Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2010.04.14 № 302 Қаулысымен.

      "Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауын iске асыру жөнiндегi iс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желiлiк кестесi туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2006 жылғы 31 наурыздағы N 222  қаулысын , "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрi дамытудың тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006 жылғы 30 маусымдағы N 633  қаулысының 2-тармағын iске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi  ҚАУЛЫ ЕТЕДI :
 

      1. Қоса берiлiп отырған "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрi дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.
 

      2. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдар:
      Бағдарламада көзделген iс-шаралардың тиiсiнше және уақтылы орындалуын қамтамасыз етсiн;
      жыл сайын 20 қаңтарға және 20 шiлдеге қарай Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлiгiне Бағдарламаның iске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынсын.
 

      3. Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлiгi жыл сайын 30 қаңтарға және 30 шiлдеге қарай Қазақстан Республикасының Үкiметiне Бағдарламаның iске асырылу барысы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.
 

      4. Осы Бағдарламаның орындалуын қамтамасыз етудi бақылау және үйлестiру Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлiгiне жүктелсiн.
 

      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгiзiледi.

       Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы   
Үкіметінің         
2006 жылғы 7 қарашадағы  
N 1061 қаулысымен   
бекітілген   

"Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрі дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасы

Бағдарламаның мазмұны

       1.  Бағдарламаның паспорты
       2.  Кiрiспе
       3.  Халықаралық сауданың және Қазақстандағы транзиттiк әлеуеттi дамытудың қазiргi заманғы жай-күйiн талдау
       3.1. "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрi дамытуға арналған алғышарттар
       3.2. Алматы облысының "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағын құру жөнiндегi әлеуетi және мүмкiндiктерi
       3.3. Қазақстанның сыртқы саудасының қазiргi жай-күйiн талдау
       3.3.1. Қазақстан мен Қытайдың сыртқы саудасы
       3.3.2. Қазақстан мен Ресейдiң сыртқы саудасы
       3.3.3. Қазақстан мен Еуропа Одағы елдерiнiң сыртқы саудасы 
       3.3.4. Еуропа - Қытай - Азия - Тынық мұхиты өңiрi елдерiнiң халықаралық саудасындағы жағдай
       3.3.5. Халықаралық саудадағы трансұлттық корпорациялардың қызметi
       3.4. Қазақстанда транзиттiк контейнерлiк тасымалды дамыту перспективаларын талдау
       3.5. Бiрыңғай көлiктiк-логистикалық жүйе - Ортаазия көлiк-өнеркәсiп дәлiзiн құру
       3.6. "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағын құрудың әлсiз және күштi жақтарын талдау
       3.7. Жобаның Қазақстанның экспорттық және транзиттiк әлеуетiн дамытудағы үлесiн бағалау
       3.7.1. "Қорғас-Шығыс қақпасы" құрлық порты арқылы транзиттiк тасымалдар көлемiнiң өсiмi
       3.7.2. "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағының өнеркәсiптiк аймағындағы өндiрiс көлемiнiң өсiмi
       4.  Бағдарламаның мақсаттары мен мiндеттерi
       5.  Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары мен тетiгi
       5.1. Нормативтiк-құқықтық базаны жетiлдiру
       5.2. Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Еуразия экономикалық қоғамдастығы шеңберiнде көп жақты сауда-экономикалық ынтымақтастықты ұлғайтуға толық ауқымда қатысуы үшiн жағдайлар әзiрлеу және жасау
       5.3. "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы ынтымақтастығы экономикалық аймағының базалық элементi ретiнде "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрi дамыту үшiн алғышарттар жасау
       5.4. Ортаазия көлiк-өнеркәсiптiк дәлiзiнiң қазақстандық бөлiгiнiң тиiмдi жұмыс істеуі үшiн жағдайлар қалыптастыру
       5.5. Қазақстанның темiр жол, автомобиль көлiгiнiң нақты ықпалдасуына арналған жағдайларды қамтамасыз ету
       5.6. "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағы және "Тасқала-Озинки" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын құру және дамыту
       6.  Қажеттi ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi
       7.  Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер
       8.  "Қорғас" халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығын одан әрi дамыту бағдарламасын iске асырудың 2007-2009 жылдарға арналған iс-шаралар жоспары (I кезең)

1. Бағдарламаның паспорты

Бағдарламаның атауы        "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы
                           халықаралық орталығын одан әрi дамытудың
                           2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасы
 
  Бағдарламаны әзiрлеу       1. Қазақстан Республикасы Президентiнiң
үшiн негiздеме             2003 жылғы 17 мамырдағы 
                           N 1096 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан
                           Республикасының индустриялық-инновациялық
                           дамуының 2003-2015 жылдарға арналған
                           стратегиясы
                           2. Қазақстан Республикасы Президентiнiң
                           2006 жылғы 11 сәуiрдегi N 86 Жарлығымен
                           бекiтiлген Қазақстан Республикасының
                           2015 жылға дейiнгi көлiк стратегиясы
                           3. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
                           2006 жылғы 31 наурыздағы N 222 қаулысымен
                           бекiтiлген Қазақстан Республикасы
                           Президентiнiң 2006 жылғы 1 наурыздағы
                           "Қазақстанның әлемдегi бәсекеге барынша
                           қабiлеттi елу елдiң қатарына кiру
                           стратегиясы" атты Қазақстан халқына
                           Жолдауын iске асыру жөнiндегi
                           iс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын және
                           Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
                           2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын
                           орындаудың желiлiк кестесiнiң 11-тармағы
                           4. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң
                           2006 жылғы 30 маусымдағы N 633 қаулысымен
                           бекiтiлген "Қорғас" шекара маңы
                           ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан
                           әрi дамытудың тұжырымдамасы
                           5. Қазақстан Республикасы Президентiнiң
                           2006 жылғы 28 тамыздағы N 167 Жарлығымен
                           бекiтiлген Қазақстан Республикасының
                           2015 жылға дейiнгi аумақтық даму
                           стратегиясы

Бағдарламаны әзiрлеушi     Қазақстан Республикасы Индустрия және
                           сауда министрлiгi, "Қорғас" шекара маңы
                           ынтымақтастығы халықаралық орталығы"
                           акционерлiк қоғамы

Бағдарламаның мақсаты      Бағдарламаның мақсаты экономиканың
                           шикiзаттық емес секторын жедел көтеруге
                           және Қазақстанның үйлесiмдi, аумақтық,
                           геоэкономикалық дамуына, Қазақстанның
                           шекара маңы сауда-экономикалық
                           қатынастарын және транзиттiк әлеуетiн
                           дамыту жолымен әлемдiк шаруашылық
                           жүргiзудегі және халықаралық саудадағы
                           тиiмдi ұстанымына бағытталған ұлттық
                           экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн
                           қамтамасыз ету үшiн жағдайлар
                           қалыптастыру болып табылады

Бағдарламаның              Нормативтiк-құқықтық базаны жетiлдiру;
міндеттері                 Қазақстанның Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы,
                           Еуразия экономикалық қоғамдастығы
                           шеңберiнде көп жақты сауда-экономикалық
                           ынтымақтастықты ұлғайтуға толық ауқымда
                           қатысу үшiн жағдайлар әзірлеу және жасау;
                           "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-
                           экономикалық аймағының базалық элементi
                           ретiнде "Қорғас" шекара маңы халықаралық
                           орталығын одан әрi дамыту үшiн
                           алғышарттар жасау;
                           Ортаазия көлiк-өнеркәсiптiк дәлiзiнiң
                           қазақстандық бөлiгiнiң тиiмдi жұмыс
                           iстеуi үшiн жағдайлар қалыптастыру;
                           Қазақстанның темiр жол, автомобиль
                           көлiгiнiң нақты ықпалдасуына арналған
                           жағдайларды қамтамасыз ету;
                           "Қорғас-Шығыс қақпасы" және "Тасқала-
                           Озинки" шекара маңы сауда-экономикалық
                           аймағын құру және дамыту

Қажетті ресурстар және     Қаржыландыру көздерi республикалық бюджет
оларды қаржыландыру        қаражаты, жеке инвесторлардың, ұлттық
көздері                    компаниялардың өз қаражаты, даму
                           институттарының тiкелей инвестициялары,
                           екiншi деңгейдегi банктердiң және басқа
                           да қаржы институттарының қарыз қаражаты
                           болып табылады
                           Бағдарламаны iске асыруға 2007 жылға
                           республикалық бюджеттен 1627,0 млн. теңге
                           мөлшерiнде қаражат жұмсалады. 2008-2009
                           жылдарға арналған шығыстардың көлемi
                           тиiстi қаржы жылына арналған
                           республикалық бюджет туралы Қазақстан
                           Республикасының Заңына сәйкес
                           нақтыланатын болады

Бағдарламаны іске асыру    2007-2011 жылдар:
мерзімі                    1-кезең: 2007-2009 жылдар;
                           2-кезең: 2009-2011 жылдар

Бағдарламаны іске          Бағдарламаны iске асыру Қазақстанның
асырудан күтілетін         әлемдiк нарықтарға шығуы, әлемдiк
нәтижелер                  шаруашылық ету жүйесiнде тиiмдi ұстанымы
                           үшiн нақты жағдайлар жасауға мыналар
                           арқылы ықпал ететiн болады:
                           2011 жылға Қазақстанның сыртқы
                           операцияларын тиiмдi басқару, жоспарлау 
                           үшiн жағдайлар жасау;
                           Қазақстанның 2011 жылға қарай халықаралық
                           еңбек бөлiнiсi жүйесiне, көлiк,
                           логистика, сауда және экспорттық өндiрiс
                           саласына бәсекеге қабiлеттi енуi үшiн
                           "өсу нүктелерiн" экономикалық дамыту;
                           Қазақстан Республикасының өндiрiстiк
                           кооперациялар, субконтракциялар мен
                           аутсорсинг түрiндегi халықаралық
                           технологиялық тiзбектерге, инновациялық
                           технологияларды дамытуға қатысуы;
                           Қазақстанның 2009 жылға Шанхай
                           Ынтымақтастық Ұйымы шеңберiндегi көп
                           жақты сауда-экономикалық ынтымақтастықты
                           ұлғайтуға толық қатысуы үшiн халықаралық
                           маңызды объект ретiндегi "Қорғас" шекара
                           маңы ынтымақтастығы халықаралық
                           орталығының қазақстандық бөлiгiнiң
                           қалыптасуы;
                           Қазақстанның көлiктiк жүйесiн және
                           2011 жылы халықаралық контейнерлiк
                           тасымал саласындағы Ортаазиялық
                           көлiктiк-өнеркәсiп дәлiзiнiң -
                           трансазиялық транзиттiк дәлiзiнiң
                           қазақстандық учаскесiнiң сауда-өндiрiстiк
                           инфрақұрылымын дамыту;
                           Ресей Федерациясы (бұдан әрi - Ресей)
                           және Қытай Халық Республикасымен (бұдан
                           әрi - Қытай) сауда-экономикалық
                           ынтымақтастығын дамыту және Оңтүстiк-
                           Шығыс Азия, Eypoпa мен Тәуелсiз
                           Мемлекеттер Достастығының (бұдан әрi -
                           ТМД) басқа да елдерiмен сыртқы сауда
                           байланыстарын көп жақты дамыту;
                           2008 жылы Қазақстан мен Қытай арасындағы
                           халықаралық бәсекелестiктi болдырмау үшiн
                           "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы
                           сауда-экономикалық аймағы қызметiнiң
                           сервистiк, өндiрiстiк және көлiктiк
                           аспектiлерi бойынша халықаралық еңбек
                           бөлiнiсi жөнiндегi келiсiмге қол қою;
                           2011 жылы Қазақстанның инвестициялардың
                           және халықаралық сақтандырудың
                           халықаралық нарығына шығуы;
                           өндiрiстiк қуаттарды және iрi трансұлттық
                           корпорациялар қызметiнiң операторлық
                           мүмкiндiктерiн және әлемдiк брендтердi
                           орналастыру;
                           халықаралық басқару тәжiрибесiн алу;
                           көлiктiк және логистикалық қызметтер
                           саласында халықаралық стандарттар мен
                           жаңа технологияларды енгiзу,
                           тасымалдаудың озық технологияларын 
                           қолдану, операторлар мен экспедиторлар
                           жүйесiн қайта қалыптастыру және
                           дамыту, көлiктiң қауiпсiз қызмет етуiн
                           қамтамасыз ету, халықаралық стандарттарға
                           сәйкес навигациялық және телематикалық
                           жүйелердi дамыту;
                           Қазақстанның, Қытайдың және Ресейдiң
                           кооперациялық байланыстарын кеңейту,
                           қазақстандық өнiмдi өткiзудiң жаңа
                           рыноктарын құру;
                           Қазақстанның шекаралық аймақтарының
                           индустриялық-инновациялық инфрақұрылымын
                           дамыту;
                           Алматы, Тараз, Шымкент, Қызылорда, Ақтөбе
                           және Орал қалаларының геоэкономикалық
                           ресурстары негiзiнде көлiктiк дәлiздер
                           бойындағы арнайы технопарктiк аймақтарды
                           дамыту;
                           қазiргi заманғы ғылыми қажетсiнетiн
                           технологияларды тарту жолымен
                           Қазақстанның өнеркәсiптiк құрылымын
                           жаңғырту;
                           жоғары білікті мамандарды тарту және
                           қосымша жұмыс орындарын ашу, жергілікті
                           қызметкерлерінің біліктілігін арттыру.

2. Кiрiспе

      "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрi дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) мыналарға сәйкес әзiрленген:
      Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096  Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы;
      Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 11 сәуiрдегi N 86  Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейiнгi көлiк стратегиясы;
      Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006 жылғы 31 наурыздағы N 222 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 1 наурыздағы "Қазақстанның әлемдегi бәсекеге барынша қабiлеттi елу елдiң қатарына кiру стратегиясы" атты Қазақстан халқына Жолдауын iске асыру жөнiндегi iс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желiлiк кестесiнiң 11-тармағы;
      Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006 жылғы 30 маусымдағы N 633 қаулысымен бекiтiлген "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрi дамытудың тұжырымдамасы;
      Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 28 тамыздағы N 167  Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейiнгi аумақтық даму стратегиясы.
      "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығының қызметiнiң құқықтық негiзi мына үкiметаралық келiсiмдер болып табылады:
      2004 жылғы 24 қыркүйектегi Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Қытай Халық Республикасының Үкiметi арасындағы "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын құру туралы негiздемелiк  келiсiм ;
      2005 жылғы 4 шiлдедегi Қазақстан Республикасының Yкiметi мен Қытай Халық Республикасының Үкiметi арасындағы "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығының қызметiн реттеу туралы  келiсiм .
      Бағдарламаны әзiрлеу Қазақстанның ұлттық экономиканың бәсекеге қабiлеттiгiн арттырудың басты аспектiлерiнiң бiрi ретiнде республиканы екi жақты шекара маңы ынтымақтастығын толыққанды дамыту, көлiктiк-логистикалық тұрғыда және транзиттiк әлеуеттi дамыту арқылы халықаралық сауда жүйесiнде барабар көрiну қажеттiгiнен туындаған.
      Бағдарлама "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын (бұдан әрi - "Қорғас" ШМЫХО) одан әрi дамытудың негiзгi бағыттарын, басымдықтары мен мiндеттерiн айқындайды.
      Қазiргi кезеңде Қазақстан Республикасының (бұдан әрi - Қазақстан) Қытаймен шекара маңы ынтымақтастығы Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымының (бұдан әрi - ШЫҰ) шеңберiнде екi жақты стратегиялық әрiптестiктi нығайтудың және көп жақты өзара iс-қимылды дамытудың мақсаттары мен мiндеттерiне сәйкес дамуда.
      ШЫҰ Хартиясына сәйкес ынтымақтастықтың бағыттары түрлi нысандардағы аймақтық экономикалық ынтымақтастықты, тауарлардың, капиталдардың қызметтердiң және технологиялардың еркiн қозғалысын кезең-кезеңмен жүзеге асыру мақсатында сауда және инвестициялар үшiн жағымды жағдай туғызуды қолдау және көтермелеудi қамтиды.
      Бағдарлама шеңберiнде Алматы облысы Панфилов ауданында "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағын (бұдан әрi - "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА) құру болжанады. "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА басты және жүйе құрушы элементi халықаралық контейнерлiк жүк ағындарына қызмет ететiн халықаралық маңыздағы құрлық порты болып табылады.
      Бағдарлама, сондай-ақ Батыс Қазақстан облысының (Қазақстан) және Саратов облысының (Ресей) шекарасында халықаралық құрлық порты және өндiрiстiк аймағы бар "Тасқала-Озинки" шекара маңы сауда-экономикалық аймағын (бұдан әрi - "Тасқала-Озинки" ШСЭА) құруды көздейдi.
      "Тасқала-Озинки" құрлық порты Бағдарламада жоспарланған мемлекеттiк бақылаушы органдардың өзара iс-қимылының бiрыңғай технологиялық жүйесi бар халықаралық маңызды порттар ретiнде "Қорғас-Шығыс қақпасы" құрлық порты, "Ақтау теңiз порты" арнайы экономикалық аймағы (бұдан әрi - "Ақтау теңiз порты" АЭА) бiрiктiретiн Ортаазия көлiктiк-өнеркәсiптiк дәлiзiнiң (бұдан әрi - ОКӨД) бiрыңғай көлiктiк-логистикалық жүйесiне кiредi.

3. Халықаралық сауданың және Қазақстандағы транзиттiк әлеуеттi дамытудың қазiргі заманғы жай-күйін талдау

3.1. "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрi дамытуға арналған алғышарттар

      Бүгiнде жаңа бәсекеге қабiлеттi өндiрiс пен қызметтердi орналастыруға арналған негiзгi аумақтар мен инфрақұрылымдық осьтердi қалыптастыратын Қазақстанның шекаралық ынтымақтастығы мен транзиттiк әлеуетiн дамыту үшiн жағымды экономикалық және саяси жағдайлар қалыптасуда. Сондай-ақ Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған  стратегиясын iске асыруда қазiргi заманғы әлемдiк экономикадағы өндiрiстiк және көлiктiк логистиканың тиiмдiлiкпен дамып келе жатқан қағидаларын қолдануға нақты мүмкiндiктерi пайда болады.
      Халықаралық экономикалық кеңiстiкте елдiң экономикалық сәйкестiгiн анықтаудың базалық тетiгi ретiнде логистиканы дамыту Қазақстан үшiн, мысалы көлiктiк дәлiздердiң қиылысында орналасқан және Еуропадағы ең мықты транзиттiк әлеуетке ие Германиямен салыстырмалы түрде. Бүгiнде Германия халықаралық нарықтарда iрi логистер болып табылады және әлемдегi экспорттаушы елдер арасында бесiншi орынға ие. Қазақстан өзiнiң транзиттiк әлеуетiн iске асыра отырып, Орталық-азия өңiрi мен Тәуелсiз елдер ынтымақтастығына (бұдан әрi - ТМД) көш басындағы орындарға ие болып, 2012 жылға қарай өзiнiң экспорттық әлеуетiн дамытуға нақты жағдайлар туғыза алады. Бұған Қытаймен экономикалық ынтымақтастық шарттарының кеңеюi, сондай-ақ Қазақстан мен Ресей арасындағы ортақ экономикалық кеңiстiктi дамыту үшiн оң iлгерiлеу ықпал етедi.
      Әлемдiк тәжiрибенi талдау дамушы елдердiң көпшiлiгiнде шекара маңы қатынастары және аумақтар халықаралық сауда объектiлерi болып табылатындығын және халықаралық көлiк дәлiздерiнде орналасқан құрлық порттары, теңiз порттары, әуежайлар, iрi темiр жол тораптары - шекара маңы көлiк өткiндерiне жақын аумақтардағы арнайы сауда-экономикалық аймақтарды құру жолымен дамитындығын көрсетедi.
      Көрсетiлген аймақтарда тұтастай елдер мен өңiрлер таза өндiрушiлерге де аутсорсерлер, субконтрактерлерге және логистерлерге айналатын қаржыландыруды бөлу, тапсырыстарды орындау жүзеге асады. Бұдан әрi мұндай аймақтар экономиканың әлемдiк жаһандануы жағдайында елдiң халықаралық еңбек бөлiнiсiнде ұстанымы кезiнде жаңа бәсекелестiк өндiрiстердi орналастыру үшiн басты объектiлер болып отыр.
      Бүгiнде Қытайдың экспорттық мүмкiндiктерiн ұлғайтудың басты құралдарының бiрi еркiн сауда аймақтарын немесе экспорттық мақсаттағы сауда-экономикалық аймақтарын құру болып табылады. Қытайдың Коммерция министрлiгiнiң мәлiмдеуi бойынша жақын арада экспорттық өндiрiстердiң 50 аймағы, бiрiншi кезекте солтүстiк және батыс бағыттардағы шекара маңы аймақтарын ашу болжанып отыр.
      Әлеуеттiк транзиттiк елдер Қазақстан мен Ресей халықаралық еңбек бөлiнiсiнде, оның iшiнде контейнерлiк жүк тасымалының тез өспелi нарығына шығу бойынша өз ұстанымдарын айқындайды. Ресей басымдық тәртiбiмен Жапониямен және Оңтүстiк Кореямен бiрлесiп, Транссiб халықаралық көлiктiк дәлiзiн, ал Ұлыбританиямен бiрлесiп, бұл дәлiздiк автомобилдiк бөлiгiн әзiрлеуде.
      1986 жылдан бастап әлемде контейнерлiк тасымалдардың көлемi орта есеппен алғанда жылына 10-11%-ға өскен, 2003 жылы ол 281,4 млн шартты 20-футтық контейнердi (ТЕU құрады, эксперттердiң бағалауынша, 2012 жылға қарай ол басқа салалардан үлкен айырмашылықпен, тек көмiрсутегiлерiн тасымалдау көлемiмен бәсекелесе отырып, 375 миллион ТЕU-ға артады.
      Бұл өсiм төлемге қабiлеттi сұраныспен емес, тек көлiктiк инфрақұрылымның өткiзушiлiк қабiлетiмен ғана шектелген. Бұл сұраныстың болуы, сөзсiз, осы нарықты экономиканың инвестициялық тартымды сегменттерiнiң бiрiне айналдырады. Көлiктiк-логистикалық инфрақұрылымның дамуына байланысты ағымдағы инвестициялық жобалар жылына миллион доллар сомамен бағаланады. Сондықтан порттарға, логистикалық орталықтар және тиеу-түсiру терминалдарына салынған инвестициялар бiрнеше жыл iшiнде ақталатын болады.
      Қытай бүгiнде Қазақстан мен Ресейдiң негiзгi сыртқы саудадағы серiктесi, контейнерлiк тасымалдар көлем бойынша әлемдiк көшбасшы болып табылады - 2003 жылғы контейнерлiк айналым 48 миллион ТЕU-ден астам. Ресейдiң, Еуропаның және Қытайдың тауар айналымының жартысынан көбiн контернейлерде тасымалданатын жүктер құрайды. Бұл ретте контейнерлiк тасымалдардың ыңғайлылығы тасымалдардың мультимодалдығынан, жүк тиеу-түсiру жұмыстары уақытының қысқаруынан, "есiктен есiкке дейiн жеткiзуден" көрiнедi, бұл жүк тасымалдаудың осы саласына әлемде тұрақты өсу қарқынын қамтамасыз етедi.
      Құрлық порты "Қорғас" ШСЭА құрылымында контейнерлiк жүк ағындары мен өндiрiстiң логистикалық, соның iшiнде трансұлттық түрлерiнде мамандандырылатын болады, бұл республикаға трансконтинентальдық технологиялық тiзбекте өз орнын алуға және барлық трансконтинентальдық тауарлар мен қызметтер трафигiнде халықаралық өндiрiстiк корпорацияға ықпалын тигiзуге мүмкiндiк бередi.
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" құрлық порты сондай-ақ Қазақстан мен Қытайдың темiржол жолдарының нақты ықпалдасуының жоқтығымен байланысты мәселенi шешедi.
      Қазақстанның аумағы бойынша "шығыс-батыс" континентаралық контейнерлiк тасымалдаулар ОКӨД арқылы өтедi. Жүк ағындарын қалыптастырудың Халықаралық жоспары бойынша ОКӨД "Семиглавый Мар" темiр жол станциясы арқылы (Тасқала кентi) Қазақстанның Батыс Қазақстан облысының шекарасында Ресейдiң Саратов облысындағы Озинки темiр жол станциясына шығатын халықаралық контейнерлiк тасымалдаулардың операторы ретiнде анықталған.
      "Тасқала-Озинки" құрлық порты Қазақстанның, Ресейдiң және ТМД елдерiнiң теңiз порттары мен өзге де iрi континентальдық көлiктiк тораптарының қызметiн континентальдық реттеушi-порт ретiнде жұмыс iстейтiн болады. Бұл порт - реттегiштi қосу Қазақстан үшiн маңызды "Солтүстiк-Оңтүстiк" халықаралық көлiктiк дәлiзiнiң қызметiн айтарлықтай жандандырады және тиiсiнше жүк тартуға және Ортаазия көлiктiк-өнеркәсiптiк дәлiзiнiң толыққанды жұмыс iстеуiне жағдайлар туғызады.
      Нәтижесiнде Қытайдан, Ресейден, Еуропадан, Ираннан, Үндiстаннан және керi контейнерлiк жүк ағындарын қалыптастыру және қайта бағыттау жолымен "Ақтау теңiз порты" АЭА және Қазақстанның жоспарланып отырған каспийлiк порттарының жүк тартымдылығы ұлғаяды. "Тасқала-Озинки" құрлық порты Батыс Сiбiр, Орал және Ресейдiң Едiл бойы өнеркәсiптiк аудандарынан жүк ағынын қалыптастыратын Қазақстанның батыс аймақтарының көлiктiк тораптарындағы жүк қозғалыстарын бiрыңғай логистикалық кестеге бiрiктiру есебiнен жүк ағынын ұлғайтуға жағдайлар туғызады.
      ОКӨД Қазақстан арқылы өтетiн континентаралық бағдарлардың даму стратегиясының маңызды бағыттарының бiрiне айналуы керек және ол ең көп транзиттiк түсiмдi, республика үшiн мультипликативтiк әсердi қамтамасыз етедi. Сондай-ақ OКӨД шығыс бағыттан Орталық Азия мен Таяу шығыс, Ресей, ТМД және Балтық жағалауы елдерi одан әрi Еуропа арақашықтығын, жүктердi жеткiзу мерзiмiн, көлiктiк шығындарды тиiмдiлiкпен қысқарту тұрғысынан ұлтаралық компаниялар мен халықаралық көлiктiк операторлар үшiн барынша тартымды болады.
      Аталған көлiктiк дәлiздiң халықаралық мәртебесi мына: қазақстандық-қытайлық шекараның шығысында және қазақстандық-ресейлiк шекараның батысында халықаралық ынтымақтастықтың екi аймағы құрылуымен қамтамасыз етiлуi тиiс, олар Көлiктiк дәлiз бен iрi көлiктiк-өндiрiстiк шекаралық тораптардың сервис-сауда-өндiрiстiк инфрақұрылымын барынша дамыту мақсатында осы аймақтар Қазақстанның экономикасы үшiн стратегиялық сипатқа ие халықаралық мағынадағы шекаралық сауда-экономикалық аймақтар ретiнде анықталуы тиiс.
      ОКӨД-тi кең көлемдi дамыту республиканың саудасы мен индустриялық-инновациялық дамуына жағдайлар туғызады және халықаралық сауда жүйесiне Қазақстанның алты облысын енгiзедi, бұлар Алматы, Жамбыл, Оңтүстiк Қазақстан, Қызылорда, Ақтөбе және Батыс Қазақстан облыстары.
      Толыққанды қолданылатын транзиттi ашу Азияның ең iрi жобаларының бiрiне сөзсiз айналады және Қазақстанның ДСҰ-ға кiруi кезiнде маңызды рөлге ие болып, ұлттық экономиканың бәсекеге қабiлеттiгiн өсiруге объективтi жағдайларды қамтамасыз етедi.

3.2. Алматы облысының "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағын құру жөнiндегi әлеуетi мен мүмкiндiктерi

      "Қорғас" ШМЫХО-ның аумағы Қытаймен шекарада Қазақстанның оңтүстiк-шығыс бөлiгiндегi Еуразия континентiнiң орталығында орналасқан.
      Өзара уағдаластық бойынша "Қорғас" ШМЫХО-ның аумағы: Алматы облысының Панфилов ауданы орналасқан қазақстандық және Қытайдың Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы Iле-Қазақ облысының аумағында орналасқан қытайлық екi бөлiктен тұрады.
      Қазақстан мен Қытай арасындағы мемлекеттiк шекара "Қорғас" ШМЫХО-ның қазақстандық және қытай бөлiктерi арасындағы шекара болып табылады.
      Қорғас шекаралық өткiнiнен Жаркентке дейiнгi қашықтық - 33,5 км, Талдықорған облысы орталығына дейiн 321 км және Алматы қаласына дейiн 361 км. "Қорғас" ШМЫХО Қорғас порты-қаласынан (Қытай) 1 км, Құлжа қаласынан - 90 км, Yрiмшi қаласынан - 670 км қашықтықта орналасқан.
      Қорғас өту пунктi (бұдан әрi - "Қорғас" ӨП) Қазақстандағы ресми халықаралық мәртебеге ие екi маңызды магистральдi автокөлiк дәлiздерiнiң бiрi болып табылатын көлiк дәлiзiнде орналасқан (негiзгi еуропалық бағыттар желiлерiндегi Азия тас жолдары құрамында халықаралық деңгейде ресми танылған).
      Басқа қазақстандық автоөтпелдерден айырмашылығы Қытаймен шекарадағы "Қорғас" өту пунктi маусымдық және климаттық жағдайларға жыл бойы жарамды болып табылады, Алматыға дейiн Сарыөзек және Шелек арқылы үлкен жүк көлiктерiне арналған екi автомобиль трассаларына одан әрi халықаралық тасымалдау дәлiздерiне шыға алады.
      Алайда, қазiр бұл трассалар жалпы алғанда халықаралық тасымалдар талаптарына аз сәйкес келедi, бұл ретте "Қорғас" өту пунктiнiң инфрақұрылымы әлсiз дамуда.
      Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, "Қорғас" ШСЭА құру алаңы 371 шаршы метр, Қopғac (Қытай) порт-қаласында орналасқан, Қытайдың батыс және шығыс өңiрлерiн байланыстыратын Yрiмшi - Ланьчжоу - Ляньюньгань негiзгi темiр жол магистралдарының жалғасы болып табылатын Үрiмшi - Құлжа - Қорғас темiр жол тармақтарының құрылысын аяқтауға, еркiн сауда аймағын қарқынды игеруге негiзделген.
      Қазақстан Республикасы Көлiк және коммуникация министрлiгi Ляньюньгань - Yрiмшi (Қытай) Трансқытай темiр жол магистралiн қазақстандық тараптың Трансқазақстандық және орта азиялық көлiк ОКӨД-мен қосатын Қорғас (Ынталы кентi - Сарыөзек станциясы) темiр жол тармақтарын салуды жоспарлады. Ол мыналарға мүмкiндiк бередi:
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА арқылы экспорттық-импорттық және транзиттiк контейнерлiк тасымалдардың көлемiн ұлғайтады және оны трансеуропалық және трансазиялық бағыттардағы халықаралық көлiктiк дәлiздер жүйесiне қосады;
      Қытай - Қазақстан - Орталық Азия - Ресей - ТМД - Еуропа елдерi бағыттарындағы транзиттiк және экспорттық тасымалдарды жүзеге асыру кезiнде тасымалдаушының шығындарын азайтады.
      2005 жылы Қорғас өту пунктi арқылы тасымалдардың жалпы көлемi 293,2 мың тоннаны құрады. Бұл ретте "Қорғас" кеден бекетi арқылы 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 2,3 есе көп жүктер тасымалданылған, ал 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда көрсеткiштердiң 44,1 %-ға төмендегенi байқалады.

  1-кесте. 2005 жылғы барлық режимдер бойынша "Қорғас" кедені
           арқылы ресімделген тауарлар туралы мәлімет

      "Қорғас" өту пунктi арқылы өтетiн жүктер көлемiнiң негiзгi салмағы жалпы көлемiнiң (50,3 % заттай мәнiне және жалпы көлемiнiң 35,4 % құндық мәнiне) "транзит" режимiне шоғырланған.
      Өткен 2005 жылы "Қорғас" өту пунктi арқылы өткiзiлген заттай мәндегi жүктердiң салыстырмалы көрсеткiштерi, айтарлықтай үлес "Қорғас" кеденi арқылы транзиттiң жалпы көлемiнде 46,6%-ды қамтитын Қырғызстанға тиесiлi екенiн көрсеттi. Бұл "Қорғас" кеденiндегi "тауар тасушылар" деп аталатын қытай тауарларының импортерлерi транзитпен қазақстанның шекарасын қиып өтетiндiгiмен байланысты, ал кедендiк рәсiмдер ДСҰ нормаларына сәйкестендiрiлген кедендiк рәсiмдер мен салық салу жөнiндегi жеңiлдiктердi оңайлату түрiнде көршi Қырғызстан Республикасында жүргiзiледi.
      "Қopғас" ШМЫХО-ны одан әрi дамыту мен "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА-ны құру Қазақстанның сыртқы саудасын және Қазақстанның алдағы ДСҰ-ға кiруiн ескере отырып, Қытаймен шекара маңы ынтымақтастығын дамыту үшiн қолайлы жағдай жасауға бағытталуы тиiс.
      Өз кезегiнде сыртқы сауда операцияларын жүзеге асыру және тауарларды экспортқа шығару жөнiндегi өнеркәсiп өндiрiстерiн орналастыру үшiн арнайы салық және кедендiк режимдi бере отырып, "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА-ны және оның негiзгi объектiсi - құрлық портын құру "Қорғас" өту пунктi арқылы экспорттық-импорттық және транзиттiк операциялардың көлемiн айтарлықтай ұлғайтуға мүмкiндiк бередi.

3.3. Қазақстанның сыртқы саудасының қазiргi жай-күйiн талдау

      Ұйымдастырылмаған сауданы ескермейтiн, кеден статистикасының деректерi бойынша Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 2005 жылы 45,2 млрд. АҚШ долларын және 2004 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 37,5%-ға ұлғайды, оның iшiнде экспорт 27,8 млрд. АҚШ долларына немесе 38,6%-ға, импорт - 17,4 млрд. АҚШ долларына немесе 35,8%-ға ұлғайды.
      Қазақстандық өнiмнiң негiзгi тұтынушысы Швейцария (19,8 %), Италия (15%), Ресей (10,5%), Франция (9,6%), Қытай (8,7%), Нидерланды (3,2%), Иран (3%), Израиль және АҚШ (2,4%-дан), Виргин аралдары (2%) болып табылады.
      Қазақстан Республикасына импорттық өнiмдердi негiзгi жеткiзушiлер Ресей (импорттың жалпы көлемiнде 38%), Германия (7,5%), Қытай (7,2%), AҚШ (6,9%), Украина (4,7%), Италия (3,9%), Жапония (3,4 %), Ұлыбритания (2,4%), Түркия (2,3%), Франция (1,7%), Корея Республикасы (1,5%) болып табылады.
      2005 жылы алыс және таяу шет елдердегi қазақстандық өнiмдер экспортының құрылымы мынадай түрде қалыптасты: минералды өнiмдер (экспорттың жалпы көлемiнде 74%); қымбат емес металдар және олардан жасалған бұйымдар (16%); азық-түлiк тауарлары (2,4%); химиялық және онымен байланысты өнеркәсiп саласының өнiмдерi (3,3%); машиналар, жабдықтар (1,3%); өзгелерi (3,3%).
      2005 жылғы қаңтар-қарашадағы минералдық өнiмдердiң үлес салмағы, ТМД мемлекеттерiнде экспорттың жалпы көлемiндегi 52,3%-ын, азық-түлiк тауарларының - 11,7%-ын, химиялық өнiмдердiң - 14%-ын құрады. 2005 жылы әлемнiң басқа елдерiндегi экспорттың жалпы көлемiндегi минералдық шикiзаттың үлес салмағы 78%-ды, металлургия өнеркәсiбiнiң өнiмдерi - 16%-ды құрады.
      2005 жылғы Қазақстандағы импорттың құрылымы мынадай түрде қалыптасты: машиналар, жабдықтар мен тетiктер, электротехникалық жабдықтар (импорттың жалпы көлемiнде 43%), минералдық азық-түлiктер (13,4%); қымбат емес металдар және олардан жасалған бұйымдар (15%); химиялық және онымен байланысты өнеркәсiп саласының өнiмдерi (12%); тағам өнеркәсiбiнiң өнiмдерi (7%); өзгелерi (9%).
      ТМД елдерiнен импорт көлемiндегi машиналар, жабдықтар, көлiк құралдары, приборлар мен аппараттар үлесi 28,3%-ды, минералдық өнiмдер - 26,1%-ды, металлургиялық өнiмдер - 18%-ды, химиялық тауарлар - 10%-ды құрады.
      ТМД елдерi минералдық азық-түлiктердiң, химиялық және металлургиялық өнiмдердiң негiзгi жеткiзушiсi болып табылады. 2005 жылы осы елдерден минералдық ресурстар бойынша импорт үлесi көрсетiлген тауарлардың жалпы импортының 91%-ын, металлургиялық өнiмдер - 56%-ын, азық-түлiк тауарлары - 51%-ын, химия тауарлары - 40%-ын құрады.
      Әлемнiң басқа елдерiнен импорттың жалпы көлемiндегi машиналардың, жабдықтардың, көлiк құралдарының, приборлар мен аппараттардың үлесi 2005 жылда 58%-ды, азық-түлiк тауарлары - 7%-ды, химиялық өнiмдер - 13%-ды, металлургиялық өнеркәсiп өнiмдерi - 12%-ды құрады.
      Әлемнiң басқа елдерi бiрқатар маңызды тауарлар бойынша елдiң қажеттiлiгiн қамтамасыз етуде үлкен рөл атқарады: осы елдерден машина жасау өнiмдерi бойынша импорт үлесi - көрсетiлген тауарлардың жалпы көлемiнiң 70%-ын, фармацевтикалық тауарлар - 86%-ын, киiм-кешек - 79%-ын, азық-түлiк тауарлары - 49%-ын құрайды.
      Қазақстанның сыртқы сауда айналымының серпiлiсiн зерделеу соңғы 3 жылда экспорт пен импорт көлемiнiң тұрақты өскенiн көрсетедi.

       (Диаграмманы қағаз мәтіннен қараңыз)

      2003-2005 жылдары экспорт жылына орташа алғанда 32 %-ға өстi. Өсiмнiң жоғарғы қарқыны алдымен мұнайға бағаның өсуiнен туындаған. Бiрақ, өңдеушi салалар - металлургия салаларының өнiмдерi экспортының өсiмi 2004 жылғы 32,4 %-дан 2005 жылы 11,8%-ға дейiн тежелген.
      Соңғы 3 жылда сыртқы сауданың тауар құрылымында айтарлықтай өзгерiстер байқалмайды.
      2003-2005 жылдардағы кезеңiнде мұнайға бағаның өсуiн ескере отырып, экспорттың тауарлық құрылымы өзгерiссiз қалып отыр - шикiзаттық тауарлар экспортында иелiк ету және өңдеушi өнеркәсiп өнiмдерiнiң үлесi тиiсiнше төмен. Соған ұқсас импорт бойынша негiзгi тауар топтарының үлесi iс жүзiнде өзгерген жоқ - сонымен қатар жоғарғы қосымша құны бар түпкiлiктi өнiмге - машиналар мен жабдықтар, химиялық және металлургиялық салалар өнiмдерiне және отын-энергетикалық саланың өңделген өнiмдерiне иелiк ету байқалады.
      Мұндай жағдай жалпы алғанда Қазақстанның сыртқы сауда құрылымындағы әлсiз сапалық iлгерiледi және елдiң шикiзаттық импортер және дайын өнiм экспортерi мәртебесiнен белсендi өндiрiс және дайын өнiмнiң әлемдiк нарықтарға экспорты ұстанымына тиiмдi араласуының болмауын көрсетiп отыр.
      Экспорттың шикiзаттық бағдарының негiзгi себептерi қайта өңдеушi өнеркәсiптiң әлсiз дамуы және отандық тауарлардың әлемдiк нарықтағы бәсекеге қабiлеттiгiнiң жоғары еместiгi болып табылады.
      Басқа елдермен екi жақты өзара қатынастардағы маңызды проблемалардың бiрi Қазақстанның сыртқы сауда көлемдерiнiң нақты деректерiн бұрмалауда көрiнетiн кедендiк статистикадағы ауытқушылықтар болып табылады.
      Атап айтқанда, Қазақстан мен Қытайдың өзара саудасындағы айтарлықтай ауытқушылықтар "экспорт (Қытай) - импорт (Қазақстан)" бағытында белгiленедi. Бұл жағдайда қытай тарапы жағынан негiзiнен шекара маңы саудасы аймағында ресiмделетiн және Қазақстанға артықшылықпен жеке тұлғалар әкелетiн тоқыма, тоқыма бұйымдары және аяқ-киiм экспортын салыстыру кезiнде айтарлықтай ауытқушылықтар неғұрлым көзге түседi. Қазақстан Республикасының кедендiк органдары берген ақпаратқа сәйкес Қазақстан мен Қытай кедендiк статистикасындағы айырмашылық 2005 жылғы 10 айда 2,3 миллиардтан астам АҚШ долларын құрады, оның iшiнде Қытайдан осы импорт бойынша айырмашылық 1,9 миллиард АҚШ долларын, Қытайға экспорт 0,4 миллиард АҚШ долларын құрады.

       3.3.1. Қазақстан мен Қытайдың сыртқы саудасы

      Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда-экономикалық қатынастарды дамытудың талдауы қазiргi заманғы кезеңде бұл сала екi жақты қатынастардың барлық спекторындағы негiзгi "локомотивi" болып отырғанын көрсетедi. 
      Қазақстан сыртқы тауар айналымының көлемi бойынша Қытайдың сыртқы саудасында Ресейден кейiн Орталық Азия және Шығыс Еуропа елдерiнен кейiн екiншi орын алады. 2005 жылы Қазақстан мен Қытайдың сыртқы тауар айналымы кедендiк статистика деректерi бойынша 3,7 млрд. АҚШ долларын құрады және өткен кезеңмен салыстырғанда 35%-ға ұлғайды.
      Қазақстанның сыртқы тауар айналымында Қытаймен тауар айналымы 8,1%-ды иеленедi. Қазақстаннан Қытайға экспорт көлемi 2,4 млрд. AҚШ долларын, Қытайдан Қазақстанға импорт көлемi - 1,3 млрд. АҚШ долларын құрады. Қазақстан экспортының жалпы көлемiндегi Қытай үлесi 8,7%-ды, импорттың жалпы көлемiнде - 7,2 %-ды құрайды.

        2-кесте. Қазақстан мен Қытайдың 2005 жылғы тауар
                       айналымының құрылымы 

      Қазақстан мен Қытай экспортының негiзгi ұстанымдары шикiзаттық тауарлар - асыл емес металдар, минералдық азық-түлiктер, терiлiк шикiзаттар, химиялық және онымен байланысты сала өнiмдерi болып табылады. Қытайдан импортта өңдеудiң терең деңгейiндегi тауарлар артықшылыққа ие - тоқыма, аяқ-киiм, бас киiм, машиналар, жабдықтар, электротехникалық жабдықтар, жер, әуе және су көлiгiнiң құралдары, олардың бөлшектерi және керек-жарақтары, оптикалық, фотографиялық приборлар мен аппараттар, сағаттар, музыкалық аспаптар, асыл емес металдар және олардан жасалған бұйымдар, пластмасса және одан жасалған бұйымдар, каучук және резеңке бұйымдар.
      Осы кедендiк статистика деректерi бойынша тоқыма өнiмдерiнiң жекелеген түрлерi бойынша Қытайдың Қазақстандағы өнiмдер импортының жалпы көлемiндегi үлесi осы тауар түрлерi бойынша шамамен 85-90%-ды иеленедi.

       3.3.2. Қазақстан мен Ресейдiң сыртқы саудасы

      2005 жылы Қазақстан мен Ресей арасындағы тауар айналымының көлемi 9,7 млрд. АҚШ долларын құрады және өткен жылдың ұқсас көрсеткiшiмен салыстырғанда 24,4%-ға ұлғайды. Ресейдiң Қазақстан экспортының жалпы көлемiнде 11%-ды, импорттың жалпы көлемiнде - 38%-ды құрайды. 
 
      3-кесте. Қазақстан мен Ресейдің 2005 жылдың ішіндегі тауар
                    айналымының құрылымы

      Қазақстанның Ресейге экспортының тауар құрылымында энергиялық ресурстар және шикiзаттық тауарлар - отындық-минералдық ресурстар мен мұнай, темiрден, легирленбеген болаттан, ферроқорытпалардан және басқа да асыл емес металдардан жасалған жазық қорытпа мен олардан жасалған бұйымдар, бидай және зәйтүндер басым.
      Ресейден келетiн импорттың тауар құрылымында жоғары деңгейде өңделген өнiмдер - мұнай және оның қайта айдалған өнiмдерi, қара металдардан жасалған бұйымдар, машиналар, жабдықтар мен тетiктер, электрлiк-техникалық жабдықтар, автомобильдер, темiр жол локомотивтерi, вагондар мен тракторлар, жерде қозғалатын басқа да құралдар басым.

       3.3.3. Қазақстан мен Еуропа Одағы елдерiнiң сыртқы саудасы

      Еуропа Одағы (бұдан әрi - ЕО) елдерiмен сыртқы сауда айналымы 2005 жылы 15,3 млрд. АҚШ долларын құрады және 2004 жылмен салыстырғанда 45,7%-ға ұлғайды. Қазақстанның сыртқы сауда айналымында 2005 жылы ЕО-ға мүше елдермен тауар айналымы 33,8%-ды құрайды.

      4-кесте. Қазақстан мен ЕО елдерінің 2005 жылдың ішіндегі
                      тауар айналымының құрылымы

      Қазақстанның EO елдерiне экспорты 2005 жыны 11 млрд. АҚШ долларын құрады (Қазақстан экспорты жалпы көлемiнiң - 39,5%) және 2004 жылмен салыстырғанда 57,3%-ға ұлғайды. ЕО елдерiнен импорт 2005 жылы 4,3 млрд. АҚШ долларын құрады және 22,5%-ға ұлғайды. EO-ның Қазақстан импортының жалпы көлемiндегi үлесi 2005 жылы 24,7%-ды құрады.
      ЕО-ға экспорттың негiзгi ұстанымы шикiзаттық тауарлар - мұнай, жез және олардан жасалған бұйымдар, ферроқоспалар болып табылады.
      Импорт құрылымында жоғарғы қосымша құны бар тауарлар орын алады, бiрiншi кезекте машиналар мен жабдықтар, көлiк құралдары, қара металдардан жасалған бұйымдар және фармацевтикалық өнiмдер.

       3.3.4. Еуропа - Қытай, Азия - Тынық мұхиты өңiрi елдерiнiң халықаралық саудасындағы жағдайы

      Қазiргi уақытта әлемдiк сауда көлемдерiнiң, бiрiншi кезекте Еуропа және Азия елдерi арасында өсiмi байқалады, бұл Қазақстандағы Еуропа - Азия негiзгi әлемдiк нарықтарының қиылысында орналасқан трансұлттық компаниялардың (бұдан әрi - ТҰК) өндiрiстiк қуаттылықты орналастырудың өзектiлiгiн бiлдiредi.
      Тауарлардың әлемдiк саудасының көлемi 2005 жылы 10 121 млрд. АҚШ долларына жеттi, әлемдiк сауданың өсiм қарқыны 13%-ды құрады. Бұл ретте, жалпы алғанда әлемдiк экономика өсiмiнiң қарқынын халықаралық сауда өсiмдерiнiң қарқыны басып озғандығы байқалады. Осылайша, ДСҰ деректерiне сәйкес, 2005 жылы әлемдiк сауда шамамен 17,5%-ға өстi, бiрақ ол кезде әлемдiк экономика өсiмiнiң қарқыны тек қана 4,7%-ды құраған болатын.
      Еуропа және АТӨ елдерi арасындағы сауда көлемi жылына 300 млрд. АҚШ долларынан асты және өсiм қарқынының өсуiмен сипатталады. Әлемдiк экономиканың дамуының болжамдық бағалары XXI ғасыр басындағы негiзгi қаржылық және тауарлық ағындар АҚШ - Еуропа - Оңтүстiк Шығыс Азия және Қытай үшбұрышына шоғырланатын болады. Сарапшылар болжамдары бойынша 2010 жылы Еуропа мен Азия арасындағы тауар айналымы 1 триллион АҚШ долларына жететiн болады.
      Қазiргi заманғы әлемдiк экономиканың жай-күйi АТӨ-нiң әлемдiк саудадағы рөлiн жылдам күшейтудi талап етедi. Нарықтық реформалардың басында Қытайда 80-жылдары қытай сыртқы тауар айналымы әлемдегi ең жылдам қарқынмен өстi. Әлемдiк нарықтағы Қытайдың үлесi 0,5%-дан 6%-ға өстi. Ол уақытта АҚШ-тың үлесi 12-ден 10%-ға, ал Жапонияның үлесi - 7-ден 6%-ға төмендедi. Сонымен он жыл iшiнде қытай өнiмдерiнiң үлесi жетекшi елдердiң жиынтық импортында үш еселендi.
      Қытай экономикасының қазiргi заманғы ауқымы мен экономикалық қарқыны осы елдi жаһанды экономика дамуының жалпы серпiнiн айқындайтын негiзгi геоэкономикалық аймақтардың бiрi ретiнде қалыптастырды. Бүгiнде Қытай Жапонияны басып озып, үшiншi iрi импортер және төртiншi тауарлардың iрi экспорттаушысы болды, сонымен қатар қызметтер экспорты бойынша тоғызыншы орынды алды.
      Қытайдың EO елдерiмен сыртқы сауда айналымының жалпы көлемi 2002 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 13,2%-ға ұлғайып, 86,7 млрд. АҚШ долларын құрады. Бұл ретте ЕО - ауқымы бойынша Жапониядан кейiнгi қытай нарығындағы екiншi өнiмдер экспорттаушысы. Қытайдан әкелiнетiн өнiмдер импорты бойынша EO елдерi АҚШ-тан, Гонконг пен Жапониядан кейiнгi төртiншi орынды алады.
      Қытайдың EO елдерiмен сыртқы сауда айналымының құрылымын талдау Қытайдың импортының жартысынан астамын және экспортының жартысына жуығын машиналар мен жабдықтар құрайтынын көрсеттi. Экспорттың айтарлықтай үлесiн тоқыма бұйымдары және химия тауарлары құрайды. Соңғысы сонымен қатар, қытай импортында екiншi орынды алады.
      Әлемдiк сауда көлемдерiнiң өсiмi еуропалық және азиялық компаниялардың өндiрiстiк бiрлiктерiн Қазақстанда орналастыру жан-жақты тиiмдi болатынын бiлдiредi. ТМД елдерi мен қазақстанның өсiп келе жатқан инвестициялық тартымдылығын жекелей алғанда әлемдiк инвестициялық ағындарды Азия мен ТМД елдерiнiң жағына араластыру үрдiсiнiң талдауы растайды.
      2004 жылы тiкелей шетелдiк инвестициялар (бұдан әрi - ТШИ) жаһанды ағындарының өсiмi дамушы елдердiң арқасында бiрiншi кезекте жаңартылды. 2006 жылмен салыстырғанда ТШИ-дiң әлемдiк ағыны 2004 жылы 2%-ға ұлғайды және 648 млрд. АҚШ долларына жеттi. Дамушы елдерге олардың ағындары 40%-ға өстi, 233 млрд. АҚШ долларына дейiн жеттi. Сол уақытта дамушы елдерге ТШИ ағыны жалпы алғанда 14%-ға кемiдi. Нәтижесiнде ТШИ жаһанды ағынындағы дамушы елдердiң үлесi 1997 жылғы деңгейден рекордты - 36%-ға жеттi. Үшiншi - iрi ТШИ алушы Қытай болды.
      Кейбiр дамыған және дамушы елдердегi ТШИ ағынын ұлғайту 2004 жылы трансшекаралық салыстырулар мен жұтылуларды жандандырумен байланысты болды.
      Азия сонымен қатар, ТШИ-дың маңызды көзi болып табылады. 2004 жылы ТШИ-ды басты түрде Гонконгтан (Қытай) ТШИ-дың қанағаттанарлық өсуiнiң, сондай-ақ ТҰК инвестицияларын Шығыс және Оңтүстiк-Шығыс Азияның басқа аудандарынан өсiру арқасында өңiрден әкету төрт есе ұлғайды және 69 млрд. АҚШ долларына жеттi. ТШИ-ды Қытайдан әкетудiң негiзгi катализаторларының бiрi осы елдiң оны ТМД және Латын Америкасы елдерiнде iрi инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға мәжбүрлейтiн табиғи ресурстарға сұранысының өсуi болды.
      ТШИ-дың ТМД елдерiне ағыны негiзiнен мұнай мен табиғи газдың жоғарғы бағаларының арқасында 2000 жылы 5 млрд. АҚШ долларынан 2004 жылы 24 млрд. АҚШ долларына дейiн ұлғайтылды. Жекелей алғанда Қазақстандағы ТШИ ағыны 2004 жылы 8,4 млрд. АҚШ долларын құрады, бұл ретте ТШИ құрылымында мұнай және табиғи газ өндiруге (ТШИ-дың жоғарғы ағынынан 63,5%), геологиялық және iздестiру қызметiне (20,3%), сондай-ақ металлургиялық өнеркәсiпке (3,8%) инвестициялар басым болды.
      Азиядағы және ТМД елдерiндегi ТШИ-дың ағындары және керi ағындары ұлттық және өңiрлiк деңгейдегi әртүрлi саяси өзгерiстерге қолайлы жағдай жасайды. Мысалы, Оңтүстiк Шығыс Азия мен Қытай мемлекеттерi қауымдастығы (АСЕАН) 2010 жылы еркiн сауда аймағын құру туралы келiсiмге қол қойды, азия елдерi АҚШ-пен еркiн сауда аймағын құру туралы келiсiм жасасты.
      Қазақстанда өнеркәсiптiк өндiрiстердi оларды одан әрi Еуропа және Азия елдерiне экспорт мақсатында орналастыру мынадай артықшылықтар күшiнде инвесторлар үшiн тиiмдi болып табылады:
      өткiзудiң негiзгi нарықтарына - Еуропаға, Қытайға және Азияның басқа елдерiне географиялық жақындық;
      айтарлықтай көлiктiк және транзиттiк әлеуеттiң болуы;
      өндiрiс факторларының қатысты төмен құны;
      айтарлықтай отын-энергетикалық ресурстардың болуы.

       3.3.5. Халықаралық саудадағы трансұлттық корпорациялардың қызметi

      Еуропа - Азиядағы халықаралық сауданың қазiргi заманғы жай-күйi Қазақстанды әлемдiк еңбектi бөлуге озық технологияларды енгiзу, танымал әлемдiк брендтарда тауарларды экспортқа шығару және оны басқарудың әлемдiк тәжiрибесiн зерделеу мақсатында трансұлттық корпорациялардың инвестицияларын өңдеушi салаларға тарту жолымен қосу тиiмдiлiгiнiң қажеттiлiгiн көрсетедi.
      Әлемдiк сауданы дамытудың анағұрлым маңызды факторларының бiрi халықаралық өндiрiсi бар әлемдiк сауданы бiрiктiретiн және олардың дамуының жоғарғы серпiлiсiн қамтамасыз ететiн үлкен ғылыми-өндiрiстiк және нарықтық әлеуетке ие ТҰК қызметi болып табылады.
      2004 жылғы жағдай бойынша әлемде 830 мың шетел филиалдарын бақылайтын 64 мың ТҮК әрекет еттi. Бұл ретте ТҰК әлемдiк сауданың шамамен 2/3-сiн, әлемдегi бар патенттердiң, лицензиялар мен ноу-хаудың 4/5-iн бақылайды, әлемдiк өнеркәсiптiк өндiрiстiң шамамен Ң тиесiлi.
      Жинақталған ТШИ шоғырланған көлемi 2004 жылы 9 трлн. долларға бағаланды, бұл сатудың жалпы көлемi 19 трлн. АҚШ долларға жететiн ТҰК және оның шетелдiк филиалдарының қызметiмен қамтамасыз етiлген. Шетелдiк активтердiң әлемдегi iрi шетел активтерi мөлшерi бойынша қаржылық емес ТҰК дамыған елдерде базаланады, мысалы "Дженерал электрик" (АҚШ) және "Форд мотор" (АҚШ). 100 iрi ТҰК арасында "Хатчинсон Вампоа" (Гонконг, Қытай), басқаратын төрт компания дамушы елдерде базаланады.
      ТҰК инвестицияларын ұлттық экономикаға тарту әртүрлi елдер арасында орнықты экономикалық байланыстар құра отырып, экономикалық ықпалдасуға жәрдемдеседi. Мәселен, ТҰК-тың негiзгi өнеркәсiп кәсiпорындары әлемнiң әртүрлi елдерiнде әдетте экспортқа бағдарланған болып табылады, TҰК-тың тiкелей инвестицияларын қандай да бiр елге орналастыру нәтижесiнде өндiрiлген өнiмiнiң орташа есеппен 94%-ы экспортқа өткiзiледi.
      Дамушы елдер үшiн ТҰК жүргiзетiн ғылыми зерттеу және тәжiрибе конструкторлық жұмыстарды (бұдан әрi - ҒЗТКЖ) ұлтаралық етудiң маңызы зор. ҒЗТКЖ негiзiнен базалық елдерде ТҮК ҒЗТКЖ-мен дәстүрлi түрде айналысты. Бүгiнде ұлтаралық процестерде бiрқатар жаңа ерекшелiктер пайда бола бастады, атап айтқанда ТҰК жергiлiктi нарықтың талаптарына бейiмдеу аясынан шығатын ҒЗТКЖ дамушы елдердiң шегiнен шығады. Кейбiр дамыған елдерде, ал нақты алсақ Оңтүстiк Шығыс Еуропа мен ТМД елдерiнде ТҮК көбiнесе өзiнiң инновациялық қызметiнде оларды басты бағытта жаһандық нарықтарда өзiнiң ҒЗТКЖ-ын бағыттайды.
      Трансұлттық құрылымның жекелеген өндiрiстiк бiрлiктерiн құру мен капиталды орналастыру орнын таңдау тәжiрибесi көрсететiндей, ТҰК стратегиясы мынадай жалпы қағидаттармен айқындалады:
      өндiрiс факторының құнын ескере отырып, халықаралық еңбек бөлiнiсiне бағдарлану;
      халықаралық көлiктiк дәлiздерде және уақыт пен қашықтықты және негiзгi тұтынушылық нарықтарға дейiн тауарларды жеткiзу уақытын қысқартуға мүмкiндiк беретiн iрi көлiктiк-логистикалық тораптарға жақын жоғарғы қосымша құны бар түпкiлiктi жинастыру өндiрiсiн орналастыру;
      арнайы сауда-экономикалық өндiрiстерде және қолайлы инвестициялық климаты бар оффшорлық аймақтарда өндiрiстердi басымдықпен орналастыру және өндiрiлген өнiмдердiң одан әрi экспорты.
      Қазақстанда iрi трансұлттық корпорациялардың қызметi толық көлемде ұсынылған. Республикада қолданылатын кейбiр ТҰК инвестициялары негiзiнен шикiзаттық салаға шоғырландырылған, ал жоғарғы қосымша құны бар тауарлардың өнеркәсiптiк өндiрiсiнде инвестициялар айтарлықтай емес. Негiзгi себептер - көлiктiк және логистикалық инфрақұрылымдардың жеткiлiксiз дамуы және Еуропа - Азия халықаралық көлiктiк дәлiздердi бағыттары бойынша тиiмдi қалыптастырудың болмауы.
      Сонымен қатар, трансұлттық өндiрiс - бұл экономиканы қайта құрылымдау проблемаларын шешуге жол болып табылады, яғни ғылымды қажетсiнетiн өнiмдер, жоғарғы технологиялар өндiрiсiн және өткiзудi ұйымдастыру. Трансұлттық инвестицияларды тарта отырып, қазақстандық экономика әлемдегi iрi ТҰК инвестициялық белсендiлiгiнiң барлық жинақталған тәжiрибесiн пайдалана отырып және өндiрiстi трансұлттандырудың негiзгi өңiрлiк, салалық және стратегиялық ерекшелiктерiн ескере отырып әлемдiк экономикалық кеңiстiкке мүмкiндiк алады.

3.4. Қазақстандағы транзиттiк контейнерлiк тасымалдарды дамыту перспективаларын талдау

      Қазақстанның Еуропа - Азия бағытының халықаралық контейнерлiк тасымалын дамыту үшiн елеулi көлiктiк және транзиттiк әлеуетi бар.
      Қазақстан Республикасының Үкiметi республиканың транзиттiк әлеуетiн дамытудың перспективалық бағыттарының бiрi ретiнде контейнерлiк тасымал көлемiн ұлғайту мiндетiн қойды. 2015 жылға дейiнгi Қазақстан Республикасы Көлiк стратегиясына сәйкес жуырда Қазақстан тасымалды контейнерлеу деңгейiн қазiргi кездегi 4%-дан 15%-ға дейiн арттыру жөнiнде шаралар қабылдауға тиiс.
      Республиканың көлiк саласының қазiргi заманғы жай-күйi елдiң экономикасын дамытудағы және тауарлар өндiрiсiн өсiрудегi кедергi фактор болып табылады. Атап айтқанда, тауарлар мен қызметтер құнындағы көлiктi құрастырушы iшкi темiр жолдары үшiн 8% және автомобиль тасымалы үшiн 11% деңгейде қалыптасады. Салыстыру үшiн - дамушы елдерде бұл көрсеткiш 4 - 4,5%-ды құрайды. Шығындардағы мұндай айырмашылықтар себептерiнiң бiрi өнеркәсiптiк тауарлардың ауқымды номенклатурасын тасымалдауға жұмсалатын шығындарды елеулi азайтуға мүмкiндiк беретiн Еуропа елдерiнде контейнерлiк тасымалдың жоғары деңгейi болып табылады.
      2003 жылы әлемдiк контейнерлiк нарық 281,4 млн. TEU құрады. Кейбiр бағалаулар бойынша контейнерлiк жүктасқынының әлемдiк көлемiн жылына 500 млрд. доллар құрайды. Қазiргi уақытта әлемде осы тасымалдау тәсiлi үшiн жарамды жyктердiң 60 %-нан астамы контейнермен тасымалданады. 1986 жылдан бастап әлемдiк контейнерлiк тасымалдау көлемi жылына 8-10%-ға өстi. Еуропа, Қытай және басқа да елдер арасындағы жылдық тауар айналымының жыл сайын 5-6 %-ға өсуi жалғасуда.
      Сонымен бiрге, 2003 жылы әлемдiк сауданың өсу қарқыны жағдайында Қытайдың EO елдерiмен сыртқы сауданың көлемi 115 млн. тонна болғанда, тек 3 млн теңге тауар ғана (ЕО мен Қытайдың жалпы сауда көлемiнiң 2,6%) транзитпен Қазақстан аумағы арқылы өттi. Бұл Қазақстанның көршiлес Қытай мен Еуропаның контейнерлiк ресурсына қосылмағанын көрсетедi.

3.5. Бiрыңғай көлiктiк-логистикалық жүйе - Ортаазия көлiктiк-өнеркәсiптiк дәлiзiн құру

      Қазақстанның аумағында халықаралық көлiк дәлiзiнiң тиiмдi жұмыс iстеуiнiң негiзгi шарты халықаралық көлiк дәлiздерiнiң қазақстандық телiмдерiн жылжыту, жүк тартымдылығын және "шекарадан - шекараға" жiберiлетiн транзиттiк және тiкелей контейнерлiк жүктерге қызмет көрсетудi қамтамасыз ету мақсатында Қазақстанның негiзгi шекаралық өткелдерiнде көлiк-логистикалық өндiрiстiк орталықтар жүйесiн құру болып табылады.
      Қазiргi уақытта Ресей мен Қазақстанның шекарасындағы iрi шекаралық темiр жол өткелдерi Елек 1 станциясы (Ақтөбе облысы), Семиглавый Мар станциясы (Тасқала кентi, Батыс Қазақстан облысы), Озинки станциясы, (Сатаров облысы Ресей), Тобыл (Қостанай облысы), Қытаймен шекарада - Дружба станциясы (Алматы облысы) болып табылады.
      "Қорғас" өту пунктi арқылы халықаралық көлiк дәлiзiн дамыту оған объективтi тұрғыда енгiзiлген ОАКД ресурстарын пайдаланумен байланысты. Осы орайда "Қорғас-Шығыс қақпасы" құрлық портын дамыту ОКӨД-ның мынадай бiрыңғай көлiк-логистикалык жүйесiн құруға бағытталуға тиiс:
      Тасқала-Озинки өту пунктi көлiк шығындарын төмендету және "Транссiб" пен "Солтүстiк-Оңтүстiк" халықаралық көлiк дәлiздерiне қарай жүк ағындарын тиiмдi реттеу көзқарасы бойынша Қытай-Еуропа бағытында реттеушi құрлық портын ұйымдастыру үшiн барынша пайдалы нүкте болып табылады. Құрлық порты Поволжьe, Орал, Батыс Сiбiр өнеркәсiптiк өңiрлерiнде жүк көлемiн қалыптастыру және Қазақстан мен Ресейдiң Каспий теңiз порттары мен "Ақсарай" станциясының iрi темiр жол торабы бағыттарына жүк тасқынын бағыттауды қамтамасыз етедi.
      Сонымен, ОКӨД бiрыңғай көлiк-логистикалық жүйесiнiң негiзгi және өзара байланысты торапты нүктелерi ретiнде 3 iрi шекара маңы көлiк-логистикалық орталығы болуға тиiс және оларды шекара маңы аумағының және iрi көлiк тораптары - "Қорғас", "Тасқала" және "Ақтау Теңiзпорты" СЭА маңында орналастыру болжанып отыр. 
      ОКӨД-нiң бiрыңғай көлiк-логистикалық жүйесi екi iрi көлiктiк бағытты бiрiктiредi, олар Еуропа - Азия және Солтүстiк-Оңтүстiк және мына бағыттарда Қытай, Оңтүстiк - Шығыс Азия - Еуропа елдерi; Yндiстан, Иран - Ресей, ТМД елдерi, Еуропа; Орталық Азия - Ресей, Еуропа арасындағы темiр жол және автомобильдi контейнерлiк жүк тасқынына қызмет көрсетуге бағытталған.
       Тасқала-Озинки өту пунктi . Қазiргi уақытта Саратов облысының Озинки темiр жол станциясы - Мәскеу - Алматы бағытындағы темiр жол қатынасымен жүзеге асырылатын контейнерлiк жүктердi өткiзудiң жалғыз ғана шекаралық пунктi. Елек арқылы Алматы - Мәскеу бағытындағы транзиттiк контейнерлiк поездарға қызмет көрсету жүзеге асырылмайды.
      Тасқала өту пунктi Ресей - Қазақстан шекараларынан 2 км, Орал қаласынан 105 км және Тасқала кентiнен 20 км қашықтықта орналасқан.
      Тасқала өту пунктi арқылы республикалық маңызы бар Орал - Тасқала - Ресей Федерациясының шекарасы - Саратов - Мәскеу А-29 автомобилдiк магистралi өтедi, ол Еуропа және Азия автомобиль жолдарының желiсiне мыналар арқылы енгiзiлген:
      болжанатын қазақстандық учаскесi - Саратов - Орал - Атырау - Бейнеу - Ақтау - Бегдаш бағытындағы Солтүстiк-Оңтүстiк;
      Самара - Орал - Ақтөбе - Қызылорда - Шымкент бағытындағы Оңтүстiк-Батыс;
      бұдан әрi Тәшкент - Шымкент - Тараз - Алматы - "Қорғас" - Қытай шекарасы бағытындағы Батыс-Шығыс.
      Қазiргi уақытта Батыс Қазақстан облысында "Тасқала-Озинки" Шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын (бұдан әрi - "Тасқала-Озинки" ШМЫХО) салудың және Ресейдiң Саратов облысымен шекаралас жерде арнайы экономикалық аймақ құрудың жобасы әзiрленiп жатыр. Осы мақсаттар үшiн Батыс Қазақстан облысы әкiмдiгi автомобиль және темiр жол магистральдары арасында орналасқан "Тасқала-Озинки" ШМЫХО айналасынан 150 га аумақты берудi жоспарлап отыр.
       "Ақтау теңiз порты" АЭА . "Қорғас" өту пунктiнiң транзиттiк әлеуетiн дамытуда осы бағыттағы жүк айналымының елеулi көбеюiн қамтамасыз ететiн "Солтүстiк-Оңтүстiк" халықаралық көлiк дәлiзiндегi негiзгi қазақстандық торап ретiндегi Ақтау теңiз портының қызметiн үйлестiрудiң де маңызы зор.
      Ақтау теңiз порты Батыс дәлiзде (Ақсарай - Қандыағаш - Мақат - Бейнеу - Маңғышлақ) орналасқан және ОКӨД батыс тармағы болып табылады.
      2003 жылдан бастап Ақтау теңiз портының аумағында "Ақтау теңiз порты" арнайы экономикалық аймағы қызмет етуде, оны ұйымдастыру қағидаттарының негiзiнде еркiн сауда аймағын, өнеркәсiптiк аймағын және көлiк-логистикалық орталығын құру жатыр.
      Қазiргi уақытта "Ақтау теңiз порты" АЭА аумағын кеңейту" жобасының шеңберiнде мультимодальдық көлiк-логистикалық терминал құру жобасы бойынша дайындық жүрiп жатыр. Осы мақсаттар үшiн Маңғыстау облысы әкiмдiгi "Ақтау теңiз порты" АЭА-ның жанынан 200 га аумақ берiп отыр.
      ОКӨД-нiң бiрыңғай көлiк-логистикалық жүйесiн құру шеңберiнде "Ақтау теңiз порты" AЭA арқылы:
      Үндiстан, Иран, Таяу Шығыс - "Ақтау теңiз порты" AЭA - Қазақстан - "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА, Қазақстан - Қытай;
      Үндiстан, Иран, Таяу Шығыс - "Ақтау теңiз порты" АЭА, Қазақстан - Ресей - Еуропа бағыттарындағы жүк тасқынын қалыптастыру көзделуде.
      Жуырда Ақтау-порт мамандандырылған станциясын арнайы контейнерлiк алаңмен және кран тетiктерiмен жарақтандыру туралы техникалық мәселе шешiмiн табуға тиiс.
      Халықаралық "Қорғас-Шығыс қақпасы" құрлық порты, "Тасқала-Озинки" және "Ақтау теңiз порты" AЭA - негiзгi iрi жүк аудару пункттерi арасында ОКӨД-нiң бiрыңғай көлiк-логистикалық жүйесiн ұйымдастыру мүмкiндiгi Қазақстан арқылы контейнерлiк тасымалдаудың объективтi өсуi үшiн жағдайлар жасайды.
      Орталық Азия елдерi немесе Ресей арқылы өтетiн осыған ұқсас қазақстандық маршруттардың қазiргi кездегi бәсекесi Қазақстан арқылы өтетiн Шығыс-Батыс және Солтүстiк-Оңтүстiк халықаралық мәртебесi бар көлiк дәлiздерiнiң бәсекеге қабiлеттi инфрақұрылымын дамыту бойынша жедел шаралар қабылдауды қажет етедi. Қалыптасқан әлемдiк тәжiрибе транзиттiк ағындарды ашудан гөрi, оларды қайта бағыттау қиын екенiн көрсетiп отыр.

3.6. "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағын құрудың әлсiз және күштi жақтарын талдау

      Қазақстанның EO елдерiмен, Қытай және Ресеймен сыртқы сауда құрылымы қазiргi кездегi әлеуетке сай келмейдi және Қазақстанның нақты мүмкiндiктерiн көрсете алмайды.
      Қазақстанның сыртқы сауда қызметiн одан әрi дамыту мақсатында сыртқы экономикалық байланыстарды кеңейту - тауар құрылымын әртараптандыру және трансұлттық капиталды ел экономикасына белсендi түрде тарту жолымен сыртқы сауда операциялары географиясын кеңейту қажет.
      Континентте ұтымды географиялық орын алып отырған Қазақстанда өз аумағы арқылы трансконтинентальды дәлiздердi дамытуға барлық жағдай жасалған.
      Бұл орайда Қазақстанға оның батыс өңiрлерiнiң даму бағдарламасының iске асырылуын ескере отырып, "Қорғас-Шығыс қақпасы" ӨСЭА-ны Қытайдан ең алдымен ТМД елдерiне келген жүк тасқынын қалыптастырудағы нақты құрастырушы ретiнде ұстап, Қытайдан келген экспорттық-импорттық және транзиттiк жүк тасқынының көлемiндегi өз үлесiн қамтамасыз етуге тиiс.
       Әлсiз жақтары :
      экспорттың шикiзаттық бағыттылығы;
      қазақстан iшкi нарығының тарлығы;
      қазақстандық өңдеу өнеркәсiбiнiң әлемдегi нарықта бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң әлсiздiгi;
      Қазақстан әзiрге ДСҰ-ға және халықаралық сауданы дамытуды қамтамасыз ететiн басқа да халықаралық ұйымдарға кiрмеген;
      Қазақстан мен Қытай кедендiк заңнамаларындағы елеулi айырмашылықтардың болуы;
      көлiк дәлiздерiнiң кедендiк, шекаралық және сервистiк-сауда-өндiрiстiк инфрақұрылымының жеткiлiктi дамымағандығы;
      стандартталмаған және сертификатталмаған өнiмнiң әкелiнуi;
      көлiк дәлiздерiнiң қазiргi заманғы сервистiк-сауда-өндiрiстiк инфрақұрылымының жоқтығы;
      жүктi қайта өңдеу және жүктi аудару жөнiндегі қызметтердің толық кешенiн қамтамасыз ететiн көлiк-логистикалық орталықтардың болмауы;
      Қазақстан iшiндегi контейнерлiк поездарының тиеу әлеуетiнiң әлсiздiгi, өнеркәсiптiң шикiзатқа бағытталуы және экспортта контейнерге тиеуге жарамайтын тауарлардың басым болуы;
      Қазақстан арқылы Еуропа - Азия трансконтинентальды маршруттар бойынша жүктер қозғалысының логистикалық схемаларының дамымағандығы;
      Қазақстан аумағындағы контейнерлiк тасымалдаудың жеткiлiксiз дамуы, контейнермен тасымалдау деңгейiнiң төмендiгi.
       Күштi жақтары :
      елеулi шикiзат, еңбек және инфрақұрылымдық ресурстардың болуы;
      республикадағы өндiрiс факторлары құнының салыстырмалы түрде төмендiгi;
      республиканың ұтымды геоэкономикалық жағдайы және AКӨ мен Еуропа нарықтарына шығуы;
      республиканың елеулi көлiктiк және транзиттiк әлеуетi;
      Еуропа - Қытай - АКӨ елдерi бағыттары бойынша негiзгi халықаралық транзиттiк дәлiздерiнiң және әлемдiк контейнерлiк нарықтарының қиылысындағы республиканың ұтымды географиялық жағдайы;
      әлемдiк сауданың алдыңғы қатарлы өсу қарқыны және жаңа транзиттiк бағыттарды iздеудегi объективтi қажеттiлiктер (жүктердi қайта өңдеу үшiн теңiз порттары қуатының жеткiлiксiздiгi);
      Қазақстанның әлемдiк инвестициялық нарықтардағы жоғары инвестициялық рейтингi;
      Қазақстандағы және республиканың негiзгi сыртқы сауда әріптестерi елдерiндегi саяси тұрақтылық.
       Мүмкiндiктерi :
      терең өңделетiн өнiмдi экспорттауға, шығаруға бағытталған өзiндiк шикiзат және әкелiнетiн ресурстардың базасындағы өндiрiстердiң дамуы;
      қолайлы жағдайлардың дамуы - дамыған және индустриялық дамушы елдердiң өндiрушiлерiмен субконтрактация, өнеркәсiптiк аутсоринг жyйелерiн ұйымдастыру арқылы қазiргi заманғы ғылыми ауқымды технологияларды, өндiрiстердi қалыптастыру мақсатында ірі трансұлттық капиталды тарту үшiн сауда-экономикалық аумақтар құpу;
      кедендiк рәсiмдердi бiрiздендiру, сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтiң Тауар номенклатурасының кодтарын өзгертуге жол бермеу;
      қазақстандық "Қорғас" автомобилдiк өткiзу пунктiнiң өткiзу қабiлеттiлiгiн арттыруға бағытталған кедендiк және шекаралық инфрақұрылымды дамыту;
      Қытайдан жүк тасқындарын өткiзу мен өңдеудiң ашықтығын және импорттық операциялардың тиiмдiлiгiн қамтамасыз ету;
      көлiктiк шығындар мен геоэкономикалық мәнi бойынша барынша экономикалық тиiмдi халықаралық трансконтинентальдық дәлiздердi қазақстандық учаскесiн - ОКӨД құру;
      қазақстандық шекара учаскелерiнде транзиттiк контейнерлiк жүктердi өңдеу үшiн қазiргi заманғы көлiктiк-логистикалық орталықтарды құру;
      халықаралық көлiк дәлiздерiнiң негiзгi қазақстандық телiмдерiнде бiрыңғай көлiк-логистикалық жүйесiн құру;
      Қазақстанда темiр жол, автомобиль көлiгiн физикалық интеграциясын құру, мультимодальдық тасымалдау жүйесiн дамыту;
      трансконтинентальдық азиялық дәлiздiң қазақстандық телiмiн жылжыту мақсатында трансұлттық көлiк-логистикалық корпорацияларды тарту үшiн жағдай жасау;
      Қазақстан, Қытай, Ресей, Балтық жағалауы елдерiнiң жүк транзитiнiң кедендiк режимдерiн үйлестiру.
       Қатерлерi :
      Еуропа - Қазақстан - Азия негiзгi трансконтинентальдық бағыттар өтетiн елдердегi транзиттiк жүктер қозғалысының кедендiк режимдерiнiң айырмашылықтары;
      Қазақстандағы және транзиттiк мемлекеттердегi техникалық және тарифтiк емес кедергiлер;
      контейнерлiк тасымалдауды ұйымдастыру бойынша стандарттар мен талаптардағы мемлекетаралық айырмашылықтар, Қытайдағы, ТМД елдерi мен Еуропадағы темiр жол аралықтары енiнiң әртүрлiлiгi.

3.7. Жобаның Қазақстанның экспорттық және транзиттiк әлеуетiн дамытудағы үлесiн бағалау

       3.7.1. "Қорғас-Шығыс қақпасы" құрлық порты арқылы транзиттiк тасымалдар көлемiнiң өсiмi

      "Қорғас" құрлық портын құру Қазақстан арқылы транзиттiк жүк ағындарының өсуiне елеулi әсерiн тигiзедi. Негiзгi транзиттiк жүктер Еуропа мен Қытай арасындағы тасымалдаулар көлемдерiнiң есебiнен игерiледi.
      Ең пессимистi болжамдарға сәйкес "Қорғас" құрлық портының болжанған жұмыс iстеу сәтiнен бастап құрлық порты арқылы өтетiн жүк ағынының көлемi 540 мың тоннаға көтерiледi, "Қорғас" құрлық портының жалпы транзиттегi үлесi 4,9%-дан 5,1%-ға дейiн өседi.
      2015 жылға "Қорғас" құрлық порты арқылы транзиттiң үлесiн Қазақстанда транзит көлемi 12%-ға дейiн, ал Еуропа - Қытай жүк ағынының транзиттiк үлесi 7,2%-ға жетедi.

      5-кесте. "Қорғас" құрлық порты арқылы жүк ағынының 
            2006-2015 жылдарға арналған болжамы  

  Қорғас құрғақ порты арқылы транзиттік жүк ағымдарының серпіні
                   (Диаграмманы қағаз мәтіннен қараңыз)

       3.7.2. "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағының өнеркәсiптiк аймағындағы өндiрiс көлемiнiң өсiмi

      "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағының өндiрiстiк кешенiнiң жұмыс iстеуiнен барынша экономикалық әсердi қамтамасыз ету үшiн оны құрылымына Қазақстандағы жанама өндiрiстер мен салаларды дамыту үшiн жүйе құрайтын сипаты бар өндiрiстер қосылатын болады. Бұл кәсiпорындарды таңдау төмендегiдей факторлар негiзiнде анықталады:
      Қытай, Еуропа және АТА елдерiнiң рыногындағы шығарылатын өнiмге сұраныс және бағалар бойынша жоғары икемдiлiгi;
      ұлтаралық капитал өндiрiсiне тiкелей шетелдiк инвестицияларын тарту;
      қазiргi заманғы бәсекеге қабiлеттi технологияларды қолдану.
      Алдын ала болжамдарға сәйкес жобалардың инвестициялық құндарының орташа көрсеткiштерi, сондай-ақ ТШИ орташа әлемдiк рентабельдiлiгi негiзiнде 6 жылда (2009-2015 жылдар) "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА өнеркәсiптiк аймағына шамамен 1608,6 млн. АҚШ доллары тартылады. 2015 жылға бұл аймақтағы өндiрiстiң жылдық көлемi 706,7 млн. АҚШ долларына жетедi, соның iшiнде экспортқа шығарылатын өнiм - 666,78 млн. АҚШ долларын құрайды.

       ТШИ болжамы, Қорғас ШСЭА өнеркәсіптік аймағындағы өндіріс
                         және экспорт көлемі
                (Диаграмманы қағаз мәтіннен қараңыз)

       Қазақстандағы ТШИ орналастыру салаларын, сондай-ақ халықаралық сауданың тауарлық құрылымын талдау Еуропа мен Қытайдың iрi өндiрiсiне қосымша құн тiзбектерi арқылы қатыстырылатын аймақтың бастапқы қызмет ету кезеңдерiнде ШСЭА өнеркәсiптiк аймағы салаларының мына негiзгi қатарын көрсетуге мүмкiндiк бередi:
      құрылыс индустриясы;
      ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңдеу;
      жинау өндiрiсi;
      машина жасау (көлiк құралдарын, электрлiк-техникалық және электрондық жабдықты өндiру).
      Болашақта инвестициялық жобаларды iске асыруда перспективалы салалар мыналар болып табылады: химия, металлургия, энергетика, мұнай-химия, фармацевтика өнеркәсiбi, ағаш өңдеу, терi өндiрiсi.

4. Бағдарламаның мақсаттары мен мiндеттерi

      Бағдарламаның мақсаты шекаралық сауда-экономикалық қатынастарды дамыту және Қазақстан Республикасының транзиттiк әлеуетiн дамыту арқылы ұлттық экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн қамтамасыз ету, экономиканың шикiзаттық емес секторларын жеделдете көтеру, үйлесiмдi аумақтық және геоэкономикалык дамыту, Қазақстан Республикасының әлемдiк шаруашылық және сауда жүйесiнде тиiмдi ұстанымдылығы үшiн жағдайларды қалыптастыру болып табылады.
      Бағдарламаның мақсаты мыналарды көздейдi:
      Қазақстанды шекара маңы сауда-экономикалық қатынастарын дамыту негiзiнде сервистiк-сауда-өндiрiстiк қызметтердi халықаралық деңгейде орындайтын, толыққанды қатысушы ретiнде, қолданыстағы халықаралық сауда жүйесiне енгізу;
      халықаралық сауда-экономикалық және өнеркәсiптiк ынтымақтастық пен кооперацияның бас магистралi ретiнде халықаралық көлiк-коммуникациялық дәлiздердi дамыту;
      халықаралық сауданың қатысушысы ретiнде Қазақстанның халықаралық көлiк, сауда және кеден саясаты жөнiндегi халықаралық құқықтық алаңға кiруi;
      елдiң тиiмдi геоэкономикалық дамуы және жаңа өндiрушi күштердi өңiрлерде орналастыру үшiн негiзгі тетiк болып табылатын көлiктiк және өндiрiстiк логистика сияқты әлемдiк практикада iлгерiндi дамушы тетiктердi қолдану негiзiнде Қазақстанда өндiрiлетiн тауарлар мен қызметтердiң бәсекеге қабiлеттi өзiндiк құнын қамтамасыз ету;
      Қазақстанның транзиттiк әлеуетiн пайдаланудан экономикалық барынша тиiмдiлiктi қамтамасыз ету жөнiндегi халықаралық көлiктiк дәлiздердiң қызмет-сауда-өндiрiстiк инфрақұрылымын дамыту; 
      Еркiн сауда аймақтарын, шекаралық сауда-экономикалық аймақтарды құру және шетелдiк инвестицияларды, ұлтаралық компаниялардың өндiрiстiк қуаттарын және халықаралық операторлардың қызметтерiн тарту үшiн олардың негiзiнде ашық экономикалық жағдайлар туғызу;
      Қазақстан мен Қытай арасындағы кедендiк статистикадағы ауытқушылықтарды еңсеру бойынша, сыртқы сауда қызметi бойынша, мониторинг және екi ел арасындағы экспорттық-импорттық операцияларды болжау бойынша жағдайлар туғызу;
      дайын өнiмнiң экспортерi ретiнде Қазақстанның экономикасы үшiн елеулi әлеуетi бар барынша тез өсiп келе жатқан ауқымды жүк тасқындарының бiрi ретiнде халықаралық контейнерлiк жүк тасымалдауды дамыту жөнiндегi халықаралық көлiктiк-өнеркәсiптiк дәлiздi Ортаазиялық көлiктiк-өнеркәсiптiк дәлiз - ОКӨД-дi кең көлемдi әзiрлеу;
      халықаралық дәлiздiң көлiктiк-логистикалық инфрақұрылымын дамыту, оның iшiнде Еуропа - ТМД - Ресей - Қазақстан - Қытай - Оңтүстiк - Шығыс Азия елдерi бағытындағы жүк ағынына қызмет көрсететiн сервистiк-сауда-өндiрiстiк жүйесiн құру мақсатында жоспарланып отырған "Тасқала-Озинки" және "Ақтау теңiз порты" АЭА көлiктiк-логистикалық орталығы бар халықаралық транзиттiк дәлiз жүйесiндегi жүктердi тасымалдау кезiнде бiрыңғай кедендiк бақылауды қамтамасыз ету;
      Қазақстанның ДСҰ-ға кiруi үшiн барабар жағдайлар жасау;
      ШЫҰ мен ЕурАзЭҚ шеңберiнде өңiрлердiң әлеуметтiк-экономикалық дамуын, оларды халықаралық сауда және өндiрiс жүйесіне енгiзу мақсатында халықаралық қазақстан-қытай және қазақстан-ресей шекара маңы ынтымақтастығын дамыту;
      Қытаймен және Ресеймен, ТМД және Балтық жағалауы, Еуропа және Азия елдерiмен кең ауқымды және өзара тиiмдi сауда-экономикалық ынтымақтастықты нығайту;
      трансұлттық технологиялық тiзбек-халықаралық субконтрактация мен аутсорсинг жүйесiне енгiзу, республиканың өнеркәсiптiк және көлiктiк әлеуетiн пайдалана отырып, Қазақстан аумағында континентальдық технологиялық тораптарды қалыптастыру жолымен ұлттық өнеркәсiптiң экспорттық әлеуетiн дамыту;
      Еуропа - Ресей - Қазақстан - Қытай - АТӨ өнеркәсiптiк кооперациясы негiзiнде индустриялық дамудың басым бағыттарын дамыту;
      жүк тарту, Қытайдан, АТӨ және ТМД, Еуропа мен Таяу Шығыс елдерiнен Қазақстанның көлiк дәлiздерiндегi жүк көлемi мен жүк ағындарын қалыптастыру үшiн қолайлық жағдайлар жасау жолымен Қазақстанда контейнерлiк тасымалдарды ұлғайту және дамыту;
      Қазақстанның көлiк саласының дамуын ынталандыру-ұлттық тасымалдаушыларды, экспедиторларды, логистрлердi, навигациялық жүйелердi, ақпараттық технологиялар мен өңiрлiк-сервистiк-сауда-өндiрiстiк орталықтарды дамыту үшiн жағдайлар жасау;
      Қазақстанның инвестициялар мен сақтандырудың халықаралық нарықтарына шығуы;
      басқарудағы озат тәжiрибенi енгiзу, ұлттық кадрлардың бiлiктiлiгiн арттыру және Қазақстан Республикасы халқының жұмыспен қамтылушылығын ұлғайту үшiн жағдайлар жасау.
       Бағдарламаның мiндеттерi :
      бiрiншi кезеңiнде нормативтiк-құқықтық базаны жетiлдiру (2007-2009 жылдар);
      Қазақстан Республикасының ШЫҰ, ЕурАзЭҚ шеңберiнде көп жақты сауда-экономикалық ынтымақтастықты ұлғайтуға толық ауқымда қатысу үшiн жағдайлар әзiрлеу және жасау;
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА-ның базалық элементi ретiнде "Қорғас" ШМЫХО-ны одан әрi дамыту yшiн алғышарттар жасау;
      Қазақстан Республикасының аумағында халықаралық Ортаазия көлiк-өнеркәсiп дәлiзiнiң тиiмдi жұмыс iстеуi үшiн жағдайлар қалыптастыру;
      Қазақстанның темiр жол, автомобиль көлiгiнiң нақты ықпалдасуына арналған жағдайларды қамтамасыз ету;
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" және "Тасқала-Озинки" ШСЭА құру және дамыту.

5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары мен тетiгi

5.1. Нормативтiк-құқықтық базаны жетiлдiру

      Нормативтiк-құқықтық базаны одан әрi жетiлдiру үшiн мыналар көзделедi:
      ДСҰ халықаралық нормаларына және Дүниежүзiлiк кеден ұйымының Кедендiк Ынтымақтастығы Кеңесiнiң хаттамасымен өзгертiлген 1999 жылғы 26 маусымдағы Кедендiк рәсiмдердi оңайлату және үйлестiру туралы Халықаралық конвенцияны өзгерту туралы (бұдан әрi - Киот конвенциясы) 1973 жылғы 18 мамырдағы Кеден рәсiмдерiн оңайлату және үйлестiру туралы Халықаралық конвенцияға сәйкес арнайы кедендiк режимi бар шекаралық сауда-экономикалық аймақ ретiнде "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА құрудың нормативтiк-құқықтық базасын әзiрлеу;
      Халықаралық жалпы қабылданған нормаларына сәйкес, сондай-ақ Қытаймен, Ресеймен, Балтық теңiзi жағалауы елдерiмен және өзге де елдермен жасалған екi жақты сауда-экономикалық және тарифтiк келiсiмдер негiзiнде шекаралық сауда мен шекаралық ынтымақтастықты реттейтiн нормативтiк құқықтық базаны әзiрлеу және жетiлдiру;
      Республиканың ДСҰ-ға кiруге дайындығы жөнiндегi жұмысты одан әрi жүргізу;
      Қазақстанның халықаралық сауда объектiлерiн реттейтiн мiндеттi халықаралық шарттарға, оның iшiнде Киот конвенциясына қосылуы;
      Қазақстанның халықаралық көлiк дәлiздерi мен контейнерлiк тасымалдауларының жұмыс iстеуi жөнiндегi халықаралық шарттарға қосылуын қамтамасыз ету.

5.2. Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Еуразия ынтымақтастық қоғамдастығы шеңберiнде көп жақты сауда-экономикалық ынтымақтастықты ұлғайтуға толық ауқымда қатысуы үшiн жағдайлар әзiрлеу және жасау

      Қазақстанның ШЫҰ, ЕурАзЭҚ шеңберiнде көп жақты сауда-экономикалық ынтымақтастықты ұлғайтуға толық ауқымда қатысу үшiн жағдайлар әзiрлеу және жасау мақсатында:
      Қазақстанның ШЫҰ шеңберiнде көп жақты экономикалық ынтымақтастық мәселелерi бойынша толық қатысуы үшiн жағдайлар жасау;
      Қазақстан Республикасының Yкiметi мен Қытай Халық Республикасы Үкiметiнiң арасындағы Қытай еркiн сауда аймағы (Қорғас қала порты) мен қазақстандық "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА арасындағы бәсекелестi болдырмау мақсатында халықаралық еңбек бөлiнiсi жөнiндегi және көлiктiк дәлiздi пайдалану жөнiндегi келiсiмге қол қою;
      ЕурАзЭҚ бағдарламаларын дамыту үшiн, атап айтқанда қайта қаралған Киото Конвенциясы негiзiнде кедендiк рәсiмдердi оңайлату және үйлестiру жөнiнде жағдайлар жасалады;
      ЕурАзЭҚ шеңберiнде жалпы экономикалық кеңiстiктi дамыту, өнеркәсiптiк және технологиялық ықпалдасу үшiн жағдайлар жасалады;
      Қазақстанның, Ресей мен Қытайдың сауда-экономикалық қатынастарын ұйымдастырудың элементi ретiнде "Қорғас" ШМЫХО-ны одан әрi дамыту бойынша жағдайлар жасалады;
      Алматы, Тараз, Шымкент, Қызылорда, Ақтөбе және Орал қалаларының геоэкономикалық ресурстары негiзiнде көлiктiк дәлiздер бойында мамандандырылған технопарктiк аймақтар құрылады.

5.3. "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағының базалық элементi ретiнде "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын одан әрi дамыту үшiн алғышарттар жасау

      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА-ның тиiмдi жұмыс iстеуiне арналған алғышарттар жасау үшiн мына төмендегi кезеңдер көзделедi:
       Дайындық кезеңiнде (2007-2009 жылдар) "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА-ның базалық элементi ретiнде "Қорғас" ШМЫХО-ны одан әрi дамыту жоспарланады, мыналар болжанады:
      Кедендiк және шекаралық инфрақұрылымды дамыту, оның iшiнде "Қорғас" қазақстандық автомобиль өткiзу пунктiнiң өткiзу қабiлетiн ұлғайту;
      Қорғас өзенiнiң оң жағалауында жағалау нығайытқыш дамба мен сол жағалауда ұзындығы кемiнде 1500 метр соған ұқсас құрылыс салу арқылы "Қорғас" ШСЭА аумағын инженерлiк қорғау жөнiндегi шараларды қамтамасыз ету;
      кәрiздiк арна бойынша сарқындыларды ұйымдастыру үшiн Қopғас өзенiнiң арнасында ағын бағыттайтын дамбалар салу;
      өзеннiң арнасын тереңдету және түсiндiлердi тазарту бойынша жыл сайынғы пайдалану жұмыстары;
      Қорғас өзенiнiң таудан басталатын (Басқыншы ауылы) ауданында сел тасқынын ұстайтын құрылыстар салуды көздеу;
      өрт сөндiру деполарын салу;
      Қытайдан тауарлардың, көлiк құралдарының өтуiн және өңделуiнiң ашықтығын қамтамасыз ету;
      Қытай тарабымен бiрлесiп, сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың есепке алынбаған тауар айналымының нақты көлемiн айқындауға мүмкiндiк беретiн қазақстандық тарап деректерiн пайдалану мақсатында екi елдiң сыртқы саудасының "айна" статистикасы негiзiнде кедендiк әкiмшiлiк етудi жетiлдiру;
      ақпарат алмасудың бiрыңғай пiшiмiн әзiрлеу, қытай тарабымен жүктердi тiркеу және кедендiк ресiмдеу рәсiмдерiн келiсу;
      халықаралық стандарттар мен нормаларды, саудадағы техникалық кедергiлердi еңсерудi ескере отырып, өнiм сапасы саласындағы стандарттау, сертификаттау және инспекциялық бақылау аясында Қазақстан мен Қытай арасындағы екi жақты сауда-экономикалық қатынастарын үйлестiру жөнiндегi ic-шараларды жүргiзу;
      шекара маңы саудасымен байланысты тараптардың мүмкiн болатын қауiптерде ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды қабылдау (экономикалық, экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық және ветеринарлық қауiпсiздiк);
      халықаралық терроризм, дiни экстремизм және есiрткi трафигi проблемаларын шешу бойынша бiрлескен әдiстер әзiрлеу;
      табиғатты қорғау шараларын және жобаларын әзiрлеу;
      санитарлық-эпидемиологиялық, ветеринарлық, фитосанитарлық және карантиндiк қадағалау жөнiндегi мәселелердi шешу;
      көшi-қон бақылау және жұмыс күшiнiң ауысуын peттeу;
      қаржылық нарықты дамыту, оның iшiнде бiрлескен банктiк операцияларды және сыртқы сауда жүйесiндегi сақтандыруды дамыту;
      елдердiң индустриялық және технопарктiк аймақтарымен, оның iшiнде кластерлiк бастамаларды дамыту бөлiгiнде өзара iс-қимыл жасауы;
      ақпарат алмасу (ғылыми-техникалық, коммерциялық және заңдық), импорттық, экспорттық және транзиттiк жүк ағындарының мониторингiн жүргізу;
      кәсiпкерлер үшiн шекара маңы саудасы мәселелерi бойынша консалтингтiк қызметтер көрсету;
      өзара тиiмдi трансшекаралық жобаларды iске асыру үшiн мемлекеттiк және жеке бастамаларды тарту.
       Инвестициялық кезеңде 2007-2008 жылдар iшiнде инфрақұрылымды салудың жобалық және бағдарламалық шешiмдерiне сәйкес (инженерлiк, коммуникациялық және өндiрiстiк) инвестициялық және ұйымдық сипаттағы негiзгi iс-шараларды жүзеге асыру жоспарлануда.
       Негiзгi кезең iшiнде 2009 жылдан бастап "Қорғас" ШМЫХО-ны салуды аяқтау және оның толық көлемде жұмыс iстеуiнiң басталуы жоспарланады.
      "Қорғас" ШМЫХО аймағында 120 гектарға мына объектiлер орналасады:
      бизнес-орталық, банктердiң және сақтандыру компанияларының офистерi;
      әлеуметтiк-тұрмыстық инфрақұрылым объектiлерi, қоғамдық тамақтандыру пункттерi;
      жүктердi сақтауға және өңдеуге арналған мамандандырылған автоматты қойма үй-жайлары, сертификаттау орталықтары, санитарлық-карантиндiк пункттер;
      көлiк-экспедициялық брокерлiк фирмалар, туристiк фирмалар т.б.;
      сауда-жәрмеңкелiк кешенi мен көтерме-бөлшек саудасы орталығы;
      әкiмшiлiк ғимараттар мен офистер;
      ақпараттық-логистикалық орталық;
      сауда және туристiк өкiлдiктер;
      мәдени блок, этнографикалық парк;
      мемлекеттiк-бақылау қызметтерiне арналған үй-жай (кедендiк, шекаралық, санитарлық-эпидемиологиялық т.б.);
      қазақстан-қытай сауда аймағы iшiнде азаматтар мен тауарлардың еркiн ауысуына арналған "Қорғас" (Қытай) қала портының ұқсас жапсарлас аумағын қатыстыратын - дәлiз;
      Бағдарлама осы кезеңде Киото Конвенциясына сәйкес жұмыс iстейтiн "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА құрылымында халықаралық құрлық портын құруды көздейдi.
      Құрлық порты сауда-экономикалық аймақтың өзiн өзi құрайтын өзегi болып табылады және 2011 жылы пайдалануға берiледi. 
      Құрлық порты - теңiз порттарының, бұл жағдайда Азия мен Еуропаның тынық мұхиты және атлант порттарының қызметiн құрлықтағы реттеушiсi болып табылатын көлiк-логистикалық торап.
      Iрi Халықаралық логистикалық орталық құратын Құрлық порты бiрiншi кезекте Қытай және Ресеймен транзиттiк, экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асыру мақсатында жұмыс істейдi, мұнда экспорттық-импорттық тасымалдарда қазақстандық және халықаралық үлес негiзiнде жүктердi тасымалдау, жинақтау, түсiру, қоймалау, қайта өңдеу, кедендiк өңдеудi жеделдету, логистикалық қызметтердiң экспорттық дайындау және жүзеге асыру, тасымалдың iлгерiндi технологиясын қолдану, операторлар мен экспедиторлар жүйесiн реформалау және дамыту, көлiктiң қауiпсiз жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету, навигациялық және телематикалық жүйелердi дамыту бойынша көрсетiлетiн қызметтер жүйесiнiң сапасы арттырылатын болады.
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" халықаралық құрлық порты мыналарды көздейдi:
      көтерме бөлшек саудасының, телекоммуникациялық қызметтердiң орталығын, ақпараттық-логистикалық орталықтарды, қоғамдық тамақтандыру пункттерiн, санитарлық-карантиндiк пункттi, жүктердi сақтау мен өңдеуге арналған мамандандырылған автоматты қойма үй-жайларын, сертификаттау орталықтарын, көлiк-экспедициялық және брокерлiк фирмаларды, сақтандыру компанияларын, туристiк фирмаларды т.б. қалыптастырады;
      қазiргi заманғы технологиялық жабдығы бар инженерлiк-техникалық құрылыстар кешенiн бiлдiретiн уақытша сақтау қоймаларының қызметтерін қоса алғанда, көрсетiлетiн қызметтердiң кең ауқымы бар көлiктiк-логистикалық терминалдық кешендерi;
      қазақстан-қытай сауда аймағы iшiнде азаматтар мен тауарлардың еркiн өтуiне арналған "Қорғас" (Қытай) қала портының ұқсас жапсарлас аумағын қатыстыратын - дәлiз;
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА құрылымында халықаралық құрлық портын құру мақсатында:
      Халықаралық кұрғақ порт үшiн, порттың өндiрiстiк бөлiгi қалыптасатынын ескере отырып, 10 шаршы шақырым аумақ бөлу;
      құрғақ порттың аумағын игерудiң дайындық iс-шараларын әзiрлеу жөнiндегi жобалық-зерттeу жұмыстарын жүргiзу;
      құрғақ портты қуат көзiмен қамтамасыз ету бағдарламасын әзiрлеу;
      сумен қамтамасыз ету және тазарту;
      ғимараттарының жобаларын әзiрлеу;
      портты бөлшектеп жоспарлау жоспарын әзiрлеу;
      порт аумағын дайындау жөнiндегi жұмыстарды жүргiзу;
      портты салудың техника-экономикалық негiздемесiнiң жобасын әзiрлеу;
      порттың құрылысы;
      Ляньюньгань-Үрiмшi трансқытай темiр жол магистралiн Қазақстан Республикасы Оңтүстiк көлiктiк дәлiзiмен байланыстыратын Қорғас (Ынталы кентi) - Сарыөзек темiр жолының учаскесiн салу;
      Қорғас өту пунктiнен Ынталы кентiне дейiн автомобиль жолын салу; 
      Қорғас - Алматы автомобиль жолын жаңарту, инфрақұрылымын салу және халықаралық стандарттарға келтiру;
      қауiптi, стандарт емес, арнайы жүктердi сақтау, өңдеу, асыру және жинау үшiн арнайы арналудағы құрлық порт ретiнде Сарыөзек станциясында терминалдық қуаттар салу.
      Бағдарлама экспорттық бағыты бар бәсекеге қабiлеттi өндiрiстердi орналастыру үшiн "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА-да жағдайлар жасауды көздейдi. Порттық аймақтарда орналасатын мамандандырылған логистикалық өндiрiстер транзакциялық шығындарды барынша қысқартып, шикiзат пен жинақтауыштарды жеткiзушiлер, аутсорлер мен суюконтрактерлер - аралас өндiрiстердiң қызметiн қамтамасыз етедi.
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА Алматы облысының Панфилов ауданының шекара маңы аумағында 50 шаршы шақырым жердi алып жатқан төменде келтiрiлген объектiлерден құралған халықаралық сауда-экономикалық аймағы болып табылады:
      iрi ұлтаралық корпорациялардың, қазақстандық және қытайлық өндiрушiлердiң өндiрiстiк қуаттарын орналастыруға арналған аймақтар;
      әкiмшiлiк-тұрмыстық объектiлер;
      инженерлiк-коммуникациялық объектiлерi;
      терминалды объектiлер;
      селитебтi аймақтар.
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА-ны құру "Қорғас" өту пунктi мен Ынталы кентiнiң арасында орналасатын шекара маңы аймағының 50 шаршы метрiн бөлудi болжайды. Осы Бағдарлама бойынша қарастырылып отырған кезеңде "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА қатысушыларының өндiрiстiк объектiлерiн орналастыру үшiн барлық дайындық жұмыстары жүргiзiлетiн болады.
      Бұл мақсатта Бағдарламада мыналарды көздейдi:
      ШСЭА аумағын игерудiң дайындық iс-шараларын әзiрлеу жөнiндегi жобалық-iздестiру жұмыстарын жүргiзу;
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА қуат көзiмен қамтамасыз ету жобасын әзiрлеу;
      сумен қамтамасыз ету және тазарту құрылыстарының жобаларын әзiрлеу;
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА егжей-тегжейлi жобалау жоспарын әзiрлеу;
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА аумағын дайындау бойынша жұмыстарды жүргiзу;
      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА инженерлiк және инфрақұрылымдық қамтамасыз ету құрылысының жобасын әзiрлеу.

5.4. Ортаазия көлiктiк-өнеркәсiптiк дәлiзiнiң қазақстандық бөлiгiнiң тиiмдi жұмыс iстеуi үшiн жағдайларды қалыптастыру

      Қазақстанның аумағында халықаралық көлiктiк дәлiздердiң тиiмдi жұмыс iстеуiн үшiн жағдайлар жасау мақсатында мыналар болжанады:
      Қорғас өту пунктi инфрақұрылымын одан әрi жетiлдiру, экспорт-импорттық және транзиттiк контейнерлiк жүк тасымалдарына қызмет көрсету жөнiндегi қазiргi заманға сай халықаралық "Қорғас-Шығыс қақпасы" көлiктiк-логистикалық орталығын салу;
      Қазақстанның көлiктiк инфрақұрылымы мен порттарын халықаралық ақпараттық және анықтамалық жүйелерге енгiзу;
      Алматы, Тараз, Шымкент, Қызылорда, Ақтөбе және Орал қалаларының геоэкономикалық ресурстары негiзiнде ОКӨД бойында мамандандырылған технопарктiк аймақтар құру.
      "Қорғас" және "Тасқала" (Батыс Қазақстан облысы) - Озинки (Ресей) негiзгi өткiзу пункттерiнде көлiктiк-логистикалық өндiрiстiк орталықтардың жүйесін құру;
      Мемлекеттiк бақылаушы органдардың бiрыңғай технологиялық жүйесiн қалыптастыру және кедендiк, шекаралық рәсiмдердi бiрiздендiру бойынша "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА, "Тасқала-Озинки" ШСЭА және "Ақтау теңiз порты" АЭА құрылымында халықаралық құрлық порттарын бiрiктiретiн ОКӨД жүйесiнiң Бiрыңғай көлiктiк-логистикалық жүйесiн құру. 

5.5. Қазақстанның темiр жол, автомобиль көлiгiнiң нақты ықпалдасуына арналған жағдайларды қамтамасыз ету

      Iрi теңiз порттарының қызметiн реттеушi ретiнде және Қазақстанның, Ресей, Азия мен Еуропаның көлiк тораптарында жұмыс iстейтiн мультимодалдық құрлық портын құру жолымен Қазақстанның темiр жол, автомобиль көлiгiн нақты ықпалдастыруға арналған жағдайларды қамтамасыз ету.

5.6. "Қорғас-Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағы және "Тасқала-Озинки" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығын құру және дамыту 

      "Қорғас-Шығыс қақпасы" ШСЭА мен "Тасқала-Озинки" ШМЫХО Қазақстан, Қытай мен Ресей арасындағы шекара маңы сауда-экономикалық ынтымақтастығын толық ауқымда дамыту және сыртқы нарықтарға шығуды қамтамасыз ететiн көлiк-коммуникациялық дәлiздi қалыптастыру және елдiң өңiрлiк әрi әлемдiк экономикаға ықпалдасуы шеңберiнде құрылатын болады.

6. Қажеттi ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi

      Қаржыландыру көздерi республикалық бюджет қаражаты, жеке инвесторлардың, ұлттық компаниялардың өз қаражаты, даму институттарының тiкелей инвестициялары, екiншi деңгейдегi банктердiң және басқа да қаржы институттарының қарыз қаражаты болып табылады. 
      Бағдарламаны iске асыруға 2007 жылға республикалық бюджеттен 1 627,0 млн. теңге мөлшерiнде қаражат жұмсалады. 2008-2009 жылдарға арналған шығыстардың көлемi тиiстi қаржы жылына Республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес белгiленедi.

7. Бағдарламаны жүзеге асырудан күтiлетiн нәтижелер

      Бағдарламаны iске асыру Қазақстанның әлемдiк нарықтарға шығуы, Қазақстан Республикасының әлемдiк шаруашылық ету жүйесiнде тиiмдi ұстанымы үшiн нақты жағдайлар жасауға мыналар арқылы ықпал ететiн болады:
      2011 жылға Қазақстанның сыртқы операцияларын тиiмдi басқару, жоспарлау;
      Қазақстанның 2011 жылға қарай халықаралық еңбек бөлiнiсi жүйесiне, көлiк, логистика, сауда және экспорттық өндiрiс саласына бәсекеге қабiлеттi енуi үшiн "өcу нүктесiне" экономикалық дамуы;
      Қазақстан Республикасының өндiрiстiк кооперациялар, субконтракциялар мен аутсорсинг түрiндегi халықаралық технологиялық тiзбектерге, инновациялық технологияларды дамытуға және басқарудың халықаралық тәжiрибесiне қатысуы;
      Қазақстанның 2009 жылға ШЫҰ шеңберiндегi көп жақты сауда-экономикалық ынтымақтастықты ұлғайтуға толық қатысуы үшiн халықаралық маңызды объект ретiндегi "Қорғас" ШМЫХО қазақстандық бөлiгiнiң қалыптасуы;
      Қазақстанның көлiктiк жүйесiн және 2011 жылы халықаралық контейнерлiк тасымал саласындағы ОКӨД-ның трансазиялық транзиттiк дәлiзiнiң қазақстандық учаскесiнiң сауда-өндiрiстiк инфрақұрылымын дамыту;
      Қазақстан Республикасының көлiктiк жүйесiн және 2011 жылы халықаралық контейнерлiк тасымал саласындағы Ортаазия көлiктiк-өнеркәсiптiк дәлiзi - трансазиялық транзиттiк дәлiзiнiң қазақстандық учаскесiнiң сауда-өндiрiстiк инфрақұрылымын дамыту;
      Ресей және Қытаймен сауда-экономикалық ынтымақтастығын дамыту және Оңтүстiк - Шығыс Азия, Еуропа, Ресей және ТМД басқа да елдерiмен сыртқы сауда байланыстарын көп жақты дамыту;
      2008 жылы Қазақстан мен Қытай арасындағы халықаралық бәсекелестiктi болдырмау үшiн "Қорғас - Шығыс қақпасы" шекара маңы сауда-экономикалық аймағы қызметiнiң сервистiк, өндiрiстiк және көлiктiк аспектiлерi бойынша халықаралық еңбек бөлiнiсi жөнiндегi келiсiмге қол қою;
      2011 жылы Қазақстанның инвестициялардың және халықаралық сақтандырудың халықаралық нарығына шығуы;
      өндiрiстiк қуаттарды және iрi ТҰҚ қызметiнiң операторлық мүмкiндiктерiн және әлемдiк брендттердi орналастыру;
      халықаралық басқару тәжiрибесiн алу;
      көлiктiк және логистикалық қызметтер саласында халықаралық стандарттар мен жаңа технологияларды енгiзу;
      тасымалдаудың озық технологияларын қолдану, операторлар мен экспедиторлар жүйесiн қайта қалыптастыру және дамыту, көлiктiң қауiпсiз қызмет етуiн қамтамасыз ету, халықаралық стандарттарға сәйкес навигациялық және телематикалық жүйелердi дамыту;
      Қазақстанның, Қытайдың және Ресейдiң кооперациялық байланыстарын кеңейту, қазақстандық өнiмдi өткiзудiң жаңа рыноктарын құру;
      Қазақстанның шекаралық аймақтарының индустриялық-инновациялық инфрақұрылымын дамыту;
      Алматы, Тараз, Шымкент, Қызылорда, Ақтөбе және Орал қалаларының геоэкономикалық ресурстары негiзiнде көлiктiк дәлiздер бойында арнайы технопарктiк аймақтарды дамыту;
      Қазақстан өнеркәсiбiнiң құрылымын қазiргi заманғы ғылымды қажетсiнетiн технологияларды тарту;
      жоғары бiлiктi мамандарды тарту және қосымша жұмыс орындарын ашу, жергiлiктi қызметкерлердiң бiлiктiлiгiн арттыру.

  8. "Қорғас" халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығын
одан әрі дамыту бағдарламасын іске асырудың 2007-2009 жылдарға
              арналған іс-шаралар жоспары (І-кезең)

       Аббревиатуралардың толық жазылуы :
ИСМ       - Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі
АШМ       - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
Қаржымині - Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
ЭБЖМ      - Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік
            жоспарлау министрлігі
ККМ       - Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация
            министрлігі
ТСМ       - Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі
ДСМ       - Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі
СІМ       - Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі
ТЖМ       - Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі
ІІМ       - Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі
АБА       - Қазақстан Республикасы Ақпараттандыру және байланыс
            агенттігі
"Қорғас"  - "Қорғас" шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық
ШМЫХО АҚ    орталығы" акционерлік қоғамы 
ҰҚК ШҚ    - Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің
            шекаралық қызметі
ШСЭА      - Шекара маңы сауда экономикалық аймағы
ОКӨД      - Ортаазия көлік-өнеркәсіп дәлізі
РБ        - Республикалық бюджет
ЕО елдері - Еуропа Одағы елдері
АТМӨ елдері - Азия-Тынық мұхиты өңірі елдері
УҚТ       - ультрақысқа толқындар