1.1. Осы айрықша ереженiң әзiрлену мақсаты - өзiндiк құнға қосылатын шығындарды реттеу арқылы бәсекелес ортасы жоқ табиғи монополист-кәсiпорындардың өнiмдерi мен көрсететiн қызметiнiң бағасының өсуiн тежеу.
1.2. Осы айрықша тәртiп:
"Бәсекелестiктi дамыту және монополистiк қызметтi шектеу туралы" Қазақ КСР-i Заңының "монополист болып табылатын немесе нарықта үстем жағдайға ие болып отырған шаруашылық жүргiзушi субъектiнi уақтау (бөлу) мүмкiн болмайтын немесе орынсыз болатын жағдайларға оған монополияға қарсы ықпал жасаудың басқа шараларын (белгiленген баға төзу, көтерiңкi салық салу және т.б.) қолдануды көздейтiн 14 бабына;
Қазақстан Республикасының Баға және монополияға қарсы саясат жөнiндегi мемлекеттiк комитетiне өзiндiк құнның өндiрiс көлемiнiң және инфляция деңгейiнiң өзгеруiне байланысты шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң - табиғи монополистердiң монополды жоғары пайдасын реттеу туралы шешiм қабылдауға рұқсат еткен Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң "шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң - табиғи монополистердiң сенiмдерiне бағаны реттеу туралы" 1994 жылғы N 1171 P941171_ ;
шаруашылық жүргiзушi субъектiлер - табиғи монополистер өндiретiн және сататын өнiмдердiң (жұмыстардың, қызметтiң) өзiндiк құнына қосылатын шығындарды реттеудi көздейтiн "Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты монополиясыздандыру және тұрғын үй-коммуналдық қызмет көрсетiлгенi үшiн есеп айырысуды тәртiптеу туралы" 1996 жылғы 13 мамырдағы N 587 P960587_ қаулыларына сәйкес әзiрлендi.
1.3. Айрықша тәртiп меншiк нысандарына қарамастан Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар субъектiлерiнiң Мемлекеттiк тiркелiмiне кiргiзiлген шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң - табиғи монополистердiң өнiмдерi мен көрсететiн қызметiнiң бағалары мен тарифтерiн қалыптастыру кезiнде қолданылады.
1.4. Табиғи монополия саласына құбыр арқылы мұнай және газ тасымалдайтын кәсiпорындар, газ бен мұнай өңдейтiн кәсiпорындар, темiр өнеркәсiбi темiр жол көлiгi, байланыс, электр энергетикасы, су шаруашылығы жүйесi кәсiпорындары, сондай-ақ коммуналдық саланың: сумен жабдықтау және сұйытылған газбен, жылу және электр энергиясымен, байланыс қызметiмен қамтамасыз ету жөнiндегi кәсiпорындары жатады.
1.5. Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң - табиғи монополистердiң өнiмдерiне (қызметiне, жұмысына) бағаны бекiту Қазақстан Республикасы Баға және монополияға қарсы саясат жөнiндегi мемлекеттiк комитетiнiң 1996 жылғы 7 маусымдағы N 4/75 V960219_ қаулысымен бекiтiлген Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң - табиғи монополистердiң өнiмдерi мен көрсететiн қызметiне бағалар мен тарифтердiң жобаларын тапсыру, қарау және бекiту тәртiбi туралы Нұсқамалық белгiленген тәртiп пен мерзiмге сәйкес жүзеге асырылды.
1.6. Айрықша тәртiп 1996 жылғы 1 қазаннан бастап коммуналдық салаға жататын сумен жабдықтау және канализация, тұтынушыларды табиғи сұйытылған газбен, жылу және электроэнергиясымен, байланыс қызметiн көрсетумен қамтамасыз ететiн кәсiпорындарды - табиғи монополистердi қоспағанда, оларға Айрықша тәртiп 1996 жылғы 1 шiлдеден бастап қолданылады, шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге - табиғи монополистерге қолданылады.
II. ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГIЗУШI СУБЪЕКТIЛЕРДIҢ - ТАБИҒИ
МОНОПОЛИСТЕРДIҢ ӨНIМДЕРIМЕН ҚЫЗМЕТIНЕ
БАҒАЛАРМЕН ТАРИФТЕРДI АНЫҚТАУ КЕЗIНДЕ
ӨЗIНДIК ҚҰНҒА ҚОСЫЛАТЫН ШЫҒЫНДАРДЫҢ ҚҰРАМЫ
БОЙЫНША ШЕКТЕУЛЕР
2.1. Өнiмнiң өзiндiк құны шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң - табиғи монополистердiң өнiмдерiмен көрсететiн қызметiне баға қалыптастырудың негiзi болып табылады, өзiндiк құн өнiмдерiнiң (жұмыстың, қызметтiң) өзiндiк құнына қосылатын өнiмдер (жұмыс, қызмет) өндiрумен сату жөнiндегi құрамы туралы және кәсiпорынның қаржылық нәтижелерiн қалыптастырудың тәртiбi туралы Қазақстан Республикасының Экономминi, Қаржыминi және Мемстаткомы 1992 жылғы 30 шiлдеде бекiткен N 01-3/5704-6, 11-2/2139, 01-3-20/46 (1994 жылғы 27 шiлдедегi өзгертулермен және толықтырулармен) Ережеге, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Монополияға қарсы комитетiмен, Қаржыминiмен, Экономминiмен және Мемстаткомымен келiсiлген шығындар құрамы туралы салалық ережелерге сәйкес анықталады.
2.2. Табиғи монополия саласына жататын кәсiпорындар үшiн бағалармен тарифтердi қалыптастыру кезiнде өзiндiк құнға қосылатын шығындардың жекелеген баптар бойынша реттеу төмендегiдей тәртiбi енгiзiледi.
2.3. Материалдық шығындар құзыреттi органда <*> бекiтiлген немесе сараптамалық бағалаудан өткен, бiр өлшем өнiм (қызмет) шығаруға жұмсалатын шикiзаттың, материалдардың, отынның, энергияның қолданылып жүрген нормаларымен осы ресурстар сатып алынған iс жүзiндегi бағаның (көлiк дайындау шығындарын қоса есептегенде) негiзiнде анықталады, бiрақ ол нарықтық бағадан артық болмауы тиiс.
Баға қалыптастыру кезiнде монополияға қарсы органдар бекiтiлген нормалардың болуын және олардың қолданылуының дұрыстығын тексеруi тиiс.
Нормалар болмаған жағдайда шаруашылық жүргiзушi субъектiлер - табиғи монополистер олардың бiр айлық мерзiмде әзiрленуiн және құзыреттi органның бекiтуiн (келiсуiн) қамтамасыз етуге мiндеттi.
<*> Ескерту. Құзыреттi орган-бұл тиiстi салалық министрлiктер,
мемлекеттiк комитеттер ведомстволар.
2.4. Өнiмдердiң (қызметтiң) өзiндiк құнына қосылатын еңбекақы төлеуге арналған шығындар осының алдындағы жылдың өткен тоқсанына немесе тиiстi кезеңде арналған iс жүзiнде еңбекақы төлеу қорының негiзiнде есептелiп, Мемстаткомы органдары 0,8 коэффициентiмен жарияланған, осы кезең iшiндегi iс жүзiндегi инфляция индексiне түзетiледi. Бұл орайда, еңбекақы төлеу қорын есептегенде iс жүзiндегi сан мөлшерi қабылданады, бiрақ ол Республиканың Еңбек министрлiгiмен келiсiлген нормативтен артық болынуы тиiс.
"Мемлекеттiк кәсiпорын туралы" U952335_ Президенттiң Заң күшi бар Жарлығына сәйкес мемлекеттiк кәсiпорындар үшiн кәсiпорынның еңбекақы төлеу қорының (тұтыну қорының) мөлшерi, сондай-ақ кәсiпорын басшысының, оның орынбасарларының бас (аға) бухгалтердiң лауазымдық окладтарының мөлшерi, оларға ақшалай сыйлық және басқа сыйақы берудiң жүйесiн уәкiлдiк берiлген орган белгiлейдi.
Басқару аппараты қызметкерлерiн лауазымдық окладтарының мөлшерi "Қазақстан Республикасының экономика салаларының қызметкерлерiне еңбекақы төлеу туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылғы 9 қаңтардағы 31 P960031_ қаулысымен бекiтiлген Бiрыңғай тариф кестесiмен анықталады.
Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер - табиғи монополистер Бiрыңғай тариф кестесiне қолданатын коэффициенттердiң мөлшерiн монополияға қарсы органдар мен еңбек жөнiндегi органдар қарайды.
2.5. Басқа шығындар. Баға қалыптастыру кезiнде: өкiлдiктерге арналған шығындар, шетелдiктердi қоса алғанда, басқа кәсiпорындардың өкiлдерiне ресми қабылдау жасау жөнiндегi шығындар, штатта тұрмайтын аудармашылардың қызметiне ақы төлеу, мәдени ойын-сауық шараларына, сондай-ақ iскерлiк келiссөздер кезiнде дәмханада және басқаша қызмет көрсету;
еңбек ұжымдарына қызмет көрсететiн асханаларды ұстау жөнiндегi шығындар (амортизациялық төлемдердi, үй-жайды жөндеудiң барлық түрлерiне жұмсалатын қаражатты жарыққа, жылу беруге, сумен, электрмен қамтамасыз етуге, сондай-ақ тамақ әзiрлейтiн отынға арналған шығындарды қоса алғанда);
консультациялық, ақпараттық және аудиторлық қызметке ақы төлеу;
көрмелер мен байқаулар, конкурстар және табыс пен радиоанализаторлық жөнiндегi iс-шаралар ұйымдастыруға арналған шығындар;
қызметкерлердiң өндiрiс процестерiне қатысуына тiкелей байланысты емес денсаулық сақтау мен демалысты ұйымдастыру жөнiндегi шығындар;
делдалдық және дилерлiк орындарды талдау жөнiндегi шығындар;
қымбат тұратын байланыс құралдарын (ұялы телефондар және т.б.) ұстау жөнiндегi шығындар;
күнделiктi, ғылыми-техникалық әдебиетке жазылу жөнiндегi шығындар;
жәрмеңкелерге, көрмелерге және басқаларына қатысуды қоса алғанда жарнамаға арналған шығындар шығыс құрамында ескерiлмейдi.
2.6. Резервтiк қорларды (жөндеу қоры, кепiлдiк резервi, демалыстарды және басқалардың төлеуге арналған резервтер) құруға арналатын төлемдер Монополияға қарсы комитетпен келiсiм бойынша баға қалыптастыру кезiнде өзiндiк құнға қосылады.
III. Бағаға қосылатын пайданы анықтау
кезiнде қойылатын шектеулер
3.1. Пайданың деңгейiн анықтау кезiнде заңда көзделген салықтар мен төлемдердi төлеу үшiн және саланы (шаруашылық жүргiзушi субъектiнi) дамыту үшiн қажеттi қаражат ескерiледi.
3.2. Бұл орайда шаруашылық жүргiзушi субъект қажеттi пайданы негiздеу үшiн iс-шаралардың жоспарын және жаңа объектiлердiң құрылысын, жұмыс iстеп тұрған өндiрiстi кеңейтудi, техникалық қайта жарақтандыруды, қайта құруды, өндiрiс үшiн жабдықтар мен басқа да құралдар сатып алуды қаржыландыруға арналған шығыс сметасын ұсынады.
3.3. Мемлекеттiк кәсiпорындар үшiн пайданы бөлудiң нормативтерiн уәкiлдiк берiлген орган бекiтедi.
3.4. Баға қалыптастыру кезiнде:
кәсiпорынның балансындағы немесе үлестiк қатысу негiзiнде пайдаланатын, кәсiпорынның қызметкерлерi мен олардың отбасы мүшелерiнiң арасында мәдени ағарту және дене шынықтыру-сауықтыру жұмысын жүргiзуге арналған үйлер мен құрылыстарды (мәдениет үйлерi, кiтапханалар, демалыс үйлерi, спорт кешендерi, санаторийлер, шипаханалар, емханалар, ауруханалар және т.б.) ұстау жөнiндегi шығындар;
мәдени-ағарту, сауықтандыру және спорттық шараларды (демалыс кештерiн, ойын-сауық, концерттер, лекциялар, пiкiрталастар, ғылым және өнер қайраткерлерiмен кездесулер, жарыстар, және т.б.) ұйымдастыруға арналған шығындар;
мектеп жасына дейiнгi балалар мекемелерiн (бала бақшалар бөбекханалар) пионер лагерiн, еңбек және демалыс лагерлерiн ұстау жөнiндегi шығындар;
оқу орындарын, кәсiпорынның балансындағы кәсiптiк-техникалық училищелердi ұстауға арналған шығындар;
кәсiпорынның балансындағы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығының зияндарын өтеу жөнiндегi шығындар;
тұрғын үй жағдайларын жақсарту үшiн кәсiпорынның қызметкерлерiне берiлген несиелердi (процентсiз несиелердi қоса алғанда) өтеуге, бау-бақшаларда шағын үйлер және үй шаруашылығы үшiн керек-жарақты сатып алуға арналған шығындар;
бау-бақша серiктестiктерiн көркейту (жолдар салу, энергиямен, сумен жабдықтау, ортақ сипаттағы басқа шығындар;
кәсiпорынның қаражаты есебiнен қызметкерлер мен олардың балаларына емдеу, демалу, экскурсия, жолдамаларын төлеу;
қызметкерлерге тегiн немесе арзан бағамен тамақ ұйымдастыру;
өз қызметкерлерiне медициналық жәрдем көрсету жөнiнде денсаулық сақтау органдармен жасасылған шарттар бойынша емханалардың қызметi үшiн ақы төлеу жөнiндегi шығындар;
сақтандыру төлемдерi (кәсiпорындар өз қызметкерлерiнiң пайдасына жасасқан жеке және мүлiктiк сақтандыру бойынша кәсiпорындар төлейтiн жарналар;
ластаушы заттарды тазарту (шығару) үшiн төлемдер;
демеушiлiк жәрдемнiң барлық түрлерiн көрсету;
басқа жеңiлдiктер (сауықтыру топтарының, секциялардағы, клубтардағы оқулардың абоненттерiн төлеу, газеттер мен журналдарға жазылу, протез сату және т.б.) пайдаға есептелiнбейдi.
3.5. Шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң пайданы төмендегiдей мақсаттарға;
нәтижесiнде табиғи монополия субъектiсi өндiрiс мақсатына арналған негiзгi қорларға, реттеу тәртiбi қолданылатын тауарлар өндiруге (сатуға) меншiк құқығын алатын мәмiлелерге;
табиғи монополия субъектiсiнiң қаражатын реттеу тәртiбi қолданылмайтын тауарлар өндiруге (сатуға) жұмсауға (соның iшiнде күрделi құрылыс жүргiзу, шаруашылық серiктестiктерiн құру, басқа шаруашылық жүргiзушi субъектiлермен бiрлескен қызмет туралы шарттар жасасу жолымен) жол берiлмейдi.
IY. Айрықша тәртiптi бұзғаны үшiн
4.1. Белгiленген Айрықша тәртiптi бұзуға жол берген табиғи монополистерге Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1992 жылғы 17 наурыздағы N 245 қаулысымен бекiтiлген Мемлекеттiк баға тәртiбiнiң бұзылғаны үшiн санкциялар қолданудың тәртiбi туралы Ережеге сәйкес экономикалық санкциялар қолданылды.
4.2. Кәсiпорынның:
өнiмдердiң (тауарлардың, қызметтiң) реттелетiн (белгiленетiн) бағасын көтеру;
шикiзат пен материалдардың негiзсiз көтерiлген құнын, көтерiңкi жалақыны және басқа да шығыс баптарын калькуляцияға қосу жолымен өзiндiк құнды қалыптастырудың тәртiбiн бұзу арқылы заңсыз табыс алуы экономикалық санкциялар қолдану үшiн негiз болып табылады.
4.3. Заңсыз алынған табыс саласы бiр мезгiлде соншалықты мөлшерде айыппұл төленiп, ал санкциялар қолданылған соң бiр жыл iшiнде тәртiп қайталап бұзылған жағдайда - үш есе мөлшерде айыппұл төленiп бюджетке алынуға жатады.
4.4. Баға белгiлеу тәртiбiнiң, сондай-ақ табиғи монополист кәсiпорындардың нарықтағы мiнез-құлық ережелерiнiң бұзылуына тiкелей кiнәлi басшылармен өзге де лауазымды адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында көзделгендей әкiмшiлiк тұрғыдан жауап бередi.
