлеушілер жеткізуі тиіс. Қозғалтқышқа қызмет көрсету әзірлеушінің ұсынымдарына сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
      3980. Жұмыс істеуінің негізгі процесстері (отын беру, газ алмасу, цилиндрлерді жіберу және реверстеу, май жағу) гидравликалық (пневматикалық) жүйе көмегімен жүзеге асырылатын электронды басқару жүйесі бар, білік бұрылысының бұрышындағы датчик сигналы бойынша бағдарламасы бар электронды қондырғылармен басқарылатын қозғалтқыштар үшін электронды басқару жүйесінің кез-келген бөлшегінің істен шығуы қозғалтқыштың басқарылмауына немесе өзбетімен тоқтап қалуына әкеп соқтырмауы тиіс (қозғалтқыштар электронды басқару жүйесімен жабдықталған жағдайда электронды басқару жүйесінің істен шығуы қозғалтқыш жұмысы мен басқаруының анағұрлым жауапты құралдарының жоғалуына әкеп соқтырмайтынын растайтын және қозғалтқыштардың жазылған эксплуатациялық сипаттамалары шегінде қалатын істен шығулардың сипаттамасы мен зардаптарының талдамасы ұсынылуы тиіс).

347. Арыс

      3981. Қозғалтқыштың картерін жасайтын арыс бөлшектерінің қосылу жалпақтығы май мен газ үшін нығыз және өткізбейтін, сондай-ақ калибрленген бөлшектердің көмегімен өзара белгіленген болуы тиіс.
      3982. Картердің конструкциясы мен алынатын қақпақшалары осы Қағиданың 3985-3987-тармақтарына сәйкес сақтандырғыш қақпақшаларын орнатуды ескере отырып, картерде жарылыс болған кезде пайда болуы мүмкін қысымды ұстап тұратындай берік болуы тиіс. Бұл ретте қақпақшалар жарылыс кезінде араласпайтындай болып бекітілуі тиіс.
      Қозғалтқыштың әр жағындағы картер қақпақшаларында (немесе қозғалтқышты басқару пультінде) катер ішінде болжанған қызып кету шамасына тәуелсіз қажетті салқындатуды қамтамасыз ету үшін қозғалтқыштың тоқтауынан бастап қақпақшаның ашылуына дейінгі уақыт аралығы көрсетілген қақпақшаны ашуға тыйым салатын алдын ала ескерту жазылуы тиіс.
      3983. Қозғалтқыш арысында және онымен түйісетін бөлшектерде сусіңгіш қондырғылар (ағын арналары, құбырлар ) қарастырылуы тиіс, сондай-ақ май мен судың циркуляциялық майға ағуын болдырмаудың басқа да шаралары қабылдануы тиіс.
      3984. Қозғалтқыш картерлерінің желдеткішін, сондай-ақ картерге сыртықы ауаны алып келетін қондырғыларды қолдануға болмайды, екі түрлі отынмен жұмыс істейтін қозғалтқытарды қоспағанда, бұл жерде картер желдеткіші осы Қағиданың 4402-тармағына сәйкес қарастырылуы тиіс. Егер картерден май тұманын мәжбүрлеп іріктеу қарастырылған болса (мысалы онда түтін болу үшін), онда вакуум 250 Па-дан аспауы тиіс.
      Қуаттылығы 750 кВт қозғалтқыштар үшін майдың сорылатын газбен қозғалтқыша түсуін болдырмайтын сенімді май бөлгіштерді орнату жағдайы кезінде турбо немесе ауа айдағыштың көмегімен картерден газ соруды жүзеге асыруға болады.
      Жарылыстан соң жалынның таралуын болдырмау үшін екі және одан да көп қозғалтқыштардың картерлерінен ауа және ағынды май құбырларын біріктіруге болмайды.
      Картер желдеткішінің құбырлары, егер олар қарастырылған болса, онда олардың көлемі барынша кішкентай болуы тиіс, бұл жарылыстан соң ауаның бұзып өтуін азайту үшін қаншалықты іс жүзінде мүмкін. Бұл ретте құбырлардың түбі жалын үзетін арматурамен жабдықталуы және қозғалтқышқа судың түсуін болдырмайтын етіп орнатылуы тиіс.
      Ауа құбырлары будың тұрғын және қызметтік орын-жайларға сорылуын болдырмайтын жерге ашық палубаға шығарылуы тиіс.
      Қозғалтқыштың май жинағышынан ағын май цистернасына ағызатын май құбырлары олардың екі жағынан да батырылуы тиіс.
      Картердің ағын тесіктерінде ағын құбырларына бөтен заттар түсірмейтін торлар болуы керек. Аталған талаптар құрғақ картері бар қозғалтқыштарға да қойылады.
      3985. Қозғалтқыштардың картерлері сақтандырғыш қақпақшаларымен төмендегідей жабдықталуы тиіс:
      1) цилиндрінің диаметрі 200 мм және одан үлкен, бірақ 250 мм-ден аспайтын немесе көлемі 0,6 м3 және одан да үлкен картері бар қозғалтқыштарға кемінде картердің әр ұшына бір-бірден сақтандырғыш қақпақшасын орнату қажет; бұл ретте егер қозғалтқыштардың 8 және одан да көп цилиндрі болса, онда қосымша сақтандырғыш қақпақшаларын картердің ортаңғы бөлігіне орнату керек;
      2) цилиндрінің диаметрі 250 мм-ден үлкен, бірақ 300 мм-ден аспайтын немесе көлемі 0,6 м3 және одан да үлкен картері бар қозғалтқыштарға әр қосиін сайын бір-бірден сақтандырғыш қақпақшасын картерге орнату қажет; бұл ретте егер қозғалтқыштардың 8 және одан да көп цилиндрі болса, онда қосымша сақтандырғыш қақпақшаларын картердің ортаңғы бөлігіне орнату керек. Барлық жағдайларда мұндай қақпақшалардың картерге кемінде екеуі орнатылуы қажет;
      3) цилиндрінің диаметрі 250 мм-ден үлкен, 300 мм-ден асатын немесе көлемі 0,6 м3 және одан да үлкен картері бар қозғалтқыштарға әр қосиінге қарама-қарсы бір-бірден сақтандырғыш қақпақшасын орнату қажет;
      4) цилиндрмен тікелей жалғанған үрлеп тазартатын камералар, сондай-ақ картердің кейбір кеңістіктері, бөлгіш біліктің қадағалағыш бөлігі сияқтылар мен соған ұқсас толық көлемі 0,6 м3 және одан да үлкендер қосымша сақтандырғыш қақпақшалармен жабдықталуы тиіс;
      5) әрбір сақтандырғыш қақпақшаның өткізетін қимасы кемінде 45 смІ болуы керек. Қозғалтқышқа орнатылған қақпақшалардың суммарлық өткізгіш қимасы картердің жалпы көлемінің куб метріне шаққанда кемінде 115 смІ құрауы тиіс. Картердің жалпы көлемін есептеген кезде одан қозғалмайтын бөлігінің суммарлық көлемі алынып тасталуы мүмкін, алайда жалпы көлемге айналдыратын және қайта келетін қозғалыс жасаушы бөлшектер қосылуы тиіс;
      6) цилиндрінің диаметрі 200 мм-ге дейін және картерінің көлемі 0,6 м³ аспайтын қозғалтқыштардың картеріне сақтандырғыш қақпақшаларды орнату талап етілмейді.
      3986. Картерлердің сақтандырғыш қақпақшаларын Кеме қатынасы тіркелімі мақұлдауы тиіс.
      3987. Қақпақшалардың констуркциясы мынадай талаптарға сай болуы тиіс:
      1) картерде қысым 0,02 МПа-ға көтерілген кезде қақпақшалардың тезарада ашылуын және картерге ауа кіргізбейтіндей олардың жылдам жабылуын қаматамасыз ету;
      2) қақпақшалар картердегі қысымды болдырмауды қаматамасыз ететін және картерде жарылыс болған кезде жалынның шығуын болдырмайтын жалын сөндіргіштермен жабдықталған болуы тиіс;
      3) егер сақтандырғыш қақпақшалар жарылыс кезінде тастандыларды экрандауға арналған қондырғылармен жабдықталған болса, қақпақшаларды типтік сынау кезінде экрандау қақпаша жұмысының тиімділігін төмендетпейтіндігін көрсететін тексеру жүргізілуі тиіс;
      4) қақпақшалар жеңіл пружиналық дискілермен немесе өзге де жылдам әсер етуші және өздігінен бекіту қондырғыларымен жарылыс кезінде картердегі қысымды түсіру үшін және одан әрі ауаның бұзып өтуін болдырмау үшін жарақталуы тиіс. Қақпақшалардың дискілері толық ашық жағдайында шектеушілермен түйіскен кезде соққыны ұстауға қабілетті пластикалық материалдан әзірленуі тиіс;
      5) қақпақшалардың мынадай маркировкаларының болуы тиіс:
      әзірлеушінің атауы мен мекенжайы;
      белгісі мен көлемі;
      әзірленген күні;
      қозғалтқышқа орнату үшін тапсырылған ереже.
      Ескерту. Жиынтықта қақпақшамен бірге орнату мен қызмет көрсету бойынша нұсқаулық көшірмесінің болуы тиіс.
      3988. Диаметрі 230 мм-ден аса цилиндрлері бар қозғалтқыштар цилиндрдегі белгіленген жанудың ең жоғарғы қысымынан асуға жеткендігі туралы сигнал беруге арналған қондырғылармен жабдықталуы тиіс.
      3989. Қуаттылығы 2250 кВт және одан да жоғары немесе кезең-кезеңімен вахтасыз қызмет көрсететін машиналық орын-жайларда орналастырылатын диаметрі 300 мм-ден асатын цилиндрі бар қозғалтқыштар картердегі май тұманы концентраттарының датчиктерімен немесе қозғалтқыш мойынтіректерінің температурасын бақылау жүйесімен немесе басқа да теңбе-тең қондырғылармен жабдықталуы тиіс. Жоғары айналмалы қозғалтқыштар үшін теңбе-тең қондырғылар деп қозғалтқыш картерінде жарылыс болдырмайтын бірқатар конструктивті шаралар түсіндіріледі (осы Қағиданың 7380-тармағы).
      Бұл ретте мынадай талаптар орындалуға тиіс:
      1. Егер механикалық қондырғы бірнеше қозғалтқыштан құралса, әр қозғалтқыштың май тұманын концентрациялық бақылауы және төтенше жағдай кезінде дыбыс беруші жүйелік құрылғылары болуы қажет;
      2. Картердегі майлы тұманды концентрациясын табу және бақылау жүйесі бақылау кезінде сыналу стендіне сынау мүмкіндігін иеленуі қажет;
      3.Төтенше жағдайлар белгісі және жүйелердің сөндірілуі Қағиданың 16-бөліміндегі Өндірісті автоматтандыру талаптарына сай келуі қажет;
      Майлы тұман концентрациясы жөніндегі ақпарат пен қозғалтқыштан ажыратылған қауіпсіздік орнындағы белгілер параметрлері туралы ақпарат толық қамтамасыз ету керек;
      5. Жүйеде қызметтік ақаулықты алдын-ала болжау үшін сигнал қарастырылған;
      6. Майлы тұман концентрациясын анықтау кезінде қолданылатын дүрбілерді тексеру ережесі жүйеде белгіленуі тиіс.
      7. Картердегі майлы тұманды концентрациясын табу және бақылау жүйесін бақылау бағдарламалық электронды жүйелерді қолданумен қатар Кеме қатынасы тіркелімі қарауына қажет ақпараттармен қамтамасыз етілуі тиіс.
      3990. Қозғалтқышқа орнатылатын картердегі майлы тұманды концентрациясын табу және бақылау жүйесін бақылау Кеме қатынасы тіркелімі типтеріне құпталуы қажет.
      Егер тізбекті табылу құрылғыларын майлы тұман кезіндегі бақылаудан тексеру керек болатын жағдайдағы аралық сұрыптау сынама уақыты өте қысқа болу тиіс.
      Типтік құрылымды сынау талаптары мен картер қозғалтқышындағы майлы тұман концентрациясын бақылау Кемелерді жасау және кемелер үшін материалдар мен бұйымдарды дайындауға техникалық бақылау қағидасында айтылған.
      3991. Картер қозғалтқышындағы майлы тұманды концентрациялау жоғарылауының алдын алу үшін балама іс-шаралар қарастырылады және Кеме қатынасы тіркелімінің қарастыруында арнайы зат болып табылады. Бұл жағдайда 3943-тармақтың 1) тармақшасында қарастырылу талаптарына қосымша нақты ережені қамтитын құжаттар болуы тиіс.
      Аталған құжатта келесі толық ақпараттар қамтылады:
      - қозғалтқыш сипаттамасы (типі, қуаты, айналу жылдамдығы, цилиндр диаметрі, поршень айналымы және картер көлемінен басқа);
      - картердегі майлы тұманды концентрациясының жоғарылауының алдын-алу құрылымның бейнесі (мысалы, мойынтіректердің қызуының бақылауы, жағылатын шашыранды май температурасы, картердегі газ қысымы, құрылғылардың айналым жағдайы);
      - құрылымның жарылыстың алдын алуға тиімді құрал екені және қолдану тәжірибесін растайтын құжат болып табылады;
      - техникалық бақылау, эксплуатация және сынау нұсқауы.
      Бұған қоса, тіркеу қарастырылуында картерге потенциалды жару қаупінің минималдық ақпаратындағы инертті газды енгізу мен қолдануы жайлы толық мазмұнды құжаттары көрсетіледі.

348. Иінді білік

1-параграф. Жалпы ережелер

      3992. Тексерілетін есептеудің төменде берілген екі рамалы мойыньірек арасындағы бір қиғаш тиекті цилиндрлердің бір қатарға және V тәрізді орналасқан кеме дизельерінің тәсілі болат қақталған және құйылған (тұтас немесе жартылай құрамдағы) иінді біліктеріне таралады.
      Шойын біліктерге негіздемелік есептеулер немесе тәжірибелік деректер ұсынылған жағдайда Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша рұқсат етілуі мүмкін.
      3993. Майлау тесіктерінің иінді біліктің бұлғақты немесе рамалы мойынға шығуы майлау тесіктері ауданындағы төзімділік шегінің қоры ойықтың шегінен кем болмайтындай пішімде болуы тиіс. Кеме қатынасы тіркелімінің талап етуі бойынша дайындаушы оның майлау тесіктерінің құрылысына қабылдаған негіздемесіне арналған құжаттаманы ұсынуы тиіс.
      3994. Иінді біліктің есептемесі үшін төменде берілген құжаттар мен деректер ұсынылуы қажет:
      осы тарау талап ететін барлық өлшемдердегі тінді біліктің сызбасы;
      қозғалтқыштың және оның құрылымдық орындалуының түрін белгілеу (қатарлас немесе V тәрізді орналасқан цилиндрлер, ашалы қалпақшасы немесе тіркемелі бұлғағы бар бұлғақтар);
      қоспалар жасау ырғағы және тәсілі (тікелей жіберу, предкамера);
      цилиндрлердің саны;
      есепті қуат, кВт;
      қозғалтқыштың есепті айналу жиілігі, мин-1;
      айналу бағыты (осы Қағиданың 363-қосымшасы);
      тұтану аралығындағы тұтану тәртібі және, егер қажет болған жағдайда, цилиндрлер блогының қирау бұрышы бv, град (осы Қағиданың 363-қосымшасы);
      цилиндрлердің диаметрі, мм;
      піспек жүрісінің ұзындығы, мм;
      жанудың ең жоғарғы қысымы Рmax, МПа
      енгізу клапаны немесе үрлегіш терезе алдындағы, қайсысы қолданғанына қарай, үрлегіш ауауның қысымы, МПа;
      сығымдаудың есепті деңгейі;
      шатунның ұзындығы LH, мм;
      цилиндрдің қиғаш тиекті-бұлғақты механизмінің айналу массасы, кг (V-тәрізді қозғалтқыштар үшін, егер қажет болған жағдайда, қиғаш тиекті-бұлғақты механизмнің массасы негізгі және тіркемелі бұлғақты немесе ашалы және ішкі бұлғақты);
      қиғаш бұлғақты бұру бұрышы қызметінде газдың тең бұрыштар арқылы сандық пішімде берілген қиғаш қысымы кемінде 5Ү (V-тәрізді қозғалтқыш үшін цилиндрлердің қирау бұрышы оның бұрышының еселік мәніне тең болуы тиіс);
      кесу күшінің ию сәтінің, айналу сәтінің шамасы (осы Қағиданың 3996, 3999-тармақтары);
      материал туралы деректер;
      материалды белгілеу (стандарттарға сәйкес және т.б.);
      химиялық құрамы;
      уақытша қарсылық Rm, МПа;
      ағу шегі ReH, МПа;
      ықшамдалған тарылу Z, %;
      ықшамдалған ұзару А5, %;
      соққы жұмысы KV, Дж;
      материалды балқыту тәсілі (оттегі конвертері, мартеновский пеші, электр пеші және т.б.);
      қақтау түрі (жиынтық қақтау, үздіксіз қақтау, ыстық сығымдау процестер сипаттамасымен);
      термиялық өңдеу;
      рамалық және бұлғақты мойындар ойынтарын беттік өңдеу (индукциялық шыңдау, ашық отпен шыңдау, азоттау, аунату, бытыра ағынымен өңдеу);
      беттік қаттылық HV;
      бекітілген қабаттың тереңдігі, мм;
      беттік бекітудің бойлығы.
      Тіркесті бұлғағы бар қозғалтқыштар үшін (осы Қағиданың 364-қосымшасы) қосымша мыналарды ұсыну қажет:
      тіркесті бұлғақты қосу нүктесіне дейінгі арақашықтық LA, мм;
      қосу бұрығы бN, град;
      бұлғақ ұзындығы LH, мм;
      тіркесті бұлғақтың ұзындығы LN, мм.

2-параграф. Ию сәттері мен кесу күшінің ықпалы
нәтижесінде туындайтын ауыспалы кернеу есептемесі

      3995. Рұқсат ету.Есептеме мойындары газдар мен инерция күшінің ықпалына ұшырайтын бір білікке ғана қарастырылатындай статистикалық белгіленген схемаға негізделуі тиіс (осы Қағиданың 365 және Э366-қосымшалары).
      Номиналды ию сәті ретінде бұлғақтан берілетін радиалды құрамды күшпен ию иығының (ойықтар үшін L1 қиындысы және майлау тесігі үшін L2, осы ойықтың радиусы мәнінен артық бұлғақты мойынның ішкі ойықтары бар жартылай құрамдағы біліктер үшін осы Қағиданың 368-қосымшасында көрсетілгендей L1 қиындысы алынады) сәті алынады. Номиналды ию сәті ретінде бір бұлғақты мойынға қызмет ететін екі бұлғақты білік үшін екі сәтті векторлық қосудан алынған сәт қабылданады.
      Ию сәттерінің және кесу күштерінің ықпалынан туындайтын номиналды ауыспалы кернеулерді мойындардың жабылған ортасындағы (осы Қағиданың 368-қосымшасы) немесе жабылмайтын мойындарға арналған бұлғақты мойындар ойықтарының айналу радиусының орталығы арқылы өтетін (осы Қағиданың 369-қосымшасы) иінді біліктің мойындарының көлденең қиылысы алаңына жатқызу қажет.
      3996. Бұранды және қиятын кернеулердің номиналды ауыспалары есептеу.
      Иінді білікке әсер ететін радиалды күштерді есептеу газдар мен инерция күштерінің нәтижесінде Кеме қатынасы тіркеліміне бұранды сәттердің мейлінше көп және мейлінше аз мөлшерлері МB mах, МBO mах, MB min и MBO min, сондай-ақ қиынды күштердің мейлінше көп және мейлінше аз мөлшерлері Qmax и Qmin беріледі. Кеме қатынасы тіркелімімен келісіліп радиалды күштердің жеңілдетілген есебі берілуі мүмкін.
      Галтелдерде номиналды қисық ауыспалы МBN, Н?М, былай белгіленеді:

                  (780)

      Галтелдерде номиналды қисықтың ауыспалы кернеуі уBN, МПа, мынадай формула бойынша анықталады:

                  (781)

      мұнда Weq — щеканың көлденең келбеуінің қарсылық сәті, мм³, Weq = BW2/6;/
      В және М – осы тармақтың 3 - параграфы;
      Ке — коэффициент 0,8, екітактты қозғалтқыштарға арналған және 1,0 төрттактты қозғалтқыштарға арналған.
      Галтелдерде номиналды ауыспалы қисық кернеуі уqn, МПа, мынадай формула бойынша анықталады:

,                   (782)

      мұнда QN - номиналды ауыспалы қисық күш, Н,

      QN = + 0,5 (Q_max - Q_min);

      F – щеканың көлденең келбеуінің алаңы, мм², F=BW.

      Шатун мойнындағы май тесігінің қисығындағы номиналды өзгергіш _BON, МПа, мынадай формула бойынша анықталады:

,                   (783)

      мұнда M_BON — май тесігінің шетіндегі қисық сәттің номиналды өзгергіші, Н^.м,

      M_BON = ± 0,5 (MBO_max—MBO_min);
      M_BO — қисық сәттер өзгергіштерінің векторлық сомасы MBTO и MBRO тангенциалды және радиалды күштерден, тиісінше, Н^.м, ;
      — май тесігі мен иінді біліктің аяналуы бағытында өлшенген көлденең арасындағы (осы Қағидаға 367-қосымша), град;
      We — шатун мойыны көлденең қиясығының осьтік сәті, мм³,

;

      D и D_BH — осы тармақтың 3 параграфы.
      3997. Галтельдердегі қисық кернеулердің өзгергіштерін есептеу.
      Шатун мойнындағы галтельде қиясық кернеу өзгергіші уBH, МПа, мынадай формула бойынша анықталады

,                   (784)

      мұнда В— шатун мойнындаңы қиысық кернеуінің шоғырлану коэффициенті (өлшемді анықтау — осы тармақтың 3 параграфы).

      Өзгергіш қисық кернеу уBG, МПа, рамалық мойындағы галтельде мынадай формула бойынша анықталады

,                   (785)

      мұнда в— рамалық мойын галтеліндегі қисық кернеуі шоғырлануының коэффициенті (өлшемді анықтау — осы тармақтың 3 параграфы);
      _Q— қиятын күш салу кезінде кернеудің шоғырлану коэффициенті (өлшемді анықтау — осы тармақтың 3 параграфы).
      3998. Май тесігінің шетінде қисық кернеудің өзгергіштерін есептеу.
      Май тесігінің шетінде қисық кернеудің өзгергіші үBO, МПа, мынадай формула бойынша анықталады:

, (786)

      мұнда ү_в— май тесігінің шетінде қисық кернеудің коэффициенті (өлшемді анықтау — осы тармақтың 3 параграфы).

3-параграф. Айналудың ауыспалы кернеулерін есептеу

      3999. Айналудың номиналды ауыспалы кернеулерін есептеу.
      Айналудың номиналды ауыспалы кернеуін есептеу төменде көрсетілген есеппен қозғалтқышты дайындаушы жүргізуі тиіс. Бұл ретте осындай есептеулер негізінде алынған айналу сәтінің шекті мәндері Кеме қатынасы тіркеліміне ұсынылуы тиіс.
      Әрбір білік үшін және айналу жылдамдығының барлық диапазоны үшін екі тактілік циклді қозғалтқыш үшін 1-16 го аралығындағы тәртіпте және төрт тактілік циклді қозғалтқыш үшін 0,5-12 го тәртіпте мәжбүрлік тербелуді қоса алғанда демпфирлеуге және қолайсыз жағдайларға (бір жұмыс істемейтін цилиндрмен) түзетумен бүкпелерді қосу арқылы ең жоғары және ең төменгі ауыспалы айналу сәттерін ескеру қажет. Айналу жылдамдығының диапазондарын ауыспалы сипаттаманы жеткілікті нақтылықпен белгілеу мүмкін болатындай етіп таңдау қажет.
      Бұлғақты немесе рамалы мойындағы айналудың номиналды ауыспалы кернеуі _N, МПа, мына формула бойынша анықталады

,                   (787)

      мұндағы МТ – мына формула бойынша анықталатын номиналды ауыспалы айналу сәті, Н^.м,

;

      МT_max, MT_min – орташа шамасы ескерілген айналу сәтінің шекті шамасы, Н^.м;

      WP – бұлғақты немесе рамалық мойынның көлденең қиылысуының қарсылық ауданының мына формулалар бойынша анықталатын полярлық сәті, мм³,:

;

;

      D, DBH және DBG – осы тармақтың 3-параграфы.
      4000. Мойындарда айналудың ауыспалы кернеулерінің есептемесі.
      Бұлғақты мойын ойықтарындағы айналудың ауыспалы кернеуі фH, МПа, мына формула бойынша анықталады:

H=(Q_TN),                   (788)

      мұндағы T – бұлғақты мойын ойықтарындағы айналу кернеуінің шоғырлану коэффициенті (шаманың анықтамасы – осы тармақтың 3-параграфы).
      Рамалы мойын ойықтарындағы айналудың ауыспалы кернеуі G, МПа, мына формула бойынша анықталады:

G=±(_TN),                   (789)

      мұндағы T – рамалы мойын ойықтарындағы айналу кернеуінің шоғырлану коэффициенті (шаманың анықтамасы – осы тармақтың 3-параграфы).
      4001. Майлау тесігінің шетінде айналудың ауыспалы кернеуін есептеу.
      Майлау тесігінің шетінде айналудың ауыспалы кернеуі _ТО, МПа, мына формула бойынша анықталады:

_ТО=±(ү_ТN)                  (790)

      мұндағы ү_Т– майлау тесігінің шетінде айналудың ауыспалы кернеуінің шоғырлану коэффициенті (шаманың анықтамасы – осы тармақтың 3-параграфы).

4-параграф. Кернеудің шоғырлану коэффициенттерін есептеу

      4002. Егер кернеудің шоғырлану коэффициентін тәжірибелік алу мүмкін болмаса, олардың мәндері тұтастай қақталған иінді біліктердің ойықтары мен майлау тесіктерінің шеттеріне жене жартылай құрамдағы біліктердің бұлғақты мойындары ойықтарына ғана қолданылатын осы
      Қағиданың 4003, 4004 сәйкес формулалардың көмегімен алынуы мүмкін. Кернеулердің шоғырлануы коэффициенттерін есептеуге қажетті қиғаш тиектердің барлық өлшемдері осы Қағиданың 368 және 369-қосымшаларында келтірілген.
      Бұлғақты және рамалық мойындардың ойықтары үшін және бұлғақты мойындардың майлау тесіктерінің шеттері үшін кернеулердің шоғырлану коэффициенттерін есептеу үшін төменде келтірілген арасалмақтарды қолдану қажет:

      s < 0,5 кезінде s=S/D;
      0,2 < w < 0,8 және T_H < R_H кезінде w= W/D;
      0,2 < w < 0,8 и T_H>R_H кезінде w= W_red/D;
      1,1 < b < 2,2 кезінде b = B/D;
      0 < d_G < 0,8 кезінде d_G = D_BG/D;
      0<d_H < 0,8 кезінде d_H=D_BH/D;
      0 < dO < 0,2 кезінде d_O= D_O/D;
      t_H=T_H/D; t_G=T_G/D;

      бұлғақты мойындардың ойықтары үшін 0,03 < r < 0,13 кезінде r = RH/D;
      рамалы мойындардың ойынқтары үшін 0,03 < r < 0,13 кезінде r = RG/D.
      Ойықтардағы ішкі ықпалды есептеуге мүмкіндік беретін ft коэффициенті ft < 1 мәні кезінде қолданылмайды (ft =l).
      f (s, w) және f (r, s) коэффициенттері мойындардың s < -0,5 ықшамдалған жабылуы кезінде s = - 0,5 мәнін ауыстыру жолымен анықталады.
      4003. Бұлғақты мойын ойығы.
      Ию кернеулерінің шоғырлануының бB коэффициенті мына формула бойынша анықталады

      _B = 2,6914 f(s,w) f(w) f(b) f(r) f(d_G) f(d_H) ft, (791)

      мұндағы

      
      (W)=2,1790W ^0,7171;
      (b)=0,6840-0,0077b+0,1473b²;
      (r)=0,2081r^(-0,5231);
      (d_G)=0,9993+0,27d_G-1,0211d_G²+0,5306d_G³;
      (d_H)=0,9978+0,3145d_H-1,5241d_H²+2,4147d_H³
      =1+(t_H+t_G)(1,8+3,2s)

      Айналдыру кернеуінің шоғырлану коэффициенті мына формула бойынша анықталады:

      Т=0,8(r,s)(b)(w),
      мұндағы (r,s)=r^{(-0,322+0,1051(1-s))};
      (b)=7,8955-10,654b+5,3482b²-0,857b³;
      (W)=W^(-0,145)

      4004. Рамалы мойын ойығы.
      Ию кернеулерінің шоғырлануының _B коэффициенті мына формула бойынша анықталады:

      _B=267146_В(s,w)_В(w)_В(b)_В(r)_В(G)_В(H)         (793)

      мұндағы
      _В(s,w)=-1,7625+2,982w-1,527w²+(1-s)(5,1169-5,8089w+3,1391w²)+(1-s)²(-2,1567+2,3297w²
      (W)=2,2422w^0,7548;
      _в(b)=0,5616+0,1197b+0,1176b²;
      _в(r)=0,1908r^(-0,5568);
      _в(d_G)=1,0012-0,6441d_G+1,2265d_g²;

      _в(d_Н)=1,0012-0,1903d_Н+0,0073d²_H

      =1+(t_H+t_G)(1,8+3,2s)

      Айналдыру кернеулерінің шоғырлануының коэффициенті мынаны құрайды:

_Т=_Т,                         (794)

      егер бұлғақты және рамалы мойындар ойықтарының диаметрлері мен радиустары бірдей болса және

_Т=0,8(r,s)(b)(w), (795

      егер бұлғақты және рамалы мойындардың диаметрлері және/немесе радиустары әр түрлі болса,
      мұндағы f (r, s); f(b); f(w) осы Қағиданың (792) формуласы бойынша анықталады;

      r бұл жерде рамалы мойын ойығының оның диаметріне қатысты радиусының қатынасы болып табылады, r = RG/DG.

      4004. Майлау тесігінің шеті.
      Ию кернеулері шоғырлануының ү_T коэффициенті мына формула бойынша анықталады:

ү_в=3-5,88d₀+34,6d²0 (797)

      Айналдыру кернеуі шоғырлануының ү_Tкоэффициенті мына формула бойынша анықталады:

ү_Т=4-6d₀+30d²₀                  (798)

5-параграф. Қосалқы ию кернеулері.
Эквивалентті ауыспалы кернеуді есептеу

      4005. Ойықтардағы июдің ауыспалы кернеулеріне қосымша (осы Қағиданың 3997-тармағы) рамаларды центрлеу және деформациялау салдарынан туындайтын ию кернеулерін, сондай-ақ осы Қағиданың 370-қосымшасында келтірілген уadd, ендіру арқылы біліктің бойлық және ендік тербелуін ескеру қажет.
      Крейцкопфты қозғалтқыштар үшін қосалқы кернеу (30 МПа) бойлық тербелу кернеуі (20 МПа) және раманы центрлеу және деформациялау кернеуін (10 МПа) қосады.
      Егер толық динамикалық жүйенің (қозғалтқыш – редуктор – білік жетегі – бұрама) осьтік тербелуін есептеу нәтижелері қол жетімсіз болса, 20 МПа мәнін қолдану ұсынылады. Толық динамикалық жүйенің бойлық тербелуін есептеу нәтижелері қолжетімді болған кезе осы мәннің орнына есептік деректерді пайдалануға болады.
      4006. Бұлғақты мойын ойығындағы эквивалентті ауыспалы кернеу _VH, МПа, мына формула бойынша анықталады:

                         (799)

      рамалы мойынның ойықтарында уVG, МПа, мына формула бойынша анықталады:

                         (800)

      майлау тесігінің шеттері үшін уVО, МПа, мына формула бойынша анықталады:

,                         (801)

      Басқа өлшемдер – 4082, 4085-тармақтар және осы тармақтың 4- параграфы.

6-параграф. Шыдамдылық шегін есептеу
Жартылай құрамдағы иінді біліктерді
ыстықтай отырғызуды есептеу

      4007. Тәжірибелік жолмен алынған иінді іліктердің шыдамдылық шегі бойынша деректер болмаған жағдайда, бұл шамалар _DWH, _DWG және _DWО, МПа, мына формулалар бойынша анықталады: ойықтағы бұлғақты мойын үшін

,             (802)

      рамалық мойын үшін

             (803)

      майлау тесігінің шетіндегі бұлғақты мойын үшін:

            (804)

      мұндағы К – беттік өңдеуге ұшырамаған иінді біліктердің дайындалу тәсілін ескеретін коэффициент, мынаған тең:
      1,05 – талшықтардың және ыстық сығымдау бағытының шетін үздіксіз қақтау жолымен алынған иінді біліктер үшін ойықта босаңсуға төзімділікке ғана қолданылады;
      1,0 – болатты еркін қақтау жолымен алынған иінді біліктер үшін;
      0,93 – құйылған болат иінді біліктер үшін;
      беткі өңдеуге ұшыраған иінді біліктер үшін К= 1,3;
      Rm – иінді білік материалдарының уақытша қарсылығы, МПа.
      Өзге өлшемдер осы Қағиданың 4002-тармағында келтірілген. Алайда R_H, R_G және D_o/2 есептеулер үшін 2 мм кем қолданбау қажет екендігін ескеру қажет.
      Беткі өңдеуге ұшыраған бірдей өлшемдегі қиғаш тиектерді немесе иінді біліктерді босаңсу төзімділігіне сынау нәтижелері бар болған жағдайда К коэффициенті осы сынақтардың негізінде алынады.
      Бірдей өлшемдегі қиғаш тиектерді немесе иінді біліктерді босаңсуға сынау кезінде алынған шыдамдылық шегінің тәжірибелік мәндері әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарастыруындағы нәрсе болып табылады. Бұл ретте сынау кезінде алынған шыдамдылық шектерінің мәні орташа мәннің кемінде 80 % құрауы тиіс.
      4008. Ыстықтай отырғызуды есептеуге қажетті қиғаш тиектердің барлық өлшемдері осы ң 371-қосымшасында келтірілген.
      Мойыннан отырғызу диаметріне өту радиусы мына екі мәннен аспауы тиіс:

      R_G > 0,015D_G және R_G > 0,05(D_s D_G)

      Ыстықтай отырғызуды керудің нақты шамасы Z_min және Z_max осы Қағиданың 4009-4011-тармақтарына сәйкес белгіленетін шектерде болуы тиіс.
      Керудің қажеттің ең төменгі мәні осы Қағиданың 4009 және 4010-тармақтарына сәйкес белгіленетін шамалардан артық негізде анықталады.
      4009. Ең төменді керуді Zmin есептеу ең жоғары айналдыру сәті МTmах бар білік үшін (осы Қағиданың 4000-тармағы) мына формула бойынша жүргізіледі:

,             (805)

      мұндағы Z_min – ең төменгі керу, мм;
      S_R – сырғып кету қорының кемінде 2 қолданылатын коэффициенті;
       – статистикалық қажалудың Ls/D_s>0,40 үшін 0,20 тең коэффициенті;
      Е_M – серпімділік модулі, МПа;
      Q_A = D_s/D_A, Q_s = D_BG /Ds.
      4010. Осы Қағиданың 4094-тармағына қосымша ең төменгі керу Z_min, мм, мына формула бойынша анықталады:

,                   (806)

      мұндағы R_eH – иінді білік беттері материалы ағымының ең төменгі шегі, МПа.
      4011. Ең жоғарғы рұқсат етілген керу Z_max, мм, мына формула бойынша анықталады:

                  (807)

7-параграф. Қор коэффициенті

      4012. Иінді біліктің өлшемдері, егер қор коэффициенті (эквивалентті ауыспалы кернеуге қатысты шыдамдылық шегінің қатынасы) бұлғақты және рамалы мойынның ойығы үшін, сондай-ақ бұлғақты мойынның майлау тесігінің шеттері үшін мына талапты қанағаттандыратын болса, жеткілікті болып табылады:

Q_H=_DWH/_VH>1,15
Q_G=_DWG/_VG>1,15
Q_O=_DWO/_VO>1,15

      4013. Мойыннан бетке өтетін ойықтардың өлшемдері кемінде 0,05D болуы тиіс.
      Фланцтар болған жағдайда фланцтан бетке өтетін ойықтардың радиусы кемінде 0,08D болуы тиіс.
      4014. Майлау каналдарының шығатын жерлері канал диаметрінің (тесіктің) кемінде 0,25 радиусымен шеңберленуі және мұқият тегістелуі тиіс.
      4015. Құрамдық және жартылай құрамдық біліктерде бетке және мойынға біріктірілген шпонкаларды немесе штифтарды қолдануға жол берілмейді. Беттердің мойындармен байланысының сыртқы жағында бақылау қатерлері енгізілуі тиіс.
      4016. Қозғалтқы рамасына қоса орнатылған тіректік мойынтіректе мойынтірек ауданындағы тірек білігінің диаметрі иінді біліктің рамалық мойнының диаметрінен кем болмауы, бірақ осы Қағиданың 2779-тармағы бойынша белгіленген білік диаметрінен кем болмауы тиіс.

349. Үрлеу және үрлеп толтыру

      4017. Негізгі қозғалтқыш қозғалтқышты дайындаушы завод рұқсат еткен пайдалану режимдерінде бір немесе барлық турбоұлғайтқыштар істен шыққан кезде жұмыс және маневрлеу мүмкіндіктерін сақтап қалуы тиіс (осы Қағиданың 2679-тармағы).
      4018. Іске қосылған кезде және төмен жүктемелер диапазонында жұмыс істеген кезде турбоұлғайтқыштар жеткілікті ауамен жабдықтауды қамтамасыз етпейтін негізгі қозғалтқыштар үшін екі ауа үрлегіштен тұратын және турбоұлғайтқыштар қажетті үрлеп толтыруды қамтамасыз ететін жұмыс режимінде қозғалтқышты шығаруға мүмкіндік беретін қосалқы үрлеп толтыру жүйесі көзделуі тиіс.
      4019. Үрленетін ресиверлерде үрлеп толтырылған ауаны салқындату кезінде әрбір ауаны салқындатудан кейін термометрлер және конденсатты ағызуға арналған құрылғылар көзделуі тиіс.
      4020. Үрленетін ауа ресиверлері үрленетін ауаның кемінде 50 % қысымынан асатын қысымда реттелген сақтандырғыш клапандармен жабдықталуы тиіс.
      Сақтандыру клапандарының өткізу қиылыстарының ауданы, диафрагмасы бар крейцкофтық қозғалтқыштардағы піспек асты қуыстардың көлемін қоса алғанда, егер соңғысы үрлеу сорғысы ретінде пайдаланылмаса, ресивер көлемінің әрбір текше метріне кемінде 30 см² болуы тиіс.
      4021. Ауа ресиверлерінен және қозғалтқыштың піспек асты қуыстарынан жиналатын қалдықтарды шығару көзделуі тиіс.
      4022. Қозғалтқыштардың және үрлеу-үрлеп толтыру агрегаттарының ауа сорғыш келтеқұбырлары сақтандырғыш торлармен жабдықталуы тиіс.

       350. Отын аппаратурасы

       4023. Жоғары қысымды отын сорғылары немесе олардың жетектері отынның кез келген цилиндрге берілуін тез тоқтатуды қамтамасыз етуі тиіс. Блок үлгісіндегі отын сорғысы бар цилиндрлер диаметрі 180 мм аспайтын қозғалтқыштар үшін ерекшелікке жол беріледі.
      4024. Жоғары қысымды отын құбырлары пісірілмеген немесе дәнекерлеленбеген аралық қосуларымен болт жапсарсыз қабырғалары қалың трубалардан дайындалуы тиіс (осы Қағиданың 357-қосымшасының 1-тармағының 21) тармақшасы).
      4025. Жоғары қысымды отын сорғыларынан форсункаларға дейінгі учаскелердегі жоғары қысымды сыртқы отын құбырлары жоғары қысымды құбырларда кемуі кезінде отынды ұстап тұруға қабілетті жабық құбырлар жүйесінде орналасуы тиіс. Бұл жүйе ажырамайтын құрылымды қалыптастыра отырып, жоғары қысымды отын құбырында орналасқан сыртқы құбырдан тұруы тиіс. Сыртқы құбыр жүйесінде ағуды жинау құралдары болуы тиіс. Жоғары қысымды отын құбырында ағу болған кезде авариялық-ескерту сигналын беру құрылғысы көзделуі тиіс.
      Егер қысымның толқыны 1,6 МПа артатын болса, кесу құбырлары үшін де қорғану талап етіледі.
      4026. Жоғары қысымды отын сорғыларының және отын құбырларының құрылысы отын қысымының толқынына төзімді болы тиіс немесе оны төмендетуге, тіпті жоюға арналған арнайы құралдар көзделуі тиіс.
      4027. Негізгі қозғалтқыштар үшін есепті қуат режиміндегі отынның берілуін шектейтін құрылғы көзделуі тиіс.

351. Майлау, салқындату

      4028. Цилиндрлерді майлау үшін қолданылатын лубрикаторлар майды бұйымның әр нүктесіне жеткізілуін қамтамасыз етеді. Майдың жіберілуін бақылау үшін кішігірім бақылау көрсеткіш құралы болу керек және ол бақылауды жүргізуге болатын ыңғайлы жерде орналастырылады.
      4029. Әр май жіберетін цилиндр екі ырғақты қозғалтқыш және цилиндрден штурцердің жоғарғы жғында қайтарылмас қақпақ болады.
      4030. Тұрбаны айдамалауыштар және реттеулерде дербес майлау жүйесі мен жапсырулары болады. Бұл талаптан бас тарту мүмкіндігі тек ерекше Тіркеу келісімімен қарастырылып, шешілдеді.
      4031. Салқын суға май құылып кетпеумен қоса айналым майына жанар май түсудің алдын алу жөнінде тиісті іс-шаралар қолға алынуы тиіс.
      4032. Телескопикалық құрылғыларды қолдану кезінде поршеньдерді салқындату немесе қозғалыстағы бөліктерге май жеткізілуін қамтамасыз ету үшін гидравикалық соққылардан қорғанудың алдын-алу керек.

352. Жіберу құрылымы, газ шығару

      4033. Нақты ауа шығару қақпағы желісінде сақтаушы қақпағы немесе бірнеше сақтаушы құрылғы қақпақтары болуы қажет. Ол шығару кезінде жүзеге асырылғаннан соң желіні қысымнан босату үшін қолданылады. Қорғаушы қақпақтың қысым көлемі 1,2-ден аспауы тиіс. Ол ауадағы шығару желісіне байланысты болады. Жеңілдету құрылғысындағы желіні қысымнан босатылуы нақты шығару қақпағы жұмысынан соң орнын ауыстыра алады. Құбыр өткізгіштің жарылуының алдын алу үшін шығару желісінде тағы басқа құрылғы қолданылуы мүмкін (осы Қағиданың 3840-тармағында көрсетілген).
      4034. Шығу қақпағының реверсивті қозғалтқышының ауа сымында өртке қарсы тұру сымы және бөлу мембраналары орналастырады. Реверсивті емес қозғалтқыштарда міндетті түрде өртке қарсы тұру сымы және мембрана болады. Ол жердегі ауа негізгі шығу қақпасындағы коллектормен байланыстырылады, өртке қарсы шығу сымдары мен бөлу мембраналары диаметрі 230 мм. Және одан кіші қозғалтқыштарда орнатылуды талап етпейді.
      4035. Электростартерлі шығарудың іске қосу қондырғыларындағы қозғалтқыштар осы Қағидадағы 504- тараудың талаптарына сәйкес келуі қажет. Сонымен қатар егер қозғалтқыш электростартерін шығару арқылы жұмыс істесе ілінгіш генераторлар және шығару батареялары автоматты түрде қуат алу күші болып табылады.
      4036. Төтенше жағдайға арналған дизель-генераторлар және шығару жүйесі нақты Қағидадағы 3834-тармағының және 5235-тармағының 2) тармақшасы, 5732-тармағының 2) тармақшасы талаптарына толық жауап беру тиіс.
      Төтенше жағдайға арналған дизель-генераторлар суық күйінде қоршаған ортаның 0 градус С-де тез әрі жеңіл жұмыс істеуі керек. Егер бұл шығару түрі мүмкін болмаса немесе температура аталған градустен төмен болсатөтенше жағдайға арналған дизель-генератор үшін оны жылыту құралдары қарастырылуы қажет, ауыртпашылықтары қабылдау кезінде шығарудың жақсы жұмыс істеуі үші жылыту құралдары міндетті түрде қамтамасыз етіледі.
      Төтенше жағдайға арналған дизель-генераторлар орны нақты Қағиданың 5230-тармағына сай келуі тиіс.
      4037. Импульсті жүйедегі газқұбырлы үрлеуі бар екіырқғақты қозғалтқыштарда газтұрбалы қақпақшаларын поршень-сақиналарының сынық бөлшектерін қорғайтын арнайы құралы болуы керек.

353. Басқару, қорғау және реттеу

      4038. Шығару және реверсивті құрылғылар келесі мүмкіндіктерді қамтымауы тиіс:
      1) тапсырылғаннан ерекшеленетін бағыттағы қозғалтқыштың бағыты;
      2) қосылып тұрған жанар-май берілу кезінде қозғалтқыштың реверсивтілігі;
      3) аяқталмаған реверсивтілік процесіндегі қозғалтқыштың шығару жұмысы.
      4) механикалық жетекте жұмыс істейтін білікайналым құрылғысының жанып тұрған кезіндегі қозғалтқыштың шығару жұмысы.
      4039. Әр басты қозғалтқыштың айналым жылдамдығын есептік айналым жылдамдығын 15 пайыздан асырылмайтын есептеуіш құралы болуы тиіс.
      Сонымен қатар реттеуге қоса қуаттылығын 220 кВт және одан асатын нақты қозғалтқыш жұмыс істей алады. Ол қозғалтқыш жеке жанып-сөну және реттелуі керек. Бірақ қозғалтқыш айналымы және есепті айналым жылдамдығын 20 пайыздан аспауы керек.
      Оған қоса, сөндіру шегі реттеу жұмысынан соң, жанады.
      4040. Генераторды қимылға әкелетін әр қозғалтқыш айналым жылдамдығы, реттеп, олардың сипаттамаларын келесі талаптарға сәйкестендіру қажет:
      1) максималды саты ауыртпашылығындағы генератор тастауы (осы Қағиданың 372-қосымшасы) желідегі есепші жылдамдығынан 10 пайыздан аспауы тиіс. Бұл жайлы нақты қағиданың 4749-тармағының дәлірек талаптары көрсетілген;
      2) генератор ауыртпашылығын лезде тастау ауыртпашылығында 0-ден 50 пайыз айналу жылдамдығынан жоғарыламауы тиіс. Қалған 50 пайызда генератор ауыртпашылығы қысқы уақытта айнлым жалдамдықтарының 10 пайыздан аспауы керек. Кемедегі электрлік құрылғы қосымша қозғалтқыштармен жұмыс істеуге жараса екі сатылы электрлі ауыртпашылық болуына рұқсат етіледі. Бұл жайлы нақты қағиданың 372 қосымшасында көрсетілген, аталған ауыртпашылықтарды кемені жобалау кезінде жүзеге асырылуы қажет. Бұл процесс іс жүзінде жүзеге асырылу немесе тексерістен және сынақтан өткеннен соң құжат түрінде расталады. Аталған жағдайдағы ауыртпашылық көлемі автоматты түрде жанып-сөнуден кейінгі болатын қозғалтқыш ауыртпашылық сатысына сәйкес блуы тиіс. Сонымен қатар бұл талап 2 генератор бірге жұмыс ісеу кезінде қойылады, өйткені бір генератор сөнген жағдайда барлық ауыртпашылық келесі генераторға жүктеледі;
      3) ауыспалы тоқта жұмыс істейтін генераторлаға түсетін ауыртпашылық көлемі ортақ есеппен алғанда 20-100 пайыз арасында болды. Әр генераторға жүктелетін қуат көлемі есептік ауыртпашылықтың 15 пайызына және ауыртпашылығы басымырақ генератордың қуаты 25 пайыз шамасында болады;
      4) кез келген ауыртпашылықта генератордың айналымын реттейтін айналым 100 пайыздың 5 пайызынан аспауы тиіс;
      5) нақты қағиданың 4040 -тармағының 1, 2 тармақшасына көрсетілген генератор желісіндегі орнатылған жылдамдық жиілік 5 сек. Аспауы тиіс.
      6) нақты көрсетілген генераторға арналған жүктеме айналым +1 пайыз шамасында болуы қажет.
      7) валогенераторларды қозғалысқа келтіретін негізгі қозғалтқыштардың жүктемені тастау және толтыру жайлфы нақты қағиданың 4040 -тармағының 1), 2), 4), 5) тармақшаларына сай болуы тиіс. Жетекті қозғалтқыштың айналымын реттеуші осы қағиданың барлық тармақтарына қойылған талаптарға сай сипатталауы жөн.
      8) Қозғалтқышты 100 пайызға тоқтату кезінде айналым жиілілігін тек 10 пайызға есеп алысатындай етіп өзгертуге болады, дегенмен осы Қағиданың 4040-тармағы талап ететіндей бұл айналым жиілілігін жоғарылататын қорғау себебі болмайды.
      4041. Реттегіш жиілік айналымы апат генераторының жетек қозғалтқышының сипаттамасы 4040-тармағының талаптарына сай болуы тиіс (2 тармақшасынан тыс) 4040 осы қағида сай) генератор 100 % жүктеме кезіндегі түсіріліс және көтеру арқылы. Сатылы үстеме арқылы толық жүктеліс (100%) жетіп, жүктеме ГРЩ шинасында қуат жоғалтқан соң, 45 с арқылы жеткізілу қажет.
      Кеменің өтімді сынағы кезінде уақытша аралық мүдіріс және сатылы түрдегі жүктелу көрсетілуі шарт.
      4042. Реттегіш жиілік бұрылыста жергілікті және қашықтықтан өзгере алатын, жиілік бұрылысы шегінде -20 дан +10-ға дейін номинальды маңызы бар жабдық болу керек.
      4043. Реттегіш жиілігіне қоса жетек қозғалтқыш, (4040-тармақта) көрсетілген осы қағидаға сай) қуаттылығы 220кВт және одан аса жабдықтарға арналған бөлек мөлшерлі ажыратқыш керек, яғни қозғалтқыш жиілігінің бұрылысы 15 % аса қоймауы керек.
      4044. Мөлшерлі ажыратқыш осы Қағиданың 4039 және 4043-тармақтарда көрсетілгенге сәйкес осы оның жетек механизмін және апат жағдайларын тоқтату атқарушы мекемелерін қоса, реттегіш жиілік бұрылысынан тәуелсіз болу керек.
      4045. Электронды реттегіш жиілік бұрылысына қоса осы Қағиданың 673-тарауы.. Егер де ДАУ бөлшегі болса, онда бұл жағдайда 2704 және 2706-тармақтарының талаптарына сай болған, сонымен қатар осы Қағиданың 675-тармағы.
      Электронды реттегіштер мақұлданған түрге сай болып және де Қағиданың талаптарына сай зерттелуі керек.
      4046. Басыңқы және қосалқы қозғалтқыштардың қорғаныс жүйесі, шектеулі ажыратқыштардан бөлек, майлайтын майдың қысымы түсу арқылы жүйеде жарамды шекке жетпей, отынның жұмысын толық тоқтату керек.

354. Бақылау – өлшеуіш пен сигнализация жабдықтары

      4047. Басыңқы және қосалқы қозғалтқыштар өлшеуіш аспаптармен жабдықталу қажет:
      1) Май қысымы қозғатқыштың алдына және белдік бөліске (автономомдық майланған жүйе арқылы);
      2) Қозғалтқыштың суды суыту жүйесіндегі қыспақ судың қысымы;
      3) Іске қосылатын ауаның қысымының алдында басты жүргізілетін қақпақшамен немесе іске қосылатын жабдықтармен;
      4) Отынның қысымы алдында жоғары қысымды сорап (отын ырғақтаушы сорап болған жағдайда);
      5) Әрбір цилиндрлердің қолданылған газдарының температурасы (цилиндрлердің диаметрі 180 мм. және одан кем қозғалтқыштар үшін – газ шығаратын құбыр өткізгіш температуралары);
      6) Қозғалтқышқа кұяр алдындағы майдың температурасы;
      7) Форсункалардың салқындату жүйесіндегі қысым (автономдық жүйесіндегі жағдайда)
      8) Жоғарғы қысымы бар отын сораптарының алдында отын температурасының бар болуы (жылытуға арналған отын үшін);
      9) Автономдық жүйеде поршндерді салқындатудың қысымы;
      10) Автономдық подводтың кезінде майдың қысымы рамалық мойынтірекке және төзімді мойынтірекке (қозғалтқышқа енгізілген төзімді мойынтіректер үшін);
      11) Май қысымы басты мойынтіректерге (автономдық подвод кезінде);
      12) Май температурасы бөлгіш белдікке (автономдық подвод кезінде);
      13) Қозғалтқыш айналма майдың пайлалану кезіндегі турбоқыздырғышқа майдың құйғандағы май қысымы;
      14) Турбоқыздырғыштың әрбір мойынтіректен шығатын температура мен май тасқыны (майлайтын гравитациялық жүйеге арналған);
      15) Әрбір поршнның шығысындағы температура мен салқындатқыш ағын сұйықтық;
      16) Форсункалардың шығысындағы салқындатылған ортаның температурасы (автономдық жүйедегі жағдайда);
      17) Әрбір цилиндрдің шығысындағы қыспақ судың температурасы;
      18) Қозғалтқыштың кірісіндегі қыспақ судың температурасы;
      19) Турбоқыздырғыштан шығысындағы қыспақ судың температурасы
      20) Рисиверлардағы қысым;
      21) Ауа салқындатқыштардан кейінгі ауаның температурасы;
      22) Турбоқыздырғыштарды қолданар алдындағы қолданылған газдардың температурасы;
      4048. Әрбір жетекті қозғалтыш қуаттылығы 37 кВт және одан да аса болса, онда ол дыбыстық ескерту құралдарымен және де шамды сигнализациямен жабдықталк қажет. Бұл сигналдар майланатын айналма жүйедегі майдың қысымы белгіленген шекке түскен жағдайда, тағы да отын құбырларындағы жоғары қысымы бар дизельдерден газдың кеміп бара жатқанын ескертеді (осы Қағиданың 4025-тармағы);
      Апаттық-ескерту сигнализацияларды төменде көрсетілген параметрлерге сай орнату:
      1) тұщы суды суыту жүйесінде қысымды төмендету немесе қозғалтқыштан шығар кезде су температурасын көтеру;
      2) турбоайдауыштың қысымды цистернасында май деңгейін төмендету;
      3) қозғалтқыштың ішіне салынған тіреуіш мойынтірек температурасын көтеру;
      4049. Бас қозғалтқыштарды басқарудың жергілікті постылары осы Қағиданың 4047-тармағы 1)-3), 7),9) тармақшаларына (циркуляциялық майдан өзге ортаны қолдану кезінде), 4147-тармағына, сондай-ақ иінді біліктің айналу жиілігін өлшеуге арналған прибормен, ал айыру муфтасы болған жағдайда ескіш валдың айналу жиілігін өлшейтін сәйкес приборлармен жабдықталуы қажет.
      Бас реверсивті қозғалтқыштарды және реверсредукторлы берілісі бар қозғалтқыштарды басқарудың жергілікті постылары ескіш валдың айналу бағытын көрсеткіштермен жабдықталуы қажет.
      4050. Көмекші қозғалтқыштардың жергілікті постылары (осы Қағиданың 3940-тармағы 5) тармақшасы) осы Қағиданың 4047-тармағы 1)-3) тармақшаларына сәйкес құралдармен, сондай-ақ ескіш валдың айналу жиілігін өлшейтін құралмен жабдықталуы қажет.

355. Айналдыру тербелісінің демпфері, антивибратор

      4051. Демпфер конструкциясы демпферді маймен немесе силиконды сұйықтықпен толтыру кезінде ауаны жою мүмкіндігін, ал силиконды демпфердің конструкциясы сол сияқты және сұйықтық сынамасын алу мүмкіндігін қарастыруы қажет.
      4052. Пружиналық демпферлерді майлайтын май, әдетте, қозғалтқыштың циркуляциялық май жүйесінен өндірілуі қажет.
      4053. Иінді біліктің соңында орнатылған демпфер конструкциясы иінді білікке айналдыру тербелісін өлшейтін приборды қосуға мүмкіндік тудыруы қажет.
      4054. Демпферді қолдану осы Қағиданың 2883-2885-тармақтары талаптарын ескере отырып іске асырылуы қажет.

3-кіші бөлім. Бу турбиналары

356. Жалпы ережелер

      4055. Бас турботісті агрегат артқа қарай жүріске есептелген қуаттылықта толық алдыңғы жүрістен реверсті және контрпарды қолданумен кері бағыттағы реверсті қамтамасыз етуі қажет.
      4056. Кемеге күш беретін қондырғыларда қолдануға арналған басты турбоагрегаттар осы Қағиданың 174-тарауы талаптарына сәйкес болуы қажет.
      Көпвалды қондырғылары бар кемелерде шегенделген қадамды бұрандада әрбір валдың турбоагрегатта артқа қарай жүріс турбинасы болуы қажет.
      4057. Қосымша механизмдер турбинасы алдын ала қыздырусыз іске қосылуы қажет.
      4058. Көпкорпусты турбиналы бірбұрандалы кемелерде кез-келген корпусқа бу жіберуді тоқтатқан кезде қауіпсіз жұмысты қамтамасыз ету үшін шаралар жасалуы қажет. Осы мақсатта бу төмен қысымды турбинаға тікелей берілуі мүмкін, ал жоғары және орташа қысымды турбиналар буды тікелей конденсаторға бұрып жібере алады.
      Сонымен қатар аталған жағдайда жұмыс жасау үшін будың қысымы мен температурасы турбина және конденсатор үшін қауіпсіз өлшемнен артып кетпейтін тиісті құрылғылар және басқару органы қарастырылуы қажет.
      Осы құрылғылардың барлық құбыр жүргізулері және клапандары қол жетімді және сәйкес таңбаланған болуы қажет. Жүргізілу сынағына дейін аталған клапандар және құбыр жүргізу жайларының барлық мүмкін болатын комбинациясында жабдықтауларға алдын ала сынақ жүргізілуі қажет.
      Турбинаның қайсысын болса да жұмыстан шығару кезінде мүмкін болатын қуаты мен жылдамдығы анықталуы қажет; сәйкес ақпарат кеме бортында болуы тиіс. Турбина жұмысының көрсетілген варианттарының валдарды ортаға дәл келтіруге және тісті беріліске күш түсіруге әсер етуіне бағалау жүргізілуі қажет.

357. Ротор

      4059. Ротор детальдарының беріктігі жөніндегі есебі барынша көп қуаттылыққа, сондай-ақ өзге де кернеуі максималды бірлікке жетуі мүмкін болатын күш түсіруге негізделуі қажет.
      Одан басқа, роторда және оның бөлшектерінде айналу жиілігі максималды бірліктен 20 пайызға артқан кездегі кернеуді тексеру есебі жүргізілуі қажет.
      4060. Ротор айналуының аумалы жиілігі есепті қуатқа 20 пайыздан кем емес сәйкес болатын есепті айналу жиілігінен асуы қажет.
      Айналудың аумалы жиілігінің төмендеуіне барлық пайдалану режимдерінде турбина жұмысының сенімділігіне дәлелдеме ұсынған жағдайда жол берілуі мүмкін.
      4061. Әрбір жаңадан жобаланған қалақтау әрекеті үшін вибрацияға есеп және оның вибрациялық сипаттамасына содан кейінгі тәжірибелі тексеру жүргізу қажет.
      4062. Диск жақтарының алынбалы бөлігі бар қалақтар құлпының конструкциясы және басқа да тоғынның елеулі жергілікті әлсіреуін тудыратын осы тектес конструкцияларға рұқсат етілмейді.
      4063. Турбина роторлары ақырғы жинақталған түрде көлеміне және ротор салмағына сәйкес сезімтал балансирлік машинада динамикалық теңестірілген болуы қажет.

358. Корпус

      4064. Болаттан құйылған турбина корпустарына ресиверлер, құбырлар және арматураны қосу үшін жекелеген құйылған бөліктер мен келте құбырларды ерітіп жабыстыруға рұқсат етіледі.
      4065. Артқа жүру турбиналарының бу шығаратын келте құбырлары турбиналардың сыртқы корпусымен қатты байлануы тиіс.
      4066. Турбиналардың көлденең және тік ағытпаларының ернемектері арасына төсемелер қолдануға жол берілмейді; нығыздау мақсатында ағытпалардың жазықтарын майлауға рұқсат етіледі.
      4067. Турбиналардың корпусына бекітілген диафрагмалар рұқсат берілген ортасы шектеріндегі тарамдалған бағытта жылы кеңейту мүмкіндігіне ие болуы тиіс.
      4068. Диафрагмаларды есептеу жүктемеге, қысымның бір сатыға тиісінше түсуіне ұарай жүргізілуі тиіс. Диафрагмалардың іс жүзіндегі иілуі диафрагмалардың дискілеріне немесе тыңыздалуына тиуіне мүмкін болатындай аз ғана иілуі тиіс.
      4069. Қысымы төмен турбиналардың корпусында соңғы сатыларды қарау үшін мойын көзделуі тиіс. Жан-жақты конденсаторлары бар турбиналарда мүмкіндігі бойынша конденсатордың ішіне кіру үшін және құбырлардың жоғарғы қатарларын қарау үшін мойын көзделуі тиіс.
      4070. Турбиналардың конструкциясы мойынтіректердің қақпақтарын турбиналардың корпусын және нығыздаушы құрылғылар мен құбырлардың соңғы бөліктерін бұзбай көтеруге жол беруі тиіс.

359. Мойынтіректер

      4071. Бас турбиналарда сырғанау мойынтіректері қолданылуы тиіс. уық жағдайдан тез түсуге жобаланған турбиналарда өздігінен орнатылатын жапсырмалары бар мойынтіректер қолдану ұсынылады.
      4072. Бас турбиналардың берік мойынтіректері бір ирек тісті болуы тиіс. Басқа конструкциядағы мойынтіректерді қолдану Кеме қатынасы тіркелімімен мақұлдануы тиіс.
      2 МПа-дан артық жүктелген ұсымыда мойынтіректерді сегменттердегі қысымды автоматты түрде тегістеу үшін бұрылатын оқтізерлермен жабдықтау ұсынылады.
      4073. Берік мойынтірек сегменттерінің антифрикционды қабатының қалыңдығы турбиналардың ағынды бөліктеріндегі ең аз осьтік саңылаудан аз, бірақ 1 мм. кем болмауы тиіс.

360. Сорғы, нығыздау және үрлеу жүйелері

      4074. Бас құбыр агрегаттарында буды сору және буды нығыздайтын қысымды авоматты түрде реттейтін сыртқы нығыздау нығыздау құрылғыларын нығыздау жүйелері болуы тиіс.
      Буды сору және нығыздау жүйесін автоматты түрде басқарудан басқа қолмен басқару да көзделуі тиіс.
      4075. Әрбір турбинада турбиналардың барлық сатылары мен қуыстарынан конденсатты толығымен жоюды қамтамасыз ететін үрлеу жүйесі болуы тиіс.
      Үрлеу жүйесі жұмыс істемейтін турбиналарға конденсаттардың түсу мүмкіндігін болдырмайтындай құрылуы тиіс.

361. Басқару, қорғау және реттеу

      4076. Әрбір бас құбыр агрегатында басқару және маневр жасауға арналған манервлеу құрылғысы болуы тиіс.
      7500 кВт және одан да көп қуатты құбыр агрегаттың маневрленген қақпақтарын басқару жетектері механикалық болуы тиіс.
      4077. Толық артқа жүру немесе кері бағыттағы кеменің толық алдыңғы жүрісінен құбыр агрегаттың маневрлеу құрылғысын басқару органдарын қайта төсеу уақыты 15 с аспауы тиіс.
      Маневрлеу құрылғысының конструкциясы алдыңғы жүрістегі турбинаға және артқы жүрістегі турбинаға бір уақытта бу беру мүмкіндігін болдырмауы тиіс.
      4078. Бас және қосалқы турбиналар қауіпсіздік автоматына әсер ететін (тез ілмектелетін қақпақ), тиісті ең көп қуаттылығы 15% айналу жиілігінен асу кезінде турбинаға буды кіргізуді автоматты түрде тоқтататын шекті ажыратқыштармен жабдықталуы тиіс.
      Тез ілмектелетін қақпақ турбинаның білігімен тікелей біріктірілген шекті ажыратқыштың әрекетінен жабылуы тиіс. Шекті ажыратқыш ретінде импеллерден импульс алатын, турбинаның білігінен тікелей жетегі бар май айдайтын ажыратқыш қолданылуы мүмкін.
      Кқп корпусты құбыр агрегаттарында шекті ажыратқыш әрбір турбинаның білігіне орнатылуы тиіс.
      Өзіне өзгерткіш редукторды, адымды реттейтін бұранданы немесе турбинаны білік өткізгіштен бөлектейтін басқа да құрылғыларды қамтитын қондырғыларда пайдалануға арналған құбыр агрегаттары, шекті ажыратқышқа қосымшада шекті ажыратқыштың әрекетіне енгізгенге дейін жүктеме өзгерген кезде турбинаның айналу жиілігін шектейтін жылдамдық реттегіші болуы тиіс.
      Құбыр генераторларының жылдамдығын реттегіштер осы Қағиданың 4040 – 4044-тармақтарының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4079. Әрбір турбинада құбырға бу беруді шұғыл тоқтаты үшін тез ілмектелетін қақпақты қолмен лезде жабатын құрылғы көзделуі тиіс.
      Бас құбыр агрегатында бұл құрылғы турбиналардың бірінде және басқару постында орналасқан екі жерден әректке келтірілуі тиіс.
      Қосалқы құбыр агрегаттарында бұл құрылғы шекті ажыратқышта осы құрылғы шекті ажыратқышпен қатар тұруы тиіс.
      4080. Маневрленген құрылғы мен шүмектік қораптың арасындағы бу өткізгіштің тез ілмектелетін қақпақ апаттық жазылған кезде турбинаның рұқсат етілмеген екпінін болдырмау үшін мүмкіндігінше көлемі аз болуы тиіс.
      4081. Буды іріктейтін турбиналарда іріктеу магистральдарына тез ілмектелетін қақпақты жабумен бір мезгілде автоматты түрде жабылатын қайтарымсыз ілмектік қақпақтар орнатылуы тиіс.
      Егер қосалқы жүйелерден шыққан бу бас құбыр агрегаттарының турбиналарына келсе, оны кіргізу тез ілмектелетін қақпақтардың апаттық істен шыққан кезінде тоқтатылуы тиіс.
      4082. Бас құбыр агрегаттары мен құбыр генераторларының турбиналарында тез ілмектелетін қақпаққа автоматты әсер ететін және:
      1) құрастырушы зауыт төмен орнатқан жүйеде жағатын майдың ұысы түскен;
      2) құрастырушы зауыт жоға орнатқан конденсаторда қысым артқан;
      3) бас құбыр агрегаттың кез келген турбинасының роторы шектік қозғалған жағдайларда турбинаға будың кіруін тоқтататын құрылғы болуы тиіс.
      Бас құбыр агрегаттарында жағу жүйесінде қысым түскен кезде алдыңғы жүрістегі турбиналарға бу беруді тоқтату артқы жүрістегі турбинаға бу беруге кедергі келтірмеуі тиіс.
      4083. Май температурасының жол берілмейтіндей артуынан қорғау үшін бас құбыр агрегаттардың кез келген мойынтіректерінде апаттық-алдын алу сигнализациясы көзделуі кере.
      4084. барлық турбиналардың пайдаланылған келте құбырларда сақтандырғыш қақпақтар немесе оларға теңестірілген құрылғы орнатылуы тиіс.
      Сақтандырғыш қақпақтардың шығаратын саңылауы көрініп тұруы, қажет болған жағдайда қоршалуы тиіс.
      4085. Маневрленген құрылғының қақпағына бу келтіргіште немесе алдыңғы жүрістің жоғары қысымды турбинасына бу келтіргіште және артқы жүріс турбинасында сенімді конструкциялы бу сүзгіштер орнатылуы тиіс.
      4086. Бас құбыр агрегаттары баяу бұрылуын автоматты құрылғылармен жабдықталуы тиіс. Шығатын көпірдің бұрылуын автоматты түрде ажыратуды көздеу қажет.

362. Бақылау-өлшеу аспаптары

      4087. Бас құбыр агрегаттарын басқару посттары:
      1) турбина валдарының және білік өткізгіштің айналу жиілігін;
      2) маневрленген қақпақшалардағы, алдыңғы және артқы жүру турбиналардың шүмектік қораптарындағы, реттеуіш сатылардағы, іріктеу магистральдарындағы және сору және нығыздау жүйесіндегі будың қысымы мен температурасын;
      3) әрбір мойынтіректің істен шыққан майының температурасын (температураның қашықтық көрсеткіші жергілікті аспапатарды орнатуды жоққа шығармайды);
      4) жүргізуге дайындық, өзгерткіштердіңғ ұзақ тұрақтың жай-күйіне дайындық және соған келтіру режимдерін;
      5) майды салқындатқыштағы қысымдық құбыр өткізгіштегі майдың қысымын;
      6) осы Қағиданың 3884-тармағының 2) тармақшасына сәйкес вакуумды өлшеуге арналған аспаптармен жабдықталуы тиіс.
      4088. Осы Қағиданың 4087-тармағында аталған аспаптардан басқа бас құбыр агрегаттар:
      1) әрбір мойынтірекке келіп тұратын майды бақылайтын асапаптармен;
      2) ротордың осьтік жағдайын өлшеуге арналған құрылғылармен;
      3) әрбір демеулік және тірегіш мойынтіректің жапсырмалары мен сегменттерінің ақ металының тозуын өлшеуге арналған штаттық құрылғылармен;
      4) қапсырмалармен немесе тік және көлденең жазықтардағы әрбір ротордың ахуалын тексеруге арналған басқа да аспаптармен;
      5) турбинаның кез келген корпусын ажыратқан кезде апаттық режим жағдайларындағы будың қысымы мен температурасын бақылайтын аспаптармен жабдықталуы тиіс.
      4089. Қосалқы құбыр генераторлары осы Қағиданың 4087 -тармағына сәйкес аспаптармен жабдықталуы тиіс.
      4090. Құбыр агрегаттар мынадай параметрлер:
      1) май айдайтын жүйедегі май қысымының түсуі бойынша;
      2) әрбір мойынтіректен шығатын май температурасының артуы бойынша;
      3) құбыр агрегатына кіретін май қысымының артуы бойынша;
      4) конденсатордағы қысымның артуы бойынша;
      5) роторлардың осьтік жылжуы бойынша апаттық-алдын алу сигнализациясы құралымен жабдықталуы тиіс.

4-кіші бөлім. Берілістер, бөлгіш және серпінді жалғастырушылар

363. Жалпы ережелер

      4091. Бас жетекте пайдалануға арналған өзгерткіш-бәсеңдеткіш тісті бергіштер осы Қағиданың 8-бөлімнің 189-тарауының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4092. 5-тен 20 м/с-ке дейінгі шеңберлік жылдамдықтағы бөлшектер статистикалық, ал 20 м/с және одан да көп шеңберлік жылдамдықтағы – динамикалық теңгеруге тартылуы тиіс. Динамикалық теңгерімнің дәлдігі:

v > 300 м/с үшін v = 24000/п; (808)
v = 20 м/с үшін v = 63000/п, (809)

      мұнда v – ауырлық ортасымен және бөлшектің айналу геометриялық осьі арасындағы қашықтық, мкм;
      п – айналу жиілігі, мин ^-1;
      v – шеңберлік жылдамдық, м/с.

      20-дан 300 м/с-ке дейінге шектердегі шеңберлік жылдамдықтың аралық мәні үшін v шамасы интерполяциямен анықталады.
      Қосатын жалғастырушының қатты бөлігі олар қатты қосылған бөлшектермен бірге теңгерілуі тиіс.
      4093. Бас беру конструкциясында барлық мойынтіректерге енуді қамтамасыз етуі тиіс.
      Беру корпустарында ішін қарау үшін оңай алынатын мойындардың жеткілікті саны болуы тиіс.
      Мойынның орналасуы бергіштің ішінде тұрған тістерінің барлық ұзындығын және мойынтіректерді қарау мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
      Планеталық бергіштерге осы талапты қолдану әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе пәні болып табылады.
      4094. Бергіштің корпусы желдеткіш құрылғымен жабдықталуы тиіс.
      Желдеткіш құбырлар жоғарғы ашық палубаға немесе сорғышпен қамтамасыз етілген жерге шығарылуы тиіс.
      Желдеткіш құбырлардың аяқ жақтары алау тоқтататын арматурамен жабдықталуы және бергіштің ішіне су тию мүмкіндігі болмайтындай етіп құрылуы тиіс.
      4095. Егер бас тіректік мойынтірек бергіштің корпусында орналасұан болса, корпустың төменгі бөлігі тиістінше нықталуы тиіс.

364. Тісті бергіш

1-параграф. Жалпы талаптар

      4096. Осы тараудың талаптары сыртқы және ішкі іліністері бар тісті цилиндрлік эвольвенттік, тістердің тік, жанама немесе шеврондық орналасуымен және майланатын және құрамында:
      бас энергетикалық қондырғылары (бас тісті бергіш);
      қосалқы тетіктері (қосалқы тісті бергіштер) бар әртүрлі кемелерде пайдалануға арналған тік, тангендік және дөңгелек тістері бар конустық бергіштерге қолданылады.
      Осы талаптарға қозғалтқыштың кез келген түріндегі бір- және көп машиналы жинақтарының түрлі нұсқаларында, сондай-ақ кемелік қосалқы тетіктердің жетектерінде пайдаланылатын іріктелген (немесе қатарланған) редукторлар мен мультипликаторлардың қатар және қиылысқан осьтерімен тісті бергіштер жауап беруі тиіс.
      4097. Планеталық бергіштерде теңестіруші құрылғы болуы тиіс. Үштен көп тәжі шеңбері сателлиттерінің саны бар бергіштерде эпицикл тарамдалған бағыттағы ергішпен толтырылуы тиіс.

2-параграф. Тісті доңғалақтар

      4098. Негізгі тісті өткізгіштердің тістегеріштерін уақытша қарлығы 620 МПа және одан жоғары қоспалы болаттан дайындалуы қажет. Қосалқы тісті өткізгіштер үшін төмен физикалық-механикалық сипаттамалы құрылымдық болатты, сондай-ақ шойындарды, қоланы және металл емес материалдарды пайдалануға рұқсат етіледі.
      4099. Тістегеріш тістері материалының қаттылығы доңғалақ тістері материалдары қаттылығынан кемінде 15 % жоғары болуы тиіс. Осы талаптар шыныққан беті бар тісті доңғалақтарға (цементтелген, азотталған, беті шыныққан және т.б.) қолданылмайды.
      4100. Өткізгіш қиғаш тістердің қиғаш радиусы кемінде 0,3m_п болуы тиіс.
      4101. Тістегеріштер мен доңғалақтар тістерінің және басқа да элементтерінің беріктігі есептеумен расталуы тиіс. Жұмысқа қабілеттіліктің негізгі критерийлері бойынша доңғалақ тістерін жоғарғы бет қабатының түйісу шыдамдылығына және ию кезіндегі шыдамдылыққа және бойлық шыдамдылыққа (химиялық-термиялық өңдеумен ірі модульды доңғалақтар үшін) тексеру есебі осы бөлімнің талаптарына негізделуі тиіс. Жекелеген жағдайларда жоғары қысымдар және жылдамдықтар кезінде тістердің тістесуінің есебі талап етілуі мүмкін
      Үлкен қуатты өткізу, тісті доңғалақтың айналу жылдамдығы кемінде 30 м/с өткізу, НТТА планетарлық өткізу және күрделі кинематикалық схемалары бар өткізу үшін Кеме қатынасының тіркелімінің келісімі бойынша мамандандырылған есептеу әдістемелерін пайдалануға рұқсат етіледі.
      Тісті өткізгіштердің геометриясының, құрастырылуының және дайындалуының ерекше жағдайларында осы тарауда келтірілген формулалар бойынша есептелген жұмысқа қабілеттілік критерийлерінен шегіністерге негізделген есептеулер немесе тәжірибелік деректер ұсынылған жағдайда Кеме қатынасы тіркелімімен рұқсат етілуі мүмкін.
      4102. Кеме қатынасы тіркелімінің мақұлдауына ұсынылатын тісті өткізгіштер бойынша техникалық құжаттамада мынадай деректер болуы тиіс:
      өткізгіштің түрі, қозғалтқыштың және муфтаның түрі;
      а_р сатылардағы тістесу саны;
      тиелу режимі;
      Т₁ – барынша ұзақ әрекеттегі жүктеме, Нм, кезінде әрбір тістегерішке берілетін айналдыру сәті. Пайдалану кезінде кернеуді ауыстыру циклдарының саны кемінде толық қызмет мерзімінде 10³ қысқа уақытта ең жоғарғы T_1max>K_AT₁ жүктемесі ықпал етуі мүмкін тісті өткізгіштер үшін әрбір тістегерішке ең жоғары жүктеме кезінде берілетін ең жоғарғы айналу сәті қосымша көрсетіледі, Т_1mах, Нм;
      п₁ – тістегеріштің айналу жиілігі, мин
      m_n – қалыпты модуль, мм;
      Z₁ және Z₂ – тістегеріштің және доңғалақтың тістерінің саны;
      b₁ және b₂ – тістегеріштің және доңғалақтың тісті тәжінің ені, мм;
      b_w – тісті тәждің жұмыс ені, мм;
       – тіс қалпақшасы биіктігінің коэффициенті;
      с* – радиалдық саңылау коэффициенті;
       – бөлгіш цилиндрдегі тіс желісінің иілу бұрышы, град;
      а_n – бастапқы контур профилінің бұрышы, град;
      X₁ және х₂ – тістегеріштер мен доңғалақтардың араласу коэффициенттері;
      Q – берілу нақтылығының дәрежесі;
      f_f – қолданыстағы стандарттар бойынша тіс профилінің қателіктеріне рұқсат ету, мкм;
      f_pb – қолданыстағы стандарттар бойынша тістесу жүрісінің жоғарғы шекті ауытқуы, мкм;
      F_b– қолданыстағы стандарттар бойынша тіс бағытына рұқсат ету, мкм;
      Р_ао– аспап тісінің ұшының айналу радиусы, мм;
      h_k – протуеранц биіктігі, мм;
      a₀ – протуберанц профилінің бұрышы, град;
      d_a0 – ішкі тістесу доңғалақтарын кесуге арналған қашағыш тістері ұшының диаметрі, мм;
      Z_o – қашағыш тістерінің саны;
      х_о – қашағыштың араласу коэффициенті;
      тістегеріш пен доңғалақтың тісті тәждерінің материалдары;
      _в1 және _в2– тістегеріш пен доңғалақ тістерінің өзектері материалының уақытша қарсылығы, МПа;
      _т1 және _т2– тістегеріш мен доңғалақ тістерінің өзектері материалының созылуы кезіндегі ағудың шегі, МПа;
      E₁ және Е₂ – тістегеріштер мен доңғалақтар тістері материалдарының серпімділік модулі, МПа;
      v₁ және v₂– тістегеріш пен доңғалақ тістері материалдарының Пуассон коэффициенттері;
      тістегеріш пен доңғалақ тістерін термиялық немесе химиялық термиялық өңдеу түрі;
      R_a1 және R_a2 – тістегеріш пен доңғалақ тістерінің жұмыстық жоғарғы беті мен бұрап алуының кедір-бұдырлық өлшемдері, мкм;
      HV₁ және HV₂ – тістегеріш пен доңғалақ тістерінің жұмыстық жоғарғы бетінің Виккерс бойынша қаттылығы;
      HB₁ және НВ₂ – тістегеріш пен доңғалақ тістерінің жұмыстық жоғарғы бетінің Бринелл бойынша қаттылығы;
      HBc₁ және НВс₂ – тістегеріш пен доңғалақ тістері өзектерінің Бринелл бойынша қаттылығы;
      h_t1 және h_t2 – тістегеріш пен доңғалақ тістерінің бастапқы құрылымға (өзектер) дейінгі шыныққан қабатының қалыңдығы, мм;
      v₄₀ және v₅₀ – 40 немесе 50 ҮС кезіндегі майдың кинематикалық тұтқырлығы, мм²/с.
      Көрсетілген жалпы өлшемдерден басқа коникалық өткізуге арналған бастапқы деректерде мыналар қамтылуы тиіс:
      тістің остік пішімі;
      ₁(_w),₂(_w2)– бөлгіш (бастапқы) конустардың бұрышы, град;
      m_te – ішкі айналма модулі, мм;
      R_we – ішкі конустық арақашықтық, мм;
      _m– тіс сызығы иілуінің орташа бұрышы, град.
      4103. Тіс сызығының номиналды жүктемесі F_t, H, мынадай байланыспен анықталады

      тіс сызығының мейлінше үлкен жүктемесі F_tmax, Н, мынадай байланыспен анықталады

      мұнда цилиндрлік сызық үшін

d₁=Z₁m_t,m_t=m_n/cos; (808)

      конус сызығы үшін

d₁=d_m1=m_teZ₁(1-0,5b₁/R_we) (809)

      4104. Тіс сызықтары мынадай ережелерге сай келуге тиіс:
      тістердің жұмыс беттерінің байланыс төзімділігі

 _HHp

      және майысқан кездегі тістердің төзімділігі

 _HFp

      мұнда _H и _F— осы Қағиданың 4105, 4126 тармақтары;
      _Hp и _Fp— осы Қағиданың 4117, 4134 тармақтары.
      Конус тіс сызықтары үшін есептік кернеулер цилиндрлік дөңгелектерге қолданылатын формулалар бойынша анықталады. Олардың конус дөнгелектерінің орташа бұйір қескіндері үшін параметрлері осы Қағиданың 4143 -тармағында берілген.
      Пиктік жүктемеге ұшырайтын сызықтар үшін мынадай талаптар орындалуға тиіс:
      тістердің жұмыс беттерінің статикалық беріктігі

 _{Hmax  HPmax,}

      және қисықтағы тістердің статикалық беріктігі

 _{Fmax  FPmax,}

      мұнда  _Hmax и _Fmax, — осы Қағиданың 4105, 4126 тармақтары;
       _{Hmax и FPmax,} осы Қағиданың 4117, 4134 тармақтары.
      4105. Байланыс кернеулерінің есептік мәндері, МПа, тігірін және дөңгелек тістері үшін мынадай формула бойынша анықталады

;, (810)

      мұнда _Н0— осы Қағиданың 4106 тармақтары;
      K_A — осы Қағиданың 4112 тармақтары;
      K_y— осы Қағиданың 4113 тармақтары;
      K— осы Қағиданың т 4114 тармақтары;
      К_Нв — осы Қағиданың 4115 тармақтары;
      К_Нa— осы Қағиданың 4116 тармақтары.
      Мейлінше көп байланыс керенулерінің есептік мәндері, МПа, тігірін және дөңгелек тістері үшін мынадай формула бойынша анықталады

,

      _HOmax — осы Қағиданың 4106- тармақтары.
      4106. Тігірін тістері үшін номиналды жүктеме кезінде байланыс кернеуі мынадай формула бойынша анықталады

 (811)

      дөңгелектің тістері үшін

,

      мұнда

,

      =1 — цилиндр сызықтары үшін;
      =0,85 - конус сызықтары үшін
      u=Z₂/Z₁— сызық саны;
      Z_1, Z₂ и Z_w — осы Қағиданың 4102 -тармағы;
      F_t и d₁ — осы Қағиданың 4103 -тармағы;
      Z_B(Z_D) - осы Қағиданың 4107 -тармағы;
      Z_{H -} - осы Қағиданың 4108 -тармағы;
      Z_{E -} осы Қағиданың 4109 -тармағы;
      Z_{е -} осы Қағиданың 4110 -тармағы;
      Z_в - осы Қағиданың 4111 -тармағы;
      Z_{K =} 1 – цилиндр сызықтары үшін;
      Z_{K =} 0,85 – конус сызықтары үшін.
      Осы Қағиданың (811) формуласында және әрі қарай « + » үстінгі белгісі — сыртқы байланыс үшін, нижний «—» — ішкі байланыс үшін.
      Т_1mах кезінде мейлінше жоғары кернеу, МПа, тігірін тістері үшін мынадай формула бойынша анықталады

,

      дөңлегек тістері үшін

,

      мұнда кіріс параметрлерінің мәндері мынадай кезде анықталуға тиіс F_t = F_tmax, K_A = 1,0 и K_х= 1,0.
      4107. Z_B (Z_D) коэффициенттері байланыс полюсында тігірінді (дөңгелекті) бірпарлы ұстау аймағында ішкі нүктегі байланыс кернеуі қайта есептеу үшін қолданылады мыне былай анықталады:
      тік тісті сызықтар үшін

 ,

      мұнда _а — тармақтары (822) формуласы бойынша;
      егер Z_B < 1, онда былай қабылдау керек Z_B = 1;

,

      егер Z_D < 1, онда былай қабылдау керек Z_D = 1;
      қисық тісті сызықтар кезінде 1

Z_В ⁼ Z_D ⁼ 1;

      мынадай жағдайда  < 1

      Z_B=M₁-(М₁-1)1;
      Z_D=M₂-(М₂-1)1;,

      мұнда — осы Қағиданың (823) формауласы бойынша.

      Бүйір кескінің ұстау бұрышы _tw мынадай байланыспен анықталады

,

      мұнда inv =tg -;

_t=arctg (tg_n/cos). (812)

      Тігірін мен дөңгелек тістері үстерінің диаметрлері:
      сыртқы ұстау сызығы үшін

, (813)

(814)

      сыртқы ұстау сызығы үшін

, (815)

, (816)

      Мұнда d1 – осы Қағиданың (808) формуласы бойынша және

d₂₌Z₂m_t, (817)

      мұнда m_t – осы Қағиданың (808) формуласы бойынша;

      теңестіру ауысуының коэффициенттері

y-x₂+x₁-y

      қабылданатын ауысу

y=(_w-)/m_t,

      мұнда

_w=cos_t/cos_tw, (818)

=0,5(Z₂+Z₁)m_n;

      теңестіру ауысуының коэффициенттері

y₀₂=x₂-x₀-y₀₂

      және қабылданатын ауысу

y₀₂₌(_w02-₀₂)/m_n

      долбякті дөңгелекпен станок арқылы ұстау, мұнда

_w02=₀₂cos_t/cos_tw02, (819)

₀₂=0,5(Z₂-Z₀)m_t,

;

      k_x2=0 мұндай болғанда x22 и k_x2=0,25-0,125_x2

      мұндай болғанда x₂<2

      Тігірін мен дөңгелектің негізгі диаметрлері

d_b1=d₁cos_t (820)

d_b2=d2cos_t (821)

      Бүйір жабынының коэффициенттері

(822)

      және өстік жабын коэффициенті

. (823)

      4108. Тістердің жанасқан беттерінің нысанын ескеретін коэффициент мынадай байланыспен анықталады

,

      мұнда тіс сызығы шалқаюының негізгі бұрышы

_b=arcsin(sincos_n).

      4109. Тігірін және дөңгелек тістері материалдарының механикалық белгілерін ескертеін көлемді коэффициент, ол жалпы мынаған тең болады

.

      Болат тіс дөңгелектері үшін (E₁=E₂=2,06Ч10⁵ МПа, v, = v₂=0,3)

Z_E= 189,8 МПа^0,5.

      4110. Байланыс сызықтарының сомалық ұзындығын ескеретін коэффициент мынадай формулалар бойынша анықталады:
      тік тізті сызықтар үшін

; (824)

      Қисық тісті сызықтар үшін, <1 болғанда

, (825)

      1 болғанда

(826)

      4111. Тіс сызығының шалқаю бұрышының әсерін ескеретін коэффициент

.

      4112. Сыртқы динамикалық жүктемені ескеретін коэффициент К_А, , бұл ретте оны анықтаудың арнайы әдістеемлері болмаған кезде осы Қағиданың 373 қосымшасы қабылданады.
      Мұз күшейткіштері бар кемелер үшін басты тіс сызықтарына арналған К_A коэффициенті К_AК'_A көбейтіндісі болып көрінеді, мұнда К'_А — осы Қағиданың 394 қосымшасы бойынша.
      Мейлінше көп жүктеме өлшемі T_1mах мынадай әдістердің бірі арқылы анықталуға тиіс:
      тәжірибе қою арқылы;
      Кеме қатынасы тіркелімімен келісіліп жүйе элементтерінің тығыз және демпті сипаттамалары ескерліп динамикалық есептеу;
      техникалық құжаттама немесе берілетін сәттің шекті өлшемін шектейтін құрылғылар сынақтарының нәтижелері бойынша.
      Тізілген деректер болмаған кезде Т_1тах ең көп жүктеме коэффициенті K_{st max} мынадай формула бойынша анықталады

T_1max=K_{st max}T_{1max eff},

      мұнда T_{1max eff}— қозғалтқыштың немесе атқарушы органның тарапынан беруге келтірілетін ең тиімді сәт (мысалы, жітік қоздыратын ең үлкен сәт немесе брашпиль білігіндегі сәт);
      K_{st max} — осы Қағиданың 373 қосымшасы бойынша қабылданатын ең үлкен жүктеме коэффициенті.
      4113. Көпмашиналы жітіктер мен қуаты бөлінген редукторларға арналған параллельді ағымдар арасындағы жүктеменің бөлінуінің тең емесітігін ескеретін К_у коэффициентң 1,15 тең болады. Қуатты ГТЗАның шевронды берулері К_y коэффициентін жартылай шеврондар арасындағы жүктемені бөлудің тең болмауы ескерліп белгіленуге тиіс. Басқа жағдайларда К_у =1.
      4114. Ішкі динамикалық жүктемені ескеретін К, коэффициентінің мәндері тік тісті цилиндр берулері үшін осы Қағиданың 375-қосымшасының кестелері бойынша, қисық тісті берулері үшін 1 — осы Қағиданың 376-қосымшасына сәйкес анықталады. Осы кестелерде 3 — 9 сандары ИСО 1328 стандарты бойынша жұмыстың жайлылығы нормалары бойынша дәлдік дәрежесін көрсетеді.
      K мынадай формаула бойынша анықталуы мүмкін

^К=1+K₀(Z₁)/100,

      мұнда К₀ — осы Қағиданың 374 қосымшасы бoйынша,

— дөңгелек жылдамдығы.

      Қисық тісті берулер үшін с < 1

K=1+K₀(Z₁)/100, (817)

      мұнда ^К и ^К— осы Қағиданың тиісінше 375 және 376 қосымшаларынан K_v мәндері, олар сол бір дәлдік дәрежесі бойынша табылған.
      Түрлі дәлдік дәрежелері бар жанасқан тісті дөңгелектер үшін K_vәлдіктің неғүрлым төмен дәрежесі кезінде анықталады.
      K_v мәндері берудің барлық түрлері үшін дұрыс, егер Z₁/100<3, сондай ақ мынадай жағдайларда:
      болат дөңгелектердің үлкен көлденең қиысы бар тісті тәжі болады;

F_t /b_w > 150 Н/мм и Z₁ < 50;

      беріліс резонансқа дейінгі аймақта жұмыс істейді (vZ₁/100<14 — қисық тісті беріліс үшін, vZ₁/100 <10 — тік тісті беріліс үшін).
      Ілінісе пайда болатын динамикалық жүктемені ескеретін Ккоэффициенті тігіріннің айналу жиілілігі 0,85n_E1 ден асқан кезде осы Қағиданың 377 қосымшасы бойынша есептеледі.
      Көлбеу және дөңгелеу тістері бас конус тісті берілістерп үшін K коэффициентінің мәндері ^e1 болғанда және тік тістерімен болады, егер

      және диск қалындығы тәждің еңіне Z₁ < 50 жақын болған жағдайда, болат дөңгелектер және

,

      мұнда мынадай теңдеу арқылы анықталады

. (828)

      К₁, К₂ және К₃, мәндері 221 кесте бойынша қабылданады. Егер
(F_t /b_eHK_A)< 100 Н/мм, онда осы мәндер 100 Н/мм ге тең болады. Конус берілістері үшін < 1 K болған кезде осы Қағиданың (827) формуласы бойынша анықталады, мұнда ^К и ^К — ^К нің осы Қағиданың (828) формулары бойынша тиісті мәндер.
      4115. Цилиндр берілістері тістерінің байланыс сызықтары бойынша жүктемені бөлудің теңсіздігін ескеретін коэффициент мынадай формула бойынша анықталады

, (829)

      мұнда F_By— мкм де,
      С_y — Н/мм·мкм де.
      F_вy мәні мынадай байланыстар арқылы есептеледі:

F_By=F_Bx-Y_B;
F_Bx=1,33f_sh+F_ma;
f_sh=f_shoW_tK_AK_y^K.

      Жалпы жағдайда f_sho мәні тігірін мен дөңгелектің иілу және бұрау деформацияларының жанасқан тістердің еңі бойынша жүктеміне бөлуге әсерін ескереді және көптеген факторларға байланысты болады. Егер аралықтағы дөңгелектердің орналасуы тіректер арасында ортылқтағыға жақын болса, онда
      f_sho=2,3_yH 10^-2мкм^.мм/Н— ұзынынан модификациясыз және тізтер бүйірінің модификациясых беріліс үшін;
      f_sho=1,6_yH 10^-22мкмк^.мм/Н — тістің бүйірінде ұзынынан модификация жасалып орындалған дөңгелек тістерінің берілісі үшін, мұнда Y_H=(b_w/d₁)²— қисық тісті және тік тісті берілсітерін үшін;
      Y_H=3(b_w/2d₁)² — шеврондық беріліс үшін (b_w — тісті тәждің жалпы еңі); егер тістер ұзынынан модификациямен жасалса, онда f_sho = 5?10^-3 мкм?мм/Н — тік тісті брілістер үшін; f_sho ⁼ 1,3^.10^-2 мкм^.мм/Н — қисық тісті берілістер үшін;
      Соңғы мәндер f_sho барлық жағдайда ең төмен есептелген болады.
      Тістерінің ұзынынан модификациясы жоқ берілістердің барлық үлгілері үшін

f_ma=2F_B/3,

      ал қолданған жағдайда

f_ma=F_B/3,

      мұнда F_в —F_в1 және F_в2 мәндерінің тиісінше тігірін мен дөңгелек үшін ен көбі.
      Көлемді шынықтыруға ұшыраған болат тістердің байланысы жағдайында және беті шынықтырылған тістер көлемді шынықтырылғандармен жұмыс істегенде

      (Hlim - осы Қағиданың 4118 -тармағы).
      Егер < 5 м/с, онда ең үлкен y_в мәні шектелмейді.
      5 м/с <  < 10 м/с болғанда

.

      > 10 м/с болғанда, онда

.

      Беті шынықтырылған және азоттарлға тістер үшін

,

      Бұл ретте кез клеген жылдамдықта y_в мәні 6 мкм нен аспауға тиіс.
      Егер тігірін мен дөңгелек тістерінің бетін нығайтуға әр түрі қолданылса, онда

,

      мұнда y_в1 и y_в2 — тиісінше тігірін мен дөңгелек мәндері.
      Тісті дөңгелектер жұбының орташа үлестік бүйір қаттылығы мынадай формула бойынша есептеледі

,

      мұнда

;

; . (830)

      Ішкі ілінісі бар берілістер үшін .

      Егер

(F_t/b_w)K_A<100 H/мм,

      онда

.

      Цилиндірлі қисық тісті берілістер үшін кернеудің полюстық шоғырлануына байланысты (байланыс сызығы бойымен қаттылықұтың ауыспалығы) қабылданады К_Hв 1,2.
      К_Hв коэффициенті конус берілістері үшін, бұл ретте тістердің жұмыс беттеріне жоғары қысымды ескеріп, мынадай формула арқылы есептеу қажет

K_HB=1,5K_HBe,

      мұнда тірек коффициенті K_HBbe- осы Қағиданың 381-қосымшасы.
      4116. Бір уақытта байланыс жасайты тістер жұптары арасында жүктемені бөлу коэффициентінің мәні _Нб мына формулалардың бірі арқылы есептелуі мүмкін:

      _у 2 болғанда

K_Hа=_а(0,45+К₄); (831)

      _у 2 болғанда

, (832)

      мұнда

;

W_tH=W_tK_yKК_HB;

      f_pb тиісінше тігірін мен дөңгелек үшін f_pb1 және f_pb2 ең үлкен мәндеріне тең қабылданады; егер f_pb <f_f, онда f_pb мәндердің үлкеніне ауыстыралыд f_f1 және f_f2, бас профильдерінің модификациясы бар тістер үшін, f_pb, орына 0,5 f_pb қою керек;

, (833)

      мұнда — осы Қағиданың (822) формулары бoйынша;
       — осы Қағиданың (823) формулары бойынша.
      Тістер көлемді шынықтырылғанда

,

      бұл ретте   5 м/с болғанда, ең жоғары мән ^Y шектелмейді.
      Егер 5 м/с <   10 м/с, онда ең боғары мән мынадай талаппен шектеледі

;

       > 10 м/с болғанда мынадай болуға тиіс

;

      Беті шынықтырылған немесе азотталған тістер үшін

      бұл ретте кез келген жылдамдықта ^Yмәні 3 мкм нен аспауға тиіс.
      Егер тігірін мен дөңгелек тістері бетін нығайту үшін түрлі әдістер қолданылса, онда

      мұнда ^Y1— тігірін үшін;
      ^Y₂ — дөңгелек үшін.
      ^Kнесептеу мәндері мынадай талаппен шектеледі

,

      мұнда _Y — осы Қағиданың (833) формуласы бойынша;
      ^Z — осы Қағиданың (824) — (826) формулаларының бірі бойынша.
      4117. Тігірін мен дөңгелек тістеріне арналған рұқсат етілетін байланыс кернеулері мынадай формула бойынша анықталады

(834)

      мұнда _Hlim — осы Қағиданың 4118 -тармағы;
      Z_N — осы Қағиданың 4119 -тармағы;
      S_Hmin — осы Қағиданың 4120 -тармағы;
      Z_L — осы Қағиданың 4121 -тармағы;
      ^Z — осы Қағиданың 4122 -тармағы;
      Z_R — осы Қағиданың 4123 -тармағы;
      Z_W — осы Қағиданың 4124 -тармағы;
      Z_X — осы Қағиданың 4125 -тармағы.
      Ең жоғары жүктеме қолданылған кезде рұқсат етілетін байланыс кернеулері мынадай формула бойынша анықталады

,

      мұнда S_HST — осы Қағиданың 4120 -тармағы.
      4118. Байланыс төзімділігі шегінің мәні _Hlim сынақтар деректері болмаған кезде осы Қағиданың 382-қосымшасынан таңдап алынады.
      4119. Негізгі режимдер үшін үзақ мәңгілік коэффициенті Z_N= 1.
      Артқа жүру және жүктеме циклдері аз болған жұмыстың басқа режимдері үшін Z_N= 1,1 қабылдау ұсынылады.
      Ең жоғары жүктеме режимі кезінде T_1max ұзақ мәңгілік коэффициенті Z_N тең болады:
      1,6 — көлемді немесе беті шыңықтырылған болат үшін;
      1,3 — газ ортасында азотталған болат үшін;
      1,1 — ваннада азотталған болат үшін.
      4120. Байланыс төзімділігі қорының ең төмен коэффициенттері S_Hmin, ілілі кезінде төзімділік қоры S_Fmin жұмыс беттерінің статикалық беріктігі S_hst және тіздердің статикалық қисық беріктігі S_HST осы Қағиданың 383-қосымшасына сәйкес белгіленеді.
      4121. Майдың тұтқырлығының әсерін ескеретін коэффициент мына формулалардың бірі бойынша анықталады:

      немесе

.

      850 MПа_Hlim1200 МПа болғанда

.

      4122. Шеңбер жылдамдығын ескертін коэффициент, мынадай формула бойынша анықталады

.

      850 МПа_Hlim1200 МПа диапазонында

^CZ^=CZL^+0,02.

      4123. Тістердің жанасқан беттері бедерінің әсерін ескеретін коэффициент мынадай формула бойынша есептеледі

,

      Бұл ретте мынадай талап сақталуға тиіс Z_R 1,15.
      R_Z100 мәні мынадай байланыстар арқылы шешіледі:

;

;

^R=0,05(R1^+R2⁾.

      Егер 850 МПа , онда

.

      _Hlim< 850 МПа болғанда C_ZL = 0,83; ,С_zv = 0,85; C_ZR = 0,15, ал у_Hlim > 1200 МПа болғандаC_ZL = 0,91; C_Zv = 0,93; C_ZR = 0,08 қабылдануға тиіс.
      4124. Беті тегіс беріктелген тістермен жұмыс істеу кезінде қаттылығы кем тістердің байланыс төзімділігін арттыруды ескеретін коэффициент (R_z < 6 мкм) мынадай формула бойынша анықталады

      130HB470 диапазоны үшін дұрыс, мұнда НВ— НВ₁ жәнеНВ₂  аттылықтарының ең төменгісі
      НВ < 130 болғанда, Z_w= 1,2, ал HB>470 — Z_w=1 қабылдануға тиіс.
      4125. Тістердің көлемін ескеретін коэффициент Z_x, осы Қағиданың 384 қосымшасынан алынады.
      4126. Иілім кернеулерінің есептік мәндері қауіпті қимада, МПа, тігірін және дөңгелек тістері үшін бөлек бөлек мынадай формула бойынша анықталады

(835)

      мұнда _F0 — осы Қағиданың 4227 -тармағы;
      K_A — осы Қағиданың 4112 -тармағы;
      K_y — осы Қағиданың 4113 -тармағы;
      ^K — осы Қағиданың 4114 -тармағы;
      ^KF — осы Қағиданың 4131 -тармағы;
      ^KF — осы Қағиданың 4132 -тармағы.
      Иілімнің ең жоғары кернеулерінің есептік мәндері _Fmax, МПа, тігірін және дөңгелек тістері үшін бөлек бөлек мынадай формула бойынша анықталады

,

      мұнда _FOmax — осы Қағиданың 4127 -тармағы.
      4127. Иілім кернеуі номиналды жүктеме кезінде

(836)

      мұнда b и m_n — осы Қағиданың 4102 -тармағы;
      F_t — осы Қағиданың 4103 настоящих Правил;
      — осы Қағиданың 4106 -тармағы;
      Y_F — осы Қағиданың 4128 -тармағы;
      Y_S — осы Қағиданың 4129 -тармағы;
      ^Y — осы Қағиданың 4130 -тармағы.
      Иілімнің ең жоғары кернеуі T_1max, МПа болғанда, тігірін және дөңгелек тістері үшін бөлек бөлек мынадай формула бойынша есептеледі

.

      Кіріс параметрлерінің мәндері былай анықталуға тиіс: F_t = F_tmax болғанда, ^KA^=1,0 және ^K=1,0.
      4128. Сыртқы ілініс кезінде тістің түрінің коэффициенті _n 25⁰ және   30⁰ болғанда мынадай байланыстар арқылы есептеледі:

,

      мұнда h*_F=h_Fe/m_n, S_Fn = S_Fn/m_n;
      h_Fe, S_Fn, _en — осы Қағиданың 385 қосымшасы.
       мен анықтау үшін мынау есептеледі:

,

      мұнда _t — осы Қағиданың (812) формуласы бойынша;

      сондай ақ

,

      мұнда – осы Қағиданың (823) формуласы бойынша;
      ^d және d_b тігірін үшін — осы Қағиданың (813), (820) формулалары бойынша,
      дөңгелек үшін — осы Қағиданың (814), (821) формулалары бойынша;

_е = arccos (d_b/d_e);

;

_et=_e-Y_e;

,

      мұнда ,

      и — осы Қағиданың 386, 387 қосымшалары;
      x_sm цилиндр берілістері үшін нөлге тең болады, конус үшін осы Қағиданың 4140 т;

,

      мұнда h_k и ₀ - осы Қағиданың 387 қосымшасы;

      құрал протуберанцсыз пайдаланылған жағдайда

h_k=0,₀=_n;

,

      мұнда Z_v – осы Қағиданың (830) формуласы бойынша;

;

      осы теңдеу қатысты шешілген кезде бірінші жақындауда=p/6 деп алуға болады;

,

      мұнда d тігірін үшін – осы Қағиданың (808) формуласы бойынша, дөңгелек үшін – осы Қағиданың (817) формуласы бойынша;

;

;

.

      Ішкі ілініс жағдайында

.

      және (h_F2 және S_Fn2- 149 сурет) анықтау үшін мынаны есептейді:

      мұнда _w02- осы Қағиданың (819) формуласы бойынша;

;

      мұнда ^d1- осы Қағиданың (815) формуласы бойынша;
      _w- осы Қағиданың (818) формуласы бойынша;

;

,

      мұнда ^d1- осы Қағиданың (816) формуласы бойынша;

;

,

мұнда ,,;

,

      _n=20⁰ болғанда,

;

.

      4129. Кернеулердің шоғырлануын ескеретін коэффициент мынадай формула бойынша есептеледі

.

      Сыртқы ілініс болғанда

; , (837)

      Сыртқы және ішкі іліністер үшін мынадай талап сақталуға тиіс

1  q_S < 8.

      Балама цилиндр дөңгеелктері үшін конус берілістері осы Қағиданың (836) формуласында Y_FY_S көбейтіндісі ^YFA^YSA^Y, ға ауыстырылады, мұнда Y_FA және Y_SA байланысы бйоынша Y_F және Y_S анықталады, онда е индексі параметрлер жағдайныда тізтің басына қымыс бұрышына сәйкес келетін а индексіне ауыстырылады; ^Y= 0,25 + 0,75/_vа Тісті берілістердің стандартты шығыс контурлары үшін Y_FA және Y_SA  рнайы диаграммалар бойынша анықталуы мүмін.
      4130. Тіс сызығы көлбеуі бұрышының әсерін ескеретін коэффициент мынадай байланыс бойнша есептеледі

,

      мұнда  – осы Қағиданың (823) формуласы бойынша;
       – градуста; егер >1, онда = 1 қабылдануға тиіс.
      ^Y ең төмен мәні мынадай талаппен шектеледі

,

      4131.^Kf коэффициенті мынадай байланыспен анықталады

,

      мұнда ^КH – осы Қағиданың (829) формуласы бойынша;

(839)

      Осы Қағиданың (839) формуласында b₁/h және b₂lh мәндерінің ең төменгісі қолданылады, бұл ретте шеврон дөңгелектері болғанда b — жартылай шевронның еңі;

       — тістің биіктігі.

      Конус және цилиндр дөңгелектері тіс бетінің бойлық модификациясымен немесе тістер бүйіріндегі модификациясымен қабылдагады N=1.
      4132. Есептік мәндер K_Fa = K_Ha, мұнда К_На — осы Қағиданың (831), (832) формулаларының бірі бойынша, мынадай талапты қанағаттандыруға тиіс:

.

      4133. Стандарттыдан айырмашылығы бар тіс кесетін құралды пайдалану кезінде, S_Fn, P_f және h_Fe параметрлерін тістің нақты профилі бойынша анықтау ұсынылады.
      4134. Тігірін мен дөңгелектер тістері үшін иілімге рұқсат етілетін кернеу мынадай формула бойынша есептеледі

, (840)

      мұнда _Flim — осы Қағиданың 4135 -тармағы;
      Y_ST — осы Қағиданың 4136 -тармағы;
      Y_N — осы Қағиданың 4137 -тармағы;
      Y_D — осы Қағиданың 4138 -тармағы;
      Y_relT — осы Қағиданың 4139 -тармағы;
      Y_Rrel — осы Қағиданың 4140 -тармағы;
      Y_X — осы Қағиданың 4141 -тармағы;
      S_Fmin — осы Қағиданың 4120 -тармағы.
      Ең үлкен жүктеме кезінде тігірін мен жөңгелек тістері иіліміне рұқсат етілетін кернеу мынадай формула бойынша есептеледі

.

      4135. Сынақ деректері болмаған кезде тістердің иілім кезіндегі төзімділігі шегінің мәні осы Қағиданың 389- қосымшасына сәйкес қабылданады.
      4136. Коэффициент

,

      мұнда — нөлдіктен кететін циклде тіс материалдарының иілім төзімділігі шегі.
      4137. Жұмыстың негізгі режимдері үшін ұзақ мәңгілік коэффициенті Y_N=1.
      Қызмет ету мерзімі ұзақ болмағанда (мысалы, артқа жүру берілісі кезінде) Кеме қатынасы тіркелімімен келісу бойынша Y_N > 1 қабылдауға болады.
      Ең жоғары жүктеме режимі үшін Т_1mаx мән Y_N осы Қағидаға 389 қосымшада берілген.
      4138. Коэффициент Y_D мәні мынадай болады:
      паразитты дөңгелектері үшін Y_D = 1,5;
      бірлі жарым реверсті жүктемесі бар жөңгелектер үшін Y_D = 1,1;
      тіс тәжі ыстықтай салынған дөңгелектер үшін (паразитты дөңгелектерді есптемегенде) Y_D=1,25,
      немесе, егер отырғызу диаметрі d_s және отырғызу бетіндегі радиалды қысым р_r белгілі болғанда,

,

      мұнда d және d_f - бөлу диамтері және есептелетін дөңгелектің ойыс диаметрі;
      басқа жағдайда Y_D = 1.
      4139. Кернеудің шоғырлануына материалдың әсер етуін ескеретін коэффициент , осы Қағиданың 390-қосымшасына сәйкес белгіленеді.
      4140. Тістің өтпелі бетінің бедеріне әсерін ескеретін коэффициент Y _relT, осы Қағиданың 392- қосымшасына сәйкес анықталады.
      Иілім кезіндегі төзімділіктің ең төмен коэффициенті осы Қағиданың 391 қосымшасынан алынады.
      4141. Тістер көлемінің әсерін ескертін коэффициент Y_x, осы Қағиданың 388 қосымшасына сәйкес анықталады.
      4142. Тігірін және дөңгелектің байланыс және иілім қоры коэффициентерінің есептеу мәндері мынадай талаптарды қанағаттандыруға тиіс:

;

.

      4143. Конус тісті берілістің тірек қабілеттілігін есептеу кезінде балама цилиндр тіс дөңгелектерінің орташа қосымша конустардың жаймыснда салынған ілініс пайдаланылады.
      4144. Бүйір қимасында балама цилиндр дөңгелектерінің паарметрлерін анықтау үшін тиісті есептік формулалар (индекс v).
      Тістер саны

      Бөлу (бастапқы) шеңбер диаметрлері

      Балама берілістің осьаралық арақашықтығы мен беріліс саны

,

.

      Тістер шындарының диаметрі

      мұнда h_am — тіс басының биіктігі бірдей биік тістері бар конус дөңгеелктерінің есептік қимасында

;

;

      Төмендейтін тістері бар конус дөңгелектері үшін

,

      мұнда h_ae — тіс басының ысртқы бүйірдегі биіктігі;
      _а — шындар конусының бұрышы;
      тігірін мен дөңгелектердің ығысу коэффициенттері (берілген)

.

      Тігірін мен дөңгелекке арналған тістің есептік қалындығын өзгертк коэффициенттері (берілген)

.

      Балама цилиндр шеңберлерінің бөлу (бастапқы) диаметрлері

,

      мұнда

.

      Бүйірдің балама цилиндр берілісін жабу коэффициенттері:

,

      мұнда

;

      осьтік:

;

;

      сомалық:

e_vg = e_va + e_vb      

      Тігіріннің бұралуының балама жиілілігі

.

      4145. Балама цилиндр дөңгелектерінің қалыпты қимада параметрлерін анықтауға арналған есептік формулалар (индекс vn).

      Тістер саны

;

,

      мұнда

      .

      Балама цилиндр дөңгелектерінің бөлу (бастапқы) шеңберлерінің диаметрлері

;

.

      Тістер шындарының диаметрі

.

      Негізгі шеңбер диаметрі

.

      Жабын коэффициенті

.

      4146. Ірі модульды тістерді химиялық-термикалық өңдеуі бар тісті дөңгелектер (m_n 7,5 мм) тереңдік беріктігіне қосымша тексерілуге тиіс. Тереңдік байланыс беріктігі қорының есептік коэффициенті S_Hгл тігірін мен дөңгелек үшін бөлек анықталуға және мынадай талапты қанағаттандыруға тиіс

,

      мұнда — осы Қағиданың (810) формуласы бойынша;
      - тереңдік байланыс төзімділігінің шегі, мынадай формулалар бойынша анықталады

           0,6 болғанда

      және

            0,6,

      мұнда _Т – сызаттардың өзекшеде емес, ал беріктелген қабатта пайда болуын ескеретін коэффициент, осы Қағиданың 393 қосымшасының қисықтары бойынша анықталады;

      параметр

,

      uде                     

      - ілініс полюсындағы тістердің жанасқан профильдері қисығының келтірілген радиусы.
      Тереңдікті байланыс беріктілінің ең төмен коэффициенті

3-параграф. Жетектер

      4147. Тістегеріштің 120⁰ және одан жоғары бұрышпен орналасуы кезінде үлкен доңғалақ білігінің диамері аралық білік жетегі диаметрінен 1,1 кем болуы тиіс, ал тістегеріштің қалған басқа жағдайларда орналасуы кезінде аралық білік диаметрінен 1,15 кем болуы тиіс. Бұл ретте доңғалақ білігі мен аралық білік материалының механикалық қасиеттерінің сипаттамалары ескерілуі қажет.
      4148. Мұз сыныбы кемелері үшін негізгі тісті өткізгіштердің біліктері, тістегеріштері мен тісті доңғалақтары Т=К'_А·Т₁ айналу сәтінен есептелуі тиіс, мұндағы К'_А – осы Қағиданың 394-қосымшасы (осы Қағиданың 2674-тармағы).
      Мұзжарғыштардың негізгі тісті өткізгіштерінің статистикалық беріктігін тексеру үшін Т_1max ең жоғарғы жүктемесін «білік-білік жетегі» кешені элементтерінің ықшамдалған беріктігі мен берілетін айналу сәтін шектейтін құрылғының болуы ескеріле отырып, Кеме қатынасының тіркелімінің келісімі бойынша алынуы тиіс.

4-параграф. Майлау

       4149. Негізгі өткізгіштердің тісті іліністері мен сырғу мойынтіректерін майлау қысыммен жүзеге асырылуы тиіс. Майдың қысымын реттеу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс. Май қысымының рұқсат етілген мөлшерден асып кетуін болдырмайтын сақтандыру құрылғысы қарастырылуы тиіс.
      4150. Тісті іліністерге майдың түсуі бүркігіштердің көмегімен жүзеге асырылуы тиіс.
      Бүркігіштер майдың тығыз желпуіш түріндегі ағыспен түуін қамтамасыз етуі тиіс, бұл ретте көрші ағыстар бір-бірін жабуы тиіс.
      Бүркігіштер алға және артқа жүру жұмысы кезінде май ілініске тартылатындай етіп орналасуы тиіс.
      Майдың мойынтіректерге және бүріккішке жеткізілуі, сондай-ақ майдың олардан шығарылуы майдың көбіктенуі мен майғындауы болмайтындай етіп орындалуы тиіс.
      4151. Майлау жүйесі осы Қағиданың 56-бөлімінің талаптарына жауап беруі тиіс.

5-параграф. Басқару, қорғау және реттеу

      4152. Басқару бекеттері осы Қағиданың 186-тарауының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4153. Өткізгіштер жүйедегі майлау кіргендегі және температура кіргендегі және шыққандағы қысымды өлшеуге арналған аспаптармен, сондай-ақ редуктор корпусындағы майдың деңгейін өлшеуге арналған құрылғымен жабдықталуы тиіс.
      4154. Әрбір сырғу мойынтірегі және әрбір тірек мойынтірегі температура өлшеу құрылғысымен жабдықталуы тиіс. Кемінде 2250 кВт берілу қуаты кезінде тіректік мойынтіректер үшін пайдаланылған майдың жалпы температурасын шыққан кезде өлшеуге рұқсат етіледі. Кеме қатынасының тіркелімі температураны өлшеуге арналған және тербелу  мойынтіректеріне арналған құрылғыны талап етуі мүмкін.
      4155. Мойынтіректегі май температурасының белгіленген шектен артуынан немесе майлау жүйесіндегі қысымның төмендеуінен қорғау үшін авариялық-ескерту сигнализациясы көзделуі қажет.

365. Серпімді және байланысты бөлу муфталары

1-параграф. Жалпы талаптар

      4156. Осы талаудың талаптары негізгі және қосалқы механизмдердің серпімді және байланысты бөлу муфталарына қолданылады. Байланысты бөлу элетромагнитті және гидравликалық муфталарға осы талаптар қайсысы қолайлылығына қарай таралады.
      4157 Білік жетектері муфталарының қатты бөлшектерінің материалдары осы Қағиданың 176-тарауының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4158. Байланыстыру фланцтары мен байланыстыру бұрандалары осы Қағиданың 188 және 189-тарауларының талаптарына, ал білікке шпонсыз қондырылған муфталар осы Қағиданың 191-тарауының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4159. Мұзға күшейтілген кемелерге арналған серпімді және байланынысты бөлу муфталары осы Қағиданың 4148-тармағының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4160. Бір негізгі қозғалтқышы бар кемелердің білік жетектері муфталарының құрылысы, муфта істен шыққан жағдайда, кемені басқаруды қамтамасыз ететін жылдамдықта кеменің жүру режимін қолдау мүмкіндігін қарастыруы қажет.

2-параграф. Серпімді муфталар

      4161. Егер осы Қағиданың 4160-тармағының талаптары қамтамасыз етілмесе, онда кесу немесе созуға жұмыс істейтін резеңке немесе ұқсас синтетикалық материалдан жасалған серпімді элементтердің шекті статистикалық сәті муфтаның айналу сәтінен сегіз еседен кем болмауы тиіс.
      4162. Негізгі механизмдердің және дизель-генераторлық агрегаттардың серпімді муфталарын есептеу кезінде айналдыру тербелісі тудырған қосымша жүктеме назарға алынуы тиіс (осы Қағиданың 9-бөлімінің 8-кіші бөлімі).
      4163. Дизель-генератодың агрегаттардың серпімді муфталары қысқа тұйықталу кезінде туындайтын сәтке шыдауы тиіс. Осындай деректер болмаған жағдайда, ең жоғарғы айналу сәті муфтаның айналу сәтінен 4,5 номиналдықтан кем болмауы тиіс.
      4164. Негізгі механизмдер құрылғылары және дизель-генератордың агрегаттар муфталарының резеңке немесе ұқсас синтетикалық материалдан жасалған серпімді элементерін 5-60 ⁰С температура диапазонында толығымен тиеу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.

3-параграф. Байланысты бөлу муфталары. Білікті айналу құрылғы

      4165. Негізгі механизмдердің байланысты бөлу муфталарында ұзақ сырғуды болдырмайтын құрылғы болуы тиіс.
      4166. Негізгі механизмдердің байланысты бөлу муфталарын негізгі механизмдерді басқару бекеттерінен басқару мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
      Байланысты бөлу муфталарының өзінде тікелей резервті (авариялық) басқару құрылғысы көзделуі тиіс.
      4167. Байланысты бөлу муфтасы арқылы бір ескекті білікке екі немесе одан көп қозғалтқыш жұмыс істеген кезде оларды басқару құрылғысы түрлі бағытта айналатын қозғалтқыш жұмыс істеп тұрған кезде олардың бір мезгілде қосылу мүмкіндігін болдырмауы тиіс.
      4168. Механикалық жетегі бар білікті айналу құрылғысында қосылған білікті айналу құрылғысы кезінде өткізгіштер мен муфтану қосу мүмкіндігін болдырмайтын блоктағышы болуы тиіс (2702-тармағы және осы бөліктің 4038-тармағының 4) тармақшасы).

5-кіші бөлім. Қосалқы механизмдер

366. Механикалық жетекті ауа компрессорлары

1-параграф. Жалпы талаптар

      4169. Компрессорлардың қабылдау келте құбырлары сүзгілермен жабдықталуы тиіс.
      4170. Компрессорлар компрессордың соңғы сатысындағы ауа салқындатқыштан шығар кезде ауаның температурасы кемінде 90 ⁰С болатындай етіп жобалануы және температура артқан кезде іске қосылатын сигнал құрылғысымен немесе АІЖ жабдықталуы тиіс.
      4171. Компрессорлардың салқындату қуыстары түсіру құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.

2-параграф. Сақтандыру құрылғылары

      4172. Компрессордың әрбір сатысында немесе тікелей одан кейін қысымды ұлғайту құбырында клапан жабық кезде сатыдағы қысым 1,1 есептіктен артуына жол бермейтін сақтандырғыш клапан орнатылуы тиіс. Клапанның құрылымы оның компрессорда орнатылғаннан кейін реттелу немесе ажыратылуы мүмкіндігін болдырмауы тиіс.
      4173. Компрессорлардың көлемі кемінде 0,5 м³ картерлері осы Қағиданың 4213-тармағының талаптарына жауап беруі тиіс сақтандыру клапандарымен жабдықталуы тиіс.
      4174. Салқындату корпустары трубалар жарылған жағдайда ауаның еркін шығуын қамтамасыз ететін сақтандыру құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.

3-параграф. Иінді білік

      4175. Осы Қағиданың 4177 және 4178-тармақтарында берілген тексеру есебі әдісі кеменің ауа компрессорының және бір және бірнеше сатылы сығатын қатар, V және W-тәрізді орналасқан цилиндірлері бар тоңазыту агенті компрессорының болат иін біліктеріне қолданылады.
      Шойын иін біліктері, сондай-ақ осы Қағиданың (841) және (842) формулалары бойынша есептелген болат иін біліктердің өлшемінен ауытқуы негізделген есептік және тәжірибелік деректер ұсынылған жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің келісімі бойынша рұқсат етілуі  мүмкін
      4176. Иінді біліктер 410-780 МПа дейін аралықтағы уақытша қарсылығы бар болаттан дайындалуы тиіс.
      Уақытша қарсылығы 780 МПа жоғары болатты қолдану әрбір жағдайда Кеме қатынасының тіркелімінің арнайы қарастыру мәні болып табылады.
      Шойын иінді біліктер осы Қағиданың 564-қосымшасына сәйкес ферритті-перлитті құрылымы бар шар тәрізді графитті шойыннан дайындалуы қажет.
      4177. Компрессор иінді білігі мойындарының диаметрі d_к, мм, мына формула бойынша анықталатын мәннен кем болмауы тиіс:

, (841)

      мұндағы D_p – цилиндрдің есептік диаметрі, мм; бір сатылы сығымдау кезінде D_p = D_ц;
      D_ц – цилиндр диаметрі, мм; жекелеген цилиндрлерде екі және көп сатылы сығымдау кезінде D_p = D_B;
      D_B – жоғары қысымды цилиндр диаметрі, мм; бір сатылы поршеньде екі сатылы сығымдау кезінде D_p = 1,4D_B; бір дифференциалды поршеньде екі сатылы сығымдай кезінде

;

      D_H – төмен қысымды цилиндр диаметрі, мм;
      р_к – ауа компрессорларына арналған жоғары қысымды цилиндрдің сығымдау қысымы, МПа; тоңазыту машиналарының компрессоры үшін р_к мәні осы Қағиданың 557-тарауы бойынша алынуы тиіс;
      L_p – рамалық мойынтіректер арасындағы есепті арақашықтық, мм;
      L_p=L' екі рамалық мойынтірек арасында бір қиғаш тиек орналасқан кезде;
      L_p =1,1 L' – екі рамалық мойынтірек арасында екі аралас қиғаш тиек орналасқан кезде;
      L' – рамалық мойынтіректер ортасы арасындағы нақты арақашықтық, мм;
      s – піспектің жүрісі, мм;
      k' f, ₁ – осы Қағиданың 395, 396 және 397-қосымшаларына сәйкес алынатын коэффициенттер.
      4178. Білік бетінің қалыңдығы h_k, мм, мына формула бойынша анықталатын мәннен кем болмауы тиіс:

      (842)

      R_m – уақытша қарсылық, МПа, уақытша қарсылығы 780 МПа артық материалды пайдаланған кезде есептеу үшін R_m = 780 МПа деп алу қажет;
       = 0,9 – барлық жоғарғы беті азотталған не Кеме қатынасының тіркелімімен мақұлданған бекітудің басқа түрлеріне ұшыраған біліктер үшін;
       = 0,95 – қалыптардағы немесе талшықтар бағытындағы қақталған біліктер үшін;
       = 1 – бекітуге ұшырамаған біліктер үшін;
      к₁, ₁,₂ – Осы Қағиданың 398 және 400-қосымшаларына сәйкес қабылданған коэффициенттер;
      р_k – осы Қағиданың 4177-тармағының талаптарына сәйкес қабылданған тығыздау қысымы;
      с₁, – рамалы мойынтіректің ортасынан беттердің орташа жазықтығына дейінгі арақашықтық; екі рамалы мойынтіректің арасында орналасқан аралас қиғаш тиектер кезінде тіректен барынша алшақ орналасқан беттің орташа жазықтығына дейінгі арақашықтық алынады, мм;
      b – беттің ені, мм;
      f₁ – осы Қағиданың 401-қосымшасына сәйкес алынған коэффициент.
      Қосымшаларда келтірілген коэффициенттердің аралық мәндері желілік интерполяциямен анықталады.
      4179. Біліктерді жобалау және дайындау кезінде осы Қағиданың 4013-4014-тармақтарының талаптары орындалуы тиіс.

4-параграф. Бақылау-өлшеу аспаптары

      4180. Компрессордың әрбір сатысына манометр орнатылуы тиіс.
       4181. Тегеурінді келте құбырда компрессордан кейін тікелей ауаның температурасын өлшеу мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
      4182. Бақылау-өлшеу аспаптарымен ілінген компрессорлардың жабдықтары әрбір жағдайды Кеме қатынаыс тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе болып табылады.

367. Сорғылар

1-параграф. Жалпы талаптар

      4183. Айдалатын сұйықтықтың мойынтірекке түсуіне қарсы шаралар көзделуі тиіс. Сұйықтықты айдау мойынтіректі майлау үшін пайдаланылатын сорғылар үшін ерекшеліктерге жол беріледі.
      4184. Сорып алу жағында орналасқан сорғылардың сальниктерін гидравликалық бекітпелермен жабдықтау ұсынылады

2-параграф. Сақтандыру құрылғылары

      4185. Егер сорғы құрылысы қысымды есептіден аса артыру мүмкіндігін болдырмасы, сорғы корпусында немесе бірінші бекітпе клапанға дейін құбырда сақтандыру клапаны көзделуі тиіс.
      4186. Жанатын сұйықтықты айдауға арналған сорғыда сақтандыру клапанынан сұйықтықты өткізу сорғының сорып алынатын қуысында немесе құбырдың сорып алынатын бөлігінде жүзеге асырылуы тиіс.
      4187. Гидравликалық соққының туындауын болдырмайтын шаралар көзделуі тиіс; осы мақсаттар үшін өткізу каналдары ұсынылмайды.

3-параграф. Беріктікті тексеру

      4188. Сорғы роторының шекті айналу жиілігі айналу жиілігінің 1,3 есептікке кем болмауы тиіс.
      4189. Сорғы бөлшектері оларда сорғының есептік өлшемдеріне сәйкес күш салу әрекет еткен кезде беріктікке тексерілуі тиіс. Бұл ретте бөлшектердегі келтірілген кернеу бөлшек материалдарының ағындылығы 0,4 еселік шегінен артпауы тиіс.

4-параграф. Өздігінен сорып алатын сорғылар

      4190. Өздігінен сорып алатын құрылғымен жабдықталған сорғылар  жұмысты қамтамасыз етуі тиіс және «құрғақ сорып алу» жағдайында сорып алу құрылғысының ластанған суда жұмыс істеуін болдырмайтын құрылғысы болуы тиіс.
      4191. Өздігінен сорып алатын сорғыларда мановаккумметрді қосуға арналған орын көзделуі тиіс.

5-параграф. Мұнай құю кемелерінің жанғыш сұйықтықты айдайтын сорғыларына, жүк, тазалау және балласт сорғыларына қосымша талаптар

      4192. Білік нығыздалуы туындаған жылыстаулар ауа мен газдың тұтанатын қоспаларының қалыптасуына алып келмейтін мөлшерде булар мен газдардың қалыптасуын тудыратындай болуы тиіс.
      4193. Шамадан тыс қызу мен ауналу бөлшектерінің нығыздауларында тұтану мүмкіндіктері болдырылмауы тиіс.
      4194. Сорғы конструкциясында төмен электр өткізгішті (пластмасса, резеңке) материалдар қолданған кезде отырғызғышты қосу немесе зарядтарды алып тастау мен оларды корпуска бөлу құрылғысын пайдалану арқылы осы электр зарядтарын алу үшін шаралар қолданылуы қажет.
      4195. Осы Қағиданың 2733-тармағына сәйкес жүк сорғылары үй-жайларында орнатылған сорғылардың корпустары температура датчиктерімен жабдықталуы тиіс.

368. Желдеткіштер, ауаайдауыштар мен турбоайдауыштар

1-параграф. Жалпы талаптар

      4196. Осы тараудың талаптары осы Қағиданың 10-бөлімінде регламенттелген жүйелерді керекті заттармен қамтамасыз етуге арналған желдеткіштерді, сондай-ақ ішкі жану қозғалтқыштардың турбоайдауыштары мен қазандықтардың ауаайдауыштарын жобалау және дайындау кезінде орындалуы тиіс.
      4197. Қосатын жалғастырушылармен бірге желдеткіштер мен ауа айдауыштардың роторлары, сондай-ақ турбоайдауыштардың роторлары жиында осы Қағиданың 4092-тармағына сәйкес теңгерілген болуы тиіс.
      4198. Желдеткіштердің, ауайдауыштардығ және турбоайдауыштардың сорғыш келтеқұбырлары оларға бөтен заттардың түсуінен қорғалуы тиіс.
      4199. Турбоайдауыштардың мойынтіректерді майлау жүйесі майға ауа түсу мүмкіндігі болмауы тиіс.

2-параграф. Беріктігін тексеру. Мұнай құйғыш кемелердің жүк сорғылары орын-жайларының, қауіпті жүктерді тасымалдауға арналған орын-жайлардың және бактарда жарамайлары бар автокөліктерді тасымалдайтын жүк орын-жайларының желдеткіштеріне қосымша талаптар

      4200. Турбиналардың жұмыс дөңгелегі және айдауыштар айналу жиілігі кезінде 1,3-ке тең, кез келген қимада келтірілген қысым бөлшек материалдарының 0,95 шегіне есептелуі тиіс.
      Турбиналардың жұмыс дөңгелегі және айдауыштар 1,2 тең айналу жиілігі кезінде 3 минуттан кем емес аралықта сынау арқылы беріктігіне тексерілуі тиіс.
      Турбиналардың жұмыс дөңгелектері мен айдауыштарын осылай тексеру міндетті болып табылады.
      Бұзылмайтын бақылаудың мақұлданған әдістерінің бірінен жұмыс дөңгелегінің әрбір соқпаларын бақылау көзделген жағдайда сериялық үлгілер мұндай тексеріске тартылмайды.
      Газтурбиналық айдауыштар үшін қысымдардың шоғырлауды және иілгіштікті ескеретін есептеу әдістерін (соңғы элементтер әдісі) қолданған жағдайда, Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша беріктіктің басқа да запастарына да жол берілуі мүмкін.
      4201. Желдеткіштің қанаты мен корпусының арасындағы әуе саңылауы мойынтірек аумағындағы қанат белдігінің мойнының 0,1 диаметрінен, бірақ барлық жағдайларда 2 м кем болмауы тиіс (бұл ретте 13 мм артық жасамауға болады).
      4202. Желдеткіштің корпусына бөтен заттардың түсуінің алдын алу үшін желдету арналарының кіретін және шығатын жерлерінде ашық палубада көлемі 13 мм-дан артық емес ұяшықтары бар қорғау торлары орнатылуы тиіс.
      4203. Айналатын бөлшектер мен корпуста электрлік зараядтардың толып қалуының алдын алу үшін олар статикалық электр зараядтарының туындатпайтын материалдардан жасалуы тиіс. Бұдан басқа, кемелерде желдеткіштерді орнату осы Қағиданың 13-бөлімінің талаптарына сәйкес кеме корпусын сенімді жерге қосылуын көздеуі тиіс.
      4204. Қанаты мен корпусы (қанатпен түйісуі мүмкін аумақта) өзара іс-қимыл кезінде ұшқын пайда болмайтын материалдардан дайындалуы тиіс.
      Ұшқын пайда болғызбайтын қанаттар мен корпус материалдар үйлесіміне:
      1) статикаға қарсы қасиеттері бар метал емес материалдар;
      2) темір емес негіздегі қорытпалар;
      3) тот баспайтын аустеникалық болат;
      4) егер қанат аумағындағы корпустың ішінде темір емес негіздегі қорытпалардан дайындалған шығыршық орнатылса, алюминий немесе магни қорытпаларынан, ал корпусы шойыннан немесе болаттан (тот баспайтын аустениттік болатты қоса алғанда) дайындалған қанаттар;
      5) олардың арасындағы саңылау кемінде 13 мм болған жағдайда, шойын және болат ұанаттар мен корпустардың кез келген үйлесімі (ұанаттары мен корпустары тот баспайтын устеникалық болаттан дайындалғанды қоса алғанда) жатады.
      4205. Осы Қағиданың 4204-тармағында көзделмеген қанаттар мен корпустардың материалдарының басқа да үйлесімі, егер жүргізілген тиісті сынақтар ұшқын түзбейтіндігін дәлелдесе, оған рұқсат берілуі мүмкін.
      4206. Қанаттар мен корпус материалдарының мынадай үйлесімдерін қолдануға жол берілмейді:
      1) қанаттары алюминий немесе магни қорытпаларынан дайындалған, ал корпусы темір емес негіздегі қорытпалардан;
      2) темір емес негіздегі қорытпалардан дайындалған қанаттар, ал корпустар алюминий немесе магни қорытпалардан;
      Олардың арасындағы саңылау кемінде 13 мм болған кезде темір емес негіздегі қорытпалардан дайындалған қанаттар мен корпустар.

369. Ортадан тепкіш сепараторлар

1-параграф. Жалпы талаптар

      4207. Сепараторлардың конструкциясы мұнай өнімдерінің және сепараттаудың кез келген режимдерінде олардың буларының ағып кетуін болдырмауы тиіс.
      4208. Сепараторлардың барабандары динамикалық теңгерілген болуы тиіс. Алынатын бөлшектерінің жағдайы таңбалануы тиіс. Тарелка ұстаушы мен барабанның конструкциясы олардың дұрыс жиналмау мүмкіндігін болдырмауы тиіс.
      4209. «ротор - статор» жүйесі айналудың сындарлы жиілігінің аймағы бос күйінде де, сол сияқты толы күйінде айналудың жұмыстық жиілігінен асатындай етіп есептелуі тиіс.
      Айналудың сындарлы жиілігі аймағының есептелгеннен төмен болуы сепаратордық ұзақ сенімді жұмысы дәлелденген жағдайда ғана жол беріледі.
      4210. Қосуды жалғастыру конструкциясы сепаратордың барлық жұмыс режимдерінде ұшқын түзу, рұқсат етілмегенген қызуды болдырмауы тиіс.
      4211. Газдық, тасымалданатын метанда орнатылған және ішкі жанудың қос отындық қозғалтқыштарына метанды жеткізу жүйесінде пайдаланылатын компрессорлар (осы Қағиданың 4394-тармағы) сорғыштағы температура 163 ⁰С артпаға кезде амосферліктен 25 – 30 МПа-ға дейін қысымның артуын қамтамасыз етуі тиіс.

2-параграф. Беріктігін тексеру

      4212. Сепаратордың айналатын бөлшектері кемінде 30-ға артатын айналу жиілігі кезіндегі іс-қимылы кезіндегі беріктігіне тексерілуі тиіс; бұл ретте ондағы жиынтық қысым бөлшек материалыының аумалылығы шегінде 0,95-тен аспауы тиіс.
      4213. Дайындаушы зауыттың қабырғасында сепаратордың басты үлгісі кемінде 30 % есептік жиіліктен асатын айналу жиілігі кезінде сынау арқылы айналатын бөліктірінің беріктігіне тәжірибелік тексеріске тартылуы тиіс.

3-параграф. Бақылаулық өлшеу және қорғау құралдары

      4214. Сепарация үдерісіне бақылау құрылғысы көзделуі тиіс.
      4215. Сепараторларды агрегаттың рұқсат етілмеген дірілі туындаған кезде сепараторды автоматты түрде өшіру құрылғысымен жабдықтау ұсынылады.

6-кіші бөлім. Палубалық механизмдер

370. Жалпы ережелер

      4216. Тежегіш жапсырмалар мен оларды бекіту теңіз суына және мұнай өнімдеріне төзімді болуы тиіс. Тежегіш жапсырма 250 ⁰ С температураға дейін қызуға шыдамды болуы тиіс.
      Тежегіш жапсырма мен тіреуіш қаңқаның арасын қосылыстардың рұқсат етілген қызуға шыдамдылығы механизм жұмысының барлық мүмкін болатын режимдері қосылыстардағы қызудан жоғары болуы тиіс.
      4217. Механикалық және қолдан жасалған жетектері бар механизмдер олардың бір мезгілде жұмыс істеу мүмкіндігін болдырмайтын бұғаттайтын құрылғымен жабдықталуы тиіс.
      4218. Палубалық механизмдерді басқару құрылғысы маховиктің айналуы оң немесе рычагты өзіне тарту қозғалысымен, ал түсуі – маховиктің айналуы солға немесе рычагты өзінен итеру қозғалысымен жүргізілуін таңдау арқылы орындалуы тиіс. Тежегіштерді тоқтату маховиктерді оңға айналдыру, ал шегіндіріп тежеуді – солға айналдыру арқылы жүргізу керек.
      4219. Басқару құрылғысы, сондай-ақ бақылау-өлшеу құралдары басқару орнынан оға бақылау жасау қадағаланатындай орналасуы тиіс.
      4220. Гидравликалық жетектері бер немесе басқару механизмдері осы Қағиданың 69-бөлімінің талаптарына қосымша жауап беруі тиіс.
      4221. Шығырлардың барабандары, көп қабатты болып табылатын арқандық орам, ал арқан бірнеше қабатты жүкке тартылуы мүмкін, ораманың жоғарғы қабатына арқанның 2,5 диаметрінен кем емес қалқаны болуы тиіс.
      4222. Жүк оғының шығырлары мен шырмалғышы, жүк көтеру механизмдері, оқ ұшуының өзгеруі, крандар мен көтергіштердің бұрылулары мен қозғалыстары және басқа да палубалық механизмдер, 0,1 және 2 жарылыс қаупі бар аймақтарда орналасқан жағдайда, егер олар мұнайдың құйылуын жою жөніндегі операциялар уақытында пайдаланылса жарылыс қауіпсіз дайындақты жасалуы және құзыретті ұйым берген жарылыс қауіпсіздігі туралы куәлігі болуы тиіс (жарылыс қауіпті аймақ – осы Қағиданың 542-тарауы).

371. Рульдік жетектер

1-параграф. Жалпы талаптар

      4223. Басты және қосалқы рульдік жетектер (осы Қағиданың 51-тарауының 6-параграфы) олардың біреуінің жеке зақымдануы басқа жетектің істен шығармайтындай етіп құрылуы тиіс.
      4224. Екі немесе бірнеше бірдей қуатты агрегаттары бар басты рульдік жетек (осы Қағидаға 1031-тармағы) оның құбыр өткізгішіндегі немесе оның қуатты ұондырғыларының біреуінің жеке зақымдануы рульдік жетектің қалған бөлігінің істен шығармайтындай етіп құрылуы тиіс.
      10000 және одан да көп сыйымдылығымен мұнай құятын (60 ⁰С), химиялық немесе газдық кемелердегі гидравлистикалық жүйелері бар рульдік құрылғы гидравлистикалық жүйенің кез келген бөлігіндегі сұйықтықтың ағып кетуін табу бойынша дыбыстық және жарық арқылы берілетін сигналдармен, сондай-ақ кемені басқару үзілісі гидравликалық жүйенің зақымдалған учаскесі істен шыққан сәттен бастап 45 с аспайтындай барлық құрылғыдан жүйенің зақымдалған учаскесін автоматты түрде ажырататын құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
      4225. Апат кезінде 2 минуттан аспайтын уақыт ішінде Рульдік жетектердің конструкциясы басты рульдік жетектен қосалқыға ауысуын қамтамасыз етуі қажет.
      4226. Рульдік жетектер пайдаланудың барынша ауыр жағдайларында рульдік құрылғының үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етуі тиіс.
      Рульдік жетектің конструкциясы артқы жүрістің ең көп жылдамдығында кеменің жұмыс істеуі кезінде оның зақымдану мүмкіндігін болдырмауы тиіс.
      4227. Рульдік жетектің М_есеп есептік дөңгеленген сәті ретінде номинальдық параметрлерінің режиміндегі жұмысы кезінде 35⁰ басты жетек үшін және 15⁰ қосалқы жетек үшін рульді қайта салудың тиісті бұрышына дөңгеленген сәт қолданылады (гидравликалық және электрогидровликалық қуыстардағы номиналдық қысым, электрлік жетектің электрлік қозғалтқышындағы тоқ пен қысымның номиналдық күші). Бұл ретте 0⁰ қайта салу тиісті бұрышының дөңгеленген сәті 0,82 М_есепт. кем болмауы тиіс.
      4228. Рульдік жетектер бар кеменің комплектациясы бойынша талаптар осы Қағиданың 54-тарауында жазылған.
      4229. Рульдік құрылғының гидрожетек жүйелерінде сыйымдылығы теңестіруші цистернаны қоса алғанда, кемінде бір қуатты жүйені толтыру үшін жеткілікті сұйықтықты сақтауға арналған стационарлық цистерна көзделуі тиіс. Осы стационарлық цистернада сұйықтықтың деңгейін көрсеткіш болуы және оның гидравликалық жүйесі румпелдік бөлімшеден тікелей толтырыла алатындай гидрожетектің құбыр өткізгішпен қосылуы тиіс.
      Әрбір теңестірілген цистерна сұйықтықтың ең аз деңгейі туралы сигнализациямен жабдықталуы тиіс.
      4230. Әрбір мұнай құятын кеме, химиялық заттарды тасымалдайтын немесе газ тасымалдайтын жалпы сыйымдылығы 10000 және одан да көп мұнай құятын кеме (60 ⁰С) мынадай талаптарға жауап беруі тиіс (осы Қағиданың 4231-тармағы):
      1) басты рульдік жетектің румпельді қоспағанда кез келген бір бөлігі, сондай мақсатта қызмет ететін сектор және басқа да элементтерінің бірінің зақымдануынан басқаруы жоғалған, сондай-ақ рульді қайта салудың орындаушы жетегінің сыналануын қоспағанда, басқаруы қуатты жүйелердің біреуі істен шыққаннан кейін 45-тен аспайтын аралықта қалпына келтірілуі тиіс;
      2) басты рульдік жетек:
      әрқайсысы осы Қағиданың 1029-тармағының талаптарын орындауды қамтамасыз ете алатын екі тәуелсіз және жеке қуатты жүйелерден немесе
      не болмаса қалыпты жұмыс істеу кезінде бір уақытта әрекет ете отырып, осы Қағиданың 1029-тармағының талаптарын орындауды қамтамасыз ете алатын екі бірдей қуатты жүйелерден тұруы тиіс.
      Осы жағдайда гидравликалық жүйелердің өзара байланысы, кез келген қуатты жүйелерден сұйықтықтың ағып кетуін табу мүмкіндігі, сондай-ақ басқа жүйе немесе жүйелер жұмыс істейтін жағдайда болатындай зақымдалған жүйені автоматты түрде оқшаулау көзделуі тиіс.
      3) гидравликалық емес түрдегі рульдік жетектер тең талаптарға жауап беруі тиіс.
      4231. Гидравликалық рульдік жетектер осы Қағиданың 11-бөлімнің 7-кіші бөлімі, 5 және 13-бөлімдерінің талаптарына жауап беруі тиіс.
      4232. Рульдік жетектердің гидравликалық жүйелерінің құбырлары 1-сыныпты құбыр өткізгіштерге берілетін осы Қағиданың 10-бөлімінің талаптарына жауап беруі тиіс. Осы жүйелерде қолданылатын икемді қосылғыштарға талаптар осы Қағиданың 236-тарауында жазылған.
      4233. Мұнай құйғыш кемелер, мұнай құйғыш кемелер (60 ⁰С), сыйымдылығы 100000 және одан да көп, бірақ дедвейті 100000 т кем химиялық заттарды тасымалдағыштар мен газ тасымалдағыштар үшін Кеме қатынасы тіркелімінің қарауы бойынша егер қауіпсіздіктің тең деңгейіне жетсе, сондай-ақ мынадай жағдайларда осы Қағиданың 4230-тармағында келтірілгендерден өзге шешімге жол берілуі мүмкін:
      1) егер құбыр өткізгіштердің жүйелерінің кез келген бөлігінің немесе қуатты агрегаттардың бірі зақымдануының нәтижесінде басқаруы жоғалғанна кейін басқару 45 с аралығында қалпына келтірілсе;
      2) егер рульдік жетек бір орындаушы жетекті ғана қосса. Осындай жағдайда қажу кернеулерін және бұзылған мехнизмдерді талдау қолданылатын жерлерді қоса алғанда, конструкциядағы кернеулерді талдауға айрықша көңіл бөлінеді; бұл ретте қолданылатын материалдарға, нығыздау қондырғысына, сынақ және тексеріс жүргізуге, сондай-ақ сенімді техникалық қызмет көрсетуге де айрықша көңіл бөлінуі тиіс.

2-параграф. Жетек қуаты

      4234. Басты рульдік жетектер қуаты рульдік жетектің оған есептік мезеті әрекет еткен кезде 28 с-тан аспайтын уақыт ішінде бір ернеудің 35⁰ басқа ернеудің 30⁰ ауысуын (бұру қондырғысын) қамтамасыз етуі тиіс.
      4235. Қосалқы рульдік жетектердің қуаты осы Қағиданың 1030-тармағында берілген жағдайларда рульдік 60с-тан аспайтын уақыт ішінде бір ернеудің 15⁰-нан басқа ернеудің 15⁰-на ауысуын (бұру қондырғысын) қамтамасыз етеді.
      4236. Рульдік жетектердің қозғалтқыштары (двигатель) бір минут ішінде есептік уақытқа сай 1,5 мезеттен кем емес уақыт бойынша шамадан тыс күшті көтере алуы тиіс.
      Рульдік жетектердің электрлік қозғалтқыштары осы Қағиданың 448-тарауының талаптарына жауап беруі керек.

3-параграф. Қолды рульдік жетектер

      4237. Басты қолды рульдік жетектің өздігімен тежейтін құрылымы болуы керек.
      Қосалқы қолды рульдік жетекте өздігімен тежейтін немесе басқару постынан сенімді басқару қамтамасыз етілген жағдайда тоқтату құрылғысы болады.
      4238. Басты қолды рульдік жетек R – ұзындығының ортасына дейінгі штурвал қолсабының радиусы, м, болған жағдайда рульдің бір ернеуінен басқа ернеуіне толық ауысқандағы штурвал айналымдарының 9/R кем емес санына жеткендегі 120 Н-нан кем емес штурвал қолсабында бір адамның күшімен жұмыс істеген жағдайда осы Қағиданың 4463-тармағының талаптарын қамтамасыз етуі қажет.
      4239. Қосалқы қолды рульдік жетек әр жұмыс істеп тұрған штурвалға 160 Н-нан кем емес штурвал қолсабына төртеуден кем емес адамның күшімен жұмыс істеген жағдайда осы Қағиданың 4235-тармағы талаптарын қамтамасыз етуі тиіс.
      4240. Энергия көзінен әрекет ететін әр рульдік жетектің (бұру қондырғысы) руль (бұру қондырғысы) бұрылысының шектегішіне жеткенге дейін оның әрекетін тоқтатын құрылғысы болуы керек.

4-параграф. Артық жүктеуден және кері айналымнан сақтау

      4241. Басты және қосалқы рульдік жетектердің оның есептік айналымына сәйкес 1,5-ға тең мезет баллерінде туындаған жағдайда жетек бөлшектерінің және тораптарының шамадан тыс жұмысынан қорғанысы болуы керек. Гидравликалық рульдік жетектер үшін артық жүктеуден сақтау құрылғысы ретінде гидравликалық рульдік жетек қуысының сәйкес ең жоғарғы жұмыс қысымы 1,25-тен артық емес болған жағдайда жоғарыда аталған талаптың орындалуын қамтамасыз ететін, қысымға қарай реттелетін сақтаушы клапандарды пайдалануға болады. Сақтандыру құрылғыларының құрылымы оның пломбалау мүмкіндігін қамтуы тиіс.
      Сақтандыру клапандарының ең төменгі өткізу мүмкіндігі сорғылардың соммалық берісінің 10 пайызынан аспауы тиіс; бұл жағдайда қысым гидравликалық рульдік жетек қуысында сақтандыру клапандары реттелген қысымнан артық көтерілмеуі тиіс.
      4242. Басты қолды жетек үшін осы Қағиданың 4241-тармағында көрсетілген артық жүктеуден сақтаудың орнына жетек құрамында буферлік серіппенің болғаны жеткілікті.
      Қосалқы қолды жетек үшін артық жүктеуден сақтаудың болуы міндетті емес.
      4243. Гидравликалық рульдік машиналардың сорғыларының кері бағыттағы сөндірулі сорғының айналымына қарсы сақтандыру құрылғысы немесе сөндірулі сорғы арқылы сұйықтық ағымын тоқтататын автоматты түрде әрекет ететін құрылғы болуы тиіс.

5-параграф. Тежеуіш құрылғысы, руль жағдайының (бұру қондырғысы) көрсеткіштері

      4244. Рульдік құрылғы тежеуішпен немесе баллер мойынтірегінің пайдалы әрекетінің коэффициентінің есебінсіз басты рульдік жетектің есептік айналымдық мезетіндегі руль тарапынан болған әрекет кезінде кез келген жағдайда бір орындағы рульдің (бұру қондырғысының) тежелуін қамтамасыз ететін басқа құрылғымен жабдықталуы тиіс.
      4245. Поршеньдері немесе қалақтары май өткізгіш клапандардың жабылуымен тоқтатыла алатын гидравливалық рульдік жетектерде арнайы тежеуіш құрылғы болмауы да мүмкін.
      4246. Рульдік жетек секторында, гидравликалық рульдік машина параллелінде немесе баллермен тығыз байланысқан бөлшектерде 1⁰ артық емес бөлу бағасы берілген руль (басқару қондырғысы) жағдайының шкаласы болуы керек.

6-параграф. Беріктікті тексеру

      4247. Басты және қосалқы рульдік жетектердің күш желілері ағымындағы бөлшектерінің жетектің есептік айналымдық мезетіне сәйкес, ал құбырлар мен қысымға түсетін жетектің басқа да элементтері үшін есептік қысымға сәйкес ішкі гидравликалық қысымға түсетін салмақтағы әрекет кезінде беріктігі тексерілуі тиіс.
      Құбырлар мен рульдік жетектің ішкі қысымға түсетін басқа элементтерінің көлемін анықтау үшін есептік қысым ең жоғарғы жұмыс қысымының 1,25-тен кем емес болуы тиіс; бұл жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің қарастыруынша, есептеу кезінде динамикалық күштен туындайтын қысымды есепке алатын қажу өлшемдері қолданылуы керек.
      Жоғарыда көрсетілген барлық жағдайларда, бөлшектерде берілген кернеулер болат бөлшектер үшін ағымдық шектің 0,4-ынан және түйіртпек графитті шойын бөлшектер үшін беріктік шегінің 0,18-інен аспауы керек.
      4248. Басты және қосалқы рульдік жетектерге ортақ бөлшектердегі (румпель, сектор, редуктор) кернеу осы Қағиданың 4247-тармағына сәйкес кернеудің 80 пайызынан аспауы тиіс.
      4249. Осы тараудың 4-ші параграфында берілген артық жүктеуден сақтандыру құрылғыларынан сақтандырылмаған рульдік жетектер бөлшектерінің баллер беріктігіне сәйкес беріктігі болуы керек.

7-параграф. Баллермен біріктіру

      4250. Рульдік машинаны немесе өткізгішті баллермен тығыз байланысты бөлшектермен біріктіру баллердің осьтік ауысуы жағдайында рульдік жетектің сынуы мүмкіндігін болдырмауы тиіс.
      4251. Румпель көпшігінің немесе сектордың баллермен біріктірілуі осы Қағиданың 4227-тармағында көрсетілген М_есепт екі еселенген есептік мезетінен кем емес беруге (передача) есептелуі қажет. Еркін орналасқан секторлар мен қосалқы румпельдер көпшіктерінің биіктігі баллер басының диаметрінің 0,8-інен кем болмауы тиіс. Баллерге тығыздалған кілтексіз қондыру кезінде ажырамайтын көпшіктер үшін үйкеліс коэффициенті 0,13-тен артық болмауы керек.
      4252. Ажырайтын көпшіктер барлық жағынан екеуден кем емес болттармен бекітіліп, екі кілтегі болуы керек. Кілтектер ажырау жазықтығына 90⁰ бұрышында орналасуы тиіс.

372. Зәкірлік механизмдер

1-параграф. Жетек

      4253. Зәкірлік механизмнің жетек қозғалтқышының қуаты кемінде 0,15 м/с жылдамдықпен қуатты қалыпты жағдайда ұстап тұратын зікірден зәкірлік шынжыр 30 минут ішінде P₁, H, тарту кезінде мынадай формула бойынша үздіксіз таңдауды қамтамасыз етуі тиіс:

P₁=d², (842)

      мұнда  — коэффициент, тең:
      36,8 —1 санаттағы шынжыр үшін;
      41,7 — 2 санаттағы шынжыр үшін;
      46,6 — 3 санаттағы шынжыр үшін;
      d — зәкірлік шынжырдың калибрі, мм (осы Қағиданың 4-бөлігінде көрсетілген шынжыр санаттары).
      28 мм калибрлі шынжырлар үшін және Кеме қатынасының тіркелімімен келісім бойынша а коэффициентін азайтуға жол беріледі. Кемедер үшін жұлдызшада Р₂, Н тартымды күшін ұамтамасыз ету белгілі формуладан кем болмауы тиіс

P₂=11,1 (gh+G)      (844)

      мұнда g —зәкірлік шынжырдың қума метрінің жиыны, кг; h — зәкірлік тұрақтың өзіндің тереңдігі, м.:
      200 м — 720 немесе одан аз жабдықтау сипаттамасы бар кемелер үшін
      250 м — көп жабдықтау сипаттамасы бар кемелер үшін
      720 (осы Қағиданың 57-тарауының 2-параграфы);
      G — зәкірдің жиыны, кг. кем болмауы тиіс.
      Зәкірлік шынжырды таңдау жылдамдығы үш ұшы асылып тұрған күйдегі сәттен бастап екі ұшының ұзындығыменөлшенуі тиіс.
      4254. Зәкір клюзге келген кезде жетек шынжырдың 0,17 м/с артық емес жылдамдығын таңдауды қамтамасыз етуі тиіс. Зәкірді клюзге тарту жылдамдығы 0,12 м/с аспау ұсынылады.
      4255. Зәкірді жерден тартып алу үшін зәкірлік механизмнің жетегі жылдамдыққа қандай да бір талап қоймай, бір жұлдызшада 1,5 есептіктен кем емес тарту күшімен шынжырға екі минут ішінде құруды қамтамасыз етуі тиіс.

2-параграф. Тежегіштер мен муфталар

      4256. Зәкірлік механизмдер жұлдызша мен оның жетектік білігінің арасына орналасқан ажыратқыш муфталармен жабдықталуы тиіс.
      Өзі тежелмейтін бергіштері бар зәкірлік механизмде жетектік энергия жоғалған кезде немесе жетек істен шыққан кезде жұмыс істейтін автоматты тежегіш құрылғы болуы тиіс.
      4257. Автоматты тежегіш жұлдызшада 1,3 Р₁ немесе 1,3 Р₂ кем емес шынжырдағы тиісті күшпен сырғанамайтын тежегішпен қамтамасыз етілуі тиіс.
      4258. Әрбір шынжырлық жұлдызша жетектен ажыратылған жұлдызша мынадай:
      1) кеменің теңізде тұруына арналған зәкірлік шынжырдың стопорының зәкірлік құрылғысы құрамында болған кезде 0,45-ке тең;
      2) жоғарыда аталған стопор болмаған кезде шынжырдың ажырату жүктемесі 0,8-ге тең күште шынжырдағы қимылы кезінде тежегіштің сырғанамай зәкірлік шынжырды ұстап қалуды қамтамасыз етуі тиіс
      Тежегіш жетегінің рукояткасындағы күш 740 Н артық болмауы тиіс.

3-параграф. Шынжырлық жұлдызшалар

      4259. Шынжырлық жұлдызшаларда кемінде бес жұдырық болуы тиіс. шынжырдың орап алу осі көлденең жатқан жұлдызшалар үшін кемінде 115⁰ ал осі тік жатқан жұлдызшалар үшін кемінде 150⁰ болуы тиіс.
      4260. Шынжырлық жұлдызшалар көлденең және тік күйдегі қосушы буындардың өтуіне мүмкіндік беруі тиіс.
      4261. Жұлдызшалардың конструкциясы буындардың мынадай жағдайларда:
      негізгі жетектен механизмнің жұмысының барлық режимдерінде;
      кеменің зәкірде тұруы кезінде;
       м/с өңдеудің жылдамдығын қамтамасыз ету кезінде таспалы тежегішпен дүркін-дүркін тежей отырып, еркін түсу мақсатында зәкірді өңдеу кезінде жұдырықшалар арқылы секіріп кетуіне жол бермеуі тиіс.
      4262. Егер механизм жетегі сынақ жүктемесінің 0,5тен көп жұлдызшаларына күш түсіретін кезеңді дамыта алатын болса, онда жетек пен механизм арасында орналасқан көрсетілген жүктеменің артуынан қорғаныс көзделуі тиіс.

4-параграф. Беріктігін тексеру

      4263. Жетектің ең көп кезеңіне сәйкес келетін, қорғаныстың шек қоюына сәйкес келетін жұлдызшаға әрекет ету кезінде, сондай-ақ осы Қағиданың 3000-тармағын (осы Қағиданың 4265 – 4270-тармақтары) ескере отырып, клюзбен және толқынның әсерімен қозғалатын шынжырдың ажыратқыш жүктемесі кезінде кеменің іргетасына механизмнің бекітілу бөлшектерінің және механизм бөлшектерінің беріктігіне тексру жүргізілуі тиіс. Жоғарыда көрсетілген жүктемелердің бөлшектеріне әсер етуден туындауы мүмкін бөлшектердегі келтірілген кернеу бөлшек материалының ағымдағы шегі 0,95-тен аспауы тиіс. Осы талаптарды орындау үшін осы Қағиданың 4253-тармағының талаптарын орындаған жағдайда жетек пен механизм арасында орнатылған қорғаны құрылғысын пайдалануға жол беріледі (мысалы, шекті сәттің муфтасы).
      4264. Күштік желілер легіндегі зәкірлік механизмнің бөлшектері Р ₁ немесе Р₂ жұлдызшада номинальдық есептік тарту күшіне сәйкес келетін оларға күш түсіру кезінде беріктігіне тексеру жүргізілуі тиіс. Бұл ретте бөлшектерде келтірілген кернеу бөлшек материалдарының ағымдылық шегі 0,4-тен аспауы тиіс.
      4265. Қысымдар мен тиісті алаңның мынадай мәндері қолданылуы тиіс (осы Қағиданың 402-қосымшасы):
      200 кН/м² – осы бағыттағы жобаның алаңына қолданылатын біліктің осьтік желісіне қалыпты;
      150 кН/м² – белгіленген формула бойынша f бір санына көбейген жоба алаңына қолданылатын ішкі, сол сияқты сыртқы жаққа әсер ететін біліктің осьтік желісіне қатарлас

f= 1 + В/Н,      (845)

      мұнда В —біліктің осьтік желісіне қатарлас бағыттағы механизмнің ені;
      Н — механизмнің ортақ биіктігі, бірақ бұл ретте f 2,5-тен артық болмауы тиіс.
      4266. Палубаға бекітілген механизмнің болттар, сыналары мен стопорына жүктемелер есептелуі тиіс. Механизм бір немесе бірнеше болттардан тұратын N болт топтарына бекітіледі (осы Қағиданың 403-қосымшасы).
      4267. Аксиальдық бағытта жүктеме R₁ болт тобы немесе болт мынадай формула бойынша анықталуы мүмкін:

R_i = R_xi + _yi- R_si  ,      (846)

      мұнда R_i=R_xi+_yi-R_si;

      P_xi=P_xhx_iA_i/I_y

      P_x — біліктің осьтік желісіне қалыпты әсер ететін күш, кН;
      Р_у — біліктің осьтік желісіне қатарлас әсер ететін күш, (кеме немесе борт тарапынан i болт тобына әсер ететін күштердің мәнінен көбірек), кН;
      h — механизм негіздемесінің үстіндегі біліктің осьтік желісінің биіктігі, см;
      х_i, y_i — N болт топтарының орталық желісінен хиу i болт топтарына координаты, см;
      А_i — i тобындағы барлық болттардың қимасының ауқымы, см²;
      I_x — N тобының болттар үшін ;
      I_у — для N групп болтов;
      R_si — шығырлар жиымынан i тобындағы статикалық реакциясы.
      4268. i болттар тобына ықпал ететін Fx_i және Fy_i кесетін жүктемелер және F_i жалпы күштер мынадай формулалар бойынша есептелуі мүмкін:

F_xi=(P_x-gM)/N; (847)

F_yi=(P_y-gM)/N;; (848)

, (849)

      мұнда — қажалу коэффициенті, 0,5ке тең;

М — шығырдың жиыны, т;
g — еркін түсуді жылдамдату, м/с²;
N — болттар тобының саны.

      4269. Осы Қағиданың 4267-тармағындағы аксильді созғыш және сығатын күш және осы Қағиданың 4268-тармағындағы кесетін күш демеулік конструкцияларды жобалау кезінде ескерілуі тиіс.
      4270. i болттар тобының әрбір болтындағы созылу кернеуі есептелуі тиіс. Fx_i және Fy_i көлденең жүктемелер әдетте сына ретінде қабылдануы тиіс. Бір немесе екі бағыттағы кесетін жүктемелердің өтемі үшін призондық болттар орнату көзделгенде, рұқсат етілген кернеумен салыстыру үшін әрбір болтта балама кернеуі есептелуі тиіс. Демеулерде ситетикалық құрамдарда пайдалану кезінде оларды ықпал етулері есептеу кезінде ескерілуі тиіс. Болттар үшін екі есе коэффициент ең аз ретінде қабылдануы тиіс.

5-параграф. Қосымша талаптар

      4271. Арқанды байлау операцияларын орындауға арналған зәкірлік тетіктер осы тараудың талаптарынан басқа, осы Қағиданың 373-тарауының талаптарына жауап беруі керек.
      4272. Бұл тараудың талаптары осы Қағиданың 1064-тармағына сәйкес таңдап алынған қашықтықтан басқару жүйесіндегі зәкірлік тетіктерге қолданылады.
      4273. Егер зәкірлік тетік жетегінің жұлдызшасынан ағыту кезінде зәкірлік шынжырды қосу операциясын қашықтықтан басқару көзделсе, шынжырды қосудың ең үлкен жылдамдығы 3 м/с аспайтындай ететін ленталық тежегішті автоматты тежеуді қамтамасыз ететін құрылғы көзделуі тиіс. 400 және одан кем жабдығы бар кемелерге ленталық тежегішті автоматты тежеу құрылғысын орнатуға рұқсат етілмейді.
      4274. Зәкірлік тетік жұлдызшасының тежегіші басқару орнынан белгі берілген сәттен бастап 5 с аспайтын және 2 с кем емес уақытта оны бірқалыпты қосу кезінде зәкір шынжырын тоқтатуды қамтамасыз етуі керек.
      4275. Қашықтықтан басқару орнында іске қосылған шынжырдың ұзындығын есептегіш пен шекті рұқсат етілген 3 м/с жылдамдық белгісімен шынжырды қосу жылдамдығының көрсеткіші көзделуі тиіс.
      4276. Қашықтықтан басқару көзделетін тетіктер мен тетік тораптары жергілікті қолмен басқарылуы керек. Қандай да бір тораптар мен қашықтықтан басқарудың барлық жүйесінің істен шығуы жергілікті қолмен басқару кезінде зәкірлік тетік пен жабдықтың дұрыс жұмыс істеуіне теріс әсер етпеуі тиіс (Осы Қағиданың 4977 -тарауы).

373. Шынжыр арқан тетігі

1-параграф. Жетек, артық жүктен сақтау

      4277. Шынжыр арқан тетігінің жетегі кемінде 30 мин. ішінде номиналды жылдамдықпен шынжыр арқанды үздіксіз алуды қамтамасыз етуі керек.
      F номиналды жүк күші кезінде барабандағы ораманың бірінші қабатындағы шынжыр арқанды алу жылдамдығы х осы Қағиданың 404-қосымшасында көрсетілген 400-ден кем болмауы тиіс.
      Номиналды жүк күші кезінде шынжыр арқан басының көмегімен арқанды алу жылдамдығы 0,3 м/с артық болмауы тиіс. Номиналды жүк күшін таңдау туралы нұсқау осы қағиданың 1126-тармағында келтірілген.
      4278. Шынжыр арқан тетігінің есептеу жұмыс режимі кезінде (осы Қағиданың 4277-тармағы) оның жетегі екі минут ішінде арқанда барабандағы бірінші орама қабатта 1,5-тен кем емес есептік жүк күшін құруды қамтамасыз етуі керек.
      4279. Егер жетектің ең үлкен сәті шынжырлы арқан тетігінің элементтерін осы тараудың 4-параграфында көрсетілгеннен артық күшке алып келсе, артық жүктен қорғау көзделуі тиіс.

2-параграф. Тежегіштер

      4280. Шынжыр арқан тетігі Швартовный жетек энергиясы жойылған немесе жетек істен шыққан кезде 11,5-тен кем емес есептікке тең жүк күші кезінде ұстап тұратын шынжыр арқанның тайып кетпейтін автоматты тежегіші болуы керек.
      4281. Шынжыр арқан тетігінің тетігі тежеу сәті барабандағы ораманың бірінші қабатында бекітілген арқанның 0,8 үзілу күшіне тең арқанға түсетін күштің әсері кезінде шынжыр арқанды ұстап тұруды қамтамасыз етуге қабілетті.
      Тежегіш жетегінің тұтқасындағы күш 740 Н артық болмауы тиіс.
      Егер барабанда жабушы немесе басқа да бекіту құрылғысы болса, шынжыр арқан жүктелімде болған уақытта мақұлданған тәсілмен барабанды ағыту мүмкіндігі болуы керек.

3-параграф. Төзімділікті тексеру

      4282. Күш желісі ағымындағы шынжырлы арқан бөлшектері жүк күшіне номиналды шынжыр арқан барабанында іске қосылу кезінде төзімділікке тексерілуі тиіс. Бұл ретте кернеуді бөлшекте келтіру бөлшек материалының ағым шегінің 0,4 аспауы тиіс.
      4283. Шынжыр арқан бөлшектері мен оның іргетасқа бекіту бөлшектерінің төзімділігі жетектің барынша көп әрекеті және шынжыр арқан үзілу күшіне тең күштің арқан барабанына әреке етуі кезінде тексерілуі тиіс.
      Сонымен қатар шынжыр бұлдырыққа оның ұзындығының ортасына шынжыр арқанның үзілу күшіне тең әрекет кезінде шынжыр арқан бұлдырығы білігінің төзімділігі тексерілетін болады.
      Жоғарыда қаралған барлық жағдайларда бөлшектегі кернеу бөлшек материалының ағым шегінен 0,95 аспауы керек.
      Шынжыр арқан бөлшектерінің төзімділігі пайдалану уақытында туындауы мүмкін жүктемелердің барлық ықтимал түрлері мен геометриялық бағыттарын есепке алу қажет.
      Шынжырлы арқан тетігімен жұмыс істеуге арналған арқанның төзімділігі тетікте көрсетілуі тиіс.

4-параграф. Автоматты шынжыр арқанды жүкарбалар

      4284. Автоматты шынжыр арқанды жүкарба сипаттамасы мен төзімділігі балама автоматты емес тетіктерден төмен болмауы керек.
      4285. Автоматты жүкарбаларында жұмыстың автоматты емес режимін жүзеге асыру үшін қолмен басқаруы болуы тиіс.
      4286. Мыналар көзделуі тиіс:
      іске қосылған арқанның барынша қол жетімді ұзындығы кезінде іске қосылатын дыбыстық ескерту сигнал беру жабдығы;
      автоматты жұмыс режимінде шынжыр арқанда әрекет етуші нақты жүк күшінің көрсеткіші.

390. Сүйреткіш жүкарбасы

      4287. Сүйреткіш тіркейтін арқанды тартуды реттеу үшін автоматты құрылғыны қолдану кезінде сол сәтте әрекет етуші жүк күшін бақылау мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
      4288. Іске қосылған арқанның барынша қол жетімді ұзындығы кезінде іске қосылатын дыбыстық ескерту сигнал беру жабдығы көзделуі тиіс. Іске қосылған арқан ұзындығын есептеу құрылғысы ұсынылады.
      4289. Сүйреткіш жүкарбасының барабандары осы қағиданың 4450-тармағының талаптарына жауап беруі және арқанды жинауышымен қамтамасыз етілуі тиіс. Екі немесе одан да көп барабан болған жағдайда, арқан жинауыш автоматты болуы керек. Арқанды барабанның оны жетек тетігінен ажыратуға мүмкіндік беретін муфтасы болуы керек.
      Сүйреткіш жүкарбасы бұлдырықтарының геометриялық көлемі сүйреткішке тіркеу арқанын іске қосу мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек.
      4290. Жүкарба конструкциясы бкусирге тіркеу арқанын еркін іске қосу мақсатында барабанды жылдам тежеуді көздеуі тиіс.
      4291. Сүйреткіш жүкарбасында жетекші жүкарба жойылған немесе энергиясы ажыратылған кезде арқанды 1,25 еседен кем емес номиналды күшке тең жүк күші кезінде ұстап тұратын автоматты тежегіш құрылғысы болуы керек.
      4292. Жүкарбаның арқандық барабанының жетектен ажыратылған күші арқанды үзетін күштен кем емес барабан кезінде де таюсыз ұстап тұратын тежегіші болуы керек. Энергияның кез келген түрін басқаратын барабан тежегішінде қолмен басқару да болуы тиіс. Тежегіш конструкциясы арқанды еркін іске қосу мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек.
      4293. Күш желісіндегі сүйреткіш жүкарбасының бөлшектері ораманың ораңғы қабатында арқанның номиналды жүк күшінің әрекеті кезінде төзімділікке тексерілуі тиіс. Бұл ретте Кернеуді бөлшектерде келтіру бөлшектер материалдарының ағымы шегінің 0,4 аспауы тиіс.
      4294. Жетектің барынша сәтіне сәйкес келетін күш барабанына әрекет кезінде, сондай-ақ ораманың жоғарғы қабатында сүйреткіш тіркеу арқанының үзілу күшіне тең барабандағы күшке әрекет кезінде бөлшектер төзімділігіне тексеріс жүргізілуі тиіс. Жоғарыда көрсетілген жүктемелерден күш әрекеттеріне шалдығуы мүмкін бөлшектердегі келтірілген кернеулер бөлшектер материалының ағымы шегінің 0,95 аспауы тиіс.

7-кіші бөлім. Гидравликалық жетектер

375. Жалпы ережелер

      4295. Гидравликалық рөлдік машиналар құбырларының жүйелері мен гидравликалық ВРШ күш жүйелерін басқа гидравликалық жүйелермен біріктіруге жол берілмейді.
      Машина-қазандық шахталарында жабық гиравликалық жетек жүйелері құбырларының басқа гидравликалық жүйелермен біріктірілуіне жол берілмейді.
      Жолаушылар кемесі мен арнайы мақсаттағы кемелерде энергия көздерінің жетегімен тайғақ су өткізбейтін есіктердің құбыр жүйелерін басқа гидравликалық жүйелермен біріктіруге жол берілмейді.
      4296. Егер гидравликалық зәкір тетіктерін қамтамасыз ететін құбыр басқа гидравликалық жүйелердің құбырларымен біріктірілсе, ол әрбіреуі номиналды жүк күшімен және зәкірлерді алудың номиналды жылдамдығымен зәкір құрылғысының жұмысын қамтамасыз етуі тиіс болатын екі тәуелсіз сорғы агрегаттармен қамтамасыз етілуі тиіс.
      4297. Гидравликалық жүйенің зақымдалуы тетіктің немесе құрылғының жақымдалуына әкеп соқпауы тиіс.
      4298. Гидравликалық жүйелерде пайдаланылатын сұйықтықтар пайдалануда туындауы мүмкін температуралық талаптарды есепке алып, таңдалуы тиіс (осы Қағиданың 333-қосымшасы).
      4299. Жолаушылар кемесі мен арнаулы мақсаттағы кемелерде энергия көздерінің жетегімен тайғақ су өткізбейтін есіктердің гидравликалық жүйелері ортақтастырылған не әрбір есік үшін тәуелді болуы мүмкін.
      Орталықтастырылған жүйелер жүйені қамтамасыз ететін резервуарларда гидравликалық сұйықтықтардың төмен деңгейі туралы және гидравликалық аккумуляторларда газ қысымының төмен деңгейі туралы авариялық-ескерту сигнал беру жүйесімен қамтамасыз етілуі тиіс. Гидравликалық аккумуляторларда энергия қорының жоғалуын бақылаудың басқа да тиімді құралдарына рұқсат етіледі. Көрсетілген авариялық-ескерту сигнал беру жүйелері дыбыстық және көрнекті болуы және қозғалғыш көпірде басқару орнында орналасуы тиіс.
      Орталықтандырылған жүйелердің конструкциясы жүйенің бір бөлігі зақымдалған жағдайда, біреуден көп есік жұмыс істемеу ықтималдығының ең аз мөлшеріне біріктіруі тиіс.
      Әрбір тайғақ су өткізбейтін есіктің тәуелсіз гидравликалық жүйелері қозғалғыш көпірде басқару орнында орналасқан газдың төмен қысымы туралы топтық авариялық-ескерту сигнал беру жүйесімен немесе гидравликалық аккумуляторларда энергия қорының жоғалуын бақылаудың басқа да тиімді құралдарымен қамтамасыз етілуі тиіс. Басқарудың әрбір жергілікті орнында энергия қорын жоғалту индикациясы көзделген.
      Бұдан басқа, жолаушылар кемелері мен арнаулы мақсаттағы кемелерде энергия көздерінің жетегімен тайғақ су өткізбейтін есіктердің гидравликалық жүйелері осы Қағиданың 4-бөлігі 1334-тармағының талаптарына жауап беруі қажет.
      4300. Қауіпті жүктерді тасымалдауға арналған трюмдардың люктық жабу жетектерінің гидравликалық жүйелері қосымша осы Қағиданың 1298-тармағының талаптарына жауап беруі тиіс.

392. Төзімділікті тексеру.

Сақтандырушы және басқа да құрылғылар

      4301. Күш желісі ағымындағы гидравликалық тетігінің бөліктері жұмыс қысымына сәйкес келетін күштердің әрекеті кезінде төзімділікке тексерілуі тиіс; бұл ретте бөліктердегі келтірілген кернеулер бөліктер материалдарының ағымдылық шегінің 0,4 аспауы керек.
      4302. осы қағиданың 4241,4262,4279-тармақтарда көзделген жағдайларда, сақтандырғыш клапандарды ашудың тиісті қысымының күш әрекеті кезінде бөліктердің төзімділігіне тексеріс жүргізілуі қажет; бұл ретте бөліктерде келтірілген кернеулер бөліктер материалдарының ағымдағы шегінің 0,95 аспауы тиіс.
      4303. Гидравликалық жүйелердің құбырлары мен арматуралары осы Қағиданың 10-бөлімінің 2, 4 және 5 кіші бөлімдерінің талаптарына жауап беруі керек.
      4304. Гидравликалық тетіктер іске қосылу қысымы, осы қағиданың 4241, 4262, 4279-тармақтарында көзделген жағдайлардан басқа, 1,1 барынша көп есептік қысымнан аспауы қажет.
      4305. Сақтандырғыш клапанының жұмыс сұйықтығы құю құбырына немесе құю цистернасына құйылуы тиіс.
      4306. тетік пен құбырды жұмыс сұйықтығымен толтыру кезінде толықтай жою үшін, сондай-ақ олардың кемуі мен төмендеуін толтыру үшін құрылғы көзделген.
      4307. Гидравликалық жүйелерде қажетті өткізуге қабілетті және жұмыс сұйықтығының фильтрлеудің таза болуына фильтрлер көзделген.
      Тұрақты қолданыстағы гидравликалық жүйелер (гидравликалық рөлдік жетектерде, гидравликалық муфталарды) жүйелердің жұмыс істеуін тоқтатусыз фильтрлерді тазарту көзделуі керек.
      4308. Қысымның сыртқы шекарасының бөлігін құратын қозғалмайтын бөліктер арасындағы майлы тығыздау «металды металға» түрінде болуы тиіс.
      Қысымның сыртқы шекарасының бөлігін құратын қозғалатын бөліктер арасындағы майлы тығыздау бір тығыздаудың істен шығуы орындау тетігін істен шығармайтындай қайталануы тиіс.
      Азаюынан тең сақтауды қамтамасыз ететін балама құрылғыны қолдану әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімімен арнайы қарау мәні болып табылады.
      4309. Шаңнын әсерінен қатты зақымдалған және мұзы болуы мүмкін гидравликалық жұмыс цилиндрінің сояуыштары осы әсерлерден қорғалуы тиіс.
      4310. Гидравликалық тетіктер олардың жұмыстарын бақылауға арналған қажетті құралдармен жабдықталуы керек.

8-кіші бөлім. Газотурбиналық қозғалтқыштар

377. Жалпы ережелер

      4311. Осы бөлімнің талаптары қуаттылығы 100 кВт және одан асатын басты және көмекші кемелік газотурбиналық қозғалтқыштарға (бұдан әрі – ГТҚ) қолданылады. Бұл талаптардың ГТҚ-ға қолданылуы әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе пәні болып табылады.
      Талаптар теңіз кемелерінде қолданылған жағдайда конверсияланған авиациялық, корабельдік және стационарлық ГТҚ-ға қолданылады.
      Осы талаптар қолданылатын ГТҚ қолданылу саласы:
      су ығыстырғыш кемелер,
      жылжамдығы жоғары кемелер (бұдан әрі - ЖЖК),
      қолдаудың динамикалық принциптері бар кемелер (бұдан әрі - ҚДПК),
      сондай-ақ қалқымалы бұрғылау құрылғылар (бұдан әрі - ҚБҚ) және теңіз стационарлық платформалар (бұдан әрі - ТСП).
      4312. Есептік қуаттылығы есептік шарттарға, яғни сыртқы ауа мен судың температурасы, ауа ылғалдылығы, атмосфералық қысым мен ГТҚ жобалау кезінде қабылданған сіңіру және шығаруға қарсылық көрсетудің анықталған мәніне жатады.
      Есептік шарттар ретінде өлшемдердің мынадай мағыналарын қабылдау ұсынылады (ИСО 2314 талаптарына сәйкес):
      ГТҚ кіре берісіндегі ауа температурасы ⁰С — +15;
      ауаның қатыстық ылғалдылығы, — 60;
      ауаның қысымы, кПа — 100.
      4313. Жүзудің шексіз ауданының кемелерінде бір ГТҚ жұмысы кезінде кеме жүрісі ықтималдығын қамтамасыз етумен кемінде екі ГТҚ қолдану қажет.
      Бір ГТҚ қолдану кезінде кеме жүрісін қамтамасыз ететін резервтік құрылғы қажеттігі әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе пәні болып табылады.
      4314. Ауаны салқындатқышқа су беруді толық тоқтатқан кезде аралық ауаны салқындату ГТҚ-сы кемінде 20 есептілік қуаттылығын дамытуы тиіс.
      4315. Резервистік құрылғысы бар ГТҚ реверсті толық алғы жүрістен толық артқы жүріске және кері бағытта қамтамасыз етуі керек (осы қағиданың ің 2676-тармағы).
      Кемеде артқы жүрісті қамтамасыз ететін өзге құралдар мен құрылғылар болған кезде реверсі жоқ ГТҚ-ні орнатуға рұқсат беріледі.
      Артқы жүріс турбиналарды қолдану кезінде осы Қағиданың 4056 және 4077-тармақтары талаптары, реверс-редукторды пайдалану кезінде – осы осы Қағиданың 4091-тармағының талабы, ал ВРШ пайдаланған жағдайда – осы Қағиданың 2826-тармағы орындалуы тиіс.
      Реверс жүйесі үшін сығылған ауаны пайдалану кезінде оның қоры реверс органының кемінде 25 қайта салуды қамтамасыз етуі тиіс, бұған қоса сығылған ауа қорын толтыру сығылған ауаның кемінде екі көзінен жүзеге асырылуы тиіс.
      Сығылған ауа жүйелеріне реверс жүйелерінің жұмысын қамтамасыз ететін жоғары қысымдағы, басқа да тұтынушыларды қосуға тыйым салынады.
      4316. Есептермен және сынақтармен ГТҚ тұрақты жұмысы маневрліні қоса алғанда, барлық ықтимал пайдалану режимдерінде, сондай-ақ ГТҚ-ның ағынды бөлігіндегі жол берілген ауытқулар кезінде және тропикалық жағдайларда (35 ⁰С кезінде ауа ылғалдылығы 95 ауа температурасы кемінде 45 ⁰С және борт сыртындағы су температурасы 35 ⁰С кезінде) үзіліссіз және помпажсыз дәлелденуі тиіс.
      Жүктемені шығару және жинау жұмысының барлық диапазонында ГТҚ компрессорларының тұрақты жұмысын қамтамасыз ететін жылдамдықта жүргізілуі тиіс.
      ГТҚ жұмысының тұрақтылығын тексеру бағдарламасы әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімімен келісілуі тиіс; бұл ретте тексеріс әзірлеуші зауыттың қабырғасында да ГТҚ-ны кемеде орнатқаннан кейін де жүргізілуі керек.
      4317. Жұмыс қсу режимінің барлық диапазонында вибрациядан ГТҚ жұмысын шектейтін аймақ болмауы тиіс. Вибрация нормалары осы Қағиданың 9-бөлімінің 9-кіші бөлімімен жол берілгеннен артпауы қажет.
      4318. Іске қосу құрылғысы ретінде ауысым тоғының электр қозғалтқыштары қолданылуы керек. Тұрақты тоқ электр қозғалтқыштарын, сондай-ақ басқа түрдегі іске қосу құрылғыларын пайдалану әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе пәні болып табылады.
      Әрбір ГТҚ іске қосу құрылғысы әрекетке кемінде екі энергия көзінен жүргізілу мүмкіндігіне ие болуы тиіс. ГТҚ-ны іске қосу үшін энергияның бір көзден екінші көзге өтуі кемінде 60 с. уақытта жүргізілуі керек. Жылдамдығы жоғары кемелер (ЖЖК) мен ҚДПК үшін энергияның бір көзінен қуат алуға жол беріледі.
      Кемінде төрт ГТҚ ретті жіберу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс. ГТҚ жіберу мүмкіндігі қосу құрылғысымен келтірілетін роторды толық тоқтатқанға дейін қамтамасыз етілуі тиіс.
      4319. ГТҚ-да жану өнімдерін турбина күрекшелерінде жиналуын қамтамасыз ететін тұнбалары бар отынды пайдалану кезінде ГТҚ-ны тоқтатусыз турбинаның ағынды бөлігін тазарту үшін жүйелер мен құралдар көзделуі тиіс. Турбина күрекшелеріндегі тұнбаларды және компрессор күрекшелеріндегі тұзды тұңбаларды тазарту үшін тоқтатылған ГТҚ шаю жүйесі көзделуі керек.
      ГТҚ ЖЖК және ҚДПК тазартуды және шаюды жағалау құрылғыларының көмегімен жағажайжа жүргізуге жол беріледі.
      Ағынды бөлікті тазарту немесе шаю ГТҚ сипаттамасының қалпына келуін қамтамасыз етуі тиіс. Тазарту (шаю) құралы ГТҚ ағынды бөлігіне және ГТҚ сыртында орналасқан утилденген қазандық бетіне тоттану әсерін тигізбеуі керек. Шаю қалдықтары арнайы цистерналарға құйылуы тиіс.
      ГТҚ шаю үшін жуу құралдары теңіз кемелерінде қолдану үшін санитарлық мақұлдау болуы керек.
      4320. ГТҚ-ның Ауа өткізу құрылғысы ГТҚ дұрыс пайдалану үшін қауіпті, компрессорлардың ағынды бөлігінің ауытқу жылдамдығын жоятын фильтрлеуші құрылғылармен жабдықталуы керек. Фильтрлеуші құрылғылардың тиімділігін тексеру кеменің қабылдап-тапсыру сынағымен бірлесуі мүмкін.
      Ауа өткізу құрылғысының қабылдау бөлігін орналастыру компрессорға судың, шығарылатын газ буларының және желдеткіштерден шыққан қадықтардың түсуін болдырмау қажет. Егер кемені пайдалану шарттары бойынша мұздану қауіпі болса, сору трактінің мұздануына жол бермейтін шараларды көздеу қажет.
      Ауа өткізу трактінің мұздану жағдайына 60 % ауаны резервтік қабылдау көзделуі тиіс.
      Мұздануға қарсы шаралар мен ЖЖК және ҚДПК үшін ауаны резервтік қабылдау Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша көздемеуге жол беріледі.
      Ауа өткізгіші құрылғы барлық пайдалану режимінде оның тұрақты жұмысын төмендетуге әкеп соғатын компрессорға кірер бөлігінің мұздануын туындатпауы қажет.
      Ауа өткізгіші құрылғыдан дренаж жүйелері гидро тығынмен жабдықталуы тиіс.
      Ауа өткізгішін жабу үшін жылдам әрекет ететін тәсіл көзделуі тиіс.
      4321. Газ шығару жүйелерінде өрт кезінде де және тұрған кезде де ГТҚ арқылы газ бен ауаның айналуын жою үшін қашықтық жетегі бар жабу құрылғысы болуы тиіс.
      Егер бір ауа өткізгіш немесе серппе құбыр екі немесе одан да көп қозғалтқышқа орналастырылса, жұмыс істемейтін қозғалтқыш арқылы ауа мен газды жою қажет.
      4322. Ауа жинау және газ, отын, салқындатқыш және басқа да құбырлардың шахталары кеңею кезінде қосылған жерге күш жібермейтіндей қосылуы тиіс.
      Құбырлар жұмыс істеп тұрған ГТҚ туындатқан вибрация деңгейін ұстануы тиіс.
      4323. Ауа өткізгіштері мен шахталарда компрессорларға ауа жіберу үшін барлық ішкі бөлшектер тоттануға қарсы материалдардан дайындалуы тиіс. Бөліктер мен нығайту көлемдері компрессор алдында қорғаныс торлары арқылы олардың өту мүмкіндіктерін жоюы керек. Барлық нығайтқыштар іштен жалпайтылуы керек. Шахталар мен ауа өткізгіштер ішкі беттердің жағдайларын мерзімді бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
      4324. Барлық турбокомпрессорлар мен күш турбиналарының бұрау үшін құрылғысы болуы керек. ГТҚ-ның қосы құрылғысы немесе автоматты ағыту құрылғысын блоктау көзделген.
      Жылдам ағытылатын муфталарда ағытылған редуктор кезінде ГТҚ-ны қосуды болдырмайтын блоктау көзделуі керек.
      4325. Авариялық генератор мен өрт сорғыларының жетегіне арналған ГТҚ-ның отын, майлау және салқындату автономдық цистерналары болуы керек. Автоматты қосу жергілікті басқару орнынан қолмен қайталануы тиіс.
      4326. ГТҚ-ның әрбір қосуы алдында ГТҚ-да сәтсіз қосу немесе дайын тұрған кезде жану камерасына отынның ағуынан пайда болған сұйық отынды жою үшін «салқын қосуды» (отынды бермей жалған қосу) орындау мүмкіндігі көзделуі керек.
      «Салқын қосу» ұзақтығы мен саны жанбаған отыннан (газдан) ГТҚ-ның толық желдетуін қамтамасыз етуі қажет.
      4327. Қоршаған ортаға май буы түсінің алдын алу үшін май жүйелері кететін газды шығару шахтасына ауаны шығару арқылы арнайы май бөлгішпен жабдықталуы тиіс.
      4328. Әрбір ГТҚ шу- және жылу өткізбейтін кожухомен жабылуы керек. Кожуха ішіндегі кеңістік арнайы желдеткішпен немесе шығарылатын газ эжекциясы есебінен үрленуі тиіс. Кожуханың сыртқы бетінің температурасы санитарлық нормаларға сәйкес келуі қажет. Бұл ретте негізгі жинақ бірлігіне және пайдалануда қамтамасыз ету үшін бөлшектерге, сондай-ақ турбиналардың, компрессорлар мен эндоскоптармен жану камераларының ағын бөліктерін тексеруге қолжетімділік қамтамасыз етілуі керек.
      Машина бөлімінде шу деңгейі бойынша санитарлық талаптарды қамтамасыз ету үшін ауа кіретін және ГТҚ-дан газ шығуда шуды жою көзделуі қажет.
      4329. Әрбір ГТҚ-да машина бөлімінің өрт сөндіру жүйесінен автономды өрт сөндіру жүйесі болуы тиіс. Кемеде бірнеше ГТҚ-ның болған кезде бір ГТҚ өрт сөндіру жүйесінен басқасына өрт сөндіру заттарын беру мүмкіндігі көзделуі керек. Өрт сөндіру жүйесінде өрт сөндіру заттарының саны әрбір ГТҚ және оның артындағы утильдеу қазандығының (ол болған жағдайда) ішкі көлемін толтыру шартымен есептелуі қажет. ГТҚ екі (шу- және жылу жібермейтін кожух астындағы орта және ГТҚ сыртындағы шығарылатын газ температурасы) өрт сигналын хабарлауышпен жабдықталуы тиіс.
      4330. Отын және май құбырлары құбырларды бөлу кезінде ағындардың ГТҚ ыстық бөліктеріне түсу мүмкіндігі болмайтындай орналастырылуы немесе жабдықталуы тиіс.
      4331. Кемедегі қосалқы бөлшектер осы Қағиданың 327-қосымшасының талаптарына жауап беруі керек. Газотурбиналық агрегатты әзірлеуші агрегаттың осы түрін пайдалану тәжірибесі негізінде қосалқы бөлшектердің өз тізбелерін ұсынуға құқылы.
      4332. Теңіз жағдайында жұмыс үшін қозғалтқышты конверциялау кезінде Кеме қатынасы тіркелімімен келісілген ресурсты қамтамасыз етуді тексеру жүргізілуі тиіс.

378. ГТҚ роторлары

       4333. ГТҚ роторлары төзімділігіне есеп барынша көп қуаттылық режимі үшін және кернеу барынша шегіне жететін кездегі режим үшін жүргізілуі керек. Артық қуаттылық беретін турбинаның тексеріс есебі айналым желісі үшін номиналдыдан 20%-ға жоғары, қалған роторлар үшін тексеріс есебі айналым желісі үшін номиналдыдан 10% жоғары жүргізіледі.
      4334. ГТҚ-ның айналмалы бөлшегі үшін сыртқы ауа температурасы есептіліктен 20 ⁰С төмен болған кезде ГТҚ жұмысына сәйкес келетін ұлғайтылған айналмалы сәтке есеп жүргізілген.
      4335. Артқы жүрістің газды турбиналары айналмалы бөлшектерінің төзімділік есебі «конртгазды» қолданумен кеменің жедел тежелуіне сәйкес келетін барынша айналмалы сәтте жүргізілуі тиіс.
      4336. Тоқтың кемелік генераторларының жетегі үшін ГТҚ қуаттын беретін тетіктердің төзімділігіне есеп егер «қозғалтқыш – генератор» жүйесінде таюдың арнайы муфталары қолданылмаса, қысқа тұйықталу режимі үшін айналмалы сәт бойынша жүргізілуі тиіс.
      4337. Ротор айналымының критикалық желісі консолдар есебінен анықталуы және осы Қағиданың 4060-тармағының талаптарына жауап беруі керек. Консолдық роторлар үшін прецессиялар мен гидроскопиялық сәттен қосымша жүктеме есебі қажет.
      4338. Сонымен қатар осы қағиданың 4061 – 4063-тармақтарының талаптары да орындалуы тиіс.
      4339. Тоттану ортасында жұмыс істейтін компрессорлар күрекшелеріндегі динамикалық кернеу іске қосу режимін қоса алғанда, барлық жұмыс режимдерінде әзірлеуші кәсіпорындармен жедел анықталуы керек, және күректеу ауытқудың қауіпті нысандарынан аластатылған болуы тиіс. Жұмыс күрекшелерінің төзімділіктен тозуы бойынша қоры негізгі режим үшін кемінде 3 және өтпелілер үшін 2,5 болуы тиіс. Егер ГТҚ әзірлеушісі тозу төзімділігі бойынша аз қор кезінде тоттану ортасында компрессорлар күрекшелерінің сенімділігі туралы деректерді келтірсе, бұл талаптардан алшақтауға болады.

379. ГТҚ корпустары

      4340. Газ турбиналары мен компрессорларының корпустарында күрекше аппараттарын қарап отыруға арналған арнайы люктар болуы керек, ал ГТҚ-ның өзі қарауға арналған арнайы құралдармен (эндоскоптармен) қамтамасыз етілуі тиіс.
      4341. Егер ГТҚ-да таю мойынтіректері пайдаланылса, ГТҚ корпусы осы қағиданың 4070-тармағының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4342. Газ турбинасының корпусының ішкі изоляциясын қолдану кезінде корпус үстінің жергілікті ашылуын және ағынды бөлігіне изоляцияның түсуін жоятын кожухтармен жабылуы мен оның сенімді бекітілуі қамтамасыз етілуі тиіс.
      4343. Май нығыздаушыларының конструкциясы май мен май буларыныңтурбиналар мен компрессорларының ағынды бөлігіне түсуін, сондай-ақ май мен будың сыртқа шығуын болдырмауы керек.
      4344. Әрбір ГТҚ-ның корпустың төменгі нүктесінде дренажды тесігі болуы шарт. Дренаждық тесік ағын цистерналары толған кезде ГТҚ тасуын болдырмас үшін ағын цистерналарымен біріктірілген воронканы ашу арқылы ағызуы тиіс.
      4345. Корпустар мен кожухалар жұмыс күрекшесі жарылған кезде тесік шықпауын қамтамасыз етулері тиіс.

380. ГТҚ мойынтіректері

      4346. ГТҚ таю мойынтіректері осы қағиданың 359-тарауының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4347. Барлық түрдегі кемелік ГТҚ үшін томалану мойынтіректерін қолдану рұқсат етіледі.
      4348. ГТҚ тірегінен жағар майды әрбір ағызу кезінде жоңқаны анықтау сигнализациялары мен май температурасының датчиктері орнатылуы керек.
      4349. Үш тіректі валдарда ішкі мойынтіректерді қолдану әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімімен арнайы қаралатын мән болып табылады.
      4350. ГТҚ-ның кез келген тоқтауы мойынтіректердің зақымдануына әкеп соғады, бұл үшін ГТҚ тоқтатылған кезде жағар майды беру мен роторларды айналдыру жүйесін автоматты қосуды көздеу қажет.

381. Жану камералары

      4351. ГТҚ жану камерасының құрылғысы оларға қолайлы қызмет көрсетілуі мен кемелік жағдайда форсункалар мен ыстық құбырларды ауыстыру мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек. Форсункалар отын беру жүйесін айтарлықтай реттеусіз өзара ауыстырылуы тиіс.
      4352. Ыстық құбырлар эндоскоптарымен жану камераларын оларды бөлшектеусіз тексеру мүмкіндігі қамтамасыз етілуі керек.
      4353. Қозғалтқыш жұмыс істемей тұрған кезде отынның ГТҚ жану камераларына түсуін болдырмау керек.
      4354. Жоғары қысымдағы отын құбырлары мен басты форсункалар қозғалтқыш тоқтатылғаннан немесе форсунка жұмысын тоқтатқаннан кейін отыннан босатылуы тиіс.
      Іске қосушы отын құбырлары мен іске қосу форсункалары іске қосу режимі тоқтатылғаннан кейін отыннан босатылады.
      Отыннан босату тиісті құбырдағы ағызу клапанын автоматты ашу арқылы жүзеге асырылуы керек.
      4355. ГТҚ кемінде екі тұтатқышпен жабдықталуы тиіс.

382. Отын алмасу аппараттары

      4356. ГТҚ отын алмасу аппараттарында (регенераторларда және ауа салқындатқыштарда) тығыздау арқылы ағынды және зақымдалған буын орнын анықтау мүмкіндігі болуы керек.
      Регенератор тығыздығы газдық та және ауалық та жағынан тексерілуі керек. Ағындар мен зақымдалған элементтер орындарын анықтау, сондай-ақ соңғысын ажырату тәсілі мен тәртібі арнайы нұсқаулықта жазылуы тиіс.
      4357. Қауіпті резонанстық ауытқулар мен жылу алмасу аппараттары элементтерінің автоауытқулары болмауы керек.
      4358. Регенератор осы Қағиданың 273- қосымшасы 11-тармағының талаптарына сәйкес өртке қарсы жүйемен жабдықталуы тиіс.
      4359. ГТҚ ауа салқындатқыштары осы Қағиданың 3959-тармағының талаптарына жауап беруі керек.
      4360. Ауа салқындатқыштар құбыр тақтайшаларын тексеру және тазарту, сондай-ақ қақпағын алусыз кез келген құбырды жабу мүмкіндігін болдыруы керек.
      4361. Ауа салқындатқыштарының ГТҚ жұмысы кезінде ауадан түсетін ылғалды үздіксіз жоятын құрылғысы болуы керек.
      4362. Ауа алмасу аппараттары осы қағиданың 4698-4701 қоспағанда, осы Қағиданың 12 – бөлімінің 1,2 және 6 кіші-бөлімдерінің талаптарына жауап беруі тиіс.

383. Басқару, қорғау және реттеу

      4363. Басты ГТҚ автоматты реттеу және қашықтықтан басқару жүйелерімен жабдықталуы тиіс, олар мыналарды қамтамасыз етеді:
      1) талап етілетін режимді беруді және оны жылу соққларының туындаусыз жұмыс айналыстарының барлық диапазнында тұрақты қолдауды;
      2) кез келген пайдалану жағдайында қосуды және тоқтатуды;
      3) барлық ауысымдық режимдерде және жүктемеде компрессорлар мен жану камераларының тұрақты жұмысын қолдауға;
      4) газ температурасының шығуын болдырмауды;
      5) бөлек басқару мүмкіндігін сақтау кезінде ГТҚ және қозғалтқышты бір рычаг немесе маховигінен бір тұтас басқаруды;
      6) қуаттылықты жинау валындағы айналмалы сәтін шектеуді (қажетті жағдайда);
      7) турбина және газ өткізгіштің жану камерасын іске қосу кезінде от алдырар алдында немесе сәтсіз іске қосудан кейін жиналған сұйықтықтардан немесе газ түріндегі қалдықтардан үрлеп тазартуді (осы қағиданың 4326-тармағы).
      Іске қосу құрылғылары от алдыру жүйесінің жарамсыздығы, қорғаныстардың қосылуы және ГТҚ тоқтатылуы кезінде жану процесі тоқтайтындай және басты отындық клапан жабылатындай құрылуы тиіс.
      4364. ГТҚ-ның әрбір күш турбинасының турбина валымен тікелей қосылған шекті ажыратқышы (айналма желісі бойынша) болуы тиіс. Қорғаныс жүйесінің шекті ажыратқыштары мен атқарушы органдары жоғары жылдам әрекет етуі тиіс, бірақ турбинаның айналымның белгіленген шекті желісінен аса жылдамдық мүмкіндігін болдырмауы тиіс.
      Айналымның шекті тазалығы номиналдан 15 % аспауы керек.
      4365. Шекті ажыратқыштан басқа, ескек винтіне жұмыс істейтін басты ГТҚ-ның шекті ажыратқышты әрекетке қосқанға дейін жүктеме өзгертілген кезде күш турбинасының айналу тазалығын шектейтін жылдамдық реттеушісі болуы қажет.
      Жылдамдық реттегішін қалыпқа келтіру күш турбинасының айналым желісі номиналды айналым желісінен 8 %-дан аса аспайтындай орындалуы тиіс.
      Реттегіш отын беруді төмендеткен кезде ГТҚ тоқтатылуына жол берілмейді.
      Генераторлар келтіретін ГТҚ-да осы Қағиданың 4040 – 4042-тармақтарының талаптарына жауап беретін айналым желісінің реттеушісі болуы керек.
      4366. Басты ГТҚ команда алғаннан кейін жылдам жүруге мүкіндік берумен «тоқта-винт» режимінде кемінде 60 мин. ішінде тұрақты қамтамасыз етуі тиіс. «Тоқта – винт» режимін жүзеге асыру кезінде желісі 3 мин^-1. аспайтын ескек валының айналуына жол беріледі.  Уақытпен шектелмеген ГТҚ-ның жиырма минуттық дайындығы 20 минут ішінде ГТҚ-ны іске қосу, оның жылытуын, сондай-ақ жүру мүмкіндігін көздеуі керек.
      4367. Осы Қағиданың 667-тарауының талаптары орындалуы тиіс.
      4368. Басты және көмекші кемінде екі тәуелсіз құралмен жұмыстың кез келген режимінен ГТҚ-ны дереу тоқтатуға арналған құрылғымен қамтамасыз етілуі тиіс.
      Рөлдік рубкадан басқару кезінде ГТҚ жанындағы машина бөлімінде басқару орнынан ГТҚ-ны дереу тоқтату мүмкіндігі көзделуі керек.
      4369. Артқы жүріс турбиналы ГТҚ маневрлі құрылғысы осы Қағиданың 4076 және 4077-тармақтарының талаптарына жауап беруі керек. Алдыңғы және артқы жүрістің маневлік клапандары блокталуы тиіс. Маневрлік клапандардың кез келген жағдайында ГТҚ компрессорларының жұмыс тұрақтылығының жеткілікті қорлары қамтамасыз етілуі керек.
      ГТҚ-да артқы жүріс турбинасын басқарудың жергілікті посты болуы керек.
      4370. Шекті ажыратқыштан басқа, ГТҚ қорғау жүйесі мынадай өлшемдер бойынша отын беруді толық тоқтатуды қамтамасыз етуі қажет:
      1) жүйедегі жағар май қысымының ықтималдан төмен түсуі;
      2) турбина алдында немесе оның сыртында газ температурасының ықтималдан жоғары көтерілуі;
      3) вибрация деңгейлерінің белгілі бір мәніне;
      4) факельдің олқылығы;
      5) төменгі қысымдағы компрессордың айналым желісін шектіден жоғары арттыру (винттің бос турбинасы мен газ реверсі бар үш валды ГТҚ үшін);
      6) қандай да бір ротордың шекті осьтік қозғалуы;
      7) газда жұмыс істеу кезінде МКО авариялық газдануы.
      Авариялық жағдайларда ГТҚ жанында басқару жергілікті орнынан отын беруді қолмен тоқтату мүмкіндігі көзделуі керек.
      Әзірлеуші ГТҚ конструкциясынан тәуелді қосымша қорғаныс енгізе алады.
      4371. Автоматтандырылған басты ГТҚ осы Қағиданың 16-бөлімінің талаптарына жауап беруі тиіс.
      4372. ГТҚ басқару жүйесі осы Қағиданың 192, 193 – 195-тарауының талаптарына да жауап беруі керек.
      4373. Басқару жүйесінің жұмыс ортасы төмен температура кезінде қоюлануы және жеңіл жануы тиіс.
      Фильтрлер мен жылу ауысу аппараттары жүйесі талап етілетін температура мен жұмыс ортасының желісін қамтамасыз етуі керек.
      4374. Басты ГТҚ үшін штаттық тахометр көрсеткіштерін бақылау мүмкіндігі көзделуі қажет.
      4375. Генераторлар жетегіне арналған ГТҚ басқару жүйелері осы қағиданың 4039 – 4044-тармақтарына жауап беруі керек.

384. Бақылау-өлшеуіш құралдар

      4376. Бас ГТҚ басқару посты осы Қағиданың 4371-тармағына сәйкес параметрлерді өлшеуге арналған құралдармен және осы Қағиданың 4088-тармағының 2) – 4) тармақшаларында көрсетілген құрылғылармен, сондай-ақ ГТҚ жұмыстарын жылу техникалық бақылау үшін қажетті құралдармен жабдықталуы тиіс.
      4377. Көмекші ГТҚ үшін басқару посты мынадай параметрлердегі өлшеу құралдармен жабдықталуы керек:
      1) роторлардың айналым желісі;
      2) ГТҚ алдында май қысымы;
      3) ГТҚ алдында отын қысымы;
      4) ГТҚ алдында май температурасы;
      5) турбина алдында немесе оның сыртында газ температурасы.
      4378. Егер басты ГТҚ пайдаланудағы ықтимал жарамсыздықтарды анықтау үшін техникалық жағдайды бақылау және диагностика жүйесімен жабдықталса, мұндай жүйе параметрлерінің көлемі ГТҚ әрбір түрі үшін Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе болып табылады.

385. ГТҚ жылу пайдалану контуры

      4379. Газотурбиналық агрегаттарда жылу пайдалану контуры болған жағдайда, бу турбинасы осы қағиданың 11-бөлімінің 3-кіші бөлімінің талаптарына, ал пайдалану қазандығы – 12- бөлімінің талаптарына жауап беруі қажет.
      4380. Жылу пайдалану контуры ГТҚ іске қосуға дейін немесе ГТҚ-ны іске қосу уақытында конденсаторда вакуум құру жүйелерімен жабдықталуы тиіс.
      Конденсатордың қысымдағы ықтималдан жоғары арттыру бойынша қорғанысы болуы керек.
      4381. Ротор айналымы болған жағдайда бу турбинасының валды бұру құрылғысын автоматты ағыту көзделуі тиіс.
      4382. Екі валды кемеде жылуды пайдалану контуры бар екі ГТҚ-ны пайдалану кезінде бір борттың ескек валына - ГТҚ, ал басқа борттың ескек валына бу турбинасы жұмыс істегенде, тасымалдау режимін пайдалануға жол беріледі.
      Бұл жағдайда жұмыс істеу қабілеті Кеме қатынасы тіркелімімен мақұлданған арнайы бағдарлама бойынша тексерілетін жедел өшірілетін бөлу муфталары қолданылуы керек.
      4383. Пайдаланылған ПТУ жүйелері осы қағиданың 10-бөлімнің 16 – 19-кіші бөлімдерінің талаптарына жауап беруі тиіс.

386. Газ отында жұмыс істейтін ГТҚ

      4384. Осы тараудың талаптары газ тасымалдағышында орнатылған және буланатын тасымалданушы табиғи газ (метан) отыны ретінде пайдаланылатын ГТҚ-ға қолданылады. Газ тасымалдағышы бұл ретте ГТҚ-да пайдалану үшін буланғыш газды дайындау қондырғысымен жабдықталуы тиіс.
      4385. Газ отынмен жұмыс істейтін ГТҚ-ға осы қағиданың 377 – 385-тарауының талаптары жауап беруі керек.
      4386. ГТҚ-ні іске қосу және барлық пайдалану режимдеріндегі жұмыс газ отында жүргізіледі.
      4387. ГТҚ-ға келіп түсетін газ отында сұйық фракциялар болмауы керек.
      4388. Газ отынын беретін құбырлар осы қағиданың 309-тарауының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4389. Газ отында жұмыс істеу кезінде осы қағиданың 667-тарауының талаптары орындалуы керек.
      4390. ГТҚ газ отынын беруді тоқтату кезінде мүмкіндігінше ГТҚ-ға жақын орналасқан жылдам тиектелетін клапан арқылы автоматты тоқтатылуы керек.
      4391. Тікелей ГТҚ-да орналастырылған газ отынын беруді қолмен ағыту үшін құрылғы көзделуі қажет. Бұған қоса, қолмен ағыту машина бөлімінде, машина бөлімінен тыс орынжайларда және жүріс көпіршесінде бірнеше орындардан көзделуі керек.
      4392. Машина бөлімінде ЦПУ-ға сигнал шығару арқылы жанудың төменгі шегінен 30 % сәйкес келетін газдың шекті ықтимал концентрациясы бойынша АПС көзделуі тиіс.
      ГТҚ-ға газ беру машина бөлімінде концентрация жанудың төменгі шегінен 60 % жеткен кезде автоматты тоқтатылуы керек. Бұл ретте осы қағиданың 4350-тармағының талаптары орындалуы қажет.
      4393. ГТҚ-ның отынның екі түрімен (сұйық және газ) жұмыс істеуі арнайы отын аппаратурасын қолдануды талап етеді және әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе болып табылады.
      Осы тарауда жазылған ГТҚ газ отынмен жұмыс істеген кездегі талаптар бұл жағдайда сақталады.

9-кіші бөлім. Ішкі жанудың қос отынды қозғалтқыштар

387. Жалпы ережелер, екі түрлі отында жұмыс істеу шарттары

      4394. Осы бөлімнің талаптары сұйық отын мен табиғи газбен (метанмен) жұмыс істейтін, сығудан жанатын ішкі жану қос отынды қозғалтқыштарға (бұдан әрі – ҚОҚ) қолданылады.
      4395. ҚОҚ қолдануға байланысты жекелеген талаптар осы Қағиданың 2738 және 4211-тармағында келтірілген.
      4396. Отынның екі түрімен жұмыс істеген кезде ҚОҚ кейіннен газды бере отырып, тұтандырғыш отынды беру құрылғысымен жабдықталады. Бұл ретте газ отыннан сұйық отынға жылдам ауысу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі керек.
      Әрбір цилиндге тұтандырғыш отынды беру ҚОҚ-тың барлық жұмыстары режимінде қамтамасыз етілуі қажет.
      4397. ҚОҚ іске қосуы, артқы жүріс жұмысы тек сұйық отында ғана жүзеге асырылады.
      4398. ҚОҚ ауыспалы режимде жұмыс істеген кезде, кемені маневрлеуде, арқанды байлау операцияларында тек сұйық отын ғана пайдаланылуы тиіс.
      4399. Газ отынын кенеттен беруді тоқтату кезінде ҚОҚ жұмысын тоқтаусыз сұйық отынмен жалғастыруы керек.
      4400. ҚОҚ должны быть снабжены датчиками защиты, исключающими одновременную подачу газового топлива и полную подачу жидкого.

388. Картерлерді, крейцкопфтық ҚОҚ-тың поршен асты кеңістіктерін қорғау

      4401. ҚОҚ картерлері иінді валдың әрбір қос иіні ауданында сақтандырушы клапандармен жабдықталуы тиіс. Конструкция мен сақтандырушы клапандардың жұмыс істеу қысымы картерде жиналған газ отын ағындыларының ықтимал жарылысын есепке алып анықталуы керек.
      4402. Егер ҚОҚ ретінде тронколық қозғалтқыш қолданылса, картер мынадай түрде қорғалуы тиіс:
      1) газ отын ағындысының жиналуына кедергі болатын картерлер вентиляциясы көзделуі қажет. Бұл ретте ауа құбырларының соңы қауіпсіз орынға шығарылуы және оттан сақтандырғыштармен жабдықталуы керек;
      2) газ отын ағындыларын анықтау датчиктері немесе басқа да балама жабдық орнатылуы тиіс. Инерттік газды автоматты шығару құрылғысын орнату ұсынылады;
      3) картерде май тұманы концентрациясының датчигін орнату көзделуі керек.
      4403. Егер ҚОҚ ретінде крейцкопфтік қозғалтқыш қолданылса, қозғалтқыш картері май тұманы концентрациясының датчигімен немесе қозғалтқыш мойынтірегі температурасын бақылау жүйесімен жабдықталуы тиіс.
      4404. Поршен асты кеңістігі газ отын ағындыларын анықтау датчиктерімен немесе басқа да тең келетін құрылғылармен жабдықталуы керек.

389. Енгізу және газ шығару жүйелері, шығарылатын ауа құбырлары, жануды бақылау

      4405. Енгізу құбырлары мен үрлемелі ауа ресиверлері, сондай-ақ газ шығарушы коллекторлар сақтандырғыш клапандармен немесе басқа да қорғау құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.
      4406. ҚОҚ газ шығару құбырлары басқа қозғалтқыштардың, иинсинераторлардың бу қазандықтарының газ шығару құбырларымен біріктірілуі тиіс емес.
      4407. Газ шығару құбырлары тиімді үрлеп тазарту құралдарымен жабдықталуы керек.
      4408. Әрбір цилиндрге баратын шығару ауасы құбырының келте құбыры осы Қағиданың 4119-тармағының талаптарына сәйкес жабдықталуы қажет.
      4409. Бақылау көлемі орнатылуы және жану процесіне ықпал ететін ҚОҚ-тың барлық элементтері үшін қарсылық сипаты мен олардың салдарларының талдауын есепке алып, мақұлдауға ұсынылуы тиіс.
      Бақылаудың ең аз көлемі, автоматты қоғаныс түрі мен АПС осы Қағиданың 465-қосымшасында келтірілген.

390. Газ отынын жеткізу, газ отынын беруді ағыту

      4410. ҚОҚ цилиндрлеріне газ отынын беру коллекторының кіре берісінде отты бөгеуіш орнатылуы керек.
      4411. Жергілікті басқару орнынан ҚОҚ-қа газ отынын беруді қолмен ағыту үшін құрылғылар көзделуі тиіс.
      4412. Газ отынын беру құбырлары осы Қағиданың 309-тарауының талаптарына жауап беруі қажет.
      4413. Қозғалтқыштың газдық коллекторын газ отынының кемелік құбырымен қосылуы қажетті иілімді қамтамасыз етуі керек.
      4414. Газ отынын беру коллекторын цилиндрлердің газды клапандармен қосу құбырларға немесе арналарға бекітілуі тиіс.
      4415. ҚОҚ-қа газ отынын беруді қозғалтқышта клапандарды автоматты жабу арқылы ағыту, егер ҚОҚ кез келген белгісіз себептермен тоқтатылса немесе осы Қағиданың 4402-тармағының 2), 3) –тармақшаларының 4405, 4404, 4409- тармақтарында, сондай-ақ 3732 немесе 3733-тармақтарында көрсетілген жағдайларда орындалуы керек.
      4416. коллекторға газ отынын жеткізетін басты бөлгіш газ клапанын ҚОҚ жану камераларына газ отынын беру клапандары жұмыс істемей тұрған кезде автоматты түре жабу ұсынылады (осы бөліктің 4638-тармағы, сондай-ақ осы Қағиданың 3735-тармағы).
      4417. ҚОҚ-қа газ отынын беру манина бөліміндегі газ концентрациясы жанудың төменгі шегінен 60 %-ға жеткен кезде автоматты түрде тоқтатылады. Бұған қоса, осы қағиданың 4399-тармағының талаптары орындалуы тиіс.

12-бөлім. Қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстар

71-кіші бөлім. Жалпы ережелер

391. Қолданылу аясы

      4418. Қағиданың осы бөліктерінің талаптары мыналарды:
      1) су жылыту қазандығын (осы Қағиданың 4424 және 4426-тармақтарында көрсетілмеген);
      2) су асты аппараттарын және олардың төзімді корпустар конструкциялары мен төзімлілігіне қатысты терең су сүңгуір кешендерін;
      3) сұйытылған газды сақтау үшін стандартты үлгідегі стационарлық емес баллондарды (осы қағиданың 4427-тармағы);
      4) еркін қысымдағы ыдыс болып табылмайтын тетік тораптары мен бөлшектеріне;
      5) қазандықтан, жылу алмасу аппараттары мен ыдыстардан тыс орналасқан қысымдағы құбырлар жүйесінен тұратын құрылғыларды;
      6) ауа жиегі 0,1 МП-дан аз жұмыс қысымы бар ауа салқындатқышын;
      7) тек сұйықтық қысымындағы жылу алмасу аппараттары мен ыдыстарды (осы Қағиданың 4424 және 4426-тармақтарында көрсетілмеген) қоспағанда қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстарға қолданылады
      4419. Қағиданың осы бөлігінің талаптары сонымен қатар сұйық отынмен жұмыс істейтін қазандықтардың отындық құрылғылары қолданылады.

392. Куәландыру көлемі

1-параграф. Жалпы талаптар

      4420. Топтастыру тәртібіне, салу және пайдалану кезіндегі куәландыруларға қатысты жалпы ережелер Топтастыру және өзге қызметтер туралы жалпы ережелерде және осы қағиданың 1-бөлімінде жазылған.
      4421. Қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстар конструкцияның өлшемдері мен ерекшеліктеріне байланысты осы қағиданың 406-қосымшасына сәйкес сыныптарға бөлінеді.
      4422. І және ІІ сыныпты қазандықтар мен жылу алмасу аппараттары Әзірлеушіні тану туралы куәлігі бар кәсіпорындарда әзірленуі тиіс.

2-параграф. Куәландыру көлемі

      4423. Әзірлеу кезінде Кеме қатынасы тіркелімімен куәландыруға мыналар жатады:
      1) бу қазандықтары, оның ішінде пайдаланылатындары, жұмыс қысымы 0,07 МП және одан да көп болатын бу жылытқыштары мен экономайзерлер;
      2) органикалық жылу тасымалдағыштары бар қазандықтар, оның ішінде пайдаланылатындары;
      3) жұмыс істеу жағдайында жұмыс қысымы 0,07 МП және одан да көп болатын толықтай немесе ішінара газбен немесе бумен толтырылған 0,03 МПа·м³ және одан көп құрайтын сыйымдылығы 0, 025 м³ және одан көп жылу алмасу аппараттары мен ыдыстары;
      4) тұщыландыру құрылғылары;
      5) басты және көмекші тетіктер конденсаторлары;
      6) сұйық отынмен жұмыс істейтін қазандықтың оттық құрылғылары;
      7) суды жылыту температурасы 115ҮС жоғары болатын су жылыту қазандығы;
      8) басты және көмекші тетіктердің салқындатқыштары, жылытқыштары мен отын, май және су фильтрлері;
      9) қазандықтар үшін жұғымды судың тұздылығын бақылауға арналған автоматты құрылғы;
      10) инсинератор қазандықтар.
      4424. Осы Қағиданың 4647-тармағының 2) және 6) тармақшаларында көрсетілген жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстар әзірлеу кезінде Кеме қатынасы тіркелімімен куәландыруға жатпайды.
      4425. Материалдар мен элементтердің өзге көлемдеріне қатысты суды жылыту температурасы 115⁰С асатын су жылыту қазандықтары қағиданың осы бөлігіне сәйкес бу қазандықтарына қойылған талаптарға жауап беруі керек.
      4426. Материалдар мен элементтердің өзге көлемдеріне қатысты басты және көмекші тетіктердің фильтрлері мен салқындатқыштары қағиданың осы бөлігіне қысымдағы ыдыстарға қойылатын талаптарға жауап беруі тиіс.
      4427. Сұйық газдарды сақтауға арналған және кемені пайдалану кезінде түрлі жүйелер мен құрылғыларда қолданылатын баллондар құзыретті органның техникалық қадағалауымен қолданыстағы стандарттар бойынша әзірленуі мүмкін.
      4428. Тоңазытқыш құрылғылар құрамына кіретін жылу айналымы аппараттары мен қысымдағы ыдыстарды куәландыру көлемі осы Қағиданың 4940, 4943 және 4944-тармақтарында көрсетілген.
      4429. Осы Қағиданың 407-қосымшасында санамаланған бөлшектер Кеме қатынасы тіркелімімен мақұлданған осы тармақтың 3-параграфында көрсетілген техникалық құжаттамаға сәйкес әзірленгенде Кеме қатынасы тіркелімімен куәландыруға жатады.

3-параграф. Техникалық құжаттама

      4430. Қазандықтарды, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстарды әзірлеу алдында Кеме қатынасы тіркеліміне мынадай техникалық құжаттамалар ұсынылуы керек:
      1) есептеулер мен конструкцияларды тексеру үшін қажетті барлық деректер келтірілуі тиіс бөліктері мен сипаттамалары бар конструктивтік сызбалар (төзімді көлемдер, материалдар, электродтар, дәнекер тігістерінің орналасуы мен көлемі, бекіту бөлшектері, болжанатын термикалық өңдеу);
      2) Егер барлық қажетті деректер осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілген сызбаларда келтірілмесе, осы Қағиданың 403-қосымшасында көрсетілген бөлшектердің конструктивтік сызбалары;
      4) Қағиданың осы бөлігінің төзімділік нормалары талаптарынқанағаттандыратын егер Кеме қатынасы тіркелімімен мақұлданған стандарттарға сәйкес келсе, арматураны, фланецтерді және бекіту бұйымдарын қоспағанда, қысымға шалдыққан бөлшектердің төзімділігіне есептер;
      5) сақтандырғыш клапандардың өтетін қимасының алаңын есептеу;
      6) дәнекердің технологиялық процесі;
      7) оттық құрылғысының, мұнай қалдықтары мен қоқыстарды жағуға арналған (инсинератор қазандықтарға арналған) камералар мен құрылғылардың сызбасы;
      8) стендтік сынақтар бағдарламасы.
      4431. Автоматты реттеу, қорғау және сигнал беру жүйелері бойынша, сондай-ақ автоматты оттық құрылғылары бойынша құжаттама осы Қағиданың 2-тарауының 92-тармағы және 663-тарауына сәйкес ұсынылуы қажет.

393. Материалдар

      4432. Қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстарды әзірлеуге арналған материалдар осы Қағиданың 407-қосымшасының 4-бағанында көрсетілген осы Қағиданың 15-бөлімінің тиісті тарауларының талаптарына жауап беруі керек.
      ІІІ сыныпты қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстар бөлшектерінің, сондай-ақ осы Қағиданың 407-қосымшасының 1-тармағының 5) тармақшасында және 2-тармағының 5) тармақшасында көрсетілген бөлшектердің материалдары да стандарттар бойынша таңдалуы қажет. Материалдарды қолдану бұл ретте техникалық құжаттамаларды қарау кезінде Кеме қатынасы тіркелімімен келісуге жатады.
      Осы Қағиданың 407-қосымшасында санамаланған І және ІІ сыныпты қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстар бөлшектерінің материалдары әзірлену кезінде Кеме қатынасы тіркелімімен куәландырылуға жатады (осы Қағиданың 407-қосымшасының 1-тармағы 5) тармақшасының және 2-тармағы 5) тармақшасының реттік нөмірлерінде көрсетілген бөлшектерді қоспағанда).
      4433. Көміртекті және көміртек-марганец болатты 400⁰С дейінгі, ал аз көміртегілі - 500⁰С дейінгі ортаның есептеу температурасы кезінде қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстар бөлшектерін дайындау үшін қолданылады. Осы болаттарды көрсетілгеннен жоғары температуралы ортада қолдануға олардың 100000 с. асатын механикалық құрамы мен ұзақтық төзімділік шегі қолданыстағы стандарттарға сәйкес келетін және осы жоғары температура кезінде болат әзірлеушімен кепілдендірілген жағдайда жол беріледі. Температурасы 500⁰С жоғары орта үшін қанадықтардың және жылу алмасу аппараттарының элементтері мен арматуралары, әддетте, қоспаланған болаттан әзірленуі тиіс.
      4434. Ортаның есептеу температурасы 250⁰С кем болатын жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыс үшін Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша осы қағиданың 586-тарауының сәйкес кеме жасау болаты қолданытуы керек.
      Жұмыс қысымы 0,7 МПа кем және ортаның есептеу температурасы 120 ⁰С кем жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстың кейбір бөлшектері үшін Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша жартылай тынық болатты пайдалануға болады.
      4435. Егер материалдың есептеу сипаттамасы ретінде жоғары температурада кезіндегі ағымдылық шегі қабылданса (осы қағиданың 470–-тармағы), қабырғаның есептеу температурасы кезінде материалды созылуына сынау жүргізілуі керек, ал егер ұзақтық төзімділігінің шегі қабылданса, Кеме қатынасы тіркеліміне қабырғаның есептеу температурасы кезінде ұзақтық төзімділік шегі туралы деректер ұсынылуы тиіс.
      4436. Қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстар үшін қоспалы болат қолданылған әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе болып табылады.
      Бұл ретте Кеме қатынасы тіркеліміне болаттың механикалық құрамы мен ұзақтық төзімділігі және қабырғаның есептік температурасы, технологиялық құрамдары, дәнекерлеу технологиясы мен термикалық өңдеу кезінде дәнекерлеу қосылғылар туралы деректер ұсынылуы тиіс.
      Шойынды және мыс қорытпаларын органикалық жылу тасымалдағыштары бар қазындықтардың қазандық арматуралары үшін қолдануға тыйым салынады.
      4437. Шартты диаметрі 50-ден 200 мм-ге дейін, р жұмыс қысымы 1 МПа дейінгі және жұмыс температурасы 350⁰С дейін болатын қазандық арматура осы Қағиданың 564-қосымшасына сәйкес толықтай ферритті құрылымды шар тәріздес графитті шойыннан әзірленуі мүмкін.
      d шартты диаметрі 50 мм-ден кем сол арматура үшін p·d туынды 250 МПа·мм аспауы керек.
      4438. Диаметрі 1000 мм дейін және жұмыс қысымы 1 МПа болатын жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстың бөлшектері мен арматурасы осы Қағиданың 564-қосымшасына сәйкес толықтай ферритті құрылымды шар тәріздес графитті шойыннан әзірленуі мүмкін.
      4439. Қазандықтардың, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстың бөлшектері және олардың арматуралары үшін мыс қорытындыларын пайдалануға ортаның 250⁰С дейінгі есептеу температурасы және 1,6 МПа дейінгі жұмыс қысымы үшін жол беріледі.
      Басқа шарттар үшін мыс қорытындыларын қолдану әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе мән болып табылады.
      4440. осы Қағиданың 407-қосымшасының 1-тармағының 2) тармақшасында және 2-тармақтың 3) тармақшасында көзделген бөлшектер үшін, Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша бойлай жапсырылған электрлі дәнекерленген құбырларды олардың жамалмаған құбырларға баламалығы дәлелденгенде пайдалануға рұқсат етіледі (осы Қағиданың 580-тармағы).
      4441. Композиттік материалдарды (қабатты-талшықты композиттік материадардан және корпустың цилиндрлік немесе салалық нысанды металдардан конструкциялар) 60 ⁰С аспайтын есептеу температурасы үшін қысымдағы ыдыста пайдалануға жол беріледі. Әзірлеуші немесе жобагер Кеме қатынасы тіркеліміне мақұлдау үшін пайдаланылған материалдар туралы толық мәліметті (қаптау құрылымы мен тығыздығы, серпінділік және қозғалыс модулдері, ағымдылық шегі, төзімлідік шегі, шекті деформациялар, аз циклдың қарсылығы) ұсынуы тиіс. Әзірлеуші немесе жобагер Кеме қатынасы тіркеліміне мақұлдау үшін пайдаланылған материалдар туралы толық мәліметті ұсынуы қажет. Бұған қоса, бұйым конструкциясы, әзірлеу тәсілі (лейнерді тұщытудан кейінгі қалған кернеулер, термоөңдеу ), жұмыс ортасы мен пайдаланылатын жүктемелер туралы мәліметтер ұсынылуы керек.

410. Дәнекерлеу

      4442. Дәнекерлеу және дәнекерлеу біріктірулердің бұзылмайтын бақылауы осы қағиданың 16-бөлімінің талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.
      4443. Дәнекерлі біріктірулер, әдетте, жапсарлас болуы тиіс.
      Бұрышты дәнекерлей біріктіру немесе иілу жағдайына шалдығатын біріктіру қолданылатын конструкция Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе болып табылады.
      Ықтимал дәнекерлей біріктірудің үлгі мысалдары қосымшада келтірілген.
      4444. Бір тік бойда бірнеше секциядан тұратын конструкциялардың бойлама тігістердің орналасуы Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарау мәні болып табылады.

393. Термикалық өңдеу

      4445. Дәнекерлеуден немесе пластикалық өңдеуден кейін бөлшектері мен құрылымы бұзылуы мүмкін материалдар тиісті термикалық өңдеуге тартылуы тиіс.
      Дәнекерленген конструкцияны термикалық өңдеу кезінде осы қағиданың 6870-тармағының талаптары орындалуы керек.
      4446. Термикалық өңдеу мынадай жағдайларда жүргізілуі қажет:
      1) кесек болаттан әзірленген қазандықтың, ыдыстар мен жылу алмасу аппараттарының элементтері салқын штамптауға, 5 % аса сыртқы талшықтың пластикалық деформациямен майысу мен фланцовкаға шалдыққанда;
      2) құбыр шарбақтары бірнеше бөліктен дәнекерленгенде; бұл ретте термикалық өңдеу құбыр астынан тесік жасағанға дейін жүргізілуі мүмкін;
      3) дәнекерлеу түбі салқын штамптаумен әзірленгенде;
      4) элементтер соңында температурасы металлды соғу температурасынан төмен қысыммен ытсық өңдеуге шалдыққанда;
      5) болатта көмірқышқыл газының құрамы 0,25 % аса болатын дәнекерленген конструкциялары пайдаланылғанда.

395. Сынау.

Қазандық орынжайлары мен қосалқы бөлшектер

      4447. Қазандықтардың, жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстардың барлық элементтері әзірленгеннен немесе жиналғаннан кейін осы қағиданың 408-қосымшасының талаптарына сәйкес гидравликалық сынаққа тартылады.
      4448. Гидравликалық сынақ изоляция орналастырылғанға және қорғаныстық жабу жасалғанға дейін барлық дәнекерлеу жұмыстары аяқталғаннан кейін жүргізілуі тиіс.
      4449. Егер жинаудан кейін жекелеген тараптардың және бөлшектердің сынақ беттерін жан-жақты бақылау қиын болса немесе мүмкін болмаса, бұл бөлшектер мен тораптар жинауға дейін сыналуға жатады.
      4450. p_w + 0,1 МПа сыналатын қысыммен сыналған элементтердің, сондай-ақ осы Қағиданың 408-қосымшасында көрсетілгеннен неғұрлым жоғары сынақ қысымымен сыналатын элементтердің көлемдері осы қысымға тексеріс есебіне шалдығуы керек; бұл ретте кернеу материал ағынының 0,9 шегінен аспауы тиіс.
      4451. Кемеге орнатылғаннан кейін бу қазандықтары жұмыс қысымы кезінде бу сынағына шалдығуы қажет.
      4452. Кемеге орнатылғаннан кейін ауа сақтағыштар арматурамен жинақтықта жұмыс қысымымен пневматикалық сынаққа шалдығуы керек.
      4453. Жылу алмасу және тоңазытқыш құрылғыларының ыдыстары осы Қағиданың 578-тарауына сәйкес сыналуға жатады.
      4454. Қазандық орынжайлар осы Қағиданың 182 – 185-тарауларының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4455. Қосалқы бөлшектерге талаптар осы Қағиданың 326-қосымшасында және 218-тарауында жазылған.

2-кіші бөлім. Беріктілік есептері

397. Жалпы ережелер

1-параграф. Қолдану саласы

      4456. Есептеу нәтижесінде алынатын қабырғалардың қалындығы пайдаланудың қалыпты жағдайлары үшін мейлінше аз рұқсат болып табылады.
      Беріктілік есептерінің нормалары мен әдістері дайындау кезінде қалындығы бойынша технологиялық рұқсатты ескермейді. Олар есептік қалындыққа қосынды түрінде ескерілуге тиіс.
      Есептелетін элементке сыртқы жүктемелерден (осьтік күштеуден, майысатын және бұралатын кезеңдерден) болатын қосымша кернеулер (атап айтқанда, өзінің салмағының, қосылған бөлшектер салмағы) Кеме қатынасының тіркелімінің талабы бойынша ерекше ескерілуге тиіс.
      4457. Осы Ережеде беріктікті есептеу әдістері келтірілмеген қазандықтар, жылу алмасу аппараттары мен сауыттары құрылғы элементтерінің көлемі тәжірибелік деректер мен сынақтан өткен теориялық есептердің негізінде белгіленеді және әрбір жеке жағдайда Кеме қатынасының тіркелімінің арнайы қарауының нысанасы болып табылады.

2-параграф. Есепті қысым

      4458. Қысымдағы қазандық, жылыту айналымы аппараттары және ыдыстары бөлшектерінің беріктігін есептеу жүргізілетін еспті қысым ортаның жұмыс қысымына тең деп түсіну қажет.
      Гидростатикалық қысым еспті қысым 0,05 МПа асқан кезде анықталуы тиіс.
      4459. Тіке ағысты қазандықтар және мәжбүрлі айналысты қазандықтар үшін есепті қысым есепті бу өндірісі кезінде қазандық бөлшектеріндегі гидродинамикалық кедергілерді есепке ала отырып қабылдану қажет.
      4460. Екі жағынан қысымға ұшыраған тегіс қабырғалар үшін ең үлкен әсер ететін қысымды есептеген жөн.
      Екі жағынан қысымға ұшыраған иірімді тегістік түріндегі қабырғаларға ішкі және сонымен қатар сыртқы қысымға есептелуі тиіс.
      Тегіс немесе иірімді тегістік түріндегі қабырғалардың бір жағынан берілген қысым атмосфералық қысымнан төмен болса, онда есепті қысым ретінде қабырғаның келесі жағынан әсер ететін және 0,1 МПа үлкейген қысымды қабылдау қажет.
      4461. Экономайзер үшін есепті қысым ретінде қазандықтың бу коллекторындағы жұмыс қысымының жиынтығы және қазандықтың есепті бу өндірісі кезінде экономайзердегі, құбыр желілелеріндегі және арматурадағы гидродинамикалық кедергі қабылдануы тиіс.
      4462. Тоңазытқыш құрылғылары қысымындағы жылу алмасу аппараттары және ыдыстары үшін есепті қысым осы Қағиданың 557-тарауының 2-параграфына сәйкес қабылдануы тиіс.

3-параграф. Есепті температура

      4463. Орта температурасы және жылыту талаптарына тәуелді рұқсат етілген кедергіні анықтау үшін қабырғаның есепті температурасы осы Қағиданың 409-қосымшасында көрсетілгендегіден аз болмауы тиіс.
      4464. Ең жоғары ыстылған бу t_н >400⁰С температурасындағы бу ысытқыш бөлшектердің t қабырғасының есепті температурасын анықтау бу ысытқыштардың бірнеше қималары бойынша, жеке бөлшектердегі және бөліктердегі қазандықтың мүмкін болатын барлық пайдалану жүктемесі аралығында мүмкін болатын пайдаланудың жоғарғы температурасын есепке ала отырып жүргізілуі тиіс.
      Есеп ретінде бу ысытқыштың ең үлкен кернеуінде алынған ең жоғарғы есепті температура қабылдануы тиіс.
      Бу ысытқыш құбырлар қабырғаларының t_н >400⁰С кезіндегі номиналды есепті температурасы мына формула бойынша анықталады: (осы Қағиданың 409-қосымшасының 2-тармағы 5) тармақшасы)

      (850)

      мұнда
      — қарастырылған құбыр қимасындағы орташа температура ⁰С, ол бу ысытқыш және оның құрамдас сызбалары жұмысының жылыту жағдайларын талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ қазандықтың жылыту есебінің нәтижесі бойынша анықталады;
      — құбыр қабырғасы есепті температурасы мен қарастырылған құбыр қимасындағы бу температурасы арасындағы орташа айырмашылық, ⁰С. Оны анықтау үшін қазандықтың жылыту есебінен мына мәліметтерді есептеп алу немесе қабылдау қажет:
      — бу газдарынан құбыр қабырғасына құбыр айналасы бойынша жылу беру орташа коэффициенті, Вт/(м²·К);
      — құбыр қабырғасынан буға жылу беру коэффициенті, Вт/(м²·К);
      — сәулеленумен жылу беру коэффициенті, Вт/(м²·К);
      t_k — қарастырылатын құбырлар алдындағы бу газдарының температурасы, ⁰С.
      —осы Қағиданың 406-қосымшасы бойынша анықталады.
      анықтау үшін қосымша шама А₀ мына формулада

      (851)

      мұнда k₀ — осы Қағиданың 411-қосымшасы бойынша анықталатын коэффициент.
      Жылытылатын ысыту құбырлары үшін жылу қабылдаудың газ жүретін к ысыту ені бойынша тұрақты емес коэффициентіне және будың құбырға кіргенінен бастап қарастырылатын қимаға дейінгі бөліктегі бу температурасының үстелуіне тәуелді және осы Қағиданың 412-қосымшасы бойынша анықталады.
      к коэффициенті тең болып саналады: 1,3 — түйін немесе жылан тәріздес ысытқышты қарапайым түрдегі тура су құбырлы қазандықтар үшін; 1,2 — жылан тәріздес ысытқышты U-түріндегі кеменің шахталық қазандықтары үшін.
      Ескерту. Жылытылмайтын коллекторлар және ысытқыш құбырларды есептеу кезінде t_H>400⁰С қарастырылған кезеңдегі немесе ысытқыш секцияларында бу температурасын толық үстелуі болып табылады.
      4465. Жылытылмайтын қабырғалар ретінде:
      1) кеңістіктен немесе бу жолынан отқа төзімді оқшаулағышпен бөлінген, ал олардың осы оқшаулағыштан ара қашықтығы 300 мм немесе одан көп, немесе
      2) сәулелі жылу әсер етпеген отқа төзімді оқшаулағышпен қорғалған болып табылады.
      4466. Сәулелі жылу әсерінен қорғалған қабарғалар:
      1) отқа төзімді оқшаулағышпен қорғалған, немесе
      2) тығыз құбыр қатарымен (бұл қатардағы құбырлардың арасындағы ең үлкен саңылау 3 мм дейін), немесе
      3) екі сыртқы диаметрге тең шахмат тәртібінде орналасқан екі құбыр қатарлары, немесе үш немесе одан көп, шахмат тәртібінде орналасқан, құбырдың сыртқы диаметрінің 2,5 тең құбыр қатарлары болып табылады.
      4467. Жылытылатын қазандық қабырғаларының және бу өткізетін жылытылмайтын қазандық қабырғасының есепті температурасы 250 ⁰С аспауы тиіс.
      4468. Оқшауланбаған бу газдарымен жылытылатын қалыңдығы 20 мм көп емес қазандық қабырғаларын қолдану тек 800 ⁰С дейінгі газ температурасында жол беріледі. Егер 20 мм аз қалыңдықтағы қабырғалар және бу газдарының 800 ⁰С көп температурасында оқшаулағышпен немесе құбыр қатарларымен қорғалмаған және ұзындығы 8 диаметрден көп құбырлары бар бөліктер болса, қабырғаның есепті температурасы жылу есебімен анықталады.
      Сәулелі жылу әсерінен қабырғаларды қорғау талаптары осы Қағиданың 4803-тармағында келтірілген.
      4469. Тоңазытқыш агент қысымында жұмыс істейтін жылу алмасу аппараттары және ыдыстары қабырғаларының есепті температурасы, егер одан жоғары температура болмаса 20 ⁰С тең болып қабылданады.

4-параграф. Материалдар беріктігінің сипаттамасы және рұқсат етілген кернеу

      4470. Жоғарғы R_eH ағыны 0,6 аспайтын уакытша R_m кедергіге қатысты көміртекті және легирленген болаттар үшін рұқсат етілетін кернеуді анықтау кезінде есепті сипаттама ретінде ағынның R_eL/t төменгі шегі немесе ағынның R_p0,2/t шартты шегі және есепті температура кезіндегі 100 000 сағаттағы ұзақ беріктік шегі қолданылуы тиіс.
      Жоғарғы шекті ағыны 0,6 асатын уакытша кедергіге қатысты болаттар үшін есепті температура кезінде қосымша уақытша R_m/t кедергіні қабылдаған жөн.
      Жылжу тәртібінде жұмыс істейтін (450 ҮС жоғары температура кезінде) болат үшін R_eH/R_m көрсетілген сипаттамаларға қатысына қарамастан есепті температура кезінде жылжудың шартты шегін қосу қажет.
      Сонымен қатар, R_eL/t, R_p0,2/t және R_m/t үшін болат тасымалдау талаптарында көрсетілген ең төменгі мәндер, ал R_m/t және үшін — орташа мәндер қолданылуы тиіс.
      4471. Анық байқалатын аққыштық алаңы жоқ материалдар үшін есепті сипаттама ретінде есепті температура кезіндегі уақытша R_m/t кедергінің ең төменгі мәні қолданылуы тиіс.
      4472. Шар тәріздес графитті шойын және феррит-перлитті және перлиттік құрылымды және 5 % кем емес салыстырмалы ұзындықтағы құйма шойын үшін беріктігінің есепті сипаттамасы ретінде 20 ⁰С кезіндегі уақытша R_v кедергінің ең төменгі мәні қабылдануы тиіс.
      Ферриттік құрылымды және 5 % артық салыстырмалы ұзындықтағы шойын үшін беріктігінің есепті сипаттамасы ретінде екі мәннің ең азы қолданылуы тиіс:
      R_v — 20 ⁰С кезіндегі материал беріктігінің ең төменгі шегі немесе
      R_0,2 — 20 ⁰С кезіндегі қалдық ұзындық 0,2 % құрайтын аққыштықтың шартты шегі.
      4473. Түсті металдарды және олардың балқымаларын қолданған кезде оларды өңдеу және дәнекерлеу кезіндегі ысыту суық жағдайда алынған беріктігін азайтатынын ескеру қажет, сондықтан осы материалдардың бөлшектері мен желілері беріктігін есептеу үшін олардың термикалық өңдеуден өткеннен кейінгі жағдайына сәйкес келетін беріктік сипаттамасын қабылдау қажет.
      4474. Болаттардың есепті сипаттамасының ұсынылған мәні 456 және 457-қосымшаларда келтірілген.
      Көрсетілген кестеде аталмаған материалдар үшін жоғары температура кезіндегі беріктік сипаттамасы Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады.
      Қазандық болаттарының беріктік сипаттамасы Тіркеушімен келісілген стандарттар бойынша қабылданады.
      4475. Беріктік мөлшер есебі кезінде қолданылатын рұқсат етілген кернеу, МПа, мына мәндердің ең азына тең болуы тиіс (сосы Қағиданың 170-4474-тармақтарының талаптарын ескере отырып):

,

,

( немесе )

      (852)

      мұнда n_B — уақытша кедергі бойынша беріктік қорының коэффициенті;
      n_П — жылжу шегі бойынша беріктік қорының коэффициенті;
      n_т — аққыштық шегі бойынша беріктік қорының коэффициенті;
      n_дп — ұзақ беріктік шегі бойынша беріктік қорының коэффициенті.
      Коэффициенттер осы тармақтың 5 параграфына сәйкес алынады.

5-параграф. Беріктік қорының коэффициенттері

      4476. Болат шыңдалу мен илектерден жасалған және ішкі қысымдағы бөлшектер үшін беріктік қорының коэффициенттері

n_T=n_ДП=1,6, n_В=2,7 и n_П=1,0

      аз болмауы тиіс.
      Сыртқы қысымдағы бөлшектер үшін беріктік қорының n_T, n_ДП және n_В коэффиценттері 20 % ұлғаюы тиіс.
      4477. Болаттан дайындалған, II және III сыныпты R_eH/R_m0,6 қатысты қысымдағы қазандық, жылу алмасу және ыдыс бөлшектері үшін беріктік қорының коэффиценттері

n_T=n_ДП=1,5 және n_В=2,6

      қабылдануы мүмкін.
      4478. Болат құймадан жасалған және ішкі қысымдағы қазандық, жылу алмасу және ыдыс бөлшектері үшін беріктік қорының коэффиценттері кемінде

n_T=n_ДП=2,2, n_В=3,0 және n_П=1,0

      қабылдануы тиіс.

      Сыртқы қысымға ұшырағын бөлшектер үшін беріктік қорының коэффиценттері 20 % ұлғаюы тиіс (1 тең алып тастағанда).
      4479. Қазандықтардың жылу кернеулі жауапты бөлшектері үшін беріктік қорының және коэффициенттері толқынды қызу құбырлар үшін - 3,0;
      тегіс қызу құбырлар, отты камералар, түйінді құбырлар, ұзын және қысқа байланыстар үшін — 2,5;
      қысымдағы түтін түтікшелері және газбен қоршалған басқа да ұқсас қабырғалар үшін — 2,2 тең қабылдануы тиіс.
      4480. Сұр шойыннан, шар тәріздес графитті шойын және феррит-перлитті және перлиттік құрылымды және 5 % кем салыстырмалы ұзындықтағы құйма шойын бөлшектері үшін уақытша кедергі беріктік қорының коэффициенті күйдіргеннен кейін 4,8 тең және сыртқы, сонымен қатар ішкі қысым үшін күйдірусіз – 7,0 тең қабылдануы тиіс.
      Ферриттік құрылымды және 5 % артық салыстырмалы ұзындықтағы шойын бөлшектері үшін уақытша кедергі беріктік қорының коэффициенті ішкі қысым үшін 4,0 тең және сыртқы қысым үшін 4,8 тең, ал аққыштық шартты шегі бойынша беріктік қорының коэффиценті 2,8 тең қабылдануы тиіс.

6-параграф. Беріктік коэффициенттері

      4481. Дәнекерлеу бекітулерінің беріктік коэффициенті осы Қағиданың 413-қосымшасы бойынша құрылыс бекітулеріне және дәнекерлеу тәсіліне байланысты таңдалады; бұған қоса дәнекерлеу бекітулерінің беріктігі коэффициенті қысымдағы қазандық, жылу алмасу аппараттары және ыдыстар (осы Қағиданың 4422-тармағы) сыныптарына байланысты осы Қағиданың 414 – қосымшасында көрсетілгендегіден кем болмайтындай қабылдануы тиіс.
      4482. Бірдей диаметрдегі бекітілмеген саңылаулармен әлсізденген цилиндрлік қабырғаның беріктік коэффициенті мына үш коэффициенттің ең азына:
      1) бірдей қадамды (осы Қағиданың 415 – қосымшасы) бойлық қатармен немесе коридолық алаң саңылауымен әлсізденген цилиндрлі қабырғалардың

=2(-d)/; (2.1.6.2.1)

      формула бойынша анықталған беріктік коэффициентіне;
      2) бойлық бағытта көрсетілген, бірдей қадамды (осы Қағиданың 411 – қосымшасы) көлденең қатармен немесе алаң саңылауымен әлсізденген цилиндрлі қабырғалардың

=2(₁-d)/₁;(854)

      формула бойынша анықталған беріктік коэффициентіне;
      3) бойлық бағытта көрсетілген, бірдей қадамды (осы Қағиданың 416 – қосымшасы) саңылаулардың бірыңғай орналасуымен шахматтық тәртіпте орналасқан алаң саңылауымен әлсізденген цилиндрлі қабырғалардың

=k(₂-d)/₂;      (855)

      формула бойынша анықталған беріктік коэффициентіне теңі қабылдануы тиіс;
      мұнда d— жаншылған құбырдың астындағы саңылау диаметрі немесе дәнекерленген құбырлардың және түсірілген штуцердің ішкі диаметрі, мм;
       — бойлық бағыттағы екі көрші саңылаулардың ортасындағы қадам, мм;
      ₁ — көлденең (айналма) бағыттағы (орталық айналманың доғасы бойынша қабылданады) екі көрші саңылаулардың ортасындағы қадам, мм;
      ₂ — қисық бағыттағы екі көрші саңылаулардың ортасындағы

;

      формула бойынша анықталатын қадам, мм;
      l — бойлық бағыттағы (осы Қағиданың 416 – қосымшасы) екі көрші саңылаулардың ортасындағы қашықтық, мм;
      1₁, — көлденең (айналма) бағыттағы (осы Қағиданың 416 – қосымшасы) екі көрші саңылаулардың ортасындағы қашықтық, мм;
      k — l₁/l байланысты осы Қағиданың 417 – қосымшасы бойынша анықталатын коэффициент.
      4483. Егер бірдей қадамды саңылау қатары немесе алаңдарында әртүрлі диаметрдегі саңылаулар бар болса, онда осы Қағиданың (853), (854) және (855) қосымшаларында беріктік коэффициентін анықтау үшін d орнына қатар орналасқан, екі үлкен саңылаудың орташа арифметикалық диаметрін қабылдаған жөн.
      Фонмуладағы ұқсас диаметрлі саңылаудың тұрақсыз қадамы кезінде беріктік коэффициентін анықтау үшін а, а₁ және a₂ ең аз мәнін қабылдаған жөн.
      4484. Егер саңылау дәнекерлеу тігістері арқылы өтсе немесе дәнекерлеу тігісіне жақын саңылаудың соңы мен дәнекерлеу тігісі ортасының арақашықтығы 50 мм аз болса немесе осы Қағиданың (856) формуласы бойынша анықталған Q қимасының ең үлкен жергілікті әсер ету аймағы енінің жартысынан кем болса, онда беріктік коэффициенті ретінде дәнекерлеу бекітулерінің беріктік коэффициентінің және саңылаудан әлсізденген беріктік коэффициентінің өнімін қабылдаған жөн. Саңылау соңы дәнекерлеу тігісі ортасынан 0,5Q-артық және 50 мм артық қашықтықта орналасса, онда беріктік коэффициенті ретінде саңылаудан әлсізденген беріктік коэффициентінің және дәнекерлеу тігісінің беріктік коэффициентінің ең азын қабылдаған жөн.
      Жергілікті әсер етудің ең үлкен аумағының Q ойық ені, мм, формула бойынша анықталады:

, (856)

      мұнда s — қабырға қалыңдығы, мм;
      с — осы тармақтың 7-параграфына сәйкес қабылданатын, коррозияға толықтыру, мм;
      D_m — әлсізденген қабырғаның орташа диаметрі, мм.
      Цилиндрлі қабырға және томпақ түп үшін

      D_m=D + s және D_m=D_a - s.

      Коникалық қабырғалар үшін

      , немесе

      мұнда D_a — сыртқы диаметр;
      D — ішкі диаметр.
      Коникалық қабырғалар үшін D және D_a босаған саңылаулардың ортасы арқылы өтетін қима бойынша алынады;
       — коникалық қабырға және орталық ось арасындағы бұрыш (осы Қағиданың 417-қосымшасы).
      4485. Дәнекерлеу бекітулерінен және қатар немесе саңылау алаңынан босамаған тігіссіз цилиндрлі қабырғалар үшін беріктік коэффициенті 1 тең болады. Беріктік коэффициенті 1 аспауы тиіс.
      4486. Осы Қағиданың (853), (854) және (855) формулаларында анықталған саңылаудан босаған ввальцовталған құбырлардың астындағы қабырғалардың беріктік коэффициенті 0,3 кем болмауы тиіс.
      Беріктік коэфициенттерінің аз есептеулері әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады.
      4487. Бойлық дәнекерлеу тігістерімен біріктірілген, әртүрлі қалыңдықтағы табақтардан цилиндрлі қабырғаларды жасау кезінде әрбір табақ үшін олардағы босауды есепке ала отырып, қабырға қалыңдығы есептелуі тиіс.
      4488. Бойлық дәнекерлеу тігістері бар құбырлар үшін беріктік коэффициенті әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады.
      4489. Бірдей ойықтардан босаған, цилиндрлі, коникалық қабырғалардың және томпақ түптердің беріктік коэффициенті:
      жекелеген бекітілмеген ойықтар үшін

, (857)

      жекелеген бекітілген ойықтар үшін

, (858)

      формулалар бойынша анықталуы тиіс.
      мұнда — осы Қағиданың 418 - тарауына сәйкес анықталатын, теңгерме бекіту аудандарының сомасы, мм²;
      d — ойық диаметрі, мм;
      s — қабырға қалыңдығы, мм;
      с — осы тармақтың 7 - параграфына сәйкес қабылданатын, коррозияға толықтырма, мм;
      Q— осы Қағиданың 4484-тармағына сәйкес анықталады.
      4490. Цилиндрлі, сферикалық, коникалық элемент және томпақ түп қабырғаларының рұқсат етілген қалыңдығын анықтау кезінде беріктік коэфициенті ретінде осы Қағиданың 4482 – 4487- тармақтарына сәйкес бекітілмеген саңылау қатарлары және ауданы үшін және осы Қағиданың 4482-тармағына сәйкес жекелеген бекітілген және бекітілмеген саңылаулар үшін анықталған ең аз мәні қабылданады.
      4491. Тангенциалды және раиалды қадамдар үшін тегіс торлы құбырдың беріктік коэффициенті осы Қағиданың (853) формуласы бойынша анықталады; торлы құбыр қалыңдығының есебі осы мәндердің ең азы қабылдануы тиіс.

7-параграф. Есепті қалыңдыққа толықтырмалар

      4492. Барлық жағдайларда қабырғаның есепті қалыңдығына толықтырма туралы айтылмаса, ол 1 мм кем болмауы тиіс. Қалыңдығы 30 мм артық болат қабырғалар үшін, коррозияға төзімді түсті құймалар немесе жоғарылегирленген материалдар, сондай-ақ, коррозиядан қорғалған материалдар, мысалы плакирленген немесе қаптамадағы пластмасса үшін қабырғаның есепті қалыңдығына Тіркеушінің келісімі бойынша толықтырма қабылданбауы мүмкін.
      4493. Ішкі қарауға жарамайтын немесе қабырғалары күшті коррозияға немесе тозуға ұшыраған қысымдағы жылу алмасу аппараттары және ыдыстар үшін Тіркеушінің талабымен толықтырмалары ұлғайтылуы мүмкін.

398. Цилиндрлі, сферикалық бөлшектер және құбырлар

1-параграф. Ішкі қысымға ұшыраған элементтер

      4494. Төменде көрсетілген мынадай жағдайларға жарайды:
      D_а/D  1,6 кезінде — цилиндрлі қабырғалар үшін;
      D_а/D  1,7 кезінде — құбырлар үшін;
      D_а/D  1,2 кезінде — сферикалық қабырғалар үшін.
      D_а  200 мм цилиндрлі қабырғалар құбырлар ретінде қарастырылады.
      4495. Цилиндрлі қабырғалар және құбырлардың s, мм қалыңдығы мына формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс

      (859)

      немесе

      (860)

      мұнда р — есепті қысым (осы Қағиданың 397-тарауы 2-параграф), МПа;
      D_a — сыртқы диаметр, мм;
      D — ішкі диаметр, мм;
       —беріктік коэффициенті (осы Қағиданың 397-тарауы 6-параграф);
       — рұқсат етілетін кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), МПа;
      с — толықтырма (397-тараудың 7-параграфы), мм.
      4496. Сферикалық қабырғаның қалыңдығы мына формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс

      (861)

      немесе

      (862)

      Белгілеулер осы Қағиданың 4495-тармағында көрсетілгендегідей.
      4497. Сферикалық және цилиндрлі қабырғалардың қалыңдығы осы Қағиданың (859), (860), (861) және (862) формулалары бойынша алынған нәтижелерге қарамастан кем болмауы тиіс:
      1) 5 мм — тұтас созылған және дәнекерленген бөлшектер үшін;
      2) 12 мм — саңылаулары радиалды орналасқан жаншылған құбырлы құбыр торлары үшін;
      3) 6 мм — пісірілген және қалайыланған құбыр торлары үшін;
      4) құбырлар үшін – осы Қағиданың 418-қосымшасында көрсетілгендегідей. 800 ⁰С температурасында газбен күйдірілген құбырлардың қабырға қалыңдығы 6 мм кем болмауы тиіс.
      4498. Түсті құймалардан және тотықпайтын болаттан жасалған құбыр қабырғаларының ең аз қалыңдығы Тіркеушінің келісімі бойынша осы Қағиданың 4497–тармағында көрсетілгендегіден кем, бірақ осы Қағиданың (859), (860), (861) және (862) формулалары бойынша анықталғаннан кем болмайтындай қабылдануы мүмкін.

2-параграф. Сыртқы қысымға ұшыраған элементтер

      4499. Төменде көрсетілген талаптар D_а/D 1,2 кезінде цилиндрлі қабырғалар үшін жарамды. D_а/D < 200 мм қалыңдықтағы құбырлар осы Қағиданың 4495–тармағына сәйкес анықталуы тиіс.
      4500. Қатты бөлшекті немесе оларсыз, тегіс цилиндр қабырғаларының, оның ішінде қазандықтың тегіс ыстық құбырларының s, мм қалыңдығы

      (863)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда       (864)

; (865)

С=0,045pD_m; (866)

      p – есепті қысым (осы Қағиданың 397-тарауының 2-параграфы), МПа;
      D_m – орташа диаметр, мм;
      у – рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475 және 4478-тармақтары), МПа;
      с – толықтырма (осы Қағиданың 397-тарауы 7-параграф), мм;
      l – қатты бөлшектер арасындағы цилиндр бөліктерінің есепті ұзындығы, мм.
      Қатты бөлшектер ретінде осы Қағиданың 419-қосымшасында көрсетілген тік түптер, түпке және қызу камераларына ыстық құбырларды бекітулер, қаттылық сақиналары жіне оған ұқсас құрылыстар қабылданады.
      4501. Толқынды ыстық құбырлар қабырғаларыныі s, мм қалыңдығы

      (867)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда р — есепті қысым (осы Қағиданың 397-тарауының 2-параграфы), МПа;
      D — толқын бөлігіндегі ыстық құбырдың еі аз ішкі диаметрі, мм;
      у — рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475 және 4478-тараулары), МПа;
      с — толықтырма (осы Қағиданың 397-тарауының 7-параграфы), мм;
      4502. Егер толқынды ыстық құбырдың тура бөлігінің ұзындығы алдыңғы түптің қабырғасынан алғашқы толқын басынан толқын ұзындығынан асса, бұл бөлік қабырғасының қабырғасы осы Қағиданың (863) формуласы бойынша анықталуы тиіс.
      4503. Тегіс ыстық құбырдың қалыңдығы 7 мм кем болмауы және 20 мм артық болмауы тиіс. Толқынды ыстық құбырдың қалыңдығы 10 мм кем болмауы және 20 мм артық болмауы тиіс.
      4504. Ұзындығы 1400 мм дейінгі тегіс ыстық құбыр әдетте, қаттылық сақинасынсыз орындалуы мүмкін.
      Қазандықта екі және одан көп ыстық құбыр болған жағдайда аралас құбырдың қаттылық сақиналары бір жазықтықта жатпауы тиіс.
      4505. Цилиндрлі және сферикалық қабырғалардағы саңылаулар және ойықтар осы Қағиданың 410 –тарауына сәйкес бекітілуге жатады.
      4506. Тік қазандықтардың оттығын обечайкалармен біріктіретін және тік жүктеме көтеретін S-тәріздес сақиналардың s₁ қалыңдығы, мм, (осы Қағиданың 420–қосымшасы)

2 (868)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда у — рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4559-тармағы), МПа;
      р — есепті қысым (осы Қағиданың 397-тарауының 2-параграфы), МПа;
      D₁ — қазандық қабырғасының ішкі диаметрі, мм;
      D₀ — сақинамен біріккен жердегі от камерасының сыртқы диаметрі, мм.

399-тарау. Коникалық бөлшектер

      4507. Ішкі қысымға ұшыраған коникалық бөлшектер қабырғасының s, мм, қалыңдығы
      1)  70⁰ кезінде

      (869)

      және

; (870)

      2) >70⁰ кезінде

      (871)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс:
      D_c — есепті диаметр (осы Қағиданың 421 – 424-қосымшалары), мм;
      D_a — сыртқы диаметр (осы Қағиданың 421 – 424-қосымшалары), мм;
      р — есепті қысым (осы Қағиданың 397 –тарауының 2-параграфы), МПа;
      у — нысан коэффициенті (осы Қағиданың 425-қосымшасы);
      , — бұрыштар (осы Қағиданың 421 – 424-қосымшалары);
       — рұқсат етілетін кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), МПа;
       —беріктік коэффициенті (осы Қағиданың 397–тарауының 6-параграфы);
      осы Қағиданың (869) және (871) формулалары үшін сақиналық дәнекерлеу біріктірулерінің беріктік коэффициентін, ал (870) формуласы үшін – бойлық дәнекерлеу біріктірулерін қабылдаған жөн; тігіссіз обечайкалар үшін, сондай-ақ сақина тігісінің жиектен асатын қашықтықта орналасуы кезінде дәнекерлеу біріктіруінің беріктік коэффициентін 1тең қабылдаған жөн;
      с — толықтырма (осы Қағиданың 397 –тарауының 7–параграфы), мм;
      r — жиектің шеңберлену радиусы (осы Қағиданың 421, 422 және 424-қосымшалары), мм.
      Осы Қағиданың 421, 422 және 424 қосымшаларында — конустық обечайка құраушы 10 қалыңдығына тең, бірақ ұзындықтың 1/2 артық емес қабылданатын параллельді конустық обечайка құрайтын жиектің кең соңына дейінгі қашықтық, мм.
      4508. Сыртқы қысымға ұшыраған коникалық бөлік қабырғасының қалыңдығы s, мм, мына жағдайларды орындағанда осы Қағиданың 4507-тармағына сәйкес анықталады:
      1) дәнекерлеу тігісінің беріктік коэффициентін 1 тең қабылдаған жөн;
      2) толықтырма 2 мм тең қабылданады;
      3) D_c есепті диаметр,

, (872)

      формула бойынша анықталады
      мұнда d₁, d₂ — конустің ең үлкен және ең кіші диаметрі, мм;
      4) <45⁰ кезінде қабырғаның серпімді майысуы болмайтыны дәлелденуі тиіс. Қабырғаның серпімді майысуы туындайтын р₁, МПа қысым

      (873)

      формула бойынша анықталады,
      мұнда Е — серпімділік модулі, МПа;
      l, — конустың ең үлкен ұзындығы немесе конус біріктірулерінің арасындағы қашықтық, мм.
      Қабырғаның серпімді майысуын болдырмайтын жағдай р₁> р болып табылады, мұнда р —есепті қысым, МПа.
      4509. Дәнекерлеуші бұрыштық біріктірулер (осы Қағиданың 423–қосымшасы) тек ₃  30⁰ және s  20 мм кезде ғана жол беріледі. Біріктірулер екі жақты дәнекерлеу көмегімен орындалуы тиіс.  > 70⁰ конустық обечайкалар үшін бұрыштық біріктірулер осы Қағиданың 4592–тармағының талаптарын сақтаған кезде жиекті бөлмей орындалуы мүмкін.
      Қазандықтар үшін бұрыштық біріктірулерді қолдану ұсынылмайды.
      4510. Коникалық қабырғалардағы саңылаулар мен ойықтар осы Қағиданың 405 –тарауының талаптарына сәйкес бекітілуге жатады.

400. Жазық қабырғалар, түптер және қақпақтар

1-параграф. Жазық түптер және қақпақтар

      4511. Байлаумен бекітілмеген жазық түптердің және қақпақтардың қалыңдығы s, мм, (осы Қағиданың 426 – 433-қосымшалары және 459-қосымшасы),

, (873)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауытиіс,
      мұнда k— осы Қағиданың 426 – 433 –қосымшаларына және 459-қосымшаның 1-қосымшасына 1-қосымшадағы 1)-6)-тармақшаларына сәйкес есепті коэффициент;
      D_c— есепті диаметр (осы Қағиданың 427 – 432 және 459-қосымшаның 1-қосымшасына 1-қосымшадағы 6)-тармақшаларына мм, мынадай жағдайда анықталады: түптер үшін осы Қағиданың 426 және 459-қосымшаның 1-қосымшасына 1-қосымшадағы 1)- тармақшаларына –көрсетілген

D_c=D-r; (874),

      тікбұрыш және сопақ қабырғалар үшін (осы Қағиданың 429-қосымшасы)

      (875).

      D — ішкі диаметр, мм;
      r— түп кернеуінің ішкі радиусы, мм;
      n және m —тығыздағыштардың ортасына дейін өлшенетін, жақтардың және саңылау осьнің ең үлкен және ең кіші ұзындық (осы Қағиданың 433–қосымшасы), мм;
      р — есепті қысым (осы Қағиданың 397–тарауының 2-параграфы), МПа;
       — рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), МПа;
      с — толықтырма (осы Қағиданың 397–тарауының 7–параграфы), мм;
      D_b —бекітуші болттар шеңберінің диаметрі (осы Қағиданың 431–қосымшасы), мм.
      Осы Қағиданың 426 және 459-қосымшаның 1-қосымшасына 1-қосымшадағы 1)-тармақша l — түптің цилиндрлің бөлігінің ұзындығы, мм.
      4512. 459-қосымшаның 1-қосымшасына 1-қосымшадағы 2)-тармақшаларына –суретте көрсетілген түптің қалыңдығы s, мм, осы Қағиданың (873) формуласында көрсетілгеннен кем болмауы тиіс. Сонымен қатар, мына талаптар сақталуы тиіс:
      1) шеңберлі түптер үшін

; (876)

      2) тікбұрышты түптер үшін

, (877)

      мұнда s₁ — обечайка қалыңдығы, мм;
      s₂ — жүк түсіретін жырашық ауданындағы түптің қалыңдығы, мм.
      Қалған белгілеулер осы Қағиданың 4511–тармағында көрсетілгендей.
      Барлық жағдайларда S₂ 5 мм кем болмауы тиіс.
      Аталған талаптар диаметрі немесе жақтарының мөлшері 200 мм артық емес түптер үшін жарамды.
      Диаметрі немесе жақтарының мөлшері 200 мм артық түптің жүк түсіретін жырашық мөлшері әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады.

2-параграф. Байлаумен бекітілген қабырғалар

      4513. Ұзын және қысқа байлаумен, кницамен, байлау құбырларымен немесе соған ұқсас құрылыстармен бекітілген жазық қабырғалардың (осы Қағиданың 434 және 436–қосымшалары) қалыңдығы s, мм,

, (878)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда k — есепті коэффициент (осы Қағиданың 434, 435 және 436-қосымшалары, сондай-ақ 459-қосымшаға 1-қосымшаның 5-тармағының 1),2), және 3) -тармақшаларын).
      Егер қарастырылып отырған қабырға бөлігі к коэффициенттерінің мәні әртүрлі болатын байлаулармен бекітілген болса, онда осы Қағиданың (878) формуласында осы коэффициенттердің орташа арифметикалық мәні қабылданады;
      D_c — есепті шартты диаметр (осы Қағиданың 435 және 436-қосымшалары), мм, ол мынадай жолмен анықталады: байлауларды тең бөлу кезінде

, (879)

      байлауларды тең бөлмеу кезінде

      (880)

      Қалған барлық жағдайларда D_c үшін ең үлкен шеңбер диаметрін қабылдау қажет, ол үш байлау ортасы арқылы немесе байлау ортасы және ернеулеу шеңберленуінің басталуы арқылы, егер оның радиусы осы тараудың 3–параграфының талаптарына жауап берсе, анықталуы қажет. Бұл жағдайда қабырғаны ернеулеу бекіту нүктесі ретінде қарастырылады. Лазаны ернеулеу бекіту нүктесі ретінде қабылданбауы тиіс;
      a₁, a₂, a₃, a₄ — байлаулар арасындағы қадам немесе қашықтық (осы Қағиданың 434-қосымшасы), мм.
      Қалған белгілеулер осы Қағиданың 4511-тарауы көрсетілгендегідей.

3-параграф. Жазық қабырғаны ернеулеу

      4514. Жазық қабырға және түпті ернеулеу есебі кезінде оның радиусы осы Қағиданың 437-қосымшасында көрсетілгеннен кем болмауы ескеріледі.
      Ернеулеудің ең аз радиусы қабырға қалыңдығының 1,3 кем болмауы тиіс.
      4515. Ернеуленген жазық түптің цилиндрлік бөлігінің ұзындығы кем болмауы тиіс (осы Қағиданың 426-қосымшасы).
      4516. Жүк түсіретін ойықты түп 459–қосымшаға 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес ойық шеңберленуінің радиусын иеленуі тиіс.

4-параграф. Ойықтарды нығайту

      4517. Диаметрі төрт қалыңдықтан артық жазық қабырғалардағы, түптердегі және қақпақтардағы ойықтар пісірілген штуцермен, түтікшелермен, приварыштармен немесе қабырғаның есепті қалыңдығын ұлғайту жолымен бекітілуге жатады. Ойықтар есепті диаметр нұсқасынан осы диаметрдің 1/8 кем қашықтықта орналасуы тиіс.
      4518. Егер қабырғаның нақты қалыңдығы осы Қағиданың (873) және (878) формулаларындағы талаптардан үлкен болса, бекітілмеген ойықтың ең үлкен диаметрі d, мм,

      (881)

      формула бойынша анықталуы тиіс,
      мұнда s_f — қабырғаның нақты қалыңдығы, мм;
      s — осы Қағиданың (873) және (878)формулалары бойынша талап етілетін қабырғаның есепті қалыңдығы, мм.
      4519. Осы Қағиданың 4517 және 4518 –тармақтарында көрсетілген үлкен мөлшердегі ойықтар үшін ойық жиегінің бекітілуі қарастырылуы тиіс.
      Бекітуші бөлшектердің (штуцер және түтікше) мөлшері, мм

, (882)

      талабын қанағаттандыруы тиіс,
      мұнда s_r, h — бекіту ені және биіктігі, мм (осы Қағиданың 438-қосымшасы).
      Қалған белгілеулер осы Қағиданың 4518-тармағында көрсетілгендегідей.
      4520. Бекітуші бөлшектердің (штуцер және түтікше) есепті биіктігі h₁ және h₂, мм, (осы Қағиданың 438-қосымшасы)

. (883)

      формуласы бойынша анықталуы тиіс.
      Белгілеулер осы Қағиданың 4518 және 4519–тармақтарында көрсетілгендегідей.

401. Құбыр торлары

      4521. Жылу алмасу аппараттарының жазық құбыр торларының қалыңдығы s₁, мм,

      (884)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда р — есепті қысым (осы Қағиданың 397–тарауының 2-параграфы), МПа;
       — рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), МПа.
      Қатты құрылысты жылу алмасу аппараттары үшін, егер корпус және құбыр материалдары әртүрлі желілік кеңею коэффициентерін иеленсе, рұқсат етілген кернеу 10 % азаюы тиіс;
      с — толықтырма (осы Қағиданың 397–тарауының 7-параграфы), мм;
      k — s корпусы қалыңдығының құбыр торы s₁ қалыңдығына қатысына тәуелді коэффициент (s/s₁). Корпусқа нұсқа бойынша дәнекерленген құбыр торыны үшін k коэффициенті осы Қағиданың 439-қосымшасы бойынша анықталады. Бұған қоса, алдын ала s₁ мәнін білген жөн. Берілген s₁ әні мен осы Қағиданың (884) формуласы бойынша анықталған мән арасында айырмашылық артық болса, қайта есептеу жасалады.
      Ернеу корпусы және қақпақ арасына болт және шпилька көмегімен бекітілген құбыр торлары үшін, k = 0,5;
      D_B — корпустың ішкі диаметрі, мм;
       — құбыр астындағы саңылаулардан босаған құбыр торларының беріктік коэффициенті (осы Қағиданың 4522-тармағы).
      4606. Құбыр торының 0,75 > d/a > 0,4 және D_в/s₁>40 кезіндегі беріктік коэффициенті:
      саңылаулардың әржақты тікбұрыш бойынша орналасуы кезінде

; (885)

      дәліздік және шахматтық орналасу кезінде

, (886)

      анықталады,
      мұнда d — құбыр торындағы саңылау диаметрі, мм;
      а — саңылаудың тікбұрыш бойынша орналасуы кезіндегі орталықтары арасындағы қадам, мм;
      а₂ — дәліздік және шахматтық орналасу кезіндегі қадамдардың ең кішісі (оның ішінде концентрикалық шеңбер бойынша орналасу кезінде), мм.
      4523. Осы Қағиданың (884) формуласы бойынша есептелген d/a = 0,75... 0,80 қатынасы үшін құбыр торының қалыңдығы

f_min5d, (887)

      талабын қанағаттандыруы тиіс,
      мұнда f_min — көпіршедегі құбыр тақтасының рұқсат етілген ең төмен қимасы, мм².
      Басқа d/a және D_в/s₁ қатынастар үшін, сондай-ақ алмасу ортасының орташа температурасы артық емес айырмашылықтағы қатты құрылысты жылу алмасу аппараттары үшін құбыр торларының қалыңдығы әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады.
      4524. Жаншылған құбырлы құбыр торларының қалыңдығы, осы Қағиданың (884) формуласынан басқасы,

s₁=10+0,125d      (888)

      формуласы бойынша анықталуы тиіс.
      Құбыр торларының жаншылған біріктірулері осы Қағиданың 4560, 4561 және 4562-тармақтарының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4525. Егер құбыр торлары осы Қағиданың 411-тарау талаптарына жауап беретін дәнекерленген немесе жаншылған құбырлармен бекітілген болса, онда мұндай торлардың есебі осы Қағиданың 405–тарауына сәйкес жүргізілуі мүмкін.

402. Томпақ түптер

      4526. Ішкі және сыртқы қысымға (осы Қағиданың 440–қосымшасы) ұшыраған томпақ тұйық түптердің және ойықты түптердің қалыңдығы s, мм,

, (889)

      формуласы бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс
      мұнда р — есепті қысым (осы Қағиданың 397–тарауының 2-параграфы), МПа;
      D_a — түптің сыртқы диаметрі, мм;
       —беріктік коэффициенті (осы Қағиданың 397–тарауының 6-параграфы);
       — рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), МПа;
      у — түп биіктігінің сыртқы диаметрге қатысынан және осы Қағиданың 440–қосымшасы бойынша таңдалатын түп босауының сипаттамасына тәуелді нысан коэффициенті.
      Эллипстік және қорап нысанындағы түптер үшін R_B ең үлкен қисаю радиусы болып табылады. Аралық h_а/D_a және мәндері үшін у нысанының коэффициенті интерполяция арқылы анықталады.
      Түпті ернеулеу ауданы цилиндр бөлігінің сыртқы нұсқасынан кемінде 0,1D_a қашықтықтан қабылданады (осы Қағиданың 440-қосымшасы).
      Осы Қағиданың 441–қосымшасында у таңдау үшін s мәні стандартты қалыңдық қатарынан таңдалады. Соңғы қабылданған s мәні осы Қағиданың (889) формуласы бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс;
      с — ішкі қысым кезінде - 2 мм, сыртқы қысым кезінде - 3 мм тең қабылданатын толықтырма.
      Қабырға қалыңдығы 30 мм артық болса толықтырманың көрсетілген мәні 1 мм азайтылуы мүмкін;
      d — бекітілмеген ойықтың үлкен мөлшері, мм.
      Түп бөлшектерінің белгілеулері 180 – суретте берілген.
      4527. Осы Қағиданың (889) формуласы келесі арақатынасты орындағын жағдайда жарамды:

;

;

; ;

;

s10 кезінде l25 мм;
s>10кезінде l>25+0,5s;

      4528. Тұйық түп ретінде диаметрі 4s, бірақ 100 мм аспайтын цилиндр бөлігінің сыртқы нұсқасынан кемінде 0,2D_a қашықтықта орналасқан ойықты немесе ойығы жоқ түптер түсініледі. Түпті ернеулеу ауданында диаметрі қалыңдықтан кем, бірақ 25 мм аспайтын бекітілмеген ойықтарға жол беріледі.
      4529. Тік қазандықтардың жану камералары томпақ түптері қабырғаларының қалыңдығы түтін жүретін шығу түтікшесінің түбі арқылы өту жағдайында тұйық түптерге де есептелуі мүмкін.
      4530. Сыртқы қысымға ұшыраған, шойыннан басқа, томпақ түптер үшін

, (890)

      қатынасы бойынша төзімділікке тексеру есебін жүргізу қажет,
      мұнда Е_t — есепті температура кезіндегі серпімділік модулі, МПа;
      болат үшін осы Қағиданың 442-қосымшасы бойынша анықталады;
      түсті құймалар үшін Е_t мәні Тіркеушімен келісілуі тиіс;
      R_B — қисаюдың ең үлкен ішкі радиусы, мм.
      Қалған белгілеулер осы Қағиданың 4610-тармағында көрсетілгендей.
      4531. Болат томпақ түптер қабырғаларының ең аз қалыңдығы 5 мм кем болмауы тиіс. Түсті құймадан және тотықпайтын болаттан дайындалған түптер қабырғаларының ең аз қалыңдығы Тіркеушінің келісімі бойынша азайтылуы мүмкін.
      4532. Бөліктерден дәнекерленген, томпақ түптерді қолдану әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады.
      4533. Егер осы Қағиданың 410-тарауы 2 –параграфының талаптарына сәйкес орындалған есеп нәтижесінде томпақ түптерде ойықтарды бекіту қажет болса, олар осы Қағиданың 410–тарауы 3–параграфының талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.

403. Табақша тәріздес түптер

      4534. Ішкі қысымға ұшыраған, тікбұрыш камералардың осы қағиданың 443-қосымшасына сәйкес қабырғаларының қалыңдығы s, мм,

s=(3pD)/+с, (891)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда р — есепті қысым (осы Қағиданың 397–тарауының 2-параграфы), МПа;
      D — корпустың ішкі диаметріне тең түп ернеуінің ішкі диаметрі, мм;
       – рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), мм;
      с – толықтырма (осы Қағиданың 397–тарауының 7-параграфы), мм.
      Осы Қағиданың 443-қосымшасында l – үшкі диаметр соңынан бекітуші болттардың осіне дейінгі қашықтық, мм.
      4535. Диаметрі 500 мм дейінгі табақша тәріздес түптерді 1,5 МПа артық емес жұмыс қысымында қолдануға жол беріледі. Түп қисаюының R_B радиусы l,2D аспауы, қашықтық l — 2s аспауы тиіс.

404. Тікбұрыш камералар

      4536. Ішкі қысымға ұшыраған, тұйық табақша тәріздес түптің қалыңдығы s, мм, (осы Қағиданың 444-қосымшасы),

, (892)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда р — есепті қысым (осы Қағиданың 397-тарауының 2-параграфы), МПа;
      n – есептелген жақтарға перпендикулярлы камера енінің 1/2, мм;
       — рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), МПа;
      ₁ және ₂ — мына жағдайда анықталатын, саңылаудан босаған камера беріктігінің коэффициенті,
      ₁ —осы Қағиданың (853) формуласы бойынша;
      ₂ — осы Қағиданың (853) формуласы бойынша —d < 0,6m кезінде, ал d > 0,6m кезінде – формула бойынша

₂=1-0,6 m/, (893)

      мұнда m — есепті жақтарға арналған камера енінің 1/2, мм;
      осы Қағиданың (893) формуласы бойынша саңылаудың жылжымалы орналасуы кезінде а орнына а₂ қойған жөн (осы Қағиданың 445-қосымшасы); тікбұрыш камераларда бойлық дәнекерлеу біріктірулерінің болған кезде (осы Қағиданың 444-қосымшасы) беріктік коэффициенттері ₁ және ₂ осы Қағиданың 397–тарауы 6–параграфына сәйкес таңдалатын дәнекерлеу біріктіруінің беріктік коэффициентіне тең қабылданады. Бойлық дәнекерлеу біріктірулері мүмкіндігінше, k = 0 болып табылатын l₁ бөлігінде орналасуы тиіс; камера қабырғасында әртүрлі босаулар болған кезде беріктік коэффициентінің ең аз мәні есепке енгізілуі тиіс;
      k — саңылаудың бүйір жақтарының ортасына немесе қатар ортасының сызығына майысу уақытының есепті коэффициенті, мм², ол мына формулалар бойынша анықталады:
      камера жақтарының орташа сызығы үшін

      (894)

      Саңылау қатары немесе бойлық дәнекерлеу біріктірулері үшін

      (895)

      Аталған формулалар бойынша теріс белгілі шама алынған жағдайда олардың абсолюттік мәні қабылданады;
      саңылаудың жылжымалы орналасуы жағдайында k коэффициентін cosб көбейткен жөн;
       — салыстырмалы бойлық бағыттағы қисық қадам бұрышы;
      l₁, — камера жағының орта сызығынан қарастырылған саңылау қатарының қашықтығы (осы Қағиданың 445-қосымшасы), мм;
      d — саңылау диаметрі, мм. Сопақ саңылаулар үшін d ретінде бойлық ось бағытындағы сопақ саңылау мөлшері қабылдануы тиіс, бірақ осы Қағиданың (853) және (893) формулаларында сопақ саңылау үшін d ретінде камера осіне перпендикуляр бағыттағы мөлшер қабылдануы тиіс.
      4537. Егер Тіркеушінің келісімі бойынша камераларда бұрышты дәнекерлеу біріктірулеріне рұқсат етілсе, ондай камералардың қабырғаларының қалыңдығы

, (896)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда k_е — жиектегі майысу уақыты үшін есепті коэффициент, мм², ол мына формула бойынша анықталады:

      (897)

      Қалған белгілеулер осы Қағиданың 4765-тармағында көрсетілгендей.
      4538. Тікбұрыш камера жақтарының шеңберлену радиусы қалыңдықтың 1/3 кем болмауы, бірақ 8 мм кем болмауы тиіс. Жаншылған құбыр астындағы камера қабырғаларының ең аз қалыңдығы 14 мм кем болмауы тиіс. Саңылаулар арасындағы бөгеттердің ені саңылау ортасы арасындағы қадамның 0,25 кем болмауы тиіс. Шеңберлену ауданындағы қабырға қалыңдығы осы Қағиданың (892) және (896) формулалары бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс.

405. Цилиндрлі, сферикалық және коникалық қабырғалардағы және томпақ түптердегі ойықтарды бекіту

1-параграф. Жалпы ережелер

Бекітілмеген ойықтың ең үлкен рұқсат етілген диаметрі

      4539. Осы Қағидаға қатысты ойықтар мыналарға бөлінеді:
       1) дисктәріздес дәнекерленген жапсырма көмегімен бекітілген ойықтар (осы Қағиданың 446-қосымшасы);
      2) дәнекерленген құбыр тәріздес бөлшектер: штуцер, втулка, түтікше, ернеулеу және оған ұқсастар (446-448– қосымшалары), көмегімен бекітілген ойықтар;
      3) жоғарыда көрсетілген бекітулер комбинациялары көмегімен бекітілген ойықтар (осы Қағиданың 449-қосымшасы);
      4) бекіту бөлшектері жоқ (штуцер, втулка, түтікше, ернеулеу және дисктәріздес дәнекерлеу жапсырмалар), яғни бекітілмеген ойықтар. Бекітілмеген ойықтардың мөлшері осы тараудың 2-параграфында көрсетілген мөлшерден аспауы тиіс.
      4540. Бекітілетін қабырғаның және бекітуші бөлшектердің материалдары мүмкіндігінше бірдей беріктік сипаттамасын иеленгені жөн. Материалды бекіту үшін бекітілетін қабырға материалындағы беріктік сипаттамаларынан төмен сипаттамаларды пайдалану кезінде бекітуші қиманың ауданы бекітілетін қабырға материалының рұқсат етілетін кернеуі бекітілетін бөлшек материалының рұқсат етілетін кернеуіне қатысына пропорционалды ұлғаюы тиіс. Бекітуші бөлшектің бұдан жоғары беріктігі есептеулер кезінде қарастырылмауы тиіс.
      4541. Тәртіп бойынша, қабырғадағы ойықтар дәнекерлеу бекітулерінен кемінде 3s (мұнда s —бекітілетін қабырға қалыңдығы), бірақ 50 мм кем емес қашықтықта орналасуы тиіс. Ойықтардың дәнекерлеу біріктірулерінен аз қашықтықта орналасуы әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады. Бұған қоса, беріктік коэффициенті осы Қағиданың 4484–тармағына сәйкес қабылдануы тиіс.
      4542. Бекітулердің болуына қарамастан бекітілетін ойықтардың мөлшері 500 мм аспауы тиіс.
      Мөлшері 500 мм асатын ойықтарды қолдану әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады.
      4543. Қысымдағы қазандық бөлшегінің, жылу алмасу аппараттары мен ыдыстардың қабырғасына дәнекерленетін құбыр тәріздес бөлшектер (түтікшелер, втулкалар, штуцерлер) қабырғасының ең аз қалыңдығы 5 мм кем болмауы тиіс; 5 мм кем қалыңдық әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау пәні болып табылады.
      4544. Бекітулерді есептеу кезінде қабылданатын құбыр тәріздес бөлшектің немесе жапсырманың ең үлкен қалыңдығы бекітілетін қабырға қалыңдығынан аспауы тиіс.
      Егер технологиялық қажеттіліктермен анықталса, бекітілетін қабырғаның екі қалыңдығындай бекітуші бқлшек қалыңдығын қолдануға жол беріледі, бірақ бекіту есебі кезінде аталған қалыңдату саналмайды.
      4545. Жеке ойық деп жиегі ең жақын орналасқан ойық жиегінен кем дегенде 2Q қашықтықта орналасқан ойық есептеледі, мұнда Q – осы Қағиданың (856) формуласы бойынша анықталған ойықтың жергілікті әсер ету аумағының ені.
      Цилиндрлі, сферикалық және коникалық қабырғалардағы және томпақ түптердегі бекітілмеген жеке ойықтың рұқсат етілген ең үлкен диаметрі

, (898)

      формула бойынша анықталады,
      мұнда Q — осы Қағиданың (856) формуласы бойынша анықталатын ойықтың ең үлкен жергілікті әсер ету аумағының ені;
      [_он] — ойықтардан босаған, бөлшектердің беріктік коэффициентінің ең кіші рұқсат етілген мәні, тең:
      цилиндрлік қабырға үшін

, (899)

      эллипстік, торосферикалық және жартылай сферикалық түптер үшін

      (900)

      коникалық қабырғалар үшін

, (901)

      мұнда D_a, D — тиісінше бекітілген қабырғанаың сыртқы және ішкі диаметрлері, мм;
      D_k- — коникалық қабырға ең үлкен негізінің үшкі диаметрі, мм;
       — рұқсат етілген кернеу, МПа;
      h_a — түптің томпайған бөлігінң биіктігі, мм;
       — коникалық қабырға төбесіндегі бұрыштың жартысына тең конустық бұрыш;
      s — қабырға қалыңдығы, мм;
      с — осы Қағиданың 402–тарауы 7–параграфына сәйкес қабылданатын коррозияға толықтырма, мм.

3-параграф. Ойықтарды бекіту

      4546. Цилиндрлік, коникалық қабырғалардағы және томпақ түптердегі жеке ойықтарды бекіту кезінде бекіту алаңының орнын толтыру сомасы f қажетті бекіту алаңынан f₀ артық болуы тиіс:

f=f_ш+f_ш1+f_н+f_с+f_в>f₀      (903)

      мұнда f_ш және f_ш1— осы Қағиданың 4547–тармағына сәйкес анықталатын құбыр тәріздес бекітуші бөліктің (осы Қағиданың 447,448,449,және 450–қосымшалары) ішкі және сыртқы бөлігінің орнын толтыру алаңдары;
      f_н— осы Қағиданың 4548–тармағына сәйкес анықталатын диск тәріздес бекітуші жапсырманың (осы Қағиданың 446, 450 –қосымшалары) орнын толтыру алаңдары;
      f_с — тігісті күшейтуді есепке алмай ерітілген металл бөлігі алаңының сомасына тең дәнекерлеу тігістерінің орнын толтыру алаңының сомасы, мм²;
      f_в — осы Қағиданың 4778 –тармағына сәйкес анықталатын ернеуленген жаға металының орнын толтыру алаңы (осы Қағиданың 445-қосымшасы);
      f₀ — осы Қағиданың 4550–тармағына сәйкес анықталатын қажетті ең кіші бекіту алаңы.
      4547. Құбыр тәріздес бөлшектердің (штуцердің) орнын толтыру алаңының мәні мына формулалар бойынша анықталады:
      құбыр тәріздес бекітуші бөлшектің сыртқы бөлігі үшін

f_ш=2h₀(s_r-s_or-c), мм²      (903)

      құбыр тәріздес бекітуші бөлшектің ішкі бөлігі үшін

f_ш1=2h_m(s_r-c), мм²      (904)

      мұнда s_r — осы Қағиданың 4543 және 4544-тармақтарының ұсыныстарын ескере отырып жасалған сызба бойынша қабылданатын, құбыр тәріздес бөлшек қабырғасының қалыңдығы, мм;
      s_or — =1,0 және с = 0, мм кезінде осы Қағиданың 4495–тармағына сәйкес анықталатын құбыр тәріздес бөлшек қабырғасының ең аз есепті қалыңдығы;
      с — коррозияға толықтырма, мм (осы Қағиданың 397–тарауының 7-параграфы);
      h₀ — құбыр тәріздес бөлшектің сыртқы бөлігінің биіктігі, мм, ол мына формула бойынша анықталған мөлшерден аспаған жағдайда сызба бойынша қабылданады:

; (905)

      d_a — құбыр тәріздес бөлшектің сыртқы диаметрі, мм;
      h_m — құбыр тәріздес бөлшектің ішкі бөлігінің биіктігі, мм, ол мына формула бойынша анықталған мөлшерден аспаған жағдайда сызба бойынша қабылданады:

      (906)

      4548. Диск тәріздес бекітуші жапсырманың орнын толтырушы алаңының мәні

, (907)

      формула бойынша анықталады,
      мұнда s_Д — сызба бойынша, сондай-ақ, осы Қағиданың 4544-тарауының талаптарын ескере отырып қабылданатын диск тәріздес жапсырманың қалыңдығы, мм;
      b_Д – сызба бойынша, бірақ осы Қағиданың 4484–тармағына сәйкес анықталатын ойықтың ең үлкен әсер ету аумағы енінен үлкен емес, бекітуші жапсырманың ені (осы Қағиданың 446 және 450-қосымшалары).
      4549. Ернеуленген жаға металының орнын толтыру алаңы (осы Қағиданың 449-қосымшасы)

f_в=2h_в1(S_в-S_ов-с)+2(Һ_о-Һ_в)(S_r-S_or-C), (908)

      формула бойынша анықталады,
      мұнда h₀, с, s_or, s, — осы Қағиданың (904) формуласында көрсетілгендей);
      h_B1 — жаға биіктігі, сызба бойынша, бірақ

, (909)

      артық емес жағдайда қабылданады;
      s_B — сызба бойынша, бірақ қабырға s қалыңдығынан артық емес, қабылданатын созылған қылтаның немесе ернеуленген жағаның қалыңдығы, мм;
      s_ов —жаға қабырғасының немесе созылған қылтаның ең төменгі есепті қалыңдығы, мм, ол

, (910)

      формула бойынша анықталады,
      мұнда r — сызба бойынша, бірақ, 5 мм кем емес, қабылданатын, жаға немесе қылта шеңберленуінің радиусы, мм.
      d — бекітілетін саңылау диаметрі, мм.
      4550. Қажетті ең төменгі бекіту алаңы f₀

f₀=(d-d₀)S₀      (911)

      формула бойынша анықталады,
      мұнда s₀ — = 1 және с = 0 кезінде осы Қағиданың 4495, 4496, 507 және 4526 –тармақтарына сәйкес анықталатын қабырғаның ең аз есепті қалыңдығы. Түп қабырғасының қалыңдығын s₀ осы Қағиданың (889) формуласы бойынша есептеу кезінде у орнына осы Қағиданың 441-қосымшасы бойынша анықталған у_а қойған жөн;
      d₀ — бекітілмеген жеке ойықтың ең үлкен рұқсат етілген диаметрі, мм, осы Қағиданың (898) формуласы;
      d — бекітілген ойық диаметрі, мм.
      4551. Аралас бекітулерді қолданған жағдайда (осы Қағиданың 50-қосымшасы) осы Қағиданың (902)формуласы бойынша беріктік талаптары орындалуы тиіс, ал бөлшектерді бекітушінің мөлшері осы Қағиданың 544–тармағының талаптарына жауап беруі тиіс.

3-параграф. Ойықтардың өзара әсер етуі

      4552. Ойықтардың өзара әсер етуінде,егер сызба бойынша анықталған көршілес жиектердің арасындағы қашықтық екі Q кем болса, яғни мына талап орындалуы тиіс

l+s_r1+s_r2 > 2Q, (912)

      мұнда Q — осы Қағиданың (856) формуласы бойынша анықталатын, ойықтың ең үлкен әсер ету аумағының ені.
      Егер осы Қағиданың (912) талабы орындалмаса, есепті қысым әрекетінен ойықтар арасындағы қимада пайда болған кернеуді тексеру қажет. Бұған қоса, бойлық және көлденең бағыттарда пайда болған кернеу

F/f_c < , (913)

      қатынасына сәйкес артық болмауы тиіс.
      4553. Екі ойық арасындағы қимада ірекет ететін, есепті қысымдағы жүктеме, Н, мына тәртіпте анықталуы тиіс:
      1) цилиндрлі қабырғадағы бойлық бағытта орналасқан ойықтар үшін,

; (914)

      2) цилиндрлі және коникалық қабырғаларда шеңбер түрінде орналасқан ойықтар үшін, сондай-ақ, сферикалық қабырғалардағы ойықтар үшін,

F_b=Dp/4; (915)

      3) томпаө түптердегі ойықтар үшін

F_b=Dpy/4, (916)

      мұнда D — ішкі диаметр (коникалық қабырғалар үшін ойық ортасынан өлшенеді), мм;
      р — есепті қысым (осы Қағиданың 397–тарауының 2-параграфы), МПа;
       — аралас екі ойықтар арасындағы қадам (осы Қағиданың 451–қосымшасында көрсетілгендей сыртқы жағынан шеңбер бойынша анықталады), мм;
      у — нысан коэффициенті (осы Қағиданың 4526-тармағы).
      Цилиндрлі қабырғаларда ойықтардың қисық қадаммен орналасуы кезінде жүктемені анықтау үшін осы Қағиданың (915) формуласы қолданылады; бұған қоса, осы формула нәтижесінде алынған нәтижені

k=1+cos², (917)

      коэффициентіне көбейткен жөн,
      мұнда — ойық ортасын бойлық бағытқа біріктіретін сызықтың қисаю бұрышы.
      4554. Құбыр тәріздес бекітулері бар аралас екі ойықтар арасындағы есепті қима алаңын f_c, мм²,

, (918)

      формула бойынша анықтаған жөн,
      мұнда h₁ және h₂ — бекіту биіктігі, мм, ол мына формулалар бойынша анықталады:
      h₁(h₂)=h₀+s — тесік емес бекітулер үшін;
      h₁(h₂)=h₀+h_m- тесік бекітулер үшін;
      l — аралас екі бекітулер арасындағы бөгеттің ені (189 және 190-сурет), мм;
      s — бекітілетін қабырға қалыңдығы, мм;
      s_r1 және s_r2 — құбыр тәріздес бекітулердің қалыңдығы (осы Қағиданың 447 және 448-қосымшалары), мм;
      с — толықтырма (осы Қағиданың 397–тарауының 7-параграфы), мм;
      h₀ — құбыр тәріздес бекітулердің есепті биіктігі (осы Қағиданың (905) формуласы);
      h_m — құбыр тәріздес бекітулердің ішкі бөлігінің шығыңқы биіктігі (осы Қағиданың (906) формуласы).
      Басқа тәсілмен (аралас немесе диск тәріздес бекітулермен) бекітілген ойықтар үшін қиманың f_c есепті алаңы ұқсас анықталады.

406. Байлаулар

1-параграф. Байлаудың өзге мөлшері

      4555. Созылған немесе қысылған жүктемелерге ұшыраған ұзын және қысқа байлаулардың, бұрыштық байлаулардың және байлау құбырларының көлденең қима ауданы f, мм²,

f=pf_s/(cos), (919)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда р — есепті қысым (осы Қағиданың 397–тарауының 2-параграфы), МПа;
       — рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), МПа;
       — бұрыштық байлау және байлауды бекіту қабырғасының арасындағы бұрыш (осы Қағиданың 436-қосымшасы);
      f_s — бір байлауға сай келетін және сызықтармен шектелетін, байлау орталығын көршілес бекіту нүктелерімен қосатын сызық ортасы арқылы тік бұрышпен өтетін бекітілетін қабырға бетінің ең үлкен алаңы, мм².
      Осы алаңның шегіндегі байлаулар және құбырлар қимасының алаңы бір байлауға сай келетін беттің ауданынан алынып тасталуы мүмкін.
      4556. Бойлық майысуға ұшырағын байлаулар үшін майысудан туындаған рұқсат етілген кернеу кемінде 2,25 беріктік қорымен бірге қабылдануы тиіс.
      4557. Жеке бекітуші байлауы бар түптер үшін (осы Қағиданың 453-қосымшасы) соңғысы түпке қатысты кемінде 1/2 сай келетін жүктемені қабылдайтындай есептелуі тиіс. Мұндай түптердің қалыңдығы осы Қағиданың 4513-тармағының талаптарына жауап беруі тиіс.
      4558. Байлау және қарапайым түтін құбырлары қабырғаларының қалыңдығы жұмыс қысымына байланысты осы Қағиданың 454–қосымшасында көрсетілгеннен кем болмауы тиіс.
      Диаметрі 70 мм артық байлау құбырлары қабырғасының қалыңдығы түкпірдегі құбырлар үшін 6 мм кем емес және құбыр байламының ішінде орналасқан құбырлар үшін 5 мм кем болмауы тиіс.

2-параграф. Байлауларды біріктіру

      4559. Дәнекерленген байлаулардың дәнекерлеу біріктірулері кесінді қималарының алаңы

, (920)

      талабын қанағаттандыруы тиіс,
      мұнда d_a — байлау диаметрі (құбырлар үшін — сыртқы диаметр), мм;
      е — дәнекерлеу тігісінің қалыңдығы (459-қосымшаның 1-қосымшасының 5-тармағының 1)-3) тармақшалары), мм;
      f — байлаудың көлденең қимасының алаңы (осы Қағиданың 4555-тармағы), мм².
      4560. Құбырларды жаншу кезінде құбыр торындағы жаншу біріктіруінің ұзындығы 12 мм кем болмауы тиіс.
      1,6 МПа артық жұмыс қысымындағы жаншу біріктірулерін тығыздағыш жырашықтармен бірге орындаған жөн.
      4561. Жаншу біріктірулерінің құбыр торларына осьтік жүктемемен бекітілуі тексерілуі тиіс; бұған қоса, құбыр бекітілуі қамтамасыз етілді деп, егер

pf_s/20sl<A, (921)

      теңсіздігі орындалса есептеледі,
      мұнда А құрайды:
      15 — тегіс құбырлар біріктірулері үшін,
      30 — тығыздағыш жырашықты біріктірулер үшін,
      40 — құбырды ернеулеу біріктірулері үшін.
      мұнда s — құбыр қабырғасының қалыңдығы, мм;
      р және f_s – осы Қағиданың 4555-тармағы;
      l — жаншу белдігінің ұзындығы, мм, 40 мм артық болмауы тиіс.
      4562. Тегіс құбырлардың жаншылуы ілініс q >250 Н/мм беріктігін мына формулаға сәйкес қамтамасыз етуі тиіс:

q=F/l, (922)

      мұнда q — жаншу белдігінің саңылауының 1 мм ұзындығындағы құбыр ілінісінің беріктігі, Н/мм. Автоматты жаншу кезінде q = 250 Н/мм қабылдаған жөн; қалған жағдайларда q тәжірибелік жолмен анықталады. Бұл мән азайтылса құбыр торы қалыңдығын пропорционалды ұлғайту қажет;
      F — жаншу біріктіруін ажырату үшін қажет тартылыс күші, Н;
      l — жаншу белдігінің ұзындығы, мм, ол мына формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс

l=pf_sk_r/q, (923)

      мұнда k_r — жаншу біріктіруінің беріктік қорының коэффициенті, 5,0 тең қабылданады.
      Қалған белгілеулер осы Қағиданың 4555-тармағында көрсетілгендей.

407. Төбе балкалары

      4563. Төбе балкалары тікбұрыш қимасының кедергі уақыты W, мм³,

W=1000M/(1,3z), (924)

      формула бойынша анықталғаннан кем болмауы тиіс,
      мұнда — рұқсат етілген кернеу (осы Қағиданың 4475-тармағы), МПа;
      z — бекітілген қабырға қаттылығының коэффициенті;
      осы Қағиданың 455–қосымшасында көрсетілген құрылыстар үшін, z= 1,33;
      М — балканың майысу уақыты, Н·м:
      тікбұрыш қимасы үшін

M=pl²/8000; (925)

      s₁ —балканың ені, мм;
      h — 8s₁ артық болмайтын, балка биіктігі, мм;
      l — балканың есепті ұзындығы, мм;
      р — есепті қысым (осы Қағиданың 402–тарауының 2-параграфы), МПа;
      а — балканы орнату қадамы, мм.

3-кіші бөлім. Қазандықтар

408. Жалпы ережелер

       4564. Куәландыруға, техникалық құжаттамаға, әзірлеуге, материалдарға қатысты жалпы ережелер, қазандықтарға қойылатын жалпы талаптар, және қазандық элементтерінің төзімділігіне есеп нормалары осы Қағиданың 11-бөлімінің 1 және 2-кіші бөлімдерінде жазылған.
      4565. Қазандықтар осы Қағиданың 175-тарауында келтірілген қоршаған орта жағдайларында жұмысқа қабілеттілікті сақтауы керек.
      4566. Жауапты мақсаттағы көмекші қазандық істен шығуы басты қозғалтқышты тоқтатуға немесе кемені тоқсыздандыруға әкеп соққан немесе жүкті тиісті тасымалдау бойынша ерекшелік талаптарынан ауытқуға әкеп соққан жағдайда, Кеме қатынасы тіркелімі осындай екі қазандықты орнатуды талап етуі мүмкін.

409. Конструкцияға талаптар

      4567. Батып кету кезінде майысу процесінен пайда болған құбырлар қабырғасының қалыңдығы есептіден кем болмауы тиіс.
      4568. Ұзақ және қысқа байланысты, сондай-ақ майысу мен бөліну күшіне шалдыққан байланыс құбырларды қолданудан алшақ болған дұрыс. Байланыстарда, өзге де қабырғаларда, нығайту құрылғыларында көлденең ағыстарда өзгерістер болмауы керек.
      Қысқа байланыс шеттерінде осы Қағиданың 459-қосымшасына 1-қосымшасының 5-тармағының 3) тармақшасына сәйкес бақылау бұрғылау көзделуі тиіс.
      4569. Қысқа байланыстармен нығайтылған және от пен жоғары температуралы газдың әрекетіне шалдыққан қабырғалар үшін байланыс орталықтары арасындағы ара қашықтық 200 мм-ден аспауы тиіс.
      4570. Газ құбырлы қазандықтардың бұрыштық байланыстары ыстық құбырдан кемінде 200 мм қашықтықта орналастырылуы тиіс. Жазық қабырғаларды дәнекерленген балкаларға бекітуді оларға келетін күш қазандықтың корпусына немесе оның барынша қатты элементтеріне мүмкіндігінше жіберілетіндей жүргізілуі керек.
      4571. Ыстық құбырлар мен қазандық корпусы арасындағы қашықтық кемінде 100 мм. болуы қажет. Екі ыстық құбыр арасындағы қашықтық кемінде 120 мм. болуы тиіс.
      4572. Кіші құбырлар мен штуцерлер қатты конструкциялы және изоляцияны алусыз арматураны бекіту және шешу үшін жеткілікті қысқа болуы керек. Кіші құбырлар төтенше майысу күшіне шалдықпауы және қажетті жағдайларда қатайту қабырғаларымен нығайтылуы қажет.
      4573. Арматураны және құбырларды орнатуға арналған дәнекерлемелер, сондай-ақ кіші құбырлар, қазандық қабырғасының барлық қалыңдығынан өтетін втулкалар мен штуцерлер, әдетте, екі жақты дәнекерленеді. Кіші құбырлар мен штуцерлер жойылатын астарда немесе дәнекерленетін бөліктің барлық қалыңдығын дәнекерлеуді қамтамасыз ететін басқа тәсілмен бір жақты жасалған бұрышты тігіспен теңестірілуі мүмкін.
      4574. Барабандар мен қабырға қалыңдығы 20 мм асатын қазандық колекторлары, сондай-ақ буды жылыту коллекторлары осы қағиданың 4466-тармағына сәйкес сәулелік жылудың тікелей әсерінен қорғалуы керек. Қазандық жылыту бетінің элементтері мен сәулелі отынның тікелей әрекетіне шалдыққан оттық құрылғыларының фурмының жалын жағында шығып тұратын бөліктер мен жиектер болмауы тиіс.
      4575. металл емес қабаттаушы прокладкалар қолданылған кезде горловиналар мен люктардың жабу конструкциясы прокладканы қысып шығару мүмкіндігін бодырмауы керек.
      4576. Өтетін тесік жырықтарының, бақылау люктері мен қазандықтың қабырғасының басқа да тесіктерінің осы қағиданың 400-тарауының 4-параграфына және 405-тарауына сәйкес нығайтуы болуы тиіс.
      4577. Қазандық экономайзерлерінде будың пайда болуын болдырмайтын конструктивтік шаралар қолданылуы керек.
      4578. Көрінетін жерде қазандықтың негізгі деректері жазылған фирмалық тақта көзделуі қажет.
      4579. Жүктемелі болып табылмайтындарынан басқа, қазандықтар бекітпелерінің бөлшектері қазандық қабырғаларына (обечайкаға, түптеріне, коллекторларға, барабандарға) тікелей жабыстырыла дәнекерленбей, дәнекерленуші накладкалар арқылы біріктірілуі керек.
      4580. Коллекторлар мен құбыр шарбақтарына жаншып бекітілген құбырлар тігінсіз болуы тиіс.
      4581. Бүйірленген трубкалы су құрырлы қазандықтар мен мәжбүрлі циркуляциялы пайдаланылатын қазандықтар күйе тазартатын тиімді және өрттен қауіпсіз жүйемен жабдықталуы және жылыту бетін тексеру және тазарту, сондай-ақ қалдықтарды жою үшін рұқсаты болуы керек.
      4582. кірістегі газ температурасы 270 ⁰С және одан төмен болатын Екі тактілі дизельдердің газ шығару жүйелеріне қосылатын мәжбүрлі циркуляциялы пайдаланылатын қазандықтары мынадай талаптарға жауап берулері қажет:
      1) қазандықтың газды трактісінің гидравликалық кедергісі оның жұмысы кезінде қазандықтың жылыту бетіндегі құбырлардың айнала ағуы кезінде газ жылдамдығы кемінде 10 м/с болатындай болуы тиіс;
      2) ішінара жүктемеде қозғалтқыштың жұмысы кезінде қазандықты жылытуды ағыту үшін газдарды толықтай қайта шығаруды қамтамасыз ететін автоматты немесе қашықтықтан басқару құрылғысы көзделуі керек;
      3) қазандықтар қалдықтарды жуу және қалдықтарды жою жүйесімен жабдықталуы тиіс. Бұл ретте жуыс өнімдерінің қозғалтқыштардың газ өту орындарына түсуін жоятын конструктивтік шараларді көздеу қажет. Жылыту бетінен қалдықтарды жоюды жеңілдететін қондырғыны енгізуге арналған құрылғыны орнату ұсынылады.
      4583. Мәжбүрлі циркуляциялы пайдалану қазандықтарының конструкциясы осы Қағиданың 273-қосымшасының 11-тармағында көзделген өрт сөндіру стационарлық құралдарының қосылу мүмкіндіктерін көздеуі тиіс.

410. Арматура және бақылау-өлшеуіш құралдар

1-параграф. Жалпы талаптар

      4584. Барлық қазандық арматурасы дәнекерленген арнайы патрубкаларға, штуцерларға және дәнекерленген бөлшектерге орнатылуы және оларға, ереже бойынша, фланкаларда шпилькалармен немесе болттармен бекітілуі керек. Дәнекерленген бөлшек денесіне кіретін шпильканың толық бұрандасының ұзындығы шпилька бұрандасының сыртқы диаметрінен кем болмауы қажет.
      Аранйы дәнекерленген бөлшекке бекітілуі тиіс өту диаметрі 15 мм-нен аспайтын штуцерлік арматураға жол беріледі.
      Дәнекерленген бөлшектердің, патрубкалар мен штуцерлердің конструкциясы осы Қағиданың 405-тарауының талаптарына жауап беруі керек.
      4585. Клапандардың қақпақтары корпустарға шпилькалармен немесе болттармен бекітілуі тиіс. Өту диаметрі 32 мм және одан кем клапандарда оларда сенімді стопорлар болған жағдайда, бұрандалы қақпақ болуы мүмкін.
      4586. Клапандар мен крандарда «ашық» және «жабық» жағдайларының көрсеткіштері болуы қажет.
      Жағдайлардың көрсеткіштері арматура конструкциясы ол ашық па әлде жоқ па екендігін көруге мүмкіндік беретін жағдайда талап етілмейді. Клапандарды жабу махавиктерді сағат тілі бойынша айналдыру кезінде жүргізіледі.

2-параграф. Қоректендіру клапандары

      4587. Жауапкершілік мақсатындағы әрбір басты қазандық және көмекші қазандық кемінде екі қоректендіру клапандарымен жабдықталуы керек. Басқа мақсаттағы көмекші қазандықтар, сондай-ақ пайдалану қазандықтар бір-бір қоректендіру клапанына ие болуы тиіс.
      4588. Қоректендіру клапандары кері қайтпайтын болуы керек. Қоректендіру клапандары мен қазандық арасында аулақтандыру клапаны орнатылуы қажет. Кері қайтпайтын және аулақтандыратын клапандар бір корпуста орналастырылуы мүмкін. Аулақтандыру клапаны тікелей қазандықта орналастырылуы тиіс.
      4589. Қоректендіру суы жүйесіне талаптар осы Қағиданың 17-кіші бөлімінде жазылған.

3-параграф. Су көрсеткіш құралдары

      4590. Еркін су беткейлі (булану беткейі) әрбір қазандық мөлдір шкалалы кемінде екі су деңгейлерінің тәуелсіз көрсеткішімен жабдықталуы қажет (осы Қағиданың 4592-тармағы). Кеме қатынасы тіркелімімен келісілгеннен кейін көрсетілген екі деңгей көрсеткішінің біреуі қазандықта судың төменгі деңгейі бойынша қорғаныс құрылғысы және судың төменгі және жоғарғы деңгейі бойынша сигнал беру жүйесі, не төмендетілген немесе тәуелсіз нүктелермен мақұлданған типтегі деңгейдің қашықтық көрсеткіші болған кезде орналастырылмауы мүмкін (бұл ретте қорғаныс құрылғысының және сигнал беру жүйесінің датчиктері іріктеудің әртүрлі нүктелерімен тәуелсіз болуы керек).
      Бу шығаруы 750 кг/с және одан кем болатын қазандықтарды, сондай-ақ бумен жылытылатын бу генераторларын, судың еркін беткейі бар пайдалану қазандықтары мен пайдалану қазандықтарының бу жинақтауыштарын мөлдір шкалалы бір деңгей көрсеткішімен жабдықтауға рұқсат беріледі.
      4591. Мәжбүрлі циркуляциялы қазандықтар үшін су деңгейлерін көрсеткіштерінің орнына қазандыққа судың жеткіліксіз түсуі туралы ескертетін екі тәуелсіз сигнал беру құрылғысы көзделуі керек.
      Егер қазандыққа осы Қағиданың 4683-тармағының 4) тармақшасының талаптарына жауап беретін автоматты оттық құрылғысымен қызмет көрсетілсе, екінші сигнал беру құрылғысын орналастырмауға болады.
      4592. Бұл талаптар пайдалану қазандықтарына қолданылмайды.
      3,2 МПа дейінгі жұмыс қысымды қазандықтар үшін су көрсеткіштің әйнектері жалпақ кедір-бұдыр болуы тиіс. Жұмыс қысымы 3,2 МПа және одан көп болатын қазандықтар үшін әйнекті су мен бу әрекетінен сақтайтын әйнектің орнына слюда тілімше, слюда прокладкалы тегіс әйнектер жинақтары, немесе қазандық суының әрекетінен бұзушылықтарға тұрақты басқа материалдарды қолданылады.
      4593. Су көрсеткіштері бірдей биіктікте және мүмкіндігінше барабанның (қазандықтың) диаметрлік тікеден-тік жалпақтығынан тең қашықтықта алдыңғы шеп жағынан орнатылуы тиіс.
      4594. Барлық су көрсеткіштері су және бу кеңістігі жағынан тиек құрылғыларымен жабдықталуы керек.
      Тиек құрылғылары әйнектер сынған жағдайда құралдарды ағыту үшін қауіпсіз жетектермен жабдықталуы қажет.
      4596. Су көрсеткіштерінде су және бу жиектерін жеке үрлеп тазарту мүмкіндігі көзделуі тиіс. Үрлеп тазартуге арналған арналардың кемінде 8 мм ішкі диаметрі болуы қажет. Су көрсеткіштерінің конструкциясы нығыздаушы материалдарды қысу мүмкіндігін жоюы және үрлеп тазарту арналарын тазарту мен қазандық жұмысы уақытында әйнектерді ауыстыруға жол беруі керек.
      4597. Су көрсеткіштері оның рамкасы тілігінің төменгі шеті қазандықтағы судың төменгі деңгейінен төмен кемінде 50 мм болатындай түрде орнатылуы тиіс, алайда төменгі деңгей су көрсеткішінің көрінетін бөлігінің орташа жолағынан жоғары болмауы керек.
      4597. Су көрсеткіштері тәуелсіз патрубкалар арқылы қазандықпен біріктірілуі қажет. Қазандық ішінде осы патрубкаларға баратын құбырларды орналастыруға болмайды. Патрубкалар ыстық газ, сәулелі жылу мен интенсивті салқын әрекетінен қорғалуы тиіс. Егер әйнектер бос корпустарға орнатылса, осындай су көрсеткіштері ішіндегі кеңістік аралықпен бөлінуі керек.
      Су көрсеткіштері мен олардың байланыс құбырларына өзге мақсаттар үшін штуцерлер мен басқа да патрубкаларды орнатуға жол берілмейді.
      4598. Су көрсеткіштерін қазандықпен біріктіруге арналған патрубкаларда:
      басты қазандықтардың қисық патрубкалары үшін — 32 мм
      басты қазандықтардың тік патрубкалары мен көмекші қазандықтардың қисық патрубкалары үшін — 20 мм
      көмекші қазандықтардың тік патрубкалары үшін — 15 мм кем емес ішкі диаметрі болуы керек.
      4659. Су көрсеткіштерінің конструкциясы, көлемдері, саны, орналасуы мен жарықтануы жақсы көрінуі және қазандықтағы су деңгейін сенімді бақылауды қамтамасыз етуі керек. Орналасу биіктігіне қарамастан, су көрсеткіштеріндегі су деңгейі жақсы көрсетілмеген жағдайда, сондай-ақ қазандықтарды қашықтықтан басқару кезінде су деңгейінің сенімді қолданыстағы қашықтық (төмендетілген) көрсеткіштері немесе Кеме қатынасы тіркелімімен мақұлданған және қазандықтарды басқару орындарында орнатылған басқа түрдегі су көрсеткіш құрылғылары көзделуі қажет.
      Бұл талаптар пайдалану қазандықтары мен олардың бу жинақтауышына (бу сепараторлары) қолданылмайды.
      4600. Қазандықтағы су деңгейінің қашықтықтан көрсеткіштерінде қазандықта орнатылған су көрсеткіштерінің әйнектері бойынша деңгейінің көрсеткішінен +20 мм аспайтын дәлсіздігі болуы мүмкін, ал олардағы деңгей көрсеткішіндегі кешігу өзгерістің максималды ықтимал жылдамдығы кезінде жоғарғы және төменгі деңгейлер арасындағы теңдіктің 10 % аспауы керек.

4-параграф. Судың ең төменгі деңгейі мен жылыту беткейінің жоғарғы нүктесі

      4601. Судың бос беткейі (бу беткейі) бар әрбір қазандықта қазандықтағы судың ең төменгі деңгейі қазандықтың су көрсеткішінде су көрсеткіш рамкасында немесе корпусында тәуекел бақылауын келтіру арқылы белгіленуі тиіс. Бұдан басқа, судың ең төменгі деңгейі бақылау тәуекелмен және «Ең төменгі деңгей» деген жазумен тақтаға түсірілуі тиіс. Тақта қазандық корпусына бекітілуі және су көрсеткіштері жанында орналастырылуы тиіс.
      Тәуекел бақылауы мен тақта қазандық изоляциясымен жабылмауы тиіс.
      4602. Қазандықтағы судың ең төменгі деңгейі кемінде 150 мм қашықтықта қызу беткейінің жоғарғы нүктесінде болуы керек. Көрсетілген қашықтық кеме 5⁰ дейін қисайған кезде барлық бортқа және барлық ықтимал пайдалану дифференциялар кезінде сақталуы қажет.
      Есептік бу шығаруы 750 кг/с болатын қазандықтарында ең төменгі деңгейдің қызу беткейінің жоғарғы нүктесіне дейінгі көрсетілген ең қысқа қашықтық 125 мм дейін қысқартылуы мүмкін.
      4603. Су құбырлары қазандықтарының қызу беткейінің жоғарғы нүктесі ретінде неғұрлым жоғары орналасқан ысырылмалы құбырлардың жоғарғы шетінің жағдайы түсінілуі тиіс.
      Қазандықтың бу кеңістігі арқылы өтетін түтін шығару құбырлары мен түтін патрубкалары бар тік газ құбыры қазандықтары үшін қызу беткейі жоғары нүктесінің ережесі кез келген жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе болып табылады.
      4604. Газ құбырлы қазандықтар судың ең төменгі деңгейінің тақтасына жақын қазандық қабырғасында мықты бекітілген және «Қызу беткейінің жоғарғы нүктесі» деген жазуы бар қызу беткейінің жоғарғы нүктесінің көрсеткішімен қамтамасыз етілуі тиіс.
      4605. Қызу беткейі жоғарғы нүктесіне және оның көрсеткішіне ережелерге талаптар пайдаланылатын қазандықтарға, мәжбүрлі циркуляция қазандықтарына, экономайзерлер мен бу жылытқыштарына қолданылмайды.

5-параграф. Манометрлер және термометрлер

      4606. Әрбір қазандықта тиекті клапандары немесе крандары бар жекелеген құбырлары бу кеңістіктерімен біріктірілген кемінде екі манометрі болуы керек. Манометр мен құбыр арасында манометрді қазандықтан ағытуға, оны атмосферамен байланыстыруға, біріктіру құбырларын үрлеп тазартуге және бақылау манометрін жалғауға мүмкіндік беретін үш жүрісті крандар немесе клапандар орналастырылуы қажет.
      4607. Манометрлердің біреуі қазандықтың алдыңғы шебіне, екіншісі – басты тетіктермен басқару орнында орнатылуы тиіс.
      4608. Есептік бу шығаруы 750 кг/с болатын қазандықтар мен пайдаланылатын қазандықтар үшін бір манометрді орнатуға жол беріледі.
      4609. Экономайзерден су шатын жерде манометр орнатылуы керек.
      4610. Манометрлердің қазандықты гидравликалық сынау үшін жеткілікті шкаласы болуы қажет. Манометр шкаласындағы қазандықтағы будың жұмыс қысымына сәйкес келетін қысым қызыл сызықпен белгіленуі керек.
      4611. Қазандықтарға орнатылған манометрлер қазандықтың ыстық беткейі жылуының әрекетінен қорғалуы тиіс.
      4612. Манометрлер құзырлы ұйымдармен тексерілуі қажет.
      4613. Бу жылытқыштар мен экономайзерлер термометрлермен қамтамасыз етілуі керек. Температураны қажықтан бақылау жергілікті термометрлерді орнату қажеттілігін жоймайды.

5-параграф. Сақтандырғыш клапандар

      4614. Әрбір қазандықтың, әдетте, жалпы патрубкада барабанға орнатылған бірдей конструкциялы және бірдей көлемді кемінде екі шертпелі сақтандырғыш клапандары, және бу жылытқыштың шығу коллекторында орнатылған бір клапаны болуы тиіс. Бу жылытқыштың сақтандырғыш клапаны барабанда орнатылған сақтандырғыш клапаннан ерте ашылатындай реттелуі керек.
      Будың жұмыс істеу қысымы 4,0 МПа және одан аса болатын бу қазандықтары үшін импульстық әрекеттегі сақтандырғыш клапандарын қолдану ұсынылады.
      Есептік бу шығаруы 750 кг/с болатын бу қазандықтары, сондай-ақ бу жинақтаушысы (бу сепараторлары) үшін бір сақтандырғыш клапанды көздеу жеткілікті.
      4615. Сақтандыру клапандарының бос өткелінің f, мм² жинақ алаңы мына формулалар бойынша анықталатындардан кем болмауы тиіс:
      қанық бу үшін

; (926)

      қыздырылған бу үшін

, (927)

      мұндағы G — есептік бу шығару, кг/с;
      p_w — жұмыс істеу қысымы, МПа;
      V_H — тиісті жұмыс қысымы мен температурасы кезіндегі қыздырылған будың үлесті көлемі, м³/кг;
      V_s — тиісті қысым кезінде қанық будың үлесті көлемі, м³/кг;
      k — теңімен қолданылатын гидравликалық кедергі коэффициенті:
      h/d  0,25 кезінде d/h 
      h/d > 0,25 кезінде 1,25d/h;
      d — клапанның ең аз диаметрі, мм;
      h — клапанның көтерілу биіктігі, мм.
      Сақтандырғыш кедергі клапандарының диаметрі кемінде 32 және 100 мм аспауы тиіс.
      Кеме қатынасы тіркелімі арнайы қаралғаннан кейін, егер эксперименталды жолмен клапандардың өткізу қабілеті қазандықтың есептік бу шығаруынан кіші еместігі дәлелденсе, осы қағиданың формулаларында (926) және (927) талап етілетінге қарағанда өткізу алаңы кіші клапандарға жол береді.
      4616. Ажыратылмайтын бу қыздырғышында орнатылған сақтандырғыш клапанның еркін өту алаңы осы қағиданың формулалары (926) және (927) бойынша анықталатын клапандардың өтуінің жалпы алаңы есепке алынуы мүмкін. Бұл алаң клапандардың еркін жылжуының жалпы алаңының 25 % аспауы тиіс.
      4617. Сақтандырғыш клапандары ең жоғарғы қысым олардың әсерінен жұмыс істеу қысымын 10 %-дан аса емес арттырған кезде реттелуі керек. Жауапкершілік мақсатындағы басты қазандық пен көмекші қазандықтардың сақтандырушы клапандары қопарылыстан кейін қазандықта қысым жұмыс істеу қысымынан кемінде 0,85 құлдыраған кезде будың шығуын толықтай тоқтатуы қажет.
       4618. Экономайзерлерде диаметрі кемінде 15 мм болатын серпінді сақтандырғыш клапаны көзделуі тиіс.
      4619. Жалпы потрубкадағы сақтандырғыш клапандарды орналастыру кезінде оның ағын алаңы орнатылған клапандардың еркін өткілі жалпы алаңының кемінде 1, құрауы тиіс.
      4620. Сақтандырғыш клапан бу шығару патрубының және оған жалғанатын құбырдың ағын алаңы клапандардың еркін өтілінің жойылған жалпы алаңынан кем болмауы керек.
      4621. Клапан корпусындағы немесе бу шығару құбырындағы конденсатты жою үшін, егер олар клапаннан төмен орналасса, тиек органдарынсыз қазандық бу кеңістігімен тікелей біріктірілуі қажет.
      4622. Сақтандырғыш клапандар тиек органдарынсыз қазандық бу кеңістігімен тікелей біріктірілуі керек. Қазандық ішінде сақтандырғыш клапандарға жеткізілетін құбырларды орнатуға тыйым салынады. Сақтандырғыш клапандар корпустарына немесе олардың патрубкаларына басқа қажеттілік үшін бу алу құрылғысын орнатуға рұқсат берілмейді.
      4623. Сақтандырғыш клапандардың құрылғысы оларды арнайы жетек арқылы қолмен бөлуге болатындай болуы тиіс. Бір клапан жетегін басқару қазандық орынжайында, екіншісі – жоғарғы палубада немесе қазандық орынжайынан тыс басқа қолжетімді орында болуы керек.
      Бу қыздырғыштардың, пайдалану қазандықтарының және олардың бу жинағыштарының (сепараторларының) сақтандырғыш клапандарына қашықтық жетегі тек қазандық орынжайдан ғана басқарылуы мүмкін.
      4624. Сақтандырғыш клапандардың конструкциясы олардың пломбалануына немесе қызмет көрсететін персоналдың хабарлауынсыз клапандарды реттеуді болдырмайтын, осыған тең сақтандыруды иеленуге жол береді.
      Сақтандырғыш клапандардың серіппелері будың тікелей әрекетінен қорғалуы және седло мен клапандардың бетін нығыздаушы сияқты, жылуға төзімді тоттануғатөзімді материалдардан жасалуы тиіс.

7-параграф. Айыру клапандары

      4625. Әрбір қазандық онымен біріктірілген тікелей қазандықта орнатылған барлық құбырлардан айыру клапандарымен аластатылған болуы тиіс.
      4626. Айыру клапандарында жоғарғы палубадан немесе қазандық орынжайынан тыс орналасқан басқа үнемі қол жетімді орыннан басқару үшін қашықтық жетектері болуы керек.
      4627. Егер кемеде бу қыздырғыш немесе экономайзерлі бір басты қазандық немесе жауапкершілік мақсаттағы көмекші қазандық орналастырылса, онда бу қыздырғыш және экономайзер қазандықтан ажыратылатын болуы тиіс.
      4628. Қазандықтарды үрлеп тазарту бу өткізгіштер мен құбырларға талаптар осы қағиданың 59-бөлімінде жазылған.

8-параграф. Үрлеп тазарту клапандары

      4629. Қазандықтар, олардың бу қыздырғыштары, экономайзерлер мен бу жинақтағыштары үрлеп тазартуға арналған құрылғылармен және, қажетті жағдайда, босатуға арналған клапандармен қамтамасыз етілуі керек.
      Үрлеп тазарту және босату клапандары қазандық қабырғасына тікелей орнатылуы тиіс. Жұмыс істеу қысымы 1,6 МПа кем болғанда, клапандар құйылған фасонды патрубкаларда орнатылуы мүмкін.
      4630. Төменгі үрлеп тазарту клапандары мен құбырларының ішкі диаметрі кемінде 20 және 40 мм аспауы керек. Есептік бу шығаруы 750 кг/с болатын қазандықтар үшін клапандар мен құбырлардың диаметрі 15 мм дейін кішіреюі мүмкін.
      4631. Буланудың бос беткейлі қазандықтарда жоғарғы үрлеп тазарту құрылғысы булану бетін түгелдей көбік пен шламнан тазартуды қамтамасыз етуі керек.
      4632. Әрбір қазандықта су сынамасын алу үшін кемінде бір клапанды немесе кранды көздеу қажет. өзге мақсаттарға арналған құбырлар мен патрубкаларда осы клапандар мен крандарды орнатуға жол берілмейді.
      4633. Қазандықтарда, бу қыздырғыштарында және экономайзерлерде ауаны жою үшін жеткілікті санда клапандар мен крандар орнатылуы қажет.

9-параграф. Ішкі тексеруге арналған тесік

      4634. Қазандықтар барлық ішкі беттерді тексеруге арналған тесікпен жабдықталуы тиіс. Егер тесік құрылғысы мүмкін болмаса, бақылау люктері көзделуі керек.
      4635. Сопақ нысанды тесік ауызының көлемі кемінде 300 х 400 мм, дөңгелек нысанды — кемінде 400 мм. болуы тиіс.
      Жекелеген жағдайларда Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша сопақ нысандағы тесік аузының көлемі 280 х 380 мм, дөңгелек нысанды — 380 мм. дейін қысқартылуы мүмкін. Цилиндлі қабырғалардағы сопақ нысанды тесік ауыздары ауыздың кіші көлемі ұзына бойы бағытта болатындай орналастырылуы қажет.
      4636. Судың жұмыс деңгейі ауданында газ құбырлы тік қазандықтардың корпусында кемінде бір-біріне қарама-қарсы екі бақылау люгі болуы керек.
      4637. Еркін қолжетімділікке және ішкі бетті тексеруге кедергі жасайтын немесе қиындық келтіретін қазандықтардың барлық бөліктері шешілетін болуы керек.

411. Инсинератор қазандықтар

      4638. Осы талаптар тұтану температурасы 60 ⁰С асатын қоқысты, мұнай тұнбалары мен қалдықтарды жандыруға арналған кеменің көмекші қазандық агрегаттарына қолданылады.
      4639. Төзімділікке есептер және конструкцияға, арматураға, оттық құрылғыларға, басқару мен қорғауға талаптар осы Қағиданың 2 – 5-бөлімдерінде келтірілген.
      4640. Вахтасыз қызмет көрсететін инсинератор қазандықтарды автоматтандыру жүйелері мен олардың элементтері осы Қағиданың 17-бөлімінің талаптарына жауап беруі тиіс.
      4641. Қоқысты, мұнай тұнбалары мен қалдықтарды жандыру үшін, әдетте, мынадай талаптарға жауап беретін арнайы камера көзделуі қажет:
      1) камера қазандық оттықінен бөлек және жану өнімдерінің химиялық әрекетіне төзімді материалдармен толықтай футерленуі керек;
      2) Оттықты камерамен біріктіретін арналар жеткілікті ағысты болуы тиіс. Барлық жағдайда камерадағы жұмыс істеу қысымдығы оттықтағы қысымнан 10 %-дан аса көтерілмеуі керек;
      3) жұмыс істеу қысымы 0,02 МПа аса артқан жағдайда іске қосылатын сақтандырғыш құрылғысы орнатылуы тиіс. Сақтандырғыш құрылғысы жалынның машина-қазандық бөліміне шығарылуын болдырмауы қажет;
      4) Сақтандырғыш құрылғының еркін өткелінің жалпы алаңы 1 м³ көлеміне кемінде 115 см², бірақ 45 см² – ден кем болмауы тиіс. Қазандықтың отты кеңістігінде орналастырылған камераларда қоқысты жандыруға жол беріледі. Инсинератор қазандықтар бір уақытта ашылуын болдырмайтын блоктаушылармен жабдықталған тиекті қақпақты тиейтін құрылғылармен жабдықталуы тиіс. Тиейтін құрылғысы жоқ инсинератор қазандықтарда тиеу кезінде жану камерасында қоқыстың өздігінен жануын болдырмайтын температура бойынша тиеу люгінің ашылуын блоктау жүргізіледі.
      Егер тиелетін материалға қатысты шектеулер болса, онда оны ескерту тақтасында көрсету қажет.
      4642. Мұнай тұнбалары мен қалдықтарын өрттеу, әдетте, осыған арнайы арналған жүйе бойынша жүргізілуі тиіс. Қазандықтың отын беру жүйесі мен оттық құрылғысын түтінсіз жануды қамтамасыз ету жағдайында мұнай тұнбалары мен қалдықтарын өрттеу үшін пайдалануға жол беріледі.
      4643. Инсинератор қазандықтар күйе тазартқыштың тиімді жүйесімен жабдықталуы керек.

412. Органикалық жылу тасымалдағыштары бар қазандықтар

      4644. Осы тараудың талаптары органикалық жылу тасымалдағыштары бар сұйықтық қазандықтарына қолданылады.
      4645. Куәландыруға, техникалық құжаттандыруға, төзімділікке есептілікті әзірлеу және оның нормаларына қатысты жалпы ережелер, және жалпы талаптар осы қағиданың 12 бөлімнің 1, 2-кіші бөлімдерінде және 4567, 4572 – 4576, 4578, 4579 -тармақтарында жазылған.
      Бұл ретте, жұмыс істеу қысымынан тәуелді, органикалық жылу тасымалдағышында жұмыс істейтін қазандықтар үшін ең аз есептік қысым кемінде 1,0 МПа-ны, ал органикалық жылу тасымалдағыштарын қамтитын цистерналар үшін кемінде 0,2 МПа-ны құрауы тиіс.
      4646. Қазандықтар, әдетте, сағатына кемінде алты есе ауа ауыстыруды қамтамасыз ететін тартпа желдеткіштері бар жеке орынжайларда орналастырылуы керек.
      Өзгеше орналастырылған кезде қазандықтарды орналастыру орны жабық цистернаға дренаждық құбырмен жабдықталған биіктігі кемінде 150 мм болатын дәнекерленген комингспен қоршалуы қажет.
      4647. Қазандық конструкциясы қазандықтың кез келген бөлігінен жылу тасымалдағышы жағынан температураның ықтималдығынан жоғары асу мүмкіндігін болдырмауы тиіс.
      4648. Әрбір қазандықта мыналар болуы тиіс:
      1) жылу тасымалдағышы кіретін және шығатын жағынан тиек арматурасы. Арматура оңай әрі қызмет көрсету орнына қауіпсіз орналастырылуы және орынжайдан жергілікті сияқты, қашықтықтан да басқарылуы керек. Жылу тасымалдағышының авариялық ағысы клапандары ашылған жағдайда кеңейткіш цистернаға жеткілікті ауаның (ашық жүйеде) немесе инертті газдың (жабық жүйеде) түсуін қамтамасыз ететін шаралар көзделуі қажет. Жүйеден жылу тасымалдағышын ағызу ағызу цмстернасына немесе қор цистернасына жүргізілуі керек;
      2) кемінде бір толық жабық түріндегі серпінді сақтандырғыш клапаннан. Орнатылған сақтандырғыш клапандардың жалпы өткізу қабілеті, кем дегенде, қызудың ең көп интенсивтілігі кезінде қазандықтағы жылу тасымалдағышы көлемінің артуынан аз болмауы тиіс. Клапандардың шартты өтілім диаметрі кемінде 25 мм және 130 артық емес болуы керек. Сақтандырғыш клапан, егер қазандық кеңейткіш цистернамен тікелей біріктірілген және одан ажыратыла алмайтын болса көзделмейді. Сақтандырғыш клапанның жұмыс істеу қысымы ең көп жұмыс қысымынан 10 % аса көтерілмеуі керек;
      3) манометр;
      4) толықтай босау мүмкіндігі;
      5) жылу тасымалдағышының жергілікті басқару постынан және қазандықтар орналастырылған орынжайдан тыс авариялық ағызу мүмкіндігі;
      6) сұйық отындағы қазандықтың оттығын қарауға арналған тесіктер мен люктар;
      7) газдың кіру және шығу жақтарынан пайдалану қазандығының қызу бетін қарауға арналған тесік;
      8) осы Қағиданың 4807-тармағына сәйкес көрінетін жерде орнатылған фирмалық тақта;
      9) көмекші қазандықтар оттықтары мен пайдалану қазандықтарының қабылдау камералары дренаждық құрылғылардан және жылу тасымалдағышы ағынын сигнал беру жүйесімен қамтамасыз етілуі керек.
      4649. Электрондық жетегі бар қазандықтарға сұйық отынға қойылатын талаптар қолданылады.
      4650. Әрбір пайдалану қазандығы мен сұйық отынды қазандық күйені үрлеп тазартудың тиімді жүйесімен жабдықталуы қажет.
      4651. Қазандық құбырларды барабандармен және коллекторлармен біріктіру дәнекерленген болуы керек.
      4652. Қазандықтарда сильфон түріндегі арматура қолданылуы тиіс. Сальниктік арматурраны қолдану әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы ұарауындағы нәрсе болып табылады.
      4653. Қазандықтар газ шығатын жерде температуралық датчиктермен, өрт туралы сигнал беру жүйесімен және жылу тасымалдағышының шығу орнындағы температураның шекті мәні бойынша қорғанысымен жабдықталуы тиіс.
      4654. Пайдалану қазандықтарында қорғаныс іске қосылу кезінде шығару газының түсуін тоқтататын құрылғы көзделуі қажет. Қазандыққа газдың жабық жеткізілуі кезінде қозғалтқыштың жұмысын тоқтатпауы керек.
      Пайдалану қазандықтарының температурасын реттеу үшін тосқауылдарды қолдану газ жылдамдығы кемінде 10 м/с болған жағдайда тегіс құбырларлы қазандықтарға ғана рұқсат етіледі.
      4655. Органикалық жылу тасымалдағыштары бар қазандықтар осы Қағиданың сәйкес 4682-тармағына сәйкес, жанудың автоматты реттегіштерімен, дыбыстық және жарық беретін сигнал беру жүйелерімен, осы Қағиданың 4683-тармағында көзделген блоктаушымен сәйкес қорғаныспен жабдықталуы тиіс.
      Бұған қоса, жұмыс істемейтін циркуляторлық сорғылар кезінде оттық құрылғысын жіберуді блоктау көзделуі қажет.
      Тоқтатылған циркуляциялық сорғылар кезінде жылту басталған жағдайда пайдаланылатын қазандықтар үшін сигнал беру жүйесі көзделуі тиіс.
      4656. Пайдаланылатын қазандықтар өрт сөндірудің стационарлық жүйесімен жабдықталуы керек. Суы көп суару жүйесін қолдануға рұқсат беріледі. Пайдалану қазандығы астындағы газ жолы қозғалтқышқа түсуін болдырмай, судың шығуын қамтамасыз ететін дренажды жүйемен жабдықталуы тиіс.

4-кіші бөлім. Қазандықтарды басқару, реттеу, қорғау және сигнал беру

413. Жалпы ережелер

      4657. Осы бөлімнің талаптары бу қазандықтары мен тұрақты вахталық қызмет көрсету кезінде пайдалануға арналған органикалық жылу тасымалдағыштары бар қазандықтарға қолданылады.
      Вахтасыз қызмет көрсетумен автоматтандырылған қазандық құрылғылар құрамындағы қазандықтарды басқару, реттеу, қорғау және сигнализациялауға қосымша талаптар осы Қағиданың 671-тарауында бөлігінде жазылған.
      4658. Автоматтандыру жүйелері, олардың элементтері мен құрылғылары осы Қағиданың 17-бөлімінің 2 және 3-кіші бөлімдерінің талаптарына жауап беруі керек.

414. Реттеу, қорғау

      4659. Сұйық отынды (жауапкершілік мақсаттағы басты және көмекші) қазандықтар жанудың автоматты реттегіштерімен жабдықталуы тиіс. Сұйық отынды бу қазандықтары қамту реттегіштерімен жабдықталуы керек.
      Басқа қазандықтарға бұл реттегіштер ұсынылады.
      4660. Реттегіштер бу және жылу (органикалық жылу тасымалдағыштары бар қазандықтар үшін) жүктемелердің берілген диапазонында орнатылған параметрлерді тұрақты қолдауды қамтамасыз етуі тиіс.
      4661. Конструкциясы жұмысты сусыз жасай беретін жасанды циркуляциялы қазандықтарды, пайдаланылған қазандықтарды, сондай-ақ қос контурлы қазандықтардың екінші контурының коллекторларын қоспағанда, барлық қазандықтар қазандықтағы судың ең төменгі деңгейі бойынша ажыратылмайтын қорғаныспен жабдықталуы керек (осы Қағиданың 410-тарауының 4-параграфы).
      4662. Автоматты оттық құрылғысы бар қазандықтар осы Қағиданың 418-талаптарына сәйкес жабдықталуы керек.

431. Сигнал беру жүйесі

      4663. Автоматты қоректену реттегіштері мен автоматты оттық құрылғылары бар қазандықты басқарудың жергілікті орындары осы қағиданың 4664-тармағына сәйкес дыбыстық және жарық беру авариялық-ескерту сигналдарын беретін құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
      4664. Дыбыстық және жарық беру сигнал беру жүйесі мынадай:
      су деңгейі төменгі шекке дейін төмендеген кезде;
      су деңгейі жоғарғы шекке дейін көтерілген кезде;
      автоматты реттеу жүйелері мен қорғаныс құрылғыларындағы олқылықтар кезінде, оның ішінде, электрмен қамту жойылған кезде;
      оттық құрылғылары бұзылған кезде (осы Қағиданың 4767-тармағы);
      газауа тракті немесе қазандықтын газ өтілінде өрт болған кезде әрекет етуі керек.
      4665. Төменгі шекті деңгей бойынша сигнал беру жүйесі қорғаныс құрылғысынан бұрын әрекет етуі тиіс.
      4666. Дыбыстық сигналды ол іске қосылғаннан кейін қолмен ағыту мүмкіндігі көзделуі керек.

5-кіші бөлім. Сұйық отынмен жұмыс істейтін қазандықтардың оттық құрылғылары

416. Жалпы ережелер

      4667. Техникалық қадағалауға, техникалық құжаттамаға, әзірлеуге қатысты жалпы ережелер, және оттық құрылғыларына қойылатын жалпы талаптар осы Қағиданың 1-кіші бөлімінде жазылған.
      4668. Оттық құрылғыларында пайдаланылатын баолық жабдықтар: сорғылар, желдеткіштер, жылдам тиек клапандар мен электр жетектер – Түр Кеме қатынасы тіркелімімен мақұлдануы және Кеме қатынасы тіркелімінің техникалық қадағалауымен немесе Кеме қатынасы тіркелімімен танылған басқа да құзыретті органмен әзірленуі тиіс.
      Реттеу, қорғау, блоктау және сигнал беру құрылғылары осы қағиданың 17-бөлімінің талаптарына жауап беруі керек.
      4669. Оттық құрылғысының электр жабдығы осы Қағиданың 13-бөлімінің талаптарына жауап беруі тиіс.
      4670. Қазандықтарға қолданылатын отынның осы Қағиданың 2667-тармағына сәйкес тұтану температурасы болуы қажет.
      4671. Оттық құрылғының құбырлары мен арматура осы Қағиданың 10-бөлімінің талаптарына жауап беруі керек.
      4672. Қазандық оттығындағы жану процесін бақылау үшін бақылау құрылғылары көзделуі тиіс.
      4673. Қолмен жандырудың тұтандырғышын сөндіру үшін тиісті құрылғы көзделуі керек.

417. Форсункалар

      4674. Форсунканың конструкциясы факел көлемі мен нысанын реттеу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
      4675. Ауыспалы өндірісті форсунка үшін жануды қолдау үшін қажетті ауаны беруді реттеу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі қажет.
      4676. Қазандық желдеткіштердің қабылдау тесіктерін оларға дымқыл мен бөмұнда заттардың түсуінен сақтау ұсынылады.
      4677. Жұмыс жағдайынан оларға отын беру тоқтатылғанға дейінфорсункаларды бұру және шешу мүмкіндіктерін болдырмайтын конструкциялық шаралар көзделуі керек.
      4678. Отыны бу немесе ауа тозандануымен форсункаларды пайдалану кезінде отынға ауа немесе будың түсуін болдырмайтын конструктивтік шаралар көзделуі керек.
      4679. Қазандық отынды жылыту кезінде қазандықтың бу өндірісін азайту немесе форсункаларды ажырату кезінде жылытқыштардағы қызып кетуді болдырмайтын конструкциялық шаралар қабылдануы тиіс.
      4680. Отын ағыны болуы мүмкін орындарға тұғырық көзделуі қажет.

418. Автоматты отын құрылғылары

      4681. Осы тараудың талаптары тұрақты вахталық қызмет көрсетумен пайдаланылуға арналған бу қазандықтарының автоматты оттық құрылғылары мен органикалық жылу тасымалдағыштары бар қазандықтарға қолданылады.
      4682. Оттық құрылғыларының төмендегі жағдайларда ғана қазандықтың оттығына отынды беруді жүзеге асыратын блоктауышы болуы тиіс:
      1) форсунка жұмыс жағдайында;
      2) қорек барлық электрондық жабдыққа берілген;
      3) оттықты желдету аяқталған;
      4) тұтатқыш форсунка жұмыс ісеп тұрған, немесе электорлық от алдыру қосылған (негізгі форсунка тұтатылған кезде);
      5) қазандықтағы су деңгейі төменгі шектен жоғары болған (бу қазандықтары үшін);
      6) қазандық арқылы жылу тасымалдағышының ағымы нормадан тыс болған (мәжбүрлі циркуляциялы бу қазандықтары үшін және органикалық жылу тасымалдағышты қазандықтар үшін).
      4683. Оттық құрылғылар кемінде 1 с ішінде іске қосылатын ажыратылмайтын қорғаумен (тұтандырғыш форсунка үшін — 10 с аса емес) және мына жағдайларда форсункаға отынды беруді автоматты тоқтататын қоғаныспен жабдықталуы тиіс.
      1) оттыққа ауа беруді тоқтатқанда немесе оның күші жетпегенде;
      2) форсунка факелі үзілгенде;
      3) қазандықтағы су төменгі шекті деңгейге жеткенде;
      4) жылу тасымалдағышының ағымы ең аз ықтимал шектен төмендегенде (мәжбүрлі циркуляциялы бу қазандықтары үшін және органикалық жылу тасымалдағышты қазандықтар үшін).
      4684. Отынды беруді тоқтату, егер отынды жеткізу көзделген барлық цистерналар оттық құрылғысынан төмен орналастырылса, екі өздігінен жабылатын кезекпен қосылған клапандар арқылы немесе бір клапан арқылы жүргізілуі керек.
      4685. Оттық құрылғылардың форсункада факельдің болуын бақылау құралы болуы тиіс. Бұл құралдар тек бақылаудағы форсунканың факеліне ғана мән беруі керек.
      4686. Тұтату форсункасының өнімділігі форсунка өз бетінше бу шығыны толық тоқтатылған кезде бу қазандығын қысымда ұстай алмайтындай болуы керек (органикалық жылу тасымалдағышты қазандықтар үшін — барлық тұтынушыларды ажыратқан жағдайда жылу тасымалдағышының жұмыс температурасы кезінде).
      Тұтану және негізгі форсунка бір уақытта жұмыс істеген және осы қағиданың 4683-тармақтарында көрсетілген жағдайларда қоғау қосылған кезде тұтатқыш форсунка негізгімен бір уақытта жұмысын тоқтатуы тиіс.
      4687. Басты қазандықтар мен жауапкершілік мақсаттағы көмекші қазандықтардың автоматты оттық құрылғылары оларды қолмен басқару мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек. Қолмен басқару тікелей қазандықта көзделуі тиіс. Бұл ретте 4682 тармақта талап етілетін барлық блоктаулар, және осы Қағиданың 4683-тармағында көрсетілген қорғаныс қосылуы тиіс.
      4688. Оттық құрылғысын екі орыннан ажырату мүмкіндігі көзделуі керек, оның біреуі қазандық орынжайынан тыс орналастырылуы тиіс.

6-кіші бөлім. Жылу алмасу аппараттары және қысымдағы ыдыс

419. Жалпы ережелер

      4689. Куәландыруға, техникалық құжаттамаға, әзірлеуге, материалдарға қатысты жалпы ережелер, және ыдыстар мен жылу алмасу аппаратына қойылатын жалпы аппараттар, сондай-ақ төзімділікке есептік нормалары осы қағиданың12-бөлімінің 1 және 2-бөлімдерде жазылған.
      4690. Борт сыртындағы сумен немесе басқа да агрессивті құралдармен жанасатын жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстардың элементтері тоттанудан төзімді материалдардан әзірленуі қажет. Өзге материалдарды пайдалану кезінде оларды тоттанудан қорғау әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімімен арнайы қаралатын мән болып табылады.
      4691. Жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстар осы Қағиданың 175-тарауда келтірілген қоршаған орта жағдайында жұмыс істеу қабілетін сақтауы тиіс.
      4692. Композиттік материалдардан жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстардың конструкциясы мен сынақ көлемі әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімімен арнайы қаралатын мән болып табылады.

420. Конструкцияға қойылатын талаптар

       4693. Ыдыстар мен жылу алмасу аппараттарына осы Қағиданың 4567, 4568, 4570, 4572, 4573, 4575, 4576 -тармақтарының талаптары және, егер қажет болса, 4579-тармақтың талаптары қолданылады.
      4694. Қажетті жағдайларда конструкция корпустың жылу ұзындығы мүмкіндігі мен жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстардың жекелеген бөліктерін қамтамасыз етуі керек.
      4695. Жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстардың корпустарының оларды іргетасқа сенімді бекітуге арналған табандары болуы тиіс.
      4696. Қосымша талаптар осы қағиданың 184-тарауында келтірілген.
      4697. Жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстардың жоғарғы беткейлерін бақылау үшін тесіктер көзделуі тиіс. Егер тесіктерді орнату мүмкін болмаса, тиісті жерлерден бақылау люктерін көздеу қажет. Жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстарының ұзындығы 2,5 метрден аса болған кезде, бақылау люктері екі шетінен де көзделуі керек.
      Бақылау тесіктері мен люктердің құрылғылары бөлшектелген конструкция кезінде немесе ішкі қабырғалардың тоттануы мен ластануын толық болдырмау жағдайында талап етілмейді.
      Конструкциясы тесіктер мен люктар арқылы қарау мүмкіндігін болдырмайтын жылу алмасу аппараттары мен ыдыстарда соңғыларын орналастыру қажет емес.
      Тесіктердің ауызының көлемі осы Қағиданың 4635-тармағында көрсетілген.

421. Арматура және бақылау-өлшеуіш құралдар

      4698. Әрбір жылу алмасу аппараты мен қысымдағы ыдыс немесе олардың ажыратылмайтын топтары ажыратылмайтын сақтандырғыш клапандармен жабдықталуы тиіс. Бірнеше хабарландырмайтын қуыс болған кезде сақдандырғыш клапандар әрбір қуысқа көзделуі керек.
      Гидрофорлар су кеңістігі жағында орнатылған сақтандырғыш клапандармен қамтамасыз етілуі қажет.
      Жекелеген жағдайларда, Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша, жоғарыда көрсетілген талаптардан алшақтауға жол беріледі.
      4699. Сақтандырғыш клапандар, әдетте, серпінді болуы қажет. Отын мен май жылытқыштарында отын мен май жағында орнатылатын Кеме қатынасы тіркелімімен мақұлданған типтегі сақтандырғыш мембраналардың қолданылуына жол беріледі.
      4700. Сақтандыру клапандары кез келген жағдайларда жұмыс істеу қысымы 15 %-дан асыра алмайтындай өткізу қабілетіне ие болуы керек.
      4701. Сақтандыру клапандарының конструкциясы оларды пломбалауға жол береді немесе қамтамасыз ететін қызметкерге хабарлаусыз клапандарды реттеуді болдырмайтын тең сақтандыруға ие болуы тиіс. Серпіндердің және клапандардың беттерін нығыздаушы материалдары ортаның тоттану әрекетіне төзімді болуы керек.
      4702. Жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстарда деңгей көрсеткіштері мен бақылау әйнектерін орнату, бұны бақылау және қадағалау шарттары талап еткен жағдайларда ғана рұқсат етіледі. Деңгей көрсеткіштері мен бақылау әйнектері сенімді конструкциялы және тиісті түрде қорғалған болуы қажет.
      Су, май және тоңазытқыш агентінің деңгей көрсеткіштерінде жалпақ әйнек қолданылуы керек. Деңгей көрсеткіштері мен қысымдағы ыдыстар арасында тиекті құрылғылар орнатылуы тиіс.
      Деаэраторларда цилиндрлі әйнектерді қолдануға рұқсат етіледі.
      4703. Жылу алмасу аппараттары мен қысымдағы ыдыстарда арматураны орнату үшін дәнекерленуші бөлшек немесе фланцты қатты қысқа патрубкалар көзделуі тиіс. Гидрофорларда бұрамалы біріктірулерді қолдануға жол беріледі. Арматураны орнату осы Қағиданың 4813-тармақтағы талаптар есебімен орындалуы керек.
      4704. Ыдыстар мен жылу алмасу аппараттары үрлеп тазарту және дренаж құрылғыларымен жабдықталуы қажет.
      4705. Әрбір жылу алмасу аппараты мен қысымдағы ыдыс немесе олардың ажыратылмайтын топтары манометрлермен немесе мано-вакуумметрлермен жабдықталуы тиіс. Бірнеше қуысы бар жылу алмасу аппараттарда манометрлер әрбір қуыс үшін көзделуі керек.
      Манометрлер осы қағиданың 4606, 4610 және 46912-тармақтарының талаптарына жауап беруі тиіс.

422. Жылу алмасу аппараттарына және қысымдағы дыстарға арнайы талаптар

1-параграф. Ауа сақтауыштар

      4706. басты және көмекші қозғалтқыштар мен өрт сөндіру жүйелерінің сақтандыру клапандары қопарылғаннан кейін ауа сақтағышында қысым жұмыс істеу қысымынан 85 % төмен түскен кезінде ауаның шығуын толық тоқтату қажет.
      4707. Егер компрессорлардың, редукциондық клапандардың немесе ауа сақтағышына келіп түсетін құбырлардың ауа сақтағышына ауаның жұмыс істеу қысымынан жоғары қысыммен берілуі болмайтындай орнатылған сақтандырғыш клапандары болса, онда сақтандырғыш клапанын ауа сақтағышына орнату орнату міндетті емес. Бұл жағдайда әрбір ауа сақтағышында сақтандырғыш клапанының орнына тез балқығыш тығын орнатылуы керек.
      4708. Тез балқығыш тығынның балқу температурасы шамамен 100 — 130 ⁰С болуы тиіс. Тез балқитын тығында балқу температурасы шығарылуы тиіс.
      Сыйымдылығы 700 л асатын ауа сақтағыштары үшін тез балқитын тығынның диаметрі кемінде 10 мм болуы керек.
      4709. Әрбір ауа сақтағыш дымқылды жоюға арналған құрылғымен жабдықталуы тиіс. Ауа сақтағышы көлдеңенінен орналастырылған кезде дымқылды жоюға арналған құрылғыны ауа сақтағышының екі шетінен де көздеген дұрыс.

2-параграф. Конденсаторлар

      4710. Конденсатор конструкциясы мен оның кемеде орналасуы құбырды ауыстыру мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек.
      Басты конденсатор корпусы, әдетте, болат дәнекерленген болуы қажет.
      Конденсатор ішінде артық қысым буын жеткізу орындарында құбырларды будың тікелей соққысынан сақтау үшін көрсеткіш қалқан болуы тиіс.
      Құбырларды бекіту конструкциясы олардың ілініп тұруы мен қауіпті дірілдеуін болдырмауы керек.
      4711. Конденсатордың су камераларының қақпақтарының саны мен орналасуы нығыздаушыны жаншып қақтау, ауыстыру немесе құбырларды бекіту үшін құбыр түйінінің кез келген бөлігіндегі құбырларға қол жетімдікті қамтамасыз етуі тиіс.
      Электролиттік тотығудан су камераларын, құбыр тақталары мен құбырларды қорғау үшін протекторлық қорғау көзделуі керек.
      4712. Басты конденсатор турбоагрегаттың кез келген ажыратылған корпусы кезінде авариялық режимдегі жұмысына жол беруі керек.
      4713. Конденсатор конструкциясы оған осы қағиданың 331-тарауына сәйкес талап етілетін бақылау және өлшеуіш құралдарының қосылуына жол бермейді.
      4714. Жылу алмасу аппараттары мен тоңазытқыш және өртке қарсы құрылғылар ыдыстары тиісінше, осы қағиданың 116 және 28-тарауының талаптарына жауап беруі керек.

3-параграф. Технологиялық жабдықтар құрамындағы қысымдағы ыдыстар

      4715. Ыдыстардың мерзімді ашылатын қақпақтары олардың толық жабылмауын немесе өз бетімен ашылуын болдырмайтын құрылғылармен жабдықталуы керек. Бұл ретте ыдыста артық қысым немесе вакумм болған кезде қақпақтың ашылу, сондай-ақ ыдысты қақпағы толық жабылмаған кезде қысыммен толтыру мүмкіндігін болдырмау қажет.
      4716. Ішкі бақылауға кедергі келтіретін ыдыстардың ішкі құрылғылары (араластырғыштар, змеевиктер, тәрелкелер, бөлгіштер) шешілетін болуы керек.
      4717. Араластырғыштардың жұмыс кеңістігін бақылауға арналған диаметрі 150 мм аспайтын бақылау әйнегін 0,25 МПа-дан аспайтын қысымда жұмыс істейтін ыдыстарға орнатуға жол беріледі.
      4718. 0,25 МПа-дан асатын қысымда жұмыс істейтін ыдыстарда Тиейтін тесіктерді жабу конструкциясы қақпаны нығыздау бұзылған кезде ыстық орта қызмет көрсететін қызметкерлер үшін қауіпсіз бағытқа жіберілетіндей орындалуы қажет.
      4719. Вакуммен жұмыс істейтін және температурасы 115ҮС асатын бумен немесе ыстық сумен жылытылатын ыдыстар жылыту жүйесінің герметикалығы бұзылған кезде вакуммен жұмыс істейтін қуыста сынақтыдан 0,85 асатын артық қысымның туындаудың алдын алатын сақтандырғыш клапанмен жабдықталуы керек. Бұл ыдыстар сақтандырғыш клапанды ашу қысымына тең есептік қысым кезінде төзімділікке есептелуі тиіс. Бұл ретте ыдыс қабырғасындағы есептік кернеулер есептік температура кезінде материалдардың 0,8 шегінен аспауы керек.
      4720. Бумен немесе сумен жылытылатын араластырғыштар, сондай-ақ өңдеу шикізатымен жанасатын ыдыстардың сыйымдылық камераларының қабырғалары үшін қабырғалардың есептік қалындығына с қосымша кемінде 2 мм қабылданылуы тиіс.

4-параграф. Баллондар

      4721. Осы талаптар арнайы станцияларда газбен толтырылатын және толтырылғаннан кейін кемеге сұйытылған газды, тоңазытқыз агентінің қорларын, СО₂ және ауаны сақтау және іріктеу үшін жеткізілетін сыйымдылығы 150 л. аспайтын сыртқы диаметрі 420 мм аспайтын және ұзындығы 2000 мм аспайтын стандартты чтационарлы орнатылатын баллондарға қолданылады.
      4722. Болат баллонның қабырғасының берілген сыртқы диаметрі мен қалыңдығы кезінде ең үлкен ықтимал қысым р_D мына формула бойынша анықталғаннан аса қабылданбауы тиіс

      (928)

      мұндағы — рұқсат етілетін кернеу, МПа (осы Қағиданың 4475-тармағы, бұл ретте n_T = 1,5 и n_B = 2,6);
       — төзімділік коэффициенті (осы қағиданың 397-тарауының 6-параграфы);
      S — қабырға қалыңдығы, мм;
      D_a — сыртқы диаметрі;
      с — тотығуға қосымша (с = 1 мм — ауа үшін; с = 0,3 мм — сұйық газ үшін; с = 0 — тотығу әрекеті болмаған кезде).
      Егер нақты бір газ үшін есептік қысым р ең көп рұқсат етілгенен p_D жоғары болса, оны баллондағы газдың массалық құрамын p < p_D төмендету есебінен азайтуға рұқсат етіледі.
      Есептік қысым кезінде баллондарды сақтауға арналған орынжайдағы қоршаған ортаның есептік температурасы осы газ үшін әрқашан сын температурадан төмен болуы керек:
      50 ⁰С — жүзу ауданы шектелмеген кемелер үшін;
      40 ⁰С — жүзу ауданы орташа енімен географиялық шетелген кемелер үшін;

      45 ⁰С — кеменің жүзу ауданынан тәуелсіз көмір қышқыл газының баллондары үшін.
      Есептік қысым және көмірқышқыл газы баллондарының толтырылу деңгейлері осы Қағиданың 2414-тармағының талаптары есебінен таңдалуы тиіс.
      4723. Әрбір баллон және оның клапандық басы баллонды температураның жол берілмейтіндей өсуінен сақтандыратын ажыратылмайтын сақтандырғыш құрылғылармен (мембранамен, сақтандырғыш клапанмен немесе тез балқитын тығынмен) жабдықталуы керек.
      Сұйытылған көмірқышқыл газына арналған баллондардан басқа, баллондардың сақтандырғыш клапандары мен тез балқитын тығындар осы қағиданың 4700, 4706, 4708-тармақтарының талаптарына жауап беруі қажет. Сақтандырғыш мембраналарды іске қосу қысымы 1,1р құрауы керек, мұндағы р – есептік қысым.
      Сұйытылған көмірқышқыл газы баллондарының сақтандырғыш құрылғылары осы қағиданың 2419-тармағының 1) тармақшасына жауап беруі тиіс.
      4724. сыйымдылығы 100 л кем баллондар үшін (сұйытылған көмірқышқыл газынан басқа) Кеме қатынасы тіркелімімен келісім бойынша сақтандырғыш құрылғылары мына талаптар орындалған жағдайда көзделмейді:
      1) баллондар кеменің мықты корпусында жоғарғы палубадан төмен орналаспауы тиіс;
      2) баллондар орналастырылатын орынжайлардағы температура осы Қағиданың 4722-тармағында көрсетілгеннен жоғары болмауы тиіс;
      3) баллондарға арналған орынжайлар тұрғын және қызметтік орынжайлардан, сондай-ақ кеменің қауіпсіздігі үшін маңызды жабдық орнатылған немесе тез тұтанатын заттар мен отын сақталатын орындар мен орынжайлардан алыс болуы керек.
      4725. Сақтандырғыш құрылғылардан, әдетте, атмосфераға газдың жабық шығуы көзделуі тиіс. Сақтандырғыш құрылғылардан газды баллондар орналастырылған тікелей орынжайда шығару Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарау мәні болып табылады.
      Ауа сақтағышының сақтандырғыш клапандарынан ауа бос шыққан жағдайда осы Қағиданың 2260-тармағының талаптары орындалуы керек.
      Көмірқышқыл газды өрт сөндіру жүйелерінің баллондары сақтандырғыш құрылғыларынан газ шығару осы қағиданың 2420-тармағына сәйкес жүргізілуі тиіс.
      4726. Кеме құралдарының (кеме компрессорлары) көмегінсіз толтырылатын баллондарда әрбір баллонға манометрді орнату міндетті емес. Алайда кез келген жағдайда кез келген баллондағы қысымды бақылау мүмкіндігі мүмкіндігі қамтамасыз етілуі керек.
      4727. Қажетті жағдайларда баллондар үрлеп тазарту және дренаж құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.
      4728. Жарылу қауіпі газы бар баллондарды сақтауға арналған орынжайлардың ашық палубадан кірер жолы болуы тиіс.

13-бөлім. Электрлік жабдықтар

1-кіші бөлім. Жалпы ережелер

423. Тарату, анықтау және түсініктеме аясы

      4729. Осы Қағиданың талаптары Кеме қатынасы тіркелімімен куәландыруға жататын кемелердің электрлік қондырғыларына, сондай-ақ осы қағиданың 424-тарауымен электр жабдықтарының жекелеген түрлеріне қолданылады.
      4730. Қағиданың осы бөлігінің тиісті талаптарын кемелерде осы қағиданың 424-тараудың 1 және 2 параграфы көрсетілмеген электр жабдықтарын орнатуға қолдану ұсынылады.

424. Куәландыру көлемі

1-параграф. Жалпы ережелер

Кеменің электр жабдығын куәландыру

      4731. Топтастыру тәртібіне, кемені салу және жабдықты әзірлеу кезінде куәландыруға қатысты жалпы ережелер 1- бөлімде жазылған.
      4732. Кемеде куәландыруға электр энергиясының негізгі және авариялық көздер, әлуеттік және жарықтандыру трансформаторлары мен қайта жасақтаушылар (машиналық және статикалық), негізгі және өзге де тарату тұстамалары, кабель желісі, сондай-ақ осы Қағиданың 4733-4736-тармағында санамаланған электр жабдығы, жүйелері мен құрылғылары жатады.
      4733. Бірінші санаттағы жауапты құрылғылар:
      1) рөлдік құрылғылар;
      2) реттелетін қадамның винттер гидравликалық жүйелерінің сорғыы;
      3) ауаны үрлеу вентеляторлары, жылуды жіберетін сорғылар, форсункалардың салқындатқыш сорғылары, жағар май сорғылары мен қозғалыс үшін қажетті басты және көмекші қозғалтқыштар мен турбиналарға арналған су салқындатқыш сорғылар;
      4) мәжбүрлі желдету желдеткіштері, қуаттандыру сорғылары, вакуумдық сорғылар мен бу турбиналы кемелерде бу қондырғылары, сондай-ақ бу бірінші санатты жауапты құрылғыларды қамтамасыз ететін жабдықтар үшін қолданылатын кемелердегі көмекші қазандықтар үшін конденсатты шығаруға арналған сорғылар;
      5) бу турбиналы кемелерде бу қондырғылары бас қазандықтарының, сондай-ақ бу бірінші санатты жауапты құрылғыларды қамтамасыз ететін жабдықтар үшін қолданылатын көмекші қазандықтардың оттық құрылғылары;
      6) кемені қозғалысқа келтірудің/басқарудың жалғыз құралы болып табылатын жағар май сорғылары мен суды салқындатқыш сорғылары бар азимуталды (бұрылысты) түрдегі винтті рөлдік колонкалардың (бұдан әрі - ВРК) электр жабдығы;
      7) жағар май сорғылары мен суды салқындатқыш сорғылары және мәжбүрлі желдету жүйелері бар ескек электрлі қондырғы (бұдан әрі - ЕЭҚ) мен ескек азимуталды (бұрылысты) түрдегі (АЗИПОД) ЭҚ-нің электр жабдығы;
      8) жоғарыда көрсетілген жабдықты қамтамасыз ететін электр энергиясының арнайы генераторлары мен өзге де қуаттандыру көздері;
      9) жоғарыда көрсетілген жабдықты қамтамасыз ететін гидравликалық сорғылар;
      10) ауыр отын үшін отын дайындау және тұтқырлығын бақылау жабдығы и контроля (вискозиметрлер);
      11) сигналды-ерекшелендіру оттары, навигациялы жабдықтар мен сигналдар;
      12) ішкі байланыс жүйелері/құрылғылары;
      13) жарықтандыру;
      14) басқару құрылғылары/жүйесі, АПС және бірінші санатты отандық құрылғылардың жабдықтары үшін қорғау;
      15) класс символына сәйкес кеменінің мақсатын қамтамасыз ету үшін қажетті бірінші санатты басқа да отандық құрылғылар, — Кеме қатынасы тіркелімі талабы бойынша.
      4734. Екінші санатты жауапты құрылғылар:
      1) брашпилдер;
      2) отынды ауыстырып құю сорғылары мен отынды дайындауға арналған жабдықтар;
      3) жағар майды ауыстырып құю сорғылары мен жағар майды дайындауға арналған жабдық;
      4) ауыр отынды жылытқыштар;
      5) жіберілетін ауа мен басқарушы ауаның компрессорлары;
      6) льялды (құрғатқыш), балластты сорғылар мен кренді жүйе сорғылары;
      7) өрт сорғылары және басқа да өрт сөндіргіш заттарды беруге арналған сорғылар;
      8) машиналы-қазандық орынжайларға арналған желдеткіштер;
      9) жарылыс және өрттен қауіпті орынжайлар мен кеңістіктерді қауіпсіз жағдайда ұстау үшін қажетті құрылғы устройства, оның ішінде мұнай құю кемелерінде кеме корпусын жерге тұйықтандыру құрылғысы, найзағайдан қорғау құрылғысы, сондай-ақ электр және гальванды ұшқын қауіпсіздігін қамтамасыз ететін құрылғылар;
      10) өрт сигнал беру жүйесі;
      11) су кіргізетін есіктерді жабуға арналған электр жабдықтары;
      12) жоғарыда көрсетілген жабдықтарды қамтамасыз ететін электр энергиясының арнайы генераторлары мен өзге де қуаттандыру көздері;
      13) жоғарыда көрсетілген жабдықтарды қамтамасыз ететін гидравликалық сорғылар;
      14) туннельді және азимуталды рөлдеуші құрылғы;
      15) мұнай құю кемелерінің инертті газдары жүйесінің құрылғысы;
      16) басқару құрылғысы/жүйесі, АПС және жүк жүйелеріне арналған қорғау;
      17) осы Қағиданың 564-тарауда көрсетілген тоңазытқыш қондырғыларының электрлі жетектері;
      18) басқару құрылғысы/жүйесі, АПС және екінші санатты жауапты құрылғыларды жабдықтау үшін қорғау;
      19) класс символына сәйкес кеменінің мақсатын қамтамасыз ету үшін қажетті екінші санатты басқа да жауапты құрылғылар, — Кеме қатынасы тіркелімі талабы бойынша.
      4735. Жолаушылар экипажы үшін кемеде болудың минималды жайлы жағдайларын қолдауға арналған электр құрылғылары:
      1) тамақ дайындауға арналған құрылғылар;
      2) жылытуға арналған құрылғылар;
      3) кемелік провизиондық тоңазытқыш қондырғысы;
      4) тұрмыстық желдету электр жабдығы;
      5) сумен қамтамасыз ету жүйесі мен санитарлық жүйе құрылғылары;
      6) осы тармақтың 1) – 5) тармақтарда көрсетілгендерді қамтамасыз ететін арнайы генераторлар мен өзге де қуаттандыру көздері.
      4736. Өзге де электр құрылғылары:
      1) теңіздің тірі ресурстарын қайта өңдеу үшін пайдаланылатын және оларды аулаумен айналыспайтын кемелердің технологиялық тетіктерінің электр жабдығы (осы Қағиданың 5799-тармағы);
      2) балық аулау кемелері кәсіптік және технологиялық тетіктердің электр жабдығы (осы Қағиданың 5892-тармағы);
      3) жоғарыда санамаланбаған басқа тетіктер мен құрылғылар, — Кеме қатынасы тіркелімінің талабы бойынша.
      4737. Шаруашылық, тұрмыстық мақсаттағы электр жабдығы кемеде тек мыналарға:
      1) кемелік электр станциясының электр энергиясы сапасына осы жабдық жұмысының ықпалына;
      2) кабельдер мен сымдардың типтері мен ағымын, сондай-ақ кабельдер прокладкасы тәсілдерін таңдауға;
      3) изоляция, жерге тұйықтандыру және қорғау құрылғысының қарсылығына қатысты куәландыруға жатады.

2-параграф. Электр жабдығын әзірлеу кезінде куәландыру

      4738. Әзірлеу кезінде куәландыруға осы Қағиданың 424-тарауының 2-параграфында санамаланған қондырғылар мен жүйелерге арналған электр жабдығының мынадай түрлері жатады:
      1) электр агрегаттары;
      2) электр машиналары;
      3) трансформаторлар;
      4) тарату щиттер;
      5) басқару және бағалау пульттары;
      6) электр муфталары мен тежегіштер;
      7) іске қосу, қорғау, реттеу және коммутациондық аппаратура;
      8) ішкі байланыс және сигнал беру аппараттары мен құрылғылары;
      9) әлуетті статикалық қайта жасақтауыштар, жартылай серіктес қондырғылар;
      10) отын мен майды қыздырғыштар;
      11) аккумуляторлар;
      12) кабельдер мен сымдар;
      13) стационарлық электр өлшеуіш құбырлар;
      14) электр емес көлемдерді өлшеуге арналған электр құбырлар мен құрылғылар;
      15) қыздыру және жылыту құралдары;
      16) қондыру арматурасы;
      17) стационарлық шамдар;
      18) басқару және бақылау құралдары;
      19) басқа да, жоғарыда санамаланбаған электр жабдықтары, — Кеме қатынасы тіркелімінің талабы бойынша.
      4739. жырылыстан қорғаушы электр жабдығы осы Қағиданың4739-тармағының талаптарынан туындайтын куәландыруға осы жабдықтың шалдыға ма, жоқ па екендігіне қарамастан, құжаттары Кеме қатынасы тіркелімімен танылатын арнаулы ұйым тарапынан оның жарылыстан қорғалуына қатысты куәландыруға тартылуы тиіс.
      4740. Әзірленгеннен кейін электр жабдығының сыналу көлемі Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қаралу мәні болып табылады, ал сынақ бойынша талаптар кеменің салынуын және кемелер үшін материалдар мен бұйымдарды дайындауды техникалық бақылау ережелерінде жаэылған.

425. Техникалық құжаттама

      4741. Кеме бойынша жалпы Кеме қатынасы тіркелімінің қарауына ұсынылатын электр жабдығы бойынша техникалық құжаттаманың көлемі осы Қағиданың 5-тарауында қамтылған.
      4742. Әзірлеу кезінде электр жабдығын куәландырар алдында Кеме қатынасы тіркелімінің қарауына мынадай құжаттамалар ұсынылады:
      1) әрекет ету принципінің сипаттамасы мен негізгі сипаттамалар;
      2) техникалық сипаттамаларымен қоса, барлық пайдаланылған элементтер, құралдар мен материалдар көрсетілген ерекшелік (бұйымдар тізбесі);
      3) қиығы бар жалпы көріністің сызбасы;
      4) принципиалды сызбасы;
      5) сынақ бағдарламасы;
      6) ротор валының (зәкірдің) есептілік нәтижелері, полюстерді, белсенді темірді, коллекторды және т.б., сондай-ақ конструкцияның дәнекерлі бірігу орнының валмен бекіту тораптарының сызбасы — номиналды тоғы 1000 А-дан асатын электр машиналары үшін;
      7) қысқа тотығу тоғының әрекетіне электрлі динамикалық және термикалық тұрақтылықа шиналар есебі — егер жеке жұмыс істейтін генераторлардың номиналды тоғы немесе қабаттаса жұмыс істейтін генераторлардың тоқтардың сомасы 1000 А-дан асса тарату щиттары үшін;
      8) динамикалық немесе статикалық кедергіге тұрақтылық деректер немесе элетрлі магниттік бірлесу сынағы тәсілінің көрсеткіші;
      9) кедергілерді баяулатудың нақты шараларын көрсету.
      Қажетті жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің қосымша техникалық құжаттаманы, сондай-ақ сенімділік туралы деректерді ұсынуды талап етуі мүмкін.

2-кіші бөлім. Жалпы талаптар

426. Жұмыс жағдайлары

1-параграф. Климаттық жағдайлардың ықпалы

      4743. Электр жабдығы үшін қоршаған ауа мен салқындататын судың номиналды жұмыс температурасы ретінде осы Қағиданың 460-қосымшасында көрсетілгені қолданылуы тиіс.
      4744. Электр жабдығы + 45 ±2⁰С температурасы кезінде ауа ылғалдығы 75 ± 3 % жағдайында немесе + 40 ± 2⁰С температурасы кезінде 80 ± 3% жағдайында, сондай-ақ +25 ± 2⁰С температурасы кезінде 95 ± 3% ауа ылғалдығы кезінде сенімді жұмыс істеуі қажет.
       4745. Егер электр жабдығы берілген температураны қолдауға арналған құрылғылармен жабдықталған орынжайларда орнатылса, онда мұндай электр жабдықтары үшін қоршаған ортаның номиналды жұмыс температурасы ретінде осы Қағиданың 460-қосымшасында көрсетілгеннен аз мән қабылдануы мүмкін, бірақ ол келесі жағдайлар кезінде +35⁰С-дан кем болмауы тиіс:
      1) жабдық авариялық болып табылмайды және машиналық орынжайдан тыс орналасқанда;
      2) орынжайдағы берілген температура, кем дегенде екі тоңазытқыш қондырғылармен, олардың кез келгені істен шыққан кезде, қалғандары берілген температураны қолдауды қамтамасыз ететіндей ұсталады;
      3) осындай орынжайларда орнатылатын жабдық қоршаған ауаның номиналды жұмыс температурасына жету үшін қажетті уақыт ішінде +45⁰С температура кезінде қауіпсіз жұмыс істеуі тиіс. Бұл ретте тоңазытқыш жабдығы қоршаған ауа температурасы +45⁰С болған кезде жұмыс үшін таңдалуы керек;
      4) Тұрақты вахта көзделген басқару орнында тоңазытқыш қондырғысының бұзылуы туралы дыбыстық және жарық сигнал беру жүйесі көзделуі тиіс.

2-параграф. Механикалық әрекеттер

      4746. Электр жабдығы 2-ден 80 Гц-ке дейінгі жиілікпен вибрация кезінде, атап айтқанда: +1 мм ауысу амплитудасымен 2-ден 13,2 Гц-ке дейінгі желі кезінде және +0,7 g жеделдетумен 13,2-ден 80 Гц-ке дейінгі желі кезінде сенімді жұмыс істеуі тиіс.
      4747. Вибрация көздерінде (дизель, компрессорлар) немесе румперлік бөлңмшеде орнатылған электр жабдығы 2-ден 100 Гц-ке дейінгі, атап айтқанда: ±1,6 мм ауысу амплитудасымен 2-ден 25 Гц-ке дейінгі жиілікпен және ±4,0 g жеделдетумен 25-тен 100 Гц-ке дейінгі жиілікпен сенімді жұмыс істеуі керек.
      Электр жабдығы ± 5,0 g жеделдетумен соққы кезінде және минутына  шамамен 40-тан 80-ге дейінгі соққы жиілігінде де сенімді жұмыс істеуі керек.
      4748. Электр жабдығы кеменің 15⁰ дейінгі ұзақ крен кезінде және 5⁰ дейінгі дифференті кезінде, сондай-ақ 7 — 9 кезеңмен 22,5⁰ дейінгі борттық тербеліс және тігінен 10⁰ дейінгі килдік кезінде қарсылықсыз жұмыс істейді.
      Авариялық жабдық, бұған қоса, 22,5⁰ дейінгі ұзақ крен, 10⁰ дейінгі дефференті кезінде, сондай-ақ жоғарда көрсетілген шектерде бір уақытта крен және дифферент кезінде сенімді жұмыс істейді.
      Газ тасығыштары мен химия тасығыштарында электр энергиясының авариялық көздері 30⁰ дейінгі кеме крені кезінде жұмыс істеу қажеттілігі сақталуы тиіс.
      4749. Электр жабдығы тиісті механикалық төзімділікке ие болуы және механикалық зақымдалуы қауіпі жоқ жерде орнатылуы керек (осы Қағиданың 4830-тармағы).

3-параграф. Қоректену өлшемдерінің жол берілген ауытқулары

      4750. Электр жабдығы осы Қағиданың 5307 және 5367 – 5368 тармақтарында көрсетілгендерден басқа, барлық жағдайларда осы Қағиданың 461 қосымшасында (осы Қағиданың 4867 -тармағының 2) тармақшасы және 5451 -тармағы) көрсетілген қоректену және жиілік кернеулерінің ауытқулары кезінде жұмысқа қабілетті болып қала беруі тиіс конструкцияда болуы керек.
      4751. Жауапты мақсаттағы тетіктер мен құрылғылардан басқа, R3 жүзуге шек қойылған аудан кемелеріндегі тетіктер мен құрылғылар үшін жоғарыда көрсетілген талаптарға жекелеп сәйкес келетін электр жабдықтарын (жалпыөнеркәсіптік орындау) қолдануға жол беріледі, бұл әр жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе пәні болып табылады.

427. Электромагниттік үйлесімділік

1-параграф. Жалпы талаптар

      4752. Осы талаптар кеме бортындағы электромагниттік үйлесімділікті қамтамасыз ету үшін электр жабдықтарына және автоматтандыру жабдықтарына қолданылады.
      4753. Жабдық мынадай өлшемдері бар бөгеттер кезінде тоқтаусыз жұмыс жасауы тиіс:
      1) осы Қағиданың 462-қосымшасына сәйкес – тұрақты және ауыспалы (50 Гц) магнит өрісі.
      Жабдықтарды орнатуға жол беріледі:
      1 сыныпты – қуатты өріс көзінен 2 м және жоғары қашықтықта (шиналық сым, топтық трансформатор);
      2 сыныпты - қуатты өріс көзінен 1 м және жоғары қашықтықта
      3 сыныпты – кез келген қуатты өріс көзінен арақашықтығы шектеусіз;
      2) қоректену тізбектері бойынша кернеулердің гармонииялық құрамдас бөліктері – осы Қағиданың 463-қосымшасында бейнеленген логарифмдік масштабтағы кеме желісінің жоғары гармониктері графиктеріне сәйкес;
      3) электростатикалық разрядтар - 8 кВ кернеу амплитудасымен;
      4) 10 В/м өрісінің орташа квадратты кернеу мәні бар 30 — 500 МГц диапазонындағы радиожиілікті электр магнит өрісі;
      5) қоректенудің күшті желісі бойынша 2 кВ амплитудамен кернеудің наносекундты импульстары және сигналды кабельдер мен 5/50 нс ұзақтықты басқару кабельдері үшін 1 кВ
      6) Орташа квадраттық кернеу мәні 1 В және 1 МГц жиіліктегі 30 %-дық модуляциямен 0,01 - 50 МГц диапазонындағы өткізгіштік тізбектері бойынша радиожиілік бөгеттері;
      7) импульстарды симметриялы беру үшін 1 кВ амплитудамен қоректену тізбектері бойынша микросекундты кернеу импульстары және 1,2/50 мкс ұзақтықты импульстарды симметриялы емес беру үшін 2 кВ. 4754. Кернеудің синусидтық қисық коэффициентінің мәні 10 % аспауы тиіс және мына формула бойынша анықталады

, (929)

      мұнда U_c — желі кернеуінің қолданыстағы мәні;
      U_n— n тәртібінің гармониялық құрамдас бөлігінің кернеуі;
      n— жоғары гармоникалық құрамдас бөлік тәртібі.
      К_u мәні толық жинақталған кеме электр энергетикалық жүйе үшін регламенттеледі.
      Тіркеушімен айрықша келісім бойынша гармоникалық кернеудің құрамдастарының қуатты көздерін қоректендіру үшін және көрсетілген шиналар желінің негізгі шиналарына шешуші құрылғылар арқылы қосылатын жағдайда олар қабылдай қоймайтын электр жабдықтары үшін К_u > 10 %-нан жекелеген шиналарды пайдалануға жол беріледі (осы Қағиданың 4759 -тармағы).
      4755. Қоректену тізбектерінде пайда болатын радио бөгеттер кернеулерінің деңгейі жиіліктердің төменде көрсетілген диапазондарындағы мынадай мәндерінен аспауы тиіс:
      ашық палуба мен жүру тұғырында орналастырылатын жабдықтар үшін
      10 — 150 кГц — 96 — 50 дБ;
      150 — 350 кГц — 60 — 50 дБ;
      350 кГц — 30 МГц — 50 дБ;
      Машиналы және кеменің басқа да жабық жайларында орналастырылатын жабдықтар үшін
      10 — 150 кГц — 120 — 69 дБ;
      150 — 500 кГц — 79 дБ;
      500 кГц — 30 МГц — 73 дБ.
      Радиобөгеттердің кернеу деңгейін өлшеу үшін желі эквиваленті және квазишекті өлшем қабылдағыш қолданылуы тиіс. 10-нан 150 кГц-ға дейінгі жиілік диапазонындағы өлшеулер кезінде қабылдағыштың жіберу жолақтарының ені 200 Гц болуы тиіс, ал 150 кГц-тен 30 МГц-ке дейінгі жиілік диапазонында — 9 кГц.
      4756. Осы Қағиданың 4755-тармағының талаптарына сәйкес күштік жартылай өткізгіш түрлендіргіштерінен радиобөгеттер деңгейі шектеу мүмкін болмайтын кемелерде автоматтандыру жабдықтарын, радио және навигациялық жабдықтарды қоректендіру желісінің осы түрлендіргіштердің қоректендіру желісімен 0,01 — 30 МГц жиілік диапазонындағы 40 дБ кем емес өшуді қамтамасыз ететін гальваникалық шешілуі болуы тиіс.
      Осы Қағиданың 4755 -тармағында көрсетілгендерден асып түсетін радиобөгеттер деңгейімен жабдықтарды қоректендіру кабельдері бірлескен төсемнің ұзындығы 1 метрден жоғары кезінде басқа жабдықтар тобының кабельдерінен 0,2 метрден кем емес қашықтықта төселуі тиіс (Осы Қағиданың 4765 -тармағы).
      4757. Жабдықтан 3 м қашықтықта пайда болатын радиобөгеттердің электромагниттік өрісі деңгейі төменде көрсетілген жиілік диапазонындағы мынадай мәндерден аспауы тиіс:
      Ашық палубада және жүріс көпіршесінде орналастырылатын жабдықтар үшін
      150 — 300 кГц — 80 — 52 дБ;
      300 кГц — 30 МГц — 52 — 34 дБ;
      30 — 2000 МГц — 54 дБ, ол 24 дБ тең орнатылатын 156 — 65 диапазонын қоспағанда;
      Кеменің машина және басқа да жабық жайларында орналастырылатын жабдықтар үшін
      150кГц — 30 МГц — 80 —50 дБ;
      30 — 100 МГц — 60 — 54 дБ;
      100 — 2000 МГц — 54 дБ, ол 24 дБ тең орнатылатын 156 — 165 МГц диапазонын қоспағанда;
      Өлшемдер үшін квазишекті өлшеу қабылдағышы пайдаланылуы тиіс. 150 кГц-ден 30 МГц-ке дейін және 156-дан 165 МГц-ке дейінгі жиілік диапазонындағы қабылдағышты өткізу жолақтарының ені 9 кГц болуы тиіс, ал 30-дан 156 МГц-ке дейін және 165 МГц-тен 1 ГГц дейінгі жиілік диапазонында 120 кГц.

2-параграф. Электр магниттік үйлесімділікті қамтамасыз ету шаралары

      4758. Электр жабдықтарын электр магниттік бөгеттерден қорғау үшін IV бөлігінде қамтылған теңіз кемелерін жабдықтау бойынша Кеме қатынасы тіркелімінің талаптарын ескеру керек.
      4759. Қоректендірудің кеме желісін бөлу үшін айналатын түрлендіргіштер, арнайы трансформаторлар және сүзгілерді қолдану керек.
      4760. Кұштік кабельдердің экран немесе метал бронясын тиісті жабдықтың метал корпусымен қосу керек және мүмкіндігінше жиі жерге, кем дегенде әр ұшына орналастыру керек
      4761. Кабельдер экранын бастапқы дабылды жөндеудің блогы жағында бір нүктеде жерге орналастыру керек. Бұл орайда кабельдің сыртқы оқшауланған қабықшасы болуы тиіс.
      4762. Экрандаудың үздіксіздігі сақталуы тиіс, бұл үшін кабельдер экрандарын тарамды және бөлу кабельдік жәшіктеріндегі, қоршаулар арқылы кабельдердің өтуіндегі жабдықтар корпустарымен қосу керек.
      4763. Бөгеттерден қорғау мақсатында 0,02 Омнан жоғары емес электр қарсылығы, болуы мүмкін минималды ұзындығы және коррозияға төзімділігі және тексеруге қол жетімді болуы керек.
      4764. Кабельдер экрандары қайтатын сым ретінде пайдаланылмауы тиіс.
      4765. Кеме кабельдері жіберілетін сигналдар түрлері бойынша топтарға бөлінеді:
      1) радиоқабылдағыш құрылғыларының және бейне дабылдардың коаксиальдық кабельдері 0,1 мкВ – 500 мВ дабылдары деңгейімен;
      2) Ұқсас және сандық дабылдары бар экрандалған немесе коаксиальдық кабельдер 0,1 — 115 В дабылдар деңгейімен;
      3) телефония құрылғылары мен радиотрансляцияның экрандалған кабельдері 0,1 — 115 В дабылдар деңгейімен;
      4) экрандалмаған және палубадан төмен орналасқан, экрандалған және палубаның үстінде орналасқан күштік желі кабелі, 10 — 1000 В дабылдар деңгейімен жарық түсіру желілері;
      5) радио хабарын қабылдағыштың, радиолокациялық станцияның, эхолоттың және 10 — 1000 В дабылдар деңгейімен күштік жартылай өткізгішті түрлендіргіштердің жіберуші антенналарының коаксиальдық немесе экрандалған кабельдері.
      4766. Егер берілетін дабылдардың деңгейі айырмашылықтары бөгеттерге сезімтал жабдықтардың жұмысына әсер етпейтін болса, бір топтың кабельдері бір жолға салынуы мүмкін. Паралел салынудың ұзындығы 1 метрден жоғары болған кезде әр түрлі топтардың кабельдері бір бірінен 0,1 м кем емес қашықтықта алынуы тиіс, ал олардың қиылысуы тік бұрыштап орындалуы тиіс. Осы Қағиданың 4765-тармағының көрсетілген радиолокациялық станциялар мен эхолоттардың кабельдері қос экранда төселуі тиіс немесе коакциалдық орындалу кезінде металл құбырдың ішінде. Сыртқы экран кабельдік негізгі экранымен бірге жерге қосылуы тиіс.
      4767. Магниттік компастарға жақын жерге электрлік жабдықтарды орнату кезінде және кабельдерді төсеу кезінде, сондай-ақ басқа новигациялық жабдықтардың бөгеттерінен қорғау үшін осы Кеме қатынасы тіркелімінің талаптары ескеріледі.
      4768. Ережелермен радиожабдықтарын орнату талап етілетін ток өткізбейтін материалдардан жасалған барлық кемелерде антенналардан 9 м радиуста орналасқан барлық кабельдер экрандалуы немесе басқа әдістермен бөгеттер сәулеленуінен қорғалуы тиіс, ал барлық жабдықтардың радиобөгеттерді басуға арналған қондырғысы болуы тиіс.

428. Материалдар

1-параграф. Конструктивті материалдар

      4769. Электр жабдықтарының конструктивті бөлігі берік материалдардан, кем дегенде қиын тұтанатын, теңіз атмосферасының және май мен отын буларының әсер етуіне төзімді материалдардан дайындалуы тиіс немесе осы факторлардың әсер етуінен сенімді қорғалған болуы тиіс. Жарылыс қауіпті жайларда және кеңістіктерде орнатылған немесе пайдалануға арналған жабдықтар үшін электр жабдықтарының конструктивті бөліктері электростатикалық және гальваникалық ұшқын қауіпсіздігін қамтамасыз ететін материалдардан дайындалуы тиіс.
      4770. Ашық палубада және ылғалдылығы жоғары жайларда орналастырылған электр жабдықтарының жабылуларын бекітуге арналған бұрандалар, гайкалар, ілмектер және осы тәріздес бөлшектер тот басуға-төзімді материалдардан дайындалуы тиіс және немесе тот басуға қарсы сенімді жабыны болуы тиіс.
      4771. Электр қондырғыларының барлық ток өткізетін бөліктері мыстан, мыс балқымаларынан немесе тең бағалы қасиеттерге ие басқа да материалдардан дайындалуы тиіс, мыналардан басқа:
      1) жоғары температураға төзетін, жоғары үлестік кедергісі бар механикалық тұрғыдан берік материалдардан дайындалуы тиіс реостаттар элементтерінен;
      2) теңіз жағдайларына тұрақты алюминийден немесе оның балқымасынан дайындауға жол берілетін асинхронды және синхронды қозғалтқыштар роторларының қысқа тұйықталған орамдарынан;
      3) көмір щеткаларынан, металлкерамика байланыстардан және талап етілген қасиеттермен шарттастырылған жағдайдағы басқа да жанама бөлшектерінен;
      4) бір сымды жүйе кезінде кері сым ретінде пайдаланылған кеме корпусына тікелей жалғанған электр жабдықтарының элементтерінен.
      Ток өткізетіндерге басқа материалдардың бөліктерін қолдану әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау мәні болып табылады.

2-параграф. Оқшаулау материалдары

      4772. Кернеуде тұрған бөліктердің оқшаулау материалдары тиісті диэлектрлік беріктікке ие болуы тиіс, жоғарғы бетімен токтардың жоғалу көріністеріне қарсы төзімді болып, ылғалға- және майға төзімді және жеткілікті дәрежеде берік немесе тиісті түрде қорғалған болуы керек.
      Номиналдық жүктеме кезінде ток өткізетін бөліктердің және оларды біріктіру орындарының қызу температурасы оқшаулау материалдарының жол берілген қызу температурасынан аспауы тиіс.
      4773. Электр жабдығының оқшауланбаған бөліктерін суыту үшін жалындамайтын сұйықтықтарды пайдалануға жол беріледі.
      Осы мақсаттарда тұтанатын майларды пайдалану әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау мәні болып табылады.
      4774. Машиналар, аппаратар және басқа да жауапты құрылғылардың орамаларын оқшаулау үшін келісілген стандарттарға сәйкес оқшаулау материалдары қолданылуы тиіс.
      Е сыныбынан төмен емес оқшаулау материалдарын пайдалану ұсынылады.
      4775. Электр құрылғыларын ішкі жағынан біріктіру үшін қолданылатын сымдар кем дегенде қиын тұтанатын материалдардан, ал қызуы жоғарылатылған, сондай-ақ 13-бөлімнің 15-кіші бөлімінде көрсетілген аппараттарда – жанбайтын материалдардан дайындалған оқшаулағышы болуы тиіс.
      4776. Кабельдерді дайындау үшін қолданылатын лқшаулау материалдары – осы Қағиданың 512-тармағы.

429. Электр жабдықтарын қорғаудың конструктивтік талаптары мен дәрежесі

1-параграф. Жалпы талаптар

      4777. Пайдалану кезінде ауыстыруды талап ететін талаптар оңай бөлшектенуі тиіс.
      4778. Бұранда бекіткіштерді қолданған кезде бұрандалар мен гайкалардың өздігінен бұралуын, сондай-ақ жиі демонтаждау және ашылуды талап ететін орындарда олардың жоғалуын болдырмауды қарастыратын шаралар қолданылуы тиіс.
      4779. Электрлік жабдықтар бөліктерінің тығыздаушы төсемдері (есіктерді, қақпақтарды, қарау қуыстарын, сальниктерді) пайдалану жағдайында тиісті қорғаныс дәрежесін қамтамасыз етуі тиіс.
      Тығыздауыштар қаптамаға немесе қақпаққа бекітілуі тиіс.
      4780. Егер мамандандырылмаған персоналға қол жетімді жерлерде орналасқан қаптамалар қалқаншалар және электрлік жабдықтардың қақпақтары кернеудегі бөліктерге қол жеткізуге бөгет жасаса, онда олар тек қана құралдардың көмегімен ашылуы тиіс.
      4781. Конденсаттың құралуы жүруі мүмкін электрлік жабдықтар суды бұруға арналған құрылғылармен жабдықталуы тиіс. Жабдықтардың ішінде конденсатты жабдықтардың барлық бөліктерінен бұруды қамтамасыз ететін арналар қарастырылуы тиіс. Кернеудегі орамалар мен бөліктер жабдықтардың ішінде жиналуы мүмкін конденсаттың ықпалына ұшырамайтындай орналасуы немесе қорғалуы тиіс.
      4782. Ылғал жайлардың төменгі бөліктерінде орнатуға арналған мәжбүрлі желдеткіші бар электрлік жабдықтар да ылғал мен май булары жабдықтардың ішіне мейлінше аз кіретіндей желдету жүйесі болуы тиіс.
      4783. Егер басқару пульті немесе қалқанында май, бу немесе суды тартудың өлшеу аспаптары қолданылса, онда осы құрамдастар аспаптар немесе құбыр жолдары зақымданған кезде кернеуде болатын бөліктерге тию мүмкіндігін болдырмайтын шараларды қарастыру қажет.

2-параграф. Оқшаулау қашықтықтары

      4784. Түрлі әлеуетті кернеудегі бөліктер арасындағы немесе кернеудегі бөліктер және жерге қосылған металл бөліктерінің арасындағы немесе ауа мен оқшауланған материалдың үстінен өткен сыртқы қаптама арасындағы қашықтық жұмыс кернеуіне және қолданылған оқшаулау материалдарының қасиеттерін ескере отырып жұмыс істейтін құрылғылардың шарттарына сәйкес келуі тиіс.
      4785. Электр жабдықтарының барлық ішкі монтажы көп желілі сыммен орындалуы тиіс.
      Бір желілі сымдарды қолдану әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарау мәні болып табылады.
      4786. Бөлу құрылғыларының, басқару пультттарының және басқа бөлу құрылғыларының коммутациялардың ішкі монтажы үшін қима ауданы 1 мм² кем болмайтын сымдар қолданылады.
      Басқару, қорғау, параметрлерөлшеу, дабылнама және ішкі байланыс жүйелері үшін қима ауданы 0,5 мм² кем болмайтын сымдарды қолдануға жол беріледі.
      Электрлік және әлсіз дабылдарды түрлендіру және берудің электрлік құрылғылары үшін қима ауданы 0,5 мм² кем болмайтын сымдар қолданылуына болады, бұл әрбір жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарау мәні болып табылады.
      4787. Ток өткізетін бөлікте қосымша механикалық жүктемеге ұшырамайтындай болып бекітілуі тиіс; бұл ретте тікелей оқшаулау материалына бұралатын бұрандаларды қолданбаған жөн.
      4788. Кабельдер мен сымдардың көп желілі желілерінің ұштары қолданылатын қысқыштың түріне байланысты өңделуі тиіс немесе кабель ұштықтары болуы тиіс.
      4789. Оқшауланған сымдар оларды бекіту және орналастыру әдістері оқшаулаудың кедергісін азайтпайтындай және олар электродинамикалық күштердің, дірілдердің және соққылардың салдарынан зақымдауға ұшырамайтындай орналастырылуы және бекітілуі тиіс.
      4790. Қалыпты пайдалану жағдайларында немесе қысқа түйісу тогын өшіру кезінде оқшауланған сымға рұқсат етілген температура артпауы үшін шаралар қолданылуы тиіс.
      4791. Оқшауланған сымдарды клеммаларға немесе шиналарға қосу номиналды жұмыс режимінде сымның оқшаулануы қызу температурасының әсеріне ұшырамайтындай қосылуы тиіс.

3-параграф. Электр жабдықтарын қорғау дәрежесі

      4792. Орнату орнына байланысты тиісті қорғаныс орындалуы бар электр жабдықтары қолданылуы тиіс немесе қоршаған ортаның зиянды ықпалдарынан жабдықтарды қорғау үшін және персоналды электр тогымен соғудан қорғаудың басқа да шаралары қолданылуы тиіс.
      4793. Кеменің жайларында және кеңістіктерінде орнатылған электрлік жабдықтарын минималды қорғалу дәрежесі осы Қағиданың 464-қосымшасына сәйкес таңдалуы тиіс.

430. Ток жүрмейтін метал бөліктерінің қорғау жерге қосуы

1-параграф. Жерге қосуға жататын бөліктер

      4794. Кернеудің қауіпсіз жағдайынан асатын және қосарланған немесе күшейтілген оқшаулануы жоқ жұмыс істеп тұрған электр жабдықтарының металл корпустарының символымен белгіленген жерге қосу қысқышы болуы тиіс.
      Электрлік жабдықтардың мақсатына байланысты корпустың ішінен немесе сыртынан жерге қосу мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
      4795. Пайдлану кезінде жанасуы және оқшаулауы зақымдалған жағдайда кернеуде болуы мүмкін (осы Қағиданың 4796-тармағында көрсетілгендерді қоспағанда) электр жабдықтарының метал бөліктерінде жерге қосатын қысқышпен жабдықталған бөлікпен сенімді электр байланысы болуы тиіс (осы тармақтың 3 параграфы).
      4796. Қорғаныс жерге қосулары жабдықтардың келесі түрлері үшін талап етілмейді:
      1) қауіпсіз кернеудегі токпен қоректенетін электр жабдықтары;
      2) қосарланған немесе күшейтілген оқшаулануы бар электр жабдықтары;
      3) оқшауланған материалдарда немесе содан өтетін және жерге қосылған және кернеудегі бөліктерден қалыпты жұмыс жағдайында кернеуде болмайтындай немесе жерге қосылған бөліктермен жанасатындай бекітілген электр жабдықтарының метал бөліктері;
      4) циркуляциялық токтардың ағып кетуін болдырмау мақсатында оқшауланған ішпектердің корпустары;
      5) патрондардың цоколдері және люминесценттік шамдар мен абажурлардың және шағылғыштардың бекіту бөлшектері, оқшауланған материалдан жасалған немесе осындай материалға бұралған патрондарға немесе жарықтандырғыштарға бекітілген қаптамалар;
      6) кабельдердің бекіту элементтері;
      7) бөлу трансформаторынан қорек алатын, кернеуі 250 В-қа дейін кернеуі бар жалғыз тұтынушы үшін.
      4797. Кабельдердің экрандалған қабаттары мен метал сауыты жерге қосылған болуы тиіс.
      4798. Барлық өлшеу ток және кернеу трансформаторларының қосылқы орамдары жерге қосылған болуы тиіс.

2-параграф. Болат кемелердегі алюминий конструкцияларын жерге қосу

Жерге қосатын қысқыштар мен өткізгіштер

      4799. Кеменің болат корпусына бекітілген, бірақ одан оқшауланған алюминий балқымалардан жасалған қондырмалар олардың қондырма мен корпус арасындағы қосылу жерінде электролиттік тоттануды болдырмайтын кем дегенде екі арнайы өткізгіштермен жерге қосылуы керек. Әрбір өткізгіштің өткізгіштілігі қимасы 16 мм² мыс сымның өткізгіштігіне барабардан кем болмауы тиіс. Мұндай жерге қосу қосындылары қондырманың периметрі бойынша әр түрлі жерлерде орнатылуы, және қарауға қол жетімді және зақымданулардан қорғалған болуы тиіс.
      4800. Жерге қосатын өткізгіштерді кеме корпусына бекіткен кезде диаметрі 6 мм-ден кем емес болттармен орындалуы тиіс; қима ауданы 2,5 мм²-қа дейін сымдарды бекіту үшін диаметрі 4 мм болттарды қолдануға жол беріледі, ал қима ауданы 4 мм² болса, диаметрі 5 мм болттар қолдануға болады. Бұл болттар жерге қосатын сымдарды бекітуден басқа мақсаттарға пайдаланылмауға тиіс.
      Материалға бұрандасыз бұралған болттар жезден немесе басқа тотқа төзімді материалдан жасалуы тиіс.
      Жерге қосатын өткізгіш қосылатын корпустың орны металға дейін тазалануы және тотттан сенімді түрде қорғалуы тиіс.
      4801. Стационарлық электр жабдықтары сыртқы жерге қосатын өткізгіштердің көмегімен немесе қоректену кабеліндегі жерге қосатын өзектердің көмегімен жерге қосылуы тиіс.
      Жерге қосу үшін қоректендіру кабелі өзектерінің бірін пайдаланған кезде, ол оның корпусының ішіндегі жабдықтардың жерге қосу бөліктеріне қосылуы тиіс.
      Егер жабдықтардың құрылуы пайдаланудың барлық жағдайларында жабдықтың корпусы мен кеменің корпусы арасындағы сенімді электр байланысты қамтамасыз етсе, сыртқы жерге қосу өткізгіштерінің көмегімен арнайы жерге қосуды қолданбауға жол беріледі.
      Сыртқы жерге қосушы өткізгішпен орындалатын жерге қосу үшін мыс өткізгіштер қолданылуы тиіс. Егер олардың кедергісі талап етілетін мыс өткізгіштің кедергісінен артпайтын болса, онда сондай-ақ басқа тотқа төзімді металдан жасалған өткізгіштерді қолдануға болады. Жерге қосатын мыс өткізгіштің қима ауданы 258-қосымшада көрсетілгеннен кем болмауы тиіс.
      Қоректендіру кабелінің арнайы өзегімен орындалатын жерге қосу үшін осы өзектің қима ауданы қоректендіру кабелі өзегінің номиналды ауданына тең болуы тиіс — қима ауданы 16 мм² кабельдер үшін және қоректендіру кабелі өзегінің қима ауданының кем дегенде Ң не тең, бірақ қима ауданы 16 мм²-ден артық кабельдер үшін 16 мм² –ден аз емес болуы тиіс.
      4802. Жылжымалы, ағытылатын және тасымалданатын тұтынушыларды жерге қосу штепсель розеткасының жерге қосылған ұясы арқылы немесе басқа жерге қосылған байланысы құрылғы арқылы және қоректендіруші иілгіш кабельдің мыс жерге қосылатын өзегі арқылы өткізілуі тиіс. Жерге қосатын өзектің қима ауданы 16 мм² кабельдер үшін және иілгіш қоректендіру кабелінің қима ауданының кем дегенде Ң не тең, бірақ қима ауданы 16 мм²-ден артық кабельдер үшін 16 мм² –ден аз емес болуы тиіс.
      4803. Жабдықтарды жерге қосатын өткізгіштер мен өзектер ағытылмайтын болуы тиіс.
      4804. Кабельдердің экрандалған қабаттары мен метал сауытын жерге қосу келесі тәсілдердің бірімен орындалуы тиіс:
      1) 25 мм²-қа дейін және 4 мм² кем емес желі қимасының қима ауданы 1,5 мм² кем емес мыс жерге қосатын сыммен.
      кабель желісінің қима ауданы 25 мм2-дан артық кабельдер үшін;
      2) бронды немесе метал қабыршақты кеме корпусына тиісті бекіту арқылы;
      3) тот басуға тұрақты жақсы тоқ өткізетін және серпімді болатындай жағдайларда кабельді сальниктердегі сақиналардың көмегімен.
      Қоректендіру жағынан ғана жерге қосуға жол берілетін ұштық тармақтанған тізбектердің кабелдьдерінен басқа кабельдердің екі ұшында да жерге қосылған болуы тиіс. Кабельдердің экрандалатын қабыршақтары жәнее метал бромдары егер бұл әдістер құрылғы жұмысының бұзылуынаәкелмейтін болса, басқа мақұлданған әдіспен жерге қосылған болуы мүмкін.
      4805. Сыртқы жерге қосатын өткізгіштер бақылау үшін қол жетімді әлсіреуден және механикалық зақымданулардан қорғалған болуы тиіс.

431. Найзағайдан қорғау

1-параграф. Жалпы талаптар

      4806. Кеме қорғалатын аймағы найзағайдан қорғануды талап ететін барлық жабдықтары жабылуы тиіс найзағайдан қорғау құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.
      4807. Найзағайдың екінші мәрте пайда болуы өртке және жарылыстарға әкеп соғуы мүмкін кемелерде екінші мәрте ұшқындардың пайда болу мүмкіндігін болдыримайтын найзағайдан қорғау жерге қосылған болуы тиіс.
      4808. Найзағайдан қорғау құрылғысы сымды бұрып жіберетін найзағай аулаушыдан және жерге қосулардан тұруы тиіс. Егер кеменің метал корпусымен немесе жерге қосу орнымен діңгектің сенімді электрлік байланысы конструктивті көзделген болса, метал діңгектерде арнайы найзағайдан қорғау құрылғыларын орнатпауға жол беріледі.

2-параграф. Найзағай аулағыш

      4809. Метал кемелерде найзағай аулағыш ретінде көлденең созылған конструкцияларды пайдалану керек: егер мұндай конструкциялардың кеменің метал корпусымен сенімді электрлік байланысы көзделген болса, діңгектер, жартылай діңгектер қондырғылар және т.б.
      Қосымша найзағай ұстағыштар конструкцияның жеке элементтері найзағайдан қорғауды қамтамасыз етпеген жағдайларда ғана қолдануы тиіс.
      4810. Егер метал діңгектің топасында электр жабдығы орнатылған болса берік жерге қосылған найзағай аулағыш көзделуі тиіс.
      4811. Өткізбейтін материалдан дайындалған әрбір діңгекте немесе стеньде берік жерге қосылған найзағай аулағыш орнатылған болуы тиіс.
      4812. Найзағай аулағыш диаметрі 12 мм. кем емес шыбықтан дайындалуы тиіс. Шыбық материалы ретінде тот басудан қорғалған мыс, мыс балқытпалары немесе болат пайдаланылуы мүмкін. Алюминий діңгектер үшін алюминий найзағай аулағыштары пайдаланылады.
      4813. Найзағай аулағыш діңгек топындағы діңгектің топынан немесе кез-келген құрылғыдан 300 мм кем емес жоғары шығып тұратындай етіп бекітілуі тиіс.

3-параграф. Бұрып жіберуші сым

      4814. Бұрып жіберуші сым мысты немесе оның қорытпаларын қолданған кезде 70 мм² кем емес және болатты пайдаланған кезде 100 мм кем емес шыбықтан, жолақтан немесе қима ауданы көп сымды сымнан дайындалуы мүмкін, бұл орайда болат бұрып жіберуші сым тот басудан қорғалуы тиіс.
      4815. Бұрып жіберуші сымдар анағұрлым жоғары радиуспен бір қалыпты болуы тиіс иілулері аз діңгектер мен қондырғылардың сыртқы жақтары бойынша төселеді.
      4816. Бұрып жіберуші сымдар жарылу қауіпті кеңістік пен жайлар арқылы өтпеуі тиіс.
      4817. Метал емес корпусты кемелерде найзағайдан қорғаушы құрылғылардың бұрып жіберуші сымдарын қорғаныс және жұмыс жерге қосулардың шиналарына қоспастан дербес оның барлық жолдарына (жерге қосуға байланыстыруды қосқанда) төсеу керек.

4-параграф. Жерге қосу

      4818. Композиттік кемелерде жерге қосу ретінде жүзудың барлық жағда ларында суға салынған металл форштевень немесе басқа метал конструкциялар пайдаланыла алады.
      4819. Найзағайдан қорғану құрылғылары немесе кеменің болат корпусының жерге қосуларының кеме докта немесе стапеьде болғанда жағадағы жерге қосылуын қамтамасыз ететін құрылғыларды қарастыру қажет.
      4820. Ток өткізбейтін корпусты кемелерде жерге қосу осы Қағиданың 6-тарауына сәйкес орындалуы тиіс.

5-параграф. Найзағайдан қорғау құрылғысындағы қосылулар

      4821. Найзағай аулағыш, бұрып жіберетін сым және жерге қосу арасындағы қосылулар дәнекерлеумен немесе болтты қысқыштармен орындалуы тиіс.
      4822. Бұрып жіберуші сым мен найзағай аулағыш немесе жерге қосу арасындағы байланыстың үстіңгі жағы алаңы 1000 мм²кем болмауы тиіс.  Қосушы қысқыштар мен біріктіруші болттар мыстан, мыс қорытпаларынан немесе тот басудан қорғанысы бар болаттан дайындалуы тиіс.

6-параграф. Найзағайдан қорғау жерге қосудың құрылғылары

      4823. Осы Қағиданың 4857-тармағында көрсетілген найзағай аулағыш жерге қосуға оқшауланған металл конструкциялар, жылжымалы қосылулар, құбыр жолдары, электр желілерінің экрандары және байланыс желілері, жарылыс қауіпті жайларға ену тораптар жатады.
      4824. Мұнай өнімдеріне арналған құбыр жолдары, сондай-ақ жарылыс қауіпті жайлармен байланысты және палубалардың ашық учаскелерінде немесе электр магнитті экрандаулары жоқ жайларда орналасқан барлық құбыр жолдары ұзындығы бойынша 10 м сайынға қарағанда жоғары емес кеме корпусына жерге қосылған болуы тиіс.
      Жарылыс қауіпті жайлармен байланысты емес жарылыс қауіпті газдардың пайда болуы мүмкін палубаларда орналасқан құбыр жолдары ұзындығы бойынша 30 м сайынға қарағанда жоғары емес кеме корпусына жерге қосылған болуы тиіс.
      4825. Бұрып жіберуші сымдар жанындағы металл бөліктер, егер олар жерге қосылған конструкцияларда орналаспаған болса немесе кеме корпусымен өзге металл байланысы болмаса жерге қосылған болуы тиіс. Бұрып жіберуші сымдардан 200 мм-ге дейінгі қашықтықтғы құрылғылар немесе метал бөліктер қайталама ұшқындардың пайда болу мүмкіндігін болмайтындай етіп бұрып жіберетін сыммен қосылуы тиіс.
      4826. Жерге қосу элементтерінің барлық қосылулары бақылау үшін қол жетімді және механикалық зақымданулардан қорғалуы тиіс.

448. Электр жабдықтарын орналастыру

      4827. Электр жабдықтары басқару органдары мен күту, қарау және ауыстыруды талап ететін барлық бөліктерге ыңғайлы қол жетімділікті қамтамасыз ететіндей болып орналастырылуы тиіс.
      4828. Көлденең білікті электр машиналары кеменің диаметрлік жазық беткейіне біліктің паралель орналасатындай етіп орналасуы тиіс. Білігі басқа бағытта орналасқан машиналарды орналастыру егер машиналардың конструкциялары оның осындай орналастырылуында және осы Қағиданың 4748 -тармағында көрсетілген жағдайларда қалыпты жұмысынқамтамасыз етсе ғана жол беріледі.
      4829. Ауамен салқындатылатын электр жабдығы салқындатушы ауаны жинау ауа изоляцияға кері әсер ететін заттармен былғанатындай ластардан немесе басқа жерлерден жүргізілетіндей етіп орналастырылуы тиіс.
      4830. Жоюға болмайтын дірілдер мен солқылдаулар (осы Қағиданың 4747 да көрсетілгеннен гөрі күштірек) бар жерлерде орнатылған электр жабдықтарыоның осы жағдайларда қалыпты жұмысын қамтамасыз ететін конструкцияға ие болуы тиіс немесе сәйкес амартизаторларда орнатылуы тиіс.
      4831. Электр жабдығы күштілігі төмендемейтіндей және палубалардың, асып кетулердің және корпустың көмкермелерінің өткізбеушілігі бұзылмайтындай болып бекітілуі тиіс.
      4832. Кернеу астындағы электр жабдықтарының ашық жерлері қорғалмаған жанғыш материалдардан көлденең қорғалмаған жанғыш материалдардан көлденең 300 мм және тігінен 1200 мм жақын орналасуы тиіс.
      4833. Егер электр жабдықтарының корпустары өздері орналасқан конструкцияға қарағанда басқа материалдан жасалса, қажеттігіне қарай электролиттік каррозияны жою үшін шаралар қолдану керек.
      4834. электр жабдықтарын жергілікті қолданудың өрт сөндіру стационарлық жүйелерінің әрекет ету аймақтарында орналасу жағдайында осы Қағиданың 5160 және 5161 тармақтары талаптарының орындалуы қамтамасыз етілуі тиіс.

433. Арнайы электр жайлары

      4835. Арнайы электр жпайларының есіктері кілтке жабылып, сыртқа ашылуы керек. Егер есіктер тұрғын және қызмет жайларының дәліздеріне және өткелдеріне шығатын болса, олар қалқандар мен тіреуіштер орналастырылғанда ішке ашылатындай болуға жол беріледі.
      4836. Арнайы электр жайлары тез жанғыш сұйықтықтарымен ыдыстармен көршілес орналаспауы тиіс. Егер бұл талапты конструктивті орндау мүмкін болмаса, жанғыш заттардың осы жайларға түсу мүмкіндіктерін жоятын шаралар қабылдануы тиіс.
      4837. Арнайы электр үй-жайларынан шығаберістерді, ашылатын иллюминаторлар мен басқа да саңылауларды өрт жарылысы қауіпі бар үй-жайлар мен кеңістіктерге шығару болмайды.
      4838. Арнайы электр жайларда өткелдер мен қызмет көрсету орындарында ашық атқару электр жабдықтарын орнату кезінде изоляциялық материалдардан тұтқа орнатылуы керек.

437. Жарылыстан қорғалған атқарудың электр жабдықтары

Сылау жайларында электр жабдықтарын орнатуға қосымша талаптар

      4839. Осы тараудың талаптары булардың, газдардың ауамен араласқан жарылыс қауіпті қоспалары пайда болуы мүмкін кемелерде, жабық және жартылай жабық жайларда орнатылатын жабдықтарға қатысты.
      Мұндай жайлар мен кеңістіктерге иайлау, фонарлы (майлы фонарларға), аккумуляторлы және цистерналар, температурасы тұтану буы 60 градус сельсиден төмен жанғыш сұйықтықтар үшін механизмдер мен құбырлар бар жайлар жатады.
      Мұнай құйылатын кемелерге электр жабдықтарын орнатуға қосымша талаптар осы Қағиданың 536-тарауында келтірілген,
      бактарында жанармайы бар көлік құралдарына арналған кемелерде - осы Қағиданың 537,
      қауіпті жүктерді тасымалдайтын кемелерде – осы Қағиданың 545-тарауында келтірілген.
      4840. Жабдықтарды жарылыстан қорғалған атқару құзыретті ұйымның куәгерлігімен расталуы тиіс.
      4841. Жарылыс қауіпті жайлар мен кеңістіктерде анағұрлым қауіпті газ қоспасының санаты мен тобына сәйкес келетін жарылыстан қорғау деңгейімен жарылыстан қорғалып орындалатын электр жабдықтарын орнатуға жол беріледі. Аккумуляторлық жайларда электр жабдықтарын орнату 508- тараудың, сылау жайларында – 4854-4858-тармақтарын талаптарына жауап беруі тиіс.
      Эхолоттар дірілдеткіштері мен олардың кабельдерін орнату Кеме қатынасы тіркелімінің талаптарына жауап беруі тиіс, ал жарылыс қауіпті жүктерді тасымалдауға бейімделген жайларда желдеткіштердің электр қозғалтқыштарын орнату – осы Қағиданың 3636-тармағы талаптарына.
      4842. Шаң немесе талшықтар ауамен жарылыс қауіпті қоспаларды құруы мүмкін жайларда IP65 қарағанда төмен емес дәрежеде электр жабдығы орнатылуы тиіс.
      Егер жарылыс қаупі бар шаңталшықты қоспаның пайда болуы жұмыс істеп тұрған технологиялық құрылғылардың зақымдануы ннемесе тығыз еместігі немесе желдеткіш әрекетінің тоқтатылуы нәтижесінде туындауы мүмкін болса, онда мұндай жағдайларда IP55 қорғаныс дәрежесі бар электр жабдықтарын орнатуға жол беріледі.
      Осы тәріздес жайларда орнатылған электр жабдығы, оның беткі көлденең немесе 60⁰ -қа дейін бұрышпен көлденеңге еңіс элементтерінің температурасы ұзақ жұмыс жағдайларында осы жайдағы шаң тозаңның шіру температурасынан (шіру температурасын қалыңдығы 5 мм шаң тозаңның қабаты үшін анықтау керек) тым болмағанда 75⁰С төмен емес болатындай қабыршағы болуы тиіс.
      4843. Жарылыстан қорғалып орындалған шырағдандар бекіту орнынан басқа олардың жан жағында 100 мм-ден кем емес бос кеңістік қалатындай етіп орнатылуы тиіс.
      4844. Өртті хабарлаушылардан басқа, жарылыс қауіпті жайлар мен кеңістіктерде орнатылған әрбір жабдықтың кернеудегі және жарылыс қауіпті жайлар мен кеңістіктерден тыс қауіпсіз жерде орнатылған барлық сымдардан ажырататын сөндірушісі болуы тиіс.
      4845. Жанатын сұйықтықтар цистерналарының қабырғаларына электр жабдықтарын тікелей бекітуге жол берілмейді. Барлық жағдайларда электр жабдықтары цистерна қабырғаларынан 75 мм кем емес қашықтықта бекітілуі тиіс.
      4846. Булар немесе газдардың жарылыс қауіпті қоспалары пайда болуы мүмкін, бірақ жарылыс қауіпті жайларға апаратын саңылаулары бар жабық және жартылай жабық жайларда әдетте жарылыстан қорғалып орындалған электр жабдықтары болуы тиіс.
      Мынадай шарттар орындалатын болса, жарылыстан қорғалмай орындалған электр жабдықтарын орнатуға жол берілмейді:
      1) желдеткіш әрекеттері тоқтатылған кезде дабылнама (жарықтық және дыбыстық) іске қосылуы тиіс, сондай-ақ электр жабдығының қоректендірілуі автоматты түрде (негіздемелі жағдайларда уақытша кідіріспен) ажыратылуы тиіс;
      2) Жайды жеткілікті түрде желдеткеннен кейін ғана электр жабдығын қосу мүмкіндігін қамтамасыз ететін блоктау қарастырылуы тиіс (жайдағы ауаны кем дегенде 10 рет ауыстыру керек).
      4847. Электр жабдықтары кеменің қауіпсіздігі және оны басқару үшін қажетті болып табылмайтын жарылыс қауіпті жүктерді тасымалдауға арналан біліктерде\трюмоларда толығымен сөндірілген және санкцияланбаған қосудан қорғалған болуы тиіс. Сөндіру қауіпті аймақтардан тыс орналасқан орындардан жүргізілуі тиіс және арнайы ажыратқыштарды алу арқылы немесе блоктаушы құрылғысы бар  сөндірушілермен жүргізіледі.
      Кеменің қауіпсіздігі және оны басқару үшін осындай жабдықты орнату қажеттігі жағдайында ол жарылыстан қорғалып орындалған болуы тиіс: ұшқын қауіпсіз (Exia немесе Exib), артық қысымға арналған қабыршақпен (Ехр), жарылыс өтпейтін қабыршақпен (Exd), жарылысқа қарсы жоғары сенімділікпен (Ехе).
      4848. Жарылыс қауіпті жайлар мен кеңістіктерде осы Қағиданың 4849 -тармақтарының талаптарын орындаған жағдайда осы жайлар мен кеңістіктерде орнатылған электр жабдықтары үшін ғана арналған кабельдерді төсеуге рұқсат етіледі.
      Жарылыс қауіпті аймақтарда төселген кабельдерді қосуға жол берілмейді. Қосуды болдырмау мүмкін емесболған жағдайларда ол Тіркеушінің арнайы қарау құралы болып табылады. Бұл орайда қосулар сертификатталған қауіпсіз түрдегі метал-арматурланған соққыға тұрақты пластикалық қосушы қораптарды қолдана отырып немесе мақұлданған тежелетін\капсулданған муфталық кабельдік қосуларды қолдана отырып жүзеге асырылуы тиіс.
      4849. Жарылыс қауіпі бап жайлар мен кеңістіктерде төселген кабельдерде мыналар болуы тиіс:
      1) метал броньнан немесе метал емес қабыршақпен жабылған орамасы, немесе
      2) қосымша механикалық қорғанысы бар қорғасын қабыршағы, немесе
      3) мыс қабыршағы немесе тот баспайтын болат қабыршағы (минералды оқшаулағышы бар кабельдер үшін ғана).
      4850. жарылыс қаупі бар жайлар мен кеңістіктер арқылы өтетін кабельдерді механикалық зақымданулардан қорғау керек.
      Кабельдердің палубалар мен қоршаулар арқылы өтулері жарылыс қаупі бар газдар немесе булардың енуін болдырмау үшін тығыздалуы тиіс.
      4851. Барлық экрандар, жарылыс қаупі бар жайлар мен кеңістіктер арқылы өтетін немесе осы жайларда орнатылған электр жабдықтарын қоректендіруші электр қозғалтқыштарының қоректендіру тізбектері және жарықтандыру тізбектері кабельдерінің метал орамдары екі ұштарында да жерге қосылған болуы тиіс.
      4852. ұшқын қауіпсіз кабельдер бір құрылғыға ғана пайдаланылуы мүмкін және басқа кабельдерден бөлек төселуі тиіс.
      4853. Тасымалдаушы электр қондырғыларының кабельдері, ұшқын қауіпсіз кабельдерді қоспағанда, жарылыс қауіпті жайлар мен кеңістіктер арқылы өтпеуі тиіс.
      4854. Осы жайларға қызмет көрсететін майлау жайларында және желдету каналдарында аталған жайға қызмет көрсетуге қажетті электр жабдықтарын ғана орнатуға жол беріледі.
      Сонымен электр жабдығы жарылыстан қорғалып орындалатындай болуы тиіс: ұшқын қауіпсіз (Exi), артық қысымға арналған қабыршақпен (Ехр), жарылыс өтпейтін қабыршақпен (Exd), жарылысқа қарсы жоғары сенімділікпен (Ехе) немесе арнайы қорғанысы болуы тиіс (Exs).
      4855. Жарылыстан қорғау деңгейі бойынша электр жабдығына минималды талаптар II В газ қоспасы санатына және ТЗ газ қоспасы тобына сәйкес келуі тиіс.
      4856. Осы Қағиданың 4857-тармағында көрсетілген майлау жайлары мен кеңістіктерінде төселген кабельдердің (транзиттік, жергілікті) метал броньдары болуы тиіс немесе металл құбырларында төселуі тиіс.
      4857. Ағынды және сору желдеткіші қуысынан 1 м шегінде немесе жасанды сору желдеткішінің сыртқы қуысынан 3 м шегіндегі ашық палубадағы кеңістіктерде мынадай электр жабдығын орнатуға жол беріледі: осы Қағиданың 4854-тармағына сәйкес жарылыстан қорғалып орындалған, (Ехn) жарылыстан қорғалып орындалған, мұндай конструкцияның жабдығы доға немесе ұшқын жасай алмайды, ал оның беті қалыпты жұмыс кезінде қауіпті температураға дейін қызбайды.
      4858. Егер төменде көрсетілген шарттардың барлығы орындалатын болса, бояулы жайларға апаратын жабық кеңістіктер қауіпті емес ретінде қарастырылуы мүмкін:
      1) бояулы жайларға есік газ өткізбеуді қамтамасыз етсе, ашық күйінде ұстап тұратын құрылғылары болмаса және өзінен өзі жабылу құрылғысы болса;
      2) Жарылыс қаупі бар кеңістіктерден тыс орналасқан жерлерден ауаны жинайтын тәуелсіз табиғи желдеткіш жүйесімен бояулы жайлар қамтамасыз етілсе;
      3) кіре берісте жайларда өрт қауіпті сұйықтар барлығы туралы хабарлайтын сақтандыру жазбалары белгіленсе.

435. Антистатикалық жерге қосу

Антистатикалық жерге қосулар құрылғысы және бақылау

      4859. Антистатикалық жерге қосу жарылыс қаупі бар жайлар мен кеңістіктер бар барлық кемелер түрлері үшін электростатикалық ұшқын қауіпсіздігін қамтамасыз етудің қажетті құралы болып табылады.
      4860. Кемелерде булардың, газдардың және шаң тозаңның ауамен жарылыс қауіпті қоспалары пайда болуы мүмкін жабық және жартылай жабық жайлар мен кеңістіктерде орнатылатын жабдықты (осы Қағиданың 839-тармағы), сондай-ақ осындай жайларда енгізілетін және орнатылатын кез келген жылжымалы жабдықтың антистатикалық жерге қосылуы болуы тиіс.
      4861. Кеменің барлық жарылыс қаупі бар жайлары мен кеңістіктерінің барлық кіре берістерінде онда кіретін адамдардан металл жерге орналастырылған пластинкалар, қолмен жанасу кезінде зарядты алуға арналған тұтқалар немесе саптар арқылы немесе кіру кезінде ылғалданған маттар (кілемшелер) арқылы электростатикалық зарядтарды алу үшін жағдайлар жасалуы тиіс.
      4862. Мынадай жабдықтар антистатикалық жерге қосу өткізгіштерін қолдануды талап етпейді:
      1) осы Қағиданың 430-тарауының талаптарына сәйкес жерге орнастырылған қабыршақтарды экрандаушы стационарлық және жылжымалы электр жабдығы мен кабельдердің металл броньдары;
      2) Кабельдерді төсеуге арналған құбырлар және осы Қағиданың 14-тараудың 8 парагарфына сәйкес жерге орнатылған кабельдік арналар:
      3) осы Қағиданың 427-тарауының 2-параграфына сәйкес жерге орнатылған электр жабдығы, автоматтандыру жабдығы, радиожабдықтар және навигациялық жабдықтар;
      4) осы Қағиданың 4823-4826-тарауының 6-параграфына сәйкес найзағайдан қорғап жерге орнатылған жабдықтар мен конструкциялар.
      4863. Егер антистатикалық жерге қосуға арнайы тұжырымдалған талаптар қойылмаса, антистатикалық жерге қосу маңдайшалары конструкциясы осы Қағиданың 430-тарауының талаптарына жауап беруі тиіс.
      Антистатикалық жерге қосу маңдайшаларын метал емес жабдықтарға қосу әдістері, мәселен, пластмасса құбыр жолдарына, жабдықты дайындаушымен анықталуы тиіс.
      4864. Кемеге әкелінетін жабдықтың құрамдас бөлігі болып табылатын антистатикалық жерге орналастыру өткізгіштерінің конструкциясы Қағиданың тиісті бөліктерінің немесе стантарттар Тіркеушісімен мақұлданған талаптарға жауап беруі тиіс.
      4865. Антистатикалық жерге орналастыру қарсылығын бақылау тұрақты тогы 10 В артық емес жедел кернеуі бар кез келген түрдегі тасымалдаушы құралдармен жүргізілуі тиіс. Бақыланатын жабдық, кеменің бөлшегі, конструкциясы және корпусы арасындағы қарсылықтың өлшенген шамасы жабдықтың бетімен өлшеу электродының байланысы алаңы 20 мм² жоғары емес кезінде 10⁶ аспауы тиіс.

3-кіші бөлім. Электр энергиясының негізгі көзі

436. Электр энергиясы негізгі көзінің
құрамы мен қуаттылығы

      4866. Әр кемеде осы Қағиданың 4870-тармағында көрсетілген жағдайларда кеменің барлық электр жабдықтарын қоректендіруді қамтамасыз ету үшін жеткілікті қуаттылығы бар электр энергиясының негізгі көзі қарастырылуы тиіс. Мұндай көз кем дегенде тәуелсіз жетегі бар екі генератордан тұруы тиіс.
      Жалпы сиымдылығы 300 және одан кем (жолаушылардан басқа) кемелер үшін энергияның негізгі көзі болып аккумуляторлық батареялар болуы мүмкін.
      4867. Тәуелсіз жетегі бар генераторлардың және электр энергиясының негізгі көзі құрамына енетін электр түрлендіргіштерінің саны мен қуаттылығы олардың кез келгені істен шыққан кезде қалғандары мыналардың мүмкіндіктерін қамтамасыз еттетіндей болуы тиіс:
      1) кемеде қалыпты өмір сүру жағдайларын бір мезгілде қамтамасыз ету кезінде осы Қағиданың 4870-тармағында көрсетілген жағдайларда электр жабдығының қажетті қоректенуін;
      2) анағұрлым жоғары қосу тогы бар ең қуатты электр қозғалтқышын қосуды. Бұл орайда қозғалтқышты қосу үйлесімділіктен ауытқуға, генератор қозғалтқышының тоқтатылуына, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған машиналар мен аппараттардың сөнуіне алып келуі мүмкін желі кернеуі мен жиілігінің төмендеуін тудырмауы тиіс;
      3) кеменің тоқсыздандырылған күйінде ескекті қондырғыны қосу үшін қажетті тұтынушылардың қоректенуін. Бұл мақсатта электр энергиясының авариялық көзі қолданылуы мүмкін, егер оның өзінің қуаты немесе кез келген өзге электр энергиясы көзімен жиынтық қуаттылығы осы Қағиданың 5232-5234 немесе 5729-5731-тармақтарында (осы Қағиданың 2678-тармағы) көрсетілген тұтынушыларды бір мезгілде қоректендіруді қамтамасыз ететін болса, бұл үшін олардың паралель жұмыс жасауы қарастырылуы мүмкін.
      4868. Егер электр энергиясының негізгі көзі кеменің қозғалуы мен басқарылуын қамтамасыз ету үшін қажет болса, кеменің қозғалысы, басқарылуы және қауіпсіздігі үшін қажетті жабдықты қоректендіру тұрақты сүйемелденіп немесе кез келген жұмыс істеп тұрған генератор істен шыққан кезде дереу қалпына келтірілуі қарастырылуы тиіс.
      Бұл орайда электр энергиясымен қалыпты жарақтандыру паралель жұмыс жасап тұрған екі және одан да көп генераторлармен қамтамасыз етілетін кемелерде кеменің қозғалысын, басқарылуын және қауіпсіздігін қамтамасыз ететін тұтынушылардың қоректенуін сақтай отырып, қалған генераторлардың шамадан тыс жүктемесіне жол бермейтін аз жауапты мақсаттарды автоматты түрде ажырату қарастырылуы тиіс.
      Электр энергиясымен қалыпты жарақтандыру бір генератормен қамтамасыз етілетін кемелерде ол істен шыққан кезде және ГРЩ токсыздандырылған кезде мыналар қарастырылуы тиіс:
      қуаттылығы жеткілікті резервтік генераторды автоматты түрде қосу және оны 30 с ішінде ГРЩ шиналарына қосу;
      кеменің қозғалысын, басқарылуын және қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жауапты құрылғылардың қажетті реттілігін автоматты түрде қайра қосу.
      4869. Бір генератордың орнына осы Қағиданың 5095-тармағында көрсетілген тәуелсіз жетекпен бірге бас қозғалтқыштың (жалпыгенератор) жетегі бар генератор қолданылуы мүмкін, егер ол мынадай жағдайларда осы Қағиданың 442-тарауының 3-параграфы талаптарына жауап беретін болса:
      1) кеме жүрісінің түрлі режимдері кезінде іс жүзіндегі тұрақты айналым жиілігімен жалпы генератор жұмыс жасайтын болса;
      2) тәуелсіз жетегі бар кез келген генератор істен шыққан жағдайда кеменің ескекті құрылғысын әрекетке келтіру мүмкіндігі болса.
      Басты генераторлардың немесе біліктердің ауыспалы айналым жиілігі кезінде жұмыс жасайтын және электр энергиясының негізгі көзі құрамына енетін жалпы генераторларды қолдану әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау мәні болып табылады.
      4870. Электр энергиясының негізгі көздері генераторларының құрамы мен қуаттылығын анықтау кеменің мынадай жұмыс тәртібін ескере отырып жүргізілуі тиіс:
      1) жүріс тәртібін;
      2) маневлерді;
      3) электр энергиясының негізгі көзінің жұмыс жасауы кезінде өрт, корпустың тесілуі немесе кеменің жүзу қауіпсіздігіне әсер ететін басқа да жағдайлар кезінде;
      4) кеме мақсаттарына сәйкес басқа да тәртіптерді.
      4871. Егер Электр энергиясының негізгі көзі аккумуляторлық батареялар болса, олардың ыдысы 8 сағат бойы зарядтаусыз осы Қағиданың 4867 -тармағының 1)тармақшасы талаптарының орындалуын қамтамасыз ету үшін жеткілікті болуы тиіс және кемеде белгіленген электр энергиясы көзінен аккумуляторлық батареяларды зарядтау мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
      4872. R3 жүзуге шек қойылған ауданның қуаттылығы аз электр қондырғысы бар кемелерде (жолаушылар кемесінен басқа) электр энергиясының негізгі көзі ретінде тәуелсіз жетегі бар бір ғана генератор немесе аккумуляторлық батареялар орнатуға жол беріледі.

437. Электр агрегаттары

1-параграф. Жалпы талаптар

      4873. Генераторлар жетектеріне арналған қозғалтқыштар осы Қағиданың 2,3 және 7-кіші бөлімдерінің талаптарына және осы тараудың қосымша талаптарына жауап беруі тиіс.
      4874. Осы Қағиданың 4973-тармағында көрсетілген жағдайларда кемені пайдаланған кездегі қуаттылықтарды ескере отырып генераторлар үздіксіз жұмысқа жоспарлануы тиіс.
      4875. Кеме желісіндегі қысқа тұйықталу кездерінде генераторлар қорғаныс құрылғылары іске қосылу үшін жеткілікті болатын қысқа тұйықталудың белгіленген тогының шамасын қамтамасыз етуі тиіс.
      4876. Генераторлар кернеулерін реттеу осы бөліктің 491 және 492-тарауларында көрсетілген шектерде, ал айналу жиілігі – осы Қағиданың 4040-тармағында көрсетілген шектерде қамтамасыз етілуі тиіс.

2-параграф. Генераторлардың паралель жұмысы кезіндегі жүктемені бөлу

      4877. Паралель жұмысқа арналған ауыспалы ток генераторлары паралель жұмыс кезінде генераторлар арасындағы реактивті жүктемені бөлу анағұрлым үлкен генератордың номиналды реактивті қуаттылығының 10%-на артық немесе анағұрлым кіші генератордың номиналдық қуаттылығының 25%-нан жоғары емес олардың тепе тең қуаттылығынан ерекшеленбейтіндей етіп кернеудің реактивті түсуін компенсациялау жүйесіме жарақтандырылуы тиіс.
      4878. Ауыспалы ток генераторларының паралеь жұмысы кезінде және жалпы қуаттылықтың 20-дан 100 %-ға дейінгі жүктемесі кезінде генераторлар арасындағы жүктемені бөлу осы Қағиданың 4040-тармағында көрсетілген шектерде болуы тиіс.

3-параграф. Жалпы генераторлар

      4879. Кеме желісін қоректендіру үшін жалпы генераторларды қолданған жағдайда кеме желісіне бір немесе бірнеше генераторларды автоматты түрде қосу қарастырылуы тиіс немесе желі жиілігі жол берілгеннен төмен түскен кезде машина бөлімшесінде немесе ЦПУ-да авариялық-ескерту дабылнамасы іске қосылуы тиіс.
      4880. Жекелеген тұтынушыларды қоректендіруге арналған жалпы генераторлар Тіркеушімен келісім бойынша осы Қағиданың 4876 -тармағында көрсетілгендерден ерекшеленетін сипаттамалармен жұмыс жасай алады.
      4881. Кеме желісіне жұмыс жасайтын жалпы генераторлар және жартылай өткізгішті түрлендіргіштер (инверторлар) ГРЩ шиналарындағы қысқа тұйықталуларға зақымданусыз төтеп бере алуы тиіс. Бұл орайда қорғаныс құрылғыларының іске қосылуы үшін жеткілікті болатын қысқа тұйықталудың белгіленген тогы қамтамасыз етілуі тиіс.
      4882. Жалпы генераторлар жүктемені қолмен, сондай-ақ автоматты түрде (болған кезде) аудару мүмкіндігі үшін генераторлық агрегаттардың басқа түрлерімен кем дегенде қысқа мерзімдік паралель жұмыс жасауға есептелуі тиіс.
      4883. Ауыспалы токтың жалпы генераторы үшін номалдыдан 90% төмен және ұзақтығы 5 секунд жоғары айналым жиілігімен жұмыс жасау кезінде қозғалатын жүйе элементтерінің тогы бойынша шамадан тыс жүктемені болдырмайтын автоматты құрылғылар қарастырылуы тиіс. Бұл орайда генераторлар клеммдарындағы кернеулерді тиісті түрде азайтуға жол беріледі.
      4884. Әрбір жалпы генератор үшін ГРЩ-да қозуды алып тастайтын құрылғы, сондай-ақ осы Қағиданың 4946-тармақтарына сәйкес құралдар қарастырылуы тиіс.
      4885. Кеме желісіне жалпы генераторды қосқан кезде жүріс көпіршесінде басты тетіктердің жұмыс тәртібінің өзгеруі осы Қағиданың 491 және 492 сондай-ақ осы Қағиданың 4040-тармағында көрсетілген байланыс шектерінен тыс шығатын кеме желісі өлшемдерінің ауытқуына әкелуі мүмкін деген түсті ескерту дабылнамасы автоматты түрде іске қосылуы тиіс.
      4886. Электр энергиясын жартылай өткізгіштік түрлендіргіші бар жалпы генераторлардың құрылғыларында үйлесімділік компенсаторлар ретінде тәуелсіз жетегі бар генераторларды пайдалануға жол беріледі. Бұл орайда генераторлар мен жетекті қозғалтқыштар арасында автоматты ажыратушы муфталар орнатылуы тиіс.

4-параграф. Пайдаланылатын құбыр генераторлары

      4887. Жекелеген тұтынушыларды қоректендіруге арналған пайдаланылатын құбыр генераторлары Тіркеушімен келісім бойынша осы Қағиданың 4876 -тармағында көрсетілгендерден ерекшеленетін сипаттамалармен жұмыс жасай алады.
      4888. Кеме желісін қоректендіру үшін қолданылатын пайдаланылатын құбыр генераторлары тәуелсіз жетекті генераторлармен паралель жұмыс жасауға есептелуі тиіс. Бұл орайда агрегаттар арасындағы жүктемені бөлу осы тараудың 3 параграфының талаптарына жауап беруі тиіс.

438. Трансформаторлардың саны мен қуаттылығы
Электр қуатының сыртқы көзінен қоректену

      4889. Жарықтандыру мен басқа да жауапты құрылғылар трансформаторлар арқылы қоректенетін кемелерде ең үлкені істен шыққан кезде қалғандары кеменің барлық жұмыс жағдайларында электр энергиясына толық сұранысты қамтамасыз ете алатындай қуаттылығы бар кем дегенде екі трансформатор қарастырылуы керек.
      Егер жинақталатын шиналардың секцияланған жүйесі қолданылса, трансформаторлар әр түрлі секцияларға қосылуы тиіс.
      Шағын қуаттылық орнатылған R2, R2-RSN және R3-RSN жүзуге шек қойылған ауданның жалпы сиымдылығы 300-ден кем кемелер үшін, сондай-ақ жүзуге шек қойылған ауданның кемелері үшін Тіркеушімен ерекше келісім бойынша жүзудің нақты ауданына қарай бір ғана трансформатор орнатуға жол беріледі.
      4890. Кеме желісін электр қуатының сыртқы көздерінен қоректендіру көзделетін болса, кемеде сыртқы көзден қоректену қалқаны орнатылуы тиіс (осы Қағиданың 4949-тармағы).
      Қуаттылығы аз электр қондырғылары бар кемелер үшін кеме желісінің қоректену кабельдерін электр энергиясының сыртқы көзінен басты бөлу қалқанына тікелей қосуға жол беріледі.
      4891. Электр қуатының сыртқы көзінен қоректену қалқанында мыналар қарастырылуы тиіс:
      1) иілмелі кабельді қосу үшін клеммдік құрылғылар;
      2) басты бөлу қалқанының стационарлық төселген кабелін қосу және қорғау үшін комутациялық және қорғаныс құрылғылары;
      Электр энергиясының сыртқы көзден қоректену қалқаны мен басты бөлу қалқаны арасындағы қашықтық кабелдің ұзындығы бойынша кемінде 10 м кезінде қорғаныс құрылғысын орнатпауға жол беріледі;
      3) вольтметр немесе дабыл лампалары клеммадарда сыртқы ток көзінен кернеудің барлығы туралы;
      4) құрылғы немесе фазалардың қарама-қарсылығы неме бағыт тәртібін бақылау үшін құрылғыны қосу мүмкіндігі;
      5) сыртқы көзден бейтарап сымды жерге қосу жасау үшін клеммды;
      6) кернеуді, ток түрін және жиілікті көрсететін кестеше.
      7) қалқанға жіберілген иілмелі кабельдің ұшын механикалық бекітуге арналған құрылғы және сыртқы көзден немесе оған жақыннан қоректену қалқанында орналасуы тиіс кабельдерді ілуге арналған қапсырма шегелер.

440. Электр қуаты көзінің агрегаттарын қосу жүйесі

      4892. Егер электр энергиясының көздері агрегаттары жалпы шиналарда ұзақ паралель жұмыс жасауға бейімделмеген болса, жүктемені бір агрегаттан басқа агрегатқа ауыстыру кезінде оларды паралель жұмыс жасауға қосу мүмкіндігін қамтамасыз ететін қосу сызбасы қолданылуы тиіс.
      4893. Паралель жұмысқа арналған аралас қоздырушының тұрақты тогы генераторлары теңестіруші қосылулары болуы тиіс.
      4894. Егер айнымалы ток генераторларының паралель жұмысы қарастырылатын болса, онда басты бөлу қалқанында үйлестіруші құрылғы орнатылуы тиіс.
      Автоматты үйлестіру кезінде резервтік қолмен үйлестіру құрылғысы қарастырылуы тиіс.
      Синхроноскоптың барлығына қарамастан қолмен және автоматты түрде үйлестіру кезінде барлық жағдайларда қолмен үйлестіру лампалары қарастырылуы тиіс.
      4895. Басты бөлу қалқанына бірнеше тұрақты ток генераторларын орнату кезінде магниттеу үшін құрылғы орнатылуы тиіс.
      Мұндай құрылғыға егер бастапқы қоздыру үшін қажет болса, айнымалы токтың үйлесімді генераторлары үшін де жол беріледі.
      4896. Кемелік және кемелік электр құрылғысының жалпы шиналарына сыртқы электрлік энергия көздерінің арасында паралель жұмыс қарастырылмайтын болса, қосу жүйесі оларды паралель жұмысқа қосу мүмкіндігін болдырмайтын блоктау болуы тиіс.
      4897. Егер электр энергиясының негізгі көзі кеменің қозғалысын қамтамасыз ету үшін қажетті болса, басты бөлу қалқанының жинақ шиналары қалыпты жағдайда автоматты сөндірушілермен немесе өзге де мақұлданған құралдармен (мәселен, тіркеуді ағыту тетігінсіз автоматты сөндіруші немесе ажыратқыш) қосылуы тиіс кем дегенде екі бөлікке бөлінуі тиіс.
      ГРЩ секциялары арасындағы болтты қосылуларды шиналарды бөлу құралы ретінде пайдалануға жол берілмейді.
      Генераторларды және қайталама тұтынушыларды қосу мүмкіндігіне қарай жинақ шиналардың бөліктері арасында симметриялы бөлінуі тиіс.

4-кіші бөлім. Электр қуатын бөлу

440. Бөлу жүйесі.
Жол берілген кернеулер

      4898. Кеме құрылғыларында электр энергиясын бөлудің мынадай жүйелерін қолдануға жол беріледі:
      1) 1000 В-ға дейінгі кернеумен айнымалы токты:
      үш фазалы, үш сымды оқшауланған;
      жерге орнатылған нөлдік нүктемен үш фазалы үш сымды;
      2) 500 В қоса алғандағы кернеу үшін қосымша:
      үш фазалы, төрт сымды оқшауланған;
      осы Қағиданың 4894-тармағының 1) тармақшасына сәйкес жерге орнатылған нөлдік нүктемен үш фазалы төрт сымды;
      бір фазалы, екі сымды оқшауланған;
      осы Қағиданың 4898-тармағының 1) тармақшасына сәйкес жерге орнатылған нөлдік нүктемен бір фазалы екі сымды;
      кез келген болуы мүмкін ток жарылыс қаупі бар кез келген жайлар арқылы тікелей өтпейтіндей жағдайда осы Қағиданың 5065 -тармағында көрсетілгеннен басқа 50 Вқа дейінгі кернеу үшін кері сым ретінде (жалпы сиымдылығы кемінде 1600 кемелерде) кеменің корпусын пайдалана  отырып бір фазалы, бір сымды;
      3) тұрақты токты:
      Екі сымды оқшауланған;
      кез келген болуы мүмкін ток жарылыс қаупі бар кез келген жайлар арқылы тікелей өтпейтіндей жағдайда осы Қағиданың 5065 -тармағында көрсетілгеннен басқа 50 В-ға дейінгі кернеу үшін кері сым ретінде (жалпы сиымдылығы кемінде 1600 кемелерде) кеменің корпусын пайдалана отырып бір сымды;
      Кеме корпусын кері сым ретінде пайдалану кезінде барлық ұштық тізбектер екі сымды болуы тиіс, ал оқшауланған кері сым қарау үшін жол жетімді жерде тізбек қорек алатын бөлу қалқанының жерге қосу шинасында жерге қосылған болуы тиіс. Бұл орайда оқшаулау жағдайын тексеру үшін жерге орналастырушы шиналарды кеме корпусынан ажырату үшін құрылғылар қарастырылуы тиіс.
      Жалпы сиымдылығы 1600 және одан жоғары кемелерде мынадай тұтынушыларды (кез келген болуы мүмкін ток кез келген жарылыс қаупі бар жайлар мен кеңістіктер арқылы тікелей өтпейтіндей жағдайда) қоректендірудің жергілікті жерге орналастыру жүйелерін қолдануға жол беріледі.
      1) ішкі жану қозғалтқыштарын электрлік іске қосу (аккумуляторлық) жүйесі;
      2) ток салынған кеме корпусын катодты қорғау жүйесі;
      3) оқшаулаудың қарсы тұруын бақылау және өлшеу жүйелері (осы Қағиданың 4950)
      Бөлудің басқа жүйелерін пайдалану әрбір жағдайда Тіркеушінің арнайы қарау мәні болып табылады (осы Қағиданың 536-тарауының 1 параграфы және 530-тарауының 1 параграфы).
      4899. Электр энергиясын бөлудің қабылданған жүйесіне қарай 50 және 60 Гц жиілікпен электр энергиясы көздері агрегаттарының қысқыштарындағы жол берілген кернеулер осы Қағиданың 440-тарауында келтірілген. 1000 В-дан жоғары кернеуге қосымша талаптар осы Қағиданың 13-бөлімнің 18-кіші бөлімінде келтірілген.
      4900. Тұрақты токтың электр энергиясы көздерінің қысқыштарына жол берілген кернеулер мынадай мәндерден аспауы тиіс:
      500 В — күштік жүйелер үшін;
      250 В — жарықтандыру, жылыту және штепсельдік розеткалар жүйесі үшін.
      4901. Айнымалы ток тұтынушыларының қысқыштарына жол берілген кернеулер осы Қағиданың 466-қосымшасында көрсетілген мәндерден аспауы тиіс.
      4902. Тұрақты ток тұтынушыларының қысқыштарына жол берілген кернеулер осы Қағиданың 466-қосымшасында көрсетілген мәндерден аспауы тиіс.

441. Жауапты құрылғыларды, автоматтандырудың электр (электрондық) жүйелерін қоректендіру

      4903. Басты бөлу қалқанының шиналарынан мынадай тұтынушылар жекелеген фидерлер бойынша қорек алуы тиіс:
      1) рульдік құрылғылардың электрлік жетектері (осы Қағиданың4991-тармағы);
      2) якорь құрылғысының электрлік жетектері (осы Қағиданың 4905-тармағы);
      3) өрт сорғыларының электрлік жетектері;
      4) құрғатушы сорғылардың электрлік жетектері;
      5) спринклерлік жүйенің компрессорлары мен сорғыларының электрлік жетектері;
      6) гирокомпас;
      7) жүк трюмоларының тоңазытқыш құрылғысының қалқаны;
      8) электрлік ескекті құрылғыны қоздыру агрегаттарының электр жетектері;
      9) негізгі жарықтандырудың секциялық қалқандары;
      10) радиостанция қалқаны;
      11) навигациялық құрал қалқаны;
      12) сигналдық-ерекшелік шамдар қалқаны;
      13) орындалатын қызметтердің бір тектілігі қағидаты бойынша біріктірілген жауапты мақсаттағы басқа тұтынушыларды қоректендірудің секциялық қалқандары мен бөлу құрылғылары;
      14) біріктірілген басқару пультінің бөлу құрылғылары (осы Қағиданың 447-тарауы);
      15) өртті анықтаудың автоматты дабылнамасы станциясының қалқаны;
      16) бас тетіктердің жұмысын қамтамасыз ететін тетіктердің электрлік жетектері;
      17) жүк, арқандап байланған, қайықты және басқа да құрылғылардың, желдеткіштің және қыздыру құралдарының электр жетектерінің қалқандары;
      18) реттелетін шага бұрандасын басқару құрылғысы;
      19) стартерлік аккумулятор батареяларының және жауапты құрылғыларды қоректендіретін батареялардың зарядтау құрылғысы;
      20) ашық жағдайда өртке қарсы есіктерді ұстап тұратын су өткізбейтін есіктерді жабудың электр жетектерін қоректендіру қалқандары, сондай-ақ су өткізбейтін және өртке қарсы есіктердің жағдайы және жабылуы туралы дабылнама қалқандары;
      21) төмен қысымды көмір қышқылмен сөндіру жүйесін мұздатып орнату қалқаны;
      22) тік ұшақтар үшін отырғызу алаңдарының ангарлары мен жарықтық техника жабдықтарына жарық түсіру қалқандары;
      23) жоғарыда санамаланбаған басқа да тұтынушылар – Тіркеушінің талабы бойынша.
      Осы Қағиданың 4903-тармағының 4), 10) – 12), 15), 16), 18) – 20)-тармақшаларында санамаланған тұтынушыларды бөлу құрылғыларынан, осы Қағиданың 4903–-тармағының 13) немесе 14) тармақшаларында көрсетілгендер коммутациялық және қорғаныс құрылғылары бар жекелеген фидерлер бойынша қоректендіруге жол беріледі.
      4904. Егер осы Қағиданың 4903-тармағында көрсетілген электр жетектері бар бір бағыттың тетіктері осы Қағиданың 4903-тармағының 1), 5) және 8) тармақшаларында көзделгендерден басқа, қос немесе жоғары санда белгіленген болса, онда кем дегенде осы электр жетектерінің бірі басты бөлу қалқанынан жеке фидер бойынша қорек алуы тиіс. Мұндай қалған тетіктердің электр жетектеріне жауапты тұтынушыларды қоректендіруге арналған секциялық қалқандардан немесе арнайы бөлу құрылғыларынан қорек беруге жол беріледі.
      Егер басты бөлу қалқанындағы жинақ шиналар секцияаралық бөлу құрылғылары бар секцияларға бөлінген болса, онда электр жетектері, секциялық қалқандар, арнайы бөлу құрылғылары немесе қос немесе одан көп санда орнатылған немесе екі фидер бойынша қоректендірілетін пульттер басты бөлу қалқанының әр түрлі секцияларына қосылуы тиіс.
      4905. R2, R2-RSN, R3-RSN және R3 жүзуге шек қойылған ауданның жүк кемелерінде, жекелеген жағдайларда жүзуге шек қойылмаған аудандардың кемелерінде және R1 жүзуге шек қойылған ауданның кемелерінде Тіркеушімен ерекше келісім бойынша якорлық құрылғының қоректену фидерін олардың басты қоректену қалқанынан тікелей қоректенуі және тиісті қорғалуы шартымен жүк шығырларының немесе басқа бөлу қалқанының бөлу құрылғысына қосуға жол беріледі.
      4906. Ұштық тармақтанған тізбектер 16 А жоғары номиналды токқа бір тұтынушыдан артық еместі қоректендіруі тиіс.
      4907. Автоматтандырудың электр (электрондық) жүйесін қоректендіру осы Қағиданың 17-бөлімінің талаптарына жауап беруі тиіс.
      4908. Авариялық дизель-генераторды қосу және жұмысы үшін қажетті автоматтандыру құрылғыларын қоректендіру стартерлік немесе авариялық дизель-генератор жайында орналасқан басқа жеке аккумулятор батареясынан жүзеге асырылуы тиіс.

442. Кемені басқарудың біріктірілген пульттарын қоректендіру

      4909. Кемені пультпен басқаруға электрлік, навигациялық және радиожабдықтарды, басты және көмекші тетіктерді автоматтандыру мен қашықтан басқарудың электр қондырғыларын орналастыру кезінде мұндай жабдықты қоректендіру осы тарауда және Қағиданың басқа бөліктерінде талап етілгеніндей жекелеген фидерлер бойынша жүргізілуі тиіс.
      Осы Қағиданың 4910 — 4914-тармақтарының (осы Қағиданың 5242 -тармағы) талаптарын орындаған жағдайда кемені бірігіп басқару пультының бөлу құрылғысынан осы Қағиданың 4903-тармағында санамаланған жабдықты қоректендіруге жол беріледі.
      4910. Біріктірілген пулттың бөлу құрылғылары басты бөлу қалқанынан тікелеу немесе басты бөлу қалқанының (егер секцияланған шиналар қолданылатын болса) жинақ шиналарының түрлі секуияларына қосылған екі тәуелсіз фидерлер бойынша транформаторлар арқылы қорек алуы тиіс.
      Кемеде авариялық генератор болған кезде біріктірілген пульттың бөлу құрылғысын қоректендіру басты бөлу қалқанынан бір фидер бойынша және авариялық бөлу қалқанынан бір фидер ойынша жүзеге асырылуы тиіс.
      4911. Біріктірілген басқару пультінің бөлу құрылғылары жеке фидер бойынша сондай-ақ басқа көзден немесе көздерден тәуелсіз қорек алуы тиіс, егер бұл осы бөлу құрылғыларынан қорек алатын жабдықтарға талаптарға сүйене отырып қажет болатын болса.
      4912. Бөлу құрылғысында осы Қағиданың 4910-тармағында қарастырылған қоректену фидерлерін ауыстырып қосқыштар болуы тиіс.
      Егер автоматты ауыстырып қосқыш қолданылатын болса, фидерлерді қолмен ауыстырып қосу да қамтамасыз етілуі тиіс. Бұл орайда қажетті блоктау қаастырылуы тиіс.
      4913. Біріктірілген басқару пультының бөлу құрылғысынан қорек алатын, осы Қағиданың 4903-тармағында айтылған әрбір тұтынушы жеке фидер бойынша қоректенуі тиіс (осы Қағиданың 5242 -тармағы).
      4914. Біріктірілген басқару пультында қоректену кернеуінің барлығы туралы жарықтық дабылнама құрылғысы орнатылуы тиіс.

443. Бөлу құрылғылары

1-параграф. Бөлу қалқандарының конструкциясы

      4915. Басты, авариялық, секциялық және топтық бөлу қалқандарының негізгі қаңқалары, беткі панельдері және қаптамалары металдан немесе басқа берік жанбайтын материалдан дайындалуы тиіс.
      Егер генераторлардың паралель жұмыстарына арналған жалпы қуаттылық 100 кВт-тан асса, басты бөлу қалқанының генераторлық секциялары бір бірінен және ұшқындар мен жалынның таралуын болдырмайтын жанбайтын материалдан жасалған қалқаншалармен жанасатын секциялардан ажыратылған болуы тиіс.
      4916. Бөлу қалқандарының пайдалану жағдайларында және шағын тұйықталу салдарынан туындайтын механикалық кернеулерге шыдайтын жеткілікті түрде қатаң конструкциясы болуы тиіс.
      4917. Бөлу құрылғылары кем дегенде капеждан қорғалуы тиіс. Егер қалқандар көлденең түсетін тамшылардың бөлу қалқаншаларына түсуі үшін жағдайлар жоқ жергілікті жерлерде орнатуға арналған болса, бұл қорғаныс талап етілмейді (осы Қағиданың 4966-тармағы).
      4918. Бөмұнда адамдарға қол жетімді жерлерге орнатуға арналған бөлу қалқандары кемедегі барлық бөлу қалқандары үшін бірдей арнайы кілтпен ашылатын есіктермен жарақталуы тиіс.
      4919. Бөлу қалқандары есіктерінің конструкциясы оларды ашқаннан кейін күтуді талап ететін барлық бөліктерге ену қамтамасыз етілуі тиіс, ал есіктерде орналасқан бөліктер кездейсоқ қол сұғудан қорғалған болуы тиіс.
      Басқарудың электрлік аппаратурасы мен өлшем құралдары орналасқан ашылатын панельдер мен есіктер кем дегенде бір иілмелі бөгетпен сенімді зеземлен болуы тиіс.
      4920. Басты авариялық және секциялық бөлу қалқандары, сондай-ақ басқару пульттары олардың беткі жағында орналасқан тұтқамен жарақтандырылуы тиіс. Артқы жағынан енуге болатын бөлу қалқандары қалқанның артында орналасқан көлденең тұтқамен жарақтандырылуы тиіс.
      Тұтқалар үшін материалдар ретінде оқшаулағыш материал ағаш немесе тиісті оқшаулағыш жабыны бар жерге қосылған металл құбырларға жол беріледі.
      4921. Басты бөлу қалқандарының генераторлық панельдері басты ажыратқыш алдындағы генератор жағынан немесе осы Қағиданың 4884-тармағына сәйкес осындай жүйелер болған кезде жинақ шиналарының кем дегенде түрлі екі жүйесінен қорек алатын шырағдандармен жарықтандырылуы тиіс.
      4922. Бөлу қалқандары панельдерінің беткі жағын жарықтандыру байқауға кедергі келтірмеуі тиіс және көз көрмеу әрекетін тудырмауы тиіс.
      4923. Қисайған түрдегі бөлу қалқандарының конструкциясы қызмет көрсетуді талап ететін бөліктерге енуді қамтамасыз етуі тиіс.
      Бөлу қалқандары мен бөлу шкафтарының есіктері ашық жағдайда тіркеуге арналған құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
      Жылжымалы блоктар мен құралдардың жылжытылған жағдайда түсіп қалуды болдырмайтын құрылғылары болуы тиіс.
      4924. Коммутациялық және қорғаныс аппараты бар және вольтметр орнатылмаған қауіпсізден жоғары кернеуге әрбір бөлу құрылғысы шиналардағы кернеулердің барлығын көрсететін дабылды лампамен жабдықталуы тиіс.

2-параграф. Шиналар және оқшауланбаған сымдар

      4925. Номиналдық жүктеме кезінде және шағын тұйықталу кезінде немесе мыс шиналар үшін шағын тұйықталудың жол берілген бір секундтық жүктемесі кезінде шиналардың және бөлу қалқандарының оқшауланбаған сымдарының шекті температурасы ұлттық стандарттар бойынша анықталады.
      4926. Теңестіруші шиналар кем дегенде басты бөлу қалқанына қосылатын анағұрлым үлкен генератордың 50% номиналды тогына есептелуі тиіс.
      4927. Егер шина оқшауланған бөліктермен жанасса немесе оларға жақын тұрса, оның жұмыс тәртібіндегі немесе шағын тұйықталу кезіндегі жылулық әсері берілген оқшаулау материалы үшін жол берілген температурадан асуды туындатпауы тиіс.
      4928. Бөлу қалқандарындағы шиналар мен оқшауланбаған сымдар тізбектің тиісті жерлерінде туындайтын шағын тұйықталу кезінде электродинамикалық және термиялық тұрақтылыққа ие болуы тиіс.
      Шағын тұйықталу кездерінде шиналарда және оқшауанбаған сымдарда туындайтын электродикамикалық күшейтулер ұлттық стандарттар бойынша анықталуы тиіс.
      4929. Оқшаулағыштар және шиналар мен оқшауланбаған сымдарды бекітуге арналған басқа да бөліктер шағын тұйықталу кезінде туындайтын күштерге шыдауы тиіс.
      4930. Мыс жолақ шиналардың жеке ауытқу жиілігі 50 Гц номиналдық жиілік үшін 40—60 және 90—110 Гц диапазондарда болмауы тиіс; 60 Гц номиналдық жиілік үшін 50—70 және 110—130 Гц.
      4931. Әр түрлі полюстарға жататын шиналар мен оқшауланбаған сымдар мынадай ерекшелегіш түстермен таңбалануы тиіс:
      қызыл — оң полюс үшін;
      көк — теріс полюс үшін;
      қара немесе жасыл-сары — жерге қосу сымдары үшін;
      көгілдір — орташа сым үшін.
      Теңестіруші сым ол тұрған полюстың түсімен боялуы және қосымша ақ көлденең жолақтармен боялуы тиіс.
      4932. Әр түрлі фазаларға жататын шиналар мен оқшауланбаған сымдар мынадай ерекшеленген түстермен маркирленген болуы тиіс:
      сары — 1 фаза үшін;
      жасыл — 2 фаза үшін;
      күлгін— 3 фаза үшін;
      көгілдір — бейтарап сым үшін;
      жасыл-сары — жерге қосу сымдары үшін.
      4933. Шиналарды қосу қосылу жерлерінде тот басудың пайда болу мүмкіндігі болмайтындай етіп жүргізілуі тиіс.

3-параграф. Қысқа тұйықталу токтарын есептеу және коммутациялық электр аппараттарын таңдау

      4934. Коммутациялық электр аппараттары кем дегенде ұлттық стандарттарға сәйкес келуі тиіс және былайша іріктелуі тиіс:
      Жұмыстың қалыпты режимінде олардың номиналды кернеулері, номиналды токтары және жол берілген температуралары аспайтындай болуы;
      Ауыспалы режимдерде көзделген жүктемелердің шекті температурасынан жоғарыны зақымданусыз және қызусыз шыдау;
      Шағын тұйықталу режимінде олардың сипаттамалары шағын тұйықталған тізбек қуаттылығының нақты коэффициентіне, сондай-ақ шағын тұйықталудың шамадан тыс айнымалы және айнымалы тогының өзгеру сипатына сәйкес келетіндей.
      4935. Қысқа тұйықталу токтарын ажыратуға арналған коммутациялық электр аппараттарының номиналдық ажыратқыш мүмкіндігі ажырату сәтінде оларды орнату жеріндегі күтілген шағын тұйықталуға қарағанда аз болуы тиіс.
      4936. Автоматты ажыратқыштар мен қысқа мерзімге тұйықталған, электр тізбегіне қосылуы мүмкін ажыратқыштардың номиналдық қосу мүмкіндігі шағын тұйықталу кезінде оларды орнату орнында қосудың күтілген максималды тогынан кем болмауы тиіс.
      4937. Шағын тұйықталу токтарын ажыратуға арналған электр аппараттарының электродинамикалық тұрақтылығы тогы оларды орнату орнында шағын тұйықталудың күтілген максималды тогынан кем болмауы тиіс.
      4938. Шағын тұйықталу кезінде электр аппараттарының термиялық тұрақтылығы тогы оларды орнату орнында қорғау құрылғыларының  селективті әрекетімен шарттастырылған, шағын тұйықталудың ұзақтығын ескере отырып шағын тұйықталудың күтілген тогына сәйкес келуі тиіс.
      4939. Шағын тұйықталудың күтілген максималды тогына сәйкес келетін, ажырату және\немесе қосу мүмкіндігіне ие емес автоматты ажыратқышты ол орнатылған жерлерде қолдануға егер ол генератор жағынан кем дегенде шағын тұйықталу токтары үшін қажетті номиналдары бар және генераторды автоматты ажыратушы болып табылмайтын сақтандырғыштармен және\немесе автоматты ажыратқышпен қорғалған жағдайда жол беріледі.
      Осылайша құрылған қорғаныс құрылғысының сипаттамасы мынадай болуы тиіс:
      1) Шағын тұйықталудың күтілген максималды тогы ажыратылған кезде жүктеме жағындағы автоматты ажыратқыш бұдан әрі жұмыс жасауға жарамсыз болатындай деңгейге дейін жетпейтіндей;
      2) автоматты түрдегі ажыратқышты қосқан кезде шағын тұйықталудың күтілген максималды тогына электр қондырғысының қалған бөлігі зақымдалған жоқ; бұл орайда жүктеме жағында орнатылған автоматты түрдегі ажыратқыш бұдан әрі жұмыс жасауға дереу жарамсыз болуына жол беріледі.
      4940. 320 А асатын жүктеменің номиналды тогы бар электр тізбектерінде артық жүктемеден қорғау үшін автоматты ажыратқыштар орнатылуы тиіс.
      200 А жоғары ток кезінде автоматты ажыратқыштарды қолдану ұсынылады.
      4941. Паралель жұмыс жасауға арналған аралас қоздырудың тұрақты тогы генераторларының тізбектеріндегі ажыратқыштардың қалған полюстар шиналарға қосылғанға дейін қосылып, ол ажырағаннан кейін ажыратылатындай етіп ажыратқыштың қалған полюстарымен механикалық жанасқан теңестіруші сымдар үшін полюстары болуы тиіс.
      4942. Шағын тұйықталу токтарын есептеу стандарттар немесе Тіркеуші мақұлдаған есептеу әдістері негізінде орындалуы тиіс.
      4943. Шағын тұйықталудың максималды тогын есептеген кезде шағын тұйықталу тогының көзі синхронды компенсаторларды қоса, және бір мезгілде жұмыс жасайтын барлық электр қозғалтқыштары паралельді түрде сөндірілуі мүмкін барлық генераторларды қамтуы тиіс. Генераторлар мен электр қозғалтқыштарынан токтар олардың сипаттамалары негізінде есептелген.
      Ток туралы мәліметтер болмаған кезде айнымалы токтың электр қозғалтқыштары үшін шағын тұйықталу нүктесін қоректендірудің токтың қолданыстағы мәнінің мынадай еселігі қабылданады:
      Шағын тұйықталудың бастапқы сәтінде — 6,25 I_ном;
      Т сәтінде, яғни шағын тұйықталудың бір кезеңінен кейін —2,5 I _ном;
      2Т сәтінде, яғни шағын тұйықталудың екі кезеңінен кейін — I_ном;
      Соғатын ток үшін — 8 I_ном (I_ном — есептеу тәртібінде бір мезгілде жұмыс жасайтын барлық электр қозғалтқыштарының жиынтық номиналды тогы).
      Тұрақты ток жүйесіндегі шағын тұйықталу тогының максималды мәнін есептеу кезінде электр қозғалтқыштарынан қоректену тогының шамасы есептеу кезінде бір мезгілде жұмыс жасайтын электр қозғалтқыштарының номиналды тогы сомасының 6 еселік мәніне тең қолданылады.
      Шағын тұйықталу токтарын есептеу күштік электр тізбектерінің элементтерін таңдау және тексеру үшін қажетті шағын тұйықталу дың барлық есепті нүктелері үшін орындалуы тиіс.
      Кез келген жағдайда шағын тұйықталу токтарын есептеуді мынадай есептеу нүктелері үшін орындау қажет:
      Генератор тарапынан – автоматты ажыратқыштарды шығаруды;
      Басты бөлу қалқанындағы жинақ шиналарында;
      Авариялық бөлу қалқанының шиналарындағы;
      Электр энергиясын тұтынушылардың клеммаларында және басты бөлу қалқанынан тікелей қорек алатын қалқандар шиналарында;
      Шағын тұйықталудың минималды тогын есептеу, егер ол қорғаныстың сезімталдығын бағалау үшін талап етілетін болса, орындау керек.
      Шағын тұйықталу токтарын есептеу көзделген коммутациялық электр аппараттарының тізбесін және олардың сипаттамаларын, сондай-ақ оларды орнату орнында күтілген шағын тұйықталу тогын.

4-параграф. Коммутациялық электрлік аппараттардың және өлшейтін құралдардың орналасуы

      4944. Тиісті генераторларға және басқада ірі маңызды құрылғыларға жататын аппараттарды, өлшегіш және бақылағыш құралдарды осы генераторларға және құрылғыларға тиісті тарату құрылғыларға орнату қажет. Коммутациялық аппаратура және бірнеше генераторлардың өлшегіш құрылғылары орнатылған орталық басқару пульті болған жағдайда генераторлар үшін бұл талаптар орындалмауы мүмкін.
      4945. Тұрақты тоқтың әр генераторы үшін басты және апаттық тарату қалқанына бір амперметрден және вольтметрден орнатылу қажет.
      4946. Ауыспалы тоқтың әр генераторы үшін басты тарату қалқанда және апаттық генератор үшін апаттық тарату қалқанда келесі өлшегіш құралдар орнатылуы қажет:
      1) әр фазадағы тоқты өлшеуге арналған қосқышы бар амперметр;
      2) фазалық немесе желілік кернеуді өлшеуге арналған қосқышы бар вольтметр;
      3) жиілік өлшегіш (қосарласа жұмыс істейтін әр генераторда қосқышы бар генераторларға арналған екі еселенген бір жиілік өлшегішті пайдалану рұқсат етіледі);
      4) ваттметр (50 кВ•А жоғары жиілік үшін);
      5) басқада қажетті құрылғылар;
      4947. Генераторлардың қосарласа жұмыс істеуі көзделмейтін төмен қуатты жабдықты кеме үшін осы Қағиданың 5035 және 5036 тарауарында көзделген, орнатылған әр генератордың өлшеу мүмкіндігін қамтамасыз ететін өлшегіш құралдардың бір жинағын басты және апаттық тарату қалқанын орнату жіберіледі.
      4948. 20 А және одан жоғары номиналды тоқты жауапты тұтынушылар тізбегінде амперметрлер орнатылуы қажет. Бұл амперметрлерді басты тарату қалқандарға немесе басқару орнына орнату рұқсат етіледі.
      Қосқышы бар амперметрлерді орнатуға рұқсат етіледі, алайда оның саны 6 тұтынушыдан аспауы қажет.
      4949. Қоректендіру фидерінің басты тарату қалқанында электр энергиясының ішкі көзінде мыналар көзделуі қажет:
      1) коммутациялық және сақтандырғыш құрылғылар;
      2) вольтметр немесе дабыл шамы;
      3) фазалардың үзілуінен қорғану құрылғысы.
      4950. басты және апаттық тарату қалқандарда оқшауланған жүйелердің әрбір желісі үшін ауыстырып қосқыш немесе әрбір желіге оқшаулану кедергісінің индикациясын өлшеуге арналған бөлек құрылғы орнатылуы қажет.
      Өлшегіш құрылғының жұмысымен қамтамасыз етілген тоқтың корпусқа берілу қандай жағдайда болмасын 30 мА-дан асауы қажет.
      Оқшаулау кедергісінің рұқсат берілмейтін төмендеу шегі туралы белгі беретін жарық және дыбыс дабылы көзделуі қажет.
      Тұрақты вахтасыз кемелердің машиналық орын-жайында, сондай-ақ кемені басқарудың орталық бекетінде мұндай дабыл орнатылуы тиіс.
      4951. Өлшегіш құралдардың өлшеніп жатқан мөлшердің номиналдық белгілерінен асатын қосымша бөлімдер бойынша қосымшасы бар шкалдары болуы қажет.
      Шкал мөлшеріндегі өлшегіш құралдарды қолдану қажет, олар келесіден төмен болмауы қажет:
      1) вольтметры — номиналдық кернеуі 120%;
      2) қосарласып жұмыс істейтін генераторларға және тұтынушыларға арналған амперметрлер — номиналдық тоқ 130%;
      3) қосарласып жұмыс істейтін генераторларға арналған амперметрлер, — жүктеме тоғының шкала шегі 130% номиналдық тоқ және кері тоқ шкаласының шегі 15% номиналдық тоқтың (соңғысы тек қана тұрақты тоқтың генераторларына арналған);
      4) қосарласа жұмыс істемейтін генераторларға арналған ваттметрлер, — номиналдық күштілігі 130%;
      5) қосарласа жұмыс істейтін генераторларға арналған ваттметрлер, — жүктеме қуаты шкаласының шегі 130% және кейінгі қуат шкаласының шегі 15%;
      6) жиілік өлшегіш — номиналдық жиілігі ±10%.
      Көрсетілген шкалалар шегі Кеме қатынасының тіркелімімен келісілгенм жағдайда өзгертілуі мүмкін.
      4952. Еспелі электрлік қондырғылардың және генераторлардың номиналдық кернеулері, тоқтары және қуаты өлшегіш құралдардың шкалаларында анық көрінетін белгілермен белгіленулері қажет.
      4953. Мүмкін болған жерлерде сөндіргіштер шиналарға «өшті» деген белгіде қозғалмалы байланыстар және сөндіргішке байланысты қорғаныш және бақылау аппаратурасы кернеу астында болмайтындай болып орнатылуы және қосылуы тиіс.
      4954. Тарату қалқандардың тізбегіне сақтандырғышы бар сөндіргіштер орнатылса, сақтандырғыштар міндетті түрде шианалар мен сөндіргіштер арасына орнатылуы тиіс.
      Басқа жүйелі қондырғыны пайдалану Кеме қатынасының тіркелімімен келісілген кезде ғана жіберіледі.
      4955. Төсеніш деңгейінде іргетасқа орнатылған тоаратқыш қалқандардың сақтандырғыштар төсеніштен 150 мм кем емес және 1800 мм жоғары емес деңгейде ораналасуы қажет.
      Тарату қалқандардың кернеулі ашық бөліктері төсеніш астында 150 мм төмен емес биіктікте орналасуы қажет.
      4956. Тарату қалқандардағы сақтандырғыштар оларға қол жеткізу мүмкіндігі жеңіл және балқығыш ендірмелер қызмет көрсетушілерге қауіп төндірмейтіндей болып орнатылуы қажет.
      4957. Бір тізбектің кереғарын немесе фазасын қорғайтын сақтандырғыштар қатар-қатар көлеңен және тігінен, сақтандырғыштың құрылымын есепке ала орналасуы қажет. Ауыспалы тоқ тізбегінде сақтандырғыштардың өзара дұрыс орналасуы фазалар ілеспелілігіне сәйкес солдан оңға қарай немесе жоғарыдан астыға қарай болуы тиіс.
      Тұрақты тоқ тізбегінде оң кереғар сақтандырғышы солға, жоғары немесе қызмет көрсетіп жатқан персоналған жақынырақ орналасуы қажет.
      4958. Басты немесе апаттық тарату қалқанға орнатылған, тиісті генераторларға қатысты кернеуді реттеудің қол жетегі өлшегіш құралдарға жақын орналасуы қажет.
      4959. Қосарласып жұмыс жасауға арналған аралас қоздырғылы тұрақты тоқ генераторларының амперметрлері теңестіргіш сымға байланыстырылмаған керағар тізбегінде орнатылуы тиіс.
      4960. Қозғалғыш немесе шектеулі қозғалатын құралдарды қосу үшін көпволтты иілгіш сымдар қолданылуы тиіс.
      4961. Коммутациялық электрлік аппараттарды басқару органдары, панелдер, тарату қалқандардағы ауып кететін электр тізбектері, өлшегіш құралдардың жазбалары болуы тиіс. Аппараттардың коммутациялық орналасуы белгіленуі тиіс. Сондай-ақ орнатылған сақтандырғыштардың және сөндіргіштердің номиналды тоғы, автоматты сөндіргіштердің және электржылулы релелердің уставки белгіленуі тиіс.
      4962. Тарату қалқаннан ауып кететін әр тізбек барлық керағарларды және/немесе фазаларды сөндіретін сөндіргішпен қамтамасыз етілуі тиіс. Сөндіргіштер ортақ сөндіргіштері бар жарықтың екінші тарату қораптарына, сондай-ақ құралдар тізбегіне, блоктау және дабыл қондырғыларына, сақтандырғыштармен сақтандырылған қалқандардың жергілікті жарықтандыруына орнатылмауы мүмкін.

5-параграф. Жарық дабылы

      4963. Жарық дабылы үшін осы Қағиданың 468 қосымшасында көрсетілген түстер қолданылуы тиіс.
      4964. Осы Қағиданың 4963 -тармағында көрсетілген жарық дабылынан басқасын пайдалану (мысалы әріп символдарын) әр жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе пәні болып табылады.

6-параграф. Тарату құрылғыларды орналастыру

      4965. Тарату құрылғылар газдар концентрациясы, су буы, шың-тозаң және қышқыл булану мүмкіндігі жоқ жерлерге орнатылуы тиіс.
      4966. Егет IP 10 және одан төмен қорғаныш атқарылулы тарату құрылғы арнаулы орын-жайда, шката немесе нишада орналасқан болса онда мұндай орын-жайлар жанбайтын материалдан жасалуы немесе осындай материалдан жасалған қаптамасы болуы тиіс.
      4967. Құбырлардың және цистерналардың тарату қалқандардың жанына жақын орналасуы осы Қағиданың 249 -тармағындағы талаптарға сәйкес келуі керек.
      4968. Дабылды-ерекше шамдардың қалқаны меңгерлі рубкада вахтадағы персонал үшін ыңғайлы және ашық жерде орналасуы тиіс.
      4969. Басты тарату қалқан және генераторлы агрегаттар бір-біріне жақын жерде бір машиналық орын-жайда және дәл сол А-60 тектес тік және көлдеңен отқа төтеп беретін құрылғылардың шегінде орналасуы қажет. Механизмдерді басқарудың орталық постына арналған машиналық орын-жайдың басты шекарасының шегінде ГРЩ орналасқан жерде орналасқан қоршау ГРЩ генераторлық агрегаттардан бөлектегіш ретінде қолданылмайды.
      Егер кеменің басқаруын және қозғалысын қамтамасыз ететін жауапты құрлғылар секрециялық қалқандардан қуат алса онда бұл қалқандар және басқада тарнсформаторлар, түрлендіргіштер және осыған ұқсас жабдықтардың қоректену жүйесін жауапты бөлігін құрайтын жабдықтар генераторлы агрегаттар орналасқан жорын-жайда орналасуы қажет.

7-параграф. Тарату қалқандарына қол жеткізу

      4970. Тарату қалқанның алдыңғы жағында егер қалқан 3 метрге дейін болған жағдайда 800 мм және егер ол 3 метр және одан жоғары болған жағдайда 1000 мм қалыңдықта өткізетін жер болуы тиіс.
      Валдық сыйымдылығы 500 төмен емес кемелерде өтетін жерді 600 мм дейін төмендетуге рұқсат беріледі.
      4971. Артқы жақтан еркін тұратын тарату қалқандардың жанында 3 метрге дейінгі қалқандарға 600 мм төмен емес және 3 метрден асатын қалқандарға 800 мм төмен болмауы тиіс.
      Кернеулі ашық бөлшектері бар және арнаулы электрлік орын-жайларға орналастырылған еркін тұрған тарату құрылғылардың өту қалыңдығы 1000 мм төмен болмауы тиіс.
      4972. Кернеулі, бөлшектері ашық еркін орналасқан тарату қалқандардың артындағы кеңістік осы Қағиданың 4925 -тармағына сәйкес қоршалып және есікпен қамтамасыз етілуі тиіс.
      4973. Осы Қағиданың 5201 -тармағында көрсетілген ұзындығы 3 м асатын тарату қалқандардың қалқан орналасқан орын-жайдан қалқан артындағы кеңістікке шығатын кем дегенде екі есік болуы қажет. Бұл есіктер бір-бірінен мүмкіндігінше алшақ орналасқаны жөн.
      Есіктердің бірі екінші кіреберісі бар жапсарлас орналасқан орын-жайға шығуы рұқсат етіледі.
      4974. 4970 және 4971 тармақтарда көрсетілген кіреберістер аппаратураның әлдеқайда шығыңқы бөлшектерінен және қалқан құрылымынан бастап қондырғының шығыңқы бөліктеріне немесе корпус құрылымына дейін өлшенеді.

5-кіші бөлім. Кеме механизмдереніңі және қондырғыларыныңэлектрлік жетегі

444. Жалпы ережелер

      4975. Жетектің басқару бекеті осы Қағиданың 9- бөліміндегі талаптарға сәйкес келуі тиіс, ал автоматтың электрлік (электрондық) жүйесіне қуат бергіші осы Қағиданың 17- бөліміндегі талаптарға сәйкес болу тиіс.
      4976. Электрлік жетекті механизмдер электржетегін қосу туралы хабар беретін жарық дабылы болуы тиіс.
      4977. Автоматтық, дистанциондық және жергілікті басқаруы бар қондырғылар жергілікті басқаруға көшкенде автоматтық және дистанциондық басқару өздігінен өшетіндей болып орындалуы қажет. Алайда жергілікті басқару автоматтық және дистанциондық басқарудан тәуелсіз болуы қажет.

445. Механизмдер жұмысын блоктау

      4978. Электрлік және қол жетекті механизмдер жетектердің бір уақытта жұмыс істеуіне мүмкіндік туғызбайтын, блоктайтын қондырғымен жабдықталуы қажет.
      4979. Егер механизмдерді жұмысқа белгілі бірізділікпен қосу талап етілсе тиісті блоктайтын қондырғылар, схема және құрылымдар қолданылуы тиіс, олар әр жағдайда Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарауындағы нәрсе пәні болып табылады.
      4980. Блоктауды сөндіретін қондырғыны орнату егер ол блокты қасақана сөндіруден сақталған болған жағдайда рұқсат етіледі. Осы қондырғының жанында оның тағайындалуын және оны құзыретсіз адамдарға пайдалануға рұқсат етпейтін ақпараттық жазба болуы тиіс.
      Мұндай қондырғы осы Қағиданың 4978 -тармағында келтірілген механизмдер үшін рұқсат етілмейді.
      4981. Қалыпты жұмыс уақыты кезінде қосымша желдетуді талап ететін механизмдерді, электрлік жетектерді немесе аппаратураларды қосу желдету жүріп жатқан кезде ғана мүмкін болуы қажет.

446. Қауіпсіздіктің сөндіргіш қондырғылары

      4982. Белгілі жағдайларда жұмысы адам немесе кеме қауіпсіздігіне қауіп төндіретін механизмдердің басқару жүйесі элекетрлік жетектің қорегін сөндіруді қамтамасыз ететін тетіктермен немесе басқада сөндіретін қондырғылармен қамтамасыз етілуі тиіс.
      Бұл тетіктер және/немесе басқада қауіпсіздікті сөндіретін қондырғылар оқыс іске қосылудан сақ болуы қажет.
      4983. Тетіктер немесе басқада қауіпсіздікті сөндіретін қондырғылар басқару бекетінде немесе басқада қауіпсіздікті қамтамасыз ететін орындарда орналастырылуы қажет.
      4984. Зардаптың немесе апаттық жағдайдың алдын-алу мақсатында қозғалысты шектеу талап етілетін қондырғылардың және механизмдердің электрлік жетегінде электрлік жетектің сенімді сөнуін қамтамасыз ететін ақырғы сөндіргіштер көзделуі қажет.

447. Коммутациялық және қосуды реттейтін аппаратура

      4985. Қысқа тұйықталатын тоқтан қорғаныш қондырғысы болып табылмайтын электрлік жетек тізбегіндегі коммутациялық аппратура қауіпсіздіктің іске қосылуына қажетті уақыт ішінде оның орнатылған жерінде өтетін қысқа тұйықталатын тоқты көтере алуы тиіс.
      4986. Электржетегін қосу қосу реттеу аппаратурасының нөлдік жағдайынан ғана мүмкін бола алады.
      4987. Параллельді қозудың орамын сөндіруге мүмкіндік тудыратын қосып реттейтін аппаратурада алаңды тұңшықтыратын қондырғы болуы тиіс.
      4988. ауыспалы тоқтың электрлік жетектерін тікелей қосуды қолданған кезде осы Қағиданың 4867 -тармағының 2 тармақшасы және 5451 -тармағы есепке алынуы қажет.
      4989. Қуаттылығы 0,5 кВт және одан асатын әрбір электрлік жетек үшін және оның қосып реттейтің аппаратурасы үшін қоректі сөндіруге арналған қондырғы көзделуі қажет; соның өзінде егер қосып реттейтін аппаратура дәл сол орын-жайда басты және басқа тарату қалқанында орналасқан болса және ол электрлік жетек орналасқан орынан көрінуі қамтамасыз етілген болса мұндай жағдай үшін қалқанға орналастырылған сөндыргішті пайдалануға рұқсат беріледі.
      Егер қосып реттеу аппаратурасының орналасуы туралы жоғарыда келітірілген талаптар орындалмаса, мыналарды алдын-ала қарастыру қажет:
      1) сөніп тұрған күйде тарату қалқанындағы сөндіргішті блоктайтын қондырғы, немесе
      2) электрлік жетектің жанында орналасқан қосымша сөндіргіш, немесе
      3) сақтандырғыштардың мұндай қондырғыларын қосып реттегіш аппаратуралардың әрбір керағарында немесе фазасында, себебі олар қызмет көрсетіп жатқан персоналмен жеңіл түрде алынып және қайтадан салынуы тиіс.

448. Электрлік жетектер және меңгерлік қондырғыларды басқару

      4990. Осы Қағиданың 371 тарауындағы және 54- тарау талаптарға қосымша ретінде меңгерлік қондырғылар Қағиданың осы бөліміне сәйес келуі қажет.
      4991. Бір немесе одан да көп күш беретін агрегаттардан тұратын басты электрлік немесе электргидравликалық меңгерлік жетек басты тарату қалқанынан бөлек трассаларда орналастырылған екі бөлек фидерлерден қорек алуы қажет (осы Қағиданың 5454 -тармағы).
      Басты тарату қалқанында секциалық құрасытырылған шиналарды қолданған жағдайда әр фидерді қоректендіру көздері әртүрлі секциадан болуы қажет (осы Қағиданың 4904 -тармағы). Фидерлердің бірі қоректі апаттық тарату қалқаны арқылы ала алады.
      Егер меңгерлік қондырғының осы Қағиданың 4 бөлігі 65 -тармағына сәйкес көмекші электрлік немесе электртгидравликалық жетегі болар болса оны басты электржетегінің фидерінен қоректендіруге рұқсат беріледі.
      4992. Әрбір фидер оған дұрыс жалғанған және бір уақытта жұмыс жасайтын барлық электрлік жетектерге есептелген болуы тиіс.
      4993. Кез-келген электрлік жетекке қорек беруге немесе олардың бір фиерден екінші фидерге үйлестіруге мүмкіндік туғызатын ауыстырып қосатын қондырғы көзделсе мұндай фидерлер жүктеменің әлдеқайда ауыр жағдайларына есептелуі қажет, ал ауыстырылып қосатын қондырғы румпельді орын-жайда орналасуы қажет.
      4994. Меңгерлік жетектің жұмыс істеп тұрған күш беретін агрегаты жұмыс істемей қалған кезде осы Қағиданың 1031 -тармағына келтірілген басқа агрегат қозғалғыш көпірінде орналасқан бекеттен қолдан іске қосылу қажет. Сонымен қатар автоматикалық қосу қосымша қаралуы мүмкін.
      4995. Осы Қағиданың 1033 тарауында көрсетілген меңгерлік қондырғылары бар барлық кемелердің меңгерлік жетектің күш беру қондырғысының негізгі қорек көзі жұмыс істемей қалса электр энергиясының апаттық көзінен немесе румпельдік орын-жайда орналасақан және тек қана осы мақсатқа арналған басқа тәуелсіз көзден 45 секунд ішінде қоректің автоматты түрде қосылуы қамтамасыз етілуі тиіс.
      Валдық сиымдылығы 10000 және оданда көп кемелер үшін бұл көздің күші меңгерлік жетектің, сондай-ақ оған байланысты дистанциялық басқару жүйесін және меңгерліктің орналасу көрсеткішінің толассыз қоректенуін 30 минут ішінде, ал басқа кемелер үшін 10 минут ішінде қамтамасыз етуі қажет.
      4996. Кемені белсенді басқару құралдарының жетектерінің электрлік қозғалтқышының жұмыс режимі барлық қондырғының көзделген жұмыс талаптарына сәйкес келуі тиіс, алайда жоқ дегенде қозғалтқыш 30 минут ішінде қысқа уақытты жұмыс режиміне жауап беруі қажет.
      4997. Меңгерлік қондырғының электрлік және электргидравликалық жетек мыналарды қамтамасыз етуі қажет:
      1) осы Қағиданың 371 -тармағының 2 параграфында е көрсетілген уақыт ішінде меңгерлікті борттан бортқа және бұрышқа ауыстыру;
      2) осы шөгуге сәйкес келетін меңгерлікті 30 минут ішінде борттан бортқа толассыз ауыстыру әрбір агрегат үшін толықтай батырылған меңгерлікте және алдыңғы жағымен жүргенде ең жоғары жылдамдығында (осы Қағиданың 4 бөлімі 1029 және 1030 тармақтары);
      3) алдыңғы жүрістің әлдеқайда жылдамдығы кезінде және меңгерлікті бұрышқа аударған кезінде 1 сағат ішінде толассыз жұмысты, сағатына 350 ауыстыруды қамтамасыз етуі;
      4) электрлік қозғалтқыштың тоққа қосулы жағдайда 1 минут ішінде қыздырылған ағдайда (тек қана электрлік жетекті меңгерліктерге арналған);
      5) кеменің артқы жағының ең жоғары жылдамдығында туындайтын жағдайлар кезінде электрлік жетектің тиісті сапасын.
      4998. Электрлік жетекті меңгерліктерін электрлік қозғалтқыштарынан басқа меңгерлік жетегінің электрлік қозғалтқыштарын қосу және тоқтату румпельдік орын-жайдан және меңгерлік рубкадан іске асырылуы қажет.
      4999. Қуат берудің үзілісінен кейін кернеуді қайта қалпына келтірген кезде қосу қондырғылары электрлік қозғалтқыштардың қайталама автоматты қосылуын қамтамасыз етуі тиіс.
      5000. Меңгерлік рубкада және басқару бекетінде маңызды механизмдер болып жарық және дыбыс дабылы көзделуі қажет:
      1) кернеудің жоғалуы, фазаның үзілуі және әр күш беретін агрегаттың қоректендіру тізбегіндегі шамадан тыс жүктеме туралы;
      2) басқару жүйесін қоректендіру тізбегінде кернеудің жоғалуы туралы;
      3) гидравликалық жүйенің кез-келген цистерналарында майдың өте аз болуы туралы.
      Сонымен қатар меңгерлік жетектің күш беретін агрегаттарының электроқозғалтқыштарының жұмысы туралы индикация көзделуі тиіс.
      5001. Осы Қағиданың 1041 және 1042 тармақтарында көрсетілген меңгермелік қондырғының электржетектерін басқару жүйесі румпельдік орын-жайдағы меңгерлік жетектің күш беретін тізбектерінен немесе осы күш беретін тізбектерді қоректендіретін тарату қондырғыларының шинасынан бөлек трассаларда орналастырылған бөлек фидерлерден қуат алулары қажет.
      5002. Румпельдік орын-жайда көпіршеден меңгерлік жетегтен ол қызмет көрсететін кез-келген басқару жүйесін сөндіру құралдары қарастырылған.
      5003. Осы Қағиданың 1041 және 1042 тармақтарында көзделген дистанциалық басқарудың әр жүйесі барлық электрлік компоненттерді қоса алғанда өзінің жеке, меңгерлік жетектің атқарушылық механизміне басқару дабылдарын жіберудің тәуелсіз тізбегіне ие болуы қажет.
      5004. Штурвалдың айналу бағыты немесе басқару аппаратының тұтқасының қозғалысы рольдің ауысу бағытына сәйкес келуі тиіс.
      Тетіктік басқару жүйесінде оң жақта орналасқан тетіктерді қосу меңгерліктің оңға қозғалуын қамтамасыз ететіндей ал сол жақта орналасқан тетіктер меңгерлікті солға бұрған кезде қозғалысты қамтамасыз ететіндей орналасуы қажет.

449. Якорлық және арқанды механизмдердің электрлік жетектері

      5005. Осы Қағиданың 372 және 373- тармақтарындағы талаптарға қосымша брашпилдер, якорлық-арқанды шпилдер және арқандық шығырлар Қағиданың осы бөлімінің талаптарына сәйкес болуы тиіс.
      5006. Қысқатұйықты роторы бар ауыспалы тоқтың электрқозғалтқыштарын қолданған кезде якорлы және арқанды механизмдердің электрлік жетектері номиналдық жүктеме кезінде 30 минутты жұмыстан кейін якорлық механизмдер үшін номиналдық кернеу кезінде электрлік қозғалтқыш тоғының астында 30 секундтан кем емес уақыт ішінде тұру мүмкіндігін ал арқанды механизмдер үшін 15 секунд ішінде тұру мүмкіндігін қамтамасыз етуі қажет. Ауысытырылып қосылатын керағарлы қозғалтқыштар үшін бұл талап қосу сәтін туғызатын орамалы қозғалтқыштар үшін жарамды.
      Фазалық роторлы тұрақты тоқты және ауыспалы тоқты электрлік қозғалтқыштар тоқ астында тұрған кезде жоғарыда көрсетілген тұру режиміне шыдауы қажет, алайда номиналдықтан екі есеге асатын кезде кернеу номиналдықтан төмен болуы мүмкін.
      Тоқ астында тұру режимінен кейін оқшаулауды қолдану үшін температураның жоғарлауы рұқсат етілетін белгінің 130% аспауы қажет.
      5007. Якорлық-арқандық шпильдердің и арқандық шығырлардың арқандау операцияларына ғана арналған жылдамдықтар деңгейінде электрлік қозғалтқыштың аса жүктелуінен қорғаныш қарастырылған.
      5008. Якорлық арқандардың электрлік жетектерін қоректендіру осы Қағиданың 4903 және 4905 тарауларындағы талаптарға сәйкес келуі қажет.

450. Сорғылардың электрлік жетектері

      5009. Жанар-жағармайлы және майайдағыш сорғыларды және сепараторларды, сондай-ақ органикалық жылутаратутардың айналым сорғыларының электрлік қозғалтқыштары осы сорғылардың орын-жайларынан тыс және машиналық орын-жайлар шахталарынан тыс жерде орналасқан, дистанциялық сөндіргіш қондырғылармен жабдықталулары тиіс алайда осы орын-жайлардан шығатын жерге жақын жерде болуы қажет.
      5010. Құятын тесігі арқылы борттан сұйықтықты тартып шығаратын кеменің ең аз шөгуінде ватерлиния деңгейінен жоғары болатын, құтқару қайықтарын немесе құтқару салдарын түсіру орындарында орналасқан сорғылардың электрлік қозғалтқыштары тиісті кеме жіне құтқару салдар қосу қондырғыларының су механизмдерінің басқару бекетіне жақын орналасқан сөндіргіштермен жабдықталуы тиіс.
      5011. Апаттық өртке қарсы сорғылардың және суға батырылатын сорғылардың электрлік қозғалтқыштары (осы Қағиданың 3219 -тармағы) қалқа палубасынан жоғары орналасқан дистанциялық қосу қондырғылары болуы тиіс (осы Қағиданың 2308 -тармағы).
      Дистанциялық қосу қондырғылары электрлік жетктің қосылуы туралы жарық дабылына ие болуы қажет.
      5012. Осы Қағиданың 5235 -тармағында көрсетілген электрлік жетектердің сөндіргіш қондырғылары көрінетін жерде орналастырылуы, шынымен жабылуы және анықтайтын белгілермен қамтамасыз етілуі тиіс.
      5013. Өрт және кептіргіш сорғыларды жергілікті қосу олардың қорғаныс аппаратурасын қоса алғанда дистанциялық басқару тізбегіне зиян тигізу жағдайында да мүмкін.
      5014. Құрамында мұнай бар суларды және ағынды суларды айдау, өткізу немесе түсіру сорғыларының электрлік қозғалтқыштары егер түсіруді бақылау және сорып жатқан сорғыларды басқару орыны арасында телефон немесе радиобайланысы қарастырылмасаған жағдайда шығыс құбырлары орнаасқан ауданда орнатылған дистанциялық сөндіру қондырғысы болуы тиіс.

451. Желдеткіштердің электрлік жетектері

      5015. Машиналық орын-жайлар желдеткіштерінің электрлік қозғалтқыштарының сөндіргіш қондырғылары екіден кем болмауы қажет, сонымен қатар олардың біреуі осы орын-жайлардың және олардың шахталарынан тыс орналастырылуы қажет, алайда осы орын-жайлардан шыққан жерге жақын орналасуы керек. Бұл сөндіргіш қондырғыларды осы Қағиданың 5009 -тармағында көрсетілген қондырғылармен бірге орналастыру ұсынылады.
      5016. Жүк трюмдері желдеткіштерінің және камбуз желдеткіштерінің электрлік қозғалтқыштары басты палубадан жеңіл алынатын, алайда машиналық орын-жайлардан тыс орындарда орналасқан сөндіргіш қондырғылары болуы тиіс.
      Камбуздық плиталардың тартып алатын желдеткіштердің электрлік қозғалтқыштары сөндіретін қондырғылардың санына қарамастан камбуз орын-жайында орналасқан сөндіргіш қондырғысы болуы тиіс.
      5017. Жалпы кемелік желдеткіштің электрлік қозғалтқыштары оларды дистанциялық сөндірудің жоқ дегенде екі қондырғысы болуы тиіс, біреуі меңгерлік рубкада, ал екінші сөндіргіш қондырғы ашық палубадан кіру мүмкіндігі болуы қажет.
      Аз қуатты қондырғылы кеме үшін (жолаушылар кемесінен басқа) меңгерлік рубкада немесе басты палубадан жеңіл алынатын орында орналасқан дистанциялық сөндірудің бір қондырғысын пайдалануға рұқсат беріледі.
      5018. Көлемді өрт сөндіру жүйесімен қорғалған орын-жайлар желдеткіштерінің электрлік қозғалтқыштары осы орын-жайда өрт сөндіру жүйесін қосқан кезде автоматты түрде жұмыс істейтін сөндіргіш қондырғысы болуы тиіс.
      5019. Осы Қағиданың 5015, 5016 және 5017 тарауларында тізілген желдеткіштердің электрлік қозғалтқыштарының сөндіргіш қондырғылары кемеде барлық электрлік қозғалтқыштар үш орынан ғана тоқтатылатындай етіп топтастырылуы қажет. Сөндіргіш қондырғылар осы желдеткіштердің электрлік қозғалтқыштарының фидерлерін тоқтан ажыратулары тиіс.

452. Қайықтық шығырлардың электрлық жетектері

      5020. Қайықтық шығырдың электрлік жетегі теңіз кемелерінің жабдықтары бойынша Кеме қатынасы тіркелімінің талаптарын орындауы қажет.
      5021. Қайықтық шығырдың электрлік жетегін басқару органдары «стоп» күйінде өздігінен қайтудың қондырғысы болуы тиіс.
      5022. Қайықтық шығырды басқару бекетінде электрлік қозғалтқыштың қуатты тізбегінің сөндіргіші орнатылуы қажет.

453. Су өткізбейтін және өртке төтеп беретін есіктердің, таопочный қондырғыларың, қазандардың және инсинераторлардың электрлік жетектері

      5023. Су өткізбейтін есіктердің электрлік жетектері осы Қағиданың 77 -тарауының талаптарды орындауды қамтамасыз етуі қажет.
      5024. Электрлік жетектерді және дабылдарды су өткізбейтің есіктердің жағдайы және жабылуы туралы қоректендіру негізгі, апаттық және апаттық аралық көздерден осы Қағиданың 4903-атрмақтың, 499-тараудың және 545-тараудың 2 параграфы талаптарына сәйкес іске асырылуы қажет.
      5025. Өртке төтеп беретін есіктерді ұстап тұратын қондырғылардың электрлік қондырғылары (осы Қағиданың 2179-тармағы) мынадай болуы қажет:
      1) электрлік энергияның негізгі және апаттық көздерінен қуат ауы қажет;
      2) әрбір есікті бөлек, топтап немесе барлық есікті біруақытта жабу үшн меңгерлік рубкадан дистанциялық басқаруға ие болуы қажет;
      3) қоректендіргіш кернеуінің жоғалған кезінде барлық есіктерді бір уақытта автоматты түрде жабу;
      4) бір есікті жабу қондырғысында кез-келген ақау қоректендіру жүйесін істен және басқа есіктерді басқарудан шығармайтындай етіп құрылуы тиіс.
      5026. Жағу құрылғыларының, қазандардың және инсинераторлардың электрлік жетегі олар орналасқан орын-жайдан тыс орналасқан дистанциялық сөндіру қондырғылары болуы тиіс (осы Қағиданың 4668 және 7385, 7439 –тармақтары және 7416 –тармақтың 4) тармақшасы).
      5027. Егер инсинераторлар және қазандар орналасқан орын-жайлар өрт сөндірудің аэрозольді жүйесімен қоргалған болса онда қазандардың және инсинераторлардың жағу құрылғыларының электрлік жетегі осы жүйені қосқан кезде автоматты түрде өшуі қажет.

6-кіші бөлім. Жарық

454. Жалпы ережелер

      5028. Жүзу қауіпсіздігін, механизмдерді және қондырғыларды басқару, жолаушыларды және экипажды орналастыру және көшіруге маңызды болып табылатын жарық барлық кеме орын-жайларында, орындарда және кеңістіктерде электр энергиясының негізгі көзінен қорек алатын негізгі жарықтандырудың стационарлық шамдары орнатылуы тиіс.
      Негізгі жарықтың шамдарға қосымша ретінде апаттық жарық беру шамдары орнатылуы тиіс орын-жайлар, орындар және кеңістіктер тізімі осы Қағиданың 5232 тармақтың 1 тармақшасында және 5729 тармақтың келтірілген.
      5029. Қалпақтарына механикалық зиян тиуі мүмкін орын-жайларда және кеңістіктерде орнатылған шамдар қорғаныш торларымен жабдықталуы тиіс.
      5030. Шамдарды орнату кабельдердің және жақын орналасқан материалдардың рұқсат етілген температурадан асып қызып кету мүмкіндігі болмайтындай болып орындалуы қажет.
      5031. Люминесцентты шамдармен жарықтандырылатын және механизмдердің көзге көрініп айналып тұратын бөліктері орналасқан шамдармен жарықтандырылатын орын-жайларда және орындарда стробоскопиялық эффектіні жоюға арналған шаралар қабылдануы қажет.
      5032. Сыртқы жарықтандырудың шамдары кеме жүргізу кезінде жарықтық кедергісі туындамайтындай болып орнатылуы қажет.
      5033. Осы Қағиданың 426 тарауы 3-параграфына сәйкес кернеудің ауытқуы кезінде жанудың толассыздығын қамтамасыз етпейтін разрядты шамды шамшырақтармен жарықтандырылатын орын-жайлардағы және кеңістіктерде сондай-ақ қызатын шамдары бар шамшырақтар да көзделуі қажет.
      5034. Аккцмуляторлық және басқада жарылғыш қауіпі бар орын-жайлар жапсарлас қауіпсіз орын-жайлардан газ өткізбейтін шыны тесіктер арқылы немесе орын-жай ішіне орнатылған жарылудан сақтандырылған шамдар арқылы жарықтандырылуы қажет (осы Қағиданың 434 -тармағы).

455. Негізгі жарықтың электрлік тізбегін қоректендіру

      5035. Неізгі жарықтың тарату қалқандары бөлек фидерлер бойынша қорек алуы қажет. Негізгі жарықтың қалқандарынан қуаты 0,25 кВт дейн жететін жауапсыз белгіленудегі электрлік жетектерді және номиналдық тоғы 10 А дейін бөлек каюталық электрлік жылытқыштарды қоректендіруге  рұқсат беріледі.
      5036. Жарықтандырудың ақырғы тізбектерін қорғау қондырғысы ток бойынша 16 А аспайтын номиналдық жарғысы болуы қажет, электрэнегриясының қосылған тұтынушыларының жүктемесінің сомалық тоғы жарғы тоғының 80 % аспауы қажет.
      Жарықтың ақырғы тізбектеріндегі жарық беретін нүктелердің саны осы Қағиданың 469-қосымшасында келтірілгендерден аспауы қажет. Каюталық желдеткіштер және басқада тұрмыстық құралдар жарықтың ақырғы тізбектерінен қорек алады.
      5037. Коридорлардың, машиналық орын-жайлардың, валды сымдардың туннелдері осылай орналасқан тәуелсіз фидерлер кем дегенде екеуінен қорек алады, тіптен екі фидерлердің бірі істен шыққан жағдайда жарықтың көп және бірқалыпты берілуі қамтамасыз етілуі тиіс. Жарықтандырудың секциаландырылған шиналарын басты тарату қалқанында пайдаланған жағдайда шиналардың әртүрлі секциаларынан қорек алатын бұл фидерлер әртүрлі топтық қалқандардан қорек алуы тиіс.
      Аз қуатты электрлік қондырғылы жүк кемелері үшін машиналық орын-жайды қоспағанда көрсетілген орын-жайларды топтық қалқаннан бір фидер арқылы немесе басты тарату қалқан арқылы жарықтандыруға рұқсат беріледі.
      5038. Адамадар тұратын орын-жайлардағы жергілікті жарық беретін шамдар, сондай-ақ штепсельдік розеткалар жарық беретін қалқаннан жалпы жарық беретін қоректендіру фидерінен басқа бөлек фидерден жарық беретін фидерден қорек алуы қажет.
      5039. Егер кеме басты өртке қарсы аймақтарға бөлінсе әр аймаққа жарық беру басқа өртке қарсы аймақтардың жарығын қоректендіретін фидерлерге қарамастан екі фидер бойынша қорек алу қажет.
      Жарықтандыру фидерлер бір аймақтағы өрт басқа аймақтардағы жарықты қоректендіретін фидерлерге мүмкіндігінше зиян тигізбейтіндей болып орнатылуы қажет.
      Басты тарату қалқанында жарықтандырудың секциаландырылған шиналарын пайдаланған жағдайда мұндай фидерлер шиналардың әртүрлі секцияларынан қорек алады.
      5040. Негізгі жарықтандыру энергияның негізгі көздері және/немесе негізгі жарықтандырудың трансформаторлары орналасқан орын-жайларда егер олар бар болса өрт кезінде немесе басқа апаттық жағдайда апаттық жарық бергіш жұмыстан шықпайтындай етіп орындалуы тиіс.
      5041. Трюмдерге жарық беретін стационарлық шамдар арнаулы тарату қалқанынан қорек алуы тиіс. Бұл қалқанда коммутациялық және қорғаныс аппратурасынан басқа жарықтандырудың бөлек тізбектерінің қосылуы туралы хабарлайтын жарық дабылы қарасытыруы қажет.
      Аз қуатты қондырғылы кемелер үшін меңгерлік рубкада орналасқан тарату қалқанына трюмдер шамдарын жарықтандыруға рұқсат беріледі; трюмдердің жарық беретін шамдарының қоректену тізбегінде кернеудің бары туралы хабар беретін жарық дабылы талап етіледі.

456. Апаттық жарық

      5042. Осы Қағиданың 5232 тармақтарының 1) тармақшасында және 5729 -тармағында 1 тармақшасында көрсетілген бөлек орын-жайларды, орындарды және кеңістіктерді жарықтандыру апаттық жарықтандыру кезінде негізгі жарықтандыру кезінде жалпы жарықтандырудың 10% төен болмауы қажет (осы Қағиданың 459-тарауы). Егер апаттық жарықтандырудың желісінен қоректенетін штепселдік розеткалар көзделсе машиналық орын-жайдағы апаттық жарқ беретін шамдардың жарығы жалпы жарықтандыру кезінде 5 % құрауына рұқсат беріледі.
      Бұл жарық эвакуация орынына шығатын жолды тез тауып алатындай болуы тиіс (немесе 0,5 лк жарықтандыруды қамтамасыз ететін).
      5043. Осы Қағиданың 5042 -тармағында талап етілген жарықтандыруды алу үшін қызатын шырақты апаттық жарық беретін шамдар люминесцентті шамдармен араластырыла алады.
      5044. Негізгі жарықтың шамдарын апаттық жарықтың шамдары ретінде егер олар энергияның апаттық көздерінен ала алса ғана пайдалануға болады.
      5045. Апаттық жарықтың желісі электр энергиясының апаттық көздері және/немесе апаттық жарықтандырудың трансформаторлары орналасқан орын-жайларда өрт кезінде немесе басқа апаттық жағдайда негізгі жарық бергіштің жүйесі жұмыстан шықпайтындай етіп орындалуы тиіс.
      5046. Апаттық жарық үшін орнатылған аккумуляторлары және оларға негізгі жарықтандырудан автоматты түрде қуат беретін стационарлық шамдар қолданылады.
      5047. Апаттық жарықтың шамының және аралас шамдар плафондарының әр-қайсысы қызыл түспен белгіленуі қажет.

457. Жарықтандыру тізбектеріндегі сөндіргіштер

      5048. Жарықтандырудың барлық тізбегінде екікерағарлы сөндіргіштер қолданылуы тиіс.
      Құрғақ және қызметтік орын-жайларда бір шамдарды сөндіретін тізбектердегі біркерағарлы сөндіргіштерді немесе номиналдық тоғы 6 А аспайтын шамдар тобын, сондай-ақ қауіпсіз кернеулерге шамдарды пайдалануға рұқсат беріледі.
      5049. Сыртқы жарық беретін стационарлық шамдар үшін меңгерлік рубкадан немесе жоғары палубадағы басқада тұрақты вахталық бекеттен барлық шамдарды сөндіретін орталықтандырылып көндіретін кондырғы көзделуі тиіс.
      5050. Өрт сөндіру станциясының орын-жайларының жарық беру тізбектерін сөндіргіштері осы орын-жайлардың ішкі жағында орналасулары қажет.
      5051. Еркін тұрған тарату қалқанының артындағы жарықты өшіргіштер әрбір кіреберісте тарату қалқанының артында орналасуы қажет.
      5052. Апаттық жарықтандырудың тізбегінде шамдардың жергілікті сөндіргіштері қолданылмауы тиіс.
      Қалыпты жағдайда негізгі жарықтың шамдары болып табылатын жергілікті сөндіргіштерді апаттық жарықтың шамдарының тізбегінде пайдалануға рұқсат беріледі.
      Апаттық жарық меңгерлік рубкада сөндіргіштермен жабдықталуы тиіс.
      Қалыпты жағдайда жалпы жарықтандырудың шамы болып табылатын құтқару жарақтарын қоятын орынның апаттық жарықтандырғыш шамы кемеде тоқ сөнгенде автоматты түрде өздігінен қосылуы тиіс.

458. Төменгі разрядты шамдар

      5053. Төменгі разрядты шамдардың дроссерлері мен конденсаторлары жерлендірілген металл бүркенішпен мұқият қорғалуы тиіс.
      5054. 0,5 мкФ және одан да жоғары сыйымдылықты конденсаторлар разрядты қондырғылармен жабдықталуы тиіс. Разрядты қондырғы конденсаторды сөндіргенен кейін 1 минут ішінде оның кернеуі 50 В аспайтындай болып орындалуы қажет.
      5055. Жоғары индуктивті кедергілі дросселдер мен трансформатор шамдарға жақынырақ орналасулары қажет, себебі олар сол шамдарға арналған.
      5056. 250 В жоғары кернеумен қоректендірілетін төмен разрядты шамдар кернеу туралы ақпарат беріп тұратын алдын-алатын жазбалармен қамтамасыз етілуі тиіс. Мұндай кернеулі шамдардың бөлшектері қорғалулары тиіс.

459. Штепсельді розеткалар

Жарықталғандық

      5057. Ауыспалы жарықтандыруға арналған штепселдік розеткалар жоқ дегенде мына жерлерде орнатылулары қажет:
      палубада брашпил жанында;
      гирокомпас орын-жайында;
      радиоқондырғыларды түрлендіргіш орын-жайларда;
      меңгерлік қондырғының орын-жайында;
      апаттық агрегаттың орын-жайында;
      машиналық орын-жайларда;
      басты тарату қалқаның артында;
      арнаулы электрлік орын-жайларда;
      есу валының туннелінде;
      меңгерлік рубкада;
      радиорубкада;
      шығырдың орналасу ауданында; лага және эхолот қоршауының ауданында;
      желдеткіштің және ауаны жаңарту қондырғыларының орталықтандырылған орын-жайларында.
      5058. Әртүрлі кернеумен қоректендірілетін штепселдік розеткалар бір кернеуге арналған ашалардың әлдеқайда жоғары кернеуге арналған розеткамен қосылуын болдырмайтын құрылымға ие болуы тиіс.
      5059. Ашық палубада орнатылған ауыстырмалы жарықтандыруға және электр энергиясын басқада тұтынушыларына арналған штепселдік розеткалар штепсельдік ажыратқышпен төмен қарай бекітілуі қажет.
      5060. Машиналық орын-жайларда төсеніштен төмен, жанар-жағармай және май сепараторларының орын-жайларында немесе мақұлданған қауіпсіз түрдегі жабдықтар талап етілетін орындарда штепсельдік розеткалар орнатылмауы қажет.
      5061. Бөлек орын-жайлардың және кеңістіктердің жарықталуы осы Қағиданың 470- қосымшасында көрсетілгеннен кем болмауы қажет. Көрсетілген талаптар 30 В төмен кернеумен қоректендірілетін жарықтандыруы бар кемелерге қатысы жоқ.
      Осы Қағиданың 470-қосымшасында көрсетілген жалпы жарықтандырудың нормасы орын-жайдың палубасынан 800 мм деңгейіне қатысты, ал жалпы және жергілікті жарықтандырылудың нормасы жұмыстың үстіңгі деңгейіне жатады.

460. Дабыл-айырмалық шамдар

      5062. Дабыл-айырмалық шамдар қалқанынан жекелеген фидерлер бойынша отындық, борттық және азықтық шамдар, ал маневр жасауда шектелген тіркемелі, итеретін, балық аулайтын, лоцмандық кемелерде және әуе жастышшасындағы кемелерде – сондай-ақ Кеме қатынасы тіркелімінің талаптарында аталған отындық және азықтық шамдар қорек алуы тиіс.
      5063. Дабыл-айырмалық шамдар қалқаны екі фидер бойынша қорек алуы тиіс:
      1) бірінші фидер бойынша апатты бөлу қалқаны арқылы басты бөлу қалқанынан;
      2) екінші фидер бойынша жақын маңдағы апатты бөлу қалқанынан қорек алмайтын топтық қалқаннан.
      Осы Қағиданың 5000 -тармағына сәйкес рульдік рубкада орналасқан және қорек алатын пультта дабыл-айырмалық шамдарды басқару құралдарын орнатуға жол беріледі.
      Электр энергиясының негізгі көзі аккумулятор батареясы болып табылатын және негізгі таратушы қалқан рульдік рубкада орналастырылған кемелер үшін дабыл-айырмалық шамдарды басқаруға тікелей негізгі таратушы қалқаннан жүргізуге рұқсат етіледі.
      5064. Дабыл-айырмалық шамдар қоректену желілеріне ашалық ағытпалы майысқақ кабелмельмен қосылуы тиіс.
      5065. Дабыл-айырмалық шамдардың қоректену тізбегі екі сымды жүйе бойынша орындалуы тиіс, және әр тізбекте дабыл-айырмалық шамдардың тарату қалқанында орналасқан екі полюсті ажыратқыш қарастырылуы тиіс.
      5066. Дабыл-айырмалық шамдардың әрбір қоректену тізбегі екі сымда да қорғанысы және Кеме қатынасы тіркелімінің талаптарына сәйкес дабыл-айырмалық шамдардың қосылғаны туралы индикациясы болуы тиіс.
      Қосылу туралы индикацияның құрылғысы орындалып және оның бұзылуы дабыл-айырмалық шамдардың сөнуін тудырмайтындай орнатылуы тиіс.
      Тарату қалқанында шамдардың әрекетінің дабылдық жүйесін қосқанда дабыл-айырмалық шамдардың қорек алатын кернеуініңің түсуі 30В атаулы қысымда - 5% және 30В жоғары қысым болғанда - 3% аспауы тиіс.
      5067. Осы Қағиданың 5066 -тармағында талап етілетін қосылу туралы индикацияға қарамастан қосылып тұрған ажыратқыш болғанда кез-келген дабыл-айырмалық шамдардың істен шыққаны жағдайында автоматты түрде жұмыс істеп тұрған жарықтық және дыбыстық дабыл алдын-ала қарастырылуы тиіс.
      Дабылдың қоректенуі дабыл-айырмалық шамдар қалқаны қорегінің көзі мен фидерінен гөрі басқа көзден не фидерден немесе аккумулятор батареясынан жүзеге асырылуы тиіс.
      5068. Дабыл-айырмалық шамдарда қолданылатын лампалар мен патрондар Теңіз кемелерін жабдықтау қағидасының 62-тарауының талаптарына жауап берулері тиіс.

461. Тікұшақ алаңдарының жарық-сигналды және жарық беру құралдары

1-параграф. Жалпы талаптар

      5069. Тік ұшақты қондыруға арналған алаңның жарық-сигналды және жарық беру құралдары қолданылатын Кеме қатынасы тіркелімінің талаптарын қанағаттандыру қажет.
      5070. Тік ұшақты қондыруға арналған жарық-сигналды және жарық беру құралдары ең кемінде мыналарды қамтамасыз етуі тиіс:
      1) қондыратын алаңның периметр белгілерін (шекаралары);
      2) қондыратын зоналарды жарықтандыру;
      3) қондыру зонасындағы үлкейтілген конструкциялардың мағынасы.
      5071. Осы мақсаттан үшін пайдаланылатын жалындардың IP56 төмен емес қорғау деңгейі және осы қағиданың 2-кіші бөлімінде көрсетілген ішкі ықпалдар кезінде сенімді жұиыс істеуі тиіс.
      5072. Барлық жарық-сигналды және жарық беру құралдары, сондай-ақ қондыру алаңдарының шегіндегі басқа электр жабдықтар, тік ұшақтарға май құю постылары және ангарлар кемінде Т3 сыныбына және ІІА кіші тобына сәйкес келетін жарылыстан қорғалған типті және жарылыстан қорғау деңгейі болуы тиіс
      5073. Жалындар өзінің жарық-техникалық сипаттамаларына қатынасты, тиісті қорытындысымен немесе Азаматтық авиацияның құзыретті органының куәлігімен расталуы тиіс ХААҰ-ның талаптарын (бұдан әрі – Халықралық Азаматтық Авиация Ұйымы) қанағаттандыруы тиіс.
      5074. Осы бөлімде көрсетілген жарық-сигналды және жарық беру құралдарын қоректендіру, қоректі қорек жоғалған кезде атоматты ауыстырып қосатын негізгі және авариялық қорек көзінен алатын бөлек таратқыш қалқаннан жүзеге асырылуы тиіс.

2-параграф. Периметрдің белгілеу жалындары

      5075. Қондыратын зоналардың периметрлерін белгілеу сигналды –ажыратқыш тізбегі (шекарасының) кемінде қуаты 40 Вт кем емес 8 айналма жалыннан тұруы және қондырылатын зона шеарасының айналасында орналасуы тиіс.
      5076. Көршілес жалындар арасының арақышқтығы 3 метрден асуы тиіс.
      Периметрдің белгілеу жалындары сары түсті болуы тиіс. Кейіннен олардың кезектесуімен сары және көк түсті жалындарды пайдалануға рұқсат етіледі
      5077. Жалындар екі тәуелсіз тізбекке бөлінуі және қоректі тізбектің біреуінің қорегі жұмыс істемей қалғанда периметрдің жалын белгілейтін 50 % жұмысқа қабілетті болып қалатындай етіп алуы тиіс.
      5078. Монтаждаудан кейін жалынның қалпақтары қондырылатын алаңның деңгейінен 150 мм жоғары асуы тиіс.

3-параграф. Қондыру зоналарын жарықтандыру

      5079. Қондыру зонасы және желдің бағытын көрсеткіш тиісті үлгіде жарықтандырылуы тиіс. Бұл мақсаттар үшін тамлыжыған түстерді қуатты жарықтандырғыш құралдар пайдаланылуы мүмкін.
      5080. Жарықтандыру құралын орнату кезінде тікұшақ ұшқышы ұшу, қону және маневрлеу кезінде көзін шағылыстыру ды болдырмайтын тиісті шаралар қабылдануы тиіс.

4-параграф. Бөгейтін- сақтандырғыш жалындар

      5081. Ұшқыштардың, барлық маңызды жоғары конструкциялардың және объектілердің, қондырманың элементетрі сияқты айдау, технологиялық колонналарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, арнайы бөгейтін-сақтандырғыш қызыл түсті жалындармен белгіленуі тиіс.
      5082. Қондыру алаңының деңгейінен 15 метрге және одан жоғары асатын конструкциялар және объектілер, констукрцияның ең жоғарғы нүктесінен бастап әрбір 10 метр сайын барлық ұзына бойы бөгейтін жалындармен белгіленуі тиіс.
      5083. Бөгегіш-сақтандыру жалыны ретінде қуаты 40 Вт кем емес айналма жалындар қолданылуы тиіс.
      5084. Жалындар бірнеше тәуелсіз тізбектерге бөлінуі және қоректі тізбектің біреуінің қорегі жұмыс істемей қалғанда бөгегіш-сақтандыру жалындарының негізгі бөлігі жұмыс қа қабілетті күйінде қалатындай етіп алуы тиіс.

7-кіші бөлім. Ішкі байланыс және сигнал беру

462. Машина электр телеграфтары

      5085. Машина телеграфтары осы тараудың талаптарынан басқа осы Қағиданың 2721 -тармағы талаптарына жауап беруі тиіс.
      5086. Машина телеграфтары қоректену тізбегінде кернеудін бары туралы көзбе-көз сигнал берумен және қоректену тізбегінде кернеудін жоғалуы туралы дыбыстық сигнал берумен жабдықтануы тиіс.
      5087. Рульдік рубкада орнатылған машина телеграфтарының реттелетін көмескі жарығы бар шкаласы болуы керек.
      5088. Машина телеграфтары негізгі тарату қалқандарынан немесе навигациялық құрылғылардан қорек алуы тиіс.
      Егер кемеде кемені басқарудың бірлескен пульты қолданылса, машина телеграфы осы пульттан қорек ала алады.
      5089. Рульдік рубкада машина телеграфының датчигін орнату кеменің жүруі туралы бұйрықты беру кезінде құрылғының жедел тұтқасы кеменің бағытымен жылжитындай болуы тиіс. Тұтқаның тік қалпы «тоқта» бұйрығына сәйкес келуі тиіс.
      5090. Машина телеграфтарын, қашықтықтан басқару құрылғыларын орнату кезіндебасқару пульттерінің қиғаш панельдерінде реттелетін қадамдардың негізгі қозғалтқыштары мен бұрамалары болып «тоқта» қалпындағы тұтқа пульттың тегістігіне перпендикуляр орналастырылып, дәл осы қалыпта тіркелуі тиіс.
      5091. Бір-біріне жақын орналасқан екі және одан көп телеграф болған жағдайда (бір палубада) кез-келгеніне бұйрық беру және жауап алу қосымша қайта қосылусыз барлық телеграфтармен бір мезгілде индикациялануы тиіс.
      Басқа балубада немесе кеменің басқа бөлігінде орналасқан телеграфқа өту жүргізу көпірінде орналасқан ауыстырып қосқыштардың көмегімен жүзеге асырылуы тиіс.
      5092. Әрбір машиналы телеграфтың бұрық берілген және орындалуы туралы жауап кезінде жүріс көпіршесі мен машина жайындағы дыбыстық сигнал беруді қамтамасыз ететін дыбыстық сигнал беру құрылғысы болуы тиіс. Дұрыс жауап бермеген кезде дыбыстық сигнал беру құрылғысының әрекеті тоқтатылмауы тиіс (осы Қағиданың 2721-тармағы).

463. Қызметтік ішкі байланыс

      5093. Қосарланған байланыстың басқа түрлері болмаған кезде рульді рубка мен басты тетіктерді басқару бекеттері арасында, рульді рубка мен радио рубка арасында тәуелсіз қосарланған телефон байланысы қарастырылуы тиіс.
      Кемеде жабық немесе ашық орталық басқару бекеті болған кезде ЦПУ мен рульді рубка арасында, сондай-ақ рульді рубка және басты тетіктер мен қозғалыстарды жергілікті басқару бекеттері арасында тәуелсіз қосарланған сөйлесу байланысы қамтамасыз етілуі тиіс.
      Осы мақсатта не тәуелсіз қосарланған телефон байланысы не рульдық рубка және телефондарды жергілікті басқару бекеттеріне паралель қосылған орталық басқару бекеті арасындағы қосарланған телефон байланысы қолданылуы мүмкін.
      5094. Осы Қағиданың 5093-тармағында көрсетілген байланыс құрылғыларынан басқа, рульдық рубканың негізгі қызмет жайларымен және бекеттерімен телефон байланысының бөлек жүйесі қарастырылуы тиіс: бак, ют, діңгектегі басқару бекеті, румпельдік бөлімше, апаттық тарату қалқаны, гирокомпас, ауқымды өрт сөндіру станциясы орнадасқан жайлар (осы Қағиданың 2271-тармағының 6)тармақшасы), ескекті электр қозғалтқыштары, жүк операцияларын басқару бекеттері (мұнай құю кемелеріндегі), өрт-құтқару операцияларын басқару бекеттері (сынып символындағы өртпен күрес белгісі бар кемелерде), сондай-ақ кеменің жүзу қауіпсіздігін қамтамасыз ететін құрылғылар орналастырылған басқа да жайлар. Басты тетіктерді орталық басқару бекеті немесе басты тетіктерді жергілікті басқару бекеті мен механиктердің тұрғын жайлары арасындағы телефон байланысы қарастырылуы тиіс.
      Телефондардың орнына осы мақсаттар үшін екі жақты қатты сөйлейтін құрылғыны пайдалануға жол беріледі.
      Рульдық рубка мен көрсетілген жайлар арасында тәуелсіз қосарланған байланыс болған кезде қосымша байланыс құралдарын орнатпауға болады.
      5095. Қызметтік байланыс жүйелері абонентті шақыруды және байланыс жабдықтары орналасқан орындардың жанындағы ерекше шуылдар жағдайында сөйлесулерді анық жүргізу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс. Жоғары шуыл қарқыны бар жайларда қызметтік телефон байланысы аппараттарын орнатқан кезде шуылды жұтуға арналған шралар қолданылуы немесе қосымша телефон тұтқалары 5093 және 5094-тармақтарында көрсетілген байланыс құрылғылары үшін батареясыз телефондар қолданылуы тиіс немесе электр энергиясының негізгі көзінен және энергияның негізгі көзінен қорек жоғалған кезде автоматты түрде қосылатын, осы Қағиданың 5232 –-тармағында көрсетілген уақыт ішінде байланыс құрылғысын қоректендіруге жеткілікті сиымдылығы бар аккумуляторлық батареядан қоректендіру қарастырылуы тиіс.
      5097. Бір аппараттың зақымдануы немесе ажыратылуы басқа аппараттардың жұмыс қабілеттілігін бұзбауы тиіс.
      5098. осы Қағиданың 5093–-тармағында қарастырылған телефондар рульдік рубка мен орталық басқару бекеті арасындағы немесе рульдык рубка мен басты тетіктер мен қозғалтқыштарды жергілікті басқару бекеттері арасындағы қосарланған сөйлесу байланысы үшін орталық басқа бекетінде де, машиналық бөлімшеде де шақыру туралы дыбыстық және жарықтық дабылнамамен жабдықталуы тиіс.
      5099. Екі жақты қатты дауыс шығаратын қондырғы дербес немесе Кеме қатынасы тіркелімінің талабымен көзделген беру-трансляциялық құрылғымен бірлескен болуы тиіс. Қатты дауыс шығаратын байланыс жүйесі Кеме қатынасы тіркелімінің талаптарына жауап беруі тиіс.