1. "Қазақстан Республикасының Президентi мен жергiлiктi әкiмдерге уақытша қосымша өкiлеттiк беру туралы" 1993 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабына сәйкес және азаматтардың өтiнiштерiн жеке адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн жүзеге асыру мен қорғаудың, оларды мемлекеттiк органдарда, сондай-ақ ұйымдарда қараудың бiрыңғай тәртiбiн белгiлеудiң маңызды құралы ретiнде айқындау мақсатында осы Жарлықты шығарамын.
1-бап. Азаматтардың өтiнiштерiн қарау тәртiбi
туралы заңдар
Азаматтардың өтiнiштерiн қарау тәртiбi Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Жарлықпен, Қазақстан Республикасының басқа да заңдарымен реттеледi.
2-бап. Өтiнiштердiң негiзгi түрлерi жөнiндегi ұғым
Осы Жарлықта пайдаланылатын ұғымдар мынаны бiлдiредi:
1. Ұсыныс дегенiмiз - қандай-да мемлекеттiк органдардың сондай-ақ ұйымдардың (бұдан әрi - органдар) жұмысын жетiлдiрудiң қажеттiгiне назар аударуды олардың алдына қойылған мiндеттердi шешудiң нақтылы жолдары мен тәсiлдерiн ұсынуды мақсат етiп қоятын өтiнiш түрi.
2. Арыз дегенiмiз - азаматтардың органдарға немесе олардың басшылары мен өзге де лауазымды адамдарына (бұдан әрi - лауазымды адамдар) жолдаған ресми өтiнiшi, сол арқылы олардың құқықтары мен заңды мүдделерiн бұзумен байланысты емес субъективтiк құқықтары жүзеге асырылады.
3. Шағым дегенiмiз - азаматтардың құқықтарының бостандықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылуы, өтiнiштер бойынша қабылданған шешiмдердiң орындалмауы, лауазымды адамдардың жолсыз әрекеттерi туралы өтiнiшi.
4. Үн қосу дегенiмiз - азаматтар сол арқылы мемлекеттiң жүргiзiп отырған iшкi және сыртқы саясатына, сондай-ақ қоғамдық мәнi бар өзге де құбылыстар мен уақиғаларға өз көзқарасын бiлдiретiн өтiнiштiң түрi.
5. Сұрау салу дегенiмiз - өздерiн толғантатын жеке немесе қоғамдық сипаттағы мәселелер жөнiнде ақпарат алуға деген азаматтардың мұқтажын бiлдiретiн өтiнiш.
3-бап. Азаматтардың өтiнiш жасау құқығы
Өз құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау, сондай-ақ басқа да жеке және заңды тұлғалардың, қоғамның немесе мемлекеттiң мүддесiн қорғау мақсатында азаматтардың органдар мен олардың лауазымды адамдарына өтiнiш жасауға құқы бар.
4-бап. Осы Жарлықтың қолданылу шегi
Өздерiнiң жоғары тұрған органдары жоқ мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың әрекеттерi жөнiндегi азаматтардың өтiнiштерi сот тәртiбiмен шешiледi.
Шешiлу тәртiбi әкiмшiлiк құқық бұзушылық, қылмыстық iс жүргiзу, азаматтық iс жүргiзу туралы заңдар мен өзге де заңдарда белгiленген азаматтардың өтiнiштерi, сондай-ақ тегi, аты, әкесiнiң аты көрсетiлмеген, қойған қолы, тұрған жайы, жұмысы немесе оқуы туралы деректерi жоқ жасырын өтiнiштер қаралуға жатпайды.
5-бап. Өтiнiштi беру процедурасы мен нысаны
Осы жарлықта белгiленген тәртiппен берiлген өтiнiштер мiндеттi түрде тiркелуге және қаралуға жатады. Өтiнiштi қабылдаудан бас тартуға тыйым салынады.
Өтiнiштерде тегi, аты, әкесiнiң аты, өтiнiш берушiнiң тұрғын жайы, жұмысы немесе оқуы жайындағы мәлiметтер, әрекеттерiне шағым жасалатын органдардың немесе лауазымды адамдардың атауы, өтiнiштiң себептерi, өз талаптары көрсетiледi. Өтiнiшке оны берушi қол қоюға тиiс.
Өтiнiштер жеке немесе ұжымдық болуы және ауызша немесе жазбаша нысанда берiлуi мүмкiн. Азамат өтiнiш беруге басқа адамды уәкiлдi етуге құқылы. Кәмелетке толмаған және iс-қимылға қабiлетсiз адамдардың мүдделерi үшiн өтiнiштi олардың заңды өкiлдерi бередi.
Өтiнiштер онда қойылған мәселелердi шешу солардың құзырына жататын органға немесе лауазымды адамға жолданады.
Азаматтар мемлекеттiк тiлде, ұлтаралық қатынас тiлiнде, ана тiлiнде немесе өздерi бiлетiн кез-келген тiлде ұсыныс жасауға, арыз беруге, шағым етуге, үн қосуға, сұрау салуға құқылы. Жауаптар мемлекеттiк тiлде немесе ұлтаралық қатынас тiлiнде қайтарылады.
6-бап. Өтiнiштердi қарау мерзiмi
Азаматтардың өтiнiштерi органдарға түскен күннен бастап бiр айға дейiнгi мерзiмде, ал қосымша зерделеу мен тексеру талап етiлмейтiндерi 15 күннен кешiктiрiлмей қаралып, солар бойынша шешiмдер қабылданады. Қосымша тексеру қажет болған жағдайда тиiстi ұйымның басшысы өтiнiштiң қаралу мерзiмiн ұзартуы мүмкiн, бiрақ ол бiр айдан аспауға тиiс, бұл жөнiнде азамат хабардар етiледi.
Қойылған мәселелер өздерiнiң құзырына жатпайтын органдарға түскен өтiнiштер 5 күн мерзiмнен кешiктiрiлмей тиiстi органдарға жiберiледi, бұл жөнiнде азамат хабардар етiледi.
Лауазымды адамдардың әрекетiне немесе органдардың шешiмiне арыз бағыныштылық тәртiбiмен жоғары тұрған лауазымды адамға немесе органға тиiстi лауазымды адамның әрекетi немесе органның қабылдаған шешiмi туралы азаматқа белгiлi болған кезден бастап бiр жылдан кешiктiрiлмей берiледi. Дәлелдi себеппен өткiзiлiп алған мерзiмдi шағымды қараушы орган қалпына келтiредi.
7-бап. Өтiнiштер бойынша iстi тоқтату
Өтiнiштерде қойылған мәселелер қаралып, олар бойынша қажеттi шаралар қолданылғанда және өтiнiш берушiлерге жауап қайтарылғанда азаматтардың өтiнiштерi шешiлген деп есептелiнедi.
Егер мәселелердi шешу ұзақ мерзiмге қалдырылса, онда оның түбегейлi орындалғанға дейiн өтiнiш қосымша бақылауға алынады.
Егер өтiнiштер жөнiнде тексерудiң егжей-тегжейлi материалдары болса және авторларына белгiленген тәртiппен жауап қайтарылса, соны дәлелдер немесе жаңадан туындаған жағдаяттар келтiрiлмеген қайталама өтiнiштер тексерiлуге жатпайды.
Органдарда өтiнiштер бойынша iстi тоқтату туралы шешiмдi органның басшысы немесе оның орынбасары қабылдауға қақылы.
8-бап. Азаматтарды жеке қабылдау
Мемлекеттiк органдардың, сондай-ақ ұйымдардың лауазымды адамдары айына кемiнде бiр рет азаматтарды жеке қабылдау жүргiзуге мiндеттi.
Қабылдау жұмысы орны немесе тұрғын-жайы бойынша белгiленген және азаматтардың назарына салынған күндер мен сағаттарда өткiзiлуге тиiс.
Егер лауазымды адам қабылдау кезiнде өтiнiш немесе шағымның шешiмiн таба алмаса, олар жазбаша түрде баяндалады да, олармен жазбаша өтiнiштер ретiнде жұмыс жүргiзiледi.
9-бап. Азаматтардың өтiнiштерi бойынша iс жүргiзу
Азаматтардың өтiнiштерi бойынша iс жүргiзу заңдарда белгiленген тәртiппен iс жүргiзудiң басқа түрлерiнен бөлек жүргiзiледi.
Азаматтардың өтiнiштерiмен жұмысты ұйымдастыру, iс жүргiзудiң жай-күйi үшiн жеке органдардың басшылары жеке-дара жауап бередi.
10-бап. Өтiнiштi қарау кезiндегi азаматтардың құқықтары
Өтiнiш берушi азаматтың:
шағымды, арызды тексерушi адамға дәлелдерiн өзi баяндауға;
қосымша материал беруге;
қабылданған шешiм туралы ауызша немесе жазбаша түрде дәлелдi жауап алуға;
өтiнiш бойынша қабылданған шешiмге жоғары тұрған органға немесе жоғары тұрған лауазымды адамға шағым жасауға;
органдар мен лауазымды адамдардың заңды бұза отырып қабылдаған шешiмдерi мен әрекеттерiн заңда белгiленген тәртiппен сотқа беруге құқығы бар.
11-бап. Мемлекеттiк органдардың, ұйымдардың
және лауазымды адамдардың құқықтары
мен мiндеттерi
Мемлекеттiк органдардың, ұйымдардың, олардың лауазымды адамдарының:
өтiнiштердi қарау үшiн қажеттi ақпаратты белгiленген тәртiппен сұратуға және алуға;
азаматтардың өтiнiштерiмен жұмыс iстеудiң жайы туралы халықты, еңбек ұжымдары мен бұқаралық ақпарат құралдарын хабардар етiп отыруға;
қасақана жалған мәлiметтерi бар хабарламаларды тексеруге байланысты келтiрiлген шығындарды сот шешiмi бойынша азаматтан өндiрiп алуға құқықтары бар.
Органдар мен лауазымды адамдар:
азаматтардың өздерiнiң құзырына жататын өтiнiштерiн заңда белгiленген тәртiп пен мерзiмде қабылдауға және қарауға;
заңды және негiзделген шешiмдер қабылдауға;
қабылданған шешiмдердiң орындалуын бақылауды қамтамасыз етуге;
азаматтарға жазбаша немесе ауызша түрде қабылданған шешiмдер жайында хабарлауға;
шағымның оны берген адамға немесе оның мүддесiне орай берiлген адамға нұқсан келтiруiне жол бермеуге;
шағымдарды солардың әрекеттерiне шағым жасалған лауазымды адамдарға жiбермеуге;
мәселенiң объективтi түрде шешiлуiне мүдделi еместiгiне негiздер бар деп саналған адамдарға тексерудi жүктеу жағдайларын болдырмауға;
өтiнiш беруiне байланысты азаматтарды және олардың отбасы мүшелерiн қудалауға тыйым салуға;
азаматтардың келiсуiнсiз олардың жеке өмiрi туралы мәлiметтердi немесе мемлекеттiк не заңмен сақталатын өзге де құпияны құрайтын мәлiметтер мен басқа да ақпаратты жарияламауға мiндеттi. Сондай-ақ өтiнiшке қатысы жоқ, азаматтың жеке басы туралы деректердi анықтауға жол берiлмейдi;
сын ескертпелерi бар азаматтардың өтiнiштерiн талдауға және жинақтауға, жұмысты жетiлдiру және азаматтардың шағымдарын тудыратын себептердi жою мақсатында қоғамдық пiкiрдi зерделеуге;
азаматтардың өтiнiштерiн қарау жөнiндегi жұмыстың жай-күйiн ұдайы тексерiп отыруға мiндеттi.
12-бап. Шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ
адамдардың өтiнiштерi
Қазақстан Республикасында тұрақты тұруға құқығы бар, сондай-ақ құқығы жоқ шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдардың өтiнiштерi, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен оларды қараудың өзгеше ережелерi көзделмесе, осы Жарлықта белгiленген тәртiппен қаралады.
