Ескерту. Күші жойылды – ҚР Конституциялық Кеңесінің 17.04.2017 № 2 нормативтік қаулысы.

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiнiң Жамбыл облыстық сотының өтiнiшi бойынша қабылданған Қазақ ССР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгiн және 288-бабының 1-бөлiгiн Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес емес деп тану туралы қаулысын жолдап отырмыз.

      Қосымша: Қаулының мәтiнi 5 бет.

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi Конституциялық Кеңестiң Төрағасы Ю.А.Ким және Кеңес мүшелерi Н.И.Акуев, Ж.Д.Бұсырманов, О.Қ.Ысқанов, В.В.Мамонов, С.Ғ.Темiрболатов қатысқан құрамда, сарапшы - Қазақтың мемлекеттiк заң университетiнiң кафедра меңгерушiсi, заң ғылымының кандидаты А.А.Тарановтың қатысуымен, 1998 жылғы 5 маусымда өзiнiң ашық мәжiлiсiнде Жамбыл облыстық сотының Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгiн және 288-бабының 1-бөлiгiн Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп тану туралы өтiнiшiн қарады.

      Баяндамашы - Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiнiң мүшесi Н.И.Акуевтiң хабарын, сарапшы А.А.Тарановтың сөзiн тыңдай және осы өтiнiш жөнiндегi қолда бар материалдармен таныса келе, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi ұйғарды:

      1998 жылғы 15 маусымда Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiне Жамбыл облыстық сотынан, оның төрағасы М.Р.Әбiлқайыров Конституцияның 78-бабы бойынша енгiзген, Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгiн және 288-бабының 1-бөлiгiн Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес емес деп тану туралы өтiнiш (ұсыныс) келiп түскен едi. Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгiнде аудандық (қалалық) соттың (судьясының) әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулысы түпкiлiктi және заңда көрсетiлген жағдайларды қоспағанда, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс бойынша өндiрiстiк тәртiппен арыздануға жатпайды делiнген. Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 288-бабының 1-бөлiгiнде осы Кодекстiң шектеулi тобы белгiленген, ал ол бойынша әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстер бойынша қабылданған судья қаулысын судьяның өзi прокурордың наразылығымен бұзуы немесе өзгертуi, сондай-ақ прокурордың наразылығы болмағандығына қарамастан оны жоғарыда тұрған соттың төрағасы бұзуы немесе өзгертуi мүмкiн деп көрсетiлген.

      Жамбыл облыстық сотының Конституциялық Кеңеске өтiнiш бiлдiруiне Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 205-1-бабы бойынша қадағалау тәртiбiндегi азамат Р.В.Лидiң әкiмшiлiк iсi негiз болған. Жамбыл облысының Қордай аудандық соты судьясының 1998 жылғы 27 ақпандағы қаулысымен азамат Р.В.Лиге заңсыз әкеле жатқан тауарын тәркiлей отырып, айыппұл салу түрiндегi әкiмшiлiк жазасы қолданылған.

      Жамбыл облыстық соты Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгiн және 288-бабының 1-бөлiгiн конституциялық емес деп тану туралы өз өтiнiшiнде судья қаулысына арыздану және наразылық бiлдiру құқығын шектейтiн Кодекстiң аталған нормасы әкiмшiлiк жауапкершiлiгiне тартылған адамды Қазақстан Республикасының Конституциясының 13-бабында оған берiлген сотта өзiн-өзi қорғау құқығын жүзеге асыру мүмкiншiлiгiнен айырады деп негiзделген.

      Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгiне және 288-бабының 1-бөлiгiне талдау жасай келе, Конституциялық Кеңес мыналарды ескердi:

      Қазақстан Республикасының Конституциясында әркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауына құқығы (2-тармақ 13-бап) бар делiнген. Конституциялық бұл норманың мазмұны адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiретiн және заңды бұзуға кеп тiрейтiн сот шешiмдерi мен әрекеттерiне арыздану құқығын бiлдiредi. Оған қоса сотта қорғану құқығы шектеуге жатпайтын конституциялық құқықтар қатарына (Конституцияның 39-бабының 3-тармағы) жатады. Сотта қорғану және көлем құқығын жүзеге асыру тәртiбi iс жүргiзу заңымен реттеледi.

      Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгi конституциялық нормаға сәйкес келмейдi, ал бұл норма бойынша әркiмге сотта өзiнiң құқықтары мен бостандықтарын қорғау кепiлдiгi берiлген. Аудандық (қалалық) соттың (судьясының) әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулысы түпкiлiктi және арыздануға жатпайды деп тану әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстер жөнiндегi сот билiгiнiң шегiн аудандық (қалалық) сот шеңберiнде шектейдi және сот органдарының жүйесiн және негiзгi өкiлеттiктерiн белгiлейтiн Қазақстан Республикасы Конституциясының 75, 76-баптарына сәйкес келмейдi.

      Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 288-бабының 1-бөлiгiндегi әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстер бойынша қабылданған судья қаулысын оның өзi прокурордың наразылығымен бұзуы немесе өзгертуi мүмкiн деген осы Кодексте көрсетiлген жеке баптардағы шектеу Қазақстан аумағындағы заңдар мен жарлықтардың, басқа да нормативтi актiлердiң дәл және бiрегей қолданылуына жоғары қадағалау қойылуын жүзеге асыруды прокурорға жүктейтiн Конституцияның 83-бабының 1-тамағы нормасына өзгерiс әкелген. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң 1997 жылғы 6 наурыздағы ресми түсiндiру ретiндегi қаулысында Конституцияның "прокуратура Республиканың Конституциясына және заңдарына қайшы келетiн заңдар мен басқа да құқықтық актiлерге наразылық бiлдiредi" деген нормасы прокуратураға соттардың барлық iстер бойынша шешiмдерi мен үкiмдерiне және басқа да қаулыларына наразылық бiлдiру құқығын бередi деп айқындалған.

      Демек, Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгi және 288-бабының 1-бөлiгi Қазақстан Республикасы Конституциясының бiрсыпыра нормасының талаптарына қайшы келедi.

      Айтылғандардың негiзiнде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 2-тармағын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Жарлығының 33, 37, 38-баптарын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi қаулы етедi:

      1. Қазақ КСР-iнiң Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 280-бабының 2-бөлiгi және 288-бабының 1-бөлiгi Қазақстан Республикасы

      Конституциясының 13, 39, 75, 76 және 83-баптарына сәйкес емес деп

      танылсын.

      2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына

      сәйкес бұл қаулы ол қабылданған күннен бастап күшiне енедi.

      Республиканың барлық аумағында жалпы мiндеттi болып табылады.

      Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар

      "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Жарлығының

      38-бабының 2 және 3-тармақтарында көрсетiлген жағдайларды есепке

      алғанда түпкiлiктi және арыздануға атпайды.

      Қазақстан Республикасы

      Конституциялық Кеңесiнiң

      Төрағасы