Ескерту. Күші жойылды - ҚР Ішкі істер министрінің 02.04.2013 N 217 (алғаш жарияланғаннан кейін он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енеді) бұйрығымен.

      "Жол жүрісі қауіпсіздігі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 7-бабын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 22 маусымдағы N 607 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі туралы ереженің 12-тармағын басшылыққа ала отырып,  БҰЙЫРАМЫН:
      1. Қоса беріліп отырған Көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау ережесі бекітілсін.
      2. Астана, Алматы қалаларының, облыстардың Ішкі істер департаменттерінің бастықтары осы бұйрықты жол полициясы қызметкерлерінің зерделеуін және орындауын қамтамасыз етсін.
      3. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Жол полициясы комитеті осы бұйрықты мемлекеттік тіркеуден өткізу үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігіне жіберсін және мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін оның ресми жариялануын қамтамасыз етсін.
      4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Ішкі істер вице-министрі Қ.Б.Өскенбаевқа және Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Жол полициясы комитетіне жүктелсін.
      5. Осы бұйрық ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Министр

Қазақстан Республикасы 
Ішкі істер министрінің 
2006 жылғы 10 шiлдедегі 
N 341 бұйрығымен бекітілген

Көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау
ережелері

      Ескерту. Барлық мәтіндегі "білім беру ұйымдарында", "білім беру ұйымы", "білім беру ұйымдары", "білім беру ұйымының" сөздері сәйкес "оқу ұйымдарында", "оқу ұйымы", "оқу ұйымдары", "оқу ұйымының" сөздеріне ауыстырылды - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

1. Жалпы ережелер

      1. Осы Көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау ережелері (бұдан әрі - Ережелер) "Жол жүрісі қауіпсіздігі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына және "Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің мәселелері" туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 22 маусымдағы N 607 қаулысына сәйкес әзірленді және көлік құралдарын жүргізушілерді даярлаудың тәртібі мен мерзімдерін айқындайды.

      2. Ереже ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны мен меншік (бұдан әрі - оқу ұйымы) түріне қарамастан, жүргізуші кадрлар даярлауды және қайта даярлауды жүзеге асыратын барлық жеке және заңды тұлғалар үшін орындауға міндетті болып табылады.
      Ескерту. 2-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

2. Көлік құралдарын жүргізушілерді даярлауды және қайта
даярлауды ұйымдастыру

      3. Көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау, сондай-ақ көлік құралының бір түрінен басқа түрін жүргізу құқығына қайта даярлау "А", "В", "С", "Д", "Е" санаттарындағы көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау бағдарламасына (1-қосымша) сәйкес жүзеге асырылады. Көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау және қайта даярлау мерзімі оқу бағдарламаларының көлеміне қарай екі айдан алты айға дейін бекітіледі.
      Ескерту. 3-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

      4. "А", "В", "С", "Д" және "Е" санаттарындағы көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау денсаулығы белгіленген медициналық көрсетімдерге сәйкес келетін адамдар қатарынан жүзеге асырылады.

      5. Жүргізушілерді даярлау, сондай-ақ бір көлік түрінен басқа көлік құралының түрін жүргізу құқығына қайта даярлау күндізгі немесе кешкі оқыту нысанында жүзеге асырылады. Оқыту бағдарламасын меңгерген адамдар оқу ұйымдарында толық оқыту курсы бойынша қорытынды аттестациядан өтеді және оқыту курсын бітіргені туралы куәлік (2-қосымша) алады.

  3. Оқу процесін ұйымдастыру

      6. Алынып тасталды - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27  N 370(алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен. 

      7. Білім беру процесін ұйымдастыру оқу ұйымы дербес әзірлейтін және бекітетін әрбір пән бойынша оқу жоспарымен және бағдарламаларымен, сондай-ақ көлік құралдарын жүргізушілерді даярлаудың кесте-жоспарымен, сабақ кестелерімен және жүргізуге үйрету кезегінің кестесімен регламенттеледі. Оқыту ұйымы оқушылардың аралық аттестациясын бағалау, оның нысаны, тәртібі және мерзімділігі жүйесін таңдауды дербес жүзеге асырады.

      8. Оқыту ұйымы:
      өз құзыретіне жатқызылған функциялардың орындалуына; 
      көлік құралын жүргізушілерді даярлаудың оқу жоспарына және жоспар-кестесіне сәйкес оқу бағдарламаларының толық көлемде жүзеге асырылуына;
      оқушыларды даярлаудың жоғары сапасына;
      білім беру процесі кезінде оқушылар мен оқу ұйымы қызметкерлерінің өмірі мен денсаулығына;
      оқушылар мен оқу ұйымы қызметкерлерінің құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына жол берілмеуіне; 
      көлік құралдарының техникалық ақаусыз күйде ұсталуына және жүргізуге өндірістік үйрету шеберлерін рейс алдындағы медициналық тексерудің ұйымдастырылуына жауап береді. 

      9. Автомобильдердің техникалық жай-күйін тексеру және рейс алдындағы медициналық тексеруден өткізу жол парағында (3-қосымша) көрсетіледі, ол меншік нысанына қарамастан, оқыту процесінде пайдаланылатын барлық жаттығу көлік құралдарына күн сайын жазылады. 

      10. Оқу ұйымдарына Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасымен қарастырылған тәртіпте оқу процесінің бұзылуына ықпал ету шаралары қолданылады.
      Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

      11. Оқушыларды қабылдау оқуға түсуші арызының (5-қосымша) және білім беру қызметін көрсету туралы шарттың негізінде оқыту ұйымы бойынша бұйрық (4-қосымша) бойынша жүзеге асырылады.

      12. Азаматтарды оқуға қабылдау мынадай құжаттарды ұсынғаннан кейін жүргізіледі:
      1) "А", "В", "С" және "Д" санаттарындағы көлік құралдарын жүргізу құқығына жүргізушілер даярлау үшін: 
      оқуға түсушінің арызы; 
      тиісті көлік құралын жүргізуге жарамдылығы туралы медициналық анықтама;
      3,5 х 4,5 өлшеміндегі фотосуреті;
      жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі;
      2) көлік құралын жүргізу құқығына жүргізушілерді қайта даярлау үшін, жоғарыда көрсетілген құжаттардан басқа - жүргізуші куәлігінің көшірмесі мен жүргізушінің жеке карточкасы; 
      3) "Е" санатындағы көлік құралын жүргізу құқығына жүргізушілерді қайта даярлау үшін жүргізушінің кемінде 12 ай жұмыс өтілін растайтын құжаты қажет;
      4) "Д" санатындағы көлік құралдарын басқару құқығына жүргізушілерді даярлау үшін адам жиырма бір жасқа толу керек, кем дегенде үш жыл жүргізуші өтілі, оның ішінде "С" санатына жататын көлік құралдарын кем дегенде бір жыл басқару өтілі болу қажет.
      Ескерту. 12-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі), 2011.05.08 № 393 (алғаш ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрықтарымен.

      13. Оқушыларды даярлап шығару оқыту ұйымының бұйрығымен (6-қосымша) ресімделеді.

      14. Көлік құралын жүргізушілерді даярлау және қайта даярлау жөніндегі оқу топтарындағы адамдар саны 15-тен 30-ға дейін болады. 

      15. Оқу жоспарлары мен оқыту бағдарламаларының орындалуын бақылауды ұйымдастыру мақсатында сабақ басталғаннан кейін 10 күннен кешіктірмей оқыту ұйымы бекітілген нысандағы оқушылар тізімін (7-қосымша) ұсына отырып, әрбір оқу тобын жол полициясының тіркеу-емтихан бөлімшесінде тіркейді.

      16. Біліктілік емтихандарын қабылдауды ретке келтіру және жүргізуші құқығын алуға үміткерлерді көлік құралдарын жүргізу құқығынан айырылған жүргізушілердің деректер базалары бойынша алдын ала тексеру мақсатында оқу ұйымдары оқу аяқталуға кемінде 30 күн бұрын жол полициясының тіркеу-емтихан бөлімшесіне әрбір оқу тобындағы оқушылар тізімін және оқу аяқталатын күнді көрсете отырып, біліктілік емтихандарын қабылдау туралы тапсырыс жібереді.

      17. Теориялық, практикалық-зертханалық, практикалық және бақылау сабақтары оқытудың негізгі нысандары болып табылады. 
      Әрбір пән бойынша теориялық сабақтар әдетте, күніне екі сағаттан, ал практикалық-зертханалық сабақтар 4-6 сағаттан аспайтындай етіп жоспарлануы керек. Бір күн ішінде автомобиль жүргізуді үйренушіге автотренажерда - бір сағаттан аспайтын, "Колоннада жүру" жаттығуын, сондай-ақ төрт сағат ішінде көзделетін жүк тасымалдаумен байланысты жаттығуларды қоспағанда, жаттығу автомобилінде екі сағаттан аспайтын уақыт үйретуге рұқсат етіледі. 

      18. Теориялық және практикалық-зертханалық оқу сабағының ұзақтығы - 45 минут, тапсырма беру, қорытынды жасау, құжаттама ресімдеу және оқушылар ауысымы уақытын қоса алғанда, автомобиль жүргізу жөніндегі практикалық сабақтардың ұзақтығы - 60 минут. 90 минут ішінде үзіліссіз практикалық-зертханалық сабақ жүргізуге жол беріледі. Оқу уақытының ұзақтығы жұмыс күндері 4 сағаттан, демалыс алдындағы және демалыс күндері - 6 сағаттан аспауға тиіс. 

      19. Теориялық сабақтарды оқытушы, ал автомобиль құрылғылары мен оған техникалық қызмет көрсету бойынша практикалық-зертханалық сабақтарды - өндірістік үйрету шеберімен бірлесіп оқытушы жүргізеді, автомобильді жүргізу бойынша практикалық сабақтарды көлік жүргізуге өндірістік үйрету шебері әрбір оқушымен жеке жүргізеді. Автомобиль құрылғылары мен оған техникалық қызмет көрсету және жол-көлік оқиғасында зардап шеккендерге алғашқы көмек көрсету бойынша практикалық-зертханалық сабақтар бір немесе бірнеше тақырып бойынша тиісті теориялық материалды зерделегеннен кейін бригадалық тәсілмен жүргізіледі. 

      20. Жаңа материалды зерделеу мақсатында теориялық сабақтар оқу тобының құрамымен арнайы жабдықталған кластарда (кабинеттерде) жүргізіледі

      22. Теориялық білімді бекіту және үйренетін техникада жұмыс істеудегі оқушылардың іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыру мақсатында практикалық-зертханалық сабақтар автомобиль құрылғылары мен оған техникалық қызмет көрсету зертханаларында өткізіледі.
      Практикалық-зертханалық сабақтар жалпы, жеке немесе аралас әдіспен өткізілуі мүмкін.
      Жалпы әдіс бойынша оқу тобының барлық оқушылары бірмезгілде бірдей материалдық бөлікпен біркелкі жұмыстар істейді. 
      Жеке әдіс бойынша әрбір оқу тобы сол уақытта басқа оқу топтары орындап жатқан жұмыстан басқа немесе дәл сондай, бірақ материалдық бөліктің басқа үлгілерде жұмыс істейді. 
      Аралас әдіс жалпы және жеке әдістердің түрлі үйлесімдерінен тұрады. 
      Практикалық-зертханалық сабақтарды өткізу әдістерін таңдау сабақ мақсаттары бойынша айқындалады. 
      Практикалық жүргізу сабақтары әрбір оқушымен жеке автотренажерларда (болған жағдайда), автодромдарда (жүргізіп үйренуге арналған алаңдарда) және осы аумаққа қызмет көрсететін жол полициясымен келісілген (кемінде 3 жылда бір рет) жаттығу бағыттарында өткізіледі. 

      23. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 25 қарашадағы N 1650  қаулысымен       бекітілген Қазақстан Республикасының Жол қозғалысы ережелері бойынша сабақтар өткізуді автомобиль жүргізу жөніндегі тиісті жаттығуларды орындау басталғанға дейін жоспарлау керек. 

      24. Әрбір сабақты өткізу үшін оқу ұйымы басшысының жанында сабақ өткізу жоспары болуға тиіс, онда тақырыптың атауы, мақсаттары, оқу сұрақтары, оқу уақытының есебі, көрнекі-оқу құралдары мен оқытудың техникалық құралдарын пайдаланудың тәртібі, оқытушының (өндірістік үйрету шеберінің) және оқушылардың іс-әрекеттері көзделеді.

      25. Көлік жүргізуге өндірістік үйрету шеберінің сабақ өткізу кезінде жүргізуші куәлігі, көлік құралын тіркеу туралы куәлігі, жол парағы, жүргізу кезегінің кестесі, жол полициясымен келісілген жаттығу бағыттарының сызбасы, оқушыны жүргізуге үйретуді есепке алу туралы жеке кітапшасы (8-қосымша) болуға тиіс.

      26. Өткен материалды меңгеру сапасын бақылауды оқытушы (өндірістік үйрету шебері) сабақ өткізу барысында сабақты есепке алу журналына (автокөлік құралдарын жүргізуге үйретуді есепке алу туралы жеке кітапшаға) баға қойып, жүзеге асырады. Теориялық сабақтар кезінде кемінде 3-4 адамнан сабақ сұралуға тиіс, ал практикалық-зертханалық сабақтар барысында әрбір оқушыға баға қойылады.

      27. Оқытушылар мен өндірістік үйрету шеберлерінің сабақ өткізу сапасын бақылауды сабақтарды есепке алу журналдарына жазбалар жасай отырып, оқу ұйымының басшылығы жүзеге асырады.

      28. Оқу материалын меңгеру сапасын анықтау және оқушылардың білімін бағалау үшін қорытынды сабақтар өткізіледі. Қорытынды сабақтар нәтижелері бойынша әрбір оқушының және жалпы оқу тобының қорытынды аттестацияға дайындығы айқындалады. Барлық пәндер бойынша жақсы бағалар алған адамдар қорытынды аттестацияға жіберіледі.

      29. "А" және (немесе) "В" санатындағы көлік құралдары жүргізушілерін даярлау бағдарламаларын өздігінен меңгерген адамдар оқыту ұйымдарында оқудың толық курсы бойынша қорытынды аттестациядан өтеді және оқыту курстарын бітіргені туралы куәлік алады. Оқыту курстарын бітіргені туралы куәлік алған адамдар жол полициясында біліктілік емтихандарын тапсыруға жіберіледі.

      30. Қорытынды аттестацияның мақсаты мен мазмұны оқушыларды даярлаудың мәні мен сапасының оқу бағдарламасы талаптарына сәйкестігін анықтау болып табылады. 

      31. Қорытынды аттестация: 
      автомобиль құрылғылары мен оған техникалық қызмет көрсету; 
      Жол қозғалысы ережелері, қозғалыс қауіпсіздігі мен жол-көлік оқиғасында зардап шеккендерге алғашқы көмек көрсету негіздері; 
      іс жүзінде автомобиль жүргізу бойынша ішкі емтихандар түрінде өткізіледі.

      32. Қорытынды аттестация өткізу үшін оқыту ұйымы басшысының бұйрығымен комиссия төрағасын қоса алғанда, құрамында кемінде үш адам болатын емтихандық комиссия құрылады. Комиссия құрамына келісім бойынша өзге де оқыту ұйымдарының өкілдері мен жол полициясы қызметкерлері енгізіледі. Комиссия төрағасы болып жоғары кәсіптік білімі, автокөлік құралын жүргізуде 2 жыл практикалық жұмыс өтілі бар адам тағайындалады.
      Ескерту. 32-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

      33. Теориялық емтихандарды тапсыра алмаған оқушылар іс жүзінде көлік жүргізу емтиханын тапсыруға жіберілмейді. 

      34. Теориялық емтихан көлік құралын жүргізу құқығын алу үшін біліктілік емтиханын жүргізу сияқты өткізіледі, ал іс жүзінде автомобиль жүргізу емтиханы емтихан хаттамасы толтырылып және практикалық емтиханның бірінші сатысын өткізуге арналған сынақ жаттығуларының кешені жүргізіле отырып, Біліктілік емтихандарын өткізу әдістемесіне сәйкес жүргізіледі (9, 10, 11-қосымшалар). 

      35. Дәйекті себептермен емтихан тапсыра алмаған адамдар оларды кезекті топтармен бірге тапсыруға, ал қанағаттанарлықсыз бағалар алған адамдар қосымша өзіндік дайындықтан кейін, бірақ емтихан өткізілген күннен бастап 5 күн өткен соң қайта емтихан тапсыруға жіберіледі.

      36. Қорытынды аттестация нәтижелері хаттамамен (12-қосымша) ресімделеді, оған емтихандық комиссияның төрағасы, мүшелері, оқыту ұйымының басшысы қол қояды және мөрмен бекітіледі.

      37. Аттестациядан өткен адамдарға белгіленген үлгідегі куәліктер беріледі. 

      38. Көлік құралдары жүргізушілерін даярлау және қайта даярлау бағдарламалары бойынша оқуды бітіргені туралы куәліктер осы көлік құралдарын жүргізуге құқық беретін құжат болып табылмайды, ол көлік құралдарының тиісті санаттарын жүргізу құқығына жүргізуші куәлігін алу үшін біліктілік емтихандарын тапсыру кезінде жол полициясының тіркеу-емтихан бөлімшесіне ұсынылады. 

      39. Куәлік жоғалған жағдайда оқу ұйымы жеке арыз және емтихандық комиссияның хаттамасы негізінде "Дубликат" береді. Арыз берілген сәттен бастап бір жұмыс күн ішінде.
      Ескерту. 39-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

      40. Оқуды бітіргені туралы куәліктер мен тыңдалған курс туралы анықтамалар қатаң есептегі құжаттар болып табылады, олардың сериясы және баспаханалық реттік нөмірі болады. Оқу бітіргені туралы куәліктің жарамдылық мерзімі жүргізуші куәлігін алған кезде аяқталады.
      Ескерту. 40-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

      41. Оқу ұйымдарының құжаттарының сақталуы және жойылуы «Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасаудың және құжаттаманы басқарудың үлгілік ережелерін, Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың қызметінде жасалатын үлгілік құжаттардың тізбесін сақтау мерзімдерін көрсете отырып бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрінің міндетін атқарушының 2009 жылғы 25 қыркүйектегі № 128 бұйрығына (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу реестрінде № 5834 тіркелген) сәйкес жүзеге асырылады.
      Ескерту. 41-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Ішкі істер министрінің 2010.08.27 N 370 (алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткеннен соң қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

  4. Көлік құралдарын жүргізушілерді даярлауға және
қайта даярлауға басшылық жасау

      42. Көлік құралдарын жүргізушілерді даярлаудың және қайта даярлаудың ұйымдастырылуын бақылауды аумақтық жол полициясы бөлімшелері жүзеге асырады.

      43. Жол полициясы қызмет көрсететін аумағында көлік құралдарын жүргізушілерді даярлайтын және қайта даярлауды жүзеге асыратын оқыту мекемелерін есепке алады, біліктілік емтихандарын өткізу барысында даярлау мен қайта даярлау сапасын анықтайды. Оқушылардың нашар теориялық немесе практикалық даярлығы анықталған жағдайда оқыту ұйымының басшылығына қажетті шаралар қабылдау үшін ескерту жолдайды. Егер оқыту ұйымы жол полициясының ескертуіне ден қоймай, емтихандарға теориялық білімі төмен және практикалық жүргізу машығы нашар оқушыларды жіберуді жалғастырса (біліктілік емтихандарын тапсыру проценті бастапқыда біліктілік емтиханына жіберілген адамдардың жалпы санының кемінде 20%-ін құрайды), онда осы оқыту ұйымы бойынша оқу топтарын тіркеуді тоқтата тұру жолымен бұл ұйымның қызметі шектеліп, осы ұйым туралы мәліметтер міндетті түрде бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады. 

      44. Оқыту ұйымына тікелей басшылық жасау басшыға (директорға, бастыққа) жүктеледі. Басшы оқыту ұйымының оқу жоспарлары мен бағдарламаларын орындауына, оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруға, қаржы-шаруашылық қызметіне және еңбектің қорғалуына толық жауап береді.

  5. Оқу-материалдық база

      45. Оқу жоспарлары мен бағдарламаларын іске асыру, көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау және қайта даярлаудың жоғары сапасын қамтамасыз ету мақсатында оқыту ұйымында:
      қазіргі заманғы оқу-зертханалық жабдықтармен, оқытудың техникалық құралдарымен, оқу және көрнекі құралдармен жарақталған оқу кластары (кабинеттері) мен зертханалары;
      автодромы (жүргізіп үйренуге арналған алаңы);
      жаттығу көлік құралдары болуға тиіс. 

      46. Әртүрлі санаттағы жүргізушілер даярлауды жүзеге асыратын оқыту ұйымының жанында:
      әдістемелік кабинет;
      көлік құралдарының құрылғылары класы;
      көлік құралдарын пайдалану класы;
      Жол қозғалысы ережелері класы;
      қозғалыс қауіпсіздігі класы;
      медициналық дайындық класы;
      еңбекті қорғау класы;
      көлік құралдарының құрылғылары жөніндегі зертхана;
      көлік құралдарына техникалық қызмет көрсету жөніндегі зертхана;
      автотренажерлар класы;
      автодром (жүргізіп үйренуге арналған алаң);
      жаттығу көлік құралдары болуға тиіс.

      47. Оқу кластарының, зертханалардың құрамы, саны және мазмұны тиісті оқу жоспарлары мен бағдарламаларының талаптарына сәйкес айқындалады. 

      48. Аудиториялық қор жеткілікті болған жағдайда көлік құралдарының санаттары бойынша да, бағдарламалардың жекелеген бөлімдері бойынша да мамандандырылған құрылғылар кластары мен техникалық қызмет көрсету кластары ашылуы мүмкін. Аудиториялық қор жеткіліксіз болған жағдайда құрылғылар класы көлік құралдарын пайдалану класымен және еңбекті қорғау класымен біріктірілуі, ал Жол қозғалысы ережелері класы қозғалыс қауіпсіздігі және медициналық дайындық класымен біріктірілуі мүмкін.

      49. "А" және "В" санаттарындағы көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау кезінде құрылғылар мен техникалық қызмет көрсету, Жол қозғалысы ережелері, қозғалыс қауіпсіздігі және медициналық дайындық кластарын біріктіруге жол беріледі.

      50. Автомобиль құрылғылары және оған техникалық қызмет көрсету жөніндегі теориялық оқыту кластарын практикалық сабақтар зертханаларымен біріктіруге жол берілмейді. 

      51. Автотренажерлар болмаған жағдайда жүргізуге үйрету автомобильдерде ғана жүргізіледі. 

      52. Теориялық сабақ өткізуге арналған кластарда (кабинеттерде) оқытушының жұмыс орны (кафедра), класс тақтасы, бірмезгілде 30 адамға дейін отыра алатын үстелдер мен орындықтар және жекелеген бөлшектерді көрсетуге арналған шолу үстелі болуға тиіс. 

      53. Оқу жабдығының саны бағдарламалық материалды толық әрі сапалы меңгеруді қамтамасыз ететіндей болуға тиіс. Жабдықты, макеттерді, стендтер мен қалқандарды орналастыру техникалық эстетика талаптары сақтала отырып жүргізілуге және еңбектің қорғалуын қамтамасыз етуге тиіс. Орнатылатын оқу жабдығы толықтай жақсы көрінетін, пайдалану үшін ыңғайлы болуға және әзірлеуші зауыт белгілеген түспен боялуға тиіс. 

      54. Қалыпты жұмыс істеу үшін үй-жайдың желдету жүйесі әрбір оқушыны бір сағат ішінде 15-20 текше метр таза ауамен қамтамасыз етуі керек, күн сәулесі оқушылар отырған жағдайда сол жақтан түсуге тиіс. Жарық беру медициналық талаптарға сай болуы керек. 

      55. Зертханаларда пәндердің барлық тақырыптары мен бөлімдері бойынша жаттығулар пысықтауды қамтамасыз ететіндей жабдықталған оқу орындары болуға тиіс.

      56. Әрбір оқу орны жұмыс үстелімен (верстакпен), оқу жабдығымен, құрал-сайман жинағымен, аспаптармен және құрылғылармен, оқу құжаттамасымен (тапсырманы орындау жоспарымен, еңбекті қорғау жөніндегі нұсқаулықпен, технологиялық нұсқау картасымен, оқу жабдығы мен құрал-саймандар тізбесімен) жабдықталуға тиіс.

      57. Оқу орындары мен жабдықтар пайдалы алаңды ұтымды әрі толық пайдалану, сондай-ақ техникалық эстетика талаптарын, еңбекті қорғау және өрт қауіпсіздігі ережелері ескеріле отырып орналастырылуға тиіс. Ірі агрегаттар мен тетіктер тұғырға бекітіледі. Қолданыстағы автомобильдер (автобустар) және қозғалтқыштар орналастырылған жағдайда зертхана (класс) газдарды сыртқа шығару үшін желдету жүйесімен және құбырмен жабдықталуы керек. Жанармай құю үй-жайдан тыс орналастырылған бактардан берілуге тиіс.
      Оқу құжаттамасы жұмыс үстелінде орналасқан рамаларға салынады.

      58. Жаттығу көлік құралдарында "Жаттығу көлік құралы" деген таным белгісі, оқушыға арналған қосымша артқы көрініс айнасы мен қосымша үдеткіш және тежегіш басқыштары болуға тиіс.

Көлік құралдарын жүргізушілерді
даярлау ережелеріне 1-қосымша 

КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН ЖҮРГІЗУШІЛЕРДІ ДАЯРЛАУДЫҢ
ҮЛГІЛІК БАҒДАРЛАМАЛАР Түсіндірме жазба

      Үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламалары Қазақстан Республикасының "Жол жүрісі қауіпсіздігі" Заңына сәйкес, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 27 қарашадағы N 1650 қаулысыменбекітілген "Жол қозғалысының ережелері, көлік құралдарының іске қосылуы, қызметкерлердің міндеттері, жол қозғалысының қатысушылары және көлік құралдарының арнайы түспен, сигналмен жабдықталған арнайы және шұғыл қызметтердің тізімі туралы" ережелерге сәйкес әзірленді.
      Үлгілік оқу жоспары - әрбір оқушының орындауын міндеттейтін құжат. Пәнді оқып білуге арнаған сағаттардың жалпы саны және емтихан мен сынаққа тапсыруға тиісті пәндер өзгертілмейді.
      Жеке тақырыптық бағдарламаны оқып, білу реттілігі және тақырыпты оқып, білуге арналған сағаттар саны бағдарламаны толық орындаған жағдайда ғана өзгертіле алады.
      Сабақ өткізу үшін арнайы оқу кабинеттері жабдықталады.
      "А" санатына - бір кешенді кабинет немесе дәрсіханалық қор жеткілікті болған жағдайда 2 арнайы кабинет: біреуі - құрылым және техникалық қызмет көрсету; екіншісі - жол қозғалысының Ережелері, транспорт құралын басқару негіздері және жол қозғалысының қауіпсіздігі, оқу кабинетіндегі жабдықтауға сәйкес алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуді қамтиды.
      Бұл бағдарлама мотоциклдердің кең тараған модельдерінің құрылысы мен техникалық қызмет көрсетуді, мотоциклдердің басқа түрлерін таныстырады.
      Мотоциклдердің басқа да түрлерін жүргізуге үйретілетін топ дайындауда мототранспорттық құрал оқылады. 
      "В" санаты үшін - 2 арнайы жабдықталған кабинет: біреуі жеңіл автокөлік құрылысы және техникалық қызмет көрсетілу жағынан, екіншісі- жол қозғалысы Ережелері, транспорт құралдарын басқару және қозғалыс қауіпсіздігі негіздері, оқу кабинеттерінің жабдықталуына қарай алғашқы дәрігерлік көмек көрсету негіздерін қамтиды.
      Оқу орнында оқу алаңы жетіспеген жағдайда оқу құралдарымен жабдықталған бір кабинет болуы мүмкін.
      Бағдарлама жеңіл автокөліктің бір маркасының құрылысын және басқа маркалық құрылымдық ерекшеліктерін оқып, білуді қарастырады.
      "С"»санаты үшін - 2 арнайы жабдықталған кабинет: біреуі автокөлік құрылысы және техникалық қызмет көрсету жағынан, екіншісі - жол қозғалысы Ережелері, транспорт құралдарын басқару және қозғалыс қауіпсіздігі негіздері, оқу кабинеттерінің жабдықталуына қарай алғашқы дәрігерлік көмек көрсету негіздерін қамтиды.
      Бағдарлама жүк автокөлігінің 2 маркасының (дизельді және карбьюраторлы) құрылысын оқып, білуді қарастырады.
      "Д" санаты үшін - төмендегі оқу кабинеттері: құрылысы мен техникалық қызмет көрсету жағынан жол қозғалысы Ережелері, транспорт құралдарын басқару және қозғалыс қауіпсіздігі, жолаушылар тасымалдау барысында транспорт құралдарын пайдалану, алғашқы дәрігерлік көмек көрсету және құрылысы мен техникалық қызмет көрсету жағынан оқу кабинеттеріне сәйкес зертхана болады.
      Көлік құрылысының жұмысы, техникалық қызмет көрсету және пайдалану Павловск автозауыты, Львов автозауыты, Ликинск автозауыты,»"Икарус" автобусының базалық моделі негізінде жүргізіледі және оқу орнында анықталады.
      "Е"»санаты үшін - төмендегі оқу кабинеттері: құрылысы мен техникалық қызмет көрсету жағынан транспорт құралдарын басқару және оқу кабинеттерінің жабдықталуына сәйкес қозғалыс қауіпсіздігі негізі жағынан қамтылады.
      Оқушының "В", "С", "Д" санатына байланысты жеңіл автокөлік тіркемесі, жартылай тіркемесі мен түрлі автобустар "Құрылым және техникалық қызмет көрсету" пәнінде оқылады. Осыған сәйкес оқытушылар пәннің бағдарламасына өзгертулер енгізеді.
      Автокөлік жүргізу сабақтары автотренажерде (егер болса), оқу автодромы алаңында және жол полициясымен келісіліп жол маршруттарында өтеді.
      Жүргізушілерді дайындау барысында оқу топтарында 30 адамға дейін болады.
      Теориялық оқу сағатының ұзақтығы, зертханалық - практикалық сабақтың ұзақтығы - 45 минут, жүргізуді үйретуге құжаттар дайындау, нәтижелерді талдау, оқушыларды алмастыруға кеткен уақытты қосып алғанда - 60 минут. Сабаққа қатысу, оқушылардың үлгірімі мен өткен тақырыптар есебін оқытушылар жүргізеді, ал көлік жүргізуге өндірістік үйретуші нұсқаушылар арнайы сабақ журналында жүргізеді.
      Оқушылардың құрылым мен техникалық жабдық жөнінде оқып, білуі келесі кезекте болуы тиіс: атауы (жүйенің, механизмнің, аспаптың), қолданылуы, жұмыс істеу принципі, негізгі сипаттамалары, құрылымы, бақылау өлшемдері, кейбір ақаулар.
      "Д" санаты үшін: техникалық ақауларды дала жағдайында техникалық көмексіз жөндеу есебінен оқылады. 
      "А" санаты үшін техникалық қызмет көрсету және жеңіл-желпі жөндеулер мотоцикл жүргізу сабағында үйретіледі.
      Жеңіл жөндеулер жасау жұмыстары жүргізу сабағының өндірістік шеберінің басшылығымен жүргізіледі.
      Осы мақсат арқылы әрбір оқушы көлік жүргізу графигімен келісе отырып бақылау (сабақ басында) және күнделікті қызмет көрсетуге (сабақ аяғында) тиіс.
      Пәнді оқып, білу материалдық бөлім, стенд, плакат, оқу диафильмдерінің үзінділерін көрсету арқылы жүргізіледі. Ал практикалық сабақтар оқу автокөлігінде жүргізіледі.
      "Алғашқы дәрігерлік көмек" пәні бойынша сабақты орта білімі бар дәрігер немесе медициналық қызметкер өткізеді.
      "Д" санаты үшін "Транспорт құрылысының пайдалануы және жолаушылар тасымалын ұйымдастыру" пәнінен сынақ қабылданады.
      Көлік құралын жүргізу бойынша сабақ өту уақытынан тыс өндірістік шебер, яғни нұсқаушы көмегімен автотренажер және автокөлікте өткізіледі.
      Мұнда шебер автотренажерде 4 адамға, ал автокөлікте 1 адамға үйретеді.
      Практикалық сабақта шеберде көлік жүргізу куәлігі, жүргізу сабағын үйретуге арналған құжаттар, жүргізуді үйрету графигі, сабақты жүргізу жоспары, оқу маршрутының схемасы болуы тиіс.
      Оқу орнындағы типтік бағдарламаға сәйкес арнайы жаттығулар әрбір оқушымен жеке жүргізіледі.
      Жаттығуларды толық игеруге нақты жағдайлары болмаса (мысалы, елді мекенде теміржол қиылысы, бағдаршам болмаса) онда жаттығулар автодромда өткізіледі. 
      Оқушылардың сабақ үстінде орындаған жаттығуларының есебі арнайы жеке есеп карточкасында жүргізіледі.
      Оқу сапасын тексеру мақсатында оқу жоспарында бақылау жұмыстарын өткізу қарастырылған.
      Оқу алаңындағы алғашқы сабақ N 1 және N 2 тақырыптардан кейін өтеді. Сабақ барысында жаттығуларды меңгеру арқылы оқушының автокөлік жүргізуге дайындығы анықталады. Ал екінші сабақ N3 тақырыптан кейін өткізіледі.
      Жаттығу сабағында автокөлікті бақылау және күнделікті қызмет көрсету қарастырылады.
      "А" санаты үшін автокөлік жүргізу сабағы қосымша қорабы жоқ мотоциклде, ал нақты үйретуде арнайы мототранспорт құралында жүргізіледі.
      Мотоцикл жүргізуді үйрету бойынша жаттығулар қатаң әрі арнайы белгіленген және тиісті құрал-жабдықпен қамтылған алаңда орындалады. "Жолдарда жүргізу" тақырыбы арнайы жабдықпен қамтылған (транспорт құралдарының макеті, "стоп" сызығы, жол белгілері т.б.) оқу алаңында айналмалы маршрутпен өткізіледі. Сабақты үйрету барысында шебер оқушыдан жол қозғалысы Ережелерін қатаң сақтауды талап етуі тиіс.
      "В" және "С" санатын меңгеру уақытын жеңіл және жүк көлігін жүргізуге бөлу оқу орнындағы әдістемелік комиссия арқылы анықталады.
      "Д" санаты үшін тренажерде және автодромда қиын учаскелерде және қараңғы уақытта автобус жүргізуде жоғары сапаны қамтамасыз етуге тиіс. Тренажерде және автодромда оқушылар жол қозғалысы Ережелерін сақтауға, апаттық сәттерден шығуды меңгереді. Автобусты қауіпсіз жағдайда жүргізуді қайталау сабағы көшеде, нақты транспорт құралдары мен жаяу адамдар арасында өтеді.
      Педагогикалық ұжымның негізгі міндеті ең алдымен шеберлер оқушыларға жол тәртібін дұрыс сақтамау үлкен қауіп төндіретіндігін, әсіресе жолаушылар тасымалында үлкен жауапкершілікті қажет ететінін түсіндіру болып табылады.
      Практикалық сабақты оқушылар автобустың жалпы құрылысымен танысқаннан соң бастау керек, сондай-ақ оқушылар жол қозғалысы Ережелерін және басқару негіздерін үйренуге тиіс. Сондай-ақ теориялық сабақ практикалық сабақтың алдында өтеді. Ең алдымен бақылау және тексеру сапасын арттыру өте маңызды болып табылады.
      Күнделікті жүргізуді үйрену сабағының алғашқы сағатында автобустың жалпы құрылысын жүргізу алдында көру, ал соңғы сағатында күнделікті қызмет көрсету бойынша жұмыстар жүргізіледі. Көрсетілген жұмыстар шебердің бастап беруі арқылы жүреді. 
      Бөлінген уақытта көлік құралдарын игере алмаған оқушылардың қосымша ақы төлеу арқылы сабақ өткізу уақытын создыруға мүмкіндіктері бар. 
      Бітіру емтихандары техникалық қызмет көрсету және көлік құрылымы жөнінде, жол қозғалысының Ережелері, автокөлік жүргізудің практикалық жақтарын қамтиды. 
      Емтиханға типтік бағдарламада қарастырылған жүргізушілерді даярлау және қайта даярлау курсынан толық өткен адамдар жіберіледі. Емтихандар типтік бағдарлама негізінде билеттер бойынша немесе компьютерлік кешенді тест арқылы өткізіледі. Тәжірибе жүзінде автокөлік жүргізу емтиханы екі кезеңнен тұрады: бірінші кезең автодромда немесе оқу-жаттығу алаңында; ал екінші кезең - көше жолдарында, бақылау жолдарында өтеді.
      "А" санаты үшін іштей алынатын емтихан тәжірибе жүзінде оқу-жаттығу алаңында өткізіледі. Емтихандарды өткізу үшін сол оқу орнында қызмет ететін қызметкер және жол полициясының қызметкері болатын құрамында бір комиссия төрағасы және екі мүшесі бар емтихан комиссиясы құрылады. Іштей алынатын емтихандардың нәтижелері хаттамамен бекітіледі.
      Емтихан тапсырған адамдарға оқу курсынан өтті деген куәлік беріледі. Бұл құжат арқылы жол полициясында жүргізуші куәлігі беріледі. Куәлік формасын ҚР Ішкі істер министрлігі бекіткен. 
      Біліктілік бойынша жүргізу куәлігін ішкі істер органы атынан жол полициясы береді.

  "А", "В", "С", "В,С", "Д", "Е" санатты
біліктілік талаптары .

      "А" санатты көлік құралының жүргізушісіне қойылатын талаптар:
      - әр түрлі жолдарда және метеорологиялық жағдайларда мотоциклді жүргізе білу;
      - жол қозғалысы Ережелерін сақтау және жол-көлік оқиғаларын болдырмау;
      - жолға шығар алдында мотоциклдің техникалық жағдайын тексеру және рейстен келген соң техникалық қызмет көрсетуден өту;
      - жол үстінде болатын ақауларды қолда бар құрал-саймандар арқылы жөндеу;
      - жол-көлік оқиғасы болған жағдайда өзіне және басқа адамдарға алғашқы дәрігерлік көмек көрсете білу, сондай-ақ оларды жеткізуде ережелерді қатаң сақтау.

        "А" санатты көлік құралдарының жүргізушісі төмендегілерді білуге тиіс:
      - жол қозғалысы Ережелерін, көлік құралдарын пайдалану негіздерін;
      - негізгі механизмдерді, аспаптарды, мотоцикл детальдарының атауын, құрылысы, жұмыс істеу принциптерін;
      - жол үстінде болатын ақаулардың болу себептерін және оларды жою жолдарын;
      - жол қозғалысы қауіпсіздігіне ауа райының (жаңбыр, тұман, көк тайғақ және т.б.) әсер етуін;
      - жол-көлік оқиғасы болғанда алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің дұрыс реттілігін;
      - мотоциклдің техникалық жағдайын тексеруде еңбек қауіпсіздігі ережелерін;
      - жол қозғалысы Ережелерін, мотоциклді пайдалану ережелерін және қоршаған ортаны ластағаны үшін әкімшілік, қылмыстық жауапкершілікті;

       "В" санатты көлік құралының жүргізушісіне қойылатын талаптар:
      - әр түрлі жолдарда және метеорологиялық жағдайларда жеңіл автокөлікті жүргізе білу;
      - жол қозғалысы Ережесін сақтау, жолдағы қиын жағдайда сабырлылық сақтау және жол-көлік оқиғасын болдырмау;
      - жолға шығар алдында жеңіл автокөліктің техникалық жағдайын тексеру және күнделікті техникалық қызмет көрсету;
      - жолда болатын кішігірім ақауларды жою;
      - жол-көлік оқиғасы болған жағдайда өзіне-өзі және басқаларға алғашқы дәрігерлік көмек көрсете білу, сондай-ақ оларды жеткізуде ережелерді сақтау.

        "В" санатты көлік құралдарының жүргізушісі төмендегілерді білуге тиіс:
      - негізгі механизмдерді, аспаптарды, автокөліктің орналасуын, қызметін, құрылысын, жұмыс істеу принциптерін;
      - жол қозғалысының Ережелерін, көлік құралы мен қозғалыс қауіпсіздігінің негізін;
      - жол үстінде болатын ақаулардың себептерін және көлік құралының пайдалануға жол берілмейтін ақаулар түрлерін;
      - жол апаты болған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің дұрыс реттілігін;
      - жолға шығар алдында күнделікті техникалық қызмет көрсету жұмыстарын;
      - автокөліктің техникалық жағдайын тексеруде еңбек қауіпсіздігі ережелерін;
      - жол қозғалысы Ережелерін, автокөлікті пайдалану Ережелерін және қоршаған ортаны ластағаны үшін әкімшілік, қылмыстық жауапкершілікті.

        "С" санатты көлік құралының жүргізушісіне қойылатын талаптар:
      - әр түрлі жолдарда және метеорологиялық жағдайда жүк автокөлігін жүргізе білу;
      - жол қозғалысы Ережелерін сақтау және жол апатын болдырмау;
      - жолға шығар алдында автокөліктің техникалық жағдайын тексеру;
      - жұмыс уақытында болатын ақауларды жою;
      - жол апаты болған жағдайда өзіне-өзі және басқаларға алғашқы дәрігерлік көмек көрсете білу, сондай-ақ оларды жеткізуде ережелерді сақтау.

        "С" санатты көлік құралының жүргізуші төмендегілерді білуге тиіс:
      - жүк автокөлігінің негізгі механизмдердің, аспаптардың жұмыс істеу принциптерін;
      - жол қозғалысы ережелерін, көлік құралымен жұмыс жасау негіздерін;
      - жол үстінде болатын ақаулардың себептерін және оларды қолда бар құрал-саймандармен жоюды;
      - жол қозғалысы қауіпсіздігіне ауа-райының (жаңбыр, тұман, көк тайғақ және т.б.) әсер етуін;
      - жол апаты болған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің дұрыс реттілігін;
      - автокөліктің техникалық жағдайын тексеруде еңбек қауіпсіздігі ережелерін;
      - жол қозғалысы ережесіне және қоршаған ортаны ластағаны үшін жауапкершілікті.

        "В, С" санатты көлік құралының жүргізушісіне қойылатын талаптар:
      - әр түрлі жолдарда және метеорологиялық жағдайда жеңіл және жүк автокөліктерін жүргізе білу;
      - жол қозғалысы Ережелерін, көлік құралдарымен жұмыс жасау;
      - жолға шығар алдында автокөліктің техникалық жағдайын тексеру;
      - жұмыс уақытында кішігірім ақауларды механизмді бұзусыз жою;
      - жол апаты болған жағдайда өзіне-өзі және басқаларға алғашқы дәрігерлік көмек көрсете білу, сондай-ақ оларды жеткізуде ережелерді сақтау.

       "В, С" категориялы көлік құралының жүргізушісі төмендегілерді білуге тиіс:
      - жеңіл және жүк автокөлігінің негізгі механизмдерінің қызметін, құрылысын, жұмыс істеу принциптерін, орналасуын;
      - жол қозғалысы Ережелерін, көлік құралымен жұмыс жасау негіздерін;
      - жол үстінде болатын ақаулардың себептерін білу, оларды қолда бар құрал-саймандармен жоюды;
      - жол қозғалысы қауіпсіздігіне ауа-райының (жаңбыр, тұман, көк тайғақ және т.б.) әсері және жол-көлік апаттарының алдын алуды;
      - жол апаты болған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің дұрыс реттілігін;
      - автокөліктің техникалық жағдайын тексеруде еңбек қауіпсіздігі ережелерін және бензин, электролит, майлар сияқты материалдармен жұмыс жасауды;
      - жол қозғалысы Ережесін бұзғаны үшін және қоршаған ортаны ластағаны үшін жауапкершілікті.

        "Д" санатты көлік құралының жүргізушісіне қойылатын талаптар:
      - "Д" санатына жататын көлік құралдарымен жұмыс жасау;
      - жол қозғалысы Ережелерін сақтау және жол-көлік апаттарын болдырмау;
      - жолға шығар алдында автобустың техникалық жағдайын тексеру;
      - жұмыс уақытында болатын механизмді бұзуды қажет ететін ақауларды жою;
      - техникалық көмексіз дала жағдайында қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу;
      - жол апаты болған жағдайда өзін-өзі және басқаларға алғашқы дәрігерлік көмек көрсете білу, сондай-ақ оларды жеткізуде ережелерді сақтау;
      - кондуктор болмаған жағдайда радио арқылы тоқтайтын пункттерді, жолақы төлеу тәртібін және билеттерді алу тәртібін хабарлап отыру;
      - тоқтайтын пункттерде абонемент кітапшаларының сатылымын және билет есебін жүргізу.

        "Д" санатты көлік құралының жүргізушісі төмендегілерді білуге тиіс:
      - "Д" санатына жататын көлік құралының механизмдерінің, аспаптарының қызметін, құрылысын, жұмыс істеу принциптерін, болатын ақау себептерін, белгілерін, қауіптілігін және жою жолдарын;
      - техникалық қызмет көрсету жұмыстарының көлемін, қайталануын және ережелерін; техникалық қызмет көрсету жұмыстары мен дала жағдайындағы жөндеу жұмыстарын ұйымдастырудың ерекшеліктерін;
      - жол қозғалысы Ережелерін, көлік құралдарын пайдалану негіздерін және қозғалыс қауіпсіздігін;
      - қалааралық тасымалдауды ұйымдастырудың ерекшеліктерін, жүргізушілердің жұмыс кестесін;
      - автобустарды пайдалану ережелерін және осы ережелерге бақылау жасауды;
      - билет жүйесі және автокөліктің негізгі түсініктерін, тасымалдаудың диспетчерлік басқару негіздерін;
      - қозғалысқа бақылау жасау және диспетчерлік байланыстың техникалық құралдарын;
      - қозғалыс құрамының жұмысын, пайдалануды жақсарту жолдарын, тәжірибелі жүргізушілердің жұмыс істеу тәсілдерін;
      - жұмыс жоспары мен есебінің негізгі ережелерін;
      - радиобайланысты дұрыс пайдалану ережелерін;
      - жол элементтері және олардың қозғалысқа деген қауіпсіздігін;
      - қозғалыс теориясының негізгі түсініктерін;
      - негізгі пайдалану материалдарының сақталуын, тасымалдау, қолдану, қасиеттері, оларды үнемдеуде шығын нормасын;
      - автокөлік дөңгелегі мен аккумуляторлы батареяның қызмет көрсету ұзақтығын созу жолдарын;
      - қозғалыс қауіпсіздігіне ауа-райының (жаңбыр, тұман, көктайғақ және т.б.) әсері және жол-көлік апаттарының алдын алуды;
      - жол апаты болған жағдайда жолаушыларды жедел көшіру ережелерін;
      - жол апаты болған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің дұрыс реттілігін;
      - автобустың техникалық жағдайын тексеруде еңбек қауіпсіздігін сақтау ережелерін;
      - қоршаған ортаны қорғау және автобусты дұрыс пайдалану ережелерін;
      - жолаушыларға қызмет көрсету мәдениетін, тәртібін, этикасын, еңбек пен демалыс тәртібін.

        "Е" санатты көлік құралының жүргізушісіне қойылатын талаптар:
      - "В", "С", "Д"санатына жататын көлік құралдарымен жұмыс істеу;
      - жол қозғалысы Ережелерін сақтау және жол-көлік апаттарын болдырмау;
      - 750 кг-нан жоғары салмақты тіркемелерді алып өту;
      - жұмыс уақытында болатын ақауларды жою;
      - жол апаты болған жағдайда өзіне-өзі және басқаларға алғашқы дәрігерлік көмек көрсете білу, сондай-ақ оларды жеткізуде ережелерді сақтау;
      - техникалық көмексіз қалпына келтіру жұмыстарын орындау.

       "Е" санатты көлік құралының жүргізушісі төмендегілерді білуге тиіс:
      - автопойыздар мен сүйрету қабілеті бар автокөліктердің техникалық қызмет көрсету ережелерін және автокөлік құрылысы мен қызметін;
      - жол қозғалысы Ережелерін, көлік құралдарын пайдалану негіздерін;
      - автопойыздардың жөндеу аралық қызметін ұзарту жолдарын;
      - негізгі материалдық заттардың қолданылуын, оларды үнемдеудің жолдарын, шығын нормаларын;
      - автокөліктер мен автопоездар қозғалысы теориясының негіздерін;
      - жол элементтері және олардың қозғалысқа қауіпсіздігін;
      - қозғалатын құралды пайдаланудың жоғары өндірісін қамтамасыз ету жолдарын;
      - автокөлік тарифтері туралы негізгі түсініктерді;
      - қалааралық тасымалдауды ұйымдастырудың ерекшеліктерін, жүргізушілердің жұмыс кестесін;
      - тасымалдаудың диспетчерлік басқару негіздерін, диспетчерлік байланыс және автокөлік қозғалысын бақылаудың көліктік құралдарын;
      - жол апаты болған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің дұрыс реттілігін;
      - көлік құралдарының техникалық жағдайын тексеруде қауіпсіздік ережелерін және бензин, электролит, майлармен дұрыс жұмыс жасауды;
      - жол қауіпсіздігі Ережелерін бұзғаны, қоршаған ортаны ластағаны үшін жауапкершілікті;
      - автопойыз жұмысының есебі мен жоспарлаудың негізгі ережелерін. 
 

               "А" САНАТТЫ КӨЛІК ҚҰРАЛЫНЫҢ ЖҮРГІЗУШІЛЕРІН
             ДАЙЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ҮЛГІЛІК БАҒДАРЛАМА.

                     Үлгілік оқу жоспары

         * Оқу орнында мотоциклді жүргізу жөнінен емтихан мотоцикл
жүргізуге бөлінген сағаттар уақытында өткізіледі.
      ** Жүргізу оқу уақытынан тыс жүргізіледі.

     "ҚҰРЫЛЫМ МЕН ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ" пәні бойынша
         тақырыптық жоспар мен үлгілік бағдарлама.

                   Тақырыптық жоспар

      * Тақырыпты талдау практикалық сабақта жүреді.

  Бағдарлама

      N 1 Тақырып.   Мотокөлік құралының жіктелуі және мотоциклдің жалпы құрылымы.
      Мотокөлік құралының әр түрлілігі: мотоциклдер, мотороллерлер, мотокарттар.
      Мотоциклдер жіктелуі: өте жеңіл, жеңіл, орташа, ауыр (жұмыс жасау көлемі бойынша); екі актілі және төрт актілі (жұмыс процесі бойынша). Мотоциклдің жалпы құрылымы.

  1-Бөлім. ДВИГАТЕЛЬ.

       N2 Тақырып.   Двигательдің жұмысы және жалпы құрылымы.
      Двигательдің жүйесі механизмінің жалпы құрылымы. Кришипті-шатунды механизм жұмысы, қызметі, құрылымы.
      Газ бөлу механизмінің жұмысы, атқаратын қызметі және құрылымы. Бір цилиндрлі екі актілі двигательдің жұмыс істеу процесі және төрт актілі бір немесе екі цилиндрлі двигательдің жұмыс істеу процесі.
       N3 Тақырып.   Двигательдің салқындату және майлау жүйесі.
      Двигательдің майлау жүйесінің атқаратын қызметі, құрылымы.
      Двигательді салқындату жолдары. Двигательдің қатты қызып кету себептері, оның алдын-алу.

       N4 Тақырып.   Жанар-жағар майлар. Қоректендіру жүйесі.
      Мотоцикл двигателі үшін бензиннің түрлері мен сапалық көрсеткіштері. Екі актілі мотоцикл двигателі үшін жанар майлар және оларды дайындау.
      Жанармаймен қоректендіру жүйесінің атқаратын қызметі, жалпы құрылымы.
      Қоректену жүйесінің қондырғылары.
      Карбюратор жұмысы: орташа және толық ауырлықта двигательдің жұмыс жасауы. Карбюратордың ақаулары және оларды жою жолдары.

       N5 Тақырып.   Механизмдер мен двигатель жүйесіне қызмет көрсету.
      Двигатель механизміне қызмет көрсету. Цилиндр картерін шаңнан тазалау.
      Картер қақпағын қатайту, подсостағы ауа қалдығын шығару және май тамуды тексеру.
      Төрт актілі двигательде клапан арасын қалпына келтіру, май деңгейін тексеру, майды ауыстыру.
      Жанармай беру жүйесіне қызмет көрсету. Карбюраторды тексеру, оны шаңнан тазарту.

  2-Бөлім. ЭЛЕКТР ҚОНДЫРҒЫЛАРЫ.

       N6.Тақырып. Тоқ көздері. Оталу жүйесі.
      Аккумулятор батареясының атқаратын қызметі. Генератор мен рене-реттеушінің қызметі.
      Жалпы құрылымы және жұмысы. Оталу жүйесі. Батареядан оталудың принциптік схемасы. Батареяны оталдырудың қондырғылары, атқаратын қызметі және мотоциклде орналасуы. Генератордан оталу жүйесінің схемасы. Оталудың электрондық жүйесі. Оталудың ерте немесе кеш жүзеге асуы, олардың белгілері.
      Оталу сәтінің двигатель қуатына жылу режиміне және детальдарының тозуына әсері. Оталуды құру.
      Оталу жүйесі аспаптарының ақаулары және оларды жою жолдары.

       N7 Тақырып.   Жарық және сигнализация қондырғылары.
      Фарларды, артқы фонарлардың, жарық және алыс-жақын жарықтың кнопкаларының, бұрылу белгісінің жұмысы, атқаратын қызметі, құрылымы. Дыбыс сигналы, оның құрылымы және жұмысы.
      Жарық және сигнализация аспаптарының ақаулары және оларды жою жолдары.

       N8 Тақырып.   Электр қондырғыларының қызмет көрсетуі.
      Аккумуляторлық батарея: мастик пен клемді ластанудан тазарту, электролиттің тығыздығы және оның деңгейін тексеру.
      Генератор, генератордың қатаюын тексеру, коллектор щеткаларын, сымдар байланысын тексеру.
      Айналмалы тоқтың релесі. Ластанудан және шаңнан тазарту, реле-реттеушінің қатаюын тексеру.
      Оталу жүйесі, оталу жүйесі қондырғыларының жағдайы мен қатаюын тексеру, электрод свечаларын тексеру және тазарту.
      Электронды тиристорлық коммутатор, шаң мен ылғалдан тазартуға коммутатордың "салмақпен" электрлік байланысын тексеру.

  3-Бөлім. ТРАНСМИССИЯ.

       N9 Тақырып. Трансмиссия құрылымы мен жұмысы.
      Сцепление түрлері мен атқаратын қызметі. Сцеплениенің қондырғысы және жұмысы. Ауысу механизмі мен ауыстыру қорабының жұмысы, құрылымы және атқаратын қызметі.
      Жіберу механизмінің жұмысы. Құрылымы және атқаратын қызметі. Кардонды және цепті ауыстырудың жұмысы, оның қондырғысы және атқаратын қызметі.
      Трансмиссияның ақаулары және оларды жою жолдары.

       N10 Тақырып.   Трансмиссияға қызмет көрсету.
      Сцеплениенің жұмысқа икемділігін тексеру. Механизмнің сөнуін тексеру. Сцепление қондырғыларына қарау.
      Ауыстыру қорабының сырт пішінін тексеру. Ауыстыру механизмінің жұмысқа қабілеттілігін тексеру. Ауыстыру қорабындағы майды ауыстыру және толықтырып тұру.
      Шынжырды ауыстыру, шынжырды ауыстыруды оқып, білу және шынжырдың, жұлдызшаның техникалық жағдайын анықтау. Шынжырды дұрыс тартуды қадағалау. Шынжырлық ауыстыруға қарау.
      Кардонды ауыстыру. Кардонды ауыстыруды қадағалау және оның техникалық жағдайын анықтау. Крестовинаны майлау. Негізгі ауыстырудың жұмыс қабілеттілігі. Негізі ауыстыру картерінде май деңгейін тексеру. Негізгі ауыстыру картеріндегі май ауыстыру тәртібі.

  4-Бөлім. НЕГІЗГІ ЖҮЙЕНІҢ ЖҮРГІЗУ БӨЛІМІ.
БАЙЛАНЫСТЫРУ МҮШЕЛЕРІ.

       N 11 Тақырып.   Мотоцикл рамасының құрылымы, жанындағы арбашаның рамасы мен кузовы және атқаратын қызметі.
       N 12 Тақырып.   Жүргізу бөлімінің жұмысы мен құрылымы.
      Артқы қатаюдың, алдыңғы вилканың, алдындағы және соңындағы тежеуіштердің жалпы құрылымы, жұмысы, атқаратын қызметі. Дөңгелектер мен баллондар.

       N13 Тақырып.   Басқару органының жұмысы және қондырғылары.
      Байланыстыру органының жұмысы, жалпы қондырғылары, атқаратын қызметі. (Рульдік колонкалар, рульдік амортизатор, алдыңғы тежегіш, декомпрессор, аяқ тежегіші). Жарық, сигнализация және бақылаудың кнопкалық түрлері.

       N14 Тақырып.   Негізгі жүйенің қызмет көрсетуі, жүргізу бөлімі және байланыстыру органы.
      Негізгі жүйесі: мотоциклді, жанындағы тіркеменің рамасы мен кузовы.
      Жүретін бөлімі, дөңгелектер мен баллондардың (ступица, дөңгелектегі қысым) техникалық жағдайын анықтау және көру. Мотоцикл мен жанындағы тіркеменің дөңгелектері арақашықтығын сақтау.
      Басқару органдары, рульдік колонка мен рульдік амортизациялаудың техникалық жағдайын анықтау, депмферді қадағалау, алдыңғы және артқы тежеуіштердің байланыстыру органдарын тексеру. Алдыңғы және артқы тежеуіштерді қадағалау жұмыстарының орындалу барысы.

       N15 Тақырып. Мотоциклді қыста, жазда пайдалану ерекшеліктері.
      Төменгі температура жағдайында байланыстыру органдарының жұмысын дайындау. Аккумулятор батареясын қыста пайдалануға дайындау.
      Дөңгелек қақпаларының тозу деңгейін анықтау және оларды алмастыру. Арнайы "браслет" атты шынжырды пайдалану.
      Жанар-жағар май жүйесін жазда пайдалануға дайындау. Двигательді ластанудан және майлардан тазарту.

        "ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ" пәнінің үлгілік тақырыптық
                   жоспары мен бағдарламасы.

                       Тақырыптық жоспар.

  Бағдарлама 1-Бөлім. ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

       N1 Тақырып. Жалпы ережелер. Негізгі түсініктер мен терминдер. 
      Жүргізушілердің, жаяу адамдардың, жолаушылардың міндеттері.
      Жол қозғалысы қауіпсіздігін және тәртібін сақтауды қажет ететін ережелер. Ережелердің жалпы құрылымы. Ережедегі негізгі түсініктер мен терминдер. Жол қозғалысына қатысатын тұлғалардың және жол қозғалысын реттейтін тұлғалардың міндеттері. Жол қозғалысындағы тыйым салу тәртібі.
      Механикалық көлік құралының жүргізушісінде болуға міндетті және полиция қызметкерлеріне көрсететін құжаттар. 
      Жолға шығар алдындағы жүргізушінің міндеттері. Лауазымды тұлғаларға көлік құралын пайдалануға беру тәртібі. Мүгедек-жүргізушілердің міндеттері. Көлік құралын пайдалануға және басқаға беруге жол берілмейтін жағдайлар.
      Арнайы сигналы бар көлік құралының жүргізушілерінің құқықтары мен міндеттері. Арнайы көлік құралының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа жүргізушілердің міндеттері. Арнайы көлік құралының қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа міндеттер. Жол апатына ұшыраған жүргізушінің міндеттері. Жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жаяу адамдар мен жолаушылардың міндеттері.

       N2 Тақырып. Жол белгілері.
      Жалпы жол қозғалысын ұйымдастыруда жол белгілерінің алатын орны. Белгілерді орналастыруға арналған талаптар. Маусымдық, уақытша және негізгі белгілер.
      Ескертетін белгілер. Атқаратын қызметі. Ескертудің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің атауы мен атқаратын қызметі. Ескертуші жол белгісі бар жолдың қауіпті учаскесінде жүргізушінің іс-әрекеті. 
      Тыйым салатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Тыйым салудың жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасатын жері, атауы, атқаратын қызметі. Тыйым салатын жол белгілерінің талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті. 
      Алдын-ала жазылатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Алдын-ала жазудың жалпы белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеттері. 
      Ақпаратты-сілтеу жол белгілері. Атқаратын қызметі. Ақпаратты-сілтеу жол белгілерінің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасқан жері, атауы, атқаратын қызметі. 
      Қозғалыстың белгілі кестесі енгізген жол белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Қызмет көрсету жол белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір жол белгісінің атауы мен орналасуы.
      Қосымша ақпарат белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір белгінің атауы мен орналасуы. 

       N3 Тақырып. Жол белгілері және оның сипаттамалары.
      Таңбаның жалпы жол қозғалысы ережелеріндегі ұйымдастыру маңызы, жіктелуі. Көлденең таңба. Атқаратын қызметі. Көлденең таңбаның талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Тік таңбалар. Атқаратын қызметі. Тік таңбаның әрқайсысының түсі мен қолдану шарты. Кешенді есептер шығару. Оқытудың техникалық құралдары, макеттер, стендтер қолдану арқылы жол-көлік оқиғасын талқылау. Жол белгілері және жол таңбаларын басқару іскерлігін қалыптастыру. Жол қозғалысының нақты жағдайларында жүргізушілердің іс-әрекеттерімен танысу.

       N4 Тақырып. Көлік құралдарының қозғалысы, аялдауы мен тұрақтауы.
      Ескерту сигналдары. Сигналдар түрлері. Атқаратын қызметі. Сигналдарды жарық нұсқауларымен және қолмен көрсету ережелері. Дыбыс сигналдарын қолданатын жағдайлар. Басып озуда ескерту сигналдарын беру тәртібі. Күндіз жақындату фарын пайдалану. Жол-көлік оқиғасы және оның алдын-алу. Ескерту сигналдарын дұрыс бермеудің зардаптары. 
      Қозғалыс басы, қозғалыс бағытының өзгеруі. Жол қиылысында бұрылу тәртібі және жол қиылысында айналу. Тежеуішпен жұмыс жасау. Айналуға тыйым салынатын жерлер. Кері қозғалыс тәртібі.
      Оңтайландыру тәртібін сақтамау зардаптары. Жолдағы көлік құралдарының орналасуы. Жолдағы көлік құралдарының орналасуына қойылатын талаптар, қозғалыстың жылдамдыққа тәуелділігі.
      Трамвай жолымен жүруге рұқсат етілетін жағдайлар.
      Көліктің жолда дұрыс орналаспауының зардаптары.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Қозғалыс жылдамдығын таңдауға әсер ететін факторлар. Жылдамдық режимін таңдаудағы тыйым салулар. Арақашықтық пен үзілістер таңдау, жай жылжитын және ауыр жүк таситын көліктер жүргізушілеріне қойылатын талаптар.
      Жылдамдық пен үзілістер тәртібін сақтамаудың зардаптары.
      Басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. Басып озу алдындағы жүргізушілердің міндеттері. Басып озудағы жүргізушілердің іс-әрекеті. Озуға тыйым салынатын жерлер.
      Жолдың тар учаскелеріндегі қарама-қарсы қозғалыс тәртібін сақтамау зардаптары.
      Аялдау және тұрақтау. Аялдау және тұрақтау тәртібі. Тұрақтамаға көлік құралын қою жолдары. Елді мекеннен тыс жерде ұзақ аялдау. Тұрақтамаға автокөлікті қоюда қауіпсіздік шаралары. Аялдау мен тұрақтауға тыйым салынатын жерлер. Аялдау мен тұрақтау тәртібін сақтамаудың зардаптары.

       N5 Тақырып. Жол қозғалысын реттеу. Жол қозғалысын реттеу құралдары.
      Бағдаршам дабылының мағынасы және осы дабылдарға сәйкес жүргізушілердің іс-әрекеттері. Қайтармалы (реверстік) бағдаршамдар. Трамвайлар және маршруттық көлік құралдарын реттеу.
      Трамвайлар, жаяу жүргіншілер және рельссіз көлік құралдарын реттейтін тұлғаның дабылдарына қозғалуға тыйым салынатын аялдаулар тәртібі.
      Реттейтін тұлғаның нұсқауларының бағдаршам, жол белгілері мен таңбаларына қарама-қайшы болған кездегі жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің іс-әрекеттері.

       4-5 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару, техникалық құралдар, макеттер және стенділерді пайдаланып жол-көлік оқиғаларын талдау.
      Қолмен жасалатын дабылдарды дұрыс беру, бейімделе білу, жағдайды бағалау және оның дамуын болжау.
      Көлік құралдары жүргізушілерін жол қозғалысындағы нақты жағдайларды жасайтын іс-әрекеттерімен таныстыру.

       N6 Тақырып. Жол қиылысынан өту.
      Жол қиылысынан өтудің жалпы Ережелері. Трамвайдың кейбір жағдайдағы артықшылығы.
      Реттелмейтін жол қиылыстары. Бірдей мәнді және әр түрлі мәнді жолдардың қиылысы.
      Реттелетін жол қиылыстары. Бағдаршам дабылдары мен жол белгілерінің ара қатынасы.
      Негізгі жолдың бағыты ауысқандағы жол қиылысындағы кезектілік.
      Жүргізушінің жол белгілері болмай жолдың бетінің жабуын ажырата алмаған кездегі іс-әрекеттері (мысалы қараңғы уақыт, батпақ, қар және т.б.)

       N7 Тақырып. Жаяу жүргіншілер өтетін жерден көлік құралының өтуі және темір жолды қиып өту.
      Жаяу жүргіншілер өтетін жер және маршрутты көлік құралының аялдауы. Жаяу жүргіншілер өтетін жерге, маршрутты көлік құралы аялдамасына және "Балалар" деген белгісі бар көлік құралына жақындағандағы жүргізушінің міндеттері.
      Темір жолды қиып өту. Темір жол қиылыстарының әр түрлілігі. Темір жол қиылысындағы заманға сай дабылдардың құрылымы мен жұмыс ерекшеліктері.
      Көлік құралдарының қозғалу тәртібі. Темір жол қиылысынан өтер алдындағы көлік құралының тоқтау ережелері.
      Темір жол қиылысында лажсыз тоқтаған жағдайдағы жүргізуші міндеттері.
      Темір жол қиылысындағы тыйым салулар.
      Арақашықтық темір жол бастығымен көлік қозғалысы келісілетін жағдайлар.
      Жаяу жүргіншілердің жүретін жері, маршрутты көлік құралдарының аялдамасы және темір жол қиылысында Ережелерді бұзудың зардаптары.

        6-7 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару. Техникалық құралдар, макеттер және стенділер пайдалану арқылы ЖКО-ны талдау.
      Болжауды жаттықтыру. Темір жол қиылысында лажсыз тоқтағанда жүргізушінің іс-әрекетіне жаттықтыру. 
      Көлік құралының жүргізушісін жол қозғалысындағы нақты жағдайлармен таныстыру.

       N8 Тақырып. Қозғалыстың ерекше жағдайлары.
      Автомагистраль қозғалысы. Автомагистральдағы тыйым салулар. Автомагистральда және жол шетінде лажсыз тоқтағандағы жүргізушілердің міндеттері.
      Маршрутты көлік құралдарының басымдығы. Жол айырығын қиып өту.
      Маршрутты көлік құралдарының бөлу сызығы бар жолдағы қозғалыс тәртібі.
      Сыртқы жарық қондырғыларын пайдалану ережелері. 
      Жүргізушінің көзі көрмей қалған жағдайдағы іс-әрекеттері. Тұманға қарсы фарлар, прожектор-фарлар, тұманға қарсы артқы фарларды пайдалану тәртібі.
      Механикалық көлік құралын тіркеуге алу. Механикалық көлік құралын осал, қатты тізбекпен тіркеуге алудың тәртіптері.
      Тіркеуге алуға тыйым салынатын жағдайлар. Тіркеуге алынған және тіркеуге алушы көлік құралдарында жолаушыларды тасымалдау. Механикалық көлік құралдарын тіркеуге алудағы тәртіптердің сақталмауынан болатын зардаптар.
      Оқу-жаттығу қозғалысы. Оқу-жаттығу қозғалысына тыйым салынатын жағдайлар.

       N9 Тақырып. Жолаушылар және жүк тасымалдау.
      Жүк автокөлігінде жолаушы тасымалдау талаптары. Қозғалыс басындағы жүргізушінің міндеттері. Жолаушылар тасымалдаудағы қозғалыс жылдамдығы. Балалар тасымалдаудағы қосымша талаптар. Жолаушылар тасымалдауға тыйым салынатын жағдайлар.
      Көлік құралында жүкті орналастыру және бекіту ережелері.
      Алып өтетін жүктің белгіленуі.
      Жолаушылар және жүк тасымалдаудағы ережелерді сақтамаудың зардаптары.

       N10 Тақырып. Көлік құралдарының техникалық жағдайы және жабдықтары.
      Жалпы талаптар. Көлік құралдарын пайдалануға тыйым салынатын жағдайлар.
      Жолда болатын ақауларды жоюдағы жүргізушінің іс-шаралары. Егер мүмкіндік болмаса автотұраққа немесе жөндеу орнына жету кезіндегі қауіпсіздік шаралары.
      Қозғалысты жалғастыруға тыйым салынатын ақаулар.
      Жол қозғалысына қауіп төндіретін көлік құралдары ақауларының зардаптары.

       N11 Тақырып. Нөмірлік, айырым белгілері, ескерту қондырғылары, жазулар мен таңбалар.
      Көлік құралының жол полициясында тіркелуі және қайта тіркелуі.
      Көлік құралының жабдықтарын нөмірлік және айырым белгілерімен ескерту қондырғылары мен талаптары.
      Айырым белгілері және ескерту қондырғыларын орнатудағы ережелерді сақтамаудың зардаптары.

  2-Бөлім. ЖҮРГІЗУШІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ.

       N12 Тақырып. Әкімшілік жауапкершілік.
      Әкімшілік жауапкершілік түсінігі.
      Әкімшілік құқық бұзушылық. Әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері.
      Әкімшілік іс-шараларының түрлері мен түсініктері: ескерту, айып, көлік құралын басқару құқығынан айыру, әкімшілік жазалайтын орган, жазаның орындалу тәртібі.
 

               N13 Тақырып. Қылмыстық жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілік.
      Автокөлік қылмысының түсінігі мен түрлері. Автокөлік қылмысының сипаттамасы.
      Қылмыс құрамы.
      Жауапкершілікті жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар.
      Айып түрлері.
      Автокөлікпен жасалынған қылмысқа байланысты жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілікті қозғау шарттары.

       N14 Тақырып. Азаматтық жауапкершілік.
      Азаматтық жауапкершілік туралы түсінік. Азаматтық жауапкершілікке негіздер. Зиян, кінә, құқыққа қарсы іс-шаралар. Жол оқиғасындағы келтірілген зиян үшін жауапкершілік. Материалдық шығынның орнын толтыру.
      Материалдық шығын жауапкершілігі туралы түсінік. Материалдық жауапкершіліктің шарттары мен түрлері, толық және шекті материалдық жауапкершілік.

       N15 Тақырып. Табиғатты қорғаудың құқықтық негіздері.
      Табиғатты қорғау түсінігі мен мазмұны. Табиғатты қорғау туралы заңдылық. Табиғатты қорғау жолдары, формалары, мақсаттары.
      Құқықтық қорғауға алынатын табиғи объектілер.
      Табиғатты қорғау заңын бұзғаны үшін жауапкершілік.

       N16 Тақырып. Автокөлікті меншіктену құқығы.
      Меншіктену құқығы, меншік құқығына ие субъектілер. Автокөлік құралын меншіктену құқығы.
      Көлік құралының иесінен алынатын салық. Көлік құралына қажет құжаттар.

       N17 Тақырып. Жүргізуші мен көлік құралын сақтандыру.
      Сақтандыру тәртібі. Сақтандыру туралы келісім-шарт жасаудың тәртібі. Сақтандыратын оқиға. Сақтандыру сомасын төлеу тәртібі мен негіздері.

              "КӨЛІК ҚҰРАЛЫН БАСҚАРУ НЕГІЗДЕРІ
               ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫС ҚАУІПСІЗДІГІ"
             пәні бойынша үлгілік тақырыптық
                 жоспар және бағдарлама.

                  Тақырыптық жоспар.

  Бағдарлама

       N1 Тақырып.   Көлік құралын басқару техникасы.
      Рульге жүргізушіні отырғызу.
      Ыңғайлы жұмыс қалпы. Ыңғайлы жұмыс қалпы үшін орындықтың реттеуіштері мен басқару органдарын пайдалану. Жұмыс қалпын пайдаланудағы қарапайым қателер. Басқару органдарының, аспаптардың және индикаторлардың атқаратын қызметі. Басқару органдармен жұмыс жасау. Рульді пайдалану техникасы.
      Двигательді оталдыру. Двигательді орнында тұрып қыздыру. Қозғалыс басталған кездегі қызу процесі. Бір қалыпты қозғалыс жылдамдығын сақтау. Қозғалыстың әр түрлі режимінде акселератор педалімен әсер етулері. Орнынан қозғалу. Двигательді тежеу.
      Штатты жағдайларда асықпай тежелуді, штатты емес жағдайларда максималды тежелуді қамтамасыз ететін тежеуіш педалінің әсерлері. Двигатель жұмысының ұтымды жылу режимін сақтау. Көлік құралының жүріп өткен жол көлемі және оған әсер ететін себептер.
      Қиын өткелдерде және тайғақ учаскелерде қозғалу. Тайғақ жерде орнынан қозғалу. Сулы жерлерден, терең емес арықтардан, төмпешіктерден қараңғы уақытта жүріп өту.
      Аялдау және тұрақтау.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Бұрылуда, айналуда жылдамдықтың өзгеруі. Қалалық жерлерде қозғалыста және автомагистральде жылдамдық таңдау.
      Жай бірқалыпты қозғалыста басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. 
      Темір жол қиылысынан өту.

       N2 Тақырып. Жол қозғалысы, оның әсері мен қауіпсіздігі.
      "Жүргізуші-автокөлік-жол" басқару жүйесінің түсінігі (ЖАЖ). ЖАЖ жүйесінің мақсаты мен міндеті. Көлік жүйесінде автокөліктің маңызы. Жол көлік процесінің әсері, қауіпсіздігі және экологиялық жағдайы. ЖКО-да көлік жүйесі жұмысының істен шығуы. Қазақстандағы және шетелдердегі жол қозғалысының қауіпсіздік, әсерлік, экологиялық санағы. Қауіпсіздікке әсер ететін факторлар: жүргізуші-автокөлік-жол. Жол қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін жүргізушінің кәсіби шеберлігі. Жүргізушінің кәсіби көрсеткіші болып саналатын еңбек өтілі. Көлік құралын басқарудың сапалық көрсеткішін анықтайтын сандық көрсеткіштер.
      Жол қозғалысының қауіпсіздігі мен экологиялық жағдайын қамтамасыз ететін мемлекеттік жүйелер.
      Қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін көлік құралына қойылатын талаптар.
 

               N3 Тақырып. Жүргізушінің кәсіби сенімділігі.
      Қажеттілік топтары. Еңбектік ынталандыру. Көлік құралын басқарудағы еңбектің мақсаты.
      Көлік құралдарын басқару мақсатына жету үшін іс-әрекеттерін психикалық бейнелеу жоспары.
      Көлік құралдарын басқарудағы әрекеттер мен еңбек операциялары. Басқару мақсатына жету үшін шығарылатын  есептер. Басқару процесін ұтымды ету. Көлік құралдарын басқарудағы ұтымдылық критерийлері. Жүргізуші қабылдайтын ақпаратты талдау. Іс-әрекет жоспарымен өзінің ағымдағы жағдайын салыстыру. Штаттық және штаттық емес жағдайлар. Жүргізуші сенімділігін арттырудағы қажет етілетін техникалық ширығу.
      Жүргізуші сенімділігін құраушылар: кәсіби біліктілік, моральдық қасиеттер. Жүргізушінің кәсіби біліктілігіне оның мамандығы, еңбек өтілі және жасының әсері. Моральдық қасиеттері: тәртіптілік, жол қозғалысындағы басқа қатысушыларды құрметтеу, қызмет көрсету мәдениеті мен өзін-өзі ұстау этикасы. Физикалық психикалық қасиеттер, жасы мен денсаулығы және оның жүргізушіге әсері.     
      Алкоголь, нашақорлық, дәрілік заттардың жүргізуші жұмысына кері әсері, ойлану шапшаңдығының нашарлауы, назар аударудың нашарлауы, көру-есте сақтаудың нашарлауы, ұйқышыл болу.

       N4 Тақырып. Жүргізушінің психофизиологиялық сапасы.
      Көру-есте сақтау. Көлік құралы жылдамдығының арақашықтықты қабылдауы. Көңіл аудару бағыты. Көрмей қалу. Дыбыс дабылдарын қабылдау. Дыбыс дабылдарын шумен шатастыру.
      Бұрылыста жылдамдық алу. Басқару органдарының орнынан өзгеруін және кедергісін қабылдау.
      Ақпаратты өңдеу уақыты. Жүргізушінің психомоторлық реакциялары, реакция уақыты. ЖКО-ның ауырлық дәрежесіне сәйкес реакция уақытының өзгеруі.
      Ойлау. Жол-көліктік жағдайының дамуын болжау.
      Жүргізуші дайындығы: білімі, іскерлігі.
      Көлік құралы жүргізушісіне басқару объектісі ретінде қойылатын талаптар. Жүргізуші жұмысының әсері мен қауіпсіздігі басқару объектісі ретінде көлік құралының қасиеттеріне ұтымды ықпал етуі. Қоғамдағы адамзаттың этика тәртібі компоненті болып табылатын жүргізуші этикасы. Жол қозғалысы Ережесін бұзған басқа қатысушылармен және ішкі істер органдарымен қатынас. ЖКО қайғылы жағдайындағы жүргізуші этикасы.

       N5 Тақырып. Көлік құралдарының пайдалану көрсеткіштері.
      Көлік жұмысының әсерлі және қауіпсіз мүмкіндіктерінің көрсеткіштері: габариттік размерлер, салмақ өлшемдері, ауыр жүк көтергіштігі (сыйымдылығы), жылдамдық алу және тежеуіштік қасиеттер, ауып кетуге немесе тайып кетуге қарсы тұру, жанармай үнемділігі, көлік құралын әртүрлі жағдайларда пайдалану шарттары, сенімділік. Бұлардың қозғалыс қауіпсіздігіне, жол қозғалысы қауіпсіздігіне әсері. Көлік құралының қозғалысына әсер ететін күштер: тарту, тежеу, көлденең және тік күштердің қосылуы. Ауып кетуге қарсы тұру. Көлік құралының тұрақты қосалқы мүмкіндіктері.
      Көлік құралын реттеу жүйелері: тарту, тежеуіш, көлденең реттеу жүйелері. Басқару сипатамасы.

       N6 Тақырып. Штаттық және штаттық емес қозғалыс тәртібіндегі жүргізушінің іс-әрекеттері.
      Тіркеуге алуда, тайғақ жолдарда, жоғары және төмен түскенде, бұрылыстарда, қараңғы мезгілде және шектеулі көру жағдайында, көлік ағынында, бұрылыс пен жолаушылар өтетін жерлерде, шексіз кеңістікте мотоциклді жүргізу.
      Жұмыс тежеуішінің бас тарту кезеңінде, қозғалыс кезінде шинаның жарылуында, ауытқу кезеңінде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Көлік құрал-жабдықтарының өртенген, суға батқан кезеңінде, жоғары кернеудегі электросымдардың көлік құрал-жабдықтарға үзіліп түскенінде, найзағай түскен кезеңде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Қауіпсіздік - көліктің нәтижелі жұмысының шарты. Көлікті жүргізушінің көлікті басқару мақсатын орындауда белгілі отын шығынында жоғарғы орта жылдамдыққа жету, белгілі орта жылдамдықта отынды ең жоғарғы дәрежеде үнемдеу, ең жоғарғы қамтамасыз ету.
      Сапалы басқарудың көрсеткіштері: орташа жылдамдық, отын шығыны, бір қалыпты қозғалыстың коэффициенті, отын жұмсау көрсеткіші, тоқтатуды бір қалыпты қалыптастыру. 
      Үнемді басқару, жүргізудегі жылдамдықты реттеуде үнемділік алгоритімін пайдалану, отын шығындау өлшеміндегі ең төменгі қарқынды қозғалыста ең жоғарғы жылдамдықты шектеу; отын шығындау өлшеміндегі ең жоғарғы қарқынды қозғалыста - ағынның орта жылдамдыққа жақын қозғалуы (жүруі); асыру арқылы қозғалысты баяулатып, двигательді тоқтату.
      Жылдамдықты басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде жылдамдылық алгоритмін пайдалану; еркін қозғалатын аймақта ең жоғарғы жылдамдықпен көлікті жүргізу, қарқынды тоқтату. Көлік құралдарының орта жылдамдығына қарқынды ағынның әсері. Көлік жол жағдайын алдын-ала болжау - негізгі жылдамдылық басқарудың кепілі.
      Жылдамдылық басқаруда пайдаланатын алгоритмдердің көлік құралдарының қауіпсіздігіне, экологияға, ресурстарға әсерлері.
      Көлік құралдарының оңтайлы алгоритмдерінің қозғалыс жылдамдықтарын реттеуге тахометр, спидометр, эконометр пайдаланылады.

       N7 Тақырып.   Жол қауіпсіздігі және жол жағдайлары.
      Автокөлік жолдарының түрлері және жіктелуі. Жолдардың белсенді, белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігінің негізгі бөлшектері.
      Жолдың үстіңгі жақтарының түрлері, олардың сипаттамалары. Жол жағдайларының қозғалыс қауіпсіздігіне әсерлері.
      Ауыл шаруашылығындағы жолдар. Автожолдар. Таулы жолдардың ерекшелігі.
      Жол жағдайларының автокөлік қозғалысына әсері. Шинаның жолмен беттесу коэффициенті туралы түсінік.
      Жол жағдайына, ауа мен гидрометеорологиялық жағдайларға байланысты коэффициенттің өзгеруі. Тұманды, таулы жолдардағы көлік жүргізу ерекшеліктері. Автокөлік жолдарының қауіпті учаскелері, жүру бөлігінің тарылуы, жол бетінің жаңадан салынуы; битум және гравий беті, ұзақ төмен қарай түсу жолдары, көпір жолдары, теміржол бойындағы өткелдер және қауіпті учаскелер.
      Көктемгі және күзгі кезеңдерде жолдарды пайдалану. Мұзды өткелдердегі көліктің  жүруі.
      Жолдарға жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан учаскелердегі көлік жүргізу қауіпсіздігінің алдын алу, бұл жағдайда қолданылатын қоршаулар, ескерту және жарық дабылдары.

       N8 Тақырып. Жол-көлік оқиғалары .
      Жол-көлік оқиғалары және жол-көлік оқиғаларының жіктелуі. Қалалы жердегі, қала сыртындағы, ауылдық жерлердегі апаттар.
      Жол оқиғаларының болу себептері. Жолда жүру ережелерінің бұзылуы, көлік жүргізушілердің құқықтық ережелерді сақтамауы, көлік құралдарының техникалық жағдайлары ақуалының нормативке сай емес қалпы және басқа жағдайлар.
      Көлік жүргізушілеріне байланысты туындайтын жол-көлік оқиғасының себептері: төменгі біліктілік, шаршау, рулъде ұйықтап кету.
      Жол көлік оқиғаларының пайда болу жағдайлары: жол және көлік құралдарының жағдайы, жол қозғалыстарын (жүру) реттейтін құрал-жабдықтардың бар болуы.
      Жол-көлік оқиғасының статистикасы. Апаттардың мезгіл, аптаның күндері, тәулік уақыты, жол категориясы, көлік жабдықтарының түрлеріне байланысты бөлінуі.
      Көлік жабдықтарының белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігі. 
      Жол көлік қозғалысын мемлекеттік бақылау.

         "АЛҒАШҚЫ ДӘРІГЕРЛІК КӨМЕК КӨРСЕТУ" пәні бойынша
                  үлгілік тақырыптық жоспар.

                     Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама

       N1 Тақырып. Адам анатомиясы және физиологиясы негіздері.
      Ағза жүйелері мен олардың қызмет жасауы туралы негізгі түсініктер: жүрек-қан тамыр жүйесі, тірек-қозғалу жүйесі. Тамыр соғу жиілігі, жиі демалуы, қарашық қасиеттері, естен тану, терінің түстері, оның ең алғашқы белгілері.

       N2 Тақырып.   ЖКО құрылымы. ЖКО-да жиі кездесетін зардаптар және оларды диагностикалау.
      ЖКО зардап шегуді болдырмайтын көлік жабдықтарының сипаттамалары. ЖКО зардап шеккен туралы статистика, олардың ауырлық дәрежесі және қоршау. 
      Алғашқы көмек көрсетуде уақыт факторының әсері. Жолаушыны қағып кеткендігі, рульге ұрылғанда, көлікті қатты тоқтатқанда, аударылған кездегі зардаптар.
      Ми-сүйек зардабы, сынық белгілері, омыртқаның, жамбастың зақымдануы, ашық пневмоторакс, оның анық белгілері.

       N3 Тақырып. Өмірге қауіп төндіретін механикалық және термиялық зардаптар.
      Түсініктемелер: предагопалъдық жағдай, агония, клиникалық ажал, биологиялық ажал. Олардың белгілері. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсету кезеңінде реанимациялық іс-шаралардың мазмұны.
      Шок. Травмалық, геморагиялық, күйіктік, кардиогендік, аллергиялық шоктың түрлері. Шоктың клиникалық көрінісі. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудегі шокқа қарсы іс-шаралардың кешені.
      Тыныс алудың жетіспеушілігі. Дәрігерлік көмек көрсетуде тыныс алудың жетіспеушілігінің дәрежесін төмендету әдістері, клиникалық белгілері, себептері. Кеуде жасушалары зақымдалуының жіктелуі. Асфикция.
      Естен тану синдромы. Кома. Себептері. Естен тану кезеңінде асфинсияны алдын-алу тәсілдері.
      Балалардың, қариялардың, жүкті әйелдердің өмірлеріне қауіп төндіретін ерекшеліктер.

       N4 Тақырып. Апаттағы психикалық әсерлер. Психикалық зардап шеккендерге көмек көрсету ерекшеліктері.
      Психикалық және неврологиялық ауытқулар, олардың сипаттамалары және болу жиілігі. Шок-аффективалық белгілер, психомоторлық ояну. Психикалық әсерлі, алкогольдік және есірткілік мас жағдайларда зардап шеккендерге дәрігерлік көмек көрсету ерекшеліктері.

       N5 Тақырып. Термиялық зардаптар.
      Термиялық күйіктер. Күйіктен зардап шеккендерге иммобилизация өткізу, жарақатты таңу ерекшеліктері, күйіктен зардап шеккен адамның дәрежесін анықтау, клиникалық көрінісі.
      Көз бен жоғарғы тыныс жолдары күйіктен зардап шеккен адамдарға алғашқы медициналық көмек көрсетудің ерекшеліктері.
      Ыстықтан зардап шеккен жарақат. Алғашқы медициналық көмек берудің принциптері. Суықтан, аяздан зардап шеккен жарақат. Үсікке шалдығу және суық тигізу. Осы жағдайларда жылыту тәсілдері.

       N6 Тақырып. ЖКО-да зардап шеккендерге ұйымдастыру құқықтық көмек көрсету аспектілері.
      Зардап шеккендерге көмек көрсету немесе көмек көрсетпеу заңдылықтарға (әкімшілік және құқықтық) негізделген. Жол апатынан адам құрбан болған жағдайларындағы автокөлік жүргізушісінің, дәрігерлік қызметкердің, жол-көлік оқиғалары әкімшілік қызметінің міндеттері.

       N7 Тақырып. Адам өміріне қауіп төндіретін терапиялық зардап шеккендер.
      Диабеттік ком. Жүрек-қан тамыр жетіспеушілігі. Гипертониялық кризис. Астматикалық мәртебе. Улану. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің тәсілдері, клиникалық белгілер.

       N8 Тақырып.   Көлік жол оқиғаларынан зардап шеккендерге алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуде жүргізілетін өкпе-жүрек реанимациясы, асфикцияны жою.
      Зардап шеккен адамның жағдайының ауырлығын бағалау, өкпе-жүрек реанимациясын жүргізу үшін көрсеткіштерін анықтау.
      Жоғарғы тыныстың жұмысын қалпына келтіру. Ауыз қуысын тампонмен тазарту, жоғарғы тыныс жолдарының өтуін қамтамасыз ету. "Ауыздан ауызға", "ауыздан мұрынға" жасанды тыныс беру. Ауа беруді пайдалану. Жүректің жабық массажының техникасы. Өкпе-жүрек реанимациясының бір немесе екі құтқарушымен жасаудың ерекшеліктері. Өкпе-жүрек реанимациясын бет, ашық кеуде клеткаларының зардап шеккендеріне  жүргізудегі ерекшеліктер.
      Өкпе-жүрек реанимациясын балаларға жасаудың ерекшеліктері. Балалардың механикалық асфиксиясын жою.

       N9 Тақырып. Сыртқы қансырауды тоқтату.
      Қансыраудың түрлері. Артериялық, тамырлық қансырау белгілері. Сыртқы қансырауды уақытша тоқтату тәсілдері: саусақтармен артерияны қысу, жіп немесе жгутпен байлау, қолды, аяқты қайыру.
      Қан құсу, қан түкіру, қан ішекке кеткен жағдайларда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету.

       N10 Тақырып. Көлік иммобилизациясы.
      Көлік иммобилизациясының жалпы принциптері. Бинтті таңу. Көлік иммобилизациясын жасау ережелері, бір үлгідегі қателер және асқынулар. Жамбас, омыртқа, бас, кеуде клеткалары зақымданған кездегі иммобилизацияның ерекшеліктері.

       N11 Тақырып. Жаншылып қалғандарды босату, көліктен сыртқа шығару, оларды көлікке орналастыру және тасымалдау тәсілдері.
      Көліктің жапырылып қалған есіктерін ашу, зардап шеккендерді әйнектері сынған терезе арқылы шығару тәсілдері. Ұзақ уақыт жаншылып қалған зардап шеккендерді (аяқ, қолдарын) шығару ерекшеліктері. Оларды зембілге орналастыру техникасы. Омыртқа және жамбас жарақатын алғандарды көліктен шығару, орналастыру ерекшеліктері. Жеңіл көліктерді (жеңіл машина, жүк таситын автокөлік, автобус) зардап шеккендерді орналастыру үшін пайдалану.

       N12 Тақырып. Жарақат түскен жерлерін тазарту, дәрілеу. Десмургия.
      Жарақат түскен  жерлерін тазарту техникасы, дәрілеу және таңғышпен орау. Кеудені орайтын арнаулы жеке пакетпен орау немесе қолға тиген заттармен, тақтайшалармен түзу байлау. Қолда бар құралдарды барынша пайдалану.

       N13 Тақырып. Жеке аптечканы қолдану.
      Жеке аптечканы түгендеу. Ішіндегі дәрі-дәрмекті пайдалана білу.

  ҚОСЫМША 

      1. Ауыз қуысын және жоғарғы тыныс жолдарының өтуін тазарту техникасы.
      2. Өкпеге жасанды ауа жіберу.
      - ауыздан ауызға (жасанды тыныс жасауға арналған жабдықтарды пайдалану және пайдалану жағдайлары)
      - мұрыннан ауызға
      3. Жүректі жабық түрде массаждау:
      - екі қолмен
      - бір қолмен.
      4. Бір құтқарушымен реанимациялық іс-шараларды өткізу.
      5. Екі құтқарушымен реанимациялық іс-шараларды өткізу.
      6. Тамырды анықтау:
      - сәулелі артерияда
      - жамбас артерияда
      - ұйқы артерияда.
      7. Тыныс және пульс жиілігін анықтау.
      8. Көздің қарашық реакциясы.
      9. Қансырауды уақытша тоқтату техникасы:
      - иық, тізе арты, жамбас және ұйқы артерияларын қысу
      - жгутпен, қолда бар заттармен байлау
      - барынша тізені, шынтақты қайыру
      - резина жгутын қою
      - мұрынға тампон қою
      - "Статин" ұнтағын және Котекс "Тем" майлығын пайдалану.
      10. Жарақат түскен жерлерін тазарту, дәрілеу.
      11. Бинт таңғыштарын қою:
      - аяқ, қолға циркулярлық
      - колостық
      - спиралдық
      - "гепец"
      - тасбақа
      - косынкалы
      - Дезо
      - Окклюзивтік
      - Басу, езу
      - контурлық.
      12. Торлы бинтті пайдалану.
      13. Аяқ, қолды эластикалық әдіспен бинттеу.
      14. Бактерицидтік пластырьді, лейкопластырьді пайдалану.
      15. Зардап шеккендерге қолданыстағы құралдарды және торлы шиналарды пайдаланып төмендегі жарақаттану кезінде көлікті иммобилизациялау:
      - иықты
      - иық астын
      - алақанды
      - жамбасты
      - тізені
      - табанды.
      16. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді көлікті иммобилизациялау техникасы:
      - омыртқаны
      - қарынды
      - көптеген қабырға сынықтарын
      - бас (ми) жарақатын.
      17. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді шығару және зембілге орналастыру техникасы:
      - кеуде клеткаларын
      - қарны (іш)
      - жамбасты
      - омыртқаны
      - басты.
      18. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді тасымалдау техникасы:
      - зембілмен
      - жапқышпен
      - щитпен
      - қолмен
      - арқада
      - иықта
      - орындықта.
      19. Зардап шеккендерді көлікке орналастыру
      - жеңіл көлікке (жеңіл, жүк көлігі)
      - санитарлық көлік.
      20. Көзге дәрі тамызу, көзді сумен жуу.
      21. Зардап шеккендердің киімін шешу.
      22. Зардап шеккен адамның мотоцикл каскасын шешу.
      23. Хлорэтилмен ауыртпай ем жасау техникасы.
      24. Аэрозольды пайдалану.
      25. Жеке таңу перевязка пакетін ашу.
      26. Ауа жинауды ендіру техникасы.
      27. Гипотермиялық пакет-контейнерді пайдалану.
      28. Естен танған кезде нашатыр спиртті қолдану.
      29. Асқазанды жуу техникасы.

                "МОТОЦИКЛДІ ЖҮРГІЗУ" пәні бойынша
         үлгілік тақырыптық жоспар және бағдарлама. 

                     Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама N1 Тақырып. Бастауыш оқыту.

       N1 Тапсырма.  Бақылау-өлшеу құралдарымен, басқару мүшелерімен танысу және оларды қолдану.
      Мотоциклді жүргізуге оқушы адамды мотоциклге отырғызу, рульдегі жағдайда болу, мотоциклден түсу. Бақылау-өлшеу құралдарының, басқару мүшелерінің орналасуымен танысу. Олармен қолдану. Орнынан жылжу (қозғалу) ережелерін жаттықтыру.
      двигательді қыздыру, бақылау-өлшеу құралдарының көрсеткіштеріне байқау жүргізу. Бір орнынан жылжыту, жұмыс істеп тұрған двигательді кілт тоқтату.

       N2 Тапсырма. Орнынан жылжыту, түзу бойына жүргізу және мотоциклді тоқтату.
      Бірінші кедергі мотоциклдің орнынан біркелкі қозғалуы, түзу жүруі. Тепе-теңдік сақталуы, мотоциклді кілт тоқтату. двигатель жұмысының режимін өзгерту жолымен қозғалысты жеделдету немесе баяулату. Тоқтайтын жерді таңдау. Тоқтау, двигательді сөндіру.

       N3 Тапсырма. Жоғарылау тәртібімен өтілімді ауыстыру.
      Орнынан қозғау, жылдамдық алу, бұрылыстар жасау және тоқтату. Бұрылыс және тоқтату сигналдарына үйрету.

       N4 Тапсырма.  Жоғарылау және төмендету тәртібімен өтінімді ауыстыру.
      Орнынан қозғалу, жылдамдық алу, бұрылыстарда көлікті жүргізу және тоқтату. Бұрылыс және тоқтату сигналдарына үйрету.

       N5 Тапсырма.  Өтінімнің әр түрлі жағдайында мотоциклді жүргізу.
      Орнынан қозғау, жылдамдық алу, оңға және солға қарай бұру. Орнынан қозғау, қысқа қашықтықта жылдамдық алу. Жедел тоқтату. Белгіленген жерде мотоциклді тоқтату. Двигательмен (қозғалғыш) және тежеумен тоқтату. Белгіленген жерде мотоциклді тоқтату.

  N2 Тақырып. Шектеулі өткелдерде мотоциклді жүргізу

       N6 Тапсырма.  "Ирелең" және тақтайлы әдіспен жүргізу.
      Түзу қозғалыста "Ирелең" әдіспен жүргізу. "Ирелең" әдіспен оң және солға қарай бұрылып жүру. Өтілімді бірден жоғары қарай қалыпты ауыстыру, дроссельдің ашылуымен жүрудің жылдамдығын реттеу. Жедел тежелу.

       N7 Тапсырма. "Ирелең" және тақтайлы әдіспен жүргізуді жаттықтыру.
      Түзу қозғалыста "Ирелең" және тақтайлы әдіспен жүргізу және оң мен солға қарай бұру.

       N8 Тапсырма. Шеңбер және габаритті жерлермен жүргізу .
      Габаритті жерлерге кіргізу және соның ішімен жүргізу. Габариттік жерлерге кіргізу, оңға және солға бұрылу. Шеңбер жасап сағат тілі бағытымен жүргізу. Шеңбермен сағат тіліне қарсы бағытымен жүргізу.

       N9 Тапсырма .  Шеңбер және габаритті жерлермен жүргізуге жаттықтыру.
      Габаритті жерлерге кіргізу және жүргізу. Габариттік жерлерге қою және жүргізу, оңға және солға бұру. Шеңбер жасап сағат тілі бағытымен жүргізу.

       N10 Тапсырма. Габаритті "сегіздік" тәсілмен жүргізу.
      Сағат тілі бағытымен, сағат тіліне қарсы бағытымен габариттік сегіздік тәсілмен жүргізу.

       N11 Тапсырма .  Шектеулі өткелдерде кешенді жүргізу.
      "Ирелең" және тақтайлы, габариттік жерлермен, габариттік "сегіздік" тәсілмен жүргізу, "Тоқта" деген жерлерге тоқтату.

  N3 Тақырып. Жолдармен жүргізу.

      Тұрған көлік құралдарын айналып өтіп, шеңберлі айналыммен жүргізу. Тар жерлерден озып өту кезектілігі.
       Емтихан.
      Емтиханның мақсаты - білім алған азаматтың жол қозғалысы Ережесінің сақтай білуін және өз бетінше көлік құралдарын "А" біліктілігі бойынша басқара алу дайындығын анықтау.

            "В" САНАТТЫ КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН ЖҮРГІЗУШІЛЕРДІ
             ДАЙЫНДАУ БОЙЫНША ҮЛГІЛІК БАҒДАРЛАМА

                      Үлгілік оқу жоспары

        *  Автокөлік жүргізу бойынша емтихан автокөлікте жүргізуге
бөлінген сағаттар есебінен жүргізіледі.
      ** Автокөлікті жүргізу оқу уақытынан тыс 34 сағат көлемінде
жүргізіледі. Оның ішінде 6 сағат - автотренажерда. Автотренежер
болмаған жағдайда 32 сағат - автокөлікте.

         "ҚҰРЫЛҒЫЛАР ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ"
      пәні бойынша тақырыптық жоспар мен бағдарлама. 

                     Тақырыптық жоспар

                    1- Бөлім. двигатель

                 2-Бөлім. Электр жабдығы.

                          4-Бөлім.

                5-Бөлім. Автокөлікті басқару жүйесі.

           6-Бөлім. Техникалық қызмет көрсету негіздері.

      * Берілген тақырып практикалық сабақта оқу автокөлігінде оқытылады

  Бағдарлама

       N1 Тақырып . Кіріспе.
      Жеңіл автокөліктің жалпы құрылымы. Жеңіл автокөліктің қолданылуы және жіктелуі. Негізгі агрегаттардың, түйіндердің, механизмдердің және жүйелердің қолданылуы, орналасуы және өзара әрекет етуі. Автокөліктердің қысқаша техникалық сипаттамасы.  

  1-Бөлім. ДВИГАТЕЛЬ.

       N2 Тақырып. двигательдің жалпы құрылымы және жұмысы.
      Двигательдің және оның механизмдерінің қолданылуы және құрылымы. 
      Карбюраторлық двигательдің жұмыс істеу принципі. Двигательдің жұмыс процесі. Түсініктер: "өлі нүктелер", поршиннің жүрісі, жану камерасының көлемі, цилиндрдің жалпы және жұмыс көлемдері, қысқарту дәрежесі, двигатель маркасы. Двигательді қатайту. Кривошипті - шатунді механизмді тазарту механизмі.

       N3 Тақырып. Салқындату жүйесі.
      Двигательді салқындату жүйесінің қолданылуы. Жүйе жұмысының принципті схемасы. Двигательді салқындату жүйесінің құрылымы. Салқындату тәсілдері. Салқындатқыш сұйықтықтар және оларға қойылатын талаптар. Двигательдің жылытқыш режимі және салқындатқыш сұйықтықтың температурасын бақылау. Двигательдердің үздіксіз жылытқыш режимін ұстап тұру тәсілдері. Оқытылатын двигательдердің салқындатқыш жүйелері құралдарының қолданылуы және орналасуы.
      Салқындатқыш жүйелердің ақау белгілері және оларды жою тәсілдері.

       N4 Тақырып. Майлау жүйесі.
      Двигательді майлау жүйесінің қолданылуы. Жүйе жұмысының принципті схемасы. Детальдің үйкелетін бөлігіне майдың берілу тәсілдері. Двигательдер үшін қолданылатын майлар, олардың негізгі қасиеттері және маркировкасы. Май сапасын анықтаудың қарапайым тәсілдері. Май қысымын бақылау. Двигательдегі майды тазартудың және салқындатудың тәсілдері.
      Двигательдің майлау жүйесі құралдарының құрылымы және жұмысы, майлы насос, майлы сүзгіш, картер желдеткішінің жүйесі.
      Майлау жүйесі ақауларының белгілері және оларды болдырмаудың тәсілдері.

       N5 Тақырып. Қоректендіру жүйесі.
      Карбюраторлы двигательдің  қоректендіру жүйесінің принципті схемасы. Отынды және ауаны жеткізу және тазарту құралдарының қолданылуы, жалпы құрылымы мен жұмысы және олардың автомобильде орналасуы. Карбюратор жұмысының принципі. Әр түрлі режимдердегі карбюратордың жұмысы. Жіберу құбыр желісі және пайда болған газды шығару жүйесі. Бензинді двигательдердің себелегіш жүйесінің жұмысы мен құрылымының ерекшеліктері.
      Двигательдің қоректендіру жүйесі ақауларының белгілері және оларды жою тәсілдері.

    2-Бөлім. ЭЛЕКТР ЖАБДЫҒЫ 

       N6 Тақырып.   Электр энергиясының көздері және тұтынушылар.
      Аккумуляторлы батареяның қолданылуы, құрылымы және жұмысы. Аккумуляторлы батареяның негізгі сипаттамалары, тәсілдері және маркировкасы. Электролит және оларды қолданудағы алдын-алудың сақтық шаралары.
      Негізгі ақаулар.
      Аккумуляторлы батареялардың негізгі ақаулары, қызмет көрсетуі және сақталуы.
      Стартердің қолданылуы, құрылымы және жұмысы. Генератордың қолданылуы, құрылымы және жұмысы. Жарық беру құралдарының, жарық және дыбыс сигналдарының бақылау-өлшегіш құралдарының, шыны тазалағыштардың, шыны жуғыштардың, қорабтың жылу және желдеткіш жүйелердің қолданылуы, құрылымы және жұмысы.

       N7 Тақырып. Двигательді оталдыру жүйесі.
      Оталдыру жүйесінің принципті схемасы. Контактілі және контактысыз оталдыру жүйесі құралдарының құрылымы және жұмысы.
      Оталдыру жүйесінің негізгі ақаулары және оларды болдырмау тәсілдері.

  3-Бөлім. ТРАНСМИССИЯ

       N8 Тақырып. Трансмиссияның жалпы құрылымы және қолданылуы.
      Алдыңғы және артқы жетекші көпірлі автомобильдердің трансмиссия схемасы. Трансмиссия агрегаттарының жиынтық бірлігі және детальдарын майлау тәсілдері. Трансмиссиялық майлар және пластикалық майлау, оларды пайдалану, негізгі тәсілдері және маркировка.

       N9 Тақырып. Тістеуіш.
      Тістеуіш, оның қолданылуы, жалпы құрылымы және әрекет ету принципі. Механикалық және гидравликалық тістеуішінің құрылымы және жұмысы, тістеуішті реттеу.
      Тістеуіш ақауларының белгілері және оларды болдырмаудың тәсілдері.

       N10 Тақырып. Өтілім қорабы.
      Жіберу қорабының қолданылуы және жалпы құрылымы. Өтілім қорабының түрлері. Тісті жіберушінің жіберу қасиеті жөнінде түсінік.
      Автоматты өтілім қорабының жұмысы және құрылым ерекшеліктері.
      Ауысу қорабы механизмінің жұмысы, құрылымы, схемасы.
      Ақаулардың белгілері және оларды жою жолдары.

       N11 Тақырып. Карданды өтілім, негізі өтілім, диференциал.
      Ақаулардың белгілері және оларды жою жолдары.

  4-Бөлім. НЕГІЗГІ ТІРЕУІШ ЖҮЙЕ.

       N12 Тақырып. Жеңіл автокөлік кузовы.
      Негізгі тіреуіш жүйесінің қоданылуы және жалпы құрылымы.
Автокөлік кузовының құрылымы. Кузовтың лакталған және боялған қабатын күту және каррозияға қарсы қолдану шаралары.

       N13 Тақырып. Алдыңғы және артқы ілінбелер.
      Автокөліктің алдыңғы ілінбесінің құрылымы және атқаратын қызметі. Алдыңғы дөңгелектерде орналасқан құрылым.
      Артқы ілінбенің құрылымы және жұмысы.
      Амортизациялық тіреуіштер. Автокөлік дөңгелегі мен шиналарының құрылымы. Дөңгелектерді қатайту. Шиналар мен дискілерді таңдау. Ілінбе, дөңгелек пен шиналар ақау белгілері. Оларды жою тәсілдері.

  5-Бөлім. АВТОКӨЛІКТІ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ.

       N14 Тақырып. Тежегіш жүйесі.
      Автокөліктің тежегіш жүйесінің қолданылуы жүйенің принципті схемасы.Тежегіш сұйықтары.
      Жұмысшы тежегіш жүйесінің жалпы құрылымы және іс-әрекет принципі.
      Дискілі және барабанды дөңгелектердің тежегіш механизмдерінің құрылымы және жұмысы.
      Аялдамалы тежегіш жүйенің қолданылуы, құрылымы және жұмысы. Тежегіш жүйесі ақауларының белгілері және оларды жою тәсілдері.

       N15   Тақырып.   Рульмен басқару жүйесі.
      Рульмен басқарудың қолданылуы, орналасуы, жалпы құрылымы және жұмысы. Автокөлік құрылысының схемасы. Рульмен басқаруға қойылатын негізгі талаптар.
      "Шестерня-рейка" және "червяк-ролик" сияқты рульдік механизмдердің қолданылуы, құрылымы және жұмысы.
      Рульдік құрылымы.
      Рульмен басқару ақауларының белгілері және оларды болдырмаудың тәсілдері.

  6-Бөлім. ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НЕГІЗДЕРІ.

       N16   Тақырып. Автокөліктің техникалық қызмет көрсетуі бойынша жұмыстарды орындаудың түрлері, кезеңдері және тәртібі.
      Жеңіл автомобильдердің техникалық қызмет көрсетуі бойынша жұмыстарды орындаудың түрлері, кезеңдері және тәртібі сервистік (қызмет көрсету) кітапшасына және пайдалану жөніндегі инструкцияға сәйкес болады.
      Автомобильдердің күнделікті қызмет жасауы. Күнделікті қызмет көрсету жұмыстарын орындаудың тізбесі мен тәртібі. Жолға шығар алдындағы және жолда автокөліктің техникалық жағдайын тексеру.
      Техникалық қызмет көсетуді жүргізудегі еңбек қауіпсіздігі.

       N17 Тақырып. Ұсақ эксплуатациялық ақаулардың белгілері және оларды жою.
      Дөңгелек шиналарында қысымды тексеру. Дөңгелекті ауыстыру,  дөңгелекті демонтаждау және монтаждау. Басқаратын дөңгелектердің подшипниктеріндегі люфтің бар екендігін тексеру.
      Рульді механизмдегі майдың деңгейін тексеру және ондағы люфті анықтау.
      Рульді тартқыштардың түбінің жағдайын тексеру.
      Құрылғылардың шитінде сигналды лампалардың қосылуына немесе көрсеткіш бағыттардың қызыл зонаға ауысуына сәйкес ақауларды тексеру (май қысымы, тежегіш жүйедегі сұйықтық деңгейінің төмендеуі, двигательді салқындату жүйесіндегі температураның жоғарылауы)   

              "ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ" пәні бойынша 
           үлгілік тақырыптық жоспар мен бағдарлама.

                  Тақырыптық жоспар  

  Бағдарлама 1-Бөлім. ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ

       N1 Тақырып. Жалпы ережелер. Негізгі түсініктер мен терминдер.
      Жүргізушілердің, жаяу адамдардың, жолаушылардың міндеттері.
      Жол қозғалысы қауіпсіздігін және тәртібін сақтауды қажет ететін ережелер. Ережелердің жалпы құрылымы. Ережедегі негізгі түсініктер мен терминдер. Жол қозғалысына қатысатын тұлғалардың және жол қозғалысын реттейтін тұлғалардың міндеттері. Жол қозғалысында тыйым салу тәртібі.
      Механикалық көлік құралының жүргізушісінде болуға міндетті және полиция қызметкерлеріне көрсететін құжаттар. 
      Жолға шығар алдында жүргізушінің міндеттері. Лауазымды тұлғаларға көлік құралын пайдалануға беру тәртібі. Мүгедек-жүргізушілердің міндеттері. Көлік құралын пайдалануға және басқаға беруге жол берілмейтін жағдайлар.
      Арнайы сигналы бар көлік құралы жүргізушілерінің құқықтары мен міндеттері. Арнайы көлік құралының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа жүргізушілердің міндеттері. Арнайы көлік құралының қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа міндеттер. Жол апатына ұшыраған жүргізушінің міндеттері. Жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жаяу адамдар мен жолаушылардың міндеттері.

       N2 Тақырып. Жол белгілері.
      Жалпы жол қозғалысын ұйымдастыруда жол белгілерінің алатын орны. Белгілерді орналастыруға арналған талаптар. Маусымдық, уақытша және негізгі белгілер.
      Ескертетін белгілер. Атқаратын қызметі. Ескертудің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің атауы мен атқаратын қызметі. Ескерту жол белгісі бар жолдың қауіпті учаскесінде жүргізушінің іс-әрекеті. 
      Тыйым салатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Тыйым салудың жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасатын жері, атауы, атқаратын қызметі. Тыйым салатын жол белгілерінің талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті. 
      Алдын-ала жазылатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Алдын-ала жазудың жалпы белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеттері. 
      Ақпаратты-сілтеу жол белгілері. Атқаратын қызметі. Ақпаратты-сілтеу жол белгілерінің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасқан жері, атауы, атқаратын қызметі. 
      Қозғалыстың белгілі кестесі енгізген жол белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Қызмет көрсету жол белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір жол белгісінің атауы мен орналасуы.
      Қосымша ақпарат белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір белгінің атауы мен орналасуы. 

       N3 Тақырып. Жол белгілері және оның сипаттамалары.
      Таңбаның жалпы жол қозғалысы ережелеріндегі ұйымдастыру маңызы, жіктелуі. Көлденең таңба. Атқаратын қызметі. Көлденең таңбаның талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Тік таңбалар. Атқаратын қызметі. Тік таңбаның әрқайсысының түсі мен қолдану шарты. Кешенді есептер шығару. Оқытудың техникалық құралдары, макеттер, стендтер қолдану арқылы жол-көлік оқиғасын талқылау. Жол белгілері және жол таңбаларын басқару іскерлігін қалыптастыру. Жол қозғалысының нақты жағдайларында жүргізушілердің іс-әрекеттерімен танысу.

       N4 Тақырып. Көлік құралдарының қозғалысы, аялдауы мен тұрақтауы.
      Ескерту сигналдары. Сигналдардың түрлері. Атқаратын қызметі. Сигналдарды жарық нұсқауларымен және қолмен көрсету ережелері. Дыбыс сигналдарын қолданатын жағдайлар. Басып озғанда ескерту сигналдарын беру тәртібі. Күндіз жақындату фарын пайдалану. ЖКО және оның алдын-алу. Ескерту сигналдарын дұрыс бермеудің зардаптары.
      Қозғалыстың басы, қозғалыс бағытының өзгеруі. Жол қиылысында бұрылу тәртібі және жол қиылысында айналу. Тежеуішпен жұмыс жасау. Айналуға тыйым салынатын жерлер. Кері қозғалыс тәртібі.
      Оңтайландыру тәртібін сақтамаудың зардаптары. Жолдағы көлік құралдарының орналасуы. Жолдағы көлік құралдарының орналасуына қойылатын талаптар, қозғалыстың жылдамдыққа тәуелділігі.
      Трамвай жолымен жүруге рұқсат етілетін жағдайлар.
      Көліктің жолда дұрыс орналаспауының зардаптары.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Қозғалыс жылдамдығын таңдауға әсер ететін факторлар. Жылдамдық режимін таңдаудағы тыйым салулар. Арақашықтық пен үзілістерді таңдау. Жай жылжитын және ауыр жүк таситын көліктердің жүргізушілеріне қойылатын талаптар.
      Жылдамдық пен үзілістер тәртібін сақтамаудың зардаптары.
      Басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. Басып озу алдындағы жүргізушілердің міндеттері. Басып озуда жүргізушілердің іс-әрекеті. Басып озуға тыйым салынатын жерлер.
      Жолдың тар учаскелеріндегі қарама-қарсы қозғалыс тәртібін сақтамаудың зардаптары.
      Аялдау және тұрақтау. Аялдау және тұрақтау тәртібі. Тұрақтайтын көлік құралын қою жолдары. Елді мекеннен тыс жерде ұзақ аялдау. Тұрақтамаға автокөлікті қоюдың қауіпсіздік шаралары. Аялдау мен тұрақтауға тыйым салынатын жерлер. Аялдау мен тұрақтау тәртібін сақтамаудың зардаптары.

       N5 Тақырып. Жол қозғалысын реттеу. Жол қозғалысын реттеу құралдары.
      Бағдаршам дабылының мағынасы және осы дабылдарға сәйкес жүргізушілердің іс-әрекеттері. Қайтармалы (реверстік) бағдаршамдар. Трамвайлар және маршруттық көлік құралдарын реттеу.
      Трамвайлар, жаяу жүргіншілер және рельссіз көлік құралдарын реттейтін тұлғаның дабылдарына қозғалуға тыйым салынатын аялдаулар тәртібі.
      Реттейтін тұлғаның нұсқауларының бағдаршам, жол белгілері мен таңбаларына қарама-қайшы болғандағы жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің іс-әрекеттері.

        4-5 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару, техникалық құралдар, макеттер және стенділерді пайдаланып жол-көлік оқиғаларын талдау.
      Қолмен жасалатын дабылдарды дұрыс беру, бейімделе білу, жағдайды бағалау және оның дамуын болжау.
      Көлік құралдары жүргізушілерін жол қозғалысындағы нақты жағдайларды жасайтын іс-әрекеттерімен таныстыру.

       N6 Тақырып. Жол қиылысынан өту.
      Жол қиылысынан өтудің жалпы Ережелері. Трамвайдың кейбір жағдайдағы артықшылығы.
      Реттелмейтін жол қиылыстары. Бірдей мәндік және әр түрлі мәндік жолдардың қиылысы.
      Реттелетін жол қиылыстары. Бағдаршам дабылдары мен жол белгілерінің ара қатынасы.
      Негізгі жолдың бағыты ауысқандағы жол қиылысындағы кезектілік.
      Жүргізушінің жол белгілері болмай жолдың бетінің жабуын ажырата алмаған кездегі іс-әрекеттері (мысалы қараңғы уақыт, батпақ, қар және т.б.)

       N7 Тақырып. Жаяу жүргіншілер өтетін жерден көлік құралының өтуі және темір жолды қиып өту.
      Жаяу жүргіншілер өтетін жер және маршрутты көлік құралының аялдауы. Жаяу жүргіншілер өтетін жерге, маршрутты көлік құралы аялдамасына және "Балалар" деген белгісі көлік құралына жақындағандағы жүргізушінің міндеттері.
      Темір жолды қиып өту. Темір жол қиылыстарының әр түрлілігі. Темір жол қиылысындағы заманға сай дабылдардың құрылымы мен жұмыс ерекшеліктері.
      Көлік құралдарының қозғалу тәртібі. Темір жол қиылысынан өтер алдындағы көлік құралының тоқтау ережелері.
      Темір жол қиылысында лажсыз тоқтаған жағдайдағы жүргізушінің міндеттері.
      Темір жол қиылысындағы тыйым салулар.
      Арақашықтық темір жол бастығымен көлік қозғалысы келісілетін жағдайлар.
      Жая жүргіншілердің жүретін жері, маршрутты көлік құралдарының аялдамасы және темір жол қиылысында Ережелерді бұзудың зардаптары.

        6-7 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару. Техникалық құралдар, макеттер және стенділер пайдалану арқылы ЖКО-ны талдау.
      Болжауды жаттықтыру. Темір жол қиылысында лажсыз тоқтағанда жүргізушінің іс-әрекетіне жаттықтыру. 
      Көлік құралының жүргізушісін жол қозғалысындағы нақты жағдайлармен таныстыру. 

       N8 Тақырып. Қозғалыстың ерекше жағдайлары.
      Автомагистраль қозғалысы. Автомагистральдағы тыйым салулар. Автомагистральда және жол шетінде лажсыз тоқтағандағы жүргізушілердің міндеттері.
      Маршрутты көлік құралдарының басымдығы. Жол айырығын қиып өту.
      Маршрутты көлік құралдарының бөлу сызығы бар жолдағы қозғалыс тәртібі.
      Сыртқы жарық қондырғыларын пайдалану ережелері. 
      Жүргізушінің көзі көрмей қалған жағдайдағы іс-әрекеттері. Тұманға қарсы фарлар, прожектор-фарлар, тұманға қарсы артқы фарларды пайдалану тәртібі.
      Механикалық көлік құралын тіркеуге алу. Механикалық көлік құралын осал, қатты тізбекпен тіркеуге алудың тәртіптері.
      Тіркеуге алуға тыйым салынатын жағдайлар. Тіркеуге алынған және тіркеуге алушы көлік құралдарында жолаушылар тасымалдау. Механикалық көлік құралдарын тіркеуге алудағы тәртіптердің сақталмауынан болатын зардаптар.
      Оқу-жаттығу қозғалысы. Оқу-жаттығу қозғалысына тыйым салынатын жағдайлар.

       N9 Тақырып. Жолаушылар және жүк тасымалдау .
      Жүк автокөлігінде жолаушыларды тасымалдауға қойылатын талаптар. Қозғалыс басындағы жүргізушінің міндеттері. Жолаушылар тасымалдаудағы қозғалыс жылдамдығы. Балалар тасымалдаудағы қосымша талаптар. Жолаушылар тасымалдауға тыйым салынатын жағдайлар.
      Көлік құралында жүкті орналастыру және бекіту ережелері.
      Алып өтетін жүктің белгіленуі.
      Жолаушылар және жүк тасымалдаудағы ережелерді сақтамау зардаптары.

       N10 Тақырып. Көлік құралдарының техникалық жағдайы және жабдықтары.
      Жалпы талаптар. Көлік құралдарын пайдалануға тыйым салынатын жағдайлар.
      Жолда болатын ақауларды жоюдағы жүргізушінің іс-шаралары. Егер мүмкіндік болмаса автотұраққа немесе жөндеу орнына жету кезіндегі қауіпсіздік шаралары.
      Қозғалысты жалғастыруға тыйым салынатын ақаулар.
      Жол қозғалысына қауіп төндіретін көлік құралдары ақауларының зардаптары.

       N11 Тақырып. Нөмірлік, айырым белгілері, ескерту қондырғылары, жазулар мен таңбалар.
      Көлік құралының жол полициясында тіркелуі және қайта тіркелуі.
      Көлік құралының жабдықтарын нөмірлік және айырым белгілері, ескерту қондырғылары мен талаптары.
      Айырым белгілері және ескерту қондырғыларын орнатудағы ережелерді сақтамаудың зардаптары.

  2-Бөлім. ЖҮРГІЗУШІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ.

       N12 Тақырып. Әкімшілік жауапкершілік.
      Әкімшілік жауапкершілік түсінігі.
      Әкімшілік құқық бұзушылық. Әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері.
      Әкімшілік іс-шараларының түрлері мен түсініктері: ескерту, айып, көлік құралын басқару құқығынан айыру, әкімшілік жазалайтын орган, жазаның орындалу тәртібі.

       N13 Тақырып. Қылмыстық жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілік.
      Автокөлік қылмысының түсінігі мен түрлері. Автокөлік қылмысының сипаттамасы.
      Қылмыс құрамы.
      Жауапкершілікті жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар.
      Айып түрлері.
      Автокөлікпен жасалынған қылмысқа деген жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілікті қозғау шарттары.

       N14 Тақырып. Азаматтық жауапкершілік.
      Азаматтық жауапкершілік туралы түсінік. Азаматтық жауапкершілікке деген негіздер. Зиян, кінә, құқыққа қарсы іс-шаралар. Жол оқиғасындағы келтірілген зиян үшін жауапкершілік. Материалдық шығынның орнын толтыру.
      Материалдық шығын жауапкершілігі жөнінде түсінік. Материалдық жауапкершіліктің шарттары мен түрлері, толық және шекті материалдық жауапкершілік.

       N15 Тақырып. Табиғатты қорғаудың құқықтық негіздері.
      Табиғатты қорғау түсінігі мен мазмұны. Табиғатты қорғау туралы заңдылық. Табиғатты қорғау жолдары, формалары, мақсаттары.
      Құқықтық қорғауға алынатын табиғи объектілер.
      Табиғатты қорғау заңын бұзғаны үшін жауапкершілік. 

       N16 Тақырып. Автокөлікті меншіктену құқығы.
      Меншіктену құқығы, меншік құқығына ие субъектілер. Автокөлік құралын меншіктену құқығы.
      Көлік құралының иесінен алынатын салық. Көлік құралына қажет құжаттар.

       N17 Тақырып .  Жүргізуші мен көлік құралын сақтандыру.
      Сақтандыру тәртібі. Сақтандыру туралы келісім-шарт жасасудың тәртібі. Сақтандыратын оқиға. Сақтандыру сомасын төлеу тәртібі мен негіздері.

          "КӨЛІК ҚҰРАЛЫН БАСҚАРУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫС
         ҚАУІПСІЗДІГІ" пәні бойынша үлгілік тақырыптық  
                  жоспар және бағдарлама.   

                    Тақырыптық жоспар 

  Бағдарлама

       N1 Тақырып. Көлік құралын басқару техникасы.
      Рульге жүргізушіні отырғызу.
      Ыңғайлы жұмыс қалпы. Ыңғайлы жұмыс қалпы үшін орындықтың реттеуіштері мен басқару органдарын пайдалану. Жұмыс қалпын пайдаланудағы қарапайым қателер. Басқару органдарының, аспаптар мен индикаторлардың атқаратын қызметі. Басқару органдармен жұмыс жасау. Рульді пайдалану техникасы.
      Двигательді оталдыру. Двигательді орнында тұрып қыздыру. Қозғалыс басталғандағы қызу процесі. Бір қалыпты қозғалыс жылдамдығын сақтау. Қозғалыстың әр түрлі режимінде акселератор педалімен әсер етулер. Орнынан қозғалу. Двигательді тежеу.
      Штатты жағдайларда асықпай тежелуді, штатты емес жағдайларда максималды тежелуді қамтамасыз ететін тежеуіш педалінің әсерлері. Двигатель жұмысының тиімді жылу режимін сақтау. Көлік құралының жүріп өткен жол көлемі және оған әсер ететін себептер.
      Қиын өткелдерде және тайғақ учаскелерде қозғалу. Тайғақ жерде орнынан қозғалу. Сулы жерлерден, терең емес арықтардан, төмпешіктерден қараңғы уақытта жүріп өту.
      Аялдау және тұрақтау.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Бұрылуда, айналуда жылдамдықтың өзгеруі. Қалалық жердегі қозғалыста және автомагистральде жылдамдық таңдау.
      Жай бірқалыпты қозғалыста басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. 
      Темір жол қиылысынан өту.

       N2 Тақырып. Жол қозғалысы, оның әсері мен қауіпсіздігі.
      "Жүргізуші - автокөлік-жол" басқару жүйесінің түсінігі (ЖАЖ). ЖАЖ жүйесінің мақсаты мен міндеті. Көлік жүйесінде автокөліктің маңызы. Жол көлік процесінің әсері, қауіпсіздігі және экологиялық жағдайы. ЖКО-да көлік жүйесі жұмысының істен шығуы. Қазақстандағы және шетелдердегі жол қозғалысының қауіпсіздік, әсерлік, экологиялық санағы. Қауіпсіздікке әсер ететін факторлар: жүргізуші-автокөлік-жол. Жол қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін жүргізушінің кәсібилігі. Жүргізушінің кәсібилік көрсеткіші болып саналатын еңбек өтілі. Көлік құралын басқарудың сапалық көрсеткішін анықтайтын сандық көрсеткіштер.
      Жол қозғалысының қауіпсіздігі мен экологиялығын қамтамасыз ететін мемлекеттік жүйелер.
      Қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін көлік құралына қойылатын талаптар.

       N3 Тақырып. Жүргізушінің кәсіби сенімділігі.
      Қажеттілік топтары. Еңбек ынталандыруы. Көлік құралын басқарудағы еңбектің мақсаты.
      Көлік құралдарын басқару мақсатына жету үшін іс-әрекеттерінің психикалық бейнелеу жоспары.
      Көлік құралдарын басқарудағы әрекеттер мен еңбек операциялары. Басқару мақсатына жету үшін шығарылатын есептер. Басқару процесін ұтымды ету. Көлік құралдарын басқарудағы ұтымдылық критерийлері. Жүргізуші қабылдайтын ақпаратты талдау. Іс-әрекет жоспарымен өзінің ағымдағы жағдайын салыстыру. Штаттық және штаттық емес жағдайлар. Жүргізуші сенімділігін жоғарылатуды қажет ететін техникалық ширығу.
      Жүргізуші сенімділігін құраушылар: кәсіби біліктілік, моральдық қасиеттер. Жүргізушінің кәсіби біліктілігіне оның мамандығы, еңбек өтілі және жасының тигізетін әсері. Моральдық қасиеттер: тәртіптілік, жол қозғалысындағы басқа қатысушыларды құрметтеу, қызмет көрсету мәдениеті мен өзін-өзі ұстау этикасы. Физикалық психикалық қасиеттер, жасы мен денсаулығы және оның жүргізушіге әсері. 
      Алкоголь, нашақорлық, дәрілік заттардың жүргізуші жұмысына кері әсері: ойлану шапшаңдығының төмендеуі, назар аударудың төмендеуі, көру-есте сақтаудың нашарлауы, ұйқышыл болу.

       N4 Тақырып. Жүргізушінің психофизиологиялық сапасы.
      Көру-есте сақтау. Көлік құралы жылдамдығының арақашықтықты қабылдауы. Көңіл аудару бағыты. Көрмей қалу. Дыбыс дабылдарын қабылдау. Дыбыс дабылдарын шумен шатастыру.
      Бұрылыста жылдамдық алу. Басқару органдарының орнынан өзгеруін және кедергісін қабылдау.
      Ақпаратты өңдеу уақыты. Жүргізушінің психомоторлық реакциялары. Реакция уақыты. ЖКО-ның ауырлық дәрежесіне сәйкес реакция уақытының өзгеруі.
      Ойлау. Жол-көліктік ситуацияның дамуын болжау.
      Жүргізуші дайындығы: білімі, іскерлігі.
      Көлік құралы жүргізушісіне басқару объектісі ретіндегі талаптар. Жүргізуші жұмысының әсері мен қауіпсіздігін басқару объектісі ретінде көлік құралының қасиеттеріне ұтымды ықпал ету. Қоғамдағы адамзаттың этика тәртібі компоненті болып табылатын жүргізуші этикасы. Жол қозғалысының Ережесін бұзған басқа қатысушылармен және ішкі істер органдарымен қатынас. ЖКО қайғылы жағдайындағы жүргізуші этикасы.

       N5 Тақырып. Көлік құралдарының пайдалану көрсеткіштері.
      Көлік жұмысының әсерлі және қауіпсіз мүмкіндіктерінің көрсеткіштері: габариттік размерлер, салмақ өлшемдері, ауыр жүк көтергіштігі (сыйымдылығы), жылдамдық алу және тежеуіштік қасиеттер, ауып кетуге немесе тайып кетуге қарсы тұру, жанармай үнемділігі, көлік құралын әр түрлі жағдайларда пайдалану шарттары, сенімділік. Бұлардың қозғалыс қауіпсіздігіне, жол қозғалысы қауіпсіздігіне әсері. Көлік құралының қозғалысына әсер ететін күштер: тарту, тежеу, көлденең және тік күштердің қосылуы. Ауып кетуге қарсы тұру. Көлік құралының тұрақты қосалқы мүмкіндіктері. 
      Көлік құралын реттеу жүйелері: тарту, тежеуіш, көлденең реттеу жүйелері. Басқару сипаттамасы.

       N6 Тақырып. Штаттық және штаттық емес қозғалыс тәртібіндегі жүргізушінің іс-әрекеттері.
      Тіркеуге алуда, тайғақ жолдарда, жоғары және төмен түскенде, бұрылыстарда, қараңғы мезгілде және шектеулі көру жағдайында, көлік ағынында, бұрылыс және жолаушылар өтетін жерлерде, шексіз кеңістікте мотоциклді жүргізу.
      Жұмыс тежеуішінің бас тарту кезеңінде, қозғалыстағы шинаның жарылуында, ауытқу кезеңінде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Көлік құрал-жабдықтарының өртенген, суға батқан кезеңінде, жоғары кернеудегі электросымдардың көлік құрал-жабдықтарға үзіліп түскенінде, найзағай түскен кезеңде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Қауіпсіздік - көліктің нәтижелі жұмысының шарты. Көлікті жүргізушінің көлікті басқару мақсатын орындауда: белгілі отын шығынында жоғарғы орта жылдамдыққа жету, белгілі орта жылдамдықта отынды ең жоғарғы дәрежеде үнемдеу, ең жоғарғы қамтамасыз ету.
      Сапалы басқарудың көрсеткіштері: орташа жылдамдық, отын шығыны, бір қалыпты қозғалыстың коэффициенті, отын жұмсау көрсеткіші, тоқтатуды бір қалыпты қалыптастыру. 
      Үнемді басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде үнемділік алгоритмін пайдалану, отын шығындау өлшеміндегі ең төменгі қарқынды қозғалыста ең жоғарғы жылдамдықты шектеу, отын шығындау өлшеміндегі ең жоғарғы қарқынды қозғалыста - ағынның орта жылдамдыққа жақын қозғалуы (жүруі), асыру арқылы қозғалысты баяулатып, двигательді тоқтату.
      Жылдамдықты басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде жылдамдылық алгоритмін пайдалану; еркін қозғалатын аймақта ең жоғарғы жылдамдықпен көлікті жүргізу, қарқынды тоқтату. Көлік құралдарының орта жылдамдығына қарқынды ағынның әсері. Көлік жол жағдайын алдын-ала болжау - негізгі жылдамдылықты басқарудың кепілі.
      Жылдамдылықты басқаруда пайдаланатын алгоритмдердің көлік құралдарының қауіпсіздігіне, экологияға, ресурстарға әсерлері.
      Көлік құралдарының оңтайлы алгоритмдерінің қозғалыс жылдамдықтарын реттеуге тахометр, спидометр, эконометр пайдаланылады.

       N7 Тақырып. Жол қауіпсіздігі және жол жағдайлары.
      Автокөлік жолдарының түрлері және жіктелуі. Жолдардың белсенді, белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігінің негізгі бөлшектері.
      Жолдың үстіңгі қабатының түрлері, олардың сипаттамалары. Жол жағдайларының қозғалыс қауіпсіздігіне әсерлері.
      Ауыл шаруашылығындағы жолдар. Автожолдар. Таулы жолдардың ерекшелігі.
      Жол жағдайларының автокөлік қозғалысына әсері. Шинаның жолмен беттесу коэффициенті туралы түсінік.
      Жол жағдайына, ауа мен гидрометеорологиялық жағдайларға байланысты коэффициенттің өзгеруі. Тұманда, таулы жолдардағы көлік жүргізудің ерекшеліктері. Автокөлік жолдарының қауіпті учаскелері, жүру бөлігінің тарылуы, жолдың бетінің жаңадан салынуы, битум және гравий беті, ұзақ төменге түсу жолдары, көпірлі жолдар, теміржол бойындағы өткелдер және қауіпті учаскелер.
      Көктемгі және күзгі кезеңдерде жолдарды пайдалану. Мұзды өткелдердегі көліктің жүруі.
      Жолдардың жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан учаскелердегі көлік жүргізудің қауіпсіздігін алдын алу, бұл жағдайда қолданылатын қоршаулар, ескерту және жарық дабылдары.

       N8 Тақырып. Жол-көлік оқиғалары.
      Жол-көлік оқиғалары мен жол-көлік оқиғаларының жіктелуі. Қалалардағы, қала сыртындағы, ауылдық жерлердегі апаттар.
      Жол оқиғаларының болу себептері: жолда жүру ережелерінің бұзылуы, көлік жүргізушілердің құқықтық ережелерді сақтамауы, көлік құралдарының техникалық жағдайлары ақуалының нормативке сай емес жағдайлары және де басқа жайлар.
      Көлік жүргізушілеріне байланысты ЖКО себептері: төменгі біліктілік, шаршау, рульде ұйықтап кету.
      Жол көлік оқиғаларының пайда болу жағдайлары: жол және көлік құралдарының жағдайы, жол қозғалыстарын (жүру) реттейтін құрал-жабдықтардың бар болуы.
      Жол-көлік оқиғасы статистикасы. Апаттардың мезгіл, аптаның күндері, тәулік уақыты, жол категориясы, көлік жабдықтарының түрлеріне байланысты бөлінуі.
      Көлік жабдықтарының белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігі. 
      Жол көлік қозғалысын мемлекеттік бақылау.

        "АЛҒАШҚЫ ДӘРІГЕРЛІК КӨМЕК КӨРСЕТУ" пәні бойынша
                үлгілік тақырыптық жоспар.

                    Тақырыптық жоспар 

  Бағдарлама 

       N1 Тақырып. Адам анатомиясы және физиологиясы негіздері.
      Ағза жүйелері мен олардың қызмет жасауы туралы негізгі түсініктер: жүрек-қан тамыр жүйесі, тірек-қозғалу жүйесі. Тамыр соғу жиілігі, жиі демалуы, қарашық қасиеттері, естен тану, терінің түстері, оның ең алғашқы белгілері.

       N2 Тақырып. ЖКО құрылымы. ЖКО-да жиі кездесетін зардаптар және оларды диагностикалау.
      ЖКО зардап шегуді болдырмайтын көлік жабдықтарының сипаттамалары. ЖКО зардап шеккен туралы статистика, олардың ауырлық дәрежесі және қоршау. 
      Алғашқы көмек көрсетуде уақыт факторының әсері. Жолаушыны қағып кеткендігі, рульге ұрылғанда, көлікті қатты тоқтатқанда, аударылған кездегі зардаптар.
      Ми-сүйек зардабы, сынық белгілері, омыртқаның, жамбастың зақымдануы, ашық пневмоторакс, оның анық белгілері.

       N3 Тақырып. Өмірге қауіп төндіретін механикалық және термиялық зардаптар.
      Түсініктемелер: предагопальдық жағдай, агония, клиникалық ажал, биологиялық ажал. Олардың белгілері. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсету кезеңінде реанимациялық іс-шаралардың мазмұны.
      Шок. Жарақаттық, геморагиялық, күйіктік, кардиогендік, аллергиялық шоктың түрлері. Шоктың клиникалық көрінісі. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудегі шокқа қарсы іс-шаралардың кешені.
      Тыныс жетіспеушілігі. Дәрігерлік көмек көрсетуде тыныс жетіспеушілігінің дәрежесін төмендету әдістері, клиникалық белгілері, себептері. Кеуде жасушалары зақымдалуының жіктелуі. Асфикция.
      Естен тану синдромы. Кома. Себептері. Естен тану кезеңінде асфиксияны алдын-алу тәсілдері.
      Балалардың, қариялардың, жүкті әйелдердің өмірлеріне қауіп төндіретін ерекшеліктер.

       N4 Тақырып. Апаттағы психикалық әсерлер. Психикалық зардап шеккендерге көмек көрсету ерекшеліктері.
      Психикалық және неврологиялық ауытқулар, олардың сипаттамалары және болу жиілігі. Шок-аффективалық белгілер, психомоторлық ояну. Психикалық әсерлі, алкогольдік және есірткілік мас жағдайларда зардап шеккендерге дәрігерлік көмек көрсету ерекшеліктері.

       N5 Тақырып. Термиялық зардаптар.
      Термиялық күйіктер. Күйіктен зардап шеккендерге иммобилизация өткізу, жарақатты таңу ерекшеліктері, күйіктен зардап шеккен адамның дәрежесін анықтау, клиникалық көрінісі.
      Көз бен жоғарғы тыныс жолдары күйіктен зардап шеккен адамдарға алғашқы медициналық көмек көрсетудің ерекшеліктері.
      Жылудан зардап шеккен жарақат. Алғашқы медициналық көмек берудің принциптері. Суықтан, аяздан зардап шеккен жарақат. Үсікке шалдығу және суық тигізу. Осы жағдайларда жылыту тәсілдері.

       N6 Тақырып. ЖКО-да зардап шеккендерге ұйымдастыру - құқықтық көмек көрсету аспектілері.
      Зардап шеккендерге көмек көрсету немесе көмек көрсетпеу заңдылықтарға (әкімшілік және құқықтық) негізделген. Жол апатынан адам құрбан болған жағдайларындағы автокөлік жүргізушісінің, дәрігерлік қызметкердің, жол-көлік оқиғалары әкімшілік қызметінің міндеттері.

       N7 Тақырып. Адам өміріне қауіп төндіретін терапиялық зардап шеккендер.
      Диабеттік ком. Жүрек-қан тамыр жетіспеушілігі. Гипертониялық кризис. Астматикалық статус. Улану. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің тәсілдері, клиникалық белгілер.

       N8 Тақырып. Көлік жол оқиғаларынан зардап шеккендерге алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуде жүргізілетін өкпе-жүрек реанимациясы, асфикцияны жою.
      Зардап шеккеннің жағдайының ауырлығын бағалау, өкпе-жүрек реанимациясын жүргізу көрсеткіштерін анықтау.
      Жоғарғы тыныстың жұмысын қалпына келтіру. Ауыз қуысын тампонмен тазарту, жоғарғы тыныс жолдарының өтуіне қамтамасыз ету. "Ауыздан ауызға", "ауыздан мұрынға" жасанды тыныс жүргізу. Ауа жүргізуді пайдалану. Жүректің жабық массажының техникасы. Өкпе-жүрек реанимациясының бір немесе екі құтқарушы жасауының ерекшеліктері. Өкпе-жүрек реанимациясын бет, ашық кеуде клеткаларының зардап шеккендерге жасаудың ерекшеліктері.
      Өкпе-жүрек реанимациясының балаларға жасаудағы ерекшеліктері. Балалардың механикалық асфиксиясын жою.

       N9 Тақырып. Сыртқы қансырауды тоқтату.
      Қансыраудың түрлері. Артериялық, тамырлық қансырау белгілері. Сыртқы қансырауды уақытша тоқтату тәсілдері: саусақтармен артерияны қысу, жіп немесе жгутпен байлау, қолды, аяқты қайыру. 
      Қан құсу, қан түкіру, қан ішекке кеткен жағдайларда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету.

       N10 Тақырып. Көлік иммобилизациясы.
      Көлік иммобилизациясының жалпы принциптері. Бинтті таңу. Көлік иммобилизациясын жасау ережелері, бір үлгідегі қателер және асқынулар. Жамбас, омыртқа, бас, кеуде клеткалары зақымданған кездегі иммобилизацияның ерекшеліктері.

       N11 Тақырып. Жаншылып қалғандарды босату, көліктен сыртқа шығару, оларды көлікке орналастыру және тасымалдау тәсілдері.
      Көліктің жапырылып қалған есіктерін ашу, зардап шеккендерді әйнектері сынған терезе арқылы шығару тәсілдері. Ұзақ уақыт жаншылып қалған зардап шеккендерді (аяқ, қолдарын) шығару ерекшеліктері. Оларды зембілге орналастыру техникасы. Омыртқа мен жамбасы жарақаттанған адамдарды көліктен шығару, орналастыру ерекшеліктері. Жеңіл көліктерді (жеңіл машина, жүк таситын автокөлік, автобус) зардап шеккендерді орналастыру үшін пайдалану.

       N12 Тақырып. Жарақаттанған жерлерін тазарту, дәрілеу. Десмургия.
      Жарақаттанған жерлерді тазарту техникасы, дәрілеу және таңғышпен орау. Кеудені орайтын арнаулы жеке пакетпен орау немесе қолға түскен заттармен, тақтайшалар салып түзу байлау. Қолда бар құралдарды барынша пайдалану.

         N13 Тақырып. Жеке аптечканы қолдану.
      Жеке аптечканы түгендеу. Ішіндегі дәрі-дәрмекті пайдалана білу.

  ҚОСЫМША 

      1. Ауыз қуысын және жоғарғы тыныс жолдарының өтуін тазарту техникасы. 
      2. Өкпеге жасанды ауа жіберу.
      - ауыздан ауызға (жасанды тыныс жасауға арналған жабдықтарды
      пайдалану және пайдалану жағдайлары)
      - мұрыннан ауызға
      3. Жүректі жабық түрде массаж жасау:
      - екі қолмен
      - бір қолмен
      4. Бір құтқарушы адамның реанимациялық іс-шараларды өткізуі
      5. Екі құтқарушы адамның реанимациялық іс-шараларды өткізуі.
      6. Тамырды анықтау:
      - сәулелі артерияда
      - жамбас артерияда
      - ұйқы артерияда
      7. Тыныс және пульс жиілігін анықтау.
      8. Көздің қарашық реакциясы.
      9. Қансырауды уақытша тоқтату техникасы:
      - иық, тізе арты, жамбас және ұйқы артерияларын қысу
      - жгутпен, қолда бар заттармен байлау
      - тізені, шынтақты барынша қайыру
      - резина жгутын қою
      - мұрынға тампон қою
      - "Статин" ұнтағын және Котекс "Тем" майлығын пайдалану
      10. Жарақаттанған жерлерді тазарту, дәрілеу
      11. Бинт таңғыштарын қою:
      - аяққа, қолға циркулярлық
      - колостық
      - спиральдық
      - "гепец"
      - тасбақа
      - косынкалы
      - Дезо
      - Окклюзивтік
      - Басу, езу
      - контурлық 
      12. Торлы бинтті пайдалану
      13. Аяқ, қолды эластикалық әдіспен бинттеу
      14. Бактерицидтік пластырьді, лейкопластырьді пайдалану
      15. Зардап шеккендерге қолданыстағы құралдарды және торлы шиналарды пайдаланып, төмендегі жарақаттану кезінде көлікті иммобилизациялау:
      - иықты
      - иық астын
      - алақан
      - жамбасты
      - тізені
      - табанды
      16. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді көлікті иммобилизациялау техникасы:
      - омыртқаны
      - қарынды
      - көптеген қабырға сынықтарын
      - бас (ми) жарақатын
      17. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді шығару және зембілге орналастыру техникасы:
      - кеуде клеткалары
      - қарны (іш)
      - жамбасты
      - омыртқаны
      - басты
      18. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді тасымалдау техникасы:
      - зембілмен 
      - жапқышпен
      - қалқанмен
      - қолдармен
      - арқада
      - иықта
      - орындықта
      19. Зардап шеккендерді көлікке орналастыру - жеңіл көлікке (жеңіл, жүк көлігі) санитарлық көлік
      20. Көзге дәрі тамызу, көзді сумен жуу
      21. Зардап шеккендердің киімін шешу
      22. Зардап шеккендер адамның мотоцикл каскасын шешу
      23. Хлорэтилмен ауыртпай ем жасау техникасы
      24. Аэрозольды пайдалану
      25. Жеке таңу перевязка пакетін ашу
      26. Ауа жинауды ендіру техникасы
      27. Гипотермиялық пакет-контейнерді пайдалану
      28. Естен танғанда нашатыр спиртті қолдану
      29. Асқазанды жуу техникасы

            "АВТОМОБИЛЬ ЖҮРГІЗУ" пәні бойынша бағдарлама
               және үлгілік тақырыптық жоспар

                     Тақырыптық жоспар

  "АВТОМОБИЛЬ ЖҮРГІЗУ" пәнінің бағдарламасы.

       N1 тақырып. Бастапқы оқыту.
       N1 Тапсырма. Отырғызу. Басқару органдарымен және сигнализация аспаптарымен әрекет жасау тәсілдері (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Автомобильмен (автожаттықтырушымен), басқару органдарымен және сигнализация аспаптарымен жалпы таныстыру. Маршрутқа шықпас бұрын автомобильді тексеру үшін қарап шығу. Кабинаға отырғызу.
      Орындық жағдайын реттеу, қауіпсіздік белдігін тағуға, двигательді қосуға, сигнал беруге, әйнек тазалаушыны, жарық беру жүйесін    қосуға жаттығу жасау.
      Бос жүрісте двигатель айналымының акселераторы педалін реттеу. Берілісті қосу схемасымен танысу. Бірінші берілісті қосу, қозғалту имитациясы.
      Басқарылатын дөңгелектер жағдайы туралы кері байланысты сақтауды қамтамасыз ететін рульдеу техникасын игеру.
      Рульдік дөңгелекті 120 ⁰ , 130 ⁰ , 240 ⁰ , 360 ⁰ бұрышына бұруға және нейтральды жағдайға дөңгелекті қайта әкелуге жаттығу.
      Тахометр (егер бар болса) мен спидометр бойынша көлік құралының айналымы мен жылдамдығын реттеу.

       N2   Тапсырма. Автомобильдерді басқару тәсілдері (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Рульді ұстау тәжірибесін дамыту: рульдік дөңгелекке қолды қою, қарқындылықты біртіндеп арттыру арқылы екі қолмен рульдік дөңгелекті оң мен солға кезек бұру. 
      Орнынан қозғалту жағдайында басқару органдарының әрекеті. 
      Аз ғана жылдамдықпен қозғалу, берілісті тікелей қосу бойынша қозғалыс, орнынан қозғалу.

       N3   Тапсырма. Берілісті қосу арқылы қозғалыс (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Жоғары көтерілу тәртібімен берілісті тікелей қосу бойынша қозғалу, орнынан жылжыту. Тежелу және тоқтау тәсілдері. Тікелей артқы жүріспен қозғалу. 

       N4 Тапсырма. Көтерілу және төмен түсу тәртібіндегі қосу арқылы қозғалыс (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Екпін. Жоғары көтерілетін және төмен түсетін берілісті қосумен қозғалу. Жағдайды реттеу жолымен жылдамдықты тікелей өзгерту бойынша қозғалыс. Төменгі беріліске өтудің деңгейлік әдісі (кезекті және кезектілікті сақтамай). Тежелудің әртүрлі әдістері.

       N5   Тапсырма. Бағытты өзгертумен қозғалыс
      Айналма бағыт бойынша алдыңғы жүріспен қозғалу. Стоп - бағытта аялдамалардағы екпін және тежеу. Қарама-қарсылық арасында оңға және солға бұрылу.
      Жолды бақылаудың әртүрлі әдістерін тікелей пайдалану бойынша артқы жүріспен қозғалу.
      Оңға және солға бұрылу арқылы артқы жүріспен қозғалу.

       N2 Тақырып. Шектеулі жүріп өтулердегі жүргізу
       N6 Тапсырма. Тапсырылған орынға тоқтау, бұрылу
      Алдыңғы және артқы жүріспен қозғалуда, жол белгісінде, тротуарда автомобильдің аялдауы. Алдыңғы және артқы шектеуге келіп жету. Оңға және солға бұрылумен тікелей бағыттағы қиылыстардан өту. Артқы жүрісті қолданбай бұрылу.

       N7 Тапсырма. Шектеулі жүріп өтуде маневр жасау.
      Алдыңғы және артқы жүріспен тиісті және қарама қарсы жақтан қақпаға кіру. Оңға және солға бұрылумен, алдыңғы және артқы жүріспен қақпадан шығу. Алдыңғы жүріспен "ирелектетіп" өту. Артқы жүрісті қолдану арқылы шектеулі учаскеде бұрылу. Габаритті аулаға кіру, артқы жүрісті қолданумен бұрылу, алдыңғы жүріспен шығу.

       N8 Тапсырма. Қиын маневр жасау.
      Автомобильді қою. Габаритті тұраққа автомобильді қою. Оңға (солға) бұру жағдайымен артқы жүріспен габаритті тоннель ішінде қозғалыс.

       N1 бақылау сабағы.
      Автодромдағы (жаттығу алаңы) тексерулер: орынан қозғалту, тапсырылған бағдар мен стоп - бағытта аялдаумен айналма бағыт бойынша қозғалу, алдыңғы жүріспен "ирелектетіп" өту, габаритті аулаға кіру, артқы жүрісті қолданумен бұрылу, алдыңғы жүріспен шығу, габаритті тұраққа автомобильді қою. Оңға (солға) бұру жағдайымен артқы жүріспен габаритті тоннель ішінде қозғалыс.

       N3 Тақырып. Оқу бағыттары бойынша жүргізу.
       N9 тапсырма. Аз қарқынды қозғалыстағы бағыттар бойынша жүргізу.
      Қала (елді мекен) көшелеріне шығу. Көлік ағымында қозғалу. Аялдау және қозғалыс басы. Шектеулі көріністегі бұрылыстардағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан, жаяу жүргіншілер өтетін жерлерден жүріп өту. Парковка тәсілдерін өңдеу. Тар өткелдердегі қарсы жүріс. Кедергілерден айналып өту. Жол желілері мен көпірлердегі қозғалыс.  Темір жол тораптарынан өту. 
      Қиылыстан өту. Қиылыстан өту кезіндегі жүргізушінің әрекеті. Қиылысты (шолушылық, сызықтар саны, көліктердің болуы және тағы басқалары) бағалау. Қайта құру. Бағдаршам (реттеуші) сигналы бойынша әрекет. Қозғалыс траекториясын таңдау. Реттелмеген қиылыстардан өту. Қозғалыс жылдамдығын таңдау. Пилотажды аспаптарды пайдалану. Бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен жанар-жағар майдың   пайдалану шығынын анықтау.

       N10 Тапсырма. Үлкен қарқынды қозғалыстағы бағыттар бойынша жүргізу.
      Қала (елді мекен) көшелеріне шығу. Көлік ағымында қозғалу. Аялдау және қозғалыс басы. Шектеулі көріністегі бұрылыстардағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан, жаяу жүргіншілер өтетін жерлерден жүріп өту. Парковка тәсілдерін өңдеу. Тар өткелдердегі қарсы жүріс. Кедергілерден айналып өту. Жол желілері мен көпірлердегі қозғалыс.  Темір жол тораптарынан өту. 
      Қиылыстан өту. Қиылыстан өту кезіндегі жүргізушінің әрекеті. Жақын келген көлік құралының арақашықтығын анықтау. Жақын келген көлік құралының жылдамдығын анықтау. Қиылыстан өту үшін уақытын анықтау. Қиылысты (шолушылық, сызықтар саны, көліктердің болуы және тағы басқалары) бағалау. Қайта құру. Бағдаршам (реттеуші) сигналы бойынша әрекет. Қозғалыс траекториясын таңдау. Реттелмеген қиылыстардан өту. Қозғалыс жылдамдығын таңдау. Пилотажды аспаптарды пайдалану. Бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен жанаржағар майды   пайдалану шығынын анықтау.

       N2 бақылау сабағы.
      Бақылау бағытында тексерілетіндер: қозғалыс басы, жүргінші бөлікте орналасу, бір қозғалыс сызығынан екіншісіне өту, оңға және солға бұрылулармен тікелей бағытта қиылыстан өту, көлік ағымындағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан өту, көлік құралдарын басып озу, тежеу, темір жол тораптарынан өту, бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен 100 км-ге кететін литрдегі жанар-жағар майды   пайдалану шығыны.

         N4 Тақырып. Автомобильді басқару тәжірибесін жетілдіру.
       N11 Тапсырма. Жолдың әртүрлі жағдайында автомобиль жүргізудің тәжірибелерін жетілдіру .
      Бұл тапсырма автомобильді басқарудағы кемшіліктерді жою және жол қатынасының әртүрлі жағдайында автомобильді басқару тәжірибесін жетілдіру үшін жүргізіледі. 
      Бірінші кезең, үйрену жүрісі үшін алаңда (автодром).
      Екінші кезең, жол қозғалысы жағдайында бақылау бағытында.
      Емтиханның мақсаты:
      - Жол қатынасының әртүрлі жағдайында үйренушіге автомобильді өз бетімен басқару дайындығын анықтау;
      - Көлік құралдарын басқаруда меңгерген тәжірибелер мен үйренулердің деңгейін қалыптастыру;
      - Жол қатынасының әртүрлі жағдайындағы көлік құралдарын басқаруда жол қозғалысы Ережесін қолдануды тексеру.

         "С" санатты жүргізушілерді дайындаудағы
                  бағдарламаның жобасы.

                   Үлгілік оқу жоспары.

        Автокөлік жүргізу емтиханы автокөлік жүргізуге бөлінген уақытта өткізіледі.
      Автокөлік жүргізуге оқу уақыты кестесінен тыс 54 сағат беріледі, оның ішінде 6 сағат - автотренажерде. Ал автотренажер болмаған жағдайда 60 сағат автокөлікте өтеді.

           "Құрылым және техникалық қызмет көрсету" пәні
             бойынша үлгілік тақырыптық жоспар және
                         бағдарлама.

                   Тақырыптық жоспар.

      Бұл тақырыптар оқу автокөлегінде практикалық сабақтар кезінде оқылады. 

  Бағдарлама 1-Бөлім Кіріспе.

       1.1. Тақырып. Автокөліктердің саралануы және жалпы құрылымы.
      Автокөліктердің атқаратын қызметі мен саралануы. Негізгі агрегаттардың, түйіндердің, механизмдердің және жүйесінің атқару қызметі, орналасуы, арақатынасы. Оқылатын автокөліктердің қысқаша  техникалық сипаттамалары. 

  2-Бөлім. двигатель.

       2.1. Тақырып. двигательдің жұмысы және құрылымы.
      Карбюратердегі және дизельді двигательдердің атқаратын қызметі, құрылымы және жұмыс істеу принциптері. 
      Газ алмасу процестері, олардың атаулары және сипаттамалары. двигатель жұмысын сипаттайтын теминдер, олардың анықтамалары. "Қызмет істемейтін нүктелер", поршень жүрісі, жану камералар көлемі, цилиндрдің жұмыс істейтін және толық көлемдері, жану дәрежесі, двигатель метражы.

       2.2. Тақырып. Кришипті-шатунды механизм.
      Кришипті-шатунды механизмнің атқаратын қызметі, құрылымы және жұмысы. Кришипті-шатунді механизмнің негізгі детальдар құрылымының ерекшеліктері. 
      Белгілі ақаулар, олардың себептері мен жою тәсілдері.

       2.3. Тақырып. Газ алмасу механизмі.
      Газ алмасу механизмнің атқаратын қызметі және жұмысы. Клапандардың ашылуы және жабылуының ерте болуы мен кешігуі. Клапандардың жабылу түсінігі. Газ алмасу фазалары. Белгілі ақаулар, олардың себептері мен жою тәсілдері.

       2.4. Тақырып. Салқындату жүйесі.
      Салқындату жүйесінің атқаратын қызметі. Суыту тәсілдері. Салқындатқыш сұйықтар және оларға қойылатын талаптар. Двигатальдің қызып кетуі және суып қалуы. двигательдің жылулық режимі және салқындатқыш сұйықтардың температурасын бақылау. двигательдің үнемі жылулық режимін сақтау тәсілдері.
      двигательдің салқындату  аспаптарының жұмысы және құрылымы. Оқылатын двигательдердің салқындату аспаптарының жұмысы, орналасуы, құрылымы және атқаратын қызметі.
      Белгілі ақаулар, олардың себептері мен жою тәсілдері.

       2.5. Тақырып. Майлау жүйесі.
      Майлау жүйесінің атқаратын қызметі. двигательге қолданылатын майлар, олардың қасиеттері. Май қысымын бақылау. двигательдегі майды суыту және тазарту тәсілдері. Карбюратердегі және дизельді двигательдердің детальдарын майлау схемасы. Жоғары қысымнан сақтау мақсатында майлау жүйесінің құралдары. Картердің желдеткіш жұмысы құралы және атқаратын қызметі.
      Белгілі ақаулар, олардың себептері мен жою тәсілдері.

              2.6. Тақырып. Қоректену жүйесі.
      Қоректенудің атқаратын қызметі. Автокөлік двигательдеріндегі отынның түрлері. Бензин, оның негізгі қасиеттері. Бензин маркалары. Дизельді отын, оның негізгі қасиеттері. Дизельді отын түрлері. Жанар-жағар майлар қоспалары. Жанар-жағар майлардың құрамы бойынша саралануы. Детонацияның двигатель жұмысына әсері. двигательдің жұмыс қатаңдығы түсінігі. Экономиканың қуатты қоспалар түсінігі.
      Шығарылатын газдардың улылығына жанар май құрамының әсері.

              2.7. Тақырып. Карбюратор двигателінің қоректену жүйесі.
      Карбюратерлік двигательдің қоректенуінің принциптік схемасы. Карбюратерлік двигательдің қоректену аспаптарының орналасуы, жұмысы, құрылымы, атқаратын қызметі. Карбюратор жұмысының принципі, карбюратордың жұмысының әр түрлі режимдері газда жұмыс істейтін газ баллондық қондырғыларының принциптік схемасы. Газ балон аспаптарының қондырғылары, олардың құрылымы және жұмысы. Газ баллон автокөліктерін  пайдаланудың қауіпсіздік талаптары.
      Карбюраторлық двигательдің қоректену ақаулары, оның белгілері, себептері және жою жолдары.

              2.8. Тақырып. Дизельді двигательдің қоректену жүйесі.
      Дизельді двигательдің қоректенуінің принциптік схемасы.
      Дизельді двигательдің қоректену ақаулары, белгілері, себептері және жою жолдары.

            2.9. Тақырып. Төменгі температурада двигательдің іске  қосылуы.
      Төменгі температурада двигательдің іске қосылуын қиындататын себептер.
      Қысқы және барлық маусымдарға бөлген майлар мен отындар.
      Төменгі температурада двигательді іске қосуды жеңілдетудің негізгі тәсілдері: электрофакельдік қондырғылар, бейімделу қондырғылары, двигательді қыздыру үшін ыстық суды пайдалану.

  3-Бөлім. Электр қондырғылары.

       3.1. Тақырып. Автокөліктердің электр қондырғылары.
      Автокөліктердің электр қондырғылары мен оның элементтерінің атқаратын қызметі және жалпы мәліметтері. Электр энергиясының көздері мен тұтынушылары, көмекші аппаратура, бақылау-өлшеу аспаптары, сымдар, изоляторлар. Автокөлікте сымдардың орналасуы. Электр жабдығының жалпы схемасы.

       3.2. Тақырып. Аккумулятор батареялары.
      Аккумулятор батареясының қондырғысы, жұмысы және атқаратын қызметі. Аккумулятор батареясының түрлері, оларды бөлу. Электролит және онымен жұмыс істеудегі қауіпсіздік шаралары. Аккумулятор батареясын пайдаланудың кепілдік мерзімі.
      Аккумлятор батареясының ақаулары, оларды жою жолдары.

              3.3. Тақырып. Генератор және реле реттеуіш.
      Генератор ақаулары, олардың себептері, себептерін табу және жою. Реле-реттеуіштің жалпы құрылымы, жұмыс істеу принципі, атқаратын қызметі. Оқылып жатқан автокөлікте қолданылатын реле-реттеуіштер.
      Реле-реттеуіштің мүмкін деген ақаулары, олардың себептері, белгілерін табу және жою.

       3.4. Тақырып. Стартер көмекші электр двигателі.
      Стартердің құрылымы, жұмыс істеу принципі, атқаратын қызметі.
      Стартердің мүмкін деген ақаулары, оның белгілері, себептері және жою жолдары.
      Көмекші электр двигательдері, олардың құрылымы, атқаратын қызметі мүмкін деген ақаулары, белгілері, себептері, жою жолдары.
 

              3.5. Тақырып. Жарық жүйесі, жарық және дыбыс дабылы.
      Жарық аспаптарының жалпы құрылымы, атқаратын қызметі. Жарық, дыбыс дабылын беретін аспаптарды пайдалану ережелері.
      Жарық және дабыл аспаптарының ақаулары, себептері және жою жолдары.

       3.6. Тақырып. Оталу жүйесі.
      Батареялы оталу жүйесінің атқаратын қызметі және оның жалпы схемасы. Батареялы оталу аспаптарын қосу, орналастыру, оның атқаратын қызметі.
      Оталу сәтінің двигатель қуатына, үнемділігіне, жылу режиміне әсері. Вакуумдық және орталықтанған реттеуіштердің жұмыс істеу принципі мен атқаратын қызметі.
      Транзисторлы-байланысты және транзисторлы байланыссыз оталу жүйесінің жалпы схемасы және жұмыс істеу принципі.
      Транзисторлы-байланысты оталу жүйесінің ақаулары, себептері, белгілері және жою жолдары.

  4-Бөлім. Трансмиссия.

       4.1. Тақырып. Трансмиссияның жалпы құрылымы және атқаратын қызметі.
      Трансмиссияның құрылымы мен атқаратын қызметі. Бір немесе бірнеше жетекші көптермен болатын трансмиссия схемасы. Агрегаттарды пайдалану.

       4.2. Тақырып. Орнынан қозғалтқыш.
      Орнынан қозғалтқыштың атқаратын қызметі және жұмыс істеу принципі, орнынан қозғалтқышты пайдалануды реттеу.

       4.3. Тақырып. Ауысу қорабы, тарту қорабы, қуат алу қорабы.
      Ауысу қорабының атқаратын қызметі. Ауысу қорабының түрлері. Ауысу қорабының жалпы құрылымы және жұмысы. Төрттік ауысу немесе бестік ауысу қорабы құрылымының ерекшеліктері және жұмысы.
      Синхронизатор жұмысы, атқаратын қызметі, құрылымы, жұмыс істеу принципі. Ауысу қорабын бөлінгішпен басқару. Тарату қорабының жұмысы, атқаратын қызметі, құрылымы.

       4.4. Тақырып. Карданды және негізгі өткізілімдер.
      Жетекші көпірлер. Карданды және негізгі өткізілімдердің жұмысы, атқаратын қызметі, құрылымы. Ақаулары, оның белгілері, себептері, жою жолдары.

  5-Бөлім. Негізгі жүйе.

       5.1. Тақырып. Кузов. Автокөліктің жүріс бөлігі.
      Кузовтың атқаратын қызметі, құрылымы және автокөлікте орналасуы.
Амортизатордың атқаратын қызметі және жұмысы. Арнайы жабдықтар: лебедка, шинадан ауа қысымын реттеу жүйесі, көмекші механизмдер, олардың атқаратын қызметі және автокөлікте орналасуы. Арнайы жабдықтардың жұмысы.

       5.2. Тақырып. Алдыңғы және артқы ілінгіштер.
      Автокөліктің алдыңға ілінгіштерінің атқаратын қызметі, құрылымы. Алдыңғы ілінігіштер детальдарының жұмысы. Артқы ілінгіштің құрылымы және жұмысы. Дөңгелектердің орналасуы, оларды қондыру, оның жіктелуі. Пневматикалық шиналарды қондыру, оның жіктелуі. Ақаулар, оның белгілері, себептері, жою жолдары.

  6-Бөлім. Автокөлікті басқару жүйесі.

       6.1. Тақырып. Тежеуіш жүйесі.
      Тежеуіш жүйесінің атқаратын қызметі, жіктелуі, тежеуіш механизмнің түрлері. Оқылатын автокөліктердің тежеуіш жүйесі аспаптарының орналасу схемасы.
      Қолданыстағы тежеуіш сұйықтары, олардың қасиеттері. Гидровакуумдық тежеуіштің атқаратын қызметі, жұмыс істеу принципі, құрылымы және жұмысы.
      Істегі тұрақты, көмекші, апатты тежеуіш жүйелерінің атқаратын қызметі. Ақаулар, олардың белгілері, себептері және жою жолдары. Рульдік басқарудың атқаратын қызметі. Рульдік басқарудың схемасы.
      Рульдік механизм құрылымы, атқаратын қызметі, жұмыс істеу принципі. Рульдік механизм түрлері. Рульдік басқаруды күшейткіштің атқаратын қызметі мен жұмыс істеу принципі. Гидравликалық күшейткіштің атқаратын қызметі және жұмыс істеу  принципі. Гидрокүшейткіш насосының құрылымы мен жұмысы. Рульдік басқару жүйесіндегі май радиаторының атқаратын қызметі және құрылымы. Қолданылатын майлар. Ақаулар, оның белгілері, себептері және жою жолдары.

  7-Бөлім. Техникалық қызмет көрсетудің кездері.

       7.1. Тақырып. Пайдаланылатын материалдар және олардың шығын нормасы.
      Пайдаланатын материалдар және олардың атқаратын қызметі. Шиналар мен аккумулятор батареясының қызмет мезгілдері.
      Автокөліктегі отын шығыны нормалары. Төмен температурада отын шығыны. Моторлы және трансмиссионды майлардың шығын нормасы. Шиналар және аккумулятор батареясының қызмет өтілін жоғарылату жолдары, отынды үнемдеу.

       7.2. Тақырып. Автокөлікті пайдаланудағы еңбек қауіпсіздігі. Қоршаған ортаны қорғау.
      Автокөлікті пайдалануда және техникалық қызмет көрсеткенде қауіпсіздік ережелерінің жалпы талаптары. Газдармен, этил бензинімен және улы сұйықтармен улану қауіптілігі.
      Электр аспаптарды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік ережелері. Жүкті тиеу және түсіру кезіндегі еңбек қауіпсіздігі. Өртке қарсы қауіпсіздік шаралары, автокөліктегі өртті өшіру ережелері. Қоршаған ортаны ластауды азайту бойынша шаралар. 

       7.3. Тақырып. Бақылап тексеру және күнделікті техникалық қызмет көрсету.
      Автокөлікті бақылап тексеру жұмыстарын жүргізу тәртібі. Күнделікті техникалық қызмет көрсету жұмыстары.

       7.4. Тақырып. N 1, N 2 және маусымдық техникалық қызмет көрсету.
      (ТО-1 және ТО-2) номерлі және маусымдық техникалық қызмет көрсетудегі қайталану жұмыстарын, сонымен бірге жұмыс көлемін зерттеу.
      Техникалық қызмет көрсету жұмыстары барысында қауіпсіздік шаралары.

       7.5. Тақырып. Ұсақ ақаулар белгілері және оларды жою.
      Дөңгелектен қысымды тексеру. Дөңгелек ауыстыру. Руль механизмде май деңгейін тексеру және ондағы люфтті анықтау.
      Приборлардағы көрсеткіште қызыл лампаның жануы (май қысымы, тежеуіш жүйесінде сұйықтың азаюы, двигательдің қызуы).
      Отын беру қызметін тексеру генератор белбеуін ауыстыру.
      Аккумулятор батареясының зарядталу дәрежесі, ауыстыру. 
      Аккумулятор батареясының зарядталу дәрежесі, электролит деңгейін тексеру.
      Оталу жүйесін от шашырауды тексеру. Свечалардың жұмысқа қабілетілігін тексеру және оларды ауыстыру.
      Істен шыққан лампаларды ауыстыру.
      Тежеуіш колодкалардың жағдайын тексеру көрсеткіштері.
      Автокөлік жұмысы және оның көрсеткіштері тонно-километр; рейсте болу уақыты, жүкпен бірге жалпы және нольдік өтілім, жүксіз өтілім, өтілімді пайдалану коэффиценті, автокөлік қозғалысы жылдамдығының орташалығы, ауыр жүк көтергіштік коэффициенті.
      Ауыр жүк көтергіштік коэффицентінің көлеміне әсер ететін факторлар.

           "ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ" пәні бойынша үлгілік
                 тақырыптық жоспар және бағдарлама.

                     Тақырыптық жоспар 

  Бағдарлама 1-Бөлім. ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

       N1 Тақырып. Жалпы ережелер. Негізгі түсініктер мен терминдер. Жүргізушілердің, жаяу адамдардың, жолаушылардың  міндеттері.
      Жол қозғалысы қауіпсіздігін және тәртібін сақтауды қажет ететін ережелер. Ережелердің жалпы құрылымы. Ережедегі негізгі түсініктер мен терминдер. Жол қозғалысына қатысатын тұлғалардың және жол қозғалысын реттейтін тұлғалардың міндеттері. Жол қозғалысында тыйым салу тәртібі.
      Механикалық көлік құралының жүргізушісінде болуға міндетті және полиция қызметкерлеріне көрсететін құжаттар. 
      Жолға шығар алдындағы жүргізушінің міндеттері. Лауазымды тұлғаларға көлік құралын пайдалануға беру тәртібі. Мүгедек-жүргізушілердің міндеттері. Көлік құралын пайдалануға және басқаға беруге жол берілмейтін жағдайлар.
      Арнайы сигналы бар көлік құралы жүргізушілерінің құқықтары мен міндеттері. Арнайы көлік құралының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа жүргізушілердің міндеттері. Арнайы көлік құралының қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа міндеттер. Жол апатына ұшыраған жүргізушінің міндеттері. Жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жаяу адамдар мен жолаушылардың міндеттері.       

       N2 Тақырып. Жол белгілері.
      Жалпы жол қозғалысын ұйымдастыруда жол белгілерінің алатын орны. Белгілерді орналастыруға арналған талаптар. Маусымдық, уақытша және негізгі белгілер.
      Ескертетін белгілер. Атқаратын қызметі. Ескертудің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің атауы мен атқаратын қызметі. Ескерту жол белгісі бар жолдың қауіпті учаскесінде жүргізушінің іс-әрекеті. 
      Тыйым салатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Тыйым салудың жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасатын жері, атауы, атқаратын қызметі. Тыйым салатын жол белгілерінің талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті. 
      Алдын-ала жазылатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Алдын-ала жазудың жалпы белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеттері. 
      Ақпаратты-сілтеу жол белгілері. Атқаратын қызметі. Ақпаратты-сілтеу жол белгілерінің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасқан жері, атауы, атқаратын қызметі. 
      Қозғалыстың белгілі кестесі енгізген жол белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Қызмет көрсету жол белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір жол белгісінің атауы мен орналасуы.
      Қосымша ақпарат белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір белгінің атауы мен орналасуы. 

       N3 Тақырып .   Жол белгілері және оның сипаттамалары.
      Таңбаның жалпы жол қозғалысы ережелеріндегі ұйымдастыру маңызы, жіктелуі. Көлденең таңба. Атқаратын қызметі. Көлденең таңбаның талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Тік таңбалар. Атқаратын қызметі. Тік таңбаның әрқайсысының түсі мен қолдану шарты. Кешенді есептер шығару. Оқытудың техникалық құралдары, макеттер, стендтер қолдану арқылы жол-көлік оқиғасын талқылау. Жол белгілері және жол таңбаларын басқару іскерлігін қалыптастыру. Жол қозғалысының нақты жағдайларында жүргізушілердің іс-әрекеттерімен танысу.

       N4 Тақырып. Көлік құралдарының қозғалысы, аялдауы мен тұрақтауы.
      Ескерту сигналдары. Сигналдар түрлері. Атқаратын қызметі. Сигналдарды жарық нұсқауларымен және қолмен көрсету ережелері. Дыбыс сигналдарын қолданатын жағдайлар. Басып озуда ескерту сигналдарын беру тәртібі. Күндіз жақындату фарын пайдалану. ЖКО және оның алдын-алу. Ескерту сигналдарын, дұрыс бермеудің зардаптары.
      Қозғалыс басы, қозғалыс бағытының өзгеруі. Жол қиылысында бұрылу тәртібі және жол қиылысында айналуы. Тежеуішпен жұмыс жасау. Айналуға тыйым салынатын жерлер. Кері қозғалыс тәртібі.
      Оңтайландыру тәртібін сақтамаудың зардаптары. Жолдағы көлік құралдарының орналасуы. Жолдағы көлік құралдарының орналасуына қойылатын талаптар, қозғалыстың жылдамдыққа тәуелділігі.
      Трамвай жолымен жүруге рұқсат етілетін жағдайлар.
      Көліктің жолда дұрыс орналаспауының зардаптары.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Қозғалыс жылдамдығын таңдауға әсер ететін факторлар. Жылдамдық режимін таңдаудағы тыйым салулар. Арақашықтық пен үзілістерді таңдау. Жай жылжитын және ауыр жүк таситын көліктер жүргізушілеріне қойылатын талаптар.
      Жылдамдық пен үзілістер тәртібін сақтамаудың зардаптары.
      Басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. Басып озу алдындағы жүргізушілердің міндеттері. Басып озу кезіндегі жүргізушілердің іс-әрекеті. Басып озуға тыйым салынатын жерлер.
      Жолдың тар учаскелеріндегі қарама-қарсы қозғалыс тәртібін сақтамау зардаптары.
      Аялдау және тұрақтау. Аялдау және тұрақтау тәртібі. Тұрақтамаға көлік құралын қою жолдары. Елді мекеннен тыс жерде ұзақ аялдау. Тұрақтамаға автокөлікті қоюдың қауіпсіздік шаралары. Аялдау мен тұрақтауға тыйым салынатын жерлер. Аялдау мен тұрақтау тәртібін сақтамаудың зардаптары.

       N5 Тақырып. Жол қозғалысын реттеу. Жол қозғалысын реттеу құралдары.
      Бағдаршам дабылының мағынасы және осы дабылдарға сәйкес жүргізушілердің іс-әрекеттері. Қайтармалы (реверстік) бағдаршамдар. Трамвайлар және маршруттық көлік құралдарын реттеу.
     Трамвайлар, жаяу жүргіншілер және рельссіз көлік құралдарын реттейтін тұлғаның дабылдарына қозғалуға тыйым салынатын аялдаулар тәртібі.
     Реттейтін тұлғаның нұсқауларының бағдаршам, жол белгілері мен таңбаларына қарама-қайшы болғандағы жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің іс-әрекеттері.

      4-5 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар
     Кешенді есептер шығару, техникалық құралдар, макеттер және стенділерді пайдаланып жол-көлік оқиғаларын талдау.
     Қолмен жасалатын дабылдарды дұрыс беру, бейімделе білу, жағдайды бағалау және оның дамуын болжау.
     Көлік құралдары жүргізушілерін жол қозғалысындағы нақты жағдайларды жасайтын іс-әрекеттерімен таныстыру.

      N6 Тақырып. Жол қиылысынан өту.
     Жол қиылысынан өтудің жалпы Ережелері. Трамвайдың кейбір жағдайдағы артықшылығы.
     Реттелмейтін жол қиылыстары. Бірдей мәнді және әр түрлі мәнді жолдардың қиылысы.
     Реттелетін жол қиылыстары. Бағдаршам дабылдары мен жол белгілерінің ара қатынасы.
     Негізгі жолдың бағыты ауысқандағы жол қиылысындағы кезектілік.
     Жүргізушінің жол белгілері болмай жолдың бетінің жабуын ажырата алмағандағы іс-әрекеттері (мысалы қараңғы уақыт, батпақ, қар және т.б.)

       N7 Тақырып.    Жаяу жүргіншілер өтетін жерден көлік құралының өтуі және темір жолдан қиып өту.
      Жаяу жүргіншілер өтетін жер және маршрутты көлік құралының аялдауы. Жаяу жүргіншілер өтетін жерге, маршрутты көлік құралы аялдамасына және "Балалар" деген белгісі бар көлік құралына жақындағандағы жүргізушінің міндеттері.
      Темір жолды қиып өту. Темір жол қиылыстарының әр түрлілігі. Темір жол қиылысындағы заманға сай дабылдардың құрылымы мен жұмыс ерекшеліктері.
      Көлік құралдарының қозғалу тәртібі. Темір жол қиылысынан өтер алдындағы көлік құралының тоқтау ережелері.
      Темір жол қиылысында лажсыз тоқтаған жағдайдағы жүргізуші міндеттері.
      Темір жол қиылысындағы тыйым салулар.
      Арақашықтық темір жол бастығымен көлік қозғалысы келісілетін жағдайлар.
      Жаяу жүргіншілердің жүретін жері, маршрутты көлік құралдарының аялдамасы және темір жол қиылысында Ережелерді бұзудың зардаптары.

        6-7 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару. Техникалық құралдар, макеттер және стенділер пайдалану арқылы жол-көлік оқиғасын талдау.
      Болжауды жаттықтыру. Темір жол қиылысында лажсыз тоқтағанда жүргізушінің іс-әрекетіне жаттықтыру. 
      Көлік құралының жүргізушісін жол қозғалысындағы нақты жағдайлармен таныстыру.

       N8 Тақырып. Қозғалыстың ерекше жағдайлары.
      Автомагистраль қозғалысы. Автомагистральдағы тыйым салулар. Автомагистральда және жол шетінде лажсыз тоқтағандағы жүргізушілердің міндеттері.
      Маршрутты көлік құралдарының басымдығы. Жол айырығын қиып өту.
      Маршрутты көлік құралдарының бөлу сызығы бар жолдағы қозғалыс тәртібі.
      Сыртқы жарық қондырғыларын пайдалану ережелері. 
      Жүргізушінің көзі көрмей қалған жағдайдағы іс-әрекеттері. Тұманға қарсы фарлар, прожектор-фарлар, тұманға қарсы артқы фарларды пайдалану тәртібі.
      Механикалық көлік құралын тіркеуге алу. Механикалық көлік құралын осал, қатты тізбекпен тіркеуге алудың тәртіптері.
      Тіркеуге алуға тыйым салынатын жағдайлар. Тіркеуге алынған және тіркеуге алушы көлік құралдарында жолаушылар тасымалдау. Механикалық көлік құралдарын тіркеуге алудағы тәртіптердің сақталмауынан болатын зардаптар.
      Оқу-жаттығу қозғалысы. Оқу-жаттығу қозғалысы тыйым салынатын жағдайлар.

       N9 Тақырып. Жолаушылар және жүк тасымалдау.
      Жүк автокөлігінде жолаушы тасымалдауға қойылатын талаптар. Қозғалыс басындағы жүргізуші міндеттері. Жолаушылар тасымалдаудағы қозғалыс жылдамдығы. Балалар тасымалдаудағы қосымша талаптар. Жолаушылар тасымалдауға тыйым салынатын жағдайлар.
      Көлік құралында жүкті орналастыру және бекіту ережелері.
      Алып өтетін жүктің белгіленуі.
      Жолаушылар және жүк тасымалдаудағы ережелерді сақтамаудың зардаптары.

       N10 Тақырып. Көлік құралдарының техникалық жағдайы және жабдықтары.
      Жалпы талаптар. Көлік құралдарын пайдалануға тыйым салынатын жағдайлар.
      Жолда болатын ақауларды жоюдағы жүргізушінің іс-шаралары. Егер мүмкіндік болмаса автотұраққа немесе жөндеу орнына жетуде қауіпсіздік шаралары.
      Қозғалысты жалғастыруға тыйым салынатын ақаулар.
      Жол қозғалысына қауіп төндіретін көлік құралдары ақауларының зардаптары.

         N11 Тақырып. Нөмірлік, айырым белгілері, ескерту қондырғылары, жазулар мен таңбалар.
      Көлік құралының жол полициясында тіркелуі және қайта тіркелуі.
      Көлік құралының жабдықтарын нөмірлік және айырым белгілерімен, ескерту қондырғылары мен талаптары.
      Айырым белгілері және ескерту қондырғыларын орнатудағы ережелерін сақтамау зардаптары.

  2-Бөлім .  ЖҮРГІЗУШІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ .

       N12 Тақырып. Әкімшілік жауапкершілік.
      Әкімшілік жауапкершілік түсінігі.
      Әкімшілік құқық бұзушылық. Әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері.
      Әкімшілік іс-шараларының түрлері мен түсініктері: ескерту, айып, көлік құралын басқару құқығынан айыру, әкімшілік жазалайтын орган, жазаның орындалу тәртібі.

       N13 Тақырып. Қылмыстық жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілік.
      Автокөлік қылмысының түсінігі мен түрлері. Автокөлік қылмысының сипаттамасы. 
      Қылмыс құрамы.
      Жауапкершілікті жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар.
      Айып түрлері.
      Автокөлікпен жасалынған қылмысқа жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілік қозғау шарттары.
 

              N14 Тақырып.   Азаматтық жауапкершілік.
      Азаматтық жауапкершілік туралы түсінік. Азаматтық жауапкершілікке негіздер. Зиян, кінә, құқыққа қарсы іс-шаралар. Жол оқиғасындағы келтірілген зиян үшін жауапкершілік. Материалдық шығынның орнын толтыру.
      Материалдық шығын жауапкершілігі жөнінде түсінік. Материалдық жауапкершіліктің шарттары мен түрлері, толық және шекті материалдық жауапкершілік.
 

              N15 Тақырып. Табиғатты қорғаудың құқықтық негіздері.
      Табиғатты қорғау түсінігі мен мазмұны. Табиғатты қорғау туралы заңдылық. Табиғатты қорғау жолдары, формалары, мақсаттары.
      Құқық қорғауға алынатын табиғи объектілер.
      Табиғат қорғау заңын бұзғаны үшін жауапкершілік.
 

              N16 Тақырып. Автокөлік меншіктену құқығы.
      Меншіктену құқығы, меншік құқығына ие субъектілер. Автокөлік құралын меншіктену құқығы.
      Көлік құралының иесінен алынатын салық. Көлік құралына қажет құжаттар.
 

              N17 Тақырып. Жүргізуші мен көлік құралын сақтандыру.
      Сақтандыру тәртібі. Сақтандыру туралы келісімшарт жасаудың тәртібі. Сақтандыратын оқиға. Сақтандыру сомасын төлеу тәртібі мен негіздері.

                "КӨЛІК ҚҰРАЛЫН БАСҚАРУ НЕГІЗДЕРІ
                 ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫС ҚАУІПСІЗДІГІ"
              пәні бойынша үлгілік тақырыптық
                  жоспар және бағдарлама.

                    Тақырыптық жоспар   

  Бағдарлама

       N1 Тақырып. Көлік құралын басқару техникасы.
      Рульге жүргізушіні отырғызу.
      Ыңғайлы жұмыс қалпы. Ыңғайлы жұмыс қалпы үшін орындықтың реттеуіштері мен басқару органдарын пайдалану. Жұмыс қалпын пайдаланудағы қарапайым қателер. Басқару органдарының, аспаптар мен индикаторлардың атқаратын қызметі. Басқару органдармен жұмыс жасау. Рульді пайдалану техникасы.
      двигательді оталдыру. двигательді орнында тұрып қыздыру. Қозғалыс басталғандағы қызу процесі. Бір қалыпты қозғалыс жылдамдығын сақтау. Қозғалыстың әр түрлі режимінде акселератор педалімен әсер етулер. Орнынан қозғалу. двигательді тежеу.
      Штатты жағдайларда асықпай тежелуді, штатты емес жағдайларда максимальды тежелуді қамтамасыз ететін тежеуіш педалінің әсерлері. двигатель жұмысының ұтымды жылу режимін сақтау. Көлік құралының жүріп өткен жол көлемі және оған әсер ететін себептер.
      Қиын өткелдерде және тайғақ учаскелерде қозғалу. Тайғақ жерде орнынан қозғалу. Сулы жерлерден, терең емес арықтардан, төмпешіктерден қараңғы уақытта жүріп өту.
      Аялдау және тұрақтау.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Бұрылуда, айналуда жылдамдықтың өзгеруі. Қалалық жердегі қозғалыста және автомагистральда жылдамдық таңдау.
      Жай бірқалыпты қозғалыста басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. 
      Темір жол қиылысынан өту.

       N2 Тақырып. Жол қозғалысы, оның әсері мен қауіпсіздігі.
      "Жүргізуші-автокөлік-жол" басқару жүйесінің түсінігі (ЖАЖ). ЖАЖ жүйесінің мақсаты мен міндеті. Көлік жүйесінде автокөліктің маңызы. Жол көлік процесінің әсері, қауіпсіздігі және экологиялығы. ЖКО-да көлік жүйесі жұмысының істен шығуы. Қазақстандағы және шетелдердегі жол қозғалысының қауіпсіздік, әсерлік, экологиялық санағы. Қауіпсіздікке әсер ететін факторлар: жүргізуші-автокөлік-жол. Жол қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін жүргізушінің кәсібилігі. Жүргізушінің кәсібилік көрсеткіші болып саналатын еңбек өтілі. Көлік құралын басқарудың сапалық көрсеткішін анықтайтын сандық көрсеткіштер.
      Жол қозғалысының қауіпсіздігі мен экологиялығын қамтамасыз ететін мемлекеттік жүйелер.
      Қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін көлік құралына қойылатын талаптар.

       N3 Тақырып. Жүргізушінің кәсіби сенімділігі.
      Қажеттілік топтары. Еңбек ынталандыруы. Көлік құралын басқарудағы еңбектің мақсаты.
      Көлік құралдарын басқару мақсатына жету үшін іс-әрекеттерінің психикалық бейнелеу жоспары.
      Көлік құралдарын басқарудағы әрекеттер мен еңбек операциялары. Басқару мақсатына жету үшін шығарылатын есептер. Басқару процесін ұтымды ету. Көлік құралдарын басқарудағы ұтымдылық критерийлері. Жүргізуші қабылдайтын ақпаратты талдау. Іс-әрекет жоспарымен өзінің ағымдағы жағдайын салыстыру. Штаттық және штаттық емес жағдайлар. Жүргізуші сенімділігін арттыруды қажет ететін техникалық ширығу.
      Жүргізуші сенімділігін құраушылар: кәсіби біліктілік, моральдық қасиеттер. Жүргізушінің кәсіби біліктілігіне оның мамандығы, еңбек өтілі және жасы әсер етеді. Моральдық қасиеттер: тәртіптілік, жол қозғалысындағы басқа қатысушыларды құрметтеу, қызмет көрсету мәдениеті мен өзін-өзі ұстау этикасы. Физикалық психикалық қасиеттер, жасы мен денсаулығы және оның жүргізушіге әсері.
     Алкоголь, нашақорлық, дәрілік заттардың жүргізуші жұмысына кері әсері: ойланудың шапшаңдығы төмендеуі, назар аударудың төмендеуі, көру-есте сақтаудың нашарлауы, ұйқышыл болу.

       N4 Тақырып.   Жүргізушінің психофизиологиялық сапасы.
      Көру-есте сақтау. Көлік құралы жылдамдығының арақашықтықты қабылдауы. Көңіл аудару бағыты. Көрмей қалу. Дыбыс дабылдарын қабылдау. Дыбыс дабылдарын шумен шатастыру.
     Бұрылыста жылдамдық алу. Басқару органдарының орнынан өзгеруін және кедергісін қабылдау.
     Ақпаратты өңдеу уақыты. Жүргізушінің психомоторлық реакциялары. Реакция уақыты. ЖКО-ның ауырлық дәрежесіне сәйкес реакция уақытының өзгеруі.
     Ойлау. Жол-көліктік ситуацияның дамуын болжау.
     Жүргізуші дайындығы: білімі, іскерлігі.
     Көлік құралы жүргізушісіне басқару объектісі ретіндегі қойылатын талаптар. Жүргізуші жұмысының әсері мен қауіпсіздігін басқару объектісі ретінде көлік құралының қасиеттеріне ұтымды ықпал ету. Қоғамдағы адамзаттың этика тәртібі компоненті болып табылатын жүргізуші этикасы. Жол қозғалысының Ережесін бұзған басқа қатысушылармен және ішкі істер органдарымен қатынас. ЖКО қайғылы жағдайындағы жүргізуші этикасы.

       N5 Тақырып. Көлік құралдарының пайдалану көрсеткіштері.
      Көлік жұмысының әсерлі және қауіпсіз мүмкіндіктерінің көрсеткіштері: габариттік размерлер, салмақ өлшемдері, ауыр жүк көтергіштігі (сыйымдылығы), жылдамдық алу және тежеуіштік қасиеттер, ауып кетуге немесе тайып кетуге қарсы тұру, жанармай үнемділігі, көлік құралын әр түрлі жағдайларда пайдалану шарттары, сенімділік. Осылардың  қозғалыс қауіпсіздігіне, жол қозғалысы қауіпсіздігіне әсері. Көлік құралының қозғалысына әсер ететін күштер: тарту, тежеу, көлденең және тік күштердің қосылуы. Ауып кетуге қарсы тұру. Көлік құралының тұрақты қосалқы мүмкіндіктері.
      Көлік құралын реттеу жүйелері: тарту, тежеуіш, көлденең реттеу жүйелері. Басқару сипаттамасы.

       N6 Тақырып. Штаттық және штаттық емес қозғалыс тәртібіндегі жүргізушінің іс-әрекеттері.
      Тіркеуге алуда, тайғақ жолдарда, жоғары және төмен түскенде, бұрылыстарда, қараңғы мезгілде және шектеулі көру жағдайында, көлік ағынында, бұрылыс және жолаушылар өтетін жерлерде, шексіз кеңістікте мотоциклді жүргізу.
      Жұмыс тежеуішінің бас тарту кезеңінде, қозғалыстағы шинаның жарылуында, ауытқу кезеңінде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Көлік құрал-жабдықтарының өртенген, суға батқан кезеңінде, жоғары кернеудегі электросымдардың көлік құрал-жабдықтарға үзіліп түскенінде, найзағай түскен кезеңде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Қауіпсіздік көліктің нәтижелі жұмысының шарты. Көлікті жүргізушінің көлікті басқару мақсатын орындауда: белгілі отын шығынында жоғарғы орта жылдамдыққа жету, белгілі орта жылдамдықта отынды ең жоғарғы дәрежеде үнемдеу, ең жоғарғы қамтамасыз ету.
      Сапалы басқарудың көрсеткіштері: орташа жылдамдық, отын шығыны, бір қалыпты қозғалыстың коэффициенті, отын жұмсау көрсеткіші, тоқтатуды бір қалыпты қалыптастыру. 
      Үнемді басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде үнемділік алгоритмін пайдалану; отын шығындау өлшеміндегі ең төменгі қарқынды қозғалыста ең жоғарғы жылдамдықты шектеу, отын шығындау өлшеміндегі ең жоғарғы қарқынды қозғалыста - ағынның орта жылдамдыққа жақын қозғалуы (жүруі), асыру арқылы қозғалысты баяулатып, двигательді тоқтату.
      Жылдамдықты басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде жылдамдылық алгоритмін пайдалану, еркін қозғалатын аймақта ең жоғарғы жылдамдықпен көлікті жүргізу, қарқынды тоқтату. Көлік құралдарының орта жылдамдығына қарқынды ағынның әсері. Көлік жол жағдайын алдын-ала болжау - негізгі жылдамдылықты басқарудың кепілі.
      Жылдамдылықты басқаруда пайдаланатын алгоритмдердің көлік құралдарының қауіпсіздігіне, экологияға, ресурстарға әсерлері.
      Көлік құралдарының оңтайлы алгоритмдерінің қозғалыс жылдамдықтарын реттеуге тахометр, спидометр, эконометр пайдаланылады.

       N7 Тақырып. Жол қауіпсіздігі және жол жағдайлары.
      Автокөлік жолдарының түрлері және жіктелуі. Жолдардың белсенді, белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігінің негізгі бөлшектері.
      Жол беттерінің түрлері, олардың сипаттамалары. Жол жағдайларының қозғалыс қауіпсіздігіне әсерлері.
      Ауыл шаруашылығындағы жолдар. Автожолдар. Таулы жолдардың ерекшелігі.
      Жол жағдайларының автокөлік қозғалысына әсері. Шинаның жолмен беттесу коэффициенті туралы түсінік.
      Жол жағдайына, ауа мен гидрометеорологиялық жағдайларға байланысты коэффициенттің өзгеруі. Тұманда, таулы жолдардағы көлік жүргізудің ерекшеліктері. Автокөлік жолдарының қауіпті учаскелері, жүру бөлігінің тарылуы, жолдың бетінің жаңадан салынуы; битум және гравий беті, ұзақ төменге түсу жолдары; көпірлі жолдар, теміржол бойындағы өткелдер және қауіпті учаскелер.
      Көктемгі және күзгі кезеңдерде жолдарды пайдалану. Мұзды өткелдер  арқылы көліктің жүруі.
      Жолдардың жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан учаскелердегі көлік жүргізудің қауіпсіздігінің алдын алу, бұл жағдайда қолданылатын қоршаулар, ескерту және жарық дабылдары.

       N8 Тақырып. Жол-көлік оқиғалары.
      Жол-көлік оқиғалары мен жол-көлік оқиғаларының жіктелуі. Қалалардағы, қала сыртындағы, ауылдық жерлердегі апаттар.
      Жол оқиғаларының болу себептері: жолда жүру ережелерінің бұзылуы, көлік жүргізушілердің құқықтық ережелерді сақтамауы, көлік құралдарының техникалық жағдайлары ақуалының нормативке сай емес болуы және т.б.
      Көлік жүргізушілеріне байланысты ЖКО себептері: төменгі біліктілік, шаршау, рульде ұйықтап кету.
      Жол көлік оқиғаларының пайда болу жағдайлары: жол және көлік құралдарының жағдайы, жол қозғалыстарын (жүру) реттейтін құрал-жабдықтардың бар болуы.
      ЖКО статистикасы. Апаттардың мезгіл, аптаның күндері, тәулік уақыты, жол категориясы, көлік жабдықтарының түрлеріне байланысты бөлінуі.
      Көлік жабдықтарының белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігі. 
      Жол көлік қозғалысын мемлекеттік бақылау.

           "АЛҒАШҚЫ ДӘРІГЕРЛІК КӨМЕК КӨРСЕТУ" пәні бойынша
                   үлгілік тақырыптық жоспар.

                     Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама

       N1 Тақырып. Адам анатомиясы және физиологиясының негіздері.
      Ағза жүйелері мен олардың қызмет жасауы туралы негізгі түсініктер: жүрек-қан тамыр жүйесі, тірек-қозғалу жүйесі. Тамыр соғу жиілігі, жиі демалуы, қарашық қасиеттері, естен тану, терінің түстері, ең алғашқы белгілері.

       N2 Тақырып. ЖКО құрылымы. ЖКО-да жиі кездесетін зардаптар және оларды диагностикалау.
      ЖКО зардап шегуді болдырмайтын көлік жабдықтарының сипаттамасы. ЖКО зардап шеккен туралы статистика, олардың ауырлық дәрежесі және қорғау. 
      Алғашқы көмек көрсетуде уақыт факторының әсері. Жолаушыны қағып кеткендігі, рульге ұрғанда, көлікті қатты тоқтатқанда, аударылған кездегі зардаптар.
      Ми-сүйек зардабы, сынық белгілері, омыртқаның, жамбастың зақымдануы, ашық пневмоторакс, оның анық белгілері.

       N3 Тақырып. Өмірге қауіп төндіретін механикалық және термиялық зардаптар.
      Түсініктемелер: предагопальдық жағдай, агония, клиникалық ажал, биологиялық ажал. Олардың белгілері. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсету кезеңінде реанимациялық іс-шаралардың мазмұны.
      Шок. Жарақаттық, геморагиялық, күйіктік, кардиогендік, аллергиялық шоктың түрлері. Шоктың клиникалық көрінісі. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудегі шокқа қарсы іс-шаралардың кешені.
      Тыныс жетіспеушілігі. Дәрігерлік көмек көрсетуде тыныс жетіспеушілігінің дәрежесін төмендету әдістері, клиникалық белгілері, себептері. Кеуде жасушаларының зақымдалуының жіктелуі. Асфикция.
      Естен тану синдромы. Кома. Себептері. Естен тану кезеңінде асфикцияны алдын-алу тәсілдері.
      Балалардың, қариялардың, жүкті әйелдердің өмірлеріне қауіп төндіретін ерекшеліктер.

       N4 Тақырып. Апаттағы психикалық әсерлер. Психикалық зардап шеккендерге көмек көрсету ерекшеліктері.
      Психикалық және неврологиялық ауытқулар, олардың сипаттамалары және болу жиілігі. Шок-аффективалық белгілер, психомоторлық ояну. Психикалық әсерлі, алкоголь және есірткілік мас жағдайда зардап шеккендерге дәрігерлік көмек көрсетудің ерекшеліктері.

       N5 Тақырып. Термиялық зардаптар.
      Термиялық күйіктер. Күйіктен зардап шеккендерге иммобилизация өткізу, жарақатты таңу ерекшеліктері, күйіктен зардап шеккеннің дәрежесін анықтау, клиникалық көрінісі.
      Көздері және жоғарғы тыныс жолдары күйіктен зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсетудің ерекшеліктері.
      Жылудан зардап шеккен жарақат. Алғашқы медициналық көмек берудің принциптері. Суықтан, аяздан зардап шеккен жарақат. Үсікке шалдығу және суық тигізу. Осы жағдайларда жылыту тәсілдері.

       N6 Тақырып. ЖКО-да зардап шеккендерге ұйымдастыру - құқықтық көмек көрсету аспектілері.
      Зардап шеккендерге көмек көрсету немесе көмек көрсетпеу заңдылықтарға (әкімшілік және құқықтық) негізделген. Жол апатынан адам құрбан болған жағдайларындағы автокөлік жүргізушінің, дәрігер қызметкерінің, жол-көлік оқиғалардың әкімшілік қызметінің міндеттері.

       N7 Тақырып. Адам өміріне қауіп төндіретін терапиялық зардап шеккендер.
      Диабеттік ком. Жүрек-қан тамыр жетіспеушілігі. Гипертониялық кризис. Астматикалық статус. Улану. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің тәсілдері, клиникалық белгілер.

       N8 Тақырып. Көлік жол оқиғаларынан зардап шеккендерге алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуде жүргізілетін өкпе-жүрек реанимациясы, асфикцияны жою.
      Зардап шеккеннің жағдайының ауырлығын бағалау, өкпе-жүрек реанимациясын жүргізу көрсеткіштерін анықтау.
      Жоғарғы тыныстың жұмысын қалпына келтіру. Ауыз қуысын тампонмен тазарту, жоғарғы тыныс жолдарының өтуін қамтамасыз ету. "Ауыздан ауызға", "Ауыздан мұрынға" жасанды тыныс жүргізу. Ауа жүргізуді пайдалану. Жүректің жабық массажының техникасы. Өкпе-жүрек реанимациясын бір немесе екі құтқарушы жасауының ерекшеліктері. Өкпе-жүрек реанимациясының бет, ашық кеуде клеткалары зардап шеккендерге жасудың ерекшеліктері.
      Өкпе-жүрек реанимациясының балаларға жасаудағы ерекшеліктері. Балалардың механикалық асфиксиясын жою.

       N9 Тақырып. Сыртқы қансырауды тоқтату.
      Қансыраудың түрлері. Артериялық, тамырлық қансырау белгілері. Сыртқы қансырауды уақытша тоқтату тәсілдері: саусақтармен артерияны қысу, жіп немесе жгутпен байлау, қолды, аяқты қайыру.
      Қан құсу, қан түкіру, қан ішкке кеткен жағдайларда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету.

       N10 Тақырып. Көлік иммобилизациясы.
      Көлік иммобилизациясының жалпы принциптері. Бинтті таңу. Көлік иммобилизация жасау ережелері, бір үлгідегі қателер және асқынулар. Жамбас, омыртқа, бас, кеуде клеткалары зақымданған кездегі иммобилизацияның ерекшеліктері.

       N11 Тақырып. Жаншылып қалғандарды босату, көліктен сыртқа шығару, оларды көлікке орналастыру және тасымалдау тәсілдері.
      Көліктің жапырылып қалған есіктерін ашу, зардап шеккендерді әйнектері сынған терезе арқылы шығару тәсілдері. Ұзақ уақыт жаншылып қалған зардап шеккендерді (аяқ, қолдары) шығару ерекшеліктері. Оларды зембілге орналастыру техникасы. Омыртқа мен жамбасы жарақаттанған адамдарды көліктен шығару, орналастыру ерекшеліктері. Жеңіл көліктерді (жеңіл машина, жүк таситын автокөлік, автобус) зардап шеккендерді орналастыру үшін пайдалану.

       N12 Тақырып. Жарақаттанған жерлерін тазарту, дәрілеу. Десмургия.
      Жарақаттанған жерлерді тазарту техникасы, дәрілеу және таңғышпен орау. Кеудені орайтын арнаулы жеке пакетпен орау немесе қолға түскен заттармен, тақтайшалар салып түзу байлау. Қолда бар құралдарды барынша пайдалану.

       N13 Тақырып. Жеке аптечканы қолдану.
      Жеке аптечканы түгендеу. Ішіндегі дәрі-дәрмекті пайдалана білу.

  ҚОСЫМША 

      1. Ауыз қуысын және жоғарғы тыныс жолдарының өтуін тазарту техникасы. 
      2. Өкпеге жасанды ауа жіберу.
      - ауыздан ауызға (жасанды тыныс жасауға арналған жабдықтарды пайдалану және пайдалану жағдайлары)
      - мұрыннан ауызға
      3. Жүрекке жабық түрде массаж жасау:
      - екі қолмен
      - бір қолмен
      4. Бір құтқарушы адамның реанимациялық іс-шараларды өткізуі
      5. Екі құтқарушы адамның реанимациялық іс-шараларды өткізуі.
      6. Тамырды анықтау:
      - сәулелі артерияда
      - жамбас артерияда
      - ұйқы артерияда
      7. Тыныс және пульс жиілігін анықтау.
      8. Көздің қарашық реакциясы.
      9. Қансырауды уақытша тоқтату техникасы
      - иық, тізе арты, жамбас және ұйқы артерияларын қысу
      - жгутпен, қолда бар заттармен байлау
      - тізені, шынтақты барынша қайыру
      - резина жгутын қою
      - мұрынға тампон қою
      - "Статин" ұнтағын және котекс "Тем" майлығын пайдалану
      10. Жарақаттанған жерлерді тазарту, дәрілеу
      11. Бинт таңғыштарын қою:
      - аяққа, қолға циркулярлық
      - колостық
      - спиральдық
      - "гепец" 
      - тасбақа
      - косынкалы
      - Дезо
      - Окклюзивтік
      - Басу, езу
      - контурлық 
      12. Торлы бинтті пайдалану
      13. Аяқ, қолды эластикалық әдіспен бинттеу
      14. Бактерицидтік пластырьді, лейкопластырьді пайдалану
      15. Зардап шеккендерді қолданыстағы құралдарды және торлы шиналарды пайдаланып, төмендегі жарақаттану кезінде көлікті иммобилизациялау:
      - иықты
      - иық асты
      - алақан
      - жамбасты
      - тізені
      - табан
      16. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді көлікті иммобилизациялау техникасы:
      - омыртқаны
      - қарынды
      - көптеген қабырға сынықтарын
      - бас (ми) жарақаты
      17. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді шығару және зембілге орналастыру техникасы
      - кеуде клеткалары
      - қарны (іш)
      - жамбасы
      - омыртқаны
      - басты
      18. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді тасымалдау техникасы
      - зембілмен 
      - жапқышпен
      - қалқанмен 
      - қолдармен
      - арқада
      - иықта
      - орындықта
      19. Зардап шеккендерді көлікке орналастыру
      - жеңіл көлікке (жеңіл, жүк көлігі)
      - санитарлық көлік
      20. Көзге дәрі тамызу, көзді сумен жуу
      21. Зардап шеккендердің киімін шешу
      22. Зардап шеккен адамның мотоцикл каскасын шешу
      23. Хлорэтилмен ауыртпай ем жасау техникасы
      24. Аэрозольды пайдалану
      25. Жеке таңу перевязка пакетін ашу
      26. Ауа жинауды ендіру техникасы
      27. Гипотермиялық пакет-контейнерді пайдалану
      28. Естен танғанда нашатыр спиртті қолдану
      29. Асқазанды жуу техникасы.

           "АВТОМОБИЛЬ ЖҮРГІЗУ" пәні бойынша бағдарлама
               және үлгілік тақырыптық жоспар

                    Тақырыптық жоспар 

  "АВТОМОБИЛЬ ЖҮРГІЗУ" пәнінің бағдарламасы.

       N1 тақырып. Бастапқы оқыту.
       N1 Тапсырма.  Отырғызу. Басқару органдарымен  және сигнализация аспаптарымен әрекет жасау тәсілдері (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Автомобильмен (автожаттықтырушымен), басқару органдарымен және сигнализация аспаптарымен жалпы таныстыру. Маршрутқа шықпас бұрын автомобильді тексеру үшін қарап шығу. Кабинаға отырғызу.
      Орындық жағдайын реттеу, қауіпсіздік белдігін тағуға, двигательді қосуға, сигнал беруге, әйнек тазалаушыны, жарық беру жүйесін қосуға жаттығу жасау.
      Бос жүрісте двигатель айналымының акселераторы педалін реттеу. Берілісті қосу схемасымен танысу. Бірінші берілісті қосу, қозғалту имитациясы.
      Басқарылатын дөңгелектер жағдайы туралы кері байланысты сақтауды қамтамасыз ететін рульдеу техникасын игеру. 
      Рульдік дөңгелекті 120 ⁰ , 130 ⁰ , 240 ⁰ , 360 ⁰ бұрышына бұруға және  бейтарап жағдайға дөңгелекті қайта әкелуге жаттығу.
      Тахометр (егер бар болса) мен спидометр бойынша көлік құралының айналымы мен жылдамдығын реттеу.

       N2 Тапсырма. Автомобильдерді басқару тәсілдері (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Рульді ұстау тәжірибесін дамыту: рульдік дөңгелекке қолды қою, қарқындылықты біртіндеп арттыру арқылы екі қолмен рульдік дөңгелекті оң мен солға кезек бұру.
      Орнынан қозғалту жағдайында басқару органдарының әрекеті.
      Аз ғана жылдамдықпен қозғалу, берілісті тікелей қосу бойынша қозғалыс, орнынан қозғалу.

       N3 Тапсырма. Берілісті қосу арқылы қозғалыс (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Жоғары көтерілу тәртібімен берілісті тікелей қосу бойынша қозғалу, орнынан жылжыту. Тежелу және тоқтау тәсілдері. Тікелей артқы жүріспен қозғалу.

       N4 Тапсырма. Көтерілу және төмен түсу тәртібіндегі қосу арқылы қозғалыс (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Екпін. Жоғары көтерілетін және төмен түсетін берілісті қосумен қозғалу. Жағдайды реттеу жолымен жылдамдықты тікелей өзгерту бойынша қозғалыс. Төменгі беріліске өтудің деңгейлік әдісі (кезекті және кезектілікті сақтамай). Тежелудің әртүрлі әдістері.

       N5 Тапсырма. Бағытты өзгертумен қозғалыс
      Айналма бағыт бойынша алдыңғы жүріспен қозғалу. Стоп - бағытта аялдамалардағы екпін және тежеу. Қарама-қарсылық арасында оңға және солға бұрылу.
      Жолды бақылаудың әртүрлі әдістерін тікелей пайдалану бойынша артқы жүріспен қозғалу.
      Оңға және солға бұрылу арқылы артқы жүріспен қозғалу.

       N2 Тақырып. Шектеулі жүріп өтулердегі жүргізу
       N6 Тапсырма. "Тапсырылған" орынға тоқтау, бұрылу
      Алдыңғы және артқы жүріспен қозғалуда, жол белгісінде, тротуарда автомобильдің аялдауы. Алдыңғы және артқы шектеуге келіп жету. Оңға және солға бұрылумен тікелей бағыттағы қиылыстардан өту. Артқы жүрісті қолданбай бұрылу.

       N7 Тапсырма. Шектеулі жүріп өтуде маневр жасау.
      Алдыңғы және артқы жүріспен тиісті және қарама қарсы жақтан қақпаға кіру. Оңға және солға бұрылумен, алдыңғы және артқы жүріспен қақпадан шығу. Алдыңғы жүріспен "ирелектетіп" өту. Артқы жүрісті қолдану арқылы шектеулі учаскеде бұрылу. Габаритті аулаға кіру, артқы жүрісті қолданумен бұрылу, алдыңғы жүріспен шығу.

       N8 Тапсырма. Қиын маневр жасау.
      Автомобильді қою. Габаритті тұраққа автомобильді қою. Оңға (солға) бұру жағдайымен артқы жүріспен габаритті тоннель ішінде қозғалыс.
       N1 бақылау сабағы.
      Автодромдағы (жаттығу алаңы) тексерулер: орнынан қозғалту, тапсырылған бағдар мен стоп бағытта аялдаумен айналма бағыт бойынша қозғалу, алдыңғы жүріспен "ирелектетіп" өту, габаритті аулаға кіру, артқы жүрісті қолданумен бұрылу, алдыңғы жүріспен шығу, габаритті тұраққа автомобильді қою. Оңға (солға) бұру жағдайымен артқы жүріспен габаритті тоннель ішінде қозғалыс.

       N3 Тақырып. Оқу бағыттары бойынша жүргізу.
       N9 тапсырма. Аз қарқынды қозғалыстағы бағыттар бойынша жүргізу.
      Қала (елді мекен) көшелеріне шығу. Көлік ағымында қозғалу. Аялдау және қозғалыс басы. Шектеулі көріністегі бұрылыстардағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан, жаяу жүргіншілер өтетін жерлерден жүріп өту. Парковка тәсілдерін өңдеу. Тар өткелдердегі қарсы жүріс. Кедергілерден айналып өту. Жол желілері мен көпірлердегі қозғалыс. Темір жол тораптарынан өту. 
      Қиылыстан өту. Қиылыстан өту кезіндегі жүргізушінің әрекеті. Қиылысты (шолушылық, сызықтар саны, көліктердің болуы және тағы басқалары) бағалау. Қайта құру. Бағдаршам (реттеуші) сигналы бойынша әрекет. Қозғалыс траекториясын таңдау. Реттелмеген қиылыстардан өту. Қозғалыс жылдамдығын таңдау. Пилотажды аспаптарды пайдалану. Бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен жанар-жағар майдың пайдалану шығынын анықтау.

       N10 Тапсырма. Үлкен қарқынды қозғалыстағы бағыттар бойынша жүргізу.
      Қала (елді мекен) көшелеріне шығу. Көлік ағымында қозғалу. Аялдау және қозғалыс басы. Шектеулі көріністегі бұрылыстардағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан, жаяу жүргіншілер өтетін жерлерден жүріп өту. Парковка тәсілдерін өңдеу. Тар өткелдердегі қарсы жүріс. Кедергілерден айналып өту. Жол желілері мен көпірлердегі қозғалыс. Темір жол тораптарынан өту. 
      Қиылыстан өту. Қиылыстан өту кезіндегі жүргізушінің әрекеті. Жақын келген көлік құралының арақашықтығын анықтау. Жақын келген көлік құралының жылдамдығын анықтау. Қиылыстан өту үшін уақытын анықтау. Қиылысты (шолушылық, сызықтар саны, көліктердің болуы және тағы басқалары) бағалау. Қайта құру. Бағдаршам (реттеуші) сигналы бойынша әрекет. Қозғалыс траекториясын таңдау. Реттелмеген қиылыстардан өту. Қозғалыс жылдамдығын таңдау. Пилотажды аспаптарды пайдалану. Бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен жанар-жағар майды пайдалану шығынын анықтау.

       N2 бақылау сабағы.
      Бақылау бағытында тексерілетіндер: қозғалыс басы, жүргінші бөлікте орналасу, бір қозғалыс сызығынан екіншісіне өту, оңға және солға бұрылулармен тікелей бағытта қиылыстан өту, көлік ағымындағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан өту, көлік құралдарын басып озу, тежеу, темір жол тораптарынан өту, бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен 100 км-ге кететін литрдегі жанар-жағар майды пайдалану шығыны.

       N4 Тақырып. Автомобильді басқару тәжірибесін жетілдіру.
       N№11 Тапсырма. Жолдың әртүрлі жағдайында автомобиль жүргізудің тәжірибелерін жетілдіру .
      Бұл тапсырма автомобильді басқарудағы кемшіліктерді жою және жол қатынасының әртүрлі жағдайында автомобильді басқару тәжірибесін жетілдіру үшін жүргізіледі.
      Бірінші кезең, үйрену жүрісі үшін алаңда (автодром).
      Екінші кезең, жол қозғалысы жағдайында бақылау бағытында.
      Емтиханның мақсаты:
      - Жол қатынасының әртүрлі жағдайында үйренушіге автомобильді өз бетімен басқару дайындығын анықтау;
      - Көлік құралдарын басқаруда меңгерген тәжірибелер мен үйренулердің деңгейін қалыптастыру;
      - Жол қатынасының әртүрлі жағдайындағы көлік құралдарын басқаруда жол қозғалысы Ережесін қолдануды тексеру.

           "В, С" санатты жүргізушілерді дайындаудағы
                   бағдарламаның жобасы.

                  Үлгілік оқу жоспары.

        * Автокөлік жүргізу бойынша емтихан автокөлік жүргізуге 
бөлінген сағаттар есебінен өткізіледі.
      ** Автокөлік жүргізуге оқу уақытын 70 сағат көлемінде жүргізіледі.
Оның ішінде 6 сағат - автотренажерда. Автотренажер болмаған жағдайда
70 сағат автокөлікте өтеді.

          "Құрылым және техникалық қызмет көрсету" пәні
      бойынша үлгілік тақырыптық жоспар және бағдарлама.

                  Тақырыптық жоспар.

  Бағдарлама. 1-Бөлім. Кіріспе.

       1.1. Тақырып. Автокөліктердің саралануы және жалпы құрылымы.
      Автокөліктердің атқаратын қызметі мен саралануы. Негізгі агрегаттардың, түйіндердің, механизмдердің және жүйесінің атқару қызметі, орналасуы, арақатынасы. Оқылатын автокөліктердің қысқаша техникалық сипаттамалары. 

  2-Бөлім. двигатель.

       2.1. Тақырып. двигательдің жұмысы және құрылымы.
      Карбюратердегі және дизельді двигательдердің атқаратын қызметі, құрылымы және жұмыс істеу принциптері.
      Газ алмасу процестері, олардың атаулары және сипаттамалары. двигатель жұмысын сипаттайтын терминдер, олардың анықтамалары. "Қызмет істемейтін нүктелер", поршень жүрісі, жану камералар көлемі, цилиндрдің жұмыс істейтін және толық көлемдері, жану дәрежесі, двигатель метражы.

       2.2. Тақырып. Кришипті-шатунды механизм.
      Кришипті-шатунды механизмнің атқаратын қызметі, құрылымы және жұмысы. Кришипті-шатунді механизмнің негізгі детальдар құрылымының ерекшеліктері.
      Белгілі ақаулар, олардың себептері мен жою тәсілдері.

       2.3. Тақырып. Газ алмасу механизмі.
      Газ алмасу механизмнің атқаратын қызметі және жұмысы. Клапандардың ашылуы және жабылуының ерте болуы мен кешігуі. Клапандардың жабылу түсінігі. Газ алмасу фазалары. Белгілі ақаулар, олардың себептері мен жою тәсілдері.

       2.4. Тақырып. Салқындату жүйесі.
      Салқындату жүйесінің атқаратын қызметі. Суыту тәсілдері. Салқындатқыш сұйықтар және оларға қойылатын талаптар. Двигатальдің қызып кетуі және суып қалуы. двигательдің жылулық режимі және салқындатқыш сұйықтардың температурасын бақылау. двигательдің үнемі жылулық режимін сақтау тәсілдері.
      двигательдің салқындату аспаптарының жұмысы және құрылымы. Оқылатын двигательдердің салқындату аспаптарының жұмысы, орналасуы, құрылымы және атқаратын қызметі.
      Белгілі ақаулар, олардың себептері мен жою тәсілдері.

       2.5. Тақырып. Майлау жүйесі.
      Майлау жүйесінің атқаратын қызметі. двигательге қолданылатын майлар, олардың қасиеттері. Май қысымын бақылау. двигательдегі майды суыту және тазарту тәсілдері. Карбюратердегі және дизельді двигательдердің детальдарын майлау схемасы. Жоғары қысымнан сақтау мақсатында майлау жүйесінің құралдары. Картердің желдеткіш жұмысы құралы және атқаратын қызметі.
      Белгілі ақаулар, олардың себептері мен жою тәсілдері.

       2.6. Тақырып. Қоректену жүйесі.
      Қоректенудің атқаратын қызметі. Автокөлік двигательдеріндегі отынның түрлері. Бензин, оның негізгі қасиеттері. Бензин маркалары. Дизельді отын, оның негізгі қасиеттері. Дизельді отын түрлері. Жанар-жағар майлар қоспалары. Жанар-жағар майлардың құрамы бойынша саралануы. Детонацияның двигатель жұмысына әсері. двигательдің жұмыс қатаңдығы түсінігі. Экономиканың қуатты қоспалар түсінігі.
      Шығарылатын газдардың улылығына жанар май құрамының әсері.

       2.7. Тақырып. Карбюратор двигателінің қоректену жүйесі.
      Карбюратерлік двигательдің қоректенуінің принциптік схемасы. Карбюратерлік двигательдің қоректену аспаптарының орналасуы, жұмысы, құрылымы, атқаратын қызметі. Карбюратор жұмысының принципі, карбюратордың жұмысының әр түрлі режимдері газда жұмыс істейтін газ баллондық қондырғыларының принциптік схемасы. Газ балон аспаптарының қондырғылары, олардың құрылымы және жұмысы. Газ баллон автокөліктерін пайдаланудың қауіпсіздік талаптары.
      Карбюраторлық двигательдің қоректену ақаулары, оның белгілері, себептері және жою жолдары.

       2.8. Тақырып. Дизельді двигательдің қоректену жүйесі.
      Дизельді двигательдің қоректенуінің принциптік схемасы. Дизельді двигательдің қоректену ақаулары, белгілері, себептері және жою жолдары.

       2.9. Тақырып. Төменгі температурада двигательдің іске қосылуы.
      Төменгі температурада двигательдің іске қосылуын қиындататын себептер. Қысқы және барлық маусымдарға бөлген майлар мен отындар.
      Төменгі температурада двигательді іске қосуды жеңілдетудің негізгі тәсілдері: электрофакельдік қондырғылар, бейімделу қондырғылары, двигательді қыздыру үшін ыстық суды пайдалану.

  3-Бөлім. Электр қондырғылары. 

       3.1. Тақырып. Автокөліктердің электр қондырғылары. 
      Автокөліктердің электр қондырғылары мен оның элементтерінің атқаратын қызметі және жалпы мәліметтері. Электр энергиясының көздері мен тұтынушылары, көмекші аппаратура, бақылау-өлшеу аспаптары, сымдар, изоляторлар. Автокөлікте сымдардың орналасуы. Электр жабдығының жалпы схемасы.

       3.2. Тақырып. Аккумулятор батареялары.
      Аккумулятор батареясының қондырғысы, жұмысы және атқаратын қызметі. Аккумулятор батареясының түрлері, оларды бөлу. Электролит және онымен жұмыс істеудегі қауіпсіздік шаралары. Аккумулятор батареясын пайдаланудың кепілдік мерзімі.
      Аккумулятор батареясының ақаулары, оларды жою жолдары.

       3.3. Тақырып. Генератор және реле реттеуіш.
      Генератор ақаулары, олардың себептері, себептерін табу және жою. Реле-реттеуіштің жалпы құрылымы, жұмыс істеу принципі, атқаратын қызметі. Оқылып жатқан автокөлікте қолданылатын реле-реттеуіштер.
      Реле-реттеуіштің мүмкін деген ақаулары, олардың себептері, белгілерін табу және жою.

       3.4. Тақырып. Стартер көмекші электр двигателі.
      Стартердің құрылымы, жұмыс істеу принципі, атқаратын қызметі.
      Стартердің мүмкін деген ақаулары, оның белгілері, себептері және жою жолдары.
      Көмекші электр двигательдері, олардың құрылымы, атқаратын қызметі мүмкін деген ақаулары, белгілері, себептері, жою жолдары.

       3.5. Тақырып. Жарық жүйесі, жарық және дыбыс дабылы.
      Жарық аспаптарының жалпы құрылымы, атқаратын қызметі. Жарық, дыбыс дабылын беретін аспаптарды пайдалану ережелері.
      Жарық және дабыл аспаптарының ақаулары, себептері және жою жолдары.

       3.6. Тақырып. Оталу жүйесі.
      Батареялы оталу жүйесінің атқаратын қызметі және оның жалпы схемасы. Батареялы оталу аспаптарын қосу, орналастыру, оның атқаратын қызметі.
      Оталу сәтінің двигатель қуатына, үнемділігіне, жылу режиміне әсері. Вакуумдық және орталықтанған реттеуіштердің жұмыс істеу принципі мен атқаратын қызметі.
      Транзисторлы-байланысты және транзисторлы байланыссыз оталу жүйесінің жалпы схемасы және жұмыс істеу принципі.
      Транзисторлы-байланысты оталу жүйесінің ақаулары, себептері, белгілері және жою жолдары.

  4-Бөлім. Трансмиссия.

       4.1. Тақырып. Трансмиссияның жалпы құрылымы және атқаратын қызметі.
      Трансмиссияның құрылымы мен атқаратын қызметі. Бір немесе бірнеше жетекші  көптермен болатын трансмиссия схемасы. Агрегаттарды майлау, оларды пайдалану.

       4.2. Тақырып. Орнынан қозғалтқыш.
      Орнынан қозғалтқыштың атқаратын қызметі және жұмыс істеу принципі, орнынан қозғалтқышты пайдалануды реттеу.

       4.3. Тақырып. Ауысу қорабы, тарту қорабы, қуат алу қорабы.
      Ауысу қорабының атқаратын қызметі. Ауысу қорабының түрлері. Ауысу қорабының жалпы құрылымы және жұмысы. Төрттік ауысу немесе бестік ауысу қорабының құрылымының ерекшеліктері және жұмысы.
      Синхронизатор жұмысы, атқаратын қызметі, құрылымы, жұмыс істеу принципі. Ауысу қорабын бөлінгішпен басқару. Тарату қорабының жұмысы, атқаратын қызметі, құрылымы.

       4.4. Тақырып. Карданды және негізгі өткізілімдер.
      Басты мостылар. Карданды және негізгі өткізілімдердің жұмысы, атқаратын қызметі, құрылымы. Ақаулар, оның белгілері, себептері, жою жолдары.

  5-Бөлім. Негізгі жүйе.

       5.1. Тақырып. Кузов. Автокөліктің жүріс бөлігі.
      Кузовтың атқаратын қызметі, құрылымы және автокөлікте орналасуы. Амортизатордың атқаратын қызметі және жұмысы. Арнайы жабдықтар: лебедка, шинадан ауа қысымын реттеу жүйесі, көмекші механизмдер, олардың атқаратын қызметі және автокөлікте орналасуы. Арнайы жабдықтардың жұмысы.

       5.2. Тақырып. Алдыңғы және артқы ілінгіштер.
      Автокөліктің алдыңғы ілінгіштерінің атқаратын қызметі, құрылымы. Алдыңғы ілінігіштер детальдарының жұмысы. Артқы ілінгіштің құрылымы және жұмысы. Дөңгелектердің орналасуы, оларды қондыру, оның жіктелуі. Пневматикалық шиналарды қондыру, оның жіктелуі. Ақаулар, оның белгілері, себептері, жою жолдары.

  6-Бөлім. Автокөлікті басқару жүйесі.

       6.1. Тақырып. Тежеуіш жүйесі.
      Тежеуіш жүйесінің атқаратын қызметі, жіктелуі, тежеуіш механизмнің түрлері. Оқылатын автокөліктердің тежеуіш жүйесі аспаптарының орналасу схемасы.
      Қолданыстағы тежеуіш сұйықтары, олардың қасиеттері. Гидровакуумдық тежеуіштің атқаратын қызметі, жұмыс істеу принципі, құрылымы және жұмысы.
      Істегі тұрақты, көмекші, апатты тежеуіш жүйелерінің атқаратын қызметі. Ақаулар, олардың белгілері, себептері және жою жолдары. Рульдік басқарудың атқаратын қызметі. Рульдік басқарудың схемасы.
      Рульдік механизм құрылымы, атқаратын қызметі, жұмыс істеу принципі. Рульдік механизм түрлері. Рульдік басқаруды күшейткіштің атқаратын қызметі мен жұмыс істеу принципі. Гидравликалық күшейткіштің атқаратын қызметі және жұмыс істеу принципі. Гидрокүшейткіш насосының құрылымы мен жұмысы. Рульдік басқару жүйесіндегі май радиаторының атқаратын қызметі және құрылымы. Қолданылатын майлар. Ақаулар, оның белгілері, себептері және жою жолдары.

  7-Бөлім. Техникалық қызмет көрсетудің кездері.

       7.1. Тақырып. Пайдаланылатын материалдар және олардың шығын нормасы.
      Пайдаланатын материалдар және олардың атқаратын қызметі. Шиналар мен аккумулятор батареясының қызмет мезгілдері.
      Автокөліктегі отын шығыны нормалары. Төмен температурада отын шығыны. Моторлы және трансмиссионды майлардың шығын нормасы. Шиналар және аккумулятор батареясының қызмет өтілін жоғарылату жолдары, отынды үнемдеу.

       7.2. Тақырып. Автокөлікті пайдаланудағы еңбек қауіпсіздігі. Қоршаған ортаны қорғау.
      Автокөлікті пайдалануда және техникалық қызмет көрсеткенде қауіпсіздік ережелерінің жалпы талаптары. Газдармен, этил бензинімен және улы сұйықтармен улану қауіптілігі.
      Электр аспаптарды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік ережелері. Жүкті тиеу және түсіру кезіндегі еңбек қауіпсіздігі. Өртке қарсы қауіпсіздік шаралары, автокөліктегі өртті өшіру ережелері. Қоршаған ортаны ластауды азайту бойынша шаралар. 

       7.3. Тақырып. Бақылап тексеру және күнделікті техникалық қызмет көрсету.
      Автокөлікті бақылап тексеру жұмыстарын жүргізу тәртібі. Күнделікті техникалық қызмет көрсету жұмыстары.

       7.4. Тақырып. N 1, N 2 және маусымдық техникалық қызмет көрсету.
      (ТО-1 және ТО-2) номерлі және маусымдық техникалық қызмет көрсетудегі қайталану жұмыстарын, сонымен бірге жұмыс көлемін зерттеу.
      Техникалық қызмет көрсету жұмыстары барысында қауіпсіздік шаралары.

       7.5. Тақырып. Ұсақ ақаулар белгілері және оларды жою.
      Дөңгелектегі қысымды тексеру. Дөңгелек ауыстыру. Руль механизмдегі май деңгейін тексеру және ондағы люфтті анықтау.
      Аспаптардағы көрсеткіште қызыл лампаның жануы (май қысымы, тежеуіш жүйесінде сұйықтың азаюы, двигательдің қызуы).
      Отын беру қызметін тексеру генератор белбеуін ауыстыру.
      Аккумулятор батареясының зарядталу дәрежесі, ауыстыру. 
      Аккумулятор батареясының зарядталу дәрежесі, электролит деңгейін тексеру.
      Оталу жүйесінен от шашырауды тексеру. Свечалардың жұмысқа қабілетілігін тексеру және оларды ауыстыру.
      Істен шыққан лампаларды ауыстыру.
      Тежеуіш колодкалардың жағдайын тексеру көрсеткіштері.
      Автокөлік жұмысы және оның көрсеткіштері тонно-километр; рейсте болу уақыты, жүкпен бірге жалпы және нольдік өтілім, жүксіз өтілім, өтілімді пайдалану коэффиценті, автокөлік қозғалысы жылдамдығының орташалығы, ауыр жүк көтергіштік коэффициенті.
      Ауыр жүк көтергіштік коэффицентінің көлеміне әсер ететін факторлар.

            "ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ" пәні бойынша үлгілік
                  тақырыптық жоспар және бағдарлама.

                       Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама 1-Бөлім. ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

       N1 Тақырып. Жалпы ережелер. Негізгі түсініктер мен терминдер. Жүргізушілердің, жаяу адамдардың, жолаушылардың міндеттері.
      Жол қозғалысы қауіпсіздігін және тәртібін сақтауды қажет ететін ережелер. Ережелердің жалпы құрылымы. Ережедегі негізгі түсініктер мен терминдер. Жол қозғалысына қатысатын тұлғалардың және жол қозғалысын реттейтін тұлғалардың міндеттері. Жол қозғалысында тыйым салу тәртібі.
      Механикалық көлік құралының жүргізушісінде болуға міндетті және полиция қызметкерлеріне көрсететін құжаттар. 
      Жолға шығар алдында жүргізушінің міндеттері. Лауазымды тұлғаларға көлік құралын пайдалануға беру тәртібі. Мүгедек-жүргізушілердің міндеттері. Көлік құралын пайдалануға және басқаға беруге жол берілмейтін жағдайлар.
      Арнайы сигналы бар көлік құралының жүргізушілерінің құқықтары мен міндеттері. Арнайы көлік құралының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа жүргізушілердің міндеттері. Арнайы көлік құралының қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа міндеттер. Жол апатына ұшыраған жүргізушінің міндеттері. Жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жаяу адамдар мен жолаушылардың міндеттері.

       N2 Тақырып. Жол белгілері.
      Жалпы жол қозғалысын ұйымдастыруда жол белгілерінің алатын орны. Белгілерді орналастыруға арналған талаптар. Маусымдық, уақытша және негізгі белгілер.
      Ескертетін белгілер. Атқаратын қызметі. Ескертудің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің атауы мен атқаратын қызметі. Ескерту жол белгісі бар жолдың қауіпті учаскесінде жүргізушінің іс-әрекеті.
      Тыйым салатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Тыйым салудың жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасатын жері, атауы, атқаратын қызметі. Тыйым салатын жол белгілерінің талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Алдын-ала жазылатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Алдын-ала жазудың жалпы белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеттері.
      Ақпаратты-сілтеу жол белгілері. Атқаратын қызметі. Ақпаратты-сілтеу жол белгілерінің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасқан жері, атауы, атқаратын қызметі.
      Қозғалыстың белгілі кестесі енгізген жол белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Қызмет көрсету жол белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір жол белгісінің атауы мен орналасуы.
      Қосымша ақпарат белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір белгінің атауы мен орналасуы.

       N3 Тақырып .  Жол белгілері және оның сипаттамалары.
      Таңбаның жалпы жол қозғалысы ережелеріндегі ұйымдастыру маңызы, жіктелуі. Көлденең таңба. Атқаратын қызметі. Көлденең таңбаның талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Тік таңбалар. Атқаратын қызметі. Тік таңбаның әрқайсысының түсі мен қолдану шарты. Кешенді есептер шығару. Оқытудың техникалық құралдары, макеттер, стендтер қолдану арқылы жол-көлік оқиғасын талқылау. Жол белгілері және жол таңбаларын басқару іскерлігін қалыптастыру. Жол қозғалысының нақты жағдайларында жүргізушілердің іс-әрекеттерімен танысу.

       N4 Тақырып. Көлік құралдарының қозғалысы, аялдауы мен тұрақтауы.
      Ескерту сигналдары. Сигналдар түрлері. Атқаратын қызметі. Сигналдарды жарық нұсқауларымен және қолмен көрсету ережелері. Дыбыс сигналдарын қолданатын жағдайлар. Басып озуда ескерту сигналдарын беру тәртібі. Күндіз жақындату фарын пайдалану. ЖКО және оның алдын-алу. Ескерту сигналдарын дұрыс бермеудің зардаптары.
      Қозғалыс басы, қозғалыс бағытының өзгеруі. Жол қиылысында бұрылу тәртібі және жол қиылысында айналуы. Тежеуішпен жұмыс жасау. Айналуға тыйым салынатын жерлер. Кері қозғалыс тәртібі.
      Оңтайландыру тәртібін сақтамаудың зардаптары. Жолдағы көлік құралдарының орналасуы. Жолдағы көлік құралдарының орналасуына қойылатын талаптар, қозғалыстың жылдамдыққа тәуелділігі.
      Трамвай жолымен жүруге рұқсат етілетін жағдайлар.
      Көліктің жолда дұрыс орналаспауының зардаптары.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Қозғалыс жылдамдығын таңдауға әсер ететін факторлар. Жылдамдық режимін таңдаудағы тыйым салулар. Арақашықтық пен үзілістер таңдау. Жай жылжитын және ауыр жүк таситын көліктер жүргізушілеріне талаптар.
      Жылдамдық пен үзілістер тәртібін сақтамаудың зардаптары.
      Басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. Басып озу алдындағы жүргізушілердің міндеттері. Басып озу кезіндегі жүргізушілердің іс-әрекеті. Басып озуға тыйым салынатын жерлер.
      Жолдың тар учаскелеріндегі қарама-қарсы қозғалыс тәртібін сақтамау зардаптары.
      Аялдау және тұрақтау. Аялдау және тұрақтау тәртібі. Тұрақтамаға көлік құралын қою жолдары. Елді мекеннен тыс жерде ұзақ аялдау. Тұрақтамаға автокөлікті қоюдың қауіпсіздік шаралары. Аялдау мен тұрақтауға тыйым салынатын жерлер. Аялдау мен тұрақтау тәртібін сақтамаудың зардаптары.

       N5 Тақырып. Жол қозғалысын реттеу. Жол қозғалысын реттеу құралдары.
      Бағдаршам дабылының мағынасы және осы дабылдарға сәйкес жүргізушілердің іс-әрекеттері. Қайтармалы (реверстік) бағдаршамдар. Трамвайлар және маршруттық көлік құралдарын реттеу.
      Трамвайлар, жаяу жүргіншілер және рельссіз көлік құралдарын реттейтін тұлғаның дабылдарына қозғалуға тыйым салынатын аялдаулар тәртібі.
      Реттейтін тұлғаның нұсқауларының бағдаршам, жол белгілері мен таңбаларына қарама-қайшы болғандағы жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің іс-әрекеттері.

        4-5 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар
      Кешенді есептер шығару, техникалық құралдар, макеттер және стенділерді пайдаланып жол-көлік оқиғаларын талдау.
      Қолмен жасалатын дабылдарды дұрыс беру, бейімделе білу, жағдайды бағалау және оның дамуын болжау.
      Көлік құралдары жүргізушілерін жол қозғалысындағы нақты жағдайларды жасайтын іс-әрекеттерімен таныстыру.

       N6 Тақырып. Жол қиылысынан өту.
      Жол қиылысынан өтудің жалпы Ережелері. Трамвайдың кейбір жағдайдағы артықшылығы.
      Реттелмейтін жол қиылыстары. Бірдей мәнді және әртүрлі мәнді жолдардың қиылысы.
      Реттелетін жол қиылыстары. Бағдаршам дабылдары мен жол белгілерінің ара қатынасы.
      Негізгі жолдың бағыты ауысқандағы жол қиылысындағы кезектілік.
      Жүргізушінің жол белгілері болмай жолдың бетінің жабуын ажырата алмағандағы іс-әрекеттері (мысалы қараңғы уақыт, батпақ, қар және т.б.)

       N7 Тақырып. Жаяу жүргіншілер өтетін жерден көлік құралының өтуі және темір жолды қиып өту.
      Жаяу жүргіншілер өтетін жер және маршрутты көлік құралының аялдауы. Жаяу жүргіншілер өтетін жерге, маршрутты көлік құралы аялдамасына және "Балалар" деген белгісі бар көлік құралына жақындағандағы жүргізушінің міндеттері.
      Темір жолды қиып өту. Темір жол қиылыстарының әр түрлілігі. Темір жол қиылысындағы заманға сай дабылдардың құрылымы мен жұмыс ерекшеліктері.
      Көлік құралдарының қозғалу тәртібі. Темір жол қиылысынан өтер алдындағы көлік құралының тоқтау ережелері.
      Темір жол қиылысында лажсыз тоқтаған жағдайдағы жүргізушінің міндеттері.
      Темір жол қиылысындағы тыйым салулар.
      Арақашықтық темір жол бастығымен көлік қозғалысы келісілетін жағдайлар.
      Жаяу жүргіншілердің жүретін жері, маршрутты көлік құралдарының аялдамасы және темір жол қиылысында Ережелерді бұзудың зардаптары.

        6-7 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару. Техникалық құралдар, макеттер және стенділер пайдалану арқылы жол-көлік оқиғасын талдау.
      Болжауды жаттықтыру. Темір жол қиылысында лажсыз тоқтағанда жүргізушінің іс-әрекетіне жаттықтыру. 
      Көлік құралының жүргізушісін жол қозғалысындағы нақты жағдайлармен таныстыру.

       N8 Тақырып. Қозғалыстың ерекше жағдайлары.
      Автомагистраль қозғалысы. Автомагистральдағы тыйым салулар. Автомагистральда және жол шетінде лажсыз тоқтағандағы жүргізушілердің міндеттері.
      Маршрутты көлік құралдарының басымдығы. Жол айырығын қиып өту.
      Маршрутты көлік құралдарының бөлу сызығы бар жолдағы қозғалыс тәртібі.
      Сыртқы жарық қондырғыларын пайдалану ережелері. 
      Жүргізушінің көзі көрмей қалған жағдайдағы іс-әрекеттері. Тұманға қарсы фарлар, прожектор-фарлар, тұманға қарсы артқы фарларды пайдалану тәртібі.
      Механикалық көлік құралын тіркеуге алу. Механикалық көлік құралын осал, қатты тізбекпен тіркеуге алудың тәртіптері.
      Тіркеуге алуға тыйым салынатын жағдайлар. Тіркеуге алынған және тіркеуге алушы көлік құралдарында жолаушылар тасымалдау. Механикалық көлік құралдарын тіркеуге алудағы тәртіптердің сақталмауынан болатын зардаптар.
      Оқу-жаттықтыру қозғалысы. Оқу-жаттықтыру қозғалысы тыйым салынатын жағдайлар.

       N9 Тақырып. Жолаушылар және жүк тасымалдау.
      Жүк автокөлігінде жолаушы тасымалдауға қойылатын талаптар. Қозғалыс басындағы жүргізуші міндеттері. Жолаушылар тасымалдаудағы қозғалыс жылдамдығы. Балалар тасымалдаудағы қосымша талаптар. Жолаушылар тасымалдауға тыйым салынатын жағдайлар.
      Көлік құралында жүкті орналастыру және бекіту ережелері.
      Алып өтетін жүктің белгіленуі.
      Жолаушылар және жүк тасымалдаудағы ережелерді сақтамау зардаптары.

       N10 Тақырып. Көлік құралдарының техникалық жағдайы және жабдықтары.
      Жалпы талаптар. Көлік құралдарын пайдалануға тыйым салынатын жағдайлар.
      Жолда болатын ақауларды жоюдағы жүргізушінің іс-шаралары. Егер мүмкіндік болмаса автотұраққа немесе жөндеу орнына жетуде қауіпсіздік шаралары.
      Қозғалысты жалғастыруға тыйым салынатын ақаулар.
      Жол қозғалысына қауіп төндіретін көлік құралдарының ақауларының зардаптары.

       N11 Тақырып. Нөмірлік, айырым белгілері, ескерту қондырғылары, жазулар мен таңбалар.
      Көлік құралының жол полициясында тіркелуі және қайта тіркелуі.
      Көлік құралының жабдықтарын нөмірлік және айырым белгілерімен, ескерту қондырғылары мен талаптары.
      Айырым белгілері және ескерту қондырғыларын орнатудағы ережелерді сақтамаудың зардаптары.

        2-Бөлім .  ЖҮРГІЗУШІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ .

       N12 Тақырып. Әкімшілік жауапкершілік.
      Әкімшілік жауапкершілік түсінігі.
      Әкімшілік құқық бұзушылық. Әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері.
      Әкімшілік іс-шараларының түрлері мен түсініктері: ескерту, айып, көлік құралын басқару құқығынан айыру, әкімшілік жазалайтын орган, жазаның орындалу тәртібі.

       N13 Тақырып. Қылмыстық жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілік.
      Автокөлік қылмысының түсінігі мен түрлері. Автокөлік қылмысының сипаттамасы. 
      Қылмыс құрамы.
      Жауапкершілікті жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар.
      Айып түрлері.
      Автокөлікпен жасалынған қылмысқа жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілік қозғау шарттары.

       N14 Тақырып Азаматтық жауапкершілік.
      Азаматтық жауапкершілік туралы түсінік. Азаматтық жауапкершілікке негіздер. Зиян, кінә, құқыққа қарсы іс-шаралар. Жол оқиғасындағы келтірілген зиян үшін жауапкершілік. Материалдық шығынның орнын толтыру.
      Материалдық шығын жауапкершілігі жөнінде түсінік. Материалдық жауапкершіліктің шарттары мен түрлері, толық және шекті материалдық жауапкершілік.

       N15 Тақырып. Табиғатты қорғаудың құқықтық негіздері.
      Табиғатты қорғау түсінігі мен мазмұны. Табиғатты қорғау туралы заңдылық. Табиғатты қорғау жолдары, формалары, мақсаттары.
      Құқық қорғауға алынатын табиғи объектілер.
      Табиғатты қорғау заңын бұзғаны үшін жауапкершілік.

       N16 Тақырып. Автокөлікті меншіктену құқығы.
      Меншіктену құқығы, меншік құқығына ие субъектілер. Автокөлік құралын меншіктену құқығы.
      Көлік құралының иесіне салынатын салық. Көлік құралына қажет құжаттар.

       N17 Тақырып. Жүргізуші мен көлік құралын сақтандыру.
      Сақтандыру тәртібі. Сақтандыру туралы келісім-шарт құрудың тәртібі. Сақтандыратын оқиға. Сақтандыру сомасын төлеу тәртібі мен негіздері.

                 "КӨЛІК ҚҰРАЛЫН БАСҚАРУ НЕГІЗДЕРІ
                   ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫС ҚАУІПСІЗДІГІ"
     пәні бойынша үлгілік тақырыптық жоспар және бағдарлама.

                        Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама.

       N1 тақырып. Көлік құралын басқару техникасы.
      Рульге жүргізушіні отырғызу.
      Ыңғайлы жұмыс қалпы. Ыңғайлы жұмыс қалпы үшін орындықтың реттеуіштері мен басқару органдарын пайдалану. Жұмыс қалпын пайдаланудағы қарапайым қателер. Басқару органдарының, аспаптардың және индикаторлардың атқаратын қызметі. Басқару органдармен жұмыс жасау. Рульді пайдалану техникасы.
      двигательді оталдыру. двигательді орнында тұрып қыздыру. Қозғалыс басталғанда қызу процесі. Бірқалыпты қозғалыс жылдамдығын сақтау. Қозғалыстың әр түрлі режимінде акселератор педалімен әсер етулер. Орнынан қозғалу. двигательді тежеу.
      Штатты жағдайларда асықпай тежелуді, штатты емес жағдайларда максимальды тежелуді қамтамасыз ететін тежеуіш педалінің әсерлері. двигатель жұмысының ұтымды жылжу режимін сақтау. Көлік құралының жүріп өткен жол көлемі және оған әсер ететін себептер.
      Қиын өткелдерде және тайғақ учаскелерде қозғалу. Тайғақ жерде орнынан қозғалу. Сулы жерлерден, терең емес арықтардан, төмпешіктерден қараңғы уақытта жүріп өту.
      Аялдау және тұрақтау.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Бұрылуда, айналуда жылдамдықтың өзгеруі. Қалалық қозғалыста және автомагистральда жылдамдық таңдау.
      Жай бірқалыпты қозғалыста басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. 
      Темір жол қиылысынан өту.

       N2 Тақырып. Жол қозғалысы, оның әсері мен қауіпсіздігі.
      "Жүргізуші-автокөлік-жол" басқару жүйесінің түсінігі (ЖАЖ). ЖАЖ жүйесінің мақсаты мен міндеті. Көлік жүйесіндегі автокөліктің маңызы. Жол көлік процесінің әсері, қауіпсіздігі және экологиялығы. ЖКО-да көлік жүйесі жұмысының істен шығуы. Қазақстандағы және шет елдердегі жол қозғалысының қауіпсіздігі, әсерлік, экологиялық санағы. Қауіпсіздікке әсер ететін факторлар: жүргізуші-автокөлік-жол. Жол қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін жүргізушінің кәсібилігі. Жүргізушінің кәсібилік көрсеткіші болып саналатын еңбек өтілі. Көлік құралын басқарудың сапалық көрсеткішін анықтайтын сандық көрсеткіштер.
      Жол қозғалысының қауіпсіздігі мен экологиялығын қамтамасыз ететін мемлекеттік жүйелер.
      Қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін көлік құралына қойылатын талаптар.

       N3 Тақырып. Жүргізушінің кәсіби сенімділігі.
      Қажеттілік топтары. Еңбектік ынталандыру. Көлік құралын басқарудағы еңбектің мақсаты.
      Көлік құралдарын басқару мақсатына жету үшін іс-әрекеттерінің психикалық бейнелеу жоспары.
      Көлік құралдарын басқарудағы әрекеттер мен еңбек операциялары. Басқару мақсатына жету үшін шығарылатын есептер. Басқару процесін ұтымды ету. Көлік құралдарын басқарудағы ұтымдылық критерийлері. Жүргізуші қабылдайтын ақпаратты талдау. Іс-әрекет жоспарымен өзінің ағымдағы жағдайын салыстыру. Штаттық және штаттық емес жағдайлар. Жүргізуші сенімділігін арттыруды қажет ететін техникалық ширығу.
      Жүргізуші сенімділігін құраушылар:
      Кәсіби біліктілік, моральдық қасиеттер. Жүргізушінің кәсіби біліктілігіне оның мамандығы, еңбек өтілі және жасы әсер етеді. Моральдық қасиеттері: тәртіптілік, жол қозғалысындағы басқа қатысушыларды құрметтеу, қызмет көрсету мәдениеті мен өзін-өзі ұстау этикасы. Физикалық психикалық қасиеттер, жасы мен денсаулығы және оның жүргізушіге әсері.
      Алкоголь, нашақорлық, дәрілік заттардың жүргізуші жұмысына кері әсері: ойланудың шапшаңдығы төмендеуі, назар аударудың төмендеуі, көру-есте сақтау нашарлауы, ұйқышыл болу.

       N4 Тақырып. Жүргізушінің психофизиологиялық сапасы.
      Көру-есте сақтау. Көлік құралы жылдамдығының арақашықтықты қабылдауы. Көңіл аудару бағыты. Көрмей қалу. Дыбыс дабылдарын қабылдау. Дыбыс дабылдарын шумен шатастыру.
      Бұрылыста жылдамдық алу. Басқару органдарының орнынан өзгеруін және кедергісін қабылдау.
      Ақпаратты өңдеу уақыты. Жүргізушінің психомоторлық реакциялары. Реакция уақыты. ЖКО-ның ауырлық дәрежесіне сәйкес реакция уақытының өзгеруі.
      Ойлау. Жол-көліктік ситуацияның дамуын болжау.
      Жүргізуші дайындығы: білімі, іскерлігі.
      Көлік құралы жүргізушісіне басқару объектісі ретінде қойылатын талаптар. Жүргізуші жұмысының әсері мен қауіпсіздігін басқару объектісі ретінде көлік құралының қасиеттеріне ұтымды ықпал ету. Қоғамдағы адамзаттың этика тәртібі компоненті болып табылатын жүргізуші этикасы. Жол қозғалысының Ережесін бұзған басқа қатысушылармен және ішкі істер органдарымен қатынас. ЖКО қайғылы жағдайдағы жүргізуші этикасы.

       N5 Тақырып. Көлік құралдарының пайдалану көрсеткіштері.
      Көлік жұмысының әсерлі және қауіпсіз мүмкіндіктерінің көрсеткіштері: габариттік размерлер, салмақ өлшемдері, ауыр жүк көтергіштігі (сыйымдылығы), жылдамдық алу және тежеуіштік қасиеттер, ауып кетуге немесе тайып кетуге қарсы тұру, жанармай үнемділігі, көлік құралын әр түрлі жағдайларда пайдалану шарттары, сенімділік. Осылардың қозғалыс қауіпсіздігіне, жол қозғалысы қауіпсіздігіне әсері. Көлік құралының қозғалысына әсер ететін күштер: тарту, тежеу, көлденең және тік күштердің қосылуы. Ауып кетуге қарсы тұру. Көлік құралының тұрақты қосалқы мүмкіндіктері.
      Көлік құралын реттеу жүйелері: тарту, тежеуіш, көлденең реттеу жүйелері. Басқару сипаттамасы.

       N6 Тақырып. Штаттық және штаттық емес қозғалыс тәртібіндегі жүргізушінің іс-әрекеттері.
      Тіркеуге алуда, тайғақ жолдарда, жоғары және төмен түскенде, бұрылыстарда, қараңғы мезгілде және шектеулі көру жағдайында, көлік ағынында, бұрылыс және жолаушылар өтетін жерлерде, шексіз кеңістікте мотоциклді жүргізу.
      Жұмыс тежегішінің бас тарту кезеңінде, қозғалыстағы шинаның жарылуында, ауытқу кезеңінде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Көлік құрал-жабдықтарының өртенген, суға батқан кезінде, жоғары кернеудегі электр сымдардың көлік құрал-жабдықтарына үзіліп түскенінде, найзағай түскен кезеңде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Қауіпсіздік көліктің нәтижелі жұмысының шарты. Көлікті жүргізушінің көлікті басқару мақсатын орындауда: белгілі отын шығынында жоғарғы орта жылдамдыққа жету, белгілі орта жылдамдықта отынды ең жоғарғы дәрежеде үнемдеу, ең жоғарғы қамтамасыз ету.
      Сапалы басқарудың көрсеткіштері: орташа жылдамдық, отын шығыны, бір қалыпты қозғалыстың коэффициенті, отын жұмсау көрсеткіші, тоқтатуды бір қалыпты қалыптастыру.
      Үнемді басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде үнемділік алгоритмін пайдалану; отын шығындау өлшеміндегі ең төменгі қарқынды қозғалыста ең жоғарғы жылдамдықты шектеу, отын шығындау өлшеміндегі ең жоғарғы қарқынды қозғалыста - ағынның орта жылдамдыққа жақын қозғалуы (жүруі), асыру арқылы қозғалысты баяулатып, двигательді тоқтату.
      Жылдамдықты басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде жылдамдылық алгоритмін пайдалану, еркін қозғалатын аймақта ең жоғарғы жылдамдықпен көлікті жүргізу, қарқынды тоқтату. Көлік құралдарының орта жылдамдығына қарқынды ағынның әсері. Көлік жол жағдайын алдын-ала болжау - негізгі жылдамдылықты басқарудың кепілі.
      Жылдамдылықты басқаруда пайдаланатын алгоритмдердің көлік құралдарының қауіпсіздігіне, экологияға, ресурстарға әсері.
      Көлік құралдарының оңтайлы алгоритмдерін қозғалыс жылдамдықтарын реттеуге тахометр, спидометр, эконометр пайдаланылады.

       N7 Тақырып. Жол қауіпсіздігі және жол жағдайлары.
      Автокөлік жолдарының түрлері және жіктелуі. Жолдардың белсенді, белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігінің негізгі бөлшектері.
      Жол беттерінің түрлері, олардың сипаттамалары. Жол жағдайларының қозғалыс қауіпсіздігіне әсерлері.
      Ауыл шаруашылығындағы жолдар. Автожолдар. Таулы жолдардың ерекшелігі.
      Жол жағдайларының автокөлік қозғалысына әсері. Шинаның жолмен беттесу коэффициенті туралы түсінік.
      Жол жағдайына, ауа мен гидрометеорологиялық жағдайларға байланысты коэффициенттің өзгеруі. Тұманда, таулы жолдардағы көлік жүргізу ерекшеліктері. Автокөлік жолдарының қауіпті учаскелері, жүру бөлігінің тарылуы, жолдың бетінің жаңадан салынуы; битум және гравий беті, ұзақ төменге түсу жолдары; көпірлі жолдар, теміржол бойындағы өткелдер және қауіпті учаскелер.
      Көктемгі және күзгі кезеңдерде жолдарды пайдалану. Мұзды өткелдер арқылы көліктің жүруі.
      Жолдардың жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан учаскелердегі көлік жүргізудің қауіпсіздігін алдын алу, бұл жағдайда қолданылатын қоршаулар, ескерту және жарық дабылдары.

       N8 Тақырып. Жол-көлік оқиғалары.
      Жол-көлік оқиғалары мен жол-көлік оқиғаларының жіктелуі. Қалалардағы, қала сыртындағы, ауылдық жерлердегі апаттар.
      Жол оқиғаларының болу себептері: жолда жүру ережелерінің бұзылуы, көлік жүргізушілердің құқықтық ережелерді сақтамауы, көлік құралдарының техникалық жағдайлары ақуалының нормативке сай емес болуы және т.б.
      Көлік жүргізушілеріне байланысты ЖКО себептері: төменгі біліктілік, шаршау, рульде ұйықтап кету.
      Жол көлік оқиғаларының пайда болу жағдайлары: жол және көлік құралдарының жағдайы, жол қозғалыстарын (жүру) реттейтін құрал-жабдықтардың бар болуы.
      ЖКО статистикасы. Апаттардың мезгіл, аптаның күндері, тәулік уақыты, жол категориясы, көлік жабдықтарының түрлеріне байланысты бөлінуі.
      Көлік жабдықтарының белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігі.
      Жол көлік қозғалысын мемлекеттік бақылау.

         "АЛҒАШҚЫ ДӘРІГЕРЛІК КӨМЕК КӨРСЕТУ" пәні бойынша
                  үлгілік тақырыптық жоспар.

                      Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама

       N1 Тақырып. Адам анатомиясы және физиологиясының негіздері.
      Ағза жүйелері және олардың қызмет жасауы туралы негізгі түсініктер: жүрек-қан тамыр жүйесі, тірек-қозғалу жүйесі. Тамыр соғу жиілігі, жиі демалуы, қарашық қасиеттері, естен тану, терінің түстері, ең алғашқы белгілері.

       N2 Тақырып. ЖКО құрылымы. ЖКО-да жиі кездесетін зардаптар және оларды диагностикалау.
      ЖКО зардап шегуді болдырмайтын көлік жабдықтарының сипаттамасы. ЖКО зардап шеккен туралы статистика, олардың ауырлық дәрежесі және қорғау.
      Алғашқы көмек көрсетуде уақыт факторының әсері. Жолаушыны қағып кеткендігі, рульге ұрғанда, көлікті қатты тоқтатқанда, аударылған кездегі зардаптар.
      Ми-сүйек зардабы, сынық белгілері, омыртқаның, жамбастың зақымдануы, ашық пневмоторакс, анық белгілері.

       N3 Тақырып. Өмірге қауіп төндіретін механикалық және термиялық зардаптар.
      Түсініктемелер: предагопальдық жағдай, агония, клиникалық ажал, биологиялық ажал. Олардың белгілері. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсету кезеңінде реанимациялық іс-шаралардың мазмұны.
      Шок. Жарақаттық, геморагиялық, күйіктік, кардиогендік, аллергиялық шоктың түрлері. Шоктың клиникалық көрінісі. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудегі шокқа қарсы іс-шаралардың кешені.
      Тыныс жетіспеушілігі. Дәрігерлік көмек көрсетуде тыныс жетіспеушілігінің дәрежесін төмендету әдістері, клиникалық белгілері, себептері. Кеуде жасушаларының зақымдалуының жіктелуі. Асфикция.
      Естен тану синдромы. Кома. Себептері. Естен тану кезеңінде асфикцияны алдын-алу тәсілдері.
      Балалардың, қариялардың, жүкті әйелдердің өмірлеріне қауіп төндіретін ерекшеліктер.

       N4 Тақырып. Апаттағы психикалық әсерлер. Психикалық зардап шеккендерге көмек көрсету ерекшеліктері.
      Психикалық және неврологиялық ауытқулар, олардың сипаттамалары және болу жиілігі. Шок-аффективалық белгілер, психомоторлық ояну. Психикалық әсерлі, алкоголь және есірткілік мас жағдайда зардап шеккендерге дәрігерлік көмек көрсетудің ерекшеліктері.

       N5 Тақырып. Термиялық зардаптар.
      Термиялық күйіктер. Күйіктен зардап шеккендерге иммобилизация өткізу, жарақатты таңу ерекшеліктері, күйіктен зардап шеккеннің дәрежесін анықтау, клиникалық көрінісі.
      Көздері және жоғарғы тыныс жолдары күйіктен зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсетудің ерекшеліктері.
      Жылудан зардап шеккен жарақат. Алғашқы медициналық көмек берудің принциптері. Суықтан, аяздан зардап шеккен жарақат. Үсікке шалдығу және суық тигізу. Осы жағдайларда жылыту тәсілдері.

       N6 Тақырып. ЖКО-да зардап шеккендерге ұйымдастыру - құқықтық көмек көрсету аспектілері.
      Зардап шеккендерге көмек көрсету немесе көмек көрсетпеу заңдылықтарға (әкімшілік және құқығы) негізделген. Жол апатынан адам құрбан болған жағдайларындағы автокөлік жүргізушінің, дәрігер қызметкерінің, жол-көлік оқиғалардың әкімшілік қызметінің міндеттері.

       N7 Тақырып. Адам өміріне қауіп төндіретін терапиялық зардап шеккендер.
      Диабеттік ком. Жүрек-қан тамыр жетіспеушілігі. Гипертониялық криз. Астматикалық статус. Улану. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің тәсілдері, клиникалық белгілер.

       N8 Тақырып. Көлік жол оқиғаларынан зардап шеккендерге алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуде жүргізілетін өкпе-жүрек реанимациясы, асфикцияны жою.
      Зардап шеккеннің жағдайының ауырлығын бағалау, өкпе-жүрек реанимациясын жүргізуге көрсеткіштерін анықтау.
      Жоғарғы тыныстың жұмысын қалпына келтіру. Ауыз қуысын тампонмен тазарту, жоғарғы тыныс жолдарының өтуін қамтамасыз ету. "Ауыздан ауызға", "Ауыздан мұрынға" жасанды тыныс жүргізу. Ауа жүргізуді пайдалану. Жүректің жабық массажының техникасы. Өкпе-жүрек реанимациясын бір немесе екі құтқарушы жасауының ерекшеліктері. Өкпе-жүрек реанимациясының бет, ашық кеуде клеткалары зардап шеккендерге жасудың ерекшеліктері.
      Өкпе-жүрек реанимациясының балаларға жасаудағы ерекшеліктері. Балалардың механикалық асфиксиясын жою.

       N9 Тақырып. Сыртқы қансырауды тоқтату.
      Қансыраудың түрлері. Артериялық, тамырлық қансырау белгілері. Сыртқы қансырауды уақытша тоқтату тәсілдері: саусақтармен артерияны қысу, жіп немесе жгутпен байлау, қолды, аяқты қайыру.
      Қан құсу, қан түкіру, қан ішекке кеткен жағдайларда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету.

       N10 Тақырып. Көлік иммобилизациясы.
      Көлік иммобилизациясының жалпы принциптері. Бинтті таңу. Көлік иммобилизация жасау ережелері, бір үлгідегі қателер және асқынулар. Жамбас, омыртқа, бас, кеуде клеткалары зақымданған кездегі иммобилизацияның ерекшеліктері.

       N11 Тақырып. Жаншылып қалғандарды босату, көліктен сыртқа шығару, оларды көлікке орналастыру және тасымалдау тәсілдері.
      Көліктің жапырылып қалған есіктерін ашу, зардап шеккендерді әйнектері сынған терезе арқылы шығару тәсілдері. Ұзақ уақыт жаншылып қалған зардап шеккендердің (аяқ, қолдары) шығару ерекшеліктері. Оларды зембілге орналастыру техникасы. Омыртқа мен жамбасы жарақаттанған адамдарды көліктен шығару, орналастыру ерекшеліктері. Жеңіл көліктерді (жеңіл машина, жүк таситын автокөлік, автобус) зардап шеккендерді орналастыру үшін пайдалану.

       N12 Тақырып. Жарақаттанған жерлерін тазарту, дәрілеу. Десмургия.
      Жарақаттанған жерлерді тазарту техникасы, дәрілеу және таңғышпен орау. Кеудені орайтын арнаулы жеке пакетпен орау немесе қолға түскен заттармен, тақтайшалар салып түзу байлау. Қолда бар құралдарды барынша пайдалану.

       N13 Тақырып. Жеке аптечканы қолдану.
      Жеке аптечканы түгендеу. Ішіндегі дәрі-дәрмекті пайдалана білу.

  ҚОСЫМША 

      1. Ауыз қуысын және жоғарғы тыныс жолдарының өтуін тазарту техникасы.
      2. Өкпеге жасанды ауа жіберу.
      - ауыздан ауызға (жасанды тыныс жасауға арналған жабдықтарды
пайдалану және пайдалану жағдайлары)
      - мұрыннан ауызға
      3. Жүрекке жабық түрде массаж жасау:
      - екі қолмен
      - бір қолмен
      4. Бір құтқарушы адамның реанимациялық іс-шараларды өткізуі.
      5. Екі құтқарушы адамның реанимациялық іс-шараларды өткізуі.
      6. Тамырды анықтау:
      - сәулелі артерияда
      - жамбас артерияда
      - ұйқы артерияда
      7. Тыныс және пульс жиілігін анықтау.
      8. Көздің қарашық реакциясы.
      9. Қансырауды уақытша тоқтату техникасы
      - иық, тізе арты, жамбас және ұйқы артерияларын қысу
      - жгутпен, қолда бар заттармен байлау
      - тізені, шынтақты барынша қайыру
      - резина жгутын қою
      - мұрынға тампон қою
      - "Статин" ұнтағын және котекс "Тем" майлығын пайдалану
      10. Жарақаттанған жерлерді тазарту, дәрілеу
      11. Бинт таңғыштарын қою:
      - аяққа, қолға циркулярлық
      - колостық
      - спиральдық
      - "гепец"
      - тасбақа
      - косынкалы
      - Дезо
      - Окклюзивтік
      - Басу, езу
      - контурлық 
      12. Торлы бинтті пайдалану
      13. Аяқ, қолды эластикалық әдіспен бинттеу
      14. Бактерицидтік пластырьді, лейкопластырьді пайдалану
      15. Зардап шеккендерді қолданыстағы құралдарды және торлы шиналарды пайдаланып, төмендегі жарақаттану кезінде көлікті иммобилизациялау:
      - иықты
      - иық асты
      - алақан
      - жамбасты
      - тізені
      - табан
      16. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді көлікті иммобилизациялау техникасы:
      - омыртқаны
      - қарынды
      - көптеген қабырға сынықтарын
      - бас (ми) жарақаты
      17. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді шығару және зембілге орналастыру техникасы
      - кеуде клеткалары
      - қарны (іш)
      - жамбасы
      - омыртқаны
      - басты
      18. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді тасымалдау техникасы
      - зембілмен 
      - жапқышпен
      - қалқанмен 
      - қолдармен
      - арқада
      - иықта
      - орындықта
      19. Зардап шеккендерді көлікке орналастыру
      - жеңіл көлікке (жеңіл, жүк көлігі)
      - санитарлық көлік
      20. Көзге дәрі тамызу, көзді сумен жуу
      21. Зардап шеккендердің киімін шешу
      22. Зардап шеккен адамның мотоцикл каскасын шешу
      23. Хлорэтилмен ауыртпай ем жасау техникасы
      24. Аэрозольды пайдалану
      25. Жеке таңу перевязка пакетін ашу
      26. Ауа жинауды ендіру техникасы
      27. Гипотермиялық пакет-контейнерді пайдалану
      28. Естен танғанда нашатыр спиртті қолдану
      29. Асқазанды жуу техникасы.

            "АВТОМОБИЛЬ ЖҮРГІЗУ" пәні бойынша бағдарлама
                және үлгілік тақырыптық жоспар.

                     Тақырыптық жоспар.

  "АВТОМОБИЛЬ ЖҮРГІЗУ" пәнінің бағдарламасы.

       N1 тақырып. Бастапқы оқыту.
       N1 Тапсырма. Отырғызу. Басқару органдарымен және сигнализация аспаптарымен әрекет жасау тәсілдері (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Автомобильмен (автожаттықтырушымен), басқару органдарымен және сигнализация аспаптарымен жалпы таныстыру. Маршрутқа шықпас бұрын автомобильді тексеру үшін қарап шығу. Кабинаға отырғызу.
      Орындық жағдайын реттеу, қауіпсіздік белдігін тағуға, двигательді қосуға, сигнал беруге, әйнек тазалаушыны, жарық беру жүйесін қосуға жаттығу жасау.
      Бос жүрісте двигатель айналымының акселераторы педалін реттеу. Берілісті қосу схемасымен танысу. Бірінші берілісті қосу, қозғалту имитациясы.
      Басқарылатын дөңгелектер жағдайы туралы кері байланысты сақтауды қамтамасыз ететін рульдеу техникасын игеру.
      Рульдік дөңгелекті 120 ⁰ , 130 ⁰ , 240 ⁰ , 360 ⁰ бұрышына бұруға және бейтарап жағдайға дөңгелекті қайта әкелуге жаттығу.
      Тахометр (егер бар болса) мен спидометр бойынша көлік құралының айналымы мен жылдамдығын реттеу. 

       N2 Тапсырма. Автомобильдерді басқару тәсілдері (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Рульді ұстау тәжірибесін дамыту: рульдік дөңгелекке қолды қою, қарқындылықты біртіндеп арттыру арқылы екі қолмен рульдік дөңгелекті оң мен солға кезек бұру.
      Орнынан қозғалту жағдайында басқару органдарының әрекеті.
      Аз ғана жылдамдықпен қозғалу, берілісті тікелей қосу бойынша қозғалыс, орнынан қозғалу.

       N3 Тапсырма. Берілісті қосу арқылы қозғалыс (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Жоғары көтерілу тәртібімен берілісті тікелей қосу бойынша қозғалу, орнынан жылжыту. Тежелу және тоқтау тәсілдері. Тікелей артқы жүріспен қозғалу.

       N4 Тапсырма. Көтерілу және төмен түсу тәртібіндегі қосу арқылы қозғалыс (жаттықтыру-автомобильдерінде немесе автожаттықтырушыларда үйрету).
      Екпін. Жоғары көтерілетін және төмен түсетін берілісті қосумен қозғалу. Жағдайды реттеу жолымен жылдамдықты тікелей өзгерту бойынша қозғалыс. Төменгі беріліске өтудің деңгейлік әдісі (кезекті және кезектілікті сақтамай). Тежелудің әр түрлі әдістері.

       N5 Тапсырма. Бағытты өзгертумен қозғалыс.
      Айналма бағыт бойынша алдыңғы жүріспен қозғалу. Стоп - бағытта аялдамалардағы екпін және тежеу. Қарама-қарсылық арасында оңға және солға бұрылу.
      Жолды бақылаудың әртүрлі әдістерін тікелей пайдалану бойынша артқы жүріспен қозғалу.
      Оңға және солға бұрылу арқылы артқы жүріспен қозғалу.

       N2 Тақырып. Шектеулі жүріп өтулердегі жүргізу.
       N6 Тапсырма.  " Тапсырылған" орынға тоқтау, бұрылу.
      Алдыңғы және артқы жүріспен қозғалуда, жол белгісінде, тротуарда автомобильдің аялдауы. Алдыңғы және артқы шектеуге келіп жету. Оңға және солға бұрылумен тікелей бағыттағы қиылыстардан өту. Артқы жүрісті қолданбай бұрылу.

       N7 Тапсырма. Шектеулі жүріп өтуде маневр жасау.
      Алдыңғы және артқы жүріспен тиісті және қарама қарсы жақтан қақпаға кіру. Оңға және солға бұрылумен, алдыңғы және артқы жүріспен қақпадан шығу. Алдыңғы жүріспен "ирелектетіп" өту. Артқы жүрісті қолдану арқылы шектеулі учаскеде бұрылу. Габаритті аулаға кіру, артқы жүрісті қолданумен бұрылу, алдыңғы жүріспен шығу.

       N8 Тапсырма. Қиын маневр жасау.
      Автомобильді қою. Габаритті тұраққа автомобильді қою. Оңға (солға) бұру жағдайымен артқы жүріспен габаритті тоннель ішінде қозғалыс.

       N1 бақылау сабағы.
      Автодромдағы (жаттығу алаңы) тексерулер: орнынан қозғалту, тапсырылған бағдар мен стоп бағытта аялдаумен айналма бағыт бойынша қозғалу, алдыңғы жүріспен "ирелектетіп" өту, габаритті аулаға кіру, артқы жүрісті қолданумен бұрылу, алдыңғы жүріспен шығу, габаритті тұраққа автомобильді қою. Оңға (солға) бұру жағдайымен артқы жүріспен габаритті тоннель ішінде қозғалыс.

       N3 Тақырып. Оқу бағыттары бойынша жүргізу.
       N9 тапсырма. Аз қарқынды қозғалыстағы бағыттар бойынша жүргізу.
      Қала (елді мекен) көшелеріне шығу. Көлік ағымында қозғалу. Аялдау және қозғалыс басы. Шектеулі көріністегі бұрылыстардағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан, жаяу жүргіншілер өтетін жерлерден жүріп өту. Парковка тәсілдерін өңдеу. Тар өткелдердегі қарсы жүріс. Кедергілерден айналып өту. Жол желілері мен көпірлердегі қозғалыс. Темір жол тораптарынан өту.
      Қиылыстан өту. Қиылыстан өту кезіндегі жүргізушінің әрекеті. Қиылысты (шолушылық, сызықтар саны, көліктердің болуы және тағы басқалары) бағалау. Қайта құру. Бағдаршам (реттеуші) сигналы бойынша әрекет. Қозғалыс траекториясын таңдау. Реттелмеген қиылыстардан өту. Қозғалыс жылдамдығын таңдау. Пилотажды аспаптарды пайдалану. Бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен жанар-жағар майдың пайдалану шығынын анықтау.

         N10 Тапсырма. Үлкен қарқынды қозғалыстағы бағыттар бойынша жүргізу.
      Қала (елді мекен) көшелеріне шығу. Көлік ағымында қозғалу. Аялдау және қозғалыс басы. Шектеулі көріністегі бұрылыстардағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан, жаяу жүргіншілер өтетін жерлерден жүріп өту. Парковка тәсілдерін өңдеу. Тар өткелдердегі қарсы жүріс. Кедергілерден айналып өту. Жол желілері мен көпірлердегі қозғалыс. Темір жол тораптарынан өту.
      Қиылыстан өту. Қиылыстан өту кезіндегі жүргізушінің әрекеті. Жақын келген көлік құралының арақашықтығын анықтау. Жақын келген көлік құралының жылдамдығын анықтау. Қиылыстан өту үшін уақытын анықтау. Қиылысты (шолушылық, сызықтар саны, көліктердің болуы және тағы басқалары) бағалау. Қайта құру. Бағдаршам (реттеуші) сигналы бойынша әрекет. Қозғалыс траекториясын таңдау. Реттелмеген қиылыстардан өту. Қозғалыс жылдамдығын таңдау. Пилотажды аспаптарды пайдалану. Бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен жанар-жағар майды пайдалану шығынын анықтау.

       N2 бақылау сабағы.
      Бақылау бағытында тексерілетіндер: қозғалыс басы, жүргінші бөлікте орналасу, бір қозғалыс сызығынан екіншісіне өту, оңға және солға бұрылулармен тікелей бағытта қиылыстан өту, көлік ағымындағы қозғалыс. Қоғамдық көлік аялдамаларынан өту, көлік құралдарын басып озу, тежеу, темір жол тораптарынан өту, бағыт бойынша қозғалыстың орташа жылдамдығы мен 100 км-ге кететін литрдегі жанар-жағар майды пайдалану шығыны.

       N4 Тақырып. Автомобильді басқару тәжірибесін жетілдіру.
       N11 Тапсырма. Жолдың әртүрлі жағдайында автомобиль жүргізудің тәжірибелерін жетілдіру .
      Бұл тапсырма автомобильді басқарудағы кемшіліктерді жою және жол қатынасының әртүрлі жағдайында автомобильді басқару тәжірибесін жетілдіру үшін жүргізіледі.
      Бірінші кезең, үйрену жүрісі үшін алаңда (автодром).
      Екінші кезең, жол қозғалысы жағдайында бақылау бағытында.
      Емтиханның мақсаты:
      - Жол қатынасының әртүрлі жағдайында үйренушіге автомобильді өз бетімен басқару дайындығын анықтау;
      - Көлік құралдарын басқаруда меңгерген тәжірибелер мен үйренулердің деңгейін қалыптастыру.
      - Жол қатынасының әр түрлі жағдайындағы көлік құралдарын басқаруда жол қозғалысы Ережесін қолдануды тексеру.

            "D" санатты көлік құралдарын жүргізушілерді
               дайындау бойынша үлгілік бағдарлама.

                     Үлгілік оқу жоспары.

         * Автобус жүргізу емтиханы жүргізуге бөлінген сағаттар есебімен
өткізіледі.
      ** Жүргізу оқу торынан тыс 135 сағат көлемінде, оның ішінде
5 сағат жаттығуда (экспонат-автобуста)  жүргізіледі.

          "ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ"
  пәні бойынша бағдарлама және үлгілік тақырыптық жоспар.

                     Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама 1-бөлім. КІРІСПЕ.

       1.1 тақырып.   Автобустың жалпы құрылымы мен саралануы.
      Халыққа қызмет көрсету бойынша жолаушы автотранспортының  міндеттері. Автобустардың саралануы. Автобустың жалпы құрылымы. Негізгі агрегаттардың өзара әрекеті, орналасуы мен белгіленуі: трансмиссия двигательдері, басқару механизмдері. Автобустардың кешенді моделі және олардың модификациясы. 

                          2-бөлім. ДВИГАТЕЛЬ.

       2.1 тақырып. двигатель жұмысы мен жалпы құрылымы.
      Оқылатын двигательдердің сипаттамасы мен жалпы құрылымы. Карбюраторлы дизельді двигательдердің жұмыс принциптері, белгіленуі. Ішкі жану двигательдерінің циклы. двигательдердің жұмыс процесі. Газ алмасу процесі, олардың атауы және сипаттамасы. двигатель жұмысын сипаттайтын терминдер, олардың анықтамасы. "Өлі нүкте" түсінігі, жану камерасының көлемі, цилиндрдің жұмысы және толық көлемі, двигатель литражы.

       2.2   тақырып. Кривошипті-шатунды механизм.
      Кривошипті-шатунды механизмнің мәні, оның құрылымы мен жұмысы. Оқылатын карбюраторлы және дизельді двигательдердің кривошипті-шатунды механизмінің негізгі детальдарының құрылымы.
      Сипатты ақаулар, олардың белгілері, ескірудің себептері мен әдістері.

       2.3 тақырып. Газ бөлу механизмі.
      Газ бөлу механизмінің жұмысы, құрылымы мен белгіленуі. Иінді және бөлуші біліктің айналу жиілігінің қатынасы. Қақпақ  желісі мен иінді арасындағы саңылаулардың қажеттілігі, оқылатын двигательдер үшін оның мөлшері. Қақпақтарды ашу мен жабудың алдын алу мен кешігу мәні. Қақпақтарды жабу туралы түсінік. Газды бөлу фазалары.

       2.4 тақырып. Салқындату жүйесі.
      Салқындату жүйесінің белгіленуі. Салқындату әдістері. Салқындаған сұйықтықтар және оларға қойылатын талаптар. двигательдің жылу режимі және салқындаған сұйықтықтардың температурасын бақылау. двигательдердің тұрақты жылу режимін сақтау әдістері. Оқылатын двигательдердің салқындату жүйесі аспаптарын орналастыру және оның мәні. двигательдердің жылу режимін сақтауға арналған құрылғы. Кабинаны жылыту құрылымы.
      Салқындату жүйесінің сипатты ақауы, оның белгілері, жою себептері мен әдістері.

       2.5   тақырып. Майлаушы жүйе.
      двигательдің майлау жүйесінің мәні. Детальдардың қабаттарына май жіберу әдістері. двигательге қолданылатын майлар, олардың негізгі ерекшеліктері. Май қысымын бақылау. Двигательдегі майдың салқындауы мен тазарту әдістері.
      Карбюраторлы және дизельді двигательдер.
      Карбюраторлы және дизельді двигательдердің майлаушы жүйесі аспаптарының орналасуы, жұмысы, құрылымы мен мәні. Оқылатын двигательдердің майлану схемасы. Көтеріңкі қысымнан майлаушы жүйені сақтауға арналған құрылғылар. Оқылатын двигательдер декартердің желдету жүйесінің жұмысы, құрылымы және мәні.
      Сипатты ақауы, оның белгілері, жою себептері мен әдістері.

       2.6 тақырып. двигательге, салқындату жүйесі мен майлауға техникалық қызмет көрсету.
      Автобусты пайдалану процесінде пайда болатын кривошипті-шатунды механизмнің негізгі ақаулары, әсері, себептері мен жою әдістері. 
      Автобусты пайдалану процесінде пайда болатын газ бөлуші механизмнің ақаулығы, олардың әсері, себептері мен жою әдістері.
      Карбюраторлы және дизельді двигательдердің кривошипті-шатунды және газ бөлуші механизмдерінің техникалық қызмет көрсетудегі орындайтын негізгі жұмыстары.
      Салқындату жүйесінің сипатты ақауы, оның белгілері, жою себептері мен әдістері.
      Майлау жүйесінің техникалық қызмет көрсетудегі негізгі жұмыстары.

       2.7 тақырып. Ішкі жану двигательдері үшін жанар-жағар май. двигатель қорегін белгілеу жүйесі.
      Автомобиль двигательдеріне арналған жанар-жағар май түрі. Бензин және оның негізгі ерекшелігі. Бензин маркалары. Дизельді жанар-жағар май, оның негізгі ерекшелігі. Дизельді жанар-жағар майдың маркасы.
      Қоректендіру жүйесінің мәні. Түсініктердің анықтамасы: жанатын қоспа, жұмыс қоспасы. Жанатын қоспаның құрамы бойынша саралануы. Детонация туралы түсінік, детонациялық жанудың белгілері мен себептері. двигатель жұмысына детонацияның әсері. Өңделген газдардың уытына жанатын қоспа құрамының әсері. Әр түрлі режимдегі двигательдер жұмысына арналған қоспалар құрамына қойылатын талаптар.

       2.8   тақырып. Жанар-жағар май қоспасы.
      Бензин автомобильдің карбюраторлы двигательдері үшін жанар-жағар майдың негізгі түрі. Бензиннің негізгі ерекшеліктері. Бензин маркалары. Дизельді жанар-жағар май.
      Жанатын және жұмыс қоспасы. двигатель жұмысына детонацияның әсері. Этилді бензин. Этилді бензинді пайдаланғандағы сақтық шаралары.
      Құрамы бойынша жанатын қоспаның саралануы, әр түрлі режимдегі двигательдер жұмысына арналған қоспалар.
      Қоректену жүйесінің аспаптары, олардың мәні мен автобустағы орналасуы (жалпы схема).

       2.9 тақырып. Карбюратор двигателін қоректендіру жүйесі.
      Қарапайым карбюратор схемасы және оның әрекет принципі. Оқылатын автобустар карбюраторларының құрылымы.
      Әр түрлі режимдегі карбюраторлар жұмысы. Реттеуші құрылғылар және карбюраторларды реттеудің негізгі тәсілдері. Карбюраторды басқару жетегі.
      Иінді біліктің максимальды айналымының жалпы құрылымы және белгіленуімен танысу.

       2.10 тақырып. Карбюратор двигателін қоректендіру жүйесіне техникалық қызмет көрсету.
      Карбюратор двигателін қоректендіру жүйесінің ақауы; белгілері, себептері, жою әдістері.
      Карбюратор двигателін қоректендіру жүйесінің техникалық қызмет көрсетудегі негізгі жұмысы.

       2.11 тақырып. Дизельді двигателді қоректендіру жүйесі.
      Дизельді двигатальдің жанар-жағар майдың аппаратурасына қойылатын жалпы талаптар. Жанар-жағар май айдайтын насостың, жоғарғы қысымды насостың, жоғарғы қысымды насос секцияларының, форсункалардың, иінді білік айналымдарының барлық режимін реттеуіштің, жанар-жағар майды жіберудің алдын алатын автоматты муфтаның, оталдыруды басқару приводының, двигательді тоқтату құрылғысының мәні, құрылымы, жұмысы.

       2.12 тақырып.   Дизельді двигателді қоректендіру жүйесіне техникалық қызмет көрсету.
      Дизельді двигательді жабдықтау жүйесіндегі ақаулар, белгілері, себептері, жою жолдары. Дизельді двигательді жабдықтау жүйесіне техникалық қызмет көрсету жүйесіндегі негізгі жұмыстар, орындау тәсілдері.
 

              2.13 тақырып.   Төменгі температурада двигательді қосуды жеңілдету үшін құрылғылар мен бейімделу.
      Төменгі температура кезінде двигательді қосуды қиындататын себептер. Төменгі температура кезінде двигательді қосуды жеңілдететін негізгі тәсілдер: электрлі жалынды құрылғы, алдыңғы қосылған жылытқыш, қосу саймандары, двигательді жылыту үшін ыстық су пайдалану, қысқы және барлық маусымдық майлар мен отындар.

  3-бөлім. ЭЛЕКТРЛІ ЖАБДЫҚ.

       3.1 тақырып.   Автобустың электр жабдықтары бойынша негізгі мәліметтер.
      Автобустың электрлі жабдығы және оның элементтері туралы жалпы мәліметтер: электр энергиясының көзі мен тұтынушылары, көмекші аппаратура, бақылаушы-өлшеуіш құралдары, жол серіктер мен изоляторлар, желілер. Желілерді орнықтыру. Тоқ көзі мен тұтынушыларын электрлік тізбекке қосу тәсілдері. Электр тізбегін шамадан тыс күштен сақтандыру. Электрлі жабдықтың жалпы үлгісі.

       3.2 тақырып. Аккумулятор батареялары.
      Аккумулятор мәні, құрылысы, жұмыс істеуі. Аккумуляторларды батареяға қосу. Аккумулятор мен батареяның кернеуі мен сыйымдылығы. Аккумулятор батареясының типтері, олардың маркировкасы. Электролит және олармен жұмыс істеу кезінде сақтану шаралары. Аккумулятор батареясының ақауы, олардың себебі, анықтау тәсілі және жою. Бақылау-жаттығу циклы туралы түсінік.

       3.3 тақырып. Генератор және реле-реттеуші.
      Генератордың жұмыс істеу  принциптері, құрылысы. Генератор желісі. Түзеткіштер, олардың құрылымы, генератор тізбегіндегі әсері. Генератордағы ақаулар, олардың себептері, анықтау тәсілдері, жою.
      Реле-реттеушінің мәні, жалпы құрылымы, жұмыс істеу принциптері. Генератор мен реле-реттеушінің ортақ жұмысы. Реле-реттеушінің автобустарда қолданылуы және олардың құрылымдағы және жұмысындағы ерекшеліктері. Мүмкін болатын ақаулар, себептері, анықтау тәсілі және жою.

       3.4 тақырып. Стартер. Көмекші электр двигательдері.
      Стартер мәні, құрылымы, жұмыс істеу принципі. Стартердің орналасқан жері. Мүмкін болатын стартердегі ақаулар, олардың белгілері, жою тәсілдері. 
      Көмекші электрлі двигательдер, олардың мәні, құрылымы. Мүмкін болатын ақаулар, олардың белгілері, себептері, жою тәсілдері.

       3.5 тақырып. Жарық беру жүйесі. Жарық және дыбыс сигналы.
      Жарық беру жүйесі. Жарық және дыбыс құралының мәні, жалпы құрылымы. Тізбекке қосу және құралды пайдалану ережелері. Фарлар жарығын реттеу тәртібі.
      Жарық беру және сигнализация құралдарының ақаулары, олардың себебі, анықтау және жою тәсілдері.

       3.6 тақырып.   Оталдыру жүйесі.
      Оталдырудың батареялық жүйесінің мәні, жалпы үлгісі. Батареяның оталдыру құралының орналасқан жері және оны қосу. Жоғарғы және төменгі кернеулі тоқ тізбегі.
      Оталдыру катушкасы, үлестіргіш және оталдыру свечасының құрылымы және жұмыс жасауы. Бөлуші байланыс пен свеча электродтары арасындағы қуыстың двигатель жұмысына әсері. Конденсаттар мәні. Стартерді оталдырудың құрама ажыратқыштарының мәні, құрылымы. Электрлі жабдықтар әсерінен болатын кедергілерден радио және телеқабылдағыштарды сақтандыру қондырғысы.
      Оталдыру кезеңінің двигатель қуатына, үнемділігіне және жылу режиміне әсер етуі. Оталдыру кезеңінің алдын-алу және алдын-алу бұрышының иінді білік айналымы мен двигательге түсетін күшке байланысы. Вакуумды және центробежді реттеушілердің мәні, жұмыс істеу принциптері мен құрылымы. Октан-түзетуші мәні, жұмыс істеу принципі. Оталдырудың батареялық жүйесіндегі ақаулар, пайда болу себептері, оларды жою тәсілдері.

       3.7 тақырып. Электр жабдықтары аспаптарына техникалық қызмет көрсету.
      Аккумулятор батареясының ақаулары, салдары, белгілері, себептері, жою тәсілдері.
      Аккумулятор батареясына техникалық қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар, орындау тәсілдері, сақтану шаралары.
      Генераторлық қондырғылардың ақауы. Салдары, себептері, белгілері, жою тәсілдері.
      Генератор қолдануына қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар, оларды орындау тәсілдері.
      Оталдыру құралдары жүйесінің ақауы, салдары, белгілері, себептері мен жою тәсілдері.
      Оталдыру құралдарына техникалық қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар, орындау тәсілдері.
      Стартер, дыбыс сигналының бақылау-өлшеуіш құралдырының, электрлі двигательдердің жылу беру жүйесіндегі ақаулар. Салдары, белгілері, себептері, жою тәсілдері.
      Стартер және өзге де электрлі жабдық құралдарына техникалық қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар.
      Жарық беру және дыбыс сигнализациясының ақаулары: белгілері, себептері, негізгі салдары, қозғалыс қауіпсіздігіне әсері, жою тәсілдері.
      Жарық беру және дыбыс сигнализациясы құралдарына техникалық қызмет көрсету кезіндегі орындалатын негізгі жұмыстар.
      Тізбектегі қорғағышты (предохранителъ) ауыстыру. Электрошам мен шыны-жарық таратқышты ауыстыру. Электр тізбегіндегі болатын ақаулар, оларды анықтау және жою тәсілдері.

  4-бөлім. ТРАНСМИССИЯ.

       4.1 тақырып.   Трансмиссияның мәні мен жалпы құрылымы. Трансмиссия құрылымы мен мәні.
      Бір немесе жетекші мостары бар трансмиссия үлгісі. Агрегаттарды, жинақтаушы бөлшектерді, трансмиссия детальдарын майлау тәсілдері. Трансмиссиялық майлар мен пластикалық майлар, олардың қолданылуы, негізгі қасиеттері және сауда белгісі (маркировка).

       4.2 тақырып. Тұтасу (сцепление).
      Сцепление, оның мәні, жалпы құрылымы, жұмыс істеу принципі. Сцепление желісінің құрылымы мен механизмінің жұмысы. Сцеплениенің эксплуатациясы және оның желісінің реттелінуі.
      Сцеплениенің ақаулары, оның белгілері, себептері, жою тәсілдері.

       4.3 тақырып. Беріліс қорабы, гидротрансформатор, механикалық редуктор.
       Беріліс қорабы, оның мәні, жұмыс істеу принципі. Өткізу саны. Беріліс қорабының жұмысы. Гидромеханикалық беріліс. Гидротрансформаторлар құрылымы және жұмысы. Гидромеханикалық берілісті пайдалану тәсілдері.

       4.4 тақырып. Карданды беріліс және жетекші көпір (мост).
      Карданды және негізгі беріліс, жартылай осьтер дифференциалының мәні. Карданды беріліс жұмысының принципі және құрылымы. Басты беріліс, оның құрылымы және жұмыс істеу принципі, беріліс саны. Дифференциал жұмысының принципі және құрылысы.

       4.5 тақырып. Трансмиссияға техникалық қызмет көрсету.
      Сцепление ақаулары, белгілері, себептері, қозғалыс қауіпсіздігіне әсер етуі, жою тәсілдері. Сцепление механизміне техникалық қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар, оларды айқындау тәсілдері.
      Беріліс қорабының, гидромеханиканың беріліс ақаулары, белгілері, себептері, қауіпті салдары, қозғалыс қауіпсіздігіне әсері, жою тәсілдері.
      Беріліс қорабына, трансформаторға, механикалық редукторға қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар.
      Май шығынының нормасы, үстемелеу мерзімі, ауыстырылуы. Тіркемелеу жұмыстары, приводты реттеу.
      Корданды және негізгі беріліс, дифференциал, жартылай ось ақаулары; белгілері, себептері, қауіпті салдары, қозғалыс қауіпсіздігіне әсері, жою тәсілдері.

  5-бөлім. ТАСУШЫ ЖҮЙЕ.

       5.1 тақырып. Автобус кузовы. Қосымша жабдықтар.
      Автобустың негізгі кузовы, оның жалпы құрылымы, ішкі және сыртқы жабдығы.
      Кабина мен салонды желдету: желдеткіш люктер мен каналдар, айналмалы шағын терезелер. Жүргізушінің реттелмелі орындығы. Жолаушылар орындығының, касса-жинағыштың, компостердің құрылымы мен орналасуы. Шыны көтергіштер. Күнге қарсы қалқаншалар. Айналар және олардың автобуста орналасуы. Жылытқыш пен автобус салонын жылыту жүйесінің әсер ету үлгісі. Жарықты сигналды бейнелегіштер. Автобус салонының есіктерін қозғалысқа келтіру механизмдері. Радиокүшейткіш қондырғы және оның автобуста қолданылуы. Қосымша жабдық ақауының қозғалыс қауіпсіздігіне әсері. Медициналық дәрі-дәрмек қобдишасы мен өрт сөндіргіштің автобуста орналасуы.

       5.2 тақырып. Автобус кузовына техникалық қызмет көрсету.       Автобус кузовы мен оның механизмдерінің негізгі ақаулары. Автобус кузовына техникалық қызмет көрсету кезінде жүргізілетін жұмыстар.

       5.3 тақырып. Алдыңғы және артқы алқалар (подвескалар).
      Автобустың алдыңғы подвескасының мәні және құрылымы. Алдыңғы доңғалақтың орналасу бұрышы. Алдыңғы подвеска детальдарының жұмысы.
      Артқы подвеска құрылымы мен жұмысы.
      Дөңгелек құрылымы, олардың орналасуы және бекітілуі. Пневматикалық шина құрылымы, олардың классификациясы. Шиналардағы ауа қысымының нормасы. Подвескалар, дөңгелек және шиналар ақауының белгілері, оларды жою.

       5.4 тақырып. Автобустың жүретін бөлігіне техникалық қызмет көрсету.
      Жүретін бөлік ақаулары: белгілері, себептері, қозғалыс қауіпсіздігіне әсері, жою тәсілдері.
      Жүретін бөлікке техникалық қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар. Автобустың жүретін бөлігіне техникалық қызмет көрсету кезіндегі қауіпсіздік техникасы.

  6-бөлім. БАСҚАРУ МЕХАНИЗМДЕРІ.

       6.1 тақырып. Рульдік басқару
      Рульдік басқарудың мәні, орналасуы, жалпы құрылымы мен жұмысы. Рульдік басқаруға қойылатын негізгі талаптар. Рульдік механизм мәні, жұмыс принципі және құрылым. Бұрылыс үлгісі. Рульдік трапеция мәні. Рульдік привод құрылымы мен жұмысы. Рульдік  тяга және шарнир құрылымы. Алдыңғы дөңгелектердің дербес подвескасы кезіндегі рульдік приводының құрылымының ерекшеліктері. Рульдік механизм типтері. Рульдік басқарудың карданды білігі мен бұрыштық редукторы.
      Рульдік басқаруды күшейткіш мәні және жұмыс істеу  принципі. Рульдік басқарудың гидравикалық күшейткішінің құрылымы және жұмысы. Қолданылатын майлар. Гидрокүшейткіш приводының мәні, құрылымы және жұмысы. Насос приводының белдігін тартуды реттеу тәртібі. Рульдік басқару жүйесіндегі майлы редуктордың мәні және құрылымы.

       6.2 тақырып. Рульдік басқаруға техникалық қызмет көрсету.
      Рульдік басқару ақаулары: белгілері, пайда болу себептері, қозғалыс қауіпсіздігіне әсері, жою тәсілдері.
      Рульдік басқаруға қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар, оларды орындау тәсілдері. Рульдік механизм мен рульдік приводты эксплуатациялық реттеу.

       6.3 тақырып. Тежегіш жүйелері.
      Тежегіш жүйе мәні. Тежегіш жүйенің саралануы. Тежегіш
механизм типтері. Автомобильдің тежегіш жүйесіндегі бөлшектердің орналасу үлгісі. Гидравликалық приводы бар тежегіш механизмнің үлгісі. Аспаптар, қосылу нүктесінің, гидравликалық привод деталының мәні, құрылымы және жұмысы. Қолданыстағы тежегіш сұйықтығы, оның қасиеті, тежегіштің гидровакуумды күшейткіштердің мәні, жұмыс істеу принципі, құрылымы мен жұмысы.
      Тежегіш жүйесінің жұмысшы, аялдамалы, көмекші және қосымша (авариялы) аспаптарының мәні, құрылымы және жұмысы.
      Аялдамалы тежегіштің авариялы тежеуінің мәні, жұмыс істеу  принципі. Қысылған ауаны жіберуге арналған шығыстың орналасуы.
      Тежегіш камера құрылымы, орналасуы, жұмысы. Серіппелі энергоаккумулятор мәні, орналасуы, жұмыс істеу принципі.
      Пневматикалық тежегіш жүйесінің ауа баллондарының орналасуы, құрылымы.
      Пневматикалық тежегіш жүйесінде конденсаттық қатып қалуынан сақтандыру мәні, жұмыс істеу принципі. Тежегіштің пневматикалық жүйесіндегі қорғаныс клапандарының және өзге де қондырғылардың  мәні, орналасуы, құрылымы. Қозғалыс қауіпсіздігі үшін тежегіш жүйесінің герматикалық мәні және оны бақылау тәсілі. 

       6.4 тақырып. Тежегіш жүйелеріне техникалық қызмет көрсету.
      Тежегіштің ақаулары: белгілері, негізгі себептері, салдары, қозғалыс қауіпсіздігіне әсері, жою тәсілдері. Гидравликалық және пневматикалық приводы бар тежегіштер жүйесіне техникалық қызмет көрсету кезіндегі негізгі жұмыстар, оларды орындау тәсілдері.
      Тежегіштерді эксплуатациялық реттеу.

  7-бөлім. ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НЕГІЗДЕРІ.

       7.1 тақырып. Эксплуатациялық материалдар және оларды жұмсау нормалары.
      Эксплуатациялық материалдар және олардың мәні. Шина, аккумуляторлық батареяның істен жылдам шығу себептері және эксплуатациялық материалдарды шамадан тыс жұмсау себептері.
      Жанар-жағар майды жұмсау (шығындау) нормасы. Төменгі температура кезінде, таулы жерлерде, ауыр жол жағдайында жанар-жағар майды шығындау. Мотор және трансмиссия майларын, пластикалық жанар-жағар май және арнайы сұйықтарды жұмсау нормасы. Шина, аккумуляторлық батарея жұмысының мерзімін ұзарту, жанар-жағар майды және өзге де эксплуатациялық материалдарды үнемдеу жолдары.

       7.2 тақырып. Детальдардың ақаулары мен тозуы.
      Констуктивті, өндірістік және эксплуатациялық  ақаулар, табиғи тозу (механикалық, коррозиялық, қажу нәтижесінде).
      Әр түрлі тозу түрінің пайда болу себептері. Ақаулардың пайда болуына тозудың әсер етуі және қатар орналасқан детальдарының тозуының прогрессивті күшеюі.
      Тозу салдары, агрегаттардың жөндеу аралық жүруі және қозғалыс қауіпсіздігіне олардың әсері.

       7.3 тақырып. Автобустың техникалық жағдайын зерттеу.
      Автобустардың техникалық жағдайы, түсінігі. Зерттеу әдістері және құралдары. Автобустарға техникалық қызмет көрсетудегі зерттеу ролі. Зерттеу түрлері.

       7.4 тақырып. Автобустарға техникалық қызметін көрсету бойынша негізгі мәліметтер.
      Жабық ғимараттарда және ашық алаңдарда автобусты сақтау ережесі. Аялдамаларда автобустарды орналастыру. Төменгі температураның двигательге әсері. Қысқы мерзімде двигательді жылыту тәсілдері. Автобусты сақтауға қою кезінде жүргізушінің міндеттері, қауіпсіздік талаптары. Автобусқа техникалық қызмет көрсетудің жоспарлы алдын алу жүйесінің және оларды жөндеу қажеттігінің мәні. Автобустарға техникалық қызмет көрсету түрлері, олардың жиілігі. Автобустарға күнделікті техникалық қызмет көрсету кезінде орындалатын негізгі жұмыстар. Автобустарды күзгі-қысқы және көктемгі-жазғы эксплуатацияға дайындау кезінде орындалатын негізгі жұмыстар. Уақытылы және сапалы қызмет көрсетудің және ақауларды жоюдың автобус жұмысының өнімділігіне және қозғалыс қауіпсіздігіне әсер етуі. Автобусқа техникалық қызмет көрсету кестесі. Жөндеу түрлері. Автобустарды жөндеуге беру және қабылдап алу реті.
      Жүрер алдында, жұмыс барысында және гаражға қайтару кезінде автобустарды дұрыс техникалық жағдайда ұстап-күту бойынша жүргізушінің міндеттері.
      Автобустардың жөндеу аралық жүрісінің минимальды нормасы.
      Жаңа және күрделі жөндеуден өткен автобустарды жүруге дайындау ережелері.
      Автобустарға техникалық қызмет көрсету мен жөндеуді есепке алу бойынша құжаттар.

       7.5 тақырып. Автобусқа күн сайын техникалық қызмет көрсету және кезекті бақылау.
      Тексеріп қадағалау мәні, автобустарды тексеріп қадағалау бойынша жұмыстарды жүргізу тәртібі.
      Күнделікті қызмет көрсету. Күнделікті қызмет көрсету бойынша жұмыстар жүргізу тәртібі.

       7.6 Тақырып. Маусымдық және N 1,№N 2 техникалық қызмет көрсету.
      Нөмерлі (ТО-1, То-2) және маусымдық техникалық қызмет кезінде орындалатын жұмыс мәні, кезектілігі және көлемі.
      Автомобильдерге техникалық қызмет көрсету жұмыстарын орындау кезіндегі қауіпсіздік шаралары.

       7.7 Тақырып. Еңбек қауіпсіздігі. Қоршаған ортаны қорғау.
      Автобустарға техникалық қызмет көрсету кезіндегі жалпы қауіпсіздік талаптары. Газбен, этилденген бензинмен және өзге де улы сұйықтықтармен улану қаупі, паркте және одан тыс жерде уланудың алдын алу шаралары.
      Электрлі аспаптармен жұмыс жасаудағы қауіпсіздік ережелері. Техникалық қызмет көрсету кезіндегі еңбек қауіпсіздігі. Өрт қауіпсіздігі шаралары, автомобиль өртін сөндіру ережелері.
      Автомобиль көлігіндегі жылжымалы бөлікті пайдалануда, техникалық қызмет көрсетуде, жөндеуде қоршаған ортаға келетін зиянды төмендету бойынша негізгі шаралар.
      Автомобиль двигательдері газының улылығын және түтіндеуін төмендету шаралары. 

             "ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ"
         пәні бойынша зертханалық-практикалық сабақтың
              тақырыптық жоспары және бағдарламасы.

                      Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама

       1-сабақ. Кривошипті-шатунды механизм
      Кривашипті-шатунды механизімді бөлшектеу, жинақтау, оның детальдарының құрылымын және өзара әрекетін зерттеу.

       2-сабақ. Газ үлестіргіш механизм.
      Газ үлестіргіш механизмді бөлшектеу және жинақтау, оның детальдық құрамын және өзара әрекетін зерттеу. Клапанды реттеу тәсілдері.

       3-сабақ. Салқындату жүйесі.
      Сұйықтық насосын, желдеткішті бөлшектеу және жинақтау, термостат құрылымы мен жұмысын зерттеу.

       4-сабақ. Майлау жүйесі.
      Майлау насосын, фильтрін, редукциялық және сақтандыру клапандарын бөлшектеу және жинақтау, майлау каналдары мен труба желілерін тазарту. Майлау радиаторының құрылымын зерттеу.

       5-сабақ. Карбюраторлы двигательді жабдықтау жүйесі.
      Карбюраторлық двигательді жабдықтау жүйесін бөлшектеу, құрылымын зерттеу және жинақтау.

       6-сабақ. Дизельді двигательді жабдықтау жүйесі.
      Дизельді двигательдің отын аппаратурасын бөлшектеу, құрылымын зерттеу, жинақтау.

       7-сабақ. Электрлі жабдық.
      Аккумуляторлық батарея құрылымын зерттеу. Генератор, стартерді бөлшектеу, құрылымын зерттеу, реттеу және жинақтау. Бақылау-өлшеуіш құралдардың құрылымын зерттеу.
      Электрлі жабдықтар үлгісін зерттеу.
      Электр тізбегіндегі ақауларды анықтау және болдырмау тәсілдері.

       8-сабақ. Сцепление
      Сцеплениені бөлшектеу және жинақтау, сцепление мен оның жанама бөлшегінің құрылымын зерттеу.

       9-сабақ. Беріліс қорабы.
      Беріліс қорабын бөлшектеу және жинақтау, оның құрылымын зерттеу. Ауысу механизмі жұмысын және құрылымын зерттеу.

       10-сабақ. Карданды беріліс және жетекші мост.
      Карданды бөлшектеу және жинақтау, оның құрылымын зерттеу. Негізгі берілісті бөлшектеу, олардың құрылымын зерттеу. Дифференциалды бөлшектеу және жинақтау, құрылымын зерттеу. Жартылай осьті шешіп алу, оның құрылымын зерттеу және орнына қайта салу.

       11-сабақ. Жүретін бөлік.
      Ресра, амортизаторды бөлшектеу және жинақтау, оның құрылымын зерттеу. Пневмоподвеска құрылымын зерттеу. Дөңгелекті шешіп алу, оның құрылымын зерттеу және орнына қайта салу. Шинаны монтаждау және қайта монтаждау.

       12-сабақ. Рульдік басқару.
      Руль механизмін, приводын бөлшектеу және жинақтау, құрылымын зерттеу. Рульдік басқарудың гидрокүшейткішінің құрылымын және жұмысын зерттеу.

       13-сабақ. Тежегіш жүйе.
      Тежегіш жүйе механизмін және гидравликалық приводты бөлшектеу және жинақтау, олардың құрылымын зерттеу.
      Тежегіш жүйе механизмі мен пневматикалық приводты бөлшектеу және жинақтау, олардың құрылымын зерттеу
      Аялдамалы тежегішті бөлшектеу, құрылымын зерттеу және жинақтау.

       14-сабақ. Двигательдерге, салқындату және майлау жүйесіне техникалық қызмет көрсету
      Белгіленген реттілікпен цилиндлер басындағы болттарды (гайкаларды) бекіту.
      двигатель цилиндрлеріндегі компрессияны компрессометрмен тексеру. Алыс және беріліс трубажелілері мен хранштейн нығайтылуын бекіту. двигатель қорғанының нығайтылуын бекіту.
      Радиатор, су насосы, трубажелі, шланглюг қақпағы, тігу кранигінің қосылу жағдайы мен герметикалығын тексеру.
      Радиатор, желдеткіш, су насосы, трубажелі, шланг хомуттарының нығайтылуын бекіту.
      Құю крайниктерін тазалау. Желдеткіш белдігінің жағдайын және тартылуын тексеру. Белдіктің тартылуын реттеу. Желдеткіш және су насосының подшивниктерін майлау.
      Жалюз әрекетін тексеру. Термостат жұмысын тексеру. двигательді майлау жүйесінің қосылуындағы герметикалықты тексеру, олардың нығайтылуын нықтау. Майды күрделі және жеңіл тазалайтын фильтрден қалдықты төгу. Фильтр элементтерінің жағдайын тексеру, күрделі тазалау фильтрінің дискісін тазалау, жеңіл тазалау фильтрін ауыстыру. двигатель картерінің желдеткіш жүйесін тазарту. Май құю және оның қысымын тексеру. двигатель картеріне үстеме май құю. двигатель картеріндегі майды ауыстыру. Дизельді двигательге қызмет көрсету ерекшелігі.
      Кіші айналым, айналым санының күрт артып, кемуі жағдайында орташа және үлкен айналым кезіндегі двигатель жұмысын іске қосу, жылыту және тексеру.
      двигательдерге қызмет көрсетудегі қауіпсіздік талабы.

       15-сабақ. Карбюраторлы двигательдердің қоректену жүйесіне техникалық қызмет көрсету.
      Глушительді, ауа фильтрін, жанар-жағар май багын, жанар-жағар май желісін, жанар-жағар май фильтрін, жанар-жағар май насосын, карбюраторды нығайтуды, герметикалық қосылыстарды тексеру.
      Жанар-жағар май насостары детальдарының жағдайын тексеру.
      Ауа фильтрін жуу және жағдайын тексеру. Өндірістік санитария, қауіпсіздік талаптары және қоректену жүйесі бойынша жұмыстарды орындаудағы өртке қарсы шаралар.

       16-сабақ. Дизельді двигательдің қоректену жүйесіне техникалық қызмет көрсету.
      Жанар-жағар май фильтрлерін жуу. Жанар-жағар май жүйесінен ауаны жою. Жұмыс істеуші двигательдерде жанар-жағар май беруші насостардың ақауларын тексеру. двигательдің форсункаларының ақауларын тексеру. Форсункаларды реттеу мен тексеру тәсілдері. двигательдің иінді білігінің бос жүрісіндегі минимальды айналымдарды ретке келтіру. двигательде жоғарғы қысымды жанар-жағар май насостарын қондыру тәсілдері. Жанар-жағар май берілісінің басқару желісін тексеру.

       17-сабақ. Электрлі жабдықтар аспаптарына техникалық қызмет көрсету
      Аккумулятор батареяларын бүлінуден тазарту. Аккумулятор батареялары қақпақтарынан электролитті жою. Желдеткішті тазалау.
      Аккумуляторда электролит деңгейін тексеру және дистилденген су құю. Электролиттің қалыңдығын тексеру. Аккумулятордың зарядталу деңгейін тексеру. Аккумулятор батареясының нығайтылуы.
      Батарейкаларды қондыру. Оның қосылуы мен нығайтылуының дұрыстығын тексеру.
      Генератор жағдайын тексеру. Генератордың қысымын тексеру.
      Корпус пен бөлуші қақпағын бүлінуден тазарту. Подшивникті майлау. Бөлуші детальдарының жағдайын тексеру, бөлуші контактілерін тазалау. Тұтану қондырғысын тексеру мен орналастыру. Стартерді қосу детальдарының жағдайын тексеру. Стартер жағдайын тексеру; стартер механизмін майлау мен жуу, қосылыс контактілерін тазалау. Дыбыс сигналының әрекеті мен жағдайын тексеру. Сигналдың дыбыс күшін реттеу. Бактегі жанар-жағар май деңгейін, май қысымын, су температурасының көрсеткіштер қызметін тексеру. Шамдардың, бұрылыстарды көрсетушілердің, стоп-сигналдарды сөндірулердің қосылу мен сөндірілу әрекеті мен жағдайын тексеру.
      Автобустағы ақаулы шамдарды өзгерту мен қосылуын тексеру. Фарлардың, артқы фарлардың, стоп-сигналдардың жағдайын тексеру. Фарларды ретке келтіру мен тексеру.

       18-сабақ. Трансмиссияға техникалық қызмет көрсету.
      Сцеплениенің қосылу механизмі әрекетін тексеру. Беріліс қораптарына майдың құйылуы мен деңгейін тексеру, герметикалық қосылуды тексеру, беріліс қораптары картеріндегі майды ауыстыру. Беріліс қораптарын басқару желісін ретке келтіру.
      Кардандар жағдайын тексеру. Подшивниктерді майлау. Артқы мост картеріне майдың құйылуы мен деңгейін тексеру.

       19-сабақ. Жүретін бөлімге техникалық қызмет көрсету.
      Дөңгелектерді шешу мен орналастыру. Дискісіз дөңгелектерді қондыру. Кузов еденінің биіктігін реттеу. Реттеушіні шешіп алу, бөлшектеу, жинау және орнына салу.
      Шиналарды монтаждау мен қайта монтаждау. Қауіпсіздік шараларын сақтай отырып, шиналарға ауа толтыру. Шиналардағы ауа қысымын тексеру. Су ваннасында сынау арқылы камералардың бұзылған жерін анықтау.
      Дөңгелектерді балансировкалау. Жүріс бөлігі мен трансмиссияға қызмет көрсетудегі техника қауіпсіздігі.

       20-сабақ. Рульдік басқаруға техникалық қызмет көрсету.
      Рульдік басқару әрекетін тексеру және тағы басқалары.

       21-сабақ. Тежегіш жүйесіне техникалық қызмет көрсету.
      Тежегіштерді, олардың желілерін, компрессор жағдайын, детальдарды майлауды реттеу мен тексеруді және тежегіштер түрін қарастыру.

       22-сабақ. Автобус кузовына техникалық қызмет көрсету.
      Автобус кузовының ішін тазалау және әйнектерді сүрту.
      Кузовты нығайту мен жағдайын тексеру. Құлыптарды, есіктерді ашу шектеулерін, әйнек көтергіштерді, әйнек тазартушыларды, жылу жүйесін, желдеткішті, салон есігін ашу және жабу механизмдерін тексеру. Орындықтардың арқалығы жағдайын тексеру.
      Радиокүшейткіш құрылғысын тексеру. Айналарды тексеру. Жүргізуші орындығын ретке келтіру.

            "КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ МЕН ЖОЛАУШЫ
       ТАСЫМАЛЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ" пәні бойынша бағдарлама
              және үлгілік тақырыптық жоспар.

                                           Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама

       N1 тақырып. Жолаушы автокөлік кәсіпорны, олардың құрылымы мен міндеттері.
      Жолаушы автокөлік кәсіпорнының міндеттері мен құрылымы. Автобустық тасымалдау түрлері: қала ішінде, қала сыртында, қалааралық, халықаралық. Автобустармен жолаушылар тасымалын басқарудың жалпы схемасы. Автобус жүргізушісінің міндеті, оның жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі ролі.

       N2 тақырып. Жолаушы автокөлігінің техника-пайдаланушылық көрсеткіштері.
      Сандық көрсеткіштер: тасымалдау көлемі, жолаушы айналымы, жұмыстың машина-сағаты. Сапалық көрсеткіштер: техникалық дайындық көрсеткіші, линияға шығу коэффициенті. Линияға автобустарды шығару көлемін арттыру бойынша шаралар. Линияда қозғалыс құрамының болу ұзақтығы. Қозғалыс жылдамдығы. Техникалық жылдамдық. Пайдалану жылдамдығы.
      Хабар беру жылдамдығы. Жолаушылар жүрісінің орташа аралығы мен хабар беру жылдамдығын арттыру бойынша шаралар. Жүрісті пайдалану коэффициенті. Жүрісті пайдалану коэффициентін арттыру шаралары. Сыйымдылықты пайдалану коэффициенті. Орташа мерзімдік жүріс. Жалпы жүріс. Жолаушы автокөлігі жұмысының өнімділігі. 

        N3 тақырып. Линиядағы автобустар жұмысына диспетчерлік жетекшілік.
      Жолаушы автомобильдері тасымалдауы жұмысына жетекшілік етудің диспетчерлік жүйесі. Орталықтандырылған диспетчерлік қызмет. Қозғалмалы құрамды линияға шығаруды ұйымдастыру мен қозғалыс кестесін орындау.
      Автобустарды басқа бағыттарға қосу тәртібі. Линияда жұмыс істеп жатқан автобус жүргізушілерімен диспетчерлік байланыс құралы. Линиядағы автобустарға техникалық көмек көрсету тәртібі.
      Линиядағы қозғалыс құрамын қабылдау тәртібі. Смена аяқталуында линиядан автобустар қайтқан кезде жол парақтарын беру мен толтыру тәртібі. Паркке автобустардың уақытылы оралуын бақылау.
      Жолаушы автокөлігіндегі бақылау-ревизорлық қызмет пен оның міндеті.
      Линиядағы автобустарды бақылау.
      Қозғалыс тұрақтылығы және оның мәні. Қозғалыс тұрақтылығын бақылау құралдары. Қала бағытындағы автобустар жұмысы қозғалысының тұрақтылығын бақылауды ұйымдастыру. Автовокзалдар мен автобекеттер.
      Автобустар жұмысының алғашқы есебінің негізгі формалары. Автобустың жол парағы. Билетті есепке алу парағы, қозғалыс тұрақтылығы парағы. Линияда оларды толтыру ережесі.

       N4 тақырып. Қалалық және қала сыртындағы бағыттар бойынша автобустар жұмысы.
      Автобус бағыттарының саралануы. Аялдау пункттері, олардың орналастырылуы. Бағыт төлқұжаты туралы түсінік. Автобустар қозғалысы жылдамдығын нормалау түсінігі.
      Жолаушы бағытындағы автокөліктер қозғалысын ұйымдастырудағы жолдарға қойылатын талаптар. Бағыттарды зерттеу және қауіпті учаскелерді анықтау. Қауіпті учаскелер схемасы.
      Автобус бригадасы еңбегін ұйымдастыру. Линиядағы автобустар қозғалысының кестесі. Қозғалыс құрамының бағытты, бекеттік, бақылау кестелері.
      Қозғалыс аралығы. Ауысымдық коэффициенті. Рейс. Айналым рейсі. Сәтті сағаттардағы автобустар жұмысы. Қажеттілік аялдамалары. Кондукторсыз автобустар жұмысын ұйымдастыру.
      Жолаушыларды автобустармен арнайы тасымалдаудың түрлері мен сипаты (жұмысшыларды жұмысқа одан үйлеріне тасымалдау, бір ретті тапсырыстарға автобустарды бөлу, балаларды тасу, туристік-экскурсиялық тасымалдау).
      Автобустарды пайдалану тиімділігін арттыру жолдары. Автобустарда тиеу нормасы. Артық зат тиелген автобустар жұмысының қауіптілігі. Автобустар үшін жанар-жағар май мен майлаушы материалдарды үнемдеу бойынша шаралар.
      Жанар-жағар май мен майлау материалдарына талондар беру мен есепке алу тәртібі. Автобусқа май құю; сақтық шаралары.

       N5 тақырып. Жолаушы автокөліктеріндегі тарифтер мен билет жүйесі.
      Автобустардағы жол жүру тарифтері. Автобустарда жолаушылар мен жүктерді тасымалдау, сонымен қатар жекелеген тапсырыстар бойынша автобустарды пайдалану үшін тарифтер қолдану. Қалалық, қала сыртындағы және қалааралық бағыттағы автобустарда жолаушылардың жол ақысын төлеуі үшін қолданылатын билеттер түрі.

       N6 тақырып. Ведомствалық автобустар мен маршрутты таксилер жұмысының ерекшеліктері.
      Бағыттық таксилерде жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру. Жолаушыларды таксомоторлы тасымалдауды ұйымдастыру. Үкіметтік автобустармен жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру. Жалпы пайдаланудағы үкіметтік және жолаушы автокөліктерінің жұмысын координациялау.

       N7 тақырып. Автомобиль көліктеріндегі техника қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау.
      Автомобиль көліктерінде еңбекті қорғау, техника қауіпсіздігі және өндірістік санитария бойынша жалпы ереже. Еңбекті қорғау, техника қауіпсіздігі және өндірістік санитария бойынша ұйымдастыру-техникалық шаралар; ескертпе жазулар, плакаттар, нұсқаулар, семинарлар, сақтандыру құралдары және тағы басқалары.
      Нұсқауларды безендіру тәртібі. Өндірістік жарақат және кәсіби ауру. Өндірістегі бақытсыз жағдайларды есепке алу мен тіркеу ережесі.
      Автобустарды сақтауға арналған алаңдарға қойылатын талаптар. Жолдар, алаңдар, кірулер мен шығулар. Ғимаратты желдету мен жылыту. Алаңдар мен жолдарды жарықтандыру. Санитарлы-тұрмыстық ғимарат.
      Линияға шығу алдында және тұраққа оралу кезінде автобустардың техникалық жағдайын және оның агрегаттарын тексерудегі техника қауіпсіздігі ережесі.
      Этилденген бензин мен антифризді қолданудағы техника қауіпсіздігі ережесі.
      Автобустар мен автобус тіркемелерінің техникалық жағдайы мен құрал-жабдықтарына қойылатын негізгі қауіпсіздік талаптары.
      Өңделген газдармен улану қаупі және ескертпе шаралар.
      Автобустарда жолаушыларды тасымалдаудағы техника қауіпсіздігі ережесі.
      Жолаушы автокөлігі кәсіпорнында, вокзалдарда, автотұрақтар мен автобустарда өрт қауіпсіздігінің жалпы талаптары. Жолаушы автокөлігі кәсіпорнындарын, вокзалдарды, автотұрақтар мен автобустарды өртену жағдайында көшіру жоспары. Өртке қарсы қолданатын құрал-жабдықтар мен оларды пайдалану тәртібі. Автобуста және тұрақта өрт шыққан жағдайда жүргізушінің әрекеті. Отты өшірушіні пайдалану әдістері. Автобустан өрт шыққан жағдайда жолаушыларды жылдам құтқару тәртібі.

       N8 тақырып. Автобустарды пайдалануда қоршаған ортаны қорғау
      Автобустарды жөндеу, техникалық қызмет көрсету және пайдалануда қоршаған ортаға залалды әсерін төмендету бойынша негізгі шаралар. двигательдердің өңделген газдарының түтіндеу деңгейін және көміртекті төмендету бойынша шаралар. Дизельді двигательді автобустарда өңделген газдағы көміртектің нормасы мен бақылау әдістері. Қоршаған ортаның ластанбауы үшін жауапкершілікте болу.

           "ЖОЛДА ЖҮРУ ЕРЕЖЕЛЕРІ" пәні бойынша үлгілік
             тақырыптық жоспар және бағдарлама.

                    Тақырыптық жоспар  

  Бағдарлама 1-Бөлім. ЖОЛДА ЖҮРУ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

      N1 тақырып. Жалпы ережелер. Негізгі түсініктер мен терминдер. Жүргізушілердің, жаяу адамдардың, жолаушылардың міндеттері.
      Жол қозғалысы қауіпсіздігін және тәртібін сақтауды қажет ететін ережелер. Ережелердің жалпы құрылымы. Ережедегі негізгі түсініктер мен терминдер. Жол қозғалысына қатысатын тұлғалардың және жол қозғалысын реттейтін тұлғалардың міндеттері. Жол қозғалысында тыйым салу тәртібі.
      Механикалық көлік құралының жүргізушісінде болуға міндетті және полиция қызметкерлеріне көрсететін құжаттар.
      Жолға шығар алдында жүргізушінің міндеттері. Лауазымды тұлғаларға көлік құралын пайдалануға беру тәртібі. Мүгедек-жүргізушілердің міндеттері. Көлік құралын пайдалануға және басқаға беруге жол берілмейтін жағдайлар.
      Арнайы сигналы бар көлік құралының жүргізушілерінің құқықтары мен міндеттері. Арнайы көлік құралының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа жүргізушілердің міндеттері. Арнайы көлік құралының қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басқа міндеттері. Жол апатына ұшыраған жүргізушінің міндеттері. Жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жаяу адамдар мен жолаушылардың міндеттері.

         N2 тақырып. Жол белгілері.
      Жалпы жол қозғалысын ұйымдастыруда жол белгілерінің алатын орны. Белгілерді орналастыруға арналған талаптар. Маусымдық, уақытша және негізгі белгілер.
      Ескертетін белгілер. Атқаратын қызметі. Ескертудің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің атауы мен атқаратын қызметі. Ескерту жол белгісі бар жолдың қауіпті учаскесінде жүргізушінің іс-әрекеті.
      Тыйым салатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Тыйым салудың жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасатын жері, атауы, атқаратын қызметі. Тыйым салатын жол белгілерінің талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Алдын-ала жазылатын жол белгілері. Атқаратын қызметі. Алдын-ала жазудың жалпы белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеттері.
      Ақпаратты-сілтеу жол белгілері. Атқаратын қызметі. Ақпаратты-сілтеу жол белгілерінің жалпы белгілері. Әрбір жол белгісінің орналасқан жері, атауы, атқаратын қызметі.
      Қозғалыстың белгілі кестесі енгізген жол белгілері талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Қызмет көрсету жол белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір жол белгісінің атауы мен орналасуы.
      Қосымша ақпарат белгілері. Атқаратын қызметі. Әрбір белгінің атауы мен орналасуы.

       N3 тақырып. Жол белгілері және оның сипаттамалары.
      Таңбаның жалпы жол қозғалысы ережелеріндегі ұйымдастыру маңызы, жіктелуі. Көлденең таңба. Атқаратын қызметі. Көлденең таңбаның талаптарына сай жүргізушілердің іс-әрекеті.
      Тік таңбалар. Атқаратын қызметі. Тік таңбаның әрқайсысының түсі мен қолдану шарты.

        1-3 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару. Оқытудың техникалық құралдары, макеттер, стендтер қолдану арқылы жол-көлік оқиғаларын талдау. Жол белгілері және жол таңбаларын басқару іскерлігін қалыптастыру. Жол қозғалысының нақты жағдайларында жүргізушілердің іс-әрекеттерімен танысу.

       N4 Тақырып. Қозғалыс тәртібі,  к өлік құралдарының аялдауы мен тұрағы.
      Ескерту сигналдары. Сигналдар түрлері. Атқаратын қызметі. Сигналдарды жарық нұсқауларымен және қолмен көрсету ережелері. Дыбыс сигналдарын қолданатын жағдайлар. Басып озуда ескерту сигналдарын беру тәртібі. Күндіз жақындату фарын пайдалану. Жол-көлік оқиғасы және оның алдын-алу. Ескерту сигналдарын дұрыс бермеудің зардаптары.
      Қозғалыс басы, қозғалыс бағытының өзгеруі. Жол қиылысында бұрылу тәртібі және жол қиылысында айналу. Тежеуішпен жұмыс жасау. Айналуға тыйым салынатын жерлер. Кері қозғалыс тәртібі.
      Маневр жасау ережесін сақтамаудың зардаптары. Жолдардағы көлік құралдарының орналасуы. Жолдағы көлік құралдарының орналасуына қойылатын талаптар, қозғалыстың жылдамдыққа тәуелділігі.
      Трамвай жолымен жүруге рұқсат етілетін жағдайлар.
      Көліктің жолда дұрыс орналаспау зардаптары.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Қозғалыс жылдамдығын таңдауға әсер ететін факторлар. Жылдамдық режимін таңдаудағы тыйым салулар. Арақашықтық пен үзілістер таңдау жай жылжитын және ауыр жүк таситын көліктер жүргізушілеріне талаптар.
      Жылдамдық пен үзілістер тәртібін сақтамаудың зардаптары.
      Басып озу және қарама-қарсы қозғалыс. Басып озу алдындағы жүргізушілер міндеттері. Басып озудағы жүргізушілердің іс-әрекеті. Озуға тыйым салынатын жерлер.
      Жолдың тар учаскелеріндегі қарама-қарсы қозғалыс тәртібін сақтамау зардаптары.
      Аялдау және тұрақтау. Аялдау және тұрақтау тәртібі. Тұрақтамаға көлік құралын қою жолдары. Елді мекеннен тыс жерде ұзақ аялдау. Тұрақтамаға автокөлікті қоюда қауіпсіздік шаралары. Аялдауға мен тұрақтауға тыйым салынатын жерлер. Аялдау мен тұрақтау тәртібін сақтамаудың зардаптары.

       N5 тақырып. Жол қозғалысын реттеу.
      Жол қозғалысын реттеу құралдары. Бағдаршам дабылының мағынасы және осы дабылдарға сәйкес жүргізушілердің іс-әрекеттері. Қайтармалы (реверстік) бағдаршамдар. Трамвайлар және маршруттық көлік құралдарын реттеу.
      Трамвайлар, жаяу жүргіншілер және рельссіз көлік құралдарын реттейтін тұлғаның дабылдарына қозғалуға тыйым салынатын тыйым салынатын аялдаулар тәртібі.
      Реттейтін тұлғаның нұсқауларының бағдаршам, жол белгілері мен таңбаларына қарама-қайшы болған кездегі жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің іс-әрекеттері.

       4-5 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару, техникалық құралдар, макеттер және стенділерді пайдаланып жол-көлік оқиғаларын талдау.
      Қолмен жасалатын дабылдарды дұрыс беру, бейімделе білу, жағдайды бағалау және оның дамуын болжау.
      Көлік құралдары жүргізушілерін жол қозғалысындағы нақты жағдайларды жасайтын іс-әрекеттерімен таныстыру.

       N6 тақырып. Жол қиылысынан өту.
      Жол қиылысынан өтудің жалпы Ережелері. Трамвайдың кейбір жағдайдағы артықшылығы.
      Реттелмейтін жол қиылыстары. Бірдей мәнді және әртүрлі мәнді жолдардың қиылысы.
      Реттелетін жол қиылыстары. Бағдаршам дабылдары мен жол белгілерінің ара қатынасы.
      Негізгі жолдың бағыты ауысқандағы жол қиылысындағы кезектілік.
      Жүргізушінің жол белгілері болмай жолдың бетінің жабуын ажырата алмаған кездегі іс-әрекеттері (мысалы қараңғы уақыт, батпақ, қар және т.б.)

       N7 Тақырып. Жаяу жүргіншілер өтетін жерден көлік құралының өтуі және темір жолды қиып өту.
      Жаяу жүргіншілер өтетін жер және маршрутты көлік құралының аялдауы. Жаяу жүргіншілер өтетін жерге, маршрутты көлік құралы аялдамасына және "Балалар" деген белгісі бар көлік құралына жақындағандағы жүргізушінің міндеттері.
      Темір жолды қиып өту. Темір жол қиылыстарының әр түрлілігі. Темір жол қиылысындағы заманға сай дабылдардың құрылымы мен жұмыс ерекшеліктері.
      Көлік құралдарының қозғалу тәртібі. Темір жол қиылысынан өтер алдындағы көлік құралының тоқтау ережелері.
      Темір жол қиылысында лажсыз тоқтаған жағдайдағы жүргізуші міндеттері.
      Темір жол қиылысындағы тыйым салулар.
      Арақашықтық темір жол бастығымен көлік қозғалысы келісілетін жағдайлар.
      Жаяу жүргіншілердің жүретін жері, маршрутты көлік құралдарының аялдамасы және темір жол қиылысында Ережелерді бұзудың зардаптары.

         6-7 тақырыптар бойынша практикалық сабақтар.
      Кешенді есептер шығару. Техникалық құралдар, макеттер және стенділер пайдалану арқылы жол-көлік оқиғаларын талдау.
      Болжауды жаттықтыру. Темір жол қиылысында лажсыз тоқтағанда жүргізушінің іс-әрекетін жаттықтыру.
      Көлік құралының жүргізушісін жол қозғалысындағы нақты жағдайлармен таныстыру.

       N8 тақырып. Қозғалыстың ерекше жағдайлары.
      Автомагистраль қозғалысы. Автомагистральдағы тыйым салулар. Автомагистральда және жол шетінде лажсыз тоқтағандағы жүргізушілердің міндеттері.
      Маршрутты көлік құралдарының басымдығы. Жол айырығын қиып өту.
      Маршрутты көлік құралдарының бөлу сызығы бар жолдағы қозғалыс тәртібі.
      Сыртқы жарық қондырғыларын пайдалану ережелері.
      Жүргізушінің көзі көрмей қалған жағдайдағы іс-әрекеттері. Тұманға қарсы фарлар, прожектор-фарлар, тұманға қарсы артқы фарларды пайдалану тәртібі.
      Механикалық көлік құралын тіркеуге алу. Механикалық көлік құралын осал, қатты тізбекпен тіркеуге алудың тәртіптері.
      Тіркеуге алуға тыйым салынатын жағдайлар. Тіркеуге алынған және тіркеуге алушы көлік құралдарында жолаушылар тасымалдау. Механикалық көлік құралдарын тіркеуге алудағы тәртіптердің сақталмауынан болатын зардаптар.
      Оқу-жаттықтыру қозғалысы. Оқу-жаттықтыру қозғалысына тыйым салынатын жағдайлар.

       N9 тақырып. Жолаушылар және жүк тасымалдау.
      Жүк автокөлігінде жолаушы тасымалдау талаптары. Қозғалыс басындағы жүргізуші міндеттері. Жолаушылар тасымалдаудағы қозғалыс жылдамдығы. Балалар тасымалдаудағы қосымша талаптар. Жолаушылар тасымалдауға тыйым салынатын жағдайлар.
      Көлік құралында жүкті орналастыру және бекіту ережелері.
      Алып өтетін жүктің белгіленуі.
      Жолаушылар және жүк тасымалдаудағы ережелерді сақтамау зардаптары.

       N10 тақырып. Көлік құралдарының техникалық жағдайы және жабдықтары.
      Жалпы талаптар. Көлік құралдарын пайдалануға тыйым салынатын жағдайлар.
      Жолда болатын ақауларды жоюдағы жүргізушінің іс-шаралары. Егер мүмкіндік болмаса автотұраққа немесе жөндеу орнына жету кезіндегі қауіпсіздік шаралары.
      Қозғалысты жалғастыруға тыйым салынатын ақаулар.
      Жол қозғалысына қауіп төндіретін көлік құралдары ақауларының зардаптары.

       N11 тақырып. Нөмірлік, танымдық белгілер, ескерту құралдары, жазулар мен таңбалар.
      Көлік құралының жол полициясында тіркелуі және қайта тіркелуі.
      Көлік құралының жабдықтарын нөмірлік және айырым белгілерімен ескерту қондырғылары мен талаптары.
      Айырым белгілері және ескерту қондырғыларын орнатудағы ережелерді сақтамаудың зардаптары.

  2-Бөлім. ЖҮРГІЗУШІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ.

       N12 тақырып. Әкімшілік жауапкершілік.
      Әкімшілік жауапкершілік туралы түсінік.
      Әкімшілік құқық бұзушылық. Әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері.
      Әкімшілік іс-шараларының түрлері мен түсініктері: ескерту, айып, көлік құралын басқару құқығынан айыру. Әкімшілік жаза қолданатын және оның орындалуын қадағалайтын орган.

       N13 тақырып. Қылмыстық жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілік.
      Автокөлік қылмысының түсінігі мен түрлері. Автокөлік қылмысының сипаттамасы.
      Қылмыс құрамы.
      Жауапкершілікті жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар.
      Айып түрлері.
      Автокөлікпен жасалынған қылмысқа байланысты жауапкершілік.
      Қылмыстық жауапкершілікті қозғау шарттары.

       N14 тақырып. Азаматтық жауапкершілік.
      Азаматтық жауапкершілік туралы түсінік. Азаматтық жауапкершілікке негіздер. Зиян, кінә, құқыққа қарсы іс-шаралар. Жол оқиғасындағы келтірілген зиян үшін жауапкершілік. Материалдық шығынның орнын толтыру.
      Материалдық шығын жауапкершілігі туралы түсінік. Материалдық жауапкершіліктің шарттары мен түрлері, толық және шекті материалдық жауапкершілік.

       N15 тақырып. Табиғатты қорғаудың құқықтық негіздері.
      Табиғатты қорғау түсінігі мен мазмұны. Табиғатты қорғау туралы заңдылық. Табиғатты қорғау жолдары, формалары, мақсаттары.
      Құқықтық қорғауға алынатын табиғи объектілер.
      Табиғатты қорғау заңын бұзғаны үшін жауапкершілік.

       N16 тақырып. Автокөлікті меншіктену құқығы.
      Меншіктену құқығы, меншік құқығына ие субъектілер. Автокөлік құралын меншіктену құқығы.
      Көлік құралының иесінен алынатын салық. Көлік құралына қажет құжаттар.

       N17 тақырып. Жүргізуші мен көлік құралын сақтандыру.
      Сақтандыру тәртібі. Сақтандыру туралы келісім-шарт жасаудың тәртібі. Сақтандыратын оқиға. Сақтандыру сомасын төлеу тәртібі мен негіздері.

   "КӨЛІК ҚҰРАЛЫН БАСҚАРУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫС ҚАУІПСІЗДІГІ"
    пәні бойынша бағдарлама және үлгілік тақырыптық жоспар. 

                   Тақырыптық жоспар 

  Бағдарлама

       N1 тақырып. Көлік құралын басқару техникасы.
      Рульге жүргізушіні отырғызу.
      Ыңғайлы жұмыс қалпы. Ыңғайлы жұмыс қалпы үшін орындықтың реттеуіштері мен басқару органдарын пайдалану. Жұмыс қалпын пайдаланудағы қарапайым қателер. Басқару органдарының, аспаптардың және индикаторлардың атқаратын қызметі. Басқару органдармен жұмыс жасау. Рульді пайдалану техникасы.
      двигательді оталдыру. двигательді орнында тұрып қыздыру. Қозғалыс басталған кездегі қызу процесі. Бірқалыпты қозғалыс жылдамдығын сақтау. Қозғалыстың әртүрлі режимінде акселератор педалімен әсер етулері. Орнынан қозғалу. двигательді тежеу.
      Штатты жағдайларда асықпай тежелуді, штатты емес жағдайларда максимальды тежелуді қамтамасыз ететін тежеуіш педалінің әсерлері. двигатель жұмысының ұтымды жылу режимін сақтау. Көлік құралының жүріп өткен жол көлемі және оған әсер ететін себептер.
      Қиын өткелдерде және тайғақ учаскелерде қозғалу. Тайғақ жерде орнынан қозғалу. Сулы жерлерден, терең емес арықтардан, төмпешіктерден қараңғы уақытта жүріп өту.
      Аялдау және тұрақтау.
      Қозғалыс жылдамдығы және арақашықтық. Бұрылуда, айналуда жылдамдықтың өзгеруі. Қалалық қозғалыста және автомагистральде жылдамдық таңдау.
      Жай бірқалыпты қозғалыста басып озу және қарама-қарсы қозғалыс.
      Темір жол қиылысынан өту.

       N2 тақырып. Жол қозғалысы, оның әсері мен қауіпсіздігі.
      "Жүргізуші-автокөлік-жол" басқару жүйесінің түсінігі (ЖАЖ). ЖАЖ жүйесінің мақсаты мен міндеті. Көлік жүйесінде автокөліктің маңызы. Жол көлік процесінің әсері, қауіпсіздігі және экологиялық жағдайы. ЖКО-да көлік жүйесі жұмысының істен шығуы. Қазақстандағы және шетелдердегі жол қозғалысының қауіпсіздік, әсерлік, экологиялық санағы. Қауіпсіздікке әсер ететін факторлар: жүргізуші-автокөлік-жол. Жол қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін жүргізушінің кәсіби шеберлігі. Жүргізушінің кәсіби көрсеткіші болып саналатын еңбек өтілі. Көлік құралын басқарудың сапалық көрсеткішін анықтайтын сандық көрсеткіштер.
      Жол қозғалысының қауіпсіздігі мен экологиялық жағдайын қамтамасыз ететін мемлекеттік жүйелер.
      Қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін көлік құралына қойылатын талаптар.

       N3 тақырып. Жүргізушінің кәсіби сенімділігі.
      Қажеттілік топтары. Еңбектік ынталандыру. Көлік құралын басқарудағы еңбектің мақсаты.
      Көлік құралдарын басқару мақсатына жету үшін іс-әрекеттерін психикалық бейнелеу жоспары.
      Көлік құралдарын басқарудағы әрекеттер мен еңбек операциялары. Басқару мақсатына жету үшін шығарылатын есептер. Басқару процесін ұтымды ету. Көлік құралдарын басқарудағы ұтымдылық критерийлері. Жүргізуші қабылдайтын ақпаратты талдау. Іс-әрекет жоспарымен өзінің ағымдағы жағдайын салыстыру. Штаттық және штаттық емес жағдайлар. Жүргізуші сенімділігін арттырудағы қажет етілетін техникалық ширығу.
      Жүргізуші сенімділігін құраушылар:
      Кәсіби біліктілік, моральдық қасиеттер. Жүргізушінің кәсіби біліктілігіне оның мамандығы, еңбек өтілі және жасының әсері. Моральдық қасиеттері: тәртіптілік, жол қозғалысындағы басқа қатысушыларды құрметтеу, қызмет көрсету мәдениеті мен өзін-өзі ұстау этикасы. Физикалық психикалық қасиеттер, жасы мен денсаулығы және оның жүргізушіге әсері.
      Алкоголь, нашақорлық, дәрілік заттардың жүргізуші жұмысына кері әсері: ойланудың шапшаңдығының нашарлауы, назар аударудың нашарлауы, көру-есте сақтаудың нашарлауы, ұйқышыл болу.

       N4 тақырып. Жүргізушінің психофизиологиялық және психикалық сапасы.
      Көру-есте сақтау. Көлік құралы жылдамдығының арақашықтықты қабылдауы. Көңіл аудару бағыты. Көрмей қалу. Дыбыс дабылдарын қабылдау. Дыбыс дабылдарын шумен шатастыру.
      Бұрылыста жылдамдық алу. Басқару органдарының орнынан өзгеруін және кедергісін қабылдау.
      Ақпаратты өңдеу уақыты. Жүргізушінің психомоторлық реакциялары, реакция уақыты. ЖКО-ның ауырлық дәрежесіне сәйкес реакция уақытының өзгеруі.
      Ойлау. Жол-көліктік жағдайының дамуын болжау.
      Жүргізуші дайындығы: білімі, іскерлігі.
      Көлік құралы жүргізушісіне басқару объектісі ретінде қойылатын талаптар. Жүргізуші жұмысының әсері мен қауіпсіздігі басқару объектісі ретінде көлік құралының қасиеттеріне ұтымды ықпал етуі. Қоғамдағы адамзаттың этика тәртібі компоненті болып табылатын жүргізуші этикасы. Жол қозғалысы Ережесін бұзған басқа қатысушылармен және ішкі істер органдарымен қатынас. Жол-көлік оқиғасы қайғылы жағдайындағы жүргізуші этикасы.

       N5 тақырып. Көлік құралдарының пайдалану көрсеткіштері.
      Көлік жұмысының әсерлі және қауіпсіз мүмкіндіктерінің көрсеткіштері: габариттік размерлер, салмақ өлшемдері, ауыр жүк көтергіштігі (сыйымдылығы), жылдамдық алу және тежеуіштік қасиеттер, ауып кетуге немесе тайып кетуге қарсы тұру, жанармай үнемділігі, көлік құралын әртүрлі жағдайларда пайдалану шарттары, сенімділік. Осылардың қозғалысы қауіпсіздігіне жол қозғалысы қауіпсіздігіне әсері. Көлік құралының қозғалысына әсер ететін күштер: тарту, тежеу, көлденең және тік күштердің қосылуы. Ауып кетуге қарсы тұру. Көлік құралының тұрақты қосалқы мүмкіндіктері.
      Көлік құралын реттеу жүйелері: тарту, тежеуіш, көлденең реттеу жүйелері. Басқару сипаттамасы.

       N6 тақырып. Штаттық және штаттық емес қозғалыс тәртібіндегі жүргізушінің іс-әрекеттері.
      Тіркеуге алуда, тайғақ жолдарда, жоғары және төмен түскенде, бұрылыстарда, қараңғы мезгілінде және шектеулі көру жағдайында, көлік ағынында, бұрылыс және жолаушылар өтетін жерлерді, шексіз кеңістікте мотоциклді жүргізу.
      Жұмыс тежеуішінің бас тарту кезеңінде, қозғалыс кезінде шинаның жарылуында, ауытқу кезеңінде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Көлік құрал-жабдықтарының өртенген, суға батқан кезеңінде, жоғары кернеудегі электросымдардың көлік құрал-жабдықтарға үзіліп түскенінде, найзағай түскен кезеңде жүргізушінің іс-қимылдары.
      Қауіпсіздік - көліктің нәтижелі жұмысының шарты. Көлікті жүргізушінің көлікті басқару мақсатын орындауда: белгілі отын шығынында жоғарғы орта жылдамдыққа жету; белгілі орта жылдамдықта отынды ең жоғарғы дәрежеде үнемдеу, ең жоғарғы қамтамасыз ету.
      Сапалы басқарудың көрсеткіштері: орташа жылдамдық, отын шығыны, бір қалыпты қозғалыстың коэффициенті, отын жұмсау көрсеткіші, тоқтатуды бір қалыпты қалыптастыру. 
      Үнемді басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде үнемділік алгоритімін пайдалану; отын шығындау өлшеміндегі ең төменгі қарқынды қозғалыста ең жоғарғы жылдамдықты шектеу; отын шығындау өлшеміндегі ең жоғарғы қарқынды қозғалыста - ағынның орта жылдамдыққа жақын қозғалуы (жүруі); асыру арқылы қозғалысты баяулатып, двигательді тоқтату.
      Жылдамдықты басқару: жүргізудегі жылдамдықты реттеуде жылдамдылық алгоритмін пайдалану; еркін қозғалатын аймақта ең жоғарғы жылдамдықпен көлікті жүргізу; қарқынды тоқтату. Көлік құралдарының орта жылдамдығына қарқынды ағынның әсері. Көлік жол жағдайын алдын-ала болжау - негізгі жылдамдылық басқарудың кепілі.
      Жылдамдылық басқаруда пайдаланатын алгоритмдердің көлік құралдарының қауіпсіздігіне, экологияға, ресурстарға әсерлері.
      Көлік құралдарының оңтайлы алгоритмдерінің қозғалыс жылдамдықтарын реттеуге тахометр, спидометр, эконометр пайдаланылады.

       N7 тақырып. Жол қауіпсіздігі және жол жағдайлары.
      Автокөлік жолдарының түрлері және жіктелуі. Жолдардың белсенді, белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігінің негізгі бөлшектері.
      Жолдың үстіңгі жақтарының түрлері, олардың сипаттамалары. Жол жағдайларының қозғалыс қауіпсіздігіне әсерлері.
      Ауыл шаруашылығындағы жолдар. Автожолдар. Таулы жолдардың ерекшелігі.
      Жол жағдайларының автокөлік қозғалысына әсері. Шинаның жолмен беттесу коэффициенті туралы түсінік.
      Жол жағдайына, ауа мен гидрометеорологиялық жағдайларға байланысты коэффициенттің өзгеруі. Тұманды, таулы жолдардағы көлік жүргізу ерекшеліктері. Автокөлік жолдарының қауіпті учаскелері; жүру бөлігінің тарылуы, жол бетінің жаңадан салынуы; битум және гравий беті, ұзақ төмен қарай түсу жолдары; көпір жолдары, теміржол бойындағы өткелдер және қауіпті учаскелер.
      Көктемгі және күзгі кезеңдерде жолдарды пайдалану. Мұзды өткелдердегі көліктің жүруі.
      Жолдарға жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан учаскелердегі көлік жүргізудің қауіпсіздігінің алдын алу, бұл жағдайда қолданылатын қоршаулар, ескерту және жарық дабылдары.

       N8 тақырып. Жол-көлік оқиғалары .
      Жол-көлік оқиғалары және жол-көлік оқиғаларының жіктелуі. Қалалық жердегі, қала сыртындағы, ауылдық жерлердегі апаттар.
      Жол оқиғаларының болу себептері. Жолда жүру ережелерінің бұзылуы, көлік жүргізушілердің құқықтық ережелерді сақтамауы, көлік құралдарының техникалық жағдайлары ақуалының нормативке сай емес қалпы және басқа жағдайлар.
      Көлік жүргізушілеріне байланысты туындайтын жол-көлік оқиғасының себептері: төменгі біліктілік, шаршау, рульде ұйықтап кету.
      Жол көлік оқиғаларының пайда болу жағдайлары: жол және көлік құралдарының жағдайы, жол қозғалыстарын (жүру) реттейтін құрал-жабдықтардың бар болуы.
      Жол-көлік оқиғасының статистикасы. Апаттардың мезгіл, аптаның күндері, тәулік уақыты, жол категориясы, көлік жабдықтарының түрлеріне байланысты бөлінуі.
      Көлік құралдарының белсенді, белсенді емес және экологиялық қауіпсіздігі. 
      Жол көлік қозғалысын мемлекеттік бақылау.

                "АЛҒАШҚЫ ДӘРІГЕРЛІК КӨМЕК КӨРСЕТУ"
            пәні бойынша бағдарлама және үлгілік
                      тақырыптық жоспар.

                      Тақырыптық жоспар

  Бағдарлама

       N1 Тақырып. Адам   анатомиясы және физиологиясының негіздері.
      Ағза жүйелері және олардың қызмет жасауы туралы негізгі түсініктер: жүрек-қан тамыр жүйесі, тірек-қозғалу жүйесі. Тамыр соғу жиілігі, жиі демалуы, қарашық қасиеттері, естен  тану, терінің түстері, ең алғашқы белгілері.

       N2 Тақырып. ЖКО құрылымы. ЖКО-да жиі кездесетін зардаптар және оларды диагностикалау.
      ЖКО зардап шегуді болдырмайтын көлік жабдықтарының сипаттамасы. ЖКО зардап шеккен туралы статистика, олардың ауырлық дәрежесі және қорғау. 
      Алғашқы көмек көрсетуде уақыт факторының әсері. Жолаушыны қағып кеткендігі, рульге ұрғанда, көлікті қатты тоқтатқанда, аударылған кездегі зардаптар.
      Ми-сүйек зардабы, сынық белгілері, омыртқаның, жамбастың зақымдануы, ашық пневмоторакс, анық белгілері.

       N3 Тақырып.   Өмірге қауіп төндіретін механикалық және термиялық зардаптар.
      Түсініктемелер: предагопальдық жағдай, агония, клиникалық ажал, биологиялық ажал. Олардың белгілері. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсету кезеңінде реанимациялық іс-шаралардың мазмұны.
      Шок. Жарақаттық, геморагиялық, күйіктік, кардиогендік, аллергиялық шоктың түрлері. Шоктың клиникалық көрінісі. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудегі шокқа қарсы іс-шаралардың кешені.
      Тыныс жетіспеушілігі. Дәрігерлік көмек көрсетуде тыныс жетіспеушілігінің дәрежесін төмендету әдістері, клиникалық белгілері, себептері. Кеуде жасушаларының зақымдалуының жіктелуі. Асфикция.
      Естен тану синдромы. Кома. Себептері. Естен тану кезеңінде асфикцияны алдын-алу тәсілдері.
      Балалардың, қариялардың, жүкті әйелдердің өмірлеріне қауіп төндіретін ерекшеліктер.

       N4 Тақырып. Апаттағы психикалық әсерлер. Психикалық зардап шеккендерге көмек көрсету ерекшеліктері.
      Психикалық және неврологиялық ауытқулар, олардың сипаттамалары және болу жиілігі. Шок-аффективалық белгілер, психомоторлық ояну. Психикалық әсерлі, алкоголь және есірткілік мас жағдайда зардап шеккендерге дәрігерлік көмек көрсетудің ерекшеліктері.

       N5 Тақырып. Термиялық зардаптар.
      Термиялық күйіктер. Күйіктен зардап шеккендерге иммобилизация өткізу, жарақатты таңу ерекшеліктері, күйіктен зардап шеккеннің дәрежесін анықтау, клиникалық көрінісі.
      Көздері және жоғарғы тыныс жолдары күйіктен зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсетудің ерекшеліктері.
      Жылудан зардап шеккен жарақат. Алғашқы медициналық көмек берудің принциптері. Суықтан, аяздан зардап шеккен жарақат. Үсікке шалдығу және суық тигізу. Осы жағдайларда жылыту тәсілдері.

       N6 Тақырып. ЖКО-да зардап шеккендерге ұйымдастыру - құқықтық көмек көрсету аспектілері.
      Әкімшілік және қылмыстық құқық. Зардап шеккендерге көмек көрсету немесе көмек көрсетпеуге қатысы бар заңдардың негіздері. Жол апатынан адам құрбан болған жағдайларындағы автокөлік жүргізушінің, дәрігер қызметкерінің, жол-көлік оқиғалардың әкімшілік қызметінің міндеттері.

       N7 Тақырып. Адам өміріне қауіп төндіретін терапиялық зардап шеккендер.
      Диабеттік ком. Жүрек-қан тамыр жетіспеушілігі. Гипертониялық криз. Астматикалық статус. Улану. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсетудің тәсілдері, клиникалық белгілер.

       N8 Тақырып. Көлік жол оқиғаларынан зардап шеккендерге алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуде жүргізілетін өкпе-жүрек реанимациясы, асфикцияны жою. (Практикаылық дағдылар, 1, 8, 26 қосымша)
      Зардап шеккеннің жағдайының ауырлығын бағалау, өкпе-жүрек реанимациясын жүргізуге көрсеткіштерін анықтау.
      Жоғарғы тыныстың жұмысын қалпына келтіру. Ауыз қуысын тампонмен тазарту, жоғарғы тыныс жолдарының өтуін қамтамасыз ету. "Ауыздан ауызға", "Ауыздан мұрынға" жасанды тыныс жүргізу. Ауа жүргізуді пайдалану. Жүректің жабық массажының техникасы. Өкпе-жүрек реанимациясын бір немесе екі құтқарушы жасауының ерекшеліктері. Өкпе-жүрек реанимациясының бет, ашық кеуде клеткалары зардап шеккендерге жасудың ерекшеліктері.
      Өкпе-жүрек реанимациясының балаларға жасаудағы ерекшеліктері. Балалардың механикалық асфиксиясын жою.

       N9 Тақырып. Сыртқы қансырауды тоқтату. (Практикалық дағдыла, 9 қосымша)
      Қансыраудың түрлері. Артериялық, тамырлық қансырау белгілері. Сыртқы қансырауды уақытша тоқтату тәсілдері: саусақтармен артерияны қысу,  жіп немесе жгутпен байлау, қолды, аяқты қайыру.
      Қан құсу, қан түкіру, қан ішекке кеткен жағдайларда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету.

       N10 Тақырып. Көліктік иммобилизациясы. (Практикалық дағдылар, 15, 16 қосымша)
      Көлік иммобилизациясының жалпы принциптері. Бинтті таңу. Көлік иммобилизация жасау ережелері, бір үлгідегі қателер және асқынулар. Жамбас, омыртқа, бас, кеуде клеткалары зақымданған кездегі  иммобилизацияның ерекшеліктері.

       N11 Тақырып. Жаншылып қалғандарды босату, көліктен сыртқа шығару, оларды көлікке орналастыру және тасымалдау тәсілдері. (Практикалық дағдылар, 17-19, 21-22 қосымша)
      Көліктің жапырылып қалған есіктерін ашу, зардап шеккендерді әйнектері сынған терезе арқылы шығару тәсілдері. Ұзақ уақыт жаншылып қалған зардап шеккендердің (аяқ, қолдары) шығару ерекшеліктері. Оларды зембілге орналастыру техникасы. Омыртқа мен жамбасы жарақаттанған адамдарды көліктен шығару, орналастыру ерекшеліктері. Жеңіл көліктерді (жеңіл машина, жүк таситын автокөлік, автобус) зардап шеккендерді орналастыру үшін пайдалану.

       N12 Тақырып. Жарақаттанған жерлерін тазарту, дәрілеу. Десмургия. (Практикалық дағдылар, 10, 13, 25 қосымша)
      Жарақаттанған жерлерді тазарту техникасы, дәрілеу және таңғышпен орау. Кеудені орайтын арнаулы жеке пакетпен орау немесе қолға түскен заттармен, тақтайшалар салып түзу байлау. Қолда бар құралдарды барынша пайдалану.

       N13 Тақырып. Жеке аптечканы қолдану. Практикаылық дағдылар, 14, 20, 23, 24, 27-29 қосымшалар)
      Жеке аптечканы түгендеу. Ішіндегі дәрі-дәрмекті пайдалана білу.

  ҚОСЫМША 

      1. Ауыз қуысын және жоғарғы тыныс жолдарының өтуін тазарту техникасы. 
      2. Өкпеге жасанды ауа жіберу:
      - ауыздан ауызға (жасанды тыныс жасауға арналған жабдықтарды пайдалану және пайдалану жағдайлары)
      - мұрыннан ауызға
      3. Жүрекке жабық түрде массаж жасау:
      - екі қолмен
      - бір қолмен
      4. Бір құтқарушы адамның реанимациялық іс-шараларды өткізуі.
      5. Екі құтқарушы адамның реанимациялық іс-шараларды өткізуі.
      6. Тамырды анықтау:
      - сәулелі артерияда
      - жамбас артерияда
      - ұйқы артерияда
      7. Тыныс және пульс жиілігін анықтау.
      8. Көздің қарашық реакциясы.
      9. Қансырауды уақытша тоқтату техникасы
      - иық, тізе арты, жамбас және ұйқы артерияларын қысу
      - жгутпен, қолда бар заттармен байлау
      - тізені, шынтақты барынша қайыру
      - резина жгутын қою
      - мұрынға тампон қою
      - "Статин" ұнтағын және котекс "Тем" майлығын пайдалану
      10. Жарақаттанған жерлерді тазарту, дәрілеу
      11. Бинт таңғыштарын қою:
      - аяққа, қолға циркулярлық
      - колостық
      - спиралдық
      - "гепец"
      - тасбақа
      - косынкалы
      - Дезо
      - Окклюзивтік
      - Басу, езу
      - контурлық   
      12. Торлы бинтті пайдалану
      13. Аяқ, қолды эластикалық әдіспен бинттеу
      14. Бактерицидтік пластырьді, лейкопластырьді пайдалану
      15. Зардап шеккендерді қолданыстағы құралдарды және торлы шиналарды пайдаланып, төмендегі жарақаттану кезінде көлікті иммобилизациялау:
      - иықты
      - иық асты
      - алақан
      - жамбасты
      - тізені
      - табан
      16. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді көлікті иммобилизациялау техникасы:
      - омыртқаны
      - қарынды
      - көптеген қабырға сынықтарын
      - бас (ми) жарақаты
      17. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді шығару және зембілге орналастыру техникасы
      - кеуде клеткалары
      - қарны (іш)
      - жамбасы
      - омыртқаны
      - басты
      18. Төмендегі жарақаттануда зардап шеккендерді тасымалдау техникасы
      - зембілмен 
      - жапқышпен
      - қалқанмен 
      - қолдармен
      - арқада
      - иықта
      - орындықта
      19. Зардап шеккендерді көлікке орналастыру
      - жеңіл көлікке (жеңіл, жүк көлігі)
      - санитарлық көлік
      20. Көзге дәрі тамызу, көзді сумен жуу
      21. Зардап шеккендердің киімін шешу
      22. Зардап шеккен адамның мотоцикл каскасын шешу
      23. Хлорэтилмен ауыртпай ем жасау техникасы
      24. Аэрозольды пайдалану
      25. Жеке таңу перевязка пакетін ашу
      26. Ауа жинауды ендіру техникасы
      27. Гипотермиялық пакет-контейнерді пайдалану
      28. Естен танғанда нашатыр спиртті қолдану
      29. Асқазанды жуу техникасы.