Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарын бекіту туралы

      2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 62-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары бекітілсін.
      2. Осы қаулы 2011 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға тиіс.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                           К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы 
Үкіметінің        
2011 жылғы 19 ақпандағы
№ 160 қаулысына      
қосымша        

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары

1-бөлім. Миссиясы мен пайымдауы

      Миссиясы: бәсекеге қабілеттілікті және тұрақты әлеуметтік-экономикалық өсімді қамтамасыз ететін білім және ғылым саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру.
      Пайымдауы: жоғары білімді, бәсекеге қабілетті, интеллектуалды ұлт.

2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау және тиісті қызмет салаларының (аяларының) даму үрдістері

1.1-стратегиялық бағыт. Сапалы білімге қолжетімділікті қамтамасыз ету

      1.1. Мектепке дейінгі тәрбиелеу және оқыту
      1.1.1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері
      2010 жылы республикада контингенті 446,4 мың баланы құрайтын 6 446 мектепке дейінгі ұйым (2 261 балабақша және 4 185 шағын орталық) жұмыс істеді. Бұл мектеп жасына дейінгі (1 жастан 6 жасқа дейінгі) барлық балалардың 41,6 %-ын қамтиды.
      Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қаңтардағы «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 28 мамырдағы № 488 қаулысымен бекітілген Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған «Балапан» бағдарламасы қабылданды. Аталған Бағдарламаның негізгі мақсаты – халықтың мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының сапалы қызметіне деген қажеттілігін қанағаттандыру. 2015 жылға дейін мектеп жасына дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту 3 жастан бастап 6 жасқа дейінгі балалардың жалпы санының 70 %-ына дейін жеткізілетін болады.

      2008 жылы мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту мазмұнының сапасын арттыру мақсатында Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты әзірленді және бекітілді. Стандарттың негізгі ережелері Денсаулық, Қатынас, Таным, Әлеуметтік орта, Шығармашылық сияқты басты білім беру салалары негізінде барлық балалардың тең құқықтылығы, даралығы, баланың дағдыларын дамыту қағидаты ескеріле отырып құрылған.
      Республиканың мектепке дейінгі ұйымдарында балаларды тәрбиелеу мен оқытудың «Балбөбек», «Қайнар», «Қарлығаш», «Алғашқы қадам» (1 – 3 жас), «Зерек бала» (3 – 5 жас), «Біз мектепке барамыз» (5 – 6 жас) бағдарламалары іске асырылуда. 2010 жылы аталған бағдарламаларға оқу-әдістемелік кешендерді әзірлеу аяқталды.
      1.1.2. Негізгі проблемаларды талдау
      Мектепке дейінгі білімге тең қол жеткізу қамтамасыз етілмеген. Республикада балаларды мектепке дейінгі ұйымдармен қамту 41,3 %-ды құрайды. Бұл көрсеткіш біздің ең жақын көршілерімізден (Ресей – 64,5 %) біраз төмен. Осы ретте еліміздің барлық өңірлеріндегі 1 жастан 6 жасқа дейінгі 296,7 мыңнан астам бала ұйымдастырылған мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды қажет етеді.
      Балабақшалардағы, әсіресе қаладағы мектепке дейінгі ұйымдардағы топтардың толымдылық нормативі 2 – 3 есе артық.
      1.1.3. Сыртқы және ішкі негізгі факторларды бағалау
      Сыртқы фактор – Қазақстанда соңғы 20 жылда бала тууды талдау: 1990 жылдан бастап 1999 жылға дейін бала туудың азаюын, ал 2000 жылдан бастап 2010 жылға дейін бала туудың өсімі, орташа алғанда, 13 мың адамға артқанын көрсетіп отыр, ол кейіннен мектепке дейінгі ұйымдардан орын алуға кезектің 10 – 11 %-ға артуына себепші болып отыр.
      Ішкі фактор – 2007 жылдан бастап кезек 56,7 %-ға (185-тен 290 мың адамға дейін) артты.
      1.2. Мектептегі білім
      1.2.1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі өлшемдері 2010 – 2011 оқу жылында жалпы саны 2 486,4 мың баланы қамтитын 7 516 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді. 2007 жылы республикалық бюджет есебінен 27,1 мың оқушы орнына арналған 52 мектеп, 2008 жылы – 40,5 мың орындық 60 мектеп, 2009 жылы – 35,7 мың орындық 56 мектеп, 2010 ж. – 36,95 мың орындық 48 мектеп.
      Негізгі және бейінді мектептердің білім беру мазмұнын анықтау жөніндегі жұмыстар жалғасуда. Бастауыш білім берудің жалпыға міндетті білім беру стандарты (бұдан әрі – МЖБС) және 12 жылдық оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының негізгі ережелері бекітілді. Мазмұны құзыреттілікке қол жеткізуге, мектептің әр деңгейі үшін оқу жоспарындағы пәндердің орындарын анықтауға ықпал ететін 12 жылдық білім берудің оқу пәндерінің құрамы анықталды. 12 жылдық оқытуға көшу үшін эксперимент республиканың 104 мектебінде ұйымдастырылды, оның ішінде 45 ауылдық, 59 қалалық мектепте. 2010 – 2011 оқу жылдары білім берудің барлық деңгейлерінде аптасына бір сағат көлемінде «Өзін-өзі тану» пәні енгізілді. Біліктілігін арттыру және қайта даярлау курстарынан 23 268 педагог өткен, оның ішінде мектепке дейінгі ұйымдардың 5 178 педагогі. Қазіргі кезде мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында 2 759, жалпы білім беретін мектептерде 5 671 «Өзін-өзі тану» арнайы кабинеті қалыптасқан.
      2010 жылы 1 920 оқу әдебиеті аталымына сараптау жүргізілді. 12 жылдық мектептің эксперименталдық сыныптары үшін қазақ және орыс тілдерінде 34 оқулық және 78 оқу-әдістемелік кешен (бұдан әрі – ОӘК), «Өзін-өзі тану» бойынша 35 аталым, 9 электронды оқулық әзірленді. 2010 жылы алыс және жақын шетелдердегі қазақ диаспорасының балалары үшін 16 420 оқулық және 7 383 ОӘК қайта басылды және жеткізілді. Республикалық мектептерге 3-сынып үшін қайта басылған 2 188 оқулық пен 382 ОӘК, 5-сынып үшін 3 975 оқулық пен 1 411 ОӘК және 10-сынып үшін 38 250 оқулық пен 5 968 ОӘК жеткізілді.
      Республиканың жалпы орта білім беретін мектептерінде 275 655 педагог еңбек етеді. Олардың 239 861-інің (87 %) жоғары білімі, 32 713-інің (11,9 %) орта кәсіптік білімі бар. Жоғары санатты мұғалімдер саны – 40 920 (14,8 %), бірінші санаттысы – 84 721 (30,7 %). Мұғалімдерді, басқарушыларды, әдіскерлерді қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру бойынша жүйелі жұмыс жүргізілуде. 2010 жылы біліктілікті арттыру және қайта даярлау курстарынан 80 мыңнан астам педагог өтті.
      Орта білімнің қолжетімдігін және сапасын қамтамасыз ету үшін білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасы жақсартылды, оның ішінде ауылдық жерлерде.
      Материалдық-техникалық базаны нығайту мақсатында 2005 жылдан бастап республика мектептері республикалық бюджет есебінен пәндік, лингафондық-мультимедиалық кабинеттермен (бұдан әрі – ЛМК) жарақтандырылған. 2005 жылдан бастап 3 450 ЛМК сатып алынған: 2005 жылы – 802, 2006 жылы – 515, 2007 жылы – 732, 2008 жылы – 483, 2009 жылы – 459, 2010 жылы – 459. Олардың көмегімен балалар қазақ, орыс және шетел тілдерін оқып үйренуде.
      2006 жылдан бастап 2059 физика кабинеттері сатып алынған: 2006 жылы – 613, 2007 жылы – 746, 2008 жылы – 700.
      2009 жылы 580 биология кабинеттері, 2010 жылы – 569 биология кабинеттері сатып алынған.
      Мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндердің оқыту сапасын жақсартты. Қазақстан әлемнің 43 елімен бірге математика және жаратылыстану пәндері бойынша 4-сынып оқушыларының білімдерін бағалау жөніндегі TIMSS-2007 (Third International Mathematics and Science Study) халықаралық салыстырмалы зерттеуіне қатысты. Зерттеуге 141 мектептен 3,99 мың оқушы қатысты. Қазақстанның нәтижелері (549 балл) төрт елдің нәтижелерінен төмен, алайда орташа халықаралық балдан едәуір жоғары.
      15 жасар оқушылардың мәнерлеп оқу, математика және жаратылыстану саласындағы сауаттылықтарын бағалау мақсатында Қазақстан алғаш рет PISA (Programme for International Student Assessment) 2009 халықаралық зерттеуіне қатысты. Зерттеуге 200 білім беру ұйымының 5,59 мың білім алушысы қатысты.
      Соңғы екі жылда қазақстандық командалар физика және химия пәндері бойынша халықаралық олимпиадаларда әлемнің ең үздік 15 елінің ішіне тұрақты енген.
      Қазақстан оқушыларының халықаралық олимпиадаларда жеңіп алған медальдарының саны жыл сайын өсуде. Тек 2009 жылы 544 награда жеңіп алынды, оның ішінде 131 алтын, 191 күміс және 202 қола медаль және 20 грамота. 2010 жылдың 11 айы ішінде республиканың құрама командалары 599 медаль мен 22 грамотаға қол жеткізді, оның ішінде 168 алтын, 201 күміс, 230 қола медаль бар.
      Сонымен қатар, қазақстандық оқушылар 2004 жылдан бастап «Қашықтықтан өткізілетін Азия-Тынық мұхит математикалық олимпиадасы» және «Қашықтықтан өтетін Жібек жолы математикалық олимпиадасы» атты қашықтықтан өткізілетін халықаралық олимпиадаларға қатысып келеді. Санкт-Петербург ақпараттық технологиялар, механика және оптика университетімен жасалған шартқа сәйкес Информатикадан бірінші Еуразиялық интернет-олимпиада өтті.
      Еліміздің жас интеллектуалдарының халықаралық математика олимпиадаларындағы жеңістері 2010 жылы Қазақстанның ТМД елдерінің арасында алғашқы болып мерейтойлық 51-Халықаралық математика олимпиадасын өткізуіне ықпал етті. Әлемнің 98 елінің өкілдері қатысқан ең беделді интеллектуалдық сайыста қазақстандық команда 5-орынды иеленді.
      Қазақстан Республикасындағы орта білім беру жүйесін жаңғыртуға ықпал ететін негізгі жобалардың бірі «Назарбаев Зияткерлік мектептері» жобасы болып табылады. Аталған мектептер балабақшаға арналған оқу-тәрбие бағдарламаларын, мектепалды және 12 жылдық оқытудың білім беру бағдарламаларын әзірлеу, енгізу, сынақтан өткізу бойынша басты алаң болып табылады. 2012 жылы республика аумағында 20 мектеп жұмыс істейтін болады. Бүгінгі таңда контингенті 3 730 оқушыны құрайтын 6 мектеп жұмыс істейді: Астана, Семей, Көкшетау және Талдықорған қалаларында физика-математикалық бағыттағы 4 зияткерлік мектеп, Өскемен және Астана қалаларында химия-биологиялық бағыттағы 2 зияткерлік мектеп.
      Ұсынылатын білім қызметінің сапасын жақсарту мақсатында 2007 жылдан бастап білім беру ұйымдарының оқу процесіне «Он-лайн оқыту жүйесі» жобасы аясында 5 пәндік кабинет кешенін қамтитын көп функционалды интерактивтік жабдық енгізілді. Оның екеуі математика, тарих, география, астрономия пәндері бойынша сабақ өткізуге мүмкіндігі бар әмбебап болып табылса, үшеуі пән кабинеттері – физика, химия, биология. Жобаның іске асуы 2007 – 2009 жылдарға арналған. Жоба мектептердің лимитсіз кең жолақты интернетке қол жеткізуін қамтамасыз етті.
      2007 – 2009 жылдары жоғарыда аталған үлгідегі интерактивтік жабдық республикалық бюджет есебінен 1 721 мектепке орнатылған.
      Қазіргі уақытта бір компьютерге 18 оқушыдан келеді. Интернет желісіне 98 % мектеп, оның ішінде 97 % ауылдық мектеп қосылған, кең жолақты интернетке мектептердің 34 %-ы қол жеткізген.
      2001 жылдан бастап қазақ және орыс тілдерінде электрондық оқулықтарды әзірлеу жүргізілуде. Қазіргі уақытта мектеп мазмұнындағы 90 % пән сандық форматқа көшірілген.
      Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыты өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесін дамыту болып табылады. Республикада 620 қосымша білім беру ұйымы балалардың шығармашылық дамуын қамтамасыз етеді. Әр бесінші мектеп оқушысы қосымша білім беру ұйымында оқиды.
      Республика бойынша 5 431 жалпы білім беретін мектептің спорт залдары бар. Оның ішінде стандарттық спорт залдары мен спорт жабдықтары бар мектептердің үлесі 72 %-ды құрайды.
      1.2.2. Негізгі проблемаларды талдау
      Жұмыс істеп жатқан жалпы білім беретін мектептердің материалдық-техникалық жағдайы қазіргі заманғы талаптарға сай емес: 7 516 мектептің жалпы санының 65,8 %-ы типтік ғимараттарда орналасқан, 34,2 %-ы – бейімделген ғимаратта, 65,7 % мектеп екі ауысымда оқиды, ал 84 мектеп – үш ауысымда. Мектептердің 83,7 %-ы 1990 жылға дейін, ал 34,7 %-ы 1970 жылға дейін салынған. 254 мектеп апатты жағдайдағы ғимараттарда орналасқан. Мектептердің 23,1 %-ы күрделі жөндеуді қажет етеді.
      12 жылдық білім беру шеңберінде мектепке баратын балалар үшін мектептерде ойын және демалыс бөлмелерін жабдықтау қажет.
      Сапалы біліммен қамтамасыз ету және әлемдік білім беру кеңістігіне ену мақсатында білім беру мазмұнын жаңарту қажет. Оның ішінде бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын жаңарту, оқу бағдарламаларын әзірлеу, педагогтердің оқу жүктемесін азайту, оқу пәндерінің мазмұнын (пәндерді кіріктіру), кадрлық, қаржылық, материалдық-техникалық және басқа да шарттарды, нормалар мен нормативтерді қайта қарастыру.
      Республикада 4 225 шағын жинақты мектеп (бұдан әрі – ШЖМ) бар, олар барлық мектептер санынан алғанда 56,2 %-ды (ауылда – 4 075 ШЖМ) құрайды. ШЖМ-да 397 538 оқушы оқиды, 72 853 мұғалім жұмыс істейді. Соңғы 15 жылда негізгі ШЖМ-ның саны екі есеге өсті. ШЖМ-ның проблемалық мәселелері болып оқушылары аз сыныптардың, біріктірілген сыныптардың ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың аз қолданылуы, мұғалімді даярлауда мамандандырудың тар бейінділігі (бірпәнділік) алудың, толық оқу жүктемесімен қамтамасыз етудің мүмкін еместігі, ШЖМ-ның жартысына жуығының ыңғайластырылған үй-жайларда орналасуы.
      Республикалық білім беру ұйымдарының және республикалық ауруханалар жанындағы мектептердің оқушылары, алыс және жақын шетелдегі қазақ диаспорасының, Байқоңыр қаласының қазақ тілінде оқытатын білім беру ұйымдарының балалары республикалық бюджет есебінен қамтамасыз етіледі.
      Назарбаев Зияткерлік мектептерінің орта білім беру мазмұны қазақстандық білім берудің озық дәстүрлері мен халықаралық үздік тәжірибелерді есепке ала отырып жаңартуды қажет етеді. Үш тілді меңгерудің және бейінді пәндерді ағылшын тілінде оқытудың жаңа талаптары мектеп педагогтерінің біліктілігін арттыруда жаңа тәсілдерді талап етеді. Дарынды балаларға арналған бейіндік пәндер бойынша (физика, математика, химия, биология, информатика) қазақстандық оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер жоқ.
      Мұғалімдердің сапалық құрамының төмен болуы: педагогтердің жалпы санынан 14,8 %-ы жоғары санатты, 30,7 % – бірінші санатты.
      Жұмыс істейтін әрбір бесінші мұғалім 50 жаста және одан үлкен. Педагогтердің жалпы санынан 13,2 %-ының еңбек өтілі 3 жылға дейін. Жыл сайынғы жас кадрлардың келуі небәрі 2,6 %-ды құрайды.
      Қоғамның әл-ауқатының өсуіне қарай білім беру жүйесіне қойылатын талап та артуда. ЮНЕСКО-ның ұсынымдарына сәйкес тұрақты даму үшін білім беруге жұмсалатын шығыстар ішкі жалпы өнімден (бұдан әрі – ІЖӨ) 6 – 7 %-ды құрауы тиіс. Ал Қазақстанның шығысы ЖІӨ-нің 4 %-ынан аспайды.
      Қазақстанда бір оқушыға шаққандағы шығыс Қытай, Түркия, Ресей сияқты үшінші топтағы (ЖІӨ жан басына шаққанда 10 мың АҚШ долларынан кем емес елдер) елдердің орташа шығысынан төмен.
      Екінші топтағы (ЖІӨ жан басына шаққанда 10 мыңнан 20 мыңға дейінгі АҚШ долларын құрайтын елдер) – Испания, Корей, Чехия, Израиль және бірінші топтағы (ЖІӨ жан басына шаққанда 20 мың АҚШ долларынан артық елдер) – АҚШ, Жапония, Люксембург, Австралия елдерінің шығыстарымен салыстырғанда анағұрлым айырмашылық бар.
      Жалпы білім беретін мектептердің спорт залдарының 13,5 %-ы ыңғайластырылған болып табылады. 26,4 % мектептердің спорт залдары жоқ. Мектеп жасына дейінгі балалардың 30 %-ының немесе 250 мыңнан астамының дене дайындықтары нашар. Спорт залдарының болмағандығынан мектептердің 89 %-ында дене шынықтырудың үшінші сағаты енгізілген, ал 46 %-ында ұлдар мен қыздар бөлек оқытылады. Оқу мекемелерінде спорт залдарының бос болмауына байланысты оқушылардың 20 %-ы ғана спорттық секциялармен қамтылған.
      Басқа мемлекеттермен (30 – 50 %) салыстырғанда балаларды қосымша біліммен қамту төмен (21,6 %). Материалдық-техникалық база төмен: қосымша білім беру ұйымдарының 71 %-ы ынғайластырылған үй-жайларда орналастырылған, ал 10 ғимарат апатты жағдайда.
      Білім беру ұйымдарында АТ қызметкерлері болмағандықтан, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (бұдан әрі – АКТ) әкімшілендіру, алып жүру және инфрақұрылымды дамыту мәселелері, көбiнесе, информатика пәнінің мұғалімдеріне жүктеледі. Электрондық оқыту жүйесін қолдану осы процестердің бүкіл қатысушыларымен өзара іс-қимыл жасау кезінде оны нақты оқу процесіне біріктіргенде ғана нәтиже береді.
      Мектептік тамақтандыруды ұйымдастыру мәселесінде Жалпы оқыту қорынан шығыстарды қаржыландыру бойынша елеулі өңірлік айырмашылық байқалуда. Мысалы, Маңғыстау облысында 2009 жылы 89 %, Жамбыл облысында – 76 %, Павлодар облысында – 75 %, Қызылорда облысында – 69 %, Оңтүстік Қазақстан облысында – 77 % болса, Алматы облысында бар болғаны – 20 %, Атырау облысында – 29 %, Шығыс Қазақстан облысында – 39 %.
      2010 жылы аз қамтылған отбасылардан шыққан баланың 20 %-ы, бастауыш сынып оқушыларының 55 %-ы ыстық тамақпен қамтылмаған. Жалпы оқу қорынан бөлінген қаражат көлемінің төмендігі көбінесе мектеп оқушыларының физиологиялық нормалары мен энергиялық және тағамдық заттарға қажеттіліктерін ескере отырып, олардың сапалы және теңгерімді тамақтануын қамтамасыз етпейді. Сондықтан, оқушылардың 50 %-ы әртүрлі паталогияларға және әрбір сегізінші бала мектеп асханаларындағы бір мезгіл және қауіпсіз емес жиынтықтан, тозған және қуат шығындайтын жабдықтардағы ыдыстардан тамақ ішетін болғандықтан асқазан-ішек ауруларына шалдыққан.
      Мектептері жоқ елді-мекендерде тұратын 8 997 оқушыға тасымалдау ұйымдастырылмаған. Нәтижесінде балалар күн сайын шалғайдағы мектептерге жету үшін бірнеше сағат уақыттарын жоғалтады.
      Тасымалдау ұйымдастырылған мектеп автобустарында қауіпсіз және жайлы жеткізу проблемалары бар. Автобустың техникалық жағдайлары, жанар-жағар майларды және материалдардық шығыстарды қамтамасыз ету бойынша мәселелер толық көлемде шешілмеуде.
      1.2.3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Сыртқы факторлар:
      Өңірлерді дамытудың демографиялық, көші-қон, экономикалық факторларының әсері.
      Білім беру объектілерін пайдалануға енгізу мерзімдерінің бұзылуы.
      Мұғалім кәсібі беделінің төмендеуі.
      Мектеп ғимараттарының 15,6 %-ы пайдаланудың шекті мерзімінен (құрылыстың типіне байланысты 20 жыл және одан да жоғары) асып кеткен және апатты жағдайда болуы мүмкін. Апатты жағдайдағы мектептердің орнына жаңа мектептер құрылысы жүріп жатқанына қарамастан (2009 жылы апатты жағдай мәселесі 46 мектепте шешілді), олардың саны азаймай отыр. Жыл сайын апатты жағдайдағы мектептер анықталады.
      Білім берудің жаңа моделін енгізу кезеңінде білім беру саясатының өзгеру тәуекелі: 12 жылдық оқытуға көшудің мерзімі мен көшу кезеңдерінің және 12 жылдық оқыту құрылымының өзгеруі мүмкін, бұл 12 жылдық мектептің МЖБС-ын енгізу үшін қауіп төндіріп отыр.
      ЖҚМ үшін – көші-қон жағдайы, елді мекендердің алыстығы.
      Білім беру ұйымдарында ішкі ақпараттық инфрақұрылым дамуының төмендігі.
      Балалардың денсаулығының нашарлауы, салауатты өмір салты дағдыларының жоқтығы.
      Жергілікті атқарушы органдардың қосымша білім беру ұйымдарының желісін дамытуға қызуғышылық танытпауы.
      Қазіргі заманғы технологиялары бар, мектеп тамағын сапалы дайындауға мүмкіндік беретін өндірісті ұйымдастыру, басқару және бақылау мектептік тамақтандыру өндірісінің болмауы. Оқушылар мен олардың ата-аналарының арасында дұрыс тамақтануды насихаттау жөніндегі PR іс-шараларының және материалдарының жеткіліксіздігі.
      Ішкі факторлар:
      2015 жылдан бастап оқушылар контингентінің артуы күтілуде. Бастауыш сыныпқа балаларды 6 жастан бастап қабылдау жүзеге асырылады. Бұл балаларды жас ерекшелігіне қарай оқытуда жағдай жасауды қажет етеді, сондай-ақ мектепке біраз салмақ түсіреді.
      12 жылдық оқыту бойынша – материалдық-техникалық базаның нашарлығы, ШЖМ педагог кадрлармен жеткіліксіз қамтамасыз етілуі.
      Білім беру ұйымдары оқушыларының оқулықтармен және ОӘК-мен толық қамтамасыз етілмеуі.
      Педагогтердің бір бөлігінің дайындық деңгейінің төмендігі, өздігінен білім алуға және кәсіби деңгейін өсіруге ұмтылудың жеткіліксіздігі.
      Назарбаев Зияткерлік мектептері бойынша – елімізде білікті кадрлардың жетіспеуі.
      Интернет желісіне қосылу жылдамдығының жеткіліксіздігі электрондық оқыту желісін пайдаланушылардың санын азайтады және білім беру ресурстарына қол жеткізуге кедергі жасайды. Электрондық ресурстарды әзірлеу үшін кәсіби даярлықтың жеткіліксіздігі және педагог кадрлардың бойында уәждеменің жоқтығы.
      Мектептердің спорт залдарының толықтығы.
      Қосымша білім беру ұйымдарының материалдық техникалық базасының нашарлығы, кадрлардың жетіспеушілігі.
      1.3. Техникалық және кәсіптік білім
      1.3.1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері
      Қазақстан Республикасында 2010 жылы техникалық және кәсіптік білімнің (бұдан әрі – ТжКБ) 882 оқу орны, оның ішінде 322 кәсіптік лицей, 560 колледж жұмыс істейді. Оның ішінде 168 оқу орны (немесе 19,7 %) ауылдық жерлерде орналасқан. Индустриалық-инновациялық дамыту (бұдан әрі – ҮИИД) жобаларына кадрлар даярлауға 543 ТжКБ оқу орны қамтылған.
      ТжКБ оқу орындарында 609,0 мың адам, оның ішінде 221,0 мың адам (немесе 36,3 %) мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша білім алады. Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің білікті мамандарын даярлау 177 мамандық пен 416 біліктілік бойынша жүзеге асырылады.
      ТжКБ жүйесі бойынша негізгі көрсеткіштер

      Соңғы екі жылда 3 кәсіптік лицей салынды.
      Атырау қаласында мұнай-газ саласы үшін кадрларды даярлау және қайта даярлау өңіраралық орталығының;
      Екібастұз қаласында отын-энергетика саласы үшін техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларын даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық орталығының;
      Астана қаласында 800 оқушы орындық, Оңтүстік Қазақстан облысы Бәйдібек ауданының Шаян ауылында 360 оқушы орындық кәсіптік лицейлердің;
      Өскемен қаласында машина жасау саласы үшін техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларын даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық орталығының құрылыстары жүргізілуде.
      Шымкент қаласында өңдеу саласы үшін техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларын даярлау және қайта даярлау жөніндегі Өңіраралық орталықтың құрылысын салу бойынша жобалау-сметалық құжаттама әзірленіп, «Мемэкспертиза» РМК-ың Оңтүстік филиалында сараптамадан өтуде.
      2007 – 2009 жылдар кезеңінде:
      - «Аджип ККО», «ҚазМұнайГаз» ҰК»  АҚ, «Теңізшевройл» ЖШС» БК, «KEGOK» АҚ, «Қазақмыс Корпорациясы» ЖШС жанынан техникалық және қызмет көрсету еңбегі мамандарын даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жөніндегі қазіргі заманғы оқу орталықтары;
      - Техникалық және кәсіптік білімді дамыту және біліктілікті берудің республикалық ғылыми-әдістемелік орталығы. Ол нормативтік-әдістемелік негіздерді жасаумен және жұмыс берушілермен бірлесіп еңбек нарығының талаптарына сәйкес мамандардың кәсіби дағдыларын және біліктілік деңгейін тәуелсіз бағалау жүйесін енгізумен айналысады. 2007 – 2009 жылдары республиканың 850 оқу орнының 105,5 мың бітірушісін қамти отырып, ТжКБ-ның 125 мамандығы бойынша кәсіби даярлық пен біліктілік беру деңгейін бағалау бойынша бітіруші курстардың білім алушыларына тестілеу жүргізілді;
      - ТжКБ жүйесі қызметкерлерінің біліктілігін арттыру жөніндегі 6 өңіраралық орталық (Астана, Алматы, Қарағанды, Орал, Щучье және Шымкент қалаларында). Соңғы жылдары аталған орталықтарда ТжКБ жүйесінің 2000-ға жуық педагог қызметкері біліктілігін арттырды.
      - Жұмыс істеп тұрған оқу орындарының базасында индустриялық-инновациялық дамыту жобалары бойынша кадрларды даярлау жөніндегі базалық орталықтар құрылуда: ет-сүт өнімдерін қайта өңдеу үшін – Ақмола облысының Катаркөл аулындағы Ауыл шаруашылық колледжінің базасында, автомеханика бойынша – Алматы қаласының № 6 кәсіптік лицей базасында, металл өңдеу бойынша – Қарағанды қаласының № 15 кәсіптік лицей базасында.
      Соңғы 3 жылда кәсіптік лицейлердің және колледждердің оқу-өндірістік шеберханалары мен зертханаларының материалдық-техникалық базасын жаңарту проблемасы шешіле бастады (жергілікті бюджет (бұдан әрі – ЖБ), республикалық бюджет (бұдан әрі – РБ), жұмыс берушілер қаражаты есебінен). «Өзін-өзі тану» кабинеттерін алуға республикалық бюджет есебінен 14,5 млн.теңге бөлінді.
      2007 – 2009 жылдары ТжКБ оқу орындарының материалдық-техникалық базасы 4,9 млрд. теңге сомасына жаңартылды. Бүгінгі күнге дейін ТжКБ оқу орындарының 31 %-ы қазіргі заманғы жабдықтармен жарақтандырылды.
      Халықаралық сарапшылардың ұсыныстарын ескере отырып, Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен (бұдан әрі – Еңбекмині) және ұлттық компаниялар өкілдерімен бірлесіп, 2008 жылы Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің кәсіптері мен мамандықтарының жіктеуіші әзірленді және бекітілді.
      2008 – 2010 жылдары 230 мамандық бойынша МЖБС, 224 мамандық бойынша біріктірілген білім беру бағдарламалары, ТжКБ мамандықтары бойынша 1 430 үлгі оқу бағдарламасы әзірленді және бекітілді. 2010 жылы индустрия жобаларының сұранысы бойынша 86 мамандық бойынша МЖБС, 65 мамандық бойынша оқу бағдарламалары, 710 ТжКБ мамандықтары бойынша типтік оқу бағдарламалары әзірленді.
      2007 – 2010 жылдары ТжКБ оқу орындарының 18 мың педагог қызметкер біліктілігін арттыру курсынан өтті, оның ішінде ҮИИД мамандықтары бойынша 2010 жылы 7 мың педагог қызметкерлер. Республикалық бюджет есебінен кәсіптік лицейлерге 116 шетел ағылшын тілдерінің оқытушылары тартылды.
      Мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде оқитын студенттерге қаржылық көмек көрсету мақсатында стипендияның көлемін арттыру бойынша шаралар қабылдануда. Осылайша, 2009 жылғы 1 қаңтардан бастап колледждерде мемлекеттік білім тапсырысы негізінде оқитын білім алушыларға стипендияның көлемі 6000 теңгеден 7500 теңгеге, 2010 жылы 7500 теңгеден 9375 теңгеге өсті, 2011 жылы стипендияның көлемі 9375 теңгеден 12188 теңгеге дейін өседі.
      Кадрларды даярлауда нақты әріптестік қатынастар орнату – ТжКБ жүйесінің басты міндеттерінің бірі. 2007 – 2010 жылдары Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі (бұдан әрі – БҒМ), ірі компаниялар, әкімдіктер: «ҚазМұнайГаз», «Қазақстан темір жолы», «Қазақтелеком», «Қазақмыс», «Казинжиниринг», «Қазпошта» АҚ және т.б. арасында 32 меморандум, келісім жасалды.
      2008 жылы Еңбекмині, БҒМ мен «Атамекен» Одағы» Қазақстанның ұлттық экономикалық палатасы» заңды тұлғалар бірлестігінің (бұдан әрі – «Атамекен» Одағы» ҰЭП) арасында 2008 – 2010 жылдарға арналған бәсекеге қабілетті кадрларды қалыптастыру туралы Ұлттық Пактіге қол қойылды.
      2009 жылы БҒМ, Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрліктері мен «Атамекен» Одағы» ҰЭП арасында Техникалық және кәсіптік білімді қолдау қорын құру туралы меморандумға қол қойылды.
      Өңірлердегі оқу орындарында 16,8 мыңнан астам компаниялармен және кәсіпорындармен келісім-шарттар жасалды, оның ішінде жаңа ашылған кәсіпорындармен кадрлар даярлауға 61 шарт жасалды (мысалы, «Тара металлургиялық зауыты», «Электрлиздік зауыт», «Тері өндіріс» және т.б., нәтижесінде 831 адам даярланып және еңбекпен қамтылды).
      Келісімдер шеңберінде білім алушыларға практикадан өту үшін 97 мың жұмыс орны ұсынылды.
      2009 жылы 24 жетекші оқу орны Ұлыбританияның атақты колледждерімен, оның ішінде 14 колледж Кембридж өңірлік колледжімен ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды.
      Халықаралық ынтымақтастық шеңберінде ТжКБ-ның 440-тан астам қызметкері шетелде біліктіліктерін арттырды.
      БҒМ Еңбек министрлігімен бірлесіп, ҮИИД жобасын іске асыру үшін қажеттіліктерге талдау жасалды. 2010 жылға арналған Қазақстанды индустрияландыру картасы жобасын іске асыру үшін негізінен мынадай кәсіптер бойынша жұмысшыларға сұраныс бар: түрлі бейіндегі слесарь, жабдықтарды жөндеуші, құрылысшы, механик, жүк көлігінің жүргізушісі, мамандандырылған техника машинисі, дәнекерлеуші, электромонтажшы, электрик, металлург, темір жол көлігі жұмыскері, металл өңдеуші станоктарда жұмыс істеуші, машина жасау операторы мен технигі, туристік индустрия, ақпараттық технологиялар қызметкері.
      Еңбекминінің мәліметі бойынша 2010 – 2014 жылдарға арналған экономиканың кадрларға деген жалпы сұранысы 287 мың адамды құрайды. Олардың ішінде ҮИИД жобалары үшін – 108 мың.
      2010 – 2014 жылдары ТжКБ оқу орындарында 224,6 мың маман дайындалады.
      Еңбекминистрлігінің мәліметі бойынша 2010 жылы экономиканың кадрларға деген жалпы сұранысы 47 831 адамды құрады, оның ішінде салалар бойынша индустрияландыру картасына қосылған жобалар бойынша 24 401 адам. ТжКБ оқу орындарынан аталған салалар бойынша 58 316 техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрлары бітіріп шықты.
      Жол картасын іске асыру шеңберінде қазақстандық кадрлармен шетел жұмыс күшін алмастыру үшін мамандар даярлау және қайта даярлау қарастырылған. 2009 жылы оқумен 95,6 мың адам қамтылған, олардың жұмысқа орналасқаны – 41,0 мың адам, 20,2 мың адам оқуды жалғастыруда. 2010 жылы 71,0 мың адам даярлау және қайта даярлау қамтылған.
      1.3.2. Негізгі проблемаларды талдау
      ТжКБ-ның 70 %-ға жуық оқу орны ескірген жабдықтарды пайдаланып жұмыс істеуде.
      ТжКБ жүйесінде білім алудың жастар үшін тартымдылығы мен беделі жоқ.
      Қаржыландыру көлемі төмен күйінде қалып отыр – ЖІӨ-ден 0,3 %. ТжКБ оқу орындарында 600 мыңнан астам білім алушы немесе елдің білім беру жүйесіндегі барлық білім алушылар санынан 13 % адам білім алады.
      Мамандардың біліктілік деңгейіне қойылатын біліктілік талаптары жаңартуды талап етеді, өйткені олар өндірістің жаңа технологияларына сәйкес келе бермейді.
      Сала кадрларын даярлау сапасын басқарудың негізгі тетіктерінің бірі – жұмыс берушілердің өздерінің біліктілікті тәуелсіз бағалауы, яғни мамандарды сертификаттау. Барлық салаға мамандардың біліктіліктерін сертификаттау жүйесін енгізу қажет.
      Өндірісте тағылымдамадан өту және оқытушылардың біліктілігін арттыру жүйесі қазіргі заманғы талаптарға жауап бермейді. Инженерлік-педагогикалық қызметкерлер мәртебесінің төмендігі жоғары білікті кадрларды тартуға мүмкіндік бермейді.
      Сондай-ақ, елдің индустриалдық-инновациялық дамуы үшін кәсіби кадрларды даярлауға қажеттілікті қамтамасыз етуге кедергі келтіретін бірқатар проблемалар бар:
      - ұзақ мерзімді кезеңге кадрларға деген қажеттілікті болжау жүзеге асырылмайды, оның ішінде ҮИИД жобалары бойынша;
      - жұмыс берушілерді кадрлар даярлауға тарту үшін нормативтік-құқықтық база жеткіліксіз;
      - ТжКБ оқу орындарының білім алушыларына кәсіпорындарда өндірістік практика мен тағылымдама ұйымдастыру мәселесі шешілмеген.
      1.3.3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Сыртқы факторлар:
      - жұмыс берушілердің техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларын даярлауға қызығушылық танытпауы;
      - жұмыс берушілер өндірістік практика мен тағылымдамадан өту үшін қажетті орындар санын ұсынбаған;
      - жергілікті бюджеттен ТжКБ-ны қаржыландыру көлемі жеткіліксіз;
      - ұзақ мерзімді кезеңге арналған кадрларға деген қажеттіліктерді болжау әдістемесінің жоқтығы;
      - кәсіби даярлықты тәуелсіз бағалау жүйесі барлық мамандықтар бойынша енгізілмеген.
      Ішкі факторлар:
      - жекелеген аудандардағы ауыл жастары үшін техникалық және кәсіптік оқытудың қолжетімсіздігі;
      - материалдық-техникалық базаның нашарлығы;
      - еңбекақы төлеу деңгейінің төмендігіне байланысты инженерлік-педагогикалық қызметкерлердің техникалық және кәсіптік білім жүйесінен кетуі;
      - оқытушылар мен өндірістік оқыту шеберлері біліктілігінің жеткіліксіз деңгейі.
      1.4. Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру
      1.4.1. Реттелетін саланы немесе қызметтер аясын дамытудың негізгі параметрлері
      Қазіргі кезде жоғары білім беру саясаты республика экономикасының барлық салалары үшін құзыретті және бәсекеге қабілетті мамандарды кәсіби даярлаудың жағдайларын қамтамасыз ету, жоғары мектептің интеллектуалдық әлеуеті мен практикалық-бағдарлық қызметін күшейту, оны ғылыммен және өндіріспен ықпалдастыру халықаралық білім беру стандартына сәйкестендіру қажеттілігімен айқындалады.
      2010 жылғы 15 қазандағы жағдай бойынша республикада 148 жоғары оқу орны жұмыс істейді (9 ұлттық, 1 халықаралық және «Назарбаев университеті» АҚ, 32 мемлекеттік, 13 азаматтық емес, 92 жеке меншік жоғары оқу орны, соның ішінде 16 акционерленген).
      3НК статистикалық есептілігіне сәйкес жоғары оқу орындары студенттерінің жалпы контингенті 610,2 мың адамды құрады. Жалпы әлемде 10 мың адамға шаққанда 232 студенттен келеді. Қазақстанда бұл көрсеткіш 422,5 адамды құрайды.
      Жоғарғы оқу орындарындағы профессорлық-оқытушылық құрамның саны 39,2 мың адамды құрайды, оның 41 %-ының ғылыми атақтары бар.
      Қазақстанның жоғары мектебі әлемдік білім беру деңгейіне қол жеткізуге және біртұтас білім беру кеңістігіне енуге ұмтылуда. Алға қойылған мақсатқа қол жеткізу тетігі Болон процесінің параметрлерін орындау болып табылады, оған Қазақстан Республикасы 2010 жылы наурызда қосылған болатын.
      Қазірге кезде Қазақстан Республикасында жоғары білім беруде Болон декларациясының негізгі принциптері іске асырылуда. Бүкіл азаматтық жоғары оқу орындарында оқыту кредиттік оқыту технологиясы бойынша жүргізілуде, республиканың 37 жоғары оқу орнында екі дипломдық білім беру іске асырылуда, 42-сінде қашықтықтан оқытылуда.
      Қазақстан Республикасының жоғары және жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру құрылымы ЮНЕСКО-ның білім берудің халықаралық стандарттық жіктеліміне сәйкес келеді. Мамандарды даярлаудың үш деңгейлік: бакалавр-магистр-PhD доктор моделіне өту толық іске асырылды. Жоғары білім беру сапасын қамтамасыз ету және кепілдік беру жүйесі құрылды.
      2009 жылы бакалавриат-магистратура-докторантура білім беру бағдарламаларының сабақтастығын қамтамасыз ететін Жоғары және жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру мамандықтарының жіктеуші бекітілді.
      Жоғары білім берудің бәсекеге қабілеттілігі мен сапасы көрсеткіштерінің бірі жоғары оқу орындарының әлемдік академиялық рейтингтерге енуі болып табылады. Сондықтан Қазақстан Республикасының Президенті 2010 жылғы қаңтардағы Қазақстан халқына арнаған Жолдауында жоғары оқу орындары әлемнің жетекші университеттерінің рейтингісіне енуге ұмтылуы тиіс деп атап өтті.
      2009 жылы бірінші рет Қазақстанның бес жоғары оқу орны және 2010 жылы бір жоғары оқу орны Times Higher Education – QS World University Ranking (Ұлыбритания) халықаралық рейтингісіне қатысты.
      Болон декларациясы қағидаттарының бірі сынақ бірлік жүйесін енгізу болып табылады. Кредиттік оқыту технологиясын жетілдіру жұмыстары жалғастырылуда, оның мақсаты кредиттік бірліктің еуропалық жүйесімен үйлестіру. Бұл ретте отандық білім берудің дәстүрлі ерекшеліктері ескеріледі. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жалпы еуропалық жүйемен салыстыруға келетін дипломға Қосымшаны әзірледі. Аталған жүйе студенттің бір жоғарғы оқу орнынан басқасына ауысуы кезінде оқудағы жетістіктерін дұрыс өлшеу мен салыстыру критерийлерін қамтамасыз ету үшін қажет. Осыған байланысты ECTS үлгісі – сынақ балдарын қайта тапсырудың еуропалық жүйесі бойынша сынақ балдары жүйесін әзірлеу үшін жұмыс тобы құрылды.
      Астана қаласында әлемдік деңгейдегі беделді жоғарғы оқу орны – «Назарбаев Университеті» жұмыс істейді, ол отандық инженерлік-техникалық және ғылыми кадрларды даярлауға сапалы серпін жасауды қамтамасыз етеді. Университет бағдарламасының «Назарбаев Зияткерлік мектебінің» орта білім берудің оқу бағдарламаларымен сабақтастығы қамтамасыз етілетін болады.
      Экономикадағы болып жатқан өзгерістерге икемделу мақсатында мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының құрылымында оқу бағдарламаларының мазмұнын айқындауда жоғарға оқу орындарының академиялық еркіндігі кеңейтілді: таңдау бойынша компонент көбейтілді – бакалавриатта 40 %-дан 50 %-ға дейін, магистратурада 50 %-дан – 60 %- ға және докторантурада 70-тен 80 %-ға дейін.
      Жоғары оқу орындары білім беру, ғылым және өндіріс арасындағы байланыстырушы буын болып табылатын білім берудің инновациялық инфрақұрылымын дамыту, түрлі бейіндегі ғылыми-инновациялық орталықтар, жаңа технопарктер құру жұмыстарын жүргізуде.
      2007 жылы 16,67 млн. АҚШ доллары (2 млрд. теңге) сомасындағы республикалық бюджет қаражаты есебінен 10 инженерлік бейіндігі университет зертханасы құрылды. 2008 жылы 8,33 млн. АҚШ доллары (1 млрд. теңге) сомасындағы республикалық бюджет қаражаты есебінен ашық үлгідегі инженерлік бейіндігі 5 зертхана ашылды. Аталған зертханалардың ғылыми ресурстарын ғылыми орталықтардың, зерттеу институттарының ғалымдары және университеттер оқытушылары пайдалана алады.
      Қазіргі әлемде елдің әлеуметтік экономикалық дамуының маңызды субъектілері ретінде университеттердің миссиясы мен қызметі өзгеруде. Университеттер білім жүйесінің ғана емес, сонымен қатар жалпы қоғамның қозғаушы күшіне айналуы тиіс. Осыған байланысты 2008 жылдан бастап қамқоршылық кеңестер құру, жұмыс берушілерді басқаруға тарту және жоғары оқу орындарын басқарудың алқалық органдарының қызметін кеңейту жолымен корпоративтік менеджмент принциптері енгізілуде.
      Қамқоршылық кеңестер 65 жоғары орнында жұмыс істейді. Университеттерде корпоративтік басқаруды енгізу Қазақстан Республикасы Үкіметінің жүргізіп отырған ауқымды жұмыстарының бір бөлігі болып табылады және ол әкімшілік реформаның принциптеріне сәйкес келеді. Аталған жұмыстар жоғары оқу орындарын басқару жүйесін демократияландыруға ықпал етеді.
      Институционалдық аккредиттеудің ұлттық стандарттары мен өлшемдері бекітілді. 2008 және 2009 жылдары бес ұлттық жоғары оқу орны – әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (бұдан әрі – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ), Қ. Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті (бұдан әрі – Қ. Сәтпаев атындағы ҚазҰТУ), Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (бұдан әрі – Абай атындағы ҚазҰПУ), Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (бұдан әрі – Л. Гумилев атындағы ЕҰУ), Қазақ ұлттық аграрлық университеті (бұдан әрі – ҚазҰАУ) ASIIN және ACQUIN (Германия), ABET (АҚШ) белгілі шетелдік аккредиттеу агенттіктерімен білім беру бағдарламаларын халықаралық мамандандырылған аккредиттеуден өткізу үшін шарттар жасады. Осы мақсатқа республикалық бюджеттен 60 млн. теңгеден астам мөлшерде қаржылық қаражат бөлінді.
      2010 жылы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ және Қ. Сәтпаев атындағы ҚазҰТУ 21 білім беру бағдарламасы бойынша халықаралық аккредиттеуден өтті, соның ішінде аталған жоғары оқу орындарының өз қаражаттары есебінен. Абай атындағы ҚазҰПУ, ҚазҰАУ халықаралық аккредиттеу рәсімінен өтуді жалғастыруда.
      Сонымен қатар, 2009 жылы Қазақ-Британ техникалық университеті 4 білім беру бағдарламасы бойынша халықаралық аккредиттеуден дербес өтті.
      2009 жылы БҒМ Ұлттық аккредиттеу орталығының (бұдан әрі – ҰАО) аккредиттеу кеңесі 9 қазақстандық жоғары оқу орнын 5 жыл мерзімге ұлттық институционалдық аккредиттеу туралы оң шешім қабылдады. 2010 жылдың бірінші жартыжылдығында 13 қазақстандық жоғары оқу орны ұлттық институционалдық аккредиттеуден өтті.
      Қазақстан Республикасының азаматтарының мемлекеттік тілді меңгеру деңгейін бағалау жүйесін (ҚАЗТЕСТ) жетілдіру жөніндегі жұмыстар жүргізілуде. Тілді меңгеру деңгейін бағалаудың халықаралық жүйесінің талаптарына сәйкес тестілеу тапсырмаларының, өлшем материалдарының нормативтік негіздері әзірленді. Қазақ тілін оқытуды жүйелеу және тілді меңгеру деңгейін бағалау үшін мемлекеттік стандарттар бекітілді. Нормативтік құжаттарға және мемлекеттік стандарттарға сәйкес сөйлеу қызметінің түрлері бойынша тестілеу тапсырмаларының базасы қалыптастырылды.
      Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекеттік тілді меңгеру деңгейін бағалау жөніндегі мемлекеттік қызмет көрсету жүйесі мен стандарты бойынша тестілеу жүргізудің технологиясы әзірленді. 2008 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың «Болашақ» халықаралық стипендиясының үміткерлері үшін тестілеу жүргізілуде.
      1.4.2. Негізгі проблемаларды талдау
      - Ұзақ мерзімді кезеңге арналған кадрлар қажеттілігіне болжам жасау жүзеге асырылмайды;
      - Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламасының мазмұны жұмыс берушілердің еңбек нарығындағы өзгерістерді көрсететін талаптарына толық жауап бере алмайды;
      - Мемлекеттік бақылаудың қорытындылары бойынша бірқатар жекеменшік жоғары оқу орындарының жекелеген мамандықтары бойынша білім беру қызметі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарында белгіленген талаптарға, біліктілік талаптарына толық сәйкес келе бермейтіні байқалады. Білім беру саласындағы жергілікті атқарушы органдарға мемлекеттік аттестаттауды жүзеге асыру кезінде бірыңғай тәсіл жоқ және бақылау қызметін орындаудың төмен деңгейі байқалады;
      - Әлеуметтік әріптестік нашар дамыған. Ғылым мен өндірістің байланысы нашар. Бітірушілерді жұмысқа орналастыру, жоғары білім беру стандарттарын жасау процесіне жұмыс берушілерді тарту, мамандарды әзірлеу және аттестаттау тетіктері жоқ.
      Жұмыс берушілерді кадрлар даярлауға тарту жөніндегі заңнамалық база жеткіліксіз.
      - Жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық базасы әлсіз, зертханалардың осы заманғы жабдықтармен жарақталу пайызы төмен;
      - Мемлекеттік жоғары оқу орындары жатақханаларының 77 %-ының салу мерзімі 25 жылдан жоғары. Оларға ағымдағы жөндеу жүргізілген соңғы мерзімі 1 жылдан 5 жылға дейінгі аралықты құрайды;
      - Профессорлық-оқытушылық құрамның біліктілігін арттыру жүйесі тиісті деңгейде дамымаған;
      - Диссертациялық зерттеулер шеңберінде орындалатын ғылыми зерттеулер мен қолданбалы әзірлемелердің тиімділігі және нәтижелілігі төмен;
      - Жоғары оқу орындарын кадрлық қамтамасыз етуде жағымсыз үрдістер орын алған: профессорлық-оқытушылық құрамы жүйелі түрде ұлғайтылмайды, қоса атқарушылық бойынша жұмыс практикаға енгізілген, жемқорлық көріністері орын алған;
      - Қазақстан Республикасының білім туралы заңнамасында аккредиттеудің құқықтық салдарлары қарастырылмаған. Атап айтқанда: аккредиттелген жоғары оқу орындарын мемлекеттік аттестаттаудан босату; аккредиттелген жоғары оқу орындарына мемлекеттік үлгідегі дипломмен қоса өздерінің үлгісіндегі дипломдарын беру құқығы; аккредиттелген жоғары оқу орындарына мемлекеттік білім беру тапсырыстарын басым орналастыруды қарастыру; аккредиттелген органдар мен аккредиттелген білім беру ұйымдарының қазақстандық тіркелімінің жоқтығы. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының білім туралы заңнамасына тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі.
      - ҚАЗТЕСТ жүйесі шектеулі контингент – «Болашақ» стипендиясының үміткерлері үшін ғана қолданылады.
      1.4.3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Сыртқы факторлар:
      - зертханалық жабдықтарды сатып алуға және профессорлық-оқытушылық құрамның біліктілігін арттыруға арналған бағдарламалық қаржыландырудың жоқтығы;
      - кәсіби оқытуды жүргізуге және студенттердің практикадан өтуіне мүмкіндік беретін оқу орталықтарының жоқтығы;
      - кадрлар даярлау үшін жұмыс берушілердің жеткіліксіз гранттар бөлуі.
      Ішкі факторлар:
      - бітірушілерді жұмысқа орналастыру жөніндегі қызметтердің әлеуетті жұмыс берушілермен тығыз байланысы жолға қойылмаған;
      - студенттер мен профессорлық-оқытушылық құрамды қолдаудың әлеуметтік бағдарламасы дамымаған;
      - жоғары оқу орындары ғалымдарының ғылыми бағдарламалар мен жобаларды орындауға қатысу тиімділігі жеткіліксіз.
      Жоғары оқу орындары жұмысының айқындығын күшейту, өз қызметінің кең көлемі бойынша ақпараттар ұсыну қолайлы бәсекелестік ортаны қалыптастырады. Бұл ретте жоғары оқу орындары мен неғұрлым тиімді бағдарламаларды одан әрі дамытуға ынталандырады. Қоғамдық бақылау және бағалау тетіктері бұл процестердің катализаторларына айналады.
      Халықаралық талаптарға сәйкес аккредиттеу рәсімін жүргізу барысында ішкі факторлар ретінде білім беру ұйымдарының өзін-өзі бағалауы (өзін-өзі талдау) қарастылған. Аккредиттелген агенттіктер білім беру ұйымдарының ұсынған есебінің (өзін-өзі бағалау материалдары) негізінде сарапшыларды тарту және білім беру ұйымдарына бару арқылы сыртқы бағалауды жүзеге асырады.

2. 2-стратегиялық бағыт. Экономиканы жедел әртараптандыруды ғылыми қамтамасыз ету

      2.1. Реттелуші саланы немесе қызмет саласын дамытудың негізгі параметрлері
      Ел ғалымдарының қызметі мемлекеттік басымдықтарға сәйкес қалыптасқан республикалық мақсатты және қолданбалы ғылыми-техникалық бағдарламаларды, іргелі зерттеулер бағдарламаларын іске асыруға және Қазақстанда инновациялық қызметті дамытуға бағытталған.
      Ғылымды дамыту 6 басым бағытқа шоғырланған: нанотехнологиялар және жаңа материалдар; биотехнологиялар; көмірсутекті және тау-кен металлургиялық секторлар және олармен байланысты сервистік салаларға арналған технологиялар; ядролық технологиялар және қалпына келтірілетін энергетика технологиялары; ақпараттық және ғарыштық технологиялар; тұрақты дамудың негізі ретінде ұлттық идея.
      Елде ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді орындайтын 421 ұйым жұмыс істейді, оның ішінде 141-і – мемлекеттік ғылыми-зерттеу институттары. Ғылыми зерттеулермен және әзірлемелермен 16,3 мың адам (2006 ж. – 19,56 мың; 2007 ж. – 17,77 мың) айналысады, оның ішінде зерттеуші-мамандар – 10,8 мың адам (2006 ж. – 12,4 мың; 2007 ж. – 11,5 мың).
      2007 – 2010 жылдары ғылыми зерттеулерді мемлекеттік қаржыландыру көлемі 16,9 млрд. теңгеден 20,0 млрд. теңгеге дейін өсті немесе 15,5 %.
      Қазақстан ғылымын мемлекеттік қаржыландыру деңгейі соңғы 3 жылда ЖІӨ-нің 0,22 %-ын құрады. АҚШ долларымен есептегенде ҒЗТКЖ-ға кететін шығын Қазақстанда әрбір жан басына жылына шамамен 15 долларды (салыстыру үшін Ресейде – 70 шамасында; АҚШ-та – 892; Швецияда – 875, Финляндияда – 726 доллар) құрайды.
      Ғылыми инфрақұрылымды дамыту мақсатында ғылымның басым бағыттары бойынша 5 ұжымдық пайдаланымдағы ұлттық зертхана құрылды және жабдықталды. Жетекші жоғары оқу орындарының жанынан 15 инженерлік бейіндегі зертхана ашылып, жұмыс істейді. 6 инновациялық-білім беру, оның ішінде екі халықаралық консорциум құрылды.
      Ғылыми зерттеулердің нәтижелерін коммерцияландыру бойынша шаралар қабылдануда. Жоғары патогенді құс тұмауына қарсы отандық вакцина (2008 – 2009 жж. 7,7 млн. доза өндірілді) шығарылуда. A/H1N1 тұмауына қарсы әсерсіздендірілген вакцинаны дайындаудың технологиясы әзірленді. Қарағанды фармацевтикалық кешенінде 20 млн. түпнұсқа фитопрепараттардың орамын шығару қамтамасыз етілуде. 110 жаңа жұмыс орны құрылды.
      «Мәдени мұра» бағдарламасының шеңберінде гуманитарлық бағыттағы 6 ғылыми-зерттеу ұйымы 70-тен астам ғылыми жобаларды орындады. Нәтижесінде ұлттық және әлемдік ғылыми пікірлер, мәдениет және әдебиет басылымдарының сериялары әзірленді, 230-дан астам кітап атауы басып шығарылды.
      2010 жылы Білім және ғылым министрлігі 6 іргелі зерттеулер бағдарламасын және 34 қолданбалы зерттеулер бағдарламасын іске асыруда.
      2009 жылы шетелдік ғылыми орталықтарда 120 қазақстандық ғалым, оның ішінде жас ғалымдар тағылымдамадан өтті. Ағылшын тілі курстарымен ғылыми ұйымдар базасында 203 адам қамтылды.
      Зияткерлік меншік институтының деректеріне сәйкес 2010 жылы өнертабыстарға 1 168 қорғау құжаттары берілген, соның ішінде 168 патент, 21 патент алды, 821 инновациялық патент берілді.
      2008 жылы іске асырылған ғылыми-техникалық бағдарламалар нәтижесінде отандық және шетелдік басылымдарда 9 045 ғылыми мақала жарияланды. 1 097 әдістеме, практикалық ұсынымдар, оқу құралдары, бағдарламалар, электрондық оқулықтар және т.б. әзірленді. Жарияланымдық белсенділіктің анағұрлым жоғары деңгейі 1 қызметкерге есептегенде іргелі зерттеулер бағдарламасы бойынша 0,8 екені байқалуда.
      Соңғы жылдар аралығында қазақстандық ғалымдардың халықаралық журналдардағы жарияланымдарының олардың жалпы санына қатынасы өзгеріссіз қалып отыр және 6 %-ды құрайды. Қазақстан ғалымдарының шетелдік жарияланымдарының үлесі жалпы дүниежүзілік ағымда 0, 017 %-ға тең. Халықаралық агенттіктердің деректері бойынша Қазақстан 5 жылда 1000 – 10000 жарияланымы бар 46 ел тобына жатады.
      Қазақстандағы ғылыми-техникалық дамудың макроэкономикалық талдауы ЖІӨ-дегі жаңа ғылыми өнімнің үлесі соңғы жылдары 1,1 %-дан аспайды, ғылыми өнімді өндіру бойынша кәсіпорындардың белсенділігі – 2,3 %.
      Қазақстан ғалымдарының жақын және алыс шетелдермен: Ресей, Белорусь, АҚШ, Қытай, Үндістан, Германия және басқалармен ынтымақтастығы дамуда. «Ғылым саласындағы 2007 – 2009 жылдарға арналған халықаралық ынтымақтастық» ғылыми-техникалық бағдарламасының шеңберінде 92 бірлескен жоба орындалды.
      Ғылыми-техникалық салада нормативтік және құқықтық база жетілдірілуде. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылым туралы» және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ғылым мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы заңдарының жобаларын әзірледі және Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне енгізді.
      «Ғылым туралы» Заңның жобасында ғылымды басқару және қаржыландыру жүйесін жетілдіру бойынша нормалар қарастырылады: ұлттық ғылыми кеңестерді, ғылыми жобаларды тәуелсіз халықаралық сараптауды енгізу арқылы Мемлекеттік ұлттық ғылыми-техникалық сараптама орталығын құру мәселелері, қаржыландырудың жаңа түрлерінің тетіктерін (базалық, бағдарламалық-нысаналы, гранттық қаржыландыру), университет ғылымын, мемлекеттік-жекеменшік әріптестікті дамыту, ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыруды ілгерілету.
      2.2. Негізгі проблемаларды талдау:
      1. Қазақстанда ғылымды қаржыландыру деңгейі төмен болып қалып отыр. Ғылыми зерттеулерге бюджеттен бөлінетін шығыстар ЖІӨ-ге 0,22 %-ды құрайды. ЮНЕСКО деректері бойынша әлем экономикасы ғылымға ЖІӨ-ден 1,7 % бөледі. Дамыған елдерден айырмашылығы жекеменшік сектордың ғылымды дамытудағы үлесі төмен.
      2. Материалдық-техникалық базаның нашарлығы. Ғылымға кететін шығыстардың төмендігінен 2000 – 2008 жылдары ғылыми-техникалық ұйымдар қорының жарақталуы аздап қана жоғарылады.
      3. Еліміздің ғылыми инфрақұрылымында GLP (Good Laboratory Practice – Тиісті зертханалық практика), GMP (Good Manufacturing Practice – Тиісті өндірістік практика), GSP (Good Scientific Practice – Тиісті ғылыми практика) халықаралық стандарттарын қолдану ғылыми зерттеулердің сапасын және отандық өнімдердің ішкі және сыртқы нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін көтереді. Сонымен қатар, қазіргі кезде олардың елдің ғылыми инфрақұрылымында қолданылуы жеткіліксіз. Олардың жоқтығы отандық өнімдерді экспорттауға кедергі келтіретін және олардың ішкі және сыртқы нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін төмендететін фактор болып табылады.
      4. Ғылыми, ғылыми-техникалық жобалар мен бағдарламаларды іріктеу кезінде халықаралық сараптама жүргізу тәжірибесі пайдаланылмайды.
      5. Ғылыми кадрлар жасының ұлғаюы және жастардың ғылымға аз келуі. 60 жастан жоғары ғылым докторларының саны – 47,4 %; 40 жастан жоғары ғылым кандидаттарының саны – 70 %. Ғалымдардың орташа жасы – 55 жас шамасын құрайды.
      6. Ғылыми зерттеулер нәтижелерінің төмендігі. 16 мың ғалымға 1 – 2 халықаралық патенттен келеді. Елімізде 1 млн. халыққа патент сұранысының саны 93,6 (Ресейде – 195,9; Германияда – 582,6; Ұлыбританияда – 289,7; АҚШ-та – 741,8; Кореяда – 2 591,5; Жапонияда – 2 720,7) құрайды. Әлемде қазақстандық ғалымдардың ғылыми басылымдарының үлесі тек 0,021 %-ды құрайды. Ал жалпы әлемдік ағымда АҚШ шамамен 22 %, Қытай - 10,2 %, Жапония - 6,1 %, Ресей – 2 %-ды құрайды. Орта есеппен жылына шетелде біздің ғалымдардың жарық көретін мақалаларының саны 243-ті құрайды.
      7. Ғылым мен білім беру арасында алшақтық сақталуда, соның салдары – білім беру саласында ғылыми нәтижелер капиталға айналмауы, ғылыми зерттеу жүргізуге жас мамандардың тартылмауы.
      8. Ғылыми қызметкерлердің ұлттық кәсіби қоғамы дамымаған, олардың ішінде биологиялық, физикалық, химиялық қоғам және т.б.
      9. Шетелде оқу мен тағылымдамадан өткен жас ғылыми қызметкерлер мен оқытушыларға өзінің зерттеу дағдысын толығымен қолдану мен дамыту және тиісті ғылыми ортаның жоқтығын ескере отырып халықаралық деңгейде ғылыми нәтижелерді алу мүмкіндігі қарастырылмаған.
      2.3. Сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      1. Ғылымды қаржыландыру деңгейінің жеткіліксіздігі – ғылыми-техникалық және жалпы еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі мәселелерінің негізі болып табылады.
      2. Еліміздің ғылыми-техникалық әлеуетінің жай-күйі.
      Ғылыми әлеуеттің кеңейтілген өндірісі іске асырылмайды. Жоғары білікті кадрлар жасының ұлғаюы мен кету мәселесінің маңыздылығы толық бағаланбайды.
      Қазақстан Республикасы Жоғары ғылыми-техникалық комиссиясының Халықаралық сараптама кеңесі өзінің есебінде (2008 ж., наурыз) «Қазақстанның болашағын анықтайтын сыни фактор – бұл ғылыммен және технологиямен айналысатын білікті зерттеушілерді даярлау және тиімді пайдалану» болып табылатынын атап өтті.
      Қазіргі таңда жоғары білікті кадрлардың әлеуеті Қазақстанның ғылыми-техникалық саласында жеткілікті деңгейде қолданылмайды. Жоғары білікті кадрларды даярлау мен пайдаланудың қолданыстағы жүйесі ғылым мен экономиканың кадрлық қажеттіліктерін қамтамасыз етпейді.
      3. Ұйымдастыру-экономикалық факторлар.
      Ғылыми әлеует жағдайымен байланысты себептерден басқа ғылымды қайта құру мына ұйымдастыру-экономикалық факторлармен асқынуда:
      - даму басымдықтарының үздіксіз ауысуы, оны жүзеге асырудың нақты шараларының ғылыми-техникалық саясаттан алшақтауы;
      - ғалымдар бейімделуге үлгермей жатқан үздіксіз институционалды реформа (білім беру/ғылыми орталықтар мен холдингтерді тарату, білім беру/ғылыми-зерттеу ұйымдарын тарату, ведомстволық бағыныстағы ҒЗИ-дің ауысуы).
      4. Ғылыми қызметкердің әлеуметтік мәртебесі ғылымға жастарды тартудың және ғылыми-техникалық саладан мамандардың кетуінің ішкі және сыртқы кемуінің маңызды факторы болып табылады.

3. 3-стратегиялық бағыт. Балалар мен жастардың дамуы үшін жағдайлар жасау, оларды елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына тарту

      3.1. Әрбір баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын іске асыру есебінен әлеуметтік жетімдікті төмендету
      3.1.1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері
      Білім беру органдарының деректері бойынша 2010 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша республикада жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған 38 386 бала бар. Оның ішінде қорғаншылыққа және қамқоршылыққа – 22 067 бала, патронат тәрбиесіне – 2 267 бала, интернаттық ұйымдарға – 14 052 бала (оның ішінде білім беру жүйесінде – 11 612, денсаулық сақтау жүйесінде – 1 586, халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде – 854 бала) орналастырылды.
      Әлеуметтік жетімдіктің проблемаларын шешу үшін 2010 жылы төмендегі шаралар қабылданды:
      1) бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жетім балаларды отбасыларына орналастыру бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмысы жанданды: жетекші республикалық телеарналарда 14 әлеуметтік бейнеролик көрсетіліп жатыр, «Біздің балалар» бағдарламалар топтамасы шығуда, жергілікті газеттерде «Әр балаға – отбасы», «Мен анамды іздеймін!», «Ана, мені тауып алшы!», «Әлемге мен қажетпін, маған отбасы қажет» және тағы басқа айдарлар ашылған;
      2) жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды отбасылық орналастырудың нысандарын жұртшылыққа таратуға бағытталған «Қуан, сәби», «Ризашылық», «Қамқоршы күні» республикалық акциялары өткізіледі;
      3) әлеуметтік жетімдікті азайтудың индикаторлары және көрсеткіштері жергілікті атқарушы органдардың стратегиялық жоспарларына енгізілді.
      3.1.2. Негізгі проблемаларды талдау
      Қазіргі уақытта жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдардағы тәрбиеленушілердің саны 7 %-ға кеміді.
      Сонымен қатар, институттандыру деңгейі айтарлықтай жоғары болып тұр. 2010 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша интернаттық мекемелерде 14 052 (36,6 %) бала бар. Бұл ретте, аталған мекемелер тәрбиеленушілерінің 85 %-ы әлеуметтік жетімдер болып табылады.
      3.1.3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау сыртқы фактор – бала асырап алуды, қорғаншылық пен қамқоршылықты насихаттау арқылы бөгде баланы тәрбиелеуге психологиялық ынталандыруды қалыптастыру (бала асырап алудың беделі және әлеуметтік қажеттілігі).
      ішкі фактор – жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және есепке алу жүйесін жетілдіру, оның ішінде балаларды есепке алудың ақпараттық жүйесін құру, «Өзін-өзі тану» тұлғаны адамгершілік-рухани дамытудың бағдарламасын барлық білім беру ұйымдарында енгізу арқылы балалар мен ата-аналарға адамгершілік-рухани білім беруді дамыту.
      3.2 Даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқыту
      3.2.1. Қызмет саласын немесе салалық реттеуді дамытудың негізгі өлшемдері
      Даму мүмкіндігі шектеулі балаларға арнайы білім беру 37 арнайы балабақшада және 101 түзеу мектептерінде, балабақшалардағы 240 арнайы топтар мен жалпы білім беретін 1 098 арнайы сыныптарда жүзеге асырылуда. 10 мыңға жуық бала жеке оқу бағдарламалары бойынша үйде білім алуда.
      Психофизикалық даму бұзылысының көрінісіне және таным мүмкіндіктеріне қарай білім алушылар даму мүмкіндігі шектеулі балалардың таным деңгейлеріне бағытталған арнайы оқу бағдарламалары мен оқулықтарын пайдалануды қарастыратын 3 нұсқа бойынша білім алады.
      Республикада 2004 жылдан бастап арнайы түзеу білім беру ұйымдарына арналған 8 негізгі түрі мен үлгі бойынша қазақстандық оқулықтар мен ОӘК-ні әзірлеу, басып шығару бойынша жұмыстар жүргізілуде.
      Есту қабілеті (естімейтін, нашар еститін), интеллектуалды дамуы бұзылған балаларға (интеллектуалды даму бұзылысы жеңіл және ауыр), сөйлеу, көру қабілеті (Брайль жүйесі бойынша көрмейтін балаларға – орыс тіліндегі ресей және қазақстандық авторларды бейімдеу; көру қабілеті бұзылған балалар үшін үлкейтілген қаріптермен) бұзылған балаларға арналған 296 түпнұсқа оқулық атауы мен ОӘК әзірленді.
      Республикада дамуында проблемалар бар балаларды анықтауда, диагностика жасауда және консультация беруде, халыққа медициналық-педагогикалық-психологиялық әлеуметтік көмек көрсететін 56 психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация жұмыс істейді.
      Түзеу-педагогикалық қолдау көрсету туғаннан бастап мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған 156 инклюзивті білім беру кабинетінде, 123 психологиялық-педагогикалық түзеу кабинетінде, 15 оңалту орталығында, 345 логопед пункттерінде көрсетілуде.
      3.2.2. Негізгі проблемаларды талдау
      Елімізде қалыптасқан дамудағы кемшіліктерді кешенді диагностикалау, ерте түзеу-педагогикалық қолдау тек әрбір үшінші даму мүмкіндігі шектеулі баланың жалпы білім беру процесіне қосылуына мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі жастағы даму мүмкіндігі шектеулі балаларға білім алуға тең қолжетімдік толық көлемде қамтамасыз етілмеген.
      Даму мүмкіндігі шектеулі балаларды арнайы білім беру бағдарламаларымен қамтамасыз ету 41,4 %-ды құрайды.
      Арнайы білім беру ұйымдарының заманауи мультимедиалық жабдықтармен қамтамасыз етілуі 35-тен 60-қа дейінгі пайызды құрайды.
      Рельефті-нүктелік қаріпті шығаратын жабдықтардың жоқтығынан көрмейтін балалар үшін «Брайль» жүйесі бойынша қазақ және орыс тілдерінде қазақстандық оқулықтарды басып шығару проблема күйінде қалып отыр.
      3.2.3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау
      Сыртқы фактор – даму мүмкіндігі шектеулі балалар мен мүгедек балалардың сапалы білім алуы үшін қарастырылған тең құқығының толық көлемде іске аспауы;
      елді-мекеннің жеткілікті ақпараттандырылмауынан инклюзивті білім беруді енгізу қарқынының төмендігі;
      инклюзивті (тарту) білім беру идеясын насихаттауда медиаресурстарды пайдаланудың төмендігі;
      Ішкі фактор – ерте жастағы даму мүмкіндігі шектеулі балаларға кешенді түзеу-педагогикалық қолдау көрсету үшін арнайы білім беру ұйымдары желісінің жетіспеушілігі;
      арнайы құралдармен жеткіліксіз жабдықталу; көрмейтін балаларға арналған рельефті-нүктелік қаріпті қазақ және орыс тілдеріндегі оқулықтардың жоқтығы.
      3.3 Жастардың әлеуметтік құқықтарын және мемлекеттік кепілдіктерін іске асыру
      3.3.1. Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері
      Қазіргі уақытта Қазақстандағы жастар саны 4,35 млн. адамды немесе жалпы халықтың 29 %-ын құрайды, бұл ретте ауыл жастарының үлесі 2,15 млн. адамды немесе жастардың жалпы санының 49 %-ын құрайды. Жастардың саны көп өңірлер: Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды облыстары және Алматы қаласы.

Жастар санының серпіні, мың адам

      2005 жылмен салыстырғанда жастар ұйымдарының саны 2 есеге ұлғайды және 2009 жылы 743-тен асты. Жастар ұйымдарының қызметіне қатысатын жастардың үлесі олардың жалпы санының 25 %-ын құрайды.

Жастар ұйымдары санының серпіні

      2009 жылы Министрлік мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты іске асыруға 248 625 мың теңге, оның ішінде жастарға арналған әлеуметтік қызметтердің жұмыс істеуін қамтамасыз етуге – 90 млн. теңге. Облыстарда, Астана және Алматы қалаларында әлеуметтік маңызы бар жобалардың тақырыптарын жасау үшін мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде зерттеулер, сұрау және фокус-топтарды өткізу арқылы жастардан және жастардың көшбасшыларынан ұсыныстарды жинақтау жүргізіледі.
      Жастардың бастамаларын қолдау үшін жергілікті бюджеттерден мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстың көлемі 2009 жылы 263 млн. теңгені, ал 2008 жылы – 146 млн. теңгені, 2007 жылы – 110 млн. теңгені құрады. Жастар саясатын іске асыру бойынша 2009 жылы күтілген нәтижелерге қол жеткізілді.
      Өткен жылдармен салыстырғанда іске асырылған жобалар саны ұлғайғаны байқалады. 2007 жылы іске асырылған әлеуметтік маңызы бар жобалар саны 31-ді, 2008 жылы – 22-ні, 2009 жылы – 26, 2010 жылы - 32-ны құрады. Жастарға арналған ресурстық орталықтардың саны ұлғайды. 2007 жылы олардың саны 8 болса, 2008 жылы – 12-ні, 2009 жылы 17-ні құрады.
      Жастар саясаты бағдарламасын іске асыру мақсатында Министрлік республикалық, өңірлік жастар қоғамдық ұйымдарымен және облыстық жастардың үкіметтік емес ұйымдарымен өзара іс-қимыл жасайды.
      Әр өңірде Жастар және студенттік еңбек жасақтарының штабтары жұмыс істейді. Олар 30 мыңнан астам оқушы жастарды маусымдық жұмыспен, оның ішінде «Жасыл ел» бағдарламасы бойынша аумақты көгалдандыру мен абаттандыруды ұйымдастыру кезінде қамтамасыз етеді.
      ТМД-ға қатысушы елдердің халықаралық жастар Дельфийлік ойындарына жыл сайын Қазақстанның құрамасы қатысады. Қазақстан жастарының халықаралық білім беру бағдарламаларына қатысуы жылдан-жылға ұлғаюда. 2009 жылы халықаралық ынтымақтастық бойынша 62 іс-шара өткізілді (2008 жылы – 48).
      Республикалық және өңірлік деңгейде патриоттық тәрбие беру жүйесі құрылды. 2006 – 2008 жылдары 800-ден астам патриоттық іс-шара өткізілді. Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарында тәрбие берудің 2006 – 2011 жылдарға арналған кешенді бағдарламасы іске асырылуда. Жастардың патриоттық тәрбиесіне қатысты мәселелер бойынша жүргізілген әлеуметтік зерттеулер азаматтардың патриоттық козғалыстарға қатысуға ұмтылысы 35,5 %-дан (2006 жылы) 69,7 %-ға (2009 жылы) көтерілгенін көрсетті. Әлеуметтік сауалдардың деректері бойынша патриотизм деңгейі 2006 жылы 53,4 %-ды, 2007 жылы – 55,9 %-ды, 2008 жылы – 68,2 %-ды, 2009 жылы – 75 %-ды құрады.

      Жоғары оқу орындарында тәрбие беру жұмысы студенттердің және оқытушылардың әлеуметтік құқықтарын қамтамасыз етуге, жас таланттарды қолдауға және жас мамандарды жұмысқа орналастыруға, салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталған. Осы бағытта 2009 жылы 76 іс-шара өткізілді.
      Қазақстандағы мемлекеттік жастар саясатын жаңғырту барысында Орталық және Солтүстік Еуропа елдерінде тиімді қолданылатын жастар саясаты моделін іске асырудың оң тәрижибесі қолданылады. Аталған модельдің сипаттық ерекшілігі қоғамдағы барлық жастардың бірлесуіне мемлекеттің жауапкершілігі болып табылады. Оның ішінде – әлеуметтік қызметтердің, жастарға арналған ресурстық орталықтардың жүйесін ұлғайту, әлеуметтік қызметтердің бірыңғай стандарттарын, білім, денсаулық сақтау, жұмыспен және тұрғын үймен қамтамасыз ету салаларында әлеуметтік кепілдіктердің ең төменгі нормативтерін енгізу.
      3.3.2. Негізгі проблемаларды талдау
      Мемлекеттік жастар саясатын іске асыруды басқару жүйесі толық қалыптаспаған.
      Жастар саясаты бойынша барлық бағдарламалық құжаттар 2008 жылы аяқталды. Жастардың қоғамға, экономикалық өзара қарым-қатынастар жүйесіне, олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау, көмек пен әлеуметтік қызметтерді көрсету мақсатында мемлекеттік жастар саясатының нәтижелі жұмыс істеу үшін ұйымдастырушылық-құқықтық механизмдерді жетілдіруіне бағытталған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік жастар саясаты мәселелері жөнінде өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы жобасын қабылдайтын кезең келді.
      Күшті жақтары: Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстың іске асырылуы, базалық әлеуметтік инфрақұрылымның болуы, қоғамдық-саяси саладағы «әлеуметтік лифт» алаңдарының құрылуы, жастармен жұмыс істеудің сынақтан өткен әдістемелерін қолдану, жастарға арналған брендтік іс-шаралардың тұрақты өткізілуі.
      Әлсіз жақтары:
      - «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы» Қазақстан Республикасы Заңының, жастар құрылымдары туралы статистикалық базаның жетілдірілмеуі;
      - жастардың мақсаттық топтарының толық қамтылмауы, жастар саясаты саласындағы медиаресурстардың аз қолданылуы;
      - «жас маман» түсінігінің жоқтығы, жастар үшін үй мәселесін шешуге жеңілдіктердің жоқтығы (мысалы, Батыс Қазақстан облысында жастардың тұрғын үй мәселесін жеңілдіктермен шешу мақсатында «Жастар үйі» салынған), спорттық және демалыс мекемелеріне қол жетімділіктің жеткіліксіздігі, жастардың мәдениет, білімділік деңгейінің төмендеуі, жастардың экономикалық және әлеуметтік әлеуетін қолдау тетіктерінің жоқтығы.
      3.3.3. Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау:
      Сыртқы факторлар:
      Ішкі саяси тұрақтылық, тұрақты әлеуметтік-экономикалық даму және елдің қаржылық тұрақтылығы сияқты факторлар мемлекеттік жастар саясатының табысты іске асуына ықпал етеді.
      Ішкі факторлар:
      Сапалы білім алу үшін қолайлы жағдай жасау жалпы жастар саясатының, сондай-ақ білім алу құқығының іске асуына ықпал етеді.

3-бөлім. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы индикаторлар, іс-шаралар және нәтижелер көрсеткіштері 3.1. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы индикаторлар, іс-шаралар және нәтижелер көрсеткіштері 1-стратегиялық бағыт. Сапалы білімге қол жеткізуді қамтамасыз ету 1.1-мақсат. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға қол жеткізуді қамтамасыз ету

Аталған мақсатқа жетуге бағытталған бюджеттік бағдарламалар коды – 001, 008, 011, 012

      Ескертпе: іс-шаралардың іске-асырылу мерзімі тиісті бағанда "Х" белгісімен көрсетілген.

1.2-мақсат. Сапалы мектеп біліміне қол жеткізуді қамтамасыз ету

      Ескерту. 1.2-мақсатқа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2011.04.05 № 361, 2011.12.30. № 1724 Қаулылармен.

      Аталған мақсатқа жетуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың коды – 001, 005, 008, 009, 010, 012, 019, 023, 027, 031, 035, 038 

      * Іс-шаралар бойынша қаржыландыру көлемі «Республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жыл сайын нақтыланатын болады

1.3-мақсат. 2020 жылға қарай әлемдік білім беру кеңістігіне біріктірілген техникалық және кәсіптік білім берудің тиімді жүйесінің жұмыс істеуі

      Ескерту. 1.3-мақсатқа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2011.04.05 № 361 , 2011.12.30. № 1724 Қаулылармен.

      Қойылған мақсаттардың жетістіктерінің орындалуына бюджеттік бағдарламаның коды – 001, 002, 005, 008, 012, 017, 018, 023, 031, 035, 074

1.4-мақсат. 2020 жылға қарай Қазақстанның жоғары білім беру сапасы білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірибеге сәйкес келеді

      Ескерту. 1.4-мақсатқа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2011.04.05 № 361, 2011.12.30. № 1724 Қаулылармен.

      Аталған мақсатқа қол жеткізуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың коды – 001, 003, 004, 017, 020, 023, 028, 033, 035, 042, 050

2-стратегиялық бағыт. Экономиканы жедел әртараптандыруды ғылыми қамтамасыз ету

2.1-мақсат. Еліміздің үдемелі индустриялық-инновациялық дамуын ғылыми және ғылыми-техникалық қамтамасыз ету

      Ескерту. 2.1-мақсатқа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2011.04.05 № 361 Қаулысымен.

      Аталған мақсатқа жетуге бағытталған бюджеттік бағдарламалар кодтары – 001, 003, 005, 006, 007, 014, 015, 024, 055, 120

3-стратегиялық бағыт. Балалар мен жастардың дамуы үшін жағдайлар жасау, оларды елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына тарту

3.1-мақсат. Балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау жүйесінің тиімділігін арттыру

      Аталған мақсаттарға жетуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың кодтары – 001, 008, 010