Қазақстан Республикасы Су кодексінің жобасы туралы

      Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етеді:
      Қазақстан Республикасы Су кодексiнiң жобасы Қазақстан Республикасының Парламентi Мәжiлiсiнiң қарауына енгiзiлсiн.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі

Жоба

   ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СУ КОДЕКСI

      Осы Кодекс су қатынастарының ұйымдастырушылық, экологиялық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін айқындайды және Қазақстан Республикасының су қорын пайдалану мен қорғаудың тиiмдiлiгiн арттыруға бағытталған.

ЖАЛПЫ БӨЛIМ

БIРIНШI БӨЛIМ
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-тарау
Негiзгi қағидалар

      1-бап. Кодексте пайдаланылатын негiзгi ұғымдар

      Осы Кодексте мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:
      1) акватория - табиғи, жасанды немесе шартты шекарамен шектелген су кеңiстiгі;
      2) су объектiсiнің бассейнi - гидравликалық түрде байланысты су айдындары мен су ағындарының су жинау алаңдарын қамтитын аумақ;
      3) басқарудың бассейндiк принципi - географиялық белгiлер бойынша су қорын басқару және әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктер арасындағы өзендер, көлдер және басқа да су айдындарының бассейндерi шегінде су ресурстарын бөлу кезiнде iске асырылады;
      4) жағалау жиегi - судың барынша көтерiлуi (топан cу) нәтижесiнде құралатын су айдынының жиегi;
      5) жағалау белдеуi - табиғат қорғау талаптарын сақтап, навигациялық белгiлер мен жабдықтарды орнату үшiн су шегiндегi ені 20 метр су объектiлерi жағалауының бойындағы құрлық белдеуi;
      6) су сервитуты - су объектiсiн шектеулi пайдалану құқығы;
      7) сулар - "сулар" заң ұғымы пайдаланылуы заңдармен реттелетін су объектілерiнің жиынтығын қамтиды;
      8) су үнемдеу - су ресурстарын ұтымды әрi тиiмдi пайдалануды қамтамасыз ететiн шаралар жүйесi;
      9) су жинау алаңы - шекарасы шегiнде су объектiсiнiң су ресурстары қалыптастырылатын аумақ;
      10) сулардың зиянды әсерi - жер бетi және жер асты суларының басуы, тасуы әрі адамдардың денсаулығы мен өмiрiне, сондай-ақ белгiлi бір аумақтар мен объектiлерге басқа да зиянды әсерi;
      11) су шаруашылығы - су объектiлерiн пайдалану, қорғау және молайтумен байланысты экономика саласы;
      12) су режимi - су объектiлерi мен құрғақ топырақтағы су деңгейiнің, шығыстары мен көлемiнің уақытқа қарай өзгеруi;
      13) су алу құрылысы - су объектiлерiнен су алуға арналған құрылыстар мен құрылғылар кешені;
      14) су ағыны - жер бетiндегi судың ойпатта ойысуы бағытындағы су қозғалысын сипаттайтын су объектiсi;
      15) су қорғау аймағы - судың ластануын, қоқыстануын және сарқылуын болдырмау үшiн шаруашылық жүргiзудің арнайы режимі белгiленетін су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарына iргелес аумақ;
      16) су пайдалану - жеке және заңды тұлғалардың мұқтаждарын және/немесе коммерциялық мүдделерiн қанағаттандыру үшiн су ресурстарын белгiленген тәртіппен пайдалану;
      17) су пайдаланушы - өз мұқтаждарын және/немесе коммерциялық мүдделерiн қанағаттандыру үшiн оларға белгiленген тәртiппен су ресурстарын пайдалану құқығы берiлген жеке және заңды тұлға;
      18) су тұтынушы - су объектiлерiнен суды тұтынатын немесе су шаруашылығы ұйымдарының қызметтерiн пайдаланатын әрi сумен жабдықтау жүйелерiнен су алатын жеке және заңды тұлға;
      19) су шаруашылығы ұйымдары - қызметi су ресурстарын реттеумен, оларды жеткiзумен, молайтумен, суды дайындаумен, сарқынды суларды бұрумен әрi су объектілерін пайдаланумен байланысты ұйымдар;
      20) су қорғау белдеуi - шектеулi шаруашылық қызмет режимi бар су объектiсiне iргелес су қорғау аймағы шегiндегi енi кемiнде 20 метр аумақ;
      21) су шаруашылығы жүйесi - суларды ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз етуге, сондай-ақ сарқынды суларды бұруға арналған өзара байланысты су объектiлерi мен гидротехникалық құрылыстар кешенi;
      22) гидромелиоративтiк жүйе - жер суғару, суландыру әрi құрғатуға арналған өзара технологиялық байланысты гидротехникалық құрылыстар, құрылғылар мен жабдықтар кешенi;
      23) гидротехникалық құрылыстар - су ресурстарын басқару, суды дайындау, су тұтынушыларға беру, тасымалдау мен су бұру, сондай-ақ олардың зиянды әсерiнiң алдын алу үшiн пайдаланылатын инженерлiк құрылыстар;
      24) санитарлық қорғау аймағы және санитарлық қорғау белдеуi - су сапасы нашарлауының алдын aлу үшiн сумен жабдықтау көзiн (ашық және жер асты), су құбыры құрылыстарын және оларды қоршаған аумақты қорғау мақсатында белгiленген режим сақталуы тиiс сумен жабдықтау көзi әрi су құбыры құрылыстарының маңында арнайы бөлiнетiн аумақ;
      25) су объектiсi рекреациясы аймағы - жаппай демалыс, туризм және спорт үшiн пайдаланылатын су объектiсi немесе оған iргелес жағалаудағы оның учаскесi;
      26) су пайдалану көзi - су тұтынушылар қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн пайдаланылуы мүмкiн су объектілерi;
      27) су объектiлерiн пайдалану - жеке және заңды тұлғалардың материалдық немесе өзге де қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн су объектiлерiнiң пайдалы табиғи қасиеттерiн сыртқа шығару;
      28) өзендерге теңестiрiлген арналар - суды бiр бассейннен екiншiсiне, сондай-ақ бiр өзен жүйесiнен екiншiсіне ауыстыруға арналған жасанды құрылыстар;
      29) су пайдалану лимиттерi - су бассейндерi бойынша және жекелеген су пайдаланушылар үшiн белгiленетiн белгiлi бiр уақыт iшiнде су ресурстарын су объектілерiнен алудың немесе нормативтiк сападағы сарқынды суларды су объектiлерiне ағызудың рұқсат етiлетiн шектi көлемдерi;
      30) көлтабандық суғару - гидротехникалық құрылыстар жүйесiнiң көмегімен немесе оларсыз еріген қардың, тасқын және басқа да суларды ауыл шаруашылығы алқаптарын сумен басу үшiн пайдалану;
      31) арнайы су пайдалануға лицензия - техникалық құралдар мен құрылыстарды пайдаланып су объектiсiнен су алуға, пайдаланылған суларды су объектiлерiне ағызуға, сондай-ақ олардан су алусыз су объектілерiн пайдалануға иесiне құқық беретiн жеке немесе заңды тұлғаға берiлетін арнайы рұқсат;
      32) ластаушы заттар шоғырлануының рұқсат етiлетiн шектi шегiнің нормативтерi - адам денсаулығын қорғау әрi өсiмдiк пен жануарлар дүниесiне зиянды әсерiн болдырмау мақсатында белгiленетiн ластаушы заттардың су объектiлерiнде болуы мен физикалық факторлардың су ортасына әсер етуiнің рұқсат етiлетiн шамасы;
      33) суғару арнасы - суды су көздерiнен суғаруды талап ететiн учаскелерге су тасымалдауға арналған жасанды құрылыс;
      34) су объектiлерiн қорғау - су объектiлерiн сақтауға, қалпына кeлтiруге және молайтуға, сондай-ақ судың зиянды әсерiне жол бермеуге бағытталған кешендi қызмет;
      35) жер бетiндегi су объектiлерi - шекарасы, көлемi мен су режимi сипаттары бар оның бедерi нысанында құрғақ жер бетiнде сулардың тұрақты немесе уақытша орналасуы;
      36) су жiберулер - су ағынының төмендегi учаскесiндегi су шығысын немесе деңгейiн немесе су қоймасының өзіндегi су деңгейiн реттеу үшiн су қоймасынан суды кезеңдiк немесе бiр мезгiлдік беру;
      37) су ағызу арнасы - бөлу желiсiнiң жалғасы болып табылатын әрi пайдаланылған және артық суды өзен саласына немесе жергiлiктi сайға ағызу үшiн пайдаланылатын жасанды құрылыс;
      38) сарқынды сулар - табиғи немесе жасанды су объектiлерiне немесе жергiлiктi сайға белгiленген тәртіппен ағызылатын пайдаланылған немесе ластанған аумақтан келiп түскен сулар;
      39) трансшекаралық әсер - олардың физикалық көзi шектес мемлекеттің немесе көршi мемлекеттердiң аумағында толық немесе iшiнара орналасқан, адамның қызметінен трансшекаралық сулардың сандық немесе сапалық өзгеруi нәтижесiнде туындайтын кез келген елеулi зиянды зардаптар.

      2-бап. Қазақстан Республикасының су заңдары

      1. Қазақстан Республикасының су заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актілерінен тұрады.
      2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда осы Кодексте қамтылғаннан өзгеше ережелер белгіленген болса, онда халықаралық шарттардың ережелерi қолданылады.

      3-бап. Су заңдарының мақсаты мен мiндеттерi

      1. Су заңдарының мақсаты әр азаматтың, халықтың өмiр сүру жағдайларын сақтау мен жақсарту және қоршаған ортаның жағдайларын сақтау үшiн су пайдалану мен су қорын қорғаудың экологиялық қауiпсiз әрi экономикалық оңтайлы деңгейiне қол жеткiзу әрi ұстау болып табылады.
      2. Су заңдарының міндеттерi:
      1) елдiң су қорларын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк саясатты жүргiзу;
      2) су қатынастарын реттеу;
      3) тұрақты су пайдалану және су қорын қорғауды қолдау мен дамытудың құқықтық негізін қамтамасыз ету;
      4) су қорлары суларын пайдалану мен қорғаудың негізгі принциптері мен бағыттарын айқындау;
      5) су ресурстары мен су шаруашылығы құрылыстарын зерттеу, барлау, өндіру, ашу, ұтымды әрі кешенді пайдалану саласындағы қатынастарды басқару.

      4-бап. Мемлекеттік су қоры

      Қазақстан Республикасының мемлекеттік су қоры өзіне мемлекеттік су кадастрына енгізілген немесе енгізілмеген Қазақстан Республикасының аумағы шегіндегі барлық су объектілерінің жиынтығын, сондай-ақ оларда шоғырландырылған су ресурстарын қамтиды.

      5-бап. Су объектілері

      Шекарасы, көлемі мен су режимі бар жер беті бедеріндегі және жер қойнауындағы су шоғырланымдары Қазақстан Республикасының су объектілеріне жатады.

      6-бап. Су ресурстары

      Қазақстан Республикасының су ресурстары пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкiн су объектiлерiнде шоғырланған жер бетi және жер асты сулары бүкіл қорының жиынтығы болып табылады.

      7-бап. Су қорының жерлерi

      1. Су қорының жерлерi - су объектілерi, су шаруашылығы құрылыстары орналасқан жерлер, сондай-ақ су объектiлерiнің, су шаруашылығы құрылыстарының су қорғау аймақтарына және ауыз сумен жабдықтау су алу жүйелерiнің санитарлық қорғау аймақтарына бөлiнген жерлер.
      2. Су объектiлерi орналасқан су қорының жерлерi, сондай-ақ су объектiлерiнің су қорғау аймақтарына бөлiнген жерлер мемлекет меншігінде.
      3. Су шаруашылығы құрылыстары орналасқан су қорының жерлерi, сондай-ақ су шаруашылығы құрылыстарының су қорғау аймақтарына және ауыз сумен жабдықтау су алу жүйелерiнің санитарлық қорғау аймақтарына бөлiнген жерлер көрсетiлген құрылыстар жекешелендiрiлген жағдайда Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғаларының жеке меншiгiнде болуы мүмкiн.
      4. Су шаруашылығы құрылыстары орналасқан және осы баптың 3-тармағында аталған жер учаскелерi екi немесе одан да көп жер учаскелерiнің иелеріне немесе жер пайдаланушыларға қызмет көрсетсе, оларға ортақ меншiк немесе ортақ жер пайдалану құқығымен берiледi.
      5. Су қорынан жер беру тәртiбi Қазақстан Республикасының жер заңдарымен реттеледi.

      8-бап. Су құқықтық қатынастары объектілерiн меншiктену құқығының мазмұны

      1. Қазақстан Республикасындағы сулар мемлекеттiң ерекше меншiгi болып табылады.
      2. Мемлекет су ресурстарын ұтымды әрi кешендi пайдалануды, қорғау мен молайтуды қамтамасыз етедi және олардың тиiмдi пайдаланылуы мен қорғалуына кепілдік бередi.
      3. Су меншiгi құқығын бұзған жеке және заңды тұлғалардың iс-әрекеттерi заңсыз болып табылады және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жауапкершiлiкке тартылады.

      9-бап. Су заңдарының негiзгi принциптерi

      Су заңдары мынадай принциптерге негiзделедi:
      1) оның еңбегi мен демалысы үшiн қолайлы жағдайларды қамтамасыз ететiн адам өмірi мен денсаулығының басымдығы;
      2) мемлекет халықтың суға әдiл әрi бiрдей қол жеткiзуiне кепiлдiк бередi және ауыз судың қажеттi санымен әрi кепiлдi сапасымен бiрiншi кезекте қанағаттандырылуын қамтамасыз етедi;
      3) су пайдалану су объектiлерiнiң қауiпсiз жай-күйiне жағдай жасауы, су алуды азайтуға әрi судың зиянды әсерiн кемiтуге мүмкiндiк беретiн кешендi және қазiргi заманғы технологияларды жер-жерлерде ұтымды игеретiн болуы тиiс;
      4) су пайдалану саласындағы қатынастарды құқықтық реттеу суды табиғат объектiсi, пайдалану объектiсi және мемлекеттік меншiк объектiсi ретiнде қарайды;
      5) су объектiлерiн пайдалану оларды қорғаумен бiрге кешендi қаралады, оларды ажыратуға жол берiлмейдi;
      6) арнайы су пайдалануды жүзеге асырудың ақылылығы;
      7) су заңдары талаптарының сақталуы, оларды бұзғаны үшiн жауапкершiлiктiң бұлтартпастығы;
      8) суларды пайдалану мен қорғау жөнiндегi мiндеттердi шешудегi жариялылық және оларды шешуге жұртшылықты тарту;
      9) мемлекет шаруашылық қызметiнде су шаруашылығы құрылыстарына меншiктiң әртүрлi нысандары болуына жол бередi;
      10) жалпы танылған халықаралық нормалар мен шарттар негiзiнде трансшекаралық суларды пайдаланумен байланысты қатынастар құру.

      10-бап. Қазақстан Республикасының су және өзге де заңдарымен реттелетiн су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы қатынастар

      1. Қазақстан Республикасының су заңдары су объектiлерiн пайдалану мен қорғау, су қорын және су шаруашылығы құрылыстарын басқару саласындағы қатынастарды және өзге де су қатынастарын реттейдi.
      2. Су объектiлерiн пайдалану мен қорғау кезiнде туындайтын қатынастар жерге, орманға, өсiмдiк және жануарлар дүниелерiне қатысты бөлiгiнде арнайы заңдармен және осы Кодекспен су объектiлерiн ұтымды пайдалану мен қорғау үшін қажеттi мөлшерде реттеледi.
      3. Су объектiлерiнің экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсiздiгін қамтамасыз ету және шаруашылық және табиғи су экологиялық жүйелерiне өзге де қызметтiң зиянды әсерiн болдырмау кезінде туындайтын қатынастар қоршаған ортаны қорғау және халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы заңдармен, сондай-ақ осы Кодекспен реттеледi.
      4. Жер қойнауын геологиялық зерттеу, барлау және кешендi игеру, жер асты сулары мен жер асты құрылыстарын судың зиянды әсерiнен қорғау саласында туындайтын қатынастар жер қойнауы режимiне бағындырылады және жер қойнауы мен жер қойнауын пайдалану, өнеркәсiптегi қауiпсiздiк саласындағы тиiстi заңдармен, ал жер асты суларын пайдалану саласындағы қатынастарды басқару мәселелерi осы Кодекспен реттеледi.
      5. Су заңдарын бұзғаны үшiн заң жауапкершiлiгiн қолданумен байланысты қатынастар азаматтық заңдармен, Әкiмшілік құқық бұзушылық кодексiмен және Қылмыстық кодекспен реттеледi.
      6. Су объектiлеріндегi табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою саласында туындайтын қатынастар табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар туралы заңдармен реттеледi.
      7. Кеме жүзуi мен теңiзде жүзу саласында туындайтын қатынастар су көлiгi саласындағы заңдармен реттеледi.
      8. Теңiз суларын пайдалану саласындағы қатынастар осы Кодекспен және белгiленген тәртiппен бекiтiлген халықаралық шарттармен реттеледi.

2-тарау
Су қатынастары объектiлерi

      11-бап. Су қатынастары объектiлерi

      1. Су объектiлерi немесе олардың бөлiктерi, бөлiнген белдеуiмен және су қоры жерлерiмен бiрге су шаруашылығы объектiлерi су қатынастарының объектілерi болып табылады.
      2. Су объектiлерi мыналарға бөлiнедi:
      1) жер бетi су объектiлерi;
      2) жер асты су объектiлерi;
      3) Қазақстан Республикасының теңiз сулары;
      4) трансшекаралық су объектілерi.
      3. Пайдалану түрлерiне қарай су объектiлерi мыналарға бөлiнедi:
      1) жалпы пайдаланудағы су объектiлерi;
      2) бiрлесiп пайдаланудағы су объектiлерi;
      3) оқшау пайдаланудағы су объектiлерi;
      4) ерекше қорғалатын су объектілерi;
      5) ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерi.

      12-бап. Жер бетi су объектілерi

      1. Жер бетi су объектiлерi мыналарға бөлiнедi:
      1) жер бетi cу ағындары - өзендер, бұлақтар, салалы су қоймалары, өзендерге теңестiрiлген арналар, су ресурстарын бассейнаралық қайта бөлу мен кешендi пайдалану арналары;
      2) жер бетi су айдындары - теңiздер, көлдер, су қоймалары, батпақтар мен тоғандар;
      3) мұздықтар.
      2. Жер бетi су объектiлерi сулардан, олардың түбiнен және жағалауынан тұрады.

      13-бап. Жер асты су объектілерi

      Жер асты су oбъектiлерiне мыналар жатады:
      1) суы бар аймақтар, кендi жыныстар жиектерi мен кешендерi - кен жыныстарының жарықтары мен кеуек қуыстарында шоғырланған және гидравликалық байланыстағы сулар;
      2) жер асты суларының бассейнi - жер қойнауында орналасқан суы бар жиектер жиынтықтары;
      3) жер асты кенiштерi мен учаскелерi - шегiнде жер асты суларын өндiру мен шығару үшiн қолайлы жағдайлар бар сулы жиектер бөлігі;
      4) жер асты суларының табиғи жарып шығуы - жер асты суларының судан немесе жер астынан жарып шығуы;
      5) жер қойнауының сулы учаскелерi.

      14-бап. Теңіз сулары

      1. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының теңiз суларына Қазақстан Республикасының мемлекеттiк шекарасы шегiндегi орналасқан Каспий және Арал теңiзiнің сулары жатады.
      2. Қазақстан Республикасы теңiз суларының жағалаулық жиектерi Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын тәртіппен белгiленедi.

      15-бап. Трансшекаралық су объектiлерi

      1. Екi немесе одан да көп шет мемлекеттер шекарасын белгiлейтiн, оларды қиып өтетiн немесе олар бойынша трансшекаралық су объектiлерi Қазақстан Республикасының мемлекеттiк шекарасы өтетiн жер бетi және жер асты су объектiлерi трансшекаралық су объектiлерi болып табылады.
      2. Трансшекаралық су объектiлерiн пайдалану мен қорғау тәртiбi осы Кодекспен, Қазақстан Республикасының мемлекеттiк шекара туралы заңдарымен және заңдарда белгіленген тәртiппен бекiтiлген халықаралық шарттармен белгiленедi.

      16-бап. Жалпы пайдаланудағы су объектілерi

      1. Егер су қорғау экологиялық немесе өзге де мүдделерде Қазақстан Республикасының заңдарымен өзгеше көзделмесе, барлық су объектілерi жалпы пайдаланудағы объектілер болып табылады.
      2. Жалпы пайдаланудағы су объектiлерiндегі жалпы су пайдалану осы Кодекспен белгiленген тәртіппен жүзеге асырылады.
      3. Жалпы пайдаланудағы су объектiлерiн пайдалануда Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген жағдайларда шектеуге рұқсат етiледi.

      17-бап. Бiрлесiп пайдаланудағы су объектiлерi

      1. Бiрнеше жеке немесе заңды тұлғаның пайдалануына берiлген су объектiлерi немесе олардың бөлiктерi бiрлесiп пайдаланудағы су объектiлерi болып табылады.
      2. Су объектiлерiн бiрлесiп пайдалану кезiнде бiрiншi кезекте су ағынының төмен жағында орналасқан су пайдаланушыларының мүдделерi қанағаттандырылады.
      3. Бiрлесiп пайдаланудағы су объектiлерiн пайдаланатын су пайдаланушылар өзара мүдделерiн ескеруге су пайдалану құқықтарын жүзеге асыруды қиындатпауға және бiрi-бiріне зиян тигiзбеуге тиiс.
      4. Бiрлесiп пайдаланудағы су объектiлерiн жергілiктi атқарушы органдар Қазақстан Республикасының Yкiметi айқындайтын тәртіппен су қорын пайдалану мен қорғау жергiлікті уәкілетті мемлекеттік басқару органымен келiсiм бойынша бередi.
      5. Осындай объектiлердегi бiрлесiп су пайдалану осы Кодекспен белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.

      18-бап. Оқшау пайдаланудағы су объектiлерi

      1. Оқшау пайдалануды жүзеге асыру үшiн жеке және заңды тұлғаларға берiлген су объектілерi немесе олардың бөліктері оқшау пайдаланудағы су объектілерi болып табылады.
      2. Оқшау пайдаланудағы су объектілерi осы Кодекспен белгiленген тәртiппен бiрлесiп пайдаланудағы су объектiлерi ретiнде пайдаланылуы мүмкiн.
      3. Уақытша жер пайдалануға немесе жеке меншiкке берiлетiн жер учаскелеріндегi су объектiлерi немесе олардың бөлiктерi жергiлiктi атқарушы органдар Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын тәртіппен су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк басқару органымен келiсiм бойынша оқшау пайдалануға беруге жатады.

      19-бап. Ерекше қорғалатын су объектiлерi

      1. Қазақстан Республикасының Yкiметi ерекше қорғалатын су объектiлерiнiң мынадай санаттарын белгiлеуi мүмкiн:
      1) Қазақстан Республикасының iшкi теңiз сулары мен теңiз аумағының қорықтық учаскелерi;
      2) бiрегей табиғи ландшафтыға жатқызылған су ағындары мен су айдындары;
      3) су объектiлерiнің көздерi немесе сағаларының аймақтары;
      4) балықтардың бағалы түрлерiнiң уылдырық шашатын жерлерi;
      5) геологиялық қорғалмаған кен орындары және қалалар мен iрi елдi мекендердiң жер асты суларынан су алуы;
      6) ормандармен, жануарлар дүниесiмен және ерекше қорғалуы тиiс басқа да табиғи ресурстармен ажырамас байланыста қаралатын су объектiлерiнің өзге де санаттары.
      2. Халықаралық маңызы бар ерекше қорғалатын су объектiлерi - Қазақстан Республикасының трансшекаралық (шекаралық) су объектiлерi, iшкi теңiз сулары мен теңiз аумағының учаскелерi, су-батпақ алқаптары Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары мен заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен айқындалады.
      3. Ерекше қорғалатын су объектiлерiн құру тәртiбi, оларды күзету мен пайдаланудың режимдерi, қызметі шарттары ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдармен белгiленедi.

      20-бап. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерi

      1. Қоршаған орта мен аймақ экономикасына үстем әсер ететiн және шаруашылық қызметiн реттеудiң ерекше құқықтық режимiн талап ететiн жаратылысы ерекше табиғи су кешендерi ерекше мемлекеттік маңызы бар су объектiлерi болып танылады.
      2. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектілерiнiң тiзбесiн және олардағы шаруашылық қызметiн құқықтық реттеудiң ерекшелiктерiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.

      21-бап. Су объектiлерiнiң айналымдық қабiлетi

      Осы Кодекстiң 7-бабы 3-тармағында көрсетiлген жерлердi қоспағанда, су объектілерiнiң, су қоры жерлерiнің айналымына, сондай-ақ олардағы су объектілерi мен жерлердің иелiктен айырылуына әкeп соғуы мүмкiн сатып алу, сату, кепiлге беру және басқа да мәмiлелер жасасуға рұқсат етiлмейдi.

ЕКIНШI БӨЛIМ
СУ ОБЪЕКТІЛЕРI МЕН СУ ШАРУАШЫЛЫҒЫ
ҚҰРЫЛЫСТАРЫН MEHШІКТЕНУ ҚҰҚЫҒЫ ЖӘНЕ
БАСҚА ДА ҚҰҚЫҚТАР

3-тарау
Су объектiлерiн меншiктену құқығы және
басқа да құқықтар

      22-бап. Су объектiлерiн меншiктену құқығы

      1. Су объектілерiн иелену, пайдалану және оларға билiк ету құқығы Қазақстан Республикасының су заңдарымен реттеледi.
      2. Қазақстан Республикасының атынан су объектiлерiне меншiк иесi құқықтарын Қазақстан Республикасының Үкiметi жүзеге асырады.

      23-бап. Су объектілерiн меншiктенушi болып табылмайтын тұлғалардың су объектiлерiне құқықтары

      1. Су ресурстарын алып қойып пайдаланудан басқа, өзге де мақсаттарда су объектiлерiн пайдалану үшiн су объектiлерiн пайдалану құқығын жергiлiктi атқарушы органдар су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегі уәкiлеттi мемлекеттiк басқару органымен келiсiм бойынша заңды және жеке тұлғаларға су объектiлерiн пайдалану құқығын бередi.
      2. Су объектiлерiн меншіктенушi болып табылмайтын тұлғалардың cу объектілеріне мынадай құқықтары болуы мүмкiн:
      1) қысқа мерзiмдi пайдалану құқығы;
      2) ұзақ мерзiмдi пайдалану құқығы;
      3) шектеулi пайдалану құқығы (cу сервитуты).
      3. Қысқа мерзiмдi пайдалану құқығы бес жыл мерзiмге дейiн, ұзақ мерзiмдi пайдалану құқығы бес жылдан қырық тоғыз жылға дейiнгi мерзiмге берiледi.
      4. Су пайдаланушылар су пайдалану құқықтарына билiк ете алмайды.

      24-бап. Су объектiсiн шектеулi пайдалану құқығы
(су сервитуты)

      1. Су объектiсiн шектеулi пайдалану құқығы жалпы және жеке су сервитуттары нысандарында көрiнедi.
      2. Жалпы пайдаланудағы су объектiлерiн әркiм пайдалана алады, мұндай жағдайда жалпы су сервитуты су объектiсiнiң ажырамас бөлiгi болып табылады.
      3. Жалпы пайдаланудағы су объектiсi болып табылмайтын су объектiлерiне жалпы су сервитуты Қазақстан Республикасының заңдары, жергілiктi атқарушы органның актiсi немесе оларды пайдалануға алған заңды немесе жеке тұлғалардың су объектiсiн пайдалану тәртiбiн жариялау негiзiнде туындауы мүмкiн.
      4. Ұзақ мерзiмдi немесе қысқа мерзiмдi пайдалануға берiлген су объектiлерi өзге де мүдделi тұлғалардың пайдасына (жеке су сервитуты) шектелуi мүмкiн.
      5. Жеке су сервитуттары сот шешiмi негiзiнде де белгiленуi мүмкін.
      6. Жалпы және жеке су сервитуттары мынадай:
      1) құрылыстарды техникалық құралдармен құрылғыларды қолданусыз cу aлу;
      2) суатқа мал айдау;
      3) сал, қайық және басқа да шағын көлемдi жүзу құралдары үшін су жолдары ретiнде cу объектiлерiн пайдалану мақсаттарында белгiленуi мүмкiн.
      7. Су сервитуттарын жүзеге асыру үшiн арнайы су пайдалануға лицензия алу талап етілмейдi.
      8. Су объектiсi маңындағы жер учаскелерiн пайдаланушылар мен иелерi үшiн жер сервитуты белгiленуi мүмкiн. Оның туындауы мен құқықтық реттеу тәртiбi Қазақстан Республикасының жер заңдарымен айқындалады.

4-тарау
Су шаруашылығы құрылыстарын меншiктену құқығы және
басқа да құқықтар

      25-бап. Су шаруашылығы құрылыстары

      Су шаруашылығы құрылыстары - су ресурстарын пайдалану мен қорғауды peттeу, халықты, экономика салаларын сумен қамтамасыз ету, сарқынды суларды бұру мақсаттарында және судың зиянды әсерiн жою үшiн су объектiлерiнде қолдан жасалған гидротехникалық құрылыстар мен құрылғылар.

      26-бап. Су шаруашылығы құрылыстарын меншiктену құқығы

      1. Су шаруашылығы құрылыстары мемлекеттiк меншiкте не жеке меншiкте болуы мүмкiн.
      2. Егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, азаматтық құқық объектiлерi туралы Қазақстан Республикасы азаматтық заңдарының жалпы ережелерi оларға қолданылады.

      27-бап. Ерекше стратегиялық маңызы бар су шаруашылығы құрылыстары

      1. Ерекше стратегиялық маңызы бар су шаруашылығы құрылыстарына су қоймаларындағы гидротехникалық құрылыстар, су көтеру бөгеттерi (шлюздер) мен су көздерiндегi құрылғылар, ауыз cу мақсатындағы су алу құрылғылары, мемлекетаралық және облысаралық су бұру арналары, кеме жүретiн су жолдары, шамшырақтар, кеме қауiпсiз жүруiн реттейтiн әрi кепiлдiк беретiн құрылғылар мен навигациялық белгiлер, мұнай-газ гидротехникалық құрылыстары (теңiз тұғырнамалары).
      2. Ерекше стратегиялық маңызы бар су шаруашылығы құрылыстарының тiзбесi Қазақстан Республикасы Президентiнің Жарлығымен айқындалады.
      3. Ерекше стратегиялық маңызы бар су шаруашылығы құрылыстары жалға, сенiмгерлiк басқаруға берiлмейдi және жекешелендiруге жатпайды.

      28-бaп. Республикалық меншiктегi су шаруашылығы
құрылыстары

      Су көздерiнде орналасқан және республикалық меншiкке жатқызылған су шаруашылығы құрылыстары мемлекеттiк су шаруашылығы ұйымдарына бекiтiп берiледi. Су шаруашылығы құрылыстарының тiзбесiн су қорын пайдалану мен қорғау, геология және жер қойнауын пайдалану мен қорғауды басқару жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органдар ұсыныстары бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды. Олар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес жалға, сенiмгерлiк басқаруға берiледi және жекешелендiрiледi.

      29-бап. Коммуналдық меншiктегi су шаруашылығы
құрылыстары

      Коммуналдық меншiктегi су шаруашылығы құрылыстары мемлекеттiк коммуналдық кәсiпорындарға бекiтiп берiледi. Егер осы Кодекспен өзгеше белгiленбесе, ерекше стратегиялық маңызы бар су шаруашылығы құрылыстарынан басқалары Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес белгiленген тәртіппен және шарттармен кейін жеке меншiкке сату немесе тегiн беру құқығымен жеке және заңды тұлғаларға жалға, сенiмгерлiк басқаруға берiледi.

      30-бап. Ауыз сумен жабдықтау жүйесiн меншiктену құқығы

      1. Ауыз сумен жабдықтау жүйесi тiршiлiктi қамтамасыз етудiң аса маңызды объектiлерiне жатады және республикалық, коммуналдық меншiкте, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың меншiгiнде болуы мүмкiн.
      2. Коммуналдық меншіктегi ауыз сумен жабдықтау жүйесiн пайдалануды коммуналдық, бiрлескен және басқа да кәсiпорындар жүргiзедi.
      3. Ауыз сумен жабдықтаудың жекелеген жүйелерi тұрғын үй кондоминиумдарының құрамына кiруi және үй-жайлар (пәтерлер) иелерiнiң меншiгi болуы мүмкiн.

      31-бап. Ауыл шаруашылығы су пайдаланушыларына қызмет көрсетуге арналған су шаруашылығы құрылыстары

      1. Ауыл шаруашылығы су пайдаланушыларына қызмет көрсетуге арналған су шаруашылығы құрылыстары коммуналдық меншiкте де, сондай-ақ су пайдаланушылар мен олардың бiрлестiктерiнiң де меншiгінде болуы мүмкiн.
      2. Осы баптың 1-тармағында көрсетiлген су шаруашылығы құрылыстары Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарында белгiленген тәртiппен және шарттармен бұл құрылыстар қызмет көрсететiн су пайдаланушыларға немесе олардың бiрлестiктерiне жалға, сенiмгерлiк басқаруға, тегiн пайдалануға берiлуi, сондай-ақ сатылуы немесе өтeуciз берiлуi мүмкiн.

      32-бап. Уақытша мемлекеттiк басқару

      1. Ұлттық қауiпсiздiк мүдделерiне, азаматтардың өмiрi мен денсаулығына қауiп төнген жағдайда және республика немесе аймақ экономикасы үшiн стратегиялық маңызы бар жекелеген су шаруашылығы құрылыстарының тұрақты жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi мемлекеттiк мүлiктi басқару жөнiндегi уәкiлеттi органның ұсынысы бойынша бұл құрылыстарға қатысты уақытша мемлекеттiк басқаруды енгiзуi мүмкiн.
      2. Уақытша мемлекеттiк басқаруды енгiзудiң тәртiбi Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.

      33-бап. Су шаруашылығы құрылыстарына құқықтарды және олармен мәмiлелердi мемлекеттiк тiркеу

      Су шаруашылығы құрылыстары оларға құқықтар және олармен жасалатын мәмiлелер Қазақстан Республикасының қолданыстағы жылжымайтын мүлiктердi мемлекеттiк тiркеу туралы заңдарына сәйкес мiндеттi түрде мемлекеттік тiркеуге жатады.

      34-бап. Су шаруашылығы құрылыстары иелерiнiң жауапкершілiгi

      1. Су шаруашылығы құрылыстарының иесi Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес олардың техникалық жай-күйiнiң қауiпсiздiгi үшiн жауап бередi.
      2. Су шаруашылығы құрылыстары иелерiнің қауiпсiздiктi қамтамасыз етуiн қадағалауды су қорын пайдалану мен қорғау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік басқару органымен келiсім бойынша төтенше жағдайлар және өнеркәсiптегi қауіпсiздiк жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.

YШIНШI БӨЛIМ
СУ ҚОРЫН ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ

5-тарау
Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы
мемлекеттiк басқару

      35-бап. Су шаруашылығы кешенiн мемлекеттiк басқару

      1. Қазақстан Республикасының су шаруашылығы кешенiн мемлекеттiк басқаруды Қазақстан Республикасының Үкiметi, су қорын пайдалану мен қорғау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік басқару органы, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар, сондай-ақ өзге де мемлекеттiк органдар өз құзыретi шегiнде жүзеге асырады.
      2. Су шаруашылығы кешенi жүйесiн басқару құрылымы кешенділігі мен бағыныстылығын ескере отырып, мынадай деңгейлерге бөлiнедi:
      1) мемлекетаралық;
      2) мемлекеттiк;
      3) бассейіндiк;
      4) аумақтық.
      3. Басқару деңгейлерi арасындағы функционалдық бағыныстылық пен мiндеттер бөлiсу осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының тиiстi нормативтiк құқықтық актілерiмен белгіленедi.
      4. Мемлекеттiк органдар су қорын ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеуге әрi жүзеге асыруға азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердi тартуы мүмкiн.

      36-бап. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк басқарудың негiзгi принциптерi

      Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттік басқару мынадай принциптерге негiзделедi:
      1) халықтың өмiрi мен тiршiлiгiнің негiзi болып табылатын су ресурстарының ұлттық және қоғамдық маңызын тануға;
      2) су объектiлерiнің сақталуы мен қалпына келтiрiлуiн, су пайдаланудың оңтайлы жағдайларын, қоршаған ортаның экологиялық тұрақтылығы мен санитарлық-эпидемиологиялық қауiпсiздiктi сақтауды қамтамасыз ететiн су объектiсiнің бүкiл бассейнi мен оның бөлiктерiн ұқыпты, ұтымды әрi кешендi пайдалану мен қорғауды ұштастыруға;
      3) су қорын пайдалану, оның шаруашылық пайдаланылуын қорғау мен суды молайту саласындағы мемлекеттiк бақылау мен басқару функцияларын бөлуге;
      4) бассейндiк басқаруға.

      37-бап. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк басқарудың негiзгi мiндеттерi

      Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк басқару мынадай негізгi мiндеттердi шешудi қамтамасыз етедi:
      1) экономика салаларын сумен қамтамасыз етудi талдау әрi бағалау, кемшiлiктердi анықтау және оларды жою жөнiндегі мiндеттердi айқындау;
      2) қолда бар су ресурстарының көлемiн, олардың сапасын және су ресурстарын пайдалануға құқықтардың болуын анықтау;
      3) су тұтыну, су бұру мен су қорғау технологияларын жетiлдiрудiң негiзгi бағыттарын әзiрлеу;
      4) қолда бар су ресурстарының көлемiн ұлғайту және су тапшылығын жабу үшiн оларды ұтымды қайта бөлу жөнiндегi iс-шаралардың болжамы және iс-шаралар ұйымдастыру;
      5) жылдың сулылығына қарай суға қажеттілiктi қанағаттандырудың басымдықтары бойынша су ресурстарын бөлiп су пайдалану құрылымын белгiлеу;
      6) ғылыми негiзделген нормативтер негiзiнде су пайдалану мен қайтымды суларды ағызуды лимиттеу;
      7) экологиялық талаптар мен шектеулердi жоспарлау мен оларды сақтау;
      8) су объектiлерiнің сандық әрi сапалық жай-күйiн және су пайдалану режимiн бақылау;
      9) мемлекеттiк меншiктегi су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын тиiмдi басқару;
      10) су шаруашылығы қызметтерiн көрсету рыногын дамыту.

6-тарау
Су қорын пайдалану мен қорғауды басқару саласындағы мемлекеттiк органдардың құзыретi

      38-бап. Қазақстан Республикасы Yкіметiнiң құзыретi

      Су қорын пайдалану мен қорғауды басқару саласында Қазақстан Республикасы Yкiметiнің құзыретiне мыналар кiредi:
      1) су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк саясатты әзiрлеу;
      2) республикалық меншiктегi су шаруашылығы объектiлерiнің тiзбесiн бекіту;
      3) республикалық меншiктегi су объектiлерiн басқару мен су шаруашылығы құрылыстарына билiк ету;
      4) сулар мен оларды пайдалануды мемлекеттiк есепке алуды, мемлекеттiк су кадастры мен су мониторингiн жүргiзу тәртібiн белгiлеу;
      5) суларды пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыру тәртiбiн белгiлеу;
      6) су объектілерiн пайдалануға беру, арнайы су пайдалануға лицензия беру тәртiбiн бекiту;
      7) ауыл шаруашылығы тауар өндiрушiлерiне су беру жөнiндегi қызметтер құнын субсидиялау тәртiбiн бекiту;
      8) су қорғау аймақтары мен белдеулерiн белгiлеу ережелерiн бекiту;
      9) су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғаудың жалпы және бассейндік схемаларын және су шаруашылығы баланстарын әзiрлеу мен бекiту тәртібiн белгілеу;
      10) су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын жалға немесе сенімгерлік басқаруға беру тәртiбiн белгiлеу;
      11) су шаруашылығына инвестициялар тарту;
      12) ерекше мемлекеттiк маңызы немесе ғылыми құндылығы бар, ерекше қорғалатын су объектiлерi санатына жатқызылған су айдындары тiзбесiн бекiту;
      13) судың жай-күйiне әсер ететiн кәсiпорындарды, құрылыстар мен басқа да объектiлердi орналастырудың және пайдалануға берудiң, сондай-ақ су айдындарында, олардың су қорғау аймақтары мен белдеулерінде құрылыс және басқа да жұмыстар жүргiзудiң тәртiбi мен шарттарын белгiлеу;
      14) республика облыстары арасындағы су қатынастары ережелерiн бекiту;
      15) су шаруашылығы құрылыстарына қатысты уақытша мемлекеттiк басқаруды енгiзу;
      16) трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау мәселелерi бойынша шет мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен заңдарда белгіленген тәртіппен ынтымақтастық жасау;
      17) осы Кодекске сәйкес өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыру.

      39-бап. Су қорын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк басқару органының құзыретi

      1. Су қорын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк басқаруды Қазақстан Республикасының уәкiлеттi мемлекеттік органы және оның бассейндік су шаруашылығы басқармалары жүзеге асырады.
      2. Су қорын пайдалану мен қорғауды уәкілетті мемлекеттiк басқару органының құзыретiне мыналар кiредi:
      1) су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк саясатты әзiрлеу мен iске асыруға қатысу;
      2) экономиканың су секторының дамыту бағдарламаларын әзiрлеу;
      3) негiзгi өзендердiң бассейндерi мен жалпы республика бойынша су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғау схемаларын әзiрлеу;
      4) экономика салаларында су тұтынудың үлестiк нормаларын келiсу;
      5) белгiленген тәртiппен арнайы пайдалануға лицензиялар бepу, тоқтата тұру және қайтарып алу;
      6) бассейндер мен су пайдаланушылар бөлiнiсiнде су пайдалану лимиттерiн бекiту;
      7) жалпы су пайдалану үлгi ережелерін бекiту;
      8) санитарлық нормалар мен экологиялық талаптарды ескере отырып, оларды кешендi пайдалану негiзiнде су ресурстарын аймақаралық, облысаралық, ауданаралық және салааралық бөлудi қамтамасыз ету;
      9) ауыл шаруашылығы тауар өндiрушiлерiне су беру жөнiндегi қызметтер құнын субсидиялау тәртiбiн әзiрлеу;
      10) су қорын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыру;
      11) су пайдалану саласындағы үлестiк нормалар мен нормативтердi бекiту;
      12) су ресурстарын пайдалануды мемлекеттiк есепке алу, мемлекеттік геология және жер қойнауын қорғау, гидрометеорология мен санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдарымен бiрлесiп су объектiлерiнiң мемлекеттік су кадастры мен мониторингiн жүргiзу, су ресурстарының ақпараттық дерекқорын жасау әрi жүргiзу және оған барлық мүдделi тұлғалардың қол жеткiзуiн қамтамасыз ету;
      13) су көздерiнде тiкелей орналасқан су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану режимiн бекiту;
      14) суларды пайдалану мен қорғауды реттеу саласындағы жобалау, iздестiру, ғылыми-зерттеу және конструкторлық жұмыстар ұйымдастыру;
      15) су шаруашылығы объектiлерiн пайдалануға қабылдау мен тапсыру жөнiндегi жұмысқа қатысу, су шаруашылығы құрылыстарының жобалары мен су объектілерiнiң жай-күйіне әсер ететiн құрылыс, түбiн тереңдету және өзге де жұмыстарды келiсу;
      16) республикалық меншiктегi су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалануды ұйымдастыру;
      17) су қатынастары саласындағы әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстердi белгiленген тәртiппен қарау. Су заңдары бұзылған жағдайда мемлекетке келтiрiлген зиянды өтеуге сот тәртiбiмен талап-арыз беру;
      18) мүдделi мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша кешендi мақсаттағы су қоймаларын пайдалану ережелерiн бекiту;
      19) су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлем ставкаларын әзiрлеу;
      20) су шаруашылығындағы мемлекетаралық ынтымақтастықтың басым бағыттарын әзiрлеуге, инвестициялар тарту мен пайдалануға қатысу;
      21) су ceкторы үшiн инвестициялық жобалар дайындау әрі iске асыру;
      22) су қатынастарын реттеу, трансшекаралық су объектiлерiн ұтымды пайдалану мен қорғау мәселелерi бойынша шектес мемлекеттермен заңдарда белгіленген тәртіппен ынтымақтастық жасау;
      23) ерекше қорғалатын су объектілерiнің, соның iшiнде республикалық меншiктегi ауыз сумен жабдықтау режимiн, су қорғау аймақтары мен белдеулерi туралы ережелер әзiрлеу;
      24) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оған жүктелген өзге де функцияларды жүзеге асыру.
      3. Су қорын пайдалану мен қорғау жөніндегi уәкiлеттi мемлекеттік органның өз құзыретi шегiнде қабылдаған шешiмдерi барлық жеке және заңды тұлғалардың орындауы үшін мiндеттi.

      40-бап. Жергiлiктi өкілдi органдардың құзыретi

      Жергiлiктi өкiлдi органдардың құзыретiне су қатынастары саласында мыналар кіредi:
      1) су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi уәкiлетті мемлекеттік орган бекiткен үлгi ережелер негізiнде аймақтық жағдайлардың ерекшелiктерiн ескере отырып, жалпы су пайдалану ережелерiн белгiлеу;
      2) су объектiлерiн ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiндегi аймақтық бағдарламаларды бекіту және олардың орындалуын бақылау;
      3) коммуналдық меншiктегі су шаруашылығы құрылыстарын пайдалануға беру және алып қою тәртiбiн белгiлеу;
      4) осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де актілерiмен оларға жүктелген өзге де функцияларды жүзеге асыру.

      41-бап. Жергiлiктi атқарушы органдардың құзыретi

      Жергiлiктi атқарушы органдардың құзыретіне су қатынастары саласында мыналар кіредi:
      1) коммуналдық меншiктегi су шаруашылығы құрылыстарын басқару мен пайдалану жөнiндегi су шаруашылығы ұйымдарын құру;
      2) бассейндiк су шаруашылығы басқармаларымен, геология мен жер қойнауын басқару және санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау аумақтық органдарымен келiсiм бойынша ауыз сумен жабдықтау көздерiнің су қорғау аймақтарын, белдеулерi мен санитарлық қорғау аймақтарын белгілеу;
      3) су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттi органымен келiсiм бойынша су объектiлерiн оқшау және бiрлесiп пайдалануға беру;
      4) бассейндiк кеңестер жұмысы мен бассейндiк келiсiмдерге қатысу;
      5) су объектiлерiн ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiндегi аймақтық бағдарламаларды әзiрлеу, қаржыландырылуын қамтамасыз ету және оларды iске асыру;
      6) су объектiлерiн ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiндегi бассейндiк бағдарламалардың қаржыландырылуын қамтамасыз ету және оларды iске асыруға үлестiк қатысу;
      7) судың жай-күйiне әсер ететiн кәсiпорындар, құрылыстар мен басқа да объектілердi орналастыру мен iске қосуды, сондай-ақ су қорғау аймақтары мен белдеулерiндегi құрылыс, түбiн тереңдету және басқа да жұмыстар жүргiзу шарттарын келiсу;
      8) су объектiлерiнiң жай-күйi туралы халықты хабардар ету;
      9) су объектілерiн пайдалануға шектеулер енгiзу;
      10) осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де актiлерiмен оларға жүктелген өзге де функцияларды жүзеге асыру.

7-тарау
Су ресурстарын бассейндiк басқару

      42-бап. Бассейндiк су шаруашылығы басқармаларының мiндеттерi мен функциялары

      1. Бассейндiк су шаруашылығы басқармалары су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органының аумақтық бөлiмшелерi болып табылады, олардың негізгі мiндеттерi су объектiсi бассейніндегі су ресурстарын бiрiктiріп басқаруды қамтамасыз ету болып табылады.
      2. Бассейндiк су шаруашылығы басқармалары мынадай функцияларды жүзеге асырады:
      1) бассейндiк принцип негiзiнде гидрографиялық бассейн су ресурстарын кешендi басқару;
      2) су қатынастары субъектiлерінің оң экономикалық, орынды, әдiл әрi экологиялық тұрақты нәтижеге қол жеткiзу мақсатында қолда бар су ресурстарын пайдалану жөнiндегi қызметiн үйлестiру;
      3) бассейн шегінде перспективалық жоспарлар мен даму бағдарламалары негiзiнде су объектілерін қалпына келтiру мен қорғау туралы бассейндiк келiсiмдер дайындау;
      4) су қорын пайдалану мен қорғауды, барлық жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының су заңдарын сақтауын мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыру;
      5) қоршаған ортаны қорғау, геология мен жер қойнауын қорғау және гидрометеорология органдарымен бiрлесiп басссейндер бойынша мемлекеттiк есепті, мониторингін, мемлекеттік су кадастрын жүргiзу;
      6) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен арнайы су пайдалануға лицензиялар беру, тоқтата тұру және қайтып алу;
      7) мүдделi мемлекеттiк органдардың қорытындыларын ескере отырып, мыналарды келiсу:
      басссейн су объектiлерiн ұтымды пайдалану жөнiндегi жергiлiктi атқарушы органдар жоспарларын;
      судың жай-күйiне әсер ететiн кәсiпорындардың, құрылыстардың және басқа да объектiлердiң орнын белгiлеу жөніндегi ұсыныстарды;
      судың жай-күйiне әсер ететiн кәсiпорындарды, құрылыстарды және басқа да объектілердi салу мен қайта жаңарту жобаларын;
      су объектілерiнде, су қорғау белдеулерi мен аймақтарында құрылыс, түбiн тереңдету, пайдалы қазбалар, су өсiмдiктерiн өндiру жөнiндегi жарылыс жұмыстарын, кабельдер мен тұрба құбырларын және басқа да коммуникацияларды салу, сондай-ақ бұрғылау, ауыл шаруашылығы және басқа да жұмыстар жүргiзу туралы құжаттарды;
      су объектiлерiн сақтау, олардың жай-күйiн жақсарту жөнiндегi iс-шаралар жоспарларын;
      8) судың жай-күйiне әсер ететiн өндiрiстiк, ауыл шаруашылық және тұрғын үй-азаматтық мақсаттағы объектiлердi (iске қосу кешендерiн) пайдалануға қабылдау жөнiндегi мемлекеттiк комиссиялардың жұмысына, сондай-ақ дүлей зiлзалалардың (топан су, тасқын, және т.б.) зардаптарын жою жөнiндегi жұмыстарға қатысу;
      9) су пайдаланушылар бөлiнiсiнде және бассейндер бойынша су пайдалану лимиттерiн белгiлеу;
      10) жер асты суларының қорларын бекiтуге қатысу;
      11) бiрлесiп пайдаланылатын су қоймалары жұмыс режимiн бекiту мен бақылау, салааралық, облысаралық және мемлекетаралық маңызы бар iрi су қоймалары жұмыс режимiн бақылау;
      12) аймақаралық, облысаралық, мемлекетаралық су көздерi бойынша су алу мен су бөлу жоспарларын әзiрлеу әрi олардың сақталуын бақылау;
      13) бассейн суларын кешендi пайдалану мен қорғау схемаларын, су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану ережелерiн келiсу;
      14) бассейн бойынша су шаруашылығы теңгерiмдерiн әзiрлеуге қатысу;
      15) су объектiлерiн оқшау және бiрлесіп пайдалануға беру туралы ұсыныстарды және оларда су пайдалану шарттарын келiсу;
      16) судың жай-күйiне әсер ететiн, су қорын пайдалану мен қорғау саласында белгiленген нормалар мен ережелердi бұзып жүзеге асырылған су шаруашылығы және өзге де объектiлердi қаржыландыруды, жобалау мен құрылысын салуды тоқтату туралы заңдарда белгiленген тәртіппен талаптар қою;
      17) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес кiнәлiлердi жауапқа тарту үшiн cу заңдарының бұзылуы туралы материалдарды сот және құқық қорғау органдарына беру;
      18) су заңдары бұзылған жағдайда мемлекет келтiрiлген зиянды өтеуге сот тәртiбiмен талап-арыз беру;
      19) су ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiнде жүргiзiлiп жатқан жұмыс туралы, судың жай-күйi мен сапасын жақсарту жөнiнде қабылданған шаралар туралы белгiленген құзыреті шегінде халықты хабардар ету;
      20) су ресурстарын пайдалану мен қорғау мәселелерi жөнінде жергiлiктi атқарушы және басқа да мүдделi мемлекеттік органдармен өзара iс-қимыл жасау;
      21) су ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау iсiнде халықты ағарту мен тәрбие беру жөнінде жұмыстар жүргiзу;
      22) осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де актiлерiмен оларға жүктелген өзге де функцияларды жүзеге асыру.

      43-бап. Су ресурстарын басқарудың бассейндiк принципiн iске асыруға қоршаған ортаны қорғау уәкілеттi мемлекеттiк органы аумақтық бөлімшелерінің қатысуы

      1. Қоршаған ортаны қорғау уәкiлеттi мемлекеттiк органы аумақтық бөлiмшелерiнiң су ресурстарын басқарудың бассейндiк принципiн iске асырудағы негiзгi функциялары мыналар болып табылады:
      1) жасалған су шаруашылығы теңгерiмдерi, бассейн су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғау схемалары негiзiнде су объектiлерiн ұтымды пайдалану мен қорғау жоспарларын келiсу;
      2) су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттік органымен бiрлесiп бассейн су объектiлерiнің мемлекеттік мониторингiн жүргiзуi;
      3) су oбъектілерiне әсермен байланысты жеке және заңды тұлғалар қызметiне, сондай-ақ бассейн су объектiлерiнің жай-күйiне әсер ететiн шаруашылық және басқа да объектілердi салу мен қайта жаңартуға арналған жобалау алдындағы және жобалау құжаттамаларына мемлекеттiк экологиялық сараптама жүргiзуге қатысу;
      4) су объектiлерiнің қорғалуы мен олардың су қорғау аймақтары аумақтарын пайдалану режимiнiң сақталуын мемлекеттiк бақылау;
      5) бассейндiк келiсiмдер әзiрлеуге және олардың ведомстволық бағыныстағы аумақтарда жүзеге асырылуын бақылауға қатысу;
      6) су объектілерін пайдалану, қалпына келтiру мен қорғау жөнiндегi мемлекеттiк (аумақтық және бассейндiк) бағдарламалар әзiрлеу және оларға ұсыныстар енгiзу.
      2. Өз функцияларын орындау кезiнде қоршаған ортаны қорғау уәкiлеттi мемлекеттiк органының аумақтық бөлiмшелерi су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғаудың берілген жалпы және бассейндiк схемаларын ұстанады.

      44-бап. Су объектілерiн қалпына келтіру мен қорғау туралы бассейндiк келiсiмдер

      1. Су объектiлерiн қалпына келтiру мен қорғау туралы бассейндiк келiсiмдер (бұдан әрi - бассейндiк келiсiмдер) су объектiлерiн қалпына келтiру мен қорғау жөніндегi iс-шараларды icкe асыру мақсатында су қатынастары субъектілерiнiң қызметін бiрiктiру және үйлестiру үшiн жасалады және бассейндiк су шаруашылығы басқармалары, жергiлiктi атқарушы органдар және су объектiсi бассейнi шегiнде орналасқан басқа да субъектiлер арасында жасалады.       2. Бассейндiк келiсiмдерде тараптардың оларды iске асыру мерзiмi көрсетiлiп, нақты су қорғау ic-шараларын iске асыру үшiн қажеттi күштер мен құралдарды кооперациялау жөнiндегi міндеттемелерін қамтиды.
      3. Бассейндік келiсiмдердi дайындау су шаруашылығы теңгерiмдерi, су объектiлерiн кешендi пайдалану мен қорғау схемалары, су объектiлерiн пайдалану, қалпына келтiру мен қорғау жөнiндегі бағдарламалар, өзге де ғылыми және жобалық әзiрленiмдер, даму болжамдары, сондай-ақ мақсатты бағдарламалар негiзiнде жүзеге асырылады.
      4. Бассейндер келiсiмдердiң мақсаттары мен міндеттерін iске асыру үшiн жеке және заңды тұлғалар қаражаты су объектiлерiн қалпына келтiру мен қорғау жөнiндегi iс-шараларға жұмсалатын қорлар құруы мүмкін.

      45-бап. Бассейн кеңесi

      1. Бассейн кеңесi - оған мемлекеттiк-билiк және бақылау-әкiмшiлiк өкiлеттіктерi берiлмей бассейндiк келiсiм шеңберiнде құрылатын консультативтік-кеңесшi орган.
      2. Бассейн кеңесi су басқару, мүлiктiк қандай да болсын қоғамдық қатынастар субъектiсi болып табылмайды.
      3. Бассейн кеңесiн осы бассейн су шаруашылық басқармасының басшысы басқарады және ол жергiлiктi атқарушы және өкілдi органдардың басшыларынан, уәкiлетті мемлекеттiк органдар аумақтық бөлiмшелерi басшыларынан және су пайдаланушылар өкiлдерiнен тұрады. Бассейн кеңесiнің құрамына, сондай-ақ қоғамдық бiрлестiктер мен жергiлiктi өзiн өзi басқарудың өкiлдерi кiредi.
      4. Бассейн кеңесi су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы өзекті мәселелердi қарайды, бассейндiк келiсімге қатысушылар үшiн ұсыныстар мен ұсынымдар енгiзедi.

8-тарау
Су қорын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк жоспарлау

      46-бап. Су қорын пайдалану мен қорғауды мемлекеттік жоспарлаудың мiндеттерi

      1. Су қорын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк жоспарлау халықтың ауыз су мен тұрмыстық қажеттiлiктерiн бiрiншi кезекте қанағаттандыруды, суларды қорғау мен олардың зиянды әсерiнің алдын алуды ескере отырып, су пайдаланушылар арасында суларды ғылыми негiзделген түрде бөлудi қамтамасыз етедi.
      2. Су қорын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк жоспарлау үшiн су шаруашылығы теңгерiмдерi, суларды кешендi пайдалану мен қорғау схемалары, экономиканың өндiргiш күштерi мен салаларын дамыту мен орналастырудың болжау схемалары жасалады.

      47-бап. Су шаруашылығы теңгерімдерi

      1. Су шаруашылығы теңгерiмдерi су объектiлерi бассейндерi, экономикалық аудандар бойынша және тұтас республика бойынша су ресурстарының бар-жоғы мен оларды пайдалану мүмкіндiктерiн бағалауға арналған.
      2. Негiзгi өзендер бассейндерi мен тұтас алғанда, республикаға арналған су шаруашылығы теңгерiмдерi Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындаған тәртiппен әзiрленедi.
      3. Су шаруашылығы теңгерiмдерiн әзiрлеумен байланысты шығындар республикалық бюджет есебiнен жүзеге асырылады.

      48-бап. Су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғау схемалары

      1. Су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғау схемалары су ресурстарын бiрiктiрiп басқару мәселелерi бойынша шешiм қабылдау мақсатында әзiрленедi.
      2. Су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғау схемаларын су ресурстарын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органы мүдделi министрлiктер, ведомстволар мен жергiлiктi атқарушы органдардың қатысуымен ғылыми және мамандандырылған жобалау ұйымдарын қатыстыра отырып, әзiрлейдi.
      3. Кешендi схемаларда көзделетiн iс-шаралар мыналарға:
      1) өндiрiс технологиясын жетiлдiру негiзiнде суды ұтымды әрi үнемдi пайдалануға;
      2) суы аз және сусыз процесстердi қолдануға;
      3) суғару жүйелерi мен сумен жабдықтау жүйелерiнде су ысырабын азайтуға;
      4) суларды реттеу, өзен ағынын бассейнаралық қайта бөлу, тазартылмаған сарқынды сулар көлемiн азайту есебiнен жергiлiктi су ресурстарын бар мүмкiндiгiнше пайдалану;
      5) қалаларды, елдi мекендердi, ауыл шаруашылығы алқаптары мен басқа да объектiлердi су басуының және су тасуының алдын алу.
      4. Су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғау схемалары Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындаған тәртiппен әзiрленедi және республикалық бюджет есебiнен қаржыландырылады.

      49-бап. Өндiргiш күштер мен экономика салаларын дамыту мен орналастыру схемалары құрамында су ресурстарын пайдалану мен қорғауды болжау

      1. Өндiргiш күштер мен экономика салаларын дамыту мен орналастыруды мемлекеттік болжау жүйесi құрамында су объектiлерiне экологиялық жол берілетін деңгейімен бiрге су ресурстарын пайдалану мен қорғаудың болжамдары әзiрленедi.
      2. Өндiргiш күштер мен экономика салаларын дамыту мен орналастырудың болжамды схемаларын орталық атқарушы органдар Қазақстан Республикасы Үкiметінің тапсырмасы бойынша республикалық бюджет есебінен әзiрлейдi.
      3. Орталық атқарушы органдар әзiрлеген өндiргiш күштер мен экономика салаларын дамыту мен орналастырудың схемалары су ресурстарын пайдаланудың рұқсат етiлетiн деңгейi мәнінде су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілетті мемлекеттік органымен келiсуден өтедi.

9-тарау
Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы
бақылау мен сараптама

      50-бап. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылаудың мақсаты

      Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылаудың мақсаты Қазақстан Республикасы су заңдарының және су қорын пайдалану мен қорғаудың белгiлеген тәртiбiнің орындалуын қамтамасыз ету болып табылады.

      51-бап. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы бақылаудың мiндеттерi мен түрлерi

      1. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы бақылаудың өзіндiк міндеті шаруашылық және өзге де қызметтің әсерiнен сулардың жай-күйiнің өзгеруiн байқау, су қорғау iс-шараларының орындалуын, су заңдары талаптарының сақталуын тексеру.
      2. Қазақстан Республикасында су қорын пайдалану мен қорғау саласында мемлекеттiк өндiрiстiк және қоғамдық бақылау жүзеге асырылады.

      52-бап. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын органдар

      1. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттік бақылауды өз құзыретi шегiнде мыналар жүзеге асырады:
      1) су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлетті мемлекеттік органы;
      2) қоршаған ортаны қорғау уәкiлеттi мемлекеттiк органы;
      3) геология мен жер қойнауын қорғау уәкiлетті мемлекеттік органы;
      4) өнеркәсiптегі қауiпсiздiк саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;
      5) санитарлық-эпидемиологиялық және мал дәрiгерлiк пен фитосанитарлық қадағалау мемлекеттiк органдары;
      6) жергілiктi атқарушы органдар.
      2. Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілетті мемлекеттік орган су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы басқа да уәкiлеттi мемлекеттік және жергiлiктi атқарушы органдар қызметiн үйлестiредi.
      3. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылауды ұйымдастыру мен жүргiзу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындады.

      53-бап. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдар

      1. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыру мiндетi жүктелген су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілетті мемлекеттік органы мен оның аумақтық органдарының лауазымды адамдары сонымен бiр мезгiлде су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлар болып табылады.
      2. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылауға басшылық жасауды Қазақстан Республикасының су қорын пайдалану мен қорғау жөніндегі бас мемлекеттік инспекторы жүзеге асырады.
      Қазақстан Республикасының су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторы сонымен бiр мезгiлде лауазымы бойынша су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлетті мемлекеттiк орган басшысының орынбасары болып табылады.
      Су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi тиiстi басқарманың бастығы Қазақстан Республикасының су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторының орынбасары;
      Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілетті мемлекеттiк орган орталық аппаратының бөлiм бастықтары Қазақстан Республикасының су қорын пайдалану мен қорғау жөніндегі аға мемлекеттiк инспекторлар және мемлекеттік инспекторлар;
      Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілетті мемлекеттiк орган орталық аппаратының бас және жетекші мамандары Қазақстан Республикасының су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлар;
      Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк органы бассейндiк басқармаларының басшылары сонымен бiр мезгілде лауазымдары бойынша тиiсті бассейннің су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторлары;
      Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк орган бассейндiк басқармалары басшыларының орынбасарлары сонымен бiр мезгiлде лауазымдары бойынша тиiстi бассейннiң су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттік инспекторларының орынбасарлары;
      Бассейндiк басқармалар бөлiм бастықтары тиiстi бассейннің су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi аға мемлекеттiк инспекторлары;
      Бассейндiк басқармалар бас мамандары мен жетекшi мамандары тиiстi бассейннiң су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегі мемлекеттiк инспекторлар.
      3. Әкiмшiлiк мемлекеттiк қызметшiлердің тиiстi лауазымдарына "су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспектор", "су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспектор орынбасары", "су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегі аға мемлекеттік инспектор", "су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi мемлекеттік инспектор" арнайы атақтарын су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлетті мемлекеттiк органының басшысы бередi.
      4. Су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегі мемлекеттiк инспекторлар су қорын пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру үшiн заңдарда белгіленген тәртіппен тиiстi техникалық құралдармен, белгiленген үлгідегi куәлiкпен, өңіршелік белгiмен және арнайы мөрмен қамтамасыз етіледі.

      54-бап. Су қорын пайдалану мен қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлардың құқықтары

      1. Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк органы мен оның аумақтық органдарының бас мемлекеттiк инспекторлары, су қорын пайдалану мен қорғау жөніндегі бас мемлекеттік инспекторлардың орынбасарлары, су қорын пайдалану мен қорғау жөніндегi аға мемлекеттiк инспекторлар, су қорын пайдалану мен қорғау жөніндегі мемлекеттік инспекторлар өз құзыретi шегінде мыналарға құқылы:
      1) мемлекеттік органдарға, жеке және заңды тұлғаларға, сондай-ақ лауазымды адамдарға су заңдарының нормаларын сақталуын орындау, суларды пайдалану мен қорғауды жақсарту жөнiнде тиiсті iс-шаралар жүргiзу, су мен су объектілерiнің, сарқынды сулардың сапасын зертханалық бақылауды ұйымдастыру әрi нормативтiк құқықтық актiлерде белгіленген тастаулардың көлемi, еселенуi мен номенклатурасының рұқсат етiлетін шектi нормаларын сақтауына міндетті талаптар қоюға;
      2) олар суларды пайдалану мен оларды қорғау ережелерiн бұзған не су объектiсiн мақсаттан тыс пайдаланған жағдайда арнайы су пайдалануға жеке және заңды тұлғаларға берiлген лицензиялардың қолданылуын заңдарда белгiленген тәртiппен тоқтата тұруға ұсыныстар енгiзуге;
      3) белгiленген тәртiппен тiркелген нұсқама негiзiнде белгiлеген үлгідегi қызметтiк куәлiгiн көрсетiп мекемелер мен ұйымдарға баруға, суларды пайдаланудың жай-күйiн тексерудi жүзеге асыруға, суларды пайдалану мен оларды қорғау ережелерiнiң анықталған бұзылуын жою туралы орындалуы мiндеттi нұсқамалар беруге. Қажет болған жағдайда (авариялық тастаулар қаупi, су объектiлерiнiң қауiптi ластануы, өз бетiмен су алуы, су объектiлерiнде төтенше жағдайлар туындауы және т.с.с.) су пайдаланушылардың шаруашылық қызметiн тоқтата тұру туралы ұсыныстар енгiзуге;
      4) заңдарда белгiленген тәртiппен лауазымды адамдар мен жекелеген азаматтардан суларды пайдалану мен қорғаудың жай-күйiн анықтау үшiн қажеттi мәлiметтер, соның iшінде зертханалық талдаулар деректерiн алуға;
      5) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес жүргiзiлген тексерулер туралы актілер жасауға, әкiмшiлiк жүргiзуге және кiнәлi адамдарды әкiмшiлiк және өзге де жауапкершiлікке тартуға;
      6) жекелеген өнеркәсiп объектiлерi, цехтары, кәсiпорындар, мекемелер мен ұйымдар қызметiн тоқтатуға дейiн белгiленген талаптар бұзылып жүргiзiлген су объектiлерiне сарқынды сулар ағызылуын шектеу, тоқтата тұру және оған тыйым салу туралы ұсыныс енгiзуге;
      7) мемлекеттiк органдар, кәсiпорындар, мекемелер мен ұйымдардың басшыларының алдында меншiк нысанына қарамастан суларды пайдалану мен қорғаудың белгiлеген нормалары мен ережелерiн бұзуға жол берген лауазымды адамдарды жауапкершілікке тарту туралы мәселе қоюға, сондай-ақ қажет болған жағдайда қолданыстағы заңдарға сәйкес су заңдарының бұзылуына кiнәлiлердi қылмыстық жауапкершiлiкке тарту туралы мәселенi шешу үшiн құқық қорғау органдарына материалдар беруге;
      8) осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыруға.
      2. Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттік органының мемлекетi инспекторлары өз құзыреттерi шегiнде қабылдаған шешiмдерiн барлық жеке және заңды тұлғалар орындауға мiндетті және оларға бағыныстылығына қарай немесе сотқа шағым берiлуi мүмкiн.

      55-бап. Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілеттi мемлекеттiк органының мемлекеттiк инспекторларының мiндеттерi

      Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілетті мемлекеттiк органының мемлекеттік инспекторлары мыналарға мiндеттi:
      1) өз қызметiн осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асыруға;
      2) бекiтiп берiлген аумақта су заңдарының сақталуын бақылауды жүзеге асыруға;
      3) су қорын пайдалану мен қорғауды бақылауды жүзеге асыру кезiнде азаматтармен және қоғамдық бiрлестiктермен өзара iс-қимыл жасауға;
      4) су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы заңдардың бұзылу фактiлерi туралы өз құзыретi шегiнде мемлекеттік органдарды хабардар етуге;
      5) су қорын ұтымды пайдалану мен қорғау жөніндегi iс-шаралар әзiрлеу кезiнде жеке және заңды тұлғаларға жәрдем көрсетуге;
      6) осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген өзге де мiндеттердi орындауға.

      56-бап. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы өндiрiстiк бақылау

      1. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы өндiрiстiк бақылау су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілетті мемлекеттiк органы қоршаған ортаны қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау, ал жер асты суларын пайдалану кезінде геология мен өнеркәсiптегi қауіпсiздiк мемлекетi органдары мен келiсiм бойынша бекiтетiн ережелер негiзiнде жүзеге асырылады.
      2. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы өндірiстік бақылауды су объектілерiн ластау көздерi бар жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады.
      3. Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы өндiрiстiк бақылауды стандарттау, метрология және сертификаттау жөнiндегi уәкiлетті мемлекеттік орган аттестаттаған зертханалар жүргiзедi.

      57-бап. Су қорының жай-күйiне әсер ететiн қызметтiң мемлекеттiк сараптамасы

      1. Су қорының жай-күйiне әсер ететiн қызметке мемлекеттiк сараптаманың мақсаты осы қызметінің қоршаған ортаға әсерi бағалау мен қабылданатын басқару және шаруашылық шешiмдердiң қолайлы нұсқаларын айқындау болып табылады. Су қорының жай-күйiне әсер ететiн қызметтiң мемлекеттік сараптама мiндетi болып табылады. Адамдар мен қоршаған ортаға әсер ететiн су шаруашылығы жобалары мен жұмыстарын әзiрлеу әрi iске асыру олар мемлекеттiк сараптамадан өткізілгеннен кейін жүзеге асырылады.
      2. Су объектiлерiнiң жай-күйiне әсер ететiн шаруашылық және басқа да объектiлер салу мен қайта жаңарту консервациялау мен оларды таратуға арналған жобалау мен жобалау алдындағы құжаттаманың мемлекеттiк сараптамасы олардың жай-күйiнің бастапқы мәлiметтерге, құрылыс жобалау мен салу жөнiндегi техникалық шарттарға, нормативтiк құжаттама талаптарына сәйкестiгiн тексеру мақсатында жүзеге асырылады және оларды құрылыс icтepi мен санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау жөнiндегi уәкілетті мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.
      3. Жер асты суларының қорлары мен жер асты су объектілерi туралы геологиялық ақпараттың мемлекеттiк сараптамасын геология мен жер қойнауы саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган жүзеге асырады.
      4. Су шаруашылығы объектілерi мен өнеркәсiптік гидротехникалық құрылыстардың төтенше жағдайлар талаптарына сәйкестiгiне мемлекеттiк сараптаманы өнеркәсiптегi қауiпсiздiк пен төтенше жағдайлар саласындағы мемлекеттiк орган жүзеге асырады.
      5. Мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық сараптаманы қоршаған ортаны қорғау және санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау саласындағы уәкілетті мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.
      6. Жүргiзiлетiн мемлекеттiк сараптама түрлерi Қазақстан Республикасының тиiстi заң актілерiмен айқындалады.

10-тарау
Суларды ұтымды пайдалану, оларды қорғау мен жай-күйiн жақсартуды қамтамасыз ету талаптары

      58-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану кезiнде қойылатын табиғат қорғау талаптары

      1. Сулардың жай-күйiне әсер ететiн кәсiпорындар мен құрылыстарды орналастыру, кәсiпорындар мен құрылыстарды және өзге де объeктiлердi орналастырылатын жерлердi белгілеу қоршаған ортаны қорғау, жер қойнауын қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық, өнеркәсiптегі қауiпсiздiкті қадағалау, су ресурстарын молайту мен ұтымды пайдалану шарттары мен ережелерiн сақтай отырып, сондай-ақ көрсетiлген объектілер қызметiнiң экологиялық салдарларын ескере отырып жүргiзiледi.
      2. Су объектiлерiнiң жай-күйiне әсер ететiн кәсiпорындарды, құрылыстар және басқа да объектiлер салу мен қайта жаңарту, консервациялау әрi оларды тарату қоршаған ортаны қорғау, жер қойнауын қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық, өнеркәсiптегi қауiпсiздiкті қадағалау мемлекеттік органдарының оң қорытындысы болған жағдайда жүзеге асырылады.
      3. Құрылыс жұмыстарын орындау кезiнде жерлердi қайта өңдеу, су ресурстарын молайту мен ұтымды пайдалану аумақтарды көркейту және қоршаған ортаны сауықтыру жөнiнде шаралар қабылданады.

      59-бaп. Су объектiлерiне ластаушы заттардың ағызылуын азайту жөнiндегi талаптар

      1. Су ресурстарын пайдалану мен қорғау ластаушы заттардың ағызылуы нүктелерiн нормалаудан бiрте-бiрте әрi жоспарлы түрде бас тарту, бассейн, су ағыны немесе учаске шегiнде барлық кәсiпорындардың су шаруашылығы қызметiн жиынтық нормалауға негізделетiн болады.
      2. Ағызылатын суларды тазалау дәрежесi мен сапасына қойылатын талаптар су объектiсін ықтимал мақсатты пайдалану бағыттары бойынша айқындалады әрi есептеулермен негiзделедi және су объектiсiнiң нақты жай-күйi, техникалық әрi экономикалық, жоспарланатын көрсеткiштерге қол жеткiзу мүмкiндiктерi ескерiлуi тиiс.
      3. Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың, геология мен жер қойнауын қорғау және қоршаған ортаны қорғау уәкілетті мемлекеттiк органдары су объектiсiнiң әр бассейнi үшiн сулардың жай-күйi мен сапасы өлшемдерiнiң мақсатты көрсеткiштерiн әзiрлеуге мiндеттi.
      4. Бассейн iшiндегi су объектiлерi жай-күйiнің мақсатты көрсеткiштерiне кезең-кезеңiмен көшу мерзiмдерiн бассейндiк су шаруашылықтары басқармалары және геология мен жер қойнауын қорғау және қоршаған ортаны қорғау аумақтық органдары бекітілген және келісілген әдiстеме негізiнде белгiлейді.

      60-бап. Экономика салалары мен қоршаған ортаны қорғау салалары талаптарының орындалуын қамтамасыз ету үшін кешендi су жiберулердi негiздеу

      1. Кешендi су жiберу санитарлық-эпидемиологиялық талаптардың орындалуын, сондай-ақ экономика салалары қажеттілiктерiн қамтамасыз ету шарттары ескеріле отырып айқындалады.
      2. Табиғат қорғау және санитарлық-эпидемиологиялық су жiберулер басым болып табылады.
      3. Табиғат қорғау су жiберуi су объектiсiнің табиғи ғұмырының сақталуы мен ласталуын жеткiлiктi түрде араластыруды қамтамасыз етуi тиiс. Ең аз су шығысын сақтаудан басқа, табиғат қорғау су жiберуi су жайылуы мен су тасуы кезiнде су объектiлерiнің кезеңдiк шайылуын қамтамасыз етуi тиiс.
      4. Табиғат қорғау және санитарлық-эпидемиологиялық су жiберулерiнiң көлемiн өзендер бассейндерi бойынша су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкілетті мемлекеттік органы белгiлейдi.
      5. Авариялық су жiберу су тасуы мен су жайылуы кезiнде су объектiсiнде судың көтерiлуiнің және су объектілерi салаларын су шаюының қалыпты деңгейiн ұстауды қамтамасыз етуi тиiс.

11-тарау
Суларды мемлекеттiк есепке алу, су кадастры, су объектілерiнiң мониторингi және су шаруашылығы кешенiн ғылыми қамтамасыз ету

      61-бап. Жер бетi және жер асты суларын мемлекеттiк есепке алу

      1. Жер бетi және жер асты суларын мемлекеттiк есепке алу осы аумақтағы су ресурстарының саны мен сапасын белгілеген тәртiппен жүйелi түрде анықтау және бекiту болып табылады.
      2. Жер бетi және жер асты суларын мемлекеттiк есепке алу мәлiметтерi сапалық және сандық көрсеткiштер, олардың адам өмiрi мен денсаулығы үшiн өнеркәсiптiк және экологиялық қауiпсiздiгi дәрежесi, олардың зерттелуi мен пайдаланылуы бойынша жер бетi және жер асты су объектiлерiнің жай-күйiн көрсетедi әрi сипаттайды.
      3. Жер бетi және жер асты суларын мемлекеттiк есепке алуды су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлетті мемлекеттік органы геология мен жер қойнауын қорғау уәкілетті мемлекеттiк органымен бiрлесiп су пайдаланушылар мен гидрометеорологиялық қызметтер ұсынатын жер асты суларын пайдалануды есебiнiң деректерi негiзiнде жүзеге асырады.
      4. Су ресурстарын мемлекеттiк есепке алу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.

      62-бап. Мемлекеттiк су кадастры

      1. Мемлекеттік су кадастры су объектiлерiнің жай-күйi мен олардың пайдаланылуы туралы, олардың су ресурстары туралы, су пайдаланушылар туралы ресми мәлiметтердің жүйелендiрiлген жиынтығы болып табылады.
      2. Мемлекеттiк су кадастры бiрыңғай жүйе бойынша жүргiзiледi және суларды мемлекеттiк есепке алу деректерiне негізделедi.
      3. Мемлекеттiк су кадастрына енгiзiлген су объектiсiнің онда тiркеу нөмiрi, атауы мен физикалық-географиялық, геологиялық-геологиялық, гидрологиялық, техникалық, құқықтық және экономикалық көрсеткіштер қамтылатын кешендi сипаттама көрсетiлетiн паспорты болады.
      4. Мемлекеттiк су кадастрын жүргiзудi су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкілетті мемлекеттiк органы геология мен жер қойнауын қорғау және гидрогеология мен қоршаған ортаны қорғау органдарымен бiрлесiп жүзеге асырады.
      5. Су пайдаланушылар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органына және геология мен жер қойнауын қорғау мемлекеттiк органына Мемлекеттiк су кадастрына енгiзілуi тиiс барлық қажетті мәлiметтердi ұсынуға тиiс.
      6. Су пайдаланушылар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органы Мемлекеттік су кадастрында қамтылған ақпаратқа мүдделi жеке және заңды тұлғалардың қол жеткiзуiн қамтамасыз етуге міндеттi.
      7. Мемлекеттiк су кадастрын жүргiзу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.

      63-бап. Су объектiлерiнiң мемлекеттiк мониторингi

      1. Су объектiлерiнiң мемлекеттiк мониторингi қоршаған табиғи орта мемлекеттiк мониторингi жүйесiнің құрамды бөлiгi болып табылады.
      2. Су объектiлерiнiң мемлекеттiк мониторингi олардың жай-күйiне гидрологиялық, гидрогеологиялық, гидрогеохимиялық, санитарлық-химиялық, микробиологиялық, паразитологиялық, радиологиялық және токсикологиялық көрсеткiштерiн тұрақты қадағалау жүргiзу, жағымсыз процестердi уақтылы анықтау, олардың дамуын бағалау мен болжау мақсатында алынған ақпаратты жинақ өңдеу, зиянды әсерiн болдырмау жөнiнде ұсынымдар әзiрлеу әрi жүзеге асырылатын cу шаруашылығы ic-шараларының тиiмдiлiгi дәрежесiн анықтау жүйесi болып табылады.
      3. Су объектілерiнің мемлекеттiк мониторингiн су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкілетті мемлекеттiк органы бiрлесiп әзiрлеген әдiстеме бойынша қоршаған ортаны қорғау, геология мен жер қойнауын қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау, гидрометеорология мемлекеттiк органдарымен бiрлесiп жүзеге асырады.

      64-бап. Су қорын ұтымды пайдалану мен қорғауды ғылыми қолдау және инновациялық-ақпараттық қамтамасыз ету

      1. Су қорын ұтымды пайдалану мен қорғау саласындағы ғылыми-техникалық прогресс Қазақстан Республикасы су саясатының басым бағыты болып табылады.
      2. Су қорын ұтымды пайдалану мен қорғауды ғылыми қамтамасыз ету міндеттерi мыналар:
      1) су ресурстарын кешендi әрi ұтымды пайдалануды негiздеу;
      2) су шаруашылығы кешенiн дамытуды бағалау мен болжау;
      3) су үнемдеудің ғылыми-әдiстемелiк және технологиялық негiздерiн әзiрлеу;
      4) су шаруашылығы жүйесiнiң нормативтiк базасын әзiрлеу;
      5) басқару шешiмдерiн қабылдау үшiн ұсынымдар әзiрлеу болып табылады.
      3. Iргелi және қолданбалы ғылыми зерттеулер республикалық бюджетте және Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған басқа да көздер есебiнен қаржыландырылады.
      4. Су қорын ұтымды пайдалану мен қорғау саласындағы инновациялық қызмет Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес iске асырылады және мыналарды қамтамасыз етедi:
      1) бұл қызметтi дамыту үшiн ұйымдастырушылық және заңдық жағдайларды қалыптастыру;
      2) жалпы ұлттық сипаттағы инновациялық су шаруашылығы және су қорғау бағдарламалары үшiн белгiлi бiр жеңілдiктер енгiзу, тікелей мемлекеттік инвестициялар бөлу.
      5. Су ресурстарын кешендi әрi ұтымды пайдалану мен қорғауды ұзақ мерзiмдi және орта мерзiмдi жоспарлау, су шаруашылығы ұйымдары мен су пайдаланушыларды ақпараттық қамтамасыз ету мақсатында су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органы мүдделi мемлекеттiк органдармен бiрлесiп су ресурстарын пайдаланудың республикалық ақпараттық-талдау жүйесiн құруға құқылы.
      6. Дерекқор қалыптастыру үшiн су пайдаланушы жеке және заңды тұлғалар белгiленген тәртiппен бекiтiлген нысандар бойынша мәлiметтер бередi.
      7. Су ресурстарын пайдаланудың республикалық ақпараттық-талдау жүйесi республикалық бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылады.

12-тарау
Азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң су қорын пайдалану мен қорғауды басқаруға қатысуы

      65-бап. Азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудағы құқықтары мен мiндеттерi

      1. Азаматтар мыналарға құқылы:
      1) заңдарда белгiленген тәртiппен су ресурстарын пайдалануға, оларды қорғау мен молайту жөнiнде шараларды жүзеге асыруға, су және онымен байланысты қоршаған ортаны қорғау мен сауықтыруға қатысуға;
      2) су ресурстарын пайдалану мен қорғау мәселелерi бойынша мемлекеттiк органдар мен ұйымдарға хаттар, шағымдар, өтiніштер мен ұсыныстар жiберуге;
      3) қоғамдық экологиялық сараптама жүргiзу туралы ұсыныстар енгiзуге және оған қатысуға;
      4) су ортасы мен адам денсаулығына зиянды әсер ететiн кәсiпорындарды, құрылыстар мен өзге де экологиялық зиянды объектiлер орналастыру, салу, қайта жаңарту мен пайдалануға беру туралы шешiмдердiң күшiн әкiмшiлiк тәртiппен немесе сот тәртібiмен жоюды талап етуге;
      5) заңдарда белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де құқықтарды iске асыруға.
      2. Қазақстан Республикасының әр азаматы мен Қазақстан аумағындағы шетелдiк азаматтар су қорын пайдалану мен қорғау, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының заңдарын сақтауға мiндеттi.

      66-бап. Қоғамдық бiрлестiктердiң су қорын пайдалану мен қорғауды қоғамдық бақылаудағы қызметi

      1. Қоғамдық бiрлестiктердің су қорын пайдалану мен қорғауды қоғамдық бақылаудағы қызметi олардың жарғыларына және Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.
      2. Қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерi бассейн кеңестерiнiң жұмысына қатыса алады.
      3. Суларды пайдалану мен қорғау саласындағы қоғамдық бақылауды қоғамдық бiрлестіктер өз бастамасы бойынша жүргізеді.
      4. Су қорын пайдалану мен қорғауға қоғамдық бақылау жүргiзу тәртiбiн қоғамдық бiрлестiктер олардың жарғысына сәйкес су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын уәкiлеттi мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша айқындалады.

ТӨРТIНШI БӨЛIМ
СУ ПАЙДАЛАНУ

13-тарау
Су пайдалану құқығы

      67-бап. Су пайдалану түрлерi, су пайдалану құқығының туындауы және су пайдаланушылар

      1. Су пайдалану ретiне қарай жалпы, арнайы, оқшау, бастапқы, қайталама, тұрақты және уақытша болып бөлiнедi.
      2. Жалпы су пайдалану құқығы әр азаматта ол туған сәтінен бастап туындайды және қандай да болмасын жағдайда одан айырылмайды.
      3. Осы Кодекспен белгiленген арнайы су пайдалануға құқықты белгiлейтiн құжат берiлген сәттен бастап арнайы су пайдалану құқығы туындайды.

      68-бап. Жалпы су пайдалану

      1. Жалпы су пайдалану су ресурстарын жеке азаматтарға бекiтусiз және судың жай-күйiне әсер ететiн құрылыстар мен техникалық құрылғылар қолданусыз халық мұқтаждарын қанағаттандыру үшiн жүзеге асырылады.
      2. Жалпы су пайдалануды жүзеге асыру үшiн арнайы рұқсат талап етілмейдi.
      3. Экологиялық, техникалық және санитарлық қауiпсiздiк мақсаттарында жалпы су пайдалану шектелуi немесе оған тыйым салынуы мүмкін.
      4. Жалпы су пайдаланудың шарттары мен ережелерiн жергiлiктi атқарушы органдар белгiлейдi.

      69-бап. Арнайы су пайдалану

      1. Халықтың ауыз су және тұрмыстық қажеттiлiктерiн, ауыл шаруашылығының, өнеркәсiптiң, су көлiгiнiң және экономиканың басқа да секторларының суға қажеттілiктерiн қанағаттандыру, сондай-ақ өнеркәсiптiк, коммуналдық-тұрмыстық, қашыртқылық және басқа да сарқынды сулар ағызу үшiн су объектiсiнен оларды құрылыстар немесе техникалық құрылғыларды қолданып алып қою немесе алып қоюсыз су объектiсiнен жер беті және жер асты су ресурстарын тiкелей пайдалану жатады.
      2. Жеке және заңды тұлғалардың арнайы су пайдалану құқығы оларда белгiленген мақсаттарда ғана пайдаланылады және өзге тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiн бұзбауы әрi қоршаған ортаға зиян келтiрмеуi тиiс.
      3. Жеке және заңды тұлғалар арнайы су пайдалану құқығын арнайы су пайдалануға лицензия негiзінде жүзеге асырады.

      70-бап. Оқшауланған су пайдалану

      1. Су объектілерiн немесе олардың бiр бөлiгiн бiр жеке немесе заңды тұлғаға пайдалануға беру кезiнде оқшауланған су пайдалану құқығы туындайды.
      2. Оқшауланған су пайдалануға берiлген су объектiлерiнде жергiлiктi атқарушы органдар белгiлеген шарттармен жалпы су пайдалануға рұқсат етiледi.
      3. Оқшауланған су пайдалануды жүзеге асырушы су пайдаланушы белгілеген тәртiппен егер жергілiктi атқарушы органдар шешiмдерімен өзгеше белгіленбесе, белгіленген тәртіппен жалпы су пайдалану шарттары немесе оған тыйым салынғаны туралы жария етуге мiндеттi.

      71-бап. Бiрлесiп су пайдалану

      1. Су объектiлерiн немесе олардың бiр бөлiгiн бiрнеше немесе заңды тұлғаға пайдалануға беру кезiнде бiрлесiп су пайдалану құқығы туындайды.
      2. Бiрлесiп су пайдалану кезiнде бiрiншi кезекте халықты ауыз сумен жабдықтаумен айналысатын, сондай-ақ төменде орналасқан су пайдаланушылар мүдделерi қанағаттандырылады.
      3. Бiрлесiп су пайдалануға берiлген су объектiлерiнде жергiлiктi атқарушы органдар белгiлеген шарттармен бiрлесіп су пайдалануға рұқсат етіледi.
      4. Бiрлесiп су пайдаланушы су пайдаланушылар егер жергілікті атқарушы органдар шешiмдерiмен өзгеше белгіленбесе, жалпы пайдалану шарттары немесе оған тыйым салынғаны туралы жария етуге мiндеттi.

      72-бап. Бастапқы және қайталама су пайдалану

      1. Өз қажеттiлiктерiн қанағаттандыру немесе оны қайталама су пайдаланушыларға жеткiзу үшiн су объектiлерiнен тiкелей су алуды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар бастапқы су пайдаланушылар болып табылады. Бастапқы су пайдалану арнайы су пайдалануға лицензия негiзінде жүзеге асырылады.
      2. Бастапқы су пайдаланушыдан шарт негiзiнде су алатын жеке және заңды тұлғалар қайталама су пайдаланушылар болып табылады.
      3. Қайталама су пайдалануға шартта берiлетiн су мақсаты және оны пайдаланудың негiзгi шарттары көрсетiлiп, бастапқы су пайдаланушыға белгiленген лимит шегiнде қайталама су пайдаланушыға су беру кестесiне кепiлдiк берiледi.
      4. Бастапқы және қайталама су пайдаланушылар су заңдары талаптарының сақталуы үшiн екi жақты жауапкершiлiкте болады.

      73-бап. Су пайдалану мерзiмдерi

      1. Арнайы су пайдалану мерзiмдерi су объектiсiнің әлеуетi мен ағымдағы экологиялық жай-күйiне байланысты. Арнайы су пайдаланудың басталу мерзiмi арнайы су пайдалануға лицензия алынған күнiнен бастап есептеледi.
      2. Алдын ала мерзiмi белгiленбеген су пайдалану тұрақты болып танылады.
      3. Уақытша су пайдалану қысқа мерзiмдi - бес жылға дейін және ұзақ мерзiмдi бес жылдан қырық тоғыз жылға дейiн болуы мүмкін.
      4. Жалпы су пайдалану мерзiмi шектелмейдi.

      74-бап. Су пайдаланушылар құқықтары

      Су пайдаланушылар мыналарға құқылы:
      1) Қазақстан Республикасының су заңдарында көзделген шарттар мен талаптарды сақтап, берілген мақсаттарда су ресурстарын пайдалануға;
      2) бұл peттe басқа тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылуына, су объектiлерi мен қоршаған ортаға және су объектiлерiне зиян келтiрмей оларға тиесiлi су пайдалану құқығын өз ұйғарымына қарай жүзеге асыруға;
      3) заңдарда белгiленген тәртiппен су қоры жерлерiн пайдалануға;
      4) су пайдаланушылар бiрлестiктерiн, одақтарын (қауымдастықтарын) және басқа да коммерциялық емес ұйымдар құруға;)
      5) белгiленген тәртiппен су шаруашылығы қызметiн жүзеге асыру үшiн су объектілерiнiң жай-күйi туралы ақпарат алуға;
      6) су пайдалануға өз құқықтарын қорғауға және жақтауға;
      7) су берудiң белгiленген лимитi мен режимiне сәйкес құқығын бұзумен келтiрiлген зиянды өтетуге, соның ішінде су алу құқығын да;
      8) Қазақстан Республикасының су заңдарында көзделген басқа да құқықтарын жүзеге асыруға.

      75-бап. Су пайдаланушылар мiндеттерi

      Су пайдаланушылар мыналарға мiндеттi:
      1) су ресурстарын ұтымды әрi үнемдi пайдалануға су ысырабын азайтуға шаралар қабылдауға;
      2) су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарына ұқыппен қарауға, оларға зиян келтiрiлуiне жол бермеуге;
      3) белгiлеген су пайдалану лимиттерi мен режимдерiн сақтауға;
      4) басқа да су пайдаланушылар мен табиғат пайдаланушылар құқықтары мен мүдделерiнiң бұзылуына жол бермеуге;
      5) судың жай-күйіне әсер ететiн су шаруашылығы құрылыстары мен техникалық құрылғыларды оңды күйде ұстауға, олардың пайдалану қасиеттерiн жақсартуға, су ресурстарын пайдалануды есепке алуды жүргiзуге;
      6) су қорғау шараларын жүзеге асыруға және су объектiлерiн қорғау жөнiнде шаралар қабылдауға;
      7) арнайы су пайдалануға лицензияда белгiленген су пайдалану шарттарын, сондай-ақ бақылаушы органдардың нұсқамаларын толық көлемде белгiленген мерзiмде орындауға;
      8) белгiленген нормативтерден асатын зиянды заттар тастауға жол бермеуге;
      9) белгiленген нысанда су объектiсiнің пайдаланылуы туралы шынайы әрi толық ақпараттық мемлекеттiк органдарға уақтылы ұсынуға;
      10) су үнемдеушi технологияларды, суғарудың озық техникасын, сумен жабдықтаудың айналымдық және қайталама жүйелерін енгiзуге шаралар қолдануға;
      11) жер бетi және жер асты суларынан су жинау алаңының ластануына жол бермеуге, аумақтағы жауын суларын тазарту мен жинауды қамтамасыз етуге;
      12) су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарында экологиялық, балық шаруашылығы және өзге де қолданыстағы нормаларға су деңгейiнің немесе су шығысының ең төменгі рұқсат етiлетiн деңгейiн қамтамасыз етуге;
      13) су объектiлерiнiң су қорғау аймақтарында шаруашылық және өзге де белгiленген қызмет режимiнiң сақталуын қамтамасыз етуге;
      14) су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органының, қоршаған ортаны қорғау, геология мен жер қойнауын қорғау органдарының тиiстi негiздемесi мен шешiмiнсiз ауыз су сапасындағы судың өндірістік және басқа да мұқтаждарға пайдаланылуына жол бepмeугe;
      15) су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарында өнеркәсiптегi қауiпсiздiк талаптарын сақтауға;
      16) пайдаланылатын су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарында азаматтардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге;
      17) барлық авариялық жағдайлар мен су пайдалану технологиялық режимiнің бұзылуы туралы төтенше жағдайлар жөнiндегi аумақтық органдарға дереу хабарлауға, сондай-ақ су объектілерiне зиян келтірілуiн болдырмау жөнiнде шаралар қабылдауға;
      18) су пайдаланғаны үшiн төлемдердiң уақтылы төленуiн жүзеге асыруға;
      19) Қазақстан Республикасының су заңдарында көзделген басқа да мiндеттердi орындауға.

      76-бап. Су пайдалану құқықтарын жүзеге асыру

      1. Су пайдалану құқығы заңмен қорғалады. Осы Кодекспен және басқа да нормативтiк құқықтық актiлерде көрсетiлген негiздер бойынша ғана су пайдалану құқығынан айырылуы мүмкiн.
      2. Олардың су пайдалану құқығына қысым көрсетiлуiмен байланысты атқарушы билiк органдары тарапынан су пайдаланушылар қызметiне араласуға осы Кодекспен көзделген жағдайларды қоспағанда, тыйым салынады.

      77-бап. Су пайдалану құқықтарын шектеу

      1. Мемлекеттiң қауiпсiздiгi мен қорғанысын, халықтың денсаулығын сақтауды, қоршаған ортаны, тарихи-мәдени мұраны, басқа да тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ құрғақшылық, авариялық жағдайларда, iндет қаупі, эпизоотия мен басқа да төтенше жағдайлар туындаған кезде заңдарда белгіленген тәртіппен су пайдалану құқығы шектелуi мүмкін.
      2. Су пайдалану құқықтарын шектеу ауыз су және халықтың тұрмыстық мұқтаждар үшiн су ресурстарын пайдалану жағдайларын нашарлатпауы тиiс.

      78-бап. Арнайы су пайдалану құқықтарын тоқтату

      1. Мынадай:
      1) су пайдаланушы су пайдалану құқығынан бас тартқан;
      2) су пайдалану мерзiмi өткен;
      3) су пайдаланушы жеке тұлға қайтыс болған;
      4) су пайдаланушы заңды тұлға таратылған;
      5) су объектiлерi табиғи немесе жасанды түрде жойылған;
      6) су объектілерін пайдалану құқықтары Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен басқа да жеке және заңды тұлғаларға көшкен жағдайларда арнайы су пайдалану құқықтары тоқтатылды деп саналады.
      2. Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртіппен мынадай:
      1) су ресурстары мақсаттан тыс пайдаланылған;
      2) ауыз сумен жабдықтау су ресурстары бiр жыл бойы пайдаланылмаған;
      3) су ресурстары үш жыл бойы пайдаланылмаған;
      4) су ресурстарын мемлекеттiк мұқтаждар үшiн пайдалану қажеттілiгi туындаған;
      5) су пайдаланушы су заңдарында белгiленген шарттар мен талаптарды сақтамаған;
      6) су ресурстарын пайдалануға тыйым салу туындаған жағдайларда арнайы су пайдалану лицензиясын қайтып алу жолымен арнайы су пайдалану құқығы тоқтатылады.
      3. Арнайы су пайдалану лицензиясын қайтып алу су пайдалану шартын бұзу үшiн негiз болып табылады.
      4. Арнайы су пайдалану құқығын тоқтату туралы шешiмге Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен шағым берiлуi мүмкiн.

14-тарау
Арнайы су пайдалануды лицензиялау

      79-бап. Лицензия негiзiнде жүзеге асырылатын арнайы су пайдалану түрлерi

      1. Арнайы су пайдалануға лицензияны су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкілетті Мемлекеттік органы лицензиялау туралы қолданыстағы заңдарға сәйкес бередi және ол арнайы су пайдалану құқықтарының туындауы үшiн негiз болып табылады.
      2. Лицензиялар арнайы су пайдаланудың мынадай түрлерiне берiледi:
      1) өз мұқтаждары үшiн су көздерiнен су алу;
      2) су объектiлерiнен су жеткiзуге шарт негiзiнде оны қайталама су пайдаланушыға су алу немесе суды бұру;
      3) сарқынды суларды ағызу;
      4) жер асты су объектiсiнiң суын пайдалану.
      3. Арнайы су пайдалануға лицензиямен белгiленген су пайдалану көлемдерi су пайдалану мен есептелген сумен қамтамасыз етудiң басқа жағдайларында шектi болып табылады.
      4. Арнайы су пайдалануға лицензиялаудың ерекшелiктерiн Қазақстан Республикасының Yкiметi белгiлейдi.

БЕСIНШI БӨЛIМ
Су шаруашылығын ұйымдастыру

15-тарау
Су шаруашылығы ұйымдары

      80-бап. Мемлекеттiк су шаруашылығы ұйымдары

      Мемлекеттiк су шаруашылығы ұйымдарын Қазақстан Республикасының Yкiметi мыналар бойынша жұмыстарды орындау мақсатында құрады:
      1) су объектiлерiнiң мониторингiн жүргiзу;
      2) су кадастрын жасау;
      3) су объектiлерi жай-күйiн бақылау әдiснамасын әзiрлеу мен жетiлдiру;
      4) су пайдалану технологиясын әзiрлеу мен жетiлдiру әрi экономиканың әртүрлi саласында оның тиiмдiлiгiн арттыру;
      5) су шаруашылығы нормативтерiн әзiрлеу;
      6) мемлекеттiк меншiктегi су шаруашылығы объектiлерi мен құрылыстарын ұстау мен пайдалану;
      7) республикалық меншiктегi трансшекаралық, мемлекетаралық, облысаралық су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарынан су пайдаланушыларға суды уақтылы әрi iркiлiссiз беру;
      8) шектес мемлекеттердегi мемлекетаралық су объектiлерiн жөндеуге үлестiк қатысу.

      81-бaп. Коммуналдық су шаруашылығы ұйымдары

      Коммуналдық су шаруашылығы кәсiпорындарын жергiлiктi атқарушы органдар мынадай функцияларды орындау үшiн құрады:
      1) коммуналдық меншiктегі су шаруашылығы құрылыстарын ұстау әрi пайдалану;
      2) су көздерiнен су пайдаланушыларға суды уақтылы әрi iркiлiссiз беру;
      3) пайдаланылған, сарқынды және қашыртқылық суларды жинау, тазалау әрi ұйымдастырылған су ағызу.

      82-бап. Мемлекеттiк емес су шаруашылығы ұйымдары

      1. Мемлекеттiк емес су шаруашылығы ұйымдарын су пайдаланушыларға су беру, техникалық қызмет көрсету және су пайдалану саласында кәсіпкерлiк қызметтi қамтамасыз ету үшiн жеке және заңды тұлғалар, соның iшiнде шетелдiктер де құрады.
      2. Су пайдалану саласындағы кәсiпкерлiк қызмет мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылады:
      1) пайдалану үшiн cу ресурстарын алып қою;
      2) су пайдаланушыларға су жеткiзу үшiн су ресурстарын алып қою;
      3) пайдаланылған, сарқынды және қашыртқылық суларды жинау, тазалау әрi ағызу;
      4) су ресурстарын алып қоюмен байланысы жоқ қызмет;
      5) су объектiлерi сулары сапасы мен олардың жай-күйiн жақсарту жөнiндегi қызмет;
      6) су шаруашылығы-экологиялық маркетинг саласындағы қызметтер;
      7) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарында тыйым салынбаған өзге де қызмет түрлерi.
      3. Су пайдалану мен қорғау қызметi саласындағы кәсiпкерлік қызметтi мемлекеттiк қолдау Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

      83-бап. Су шаруашылығы ұйымдары қызметіне қойылатын талаптар

      1. Су шаруашылығы ұйымдары табиғи монополия субъектiлерi болып табылады және өз қызметiн осы Кодекске, Қазақстан Республикасының заңдарына, ұйымның жарғысына және тараптармен шарттарға сәйкес жүзеге асырады.
      2. Су шаруашылығы ұйымдары мыналарға мiндеттi:
      1) су шаруашылығы жүйелерi мен құрылыстарының тиiстi техникалық жай-күйiн қамтамасыз етуге;
      2) шарттарға сәйкес белгiленген мерзімде су пайдаланушыларды сумен қамтамасыз етуге;
      3) су пайдаланушылармен келiсiм бойынша белгiленген нүктелерде су өлшеуiш аспаптарды орнатуға;
      4) су объектiлерiнің ластануын, қоқыстануын және сарқылуын болдырмайтын шаралар қабылдауға.

16-тарау
Су ресурстарын пайдалану мен қорғау саласындағы
мемлекеттiк нормалау

      84-бап. Су ресурстарын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттiк нормалау

      1. Су ресурстарының рұқсат етiлетiн сандық және сапалық көрсеткiштерiне, су көрсеткiштерiн дәл өлшеу нормаларына қойылатын талаптарды регламенттеу мақсатында су ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды нормативтік техникалық, санитарлық-эпидемиологиялық және метрологиялық қамтамасыз етудiң бiрыңғай жүйесi белгiленедi әрi су объектiлерiндегi өндiрiстiк және өзге қызметтің шегiн реттейдi.
      2. Су ресурстарын пайдалану мен қорғау саласындағы нормалауды су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкілеттi мемлекеттік органы және басқа да мемлекеттiк органдар өз құзыретi шегiнде жүзеге асырады.

      85-бап. Су пайдалану лимиттерi

      1. Өзендер бассейндерi бойынша су пайдалану лимиттерi су объектiлерiн рұқсат етiлетiн зиянды әсерлердiң шектерiнiң бассейндiк схемалары мен нормативтерi негiзiнде белгiленедi және оларды су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкілеттi мемлекеттiк органы қоршаған ортаны қорғау мемлекеттiк органымен, ал жер асты сулары бойынша геология және жер қойнауын пайдалану мемлекеттi органымен келiсiм бойынша бекiтедi.
      2. Жылдың сулылығын, су объектiлерiнiң экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық жай-күйiн ескере отырып, олар мәлiмдеген су алу және/немесе су ағызу қажеттiлiктерiнiң негiзiнде барлық су пайдаланушылар үшiн айлар бойынша бөлiп, су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкілеттi мемлекеттiк орган су пайдалану лимиттерін жыл сайын нақтылайды әрi олардан асырмауы тиiс.
      3. Су пайдалану лимиттерi су шаруашылығы жағдайының, су объектiлерiнiң экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық жай-күйiнiң өзгеруiне байланысты қайта қаралуы тиiс.

      86-бап. Суларды бақылау мен есепке алуды нормативтiк-техникалық, санитарлық-эпидемиологиялық және метрологиялық қамтамасыз ету

      1. Суларды бақылау мен есепке алуды нормативтiк-техникалық, санитарлық-эпидемиологиялық және метрологиялық қамтамасыз ету жүйесi стандарттарды, ережелердi, санитарлық ережелер мен нормаларды, нұсқаулықтарды, басқа да нормативтiк құқықтық актiлердi қамтиды.
      2. Трансшекаралық суларды бақылау мен есепке алуды нормативтік-техникалық, санитарлық-эпидемиологиялық және метрологиялық қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарға сай келедi.
      3. Суларды бақылау мен есепке алу саласында қойылатын талаптарды Қазақстан Республикасы Yкiметi әзiрлейдi, келiседi және бекітедi.

      87-бап. Су объектілерiне зиянды әсерлердiң рұқсат етілетiн шектi нормативтерi

      1. Жер бетi және жер асты суларын экологиялық және санитарлық талаптарға сай күйде ұстау қоршаған ортаны қорғау, геология мен жер қойнауын қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық және өнеркәсiптегi қауiпсiздiк мемлекеттiк органдарымен келiсiлген су объектiлерiне зиянды әсерлердiң рұқсат етiлетiн шектi нормативтерiнiң белгiленуiмен әрi сақталуымен қамтамасыз етiледi.
      2. Су объектілерiне зиянды әсерлердiң жол берiлетiн шектi нормативтерi мыналар ecкepiле отырып, белгiленедi:
      1) оның ұзақ уақыт әсерi су объектiсiнiң экологиялық жүйесiнiң өзгеруiне әкелмейтiн антропогендiк жүктеменiң рұқсат етiлетiн шектi нормативi;
      2) су объектiсiне және оның су жинау алаңына түсуi ықтимал зиянды заттардың рұқсат етiлетiн массасы мен шоғырлануы.
      3. Су объектiлерiне зиянды әсерлердiң жол берiлетiн шектi нормативтерiн әзiрлеу мен бекiту тәртiбiн Қазақстан Республикасы Yкiметi бекiтедi.

      88-бап. Су ресурстарын пайдалану мен қорғау саласындағы стандарттау мен сертификаттау

      1. Су ресурстарын пайдалану мен қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттiк стандарттары Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен әзiрленедi, бекiтiледi және тiркеледi.
      2. Су ресурстарын пайдалану мен қорғау саласындағы стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкестігін анықтау үшiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен мiндеттi және ерiктi сертификаттау жүзеге асырылады.
      3. Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тiзбеге сәйкес буып-түйiлген күйде (бөтелкеде немесе басқа да сыйымдылықтарда) тұтынушыларға сатуға арналған ауыз су суды тазарту мен зарарсыздандырудың жеке тұрмыстық және топтық техникалық құралдары, сондай-ақ ауыз сумен жабдықтау жүйелерiнде пайдаланылатын материалдар, реагенттер, технологиялық процестер, жабдықтар және өзге де құралдар мiндеттi түрде сертификаттауға жатады.

      89-бап. Суды алу мен пайдалану көлемдерiн қысқарту жөнiндегi талаптар

      1. Су объектiлерiнен су алу көлемдерiн қысқарту жөнiндегi талаптарға экономиканың барлық салаларындағы әртүрлi технологиялық процестерге су жұмсау нормативтерiн және су тұтынудың үлестiк нормаларын қайта қарау жолымен қол жеткiзiледi.
      2. Су ресурстарын пайдалану көлемдерiн қысқарту жөнiндегi талаптарға:
      1) барлық тасымалдайтын, бөлетiн желiлердегi және су тұтынудың әр нүктесiндегi ысыраптар мeн ағып кетулердi қысқарту;
      2) су пайдаланудың ұтымды әдiстерi мен технологияларын енгiзу және судың нақты пайдаланылуын барлық жерлерде есепке алуды қамтамасыз ету негiзiнде су сақтау есебiнен қол жеткізіледi.
      3. Мемлекеттiк органдар, жергiлiктi атқарушы органдар және су пайдаланушылар судың жұмсалуын, тасымалдайтын желiлердегi, су тұтыну нүктелерiндегi су ысыраптарын есепке алуды ұйымдастыруды және су объектiлерiнен су алу көлемдерiн қысқарту мүмкiндiгiн жыл сайын талдауға, және су пайдалану көлемдерiн қысқарту мақсатында кемiнде бес жылда бiр рет экономиканың барлық салаларындағы әртүрлi технологиялық процестерге су жұмсау нормативтерiн және су тұтынудың үлестiк нормаларын қайта қарауға мiндеттi.

      90-бап. Ауыз су сапасын жақсарту жөнiндегi талаптар

      Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілеттi мемлекеттiк органы басқа мүдделi мемлекеттiк органдармен бiрлесiп ауыз су сапасын жақсарту жөніндегi талаптарды әзiрлейдi, олар мыналарды қамтиды:
      1) су объектiсiнiң нақты сапасына жауап беретiн құрылыстардың технологиялары мен қуатын жұмысқа қабiлеттi жай-күйінде ұстау;
      2) су беру және су бұру жүйелерiнiң ақауларын қалпына келтiру;
      3) құрылыс жұмыстарының жоғары сапасын қамтамасыз ете отырып, сенiмдi жабдықтар мен материалдарды пайдалану;
      4) тұтынылатын судың нормативтерi мен стандарттарын мерзiмдi жетiлдiру.

      91-бап. Су объектiлерiнiң жай-күйiне терiс әсер ететiн құрылыстарды iске қосуға тыйым салу

      1. Мыналарды:
      1) сулардың зиянды әсер етуiн, ластануын және қоқыстануын болдырмайтын құрылыстармен және құрылғылармен қамтамасыз етiлмеген, сондай-ақ су пайдалану мен сарқындарды ағызуды есепке алу құралдарымен жабдықталмаған жаңа және қайта жаңартылатын объектiлердi;
      2) балық қорғау құрылғыларынсыз су алу және ағызу құрылыстарын;
      3) тазартатын құрылыстары және санитарлық-қорғау аймақтары жоқ мал өсiру фермаларын және басқа да өндiрiстiк кешендердi;
      4) жерлердi су басуды, топан су басуды олардың батпақтануы мен тұздануын және топырақтың эрозиясын болдырмайтын жобаларда көзделген iс-шараларды жүргiзуге дейiн суғару, суландыру және құрғату жүйелерiн, су қоймаларын, бөгеттердi, арналарды және басқа да гидротехникалық құрылыстарды;
      5) оларды су реттеу құрылғыларымен, өлшеу құралдарымен жабдықтамай жер асты суларын пайдаланумен байланысты су алу құрылыстарын;
      6) санитарлық қорғау аймақтарын және су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстары жай-күйiнiң көрсеткiштерiн байқау пункттерiн белгiлемей су алу және өзге де гидротехникалық құрылыстарды;
      7) оларды сулардың ластануын болдырмайтын құралдармен жабдықтамай мұнай, химиялық және басқа да өнiмдердi тасымалдайтын және сақтайтын құрылыстар мен құрылғыларды iске қосуға тыйым салынады.
      2. Су объектiлерi жай-күйiнiң көрсеткiштерiн байқау пункттерiн құрмай сарқын сулармен суғару объектiлерiн iске қосуға жол берiлмейдi.
      3. Жерлердi қайта өңдеу жөнiндегi жұмыстарды аяқтамай су шаруашылығы объектiлерiн, табанын су басуға дайындау жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асырмай - су қоймаларын iске қосуға жол берiлмейдi.
      4. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарының жай-күйiне әсер ететiн кәсiпорындарды, құрылыстарды iске қосуға тыйым салу туралы шешiмдер Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен қабылданады.

      92-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын сарқынды суларды ағызу үшiн пайдалану

      1. Су объектiлерiн өнеркәсiптiк, коммуналдық-тұрмыстық, қашыртқылық және басқа да сарқынды суларды ағызу үшiн пайдалану Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.
      2. Сарқынды суларды жер бетiндегi су объектiлерiне ағызу тек қана олардың құрамындағы ластайтын заттардың белгiленген нормалардан асуына әкеп соқтырмайтын жағдайларда және су пайдаланушы су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi және санитарлық қадағалау органдары белгiлеген шектерге дейiн тазартуы шартында жол берiледi.
      3. Өнеркәсiптiк, ластанған сарқынды немесе шахталық, карьердiк кен орны суларын жинақтаушылары бар кәсiпорындар, мекемелер және ұйымдар оларды тазарту, зиянсыздандыру және кәдеге жарату үшiн қажеттi шаралар қабылдауға, сондай-ақ осы жинақтаушылары орналасқан жерлердi қайта өңдеудi жүзеге асыруға мiндеттi.
      4. Iшiнде тұщы сулар, ластайтын сұйық қаттар, өндiрiс қалдықтары және табиғи сулардың негiзiнде пайда болатын және қолданыстағы құралдармен тазартуға көнбейтiн мұнай-газ кен орындарының жолаушы қат-қабаттық суларын және минералданған шахталық және термалдық суларды қоса алғанда, сарқынды сулар жоқ терең жер асты суы бар жиектерге көму үшiн полигондар жасауға айрықша жағдайларда мүдделi мемлекеттiк органдардың келiсiмi бойынша жол берiледi.

ЕРЕКШЕ БӨЛIМ

АЛТЫНШЫ БӨЛIМ
Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын
экономика салаларында пайдалану

17-тарау
Ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау

      93-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау үшiн пайдалану

      1. Ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау үшiн олардағы судың сапасы белгiленген мемлекеттiк стандарттарға және гигиеналық нормативтерге сәйкес келетiн, ластану мен қоқыстанудан қорғалған жер бетi және жер асты су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстары берiледi.
      2. Халықты ауыз сумен жабдықтауға жарамды сумен қамтамасыз ету үшiн, төтенше жағдайлар туындаған жағдайға ластану мен қоқыстанудан қорғалған жер бетi су объектiлерiнiң базасында ауыз сумен жабдықтау көздерiн резервтеу жүзеге асырылады. Резервтелген сумен жабдықтау көздерiнде Қазақстан Республикасының су және басқа да заңдарына сәйкес арнайы қорғау және олардың жай-күйiн бақылау режимi белгiленедi.
      3. Жер бетi және жер асты суларының ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау үшiн қауiпсiздiгiн мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органы анықтайды.
      4. Су объектiсiн ауыз сумен жабдықтау көздерiне жатқызу Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен оның сенiмдiлiгi және санитарлық қорғау аймақтары мен округтерiн ұйымдастыру мүмкiндiгi ecкеріле отырып жүзеге асырылады.
      5. Осы Кодекс пен жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, ауыз сумен жабдықтау үшiн жарамды жер асты су объектiлерiн өзге мақсаттар үшiн пайдалануға жол берiлмейдi.
      6. Жер бетi су объектiлерi жоқ, бiрақ ауыз су сапасындағы жер асты суларының жеткiлiктi қорлары бар аумақтарда жергiлiктi атқарушы органдар су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалаудың, геология және жер қойнауын қорғаудың уәкiлеттi мемлекеттiк органдарының келiсiмi бойынша тиiстi негiздемесi болған ретте осы суларды ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтауға байланысты емес мақсаттар үшiн пайдалануға рұқсат бере алады.

      94-бап. Халықты орталықтандырылған ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау

      1. Халықты орталықтандырылған ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтауды арнайы су пайдалануға арналған лицензия алған және халыққа ауыз су беру үшiн тиiстi су құбырлары желiсi бар заңды тұлғалар жүзеге асырады.
      2. Ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтауды жүзеге асыратын заңды тұлғалар алынатын суды есепке алуды ұйымдастыруға, сумен жабдықтау көздерiндегi судың жай-күйiн үнемi байқап отыруды жүргiзуге, көздердегi су сапасының белгiленген мемлекеттiк стандарттар мен гигиеналық нормативтерден ауытқуы туралы тeз арада жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалаудың, су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың, қоршаған ортаны қорғаудың, геология және жер қойнауын қорғаудың уәкiлеттi мемлекеттiк органдарына хабарлауға мiндеттi.

      95-бап. Халықты орталықтандырылмаған ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау

      1. Халықты орталықтандырылмаған ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау кезiнде жеке және заңды тұлғалар су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк органы белгiлеген тәртiппен жергiлiктi атқарушы органдарда мiндеттi түрде тiркелген, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау жөнiндегi мемлекеттiк органның оң қорытындысы болған ретте тiкелей жер бетi және жер асты су объектiлерiнен су алуға құқылы.
      2. Халықты орталықтандырылмаған ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау кезiнде жер бетi және жер асты су объектiлерiнен су алу тәртiбi су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың және санитарлық-эпидемиологиялық қадағалаудың уәкілеттi мемлекеттiк органдарының келiсiмi бойынша, су объектiлерi орналасқан аумақтағы жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар белгiлеген ережелерге сәйкес жүргiзiледi.

18-тарау
Су объектiлерiн сауықтырушы және рекреациялық
мақсаттар үшiн пайдалану

      96-бап. Сауықтырушы мақсаттағы су объектілерiн пайдалану

      1. Ресурстарының табиғи емдеу қабiлетi бар, сондай-ақ емдеу-алдын алу мақсаттары үшiн қолайлы су объектiлерi сауықтырушы санатына жатады.
      2. Табиғи емдеу ресурстары бар су объектiлерi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сауықтырушы мақсаттар үшiн пайдаланылады.
      3. Денсаулық сақтау, су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, геология және жер қойнауын қорғау мемлекеттiк органдарының ұсынысы бойынша:
      1) республикалық маңызы бар сауықтырушы су объектiлерiнiң тiзбесiн - Қазақстан Республикасының Үкiметi;
      2) жергiлiктi маңызы бар сауықтырушы су объектiлерiнiң тiзбесiн - жергiлiктi атқарушы органдар бекiтедi.
      4. Сауықтырушы мақсаттағы су объектiлерiн пайдалануға беру тәртiбi Қазақстан Республикасының заңдарына және осы Кодекске сәйкес жүзеге асырылады.

      97-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын рекреациялық мақсаттар үшiн пайдалану

      1. Сел қаупi бар аймақтарда орналасқан су объектiлерiн қоспағанда, су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын рекреациялық мақсаттар үшiн пайдалануға оған ерекше рұқсатсыз жол берiледi.
      2. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарындағы көпшiлiк демалатын, туризм және спорт үшiн орындарды қоршаған ортаны және суда адамдардың өмiрiн қорғау талаптарын сақтай отырып, су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың, қоршаған ортаны қорғаудың және санитарлық-эпидемиологиялық қадағалаудың уәкілеттi мемлекеттiк органдарының келiсiмi бойынша жергiлiктi атқарушы органдар белгілейді.
      3. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын әуесқойлық және спорттық балық аулау үшiн пайдалануға су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың, қоршаған ортаны қорғаудың уәкілеттi мемлекеттiк органдарының келiсiмi бойынша жергiлiктi атқарушы органдар рұқсат бередi.

19-тарау
Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын
ауыл шаруашылығы үшiн пайдалану

      98-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын ауыл шаруашылығы үшiн пайдалану

      1. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын ауыл шаруашылығының мұқтаждары үшiн пайдалану жалпы және арнайы су пайдалану тәртiбiмен жүзеге асырылады.
      2. Бастапқы су пайдаланушылар қайталама су пайдаланушылардың су пайдалану жоспарларының негiзiнде су көлемдерiн алуға жыл сайынғы өтiнiмдер жасайды. Су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк органы жылдың сулығын ескере отырып және бастапқы су пайдаланушылардың өтiнiмдерi негiзiнде олар үшiн су пайдалану лимиттерiн белгiлейдi. Қайталама су пайдаланушылар үшiн су жеткізу көлемдерi белгiленген лимиттер ескерiле отырып, бастапқы және қайталама су пайдаланушылар арасында жасалған шарттарда айқындалады.
      3. Ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң мұқтаждары үшiн пайдалану мақсатында ерiген, жауын және тасқын суларды жинауға арналған су шаруашылығы құрылыстары бар жеке және заңды тұлғалар арнайы су пайдалануға арналған лицензияға ие болуға және су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк органында су пайдалануға келiсiлген лимиттердi жыл сайын алуға мiндеттi. Ерiген, жауын және тасқын суларды су шаруашылығы құрылыстарын қолданбай, сондай-ақ қоғамдық пайдалануға арналған су шаруашылығы құрылыстарын қолдана отырып, шөп шабу алқаптарын, жайылымдарды, көлтабандарды сумен басу үшiн пайдалану жалпы су пайдалану тәртiбiмен жүзеге асырылады.
      4. Жер бетi және жер асты су объектiлерiн жайылымдарды суландыру үшiн пайдалану арнайы су пайдалану тәртiбiмен жүзеге асырылады.
      5. Су объектiлерiн мал суару үшiн пайдалануға санитарлық қорғау аймақтарынан тыс жерде және суару алаңдары және басқа да су объектiлерiнiң ластануы мен қоқыстануын болдырмайтын құрылғылар болған жағдайда жалпы су пайдалану тәртiбiмен жол берiледi.
      6. Жеке меншiк қосалқы шаруашылық жүргiзетiн, бағбандықпен және бақша өсiрумен айналысатын азаматтарға суару үшiн су белгiленген лимиттерге сәйкес арнайы су пайдалану тәртiбiмен бөлiнедi. Жеткiлiктi су ресурстары болмаған жағдайда суару үшiн су басқа су пайдаланушылардың лимиттерiн қайта бөлу есебiнен бөлiнуi мүмкiн.
      7. Cуғару, құрғату және басқа да мелиоративтiк жұмыстар су объектiлерiн және олардың су жинау алаңдарын қорғауды қамтамасыз ететiн табиғат қорғау iс-шараларымен бiр кешенде жүзеге асырылуы тиiс. Суғарылатын жерлердiң мелиоративтiк жай-күйiнiң мониторингiн және оны бағалауды республикалық бюджеттiң қаражаты есебiнен мамандандырылған мемлекеттiк мекемелер жүргiзедi.
      8. Сарқынды суларды суғару үшiн пайдалану белгiленген экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес жүргiзiледi.
      9. Суғарылатын аймақта су пайдаланушылар қайталама сулардың көлемi мен сапасын болжауды жүргiзедi, су объектiлерiне ағызу көлемдерiн, жинақтайтын су айдындарын жасауды немесе су-тұз теңгерiмiн мiндеттi түрде бақылай отырып, оларды қалыптастырған жерiнде пайдалануды жоспарлайды.

      99-бап. Гидромелиоративтiк кондоминиум

      Гидромелиоративтiк кондоминиум - жерлер жеке және заңды тұлғалардың жеке меншiгiнде немесе уақытша өтеулi жер пайдалануында, ал гидромелиоративтiк жүйе немесе оның элементтерi ортақ үлестiк меншiк құқығында олардың иелiгiнде болған жағдайындағы бiртұтас меншiктiк кешен (бұдан әрi - гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсi) ретiндегi жылжымайтын мүлiкке меншiктiң ерекше нысаны.

      100-бап. Гидромелиоративтiк кондоминиумдi құру және қызметiн тоқтату

      1. Екi және одан көп жер пайдаланушылардың немесе жер меншiктенушiлердiң иелiгiндегi бiр суғару арнасының немесе оның бөлiгiнiң маңайында орналасқан суғарылатын алқаптардың жерлерiнде меншiктiң ерекше нысаны - гидромелиоративтiк кондоминиум құрылады.
      2. Жер пайдаланушылардың немесе жер учаскелерiн меншiктенушiлердiң әрқайсысы Қазақстан Республикасының жер заңдарына сәйкес бөлiнген меншiктегi жер учаскесiнде өз қалауы бойынша жер учаскесiне немесе жер пайдалану құқығына иелiк етуге, оларды пайдалануға және билiк етуге құқылы.
      Суғару алқабының бөлiнген (дара) меншiктегi емес бөлiктерi (суғару алқабының су шаруашылығы құрылыстары) ортақ үлестiк меншiк құқығында жер меншiктенушiлердiң иелiгiнде болады.
      Су шаруашылығы құрылыстары орналасқан жерлер ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерден бөлу белдеулерiне жатады және ортақ үлестiк меншiк құқығында гидромелиоративтiк кондоминиумге қатысушылардың иелiгiнде болады.
      3. Әр жер пайдаланушының немесе жер учаскесiн меншiктенушiнiң ортақ мүлiктегi үлесі оған тиесілі жер учаскесiне жер пайдалану құқығынан немесе меншiк құқығынан ажырамайды. Үлестiң көлемi гидромелиоративтiк кондоминиумге әр қатысушының суғарылатын жерлерi мөлшерiнiң бүкiл суғару алқабының жалпы алаңына қатысымен анықталады. Ортақ мүлiктегi бұндай үлес табиғи түрде бөлiне алмайды (идеалдық үлес).
      4. Гидромелиоративтiк кондоминиумге барлық қатысушылардың келiсiмiнде ортақ мүлiктегi үлестiң көлемi айқындалмауы мүмкiн, бұл жағдайда ортақ мүлiк бөлiнуге жатпайтын бiрлескен меншiкте болады.
      5. Суғарылатын жер учаскесiне жер пайдалану құқығының немесе меншiк құқығының басқа тұлғаға ауысуы алушыға ортақ мүлiктегi үлестiң де ауысуына әкеп соғады.
      6. Суғарылатын жер учаскесi жер пайдаланушысының немесе меншiктенушiсiнiң ортақ мүлiктегi өз үлесiн суғарылатын жер учаскесiнен бөлек иелiктен айыруға құқығы жоқ.
      7. Гидромелиоративтiк кондоминиумнiң ортақ мүлкiн пайдалану оның барлық қатысушыларының келiсiмi бойынша кепiлзат ретiнде мүмкiн.
      8. Бiр суғару арнасы қызмет көрсететiн барлық суғарылатын жер учаскелерiне жер пайдалану құқығы немесе меншiк құқығы және оған сәйкес ортақ мүлiк бiр меншiктенушiге ауысқан жағдайда гидромелиоративтiк кондоминиумнiң қызметi тоқтатылуы мүмкiн.

      101-бап. Гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсiн тiркеу

      1. Гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсi Қазақстан Республикасының жылжымайтын мүлiкке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелердi тiркеу туралы заңдарына сәйкес бiртұтас кешен ретiнде тiркелуi тиiс.
      2. Гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсiн тiркеудi Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес уәкілеттi ұйымдар жүргiзедi.

      102-бап. Суғарылатын жер учаскелерi жер
          пайдаланушыларының немесе меншiктенушiлерiнiң
          гидромелиоративтiк кондоминиумдағы құқықтары

      1. Суғарылатын жер учаскелерiнiң барлық жер пайдаланушылары немесе меншiктенушiлерi - гидромелиоративтiк кондоминиумге қатысушылар ортақ мүлiктi басқарудың тең құқықтарына ие.
      2. Гидромелиоративтiк кондоминиумдағы суғарылатын жер учаскесiнiң әр жер пайдаланушысының немесе меншiктенушiсiнiң ортақ мүлiктi пайдалануға құқығы бар.
      Жер учаскесiн басқа тұлғаларға жалға беру суғарылатын жер учаскесiн меншiктенушiнiң құқығын шектеуге әкеп соқпайды және оны Қазақстан Республикасының заңдарында және меншiктенушiлердiң келiсiмінде меншiктенушiге қойылған мiндеттерден босатпайды.
      3. Суғарылатын жер учаскелерiнiң жер пайдаланушылары немесе меншiктенушiлерi кондоминиумге қатысушылардың келiсiмiнде белгiленген шарттарда шектеулi пайдаланылатын ортақ мүлiктiң өздерiне бекiтiлген бөлiктерiн пайдалануға құқылы.
      4. Суғарылатын жер учаскелерi жер пайдаланушыларының немесе меншiктенушiлерiнiң қандай да болса шектеулi пайдаланылатын ортақ мүлiктi өз атынан иелiктен айыруға құқығы жоқ.

      103-бап. Суғарылатын жер учаскелерi жер пайдаланушыларының немесе меншiктенушiлерiнiң мiндеттерi

      1. Суғарылатын жер учаскелерiнiң жер пайдаланушыларына немесе меншiктенушiлерiне Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген мiндеттер жүктеледi.
      2. Суғарылатын жер учаскелерiнiң жер пайдаланушылары немесе меншiктенушiлерi ортақ мүлiктi ұстауға арналған барлық шығыстарға қатысуға мiндеттi, ортақ мүлiктiң сақталуы мен қауiпсiз пайдаланылуы үшiн жауапты болады.
      3. Ортақ мүлiктi ұстауға арналған шығыстардың көлемдерi, егер гидромелиоративтiк кондоминиумге қатысушылардың келiсiмiмен өзгеше көзделмесе, суғарылатын жер учаскелерi жер пайдаланушыларының немесе меншiктенушiлерiнiң ортақ мүлiктегi үлестерiнiң көлемiне сәйкес белгiленедi.
      4. Гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсiнiң суғарылатын жер учаскесiн жер пайдаланушы немесе меншiктенушi пайдаланбаған жағдайда ол ортақ мүлiктi ұстауға арналған шығыстардан босатылмайды.
      5. Суғарылатын жер учаскелерi жалгерлерiнiң дауыс беру құқығы болмайды және өзге де түрде гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсiн басқаруға қатыса алмайды, бiрақ гидромелиоративтiк кондоминиумге қатысушылар үшiн ортақ ережелердi сақтауға мiндеттi.

      104-бап. Гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсiн басқару

      1. Суғарылатын жер учаскелерiнiң жер пайдаланушылары немесе меншiктенушiлерi гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсi тiркелгеннен кейiн бiр ай iшiнде гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсiн басқару нысаны туралы мәселенi шешуге мiндеттi.
      2. Гидромелиоративтiк кондоминиум объектiсiн басқару нысаны Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оған қатысушылардың келiсiмiмен анықталады.

20-тарау
Су объектілерi мен су шаруашылығы құрылыстарын
өнеркәсiп және жылу энергетикасы үшiн пайдалану

      105-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын өнеркәсiп және жылу энергетикасы үшiн пайдалану

      1. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын өнеркәсiптiң және жылу энергетикасының мұқтаждары үшiн пайдалану арнайы су пайдалану тәртiбiмен жүзеге асырылады.
      2. Өнеркәсiп және жылу энергетикасы кәсiпорындары айналымдық сумен жабдықтауға ие болуға мiндеттi. Айналымдық сумен жабдықтауы жоқ жұмыс iстеп тұрған кәсiпорындар су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың, қоршаған ортаны қорғаудың және санитарлық-эпидемиологиялық қадағалаудың уәкілеттi мемлекеттiк органдарына нақты мерзiмдерiн көрсете отырып, айналымдық сумен жабдықтауға көшу жоспарларын беруге мiндеттi.
      3. Ауыз су мен минералдық су санатына жатқызылмаған жер асты сулары жер асты суларын ұтымды пайдалану мен қорғау талаптарын сақтай отырып, арнайы су пайдалану шарттарында техникалық сумен жабдықтау, олардың құрамындағы пайдалы химиялық компоненттердi шығару, жылу энергиясын алу үшiн және басқа өндiрiстiк мұқтаждар үшiн пайдаланылуы мүмкін.
      4. Халықтың денсаулығына және қоршаған табиғи ортаға қауiп төндiретiн басқа пайдалы қазбалармен бiрге табылған ауыз су мен минералдық су санатына жатқызылмаған жер асты сулары мiндеттi түрде кәдеге жаратылуы тиiс.
      5. Ауыз суды басқа сападағы басқа су объектiлерi болған жағдайда өнеркәсiп үшiн пайдалануға, ол технологиялық процеспен көзделген кәсiпорындарды қоспағанда, жол берiлмейдi. Дүлей зiл-зала, авариялар кезiнде жергiлiктi атқарушы органдар халықтың ауыз су және шаруашылық-тұрмыстық мұқтаждарын бiрiншi кезекте қанағаттандыруды ескере отырып, ауыз суды өнеркәсiптiк мақсаттар үшiн тұтынуға уақытша рұқсат беруге құқылы. Ауыз суды өнеркәсіптік мұқтаждар үшiн тұтыну мерзiмдерi су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк органының келiсiмi бойынша белгiленедi.
      6. Қазақстан Республикасының Yкiметi, жергiлiктi атқарушы органдар дүлей зiл-зала авариялар және басқа да төтенше жағдайлар кезiнде заңдарда белгiленген тәртiппен өнеркәсiп және жылу энергетикасы кәсiпорындарының су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалануына тыйым салуға құқылы.

      106-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын гидроэнергетика үшiн пайдалану

      1. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын гидроэнергетика үшiн пайдалану су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілеттi мемлекеттiк органдарының және басқа да мүдделi мемлекеттiк органдардың, ал сел қаупi бар аудандарда төтенше жағдайлар және өнеркәсiптiк қауiпсiздiк жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың келiсiмi бойынша экономиканың басқа салаларының мүдделерiн, суларды кешендi пайдалану және оларды қорғау талаптарының сақталуын ескере отырып, арнайы су пайдалану тәртiбiмен жүзеге асырылады.
      2. Су қоймаларындағы және басқа да су айдындарындағы гидроэнергетикалық және гидротехникалық құрылыстарды пайдаланатын ұйымдар:
      1) ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтаудың басымдығын сақтай отырып, су қоймаларын толтыру мен босатудың белгiленген режимiн;
      2) өзендердiң жайылмалары мен атырауларында балық ресурстарын сақтау және өсiмiн молайту үшiн аса маңызды өзендер мен су қоймаларының учаскелерiндегi балық шаруашылығының қажеттiлiгiн;
      3) кемелер салдардың кедергiсiз өткiзiлуiн;
      4) белгiленген технологиялық, санитарлық және табиғат қорғаушы су жiберулердiң жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
      3. Егер су қоймаларын толтыру және босату нәтижесiнен туындаған су объектiлерi табиғи деңгейiнiң өзгеруi салдарынан жеке және заңды тұлғаларға зиян келтiрiлсе, кiнәлiлер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оны өтеуге мiндеттi.

21-тарау
Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын көлiк,
ағашты сумен ағызу және өртке қарсы мұқтаждар үшiн пайдалану

      107-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын көлiк және ағашты сумен ағызу үшін пайдалану

      1. Кеме жүзетiн және әуе кемелері ұшып шығатын әрi қонатын санатына жатқызылған Қазақстан Республикасының жер бетi су объектiлерi, осы мақсаттарға оларды пайдалануға толық немесе iшiнара тыйым салынған, не олар оқшау пайдалануға берiлген жағдайларды қоспағанда, ортақ пайдаланылатын су жолдары болып табылады.
      2. Кеме жүзу, ағашты сумен ағызу, әуе кемелерiнiң ұшып шығуы (қонуы) үшiн пайдаланылатын су объектiлерiнiң тiзбесiн Қазақстан Республикасының Yкiметi анықтайды.
      3. Су объектiлерiн кеме жүзетiн санатына жатқызу тәртiбiн, кеме жүзу үшiн ашық кеме жүзетiн су жолдарының тiзбесiн және оларды пайдалану ережесiн бекiтудi Қазақстан Республикасының Үкiметi жүзеге асырады.
      4. Кеме жүзу үшiн пайдаланылатын су объектiлерiнде кеме тартқышысыз ағашты сумен ағызуға тыйым салынады. Су объектiлерiнде молдық ағашты сумен ағызуға тыйым салынады. Ағашты сумен ағызуды жүзеге асыратын ұйымдар су объектiлерiн батып кеткен ағаштардан тазартуды үнемi жүргiзiп отыруға мiндеттi. Ағашты сумен ағызу үшiн пайдаланылатын су объектiлерiнiң тiзбесiн және оларды тазартудың тәртiбiн су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың және қоршаған ортаны қорғаудың уәкiлеттi мемлекеттiк органдарының келiсiмi бойынша жергiлiктi атқарушы органдар анықтайды.
      5. Су объектiлерiн шағын көлемдi жүзу құралдарында жүзу үшiн, сондай-ақ әуе кемелерінің ұшып шығуы (қонуы) үшiн пайдалану Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес уәкiлеттi органдар белгiлейтiн тәртiппен жүзеге асырылады.
      6. Кеме жүзу ағашты сумен ағызу, әуе кемелерiнiң ұшып шығуы мен қонуы үшiн арналған су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану кезiнде су пайдаланушылар:
      1) суларды ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз етуге;
      2) кеме жүзуiн реттейтiн органдардың талаптарын орындауға;
      3) су объектiлерiне шаруашылық-тұрмыстық қалдықтардың және ластайтын заттардың тасталуына жол бермеуге;
      4) су объектiлерiнiң және су шаруашылығы, гидротехникалық және басқа да құрылыстардың салалары мен жағаларының бұзылуына жол бepмeуге;
      5) басқа жеке және заңды тұлғалардың құқықтарын бұзбауға мiндеттi.

      108-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын өртке қарсы мұқтаждар үшiн пайдалану

      1. Өртке қарсы мұқтаждар үшiн су алуға оған ерекше рұқсатсыз кез келген су айдындарынан жол берiледi.
      2. Көрсетiлген мақсаттар үшiн су алу орындарын таңдауды су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың және қоршаған ортаны қорғаудың уәкілеттi мемлекеттік органдары қоятын шарттарды сақтай отырып, жергiлiктi өртке қарсы қызмет органдары, ал оларды жайластыруды (пирстер, кiреберiстер, жарықтық көрсеткiштер және басқалары) - жергiлiктi атқарушы органдар жүзеге асыруы тиiс.
      3. Өздерiнiң су құбырлары желiлерiнде тиiстi өрт сөндiретiн құрылыстары мен құрылғылары бар заңды тұлғалар оларды оңды жай-күйiнде ұстауға мiндеттi.
      4. Арнайы өртке қарсы мұқтаждар үшiн арналған су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарынан суды өзге мақсаттар үшiн пайдалануға тыйым салынады.

22-тарау
Балық және аңшылық шаруашылығына арналған су объектiлерi
мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану

      109-бап. Балық және балық ресурстарын аулау үшiн су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану

      1. Балық ресурстарын (соның iшiнде өнеркәсiптiк балық аулау) сақтау өсiмiн молайту әрi аулау үшiн шешушi маңызы бар су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстары немесе олардың учаскелерi, сондай-ақ су қорғау белдеулерiнiң жер учаскелерi жергiлiктi атқарушы органдардың шешiмiмен, су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкілеттi мемлекеттiк органымен, қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесiн қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау мемлекеттiк органдарымен және су объектілері әрi су шаруашылығы құрылыстарын пайдалануды жүзеге асыратын кәсiпорындармен келiсiм бойынша балық шаруашылығы мұқтаждары үшiн пайдалануға берiлуi мүмкiн.
      2. Осы баптың 1-тармағында жазылған жағдайларда ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық жабдықтаудан басқа мақсаттарға су объектiлерi әрi су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану осы Кодекске сәйкес балық шаруашылығы мүдделерiнде шектелуi мүмкiн.
      3. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарының немесе олардың учаскелерiнiң және шектеу түрлерiнiң тiзбесiн жергiлiктi атқарушы органдар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органымен, жануарлар дүниесiн қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау мемлекеттiк органдарымен келiсiм бойынша белгiлейдi.
      4. Қарамағына балық, су мен су маңындағы жануарларды аулау мен өсiмдiктердi өсiру үшiн су объектiлерi әрi су шаруашылығы құрылыстары пайдалануға берiлген жеке және заңды тұлғалар мыналарға мiндеттi:
      1) су қорын пайдалану мен қорғауды басқару мемлекеттiк жануарлар дүниесiн қорғау уәкiлеттi органдарымен келiсiм бойынша су мен су шаруашылығы құрылыстары объектiлерiнiң жай-күйiн және балық қорларын өсiмiн молайту жағдайларын жақсартуды қамтамасыз ететiн балық шаруашылығы, мелиоративтiк-техникалық iс-шараларды жүргiзуге;
      2) су объектiлерi жағалаулары мен су шаруашылығы құрылыстарын олар пайдаланылатын жерлердi Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық талаптарға сәйкес ұстауға.
      5. Қорықтар, балық питомниктерi, тоған, көл және өзге де балық шаруашылықтары аумағында орналасқандарын, сондай-ақ ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау су қоймаларын қоспағанда, су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын азаматтар балық аулаудың белгiлеген ережелерiн сақтай отырып, спорттық және әуесқойлық балық аулау үшiн пайдалана алады.

      110-бап. Су объектілерi мен су шаруашылығы құрылыстарын аңшылық шаруашылығы үшiн пайдалану

      1. Жабайы құстар мен cу құстары үшiн мекендеу ортасы болып табылатын су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын жергiлiктi атқарушы органдар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, жануарлар дүниесiн қорғау мемлекеттiк уәкiлеттi органдарымен келiсiм бойынша жеке және заңды тұлғалардың пайдалануына беруi мүмкiн.
      2. Пайдалану режимi құстар мен су жануарларының жаппай мекендейтiн жерлерiне әcep ететiн су қоймаларын, көлдер мен басқа да су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану кезiнде аңшылық шаруашылығын жүргiзу мүдделерi ескерiлуi тиiс.
      3. Мелиоративтiк-техникалық жұмыстар мен балық аулауды, су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарында, сирек, бағалы суда жүзетiн әрi батпақта жүретiн құстарды, су және су маңындағы жануарлар мекендейтiн жерлерде аңшылық шаруашылығын жүргiзу үшiн пайдалы өсiмдiктер өcipудi жүргiзу су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, жануарлар дүниесiн қорғау мемлекеттiк уәкiлеттi органдарымен келiсiм бойынша жүзеге асырылады.
      4. Сирек, бағалы суда жүзетiн әрi батпақта жүретiн құстарды, су жануарлары мекендейтiн, сондай-ақ жануарлар дүниесiн ұдайы молайту мен қорғау жөнiндегi ic-шаралар жүзеге асырылатын жерлерде жергiлiктi атқарушы органдар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, жануарлар дүниесiн қорғау мемлекеттiк уәкілеттi органдарымен келiсiм бойынша азаматтардың болуына, әуесқойлық әрi кәсiпшiлiк аң аулауды, жағалау белдеуiнде құрылыс салу және басқа да су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарының аңшылық шаруашылығын жүргiзудiң жай-күйiн нашарлататын iс-әрекеттерге шек қоюы мүмкiн.

23-тарау
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар су айдындарын
пайдалану

      111-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар су айдындарын пайдалану

      1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи қорықтар мен ерекше қорғалатын өзге де табиғи аумақтар су айдындары ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатады.
      2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар су айдындарын пайдалану тәртiбi Қазақстан Республикасының арнайы заңдарымен айқындалады.

24-тарау
Өзендер мен арналардағы су қоймалары мен
гидротехникалық құрылыстарды пайдалану

      112-бап. Су қоймалары ретiнде пайдаланылатын су айдындарын пайдалану мен iске қосу

      1. Су қоймалары жер бетiндегi су ағынын және су пайдаланушылардын суға қажеттiлiктерiн реттеу мақсатында құрылады.
      2. Су қоймаларын жобалау, салу мен пайдалану табиғи қалыптасқан шаруашылық кешендерге осындай араласудың барлық ықтимал терiс салдарларына өтемақы төлеу негiзiнде жүзеге асырылады.
      3. Гидрогеологиялық және инженерлiк-геологиялық шарттар талаптары мен экологиялық тұрақтылықты, санитарлық-эпидемиологиялық әрi радиациялық қауiпсiздiктi сақтауды, халық пен экономика салалары мүдделерiн қанағаттандыруды қамтамасыз ететiн шарттар сақталған жағдайда су қоймалары пайдалануға берiледi.
      4. Су қоймаларын пайдалану тәртiбi су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органы басқа да мүдделi мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша бекiтетiн ережелермен айқындалады.
      5. Су қоймаларын, су ағызу мен су өткiзу немесе олардағы су алу құрылыстарын пайдаланатын ұйымдар су қоймалары әсер ететiн аймақтардағы су пайдаланушылар мен жер пайдаланушылар мүдделерi ескерiлiп, белгiленген су қоймаларын толтыру әрi су ағызу режимiн сақтауға мiндеттi.
      6. Су қоймаларын пайдалану ережелерiнiң сақталуын бақылауды су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органы жүзеге асырады.
      7. Осы баптың ережелерi, сондай-ақ су қоймалары ретiнде пайдаланылатын көлдер мен басқа да су айдындарына қолданылады.

      113-бап. Өзендер мен арналардағы тежеуiш гидротехникалық құрылыстарды пайдалану мен iске қосу

      1. Өзендер мен арналардағы тежеуiш гидротехникалық құрылыстарды пайдалану мен iске қосу олардың мақсатына, бұл құрылыстарды жобалау кезiнде әзiрленген шарттары мен нормаларына сәйкес жүргiзiледi.
      2. Уақытша тежеуiш гидротехникалық құрылыстардың көмегiмен су пайдаланушылардын жер бетін су ағынын реттеуi кеме жүруiн және осы өзен бассейнi су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғауды ескере отырып, су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау уәкілетті мемлекеттiк органдарымен, жергiлiктi атқарушы және басқа да мүдделi мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша жүзеге асырылады.

ЖЕТIНШI БӨЛIМ
СУ РЕСУРСТАРЫН ҚОРҒАУ ЖӘНЕ
СУЛАРДЫҢ ЗИЯНДЫ ӘСЕРIМЕН КYРЕСУ

25-тарау
Су қорғау қызметi

      114-бап. Су объектiлерiн қорғау

      1. Су объектiлерi мыналардан:
      1) зиянды, қауiптi химиялық және уытты заттармен әрi олардың қосылыстарымен табиғи әрi техногендiк ластануы, жылу, бактериалдық, радиациялық және басқа ластанудан;
      2) қатты, ерiмейтiн заттармен, өндiрiстiк, тұрмыстық және өзге де тектегi қалдықтармен қоқыстанудан;
      3) сарқылуынан қорғауға жатады.
      2. Мыналарды:
      1) табиғи жүйелердiң экологиялық тұрақтылығының бұзылуын;
      2) халықтың тұрмысы мен денсаулығына зиян келтiрiлуiн;
      3) балық қорлары мен басқа да су жануарлары қорларының азаюын;
      4) сумен жабдықтау жағдайларының нашарлауын;
      5) су объектiлерiнiң табиғи өсiмi мен тазалануы қабiлетiнiң төмендеуiн;
      6) су объектiлерi гидрологиялық режимiнiң нашарлауын;
      7) су объектiлерiнiң физикалық, химиялық және биологиялық қасиеттерiне терiс әсер ететiн басқа да қолайсыз құбылыстарды болдырмау мақсатында су объектілерi қорғалуы тиiс.
      3. Су объектiлерiн қорғау мынадай:
      1) су объектiлерiн пайдаланудың кез келген түрiн жүзеге асыратын барлық су пайдаланушыларға су қорғау жөнiнде жалпы талаптар қою;
      2) шаруашылық қызметiнiң жекелеген түрлерiне арнайы талаптар қою;
      3) жаңа техника мен экологиялық, эпидемиологиялық қауiпсiз технологиялар енгiзiп, су қорғау iс-шараларын жетілдiру және қолдану;
      4) су қорғау аймақтарын, су объектiлерiн қорғаудың жағалаулық белдеулерiн, ауыз сумен жабдықтау көздерiн санитарлық қорғау округтерін;
      5) су объектiлерiн пайдалану мен қорғаудың мемлекеттiк және басқа да нысандарын жүргiзу;
      6) су объектiлерiн қорғау жөнiндегi талаптардың орындалмағаны үшін жауапкершiлiк шараларын қолдану жолдарымен жүзеге асырылады.
      Орталық және жергiлiктi атқарушы органдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес су объектiлерiн сақтау, олардың ластануын, қоқықстануы мен сарқылуын болдырмау, сондай-ақ аталған құбылыстардың зардаптарын жою жөнiнде тұрақты даму принципiмен үйлесiмдi шаралар қабылдайды.
      4. Қызметi су объектiлерiнiң жай-күйiне әсер ететiн жеке және заңды тұлғалар ұйымдастырушылық, технологиялық, орман мелиоративтiк, агротехникалық, гидротехникалық, санитарлық-эпидемиологиялық және суларды ластанудан, қоқыстанудан әрi құрудан қорғауды қамтамасыз ететiн басқа да iс-шаралар жүргiзуге мiндеттi.

      115-бап. Су объектiлерiн ластанудан қорғау

      1. Су объектiлерiнiң ластануы деп су объектiлерiнiң сапалық жай-күйiн нашарлататын әрi оларды пайдалануды қиындататын заттардың немесе ластаушы заттардың су объектiлерiне тасталуы немесе өзге де тәсiлмен түсуi танылады.
      2. Су объектiлерiн қорғау диффузиялық ластануды (жер бетi мен ауа арқылы ластануы) қоса алғанда, ластанудың барлық түрiнен қорғау жүзеге асырылады.
      3. Су объектiлерiн ластанудан қорғау мақсатында мыналарға тыйым салынады:
      Су объектiлерiнiң су жинау алаңында улы химикаттарды, тыңайтқыштарды қолдануға. Дезинфекциялық, дезинсекциялық және дератизациялық іс-шаралар жүргізуді тиісті қызмет түрiне лицензиясы бар заңды және жеке тұлғалар жүзеге асырады. Олардың су объектiлерiнiң су жинау алаңы мен санитарлық қорғау аймағында химиялық құралдарды қолдануы (дезинфекция, дезинсекция, дератизация) мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдарымен келiсiм бойынша жүргiзiледi;
      радиоактивтi және уытты заттарды су объектiлерiне тастау әрi көму;
      су объектiлерiне тазалау құрылыстары жоқ әрi нормативтерге сәйкес тиiмдi тазалауды қамтамасыз етпейтiн өнеркәсiптiк, тамақ жасау объектiлерiнiң сарқынды суларын ағызуға радиоактивтi және улы заттар бөлiнуi бiрге жүретiн ядролық және технологиялардың өзге де түрлерi пайдаланылатын жарылыс жұмыстарының су объектiлерiнде жүргiзiлуiне халықтың денсаулығы мен қоршаған табиғи ортаға қауiп төндiретiн су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарында техника мен технологиялардың қолданылуына.

      116-бап. Су объектiлерiн қоқыстанудан қорғау

      1. Су объектiсiнiң гидрологиялық жай-күйi нашарлап, су пайдалануға кедергi келтiретiн оларға қатты, өндiрiстiк, тұрмыстық және басқа да қалдықтардың, сондай-ақ салмақты бөлшектердiң түсуi су объектiлерiнiң қоқыстануы деп танылады.
      2. Су объектiлерiне қатты, өндiрiстiк, тұрмыстық және басқа да қалдықтардың тасталуы мен оларды көмуге тыйым салынады.
      3. Су объектiлерi су жинау алаңдарының, су объектiлерi мұз қабатының, мұздықтардың қатты, өндiрiстiк, тұрмыстық және басқа да олардың шайылуы жер бетi және жер асты су объектілерi сапасын нашарлатуға әкелетiн қалдықтармен қоқыстануына рұқсат етiлмейдi.

      117-бап. Су объектiлерiн сарқылудан қорғау

      1. Су объектiлерiнiң сарқылуы деп су ағынының рұқсат етiлетiн ең аз мөлшерiнiң, жер бетi сулары қорының немесе жер асты сулары қорының азаюы танылады.
      2. Су объектiлерiнiң сарқылуын болдырмау мақсатында су объектiлерiн пайдаланатын жеке және заңды тұлғалар мыналарға:
      1) су объектiлерiнен лимиттен тыс қайтарусыз су алуға жол бермеуге;
      2) су қорғау аймақтары мен белдеулерiнде жер жырту, малды суға тоғыту мен санитарлық өңдеу, құрылыстар салу мен су объектілерiнiң сарқылуына әкелетiн басқа да шаруашылық қызмет түрлерiн жүргiзуге рұқсат бермеуге;
      3) су қорғау iс-шараларын жүргiзуге мiндеттi.
      3. Жеке және заңды тұлғалар жүргiзетiн су объектiлерiнiң сарқылуын болдырмауға бағытталған су қорғау iс-шаралары су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау және геология мен жер қойнауын қорғау уәкілеттi мемлекеттiк органдарымен алдын ала келiсiледi.

      118-бап. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарының су қорғау аймақтары мен белдеулерi

      1. Су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын санитарлық-гигиеналық, экологиялық талаптарға сай жай-күйде ұстау, жер бетi суларының ластануын, қоқыстануы мен сарқылуын болдырмау, сондай-ақ жануарлар мен өсiмдiктер дүниесiн сақтау мақсатында ерекше пайдалану шарттары бар су қорғау аймақтары мен белдеулерi белгiленедi.
      2. Су қорғау аймақтары мен белдеулерiн және оларды шаруашылық пайдалануды жергiлiктi атқарушы органдар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органымен, мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау, қоршаған ортаны қорғау органдарымен, жерге орналастыру қызметiмен және төтенше жағдайлар жөнiндегi органмен (сел қаупi бар аудандарда) келiсiм бойынша бекiтiлген жобалық құжаттама негiзiнде белгiленедi.
      3. Су қорғау аймақтары мен жағалаулық қорғау белдеулерiнде орналасқан ормандарда негiзгi пайдаланудағы ағаш кесудi жүзеге асыруға тыйым салынады. Су объектiлерiн қорғауды қамтамасыз ететiн межелiк пайдаланудағы ағаш кесудi және басқа да орман шаруашылығы iс-шараларын жүргiзуге рұқсат етiледi.
      4. Су қорғау аймақтарында орналасқан ормандарды пайдалануға беру Қазақстан Республикасының орман және су заңдарына сәйкес су қорын пайдалану мен қорғауды басқару уәкiлеттi мемлекеттiк органымен келiсiм бойынша жүзеге асырылады.
      5. Су қорғау аймақтары мен белдеулерiн белгiлеу ережелерiн Қазақстан Республикасының Yкiметi бекiтедi.

      119-бап. Суларды санитарлық қорғау аймақтары

      1. Ауыз сумен жабдықтау, емдеу, курорттық және халықты сауықтырудың өзге мұқтаждары үшiн пайдаланылатын суларды қорғау мақсатында жергiлiктi атқарушы органдар санитарлық қорғау аймақтарын белгiлейдi.
      2. Санитарлық қорғау аймақтары мен санитарлық қорғау белдеулерiн белгiлеу тәртiбiн Қазақстан Республикасының мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдары айқындайды.

      120-бап. Су объектiлерiндегi төтенше экологиялық жағдай немесе экологиялық зiлзала аймақтары

      1. Шаруашылық қызмет немесе табиғи процестер нәтижесiнде адам денсаулығына, жануарлар мен өсiмдiктер дүниесiне қоршаған ортаның жай-күйiне қауiп төндiретiн өзгерiстер болған су объектiлерi төтенше экологиялық жағдай немесе экологиялық зiлзала аймақтары болып жариялануы мүмкін.
      2. Су объектiлерiндегi төтенше экологиялық жағдай немесе экологиялық зiлзала аймақтарын Қазақстан Республикасының Үкiметi жариялайды.

      121-бап. Су қорғау аймақтары мен белдеулерiндегi жер учаскелерiн уақытша пайдалануға беру және олардың пайдаланылуын бақылау

      1. Су қорғау аймақтары мен белдеулерiндегi жер учаскелерi жеке және заңды тұлғаларға шаруашылық қызметi режимiне қойылатын талаптарды сақтау шартымен Қазақстан Республикасының жер заңдарында белгiленген тәртiппен берiлуi мүмкін.
      2. Су қорғау аймақтары мен белдеулерiн пайдалану режимiнiң сақталуын мемлекеттiк бақылауды су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, жер ресурстарын басқару жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органдар олардың құзыретi шегiнде жүзеге асырады.

      122-бап. Жер асты сулары объектілерін қорғаудың ерекшеліктері

      1. Өндiрiстiк қызметi жер асты суларының жай-күйiне зиянды әсер етуi мүмкiн жеке және заңды тұлғалар жер асты суларының мониторингiн жүргiзуге әрi жер асты суларының ластануы мен сарқылуын және сулардың зиянды әсерiн болдырмау жөнiнде уақтылы шаралар қабылдауға мiндеттi.
      2. Ауыз сумен және шаруашылық-тұрмыстық сумен жабдықтау үшiн пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкiн жер асты суларының су жинау алаңдарында радиоактивтi және химиялық қалдықтарды, үйiндiлердi, молаларды, мал қорымын және жер асты суларының жай-күйiне әсер ететiн басқа да объектiлердi орналастыруға тыйым салынады.
      3. Жер асты суларының жай-күйiне әсер етсе немесе әсер етуi мүмкiн болса жерлердi сарқынды сулармен суғаруға тыйым салынады.
      4. Ұңғымаларды, пайдалы қазбалар кенiштерiнiң пайдаланылған кен орындарын сарқынды және қашыртқы суларды ағызуға пайдалануға осы Кодекс пен жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңдарда көзделген талаптардың орындалуымен бiрге геология мен жер қойнауын пайдалану және санитарлық-эпидемиологиялық, тау-кен қадағалау органдарымен келiсiм бойынша арнайы су пайдалануға лицензиясы бар жеке және заңды тұлғаларға рұқсат етiледi.
      5. Гидрогеологиялық ұңғымалар, соның iшiнде өзi құйылатын және барлау, сондай-ақ пайдалануға жарамсыз немесе пайдаланылуы тоқтатылған ұңғымалар Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен консервация құрылғыларымен жабдықталуы немесе жойылуы тиiс.
      6. Бұрғылау және басқа да кен жұмыстарын жүргiзген кезде жеке және заңды тұлғалар суы бар жиектердi ашса, олар өзi құйылатын және барлау ұңғымаларын реттеушi құрылғылармен және бақылау құралдарымен жабдықтауға, қоршаған ортаны қорғау, геология мен жер қойнауын қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық және өнеркәсiптегi қауiпсiздiк мемлекеттiк органдарымен келiсiлген жобалық құжаттамаға сәйкес жер асты суларын қорғау жөнiнде басқа да шаралар қабылдауға мiндеттi.
      7. Жер асты сулары су алу құрылыстарын пайдаланатын жеке және заңды тұлғалар жер асты суларын санитарлық қорғау аймағы мен олардың мониторингiн ұйымдастыруға мiндеттi.
      8. Арнайы су пайдалануға лицензиясы болса, пайдалы қазбалар өндiру кезiнде су деңгейiн төмендету жұмыстарын жүргiзуге, құрылыстар салу немесе сулардың зиянды әсерiнен қорғау, сондай-ақ мелиорацияланған жерлерде қашыртқы жүйелерiн салу әрi пайдалану кезiнде жер асты суларын сыртқа шығаруға рұқсат етiледi.
      9. Жер асты суларын пайдаланумен байланысты су алу құрылыстарын орналастыру, жобалау, пайдалануға беру және пайдалану кезiнде олардың жер бетi су объектiлерi мен қоршаған ортаға зиянды әсерiн болдырмайтын шаралар көзделуi тиiс.
      10. Жер асты суларын пайдаланумен байланысты емес жер қойнауын зерттеу, барлау мен пайдалы қазбаларды барлау әрi өндiру, жер асты құрылыстарын салу мен пайдалану кезiнде жер қойнауын пайдаланушылар жер асты суларының ластануы мен сарқылуының алдын алу жөнiнде шаралар қабылдауға мiндеттi.

26-тарау
Шағын су объектiлерi және оларды қорғаудың
ерекшелiктерi

      123-бап. Шағын су объектілерi

      1. Көлемi мынадай:
      тұйық су объектiлерi бойынша - су бетiнiң алаңы 10 гектарға дейiнгi;
      өзендер бойынша - ұзындығы 200 км-ге дейiнгi табиғи су объектiлерi шағын су объектiлерiне жатады.
      2. Шағын су объектiлерiнiң су ресурстарын пайдалану жалпы су пайдалану тәртiбiмен жүзеге асырылады.
      3. Су қорын пайдалану мен қорғауды басқару жөнiндегi уәкілеттi мемлекеттiк орган осындай су пайдаланудың олардың жай-күйiне салдарларын зерттегеннен кейiн және мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған жағдайда арнайы су пайдалану тәртiбiмен шағын су объектiлерiнiң cу ресурстары пайдаланылуы мүмкiн.

      124-бап. Шағын су объектілерiн қорғаудың ерекшелiктерi

      1. Шағын су объектiлерiнiң шегiнде жалпы су пайдалану режимiн және олардың су қорғау аймақтары мен белдеулерi шегiнде шаруашылық қызметтi жүзеге асыруды, сондай-ақ олардың ластануы, қоқыстануы мен сарқылуының алдын алу әрi жою жөнiндегi шараларды жергілікті атқарушы органдар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау уәкiлеттi мемлекеттiк органдарымен, ал сел қаупi бар аудандарда, сондай-ақ төтенше жағдайлар жөнiндегi органмен келiсiм бойынша белгілейдi.
      2. Шағын су объектiлерiнiң сарқылуын, ластануын және азуын болдырмау мақсатында су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғаудың бассейндiк бағдарламаларында және жергiлiктi атқарушы органдардың жоспарларында оларды қорғау және қалпына келтiру жөнiнде iс-шаралар кешенi жеке көзделедi.
      3. Шаруашылық қызметi шағын су объектiлерiнiң жай-күйi мен режимiне әсер ететiн жеке және заңды тұлғалар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органмен келiсiм бойынша шағын су объектiлерiнiң сулылығын қалпына келтiру және олардың суларының тазалығын сақтау жөнiнде іс-шараларды жүйеге асыруға мiндеттi.

27-тарау
Сулардың зиянды әсерiнiң алдын алу және оларды жою

      125-бап. Сулардың зиянды әсерiнiң алдын алу және оларды жою жөнiндегi мемлекеттiк органдардың, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттерi

      Мемлекеттiк органдар, жеке және заңды тұлғалар мыналардың:
      су тасқындарының, су басудың, су тасудың;
      жағалау, қорғау бөгеттерiнiң және басқа да құрылыстар қирауының;
      жерлердiң батпақтануы мен сортаңдануының;
      топырақ пен су эрозиясының, жыралар құралуының, тау сырғымаларының, сел тасқындарының және басқа да зиянды құбылыстардың алдын алу және зиянды әсерлерiн жою жөнiнде ic-шаралар жүргiзуге мiндеттi.

      126-бап. Судың зиянды әсерiнiң алдын алу мен жою жөнiндегi шараларды жүзеге асыру тәртiбi

      1. Су шаруашылығы ұйымдары, суды пайдаланушылар, жеке және заңды тұлғалар елдi мекендердi, өнеркәсiптiк объектiлердi, ауыл шаруашылығы жерлерiн, қорғалатын аумақтарды судың зиянды әсерiнен қорғау жөнiнде алдын алу және ағымдағы iс-шараларды жоспарлауға және жүргiзуге мiндеттi. Судың зиянды әсерiнiң алдын алу мен жою жөнiндегi алдын алу және ағымдағы iс-шараларды қаржыландыру суды пайдаланушылардың және мемлекеттiң қаражаты есебiнен жүргiзiледi.
      2. Судың зиянды әсерiнен туындаған авариялар мен дүлей зiлзаланы жоюды Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен төтенше жағдайлар жөнiндегi органдар жүзеге асырады.

28-тарау
Су объектiлерiнде, су қорғау аймақтары мен
алқаптарында жұмыстарды жүргiзу тәртiбi

      127-бап. Су объектiлерiнде, су қорғау аймақтары мен алқаптарында кәсiпорындарды, объектілердi және басқа да құрылыстарды орналастыру, жобалау, салу, қайта жаңарту және пайдалануға енгiзу шарттары

      1. Су объектiлерiнде, су қорғау аймақтары мен алқаптарында кәсiпорындарды, объектiлердi және басқа да құрылыстарды орналастыру, жобалау, салу, қайта жаңғырту және пайдалануға енгiзу шарттары су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, геология және жер қойнауын қорғау, жер ресурстары, санитарлық-эпидемиологиялық және ветеринарлық қадағалау уәкiлеттi мемлекеттiк органдарымен, жергiлiктi атқарушы органдармен, сел қаупi бар өзендерде - төтенше жағдайлар жөнiндегi органдармен, кеме жүзетiнге жатқызылғандарында - көлiк жөнiндегi органдармен келiсiледi.
      2. Жаңадан құрылатын және қайта жаңартылатын кәсiпорындар мен басқа да объектiлердi жобалау және салу кезiнде, сондай-ақ су объектiлерiнiң жай-күйiне әсер ететiн жаңа технологиялық процестердi енгiзу кезiнде техникалық cумeн қамтамасыз етудiң тұйық жүйелерiн құруды көздеу қажет.
      3. Су объектiлерiнiң және су шаруашылығы құрылыстарының жай-күйiне әcеp ететiн кәсiпорындарды, құрылыстарды және басқа да объектiлердi қайта бейiмдеу, консервациялау және тарату су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, геология және жер қойнауын қорғау, жер ресурстары, санитарлық-эпидемиологиялық және ветеринарлық қадағалау уәкілетті мемлекеттiк органдарының және өзге де органдардың келiсiмi бойынша, белгiленген тәртiппен қоршаған ортаға әсерiн, анықталған бұзушылықтардың жойылғанын және келтiрiлгeн зиянның өтелгенiн бағалай отырып жүргiзiледi.
      4. Судың жай-күйiне әсер ететiн кәсiпорындарды, құрылыстарды және басқа да объектiлердi салу жобалары су объектiлерiн демалыс және спорт үшiн пайдалану мүмкiндiктерiн ескере отырып жасалады.
      5. Су объектiлерi арқылы коммуникациялар салу жобалары су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау уәкiлеттi мемлекеттiк органдарымен және қажет болған жағдайларда энергетика органдарымен келiсiлуге жатады және тасқын суды өткiзудi, су объектiлерiн пайдалану режимiн, судың ластануын, қоқыстануын және таусылуын болдырмауды, оның зиянды әсерiнiң алдын алуды қамтамасыз ететiн iс-шараларды жүргiзудi көздеуi тиiс.
      6. Құрылыс жұмыстарын орындау кезiнде жердi қайта өңдеу, аумақтарды көркейту және қоршаған ортаны сауықтыру жөнiнде шаралар қабылдануы тиiс.

      128-бап. Су объектiлерiнде және олардың су қорғау аймақтары мен алқаптарында жұмыстарды жүргiзу

      1. Су объектiлерiнiң жай-күйiне әсер ететiн, су объектiлерi мен су қорғау аймақтарындағы құрылыс, түбiн тереңдету және жару жұмыстары, паналы қазбаларды және басқа да ресурстарды қазу, кабельдер, құбырларды және басқа да коммуникацияларды өткiзу, орман ағаштарын кесу, бұрғылау және өзге де жұмыстар су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау уәкiлеттi мемлекеттiк органдарының, жергiлiктi атқарушы органдардың, кеме жүзетiнге жатқызылғандарында - көлiктегi уәкiлеттi органдардың келiсiмi бойынша жүргiзiледi.
      2. Су объектiлерiнде және олардың су қорғау аймақтарында жұмыстар жүргiзу тәртiбi су объектiлерiнiң жай-күйiн, қоршаған табиғи ортаның экологиялық тұрақтылығын сақтау талаптарын ескере отырып, су қорын пайдалану мен қорғауды басқару, қоршаған ортаны қорғау, мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау уәкiлеттi мемлекеттiк органдарының, жергiлiктi атқарушы органдардың және өзге де мүдделi мемлекеттiк органдардың келiсiмi бойынша жеке айқындалады.

СЕГIЗIНШI БӨЛIМ
Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiндегi
шаруашылық қызметтi құқықтық реттеудің
ерекшелiктерi

29-тарау
Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерi

      129-бап. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiндегi шаруашылық қызметтiң құқықтық режимiнiң мiндеттерi

      Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiндегi шаруашылық қызметтi реттеудiң құқықтық режимi мынадай мiндеттердi шешедi:
      1) экономика мүдделерiнiң экологиялық, мәдени және тарихи құрамдас бөлiктермен теңгерiмiн сақтау негiзiнде аймақтың тұрақты дамуын қамтамасыз ету;
      2) табиғи су кешенiнiң су объектiлерiндегi судың деңгейiн белгiленген шектi белгіден төмен емес деңгейде сақтау;
      3) өндiрiстер жұмыс iстеуiнiң технологиялық схемаларын және ұйымдастыру-экономикалық нысандарын тұрақты жетiлдiру негiзiнде су ресурстарын тиiмдi пайдалану;
      4) су бассейнi мен су объектiсiнiң қоршаған ортасының жағдайын жақсарту;
      5) аймақтың экономикалық, ресурстық әлеуетiн және оның санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық әл-ауқатын сақтауда жұртшылықтың рөлiн арттыру;
      6) балық ресурстарын, жануарлар мен өсiмдiктер дүниесiн сақтау және санын молайту;
      7) рекреациялық кешендi дамыту;
      8) заңдылықты және экологиялық құқық тәртiбiн нығайту.

      130-бап. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектілерiн қорғаудың ерекшелiктерi

      Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiн қорғаудың ерекшелiктерi:
      1) аймаққа бөлу және аймақтар бойынша қатаңдау су және экологиялық нормативтер белгілеу;
      2) су объектiлерiне және экологиялық жүйеге антропогендiк жүктеменi нормалау;
      3) аймақтың су объектiлерiн пайдалану ережелерiн белгiлеу кезiнде олардың ерекшелiктерiн жергiлiктi атқарушы органдардың есепке алуы;
      4) өндiрiс қалдықтарын кәдеге жарату кезiнде кешендiлiктi қамтамасыз ету;
      5) су объектiсi бассейнiнiң аумағын су және жел эрозияларынан, шөлге айналудан, батпақтанудан, екіншi рет тұзданудан, өндiрiс және тұтыну қалдықтарынан және басқа заттардан ластанудан қорғау;
      6) бұзылған су объектiлерiн және су қорының жерлерiн қайта өңдеу;
      7) су объектiлерiнiң арналары бойынша суды экологиялық және санитарлық жiберудiң шаруашылық жiберудiң алдында басымдылығы.

      131-бап. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiнiң аймағындағы шаруашылық қызметке қойылатын талаптар

      Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерi аймағының экологиялық жүйесiн қорғау мақсатында оларда:
      1) санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық жағдайды сақтау мен жақсартуға бағытталған қызмет түрлерiнiң басымдығын;
      2) су объектiлерiнiң экологиялық жүйесiне шаруашылық қызметтiң әсерiн тұрақты азайтуды;
      3) тұрақты дамыту принциптерiнде әлеуметтiк-экономикалық мiндеттердi шешу мен ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектілерiн қорғаудың теңгерiмділiгiн көздейтiн шаруашылық қызметтiң ерекше режимi белгiленедi.

      132-бап. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектілерiнiң аумағында тыйым салынған қызмет түрлерi

      1. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiнiң аумағында:
      бассейннiң табиғи экологиялық жүйелерiнiң бұзылуын, қоршаған ортаның халықтың өмiрi мен денсаулығына қауiптi өзгерiстерiн туғызатын шаруашылық және өзге де қызметке;
      радиоактивтi қалдықтарды және зиянсыздандыруға немесе кәдеге жаратуға келмейтiн өнiмдi ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерi аймақтарына әкелуге, сондай-ақ онда сақтауға немесе көмекте қамысты шабуға және құрғақ өсiмдiктердi өртеуге орман ағаштарын тамырымен суыруға, балық уылдырық салатын өзендердiң арналарын өңдеуге;
      мiндеттi мемлекеттiк экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық сараптамасыз аумақта шаруашылық қызметтi және жұмыстар мен қызмет көрсетулердi жүргiзуге тыйым салынады.

      133-бап. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiнiң аймағындағы шаруашылық қызметтi реттеуге мемлекеттiң қатысуы

      1. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiнiң экологиялық жүйесiн сақтау және қалпына келтiру мақсатында орталық және жергiлiктi атқарушы органдар:
      1) аймақтық және салалық бағдарламаларды әзiрлейдi және iске асырады;
      2) су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғаудың бассейндiк схемаларын жасау кезiнде аймақтың ерекшелiктерiн ескередi;
      3) ерекше мемлекеттiк маңызы бар су объектiлерiнiң экологиялық жүйесiн сақтауға және қалпына келтiруге бағытталған iс-шараларды қаржылық қолдау жөнiнде қоғамдық қорлар құру мен қалыптастыруға жәрдем көрсетедi.
      2. Мемлекеттiк органдардың, қоғамдық бiрлестiктердiң және шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қызметiн республикалық деңгейде үйлестiру үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметi оның құрамын, өкiлеттiктерiн және жұмыс тәртiбiн айқындай отырып, Ұлттық Yйлестiру Кеңесiн құруы мүмкiн.

ТОҒЫЗЫНШЫ БӨЛIМ
СУ ҚОРЫН ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚОРҒАУДЫ РЕТТЕУДІҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕТІГІ

30-тарау
Суды пайдалануды реттеудiң экономикалық әдiстерi

      134-бап. Экономикалық реттеу түрлерi

      Экономикалық реттеудiң негiзгi түрлерi:
      суды пайдаланушылардан Қазақстан Республикасының Салық кодексiнде көзделген төлемдер мен алымдарды жинау;
      1) су ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау бағдарламаларын әзiрлеу және бекiтiлгендерiн қаржыландыру;
      2) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жеке және заңды тұлғаларға олар ресурстарды сақтайтын өз қалдықты технологияларды және энергияның дәстүрден тыс түрлерiн енгiзген және игерген, су ресурстарын қорғау мен ұтымды пайдалану жөнiнде басқа да тиiмдi шараларды жүзеге асырған кезде кредиттiк және өзге де жеңiлдiктер беру;
      3) қоғамдық қорлар құру және оларды су объектiлерiн қалпына келтiру мен қорғау үшiн пайдалану болып табылады.

      135-бап. Су ресурстарын пайдалану үшiн ақы төлеу

      1. Қазақстан Республикасында жалпыға бiрдей суды пайдалану тегiн жүзеге асырылады.
      2. Қазақстан Республикасында арнайы суды пайдалану Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес ақылы негiзде жүзеге асырылады.

      136-бап. Суды жеткiзу жөнiндегi қызметтерге ақы төлеу

      1. Суды алуға, суларды тасымалдауға, таратуға, тазартуға, суды пайдаланушыларға суды жеткiзу кезiндегi жөндеу-қалпына келтiру жұмыстарын және басқа да су шаруашылығының iс-шараларын орындауға байланысты қызметтер ақылы негiзде жүзеге асырылады.
      2. Су шаруашылығы жүйелерiнiң қызметтерi үшiн тарифтер Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңдарына сәйкес бекiтiледi.
      3. Суды жеткiзу жөнiндегi қызметтер үшiн ақы төлеудiң тәртiбi мен шарттары тараптардың шарттарымен айқындалады.

      137-бап. Су шаруашылығын мемлекеттiк қолдаудың түрлерi және су қорын ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiндегi инвестициялық саясаттың принциптерi

      1. Су шаруашылығын мемлекеттiк қолдаудың негiзгi түрлерi:
      1) су шаруашылығы жүйесiнiң мемлекеттiк мекемелерiн ұстау;
      2) суды жеткiзумен байланысты емес трансшекаралық су шаруашылығы объектiлерiн және республикалық маңызы бар су шаруашылығы объектiлерiн пайдалану жөнiндегi шығындарды қаржыландыру;
      3) ерекше авариялық қаупi бар су шаруашылығы объектiлерi мен гидромелиоративтiк жүйелердi қалпына келтiру жөнiндегi iс-шараларды, сондай-ақ су шаруашылығы iс-шараларының жекелеген аса маңызды түрлерiн республикалық және жергiлiктi бюджеттер қаражаты есебiнен қаржыландыру;
      4) су шаруашылығы объектiлерi мен гидромелиоративтiк жүйелердiң жаңаларын салуға және пайдаланудағыларын қайта жаңартуға қаржылық ресурстарды, оның iшiнде қарыз қаражатын тарту;
      5) суды ауыл шаруашылығы су пайдаланушыларына жеткiзу жөнiндегi қызметтердiң құнын субсидиялау;
      6) заңдарда белгiленген тәртiппен су шаруашылығы субъектiлерiне жеңiлдiктi және ұзақ мерзiмдi кредиттер мен басқа да преференциялар беру болып табылады.
      2. Су қорын ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiндегi инвестициялық саясаттың негiзгi принциптерi:
      1) қайтарымды негiздегi орталықтандырылған инвестициялардың есебiнен су саласын дамытуды мемлекеттiк қолдау;
      2) инвестициялық су шаруашылығы қызметiнде оларды пайдалану үшiн кәсiпорындардың өз көздерiнiң рөлiн арттыруды ынталандыру;
      3) басқа елдердiң капиталдарын тарта отырып инвестицияларды бiрлескен мемлекеттiк-коммерциялық қаржыландыру практикасын кеңейту;
      4) инвестицияларға бағытталатын бюджет қаражатын жұмсауды мемлекеттiк бақылау болып табылады.
      3. Су шаруашылығын мемлекеттiк қолдау және су қорын ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiндегi инвестициялық саясат Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

      138-бап. Су қатынастарын сақтандыру

      1. Су және су шаруашылығы тәуекелiн сақтандырудың мақсаты сулардың зиянды әсерiнен, су ресурстарының тапшылығынан, олардың ластануынан, су шаруашылығы жүйелерi мен құрылыстарының аварияларынан туындаған оқиғалар кезiнде су қатынастары субъектiлерiнiң мүлiктiк мүдделерiн қорғау болып табылады.
      2. Ерiктi сақтандыруды суды пайдаланушылар, жеке және заңды тұлғалар өз ынтасы бойынша жүзеге асырады. Ерiктi сақтандырудың тәртiбi мен шарттары сақтандырушылар мен сақтандырылушылардың арасындағы келiсiмдермен айқындалады.

ОНЫНШЫ БӨЛIМ
СУ ДАУЛАРЫ ЖӘНЕ СУ ЗАҢДАРЫН БҰЗУ ҮШIН ЖАУАПКЕРШIЛIК

31-тарау
Су дауларын шешу

      139-бап. Су даулары

      1. Су объектiлерiн, су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану мен қорғау және суды бөлу мәселелерi бойынша су шаруашылығы субъектілерiнiң арасында туындайтын даулар су даулары болып табылады.
      2. Су шаруашылығы субъектiлерiнiң арасындағы су даулары тараптардың келiссөздерi жолымен, оларды суды пайдаланушылардың бiрлестiктерi, кооперативтepi, қауымдастықтары құрған органдарда, жергiлiктi атқарушы органдарда және су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк органында немесе соттарда қарау арқылы шешiледi.

32-тарау
Су заңдарын бұзғаны үшiн жауапкершілiк

      140-бап. Қазақстан Республикасының су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы заңдарын бұзғаны үшiн жауапкершілiк

      Қазақстан Республикасының су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы заңдарының бұзылғанына айыпты адамдар Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес жауапкершiлiкке тартылады.

      141-бап. Сулардың жағдайына терiс әсер ететiн объектiлердi пайдалануға қойылатын талаптар

      Су объектiлерiнiң жағдайына әсер ететiн шаруашылық және басқа да құрылыстардың пайдаланылуын шектеудi, тоқтата тұруды, мәжбүрлеп тоқтатуды немесе оған тыйым салуды жергiлiктi атқарушы органдардың, су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлеттi мемлекеттiк органының, қоршаған ортаны қорғау, геология және жер қойнауын қорғау мемлекеттiк органының, мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық және ветеринарлық қадағалау органдарының қуынымы бойынша сот жүзеге асырады.

      142-бап. Өз бетiмен басып алынған су объектілерi мен су шаруашылығы құрылыстарын қайтару

      Өз бетiмен басып алынған су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстары заңсыз пайдалану уақытында су заңдарының бұзылуымен келтiрiлген зиянды өтей отырып, иесiне қайтарылады. Өз бетiмен басып алынған су объектілерiн қайтару сот шешiмi бойынша жүргiзiледi.

ОН БIРIНШI БӨЛIМ
СУ ҚАТЫНАСТАРЫ, ТРАНСШЕКАРАЛЫҚ СУЛАРДЫ
ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚOPҒAУ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ

33-тарау
Трансшекаралық өзендерді пайдалану мен қорғау

      143-бап. Халықаралық ынтымақтастықтың негiзгi бағыттары

      Су қатынастары, трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастықтың негiзгi бағыттары:
      1) халықаралық шарттар жасасу негiзiнде трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының мүдделерiн қорғау;
      2) Қазақстан Республикасының халықаралық су конвенциялары мен шарттары бойынша мiндеттемелерiн орындау;
      3) шекаралас елдердiң трансшекаралық сулар бойынша мемлекетаралық қатынастары бөлiгiнде су заңдарын үйлестiру мен жақындастыруға қатысу;
      4) трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау саласындағы ғылыми-техникалық ынтымақтастық, бағдарламаларды, нормаларды, стандарттарды, жобаларды және мониторингтi бiрлесiп әзiрлеу және iске асыру болып табылады.

      144-бап. Халықаралық ынтымақтастықтың принциптерi

      Қазақстан Республикасы трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау саласындағы су қатынастары аясындағы өзiнiң саясатында мынадай принциптердi басшылыққа алады:
      1) жалпыға бiрдей экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету және халықаралық табиғат қорғау ынтымақтастығын дамыту;
      2) халықаралық су құқығының жалпы танылған принциптерi мен нормаларын ескере отырып, трансшекаралық ағын судың барлық елдерiнiң су ресурстарын әділ, орынды және өзара тиiмдi пайдалану құқығын қамтамасыз ету;
      3) болашақ ұрпақтардың қажеттiлiктерiне зиян келтiрмей қазiргi ұрпақтың қажеттiлiктерiн қанағаттандыруды ескере отырып, су ресурстарын басқару;
      4) адамның экологиялық құқықтарының, мүдделерiнің және трансшекаралық өзендер бассейндерiнiң су шаруашылығы жүйелерiнiң экономикалық дамуы қажеттiлiктерiнiң теңгерiмiн сақтау қажеттiгi;
      5) трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау проблемаларын шешу кезiнде өзара көмек көрсету және даулы мәселелердi бейбiт түрде реттеу;
      6) трансшекаралық сулардың жағдайына ықтимал трансшекаралық әсер етудiң алдын алу жөнiндегi сақтық шараларын қабылдауды қамтамасыз ету ("зиян келтiрме" принципі);
      7) халықаралық жауапкершiлiк және трансшекаралық әсер етуден туындаған залалды өтеу ("ластаушы төлейдi").

      145-бап. Су қатынастарындағы мемлекетаралық ынтымақтастықтың тетігі

      Су қатынастарындағы мемлекетаралық ынтымақтастықтың тетiгi мыналарды көздейдi:
      1) трансшекаралық әсер ететiн немесе етуi ықтимал қызметтi жүзеге асыру кезiнде трансшекаралық суларды олардың трансшекаралық сипатын ескере отырып, орынды және әдiл түрде пайдалануды қамтамасыз ету;
      2) трансшекаралық суларды су ресурстарын экологиялық негiздемелi және орынды басқару, оларды сақтату және қоршаған ортаны қорғау негiзiнде пайдалану;
      3) трансшекаралық суларды ластаудың жолын кесу оны болдырмау, шектеу және қысқарту жөнiндегi шаралар ластауды қоршаған ортаның басқа құрамдас бөлiктерiне ауыстыруға апармауы тиiс;
      4) трансшекаралық әcep етуден бұзылған экологиялық жүйелердi сақтау және қажет болған жағдайда қалпына келтiру;
      5) сарқынды суларды ағызудың шектi нормаларын белгiлеу суды пайдаланудың қазiргi заманғы техникалық жетістіктерiне және экономикалық ықтимал жағдайларына сәйкес келетін суды сақтаудың қатаң нормаларына бағдарлану;
      6) трансшекаралық сулар мен су объектілерiнің мониторингi бағдарламаларын әзiрлеу мен келiсу және оларды iске асыруға қатысу;
      7) трансшекаралық суларды басқару, реттеу және қорғау жөнiндегi су объектiлерiн бiрлесiп пайдалануға қаржылық және техникалық қатысу;
      8) трансшекаралық өзендердiң бассейндерiндегi су шаруашылығы ахуалы туралы ақпарат алмасу, төтенше су жағдайлары кезiнде жедел хабардар ету және өзара көмек көрсету;
      9) шекаралас елдермен нормативтiк құқықтық базаны бiрегейлендiру, трансшекаралық су объектілерiн және олармен байланысты экологиялық жүйелердi қорғау мен қалпына келтiрудiң бiрлескен бағдарламалары мониторингiнiң, оларды әзiрлеудiң және iске асырудың бiрыңғай жүйелерiн құpу саласында ынтымақтасу, осы мақсаттар үшiн халықаралық ұйымдардың қаражатын тарту;
      10) трансшекаралық су объектiлерi мен су шаруашылығы құрылыстарын бiрлесiп пайдалану жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу, келiсу және жүзеге асыру;
      11) трансшекаралық суларды орынды пайдалану мен қорғауға байланысты басқа да қызмет.

      146-бап. Халықаралық су қатынастары саласындағы қызметтiң құқықтық негізі

      1. Трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғауға байланысты қатынастар осы Кодекспен, Қазақстан Республикасының заңдарымен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың ережелерiмен реттеледi.
      2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда Қазақстан Республикасының заңдарындағы трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау ережелерiнен өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттардың ережелерi қолданылады.
      3. Трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасы мен шекаралас мемлекеттердiң арасында халықаралық шарттар халықаралық су құқығының принциптерi мен нормалары ескерiле отырып жасасылады.

      147-бап. Халықаралық су қатынастарының экономикалық негiзi

      Халықаралық су қатынастарының экономикалық негiзi мыналарды көздейдi:
      1. Осы су көзiнде және оның маңындағы аумақта биологиялық тепе-теңдiктi ұстап тұру, молайту және сақтау мақсатында трансшекаралық су объектiлерiн тиiмдi және ұтымды пайдалану.
      2. Трансшекаралық әсер ету нәтижесiнде кiнәлi тарап келтiрген залал үшiн өтеу жауапкершілігi.
      3. Басқа мемлекеттер пайдаланатын, трансшекаралық суларды басқару, реттеу және қорғау жөнiндегi су шаруашылығы объектiлерiн бiр жақты пайдалануды жүзеге асырушы мемлекетке пайдаланылатын су ресурстарына үлестiк қатысу принципiнде шығындарын өтеу.
      4. Бiр мемлекеттiң тиiстi халықаралық шарттардың негiзiнде белгiленген өзiнiң трансшекаралық су ресурстары үлесiн (үлесiнiң бөлiгiн) өтемдiк негiзде екiншi мемлекетке беруi.

      148-бап. Су қатынастары саласындағы дауларды реттеу

      1. Қазақстан Республикасы мен басқа мемлекеттердiң арасындағы трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғау мәселелерi бойынша даулар iзгi ниет, өзара сыйластық және тату көршiлiк қатынастары негiзiнде келiссөздер жолымен немесе келiссөз жүргiзу немесе дауға қатысты тараптарға лайықты басқа әдiспен шешiледi.
      2. Келiссөздердi жүргiзгенде өзара қолайлы шешiмдерге келмеген жағдайда, су дауларын төрелiк процесс арқылы шешу орынды деп табылады, егерде трансшекаралық суларды пайдалану және қорғау жөнiнде сәйкестi халықаралық келiссөздермен қарастырылмаса.

      149-бап. Осы Кодекстi iске қосудың тәртiбi

      1. Осы Кодекс ресми жарияланған күннен бастап күшiне енедi.
      2. Қазақстан Республикасының 1993 жылдың 31-наурызындағы Су Кодексiнiң күшi жойылды деп танылсын. (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы, 1993 ж., N 7, 149-құжат; Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1996 ж., N 22, 408-құжат; 1999 ж., N 11, 357-құжат; 2001 ж., N 3, 20-құжат; N 24, 339-құжат).

      Қазақстан Республикасының
      Президентi