Қазақстан Республикасындағы электр энергиясы мен қуаттары көтерме рыногын одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы

Қазақстан Республикасының Энергетика және Минералдық ресурстар министрінің 2001 жылғы 12 қаңтардағы N 8 бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2001 жылғы 19 қаңтарда тіркелді. Тіркеу N 1366. Күші жойылды - ҚР Энергетика және минералдық ресурстар министрлігінің 2004 жылғы 27 тамыздағы N 197 (V043086) бұйрығымен.

Күшін жойған

      Қазақстан Республикасындағы электр энергиясы мен қуаттары көтерме рыногын жетiлдiру мақсатында және "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаттары көтерме рыногының тиiмдiлiгiн арттыру жөнiндегi қосымша шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметінің 2000 жылғы 20 сәуiрдегi N 606  P000606_  қаулысын орындау үшiн БҰЙЫРАМЫН: 
      1. Қоса берiлiп отырған: 
      1) Қазақстан Республикасындағы электр энергиясы мен қуаттары көтерме 
         рыногын ұйымдастыру мен жұмыс iстеу ережесi; 
      2) Қазақстан Республикасының Бiрыңғай энергетика жүйесiнің техникалық 
         операторларына қызмет көрсету ережесi; 
      3) Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаттары рыногының 
         Рыноктық операторларына қызмет көрсету ережесi бекiтілсін. 
      2. Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрлiгінiң Электр энергетикасы және қатты отын департаментi осы бұйрықтың 1-тармағында көрсетiлген Ереженi заңнамада белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Әділет министрлiгінде мемлекеттiк тiркеуден өткiзілуін қамтамасыз етсін. 
      3. 1) Қазақстан Республикасы Бiрыңғай энергетика жүйесi техникалық операторы қызметiн "КЕGОС" ААҚ; 
      2) Қазақстан Республикасының электр қуаты мен рыногы көтерме рыногының (бұдан әрi - ЭҚЭКР) Рыноктық операторының функциясын "КОРЭМ" ЖАҚ орындайды деп табылсын. 
      4. Қазақстан Республикасындағы электр энергиясы мен қуаттары көтерме рыногын ұйымдастыру мен жұмыс iстеу ережесiнiң 6 және 7-тармақтарында көрсетілген ЭҚЭКР-дағы сатып алушылар мен сатушыларды техникалық жарақтандыруға қойылатын талаптарды ЭҚЭКР субъектiлерінің орындау мерзiмдерi мынадай болып белгiленсiн: 
      1) ұзақ мерзiмдiк дискреттi жадты электр энергиясы мен қуаттарына коммерциялық есеп жүргiзу аспаптары бойынша: 
      электр энергиясы мен қуатын сатушылар - 2002 жылғы 1 қаңтарға дейiн; 
      электр энергиясы мен қуатын сатып алушылар - 2002 жылғы 1-шiлдеге дейiн; 
      "КЕГОК" ААҚ - "КЕГОК" компаниясының электр өткiзу жүйесін сауықтыру жобасы (Дүниежүзілiк Банктің займы) белгілеген мерзiмде; 
      аймақтық электр тораптық компаниялары егер де олар ЭҚЭКР-да тек қана энергия берушi ұйымның функциясын орындаса - 2003 жылғы 1 қаңтарға дейiн; 
      2) коммерциялық есеп жүргiзу аспаптарынан Техникалық оператор мен Рыноктық операторға, сондай-ақ сатып алынатын және (немесе) сатылатын электр энергиясының және қуаттарының шамасы туралы телеметрлiк ақпаратты жинау мен беру жүйесi бойынша - 2003 жылғы 1-қаңтарға дейiн. 
      5. Есеп айырысу кезеңi: 
      1) айға (техникалық жабдықтаудың қазiргi жағдайында); 
      2) тәулiкке (ЭҚЭКР субъектiлерін ұзақ мерзiмдiк дискредитi жадты электр энергиясы мен қуаттарына коммерциялық есеп жүргiзу аспаптарымен және олардан Техникалық және рыноктық операторларға деректер беру құралдарымен жабдықталған соң); 
      3) сағатқа (электр энергиясына коммерциялық есеп жүргiзудiң автоматтандырылған жүйесi құрылғаннан кейiн). 
      6. Мына бұйрықтардың күшi жойылған деп танылсын: 
      1) "Қазақстан Республикасының электр қуаты мен энергиясы көтерме рыногын одан әрi жетiлдiру жөніндегi шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика, индустрия және сауда министрiнiң 2000 жылғы 15 қарашадағы N 381 бұйрығы; 
      2) "2000 жылғы 7 қарашадағы N 372 бұйрықтың күшi жойылған деп тану туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика, индустрия және сауда министрінің мiндетiн атқарушының 2000 жылғы 13 желтоқсандағы N 408 бұйрығы; 
      3) "Қазақстан Республикасы Бiрыңғай электр энергетикалық жүйесiнiң Техникалық операторының қызмет көрсету ережелерi" iске қосылған сәттен бастап "Диспетчерлендiру жөнiндегi қызмет көрсетудi пайдалану ережелерiн бекiту туралы"  V001282_  Қазақстан Республикасы Энергетика, индустрия және сауда министрiнiң мiндетiн атқарушының 2000 жылғы 7 қарашадағы N 372 бұйрығы. 
      7. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзiме қалдырамын. 

      Қазақстан Республикасы
      Премьер - Министрінің
      орынбасары - Министр

                                        Қазақстан Республикасы
                                        Энергетика және минералдық
                                        ресурстар Министрінің
                                        2001 жылғы 12 қаңтардағы N 8
                                        бұйрығымен бекітілген

     Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының 
       көтерме рыногын ұйымдастыру және жұмыс істеуінің 
                          Ережелерi 

                     1. Жалпы ережелер 

      1. Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногын ұйымдастыру және жұмыс істеуінің ережелерi (бұдан әрi - Ережелер) Қазақстан Республикасының "Электр энергетикасы туралы"  Z990438_  Заңына, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1999 жылғы 9 сәуiрдегi N 384  P990384_  қаулысымен бекiтiлген 2030 жылға дейiнгi электр энергетикасын дамыту бағдарламасына, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1997 жылғы 31 шілдедегi N 1193  P971193_  қаулысымен бекiтiлген электр энергиясын әрi қарай дамытудың 1997-2000 жылдарға арналған бағдарламасына, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы 20 сәуiрдегi N 606  P000606_  қаулысымен мақұлданған Қазақстан Республикасының электр қуаты мен энергиясының көтерме нарығын жетілдiру Тұжырымдамасына, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiне  K941000_  және басқа да нормативтiк құқықтық актiлерге сәйкес әзiрленген. 
      2. Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногы (әрi қарай - ЭҚКР) субъектілерінің арасында туындаған қатынастар Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасымен, осы Ережелермен, басқа да нормативтiк құқықтық кесiмдермен және ЭҚКР субъектiлерi арасындағы шарттармен реттеледi. 
      3. Ережелер Қазақстан Республикасының аумағындағы ЭҚКР-ның жұмыс iстеу тәртiбiн белгiлейдi. 

                  2. Негізгi ұғымдар мен анықтамалар 

      4. Ережеде келесi ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады: 
      1) теңгерушi электр энергиясы - қолданыстағы сағаттық график өткiзу кезiнде тұрақсыз түрде пайда болған теңсiздiктердi жою үшiн пайдаланылатын энергия; 
      2) теңгерушi ЭҚКР - рыноктық оператордың қатысуымен электрлiк энергияны баланстаушы сату-сатып алу шартты бекiткендегi және орындағандағы ЭҚКР субъектiлерi арасындағы қатынас; 
      3) екiжақты мерзiмдiк шарт - рыноктық операторының қатысуынсыз ЭҚКР субъектiлерi арасында екi жақты негiзде шексiз мерзiмге (жылы, айы, күнi, сағаты және басқа мерзiмдер) жасалынған келiсiмдер; 
      4) клирингтiк баға - ең қымбат iрiктелген рыноктық операторының электрлiк энергия қорын сатуда, оны сатып алу сұранысын қанағаттандыра отырып, ұсынылған соңғы баға; 
      5) ЭҚКР коммерциялық диспетчеризациялауы - рыноктық механизм негiзiнде баланстауға ЭҚКР қатысушы ұйымдарының арасында өзара есеп айырысу және ЭҚКР электрлiк энергия беру және тұтыну тәртiбiн, өндiрiсiн реттейтiн орталық тәртiпте жүзеге асырады; 
      6) ұлттық энергия беру ұйымы - аймақ аралық электр энергиясын беруiн анықтайтын, аймақ аралық электрлiк жүйе деңгейде пайдаланатын және Қазақстан Республикасының бірыңғай электр энергия жүйесiнiң техникалық операторының мiндетiн орындайтын ұйым; 
      7) жүктеме тұтынушы-реттеушi - тәулiк барысында анықталған сағатта электрлiк энергияның тұтынуын төмендете алатын тұтынушы; 
      8) қайта сатушы (трейдер) - өз атынан көтерме саудада электрлiк энергияны сату-сатып алу және өз есебiнен қайта сату нәтижесiнде кiрiс алу мақсатында шарт жасайтын, электрлiк жүйелерi жоқ және қызмет көрсетпейтiн ЭҚКР субъектiсi; 
      9) электрлiк қуат резрвтерінің ПУЛ-ы (ПУЛ ЭҚР) - энергия өндiрушiлермен, энергия берушi ұйымдармен және көтерме тұтынушылармен ПУЛ ЭҚР субъектiлерiнде тапшылық апат электр қуаты олардың шарт бойынша мiндетi қатынасында электр қуат қорын жабу үшiн ерiк негiзiнде құрылған мекеме, ұйым; 
      10) есептiк кезең - ЭҚКР рыноктық операторының электр энергиясын жеткiзу-тұтынуда қорытынды бойынша жасаған нақты баланс кезеңiнiң бөлiгi; 
      11) реттеушi орган - Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес бағаларды (тарифтердi) мемлекеттiк реттеудi жүзеге асыруға уәкiлеттi мемлекеттiк орган  P940288_  ; 
      12) аймақтық энергия беру ұйымдары - Қазақстан Республикасының жекелеген iшкi аймақтарында электрлiк энергия берудi жүзеге асыратын және аймақтық және (немесе) жергiлiктi деңгейде жүйенi пайдаланушы ұйым; 
      13) қуат резервi - ЭҚКР пайдалана алатын агрегат қуаты мiндетiнен бос энергия өндiрушi ұйым; 
      14) ЭҚКР Рыноктық операторы - ЭҚКР-де рыноктық механизм көмегiмен электрлiк энергияның тұтыну және өндiру коммерциялық диспетчеризациялау тәртiбiн жүзеге асыратын ұйым; 
      15) шұғыл ЭҚКР - ЭҚКР субъектiлерi арасында екi жақты мерзiмдi шарттар жасасуда және орындауда, шарт бойынша электрлiк энергияны келешекте белгiленген мерзiмде жеткiзуде қалыптасатын қатынас; 
      16) тәулiк кестесi - Қазақстан Республикасының алматы уақыты бойынша әр күнтiзбелiк тәулiк бойы сағат 0-00-ден 24-00-ге дейiн электрлiк қуат және энергия нарық субъектiсi орта сағаттық мөлшердегi электрлiк энергияны өндiру, беру және тұтынуды реттейтiн белгiленген тәртiпте және рыноктық оператормен жасалған бекiтiлген құжат; 
      17) Қазақстан Республикасы бiрыңғай электр энергетикалық жүйесiнiң техникалық операторы (бұдан әрi - техникалық оператор) Қазақстан Республикасының бiрыңғай электрлiк энергия жүйесiнiң (бұдан әрi - БЭС) және ЭҚКР (осы бөлiмнiң 7 бөлiмшесiн қараңыз) электрлiк энергия және (немесе) қуатын өндiру, жеткiзу және тұтыну тәртiбiнде орталық жедел-диспетчерлiк басқарма жүзеге асыратын ұйым;
      18) уәкiлеттi орган - электр энергиясымен байланысты қатынастарды реттеудi жүзеге асыратын мемлекеттiк орган;
      19) фактілік баланс - ЭҚКР мерзiмдi субъектiлерге және есептiк кезеңде теңгеруші ЭҚКР электр энергиясын өндiру, жеткiзу және тұтыну көлемдерін адрестік үлестiрудi белгiлейтiн құжат.

                       3. ЭҚКР субъектiлерi

      5. ЭҚКР субъектiлерiнiң заңды тұлғалары мыналар болып табылады:
      1) ЭҚКР-да электр қуатын және энергиясын сатып алушылар мен сатушылар;
      2) құрамында өздерiнiң жекеменшiк станцияларынан Ұлттық энергия берушi ұйымдардың торабы арқылы сол ұйымдардың құрамына кiретiн тұтынушыларға электр энергиясын беретiн электр станциялары бар ұйымдар;
      3) ұлттық энергия берушi ұйым;
      4) аймақтық энергия берушi ұйым;
      5) шет мемлекеттердiң белгiленген тәртiппен электр энергиясының және (немесе) қуатының экспорты мен (немесе) импортын жүзеге асыратын заңды тұлғалары;
      6) ЭҚКР-ң рыноктық операторы;
      7) ПУЛ ЭҚР және ЭҚКР-да осындай қызмет түрлерiн жүзеге асыратын басқа ұйымдар.

4. ЭҚКР-да электр энергиясын (қуатын) сатуға
және сатып алуға құқық алу шарты

     6. Электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алушылар мен сатушылар, сондай-ақ құрамында өздерiнiң жекеменшiк электр станцияларынан Ұлттық энергия берушi ұйымның торабы арқылы сол ұйымдардың құрамына кiретiн тұтынушыларға электр энергиясын беретiн электр станциялары бар ұйымдар ЭҚКР-да электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алуға және (немесе) сатуға құқықты алады, сондай-ақ рыноктық оператормен және Техникалық оператормен бiрлесе отырып, осы ережелермен ұсынылып отырған нысан бойынша (1 және 2 қосымша) Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы үшжақты шартқа қол қойылған жағдайда оны Ұлттық энергия берушi ұйымның тораптары арқылы беру құқығына ие болады. 
      Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы шарт рыноктық оператормен оның коммерциялық қызметтi қайтарусыз көрсетуiне жасалған электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алушының және сатушының арасындағы шарт болып табылады. 
      7. Рыноктық оператор мен техникалық оператор ЭҚКР субъектiлерiмен бiрге мынадай шарттардың ақырғы болып орындау кезiнде "Қазақстан Республикасының электр қуаты мен энергиясының көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" үшжақты шартқа қол қояды: 
      1) қолданылып жүрген заңнамамен көзделген жағдайларда жүзеге асыратын қызметiне сәйкес лицензиясы болғанда. 
      Электр энергиясын қайта сату мақсатында сатып алу құқық лицензиясы - электр энергиясын қайта сату мақсатында сатып алуын жүзеге асыратын ұйым үшiн ұйымдар тек электр энергиясын өндiру құқығына лицензиясы бар энергия өндiрушi ұйымдардан, немесе электр энергиясын және (немесе) қуатын импортына құқылы ұйымдардан ЭҚКР-де электр энергиясынан сатып алуға құқылы; 
      2) ЭҚКР ұзақ мерзiмдi дискредиттiк естелiкке электрлiк энергия және (немесе) қуат және қаражат құралдар (немесе жүйелер) сатып алуға (сату) коммерциялық есебi және олар туралы деректер техникалық және нарықтық операторлар орталық диспетчерлiкке беруге; 
      3) диспетчерлiк бөлiмдер бар, орталық техникалық диспетчерлiгiмен байланысты жарақтандыру қаражаттары, аттестацияланған және оқытылған қызметкерлер, коммерциялық есептегi құралдарға қызмет көрсету үшiн Қажетті нұсқаулықтармен қамтамасыз етiлген, тәулік бойы жедел-диспетчерлiк, жедел iске қосуға құқылы және жедел рыноктық және техникалық операторлар диспетчерлiк орталықтармен келiссөздер жүргiзуге немесе осындай өкiлеттiлiк берiлген қандай да бiр диспетчерлiк орталық; 
      4) электр энергиясын және (немесе) қуатын сатудағы және (немесе) тұтынудағы көлем туралы телеметрлiк мәмлеттердi беру және жинау жүйесiнiң болуы; 
      5) әр тұтынушыдан (энергия өндiрушi ұйымдардан) тәулiк барысында (базалық) тұтынуда (жеткiзуде) электр энергиясы және (немесе) қуаты 5мВт аспайтыны жөнiнде мiндеттеме алу. Осы мiндеттi бұзғанда ЭҚКР-дi ЭҚКР-нен электр энергиясын сатып алу-сату құқығынан айырады. 
      Осы Ережеден ЭҚКР-де энергия өндiрушi ұйымдар электр энергиясын меншік мұқтажынан сатуды жүзеге асыруға және 01.01.2001 ж. дейiн тiкелей Ұлттық энергия берушi ұйымдар жүйесiне қосылған электр энергиясын және (немесе) қуатын тұтынушыларға осы Ережеден тыс шығу мүмкiндiгi берiледi. Осындай тұтынушылардың тiзiмi өкiлеттi органмен анықталады. 
      8. Ереженiң 7-тармағында көрсетiлген диспетчер бөлiмдерi, жедел қызметкерлер, коммерция есебiндегi құралдар, деректер беру қаражаттары, телеметрлiк мәлiметтер беру және жинау жүйелерi және байланыс қаражаттары өкiлеттi орган белгiлеген техникалық нормативтiк талаптарға сәйкес болу керек. 
      9. Ереженiң 7 және 8-тармағының 2, 3, 4 тармақшасында көрсетiлген шарттарды сатып алушының (сатушы) орындауы техникалық оператор сатушы және сатып алушының қатысуымен жасаған, "ЭҚКР-де бiрлесiп қызмет көрсету туралы" шартқа қосымшасы болып табылатын куәландырылған актiде растайды. 
      Сонымен бiрге куәландырылған актiде коммерциялық есептегi приборлардың орналасқан орны және олардың техникалық сипаттамасы электр жүйесiнiң баланстық иелiк шегiнiң нүктелерi және пайдалану жауапкершілiгi көрсетiледi. 
      10. Коммерциялық есептегi құралдар, деректер беру қаражаттары, байланыс қаражаттары және телеметрлiк мәлiметтер беру және жинау жүйелерi өкiлеттi орган белгiлеген техникалық нормативтiк Ереженiң 6-тармағының 2 және 4-тармақшаларында көрсетiлген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда, егер сатушы және (немесе) сатып алушы өзiне мiндеттемелердi қабылдаған жағдайда ғана осы Ережедегi ұсынылған нысан бойынша (2-қосымша) "Электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногында бiрлескен қызмет туралы" Рыноктық оператор мен техникалық оператор арасындағы үшжақты келiсiмге қол қоюға құқылы: 
      1) диспетчеризациялау қажетi үшiн техникалық және рыноктық оператормен келiсiп, байланыс арнасының (факс, телетайп, электрондық почта) көлемi және мерзiмi бойынша мәлiметтердi берудi ұйымдастыруға; 
      2) нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген тәртiпте реттеудi, оның iшiнде ЭҚКР-де келiсiм-шарттық тұтынудағы немесе электр энергиясының жеткізiлiмдегi емес есептiк кезеңнiң нәтижелерi бойынша анықталған бақыланады есептiк мерзiм қорытындысы бойынша қаржыландыруды қос қабылдауға. 
      11. Сатып алушы электр энергиясын өз тұтынуы үшiн емес, басқа тұтынушыларға жеткiзу үшiн сатып алғанда, осындай тұтынушыларға Ереженiң 7-тармағының 2, 3, 4, 5-тармақшаларының талаптары таратылады. 
      12. Ереженiң 6, 7, 8 және 9-тармақтарында көрсетiлген шарттарды орындау барысында аймақтық энергия берушi ұйымдар және шет мемлекеттердiң заңды тұлғалары ЭҚКР-нен электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алу және (немесе) сату құқығына ие болады. Сондай-ақ Қазақстан Республикасы халықаралық шарттың қатысушысы болып табылған, кеден және белгiленбеген басқа да заңдардың талаптарын орындағанда электр энергиясын импорт және экспортқа шығару жүзеге асырылады. 
      13. "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" үшжақты шартта техникалық және рыноктық операторлар мынадай мiндеттi ережелердi көздеуi тиiс: 
      1) ЭҚКР-дағы тараптар қызметтерiнiң мәнi; 
      2) Осы Ережелердiң 6-тармағы 1)-6) тармақшаларында көрсетiлген ЭҚКР-да электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алуға-сатуға құқық алуға және оны ұлттық энергия берушi ұйымның тораптарымен беру құқығына ие болу үшiн белгiленген шарттарды сатушының (сатып алушының) орындау мөлшерi және олардың орындалуын тексеру тәртiбi; 
      3) ЭҚКР сатушысының (сатып алушысының) коммерциялық есеп приборлары, олардан тарайтын деректердi беру құралдары, телеметриялық ақпаратты жинақтау мен беру жүйелерi және байланыс құралдары уәкiлеттi орган белгiлеген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда техникалық операторға қажеттi ақпаратты беруi; 
      4) Есептiк кезеңнiң қорытындылары бойынша техникалық оператор анықтаған дисбаланстарды қосқанда, баланстаушы ЭҚКР арқылы алынған электр энергиясының құнын сатып алушының (тұтынушының) төлеу тәртiбi, сондай-ақ рыноктық оператор қызметiне ақы төлеу тәртiбi; 
      5) Есептiк кезеңнiң қорытындылары бойынша рыноктық оператордың нақты балансты құруы үшiн қажеттi деректер, оларды ЭҚКР субъектiлерiнiң беру тәртiбi; 
      6) Техникалық оператордың құқықтары: ЭҚКР-да сатылған және (немесе) сатып алынған электр энергиясын және (немесе) қуатын жеткiзудiң - тұтынудың белгiленген тәртiппен берiлген режимiн сақтауға бағытталған шұғыл-техникалық сипаттағы шаралар қабылдау; осы Ережелердiң 6-тармағы 2)-4) тармақшаларында көрсетiлген шарттарды ЭҚКР субъектiсiнiң орындауын қосымша тексеру және бұл шарттар орындалмаған жағдайда анықталған ауытқушылықты (кемшiлiктi) белгiленген мерзiмде жояды талап ету; 
      7) Рыноктық оператордың құқықтары: ЭҚКР субъектiсiне орындау үшiн ЭҚКР-да сатылған және (немесе) сатып алынған электр энергиясын және (немесе) қуатын жеткiзудiң - тұтынудың белгiленген тәртiппен берiлген режимiн соңғы болып сақтау жөнiнде нұсқау беру; есептiк кезеңнiң қорытындылары бойынша рыноктық оператор анықтаған дисбаланстарды қосқанда, баланстайтын ЭҚКР-нан сатып алынған және (немесе) тұтынылған электр энергиясын төлеу үшiн ЭҚКР субъектiсiне хабарлама жазып беру; 
      ЭҚКР субъектiсiн баланстайтын ЭҚКР-тағы орталықтандырылған сауда-саттыққа жiбермеу және ЭҚКР субъектiсiне, егер де ол тұтынушы болып табылса, немесе ЭҚКР субъектiнiң тұтынушысына, егер ол электр энергиясын және (немесе) қуатын сатушы (қайта сатушы) болып табылса, баланстайтын ЭҚКР-нан сатып алған және (немесе) тұтынған электр энергиясына есепшоттарын ЭҚКР субъектiсi өз уақытында төлемеген жағдайда, есептiк кезеңнiң қорытындылары бойынша рыноктық оператор анықтаған дисбаланстарды қосқанда, сондай-ақ рыноктық оператор қызметiне өз уақытында төленбеген жағдайда электр энергиясы мен (немесе) қуатын жiберудi (берудi) шектеу.

         5. Электр қуаты резервтерiнiң ПУЛЫ (ЭҚР ПУЛЫ) және
        осы қызмет түрлерiн ЭҚКР-да жүзеге асырушы ұйымдар

      14. ЭҚКР-да функциялары осы Ережелерге және электр энергетикасындағы басқа да нормативтiк-құқықтық кесiмдерге қайшы келмейтiн электр энергиясы мен қуатын рыногы субъектiлерiнiң ерiктi негiзiнде тағайындалған ұйымдардың қызметiне рұқсат етiледi.
      15. ЭҚКР ПУЛ және осы тектес ұйымдар өз қызметiн ЭҚКР-да осы Ережелерге және ЭҚКР субъектiлерiмен жасалған шарттарға сәйкес жүзеге асырады.

                    6. ЭҚКР-дағы Рыноктық оператор

      16. ЭҚКР рыноктық операторы ЭҚКР коммерциялық диспетчеризациялауын жүзеге асырады және осы мақсатта келесi мiндеттердi орындайды: 
      1) электрлiк энергияны және (немесе) қуатты сатып алу-сату және қызмет көрсетуде орталықтандырылған ақпараттық қамтамасыз ету операциясын жасаушы ұйым; 
      2) "бiр күн бұрын" және "бiр сағат бұрын" электрлiк энергияны сатып алу және сатуда баланстаушы күнделiктi сауда ұйым; 
      3) ЭҚКР арасындағы сатып алушылармен және сатушылар арасындағы электр энергиясын сатып алу және сату екi жақты мерзiмдi шарттарды жасау және шарттары оған беру туралы деректер базасын жасайды; 
      4) тәулiк графигiн жасайды; 
      5) Тәулiк графигi көлемiнде ЭҚКР субъектiлерiнiң электрлiк энергияны және (немесе) қуатты жеткiзу-тұтыну режим мониторингiнiң орындалуын жүзеге асырады; 
      6) Баланстаушы ЭҚКР жұмыс қорытындысы және екi жақты мерзiмдiк шарттар бойынша олардың есеп айырысуын жасау мақсатында ЭҚКР субъектiлерiнiң электр энергиясын жеткiзуде-тұтынуда нақты балансын жасайды; 
      7) Есептiк мерзiмде алынған электр энергияны баланстаушы ЭҚКР үшiн ақы төлеуiн хабарламасын қояды; 
      8) қосалқы және ақпараттық сипаттағы қосымша қызмет ұсынады. 

                     7. Техникалық оператор  

      17. Техникалық оператор ЭҚКР орталық жедел-диспетчерлiк басқармасының электр энергиясын және (немесе) қуатын беру және тұтыну режимiн жүзеге асырады және осы мақсатта мына мiндеттердi орындайды: 
      1) Рыноктық оператордың электрлiк энергияны тұтыну және өндiрiс жасаған тәулiк графигiн техникалық iске асырады;
      2) Рынок операторының командасы бойынша iске ЭҚКР балансындағы қорын қосуға;
      3) ПУЛ ЭҚР қуаттарының резервiн және осы тектес ұйымдардың iс-қимылын жасалынған шартқа сәйкес қосуға;
      4) Халықаралық байланыс жүйесiн қалыпты қамтамасыз ету мақсатында Ресей РАО ЕЭС және Орталық Азия ОЭС орталық диспетчерлiгiмен ортақ қарым-қатынасты ұйымдастыруға;
      5) ЭҚКР тұтынушыларға үздiксiз электрмен жабдықтауда техникалық талаптарды сақтау;
      6) қосымша техникалық сипаттағы қызметтердi жасауға.
      18. Техникалық оператордың мiндеттерi Ұлттық энергия берушi ұйымдармен орындалады.

                     8. Ұлттық энергия берушi ұйым

      19. Ұлттық энергия берушi ұйым ЭҚКР-де келесi мiндеттердi орындайды:
      1) ЭҚКР-де сатылған және (немесе) сатып алынған электрлiк энергияны шарттар негiзi бойынша аймақ аралық деңгей жүйелерiнде берудi және (немесе) таратуды жүзеге асырады; 
      2) Мемлекеттiк стандартта және басқа да нормативтiк құқықтық стандарттау актiлерi мен белгiленген талаптарға сәйкес оның электрлiк энергия жүйелерiмен берiлу сапасын қамтамасыз етедi;
      3) Шарттар негiзiнде шет мемлекеттер аймағында шет мемлекеттiк энергия берушi ұйымдармен электрлiк энергиясын және (немесе) қуатын импорттау және экспортқа беруiн қамтамасыз етедi.

                            9. ЭҚКР құрылымы

      20. ЭҚКР:
      1) Екi жақты негiзде келешекте белгiленген мерзiмде жеткiзiлетiн сатылатын-сатып алынатын электр энергиясы және (немесе) қуатының мерзiмдi ЭҚКР;
      2) ЭҚКР теңгеруші электр энергиясының жеткiзу-тұтыну баланс режимi мақсатында орталық саудада "бiр күн бұрын" және "бiр сағат бұрын" сатылатын-сатып алынатын электр энергиясынан құралады.

                  10. ЭҚКР қатынастарын басқару және реттеу

      21. ЭҚКР мерзiмдi және теңгеруші қатынастарын басқару және реттеу техникалық және рыноктық операторлар электр энергиясын сатып алушы және (немесе) сатушылар арасындағы үш жақты ЭҚКР-де бiрге қызмет көрсету туралы шартымен, осы Ережелермен, басқа да нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген тәртiпте рыноктық және техникалық операторлармен жүзеге асырылады.
      22. ЭҚР ПУЛ және осыған ұқсас ұйымдардағы қарым-қатынастарды басқару және реттеу осы ұйымдардың Ережелерiмен, сонымен бiрге осы Ережелермен және басқа да нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген тәртiпте жүзеге асырылады.

                         11. ЭҚКР мәмілесiнiң мәнi

      23. ЭҚКР мәмілесiнің мәнi мыналар болып табылады:
      1) Мерзiмдi ЭҚКР-де - энергия беру ұйымдар және тұтынушылар арасында баланс шегiне қатысты белгiленген нақты коммерциялық тұтыну есебi приборының көрсеткiшi бойынша анықталған және тұтынушымен тұтынылған электр энергиясы және (немесе) қуаты; 
      2) Баланстаушы ЭҚКР-де - рыноктық операторымен есептiк мерзiм қорытындысы бойынша шыққан сәйкессiздiк және "бiр күн бұрын" және "бiр сағат бұрын" орталық сауда қорытындысы бойынша жасалған ЭҚКР баланстаушы мәміле бойынша көлемi анықталған сатылған және сатып алынған электрлiк энергия. 

       12. ЭҚКР-де мерзiмдi электр энергиясын сатып алу-сату 
                           бойынша мәміле  

      24. Мерзiмдi ЭҚКР-де электр энергиясын сатып алу-сату бойынша мәміле электр энергиясын тараптар келiсiмiнде белгiленген баға бойынша сатып алушылар мен сатушылар арасындағы екi жақты мерзiмдi шарт негiзiнде жүзеге асырылады. Осындай мәмілелер қатынасына берiлген режимдi баланстау мақсатында тәулiк графигiн тарату процесiне екi жақты негiзде жасалынған мәмiлелерде кiредi. 
      25. Электр энергиясын сатып алу-сату екi жақты мерзiмдi шарттары сатып алушылар және сатушылар тiкелей келiссөздер жүргiзу, сондай-ақ бұқаралық ақпарат қаражаттарын пайдалануды ұйымдастыратын нарықтық оператордың көмегiмен ЭҚКР қатысушыларына технологиялық ақпараттық көмек арқылы тәулiк, апта және ай бұрын мерзiмдi шарт жасасу мақсатында жасалады және мынадай мiндеттi ережелердi қамтуы тиiс: 
      1) электр энергиясы мен (немесе) қуаты жеткiзiлiмiнiң тәулiктiк және маусымдық өзгерiстерiн реттеу тәртiбi; 
      2) технологиялық жабдықтардың авариялық зақымдануы туындауы жағдайында электр энергиясы мен (немесе) қуаты жеткiзiлiмiнiң жағдайлары (резервтеу тәртiбi); 
      3) электр энергиясы мен (немесе) қуатына сатып алушылар дер кезiнде өтем төлемеген жағдайда электр энергиясы мен (немесе) қуатын шектеу және (немесе) тоқтату тәртiбi; 
      4) энергия өндiрушi ұйымдардың немесе сауда-делдалдық компаниялардың шартта көзделiнбеген электр энергиясы мен (немесе) қуатын шектеу және (немесе) тоқтату үзілісі үшін сатып алушы алдындағы жауапкершілiгі. 
      26. Шарттар қажеттi техникалық талаптарға сәйкес электр энергиясын беру мүмкiншiлiк мәнi жөнiнде техникалық оператор сараптамасынан өткiзiледi. 
      Рыноктық оператор мерзiмдi ЭҚКР электр энергиясы мен (немесе) қуатын сатып алу-сату мерзiмдi шартына қол қойған тараптардан қосымша-ұсыныс қоса толтырылып және қол қойылған ақпараттық-техникалық өтiнiмдi (N 3 қосымша) талап етуге құқылы. Ақпараттық техникалық өтiнiмдi электр энергиясын және (немесе) қуатын жеткiзу мерзiмi, көлемi бойынша мәлiметтер, сондай-ақ электр энергиясы және (немесе) қуатын сатып алу-сату екi жақты мерзiмдi шарттың әрекет мерзiмiн, тараптардың банктiк және заңды деректемелерi жайлы мәлiметтердi, сондай-ақ: 
      1) Электр энергиясы және (немесе) қуатын жеткiзуде маусымдық және тәулiктiк өзгерiс тәртiбiн реттеудi; 
      2) апат уақытында техникалық жабдықтарының бұзылуында электр энергиясы және (немесе) қуатын жеткiзу шарты; 
      3) электр энергиясын нақты тұтынуда жiберiлген сағаттық ауытқу шегiнде тәулiктiк графигiне мөлшер қосу өтiнiмдерi; 
      4) электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алушы уақытылы төлемеген жағдайда электр энергиясын жiберудi тоқтату және немесе шектеу тәртiбi; 
      5) сатып алушы алдында шартта көрсетiлмеген электр энергиясын беру үзiлгенде, тоқтатылғанда немесе шектелгенде делдалдық-сауда компаниясы немесе энергия өндiрушi ұйымдардың жауапкершiлiгi; 
      6) көлiк компаниясымен келiсiлген электрлiк энергияны және (немесе) қуатты жеткiзушi-энергия өндiрушi ұйымдардың аймақтық және аймақ аралық электр жүйесiнiң қосылу нүктесі; 
      7) Көлiк компаниясымен келiсiлген аймақтық және аймақ аралық тұтыну (сатып алушы) электр энергия жүйесiнiң қосылу нүктесі; 
      8) Тұтынушылар электр энергиясын тiкелей тұтыну және делдалдық-сауда компаниясының тұтынушыларының әрбiр айлық (маусымдық) тәулiк графигiнiң сипаты. 
      27. Техникалық сараптамадан өткен электр энергиясын сатып алу-сату үшiн жасалған екi жақты мерзiмдi шарттар қол қойылғаннан кейiн, 26-тармағында көрсетiлген шартқа ақпараттық-техникалық өтiнiмдер Ұлттық энергия берушi ұйымымен сатып алынған және сатылған электр энергиясын беру жөнiнде шарт жасасқан ЭҚКР субъектiсiнiң рыноктық операторына тiркеуге берiледi. 
      Рыноктық оператордың ақпараттық-техникалық өтiнiмдердi тiркеуi тиiстi шартты тiркеуi болып саналады. 
      Ұлттық энергия берушi ұйыммен электр энергиясын сатып алынған - сатылған жөнiндегi бар шарт техникалық сараптамадан өткiзiлгенiн растайды. 
      28. Электр энергиясын беру және сатып алу-сату бойынша мәміленi жасауды бастар алдында 3 күннен кешiктiрмей барлық шартқа ақпараттық-техникалық өтiнiмдер тiркеуге берiлуi қажет. 
      29. 4-қосымша нысаны бойынша электр энергиясын жеткiзiлудi бастау алдында "бiр күн бұрын" жасалған екi жақты мерзiмдi шарттар бойынша тiркеу тәулiктiң 11 сағатына дейiн жүргiзiледi. 
      30. Бұрынғы электр энергиясын сатып алу-сатуда екi жақты жасалған шарттарға және оның берiлуi ақпараттық техникалық өтiнiмдер бойынша деректерге қатысты шарттарға енгiзiлетiн барлық өзгерiстерде сатушылармен рыноктық операторға электр энергиясын және (немесе) қуатын жеткiзудi бастар алдында 11 сағаттан кешiктiрiлмей тiркеуге берiлуi қажет. 
      31. Шартты тiркеу рәсiмi өткеннен кейiн Рыноктық оператор сатушы мен сатып алушыға растау жiбередi. 
      32. Диспетчерлiк өкiмге қосуға шарттар тек тiркеуден өткеннен кейiн ғана рынок операторымен қабылданады. 

              13. Теңгеруші ЭҚКР-де электр энергиясын сатып 
                           алу-сату мәмілесi  

      33. Теңгеруші ЭҚКР-де электр энергиясын сатып алу-сату мәмілесi орталық саудада электр энергиясын "бiр күн бұрын" және "бiр сағат бұрын" клирингтік баға бойынша ұйымдастырылған Рыноктық оператордың көмегiмен, сонымен бiрге Рыноктық оператордың ЭҚКР-де қызмет көрсету Ережесiнде анықталған бекiтiлген белгiлi тәртiп бойынша рынок операторының тепе-теңсiздiк есептiк мерзiм қорытындысы бойынша табылған тепе-теңсiздiк бағасы бойынша жасалады. 
      34. Электр энергиясын "бiр күн бұрын" және "бiр сағат бұрын" сатып алу-сату орталық сауда рынок операторына сатып алушының электр энергиясын сатып алуға және энергия өндiрушi ұйымдардың сатуға берген өтiнiмi негiзiнде өткiзiледi. 
      35. Сату өтiнiмiнде сатылатын электр энергиясының сағат бойынша көлемi және бағасы туралы мәлiметтер көрсетiлуi керек. Сатып алу тапсырысында сатып алынатын электр энергиясының сағаттық көлемi және шектi өзiндiк құны туралы мәлiметтер көрсетiлуi керек. 
      36. "бiр күн бұрын" сауда мәмiлелерiн жасау үшiн ең бiрiншi кезекте ең төменгi бағада сатылатын тапсырыстар iрiктеледi, ал сауда да барлық мәмiлелер соңғы сатып алу сұранысын жабатын сату тапсырысының бағасы, клирингтiк баға бойынша жасалады. 
      37. "бiр сағат бұрын" орталық сауда электр энергиясын сатып алуға және сатуға уақытылы өтiнiм берушiлер арасында, сондай-ақ "бiр күн бұрын" орталық саудасы қорытындысы бойынша анықталған сұраусыз қалған "бiр күн бұрын" сату тапсырыстарымен ұйымдастырылады. 
      38. Орталықтандырылған сауда өткiзу және ұйымдастыру тәртiбi белгiлi тәртiпте бекiтiлген ЭҚКР-де рынок операторының қызмет көрсету Ережесiмен анықталады. 
      39. Рынок операторы "бiр күн бұрын" орталықтандырылған сауда қорытындысы бойынша жасалынған мәмілелердi тiркейдi және "бiр күн бұрын" баланстаушы электрлiк энергияны жеткiзу графигiн құрастырады. 
      40. Орталық саудадағы "бiр сағат бұрын" мәмілелерi жасалған көлем бойынша тiркеледi және ЭҚКР-де өндiру-тұтыну ағымды режимi бойынша реттеуде ескерiледi. 

              14. ЭҚКР-де жасалынған мәліметтердi тарату  

      41. ЭҚКР-де жасалынған мәліметтердi тарату Рыноктық оператордың электр энергиясын өндіру-тұтыну тәулік графигіне сәйкес жүргізіледi. 
      42. Тәулiк графигiнде ЭҚКР-ға электр энергияны және (немесе) қуатын жеткiзушi әрбiр энергия өндiрушi ұйымдардың сағаттық мөлшерде жеткiзiлетiн электр энергиясы және (немесе) қуатын және ЭҚКР-да тұтынушы үшiн сатып алынған электр энергиясының әрбiр тұтынуы көрсетiледi. 
      43. ЭҚКР субъектiлерiнiң тәулiктік график жұмысын құрастыру үшiн рынок операторының энергия берушi ұйымдарда тәулiк сайын "бiр күн бұрын" орталық сауда да екi жақты мерзiмдi шарттар және мәмілелер негiзiнде жасалынған рыноктық операторының тiркеуiнен өткiзiлген келiсiмдi тұтыну өтiнiмдерiн ұсынады. 
      44. Рыноктық операторы тәулiктік графигiнiң жобасын электр энергиясын берудi жүзеге асыруда техникалық мүмкiншiлiгiн келiсу үшiн техникалық операторға жiбередi. 
      45. Белгiленген тәртiп бойынша бекiтiлген және келiсiлген графиктер техникалық операторға орындау үшiн жiберiледi. 
      46. Рыноктық операторы тәулiк графигiн тарату барысында жүктеме реттейтiн тұтынушы, сондай-ақ делдалдық-сауда компаниялары және энергия өндiрушi ұйымдардан баланстаушы электр энергиясын жеткiзуде қосымша өтінiштер қабылдайды. 
      47. Техникалық оператор тәулiк графигiнiң барлық туындалған ауытқуы жайлы рыноктық операторға хабарлайды. Осындай техникалық оператор режимдi баланстау үшiн қажет қуат көлемiн және ауытқуды тудырған (жiберген) ЭҚКР субъектiлерiн анықтайды. 
      48. Рыноктық оператор техникалық оператордан тәулiк графигiнен ауытқыған әрбiр дерек хабарламасы бойынша ауытқыған ЭҚКР-н субъектiлерiн режимдi теңгерiмдiлiк жасау бойынша шараларды орындауға немесе қосымша электрлiк энергия көлемiн сатып алуды жүзеге асыруға мiндеттейдi. 
      49. Егер ЭҚКР субъектiсi өзiнiң тұтыну (жеткiзу) теңгерiмдiлiк режимiн жасамаса, техникалық оператор рыноктық оператордың нұсқауы бойынша тәулiк графигiнiң бұзылуын жою мақсатында ЭҚКР-н объектiлерiне қажеттi ықпал ету шараларын қолданады. 
      50. Егерде ЭҚКР субъектiсiне техникалық себептерге байланысты 50 тармақта көрсетiлген ықпал ету шараларын iске асыру мүмкiн болмағанда ЭҚКР балансындағы қуат қоры iске қосылады. Тұтынылған (жеткiзiлген) осындай электрлiк энергиясы рынок операторымен жеткiзiлген сағатпен ЭҚКР субъектiлерінiң арасындағы тиiстi мәміле қорытындысы сияқты клирингтiк баға бойынша сатылғандай тiркелiп және теңгеруші ЭҚКР мәміле жасаудағы белгiленген тәртiппен тұтынушының төлеуiне тиiс. 
      51. Қазақстан Республикасы БЭС өндiру-тұтыну режимiнiң тұрақтылығын жоғалту қауіпі төнгенде, техникалық оператор апатты жою мақсатында рыноктық оператормен қосымша келiсiмсiз жедел шаралар қолданады. Заңда белгiленген тәртiппен кiнәлi тараптар анықталып және келтiрiлген шығынды өтеу тәртiбi жүргiзiледi. 
      52. Аймақтық орталық диспетчерлiк техникалық операторы арқылы әр тәулiк сайын тұтынушыларға және энергия өндiрушi ұйымдарға коммерциялық есеп приборының көрсеткiшi бойынша рыноктық оператор аймақтық орталық диспетчерлiк техникалық оператор арқылы әр тәулiк сайын энергия өндiрушi ұйымдарға және тұтынушыларға жөнелтiлген электр энергиясын жөнелту тұтынуы ЭҚКР-де жедел бақылау жүргiзiледi. 
      53. Рыноктық операторы есептiк мерзiм аяқталған соң, баланстаушы және мерзiмдi ЭҚКР субъектiлерi арасында өзара есеп айырысуды реттеу негiзiнде ЭҚКР-де электрлiк энергиясын өндiру-тұтыну нақты балансын жасайды. 

       15. Электр энергиясын (қуатын) импорттау және экспорттау  

      54. ЭҚКР-де электр энергиясының импорт және экспортқа шығару мәмiлелерi бойынша туындалған қатынастар тиiстi шарттарда, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамаларында және мемлекетаралық келiсiмдерге сай тәртiпте реттеледi. 
      55. Шет мемлекеттерден электр энергиясын шартсыз тұтыну және (немесе) шет мемлекеттерге шартсыз электр энергиясын жеткiзу қорытындысында туындалған қатынастар мына тәртiпте реттеледi: 
      1) ЭҚКР субъектiлерiнiң шет мемлекеттерден шартсыз электр энергиясын тұтыну және (немесе) шет мемлекеттерге шартсыз жеткiзiлуi электр энергиясы кiмнiң кiнәсiнен жiберiлдi, сондай-ақ шартсыз тұтыну мөлшерi және шартсыз жеткiзiлуi рыноктық оператормен электр энергиясын коммерциялық есеп приборының көрсеткiшi бойынша және нақтылау тәулiк графигiмен, сондай-ақ техникалық оператордың шартсыз мемлекетаралық электр энергия ағымының мөлшерi жайлы мәлiметтермен анықталады; 
      2) Шет мемлекеттерден шартсыз электр энергиясын тұтынғанда кiмнiң - кiнәсiнен жiберiлген ЭҚКР субъектiлерi шартсыз басқа да жағдайда электр энергиясын тұтыну және жiберуде осы Ережеде, сондай-ақ мемлекетаралық келiсiмдер ережесiн ескере отырып шығынды өтейдi; 
      3) ЭҚКР-нен шартсыз электр энергиясын шет мемлекеттерге жеткiзiлген жағдайда техникалық оператор шет мемлекетiнiң өкiлеттi ұйымдарымен келiсiм арқылы ЭҚКР-нен жеткiзiлген электрлiк энергиясын ЭҚКР-ге электр энергия көлемiн және жеткiзу мерзiмiн қамтамасыз етедi; 
      4) Электр энергиясын жеткiзу-тұтынудың тәулiктiк - кестесi мен нақты балансын жасау кезінде рыноктық оператор белгiленген тәртiппен орнын толтыруды ескередi. 

          16. Электр энергиясын беруге байланысты шығынның 
                         өтемақы тәртiбi  

      56. Ұлттық энергия берушi ұйымның оның тораптары мен ЭҚКР субъектiлерi үшiн электр энергиясын беруге пайдаланылған басқа ұйымдардың торабы элементтерiндегi электр энергиясы шығынының орнын толтырумен байланысты шығындарды реттеушi орган белгiлеген тәртiппен ЭҚКР субъектiлерi төлейдi. 
      57. Электр энергиясын Ұлттық энергия берушi ұйымының ЭҚКР субъектiлерi үшiн электр энергиясын беруде пайдаланған өз желiлерiндегi және басқа ұйымдардың желi элементтерiндегi жоғалтуларды жабу үшiн технологиялық қажеттiлiктерде сатып алу, баланстаушы ЭҚКР арқылы және екi жақты мерзiмдi шарттар аясында электр энергиясын сатып алу ретiнде фактiлiк баланс ескерiледi. 

                      17. Есеп айырысу қаржысы 

      58. ЭҚКР-де электр энергиясын сатып алушы және сатушы арасында қаржылық есеп айырысуы: 
      1) ЭҚКР мерзiмдi - осы Ереженiң ережелерiн қоса, екi жақты мерзiмдi жасалынған шарттарға сәйкес; 
      2) баланстаушы ЭҚКР-да Электр қуатын және (немесе) энергиясын сатып алушы немесе сатушының, техникалық оператор мен рыноктық оператор арасында жасалған "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" үшжақты шартпен көзделген тәртiппен жүргiзiледi. 

                    18. ЭҚКР субъектiлерiнiң мiндеттерi  

      59. Рыноктық және техникалық операторлар "ЭҚКР-да көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" үшжақты шартта ЭҚКР-де электр қуатын және (немесе) энергиясын сатып алушы немесе сатушының мынадай мiндеттердi орындауын көздеуi тиiс: 
      1) Алдағы тәулiкке белгіленген тәртiпте жасалынған тәулiк графигiн орындауға; 
      2) Рыноктық және техникалық операторлардың тәулiк графигiн орындау үшiн режимдердi жүргiзу жедел өкiмiн орындауға; 
      3) белгiленген тәртiппен бекiтiлген көлем мен нысанда Рыноктық операторға электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алу-сату және беруге жасалынған шарттар бойынша ақпаратты ұсынуға; 
      4) Техникалық операторға орталықтандырылған жедел-диспетчерлiк басқаруды жүзеге асыру үшiн қажеттi технологиялық ақпаратты ұсынуға; 
      5) Коммерциялық есеп приборының өлшем деректерiн ұсыну мерзiмiн сақтауға және ұсынылған мәлiметтердiң дұрыстығына жауапкершiлiктi көтеруге; 
      6) Рыноктық оператордың 27-тармағында көрсетiлген шарттардың және екi жақты мерзiмдi жасасқан өзiнiң серiктесiн (3 тәулiктен кем емес) уақытылы шарттың өзгерiстерi туралы ескертуге; 
      7) Рыноктық және техникалық операторларға кедергiсiз коммерциялық есеп приборына кiруге жол ашуға; 
      8) Есептiк мерзiм қорытындысы бойынша рыноктық оператордың жасаған нақты есеп айырысу балансын жүзеге асыруды қабылдауға; 
      9) электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алушы немесе сатушының, техникалық оператор мен рыноктық оператор арасында жасалған "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" үшжақты шартпен, сондай-ақ осы ережемен және нормативтiк-құқықтық кесiмдермен белгiленген басқа да мiндеттердi орындауға. 
      60. Ұлттық энергия берушi ұйым қамтамасыз етуге мiндеттi: 
      1) ЭҚКР-де электр энергиясын сатуға-сатып алуға құқылы және осы Ереженiң 12-тармағына сәйкес оны Ұлттық электр энергия ұйымдарының жүйелерiнде беруге құқылы барлық сатып алушылармен және сатушыларға аймақ аралық жүйеге еш кедергiсiз негiзде кiрудi қамтамасыз етуге; 
      2) Жасалынған шартқа сәйкес сенiмдi электр энергиясын берудi қамтамасыз етуге;
      3) Жасалынған шартқа сәйкес тұтынушыларды қор жолдары тәртiбiнде үздiксiз электр беру үшiн қамтамасыз етуге.
      61. Рыноктық және техникалық операторлар оларға электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алушы немесе сатушының, техникалық оператор мен рыноктық оператор арасында жасалған "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" үшжақты шартпен жүктелген функциялардың орындалуын қамтамасыз етуге мiндеттi.

                      19. Жауапкершiлiк

     62. Осы Ережелер бұзылғанда Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапкершiлiкке тартылады.     

                                          Қазақстан Республикасының
                                         Энергетика және минералдық
                                           ресурстар министрінің
                                          2001 жылғы 12 қаңтар N 8
                                           бұйрығымен бекітілген

 
                    Қазақстан Республикасының 
            бiрыңғай электр энергетикалық жүйесi 
           техникалық операторының қызмет көрсету 
                          Ережелерi 

                     1. Жалпы ережелер 

      1. Қазақстан Республикасының "Бiрыңғай электр энергетикалық жүйесiнiң Техникалық операторының қызмет көрсету Ережелерi" (әрi қарай - Ереже), Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2000 жылғы 20 сәуiрдегi N 606  P000606_  "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногының тиiмдiлiгiн арттырудағы қосымша шаралар туралы" қаулысына сәйкес жасалған. 
      2. Ережелер "Электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногын (әрi қарай - ЭҚКР) ұйымдастыру мен жұмыс істеу" Ережелерiмен қатар Қазақстан Республикасы бiрыңғай электр энергетикалық жүйесiнiң (әрi қарай - БЭЖ) Техникалық операторының БЭЖ субъектiлерiне, соның iшiнде Қазақстан Республикасының ЭҚКР субъектiлерiне қызмет көрсету кезiндегi мiндеттерi мен құқықтарын, сондай-ақ Техникалық оператордың қызметiн алу кезiндегi БЭЖ және ЭҚКР субъектiлерiнiң мiндеттерi мен құқықтарын тәртiпке келтiредi. 
      3. ЭҚКР Техникалық операторы да болып табылатын Қазақстан Республикасының БЭЖ Техникалық операторының функцияларын Ұлттық энергия беру ұйымы орындайды. 
      4. Ережелер Ведомстволық иелiгi мен меншiк нысанына қарамастан Қазақстан Республикасының ЭҚКР және БЭЖ-ң барлық субъектiлерi үшiн мiндеттi  V980699_  . 
      5. Осы ережеде төмендегiдей анықтамалар мен ұғымдар пайдаланылады: 
      1) "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" шарты - электр энергиясы мен (немесе) қуатын сатып алушы мен сатушы арасындағы, ЭҚКР-да электр энергиясы мен (немесе) қуатын сатып алуға және (немесе) сатуға құқық беретiн, сондай-ақ оны Ұлттық энергия берушi ұйымның тораптары бойынша беруге құқық беретiн Рыноктық оператор мен техникалық оператор арасындағы үшжақты келiсiм; 
      2) ұлттық энергия беру ұйымы - аймақ аралық деңгейде электр желiлерiн пайдаланатын, Қазақстан Республикасының БЭЖ техникалық операторының функцияларын атқаратын және аймақ аралық электр энергияларын берудi жүзеге асыратын ұйым; 
      3) электр энергиясының және (немесе) қуатының ағыны - электр энергиясының және (немесе) қуатының бақылау қиылысындағы электр берудiң бiр немесе бiрнеше жолдарымен берiлуi; 
      4) электр қуаты резервтерiнiң пулы (ЭҚР) (ПУЛ) - ерiктi негiзде энергия өндiрушi, энергия берушi ұйымдар және көтерме тұтынушылардың шартты мiндеттерiне қатысы бойынша ЭҚР ПУЛ субъектiлерiнiң электр қуатының авария тапшылығын жабу үшiн қажеттi қуаттылығы мақсатында құрылған ұйым; 
      5) реттеушi орган - Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттiк бағаны (тариф) реттейтiн өкiлеттi мемлекеттiк орган; 
      6) ЭҚКР рынок операторы - ЭҚКР Рыноктық операторымен қызмет көрсету Ережесiне сәйкес ЭҚКР-де электрлiк энергиясын және (немесе) қуатының тұтыну мен коммерциялық диспетчеризациялау режимiн нарықтық механизмдер арқылы жүзеге асыратын ұйым; 
      7) аймақтық энергия беру ұйымдары - Қазақстан Республикасының iшiнде жекелеген аймақтарға электр энергиясын берудi жүзеге асыратын және аймақтық және (немесе) жергiлiктi деңгейдегi желiлердi пайдаланатын ұйымдар; 
      8) тәулiктiк график - әрбiр күнтiзбелiк тәулiкте алматы уақыты бойынша сағат 0-00-ден 24-00-ге дейiнгi Қазақстан Республикасының БЭЖ және ЭҚКР-да электр энергиясын және (немесе) қуатын өндiру, жiберу және тұтыну шамаларын тәртiпке келтiретiн белгiленген тәртiпте бекiтiлген құжат; 
      9) Техникалық оператор - Қазақстан Республикасының БЭЖ және ЭҚКР-да электр энергиясын (күштiлiгiн) өндiру, жiберу және тұтыну режимдерiнiң орталықтандырылған басқарылуын жүзеге асыратын ұйым (осы тармақтың 1-тармақшасын қараңыз); 
      10) уәкiлеттi орган - электр энергиясына байланысты қарым-қатынастарды реттейтiн мемлекеттiк орган. 

               2. Техникалық оператормен көрсетiлетiн 
                           қызметтер  

      6. Техникалық оператор БЭЖ субъектiлерiне, соның iшiнде ЭҚКР субъектiлерiне төмендегiдей қызмет түрлерiн көрсетедi: 
      1) техникалық диспетчеризациялау, БЭЖ-де, соның iшiнде ЭҚКР-да электр энергиясын және (немесе) қуатын өндiру, жiберу және тұтыну режимдерiнiң орталықтандырылған басқарылуынан тұратын қызметтер; 
      2) техникалық сипаттағы қосымша қызметтер. 

            3. Техникалық диспетчеризациялаудағы
           Техникалық оператордың функциялары  

      7. Техникалық оператор өзi жүзеге асыратын техникалық диспетчеризациялау аясында келесi функцияларды орындайды: 
      1) Қазақстан Республикасының БЭЖ-ң функциялық, орнықтылық критерийлерiне сәйкес электр энергиясын және (немесе) қуатын беру мүмкiндiгi жөнiндегi ЭҚКР-да электр энергиясын (күштiлiгiн) сату-сатып-алу шарттарына техникалық сараптама және тұтынушыларды электрмен жабдықтау сенiмдiлiгiне сараптама жүргiзу; 
      2) Қазақстан Республикасының БЭЖ субъектiлерiнiң сенiмдi жарыспалық жұмысын және ЭҚКР субъектiлерiнiң контрактiлiк мiндеттерiнiң орындалуын қамтамасыз ететiн Рыноктық операторымен жасалған тәулiктiк графигiн техникалық өткiзуi; 
      3) бекiтiлген тәулiктiк графикке сәйкес электр энергиясының және (немесе) қуаттылығының фактiлiк тұтынуы мен өндiрiсiн жедел бақылау; 
      4) электр энергиясының және (немесе) қуаттылығын беруiнiң контрактiсiз, сондай-ақ шарттан тыс шектеу және алдын алу режимiн енгiзу бойынша техникалық және ұйымдастырушылық шараларды қолдану және әзiрлеу; 
      5) меншiк нысанына қарамастан ҚР БЭЖ субъектiлерiнiң техникалық басқарма жүйесiнiң электр станциясының, станция бөлiмшелерi, электр беру желiсi, реле қорғанысының және аварияға қарсы автоматикасының негiзгi құрал-жабдықтарының ағымдағы жөндеуiн, сондай-ақ жылдық және айлық жөндеу графигiн келiстiру, жөндеу жоспарларын оңтайландыру бойынша ұсыныстарды дайындау және олардың орындалуына жедел бақылау жасау, мыналарды қосқанда: 
      тапсырыс бойынша электр өндiрушi ұйымдар мен электр берушi ұйымдардың диспетчерлiк техникалық басқарма қаражаттарын, реле қорғанысы және автоматикасын электрстанциялардың және электр желiлерiнiң негiзгi құрал-жабдықтары резервiне және жөндеуге шығару жөнiндегі шешiмдер қабылдау және қарау; 
      негiзгi электрстанцияларының жабдықтарын және желiлерiн, реле қорғанысын (РҚ) құрылымын, апатқа қарсы автоматикаларды, БЭЖ субъектiлерiнiң диспетчерлiк-техникалық басқару құралдарын жөндеуге шығару тапсырыстарының режимдiк пысықталуын жүзеге асыру; 
      6) электрстанцияның және электр желiлерiнiң негiзгi жабдықтарын жөндеуге шығару үшiн техникалық алғы шарттарды қамтамасыз ету; 
      7) диспетчерлiк басқарма тәртiбiне сәйкес ВЛ және жабдықтарды қайтадан iске қосу және жөндеуден өткiзу жүргiзiледi; 
      8) БЭС электр желiлерiнiң жабдықтарының және байланыстар, телемеханикасының, реле қорғанысын және электрстанцияларының негiзгi iске қосылатын жабдықтарының дайындығын бақылайды; 
      9) БЭС электрстанция жабдықтарының жұмыс мониторинг режимiн жүргiзедi; 
      10) Қазақстан Республикасының БЭЖ жария өндiрушi ұйымдарды жаңа қолданыстағы қуаттарды бөлшектеу және жабдықтаудың үзiлiссiз және тоқтаусыз енгiзуге бақылауды жүзеге асырады;
      11) Диспетчерлiк басқарма тәсiлi бойынша жабдықтарды бөлу;
      12) Қазақстан Республикасы БЭЖ техникалық бұзылуды оқшауландыру және жаратудың алдын алуын қамтамасыз ету:
      РҚ және АҚА құрылғыларының сызбалары мен параметрлерiн реттеудi келiсу;
      БЭЖ қуатын және жиілiгiн бақылау, апатқа қарсы басқару мақсатын және электрлiк тәртiбiн әзiрлеу;
      БЭЖ қуаттарының резервтерiн басқаруды, оның iшiнде ЭҚР РЭМ және жасалған шартқа сәйкес осы тектес басқа ұйымдардың қуаттарының резервтерiн iс-қимылын енгiзудi қоса алғанда;
      13) Су электр станциясының ГЭС ұзақ мерзiмдi жұмыс тәртiптемесiн есептеу, су шаруашылық балансы және басқа да ұсыныстар әзiрлеу;
      14) ҚР БЭЖ сенiмдi өлшем негiзiнде мемлекеттердiң электр жүйесiмен олардың диспетчерлiк орталықтарымен қоса iс-қимыл жарыспалық жұмысын ұйымдастыру үшiн шарттар дайындау;
      15) Мемлекетаралық электр энергиясының және (немесе) қуатының басқару тәсiлi;
      16) Ұзақ мерзiмдi баланстарын болжау және электр энергиясы қуатын жүзеге асыру.
      8. Жоғарыда көрсетiлген функциялардың орындалуын уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiпте Техникалық оператор жүзеге асырады.

              4. Техникалық диспетчеризациялау төлемi

      9. Техникалық диспетчеризациялау Техникалық оператордың ақылы қызметi болып табылады.
      10. Техникалық оператордың техникалық диспетчеризациялау жөнiндегi көрсеткен қызметiне белгіленген тәртiппен реттеушi орган бекiткен тариф бойынша Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатын өндiру мен тұтыну қарым-қатынастарына қатысушылар төлейдi. 
      11. Техникалық оператордың техникалық диспетчеризациялау бойынша қызмет көрсету және оның қызметiне ақы төлеудiң тәртiбi шартта белгiленедi.
      Шартта сондай-ақ тұтынушылардың сәйкес жұмыс режимдерiнiң құрылу алғы шарттары, электр энергиясының сәйкес сапасын ұстауы, электр энергиясының және (немесе) қуатының сенiмдi схемаларының жасалуы, қызметке уақытында төлем көрсетiлмеген жағдайда шектеу тәртiбiнiң енгiзiлуi, шартта қаралған шартты орындамаған тараптардың жауапкершiлiгi белгiленедi.

             5. Техникалық сипаттағы қосымша қызметтер

      12. Техникалық оператор қажет болған жағдайда техникалық сипаттағы қосымша қызметтер көрсете алады.
      13. Техникалық сипаттағы қосымша қызметтер көрсету тәртiбi мен шарттары реттеушi органмен белгiленедi.   

         6. Техникалық оператордың құқықтары және мiндеттерi

      14. Техникалық оператор, электр энергиясы мен (немесе) қуатын сатып алушы мен сатушы арасындағы, ЭҚКР-да электр энергиясы мен (немесе) қуатын сатып алуға және (немесе) сатуға құқық беретiн, "Электр энергиясы мен (немесе) қуатын көтерме рыногында бiрлескен қызмет туралы" Рыноктық оператор мен техникалық оператор арасындағы үшжақты келiсiмде, осы Ережеде, электр энергиясы мен қуатын көтерме рыногын ұйымдастыру мен жұмыс істеу Ережелерiнде және басқа да нормативтiк құқықтық актiлерде көрсетiлген өзiне жүктелген мiндеттерiн жүзеге асырған кезде және қызметтерiн көрсеткен кезде мынандай құқықтарға ие болады: 
      1) меншiк нысанына және ведомостволық қарастылығына қарамастан, БЭЖ субъектiлерiнiң барлығына мiндеттi болып табылатын БЭЖ қызметiнiң қалыптастыру тұрақтылығының нұсқауларын, электр энергиясының сапасы мен электр энергиясының және қуатының өндiрiстiк-тұтыну режимiнiң берiлген тәулiктiк кестесiн сақтауға бағытталған жедел өкiм беруге; 
      2) Рыноктық операторға жетiлдiруге ЭҚКР тәулiктiк график жобаларын Қазақстан Республикасы БЭЖ орынықтылық, функциялану критерилерiне сәйкес келмегенде және су қоймаларындағы белгiленген жiберу өлшемдерiн сақтамағанда қайтаруға; 
      3) Рыноктық оператордың нұсқауына сәйкес электр қуатының тәулiктiк графигiн орындау барысында туындалған тепе-теңсiздiктi жою үшiн жедел шаралар қолдануға; 
      4) ЭҚКР субъектiлерi желiлерiнен шектеу және алып тастау режимдерiн енгiзу, сондай-ақ шарттан тыс электр энергиясын және (немесе) қуатының тұтыну бойынша сондай-ақ ҚР БЭЖ сенiмдiлiк критерилерiн сақтау үшiн қажеттi олардың орналасуындағы техникалық және ұйымдастырушылық шараларды жасауға; 
      5) Уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiпке сәйкес БЭЖ және ЭҚКР субъектiлерiнiң шарттық мiндеттемелердi орындамаған жағдайда не Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, Қазақстан Республикасының БЭЖ өндiрiстiк-тұтыну режимiнiң тұрақтылығын жоғалтуға қауiп тудыратын авариялық ахуалда электр энергиясын және (немесе) қуатын шектеудi және алып тастауды енгiзуге; 
      6) Ұлттық энергия беру желiлерiне қосылған барлық субъектiлерден автоматика апатының алдын алу және реле қорғанысы сондай-ақ Қазақстан Республикасы БЭЖ сенiмдiлiк критерийлерiн сақтау үшiн қажеттi олардың орналасуындағы параметрлiк өзгерiстер бойынша көрсетiлiмдердiң сөзсiз орындалуын талап етуге; 
      7) Апатты жою және алдын алу үшiн меншiк нысанына қарамастан кез-келген электр өндiрушi ұйымдардың қапыл және айналу резервтерiн, сондай-ақ тұтынушылардың автономиялық қорек көздерiн iске қосуға; 
      8) апаттың алдын-алу және жою мақсатында қуат жеткiлiксiз болғанда су көздерi арқылы су электр станцияларының қорын пайдалану үшiн бекiтiлген судың шығын графигiне белгiленген норма шегiнде өзгерiстер енгiзуге; 
      9) орталықтандырылған жедел-диспетчерлiк басқаруды жүзеге асыру үшiн меншiк нысанына қарамастан барлық БЭЖ субъектiлерiнен және ЭҚКР қажеттi мәлiметтер сұрауға; осы Ережеде, электр күштiлiгi мен энергиясының көтерме рыногын ұйымдастыру мен жұмыс істеу Ережелерiнде және басқа да нормативтiк құқықтық актiлерде белгiленген Техникалық оператордың басқа да құқықтарын iске асыруға. 
      15. Техникалық оператор: 
      1) Қазақстан Республикасының БЭЖ сенiмдi және орнықты қосарлас жұмысын, жедел басқару аймағына кiретiн энергия объектiлерiнде апаттың алдын-алу және жою бойынша уақытылы шаралардың қабылдануын; 
      2) электр энергиясын және (немесе) қуатының мемлекетаралық ағымындағы шарттың сақталуын; 
      3) Мемлекеттiк стандарттармен және стандарттау бойынша өзге де нормативтiк актiлермен белгiленген талаптарға сәйкес БЭЖ субъектiлерiмен бiрiгiп сапалы электр энергиясының берiлуiн; 
      4) Бекiтiлген шарттар және мәмiлелер негiзiнде БЭЖ стандартты жиiлiгiнiң сақталуы мен реттелуiн; 
      5) ЭҚКР субъектiлермен бекiтiлген келiсiм-шарттарының орындалуын және Техникалық оператор өз өкiлеттiлiгiн асыра пайдаланған немесе оның тарапынан заңсыз әрекеттерiнен келген басқа ЭҚКР субъектiлерiне келтiрген экономикалық шығындардың өтелуiн; 
      6) осы Ережеде, электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногын ұйымдастыру мен жұмыс істеу Ережелерiнде және басқа да нормативтiк құқықтық актiлерде көрсетiлген, басқа да жүктелген мiндеттердiң орындалуын қамтамасыз етуге мiндеттi. 

              7. БЭЖ және ЭҚКР субъектiлерiнiң
                мiндеттерi мен құқықтары  

      16. БЭЖ және ЭҚКР субъектiлерi Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес және техникалық диспетчерлеу жөнiндегi қызмет көрсетулердi алу үшiн: 
      1) Тәулiк графигiнiң режимiн жүргiзу үшiн Техникалық оператордың жедел өкiмiн орындауға; 
      2) Қазақстан Республикасының заңнамасымен және шарттарында белгiленген тәртiп бойынша Техникалық оператор қызметiн уақытылы төлеуге; 
      3) Техникалық оператормен берiлген режимдегi нормативтiк-техникалық құжаттар талабына сәйкес Техникалық оператормен келiсiлген өздерiнiң электр құрылымдарында РҚ және АҚА құрылымдарын қамтамасыз етуге; 
      4) өздерiнiң ақша қаражаттарымен Ұлттық энергия берушi ұйымдар жүйелерiне қосарлас жұмысқа қосыла алатын РҚ және АҚА құрылғы жүйелерiн қайта жөндеу және жаңғыртуды жүзеге асыруға; 
      5) Қазақстан Республикасы аймағында қолданыстағы нормативтiк-техникалық құжаттар ережелерiне сәйкес РҚ және АҚА құрылғы жабдықтарын пайдалануды енгiзуге;
      6) Техникалық операторға толық және сапалы техникалық мәлiметтер беруге;
      7) цифрлық технология негiзiнде БЭЖ бiрыңғай ақпараттық жүйесiн өткiзуге (құруға) қатысуға мiндеттi.
      17. Жоғарыда көрсетiлген мiндеттерден басқа БЭЖ және ЭҚКР субъектiлерi осы Ережеде, электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногын ұйымдастыру мен жұмыс істеу Ережелерiнде және басқа да нормативтiк құқықтық актiлерде көрсетiлген мiндеттерге, сондай-ақ құқықтарға ие болады. 

                         8. Жауапкершiлiк

      18. Осы Ережелердi бұзғандық үшiн Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес жауапкершілікке тартылады.

                                       Қазақстан Республикасының 
                                       Энергетика және минералдық
                                         ресурстар министрінің
                                       2001 жылғы 12 қаңтар N 8
                                         бұйрығымен бекітілген     

         Қазақстан Республикасы электр энергиясы мен қуаты 
        рыногының рыноктық операторының қызмет көрсету 
                         ережелерi 

                   1. Жалпы ережелер  

      1. Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты рыногының рыноктық операторының қызмет көрсету Ережелерi (бұдан әрi - Ереже) "Электр энергиясы туралы"  Z990438_  Қазақстан Республикасының Заңына, "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногының тиiмдiлігiн арттыру жөнiндегi қосымша шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы 20 сәуiрдегi N 606  P000606_  қаулысына және басқа да нормативтiк құқықтық кесiмдерге сәйкес әзiрлендi. 
      2. Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногында (бұдан әрi - ЭҚКР) қызмет көрсету кезiндегi Рыноктық оператордың құқықтары мен мiндеттерi, сондай-ақ ЭҚКР субъектiлерiнiң Рыноктық оператордың қызмет көрсетулерiн алу кезiндегi құқықтары мен мiндеттерi осы Ережемен, электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногын ұйымдастыру және жұмыс істеуі туралы Ережелерiмен, ЭҚКР субъектiлерi мен Рыноктық оператор арасындағы басқа да нормативтiк құқықтық кесiмдермен және шарттармен реттелiнген. 
      3. Ережелер меншiк нысандарына және ведомстволық иелiктерiне қарамастан Қазақстан Республикасының аймағында, не аумағынан тыс орналасқан барлық ЭҚКР субъектiлерi үшiн мiндеттi. 
      4. Осы Ережеде мынандай негiзгi ұғымдар пайдаланады: 
      1) теңгеруші электр энергиясы - электр энергиясын өндiрудiң-тұтынудың қолданыстағы сағаттық графигін іске асыру кезiнде ретсiз пайда болатын теңсiздiктердi жою үшiн пайдаланылатын энергия; 
      2) теңгеруші ЭҚКР - ЭҚКР рыноктық операторын қатыстыра отырып, теңгеруші электр энергиясын сату-сатып-алу мәмiлесiн жасасу және орындау кезiнде ЭҚКР субъектiлерi арасында қалыптасатын қарым-қатынас; 
      3) екiжақты шұғыл шарт - рыноктық операторының қатысуынсыз ЭҚКР субъектiлерi арасында екiжақты негiзде шексiз мерзiмге (жылы, айы, күнi, сағаты және басқа мерзiм) жасалынған келiсiм; 
      4) клирингтiк баға - резервтегi электр энергиясының сатылуына оны сатып алуға деген сұраныстың қанағаттандырылуын ескере отырып, рыноктық операторы iрiктеген ұсыныстардың (төменгi бағадан бастап мәлiмделген бағаның артуы тәртiбiмен жұмсалған) ең соңғысының, ең қымбатының мәлiмдеген бағасы; 
      5) ЭҚКР коммерциялық диспетчерленуi - рынок тетiктерi негiзiнде ЭҚКР-да электр энергиясын өндiру, беру және тұтыну режимдерiн ораталықтандырылған басқаруды жүзеге асыру және баланстаушы ЭҚКР қатысушылары арасындағы өзара есептесудi ұйымдастыру; 
      6) ұлттық энергия берушi ұйым - аймақ аралық деңгейдегi электр торабын пайдаланатын, электр энергиясының аймақ аралық берiлуiн анықтайтын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы БЭЖ-нiң орталық диспетчерлiк басқару функциясын орындайтын техникалық операторы ролiнде жүретiн ұйым; 
      7) операциялық тәулiктер - алматы уақытымен 00-00 сағаттан басталып және 24-00 сағатпен аяқталып, осының iшiнде ЭҚКР-тегi электр энергиясын өндiрiс пайдалануы тәулiктiк кестесi диспетчерленуi жүзеге асатын 24 сағатқа уақыт бөлiгi; 
      8) электр қуаты резервтерiнiң пулы (ЭҚР ПУЛ-ы) - ЭҚР ПУЛ субъектiлерiнде болатын олардың мiндеттемелерiне қатысты электр қуатының апатты тапшылығын жабу үшiн қажеттi электр қуатын қордаландыру мақсатында энергия өндiрушi, энергия берушi ұйымдар мен көтерме тұтынушылардың ерiктi негiзде құрған ұйымы; 
      9) есептi кезең - рыноктық оператор нәтижесi бойынша фактiлiк теңгерімді құраған нәтиже жөнiндегi уақыт бөлiгi; 
      10) реттеушi орган - мемлекеттiк реттелуiн жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес уәкiл етiлген бағалар (тариф) мемлекеттiк орган; 
      11) аймақтық энергия берушi ұйымдар - аймақтық және (немесе) жергiлiктi деңгейдегi желiлердi пайдаланатын және Қазақстан Республикасының жекелеген аймақтарының iшiнде электр энергиясын берудi жүзеге асыратын ұйымдар; 
      12) қуат резервi - энергия өндiрушi ұйымдардың ЭҚКР-да пайдалануға болатын агрегаттардың мiндеттемелерден бос қуаты; 
      13) ЭҚКР рыноктық операторы - ЭҚКР-да электр энергиясын өндiру мен тұтыну режимдерiн рыноктық тетiктер арқылы коммерциялық диспетчерлеудi жүзеге асыратын ұйым; 
      14) тәулiктiк кесте - рыноктық оператормен құрылған және белгiленген тәртiпте бекітiлген, Қазақстан Республикасы электр энергия және осы қуатын субъектiлерiнiң алматы уақытымен 00-00 сағаттан 24-00 сағатқа дейiнгi әрбiр күнтiзбелiк тәулiкте өндiрiстiң орташа уақыт шамасын, электр энергиясының берiлуiн, тапсырылуын және пайдаланылуын тәртiпке келтiретiн құжат; 
      15) жедел ЭҚКР - екiжақты жедел шарттар жасасу мен орындауда, болашақта электр энергиясын белгiлi кезеңге жеткiзген жағдайда ЭҚКР субъектiлерi арасында қалыптасатын қарым-қатынастар; 
      16) Қазақстан Республикасының бiрыңғай энергетикалық жүйесiнiң техникалық операторы (бұдан әрi - техникалық оператор) - Қазақстан Республикасы бiрыңғай энергетикалық жүйесiнiң (БЭЖ) және ЭҚКР-дағы (осы тармақтың 3 тармақшасын қараңыз) электр энергиясын және (немесе) қуатын өндiру, беру және тұтыну режимдерiне орталықтандырылған жедел диспетчерлiк басқару жүргiзудi жүзеге асыратын ұйым;
      17) уәкiлеттi орган - электр энергетикасында қарым-қатынастарды реттеудi жүзеге асыратын орган;
      18) нақты теңгерім - есептiк кезеңi бойынша ЭҚКР мерзiмдiк және тепе-теңдiк субъектiлерi арқылы ЭҚКР-да өндiрiлген, тапсырылған және пайдаланылған электр энергия көлемiнiң адрестiк таратылуын белгiлейтiн құжат.    

         2. ЭҚКР-да рыноктық оператор көрсететiн қызметтер

      5. Рыноктық оператор ЭҚКР-да мынандай қызмет түрлерiн көрсетедi:
      1) ЭҚКР-да электр энергиясын өндiру, жiберу, тапсыру және пайдалану режимдерiн коммерциялық диспетчеризациялау бойынша (әрi қарай - коммерциялық диспетчеризациялау қызметтерi); 
      2) Ақпараттық қызмет;
      3) Көмекшi қызмет.

       3. Коммерциялық диспетчерлiк қызмет, оларды ұсыну мен
                           төлеу тәртiбi

      6. Коммерциялық диспетчерлеу қызметiн электр энергиясы және (немесе) қуатын сатып алушы немесе сатушының, техникалық оператор мен рыноктық оператор арасында жасалған "Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуатын көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" үшжақты шарт (бұдан әрi - шарт) негiзiнде рынок операторы, сондай-ақ рынок операторымен коммерциялық диспетчерлеу қызметтерін ұсынуға жасалған шарт арқылы көрсетiледi. 
      7. Коммерциялық диспетчеризациялау жөнiндегi рыноктық оператор қызметiне ЭҚКР-ғы электр энергиясын сатушылар мен сатып алушылардың барлығы ЭҚКР-ғы сатылған және сатып алынған электр энергиясының шамасы бойынша, оның iшiнде электр энергиясын беру кезiндегi шығындарды өтеу үшiн сатып алынған, сондай-ақ өз құрамында электр станциялары бар, электр энергиясының көлемi бойынша: сондай-ақ құрамында өздерiнiң жекеменшiк электр станцияларынан Ұлттық энергия берушi ұйымның торабы арқылы сол ұйымдардың құрамына кiретiн тұтынушыларға электр энергиясын беретiн электр станциялары бар ұйымдар төлем жасалынады. 
      Коммерциялық диспетчеризациялау бойынша рыноктық оператор қызметiнiң тәртiбi мен мерзiмi Шартта белгiленедi. 
      Төлемдер есептеуi белгiленген тәртiптес бекiтiлген тариф бойынша рыноктық оператормен жүргiзiледi. 
      ЭҚКР сатушылары мен сатып алушыларының аралық төлемдерi Шарт жағдайлары бойынша жүргiзiлгенi ескеріліп, коммерциялық диспетчеризациялау үшін түпкiлiктi өзара есеп айырысу есептiк кезеңдегi рыноктық оператор құрған фактiлiк баланс бойынша анықталған сатылған және (немесе) сатып алынған электр энергиясының нақты шамасымен жүргiзiледi. 
      8. Шарт бойынша коммерциялық диспертчерлеу жөніндегі рыноктық оператор қызметi мыналарды қамтуы тиiс: 
      1) ЭҚКР субъектiлерiнен алынған тапсырыстар негiзiнде тәулiктiк кесте жасау; 
      2) ЭҚКР субъектiлерiнiң тәулiк кесте де белгiленген электр энергиясын тапсыру-пайдалану режимiнiң мониторингтік орындалуын жүзеге асыру; 
      3) Есептiк кезең нәтижелерi бойынша фактiлiк тепе-теңдiктi жасау; 
      4) ЭҚКР-ғы электр энергиясының ұсыну тапсыру-пайдалану режимдерiнiң коммерциялық балансталуы. 
      9. Өз кезегiнде ЭҚКР-ғы электр энергиясының ұсыну тапсыру-пайдалану режимдерiнiң коммерциялық теңгерімі мынандай түрде болады: 
      1) теңгерім электр энергиясының "бiр күн бұрын" ұйымдастырылуы мен саудасын жүргiзiлуiн; 
      2) алдағы тәулiктерге теңгерім ЭҚКР-резервiн "бiр сағат бұрын" саудада пайдалану үшiн құру; 
      3) Коммерциялық тәулiктiк әрбiр сағатқа баланстық электр энергиясына клирингтiк бағамен есептеу; 
      4) "бiр сағат бұрын" электр энергиясының саудасын ұйымдастыру мен өткiзу; 
      5) тәулiктiк график орындау кезiнде пайда болған дисбаланстарды талдау және олардың жойылуы үшiн шаралар қолдану; 
      6) есептiк кезең бойынша баланс жасайтын ЭҚКР-ғы электр энергиясын тапсыру, жiберу, ұсыну мен тұтыну теңгерімін жасау; 
      7) Есептiк кезең бойынша баланстайтын ЭҚКР-ан тұтынғаны үшін электр энергиясының төлем жиынтығын есептеу; 
      8) Баланстайтын ЭҚКР-тен ЭКС субъектiлерiне тұтынған олардың электр энергиясын төлеуге хабарлама жөнелту. 

       4. Рыноктық оператордың тәулiктiк график жасауы және 
                    оның орындалуын бақылауы  

      10. Тәулiктiк график құру үшiн бастапқы мәлiметтерi рыноктық оператор тiркеген тұтынушылармен келiсiлген шарттардың негiзiнде жасалған тапсырыстар болып табылады: 
      1) энергия өндiрушi ұйымдар, сағаттық графигiн қамтитын желiге қосу тұтынушыларға, соның iшiнде сауда-делдалдық ұйымдары (трейдерлер) арқылы электр энергиясын және (немесе) қуаттылығын сатып алатын тұтынушыларға электр энергия және (немесе) қуатын тарату және Ұлттық энергия жiберу ұйымдары электрлiк энергия жiберу жөнiндегi техникалық қажеттiлiктердi жабдықтау баланстайтын күнi резервтерiнiң сағаттық графиктерiн қамтитын; 
      2) өз құрамында электр энергия ұйымдары бар ЭҚКР тұтынушыларға электр энергиясын және (немесе) қуатын тапсыру сағаттық графигiн қамтитын шет мемлекеттердiң электр өндiрушi ұйымдар немесе компаниялау; 
      3) Энергия жiберу ұйымдары электр энергиясы бойынша қызметтердi төлемегенi үшiн тұтынушыны шектеу, егер бұл электр энергиясын жiберуге шартпен көзделген болса. 
      11. Тапсырыстар әр тәулiк сайын рыноктық оператор белгiленген нысан бойынша есеп тәулiгiне келетiн тәулiктiк 11-00 сағатқа дейiн факсильдiк растау етiлуiмен электрондық пошта бойынша рыноктық операторға жiберiледi. 
      12. Бiр тәулiк артық кезеңде күшi бар, тапсырыстық жiберiлуi рұқсат етiледi. 
      13. Техникалық себептермен электрондық пошта болмаған жағдайда факс бойынша тапсырыс беруге рұқсат етiледi. 
      14. Егер 10-тармақта көрсетiлген мерзiмге дейiн тапсырыс рыноктық операторға берiлмесе, тәулiктiк график соңғы берiлген тапсырыс негiзiнде құрылады, жасалады. 
      15. Электрлiк энергияның бөлшектiк сұранысына электрлiк энергия тапсыруды жүзеге асыратын аймақтық электр энергия өндiрушi ұйымдарының тапсырыстары рыноктық операторға техникалық оператордың аймақтық диспетчеризациялау орталықтарымен (әрi қарай - АДО) тәулiктiң сағатына дейiн ұсыну қажет, есеп айырысу, белгiленген нысанда берiледi. 
      16. Өзi тiркелген шарттармен (мәмілелермен) алынған тапсырыстарды: 
      1) ЕКС тараптық мерзiмдiк, электр энергиясын алып-сатуға, соның iшiнде Ұлттық электр энергиясын жiберушi ұйымдардың электр энергиясын сатып алу шарттарымен электр энергиясын жiберудегi техникалық шығындарға (жоғалтуға); 
      2) Ұлттық энергия жiберу ұйымдары арқылы электрэнергия жiберуге, ал қажет кезiнде аймақтық энергия жiберу ұйымдары арқылы да; 
      3) "бiр күн бұрын" саудасының нәтижелерi бойынша жасалған баланстаушы электр энергиясын алып-сату. 
      17. Тапсырыс кезде мыналар болмаған мүмкiндiгiнде: 
      1) рыноктық оператор тiркеген шарт болмаған кезде; 
      2) Электр энергия және (немесе) қуатын экспорттау-импорттау кезiндегi кеден заңдармен көзделген құбылыстар болмаған кезде; 
      3) Тапсырыста жауапты адамның қолы болмаған кезде. 
      18. Тәулiктiк графиктi жасаған кезде мынандай мәлiметтер ескерiледi: 
      1) ағымда және жоспарлық жағдаймен туындалған Ұлттық энергия берушi ұйымдардың желiлерiнiң электрлiк схемаларының шешiлген жедел тапсырыстар бойынша негiзгi схемада күтiлген өзгерiстердi қоса алғанда режим енгiзу жөнiндегi апат уақытында және автоматика режимдiк қалпына келтiру параметрлiк өзгерiстерi ескерiлген шаралары ескерiлген режимдiк шектеулерi; 
      2) Куәландырылған құжаттың рыноктық операторға түскен сәтінен күшіне енетін гидроресурстардың рұқсат етiлген шығындары; 
      3) Ресейдiң бiрыңғай энергетикалық жүйесiмен БЭЖ және Орталық Азияның бiрiккен энергетика жүйесiмен (БЭЖ) келiсiлген мемлекетаралық ағындары; 
      4) Келiсiм-шарттан тыс тұтынылған электр энергиясының және (немесе) қуатының орнын толтыру көлемдерi; 
      5) Келiсiлген Ресей, Орталық Азия - Орталық Азия транзиттiк ағындары; 
      6) ЭҚР ПУЛ қорының бiлiктi таблицасы; 
      7) Баланстайтын қуаттардың қолдағы қоры. 
      19. Тәулiктiк графикте энергия өндiрушi ұйымдар үшiн, олардың шартты тұтынушылары, ал тұтынушылар үшiн - олардың шартты энергия өндірушi ұйымдары көрсетiледi. 
      20. Электр энергиясын таратуды жүзеге асырудың техникалық мүмкiндiктерiне және рыноктық оператор белгiлеген тәулiктiң есептелу алдындағы 17-ге дейiнгi техникалық операторлар мен келiсілген тәулiктiк график техникалық операторға соның iшiнде техникалық оператордың аймақтық диспетчерлiк орталықтарына өткiзу үшiн жiберiледi. 
      21. Аймақтық диспетчеризациялау орталықтары РДУ-ң қуаттылық ету аясына кiретiн электр күшi мен энергиясының рыноктық барлық субъектiлерiне алдағы тәулiктерге орындалуы үшiн тәулiктiк графиктердi бағыттайды. 
      22. Бекiтiлген тәулiктiк графиктерiнiң орындалуының жедел бақылауына ЭҚКР субъектiлерi арқылы жүргiзiлген аталған субъектiлерге қатысты бөлiгiнде. 
      23. Тәулiктiк график өткiзу процесiнде есептiк шамадан электр энергиясының және (немесе) қуатының нақты тұтынуы ауытқыған кезде рыноктық оператор тәулiктiк графикке жедел түрде өзгерiстер енгiзе алады. 
      Өзгерiстердi мынандай жағдайда енгiзiле алады, егер: 
      1) тұтынушы өздерiнен немесе рыноктық оператор қалауы бойынша шарт жасалған энергия өндiрушiге ұйымдардан электр энергиясын және (немесе) қуатын тапсырыс жасалған көлемiнде жеткiзу көбейтедi арттырады (төмендету) егер бұл екi жақты мерзiмдiк шарт жағдайларымен көзделінсе. Энергия алушы ұйымы генарация көтерiлуi төмендету және жеткiзiлгеннен электр энергиясын және (немесе) қуатын шамасын техникалық оператормен келiстiредi және рыноктық операторға өз түзетiлген дұрысталған тапсырыс графигін ұсынады; 
      2) энергия өндiрушi ұйым техникалық сипат себебiнен электр энергия өндiрiсiн төмендетедi және электр энергияны алып-сату екi жақты мерзiмдiк шарт жағдайларына сәйкес рыноктық операторға өз тұтынушыларына электр энергия тапсырысын төмендетуге өтiнiм жiбередi; 
      3) Теңгерушi ЭҚКР-тегi - "бiр сағат бұрын" сауда нәтижелерi бойынша рыноктық оператор тәулiктiк графиктi реттейдi, сонымен бiрге теңгерушi электр энергиясын алып-сату мәмiлесi жасалу фактiсiн белгiлейдi. 
      24. Тәулiк графиктерi осы Ереженiң 22 тармағында аталынғандар бойынша жүргiзiлген негiздемелерде корректiлеу ескерiлiп, теңгерушi ЭҚКР-тегi "бiр сағат бұрын" және "бiр күн бұрын" сауда нәтижелерi бойынша тiркелген шарттар мен рыноктық оператор тiркеген шеңберде сұратылған екi жақты мерзiмдiк алып-сату шарттары рыноктық оператордың электр энергиясын алып - сату көлемiн анықтауға негiз болып табылады. 
      25. Тәулiктiк график өткiзу процесiнде рыноктық оператор тәулiк график шеңберiнде электр энергиясын жеткiзу-тұтыну режимiнiң ЭҚКР субъектiлерiмен орындау мониторингiн жүзеге асырады және рыноктық механизмдердi пайдаланып ағымдағы режим теңгерiлуiн жүргiзеді: 
      1) Режим теңгерiлуi үшiн қажеттi энергия шамасынан және тәулiктiк графиктен ауытқу жөнiндегi техникалық оператордан алынған хабардың негiзiнде рыноктық оператор ауытқуға жол берген ЭҚКР субъектiлерiне ескертедi және оларға мыналарды ұсынады: 
      қос тараптық негiзде жетпей жатқан электр энергиясына өздiгiнен қайта сұраным жасау; 
      рыноктық оператор арқылы теңгерушi ЭҚКР-н жетпей жатқан электр энергиясын сатып алу; 
      тәулiк график деңгейiнiң белгiсiне дейiн тұтынуды шектеу (жеткiзу, тапсырысты арттыру); 
      2) егер ескертiлген сәттен 20 минут өткенше ЭҚКР субъектiсi өз тұтыну режимiн теңгермесе, рыноктық оператор техникалық операторға соңғысының тәулiктiк графикке сәйкестелген режимiнiң ЭҚКР субъектiсi мәлiметтермен қамтамасыз ету жөнiндегi шара қолдану қажеттiгi туралы нұсқау бередi; 
      3) режимді теңгерімді кезінде электр күшінің белгiленген тәулiктiк график мәндерiнде 5 минут iшiнде плюс 10 шегіндегi электр қуатының ЭҚКР жекелеген тұтынулары қысқа мерзімдік жүктемелеріне ықтимал жол берiледi. 

       5. ЭҚКР-дағы электр энергиясын өндiру-тұтынудың iс 
                 жүзiндегi тепе-теңдiк балансы  

      26. Есептiк кезең өткен соң есептiктен кейiн айдың 20-на дейiн нарықтық оператор Қазақстан Республикасы ЭҚКР-де электр энергиясының тұтынуының iс-әрекет тепе-теңдiк жасау бойынша осы Ережеге қосымша ұсынылған нұсқаулықтарға сәйкес ЭҚКР субъектiлерi арасындағы өзара есеп айырысуды реттеуде негiз болатын iс-жүргiзу балансын жасайды. 
      27. Рыноктық оператор есептiк кезеңдегi фактiлiк баланс жасау үшiн ЭҚКР субъектiлерiнен мынадай ақпараттарды талап етуге құқылы: 
      1) электр энергиясының және (немесе) қуатының сатушылары мен сатып алушыларымен белгiленген баланстық меншiктi шектеудiң нүктелерiндегi (бұл тармақша тәулiкке тең есептiк кезеңi белгiленген сәттен бастап күшiне енедi) ұзақ мерзiмдi дискреттi жады бар электр энергиясын есепке алудың коммерциялық құралдардың өлшемдерiнiң тiркелген бiрсағаттық деректерi; 
      2) есептiк кезеңдегi тәулiктiк графиктерге белгiленген (барлық корректировкаларда ескерiлген) мерзiмдiк ЭҚКР-н алып-сату екi жақты мерзiмдiк шарттар аясындағы электр энергиясын сұратылған тапсырыс көлемдерi; 
      3) Есептік кезеңде орталықтандырылған сауда қорытындылары бойынша тiркелген теңгерушi ЭҚКР алып-сату мәлiметтерi бойынша теңгерiмдiлiк электр энергиясының жiберу көлемдерi; 
      4) Есептiк кезеңдегi ЭҚКР субъектiлерi энергия өндiрушi ұйымдардың баланстық иелiгi бойынша электр желiлерiн бөлiнiс туындаған босатылған электр энергиясын сатушы мен энергия беру ұйымдары арасындағы электр энергия көлемін коммерциялық есеп құралдары көрсетілімі негiзiнде жасалған салыстырып анықтау актiлерi; 
      5) ЭҚКР субъектiсiнiң есептiк кезең кезiнде коммерциялық есептегі құралдардың көрсеткiшiмен электр энергиясын сатып алушылар мен энергия өндiрушi ұйымдар арасында электр жүйелерiнiң баланстық бойынша салыстыру шегiнiң бөлiндiсi; 
      6) ЭҚКР субъектiлерi - тұтынушыларға (энергиямен қамтамасыз ету ұйымдарына) босатылған энергия өндiру ұйымдары мен электр энергияларынан алынып электр энергиясы Ұлттық және аймақтық энергия беру ұйымдарының баланстық иелiгi бойынша электр желiлерiнiң бөлiнiс шекарасында коммерциялық есеп құралдары көрсетілiмi негiзiнде жасалған жиынтық баланстары. Егер ЭҚКР субъектiсi электр энергиясын энергия беру ұйымдары желiлерiне бiр реттен артық қосылу бойынша алса (жiберсе) онда салыстырылу анықтау актiсiнде мұндай қосылу бойынша да және барлық қосылу жинақтық бойынша да қажеттi ақпарлар болуы тиiс. 
      28. Берiлген және алынған электр энергиясының фактiлiк саны есептiк кезеңнiң соңғы күнiндегi 24-сағатта анықталады. 
      29. Осы Ереженiң 27-тармағында жазылған фактiлiк баланс жасаудағы мәлiметтер ЭҚКР субъектiлерi арқылы рыноктық операторға факсимильдiк растамасымен бiрге электрондық пошта көмегiмен (немесе рыноктық оператормен келiсiлген өзге де тәсiлмен) есептегiден кейiнгi айдың 10-күнiне дейiн жiберiледi. 
      30. Фактiлiк баланс жасауы кезiнде рыноктық оператор мыналарды басшылыққа алады: 
      1) мерзiмдiк ЭҚКР-дағы электр энергиясын жiберу бөлiгiнде - электр энергиясының сұратылған көлемдерiнен фактiлiк көлемдердiң электр энергиясын болжам ауытқу шарттарымен алу-сату екi жақты мерзiмдiк шарттарда аталынған; 
      2) Баланстаушы ЭҚКР арқылы электр энергиясын жiберу бөлiгiнде - баланстаушы ЭҚКР электр қуаттылығын және (немесе) энергия күштiлiгiн "бiр күн бұрын" және "бiр сағат бұрын" алу-сату мәмілелерiнде саудалары қорытындысы бойынша және Қазақстан Республикасын электр күштiлiгi мен энергиясы көтерме нарығында электр энергиясын жiберу тұтынуының фактiлiк балансын бекiту бойынша белгiленген нұсқаулықта ажыратылған дисбаланстар тәртiбiнде. 
      31. Электр энергиясын Ұлттық энергия беру ұйымының ЭҚКР субъектiлерi үшiн электр энергиясын беруде пайдаланған өз желiлерiндегi және басқа ұйымдардың желi элементерiндегi жоғалтуларды жабу үшiн технологиялық қажеттiлiктерде сатып алу, баланстаушы ЭҚКР арқылы және екi жақты мерзiмдi шарттар аясында электр энергиясын сатып алу ретiнде фактiлiк баланста ескерiледi. 
      32. Рыноктық операторы ЭҚКР субъектiлерiне келесi есептiк кезеңгi айдың 20 дейiн нақты балансты бередi. 

       6. ЭҚКР-да электр энергиясын жiберу-тұтыну режимдерiнiң 
                         коммерциялық балансталынуы 

      33. Рыноктық оператор резервтiк балансталушы электр энергиясын және (немесе) қуатын сатуға тапсырыстарды рыноктық оператормен белгiленген нысан бойынша есептiк тәулiк алдындағы тәулiктiң 11 сағатына дейiн энергия өндiру ұйымдарынан "бiр күн бұрын" саудасында қабылдайды. 
      34. Баланстаушы электр энергиясын сатып алуға тапсырыстың "бiр күн бұрын" саудаларында рыноктық оператормен белгiленген нысан бойынша есептiк тәулiк алдындағы 11 сағатына дейiн рыноктық оператормен қабылданады. 
      35. Сатылудағы ұсыныстардың баға бойынша ранжирленген тәулiктiң әр бiр сағаты бойынша жоғарылау тәртiбiнде ұсыныс электр энергиясының нақты графигi жасалады. 
      36. Электр энергиясын сатып алуға тапсырыстар бойынша сұраныстың жинақтық сағаттық графигi құралады. 
      37. Сұраныс пен ұсыныс кестелерiн салыстыру кезiнде сағаттық қуат тапшылығы анықталған жағдайда рыноктық оператор сатушылардан ұсыныстар жинау ресiмiн қайталайды. 
      38. Электр қуатын тәулiктiң әрбiр сағатына сатып алу жөнiндегi өтiнiм бойынша анықталған қосынды ұсыныстың кестесiн салыстырумен ранжирленген графигiне тәулiктiң әр бiр сағаттың жиынтық сұраныс шамасын енгiзумен "бiр күн бұрын" саудасына қатысушылар арасындағы есеп айыру үшiн клирингтiк баға анықталады. 
      39. "Бiр күн бұрын" сауда нәтижелерi бойынша баланстаушы электр энергиясын жеткiзу графигi құрастырылады. 
      40. "Бiр күн бұрын" баланстаушы электр энергиясын жеткiзу графигi ескерiле рынок операторымен тәулiк графигiнiң жобасы құрастырылады. 
      41. Тәулiк графигiнiң жобасы техникалық оператормен техникалық сараптамадан өткеннен кейiн және алдағы тәулiкке электр энергиясын беру схемасы толықтай анықталғаннан кейiн Рынок операторы тәулiктiң 17 сағатына дейiн саудаға қатысушыларды "бiр күн бұрын" сауда нәтижелерi бойынша хабарлайды. 
      42. Егер тәулiк графигi техникалық сараптамадан өту барысында техникалық себептермен (электр беру желiлерiнiң шектеулi жолдары жүйелердiң жөндеу схемасы) қандай да бiр мәмілелердi таратуда баланстаушы нарығында бұрыңғы өтiнiмдерi электр энергиясын сату мүмкiншiлiгi болмаса, мұндайда сатушы ұсынған төменгi баға ескерiлiп қалған өтiнiмдер пайдалана отырылып, сауда өткiзу процесi қайталанады. 
      43. Баланстаушы электр энергиясының жiберу графигiне енген барлық сатылу тапсырыстары мен сатып алу тапсырыстарын рыноктық оператор "Бiр күн бұрын" сауда нәтижелерi бойынша белгiленген клирингтiк баға бойынша баланстаушы ЭҚКР-нiң электр энергиясын сату және сатып алу мәмiлелерi ретiнде тiркейдi. 
      44. Егер есептiк тәулiк алдындағы тәулiктiң 18 сағатына дейiн теңгерушiсi электр энергиясының тапсырыстарының графигiн жасау кезiнде тапсырылмай қалған сатылуға шығарылған тапсырыстар саудадан шығарылмаса, рыноктық оператор ЭҚКР-нiң субъектiсiмен жасалған шарт негiзiнде оларды алдағы тәулiктерге теңгеру ЭҚКР-нiң резервiн құрау үшiн пайдалануға құқылы. Теңгерушiнің ЭҚКР-нiң резервiн құрау кезiнде рыноктық оператор: 
      1) барлық сатылуға шығарылған тапсырыстарды тәулiктiң әр бiр сағатындағы үдемелi ұсыныс бағасы бойынша ренжирлейдi; 
      2) ЭҚКР-нiң субъектiлерiне теңгерушi ЭҚКР-i резервiнiң болуы туралы ақпараттар жiбередi. 
      45. Тәулiктiк графиктiк өткiзу процесiнде рыноктық оператор теңгерушi электр энергиясын сатуға және олардың сатып алуына "бiр сағат бұрын" саудасында рыноктық оператор белгiлеген нысан бойынша қосымша тапсырыстар қабылдайды. 
      46. Егер сатып алуға барлық тапсырыстарды қанағаттандыру үшiн теңгерушi ЭҚКР-нiң резервтерi жеткiлiксiз болса рыноктық оператор энергия өндiру ұйымдарына электр энергиясын және (немесе) қуатын теңгерушi ЭҚКР-да жiберу жөнiнде ұсыныс жасайды. 
      47. Теңгерушi ЭҚКР резервiн iске қосуына ұсыныстың ең төменгi бағасымен сатылуы тапсырысынан бастап мынандай жағдайларда жүргiзiледi: 
      1) "бiр сағат бұрын" саудасына олардың сатып алуына операторлық тәулік iшiнде түскен тапсырыстар бойынша; 
      2) жабылуы сол сәттен бастап теңгерушi нарық арқылы энергиясын қуатын жiберу есебiнен жүзеге асырылатыны жөнiндегi алдын-ала ескертпесiмен қоса тәулiктiк графиктен ауытқуға жол берген ЭҚКР-нiң субъектiсiне дисбаланстың ағымдағы режимнiң анықталған теңсiздiктерiн жою үшiн; 
      3) егер техникалық сипаттағы себептермен теңсiздiк көзiн айқындау мүмкiн болмаса рыноктық оператор ЭҚКР субъектiлерiн алдын ала ескертуiнсiз теңгерушi нарық резервiн пайдалануға құқылы. 
      48. Теңгерушi электр энергиясын пайдалану туралы сағаттық мәлiметтердiң барлығы фиксациялануы және осы Ереженiң 47-тармағының 1), 2) тармақшаларында көрсетiлген теңгерушi ЭҚКР резервiн пайдаланған жағдайда теңгерушi контрагенттер арасындағы сату-алу мәмілелерi ретiнде ЭҚКР арқылы тiркеледi. Мұндайда тәулiктiк әр бiр сағатындағы аталған "бiр сағат бұрын" саудасының клирингтiк бағасы операциялық тәулiктiң әрбiр сағатындағы ұсынысында рыноктық оператор iске қосқан ең қымбат электр энергиясының бағасы бойынша анықталады. 
      49. 47-тармақтың 3 тармақшасында көрсетiлген теңгерушi ЭҚКР резервтерiн пайдаланған кезде теңсiздiк көзiнiң анықталуы, мәміле көлемi мен тiркелуi есептiк кезеңi өткен соң Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты көтерме нарығында электр энергиясын жiберу-тұтыну фактiлiк балансын жасау жөнiндегi аталмыш нұсқаулықтармен және Ережелермен көрсетiлген тәртiпте жүргiзiледi. 
      50. Электр энергиясын контрактiлiк және фактiлiк жiберу және (немесе) тұтыну көлемдерi арасындағы теңсiздiктердi рыноктық оператор нақтыланған тәулiктiк график мәлiметтерiмен бiрге есептiк кезең өткен соң коммерциялық есеп құралдары бойынша тұтыну және жiберу фактiлiк көлемдерiн салғастыру жолымен анықталады. 
      51. Рыноктық оператор айқындаған теңсiздiктердiң коммерциялық қатыстығында теңгерушi ЭҚКР электр энергиясын сату-алу мәмілелерi ретiнде рәсiмделiнедi. 
      52. Теңсiздiктердi коммерциялық реттеуде рыноктық оператор теңгерушi ЭҚКР электр энергиясындағы баға бойынша жүзеге асырады (әрi қарай - теңсiздiк бағасы). Есептiк кезеңдегi теңсiздiк бағасы электр энергиясындағы "бiр күн бұрын", "бiр сағат бұрын" сауда қорытындылары бойынша есептiк кезеңде теңгерушi ЭҚКР-де қалыптасқан ең жоғарғы клирингтiк баға негiзiнде анықталады. 
      53. ЭҚКР субъектiлерiне теңгерушi ЭҚКР-нан тұтынылған электр энергиясын және (немесе) қуатын төлеуге хабарлама жiберудi рыноктық оператор жасайды: 
      1) Теңгерушi электр энергиясын "бiр күн бұрын", "бiр сағат бұрын" сауда қорытындысы бойынша мәміле тiркелген сәттен 3 банктiк күн iшiнде; 
      2) Есептiк кезең қорытындыларында айқындалған теңсiздiктер бойынша - есептiктен кейiнгi айдың 25 күнiне дейiн. 
      54. Теңгерушi электр энергиясы сатушыларға рыноктық оператор теңгерушi ЭҚКР арқылы жiберген электр энергиясы үшiн тиiстi сомасы жөнiнде және оларды сатуға: 
      1) Теңгерушi электр энергиясын "бiр күн бұрын", "бiр сағат бұрын" сауда қорытындысы бойынша мәміле тiркелген сәттен 3 банктiк күн iшiнде; 
      2) Есептiк кезең қорытындыларында айқындалған теңсiздiктер бойынша - есептiктен кейiнгi айдың 25 күнiне дейiн. 
      55. Теңгерушi ЭҚКР арқылы алынған электр энергиясы құнының төлемі рыноктық оператор ескертпесі негiзiнде сатушы берген есеп фактурасы алынған соң, тiркелген мәміленiң атауы мен күнi көрсетiлiп "бiр күн бұрын", "бiр сағат бұрын" саудасы есептiк кезең теңсiздiгi 10 банк күнiнiң iшiнде банктегi сатушының тiкелей есебiнен ЭҚКР субъектiсi арқылы жүргiзiледi. 
      56. Теңгерушi электр энергиясын сатып алушының қарыздары пайда болған жағдайда рыноктық оператор қарызгерге мерзiмдiк ЭҚКР-да электр энергиясын жiберуде шектеулер қоя алады. 

       7. Рыноктық оператордың ақпараттық қызмет ұсыну
                мазмұны, тәртiбi және шарттары 

      57. ЭҚКР субъектiлерi олардың коммерциялық қызметтерiн жүзеге асыру үшiн қажеттi ақпараттар мен қамтамасыз ету үшiн рыноктық оператор Интернет желiлерiн пайдаланып ЭҚКР-нiң WЕD-сайтын ұйымдастырады. 
      58. ЭҚКР-нiң WЕD-сайтында рыноктық оператор келесiдегiдей ақпараттар орналастырады: 
      1) ЭҚКР-ғы ұсынуға немесе қызметтер сатып алуға электр энергиясын (қуатын) сатуға немесе алуға ЭҚКР субъектiлерiнiң тапсырыстарды;
      2) "Бiр күн бұрын" сауда нәтижесiнде анықталған электр энергиясындағы клирингтiк баға жөнiндегi, алдағы операциялық тәулiктерге теңгерушi ЭҚКР резервiнiң болуы жөнiндегi ақпараттар;
      3) ЭҚКР-нiң жұмыстарындағы режим шектеулерi туралы энергия өндiру ұйымдарының негiзгi технологиялық құрал жабдықтарындағы жоспарлық жөндеулерiндегi электр беру жолдарындағы коммуникациялық ақпараттар және тағы басқа;
      4) Операциялық тәулiктердегi бекiтiлген ЭҚКР тәулiктiк графигi;
      5) Электр беру жолдарының өткiзу қабiлеттiлiгi туралы мәлiметтер;
      6) ЭҚКР-нiң қызметiне қатысты басқа да ақпарат түрлерi.
      59. ЭҚКР-нiң WЕD-сайтында орналасу үшiн ЭҚКР-нiң субъектiлерiнен тапсырысты рыноктық оператор демалыс күндерiнен басқа күндерi күн сайын сағат 10-ға дейiн қабылдайды.
      60. Негiзгi ұсыныс түрлерi бойынша тапсырыс формасын рыноктық
оператор белгiлейдi және ЭҚКР-нiң WЕD-сайтында орналастырады.
      61. ЭҚКР-нiң WЕD-сайтындағы ақпараттарды рыноктық оператор демалыс күндерiнен басқа күндерi күн сайын жаңартып отырады.

                8. ЭҚКР-дағы қосалқы қызметтер

      62. Қажеттiлiгiне сай рыноктық оператор мынандай қызмет түрлерi мен тауарларын саудалауды ұйымдастыра алады:
      1) жекелеген электр беру жолдарының бұл жолдарда жүктеме ауыртпалығы пайда болған кездегi жеткiзiм қабiлеттiлiгi;
      2) реттеушi электр қуаты;
      3) резерв қуаты;
      4) реактивтiк қуат;
      5) ЭҚКР-ғы өзге де тауар мен қызмет түрлерi.
      63. Қосалқы қызметтер құны Реттеушi органдардың келiсiмдерi бойынша белгiленедi.

        9. Рыноктық оператордың құқықтары мен мiндеттерi

      64. Рыноктық оператор өзiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру үшiн электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногында энергиясының көтерме рыногын ұйымдастыру және жұмыс істеуі туралы Ережелерiне және басқа да нормативтiк құқықтық кесiмдерге сәйкес электр энергиясын және (немесе) қуатын сатып алушы немесе сатушының, Техникалық оператор мен Рыноктық оператор арасында жасалған "Электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногындағы бiрлескен қызмет туралы" үшжақты шартта, осы Ережелерде өз құқығын көздеуi тиiс: 
      1) ЭҚКР-нiң субъектілерi ұсынған коммерциялық есеп құралдарының көрсеткiштерiнiң анықтығын тексерудi жүзеге асыруға; 
      2) Теңгерушi ЭҚКР-ғы электр энергиясын сатушылар мен алушылар арасындағы есеп айырысудың барысына бақылау жасауға; 
      3) ЭҚКР-нiң субъектiсiне электр энергиясын босатуды және жiберудi шектеуге, егер ол тұтынушы болып табылса немесе ЭҚКР-нiң субъектiсi тұтынушысын шектеуге, егер соңғысы теңгерушi ЭҚКР сатылуының сатылынған және немесе тұтынылған электр энергиясының қуатының есебiн ЭҚКР-на уақытылы төлемеген жағдайда және рыноктық оператор қызметiн уақытында төлемеген жағдайда электр энергиясын және (немесе) қуатын сатушы (қайта сатушы) болып табылса; 
      4) Сатып алынған (тұтынған) теңгерушi ЭҚКР-нан электр энергиясын уақытында төлемеген жағдайда сатушы мен келiсiм бойынша уақытында төленбеген және тұтынылған ЭҚКР-нiң субъектiсi электр энергиясының эквиваленттiк орнын толтыруды тәулiктiк графикте ескертуге;
      5) ЭҚКР-нiң субъектiлерiнен анық ақпарат алуға.
      65. Рыноктық оператор осы Ережелерде және Шартта көрсетiлген қызметтердi ЭҚКР-нiң субъектiлерiне кемсiтусiз негiзде беруге мiндеттi.

            10. Рыноктық оператор қызметiн тұтынушылардың
                       құқықтары мен мiндеттерi

      66. ЭҚКР-нiң субъектiлерiнiң құқықтары мен мiндеттерi осы Ережелермен, Қазақстан Республикасындағы электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногының ұйымдастырылуы және жұмыс істеу Ережелерiмен өзге де нормативтiк құқықтық актiлермен және тиiстi Шарттармен айқындалады.

           11. Тараптардың жауапкершiлiгi және дау шешiмi

      67. Нарықтық оператор электр энергиясымен қызметiн беру бойынша сатушылар мен энергия берушi ұйымдарының алдында жасалынған екi жақты мерзiмдi шарттар бойынша да теңгерушi ЭҚКР-нiң мәмілелерi бойынша да сатып алушыларға уақытында төлем жасамағаны үшін жауап бермейдi.
      68. ЭҚКР-нiң субъектiлерi өздерiнiң мiндеттерін орындамағаны үшiн немесе дұрыс орындамағаны үшiн қолданыстағы заңдарда және жасалған шарттарда белгiленген тәртiптерге сәйкес жауап бередi.
      69. ЭҚКР-нiң субъектiлерiнiң арасындағы қайшылықтар Қазақстан Республикасы заңдарында көрсетiлген тәртiптерде шешiмiн табады.

                                       Қазақстан Республикасының 
                                       Энергетика және минералдық
                                       ресурстар министрінің
                                       2001 жылғы 12 қаңтардағы N 8
                                           бұйрығымен бекітілген   
                                    Қазақстан Республикасының электр
                                     энергиясы мен қуаты рыногының 
                                      Рыноктық операторының қызмет
                                       көрсету Ережелеріне қосымша

      Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты 
    көтерме рыногында электр энергиясын жiберу-тұтынудың 
              фактiлiк теңгерімін жасау жөнiндегі 
                          Нұсқаулық 

                      1. Жалпы Ережелер  

      1. Осы нұсқаулық "Қазақстан Республикасының Электр энергиясы мен қуаты рыногының рыноктық операторының қызмет көрсету туралы Ережелері", "Қазақстан Республикасының Электр энергиясы мен қуатының көтерме рыногын ұйымдастыру және жұмыс істеуі туралы Ережелерiне", Қазақстан Республикасының "Электр энергетикасы туралы"  Z990438_  Заңына сәйкес жасалған. 
      2. Осы нұсқаулық Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты көтерме рыногында электр энергиясын жiберу-тұтынудың фактiлiк теңгерімдерін жасауының тәртiбi мен әдiстемесiн белгiлейдi. 
      3. Фактiлiк теңгерім жасалынуының тәртiбi мен әдiстемесiн белгiлейдi. 

                 2. Негізгi ұғымдар мен анықтамалар  

      4. Техникалық жабдықтаудың қолданыстағы жағдайларында фактiлiк баланстау үшiн есептiк кезең бiр ай болып табылады. ЭҚКР-нiң субъектiлерi электр энергиясы және (немесе) қуаты коммерциялық есеп құралдарымен ұзақ мерзiмдiк дискредиттiк еске сақтағыштарымен, Техникалық және Рыноктық операторларға нормативтiк техникалық талаптарды қанағаттандыратын уәкiлеттi орган бекiткен есептiк кезең тәулiкке дейiн қысқартылады. Есептiк кезең айдың бiрiншi күнiндегi алматы уақытымен 00-00-дан басталып айдың соңғы күнiндегi 24-00 де аяқталады. 
      5. ЭҚКР-нiң субъектiсiнiң ЭҚКР-де тұтынылған (жiберiлген) электр энергиясының фактiлiк көлемi ЭҚКР субъектiсiнiң баланстық иелiк шекарасында қойылған коммерциялық есеп құралдарының көрсетiмдерi бойынша анықталады  V980699_  . 
      6. Ұлттық энергия - беру ұйымдары желiлерiндегi электр энергиясының фактiлiк жоғалту көлемi баланстық иелiк шекарасында желiсiнде алынған және оның желiлерiнен босатылған электр энергиясының айырмасы ретiнде анықталады. 
      Желi элементтерiндегi Ұлттық энергия беру ұйымдары жоғалтуына жатқызылған және құрал-жабдықтарындағы ЭҚКР субъектiлерiне электр энергиясын беру үшiн Ұлттық энергия беру ұйымы пайдаланатын өзге де ұйымдардың электр энергиясының фактiлiк жоғалу көлемi сол ұйымдардың жүйелi элементтерiндегi және құрал-жабдықтарындағы электр энергиясының соларға қатысты берiлген электр энергиясына тең; Ұлттық энергия беру ұйымдарының берудiң жалпы көлемiне тең электр энергиясы жоғалту көлемiнiң жалпы үлесi ретiнде анықталады. 
      7. Аймақтық энергия беру ұйымы техникалық қажеттiлiктерiне желiлердегi жоғалтуларды өтеу үшiн және (немесе) өз тұтынушыларына сату үшiн фактiлiк сатып алынған электр энергиясының көлемi баланстық иелiк шекарасында желiсiнде алынған және оның желiлерiнен босатылған электр энергиясының айырмасы ретiнде анықталады және аймақтық энергия беру ұйымдардың желiсiне қосылған аймақтық энергия беру ұйымдары тiкелей тұтынушыларының арасындағы айырма ретiнде анықталады. 

       3. ЭҚКР-да электр энергиясының жiберу-тұтыну фактiлiк 
                     теңгерім жасау тәртiбi  

      8. ЭҚКР субъектiсiнiң электр энергиясын сатып алу көлемiнiң есебi есептiк кезең iшiнде аталмыш субъект электр энергиясын екi жақты мерзiмдi шарт аясында сатып алынған жағдайда, келесiдегідей тәртіпте жүргiзіледi: 
      1) Егер шарт жағдайы бойынша сатып алушының (W noki) фактiлiк тұтынылған W fakti барлық электр энергиясы шарт аясында қойылған деп есептелсе онда 
           W noki = W fakti фактілік тұтынылған электр энергиясына теңгеріледі; 
      2) Егер шарт жағдай бойынша электр энергиясының сатып алу көлемiнiң ауытқуы екi жақтық мерзiмдiк шарттағы нақтыланулар ескерiлiп (заяви), тәулiктiк графикте сұралынған аталмыш тұтынушының электр энергиясын тұтыну көлемi пайдасының шарт көлемiнде белгiленген пайыздан артуы қажет болса, онда фактiлiк балансты жасау кезiнде аталмыш сатушының электр энергиясының сатып алу көлемi (пок) осылайша анықталады. 
      ЭҚКР арқылы болған электр энергиясын сатып алу көлемiнiң фактiлiк балансын жасау кезiнде ондай сатып алушы теңгерушi ЭҚКР екi жақты мерзiмдiк шарт аясындағы фактiлiк тұтыну және сатып алу көлемi арасындағы айырма ретiнде анықталады: 
      Wnoki= Wfakti W fakti < Wsaiui*(100+Kdon)/100; 
      Wnoki= Wfakti- Wdis, W fakti > Wsaiui*(100 + Кdор)/100, 
      К доп - шарттағы тұтыну өтiмiнiң өсiм процентi; 
      W дисбалi - шартсыз баланстаушы ЭҚКР-нен тұтынуға алынған электр энергиясының көлемi (әрi қарай - дисбаланс көлемi); 
      3) әрбiр шарт аясындағы аталмыш сатып алушы фактiлiк тұтынылған электр энергиясының көлемi тұтынушының коммерциялық есеп құралдары көрсеткен фактiлiк тұтыну үлес ретiнде барлық шарт көлемiндегi сұратылған сомасына осы шарт Wдисбалi - шартсыз баланстаушы ЭҚКР-нен тұтынуға алынған электр энергиясының көлемi көлемiнiң теңесетiн теңгерушi ЭҚКР-ғы орталықтандырылған "бiр күн бұрын", "бiр сағат бұрын" сауда мәмілелерiндегi электр энергиясын шегерiлуiмен анықталады. 
      Wдисбалі = Wфактi - Wзаявi* (100+ Кдоп)/100 
      9. ЭҚКР-н электр энергиясын сатып алу ЭҚКР субъектiлерi арасында есептiк кезеңде субъект электр энергиясын екi және екi жақты мерзiмдiк шарттардан жоғары аясындағы сатып алу көлемiне есеп айырысу төмендегiдей: 
      1) аталмыш сатып алушы (i) әрбiр шарт шеңберiнде фактiлiк тұтынылған 
         электр энергиясының көлемi тұтынушының коммерциялық есеп құралдары 
         белгiлеген мәмiлелерi бойынша электр энергиясы көлемiн 
         баланстайтын ЭҚКР "бiр күн бұрын" және "бiр сағат бұрын" 
         орталықтандырылған саудасында айқындалады, фактiлiк тұтыну үлесi 
         ретiнде барлық шарттар бойынша: 
         Wфактij = (Wфактi - ЕWбалiк)* Wзаявij /ЕWзаявij 
      Фактi Wфактij - екi жақты мерзiмдiк шарт аясында аталмыш тұтынуының фактiлiк тұтынған электр энергиясының көлемi. 
      Wфактi - есептiк кезеңде тұтынушының коммерциялық есеп құралдарымен көрсетiлген аталмыш тұтынушының i фактiлiк тұтынған электр энергиясының көлемi. 
      ЕWбалiк - теңгерушi ЭҚКР-дегi бiр күн бұрын және бiр сағат бұрын орталықтандырылған саудада жасалынған барлық мәмілелердегi сатып алынған электр энергиясын жиынтық көлемi: 
      WЗаявij - аталмыш шарт аясындағы аталмыш тұтынушының электр энергиясын сатуда сұратылған көлем. 
      ЕWЗаявij - барлық екi жақты мерзiмдiк шарттағы электр энергиясының сатудағы сұратылған көлемi. 
      2) Әрбiр шарттың аясындағы сатып алушы i электр энергиясының сатып алу көлемi 8-тармақта баяндалғандағыдай тәртiпте анықталады; 
      3) теңгерушi ЭҚКР арқылы аталмыш тұтынушы алған электр энергиясының көлемi орталықтандырылған саудаларда жасалған теңгерушi ЭҚКР алу-сату мәмілелерiндегi сатып алынған электр энергиясын әрбiр екi жақты мерзiмдiк шарттар мен көлемдер бойынша табылған теңсiздiк көлемдерiнiң жиынтығы ретiнде анықталады. 
      10. Ұлттық энергия беру ұйымының технологиялық қажеттiлiктерге сатып алынған электр энергиясының көлемi 8, 9-тармақта баяндалғандағыдай тәртiпте анықталады. 
      11. Фактiлiк баланс жасау кезiнде теңгерушi ЭҚКР электр энергиясын сату-алу тiркелген мәмілелерiнде ЭҚР РЭМ қуат резервтерiн iске қосуда, электр энергиясын алу-сату екi жақты мерзiмдiк шарттарды орындау аясында ЭҚКР субъектiсiнiң j - энергия өндiру ұйымына электр энергиясының сату көлемi (Wпродj) 8-10-тармақтарына сәйкес есептелген. Электр энергиясы шарттарындағы сатып алынған жиынтық көлем ретiнде анықталады.
                 Wпродj = ЕWпокij; 
      1) Теңгеруші ЭҚКР-ғы электр энергиясын сату-алу мәмілелерiнде ЭҚР РЭМ резервтерiн iске қосуда екi жақты мерзiмдiк шарт бойынша сатылған электр энергиясының көлемiнен тыс энергия өндiру ұйымында теңгерушi ЭҚКР-да жiберiлген (алынған) электр энергиясының теңсiздiк көлемi (дисбал) ЭҚКР-да фактiлiк жiберiлген электр энергиясы және екi жақты мерзiмдiк шарт, ЭҚР РЭМ резервтер енгiзiлуi және орталықтандырылған сауда мәмілелерi аясында сатылған электр энергия арасындағы айырма ретiнде анықталады. 
              Wдисбалj = Wфактj - Wпродj;
      2) Мұндайда егер ЭҚКР-ғы фактiлiк жiберiлген электр энергиясының көлемiнен жоғары болса екiжақты мерзiмдi шарттар бойынша, онда ЭҚР РЭМ қуат қорын енгiзу қосымша электр энергия өндiрушi ұйымдардың қосымша өндiрiлген электр энергиясы теңгерушi ЭҚКР арқылы сатылған деп есептеледi; 
      3) Егер ЭҚКР-ға факт түрiнде жiберiлген электр энергиясы екiжақты мерзiмдiк шарттар бойынша сатылған көлемнен төмен болса ЭҚР РЭМ қуат қорының енгiзiлуi электр энергиясын өндiру ұйымдарының жетпеген электр энергиясының көлемi теңгерушi ЭҚКР арқылы сатып алынған деп есептеледi. 
      12. ЭҚКР-ғы электр энергиясын жiберу-тұтыну фактiлiк балансында әрбiр энергия беру ұйымдары бойынша көрсетiледi: 
      1) ЭҚКР-да электр энергиясын нақтылануы ескерiлген тәулiктiк графикте сұратылған жiберу көлемi; 
      2) Энергия беру ұйымдарының баланстық иелiк шекарасындағы коммерциялық есеп құралдары бекiткен ЭҚКР-ға жiберiлген электр энергиясының фактiлiк көлемi; 
      3) қолданыстағы екi жақты мерзiмдiк шарттарында да, резерв енгiзу жөнiнде ЭҚР РЭМ мәмiлелерi бойынша да, электр энергиясының сұратылған және фактiлiк алу-сату көлемi; 
      4) шарт бойынша, соның iшiнде Ұлттық энергия беру ұйымының әрбiр сатып алушысына 8-10-тармақтарына сәйкес есептелген электр энергиясының сұратылған және фактiлiк сату көлемi; 
      5) теңгерушi ЭҚКР-ғы орынды электр энергиясын сату (сатып алу) көлемi, жеке түрде "бiр күн бұрын" "бiр сағат бұрын" сауда мәмілелерi бойынша және табылған теңсiздiк көлемi бойынша. 
      13. ЭҚКР-ғы электр энергиясын жiберу-тұтыну балансында әрбiр тұтынушы бойынша көрсетiледi: 
      1) электр энергиясын сатушылардың әрқайсысынан шарт бойынша электр энергиясын сұратылған және фактiлiк сатып алу көлемдерi; 
      2) теңгерушi ЭҚКР-ғы орталықтандырылған электр энергиясын сатып алу көлемi; 
      3) теңгерушi ЭҚКР арқылы алынған электр энергиясын теңсiздiк көлемi. 
      14. Жеке бөлiммен фактiлiк баланста әрбiр теңгерушi ЭҚКР Қатысушысының жеке түрде орталықтандырылған сауда да және табылған теңсiздiктердегi алу-сату көлемi көрсетiледi. 

                                      Қазақстан Республикасының  
                                         электр энергиясы мен      
                                      қуаты көтерме нарығындағы   
                                    ұйымдастыру және жұмыс істеу   
                                      Ережелеріне 1 Қосымшасы

                      Шарт формасы (нысаны) 

       Қазақстан Республикасының бiрлескен қызмет туралы

 

       Алматы қаласы                    "___" _________20___ж

        _______________________________________ негізінде әрекет
        ететiн әрі қарай, ЭҚКР Қатысушысы деп аталатын _________
        ________________________________ негiзiнде әрекет ететiн
        ________________________________________________________
        әрi қарай, Техникалық оператор деп аталатын ____________
        ________________________________ негiзiнде әрекет ететiн
        әрi қарай, Рыноктық оператор деп аталатын ______________
        ________________________________________________________ 
        бiрлесіп, Тараптар аталатын төмендегiлер жөнiнде осы шартты
        жасады.

                         1. Жалпы ережелер

      Тараптар Қазақстан Республикасының ЭҚКР-дағы жұмыс кезiнде Қазақстан Республикасының "Электр энергетикасы туралы" Заңын, 
      Қазақстан Республикасының "ЭҚКР ұйымдастыру және жұмыс істеу Ережелерiн", (ЭҚКР ҰжЖ Ережелерi) "Техникалық оператордың қызмет көрсету" Ережелерiн (ТОҚК Ережелерi) "Рыноктық оператордың қызмет көрсету" Ережелерiн (РОҚК Ережелерi), сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк-техникалық құжаттар мен нормативтiк-құқықтық актiлерiн басшылыққа алады.

                            2. Шарт мәні

      Осы шарт мәнi ЭҚКР-ғы бiрлескен қызметтерiн жүзеге асыру кезiндегi құқықтарын, мiндеттерiн және жауапкершiлiктерiн белгiлеу болып табылады.
      Осы шарт сондай-ақ ЭҚКР Қатысушылары мен Рыноктық оператор арасындағы соңғысының ЭҚКР Қатысушысына РОҚК Ережелерiне сәйкес 
коммерциялық диспетчеризациялау бойынша ақылы қызмет көрсету шарты болып табылады.

                         3. Қызмет мәндерi

      3.1. ЭҚКР-ғы тараптардың қызмет түрлерi мыналар болып табылады:
      3.1.1. ЭҚКР Қатысушысы____________________________________
 қызмет мәндерiн көрсету: электр қуатын және (немесе) энергиясын
сатып алу электр
____________________________________________________________________
қуатын және (немесе) энергиясын сату; электр энергиясын қайта сату
____________________________________________________________________
мақсатымен сатып алу немесе осы қызмет түрлерiнің кез келген түрде
тоғысуы.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
     3.1.2. Техникалық оператор - ЭҚКР-ғы электр энергиясы мен
қуатын өндiру, беру және тұтыну режимдерiн жедел-диспетчерлiк басқару;
     3.1.3. Рыноктық оператор ЭҚКР коммерциялық диспетчеризациялауы.

      4. ЭҚКР қатысушысының ЭҚКР-ғы электр энергиясын
      және (немесе) қуатын алу-сату құқығын алудағы
                   шарттарды орындауы

     4.1. Тараптар, ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен белгiленген құқық алу 
шарттарын___________________________________________________________
осы шарттың 3/1 тармағына сәйкес ЭҚКР қатысушысының қызмет түрiн
көрсету; ЭҚКР Қатысушысы келесідегiдей көлемде орындағанына келiстi,
атап айтқанда:
     4.1.1. Лицензиясы
____________________________________________________________________
көрсету: энергия өндiру ұйымы үшiн - электр энергиясын өндiру
____________________________________________________________________
құқығы; қайта сатушылар үшiн - электр энергиясын қайта сату
____________________________________________________________________
мақсатымен сатып алу құқығы; қалған жағдайларда лицензияның болуы
талап етiлмейдi;
Берiлген ___________________________________________________________
көрсету: лицензияны кім және қашан берген; оның нөмiрi мен қолданыс
мерзiмi; 
      Лицензия көшірмесi қоса ұсынылады (1 қосымша) 
      4.1.2. Рыноктық оператордың техникалық оператормен диспетчерлiк орталықтарымен байланыс құралдарымен жабдықталған диспетчерлiк пунктi бар және тәулiк бойғы жедел диспетчерлiк қызметтерi үшiн қажеттi нұсқаулықтармен жасақталған, техникалық оператор диспетчерлiк орталықтары және рыноктық оператормен жедел қосылу және жедел келiссөздер жүргiзу құқықтарын иеленген (немесе) осы тармақшада көрсетiлген талаптарға сай, осындай өкiлдiктердiң белгiлi бiр диспетчерлiк орталықтарға берiлуi туралы құжаттары бар оқытылған және аттестатцияланған персоналы бар; 
      4.1.3. Электр энергиясы мен қуатының ұзақ мерзiмдiк дискеттiк еске сақтағышымен және рыноктық операторға Техникалық оператордың диспетчерлiк орталықтарына солардан мәлiмет беру құралдарымен коммерциялық есеп құралдары сондай-ақ өкiлеттi орган мақұлдаған техникалық талаптарға сай сатылған және (немесе) сатып алынған электр энергиясының қуатының шамасы жөнiнде телеметрика ақпаратын жинау және беру жүйелерi. 
      4.2. Осы Ереженiң 4.1.2. және 4.1.3. тармақтарының шарттарын ЭҚКР Қатысушысының орындауы Техникалық оператор мен ЭҚКР-нiң Қатысушысы жасаған және қол қойған куәландыру актiсiмен расталады (2 қосымша). 

                           5. Тараптар құқығы 

      5.1. ЭҚКР Қатысушысы құқылы:       ____________________________________________________________________
көрсету: осы Ереженiң 3.1.1-тармағына сәйкес ЭҚКР Қатысушысының қызмет мәні 
      1) электр қуатының және (немесе) энергиясын беру және тұтынудағы коммерциялық диспетчеризациялау бойынша рыноктық оператордың және өндiрiс режимдерiн жедел-диспетчерлiк басқару бойынша Техникалық оператордың қызметтерiн толық және уақытында алуға құқылы; 
      2) ұлттық энергия беру ұйымдарының желiлерi бойынша электр қуатының және (немесе) энергиясын беруге құқылы; 
      3) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 
      5.2. Техникалық оператор құқылы: 
      ЭҚКР-ғы сатылған және (немесе) сатып алынған электр қуатын және (немесе) энергиясының белгiленген тәртiпте жiберiлген тұтыну-жiберу режимiн сақтауға бағытталған; 
      1) ЭҚКР-ғы сатылған және (немесе) сатып алынған электр қуатын және (немесе ) энергиясының белгiленген тәртiпте жiберiлген тұтыну-жiберу режимiн сақтауға бағытталған ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiнде және ТОҚК Ережелерiнде көрсетiлген және жедел техникалық сипаттағы шаралар қолдануға; 
      2) Осы Ереженiң 4.1.2. және 4.1.3 тармақтарында көрсетiлген шаралардың ЭҚКР қатысушысының орындауына қосымша тексеру жүргізуге және осы шарттар орындалмаған жағдайда анықталған ауытқуларды (бұзылуларды) өзi көрсеткен мерзiмде жоюды талап етуге; 
      3) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 
      5.3. Рыноктық оператор құқылы: 
      1) ЭҚКР Қатысушыларына орындалуы мiндеттi белгiленген тәртiпте берiлген электр қуатын және (немесе) энергиясын жiберу және (немесе) тұтыну режимдерiн ЭҚКР Қатысушысы сатып алынған электр қуатын және (немесе) энергиясын сақтау жөнiнде орындалуы мiндеттi тапсырмалар беруге. Рыноктық оператордың тапсырмаларын ЭҚКР Қатысушысы орындамаған жағдайда соңғысы техникалық операторға осы шарттың 5.2. тармағының 1 тармақшасында көрсетiлген жедел-техникалық сипаттағы шараларды қолдануға тапсырма беруге; 
      2) ЭҚКР Қатысушысының электр қуатын және (немесе) энергиясын коммерциялық есеп құралдарының растығына күмән туған жағдайда, күмәнданған тараптың есебiнен стандарттау заңында көрсетiлген тәртiпте оның қосымша тексерімiн талап етуге; 
      3) ЭҚКР Қатысушысына оның теңгерушi ЭҚКР-н сатып алынған және (немесе) тұтынылған электр қуатын және (немесе) энергиясын төлемiне есеп хабарлама жазып беруге; Есеп хабарламалар электр қуатын және (немесе) энергиясын сатушылар немесе жiберушiлердiң тиiсiнше теңгерушi ЭҚКР-да осы энергия (қуатты) сатқан не жiбергендердiң пайдасына жазылып берiледi; 
      4) ЭҚКР Қатысушысының басқа ЭҚКР субъектiлерi арасындағы теңгерушi ЭҚКР-н сатып алынған және (немесе) жiберiлген электр қуатын және (немесе) энергиясы үшiн есеп айырысу барысына мониторинг жүргiзуге; 
      5) уақытында төленбеген жағдайда, сондай-ақ ЭҚКР Қатысушысы осы шарттың 5.3. тармағының 1 тармақшасының және 6.1. тармағының талаптарын орындамаған жағдайда; 
      6) Теңгерушi ЭҚКР-ғы орталықтандырылған саудаға ЭҚКР қатысушысын жiбермеуге: 
      ЭҚКР Қатысушысына электр қуатын және (немесе) энергиясын босатылуын (жiберiлуiн) шектеуге, егер ол тұтынушы болып табылса немесе ЭҚКР Қатысушысының тұтынушысына шектеуге, егер соңғысы электр қуатын және (немесе ) энергиясын сатушы (қайта сатушы) болып табылса; 
      7) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының өзге де құқықтары нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген. 

                     6. Тараптар мiндеттерi:  

      6.1. ЭҚКР Қатысушысы мiндеттеледi: 
      1) Рыноктық оператор жасаған электр энергиясын жiберу-тұтынуының белгiленген тәртiпте бекiтiлген тәулiктiк графиктерiн орындауға; 
      2) Рыноктық оператордың және Техникалық оператордың тәулiктiк графиктi орындау үшiн режимдер енгiзу жөнiндегi жедел өкiмдерiн орындауға; 
      3) Рыноктық оператор қызметтерiн уақытында және толық көлемде төлеуге; 
      4) Әрбiр тұтынушының тәулiк iшiндегi электр энергиясын тұтыну (жiберу) базалық қуатының 5мВТ кем болмауын қамтамасыз етуге; 
      5) Рыноктық оператордың ескертпесi негiзiнде тiркелген мәміленiң атауы мен күнi көрсетiлiп "бiр күн бұрын", "бiр сағат бұрын" есептiк кезеңдегi сатушы жазып берген есеп фактурасын алғаннан кейiн 10 банктiк күн iшiнде банктегi сатушының тiкелей есебiнен теңгерушi ЭҚКР арқылы алынған электр қуатын және (немесе) энергиясының құнын төлеуге; 
      6) Есептiктен кейiнгі айдың 10 дейiн рыноктық операторға РОҚК ережелерiнде көрсетiлген электр қуатын және (немесе) энергиясын жiберу-тұтыну iс жүзiндегi (фактiлiк) тепе-теңдiгiн құру үшiн рыноктық операторға келесiдегiдей мәлiметтер беру: 
      а) Теңгерушi ЭҚКР-ғы орталықтандырылған саудаға ЭҚКР қатысушысын жiбермеуге; (егер ЭҚКР Қатысушысы энергия берушi ұйымдар болып табылса) - 3 қосымша нысаны бойынша; 
      б) ЭҚКР Қатысушысына электр қуатын және (немесе) энергиясын босатылуын (жiберiлуiн) шектеуге, егер ол тұтынушы болып табылса немесе ЭҚКР Қатысушысының тұтынушысына шектеуге, егер соңғысы электр қуатын және (немесе) энергиясын сатушы (қайта сатушы) болып табылса; (егер ЭҚКР Қатысушысы сатушы немесе сатып алушы болып табылса) - 4 қосымша нысаны бойынша; 
      7) Рыноктық операторға электр қуатын және (немесе) энергиясын жiберуге дейiнгі 3 тәулiктен кешiктiрмейтiн мерзiмде ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiне 3 қосымша формасында электр қуатын және (немесе) энергиясын сату-алуда жасалған екi жақты мерзiмдi шарттар бойынша ақпараттар беруге; 
      8) Рыноктық және Техникалық операторларды электр қуатын және (немесе) энергиясын сату-алу екi жақты мерзiмдi шарттарда енгiзiлген өзгертулер туралы өзгерiстердiң қолданысқа енгiзiлуге дейiнгі 3 тәулiктен кем емес уақытта ескертуге; 
      9) Рыноктық және Техникалық операторларға коммерциялық есеп құралдарына кедергiсiз жол ашуға; 
      10) Егер уақытында, 5 күнтiзбелiк күн iшiнде рыноктық операторға лицензия күшiнiң тоқтатылғаны жөнiнде хабарлауға, егер бұл ЭҚКР қызметiнiң жүзеге асырылуына қажет болса және осы шарттар көзделсе; 
      11) Рыноктық операторды және Техникалық оператордың диспетчерлiк орталықтарын өкiлеттi орган белгiлеген регламентке сәйкес, өз энергия жабдықтарының жұмыс режимiнiң барлық бұзылулары жөнiнде және олардың орын алу себептерi жөнiнде жедел және толық хабардар етуге; 
      12) Электр қуатын және (немесе) энергиясының коммерциялық есеп құралдарының қолданыстағы Ережелерiнiң электр энергиясын пайдалану, есеп құралдары тексерiмi жөнiндегi мемстандарт нормативтiк актiлерiнiң, сондай-ақ электр энергетикасындағы қарым-қатынастарды анықтайтын (ЭҚР ПУЛ), өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң талаптарына сәйкестiгiн қамтамасыз етуге; 
      13) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 
      6.2. Техникалық оператор мiндеттеледi: 
      1) ЭҚКР-ы электр қуатын және (немесе) энергиясы жiберу-тұтынуының рыноктық оператор жасаған тәуліктік графигінің техникалық өткiзiлуiн жүзеге асыруға; 
      2) Теңгерушi ЭҚКР резервiн рыноктық оператор бұйрығы бойынша қолданысқа енгiзуге; 
      3) Тұтынушыларды үздiксiз электрмен қамтамасыз етуге әсер ететiн техникалық талаптардың сақталуын қамтамасыз етуге; 
      4) ЭҚКР субъектiлерi анықталып барлық тiркелген тәулiктiк графиктен ауытқуға жол берген туралы және теңгеру үшiн қажеттi қуат шамасы режимін, сондай-ақ осы шарттың 5.2. тармағының 2-тармақшасына сәйкес жүргiзiлген тексерулер жөнiнде рыноктық операторды хабардар етуге; 
      5) Техникалық сипаттағы көмекшi қызметтер ұсынуға; 
      6) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 
      6.3. Рыноктық оператор мiндеттеледi: 
      1) ЭҚКР Қатысушысына РОҚК Ережелерiне және ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiне сәйкес коммерциялық диспетчеризациялау қызметтерiн көрсетуге; 
      2) Электр энергиясы мен қуаты мен қызметтерiн сату-алу бойынша орталықтандырылған ақпараттармен қамтамасыз етудi ұйымдастыруға; 
      3) ЭҚКР Қатысушыларының техникалық жабдықталу шамасына орай күн сайын "бiр сағат бұрын", "бiр күн бұрын" теңгерушi электр қуатын және (немесе) энергиясы қызметтерiн сату-алу; 
      4) ЭҚКР Электр энергиясы мен қуаты мен қызметтерiн сату-алу белгiленген тәртiпте тәулiктiк графиктерiн жасауға; 
      5) Тәулiктiк график белгiлеген ЭҚКР Электр энергиясымен қуаты мен қызметтерiн тұтыну-жiберу режимiн орындау мониторингiн жүзеге асыруға; 
      6) Есептiк кезеңдегi электр энергиясы мен қуаты жiберу-тұтыну фактiлiк балансын жасауға; 
      7) Фактiлiк баланс негiзiнде анықтауға Есептiк кезеңдегi электр қуатының және (немесе) энергиясын жiберу-тұтыну, ЭҚКР Қатысушыларын конрактысыз түрде жол бергенге анықтауға; 
      8) ЭҚКР Қатысушысына: 
      а) орталықтандырылған сауда өткiзгеннен кейiнгi 3 күн мерзiмде осы саудада сатып алынған (сатылған) электр энергиясы (қуат) төлемдерiне есеп-хабарлама жiберуге; 
      б) фактiлiк балансына есептiк айдағы белгiленген тәртiпте жасалғаннан кейiнгi 3 күн iшiнде теңсiздiк электр энергиясының төленуiне есеп хабарлама жiберуге; 
      9) теңгерушi ЭҚКР электр қуатын және (немесе) энергиясын сатып алынғанына (тұтынылғанына) дер уақытында мониторингті жүзеге асыруға және уақытында төленбеген жағдайда осы Ережеде көзделген шаралар қолдануға; 
      10) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 

                 7. Рыноктық оператордың қызмет төлемi  

      7.1. Төлемдер есебі белгiленген тәртiпте бекiтiлген тариф бойынша рыноктық оператормен жүргiзiледi; 
      7.2. ЭҚКР сатушылары мен сатып алушыларының аралық төлемдерiнiң қызметi айлық кезең кезiнде электр қуатын және (немесе) энергиясын ЭҚКР сатып алу және сату тәулiк графигiнiң негiзiнде анықталған сатып алынған (сату) көлем тарифiнiң коммерциялық диспетчеризациялау бойынша есептеледi; 
      7.3. ЭҚКР-те бiрлесiп қызмет көрсету туралы шартының жағдайлары бойынша жүргізiлгенi ескерiлiп, коммерциялық диспетчеризациялау үшiн түпкiлiктi өзара есеп айырысу есептiк кезеңдегi рыноктық оператор құрған фактiлiк баланс бойынша жүргiзiледi. 

                      8. Тараптар жауапкершілігі  

      8.1. ЭҚКР ҰжЖ Ережелерімен және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңнамасына сәйкес тараптар осы шарттардағы міндеттемелерді орындамағаны үшін және (немесе) дұрыс орындамағаны үшін жауапқа тартылады. 
      8.2. Баланстаушы ЭҚКР арқылы алынған электр энергиясы үшін есепшоттың төленбегендігі үшін "бір сағат бұрынғы" сауда-саттықтың қорытындылары бойынша немесе есептік кезеңнің анықталған дисбаланстары бойынша ол жөніндегі төлем мерзімінің жақындау сәтіне ЭҚКР қатысушысы - сатушы (жеткізуші) ЭҚКР қатысушысы-сатып алушы (тұтынушы) төлемеген сомалар бойынша төлем мерзімі аяқталған күнге дейін айып төлем жазуға құқылы. Кез-келген мерзімі өтіп кеткен сома бойынша сатушысы (жеткізуші) ЭҚКР қатысушысы-сатып алушы (тұтынушыдан) қаржылық міндеттемелер орындалатын күні Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 1,5 есе ресми ставкасы көлемінде, өтіп кеткен әрбір күн орындалмай қалған міндеттемелер санасынан есептелген айыпты төлеуін талап етуге құқылы. 
     8.3. Рынок операторының көрсеткен қызметі үшін есебінің төленбеуі ол жөніндегі төлем мерзімінің келу сәтіне Рынок операторы ЭҚКР қатысушысы төлемеген сомалар бойынша төлем мерзімі келген күннен бастап төлем мерзімі аяқталған күнге дейін айып төлем жазуға құқылы. Кез-келген мерзімі өтіп кеткен сома бойынша Рынок операторы ЭҚКР қатысушысынан қаржылық міндеттемелер орындалатын күні Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 1,5 есе ресми ставкасы көлемінде, өтіп кеткен әрбір күн үшін орындалмай қалған міндеттемелер санасынан есептелген айыпты төлеуін талап етуге құқылы. 

                          9. ФОРС-МАЖОР 

      9.1. Тараптар осы шарттардағы мiндеттемелердi орындамағаны үшiн және (немесе) дұрыс орындамағаны үшiн жауапкершiлiктен босатылады, егер бұл дүлей күштердiң салдары болып табылса: 
      1) Апат жағдайлары кезiнде, энергия агрегаттарының зақымдануы, ЛЭП подстанция құрал-жабдықтарының тараптар кiнәсiнен пайда болмаған жарылыс, өрт, дауыл, жер сiлкiну және басқа да табиғат апаттары; 
      2) Заңның кез келген түрдегi өзгерiсi немесе осы шарттардағы құқықтарын талаптардың пайдалануы тараптар қызметiне айтарлықтай кері әсерiн тигiзуi; 
      9.2. Форс-мажор жағдайлары, пайда болуының расталуы, Қазақстан Республикасы осыған өкiл етiлген мемлекеттiк орган берген ресми құжаты болып табылады. 
      Мұндай жағдайда тараптардың бiрде-бiреуi шығындарды өтеу құқығына ие болмайды. Дүлей күштердiң жағдайларына сiлтеме жасаған тарап, 3 күндiк мерзiмде екiнші тарапты осындай жағдаяттардың пайда болуы туралы жазбаша түрде хабардар етуге мiндеттi. Тараптардың кез келгенiнiң талабы бойынша осы шарттардағы өзара мiндеттердiң әрi қарайғы орындалу мүмкiндiгiн анықтайтын екi жақты комиссия құрыла алады. 

                   10. Келiспеушiлiктердiң шешiлуi  

      10.1. Осы шарттардағы пайда болуы мүмкiн даулар мен қайшылықтар немесе соған байланысты соның пайда болуына қатысты кез келген сұрақтар, әрекеттер және (немесе) үзiлулер, егер ол мүмкiн болса, тараптар арасындағы достық келiссөздер жолымен шешiледi.
      10.2. Тараптар арасында жазбаша талаптар қойылған сәттен 14 күн iшiнде келiсiмге қол жеткен жағдайда, осы Келiсiмнен туындайтын барлық дау мәселелерi, немесе осыған байланысты мәселелерi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсiптiк палатасындағы Арбитраждық сотта шешiмiн табуы.

                     11. Шарттың қолданыс мерзiмi

      11.1. Осы шарт барлық тараптар қол қойған күннен бастап күшіне енеді, және "_____"__________ 20___ ж. қолданыста болуы.
      11.2. Осы шарттар қолданыс мерзімі ЭҚКР ҰжЖ Ережелеріндегі 3 қосымшаға сәйкес ЭҚКР Қатысушысы ақпарат ұсынса, шарттың қолданыс мерзімі нақтыланып, келесі кезеңге ұзартыла алады.

                        12. Өзге де алғы шарттар  

      12.1. Түпнұсқасы болып табылатын, бiр ғана құжат болатын және бiрдей заңды күшi бар осы шарт ___ данада жасалады.
      12.2. Осы шарттағы барлық өзгерiстер мен толықтырулар жазбаша түрде және тараптардың өкiлеттi өкілдерiнiң қолы қойылған болуы тиiс.
      12.3. Тараптар осы шарттағы басқа тараптардың алдын-ала келiсiм алмай осы шарт бойынша өз құқықтарын жартылай да, толықтай да берiп ұсына алмайды.
      12.4. Осы шарттағы барлық жағдайлар мен Ережелер орындауға мiндеттi болып табылады және (немесе) осы шарт тараптарының сондай-ақ оларды құқық иегерлерiнiң мүдделерiне қолданылады.
      12.5 Осы шарт (барлық қосымшалар мен толықтыруларды қосқанда) тараптар арасында қол жеткiзiлген толық келiсiм мәтiндерi болып табылады және барлық алдыңғы осы шарттағы мәселелерге қатысты ауызша да жазбаша да берiлген уәделердi және тараптар ниетiн келiсушiлердi өзiне сыйғызады.

                          13. Қосымшалар

      Шартқа қосымша ұсынылады:
      1) 1 Қосымша - лицензия көшiрмесi;
      2) 2 Қосымша - куәландыру актi формасы;
      3) 3 Қосымша - ЭҚКР Қатысушысы (егер ЭҚКР Қатысушысы энергия өндiрушi ұйымы болып табылса) және энергия беру ұйымы арасындағы баланстық иелiк бойынша электр желiлерi бөлiгiнiң шекарасында бекiтiлген электр энергиясы көлемiнiң акт тексергiш формасы;
      4) 4 Қосымша ЭҚКР Қатысушысы (егер ЭҚКР Қатысушысы сатып алушы немесе қайта сатушы болып табылса) және энергия беру ұйымы арасындағы баланстық иелiк бойынша электр желiлерi бөлiгiнiң шекарасында бекiтiлген электр энергиясы көлемiнiң акт тексергiш формасы.

          14. Тараптардың заңды мекен-жайлары мен банктiк 
                         реквизиттерi

  ЭҚКР Қатысушысы:  Техникалық оператор:   Рыноктық оператор:
                                           Электр энергиясы мен
                                         қуатының көтерме нарығында
                                           бiрлескен қызмет туралы
                                                шарт формасына

                                                    2 қосымшасы

Қазақстан Республикасы электр энергиясы мен қуатының
көтерме нарығында электр энергиясын сатып алу және
(немесе) сату құқығын алу үшiн алғы шарттардың
орындалуын куәландыру актiсiнiң формасы

Алматы қаласы                                          20      ж.

Акт жасалынды_________________________________Техникалық оператор  
                   аты жөнi лауазымы          

     өкiлi
     қатысушы _______________________________өкілі________________ 
                  аты жөнi лауазымы                 заңды тұлға
     _______________________техникалық талаптарды орындау
үшін_____________________________________________________________
                       заңды тұлға атауы

     өкiлеттi органның диспетчерлiк пункттерге, жедел персоналға,
коммерциялық есеп құралдарына, мәлiметтер беру құралдарына, телеметрикалық ақпарат жинау және беру жүйелерiне және техникалық оператордың диспетчерлiк орталықтары бар байланыс құралдарына, электр энергиясы мен қуаты көтерме нарығын ұйымдастыру және Функциялау Ережелерiнде көзделген талаптарды 
     Куәландыру барысында айқындалды:
     1) рыноктық оператордың және техникалық оператордың диспетчерлiк орталықтарының диспетчерлiк пункт пен оның байланыс құралдарымен жарақталуы.
____________________________________________________________________
көрсету: Уәкiлетті орган белгiлеген нормативтiк техникалық талаптарға сай
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
немесе сай емес талаптарға сай келмеген жағдайда, сай келмеуiнiң негiзгi
____________________________________________________________________
себептермен көрсету
     2) жедел персонал______________________________________________
____________________________________________________________________
    коммерциялық есеп құралдарын қамтамасыз ету бойынша және тәулiк
____________________________________________________________________
 бойғы жедел-диспетчерлiк қызмет бойынша нұсқаулықтық болуы, соңғы
____________________________________________________________________
аттестацияның күнi, техникалық оператордың диспетчерлiк орталықтарымен
____________________________________________________________________
    жедел қосылуы және жедел келiссөздер жүргiзу құқығының болуы.

     3) Рыноктық операторға және Техникалық оператордың диспетчерлiк пункттерiне ұзақ мерзiмдiк дискреттiк еске сақтағышы коммерциялық есеп құралдары мен олардан мәлiметтер беру құралдары
____________________________________________________________________
көрсету: Уәкiлеттi орган белгiлеген нормативтiк техникалық талаптарға сай
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
немесе сай емес талаптарға сай келмеген жағдайда, сай келмеуiнің негiзгi
____________________________________________________________________
себептерiн көрсету
     4) телеметрикалық ақпарат жинау және беру жүйесi
____________________________________________________________________
көрсету: Уәкiлеттi орган белгiлеген нормативтiк техникалық талаптарға сай
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
 немесе сай емес талаптарға сай келмеген жағдайда, сай келмеуiнiң негiзгi
____________________________________________________________________
себептерiн көрсету

Қорытынды: ЭҚКР ҰмФ Ережелерiнiң жоғарыда аталған талаптары
____________________________________________________________________                          орындалды, орындалмады

коммерциялық есеп құралдарының орнатылған орны көрсетiлген электр орнату және электр желiлерi баланстық иелiктерiндегi шекаралық нүктелерi, сондай-ақ олардың техникалық сипаттамалары 1, 2 Қосымшалардағы актiге қоса ұсынылған 

     қолы_____________________Техникалық оператордың өкілі     

     _________________________________Заңды тұлғаның өкiлi

                                                 Куәландыру акті
формасына
                                                  1 қосымша    

                           Акті формасы

     ЭҚКР Қатысушысы сатушы сатып алушы және энергия беру ұйымы арасында баланстық иеліктегі электр құрылымымен пайдалану жауапкершілігінің шекарасы жөнінде бөліс нүктесі
____________________________________________________________________
   Р/с      Электр           Баланстық иелік      ЭҚКР Қатысушысы
      құрылымдарының     шекарасындағы бөліс    сатушы сатып алушы
    атауы ВЛ подстанция   нүктесінің  атауы     баланстық иеліктегі
      және тағы басқа                             және пайдалану
                                                  жауапкершілігі
____________________________________________________________________
  1          2                     3                     4 
____________________________________________________________________
       Жауапты тұлғалардың қолы                  ЭҚКР Қатысушысы
                                               энергия беру ұйымы

 таблицаның жалғасы
__________________________________________
     энергия беру          ескертулер
   ұйымының баланстық
   иелігі және пайдалану
      жауапкершілігі  
__________________________________________
           5                     6
__________________________________________

                                                  Куәландыру акті
формасына 
                                                     2 қосымша                                    Акті формасы
              Электр қуаты мен энергиясының коммерциялық
          есеп құралдарының орнатылған орны және техникалық
                        сипаттамаларының тізімі

____________________________________________________________________
Р/с             Есеп                  техникалық сипаттамалары 
   құралдарын. _____________________________________________________
      ың        Ток трансформаторы  Бағыт трансформаторы 
   орналасқан  _____________________________________________________
     орны      Түрі   Ток тр-р   Дәл-дік   Түрі   Ток тр-р  Дәл-дік
                       коэф.     сыныбы            коэф.   сыныбы
____________________________________________________________________
   1   2          3        4         5        6       7          8  
____________________________________________________________________
таблицаның жалғасы
_______________________________________________________
  Есеп           коммерциялық есеп құралының    
  коэф.                     сипаттамасы
           _____________________________________________  
            Зауттық N        Түрі         Дәл-дік   
                                           сыныбы  
________________________________________________________
   9            10            11             12
________________________________________________________

     Жауапты тұлғалардың қолы            ЭҚКР Қатысушысы
    _____________айы______20____ж       Техникалық оператор      

  Қазақстан Республикасының Электр энергиясы мен қуатының көтерме
        нарығын Ұйымдастыру және Функциялау Ережелеріне   

                                                        3 Қосымша

     Электр энергиясы сатып алу-сату мерзімдік шарттары бойынша
     қосымша - өтінім нысаны (формасы)
____________________________________________________________________
 1  Сату-сатып алу шарттарының N
____________________________________________________________________
 2  Электр энергиясын жіберуші
____________________________________________________________________
 3  Шарттың қолдану мерзімі
____________________________________________________________________
 4  Электр энергиясын жіберудің шарттық     қаң.  Ақ.  Нау. Көкек Ма.
   көлемдері: ай сайын мың кВт сағат       тар   пан  рыз        мыр
____________________________________________________________________
 5  Электр қуатын және немесе энергиясын
    жіберу өзгерістерінің тәуліктік және
    маусымдық реттеу тәртібі
____________________________________________________________________
 6  Тәуліктік графиктегі электр қуатын және
   (немесе) энергиясын сұратылған фактілік
   көлемінен ауытқуының рұқсат етілген шектері
____________________________________________________________________
 7  Технологиялық құрал-жабдықтардың апаттық
    бұзылуы туындаған жағдайда электр қуатын
    және (немесе) энергиясын
____________________________________________________________________
 8  Электр қуатын және немесе энергиясын
    босатуды тоқтату тәртібі; және электр қуатын
    және (немесе) энергиясын уақытында төлемеген
    жағдайда тоқтату тәртібі
____________________________________________________________________
 9  Өндіру, сауда-делдалдық және энергия беру
    ұйымдарының сатып алушылар арасындағы
    шартта көзделмеген электр қуатын және
    (немесе) энергиясын жіберуді шектеу, тоқтату
    немесе үзіліс үшін болған жауапкершіліктер
____________________________________________________________________
10 Аймақ аралық немесе аймақтық электр
    желілеріне электр станция электр энергиясын
    жіберушінің қосылу нүктесі
____________________________________________________________________
 11 Аймақ аралық немесе аймақтық электр
   желілеріне тұтынушының қосылу нүктесі
____________________________________________________________________
12 Қазақстан Республикасы БтЭЖ анықтаған          қыс        жаз
    сипатты күндегі (қыс/жаз) трейдерлер қызмет
    көрсететін тұтынушылар және тікелей
    тұтынушылардың электр тұтыну тәуліктік 
    сағаттық графиктері
____________________________________________________________________
13 Авариялық броннің болуы қыс/жаз және
   оның көлемі мВт                   
____________________________________________________________________
14 Тараптардың заңды және банктік реквизиттері
____________________________________________________________________
       Сатушы                                      Сатып алушы  

таблицаның жалғасы
____________________________________________________________________
 1 
____________________________________________________________________
 2
____________________________________________________________________
 3
____________________________________________________________________
 4  Мау.   шілде   тамыз   қыр.   қазан  қара.   Желтоқ.
    сым                    күйек         ша      сан
____________________________________________________________________
 5
____________________________________________________________________
 6
____________________________________________________________________
 7
____________________________________________________________________
 8
____________________________________________________________________
 9
____________________________________________________________________
 10
____________________________________________________________________
 11
____________________________________________________________________
 12                  жұмыс күні       демалыс күні
____________________________________________________________________
 13
____________________________________________________________________
 14
____________________________________________________________________

     Қазақстан Республикасының Электр энергиясы мен қуатының
     көтерме нарығын Ұйымдастыру және Функциялау Ережелеріне

                                                      4 Қосымша

     Электр энергиясын "бір күн бұрын" сатып алу-сату мерзімдік
шарттары бойынша қосымша - өтінім нысаны (формасы)
____________________________________________________________________
 1  Сату сатып-алу шарттарының N 
____________________________________________________________________
 2  Электр энергиясын жіберуші
____________________________________________________________________
 3  Электр энергиясын жіберудің басталған күні
    және уақыты
____________________________________________________________________
 4  Электр энергиясының жіберудің аяқталған
    күні және уақыты
____________________________________________________________________
5  Жіберудің шарттық көлемі               1  2  3  4  5  6  7  8  9
____________________________________________________________________
   Тәулік ішінде сағат бойынша, мың кВт сағат
____________________________________________________________________
  МВт сағат
____________________________________________________________________
6  Тәуліктік графиктегі электр қуаты және
    (немесе) энергиясы сұратылған фактілік
    көлемінен ауытқуының рұқсат етілген шектері
____________________________________________________________________
7  Технологиялық құрал-жабдықтардың аппатық
    бұзылуы туындаған жағдайда электр қуатын
    және (немесе) энергиясы жіберу шарттары
____________________________________________________________________
8  Электр энергиясын (қуатын) босатуды тоқтату
    тәртібі; және электр энергиясын қуатын
    уақытында төлемеген жағдайда тоқтату тәртібі
____________________________________________________________________
9  Өндіру, сауда-делдалдық және энергия беру
    ұйымдарының сатып алушылар арасындағы
    шартта көзделмеген электр қуатын және
    (немесе) энергиясын жіберуді шектеу, тоқтату
    немесе үзіліс үшін болған жауапкершіліктер
____________________________________________________________________
10 Аймақ аралық немесе аймақтық электр
   желілеріне электр станция электр энергиясын
   жіберушінің қосылу нүктесі
____________________________________________________________________
11 Аймақ аралық немесе аймақтық электр
   желілеріне тұтынушының қосылу нүктесі
____________________________________________________________________
12 Қазақстан Республикасы БтЭЖ анықтаған
   сипатты күндегі (қыс/жаз) трейдерлер қызмет
    көрсететін тұтынушылар және тікелей
    тұтынушылардың электр тұтыну тәуліктік 
    сағаттық графиктері 
____________________________________________________________________
13 Авариялық броннің болуы қыс/жаз және
   оның көлемі мВт
____________________________________________________________________
14 Тараптардың заңды және банктік реквизиттері
____________________________________________________________________
       Сатушы                                      Сатып алушы 

     таблицаның жалғасы
____________________________________________________________________

____________________________________________________________________
2
____________________________________________________________________
3
____________________________________________________________________
4
____________________________________________________________________
5  10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24  Барлығы
____________________________________________________________________
6
____________________________________________________________________
7
____________________________________________________________________
8
____________________________________________________________________
9
____________________________________________________________________
10
____________________________________________________________________
11
____________________________________________________________________
12
____________________________________________________________________
13
____________________________________________________________________
14
____________________________________________________________________

                                         Қазақстан Республикасының
                                           электр энергиясы мен
                                         қуаты көтерме нарығындағы 
                                       ұйымдастыру және жұмыс істеу                                            Ережелеріне 2 Қосымшасы

      Қазақстан Республикасының электр энергиясы мен қуаты 
         көтерме нарығындағы бiрлескен қызмет туралы 
                   Ұсынымдық Шарт формасы       

      Алматы қаласы                    "___" _________20___ж       

      _______________________________________ негізінде әрекет
      ететiн әрі қарай, ЭҚКР Қатысушысы деп аталатын _________
      ________________________________ негiзiнде әрекет ететiн
      ________________________________________________________
      әрi қарай, Техникалық оператор деп аталатын ____________
      ________________________________ негiзiнде әрекет ететiн
      әрi қарай, Рыноктық оператор деп аталатын ______________
      ________________________________________________________ 
       бiрлесіп, Тараптар деп аталатын төмендегiлер жөнiнде осы
      шартты жасады.

                         1. Жалпы ережелер

      Тараптар Қазақстан Республикасының ЭҚКР-дағы жұмыс кезiнде Қазақстан Республикасының "Электр энергетикасы туралы" Заңын, Қазақстан Республикасының "ЭҚКР ұйымдастыру және жұмыс істеу Ережелерiн", (ЭҚКР ҰжЖ Ережелерi) "Техникалық оператордың қызмет көрсету" Ережелерiн (ТОҚК Ережелерi) "Рыноктық оператордың қызмет көрсету" Ережелерiн (РОҚК Ережелерi), сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк-техникалық құжаттар мен нормативтiк-құқықтық актiлерiн басшылыққа алады.

                             2. Шарт мәні

      Осы шарттың мәнi ЭҚКР-ғы бiрлескен қызметтерiн жүзеге асыру кезiндегi құқықтарын, мiндеттерiн және жауапкершiлiктерiн белгiлеу болып табылады.
      Осы шарт, сондай-ақ ЭҚКР Қатысушылары мен Рыноктық оператор арасындағы соңғысының ЭҚКР Қатысушысына РОҚК Ережелерiне сәйкес 
коммерциялық диспетчеризациялау бойынша ақылы қызмет көрсету шарты болып табылады.

                           3. Қызмет мәндерi

      3.1. ЭҚКР-ғы тараптардың қызмет түрлерi мыналар болып табылады:
      3.1.1. ЭҚКР Қатысушысы________________________ қызмет мәндерiн
көрсету: электр қуатын және (немесе) энергиясын сатып алу электр
____________________________________________________________________
қуатын және (немесе) энергиясын сату; электр энергиясын қайта сату
____________________________________________________________________
мақсатымен сатып алу немесе осы қызмет түрлерiнің кез келген түрде тоғысуы.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
     3.1.2. Техникалық оператор - ЭҚКР-ғы электр энергиясы мен қуатын өндiру, беру және тұтыну режимдерiн жедел-диспетчерлiк басқару;
     3.1.3. Рыноктық оператор ЭҚКР коммерциялық диспетчеризациялауы.

     4. ЭҚКР қатысушысының ЭҚКР-ғы электр энергиясын және
         (немесе) қуатын алу-сату құқығын алудағы 
                      шарттарды орындауы

     4.1. Тараптар, ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен белгiленген құқық алу 
шарттарын___________________________________________________________
осы шарттың 3/1 тармағына сәйкес ЭҚКР қатысушысының қызмет түрiн көрсету; ЭҚКР Қатысушысы келесідегiдей көлемде орындағанына келiстi, атап айтқанда:
     4.1.1. Лицензиясы:
____________________________________________________________________
көрсету: энергия өндiру ұйымы үшiн - электр энергиясын өндiру
____________________________________________________________________
құқығы; қайта сатушылар үшiн - электр энергиясын қайта сату мақсатымен
____________________________________________________________________
сатып алу құқығы; қалған жағдайларда лицензияның болуы талап етiлмейдi;
Берiлген___________________________________________________________
      көрсету: лицензияны кім және қашан берген; оның нөмiрi
мен қолданыс мерзiмi;
      Лицензия көшірмесi қоса ұсынылады (1 қосымша).
      4.1.2. Рыноктық оператордың техникалық оператормен диспетчерлiк орталықтарымен байланыс құралдарымен жабдықталған диспетчерлiк пунктi бар және тәулiк бойғы жедел диспетчерлiк қызметтерi үшiн қажеттi нұсқаулықтармен жасақталған, техникалық оператор диспетчерлiк орталықтары және рыноктық оператормен жедел қосылу және жедел келiссөздер жүргiзу құқықтарын иеленген (немесе) осы тармақшада көрсетiлген талаптарға сай, осындай өкiлдiктердiң белгiлi бiр диспетчерлiк орталықтарға берiлуi туралы құжаттары бар оқытылған және аттестатцияланған персоналы бар; 
      4.1.3. Коммерциялық есеп құралдары және олардан Рыноктық операторға Техникалық оператордың диспетчерлiк орталықтарына дерек беру құралдары
____________________________________________________________________
(көрсету: бар немесе жоқ, уәкілетті орган бекіткен техникалық 
____________________________________________________________________
талаптарға сай немесе сай емес) 
     4.1.4. Телеметрикалық ақпарат жинау және беру жүйесі__________
____________________________________________________________________
(көрсету: бар немесе жоқ, уәкілетті орган бекіткен техникалық 
____________________________________________________________________
талаптарға сай немесе сай емес) 
     4.2. ЭҚКР қатысушысының осы Ереженiң 4.1.2. және 4.1.3. тармақтарының_______________________________________________________
     Көрсету: 4.1.2. және 4.1.3. тармақтардың қайсысы орындалды
шарттарын орындауы Техникалық оператор мен ЭҚКР Қатысушысы жасаған және қол қойған куәландыру актiсiмен қуатталады (2 қосымша). 
      4.3. Белгіленген техникалық талаптарға______________________ 
      Көрсету: Уәкілетті орган бекіткен техникалық талаптарға
      4.1.2 және __________________________________ сай еместігіне байланысты:
      4.1.3. тармақтардың қайсысы сай емес 
      1) сатушы және/немесе сатып алушы Рыноктық оператор мен Техникалық оператордың келiсiлген байланыс арналары бойынша (факс, телетайп, электрондық пошта) күн сайын есептiк тәуліктен кейінгі тәуліктегі 10-00 дейiн Техникалық оператордың диспетчерлік орталықтарына есептiк тәуліктің 24-00 сағатына қойылған өткен есептік тәуліктердегі электр энергиясының және/немесе қуатының жіберу-тұтынудың фактілік көлемі туралы ақпарат беруге міндетті;
      2) есептiк кезең нәтижесi бойынша табылған мен ЭҚКР электр 
энергиясының және (немесе) қуатының контрактісіз жіберуі немесе тұтынуы реттелуге жатады, соның ішінде нормативтік құқықтық актiлерде белгiленген тәртiпте қаржылық реттелуге жатады. 

                     5. Тараптар құқығы

      5.1. ЭҚКР Қатысушысы:
      1) құқылы____________________________________________________
көрсету: осы Ереженiң 3.1.1-тармағына сәйкес ЭҚКР Қатысушысының қызмет мәні
      2) электр қуатының және (немесе) энергиясын беру және тұтынуда, тиісінше ЭҚКР РОҚК Ережелерімен және ЭҚКР ТОҚК Ережелерімен коммерциялық диспетчеризациялау бойынша рыноктық оператордың және өндiрiс режимдерiн жедел-диспетчерлiк басқару бойынша Техникалық оператордың қызметтерiн толық және уақытында алуға құқылы; 
      3) ұлттық энергия беру ұйымдарының желiлерi бойынша электр қуатының және (немесе) энергиясын беруге құқылы; 
      4) Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 
      5.2. Техникалық оператор құқылы: 
      1) ЭҚКР-ғы сатылған және (немесе) сатып алынған электр қуатын және (немесе ) энергиясының белгiленген тәртiпте жiберiлген тұтыну-жiберу режимiн сақтауға бағытталған ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiнде және ТОҚК Ережелерiнде көрсетiлген және жедел техникалық сипаттағы шаралар қолдануға; 
      2) Осы Ереженiң 4.1.2. және 4.1.3. тармақтарында көрсетiлген шаралардың ЭҚКР қатысушысының орындауына қосымша тексеру жүргізуге және осы шарттар орындалмаған жағдайда анықталған ауытқуларды (бұзылуларды) өзi көрсеткен мерзiмде жоюды талап етуге; 
      3) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 
      5.3. Рыноктық оператор құқылы: 
      1) ЭҚКР Қатысушыларына орындалуы мiндеттi белгiленген тәртiпте берiлген электр қуатын және (немесе) энергиясын жiберу және (немесе) тұтыну режимдерiн ЭҚКР Қатысушысы сатып алынған электр қуатын және (немесе) энергиясын сақтау жөнiнде орындалуы мiндеттi тапсырмалар беруге. 
      Рыноктық оператордың тапсырмаларын ЭҚКР Қатысушысы орындамаған жағдайда соңғысы техникалық операторға осы шарттың 5.2. тармағының 1 тармақшасында көрсетiлген жедел-техникалық сипаттағы шараларды қолдануға тапсырма беруге; 
      2) ЭҚКР Қатысушысына оның теңгерушi ЭҚКР-н сатып алынған және (немесе) тұтынылған электр қуатын және (немесе) энергиясын төлемiне есеп хабарлама жазып беруге; 
      Хабарламалар электр қуатын және (немесе) энергиясын сатушылар немесе жiберушiлердiң тиiсiнше теңгерушi ЭҚКР-да осы энергия (қуатты) сатқан не жiбергендердiң пайдасына жазылып берiледi; 
      3) ЭҚКР Қатысушысының басқа ЭҚКР субъектілері арасындағы теңгеруші ЭҚКР-н сатып алынған және (немесе) жіберілген электр қуатын және (немесе) энергиясы үшін есеп айырысу барысына мониторинг жүргізуге; 
      4) уақытында төленбеген жағдайда, сондай-ақ ЭҚКР Қатысушысы осы шарттың 5.3. тармағының 1 тармақшасының және 6.1. тармағын талаптарын орындамаған жағдайда; 
      5) теңгеруші ЭҚКР-ғы орталықтандырылған саудаға ЭҚКР Қатысушысын жібермеуге; 
      6) ЭҚКР Қатысушысына электр қуатын және (немесе) энергиясын босатылуын (жіберілуін) шектеуге, егер ол тұтынушы болып табылса немесе ЭҚКР Қатысушысының тұтынушысына шектеуге, егер соңғысы электр қуатын және (немесе) энергиясын сатушы (қайта сатушы) болып табылса; 
      7) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 

                       6. Тараптар мiндеттерi  

      6.1. ЭҚКР Қатысушысы мiндеттеледi: 
      1) Рыноктық оператор жасаған электр энергиясын жiберу-тұтынуының белгiленген тәртiпте бекiтiлген тәулiктiк графиктерiн орындауға; 
      2) Рыноктық оператордың және Техникалық оператордың тәулiктiк графиктi орындау үшiн режимдер енгiзу жөнiндегi жедел өкiмдерiн орындауға; 
      3) Рыноктық оператор қызметтерiн уақытында және толық көлемде төлеуге; 
      4) Әрбiр тұтынушының тәулiк iшiндегi электр энергиясын тұтыну (жiберу) базалық қуатының 5мВТ кем болмауын қамтамасыз етуге; 
      5) Рыноктық оператордың ескертпесi негiзiнде тiркелген мәміленiң атауы мен күнi көрсетiлiп "бiр күн бұрын", "бiр сағат бұрын" есептiк кезеңдегi сатушы жазып берген есеп фактурасын алғаннан кейiн 10 банктiк күн iшiнде банктегi сатушының тiкелей есебiнен теңгерушi ЭҚКР арқылы алынған электр қуатын және (немесе) энергиясының құнын төлеуге; 
      6) Есептiктен кейiнгі айдың 10 дейiн рыноктық операторға РОҚК ережелерiнде көрсетiлген электр қуатын және (немесе) энергиясын жiберу-тұтыну iс жүзiндегi (фактiлiк) тепе-теңдiгiн құру үшiн рыноктық операторға келесiдегiдей мәлiметтер беру: 
      а) Теңгерушi ЭҚКР-ғы орталықтандырылған саудаға ЭҚКР қатысушысын жiбермеуге; (егер ЭҚКР Қатысушысы энергия берушi ұйымдар болып табылса) - 3 қосымша нысаны бойынша; 
      б) ЭҚКР Қатысушысына электр қуатын және (немесе) энергиясын босатылуын (жiберiлуiн) шектеуге, егер ол тұтынушы болып табылса немесе ЭҚКР Қатысушысының тұтынушысына шектеуге, егер соңғысы электр қуатын және (немесе) энергиясын сатушы (қайта сатушы) болып табылса (егер ЭҚКР Қатысушысы сатушы немесе сатып алушы болып табылса) - 4 қосымша нысаны бойынша; 
      7) Рыноктық операторға электр қуатын және (немесе) энергиясын жiберуге дейiнгі 3 тәулiктен кешiктiрмейтiн мерзiмде ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiне 3 қосымша формасында электр қуатын және (немесе) энергиясын сату-алуда жасалған екi жақты мерзiмдi шарттар бойынша ақпараттар беруге; 
      8) Рыноктық және Техникалық операторларды электр қуатын және (немесе) энергиясын сату-алу екi жақты мерзiмдi шарттарда енгiзiлген өзгертулер туралы өзгерiстердiң қолданысқа енгiзiлуге дейiнгі 3 тәулiктен кем емес уақытта ескертуге; 
      9) Рыноктық және Техникалық операторларға коммерциялық есеп құралдарына кедергiсiз жол ашуға; 
      10) дер уақытында, 5 күнтiзбелiк күн iшiнде рыноктық операторға лицензия күшiнiң тоқтатылғаны жөнiнде хабарлауға, егер бұл ЭҚКР қызметiнiң жүзеге асырылуына қажет болса және осы шарттар көзделсе; 
      11) Рыноктық операторды және Техникалық оператордың диспетчерлiк орталықтарын өкiлеттi орган белгiлеген регламентке сәйкес, өз энергия жабдықтарының жұмыс режимiнiң барлық бұзылулары жөнiнде және олардың орын алу себептерi жөнiнде жедел және толық хабардар етуге; 
      12) Электр қуатын және (немесе) энергиясының коммерциялық есеп құралдарының қолданыстағы Ережелерiнiң электр энергиясын пайдалану, есеп құралдары тексерiмi жөнiндегi мемстандарт нормативтiк актiлерiнiң, сондай-ақ электр энергетикасындағы қарым-қатынастарды анықтайтын (ЭҚР ПУЛ), өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң талаптарына сәйкестiгiн қамтамасыз етуге; 
      13) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 
      6.2. Техникалық оператор мiндеттеледi: 
      1) ЭҚКР-ы электр қуатын және (немесе) энергиясы жiберу-тұтынуының рыноктық оператор жасаған тәуліктік графигінің техникалық өткiзiлуiн жүзеге асыруға; 
      2) Теңгерушi ЭҚКР резервiн рыноктық оператор бұйрығы бойынша қолданысқа енгiзуге; 
      3) Тұтынушыларды үздiксiз электрмен қамтамасыз етуге әсер ететiн техникалық талаптардың сақталуын қамтамасыз етуге; 
      4) ЭҚКР субъектiлерi анықталып барлық тiркелген тәулiктiк графиктен ауытқуға жол берген туралы және теңгеру үшiн қажеттi қуат шамасы режимін, сондай-ақ осы шарттың 5.2. тармағының 2-тармақшасына сәйкес жүргiзiлген тексерулер жөнiнде рыноктық операторды хабардар етуге; 
      5) Техникалық сипаттағы көмекшi қызметтер ұсынуға; 
      6) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 
      6.3. Рыноктық оператор мiндеттеледi: 
      1) ЭҚКР Қатысушысына РОҚК Ережелерiне және ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiне сәйкес коммерциялық диспетчеризациялау қызметтерiн көрсетуге; 
      2) Электр энергиясы мен қуаты мен қызметтерiн сату-алу бойынша орталықтандырылған ақпараттармен қамтамасыз етудi ұйымдастыруға; 
      3) ЭҚКР Қатысушыларының техникалық жабдықталу шамасына орай күн сайын "бiр сағат бұрын", "бiр күн бұрын" теңгерушi электр қуатын және (немесе) энергиясы қызметтерiн сату-алу; 
      4) ЭҚКР Электр энергиясы мен қуаты мен қызметтерiн сату-алу белгiленген тәртiпте тәулiктiк графиктерiн жасауға; 
      5) Тәулiктiк график белгiлеген ЭҚКР Электр энергиясымен қуаты мен қызметтерiн тұтыну-жiберу режимiн орындау мониторингiн жүзеге асыруға; 
      6) Есептiк кезеңдегi электр энергиясы мен қуаты жiберу-тұтыну фактiлiк балансын жасауға; 
      7) Фактiлiк баланс негiзiнде анықтауға Есептiк кезеңдегi электр қуатының және (немесе) энергиясын жiберу-тұтыну, ЭҚКР Қатысушыларын конрактысыз түрде жол бергенге анықтауға; 
      8) ЭҚКР Қатысушысына: 
      а) орталықтандырылған сауда өткiзгеннен кейiнгi 3 күн мерзiмде осы саудада сатып алынған (сатылған) электр энергиясы (қуат) төлемдерiне есеп-хабарлама жiберуге; 
      б) фактiлiк балансына есептiк айдағы белгiленген тәртiпте жасалғаннан кейiнгi 3 күн iшiнде теңсiздiк электр энергиясының төленуiне есеп хабарлама жiберуге; 
      9) теңгерушi ЭҚКР электр қуатын және (немесе) энергиясын сатып алынғанына (тұтынылғанына) дер уақытында мониторингті жүзеге асыруға және уақытында төленбеген жағдайда осы Ережеде көзделген шаралар қолдануға; 
      10) ЭҚКР ҰжЖ Ережелерiмен және Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленген өзге де құқықтары. 

                  7. Рыноктық оператордың қызмет төлемi  

      7.1. Төлемдер есебі белгiленген тәртiпте бекiтiлген тариф бойынша рыноктық оператормен жүргiзiледi; 
      7.2. ЭҚКР сатушылары мен сатып алушыларының аралық төлемдерiнiң қызметi айлық кезең кезiнде электр қуатын және (немесе) энергиясын ЭҚКР сатып алу және сату тәулiк графигiнiң негiзiнде анықталған сатып алынған (сату) көлем тарифiнiң коммерциялық диспетчеризациялау бойынша есептеледi; 
      7.3. ЭҚКР-те бiрлесiп қызмет көрсету туралы шартының жағдайлары бойынша жүргізiлгенi ескерiлiп, коммерциялық диспетчеризациялау үшiн түпкiлiктi өзара есеп айырысу есептiк кезеңдегi рыноктық оператор құрған фактiлiк баланс бойынша жүргiзiледi. 

                       8. Тараптар жауапкершілігі  

      8.1. ЭҚКР ҰжЖ Ережелерімен және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңнамасына сәйкес тараптар осы шарттардағы міндеттемелерді орындамағаны үшін және (немесе) дұрыс орындамағаны үшін жауапқа тартылады. 
      8.2. Баланстаушы ЭҚКР арқылы алынған электр энергиясы үшін есепшоттың төленбегендігі үшін "бір сағат бұрынғы" сауда-саттықтың қорытындылары бойынша немесе есептік кезеңнің анықталған дисбаланстары бойынша ол жөніндегі төлем мерзімінің жақындау сәтіне ЭҚКР қатысушысы - сатушы (жеткізуші) ЭҚКР қатысушысы-сатып алушы (тұтынушы) төлемеген сомалар бойынша төлем мерзімі аяқталған күнге дейін айып төлем жазуға құқылы. Кез-келген мерзімі өтіп кеткен сома бойынша сатушысы (жеткізуші) ЭҚКР қатысушысы-сатып алушы (тұтынушыдан) қаржылық міндеттемелер орындалатын күні Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 1,5 есе ресми ставкасы көлемінде, өтіп кеткен әрбір күн орындалмай қалған міндеттемелер санасынан есептелген айыпты төлеуін талап етуге құқылы. 
     8.3. Рынок операторының көрсеткен қызметі үшін есебінің төленбеуі ол жөніндегі төлем мерзімінің келу сәтіне Рынок операторы ЭҚКР қатысушысы төлемеген сомалар бойынша төлем мерзімі келген күннен бастап төлем мерзімі аяқталған күнге дейін айып төлем жазуға құқылы. Кез-келген мерзімі өтіп кеткен сома бойынша Рынок операторы ЭҚКР қатысушысынан қаржылық міндеттемелер орындалатын күні Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 1,5 есе ресми ставкасы көлемінде, өтіп кеткен әрбір күн үшін орындалмай қалған міндеттемелер санасынан есептелген айыпты төлеуін талап етуге құқылы. 

                           9. ФОРС-МАЖОР 

      9.1. Тараптар осы шарттардағы мiндеттемелердi орындамағаны үшiн және (немесе) дұрыс орындамағаны үшiн жауапкершiлiктен босатылады, егер бұл дүлей күштердiң салдары болып табылса: 
      1) Апат жағдайлары кезiнде, энергия агрегаттарының зақымдануы, ЛЭП подстанция құрал-жабдықтарының тараптар кiнәсiнен пайда болмаған жарылыс, өрт, дауыл, жер сiлкiну және басқа да табиғат апаттары; 
      2) Заңның кез келген түрдегi өзгерiсi немесе осы шарттардағы құқықтарын талаптардың пайдалануы тараптар қызметiне айтарлықтай кері әсерiн тигiзуi; 
      9.2. Форс-мажор жағдайлары, пайда болуының расталуы, Қазақстан Республикасы осыған өкiл етiлген мемлекеттiк орган берген ресми құжаты болып табылады. 
      Мұндай жағдайда тараптардың бiрде-бiреуi шығындарды өтеу құқығына ие болмайды. Дүлей күштердiң жағдайларына сiлтеме жасаған тарап, 3 күндiк мерзiмде екiнші тарапты осындай жағдаяттардың пайда болуы туралы жазбаша түрде хабардар етуге мiндеттi. Тараптардың кез келгенiнiң талабы бойынша осы шарттардағы өзара мiндеттердiң әрi қарайғы орындалу мүмкiндiгiн анықтайтын екi жақты комиссия құрыла алады. 

                    10. Келiспеушiлiктердiң шешiлуi  

      10.1. Осы шарттардағы пайда болуы мүмкiн даулар мен қайшылықтар немесе соған байланысты соның пайда болуына қатысты кез келген сұрақтар, әрекеттер және (немесе) үзiлулер, егер ол мүмкiн болса, тараптар арасындағы достық келiссөздер жолымен шешiледi.
      10.2. Тараптар арасында жазбаша талаптар қойылған сәттен 14 күн iшiнде келiсiмге қол жеткен жағдайда, осы Келiсiмнен туындайтын барлық дау мәселелерi, немесе осыған байланысты мәселелерi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсiптiк палатасындағы Арбитраждық сотта шешiмiн табуы.

                        11. Шарттың қолданыс мерзiмi

      11.1. Осы шарт барлық тараптар қол қойған күннен бастап күшіне енеді, және "_____"__________ 20___ ж. қолданыста болуы.
      11.2. Осы шарттар қолданыс мерзімі ЭҚКР ҰжЖ Ережелеріндегі 3 қосымшаға сәйкес ЭҚКР Қатысушысы ақпарат ұсынса, шарттың қолданыс мерзімі нақтыланып, келесі кезеңге ұзартыла алады.

                        12. Өзге де алғы шарттар  

      12.1. Түпнұсқасы болып табылатын, бiр ғана құжат болатын және бiрдей заңды күшi бар осы шарт ___ данада жасалады.
      12.2. Осы шарттағы барлық өзгерiстер мен толықтырулар жазбаша түрде және тараптардың өкiлеттi өкілдерiнiң қолы қойылған болуы тиiс.
      12.3. Тараптар осы шарттағы басқа тараптардың алдын-ала келiсiм алмай осы шарт бойынша өз құқықтарын жартылай да, толықтай да берiп ұсына алмайды.
      12.4. Осы шарттағы барлық жағдайлар мен Ережелер орындауға мiндеттi болып табылады және (немесе) осы шарт тараптарының сондай-ақ оларды құқық иегерлерiнiң мүдделерiне қолданылады.
      12.5 Осы шарт (барлық қосымшалар мен толықтыруларды қосқанда) тараптар арасында қол жеткiзiлген толық келiсiм мәтiндерi болып табылады және барлық алдыңғы осы шарттағы мәселелерге қатысты ауызша да жазбаша да берiлген уәделердi және тараптар ниетiн келiсушiлердi өзiне сыйғызады.

                          13. Қосымшалар

      Шартқа қосымшалар ұсынылады:
      1) 1 Қосымша - лицензияның көшiрмесi;
      2) 2 Қосымша - куәландыру актiсінің формасы;
      3) 3 Қосымша - ЭҚКР Қатысушысы (егер ЭҚКР Қатысушысы энергия өндiрушi ұйымы болып табылса) және энергия беру ұйымы арасындағы баланстық иелiк бойынша электр желiлерi бөлiгiнiң шекарасында бекiтiлген электр энергиясы көлемiнiң акт тексергiш формасы;
      4) 4 Қосымша ЭҚКР Қатысушысы (егер ЭҚКР Қатысушысы сатып алушы немесе қайта сатушы болып табылса) және энергия беру ұйымы арасындағы баланстық иелiк бойынша электр желiлерi бөлiгiнiң шекарасында бекiтiлген электр энергиясы көлемiнiң акт тексергiш формасы.

           14. Тараптардың заңды мекен-жайлары мен банктiк 
                            реквизиттерi

     ЭҚКР Қатысушысы:     Техникалық оператор:   Рыноктық оператор: