Активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу және оларға қарсы провизиялар (резервтер) құру ережесін бекіту және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының""Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір нормативтік құқықтық актілеріне өзгерістер енгізу туралы" 2005 жылғы 26 наурыздағы N 116 қаулысына өзгеріс енгізу туралы

      Екінші деңгейдегі банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың қызметін реттейтін нормативтік құқықтық кесімдерді жетілдіру мақсатында, Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің (бұдан әрі - Агенттік) Басқармасы ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу мен оларға қарсы провизиялар (резервтер) құру ережесі (бұдан әрі - Ереже) бекітілсін.

      2. Мынадай қаулылардың күші жойылды деп танылсын:

      1) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының "Активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу және оларды күмәнді және үмітсіз санатына жатқыза отырып, провизиялар (резервтер) құру ережесін бекіту туралы" 2002 жылғы 16 қарашадағы N 465 қаулысы (Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 2103 тіркелген);

      2) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының "Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінде N 2103 тіркелген Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының "Активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу және оларды күмәнді және үмітсіз санатына жатқыза отырып, провизиялар (резервтер) құру ережесін бекіту туралы" 2002 жылғы 16 қарашадағы N 465 қаулысына өзгеріс және толықтырулар енгізу туралы" 2003 жылғы 1 қыркүйектегі N 327 қаулысы (Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 2525 тіркелген).

      3. Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының "Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір нормативтік құқықтық актілеріне өзгерістер енгізу туралы" 2005 жылғы 26 наурыздағы N 116 қаулысына (Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 3571 тіркелген), Агенттік Басқармасының "Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының "Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір нормативтік құқықтық актілеріне өзгерістер енгізу туралы" 2005 жылғы 26 наурыздағы N 116 қаулысына өзгеріс енгізу туралы" 2005 жылғы 27 тамыздағы N 318 қаулысымен (Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 3861 тіркелген), Агенттік Басқармасының "Бағалы қағаздар рыногында жұмыс істеу үшін мамандар даярлау жөніндегі оқу орталықтарының қызметін реттеу мәселесі бойынша Қазақстан Республикасының кейбір нормативтік құқықтық актілеріне өзгерістер енгізу туралы" 2005 жылғы 27 тамыздағы N 323 қаулысымен (Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 3846 тіркелген), Агенттік Басқармасының "Екінші деңгейдегі банктерде тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуына қойылатын талаптар жөніндегі Нұсқаулықты бекіту және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының "Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір нормативтік құқықтық актілеріне өзгерістер енгізу туралы" 2005 жылғы 26 наурыздағы N 116 қаулысына өзгерістер енгізу туралы" 2005 жылғы 30 қыркүйектегі N 359 қаулысымен (Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 3925 тіркелген) енгізілген өзгерістермен бірге мынадай өзгеріс енгізілсін:

      1-тармақтың 6)-тармақшасы алынып тасталсын.

      4. Осы қаулы 2007 жылғы 1 сәуірден бастап қолданысқа енеді.

      5. Банктерді қадағалау департаменті (Раева Р.Е.):

      1) Заң департаментімен (Байсынов М.Б.) бірлесіп осы қаулыны Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткізу шараларын қолға алсын;

      2) осы қаулы қабылданған күннен бастап он күндік мерзімде оны Агенттіктің мүдделі бөлімшелеріне, "Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығы" заңды тұлғалар бірлестігіне мәлімет үшін жіберсін.

      6. Ақпарат технологиясы басқармасы (Бейсенбаев А.Ж.) 2007 жылғы 1-наурызға дейінгі мерзімде "Статистика" автоматтандырылған ақпараттық шағын жүйені Ережеге сәйкес жетілдіруін қамтамасыз етсін.

      7. Агенттіктің Халықаралық қатынастар және жұртшылықпен байланыс бөлімі (Пернебаев Т.Ш.) осы қаулыны Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауды қамтамасыз етсін.

      8. Осы қаулының орындалуын бақылау Агенттік Төрағасының орынбасары Е.Л.Бахмутоваға жүктелсін.

Активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу және
оларға қарсы провизиялар (резервтер) құру
ережесі

      Осы Ереже "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне (бұдан әрі - Кодекс), "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы", " Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу мен қадағалау туралы" Қазақстан Республикасының Заңдарына сәйкес әзірленді және активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу және екінші деңгейдегі банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың (бұдан әрі - банктер) міндетті сақтауына қарсы провизиялар (резервтер) құру тәртібін және шарттарын белгілейді.

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Ереженің мақсаты үшін мынадай түсініктер мен ұғымдар пайдаланылады:

      1) активтер - барлық жеке және заңды тұлғаларға, оның ішінде банктерге қойылатын талаптар;

      2) инвестициялық заем (кредит) - мынадай талаптарға сәйкес келетін заем (кредит):

      заем (кредит) мерзімі бес және одан артық жылға жасалады;

      заем (кредит) шартының талаптары бойынша мерзімінен бұрын толық өтеуге тыйым салынған. Заемды ішінара өтеу заемшының бизнес-жоспарына сәйкес материалдық өндірісті, өндірістік және көлік инфрақұрылымын құру, кеңейту және жетілдіруге бағытталған кешенді іс-шараларды іске асыруды қарастыратын оның бизнес-жоспарына сәйкес заңды тұлғаға беріледі;

      3) кредит (заем) - банктің заем, лизинг, факторинг, форфейтинг операцияларын, сондай-ақ вексельді есепке алуды (банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін кредит деп банктік заем операцияларын жүзеге асыру түсіндіріледі) жүзеге асыруы;

      4) айналым капиталы бойынша кредит - ұзақ мерзімді активтерді (инвестициялар және негізгі қаражат) шегергендегі активтерден аспайтын ұйымның ағымдағы қызметін қаржыландыру үшін берілетін кредит;

      5) бірыңғай кредиттер портфелі - кредиттік тәуекелдің ұқсас сипаттамасы бар және осы Ереженің 5-тарауының тиісті талаптарына сай және банктің басқарушы органы бекіткен банктің ішкі ережесімен бекітілген кредиттер тобы;

      6) провизиялар (резервтер) - нақты активтің құнын жоғалтуға душар болуын тану, ал шартты міндеттеме жағдайында - банктің өз міндеттемелерін орындау мүмкіндігі немесе активтердің (шартты міндеттемелердің) жиынтығы бойынша шығынға душар болуын тану;

      6 -1) секьюритилендірілген активтер – "Секьюритилендіру туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 20 ақпандағы Заңына сәйкес бөлінген активтер;

      7) қамтамасыз ету құны - ағымдағы сәттегі қамтамасыз ету құнының, бағалау сәтіндегі өткізу (сату) мүмкіншілігі ескерілген рыноктық (әділ) бағасы;

      8) активті (шартты міндеттемені) қарсы жіктеу - провизияларды (резервтерді) оған қарсы аяғына дейін тиісінше құра және (немесе) тарата отырып, осының алдында жіктелген активті (шартты міндеттемені) жіктеу;

      9) шартты міндеттеме - бұл:

      банктің толық бақылауында болмайтын алдағы бір немесе бірнеше белгісіз оқиғалардың пайда болуы (пайда болмауы) кезінде ғана тану мүмкін болатын міндеттеме;

      үшінші тұлғаның пайдасы үшін және шарт талаптары негізінде пайда болған клиенттің кредиттік тәуекелдеріне жауап беретін банк қабылдаған міндеттеме.

      2. Банктер ай сайын, есепті айдан кейінгі айдың алтыншы жұмыс күні Астана қаласының уақыты бойынша 18.00 сағаттан кешіктірмей осы Ереженің 1-қосымшасына сәйкес нысандар бойынша Активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу және оларға қарсы провизиялар (резервтер) құру туралы есепті (бұдан әрі - Есеп) электронды тасымалдағыштармен, әрбір активтердің, шартты міндеттемелердің, бірыңғай кредиттердің түрі бойынша (депозиттер, кредиттер, бағалы қағаздар, дебиторлық берешек, банкте олар бойынша секьюритилендірудің шектеулі тәсілін пайдалануға уәкілетті органның жазбаша растамасы бар секьюритилендірілген активтер, банкте олар бойынша секьюритилендірудің шектеулі тәсілін пайдалануға уәкілетті органның жазбаша растамасы жоқ секьюритилендірілген активтер), бірыңғай кредиттерді олардың әр қайсысының бірыңғайлылық белгісі бойынша талдау қосымшасымен бірге жеке кесте түрінде ұсынады.

      3. Электронды тасымалдағыштағы есептер берілген деректердің құпиялылығы мен түзетілмейтіндігін қамтамасыз ететін криптографиялық қорғаныс құралы бар ақпаратты жеткізуге кепілдік берілген көлік жүйесін пайдалану арқылы жіберіледі.

      4. Ай сайын жасалатын қағаз тасымалдағыштағы есептерге бірінші басшы немесе оның орнындағы адам, бас бухгалтер қол қояды, ол мөрмен расталады және банкте сақталады. Уәкілетті органның талап етуі бойынша банктер сұрату алған күннен бастап екі жұмыс күні ішінде қағаз тасымалдағыштағы есепті береді.

      5. Электронды тасымалдағышпен, қағаз тасымалдағышпен берілген деректердің дәлме дәлдігін банктің бірінші басшы немесе оның орнындағы адам қамтамасыз етеді.

      6. Банктердің салық салынатын кірісті анықтау кезінде алып тастау құқығы бар провизиялар (резервтер) бойынша күмәнді және үмітсіз активтердің және шартты міндеттемелердің тізбесі Кодекс бойынша анықталады.

2-тарау. Активтер мен шартты міндеттемелерді жіктеу
туралы негізгі ережелер

      7. Активті және шартты міндеттемелерді жіктеу, оларды банктің бухгалтерлік есебінде көрсету банк пен оның борышкері (дебиторы) арасындағы шарт талаптарын өзгертпейді, оның ішінде банктің талап етудің (борыштың) негізгі сомасын және ол бойынша сыйақыны, сондай-ақ борышкердің (дебитордың) шарт талаптарын бұзғаны үшін айыппұл мен өсімпұлды толық көлемде алу құқығына әсер етпейді.

      8. Барлық жеке және заңды тұлғаларға, оның ішінде банктерге қойылатын актив-талаптар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Үкіметіне, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне қойылатын талаптар мен салықтар және бюджетке төленетін міндетті басқа төлемдер бойынша есептерді қоспағандағы шартты міндеттемелер жіктеуге жатады.

      Осы Ереженің мақсаты үшін уәкілетті орган Standard & Poor's агенттігінің рейтинг бағасымен бірге сондай-ақ Moody's Investors Service және Fitch агенттіктерінің рейтинг бағаларын таниды.

      8-1. Секьюритилендірілген активтер осы Ережеге сәйкес жіктелуге жатады. Банкте олар бойынша секьюритилендірудің шектеулі тәсілін пайдалануға уәкілетті органның жазбаша растамасы бар секьюритилендірілген активтер бойынша провизиялар құрылмайды.

      9. Осы Ереженің 8-тармағының талаптарын ескеріп, банктің бағалы қағаздар портфеліндегі бағалы қағаздар мына жағдайлардан басқа жағдайда жіктелуге жатады:

      Standard & Poor`s агенттігінің "ВВВ-"-дан төмен емес халықаралық рейтинг бағасы бар немесе басқа да рейтингтік агенттіктердің біреуінің осындай деңгейдегі рейтингі, немесе Standard & Poor`s агенттігінің ұлттық шәкілі бойынша "kzAAA"-дан төмен емес немесе басқа да рейтингтік агенттіктердің біреуінің осындай деңгейдегі рейтингі бар борыштық бағалы қағаздар;

      Standard & Poor`s агенттігінің "ВВВ-"-дан төмен емес халықаралық рейтинг бағасы бар немесе басқа да рейтингтік агенттіктердің біреуінің осындай деңгейдегі рейтингі, немесе Standard & Poor`s агенттігінің ұлттық шәкілі бойынша "kzAAA"-дан төмен емес немесе басқа да рейтингтік агенттіктердің біреуінің осындай деңгейдегі рейтингі бар эмитенттер акциялары.

      10. Банк инвестициялары (салымдары) заңды тұлғаның акцияларына (жарғы капиталындағы қатысу үлесі), сондай-ақ Standard & Poor`s агенттігінің "ВВВ-"-дан төмен емес тәуелсіз рейтингі немесе басқа да рейтингтік агенттіктердің біреуінің осындай деңгейдегі рейтингі бар шет мемлекеттердің орталық үкіметтері шығарған мемлекеттік мәртебесі бар бағалы қағаздар жіктелуге жатпайды.

      11. Банктер осы Ережеде белгіленген тәртіппен активтер мен шартты міндеттемелерге байланысты болуы мүмкін жоғалтуларға қарсы провизияларды (резервтерді) қалыптастырады.

      Банк провизияларды (резервтерді) активтер мен шартты міндеттемелердің құнсыздануы кезінде қалыптастырады - активтер мен шартты міндеттемелердің құнын заемшының шарт талаптарына сәйкес не осындай орындамаудың (тиісінше орындамау) (бұдан әрі - кредиттік тәуекел) нақты қаупінің болуы кезінде банк алдындағы активтер мен шартты міндеттемелер бойынша міндеттемелерді орындамауы не тиісінше орындамауы салдарынан активтің және шартты міндеттеменің құнының жоғалуы кезінде.

      12. Активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу (қарсы жіктеу) және провизияларды (резервтерді) қалыптастыру мынадай талаптар негізінде жүзеге асырылады:

      активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу (қарсы жіктеу) және провизияларды (резервтерді) қалыптастырудың нақты іс-қимылдарының осы Ереженің және Банктің ішкі саясатының талаптарына сәйкес келуі;

      активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу (қарсы жіктеу) және провизияларды (резервтерді) оған қарсы қалыптастыру аясына қатысты барлық ақпаратты кешенді және объективті талдау;

      активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу (қарсы жіктеу) және провизияларды (резервтерді) қалыптастырудың уақтылылығы және есепте және есеп беруде провизиялар (резервтер) мөлшерінің өзгеруін көрсетудің шынайылығы.

      13. Активтер және шартты міндеттемелер стандартты және жіктелген болып бөлінеді.

      Жіктелген актив талап ету шарт талаптарына сәйкес орындалмаған активті не ол бойынша талап ету толық көлемде орындалмайтындығы немесе жалпы орындалмайтындығы туралы негіздеуші болжалдың бар екендігіне байланысты активті білдіреді. Жіктелген шартты міндеттеме банктің өз міндеттемелерін орындау болжалы бар шартты міндеттемені білдіреді.

      Жіктелгенге жатпайтын актив пен шартты міндеттеме стандартты болып табылады.

      14. Жіктелген активтер мен шартты міндеттемелер мынадай санаттарға бөлінеді:

      1) күмәнді;

      2) үмітсіз.

      15. Кредиттерді (инвестициялық заемдардан (кредиттерден), бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілген кредиттерден, жеке тұлғаларға берілген тұрғын үй заемдарынан басқа) басқа банктерге орналастырылған банк депозиттерін (оның ішінде банктің корреспонденттік шоттарын), бағалы қағаздарды, дебиторлық берешекті және шартты міндеттемелерді жіктеу осы Ереженің 3, 4, 6 және 7 тарауларында белгіленген ерекшеліктер ескеріле отырып, осы Ереженің 2-қосымшасында көрсетілген критерийлерге сәйкес жүзеге асырылады.

      16. Инвестициялық заемдарды (кредиттерді) және олармен байланысты шартты міндеттемелерді жіктеу осы Ереженің 3, 6 және 7-тарауларында белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, осы Ереженің 3-қосымшасында көрсетілген критерийлерге сәйкес жүзеге асырылады.

      17. Бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілген кредиттерді жіктеу осы Ереженің 5-тарауында көрсетілген критерийлерге сәйкес жүзеге асырылады.

      18. Жеке тұлғаларға берілген ипотекалық тұрғын үй заемдарын жіктеу осы Ереженің 3, 5, 6 және 7-тарауларында белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, осы Ереженің 4-қосымшасында көрсетілген критерийлерге сәйкес жүзеге асырылады.

      19. Егер банктің сол бір ғана адамға бірнеше талабы (кредитті, дебиторлық берешекті, шартты міндеттемелерді және басқа талаптарды қосқанда) болса, онда мұндай талаптар қамтамасыз ету сапасының және мақсатты қолданудың критерийінен басқа осы тұлғаға қойылатын талаптардың біреуі бойынша төмен сападағы жіктеу санатымен бірдей жіктеледі.

      Жіктелетін санат төмен критерийлердің бірі бойынша мына жағдайда бірдей бағаланады:

      1) қаржылық жай-күй;

      2) жіктелген актив бойынша төлемдердің кез-келгенін өтеу жөніндегі мерзімі өткен берешектің болуы;

      3) мерзімін ұзартудың болуы;

      4) басқа да мерзімі өткен міндеттемелердің болуы;

      5) басқа кредиторлар алдындағы есептен шығарылған берешектің болуы;

      6) заемшыда (борышкерде) рейтинг болуы.

      Кредитті қамтамасыз ету мен мақсатсыз қолдану үлесі әр талап бойынша жеке бағаланады.

      Осы тармақтың талабы бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілген кредиттерге және жеке тұлғаларға берілген тұрғын үй заемдарына таратылмайды.

      20. Осы Ереженің 2-қосымшасында көрсетілген критерийлерге сәйкес жіктелетін актив, шартты міндеттеме активтердің, шартты міндеттемелердің екі жіктелген санаттары арасында аралық жағдайға ие болатын болса, онда ол осы активті, шартты міндеттемені мейлінше төмен алуға негіз болады.

      21. Банктердің заемшылардың (борышкерлердің) кредит төлеу қабілеттілігін талдауда, оның ішінде заемшының қаржылық жағдайын және алынған кепілдің құнын бағалау кезінде қолданылатын критерийлер, сондай-ақ осы Ережелерге сәйкес провизиялар (резервтер) құру жөнінде шешім қабылдау және орындау рәсімдері осы Ережемен, сондай-ақ банктің кредиттік, инвестициялық және есеп саясатын анықтайтын ішкі құжаттарымен, оның ішінде мынадай талаптармен реттеледі:

      осы Ережеге сәйкес активтерді жіктеуге мүмкіндік беретін кредиттік тәуекелді бағалау жүйесімен, оның ішінде кредиттер сапасын бағалаудың мейлінше нақтыланған рәсімдермен;

      құжаттамалық ресімдеу және кредиттер мен шартты міндеттемелерді бағалауды растау тәртібі;

      провизияларды (резервтерді) қалыптастыру жөніндегі шешімдерді қабылдау және орындау рәсімдері;

      активтер бойынша сыйақы төлеуді есептеудің және тоқтата тұрудың тәртібі;

      сала бойынша пайдаланылатын ақпарат көздерін, баға берудегі қажетті басқа қосымша мәліметтерді сипаттауды қосқандағы заемшы қызметі аясындағы сала ерекшеліктерін ескере отырып, заемшының қаржылық жай-күйін бағалау жөніндегі рәсімдер;

      қамтамасыз етуді бағалау жөніндегі әдістерді, ережелерді және рәсімдерді бағалау, сипаттау тәртібі;

      өзге де маңызды талаптар және ережелер.

3-тарау. Кредиттерді жіктеу ерекшеліктері

      22. Кредиттерді жіктеу олардың қамтамасыз етілу сапасына, заемшының қаржылық жағдайына, оның кредиттік тарихына, заемшының бұрын банктерден алған кредиттерінің жіктелу санатына және оның есептелген сыйақысымен бірге толық қайтарылу ықтималдылығына әсер етуші басқа факторларға байланысты жүзеге асырылады.

      23. Банкаралық кредит осы Ереженің 4-тарауының талаптарына сай басқа банктерде орналастырылған депозит ретінде жіктеледі.

      24. Банктерге арналған пруденциалдық нормативтер есебінің әдістемесі жөніндегі уәкілетті органның талаптарына сәйкес есептелген банктің меншікті капиталының шегінің 0,02% аспайтын бөлігіндегі айналым капиталымен алынған кредиттер осы Ереженің 2-қосымшасына сәйкес жіктеледі.

      25. Егер кредит берудің жалпы мерзімін ұлғайту заемшының қаржылық жағдайының нашарлауымен байланыссыз болған жағдайда және оның банк алдында мерзімі өткен борышы және (немесе) банк есептен шығарған мерзімі өткен борышы болмаған жағдайда, бұл мерзімді ұзарту болып есептелмейді, бірақ 1 (бір) реттен артық емес.

      Егер Шарт бойынша (Бас келісім аясында жасалған шарттарды қосқанда) төлем мерзімін өзгерту заемшының қаржылық жағдайының нашарлауымен байланыссыз болған жағдайда және оның банк алдында мерзімі өткен борышы және (немесе) банк есептен шығарған мерзімі өткен борышы (кредитті мерзімінен бұрын өтеуге байланысты кестелердің өзгеруі ескерілмейді) болмаған жағдайда, бұл мерзімді ұзарту болып есептелмейді, бірақ 3 (үш) реттен артық емес.

      26. Инвестициялық заемдардан (кредиттерден) басқа 2 (екі) жылдан артық мерзімге берілген кредит бойынша сыйақыны өтеу кредитті өтеу мерзіміне дейінгі соңғы жылы көзделген болса немесе осы кредит бойынша сыйақы төлемінің кестесі болмаған болса, сондай-ақ банктік заем шартының мәтінінде сыйақы төлеудің кезеңдігін айқындайтын тұжырымдама болмаса, онда осы Ереженің 2 қосымшасына сәйкес анықталған осы кредиттің жіктелім санаты бір санатқа төмендетіледі.

      27. Қазақстан Республикасынан тысқары қалып отырған (тіркелген) жылжитын, жылжымайтын мүлікке қамтамасыз ету Тауар түрінде қабылданса кредит қамтамасыз етілмеген болып табылады.

      28. Заемшы тарапынан т иісті хеджирлеу құралымен жабылмаған тиісінше түскен валюталық ақшасы және (немесе) валюталық тәуекелі жоқ, заемшылардың қаржылық жай-күйінің жіктелім санаты осы Ереженің 2-қосымшасына немесе 3-қосымшасына сәйкес анықталған заемшыларға шетел валютасымен берілген кредиттер бойынша жіктелім санаты бір санатқа төмендетіледі.

4-тарау. Банктің басқа банктерге орналастырылған
депозиттерін жіктеу ерекшеліктері

      29. Standard & Poor`s агенттігінің А тобынан төмен емес тәуелсіз рейтингі немесе басқа да рейтингтік агенттіктердің біреуінің осындай деңгейдегі рейтингі не Қазақстан Республикасының тәуелсіз рейтингінің бір деңгейінен кем емес тәуелсіз рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент банкінде орналастырылған (ашылған) депозит (оның ішінде корреспонденттік шот) қаражатты депозиттен, оның ішінде корреспонденттік шоттан аудару бойынша кешіктіру жоқ болған жағдайда стандартты ретінде жіктеледі.

      30. Банк Standard & Poor`s агенттігінің А тобынан төмен емес тәуелсіз рейтингі немесе басқа да рейтингтік агенттіктердің біреуінің осындай деңгейдегі рейтингі бар шетел банкінде корреспонденттік шотын ашқан жағдайда құжаттамалық расталған деректер негізінде жарты жылда бір реттен кем емес уақытта оның қаржылық жағдайына мониторинг жүргізеді.

      Standard & Poor`s агенттігінің А тобынан төмен емес тәуелсіз рейтингі немесе басқа да рейтингтік агенттіктердің біреуінің осындай деңгейдегі рейтингі бар не Қазақстан Республикасының резидент банкінде Қазақстан Республикасының тәуелсіз рейтингінің бір позициясынан төмен тәуелсіз рейтингі бар шетел банкінде депозит орналастырған не корреспонденттік шот ашқан жағдайда банк құжаттамалық расталған деректер негізінде тоқсанына бір рет оның қаржылық жағдайы мониторингін жүргізеді.

      Депозит орналастырған не корреспонденттік шот ашылған банктің қаржылық жай-күйін анықтауға қажетті мониторинг болмаған жағдайда осы активтің осы Ереженің 2 қосымшасына сәйкес белгіленген жіктеу санаты бір санатқа төмендейді.

5-тарау. Бірыңғай кредиттерді жіктеу ерекшеліктері

      31. Банктер провизияларды (резервтерді) бірыңғай кредиттер портфелі бойынша қалыптастырады.

      32. Банктерге арналған пруденциалдық нормативтер есебінің әдістемесі жөніндегі уәкілетті органның талаптарына сәйкес есептелген банктің меншікті капиталы шегінің 0,02% аспайтын тәуекелді бағалау күніндегі бір заемшыға арналған тәуекелге баға берудің жиынтық мөлшері бірыңғай кредиттер портфеліне енгізіледі.

      33. Бірыңғай деп топталған кредиттерге банктің ішкі кредиттік саясатымен белгіленген талаптар бойынша ұсынылған, сонымен қатар әрбір кредиттің бір заемшыға берілетін шегінің жиынтығы осы Ереженің 32 тармағымен белгіленген мәнге сәйкес келуі керек.

      34. Бірыңғайлылықты топтастырудың тәртібін, әдісін, мерзімін қосқандағы оның белгісі, сондай-ақ осындай кредиттерге қарсы провизияларды (резервтерді) жіктеу (қарсы жіктеу) және қалыптастыру (тарату) банктің ішкі кредиттік саясаты бойынша жеке ашылады.

      Кредиттердің бірыңғайлылық белгісіне мыналар жатады:

      заемшы түрі;

      кредит беру технологиясы;

      беру мақсаты;

      қамтамасыз ету түрі;

      кредит беру мерзімі;

      банктің ішкі кредиттік саясаты бойынша анықталған әртүрлі кредит беру бағдарламасы бойынша өзге де белгілер.

      Кредиттердің бірыңғайлылық белгісіне мыналар жатпайды:

      мерзімі өткен борыштардың болуы немесе болмауы;

      мерзімі өткен борыштар күндерінің саны;

      жеке алынған кредиттер бойынша кредиттік тәуекелдер деңгейі;

      мерзімін өткізулер саны.

      35. Банктер кредиттердің бірыңғайлылық белгісін, сондай-ақ банктің меншікті капиталы шегінің 0,02% аспайтын бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілген кредиттер мөлшерін банктің ішкі кредиттік саясатына сәйкес жеке анықтайды.

      36. Кредиттер портфельге шарт бойынша бастапқыда белгіленген белгісі бойынша ғана жинақталуы тиіс. Кредиттердің кредит беру барысында пайда болған ерекшеліктері бірыңғайлылықтың белгісі болуы мүмкін емес.

      37. Тәуекелді бағалау күнінде мөлшері банктің меншікті капиталы шегінің 0,02% асып кететін кредиттер және мөлшері банктің меншікті капиталы шегінің 0,02% шегінде болатын және банк бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілмеген кредиттер тиісінше осы Ереженің 2-қосымшасына және (немесе) 2-қосымшасына сәйкес жіктеледі.

      38. Бірыңғай кредиттер портфелі бойынша провизиялар (резервтер) сомасы бірыңғай кредиттер портфелі бойынша жоғалту шегі бар тәуекелді бағалау әдістемесінің қолданылуына қатысты есептеледі.

      39. Банктің бірыңғай кредиттер бойынша тәуекеліне баға беру әдістемесі жалпы алғанда жекелеген заемдардың сапасының кемуіне және мұндай заемдардың портфельден алынуына байланысты провизиялар (резервтер) мөлшерінің өсуін көздемеуі тиіс.

      40. Егер бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілген 30 (отыз) және одан артық күндік мерзімі бар мерзімі өткен борыштардың мөлшері бірыңғай кредиттер портфелі бойынша нақты жасалған провизиялар (резервтер) мөлшерінен артық болса, онда банк провизияларды (резервтерді) бірыңғай кредиттер портфеліндегі тиісті мерзімі өткен борыштар үлесі мөлшерінің соңына дейін құрады.

      Бірыңғай кредиттер портфелінің жіктелім санаты осы Ереженің 2-қосымшасының 2-кестесінде көрсетілген провизиялардың (резервтердің) нақты қалыптасқан мөлшеріне қатысты анықталады.

      41. Банк тоқсанына бір реттен кем емес аралықта бірыңғай кредиттер портфелі бойынша кредиттік досьеге портфельге жасалған талдау және оның қорытындылары туралы ақпаратты, оның ішінде банктің бірыңғай кредиттер портфелі бойынша кредиттік тәуекел мөлшері туралы тұжырымдарын, сондай-ақ провизиялардың (резервтердің) есебі туралы ақпаратты енгізеді.

      Бірыңғай кредиттер портфелінің жай-күйі туралы тоқсан сайынғы талдау болмаған жағдайда бірыңғай кредиттер портфелі бойынша нақты резервте сақтау пайызы 1 (бір) пайызға өседі.

6-тарау. Дебиторлық берешекті жіктеу ерекшеліктері

      42. Барлық дебиторлық берешек жіктелуге жатады. Әкімшілік-шаруашылық қызмет бойынша берешектерді қоспағанда өтеу мерзімі үш айдан асатын дебиторлық берешек осы Ережеде кредиттерді жіктеу үшін белгіленген критерийлер бойынша жіктеледі.

      Дебиторлық берешекті өтеу мерзімін куәландыратын құжаттармен расталмаған дебиторлық берешек пайда болған жағдайда осы дебиторлық берешек пайда болған сәттен бастап он күнтізбелік күн аяқталған соң мерзімі өткен деп есептеледі және осы Ереженің талаптарына сәйкес жіктелуге жатқызылады.

      43. Дебиторлық берешекті өтеу кешіктірілген жағдайда осы актив осы Ереженің 2-қосымшасына сәйкес жіктеледі.

      44. Егер бір дебиторға есептелетін дебиторлық берешек банктің меншік капиталының 5 (бес) проценттен астамын құраса, онда банк дебиторлық берешек құралған сәттен бастап, құжатпен расталған деректер негізінде дебитордың қаржылық жай-күйіне мониторинг жүргізеді.

      Дебитордың қаржылық жағдайына мониторинг болмаған жағдайда осы Ереженің 2 қосымшасына сәйкес анықталған осы активтің жіктеу санаты бір санатқа төмендейді.

7-тарау. Банктердің шартты міндеттемелерін
жіктеу ерекшеліктері

      45. Жіктеуге клиент үшін банк үшінші тұлғалардың пайдасына қабылдаған және жабу үшін ақша түріндегі және банктің тиісті бухгалтерлік шоттарында көрсетілген міндеттемелерден басқа шарт талаптарынан пайда болатын клиенттің алып жүретін кредиттік тәуекелдері жатады.

      46. Шартты міндеттемелерді жіктеу банк пен оның клиенті арасында шарттар жасалған сәттен бастап жүргізілуі тиіс.

      47. Шартты міндеттемелер бойынша сыйақы төлеу кешіктірілмеген және оның тапсырмасы бойынша банк шартты міндеттеме ашқан тұлғаның тұрақты қаржылық жағдайы болған жағдайда, шартты міндеттеме стандартты деп есептеледі. Осы клиенттің қаржылық жағдайы нашарлаған және/немесе сыйақы төлеу кешіктірілген кезде шартты міндеттеме осы Ереженің 2 қосымшасына сәйкес жіктеледі.

      48. Банк шарт талаптарынан туындайтын өз міндеттемелерін орындау кезінде туындайтын талаптар, егер шартта оны кредитке қайта ресімдеу көзделмесе, міндеттемелер сомасына дебиторлық берешек қайта ресімделеді. Осындай дебиторлық берешек осы Ережеде кредитті жіктеу үшін белгіленген критерийлер бойынша осы Ереженің 2 қосымшасына сай жіктеледі.

      49. Егер төлемдерді өтеу талаптары талаптардың өзгеру сәтінде төлемдер бойынша кешіктіру болмаған және тапсырма бойынша банк клиенттің шартты міндеттемесі ашылған не банкте өз міндеттемесін орындау нәтижесінде талап ету құқығы пайда болуы мүмкін осы өзгеріс оның тапсырмасы бойынша банкте шартты міндеттемесі ашылған тұлғаның қаржылық жағдайының нашарлауына байланысты болмай, тұлғаның ашылған шартты міндеттемелердің жалпы мерзімі ұлғайтылып немесе ұлғайтылмай өзгерсе, онда шартты міндеттеменің жіктеу санаты өзгермеуі мүмкін, бірақ 2 (екі) реттен артық емес. Бұдан әрі барлық өзгерістер мерзімін ұзарту ретінде бағаланады.

7-1-тарау. Секьюритилендірілген активтерді
жіктеу ерекшеліктері

      Ескерту. 7-1-тарау жаңа редакцияда - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2008.07.18. N 104 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) Қаулысымен.

      49-1. Банкте секьюритилендірудің шектеулі тәсілін пайдалануға уәкілетті органның жазбаша растамасы бар болғанда, банк активтерді жіктеуді осы Ереженің 1-қосымшасына сәйкес жүзеге асырады.

      49-2. Банкте секьюритилендірудің шектеулі тәсілін пайдалануға уәкілетті органның жазбаша растамасы жоқ болғанда, банк:

      1) жіктелген секьюритилендірілген активтерге провизияларды құрайды;

      2) активтерді жіктеуді осы Ереженің 1-қосымшасына сәйкес жүзеге асырады.

8-тарау. Провизиялардың (ревизиялардың)
қажетті мөлшерін анықтау

      50. Банктер бухгалтерлік есепте осы Ережеге сәйкес есептелген барлық қажетті провизиялар (резервтер) мөлшерін есепке алады және оны толық көлемде шығыстарда және провизиялардың тиісті шоттарында көрсетеді.

      51. Банктің жіктелген активтері мен шартты міндеттемелері бойынша провизиялардың (резервтердің) қажетті мөлшері ол (олар) бойынша осындай қамтамасыз ету болған жағдайда жоғары өтімді қамтамасыз ету құнына кемілген негізгі борыш (талап ету) сомасы бойынша есептеледі. Жоғары өтімді қамтамасыз ету тізбесі осы Ереженің 2 қосымшасының 9-тармағының 1) тармақшасымен белгіленген.

      52. Жіктелген активтер мен шартты міндеттемелерді, сондай-ақ осы Ережеге сәйкес провизиялардың (резервтердің) талап етілетін мөлшеріне қажетті өзгерістерді банк айдың ең соңғы жұмыс күніне дейін 7 (жеті) жұмыс күнінен артық емес кезеңде ай сайын жасалады.

      Бірыңғай кредиттер портфелі бойынша провизиялардың (резервтердің) мөлшерін, оның ішінде портфельдің құрамы мен оның шегін нақтылауға байланысты реттеу тоқсанның ең соңғы жұмыс күніне дейін 7 (жеті) жұмыс күнінен артық емес кезеңде тоқсан сайын жасалады.

      53. Заемшының (дебитордың) қаржылық жағдайын, сондай-ақ оның әкімшілік-шаруашылық қызметіне байланысты тәуекелдерді және ол алған міндеттемелердің орындалу перспективаларын талдау нәтижелері бойынша банктің басқарушы органы бекіткен ішкі ережелерге сәйкес мөлшердегі бөлінбеген кіріс есебінен бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілген кредиттерді қоспағанда банк стандартты активтер мен шартты міндеттемелер бойынша провизиялар (резервтер) қалыптастыра алады.

      54. Уәкілетті орган банктерді тексеру нәтижелері бойынша, сондай-ақ тексеру барысында провизиялардың (резервтердің) деңгейін көтеруді талап ете алады. Уәкілетті орган банктер ұсынған кешенді тексерулер қорытындысы бойынша провизиялардың (резервтердің) деңгейін көтеруді талап ете алады. Уәкілетті орган белгілеген провизиялардың (резервтердің) көлемін активтер мен шартты міндеттемелердің мөлшеріне қатыссыз әрбір есепті күнге жасау қажет. Арнайы резервтерді қалыптастыру қажеттігі болмаған жағдайда нормативтерді орындау жалпы провизияларды (резервтерді) қалыптастыру есебінен қамтамасыз етілуі қажет.

      55. Уәкілетті орган банктер ұсынған активтер мен шартты міндеттемелерді жіктеу туралы есепті түзетуді талап ете алады. Мұндайда уәкілетті орган банкті тиісті есеп беруді түзету қажеттігі туралы жазбаша хабардар етеді. Банк хабарламаны алған күннен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде активтерді және шартты міндеттемелерді жіктеу туралы есептерді қосқанда немесе уәкілетті органның талаптарымен келіспеген жағдайда банк жазбаша түсініктеме ұсынады, уәкілетті орган осыларды қарау нәтижелері бойынша банктердің белгіленген мерзімде орындауы міндетті есеп беруін түзетудің қажеттілігіне қатысты түпкілікті шешім қабылдайды.

      56. Банктің пайдасы үшін немесе Қазақстан Республикасының заңнамалық кесімдеріне сәйкес банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлға болып табылатын тұлғаға берілген активтер және шартты міндеттемелер бойынша өткен жылдардағы зиянының бөлінбеген таза кірісінің есебінен қайтаруға жатқызылады.

9-тарау. Қорытынды ережелер

      57. Осы Ережелермен реттелмеген мәселелер Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңнамасына сәйкес шешіледі.

      Ескерту. 1-қосымшаға өзгерту енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2008.07.18. N 104 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) Қаулысымен
       N 1 кесте

      Банкаралық кредиттерді (банктерге және банк

      операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге

      асыратын ұйымдарға ұсынылған) жіктеу және

      банктерінің оларға қарсы

       200__жылғы "____" __________ провизиялар құруы

      Банк _________________

       мың теңге

      кестенің жалғасы

      Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

       2-кесте

      Басқа заңды тұлғаларға ұсынылған кредиттерді ¹

      (бірыңғай топқа енгізілген кредиттерді қоспағанда)

      жіктеу және банктерінің оларға қарсы

       200__жылғы "____" ________________ провизиялар құруы

      Банк _________________ мың теңге

      кестенің жалғасы

      Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

      ________________________________

       ¹ Осы қосымшаның 1-кестесінде атап өтілмеген кредиттер

      көрсетіледі

       3-кесте

      Жеке тұлғаларға ұсынылған кредиттерді

      (бірыңғай топқа енгізілген кредиттерді қоспағанда)

      жіктеу және банктерінің оларға қарсы

      200__жылғы "____" __________ провизиялар құруы

      Банк _________________

       мың теңге

       Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

       4-кесте

       Заңды тұлғаларға ұсынылған бірыңғай кредиттерді

       жіктеу және банктерінің оларға қарсы

       200__жылғы "____" __________ провизиялар құруы

       Банк _________________ мың теңге

       Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

       5-кесте

       Жеке тұлғаларға ұсынылған бірыңғай кредиттерді

       жіктеу және банктерінің оларға қарсы

       200__жылғы "____" __________ провизиялар құруы

      Банк _________________ мың теңге

       Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

       6-кесте

       Бағалы қағаздарды жіктеу және

       банктерінің оларға қарсы

       200__жылғы "__"_______ провизиялар құруы

      Банк ______________________ мың теңге

      Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

       7-кесте

       Депозиттерді жіктеу және банктерінің оларға қарсы

       200__жылғы "____" __________ провизиялар құруы

      Банк _________________ мың теңге

       Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

       8-кесте

      Дебиторлық берешекті жіктеу және

      200__жылғы "___" _______ провизиялар құруы

      Банк _________________ мың теңге

      кестенің жалғасы

      Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

       9-кесте

      Шартты міндеттемелерді жіктеу және

      200__жылғы "____" __________ провизиялар құруы

      Банк _________________ мың теңге

      кестенің жалғасы

      Төраға

      Бас бухгалтер Мөр орны

      Орындаушы

      телефон:

      10-кесте

200__жылғы "____"___________ банкте секьюритилендірудің
шектеулі тәсілін пайдалануға уәкілетті органның жазбаша
растамасы бар болғанда, секьюритилендірілген активтерді
жіктеу

      Банк______________________

       мың теңге

      Төраға

      Мөр орны

      Бас бухгалтер

      Орындаушы

      телефон:

      11-кесте

200__жылғы "____"___________ банкте олар бойынша
секьюритилендірудің шектеулі тәсілін пайдалануға уәкілетті
органның жазбаша растамасы жоқ секьюритилендірілген
активтерді жіктеу

      Банк ______________________ мың теңге

      Төраға

      Мөр орны

      Бас бухгалтер

      Орындаушы

      телефон:".

      Ескерту. 2-қосымшаға өзгерту енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2008.07.18. N 104 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) Қаулысымен

      Активтер мен шартты міндеттемелерді жіктеу

      1-кесте

      Кестені толтыру бойынша ереже:

      1. Кредиттерді жіктеу кезінде осы кестенің 1-8 тармақтарында көзделген барлық критерийлер:

      оларды жіктеген кезде банктің ішкі әдістемесімен белгілеген өлшемдер пайдаланылатын бірыңғай кредиттер тобына енген кредиттерді;

      бірыңғай кредиттер тобына жатқызылмаған, оларды жіктеген кезде осы кестенің 1, 2, 3, 4, 5, 7 және 8-тармақтарында қарастырылған критерийлер пайдаланылатын айналым капиталдары кредиттерін қоспағанда, пайдаланылады.

      2. Депозиттерді жіктеу кезінде осы кестенің 1, 2, 5, 7 және 8-тармақтарында көзделген критерийлер пайдаланылады.

      3. Бағалы қағаздарды, дебиторлық берешекті жіктеу кезінде осы кестенің 1, 2, 4, 5, 7 және 8-тармақтары, банктің бағалы қағаздар портфелінде болған акцияларын жіктеуді қоспағанда, пайдаланылады. Бағалы қағаздар портфелінде болған акцияларды жіктеу кезінде осы кестенің 8.1.-тармақтарында қарастырылған критерийлер пайдаланылады.

      Осы Кестенің 1-тармағында көзделген дебиторлық берешекке қатысты критерий, егер есептегі берешек бір дебиторға банктің меншік капиталының 5%-нен астамын құраған жағдайда пайдаланылады.

      4. Шартты міндеттемелерді жіктеу кезінде осы кестенің 1, 2, 3, 5, 7 және 8-тармақтарында көзделген критерийлер пайдаланылады.

      5. Егер заемшы (борышкер, тең заемшы) оффшорлы аймақта тіркелген немесе оффшорлы аймақта тіркелген тұлғаға қатысы бойынша тәуелді не еншілес тұлға болып табылса, оның тізбесін уәкілетті орган белгілейтін, онда оған 8-тармақ қолданылмайды.

      Активтің жіктеу санаты осы активті осы қосымшаның N 1 кестесінде көрсетілген критерийлер бойынша осы активті бағалау нәтижесі бойынша анықталады. Актив бойынша жиналған баллдардың санына қарай оның жіктеу санаты және осы қосымшаның N 2 кестесіне сәйкес қажетті провизиялар (резервтер) мөлшері белгіленеді.

      6. Заемшының (борышкердің, тең заемшының) қаржылық жағдайы банкті басқару органы бекіткен (бекітілген) әдістемеге (бұдан әрі - Әдістеме) сәйкес бағаланады және банктің ішкі ережесінің ажырамас толықтыруы болып табылады.

      Әдістемені банк осы Ереженің талаптарын есепке ала отырып өз бетінше әзірлейді және қаржылық жағдайдың тәртібін, әдісін, жиілігін (әдетте тоқсанына кемінде бір рет), бағалау тәсілдерін, қажетті құжаттардың тізбесін және заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайын айқындауға мүмкіндік беретін өзге оңтайлы ақпараттарды қамтуы тиіс.

      Әдістеме мынадай негізгі көрсеткіштерден тұруы тиіс, бірақ олармен шектелмей, саланың ерекшеліктерін, өндірістің маусымдылығын (циклдығын), заемшының (тең заемшының) қызмет саласын есепке ала отырып:

      1) төлем қабілеттілігі - заемшы (тең заемшы) банк Әдістемесімен белгіленген тиісті коэффиценттер жиынтығынан шыға отырып банк есептеген өз міндеттемелері бойынша қызмет ету қабілетін ашады;

      2) қаржылық тұрақтылық - банк Әдістемесімен белгіленген тиісті коэффиценттер жиынтығынан шыға отырып банк есептеген, заемшының (тең заемшының) қаржылық тұрақтылығын бағалауға мүмкіндік беретін банк Әдістемесімен белгіленген тиісті коэффиценттер, кіріс деңгейін (соңғы күнтізбелік жылдың серпінінен), рентабелділік (серпінді, мерзімі өтіп кеткен берешектердің жоқтығы (болуы), заемшының (тең заемшының) капитал рыногына қолжетімділігі, басқа елеулі ақпараттың болуы, заемшының (тең заемшының) қаржылық тұрақтылығын бағалауға мүмкіндік беретін капиталдың құрылымын ашады;

      3) берешекке қызмет көрсету қабілеті, ақша тасқыны қозғалысын болжау;

      4) дебиторлық-кредиттік берешектің құрамы мен серпіні (соңғы есептік және ағымдағы жылдар);

      5) өнімнің өзіндік құны (серпінді);

      6) кредиттік тарих (өткен берешектерді өтеу, қазіргі қолданыстағы кредиттердің қолда бары);

      7) заемшының (тең заемшының) қаржы топтары мен холдингтерге қатыстылығы;

      8) бір (бірнеше) жеткізушілер және (немесе) тапсырыс берушілерге тәуелділік;

      9) заемшы (тең заемшы) өзінің қаржылық жағдайын жақсарту үшін қолданып отырған шаралары;

      10) заемшының (тең заемшының) оның қаржылық жағдайын нашарлататын сот талқылауларына қатыстылығы;

      11) заемшының (тең заемшының) рыноктық көзқарасын, оның экономикадағы циклдық және құрылымдық өзгерістерге тәуелділігін (саланың түрі, заемшы дайындайтын тауарлардың (қызметтердің) тартымдылығын (бағалау) сипаттайтын өзге де субъективті факторлар; мұндай тауарлардың (қызметтердің) рыногы, заемшы (тең заемшы) қызметі саласындағы бәсекелестік деңгейі, нақты рыноктағы қызметінің ұзақтығы.

      7. Заемшының (тең заемшының) (борышкердің, тең заемшының) қаржылық жағдайы - кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын заңды тұлғаның, жеке тұлғаның қызметі:

      1) тұрақты - заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайы тұрақты; төлем қабілеті бар, қаржы тасқындары қарызға қызмет көрсетуге мүмкіндік береді; Әдістемеге сәйкес есептелген коэффиценттердің қолайлы маңызы; бизнесті дамытуға оң рыноктық шарттар бар; рынокта жақсы бәсеке позициясы бар; ресурстар мен капитал рыногына еркін қол жеткізеді, саны шектелген жеткізушілерге тәуелділігі жоқ, шарттың қолданыс мерзімі кезінде заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайын нашарлатуға мүмкіндік беретін ішкі және сыртқы факторлар анықталған жоқ, заемшының (тең заемшының) банкпен өзінің міндеттемелері бойынша есептесу мүмкіндігі күмән тудырмайды, мерзімі бойынша активтер мен міндеттемелері шамалас; заемшы (тең заемшы) оң кредиттік тарихқа ие;

      2) қанағаттанарлық - "тұрақты" сипаттамасына жақын осы санаттағы заемшының қаржылық жағдайы, бірақ, оның осы деңгейде ұзақ уақыт бойына ұстап тұру ықтималдылығы төмен болып табылады; кірістердің, төлем қабілеттілігінің деңгейінің төмендеуі байқалды; динамикада ақша ағындарының елеусіз азаюы байқалды, ақша ағындары борыштың негізгі бөлігін жапты; заемшы (тең заемшы) өзінің қаржылық жағдайын жақсарту үшін шаралар қабылданады; жеткізушінің тауарларын, қызмет көрсетулерін және заемшы (тең заемшы) өнімдерін тұтынушылардың шоғырлануының ең төменгі тәуекелі жоқ; заемшының (тең заемшының) қосымша ресурстарға қол жетімділігі бар болуына байланысты банкпен өз міндеттемелері бойынша есеп айырысуға қабілеттілігі күмән туғызбайды;

      3) тұрақсыз - заемшы (тең заемшы) өз міндеттемелері бойынша мынадай факторлардың байқалуына байланысты банкпен есептесе алмайды деген толық ықтималдық бар:

      заемшының (тең заемшының) тұрақты және елеулі қаржылық жағдайының нашарлау белгілері бар; шығынмен жұмыс істеу, төлем қабілеттілігінің төмен деңгейі, рыноктық үлесінің тұрақты түрде азаюы; сонымен бірге заемшының (тең заемшының) өз қаржылық жағдайын тұрақтандыруына және жақсартуына сенім жоқ; заемшының (тең заемшының) банк алдындағы өз міндеттемелері бойынша есеп айырыса алмау ықтималдылығы жоғары; заемшыға (тең заемшыға) 1 жылдан астам емес мерзімге санация жарияланған; заемшыға (тең заемшыға) материалдық зиян шектірген, бірақ оның қызметін тоқтатпаған төтенше жағдай, сондай-ақ басқа жағдай орын алған; заемшының (тең заемшының) кредиттік досьесі немесе заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайын бағалауға қажетті мәліметтер жоқ;

      4) өте қиын - заемшы (тең заемшы) өз міндеттемелері бойынша мынадай факторлардың байқалуына байланысты банкпен есептесе алмайды деген толық ықтималдық бар:

      Әдістемеде көрсетілген барлық көрсеткіштер бұзғандығы расталатын заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайының тұрақты нашарлауы шиеленісті деңгейге жетті; рыноктық позициясын жоғалту; заемшының (тең заемшының) теріс меншік капиталының болуы; заемшыға (тең заемшыға) 1 жылдан астам мерзімге санация жариялануы; заемшының (тең заемшының) банкрот деп танылуы; заемшыға (тең заемшыға) материалдық зиян шектірген және/немесе оның өз қызметін жалғастыруға мүмкіндік бермейтін төтенше жағдай бар. Уәкілетті органның нормативтік құқықтық кесімдерімен белгіленген тәртіппен кредиттеу бойынша құжаттаманы жүргізу талаптарына сәйкес кредиттік мониторинг бойынша құжаттаманың жоқтығы.

      Әдістемеге сәйкес кредиттік досьедегі заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайын анықталғандығы туралы ақпарат, банкті кредиттеу жөніндегі құжаттаманы жүргізу бойынша Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес заемшының (тең заемшының) кредиттік мониторингі бойынша құжаттама жоқ болған жағдайда осы заемшы (тең заемшы) бойынша банкпен белгіленген мониторинг кезеңі аяқталғаннан кейінгі айдан соң 2 (екі) ай ішінде мұндай заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайы бір жіктелу санатына төмендейді. 3 (үш) айдан және одан көп уақыт өткен соң жоғарыда аталған ақпараттың болмауы - мұндай заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайы өте қиын ретінде есептеледі.

      8. Заемшының - кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес заңды тұлғаның қаржылық жай-күйі кредит беру және (немесе) қызмет орнын өзгерту кезінде бағаланады және былай жіктеледі:

      1) тұрақты:

      заемшының төлем қабілеттілігін бағалау заем бойынша төлемдер уақтылы және толық көлемде төлемдерді жүргізу мүмкіндіктері тұрғысында жүргізіледі, заемшының кіріс пен шығыстарының, төлем қабілеттілігі және оның кредиттік тарихының талдауына сәйкес, заемшы уақтылы және толық көлемде заемды өтеуге қабілетті;

      кредитті өтеуге қажетті заемшының қолма-қол ақшасының жеткіліктілігі;

      заемшы білімділігінің деңгейі, кәсіби тәжірибесі, экономиканың тұрақты дамудағы және әлуетті рентабелді секторындағы жүйелі жұмыспен қамтылғандығы клиенттің өз міндеттемелері бойынша банкпен есептесу мүмкіндігі күмән туғызбайды;

      заемшының ай сайынғы жиынтық кірістерінің сомасына (жеке табыс салығы мен зейнетақы жарналарын қоспағанда) ай сайынғы міндеттемелердің (заем бойынша ай сайынғы төлемдерді, мүлік салықтарын, жылжымайтын мүлікті сақтандыру бойынша ай сайынғы төлемдерді, жеке сақтандыруды, шарт бойынша жауапкершілікті, Қазақстан Республикасы заңнамасымен және шарттармен көзделген басқа тұрақты міндетті төлемдерді қоса алғанда) жалпы сомасының қатынасы мыналардан асып түспейді:

      40%, заемшының ай сайынғы кірісі мөлшерінде 40 айлық есептік көрсеткіштерге дейін заңнамалық актіге сәйкес белгіленген кредит және (немесе) беру және (немесе) еңбек қызметін өзгеру сәтінде қолданылатын (бұдан әрі - АЕК);

      50% заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 40-тан 65 АЕК-ке дейін болғанда;

      60% заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 65-тен 90 АЕК-ке дейін болғанда;

      70% заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 90 АЕК-тен астам болғанда.

      Осы көрсеткіштерге сәйкес барлық міндеттемелер бойынша төлем жүргізу барысында заемшы отбасының әрбір мүшесіне келетін кіріс Астана мен Алматы қалаларында кірістің 15 АЕК кем емес болса, басқа өңірлерде 10 АЕК кем емес, ал жасы 15-ке толмаған балалар үшін - көрсетілген мөлшерлердің жартысынан кем емес болмаған жағдайда.

      2) қанағаттанарлық:

      заемшының төлем қабілеттілігін бағалау заем бойынша уақтылы және толық көлемде төлемдерді жүргізу мүмкіндіктері тұрғысында жүргізіледі, заемшының қаржылық жағдайының немесе төлем қабілеттілігінің уақытша нашарлауын көрсететін белгілер бар, заемшының кредит тарихы жоқ;

      шарттың қолданылу мерзімі ішінде кіріс деңгейін немесе төлеу қабілеттілігін нашарлататын факторлар анықталды, бірақ олар елеусіз; бұл ретте, заемшы өз төлем қабілеттілігін төмендететін уақытша факторларды жеңуге және ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша өз міндеттемелері жөнінде есеп айырысуға қабілетті екеніне сенімділік бар:

      экономиканың тұрақты дамудағы және әлуетті рентабелді секторындағы жүйелі жұмыспен қамтылғандығы клиенттің өз міндеттемелері бойынша банкпен есептесу мүмкіндігі күмән туғызбайды;

      заемшының ай сайынғы жиынтық кірістерінің сомасына (жеке табыс салығы мен зейнетақы жарналарын қоспағанда) ай сайынғы міндеттемелердің (заем бойынша ай сайынғы төлемдерді, мүлік салықтарын, жылжымайтын мүлікті сақтандыру бойынша ай сайынғы төлемдерді, жеке сақтандыруды, шарт бойынша жауапкершілікті, Қазақстан Республикасы заңнамасымен және шарттармен көзделген басқа тұрақты міндетті төлемдерді қоса алғанда) жалпы сомасының қатынасы:

      50%-дан аспайды, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 40 АЕК-ке дейін болғанда;

      60%-дан аспайды, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 40-тан 65 АЕК-ке дейін болғанда;

      70%-дан аспайды, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 65-тен 90 АЕК-ке дейін болғанда;

      70%-дан аспайды, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 90 АЕК-тен астам болғанда.

      Осы көрсеткіштерге сәйкес барлық міндеттемелер бойынша төлем жүргізу барысында заемшы отбасының әрбір мүшесіне келетін кіріс Астана мен Алматы қалаларында кірістің 15 АЕК кем емес болса, басқа өңірлерде 10 АЕК кем емес, ал жасы 15-ке толмаған балалар үшін - көрсетілген мөлшерлердің жартысынан кем емес болған жағдайда.

      3) тұрақсыз:

      заемшының төлем қабілеттілігін бағалау заем бойынша уақтылы және толық көлемде төлемдерді жүргізу мүмкіндіктері тұрғысында жүргізіледі, заемшының қаржылық жағдайының немесе төлем қабілеттілігінің тұрақты және елеулі нашарлауын көрсететін белгілер бар, заемшының кредит тарихы жоқ;

      дамуы рентабелді тұрақсыз секторда жұмыспен қамтылған немесе тұрақсыз еңбек қызметі, кәсіпкерлік қызметтен түсетін кірістің басқа деректері жоқ болғандығы, инфляцияның ағымдағы қарқынын ескергендегі кірістер деңгейінің немесе заемшының төлем қабілеттілігінің төмендеуі;

      заемшының ай сайынғы жиынтық кірістерінің сомасына (жеке табыс салығы мен зейнетақы жарналарын қоспағанда) ай сайынғы міндеттемелердің (заем бойынша ай сайынғы төлемдерді, мүлік салықтарын, жылжымайтын мүлікті сақтандыру бойынша ай сайынғы төлемдерді, жеке сақтандыруды, шарт бойынша жауапкершілікті, Қазақстан Республикасы заңнамасымен және шарттармен көзделген басқа тұрақты міндетті төлемдерді қоса алғанда) жалпы сомасының қатынасы:

      60%-дан аспайды, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 40 АЕК-ке дейін болғанда;

      70%-дан аспайды, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 40-тан 65 АЕК-ке дейін болғанда;

      70%-дан аспайды, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 90 АЕК-тен астам болғанда.

      Осы көрсеткіштерге сәйкес барлық міндеттемелер бойынша төлем жүргізу барысында заемшы отбасының әрбір мүшесіне келетін кіріс Астана мен Алматы қалаларында кірістің 15 АЕК кем емес болса, басқа өңірлерде 10 АЕК кем емес, ал жасы 15-ке толмаған балалар үшін - көрсетілген мөлшерлердің жартысынан кем емес болған жағдайда.

      4) өте қиын:

      заемшының төлем қабілеттілігін бағалау заем бойынша уақтылы және толық көлемде төлемдерді жүргізу мүмкіндіктері тұрғысында жүргізіледі, заемшының қаржылық жағдайының немесе төлем қабілеттілігін тұрақты және уақытша нашарлауын көрсететін белгілер бар, кредиттік досьесі, заемшының кредиттік тарихы немесе банк алдындағы міндеттемелерін уақытында орындамауы туралы немесе заемшының төлем жасауға қабілетсіздігі туралы өзге ақпарат;

      дамуы рентабелді тұрақсыз секторда жұмыспен қамтылған немесе тұрақсыз еңбек қызметі, кәсіпкерлік қызметтен түсетін кірістің басқа деректері жоқ болғандағы, инфляцияның ағымдағы қарқынын ескергендегі кірістер деңгейінің немесе заемшының төлем қабілеттілігінің төмендеуі;

      заемшының ай сайынғы жиынтық кірістерінің сомасына (жеке табыс салығы мен зейнетақы жарналарын қоспағанда) ай сайынғы міндеттемелердің (заем бойынша ай сайынғы төлемдерді, мүлік салықтарын, жылжымайтын мүлікті сақтандыру бойынша ай сайынғы төлемдерді, жеке сақтандыруды, шарт бойынша жауапкершілікті, Қазақстан Республикасы заңнамасымен және шарттармен көзделген басқа тұрақты міндетті төлемдерді қоса алғанда) жалпы сомасының қатынасы:

      60%, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 40 АЕК-ке дейін болғанда;

      70%, заемшының ай сайынғы кірісінің мөлшері 40-тан 65 АЕК-ке дейін болғанда.

      Теңагенттің осы тармақта көрсетілген коэффиценттерін тартқан жағдайда заемшы мен теңзаемшының жиынтық кірістер мен шығыстардан есептелінеді.

      9. Қамтамасыз ету сапасы былайша жіктеледі:

      1) сенімді - жоғары қамтамасыз ету, жиынтығы заемшының активі бойынша (негізгі борыш және бірінші тоқсанның ішінде кредит пайдалануға сыйақы алу қажеттілігі бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезеңдегі сыйақыны алуға, егер мұндай жеңілдікті банк берсе) міндеттемелердің 100 пайызынан кем жабатын, мыналар түрінде:

      Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдіктер (кепілдемелері);

      Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "А" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резидент емес-заңды тұлғаларының оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент емес-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "А-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резиденттері-заңды тұлғаларының кепілдіктер (кепілдемелері), оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент емес-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "А-" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингіне ие сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері;

      кредитор-банк депозитіндегі ақша кепілі;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген тәуелсіз рейтингі "А-" тобынан төмен емес шет мемлекеттердің Үкіметтері және орталық банктері шығарған мемлекеттік мәртебесі бар бағалы қағаздар;

      монетарлық бағалы металдар;

      Қазақстан Республикасының бірінші сыныпты эмитенттерінің векселдері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген борыштық рейтингі бар "А-" тобынан төмен емес Қазақстан Республикасы резидент ұйымдар шығарған бағалы қағаздар;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген борыштық рейтингі бар "А-" тобынан төмен емес Қазақстан Республикасы резидент емес ұйымдар шығарған бағалы қағаздар;

      Бірден-бір акционері мемлекет немесе ұлттық холдинг не ұлттық басқарушы компания болып табылатын шағын және орта бизнесті жүзеге асыратын заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері);

      2) жақсы - осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілген жоғары өтімділікті қамтамасыз ету, оның құны заемшының заем бойынша міндеттемелерінің 90 аспайтын пайызын өтейді (негізгі борыш бойынша және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша) немесе актив бойынша заемшының міндеттемелерінің 100-ден аспайтын пайызын өтейтін қамтамасыз ету (негізгі борыш бойынша және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша), мыналар түрінде:

      заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері) түрінде - Қазақстан Республикасының резидент еместері, оның ішінде Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВ+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент емес-банктері;

      заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері) түрінде - Қазақстан Республикасының резиденттері, оның ішінде Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент-банктері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВ-" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингі бар сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВВ-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары;

      қаржы жылына сәйкес республикалық немесе жергілікті бюджеттеріндегі инвестициялық кредиттері бойынша борышкердің міндеттемелерін өтеу және қамтамасыз ету үшін көзделген мүлігі;

      төлем қабілеттілігі бар (қаржы жағдайы тұрақты) заңды тұлғалардан кепілдік берілген төлемдер бойынша түсетін ақша;

      3) қанағаттанарлық - жылжымайтын мүлік түріндегі қамтамасыз етуді қоспағанда, осы тармақтың 2) тармақшасында көрсетілген жақсы қамтамасыз ету, оның құны заемшының актив бойынша міндеттемелерінің 90 кем емес пайызын жабатын (тоқсан және жеңілдік берілген кезең үшін негізгі борыш пен алуға қажетті сыйақы бойынша) немесе заемшының активтер бойынша (негізгі борыш бойынша және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезең үшін сыйақы, егер осындайды банк ұсынса) міндеттемелерінің 75-тен аспайтын пайызын жабатын құнымен осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілген жоғары өтімді қамтамасыз ету немесе заемшының актив бойынша (негізгі борыш және бірінші тоқсанның ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезең үшін сыйақы, егер осындайды банк ұсынса) міндеттемелерінің 100 пайызынан кем емес пайызын жиынтығында жабатын мыналар түріндегі қамтамсыз ету:

      Қазақстан Республикасының резидент еместері - заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері) түрінде, оның ішінде Standard & Poor's агенттігі берген "ВВ-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент емес-банктерінің;

      Қазақстан Республикасының резиденттері - заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері) түрінде, оның ішінде Standard & Poor's агенттігі берген "В-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент емес-банктерінің;

      Standard & Poor's агенттігі берген "В-" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингі бар немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі бар сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері түрінде.

      Сондай-ақ, қанағаттанарлық қамтамасыз ету түрінде банктердің кредиттеу бойынша құжаттаманы жүргізу жөніндегі Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес ресімделген мынадай түрдегі қамтамасыз ету қабылданады:

      егер осы тармақшада көрсетілген Қазақстан Республикасының резиденті емес – банктеріне берілген рейтингтен бір категорияға төмен борыштық рейтингі бар заңды тұлға заемшының борышкері болып табылатын талаппен заемшының балансында ескерілген соманың 60 пайыздан аспайтын мөлшерінде дебиторлық берешек түрінде;

      заемшының және/немесе кепіл берушінің балансында ескерілген соманың 60 пайыздан аспайтын мөлшерінде не заемшы – жеке тұлғаның меншігінде болған жылжымалы мүлік түрінде;

      заемшының балансында ескерілген соманың 60 пайыздан аспайтын мөлшеріндегі айналымдағы тауарлар түрінде;

      кепілдік құны заемшының активтер бойынша (негізгі борыш бойынша және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезең үшін сыйақы, егер осындайды банк ұсынса) міндеттемелерінің 120-дан аспайтын пайызын жабатын жылжымайтын мүлік түрінде;

      4) қанағаттанарлықсыз - құны заемшының активі бойынша (негізгі борыш және бірінші тоқсанның ішінде кредит пайдалануға сыйақы алу қажеттілігі бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезеңдегі сыйақыны алуға, егер мұндай жеңілдікті банк берсе) міндеттемелердің 50%-ынан кем жабатын, осы Ережемен көзделген жоғары өтімді, жақсы және басқаша сипатталатын қамтамасыз ету;

      5) қамтамасыз етусіз - құны заемшының заемы бойынша (негізгі борыш және бірінші тоқсанның ішінде кредит пайдалануға сыйақы алу қажеттілігі бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезеңдегі сыйақыны алуға, егер мұндай жеңілдікті банк берсе) міндеттемелердің 50%-нан кемін жабатын бланктік кредит не жартылай қамтамасыз етілген кредит.

      Кредиттеу бойынша құжаттарды жүргізуде Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын бұзған жағдайда, қамтамасыз ету бөлігінде кредит қамтамасыз етілмеген болып табылады.

      Банктің қамтамасыз ету сапасы активті (шартты міндеттемені) беру сәтіне анықталған қамтамасыз етудің рыноктық құны негізінде және қамтамасыз етудің өткізілген мониторингі нәтижесі бойынша банктің кепіл саясатында көзделген әдістемеге сәйкес айқындалады.

      Нысанның рыноктық құны тапсырыс берушімен тапсырыс берушіге бағалау жөніндегі есептің бір данасын ұсынумен, бағалау қызметін жүргізуге лицензиясы бар заңды тұлғамен немесе жеке тұлға-бағалаушы арасында бағалауды жүргізуге жасалған шарт негізінде анықталады. Нысанды бағалау "Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының талаптарын сақтау арқылы бағалаушымен жүзеге асырылады.

      Банктің кепіл саясаты бағалаушының пайдаланылатын кепіл мүлігінің рыноктық құнын бағалау әдісінің банк үшін қолданылымын ашу керек.

      Әдістемеде кепіл шарты қолданылу мерзімі ішінде кепілдік қамтамасыз етудің қалыптасқан рыноктық құнына кепіл құнын анықтау (сәйкестік) әдісі және кезеңділігі болуы керек (жарты жылда бір реттен кем емес).

      Кепіл мүлігін сату қажеттілігі пайда болғанда банк кепіл мүлігінің рыноктық құнын және оның бәсекелестік жағдайында сатылымын жүргізу және кепіл берушінің құқығын сақтау мақсатында тәуелсіз бағалауды жүргізеді.

      10. Кредиттеу кезеңі барысында 7 (жетi) және одан астам жұмыс күн мерзімімен мерзімі өткен төлемдер бар болғанда, сондай-ақ банк заемының жеке шарты бойынша (төлемдерді мерзімінен бұрын өтеу жағдайларын қоспағанда) төлемдерді өтеу мерзімі әлі болмағанда "жіктелетін актив бойынша төлемдерді өтеуде мерзімін өткізуі жоқ - 1 балл" критерийлері қолданылмайды.

      Төлемді өтеуде 7 (жетi) және одан астам жұмыс күн мерзімімен мерзімін өткізуі бар, сондай-ақ төлемдерді өтеу мерзімі әлі болмаған заемдарға 0 балл беріледі.

      11. Активті мақсатсыз қолдану үлесі банк заемының әр бір шарты бойынша, оның ішінде бір кредиттік желі аясында жасалғаны бойынша жеке есептеледі.

      Инвестициялық заемдарды (кредиттерді) және олармен

      байланысты шартты міндеттемелерді жіктеу

      1-кесте

      Кестені толтыру бойынша ереже:

      1. Инвестициялық заемдарды жіктеу кезінде осы кестенің 1-8 тармақтарында көзделген барлық критерийлер пайдаланылады.

      2. Дебиторлық борышты жіктеу кезінде осы кестенің 1, 2, 5, 7 және 8-тармақтарында көзделген критерийлер пайдаланылады.

      Осы Кестенің 1-тармағында көзделген дебиторлық берешекке қатысты критерий, егер есептегі берешек бір дебиторға банктің меншік капиталының 5 пайызынан астамын құраған жағдайда пайдаланылады.

      3. Шартты міндеттемелерді жіктеу кезінде осы кестенің 1, 2, 4, 5, 7 және 8-тармақтарында көзделген критерийлер пайдаланылады.

      4. Егер заемшы (борышкер) оффшорлы аймақта тіркелген немесе уәкілетті орган тізбесін белгілейтін оффшорлы аймақта тіркелген тұлғаға қатысы бойынша тәуелді не еншілес тұлға болып табылса, 8-тармақ қолданылмайды.

      Активтің жіктеу санаты осы активті осы қосымшаның N 1 кестесінде көрсетілген критерийлер бойынша осы активті бағалау нәтижесі бойынша анықталады. Актив бойынша жиналған баллдардың санына қарай оның жіктеу санаты және осы қосымшаның N 2 кестесіне сай қажетті провизиялар (резервтер) мөлшері белгіленеді.

      5. Заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайы банкті басқару органы бекіткен әдістемеге (бұдан әрі - әдістеме) сәйкес бағаланады, оған осы Ереженің 2-қосымшасының 6-тармағымен талаптар белгіленген және ол банктің ішкі ережесінің бөлінбес толықтыруы болады.

      Қаржылық жағдай былайша:

      1) тұрақты - заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайы тұрақты; заемшының (тең заемшының) төлем қабылеті бар; ақшасы борышты қамтамасыз етеді; жалпы қабылданған нормалар шегінде Әдістемеге сәйкес есептелген көрсеткіш мәні; бизнесті дамытудың жағымды рыноктық жағдайлары, рынокта жақсы бәсекелестік позицияны иемденеді; ресурстар мен капиталдың рыногына еркін кіру, шектелген жеткізушілер санына тәуелділік жоқ, шарттың қолдану мерзімі ішінде заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайын төмендететін ішкі немесе сыртқы факторлардың анықталмауы; заемшының (тең заемшының) өз міндеттемелері бойынша банкпен есеп-айырысуы күмән туғызбайды; заемшының (тең заемшының) активтері мен міндеттемелерінің мерзімі шамалас; жағымды кредиттік тарихы бар;

      2) қанағаттанарлық - осы категориядаға заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайы "тұрақты" сипаттамасына жақын, бірақ оны осы деңгейде ұзақ уақыт ұстап тұру төмен болып табылады; кредиттеуді бастағаннан үш жыл ішінде кірістер, төлем қабілеттілігі деңгейі борышкердің бизнес-жоспарымен көзделген деңгейде болуда; динамикада ақша ағынының елеусіз азаюы байқалады, бұл ретте ақша ағындары борыштың негізгі бөлігін жабуға мүмкіндік береді; заемшы (тең заемшы) өзінің қаржылық жағдайын жақсартуға іс-шараларды қолдануда; тауар жеткізушілерінің, қызмет көрсетулердің және заемшының (тең заемшының) өнімін тұтынушылардың шоғырлануының барынша төмен тәуекелі бар; қосымша ресурстарды алу мүмкіндігі болғандықтан, заемшының (тең заемшының) банкпен өз міндеттемелері бойынша есеп айырысуы күмән туғызбайды;

      3) тұрақсыз - мына факторларға байланысты заемшы (тең заемшы) банк алдындағы өзінің міндеттемелерімен есеп айырысуға мүмкіндігі болмауы: заемшының (тең заемшының) тұрақты және елеулі қаржылық жағдайының нашарлау белгілері бар; кредиттеуді бастағаннан үш жыл ішінде кірістер, төлем қабылеттілік деңгейі борышкердің бизнес-жоспарымен көзделген деңгейде болуда; рыноктық үлесінің азаюы; сонымен бірге заемшының (тең заемшының) өз қаржылық жағдайын тұрақтандыруына және жақсартуына сенім жоқ; заемшыға (тең заемшыға) 1 жылдан астам емес мерзімге санация жарияланған; заемшыға (тең заемшыға) материалдық зиян шектірген, бірақ оның қызметін тоқтатпаған төтенше жағдай, сондай-ақ басқа жағдай орын алған;

      4) қиын - заемшының (тең заемшының) қаржылық жағдайының тұрақты нашарлауы шиеленісті деңгейге жеткен; залалдың, төлем қабілетсіздігінің елеулі деңгейінің болуы; заемшыға (тең заемшыға) 1 жылдан астам мерзімге санация жариялануы; заемшының (тең заемшының) банкрот деп танылуы; заемшыға (тең заемшыға) материалдық зиян шектірген және/немесе оның өз қызметін жалғастыруға мүмкіндік бермейтін төтенше жағдайдың орын алуы ретінде жіктеледі, заемшыда (тең заемшыда) (борышкерде) кредиттік досье болмауы.

      6. Қамтамасыз ету сапасы былайша:

      1) сенімді - жиынтығында заемшының заем бойынша кемінде 100 пайыз міндеттемелерін өтейтін жоғары өтінімділікті қамтамасыз ету, мынадай түрінде:

      Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "А-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резидент емес-заңды тұлғаларының оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент емес-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВВ+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резиденттері-заңды тұлғаларының кепілдіктері (кепілдемелері), оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВВ+" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингіне ие сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері;

      банк-кредитордың депозитіндегі ақша кепілі және/немесе банк-кредиторда кепілге салу мәні болып табылатын ақша кепілі;

      Үкіметтер және Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі тәуелсіз рейтингі берілген "ВВВ+" тобынан төмен емес шет мемлекеттердің орталық банктері шығарған мемлекеттік мәртебесі бар бағалы қағаздар;

      монетарлық қымбат металдар;

      Қазақстан Республикасының бірінші сыныпты эмитенттерінің вексельдері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "А-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резиденттері емес-ұйымдары шығарған бағалы қағаздар;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВВ+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент-ұйымдары шығарған бағалы қағаздар;

      жалғыз акционері мемлекет немесе ұлттық холдинг не ұлттық басқарушы компания болып табылатын, шағын және орта бизнесті кредиттеуді жүзеге асыратын жеке тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері);

      2) жақсы - осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілген жоғары өтімділік қамтамасыз ету, оның құны заемшының заем бойынша міндеттемелерінің 70-ден кем емес пайызын өтейді (негізгі борыш бойынша және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша) немесе актив бойынша заемшының міндеттемелерінің 100-ден кем емес пайызын өтейтін қамтамасыз ету (негізгі борыш бойынша және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша), мыналар түрінде:

      заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері) түрінде - Қазақстан Республикасының резидент еместері, оның ішінде Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВ+" тобынан төмен емес ұзақ мерзімді борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент емес-банктері;

      заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері) түрінде - Қазақстан Республикасының резиденттері, оның ішінде Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент-банктері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар банктің резервтік аккредивтері;

      қаржы жылына сәйкес республикалық немесе жергілікті бюджеттердегі инвестициялық кредиттері бойынша борышкердің міндеттемелерін өтеу және қамтамасыз ету үшін көзделген мүлігі;

      төлем қаблеттілігі бар (қаржы жағдайы тұрақты) заңды тұлғалардан кепілдік берілген төлемдер бойынша түсетін ақша;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингі бар сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВ+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резиденттері емес-ұйымдары шығарған бағалы қағаздар;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент-ұйымдары шығарған бағалы қағаздар;

      3) қанағаттанарлық:

      жақсы - осы тармақтың 2) тармақшасында көрсетілген жақсы қамтамасыз ету, оның құны заемшының заем бойынша міндеттемелерінің 75-ден кем емес пайызын өтейді (негізгі борыш және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша) немесе осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілген жоғары өтімділікті қамтамасыз ету, оның құны заемшының заем бойынша міндеттемелерінің 60-дан кем емес пайызын өтейді (негізгі борыш және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша), немесе заемы бойынша заемшының міндеттемелерінің 100-ден кем емес пайызын өтейтін қамтамасыз ету (негізгі борыш және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша), мыналар түрінде:

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВ-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резидент емес-заңды тұлғаларының, оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент емес-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резиденттері-заңды тұлғаларының кепілдіктері (кепілдемелері), оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар банктің резервтік аккредивтері;

      мүлік түрінде, оның ішінде бизнес-жоспарға сәйкес келешекте түсетін мүлік ретінде;

      қаржы жылына сәйкес республикалық немесе жергілікті бюджеттердегі инвестициялық кредиттері бойынша борышкердің міндеттемелерін өтеу және қамтамасыз ету үшін көзделген ақша;

      төлем қабілеттілігі бар заңды тұлғалардан кепілдік берілген төлемдері бойынша түсетін ақша;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингі бар сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері;

      Сондай-ақ қанағаттанарлық қамтамасыз ету ретінде кредиттеу бойынша банктер құжаттарды жүргізуі бойынша Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес ресімделген қамтамасыз ету мыналар түрінде қабылданады:

      заемшының борышкері болып осы тармақта көрсетілген Қазақстан Республикасы берген рейтингтен бір деңгейге төмен борыштық рейтингі бар шарт бойынша заңды тұлға табылса, заемшының балансында ескерілген соманың 60 пайызынан аспайтын мөлшердегі дебиторлық борыш;

      заемшының балансында ескерілген соманың 60 пайызынан аспайтын мөлшердегі жылжымалы мүлік;

      заемшының балансында ескерілген соманың 60 пайызынан аспайтын мөлшердегі айналымдағы тауар;

      активтер бойынша заемшының міндеттемелерінің 100-ден кем емес пайызын өтейтін бағалау құнымен жылжымайтын мүлік (негізгі борыш және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша);

      4) қанағаттанарлықсыз - құны заемшының заемы бойынша (негізгі борыш және бірінші тоқсанның ішінде кредит пайдалануға сыйақы алу қажеттілігі бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезеңдегі сыйақыны алуға, егер мұндай жеңілдікті банк берсе) міндеттемелердің 50%-нан кемін жабатын, Қазақстан Республикасы заңнамасымен көзделген жоғары өтімді, жақсы және басқаша сипатталатын қамтамасыз ету;

      5) қамтамасыз етусіз - құны заемшының заемы бойынша (негізгі борыш және бірінші тоқсанның ішінде кредит пайдалануға сыйақы алу қажеттілігі бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезеңдегі сыйақыны алуға, егер мұндай жеңілдікті банк берсе) міндеттемелердің 50%-нан кемін жабатын бланктік кредит не жартылай қамтамасыз етілген кредит.

      Кредиттеу бойынша құжаттарды жүргізуде Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын бұзған жағдайда, қамтамасыз ету бөлігінде кредит қамтамасыз етілмеген болып табылады.

      Банктің қамтамасыз ету сапасы активті (шартты міндеттемені) беру сәтіне анықталған қамтамасыз етудің рыноктық құны негізінде және қамтамасыз етудің өткізілген мониторингі нәтижесі бойынша банктің Кепіл саясатында көзделген әдістемеге сәйкес айқындалады.

      Нысанның рыноктық құны тапсырыс берушімен тапсырыс берушіге бағалау жөніндегі есептің бір данасын ұсынумен, бағалау қызметін жүргізуге лицензиясы бар заңды тұлғамен немесе жеке тұлға-бағалаушы арасында бағалауды жүргізуге жасалған шарт негізінде анықталады. Нысанды бағалау "Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының талаптарын сақтау арқылы бағалаушымен жүзеге асырылады.

      Банктің кепіл саясаты бағалаушының пайдаланылатын кепіл мүлігінің рыноктық құнын бағалау әдісінің банк үшін қолданылымын ашу керек.

      Әдістемеде кепіл шарты қолданылу мерзімі ішінде кепілдік қамтамасыз етудің қалыптасқан рыноктық құнына кепіл құнын анықтау (сәйкестік) әдісі және кезеңділігі болуы керек (жарты жылда бір реттен кем емес).

      Кепіл мүлігін сату қажеттілігі пайда болғанда банк кепіл мүлігінің рыноктық құнын және оның бәсекелестік жағдайында сатылымын жүргізу және кепіл берушінің құқығын сақтау мақсатында тәуелсіз бағалауды жүргізеді.

      Жеке тұлғаларға берілген ипотекалық

      тұрғын-үй заемдарының жіктеуі

       1-кесте

      Кестені толтыру бойынша ереже :

      1. Инвестициялық заемдарды жіктеу кезінде осы кестенің 1-8 тармақтарында көзделген барлық критерийлер пайдаланылады.

      2. Дебиторлық борышты жіктеу кезінде осы кестенің 1, 2, 5, 7 және 8-тармақтарында көзделген критерийлер пайдаланылады;

      Осы Кестенің 1-тармағында көзделген дебиторлық берешекке қатысты критерий, егер есептегі берешек бір дебиторға банктің меншік капиталының 5 пайызынан астамын құраған жағдайда пайдаланылады;

      3. Шартты міндеттемелерді жіктеу кезінде осы кестенің 1, 2, 4, 5, 7 және 8-тармақтарында көзделген критерийлер пайдаланылады.

      4. Егер заемшы (борышкер) оффшорлық аймақта тіркелген немесе уәкілетті орган тізбесін белгілейтін оффшорлық аймақта тіркелген тұлғаға қатысы бойынша тәуелді не еншілес тұлға болып табылса, 8-тармақ қолданылмайды.

      Активтің жіктеу санаты осы активті осы қосымшаның N 1 кестесінде көрсетілген критерийлер бойынша осы активті бағалау нәтижесі бойынша анықталады. Актив бойынша жиналған баллдардың санына қарай оның жіктеу санаты және осы қосымшаның N 2 кестесіне сай қажетті провизиялар (резервтер) мөлшері белгіленеді.

      5. Заемшының қаржылық жағдайы банкті басқару органы бекіткен әдістемеге (бұдан әрі - әдістеме) сәйкес бағаланады, оған осы Ереженің 2-қосымшасының 6-тармағымен талаптар белгіленген және ол банктің ішкі ережесінің бөлінбес толықтыруы болады.

      Қаржылық жағдай былайша:

      1) тұрақты - заемшының қаржылық жағдайы тұрақты; заемшының төлем қабілеті бар; ақшасы борышты қамтамасыз етеді; жалпы қабылданған нормалар шегінде Әдістемеге сәйкес есептелген көрсеткіш мәні; бизнесті дамытудың жағымды рыноктық жағдайлары, рынокта жақсы бәсекелестік позицияны иемденеді; ресурстар мен капиталдың рыногына еркін кіру, шектелген жеткізушілер санына тәуелділік жоқ, шарттың қолдану мерзімі ішінде заемшының қаржылық жағдайын төмендететін ішкі немесе сыртқы факторлардың анықталмауы; заемшының өз міндеттемелері бойынша банкпен есеп-айырысуы күмән туғызбайды; заемшының активтері мен міндеттемелерінің мерзімі шамалас; жағымды кредиттік тарихы бар;

      2) қанағаттанарлық - осы категориядаға заемшының қаржылық жағдайы "тұрақты" сипаттамасына жақын, бірақ оны осы деңгейде ұзақ уақыт ұстап тұру төмен болып табылады; кредиттеуді бастағаннан үш жыл ішінде кірістер, төлем қабілеттілігі деңгейі борышкердің бизнес-жоспарымен көзделген деңгейде болуда; динамикада ақша ағынының елеусіз азаюы байқалады, бұл ретте ақша ағындары борыштың негізгі бөлігін жабуға мүмкіндік береді; заемшы өзінің қаржылық жағдайын жақсартуға іс-шараларды қолдануда; тауар жеткізушілерінің, қызмет көрсетулердің және заемшының өнімін тұтынушылардың шоғырлануының барынша төмен тәуекелі бар; қосымша ресурстарды алу мүмкіндігі болғандықтан, заемшының банкпен өз міндеттемелері бойынша есеп айырысуы күмән туғызбайды;

      3) тұрақсыз - мына факторларға байланысты заемшы банк алдындағы өзінің міндеттемелерімен есеп айырысуға мүмкіндігі болмауы: заемшының тұрақты және елеулі қаржылық жағдайының нашарлау белгілері бар; кредиттеуді бастағаннан үш жыл ішінде кірістер, төлем қабылеттілік деңгейі борышкердің бизнес-жоспарымен көзделген деңгейде болуда; рыноктық үлесінің азаюы; сонымен бірге заемшының өз қаржылық жағдайын тұрақтандыруына және жақсартуына сенім жоқ; заемшыға 1 жылдан астам емес мерзімге санация жарияланған; заемшыға материалдық зиян шектірген, бірақ оның қызметін тоқтатпаған төтенше жағдай, сондай-ақ басқа жағдай орын алған;

      4) қиын - заемшының қаржылық жағдайының тұрақты нашарлауы шиеленісті деңгейге жеткен; залалдың, төлем қабілетсіздігінің елеулі деңгейінің болуы; заемшыға 1 жылдан астам мерзімге санация жариялануы; заемшының банкрот деп танылуы; заемшыға материалдық зиян шектірген және/немесе оның өз қызметін жалғастыруға мүмкіндік бермейтін төтенше жағдайдың орын алуы ретінде жіктеледі, заемшыда (борышкерде) кредиттік досьенің болмауы.

      6. Қамтамасыз ету сапасы былайша:

      1) сенімді - жиынтығында заемшының заем бойынша кемінде 100 пайыз міндеттемелерін өтейтін жоғары өтінімділікті қамтамасыз ету, мынадай түрінде:

      Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "А-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резидент емес-заңды тұлғаларының оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент емес-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВВ+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резиденттері-заңды тұлғаларының кепілдіктері (кепілдемелері), оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВВ+" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингіне ие сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері;

      кредитор-банктағы депозиттегі ақша кепілі;

      Үкіметтер және Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі тәуелсіз рейтингі берілген "ВВВ+" тобынан төмен емес шет мемлекеттердің орталық банктері шығарған мемлекеттік мәртебесі бар бағалы қағаздар;

      монетарлық қымбат металдар;

      Қазақстан Республикасының бірінші сыныпты эмитенттерінің вексельдері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "А-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резиденттері емес-ұйымдары шығарған бағалы қағаздар;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВВ+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент-ұйымдары шығарған бағалы қағаздар;

      жалғыз акционері мемлекет немесе ұлттық холдинг не ұлттық басқарушы компания болып табылатын, кіші және орта бизнесті кредиттеуді жүзеге асыратын жеке тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері);

      2) жақсы - осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілген жоғары өтімділік қамтамасыз ету, оның құны заемшының заем бойынша міндеттемелерінің 70-ден кем емес пайызын өтейді (негізгі борыш бойынша және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша) немесе актив бойынша заемшының міндеттемелерінің 100-ден кем емес пайызын өтейтін қамтамасыз ету (негізгі борыш бойынша және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша), мыналар түрінде:

      заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері) түрінде - Қазақстан Республикасының резидент еместері, оның ішінде Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВ+" тобынан төмен емес ұзақ мерзімді борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент емес-банктері;

      заңды тұлғалардың кепілдіктері (кепілдемелері) түрінде - Қазақстан Республикасының резиденттері, оның ішінде Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент-банктері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар банктің резервтік аккредивтері;

      қаржы жылына сәйкес республикалық немесе жергілікті бюджеттердегі инвестициялық кредиттері бойынша борышкердің міндеттемелерін өтеу және қамтамасыз ету үшін көзделген мүлігі;

      төлем қабілеттілігі бар (қаржы жағдайы тұрақты) заңды тұлғалардан кепілдік берілген төлемдер бойынша түсетін ақша;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингі бар сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВ+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резиденттері емес-ұйымдары шығарған бағалы қағаздар;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В+" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасының резидент-ұйымдары шығарған бағалы қағаздар;

      3) қанағаттанарлық:

      жақсы - осы тармақтың 2) тармақшасында көрсетілген жақсы қамтамасыз ету, оның құны заемшының заем бойынша міндеттемелерінің 75-ден кем емес пайызын өтейді (негізгі борыш және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша) немесе осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілген жоғары өтімділікті қамтамасыз ету, оның құны заемшының заем бойынша міндеттемелерінің 60-дан кем емес пайызын өтейді (негізгі борыш және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша), немесе заемы бойынша заемшының міндеттемелерінің 100-ден кем емес пайызын өтейтін қамтамасыз ету (негізгі борыш және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша), мыналар түрінде:

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "ВВ-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резидент емес-заңды тұлғаларының, оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент емес-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар Қазақстан Республикасы резиденттері-заңды тұлғаларының кепілдіктері (кепілдемелері), оның ішінде Қазақстан Республикасы резидент-банктерінің кепілдіктері (кепілдемелері);

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В-" тобынан төмен емес борыштық рейтингі бар банктің резервтік аккредивтері;

      мүлік түрінде, оның ішінде бизнес-жоспарға сәйкес келешекте түсетін мүлік ретінде;

      қаржы жылына сәйкес республикалық немесе жергілікті бюджеттердегі инвестициялық кредиттері бойынша борышкердің міндеттемелерін өтеу және қамтамасыз ету үшін көзделген ақша;

      төлем қабылеттілігі бар заңды тұлғалардан кепілдік берілген төлемдері бойынша түсетін ақша;

      Standard & Poor's агенттігі немесе басқа бір рейтингтік агенттіктердің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі берілген "В" тобынан төмен емес қаржылық сенімділік рейтингі бар сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының сақтандыру полистері;

      Сондай-ақ қанағаттанарлық қамтамасыз ету ретінде кредиттеу бойынша банктер құжаттарды жүргізуі бойынша Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес ресімделген қамтамасыз ету мыналар түрінде қабылданады:

      заемшының борышкері болып осы тармақта көрсетілген Қазақстан Республикасы берген рейтингтен бір деңгейге төмен борыштық рейтингі бар шарт бойынша заңды тұлға табылса, заемшының балансында ескерілген соманың 60 пайызынан аспайтын мөлшердегі дебиторлық борыш;

      заемшының балансында ескерілген соманың 60 пайызынан аспайтын мөлшердегі жылжымалы мүлік;

      заемшының балансында ескерілген соманың 60 пайызынан аспайтын мөлшердегі айналымдағы тауар;

      активтер бойынша заемшының міндеттемелерінің 100-ден кем емес пайызын өтейтін бағалау құнымен жылжымайтын мүлік (негізгі борыш және бірінші тоқсан ішінде кредитті қолданғаны үшін алуға қажетті сыйақы бойынша);

      4) қанағаттанарлықсыз - құны заемшының заемы бойынша (негізгі борыш және бірінші тоқсанның ішінде кредит пайдалануға сыйақы алу қажеттілігі бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезеңдегі сыйақыны алуға, егер мұндай жеңілдікті банк берсе) міндеттемелердің 50%-нан кемін жабатын, Қазақстан Республикасы заңнамасымен көзделген жоғары өтімді, жақсы және басқаша сипатталатын қамтамасыз ету;

      5) қамтамасыз етусіз - құны заемшының заемы бойынша (негізгі борыш және бірінші тоқсанның ішінде кредит пайдалануға сыйақы алу қажеттілігі бойынша, сондай-ақ жеңілдік берілген кезеңдегі сыйақыны алуға, егер мұндай жеңілдікті банк берсе) міндеттемелердің 50%-нан кемін жабатын бланктік кредит не жартылай қамтамасыз етілген кредит.

      Кредиттеу бойынша құжаттарды жүргізуде Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын бұзған жағдайда, қамтамасыз ету бөлігінде кредит қамтамасыз етілмеген болып табылады.

      Банктің қамтамасыз ету сапасы активті (шартты міндеттемені) беру сәтіне анықталған қамтамасыз етудің рыноктық құны негізінде және қамтамасыз етудің өткізілген мониторингі нәтижесі бойынша банктің Кепіл саясатында көзделген әдістемеге сәйкес айқындалады.

      Нысанның рыноктық құны тапсырыс берушімен тапсырыс берушіге бағалау жөніндегі есептің бір данасын ұсынумен, бағалау қызметін жүргізуге лицензиясы бар заңды тұлғамен немесе жеке тұлға-бағалаушы арасында бағалауды жүргізуге жасалған шарт негізінде анықталады. Нысанды бағалау "Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының талаптарын сақтау арқылы бағалаушымен жүзеге асырылады.

      Банктің кепіл саясаты бағалаушының пайдаланылатын кепіл мүлігінің рыноктық құнын бағалау әдісінің банк үшін қолданылымын ашу керек.

      Әдістемеде кепіл шарты қолданылу мерзімі ішінде кепілдік қамтамасыз етудің қалыптасқан рыноктық құнына кепіл құнын анықтау (сәйкестік) әдісі және кезеңділігі болуы керек (жарты жылда бір реттен кем емес).

      Кепіл мүлігін сату қажеттілігі пайда болғанда банк кепіл мүлігінің рыноктық құнын және оның бәсекелестік жағдайында сатылымын жүргізу және кепіл берушінің құқығын сақтау мақсатында тәуелсіз бағалауды жүргізеді.

       N 2-кесте