Министр

А. Мамытбеков

Гүлдену және жеміс беру баллы

Балл сипаттамасы

1

2

Ағаш тұқымдылар үшін

0

Гүлденбеген және өнім бермеген

1

Тым нашар гүлденген немесе тым нашар өнім берген (орман шетінде өсіп тұрған ағаштарда, жеке дара тұрған ағаштарда гүлдері, бүршіктері немесе жемістері аз мөлшерде және алқаағаштарда болымсыз мөлшерде)

2

Нашар гүлденген және нашар өнім берген (еркін тұрған ағаштарда және орман шетінде өсіп тұрған ағаштарда айтарлықтай қанағаттанарлық дәрежеде және біркелкі гүлденуі немесе жеміс беруі байқалады және алқаағаштарда - нашар)

3

Гүлденуі орташа немесе өнім беруі орташа (еркін тұрған ағаштарда және орман шетінде өсіп тұрған ағаштарда гүлденуі немесе жеміс беруі айтарлықтай елеулі мөлшерде, орта жастағы және пісіп-жетілген алқаағаштарда – қанағаттанарлық)

4

Жақсы гүлденген немесе жақсы өнім берген (еркін тұрған ағаштарда және орман шетінде өсіп тұрған ағаштарда гүлденуі немесе жеміс беруі мол, орта жастағы және пісіп-жетілген алқаағаштарда – жақсы)

5

Тым жақсы гүлденген немесе тым жақсы өнім берген (еркін тұрған ағаштарда және орман шетінде өсіп тұрған ағаштарда, сондай-ақ орта жастағы және пісіп-жетілген алқаағаштарда гүлденуі немесе жеміс беруі - мол)

Бұталар үшін

1

Нашар гүлденген немесе жеміс берген (гүлдер немесе жемістер бірлі-жарым күйінде кездеседі)

2

Гүлденуі немесе жеміс беруі орташа (шамамен тең жартысында гүлдер немесе жемістер жеткілікті мөлшерде)

3

Жақсы гүлденген немесе жеміс берген (басым көпшілігі немесе іс жүзінде барлық бұталар молынан гүлденеді немесе жеміс береді)

р/с №

Түр атауы

Бір үлгі іріктеп алынатын партияның ең жоғары массасы, килограмм

Орташа үлгінің массасы, грамм

1

2

3

4

1

Кәдімгі өрік

Armeniaca vulgaris Lam.

500

2500

2

Бұталы тұшақұрай

Amorpha fruticosa

100

100

3

Кәдімгі бөріқарақат

Berberis vulgaris L.

100

100

4

Салпыншақ қайың (қотыр

қайың)

Betula pendula Roth

(B.verucosa Ehrh.)

75

25

5

Шығыс биотасы

(Biota orientalis Endl)

100

150

6

Кәдімгі қынаағаш

Ligustrus vulgare L.

100

200

7

Кәдімгі долана

Crataegus oxyacanth L.

100

300

8

Бұталы шие

Cerasus fruticosa (Pall.)

G. woron

200

400

9

Кәдімгі шие

Cerasus vulgaris Mill.

400

500

10

Жылтыр шегірін

Ulmus laevis Pall.

100

50

11

Жербауырлы шегіршін

Ulmus pinnato-ramosa Dieck.

100

75

12

Үш тікенді қарамала

(Gleditsia triacanthos L.)

400

500

13

Кәдімгі алмұрт

Pirus communis L.

100

150

14

Сәнтал, көрік тал

Cornus sanguinea L.

200

300

15

Жүзгін

Calligonum

200

500

16

Кәдімгі емен

Quercus robur L.

5000

2500

17

Кәдімгі шырша

Picea abies (L.) Karst.

50

50

18

Сібір шыршасы

Picea obovata Lebed.

50

50

19

Шренк шыршасы

Picea Schrenkiana Fet. M

50

75

20

Кәдімгі ұшқат

Lonicera xylosteum L.

50

50

21

Татар ұшқаты

Lonicera tatarica L.

50

50

22

Кәдімгі шәңгіш

Viburnum opulus L.

200

150

23

Сары қараған

Caragana arborescens Lam.

100

200

24

Ақ үйеңкі

Acer pseudoplatanus L.

300

500

25

Сүйір жапырақты үйеңкі

платановидный

Acer platanoides L.

300

500

26

Дала үйеңкісі

Acer campestre L.

200

300

27

Татар үйеңкісі

Acer tatarucum L.

200

300

28

Ат талшыны

Aesculus hippocastanum L.

2000

3500

29

Ірі жапырақты жөке

Tilia platyphyllos Scop.

300

500

30

Ұсақ жапырақты жөке

Tilia cordata Mill.

200

300

31

Сібір балқарағайы

Larix sibirica Ledeb.

50

75

32

Жіңішке жапырақты жиде

Elaeagnus angustifolia L.

200

500

33

Виргин аршасы

Juniperus virginiana L.

100

200

34

Кәдімгі арша

Juniperus communis L.

100

150

35

Қарашайыр шырғанақ

Hippophae ramnoides L.

100

150

36

Грек жаңғағы

Juglans regia L.

1000

5500

37

Кәдімгі шабдал

Persica vulgaris Mill

1000

2500

38

Сібір самырсыны

Adies sibirica Ltdeb

100

100

39

Ақ қараған

Robinia pseudoacacia L.

100

150

40

Итраушан

Rosa canina L.

100

150

41

Кәдімгі шетен

Sorbus aucuparica L.

50

25

42

Ақ сексеуіл

Haloxulon persicum Bge.

500

50

43

Қара сексеуіл

Haloxulon apillum

500

50

44

Жалқын

Cotinus coggygria Scop.

75

75

45

Тікенді қараөрік

Prunus spinosa L.

400

750

46

Соғды қара өрігі

Prunus divarigata Ldb.

500

1500

47

Сары қарақат

Ribes aurerum pursh

30

30

48

Палецк сараңы (Палецк

шеркезі)

Salsola paletzkiana Litv.

500

100

49

Шеркез сараңы

Salsola richteri (Moq.)

500

100

50

Самырсын қарағай

Pinus sibirika Du Tour

500

1000

51

Кәдімгі қарағай

Pinus silvestris L.

50

50

52

Батыс бозаршасы

Tuja occIdentalis L.

30

25

53

Ақ тұт

Morus alba L.

30

30

54

Қаратұт

Morus nigra L.

30

25

55

Орман алмасы

Malus silvestris (L.) Mill.

100

150

56

Паллас немесе сібір алмасы

Malus pallasiana Juz.

75

50

57

Жасыл шаған

Fraxinus lanceolata Borkh.

200

300

58

Кәдімгі шаған

Flaxinus excelsior L.

200

400

59

Соғды шағаны

Fraxinus sogoliana Bge

200

300

Р/с №

Түр атаулары

Уақыты (айлар)

гүлдеуі

пісуі

жиналуы

піскен жеміс пен бүрдің түр-түсі

1

2

3

4

5

6

Қылқан жапырақтылар

1

Сібір шыршасы

Ү-VI

ҮІІІ

ҮІІІ-ІХ

құба

2

Шренка шыршасы

Ү

ІХ

ІХ

қоңыр жылтыр

3

Сібір балқарағайы

IҮ-V

ҮІІІ-ІХ

ҮІІІ-ІХ

ашық-сары немесе қоңыр-сары

4

Кәдімгі арша

IV-V

IX

IX-X

қара-көкшіл

5

Зеравшан аршасы

IV-V

IX

X

қара-қошқыл

6

Түркістан аршасы

IV-V

VII

IX

жылтыр қара

7

Сібір самырсыны

Ү-ҮІ

ҮІІІ-ІХ

ІХ-Х

құба, ашық-құба

8

Сібір балқарағайы

VI

VІІІ-ІХ

ІХ

сұр-қоңыр

9

Кәдімгі қарағай

V-VІ

ІХ-Х

Х-ІІІ

сұр, сұр-құба, қара-қоңыр, қызғылт қоңыр

10

Батыс бозаршасы

ІV-V

ІХ-Х

ІХ-Х

сұр-қоңыр, қара-қоңыр

Жалпақ жапырақтылар

11

Кәдімгі өрік

ІІІ-ІҮ

ҮІ-ҮІІІ

ҮІ-ҮІІІ

қызыл-сары

12

Ақ қараған немесе ақ инеш

Ү-ҮІ

ІХ

IX-XII

қоңырлау-сары

13

Сары қараған

Ү-ҮІ

ҮІ-ҮІІ

ҮІ-ҮІІ

сары-құба

14

Тушақұрай

ҮІ-ҮІІ

ІХ-Х

ІХ-Х

қоңырлау

15

Салпыншақ қайың

IҮ

ҮІІ-VIII

ҮІІ-VIII

сары-жасыл, сары-қоңыр

16

Кәдімгі қынаағаш

Ү-ҮІ

ҮІІІ-ІХ

ІХ-ХІ

қара, жылтыр

17

Кәдімгі долана

Ү-ҮІ

ҮІІІ

ҮІІІ

құба-қызыл, сары

18

Кәдімгі аюбадам

Ү

ҮІІ-ҮІІІ

ҮІІІ

қызыл, қызғылт-сары

19

Дала шиесі

Ү

ҮІІ

ҮІІ

қызыл

20

Жылтыр шегіршін

III-ІҮ

V

V

сұр

21

Кішкі жапырақты шегіршін

III-ІҮ

ІҮ-Ү

ІҮ-Ү

құм түсті

22

Кәдімгі қарала

Ү-ҮІ

ІХ-Х

IX-XII

қара-қоңыр, жылтыр

23

Кәдімгі алмұрт

ІҮ-Ү

ҮІІІ-Х

ҮІІІ-Х

көк-жасыл

24

Сәнтал, көріктал

ҮІ

ІХ

ІХ-Х

қара

25

Емен

ІҮ-Ү

ІХ-Х

ІХ-Х

қара-қоңыр, жылтыр

26

Кәдімгі ұшқат

Ү-ҮІ

ҮІІІ-ІХ

ҮІІІ-ІХ

қою-қызыл

27

Татар ұшқаты

Ү-ҮІ

ҮІІ-ҮІІІ

VІІ-ҮІІІ

ақшыл-қызғылт, шымқай-қызыл

28

Ақ тал

ІҮ-Ү

V-VІ

V-VІ

сары-қоңырлау

29

Шәңгіш

Ү-ҮІ

ІХ

ІХ

ашық-қызыл

30

Сәнағаш

ҮІ-ҮІІ

ІХ-Х

ІХ-ХІ

құба

31

Сүйір жапырақты үйеңкі

ІҮ-Ү

ІХ

ІХ-Х

құба-қоңыр

32

Дала үйеңкісі

ІҮ-Ү

ҮІІІ-ІХ

ІХ-Х

жасыл-құба, қоңыр-құба

33

Татар үйеңкісі

Ү-ҮІ

ҮІІІ-ІХ

ІХ-Х

сары-қызыл, құба-қызыл

34

Ат талшыны

Ү-ҮІ

ІХ-Х

ІХ-Х

жасыл, жылтыр қоңыр

35

Үлкен жапырақты жөке

ҮІ-ҮІІ

ІХ-Х

ІХ-Х

қара-сұр

36

Кіші жапырақты жөке

ҮІ-ҮІІ

ІХ-Х

IX-XII

құба-қоңыр

37

Жіңішке жапырақты жөке

Ү-ҮІ

ІХ-Х

ІХ-Х

ақшыл

38

Шырғанақ

ІҮ-Ү

ҮІІІ-ІХ

ІХ-Х

қызыл, қызғылт сары құба

39

Грек жаңғағы

ІҮ-Ү

ҮІІІ-Х

ІХ-Х

сары құба, ақшыл-қоңыр

40

Жабысқақ қандыағаш

ІІІ-ІҮ

Х-ХІ

Х-ХІ

қызыл-құба

41

Кәдімгі шабдал

ІҮ

ҮІІ-ІХ

ҮІІ-ІХ

сары-қызғылт барқыт түсті

42

Итті раушан

Ү-ҮІ

ІХ-Х

Х

қызғылт-сары, қызыл

43

Кәдімгі шетен

Ү-ҮІ

ҮІІІ-ІХ

ІХ-Х

қызғылт-сары

44

Ақ сексеуіл

ІІІ-ІҮ

Х

Х

ашық-сары, ашық

45

Қара сексеуіл

ІІІ-ІҮ

Х

Х

сұр

46

Жалқын

Ү-ҮІ

ҮІ-ҮІІ

ҮІ-ҮІІ

сұр-қоңырлау

47

Тікенді қараөрік (шомырт)

ІІІ-ІҮ

ҮІІ-ІХ

ҮІІ-ІХ

қара-көк

48

Соғды қараөрік (алша)

ІІІ-ІҮ

ҮІІІ-ІХ

ҮІІІ-ІХ

күргін, сары-жасыл, қызылшие

49

Сары қарақат

Ү

ҮІІ

ҮІІ

қара-күнгін

50

Қара қарақат

Ү

ҮІІ

ҮІІ

қара

51

Шығыс сораңы (қара шеркез)

ҮІ-ҮІІ

Х

Х-ХІ

сұр

52

Рихтер сораңы (Рихтер шеркезі)

ҮІ-ҮІІ

Х

Х-ХІ

сұр-күміс

53

Бальзам терегі

ІҮ-Ү

ҮІ

ҮІ

жасыл-құба

54

Ақ терек

ІІІ-ІҮ

Ү-ҮІ

Ү-ҮІ

ашық-жасыл

55

Қара терек

ІҮ

Ү-ҮІ

Ү-ҮІ

жасыл

56

Батыс бозаршасы

ІҮ-Ү

ІХ-Х

ІХ-Х

ақшыл-сары

57

Ақ тұт

Ү

Ү-ҮІІ

Ү-ҮІІ

ақ, жасылды-ақ

58

Қаратұт

Ү

ҮІ-ҮІІ

ҮІ-ҮІІ

қара-қызыл, қара-сия

59

Сиверс алмасы

V-VI

VIII-IX

VIII-IX

сары-жасыл, кейде қызғылт реңімен

60

Жасыл шаған

ІҮ-Ү

ІХ

ІХ-Х

құба

61

Кәдімгі шаған

ІҮ-Ү

ҮІІІ-ІХ

ІХ-ХІ

жасыл-құба

62

Соғды шағаны

ІҮ-Ү

ІХ

ІХ-Х

құба

Осы орман тұқымы партиясы паспортының № және толтырылған күні

Орман тұқымы дайындалған жері (алынған) орман тұқым ауданының, кіші ауданының индексі, шаруашылығы, орманшылығы

Орман тұқымы массасы, кило-грамм

Орман тұқымының селекциялық санаты (сорты, жақсартылған, жақсы)

Орман тұқымы сапасы

Тұқым сапасы туралы құжаттың толтырылған № және күні

Тұқым сапасы туралы құжаттың қолданылу мерзімі

1

2

3

4

5

6

Орман тұқымы сапасы

Орман тұқымының шығымы, кг

Жыл басына кондициялы орман тұқымдарының қалдығы, кг

Сапа сыныбы, өнгіштігі % (сапалығы, өміршеңдігі)

Тұқымның жұмсалуы немесе есептен шығарылуы туралы құжаттың № және күні

Жұмсалғаны барлығы, оның ішінде өткізілді

Есептен шығарылды (кондициялы емес)

7

8

9

10

11

р/с №

Бүрлер мен жемістерді жинау

Бүрлер мен жемістерді өңдеу. Орман тұқымдарын тазалау

Жалпы массадан бүрлер мен жемістерден орман тұқымдар шығымы, %

Орман тұқымдарын сақтау

Сақтау тәсілдері

Сақтау мерзімі, жыл

Тұқымның оңтайлы ылғалдылығы %

1

2

3

4

5

6

7

Сібір шыршасы, Шренк немесе Тянь-Шань шыршасы

1

Бүрлерді олар селекциялық тұқым шаруашылығы объектілерінде, сондай-ақ қалыпты алқа ағаштарда өсіп тұрған ағаштардан қоңыр түске боялған кезінде жинайды, УОТУ-лерде және кеспе ағаштарда бүрлерді кесілген ағаштардан жинауға болады.

Тұқымдарды бүрлерден бүркептіргіштерде 30-40^оС температурада бүрлер ашыла бастағанға дейін және одан кейін олар толық ашылғанға дейін 45 С аспайтын температура жағдайында алады. Бүрлерді күн бүркептіргіштерінде кептіруге болады. Алынған тұқым қанатсыздандырғыштарда, тұқым тазарту машиналарында, суға шаю тәсілімен немесе қолмен қанатсыздандырылады, ал содан соң елеуіштерде немесе жел өтіне қолмен желдетіледі.

2-4

Бітеу жабылатын шыны шөлмектерде, сиымдылығы 25 литрге дейін металл немесе полиэтилен құтыларда

3-4

6-7,5

Сібір балқарағайы

2

Бүрлерді тұқым толық піскенге дейін 15-20 күнтізбелік күн қалғанда негізінен селекциялық тұқым объектілерінде және қалыпты алқа ағаштардан

Бүрлерді қолмен жұлып алады, бүр алғыштармен тарайды, жеңіл ағаш таяқтармен сабалайды. Бүрлерді УОТУ-лерде кесілген ағаштардан және кеспеағаштарда қалыпты алқаағаштардан жинауға болады.

Тұқымдарды бүрлерден бүркептіргештерде 30-40^оС температурада алдын ала кептірілген бүрлерден алғашқы бүрлер ашыла бастағанға дейін және одан кейін олар толық ашылғанға дейін 45 С аспайтын температура жағдайында алады.

Бүрлерді күн бүркептіргіштерінде кептіруге болады.

Алынған тұқым қанатсыздандырғыштарда, тұқым тазарту машиналарында, суға шаю тәсілімен немесе қолмен қанатсыздандырылады, ал содан соң елеуіштерде немесе жел өтіне қолмен желдетіледі.

4-6

Бітеу жабылатын шыны шөлмектерде, сиымдылығы 25 литрге дейін металл немесе полиэтилен құтыларда

4-5

8-9

Кәдімгі арша, зеравшан, түркістан және басқа да аршалары

3

Бүржидектерді піскеннен кейін (өзіне тән бояуы болады) үсік басталмай тұрып қолмен жинайды.

Үсіктен кейін бүржидектер жерге түсе бастайды.

Бүржидектерді 3-4 күнтізбелік күн суға немесе марганец қышқылы калийдің 0,5% ерітіндісіне салып қояды, содан соң ағаш ыдыста ағаш оқтаулармен ұнтақтайды немесе кедір-бұдыр екі тақтайдың арасына салып, електе немесе тұқым тазарту машиналарында үгітеді. Содан кейін тұқымды сумен шайып, електерге 1,5-2 сантимерт қалыңдықта жайып кептіреді.

8-10

бұл да

2-3

Сібір майқарағайы

4

Бүрлерді селекциялық тұқым шаруашылығы объектілерінде және қалыпты алқаағаштарда өсіп тұрған ағаштардан ұшар бастардың оңтүстік секторларда олар өзіне тән түске боялып, ішінара шашыла бастаған кезде жинайды.

Кеспеағаштарда бүрлерді кесілген ағаштардан жинауға болады.

Бүрлер жақсы пісу үшін оларды жақсы желдетілетін бөлмелерге шашып қойып, күніне 1-2 рет араластырады. Тұқымды бүрлерден машинада алу ұсынылады. Машина болмаған жағдайда ашылған бүрлерді қаптарда қолмен үгітеді, тұқымды қабыршақтардан және өзектерден електерде ажыратады, қанатсыздандырады және желдетеді.

20

Бітеу жабылатын шыны шөлмектерде, сиымдылығы 25 литрге дейін металл немесе полиэтилен құтыларда

2

11-12

Сібір самырсын қарағайы (сібір самырсыны)

5

Бүрлерді (піскен) жинауды өсіп тұрған ағаштардан оларды сырқпен сілку немесе бұтақтарын таяқпен сабалау арқылы жүргізеді. Өнім мол болған жылдары бүрді жерден қар еріп кеткеннен кейін де жинайды.

Бүрлерді ұсақтайды және тұқымдарды үгіту аппараты бар машиналарда қоспалардан тазартады. Машина болмаған жағдайда бүрлерді ағаш үгіткіш терде ұсақтайды, қисық таяқтармен ұнтақтайды. Тұқымды електерде тазартады. Дайындалған тұқымдарды 10-15 см қалыңдықпен күн көзінде кептіреді. Көп тұқымды астық кептіргештерді кептіруге болады

Сібір самырсын қарағайы – 24-25

Құрғақ, салқын үй-жайларда жәшіктерде, қоймаларда, қамбаларда.

Шұңқырларда, траншеяларда құмқабаттарын төгу арқылы сақтайды.

1

2

12-16

-

Кәдімгі қарағай

6

Бүрлерді ТОТБ объектілерінде және қалыпты алқаағаштарда өсіп тұрған ағаштардан қыркүйек-қазанда (ерте жинау) және қарашадан наурызға дейін жинайды. УОТУ мен үстіміздегі жылғы кеспеағаштарда кесілген ағаштардан жинауға болады.

Тұқымды бүрлерден бүркептіргіштерде 50-60 ^оС температурада ажыратып алады. Ерте жиналған бүрлер толық пісуі үшін оларды жақсы желдетілетін жерлерге 1-2 ай қояды, мезгіл-мезгіл араластырып тұрады және сақтауға қойылған соң 1-3 айдан кешіктірмей өңдейді. Тұқымдарды механикалық тәсілмен немесе су бүрку арқылы қанатсыздандырады және сұрыптайды.

1

Бітеу жабылатын шыны шөлмектерде, сиымдылығы 25 литрге дейін металл немесе полиэтилен құтыларда

5-6

6-7,8

Батыс бозаршасы

7

Бүрлерді піскен кезінде өсіп тұрған ағаштардан бірден жинайды

Бүрлерді құрғақ үй-жайда жерге жайып брезентте немесе сөрелерде кептіреді және тұқым тез түсу үшін араластырады.

4-10

бұл да

2-3

-

Кәдімгі өрік

8

Жемістерін піскен кезінде бұтақтарынан қолмен үзіп алып немесе (жаппай піскен кезде) жерге төселген төсеніштерге сілку арқылы жинайды.

Тұқымның шағын партияларын дайындау кезінде қолмен жинаған соң 1-2 күнтізбелік күн ішінде жемістерді кесіп, сүйектерін жемістерден ажыратып алады немесе тұқымның үлкен партиясын дайындағанда сүйек шығаратын машиналар пайдаланылады. Сүйектерді 4-5 сантиметр қалыңдықта жайып ауада немесе 35^оС аспайтын температурада астық кептіргіштерде кептіреді.

10-17

Салқын жерде таза қаптарда, жәшіктерде. Ең сенімді тәсіл құм салынған жәшіктерде сақтау

2

8-12

Бұталы туша қурай

9

Жеміс беретін бұтақтарды күзде және қыста қолға қолғап киіп жинайды

Жеміс бұтақтарын кептіріп, електерден өткізіп, тазалайды (себу ашылмаған дәнмен жүргізіледі)

60-70

Ұзақ сақтау үшін бітеу жабылатын шыны шөлмектерде; алғашқы көктемде себу үшін - қағазқаптарда, жәшіктерде

3-4

11-12

Салпыншақ қайың

10

ТОТБ объектілері мен қалыпты алқаағаштарда сырғаларды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп немесе секаторлармен және бұтақ кескіштермен кесіп, тұқым шашыла бастағанға дейін 10-15 күнтізбелік күн қалғанда жинайды (сырғаларды майыстырған да олар ішінара шашыла бастайды)

Сырғаларды жақсы желдетілетін жерлерде 5 сантиметр қалыңдықта жайып немесе бұтақтармен бірге іліп кептіреді. Кептірілген сырғаларды тырмамен араластырады, қаптармен үгітеді немесе сілкиді; буылған сырғаларды үгітеді. Жапырақтарын, бұтақтарын, өзектерін және басқа да ірі қоспаларды тұқыммен қабықтарын електен өткізу арқылы алып тастайды. Қайың тұқымын 2-3 миллиметр дөңгелек тесікті електерде тазартуға болады. Үлкен партиялар дайындау кезінде сырғаларды өңдеуді (қанатсыздандыра отырып) тұқым тазалайтын машиналарда жүргізу ұсынылады.

Қабықты – 90;

қабықсыз – 30-40

Бітеу және жабық ыдыста. Хлорлы кальций құйылған осындай ыдыста.

Жиналған жылы немесе келесі көктемде себу үшін - құрғақ, салқын үй-жайда ағаш жәшіктерде қалыңдығын 4 сантиметр қағаз салып сақтайды.

1-2

7-8

Үлпек қайың

11

Сырғаларды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп немесе секаторлармен немесе бұтақкескіштермен кесіп жинайды. Піскен сырғалар ағашта ұзақ тұрады, сондықтан жинауға асықпауға болады

Бұл да салпыншақ қайың сияқты

Қабықты – 20; үлпек – 30-40

Бұл да салпыншақ қайың сияқты

1-2

-

Кәдімгі қынаағаш

12

Жемісі піскен соң қолмен жинайды

Жидектерді електен өткізіп, сумен жуады, електе қалыңдығын 1,5-2 сантиметр етіп жайып кептіреді немесе жидектерді електен өткізген соң мезга бар тұқымды кептіріп, сұрыптайды.

Жемістердің үлкен партиясын тұқым тазалайтын машиналарда өңдеуге болады, өңдеуден кейін тұқымды жуу керек

8-18

Бітеу және жабық ыдыста, ағаш жәшіктерде.

Таза қаптарда сақтауға болады

1-2

8-10

Кәдімгі долана

13

Жемістер піскен кездегі қалыпты түсіне бояла бастағанда оларды ерте күзде себу үшін; ұзақ сақтау үшін - толық піскен кезде жинайды.

Секаторлардың, ұзын сырықты кескіштердің көмегімен немесе сатылардан жиналады.

Жемістер жеміс қырғыштарда немесе електерде қолмен үгітіледі, ағаш ыдыста қолмен езіледі. Үлкен партиялар өңдеу үшін тұқым тазалайтын машиналар пайдаланылуы мүмкін. Тұқымды 2-3 сантиметр қалыңдықта жайып, жуады, кептіреді және сұрыптайды.

15-20

Таза қаптарда, ұрада, жәшіктерде

2

10-12

Аюбадан: кәдімгі, қызыл, қара

14

Піскен жемісті бұтақтарын қолмен үзіп алады немесе секатормен себетке не төселген төсеніштерге кесіп түсіреді.

Жемістерді ағаш ыдыстарда немесе астауларда ағаш қалақтармен араластырады, електерден өткізеді, жеміс қырғыштарда өңдейді. Тұқымды сумен жуып, шүберек тартылған рамаларға 1 сантиметр қалыңдықта жайып, кептіреді, сұрыптайды.

Қызыл аю: бадам – 3-5; қара – 2-6

Бітеу және жабық ыдыста; ағаш жәшіктерде

2

8-10

Шие: бұталы, далалық, кәдімгі

15

Піскен жемісті бұтақтан үзіп, қолмен жинайды.

Жеміс бақтарында жеміс жинау машинасын қолданылады.

Сүйектерді жемістерден сүйек алу машиналарында немесе жеміс қырғыштарында ажыратып алады. Аз мөлшерде дайындау кезінде сүйектер қолмен ажыратып алынады немесе жемісті ағаш ыдыста мыжиды, ал сүйектегі жеміс жұмсағын елек арқылы жуып шаяды. Жемісті жинаған соң 1-2 күнтізбелік күн бойы өңдейді. Егер тұқымдар жиналған соң бірден себуге арналмаса, оларды елекке қалыңдығын 2-4 сантиметрге жайып кептіреді және сұрыптайды. Тұқымның үлкен партияларын өңдеу кезінде салқын тәсілмен ілеспе өнім (пюре, шырындар) ала отырып дайындайды.

Шие:

бұталы - 12-15;

кәдімгі - 12-20

Таза қаптарда, жәшіктерде, қоймаларда

2

10-12

Шегіршін: жылтыр; жапырақты, қарағаш; ұсақ жапырақты, бұжыр жапырақты

16

Жемістерін қанаттары сарғая бастаған күннен 5-10 күнтізбелік күн ішінде жинайды

Жемістерді қоспалардан, ал жер бетінен жинағанда електі пайдаланып топырақ түйірлерінен тазартады.

Содан кейін жемісті 3-5 сантиметр қалыңдықта жайып кептіреді. Қанатсыздандырылған тұқымды себу үшін жемісті тұқым тазарту машиналарында өңдеуге немесе ұсақ ұялы електен өткізу арқылы қолмен өңдеп, желдеткіштер немесе жел арқылы сұрыптауға болады.

Шегіршін:

жылтыр – 40;

жапырақты – 60;

ұсақ жапырақты – 50-70;

бұжыр жапырақты – 40-50

Тұқым жиналған соң бірден себіледі.

Келесі жылдың көктеміне дейін сақтау қажет болса, тұқымды кептіріп, хлорлы кальций құйылған бітеу және жабық шөлмектерде сақтайды (10 литр шөлмекке 100 грамм хлорлы кальций).

-

1

7-8

сақтау үшін 4-6

Кәдімгі қарамала

17

Піскен жемістерді өсіп тұрған ағаштардан жинайды

Жемістерді күн көзінде желдетілетін орында немесе бүркептіргіште 30-35^оС температурада кептіреді; тұқым тазалау машинасында немесе үгіткіште не жеңіл таяқпен брезентке сабалау арқылы қолмен өңдейді. Тұқымды қоспалардан електе тазалайды.

20-25

Қағаз қаптарда, үлкен партияларын -жәшіктерде, қоймаларда

4-5

11-12

Кәдімгі алмұрт

18

Жемісті әбден піскен кезінде соң өсіп тұрған ағаштардан жинайды.

Шағын тұқым партияларын дайындағанда жемісті ағаш ыдыста езеді немесе електе жонады.

Әдетте тұқымды 2 рет жуып, шүберек тартылған рамада қалыңдығын 1 сантиметрге дейін етіп жайып кептіреді, сұрыптайды және сорттайды. Тұқымды сорттап алудың құрғақ тәсілінде қолданады: жемісті ұсақ бөліктерге кесіп, күн көзіне кептіреді және ұсақталған массаны үгітіп, електеп өткізеді. Тұқымның үлкен партияларын бір мезгілде шырындар немесе пюре алумен (ыстық әдіспен емес) әзірлейді.

0,8-1,0

Ұзақ сақтау үшін бітеу және жабық шыны шөлмектерде.

Таза қаптарда (көктемге дейін қыста сақтау үшін) сақтауға жол беріледі.

2-3

10

Дерен: ақ, қою қызыл немесе сәнтал

19

Жемісті толық піскен кезінде бұтадан қолмен үзіп алу немесе жерге сілкілеу арқылы жинайды.

Жемісті електен өткізеді немесе жеміс қырғышта өңдейді.

Тұқымды жеміс жұмсағынан сумен жуып ажыратады, қалыңдығын 2-3 сантиметр етіп елекке жайып кептіреді және сұрыптайды.

Ақ дерен – 10-15;

қою қызыл дерен – 10-25

Таза қаптарда, жәшіктерде, қоймаларда

1-2

10-12

Емен: қызыл, жартас

20

Жаңғағын жерге жаппай түскен кезде сол бір учаскеде жинауды 3-5 күннен кейін қайталап, бірнеше рет жинайды. Алдымен ауру, зақымданған жаңғақтар түсетінін ескеру керек

Жиналған жаңғақтарды 15 сантиметрге дейін қалыңдықта жайып және ағаш күрекпен араластырып, аздап кептіреді. Содан соң оларды ірі және ұсақ қоқыстардан тазартады. Траншеяларға қысқы сақтауға салғанға дейін ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 60-70% жерлерде (жертөлелер, ұралар) сақтайды.

90-95

Қысқа сақтауды: траншеяларда; қарда;

жаңғақ сақтау қоймаларында; типтік қоймаларда

Жиналған жылдан кейінгі көктемге дейін

2

мүлдем құрғақ массасынан 55-60

-

Ұшқат: Маака; кәдімгі; татар

21

Жидектерді бұтақтардан қолмен үзіп алу арқылы қолмен жинайды

Жемісті електе, жеміс қырғышта, тұқым тазалау машиналарында езеді, ағаш ыдыста мыжиды.

Тұқымды жеміс жұмсағынан сумен шаю арқылы ажыратады, шүберек тартылған рамада 1-1,5 сантиметр қалыңдықта жайып кептіреді және сұрыптайды

3-9

Ұзақ сақтау үшін сиымдылығы 25 литрге дейін оқшау ыдыста. Қысқа мерзімді сақтау кезінде жәшіктерде және таза қаптарда

2

Ұшқаты: татар - 10-12;

кәдімгі - 8;

маака - 8-10

Ақ күміс тал, тал

22

Сырғаларды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзу немесе секатормен кесу арқылы жинайды. Жинауға алғашқы қорапшалар ашылып, мақтасы шыға бастаған кезде кіріседі.

Дайындалған сырғаларды құрғақ, желдетілетін жерлерге 2-3 сырғаны толық піскенге дейін қояды. Қорапшаның басым бөлігі ашылып, мақтасы шыққанда 2-3 күнтізбелік күннен кейін сырғаларды тұқым тазарту машиналарында өңдейді немесе тесіктері 2х2, ал содан соң 1х1,5 миллиметр металл торлардан өткізіп өңдеп, бұл тәсілді 2-3 рет қайталайды. Тұқымды таяудағы 15-20 күнтізбелік күн ішінде себу мүмкін болмаған жағдайда тұқымды 5-6 сағат бойы бөлме температурасында 6-7 % ылғалдылыққа дейін кептіреді.

2-10, орташа есеппен 4,5-5

Бітеу және жабық шөлмектерде. Хлорлы кальций немесе өшірілмеген әгі бар эксикаторларда

1 жылға дейін

6-7

Кәдімгі шәңгім

23

Толық піскен жемістерді бұтақтарды үзіп, қолмен жинайды

Жемістерді жеміс қырғыштарда өңдейді, електен өткізеді немесе ағаш ыдыста езеді. Тұқымын (сүйегін) жеміс жұмсағынан сумен шайып ажыратып алады, електерде 1,5-2 сантиметр қалыңдықта жайып, кептіреді және сұрыптайды.

8-10

Бітеу және жабық шөлмектерде, күбілерде. Уақытша сақтаған кезде - жәшіктерде және қаптарда

2

8-10

Ағаш тәріздес қараған және сары қараған

24

Жемістерді олар жарылмай тұрып бұтақтарын ұзындығы 0,5 метрлік таяқпен ұрып төселген төсенішке түсіреді немесе қолмен үзіп жинайды

Бұршақтарды төсенішке 4-6 сантиметр қалыңдықта жайып, желдетілетін жерде кептіреді (күн көзінде емес) және барлық бұршақ ашылғанша тырмамен араластырады. Жеміс жарылған кезде тұқым сырт жаққа шашырап кетпес үшін жемісті ұсақ тормен жабады. Тұқымдарды қоспалардан желдеткіште тазалайды.

15-20

Ұзақ сақтау үшін бітеу және жабық ыдыс қолданылады. Жәшіктерде және қоймаларда. Жинаған соң бірінші көктемге дейін қағаз қаптарда сақтауға болады.

3-4

11-12

Кәдімгі сәнағаш

25

Жемісін өсіп тұрған ағаштардан әбден піскен кезде қолмен үзіп және секатормен кесіп жинайды

Жемістерді аздап кептіреді және тұқым алу үшін машинада өңдейді немесе електен өткізеді және сұрыптайды

22-25

Жәшіктерде, қоймаларда, қаптарда

2-3

-

Үйеңкі: ақ; далалық; сүйір жапырақты

26

Өсіп тұрған ағаштардан әбден піскен кезінде жиналады. Қанаттары қолмен үзіледі немесе секатормен және бұтақ кескіштермен кесіледі, төселген төсенішке немесе алдын ала қоқыстан тазартылған алаңға сілкілеп жерге түсіріп, жемістерді жинап үйеді.

Жемістерді сағағынан, ұсақ бұтақтардан, жапырақтардан және басқа қоспалардан қолмен тазартады немесе 5-10 сантиметр қалыңдықта жайып қойып електерде кептіреді. Тұқым көлемін азайту мен себу ыңғайлы болуы үшін жемісті тұқым тазарту машиналарында немесе ауыл шаруашылық молотилкаларында қанатсыздандырып, кейіннен сұрыптауға болады.

70-90

Жәшіктерде, себеттерде (жеміс қабаты 50 сантиметрден аспауға тиіс), қағаз қаптарда

1

10-12

Кәдімгі ат талшын

27

Жемістерін олар жаппай түсе бастаған кезде алғашқы үсіктерден кейін жерден жинап алады.

Қорапшаларды құрғақ, қопсытылған, мүмкіндігінше құмайт топырақты жерге бастырма астына 8-10 сантиметр қалыңдықта жайып, мезгіл-мезгіл аударыстырып, аздап кептіреді. Барлық қорапшалар ашылып, тұқымдарды босатқанша кептіреді.

90-95

Аздап дымқыл құм салынған жәшіктерде ұраларда немесе траншеяларда

Жиналған жылдан кейінгі алғашқы көктемге дейін

14

Жөке: ірі жапырақты; ұсақ жапырақты немесе жүрек тәріздес

28

Жемістерін өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп немесе бұтақшаларды гүлшоғырымен бірге кесіп жинайды; төселген төсенішке немесе қыста қар үстіне сырықпен түсіреді

Жемістерді сағағынан, гүлінен және тағы басқа қоспалардан қапты толтырмай салып қолмен сілкіп тазалайды, 5-10 сантиметр қалыңдықта жайып қойып кептіреді және тұқымды сұрыптайды. Күзгі себуді жаңадан жиналған, кептірілмеген тұқымдармен жүргізеді.

Жөке:

ірі жапырақты – 70; ұсақ жапырақты – 50-90

Бітеу және жабық шыны шөлмектерде, металл және полиэтилен күбілерде

2-3

10-12

Жіңішке жапырақты жиде

29

Жемістерін ағаштардан және бұталардан қолмен үзіп жинайды

Сүйегін бөліп алу үшін жемісті жеміс қырқышта немесе електе өңдейді, сүйекті сумен шаяды, 2,5-3 сантиметр қалыңдықта жайып електе кептіреді. Жемістің үлкен партияларын сүйекті бөліп алу үшін молотилкаларда өңдейді.

30-45

Таза

3-4

12

Қарашайыр шырғанақ

30

Жемісті күзде төселген төсенішке түсіріп (қысқы дайындау кезінде каротин мен С витаминін жоғалтпас үшін) немесе қыста мұздап қатып қалған күйінде бұтағын кесіп жинап, оларды жабық лашықтарға үйіп қояды.

Мұздатылған жемісті бұтақтарынан ажыратады, содан кейін сұрыптап, қоспалардан тазартады. Тек тұқымдар (сүйектер) дайындау кезінде жемістерді жеміс қырғышта өңдейді, ағаш ыдыста езеді, електен өткізіп, кейіннен сумен шаяды. Шырынын алу кезінде жемісті преспен қысады және сүйегін жоғарыда айтылған тәсілмен бөліп алады, жуылған тұқымды 1-1,5 сантиметр қалыңдықта жайып, кептіреді және сұрыптайды.

10

Әдетте бітеу және жабық ыдыста. Таза қаптарда, 50 сантиметрге дейін қабатпен ағаш жәшіктерде сақтауға болады

2

10-14

Жабысқақ немесе қара қандыағаш

31

Бүрлерді өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп, секатормен кесіп немесе төселген төсенішке сырықпен сілкілеп жинайды. Жемістерді қар ерігеннен кейін көктемде су бетінен де жинайды

Бүрлерден жемісті бүр кептіргіште 40-45^оС температурада 1-2 тәулік ішінде немесе жылытылатын үй-жайда 5-6 тәулік бойы бүрлерді 3-5 сантиметр қалыңдықта еденге немесе еденге жайып қойып, күніне 2-3 рет араластыра отырып бөліп алады. Су бетінен жиналған жемістерді жинап алынған соң бірден себеді.

3,5-12 (қазан-қарашада жинау кезінде шығымы неғұрлым жоғары болады)

Бітеу және жабық шөлмектерде

2-3

5-7

Грек жаңғағы

32

Жемісін жерден жинайды. Жемістің түсуін тездету үшін бұтақтарды ұшында ілгіші бар ұзын сырықпен сілкиді.

Жемістерді жеміс жұмсағынан жаңғақ тазалайтын машиналарда немесе қолмен тазартады.

Қоспалардан толық тазарту үшін жаңғақты күбілерде, бөшкелерде, үлкен ағаш ыдыстарда сумен шаяды және 5-6 сантиметр қалыңдықта елекке жайып қойып не биіктігі 1 метр және ені 0,8 метр дейін сырғымалы екі қақпақты тоқылған қораптарда бастырма астында немесе сарайда 3-5 күнтізбелік күн бойы кептіреді.

70-80

Салқын үй-жайларда жәшіктерде немесе көлемі бойынша 1:3 пропорцияда таза құм қоспасы мен траншеяларда

1

11-12

Көктерек

33

Сырғаларды кесілген немесе өсіп тұрған ағаштардан оларды үзіп жинайды.

Тұқым бірнеше күн ішінде сыртқа шығады.

Жинауға алғашқы қорапшалар жарылып ашыла бастаған кезде кіріседі.

Жемістерді өсіп тұрған ағаштардан пісуіне қарай бұтақтардан үзіп, қолмен жинайды.

Тұқымның пісуі үшін сырғаларды құрғақ, желдетілетін үй-жайларда сөрелерде, еденге төселген брезентке, фанер тақтайшаларға 2-4 сантиметр қалыңдықта жайып, мезгіл-мезгіл араластырып отырады. Қорапшалардың басым бөлігі ашылатын 1-2 күнтізбелік күннен соң тұқымды бөліп алып, сырғаларды тесіктері 1-1,5х1-1,5 миллиметр електен өткізеді, одан көктеректің тұқымы өтуге тиіс. Бұдан кейін мақталы қорапшалардың ұсақталған бөліктерін 3-4 сағат бойы қайта кептіріп, електен өткізеді. Жемістерді өңдеу орнына жәшіктермен және себеттермен әкеледі. Сүйектерін жиналғаннан кейін 1-2 күнтізбелік күн ішінде жемістерді қолмен кесіп ажыратып алады, суға шаяды, 5 сантиметрге жуық қалыңдықпен електерде кептіреді және сұрыптайды.

10-35

Жиналып, тазартылғаннан кейін бірден себілмеген тұқымдар салқын үй-жайларда сақталады:

а) бітеу және жабық шөлмектерде;

б) хлорлы кальцийі немесе өшірілмеген әгі бар эксикаторларда.

Таза қаптарда, жәшіктерде және қоймаларда

-

-

1 жылға дейін

1-2

5-6

5-6

-

10-12

Раушан: тікенді; қоңыр; қоқыр; итраушан

34

Жемістерді бұталар бұтақтарынан қолмен үзіп жинайды

Жемістерді жеміс қырғыштарда іреді және сұрыптайды немесе тұқым тазалайтын машиналарда өңдейді. Шағын партияларды електен өткізеді, ағаш күбілерде езеді. Тұқымды жұмсағынан сумен шаяды, 1,5-2 сантиметр қалыңдықта жайып, електе кептіреді.

Раушан:

ит – 15-20;

тікенді - 10;

қоқыр - 5-15;

қоңыр – 40-50

Таза қаптарда, жәшіктерде және қоймаларда (сандықтарда)

2

10-12

Тянь-шань сібірі кәдімгі метені

35

Жемісі бар бұтақтарды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп алады, әбден піскен кезінде төселген төсенішке секатормен немесе бұтақ кескішпен кесіп түсіреді.

Жиналған жемістерді қоспалардан тазартады және тұқым тазалау машиналарында, жеміс қырғышта өңдейді немесе електен қолмен өткізеді. Еттартқыштарды пайдалануға болады. Тұқымды жеміс жұмсағынан сумен шайып тазартады, шүберек тартылған рамаға қалыңдығын 0,5-1 сантиметр етіп жайып кептіреді және сұрыптайды.

3

Ыдыстың негізгі түрі бітеу және жабық шөлмектер, құтылар. Таза қаптарда сақтауға болады

2

9-10

Сексеуіл: ақ, құмды, қара

36

Жемісті олар қоңыр түске бояла салысымен және желді ауа райында шашылып қалмауы үшін айтарлықтай шұғыл түрде жинайды. Қанаттарын төсенішке немесе себеттерге қолмен түсіреді.

Тұқымды төсеніште күн көзінде 1-2 күнтізбелік күн бойы 6-7% ылғалдыққа дейін 10 сантиметр қалыңдықта жайып кептіреді және сағат сайын аударыстырып отырады. Түнге қарай жемісті брезентпен жауып қояды.

46

Жақсы желдетілетін қоймалардағы сөрелерде 50 сантиметрден аспайтын қабатпен сақтап, аптасына 1-2 рет аударыстырып отырады

Көктемге себуге дейін

6-7

Былғары жалқын

37

Жемісін пісе салысымен қысқа мерзім ішінде сыпырғыштарды сілкілеп немесе оларды үзіп төселген төсенішке лақтырып жинайды.

Сыпырғыштары брезентке жайып аздап кептіреді және ауылшаруашылық ұнтақтағышта ұнтақтайды, шағын мөлшерде дайындағанда қолмен өңдейді. Тұқымды сұрыптайды. Бос тұқым көп мөлшерде болған жағдайда оларды сумен шаяды, ал толық дәнді тұқымды кептіреді.

15-45

Бітеу және жабық шөлмектерде

2

10

Қара өрік: үй; алша; тікенді; терн

38

Жемісті пісуіне қарай бұтақтардан үзіп қолмен жинайды

Сүйекті жемістен сүйек шығаратын машинамен ажыратады. Шағын мөлшерде болған кезде жемісті қолмен өңдейді немесе жеміс қырғышта өңдейді, ағаш ыдыста езеді. Содан кейін сүйекті сумен шаяды, 3-5 сантиметр қалыңдықта жайып кептіреді және сұрыптайды. Тұқымның үлкен партияларын жемісті өңдеу кезінде ілеспе өнім-пюре, шырындар алып (ыстық әдіспен емес) дайындайды.

Қара өрік:

үйі – 5-10;

тікенді – 88-15;

алша – 8-10

Салқын жерде таза:

қаптарда;

жәшіктерде;

қоймаларда

1-2

2

2

11

10-12

9-10

Қарақат: қызыл; қара

39

Жидекті бұтақтардан қолмен үзіп немесе төселген төсенішке сілку арқылы жинайды.

Жидектерді ағаш ыдыста өңдейді немесе електен өткізеді. Тұқымды ағаш ыдыста сумен шайып, қалқып шыққан жұмсағы мен бос тұқымды алып тастайды. Жемісті шырын алу үшін пайдаланған кезде жидекті преспен қысып, алынған сөлді сумен араластырады және тұқымды сумен шаяды. Жуып шайылған тұқымды шүберек тартылған рамаға 0,5-1 сантиметр қалыңдықта жайып кептіреді және сұрыптайды.

Қарақат:

қызыл - 3-6;

қара - 2-4

Негізгі ыдыс түрі - бітеу және жабық шыны шөлмектер. Таза қаптарда сақтауға болады

2

10-14

Сорақ: Палецкий; қара-черкез (Палецки черкез); Рихтер, геок черкез (Рихтер черкез)

40

Қанатты жемістерді төселген төсенішке сілку арқылы қолмен жинайды. Жеміс жинау үшін бұтақтарды сындыруға тыйым салынады.

Жемістерді 2-4 күнтізбелік күн бойы желдетілетін, қараңғы жерде қалыңдығын 10 сантиметрге дейін етіп жайып, сағат сайын араластыра отырып кептіреді, түнге қарай жемісті брезентпен жауып қояды. Құрғатылған жемісті електен өткізіп, қоспалардан тазартады және сұрыптайды

Құрғақ, жақсы желдетілетін үй-жайларда сөрелерде 50 сантиметрге дейін қалыңдықпен жайып, аптасына 1-2 рет аударыстырады

Жиналған жылдан кейінгі көктемге дейін

6-7

Терек: ақ немесе күміс; қара немесе осокорь

41

Сырғаларды өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп алады, жинайды. Жинауға қорапшалар ашылып, ауада бірінші ұшпалар пайда бола бастаған кезде кіріседі.

Сырғалар толық пісу үшін оларды құрғақ желдетілетін үй-жайда брезентке немесе фанер тақтайшалардың бетіне 2-3 сырға қабатпен жаяды. 2-3 күннен кейін қорапшалардың көпшілік бөлігі ашылып, ұшпалар бөле бастаған кезде сырғаларды тұқым алу үшін тұқым тазалайтын машиналарда немесе (машиналар болмаған кезде) тесігі 2х2 миллиметр темір електерде қолмен үгітеді. Ақ теректің сырғаларын електе 1 рет, қара теректің сырғаларын - бірінші өңдеуден кейін бір күн бойы ауада кептіріп, екінші рет өңдейді.

ақ терек

- 4-11;

қара терек -

3,5-12

Тұқымды жинағаннан кейін себу мүмкін болмаса, оны хлорлы кальций немесе өшірілмеген әгі бар эксикаторларда 7-8 % ылғалдылыққа дейін кептіріп, бітеу және жабық шөлмектерде сақтайды

1 дейін

7-8

Жапон хеномелесі немесе жапон айвасы

42

Жемісін әбден піскен кезінде бұтақтарынан қолмен үзіп жинайды

Жемісін жеміс қырғышта ұсақтайды немесе қолмен електе үгітеді. Тұқымын жұмсағынан жуып шайып, 1,5-2 сантиметр қалыңдықпен жайып, електе кептіреді және сұрыптайды.

0,7

Бітеу және жабық шөлмектерде

2

11

Тұт ағашы; ақ, қара тұт, шовтун

43

Жеміс шоғыры төселген төсенішке бір үйлі немесе аталықпен қатар өсіп тұрған аналық ағаштан сілкіп түсіреді.

Жеміс бір мезгілде піспейтіндіктен жеміс жинауды бір ағаштан бірнеше рет жүргізеді.

Жеміс шоғырын жиналған күні өңдейді. Тұқымын алу үшін жемісті преспен қысады (шырынын пайдаланып) немесе жартылай толтырылған қаптарда қолмен езіп, електен өткізеді. Електен өткен тұқымды бірнеше рет сумен жуып шаяды және шүберек тартылған рамаға 0,5 сантиметр қалыңдықпен жайып, әрбір 3-4 сағат сайын араластырып көлеңкеде (бастырма астында) кептіреді. Тұқымдар сусымалы болған кезде олардың қалыңдығын 2-3 сантиметрге дейін көбейтеді. Кептіруді үлгілерді әрбір 2-3 күнтізбелік күн сайын өлшеп, тұрақты массаға дейін жүргізеді, содан соң тұқымды сұрыптайды.

2,5

Салқын жерде бітеу және жабық шыны шөлмектерде

3

8-10

Алма: үй немесе мәдени; орман; паллас; сібір; қытай; жидекті

44

Жемісін әбден піскен кезінде өсіп тұрған ағаштардан ілмегі бар ұзын сырықпен сілкіп жинайды.

Ілеспе өнімді пайдаланбай тұқым дайындау кезінде жемісті жеміс ұнтақтағыштарда, жеміс қырғыштарда ұсақтайды, машина болмаған кезде електе жонады немесе ағаш ыдыста езеді. Ұсақталған массадан тұқымды сумен жуып шаяды, шүберек тартылған рамада 1 сантиметр қалыңдықпен жайып кептіреді және сұрыптайды. Тұқымның шағын партияларын дайындау кезінде сондай-ақ өңдеудің құрғақ тәсілін қолданады. Тұқымның үлкен партияларын жемістен пюре немесе шырын алу арқылы (ыстық әдіспен емес) дайындайды.

Алма:

үй – 0,2-0,6;

орман –

0,4-1,0;

сібір –

2,5-5,0;

Қараөрік-жапырақты

жидекті - 1-4

Салқын жерде; бітеу және жабық шыны шөлмектерде. Оларда да хлорлы кальций болады

2

3

8-10

Шаған: үшір, немесе жасыл; кәдімгі пенсильван, соғды

45

Жемістерін өсіп тұрған ағаштардан қолмен үзіп алып немесе секаторлармен, бұтақкескіштермен кесіп жинайды; төселген төсенішке немесе қоқыстан тазаланған алаңқайға сілкіп жинап, үйіп қояды. Күзгі немесе көктемгі себу үшін тұқымды сәл піспей тұрған күйінде (қанаттары қоңыр түске бояла бастағанда) жинаған жақсы

Жемістерді сағағынан, ұсақ бұтақтан, жапырақтан және басқа қоспалардан қолмен тазалайды, қалыңдығын 5-10 сантиметр етіп жайып кептіреді. Тұқымның көлемін азайту үшін және себуге ыңғайлы болу үшін жемісті тұқым тазалайтын машиналарда немесе ауылшаруашылық ұнтақтағышта қанатсыздандырып, тұқымды қоспалардан сұрыптайды.

Шаған:

кәдімгі –

75-85;

соғды –

75-80;

маньчжур – 80;

пенсильван және жасыл -

65-95

50 сантиметрден аспайтын жеміс қабатымен жәшіктерде, себеттерде, қағаз қапшықтарда.

2

10-12

р/с

№

Тұқымның түр атауы

Орман тұқымының өнім берген жылы

Орман тұқымдарын дайындау мақсаты (өз қажеті, өткізу және басқалар)

Орман тұқымы партиясының нөмірі

Орман тұқымы партиясының массасы, килограмм

1

2

3

4

5

6

Ыдыс түрі және орындардың әр орман тұқымы партиясы бойынша нөмірі

Паспорт нөмірі және көшірмесінің берілген күні

Дайындау орны (орман тұқымдары қайдан және қашан алынды)

Орташа үлгінің массасы, грамм

Орман тұқымдарына қанша рет анализ жасалады

Орман тұқымы сапасы туралы соңғы құжаттың нөмірі және күні мен осы құжатты берген мамандандырылған ұйымның атауы

7

8

9

10

11

12

Р/с №

Жұмыстардың атауы

Жұмыстар жүргізудің ерекшеліктері

1

2

3

1.

Орман тұқымдарының партияларын қалыптастыру

Партия біртекті орман тұқымдарынан:

 1) түрі немесе түр алуандығы;

 2) өсетін орнының жағдайлары;

 3) жас топтары (жас балауса, орта жастағы, пісуге жақын, пісіп жетілген);

 4) селекциялық санаттары (сортты, жақсартылған, қалыпты);

 5) екпелердің шығу тегі (табиғи, жасанды);

 6) тұқымды жинау, өңдеу, сақтау тәсілі;

 7) түр-түсі, жылтырлығы, иісі және дымқалдану дәрежесі бойынша қалыптастырылады.

 Белгілі бір түр орман тұқымдарының әртүрлі партияларын, оның ішінде массасы бойынша шағын партияларын араластыруға болмайды.

2.

Орман тұқымдарының үлгілерін сұрыптау

Үлгі сұрыптау ағаштың түріне және орман тұқымдарының партияларын сақтау жағдайларына байланысты арнайы сүңгілермен (конус, дорба, цилиндр пішінді) немесе қолмен жүргізіледі:

 1) үюлі күйінде сақтаулы ұсақ және орташа тұқымдар үшін үлгілер сұрыптау әр қабаттың бес түрлі жерінен (жоғарғы - тереңдігі 10 сантиметр, орташа - үйінді биіктігінің тең жартысы, төменгі - еденнен) жүргізіледі, яғни 15 үлгіден кем болмауы керек;

 2) ірі тұқымдар үшін (жаңғақтар, сүйекті жемістер және басқалары) - әр қабаттың он түрлі жерінен 3 үлгіден алады;

 3) қаптарда (10 қапқа дейін) сақтаулы сусымалы тұқымдар үшін әр қаптан жоғарғы, орта, төменгі қабаттан бір-бірден кемінде үш үлгі, 10 қаптан көп болған жағдайда - алынған үлгінің тереңдігін алмастыра отырып, әр қаптан бір-бір үлгіден алады;

 4) шыны шөлмектерде, темір ыдыстарда, жәшіктерде және басқа да ыдыстарда сақтаулы тұқым партияларынан сүңгілермен немесе қолмен үлгі сұрыптап алу мүмкін болмаған жағдайда тұқымды тегіс жерге төгеді, араластырады, тегістейді және әр ыдыстың тұқымы төгілген жердің әр тұсынан қолмен кемінде бес үлгі сұрыптап алады.

 Сұрыптап алынған орман тұқымдар үлгілерін (жеке-жеке) тегіс жерге төгеді, мұқият қарап шығып, партияның біртектілігін анықтау үшін қоқыстануы, иісі, түр-түсі, жылтырлығы және басқа да белгілері бойынша салыстырады. Жекелеген үлгілердің күрт айырмашылықтары болмаған жағдайда оларды бастапқы үлгі етіп біріктіреді, оның массасы орман тұқымдарының орташа үлгісінің он мәрте массасына сәйкес келеді.

 Бастапқы үлгіден орман тұқымдары партиясының сапасын анықтау үшін бір орташа үлгіні бөліп алады.

3.

Орман тұқымдарының орташа үлгісін бөліп алу

Орман тұқымдарының орташа үлгісін бөліп алу үшін бастапқы үлгіні тегіс жерге төгеді, араластырады, ұсақ орман тұқымдары үшін қалыңдығы 3 сантиметр дейін және ірі орман тұқымдар үшін 10 сантиметрден астам шаршы түрінде тегістейді, содан соң диагоналдары бойынша 4 үшбұрышқа бөледі. Екі қарама-қарсы орналасқан үшбұрыштан орман тұқымы алып тасталынады, ал қалғанын біріктіріп, келесі бөлу үшін қайтадан шаршы түрінде тегістейді. Бөлуді белгіленген массаның орташа үлгісін алғанға дейін жүргізеді.

 Орман тұқымдарының сұрыптап алынған орташа үлгісін алдын ала суға қайнатып дезинфекцияланған тығыз матадан тігілген таза дорбаға салады, кендір жіппен байлап, орман тұқымы сапасын анықтау үшін паспортын, заттаңбасын және орташа үлгілер сұрыптау актісін қосып, уәкілетті органның мамандандырылған ұйымына жөнелтеді.

 Қалыптастырылған партиялардан орман тұқымдарының орташа үлгілерінің дұрыс сұрыпталуына бақылау жасау мақсатында бақылау үлгілері сұрыптап алынады, оларды талдау нәтижелері бойынша орман тұқымдарын дайындаушыға оң жақтағы жоғарғы бұрышында "Мемлекеттік бақылау" деген белгісі бар орман тұқымы сапасы туралы тиісті құжат беріледі, ал бұдан бұрын берілген орман тұқымы сапасы туралы құжаттар мемлекеттік бақылау үлгілерінің сұрыпталуымен бір мезгілде алып қойылады.

4.

Орман тұқымдарының ылғалдылығын анықтау үшін үлгілер құрау

Орман тұқымдарының ылғалдылығын анықтау үшін үлгіні бастапқы үлгі орман тұқымының қалдығынан дәл осылай құрайды.

 Сұрыптап алынған үлгіні таза, құрғақ ыдысқа салады, оны орман тұқымдары әбден толтырылғаннан кейін аузын тығынмен нығыздап жабады да, сүргіш, балауыз немесе парафин құяды. Орман тұқымдарының орташа үлгісін ылғал өткізбейтін пленкадан жасалған сыйымдылығы кемінде 0,5 дециметр³ қапқа салуға болады, қаптың жиектері онда барынша аз ауа қалдыра отырып, ыстық әдіспен жабылады немесе мықтап байланады, содан кейін дәл осындай екінші қапқа салынып, ауызы тығыз байлап тасталады. Заттаңбаның бір данасы ыдыстың немесе қаптың ішіне салынады, екіншісін сыртына желімдейді.